Skip to main content

Full text of "Physikalisch-chemische Tabellen, unter Mitwirkung von Th. Albrecht [et al.] und mit Unterstutzung der Koniglich Preussischen Akademie der Wissenschaften; hrsg. von Richard Bornstein und Walther A. Roth. 4., Umgearb. und verm. Aufl"

See other formats


fl.n,  LAN  DO  LT-BÖRN  STEIN 

PHYSIKALISCH-CHEMISCHE 

TABEL      N 

Vierte  umgearbeitete  und  vermehrte  Auflage 

unter  Mitwirkung  von 

Th.  Albrecht- Potsdam,  K.  Arndt- Berlin,  K.  Bädeker- Jena,  O.  Bauer-Berlin,  W.  Bein-Berlin. 
A.  Blaschke-Berlin,  H.  Bö ttger- Berlin,  W.  B  öttger- Leipzig,  G.  Bruni-Padua,  A.  Denizot-Lem- 
berg,  F.  Dolezalek-Berlin,  F.  Eisen  loh  r- Greifswald,  E.  Gehrcke- Berlin,  H.  Greinacher-Zürich, 
E.  Gumlich-Berlin,  F.  Henning- Berlin,  W.  Herz- Breslau,  W.  Heuse-Berlin,  A.  Heydweiller- 
Rostock,  W.  Hinrichsen-Berlin,  L.  Holborn- Berlin,  E.  Ja  necke- Hannover,  W.  F.  Jorissen- 
Leiden,  G.  Just- Berlin,  J.  Koppel- Berlin,  R.  Kremann- Graz,  G.  Leithäuser- Hannover, 
H.  Lunden- Stockholm,  A.  Mahlke- Hamburg,  F.  F.  Martens- Berlin,  G.  Meyer- Freiburg  i.  B., 
H.  Philipp- Greifswald,  J.  D.  van  der  Plaats- Utrecht,  Th.  Posn  er -Greifswald,  E.  Regener- Berlin, 
V.  Rothmund-Prag,  H.  Rubens- Berlin,  O.  Sackur- Breslau,  C.  Sandonnini- Padua,  K.  Scheel- 
Berlin,  A.  Schmidt- Potsdam,  O.  Schönrock-Berlin,  H.  v.  Steinwehr-Berlin,  A.  Stirm- Leipzig, 
K.    Stöckl- Passau,    H.    T  ertsch- Wien,    S.   Valentiner- Klausthal,     H.   v.   Wartenberg- Berlin, 

F.  Weigert- Berlin,    H.   F.  Wieb e- Berlin 

und  mit  Unterstützung  der 

Königlich  Preußischen  Akademie  der  Wissenschaften 

herausgegeben  von 

Dr.  Richard  Börnstein  und  Dr.  Walther  A.  Roth 

Professor  der  Physik  an  der  Landwirtschaftlichen  a.  o.  Professor  der  physikalischen  Chemie  an  der 

Hochschule  zu  Berlin.  Universität  zu  Greifewald. 

Mit  dem  Bildnis  H.  Landolts 


Berlin 

Verlag  von  Julius  Springer 
1912 


Qe 

(o\ 


Alle  Rechte  vorbehalten. 


Vorwort. 


Zum  ersten  Mal  erscheint  dies  Weri^  ohne  die  Mitwirkung  Hans 
Landolts.  Nachdem  er  an  den  beiden  ersten  Auflagen  selbst  in  auf- 
opferungsvoller Tätigkeit  mitgearbeitet  und  für  die  dritte  Auflage  durch  seine 
stets  gern  erteilten  Ratschläge  uns  wertvolle  Hilfe  geleistet  hatte,  wurde  er 
am  15.  März  1910  aus  einem  an  Arbeit  und  Erfolgen  reichen  Leben  ab- 
gerufen. Wir  haben  uns  bemüht,  diese  neue  Ausgabe  in  seinem  Sinne  zu 
gestalten;  sie  sei  dem  Andenken  unseres  heimgegangenen  väterlichen  Freundes 
gewidmet. 

Die  neue  Bearbeitung  enthält,  wie  die  früheren  in  den  Jahren  1883, 
1894  und  1905  erschienenen  Auflagen,  eine  Reihe  für  Reduktionsrechnungen 
erforderlicher  Tabellen,  sowie  namentlich  eine  Zusammenstellung  der  wich- 
tigsten physikalischen  und  chemischen  Konstanten,  und  zwar  mit  Quellen- 
angabe für  jede  mitgeteilte  Zahl.  Hierbei  lag  nicht  die  Absicht  vor, 
alle  in  der  Literatur  auffindbaren  Konstanten  aufzunehmen,  sondern  vielfach 
wurde  auf  ältere  Angaben  verzichtet,  wenn  sie  der  genügenden  Sicherheit 
entbehrten  oder  durch  neue  Beobachtungen  von  größerer  Sicherheit  ersetzt 
werden  konnten.  Die  hierzu  nötige  sachverständige  Kritik  durften  wir  bei 
unseren  Mitarbeitern  voraussetzen,  da  jeder  von  ihnen  in  dem  behandelten 
Sondergebiet  durch  eigene  wissenschaftliche  Tätigkeit  heimisch  ist.  Selbst- 
verständlich sind  sämtliche  Tabellen  der  vorigen  Auflage  durch  die  seitdem 
erschienene  Literatur  sorgfältig  ergänzt  worden.  Die  Veröffentlichungen  des 
Jahres  1910  konnten  nahezu  vollständig  berücksichtigt  werden,  teilweise  auch 
diejenigen  von  1911  und  für  die  letzten  Tabellen  auch  noch  einige  1912 
erschienene  Arbeiten. 

Unter  der  Redaktion  des  erstgenannten  Herausgebers  standen  die 
Tabellen  2—61,  63,  83,  86—111,  127—132,  157—178,  201—218,  232—239, 
246,  256 — 259,  261 — 283.  Die  neuesten  Bestimmungen  der  Schwerkraft, 
der  Luftdichte,  des  Dampfdruckes  von  Wasser  usw.  wurden  natürlich 
sorgfältig  berücksichtigt  und  dienten  zur  Neuberechnung  der  betreffenden 
Reduktionstabellen.  Neu  geordnet  und  erheblich  vermehrt  wurden  nament- 
lich die  auf  Elastizität  bezüglichen  Angaben,  die  Dichte  reiner  Sub- 
stanzen einschließlich  der  ko  ndensierten  Gase,  die  Weglängen  und 
Dimensionen  der  Gasmoleküle,  die  Fixpunkte  für  thermometrische 
Messungen,  die  elektromotorischen   Kräfte  galvanischer   Ketten,  die 


IV  Vorwort. 

thermoelektrischen  Kräfte  der  Metalle,  die  Funkenpotentiale 
in  Gasen  u.  a.  Neu  hinzugekommen  sind  die  Werte  der  Schwerkraft 
für  alle  geographischen  Breiten,  eine  Tabelle  minimaler  Schichtdicken, 
die  kritischen  Daten  für  Mischungen  und  Lösungen,  die  Tem- 
peratur-Leitfähigkeit, Angaben  über  den  Joule-Thomson-Effekt 
bei  Druckänderung  in  Gasen,  die  auf  Brechung,  Absorption  und  Reflexion 
bezüglichen  „optischen  Konstanten"  einer  Anzahl  von  Substanzen,  die 
magnetischen  Eigenschaften  von  Legierungen,  sowie  die  Kon- 
stanten der  Gasionen. 

Das  Redaktionsgebiet  des  zu  zweit  genannten  Herausgebers  umfaßte  die 
Tabellen:  1,  62,  64—82,  84,  85,  112—126,  133—156,  179—200,  219—231, 
240—245,  246 — 255,  260.  Fast  all  diese  Tabellen  sind  gegen  die  dritte  Auf- 
lage erweitert,  manche  gänzlich  umgearbeitet  worden,  vielfach  auf  Wunsch 
von  Fachgenossen.  So  sind  z.  B.  erheblich  mehr  organische  Substanzen  mit 
ihren  charakteristischen  Konstanten  aufgenommen  worden;  die  mineralogi- 
schen, thermochemischen  und  spektrochemischen  Tabellen  sind  erheblich 
umfangreicher  geworden.  Eine  beträchtliche  Anzahl  von  Tabellen  ist  neu 
hinzugekommen.  Auch  hier  sind  wir  vielfach  direkten  Wünschen  von  Fach- 
genossen gefolgt.  Nfeu  aufgenommen  sind  z.  B.  Zusammenstellungen  der 
„anisotropen  Flüssigkeiten",  ferner  von  Kälte mischungen  (die  in 
der  vorigen  Auflage  fortgelassen  waren),  dann  homogene  Gasgleich- 
gewichte, Gleichgewichte  zwischen  organischen  Substanzen, 
die  direkt  gemessenen  osmotischen  Drucke,  Verteilungskoeffizienten, 
Schmelz-  und  Umwandlungs temperaturen  von  Mineralien, 
Dissoziationskonstanten  von  Säuren  und  Basen,  Leitfähigkeits- 
daten für  ausgewählte  nichtwässerige  Lösungen,  Hydrolysen- 
grade und  lonenprodukte,  radioaktive  Konstanten  u.  a.  m. 

Der  schon  über  Erwarten  gewachsene  Umfang  des  Buches  erlaubte 
uns  nicht,  alle  uns  geäußerten  Wünsche  zu  erfüllen.  Doch  glauben  wir, 
mit  einigen  der  neuen  Tabellen  die  am  meisten  fühlbaren  Lücken  aus- 
gefüllt zu  haben,  mit  anderen  den  Bedürfnissen  der  nächsten  Jahre,  soweit 
sich  solche  mit  einiger  Sicherheit  voraussehen  lassen,  entgegengekommen 
zu  sein. 

In  noch  stärkerem  Maß  als  in  der  dritten  Auflage  ist  die  graphische 
Darstellung  an  Stelle  von  Zahlentabellen  getreten.  Wo  die  Genauigkeit 
der  tabellierten  Werte  es  verlangte,  ist  die  Umrechnung  auf  die  jetzt  benutzten 
Molekulargewichte  durchgeführt  worden;  wo  das  nicht  geschehen  ist,  findet 
sich  die  der  Rechnung  zugrunde  liegende  Zahl  angegeben.  Soweit  angängig, 
wurden  die  Dimensionen  der  in  den  einzelnen  Tabellen  enthaltenen 
Größen  hinzugefügt.  Die  Zusammenstellungen  der  Literatur,  welche  einigen 
Gruppen  von  Tabellen  beigefügt  wurden,  sollen  zwar  zunächst  nur  auf  den 
Inhalt  dieser  letzteren  bezogen  und  nicht  etwa  als  Quelle  der  Gesamtliteratur 
des  betreffenden  Gebietes  angesehen  werden;  doch  finden  sich,  wie  schon 
in  den  vorigen  Auflagen,  wichtige  Arbeiten,  deren  Ergebnisse  nicht  auf- 
genommen werden  konnten,  in  den  Literaturnachweisen  mit  ganz  kurzer 
Inhaltsangabe  genannt,  insbesondere  solche  Publikationen,  deren  Angaben 
sich  auf  willkürliche  Einheiten  beziehen  oder  aus  anderen  Gründen  nicht 
mit  den  Zahlen  der  Tabelle  vergleichbar  sind. 


Vorwort.  V 

Besonderen  Dank  schulden  wir  der  Königlich  Preußischen  Akademie 
der  Wissenschaften,  deren  Subvention  wir  als  eine  Auszeichnung  unseres 
Werkes  betrachten. 

Den  vielen  Fachgenossen,  die  uns  durch  Hinweise  auf  Lücken  und 
Versehen  in  der  vorigen  Auflage,  sowie  durch  Überlassung  von  noch  un- 
veröffentlichtem Material  unterstützt  haben,  möchten  wir  auch  an  dieser 
Stelle  unseren  besten  Dank  aussprechen  und  damit  die  Bitte  verbinden, 
wieder  alle  bei  der  Benutzung  des  Buches  bemerkten  Versehen  oder  Lücken 
an  uns  zu  melden. 

Berlin  und  Greifswald,  im  September  1912. 

Die  Herausgeber. 


Inhaltsverzeichnis. 

Atomgewichte. 


Seite 

Tab.     I.     Internationale  Atomgewichte  für  igii i 

Nachträge  zu  Tabelle  i XVI 

Geographische  Lage,  Schwerkraft,  Reduktion  der  Wägungen. 

Tab.    2.    Geographische  Länge  und  Breite,  Seehöhe,  Schwerkraft 5 

Berichtigung  zu  Tabelle  2  a XVI 

3.    Schwerkraft  im  Meeresniveau 10 

„       4.    Bestimmungen  der  absoluten  Größe  der  Schwerkraft  und  Erdkonstanten 13 

„       5.     Reduktion  der  Wägungen  auf  den  luftleeren  Raum      15 

Luftdichte.    Gasvolumina.    Reduktion  gemessener  Drucke. 

Tab.     6.     Dichte  der  Luft  bei  760  mm  Quecksilberdruck  und  verschiedenen  Temperaturen.   .   .  16 

„       7.    Werte  von  A/760  zur  Reduktion  der  Gasvolumina  auf  760  mm  Quecksilberdruck  .   .  22 

„       8.     Werte  von  i  +  0,003  670 1  zur  Reduktion  der  Gasvolumina  auf  o " 29 

„       9-     Korrektionswert  des  Meniskus  von  Quecksilber,  Wasser  und  Natronlauge  in  Glasröhren  34 
„     10.     Reduktion  feucht  gemessener  Gasvolumina  auf  0°,  760  mm  Quecksilberdruck  und 

Trockenheit 35 

„      II.     Reduktion  von  Wasserdruck  auf  Quecksilberdruck 38 

„     12.     Reduktion  des  Barometerstandes  auf  Normalschwere 39 

„      13.     Reduktion  von  Quecksilberhöhen  auf  o"  (Glasskala) 40 

„     14.     Reduktion  des  Barometerstandes  auf  o"  (Messingskala) 41 

Dichte  und  Volumen  von  Wasser  und  Quecksilber. 

Tab.  15.     Dichte  des  Wassers  zwischen  o  und  35  °,  bezogen  auf  Wasserstoffthermometer     ...  42 

„      16.    Volumen  des  Wassers  zwischen  o  und  35  °,  bezogen  auf  Wasserstoffthermometer     .   .  43 
„      17.     Dichte  und  Volumen  des  Wassers  zwischen  30  und  102°  und  unter  0°;  Dichte  des 

lufthaltigen  und  luftfreien  Wassers;  Dichte  des  Wassers  zwischen  100  und  320".   .   .  44 

„      18.     Dichte  und  Volumen  des  Quecksilbers  zwischen  — 20  und  100° 45 

„      19.     Dichte  und  Volumen  des  Quecksilbers  zwischen  o  und  360 « 46 

„     20.     Volumen  eines  Glasgefäßes  von  gewogenem  Wasser-  oder  Quecksilberinhalt 47 

Elastizität. 

Tab.  21.    Elastizitätskonstanten  der  Metalle      48 

„     22.     Elastizitätskonstanten  von  Glas  und  anderen  Körpern 49 

„     23.     Elastizitätskonstanten  von  Krystallen 5° 

„     24.     Literatur,  betreffend  Elastizität  fester  Körper 52 

Festigkeit,  Härte,  Reibung. 

Tab.  25.     Festigkeit,  Dehnungsgrenzen 54 

„     26.     Härte     55 

„     27.     Reibungskoeffizienten  fester  Körper 57 


VIII  I  nhaltsverzeiclinis. 

Seite 

Kompressibilität. 

Tab.  28.     Kompressibilitätskoeffizienten  von  Flüssigkeiten     58 

„     29.     Kompressibilität  von  Gasen     

„     30.    Literatur,  betreffend   Härte,   Reibung  und  Kompressibilität  flüssiger  und  gasförmiger  63 

k     Körper 67 

Zähigkeit. 

Tab.  31.    Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C-G-S- Einheiten 69 

„     32.    Änderung  der  absoluten  Zähigkeit  der  Flüssigkeiten  mit  der  Temperatur 77 

„      33.     Innere  Reibung  verschiedener  Flüssigkeiten  und  geschmolzener  Körper.  Abhängigkeit  von 

Temperatur  und  Druck     81 

„     34.    Abhängigkeit  der  absoluten  Zähigkeit  wässeriger   Lösungen  von  der   Konzentration  85 

I.     35«     Spezifische  Zähigkeit   wässeriger  Normallösungen.     Änderung   mit   der  Konzentration  86 

„      36.     Spezifische  Zähigkeit  wässeriger  Lösungen  bis  zu  großen  Verdünnungen 91 

»     37-     Spezifische  Zähigkeit  organischer  Flüssigkeiten 92 

,,      38.     Spezifische  Zähigkeit  von  Blut  und  Serum 96 

„     39.    Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  in  C-G-S- Einheiten 97 

„     40.    Änderung  der  Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  mit  der  Temperatur loi 

„     41.    Absolute  Zähigkeit  von  Gasgemischen 103 

„     42.    Literatur,  betreffend  Zähigkeit 104 

Kapillarität. 

Tab.  43.     Kapillaritätskonstanten  des  Wassers,  von  Grad  zu  Grad 112 

„     44.     Kapillaritätskonstanten  des  Wassers 113 

„     45.     Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  verschiedene  Gase.     Anorganische 

Körper 114 

„     46.     Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder  Luft,  und 

Temperaturkoeffizient  der  molekularen  Oberflächenenergie.    Organische  Körper     ...  116 

„     47.     Kapillaritätskonstanten  einiger  Amalgame 128 

„     48.     Kapillaritätskonstanten  einiger  wässerigen  Lösungen     128 

„     49.     Kapillaritätskonstanten  von  Salzlösungen 129 

„      50.     Kapillaritätskonstanten  kondensierter  Gase 130 

„     51.     Grenzflächenspannungen  und  Randwinkel 130 

„      52.     Abhängigkeit  der  Kapillaritätskonstanten  von  der  Temperatur 131 

„     53.     Literatur,  betreffend  Kapillaritätskonstanten 132 

Diffusion. 

„     54.     Koeffizienten  der  Diffusion  wässeriger  Lösungen    . 133 

„      55.     Diffusion  von  Metallen  in  Metalle 136 

56.    Diffusionskoeffizienten  der  Gase  und  Dämpfe 136 

„     57.    Literatur,  betreffend  Diffusion 138 

Gasmoleküle. 

Tab.  58.    Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoleküle 140 

„     59.    Tabelle  minimaler  Schichtdicken 146 

„     60.    Neuere  Bestimmungen  der  Zahl  N  der  Moleküle,  die  bei  o"  und  i  Atmosphäre  in  i  ccm 

enthalten  sind 146 

„     61.    Literatur,  betreffend  Gasmoleküle i47 

Dichte,  Schmelz-  und  Siedepunkte,  Polymorphie  von  Elementen 

und  Verbindungen. 

Tab.  62.     Berechnete  und  beobachtete  Dichte  der  Gase  und  Gewicht  von  i  Liter  derselben  bei 

0°  und  760  mm  Druck  für  Meeresniveau  und  45°  Breite 148 

„     63.    Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  und  im  gesättigt-dampfförmigen  Zustande,  bezogen 

auf  Wasser  von  4" 151 


Inhaltsverzeichnis.  IX 

Seite 

Tab.  64.     Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente 162 

„     65.     Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer  Verbindungen     169 

„     66,     Schmelzpunkte,    Siedepunkte   und    enantiotrope    Umwandlungspunkte   der    Elemente 

(Polymorphie) 190 

„     67.     Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte  anorganischer  Ver- 
bindungen (Polymorphie)      207 

„     68.    Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen 238 

„     69.    Charakteristische  Konstanten  einiger  krystallinischer  Flüssigkeiten 246 

„     70.    Spezifische  Gewichte  verschiedener  Materialien 250 

Dichte  und  Ausdehnung  von  Lösungen. 

Tab.  71.    Dichte  wässeriger  Lösungen  von  Metallsalzen,  anorganischen  Säuren  und  Alkalien   .   .  253 

„     72.    Dichte  wässeriger  Lösungen  molarer  Zusammensetzung 283 

„      73.    Molekularvolumina  und  Kontraktion  in  Lösungen 287 

„      74.    Wahre  Ausdehnung  von  Salz-  und  Säurelösungen 290 

„     75.     Relatives  Volumen  von  wässerigen  Lösungen  bei  verschiedenen  Temperaturen      .   .   .  292 

„     76.     Literaturverzeichnis 293 

„     77.     Dichte  wässeriger  Lösungen  organischer  Säuren 296 

„     78.    Dichte  verschiedener  Alkohol-Wassergemische 300 

„     79.    Dichte  wässeriger  Lösungen  verschiedener  organischer  Substanzen 308 

„     80.    Aräometrische  Vergleichstabelle 316 

„     81.    Dichte  schwerer  Flüssigkeiten 317 

Kältemischungen  und  Erzeugung  konstanter  Temperaturen. 

Tab.  82.     Kältemischungen     318 

„     83.     Fixpunkte  für  thermometrische  Messungen 324 

„     84.     Herstellung  konstanter  Temperaturen  durch  Siedenlassen  von  Flüssigkeiten  unter  ver- 
mindertem Druck 325 

„     85.     Heizflüssigkeiten 327 

Thermometrie. 

Tab.  86.    Vergleichung  der  Quecksilber-  und  Gasthermometer 328 

„     87.    Vergleichung  der  Quecksilber-  und  Luftthermometer 329 

„     88.     Vergleichung  der  Quecksilber-,  Alkohol-,  Toluol-,  Petroläther-,  Pentan-  und  Platinwider- 
standsthermometer mit  dem  Gasthermometer 330 

„     89.     Korrektionen  für  den  herausragenden  Faden  bei  Quecksilberthermometem 331 

Ausdehnung. 

Tab.    90.  Linearer  Ausdehnungskoeffizient  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß  der  Gase    .  333 

,,       91.  Linearer  Ausdehnungskoeffizient    von  Legierungen 335 

92.  Linearer  Ausdehnungskoeffizient  von  Glas,  Porzellan,  Eis,  Marmor  etc.  und  Krystallen  336 

93-  Linearer  Ausdehnungskoeffizient  von  Hölzern  und  Hartgummi      337 

„       94.  Kubischer  Ausdehnungskoeffizient  von  Legierungen,  Amalgamen,  Salzen  und  einigen  . 

andern  Körpern 337 

,,       95.  Kubischer  Ausdehnungskoeffizient  von  wässerigen  Salz-  und  Säurelösungen 338 

„       96.  Kubischer  Ausdehnungskoeffizient  einiger  Salzlösimgen,  organischer  u.  a.  Flüssigkeiten  339 

„       97.  Dichtem.axi.T.um  wässeriger  Lösungen 340 

„       98.  Dichtemaximum  des  Wassers      341 

„       99-  Formeln  für  die  lineare  Ausdehnung  fester  Körper  und  wahrer  linearer  Ausdehnungs- 
koeffizient bei  20" 341 

.,      loo  Formeln  für  die  kubische  Ausdehnung  einiger  fester  Körper  und  wahrer  kubischer  Aus- 
dehnungskoeffizient bei  20"     343 

loi.  Formeln  für  die  kubische  Ausdehnung  v<mi  Wasser,  Quecksilber,  Alkohol  und  künst- 
lichem Meerwasser 344 


X  Inhaltsverzeichnis. 

Seite 

Tab.   I02.  Formeln  für  die  kubische  Ausdehnung  anorganischer  und  organischer  Flüssigkeiten  und 

wahrer  kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  ao** 345 

„      103.  Ausdehnungskoeffizient  der  Gase 350 

„      104.  Literatur,  betreffend  thermische  Ausdehnung  und  Thermometervergleichung 352 

Sättigungs-  und  Reaktionsdrucke. 

Tab.  105.  Sättigungsdruck  des  Wasserdampfes  über  Eis 358 

„     106.  Sättigungsdruck  des  Wasserdampfes  über  Wasser      359 

„      107.  Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  über  100"  und   Siedepunkte  des   Wassers  bei 

höheren  Drucken 363 

„     108.  Siedetemperaturen  des  Wassers  bei  verschiedenen  Barometerständen 365 

„      109,  Spezifische  Feuchtigkeit  gesättigter  Luft      368 

„      HO.  Spezifisches  Volumen  und  spezifisches  Gewicht  des  gesättigten  Wasserdampfes  samt 

Sättigungsdrucken  und  -Temperaturen      369 

„     III.  Psychrometertafel 370 

„      112.  Sättigungsdrucke  der  Elemente 373 

„     113.  Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen 378 

„     114.  Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen 383 

„     115.  Gesamte  Sättigungsdrucke  und  Teildrucke  von  Gemischen 394 

„     116.  Zersetzungsdrucke  {Reaktionsdrucke)     395 

„     117.  Weitere  Literatur  zu  Tab.  112 — 116 401 

„     118.  Homogene  Gasgleichgewichte 406 

„     119.  Sättigungsdrucke  wässeriger  Lösungen 410 

„     120.  Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Stoffe  bei  o" 413 

„      121.  Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Stoffe  bei  100° 414 

„     122.  Dampfdruckemiedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze  bei  verschiedenen  Temperaturen  418 

„     123.  Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  aus  Schwefelsäure- Wasser- Gemischen 426 

„     124.  Teildrucke  wässeriger  Lösungen 429 

„     125.  Übersichtstabelle  zu  den  Sättigungsdrucken  wässeriger  Lösungen      432 

„      126.  Weitere  Literatur  über  Sättigungsdrucke  wässeriger  Lösungen 432 

„  127.  Änderung  der  Siedetemperatur  innerhalb  der  gewöhnlichen  Luftdruckschwankungen  .  434 
„      128.  Siedetemperaturen  wässeriger  Salzlösungen  verschiedener  Konzentration  bei  760  mm 

Druck 436 

Kritische  Zustände. 

Tab.  129.  Kritische  Daten  nebst  einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten  439 

„      130.  Kritische  Daten  von  Mischungen 448 

„      131.  Kritische  Daten  von  Lösungen 449 

„      132.  Literatur,  betreffend  kritische  Daten     449 

Chemisches  Gleichgewicht  (Löslichkeit  und  Absorption). 

Tab.  133.  Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen 454 

„     134.  Gleichgewichte  je  zweier  anorganischer  Stoffe 500 

„      135.  Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe     504 

„      136.  Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser 557 

„      137.  Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem  Äthylalkohol    .    .  566 

„     138.  Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem  Methylalkohol  .   .  571 

„     139    Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem  Aceton 573 

„     140.  Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  reinem  und  wässerigem  Äthylacetat,  Glycerin 

und  Pyridin 575 

„      141.  Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  wasserfreien  Lösungsmitteln 576 

„     142.  Weitere  Literatur  über  die  Löslichkeit  in  nichtwässerigen  Lösungsmitteln  und  in  deren 

Gemischen  mit  Wasser      580 

„      143.  Verteilungskoeffizienten 5^1 

„     144.  Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten 588 

„     145.  Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser 596 

„     146.  Löslichkeit  von  Gasen  in  wässerigen  Lösungen 602 

147.  Literatur,  betreffend  Absorption  der  Gase 606 


Inhaltsverzeichnis.  XI 

Seite 

Schmelz-  u.  Erstarrungserscheinungen  bei  zwei  Stoffen.  Legierungen. 

Tab.  148.  Erstarrungs-  und  Umwandlungskurven  von  binären  Salzgemischen 611 

149.  Gefrierpunktsemiedrigung  von  Metallen  in  sehr  verdünnten  Schmelzen 639 

150.  Erstamingskurv'cn  binärer  Legierungen 640 

151.  Literatur  über  temäre  Legierungen 697 

152.  Leichtflüssige  Legierungen 697 

153.  Spezifische  Gewichte  von  Legierungen 698 

Mineralien. 

Tab.  154.  Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künstlicher  Atoieralien   .   .  702 

,.     155.  Die  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten  Mineralien 718 

156,  Mineralogische  Synonyma  zur  Ergänzung  der  vorstehenden  Tabelle     733 

Wärmeleitung. 

Tab.  157.  Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  der  Metalle 737 

158.  Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  von  Legierungen 738 

159.  Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  von  Eis,  Glas,  Mineralien  u.  a 739 

160.  Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  organischer  fester  Körper 740 

161.  Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  flüssiger  Körper 740 

.,      162.  Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  von  Gasen 742 

„     163.  Wärmeleitungsfähigkeit  von  Krystallen     742 

164.  Temperaturkoeffizient  der  Wärmeleitungsfähigkeit     743 

,,      165.  Relative  Wärmeleitungsfähigkeit     744 

„      166.  Absolute  Temperaturleitfähigkeit 746 

,,     167.  Temperaturkoeffizient  der  Temperaturleitfähigkeit     747 

„     168.  Literatur,  betreffend  Wärmeleitung 747 

Spezifische  Wärme. 

Tab.  169.  Spezifische  Wärme  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß  der  Gase 750 

170.  Spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper 754 

171.  Spezifische  Wärme  des  Wassers      760 

„     172.  Spezifische  Wärme  des  Quecksilbers 761 

..      173-  Spezifische  Wärme  anorganischer  Verbindungen  und  Lösungen 762 

„      174.  Spezifische  Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen 766 

175.  Spezifische  Wärme  von  Gasen  und  Dämpfen  bei  konstantem  Druck 773 

176.  Verhältnis  der  spezifischen  Wärmen  von  Gasen  und  Dämpfen  bei  konstantem  Druck  und 

bei  konstantem  Volumen 775 

177.  Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme 777 

..      178.  Joule-Thomson-Effekt 786 

Molekulargewichtsbestimmungen. 

Tab.  179.  Osmotischer  Druck     787 

180.  Molekulare   Gefrierpunktsemiedrigung   anorganischer  und  organischer   Lösungsmittel, 

Kryoskopische  Konstanten 791 

„      181.  Molekulare    Siedepunktserhöhung   anorganischer   und   organischer    Lösungsmittel   (bei 

gewöhnlichem  Druck).  Ebullioskopische  Konstanten 797 

„     182.  Gefrierpunktsemiedrigung  wässeriger  Lösungen 801 

183.  Siedepunktserhöhung  wässeriger  Lösungen 823 

Thermochemie. 

Tab.  184.  Schmelzwärme 829 

185.  Verdampfungswärme 834 

186.  Literaüir,  betreffend  Schmelz-  und  Verdampfungswärme     844 

187.  Umwandlunpwärme 846 


XU  Inhaltsverzeichnis^ 

Seite 

Tab.  i88.  Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle 850 

„     189.  Bildungswärme  der  Metallverbindungen 858 

„     190.  Neutralisatioriswärme 873 

„     191.  Lösungswärrrie  der  Metallverbindungen 875 

„  192.  Literatur,  betreffend   Bildungs-,   Neutralisations-  und   Lösungswärme  der  Metallver- 
bindungen       882 

„  193.  Lösungswärme  von  Säuren  und  Verdünnungswärme  von  Säuren,  Basen  und  Salzen  885 

,,     194.  Wärmetönungen  beim  Mischen  zweier  neutraler  Flüssigkeiten 892 

„     195.  Hydratationswärmen 895 

„     196.  Elektrolytische  Dissoziationswärme 900 

„     197.  Einige  der  direkten  Bestimmung  unzugängliche  Wärmetönungen 906 

„     198.  Verbrennungswärme  organischer  Verbindungen 907 

„     199.  Literatur,  betreffend  Verbrennungswärme  organischer  Verbindungen 945 

„     200.  Verbrennungswärme  verschiedener  Stoffe 947 

Wellenlänge.    Absorption  und  Emission.    Reflexion.    Brechung. 

Tab.  201.  Wellenlänge  und  Spektralbezirke  des  gesamten  Spektrums 949 

202.  Stärkste  Absorptionslinien  des  ultravioletten  und  sichtbaren  Sonnenspektrums  ....    952 

203.  Stärkste  Absorptionslinien  des  Sonnenspektrums  im  äußersten  Rot  und  Ultrarot     .   .    956 

204.  Wellenlänge  ultraroter  Absorptionsbanden 958 

205.  Stärkste  Emissionslinien  einiger  Elemente 958 

206.  Literatur,  betreffend  Wellenlänge 960 

207.  Optische  Konstanten  von  Metallen '. 961 

208.  Optische  Konstanten  absorbierender,  nicht  leitender  Substanzen .    967 

209.  Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle 969 

210.  Einfluß  der  Temperatur  auf  die  Brechungsindices  ausgewählter  Krystalle 976 

211.  Literatur,  betreffend  Brechungsindices  ausgewählter  Krystalle  und  deren  Änderung  mit 
der  Temperatur 977 

212.  Brechungsindices  optisch  isotroper  fester  Substanzen 979 

213.  Brechungsexponenten  einachsiger  Krystalle  gegen  Luft 984 

214.  Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle 989 

215.  Literatur,  betreffend  Brechungsexponenten  fester  isotroper  Substanzen  und  isotroper 
optisch-einachsiger  und  optisch- zweiachsiger  Krystalle loio 

216.  Brechungsexponenten  des  Wassers  gegen  Luft 1013 

217.  Brechungsexponenten  des  Schwefelkohlenstoffs  in  gleichtemperierter  Luft 1015 

218.  Literatur,  betreffend  Brechungsexponenten  des  Wassers  und  des  Schwefelkohlenstoffs   1016 

219.  Brechungsexponenten  von  Gasen  und  Dämpfen  bei  o"  gegen  den  luftleeren  Raum     .  1017 

220.  Brechungsexponenten  anorganischer   Flüssigkeiten  und  kondensierter   Gase  für  ver- 
schiedene Wellenlängen 1021 

221.  Brechungsexponenten   ausgewählter  organischer    Flüssigkeiten  gegen    Luft  für  ver- 
schiedenes Licht  und  verschiedene  Temperaturen 1022 

222.  Brechungsexponenten   ausgewählter   organischer    Flüssigkeiten   gegen    Luft   für   ver- 
schiedene Lichtarten,  deren  Dichte  und  Molekularrefraktion 1027 

223.  Mittlere   Abnahme  der   Brechungsexponenten  einiger  organischer  Verbindungen  für 
I  "  Temperaturzuwachs  1037 

224.  Atomrefraktionen  und  Dispersionen  für  die  wichtigsten  Elemente  organischer  Körper   1039 

225.  Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen  Lösungen  und 
Mischungen 1041 

226.  Einfluß  der  Temperatur  auf  die  Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen  u.  Mischungen    1050 

227.  Literatur,  betreffend  Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen  und  Mischungen  .   .   .  1051 

Optische  Drehung. 

Tab.  228.  Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen 1052 

„  229.  Optische  Saccharimetrie 1060 

„  230.  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes  in  Krystallen 1062 

„  231.  Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes 1064 


Inhaltsverzeichnis.  XIII 

Seite 

Elektrische  Leitung. 

Tab.  232.  Elektrische  Leitfähigkeit  der  Metalle     1071 

„     233.  Elektrische  Leitfähigkeit  von  Legierungen  und  Amalgamen 1075 

„     234.  Elektrische  Leitfähigkeit  fester  und  geschmolzener  Salze  und  Oxyde 1078 

„     235,  Elektrische  Leitfähigkeit  von  Kohle,  Mineralien,  Glas  u.  a. 1079 

236.  Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes  von  der  Temperatur  bei 

Metallen 1081 

„     237.  Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes  von  der  Temperatur  bei 

Legierungen  und  Amalgamen 1084 

„     238.  Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes  von  der  Temperatut  bei 

Kohle,  Salzen  u.  a 1087 

„     239.  Literatur,  betreffend  elektrische  Leitfähigkeit  fester  Körper io88 

,,      240.  Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen     1092 

„     241.  Äquivalent-Leitvermögen   anorganischer  Verbindungen  in  wässeriger  Lösung  bei  18°  1102 

„     242.  Äquivalent- Leitvermögen  anorganischer  Verbindungen  in   wässeriger  Lösung    bei  25°  1109 

243.  Molekulares  Leitvermögen  anorganischer  Säuren  und  Basen  in  wässeriger  Lösung  bei  25  "  1112 

„     244,  Temperaturkoeffizienten  des  elektrischen  Leitvermögens  wässeriger  Lösimgen    ....  1113 

245.  Leitvermögen  von  Normaiflüssigkeiten  (wässerigen    Lösungen)    zur  Bestimmung  der 

Widerstandskapazität  von  Gefäßen 1117 

,.     246,  Elektrischer  Leitungswiderstand  fester  und  flüssiger  Körper iiiS 

„     247.  Bemerkungen  und  Literatur,  betreffend  elektrisches  Leitvermögen  wässeriger  Lösungen  1119 

,,     248.  Überführungszahlen  des  Anions  in  wässeriger  Lösung 1121 

„     249.  Ionen- Beweglichkeiten  in  Wasser  und  ihre  Temperaturkoeffizienten  bei  18" 1124 

„     250.  Literatur,  betreffend  Überführungszahlen  und  Ionen- Beweglichkeiten 1125 

„     251,  Elektrische  Leitfähigkeit  nichtwässeriger  Lösungen 1126 

„     252.  Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation 11 32 

„     253.  Elektrolytische  Dissoziation  des  Wassers 1187 

„     254.  Hydrolyse  von  Salzen 1188 

„     255.  Löslichkeitsprodukte  anorganischer  Salze ii99 

Galvanische  Ketten. 

Tab.  256.  Elektromotorische  Kräfte  galvanischer  Ketten 1205 

Thermokräfte. 

Tab.  257.  Thermoelektrische  Kräfte  von  Metallen 1209 

Dielektrizitätskonstanten. 

Tab.  258.  Dielektrizitätskonstanten 1211 

Funkenpotentiale. 

Tab.  259.  Entladungs-(Funken-)Spannungen  in  Gasen 1224 

Radioaktivität. 

Tab.  260.  Die  radioaktiven  Elemente 1226 

„     261.  Konstanten  der  Gasionen 1230 

Magnetismus. 

Tab.  262.  Magnetisierbarkeit  einiger  Eisensorten  (Nullkurven,  Hystereseschleifen,  Sättigungswerte)  1233 

263.  Magnetisierbarkeit  einiger  Eisen-  und  Stahlsorten 1235 

264.  Magnetisierbarkeit  von  Eisen  und  Stahl  durch  kleine  Kräfte  (Anfangspermeabilität)  .  1237 

265.  Magnetisierbarkeit  von  geglühten  Fe-Si-  und  Fe- Si-Ni- Legierungen 1238 

266.  Magnetisierbarkeit  von   Heuslerschen  Legierungen  (Kupfer-Mangan- Aluminiumbronzen)  1238 

267.  Sättigungswerte  verschiedener  Eisenlegierungen 1239 

268.  Magnetisierbarkeit  von  Nickel  und  Kobalt 1240 

269.  Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper 1241 

270.  Die  erdmagnetischen  Verhältnisse  in  West-  und  Mitteleuropa  zur  Epoche  1912.0     .   .  1247 

271.  Werte  der   magnetischen   Elemente  und   ihrer  Säkularvariationen   an   den   dauernd 
tätigen  erdmagnetischen  Observatorien 1251 

272.  Einige  Angaben    über   die   Größenordnung   der   vorkommenden  Abweichungen   und 
Störungen 1252 

273.  Literatur  betreffend  Erdmagnetismus 1253 


XIV 


Tab.  274, 
»  275 
„  276 
„  277, 
„     278, 


Tab.  279 


Tab. 

280. 

, 

281. 

>• 

282. 

Tab. 

283 

Alp 

hab 

Inhaltsverzeichnis. 

Seite 

Schallgeschwindigkeit. 

Schallgeschwindigkeit  in  festen  Körpern 1254 

.  Schallgeschwindigkeit  in  Flüssigkeiten  und  Gasen 1255 

,  Schallgeschwindigkeit  in  atmosphärischer  Luft 1256 

,  Schallgeschwindigkeit  in  trockener  atmosphärischer  Luft  zwischen  —40,0«  und  +60,0°  1257 

Literatur,  betreffend  Schallgeschwindigkeit 1258 

Mechanisches  Äquivalent  der  Wärme.    Lichtgeschwindigkeit. 

,  Mechanisches  Äquivalent  der  Wärme.     Lichtgeschwindigkeit 1259 

Maßeinheiten  und  Dimensionen. 

,  Maßeinheiten 1260 

Gegenseitiges  Verhältnis  der  verschiedenen  Maßeinheiten  für  Energie 1266 

Dimensionen 1267 

Zeitschriften. 

.  Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften     1269 

etisches  Sachregister 1311 


Abgekürzte  Titel  der  Zeitschriften. 


Abh.  Eich.  Komm.  Abhandlungen  der  Kaiserlichen 
Normal-Eichungs-Kommission. 
Abh.  Akad.  Berlin  Abhandlungen  der  Kgl.  Akademie 
der  Wissenschaften  in  Berlin. 
Acta  Soc.  Fenn.  Acta  Societatis  Fennicae. 
^wier.cAem./oMrn.  American  Chemical  Journal. 
Ann.  Ecole  norm.  Annales  scientifiques  de  l'Ecole 

normale  superieure. 
Ann.  chim.  phys.  Annales  de  Chimie  et  de  Physique. 
Arb.  Gesundh.        Arbeiten    aus    dem    Kais.    Ge- 
sundheitsamt. 
Arch.Anat.Physiol.  Archiv  f.  Anatomie  u.  Physiologie. 
Arch.  Hyg.  Archiv  für  Hygiene. 

Arch.  neerl.  Archives  nderlandaises  des  Scien- 

ces exactes  et  naturelles. 
Archiv  der  Pharmazie. 
Annalen  der  Physik. 
Archives  des  sciences  physiques 

et  naturelles  (Geneve). 
Archive  du  Musee  Teyler. 
Arkiv  för  Kemi,  Mineralogi  och 

Geologi. 
The  Astrophysical  Journal. 
Atti   deir   Accademia  Gioenia 
di  scienze  natural!  in  Catania. 
Atti  del  R.  Istituto  Veneto  di 

scienze,  lettere  ed  arti. 
Atti   della  Reale  Accademia  di 
Torino. 
Beiblätter  zu  d.  Annalen  der  Physik. 
Berichte  der  Deutschen  Chemi- 
schen Gesellschaft. 
Berg.-hüttenm.  ZS.  Berg-  und  hüttenmänn.  Zeitschr. 
Berl.Sitzber.{Berl.  Sitzungsberichte  der  Kgl.  Preuß. 
Ber.)  Akademie  der  Wissenschaften 

zu  Berlin. 
Biochem.  ZS.  Biochemische  Zeitschrift. 

Bull.  Acad.  Pc't.     Bulletin  de  l'Academie  imperiale 
des  sciences  de  St.  Petersbourg. 
Bull.  Acad.  Belg.  Bulletin  de  l'Acaddmie  royale 

de  Belgique. 
Bull.  Bur.  Stand.  Bulletin    of    the     Bureau     of 

Standards,  Washington. 
Bull.  Soc.  Belg.      Bulletin  de  la  Socidtö  chimique 
de  Belgique. 


Arch.  Pharm. 
Ann.  Phys. 
Arch.  sc.  phys. 

Arch.  Teyler 
Ark. 

Astroph.  Joum. 
Atti  Catania 

Atti  Ist.   Ven. 

Atti  Tor. 

Beihl. 

Ber.  ehem.  Ges. 


Bull.  Soc.  chim. 
Ball.  Soc.  Encour. 
Bull.  Soc.  Min. 
Bull.  Soc.  phys. 

Bull.  U.S.  Geol. 

Surv. 
Cambr.  Proc.  u. 

Trans. 

Chem.  News 
Chem.   Weekbl. 
Chem.  Ztg. 
Chem.  Zbl. 
Cim. 
C.  r. 

Crelle  J. 

Dlngl.  Joum. 

Diss. 

Dublin  Proc.  u. 

Trans. 
Edinb.  Proc.  u. 

Trans. 

Electr. 
Elch.  ZS. 
E.T.Z. 
Erlang.  Ber. 

Exner  Rep. 

Forischr.  Chem. 

Forischr.  Phys. 
Gazz.  chim. 
Geogr.  Jahrb. 
Gm.  Kr.  Hdbch. 

Gilb.  Ann. 


Bulletin  de  la  Socidte  chimique 
de  France. 

Bulletin  de  la  Societe  d'encou- 
agement  de  1' Industrie. 

Bulletin  de  la  Soci^tö  frangaise 
de  Mineralogie. 

Bulletin  de  la  Societe  franfaise 
de  physique. 

Bulletin  of  the  U.S.  Geological 
Survey. 

Proceedings  u.  Transactions  of 
the  Cambridge  Phiiosophical 
Society. 

The  Chemical  News. 

Chemisch  Weekblad. 

Chemiker-Zeitung. 

Chemisches  Zentralblatt. 

Nuovo  Cimento. 

Comptes  rendus  hebdomadaires 
des  s^ances  de  l'Academie  des 
sciences  (Paris). 

Journal  für  die  reine  und  an- 
gewandte Mathematik  (Crelle). 

Dinglers  Polytechn.  Journal. 

Inauguraldissertation. 

Proceedings  u.  Transactions  of 
the  Royal  Society  of  Dublin. 

Proceedings  u.  Transactions  of 
the  Royal  Society  of  Edin- 
burgh. 

The  Electrician. 

Elektrochemische  Zeitschrift. 

Elektrotechnische  Zeitschrift. 

Sitzungsberichte  der  physik.- 
med.  Soc.  zu  Erlangen. 

Exners  Repertorium  der  Ex- 
perimentalphysik. 

Jahresberichte  über  die  Fort- 
schritte der  Chemie. 

Fortschritte  der  Phys'k. 

Gazzetta  chimica  italiana. 

Geographisches  Jahrbuch. 

Gmelin- Kraut,  Handbuch  der 
anorganischen  Chemie. 

Gilberts  Annalen  der  Phys. 


Abgekürzte  Titel  der  Zeitschriften. 


XV 


Gott.  Nachr. 

Int.  ZS.  Metallogr. 

Jahrb.  Rad. 

Joum.  Amer.  ehem. 

Soc. 
Joum.  ehem.  Ind. 

J&urn.  ehem.  Soc. 

Joum.  Chim.  phys. 
Joum.  Frankl.  Inst. 

loum.Pharm.Chim 

Journ.  Phys. 
Joum.  phys.  Chem. 

Joum.  prakt.  Ch. 
Jotim.  riiss. 

Koll.  ZS. 

Krak.  Am. 

Lieb.  Ann. 
Lum.  e'lectr. 
Manch.  Mem. 

Mem.  Acad.  Pet. 

Mem.  Line. 

Mem.  de  Paris 

Metall. 
Meteor.  ZS. 
Mitt.  Prüf.A. 


Mon.   Chem. 
Münchn.  Per. 


Nat. 

Nalurw.  Jßdseh. 

N.  Jahrb.  Min. 

Nov.  Act.  Ups. 

Ofs.  Stockh.  u. 
Vet.  Handl. 
Overs.  Ved.  Selsk. 


Pflüger  Arch. 

Phil.  Mag. 
Phil.  Trans,  oder 
London  Trans. 
Phys.  Bev. 
Phys.  ZS. 
Pogg.  Ann. 
Proc.  Amer.  Acad. 

Proc.  ehem.  Soc. 

Proc.  phys.  Soe. 


Nachrichten  von  der  Kgl.  Ge- 
sellschaft der  Wissenschaften 
zu  Göttingen, 

Internationale  Zeitschrift  für 
Metallographie. 

Jahrbuch  der  Radioaktivität 
und  Elektronik. 

The  Journal  of  the  American 
Chemical  Society. 

The  Journal  of  the  Society  of 
Chemical  Industry. 

The  Journal  of  the  Chemical 
Society  (London). 

Journal  de  Chimie  physique. 

The   Journal  of   the   Franklin 

Institute  (Philadelphia). 
.  Journal   de    Pharmacie   et  de 
Chimie. 

Journal  de  Physique. 

The  Journal  of  physical  Che- 
mistry. 

Journal  für  praktische  Chemie. 

Journal  der  russischen  physiko- 
chemischen Gesellschaft. 

Zeitschrift  für  Chemie  u.  In- 
dustrie d.  Kolloide. 

Anzeiger  der  Akademie  der 
Wissenschaften  in  Krakau. 

Annalen  der  Chemie  (Liebig). 

La  Lumiere  ^lectrique. 

Memoirs  and  Proceedings  of 
the  Manchester  literary  and 
philosophical  Society. 

Memoires  de  l'Academie  im- 
periale des  sciences  de  St. 
Petersbourg.^ 

Atti  della  Reale  Accademia  dei 
Lincei,  Memorie. 

Memoires  de  l'Academie  des 
sciences  de  1' Institut  de  France. 

Metallurgie. 

Meteorologische  Zeitschrift. 

Mitteilungen  aus  dem  Königl. 
Materialprüfungsamt  (Gr.- 
Lichterfelde). 

Monatshefte  für  Chemie,  Wien. 

Sitzungsberichte  der  mathem.- 
phys.  Klasse  der  k.  bayr.  Aka- 
demie der  Wissenschaften  zu 
München. 

Nature,  London  and  New  York. 

Naturwissenschaftl.  Rundschau. 

Neues  Jahrbuch  für  Minera- 
logie etc. 

Nova  Acta  Regiae  Societatis 
Upsaliensis. 

Oef versigt  af  Kongl.  Vetenskaps- 
Akademiens  Förhandlingar. 

Oversigt  over  det  Kongl.  Danske 
Videnskabemes  Selskabs  For- 
handlinger. 

Archiv  für  die  gesamte  Phy- 
siologie etc.  (Pflüger). 

Philosophical  Magazine. 

Philosophical  Transactions  of 
the  Royal  Society  of  London. 

The  Physical  Review. 

Physikalische  Zeitschrift. 

PoggendorffsAnnalen  derPhysik. 

Proceedings  of  the  American 
Academy  etc. 

Proceedings  of  the  Chemical 
Society  (London). 

Proceedings  of  the  Physical 
Society  of  London. 


Proc.  Roy.  Soc. 

Rad. 
Rec.  P.-B. 

Rend.  Ist.  Lomb. 

Rend.  Line. 

Rend.  Soe.  chim. 

Rep.  Brit.  Ass. 

Seanees  Socfran^. 

Sill.  Joum. 

St.  E. 

T.  min.  petr.  Mitt. 

Tat.  P.-T.  R. 

Terr.  Magn. 

Trans,  chem.  Soc. 
Trans.  Line. 
IVav.  Bur.  int. 

Verh.  D.  phys.  Ges. 

Verh.   Ver.  Fö'rdr. 

Gewfl. 
Versl.  Amst. 


Wied.  Ann, 
Wien.  Am. 

Wien.  Ber. 


Wien.  Denksehr. 
Wiss.Abh.P.-T.R. 

Zbl.  Min.  Geol. 

ZS.  anal.  Gh. 
ZS.  angew.  Ch. 
ZS.  anorg.  Ch. 

ZS.  Elch. 

ZS.  ges.  Kälteind. 

ZS.  Instrk. 

ZS.  Kryst. 

ZS.  ph.  Ch. 

ZS.  physiol.  Ch. 

ZS.  Ver.  Ing. 

ZS.  Ver.  Rübenz. 


Proceedings  of  the  Royal  Society 
of  London. 

Le  Radium. 

Recueil  des  travaux  chimiques 
des  Pays-Bas. 

Rendiconti  del  Reale  Istituto 
Lombardo  (Bologna). 

Atti  della  Reale  Accademia  dei 
Lincei,  Rendiconti. 

Rendiconti  della  Societä  chimica 
italiana. 

Report  of  the  British  Associa- 
tion etc. 

Seanees  de  la  Society  fran^aise 
de  physique. 

TTie  American  Journal  of  Science 
(Silliman). 

Stahl  und  Eisen. 

Tschermaks  mineralogische  und 
petrographische  Mitteilungen. 

Tätigkeitsbericht  der  Physi- 
kalisch -  Technischen  Reichs- 
anstalt. 

Terrestrial  Magnetism  and  At- 
mospheric  Electricity,  Balti- 
more. 

Transactions  of  the  chemical 
Society. 

Atti  della  Reale  Accademia  dei 
Lincei,  Transunti. 

Travaux  et  Memoires  du  Bureau 
international  des  Poids  et 
Mesures. 

Verhandlungen  der  Deutschen 
Physikalischen  Gesellschaft. 

Verhandlungen  des  Vereins  zur 
Förderung  des  Gewerbefleißes. 

Verslagen  en  Mededeelingen  der 
Konkl.  Akademie  van  Weten- 
schappen  te  Amsterdam. 

WiedemannsAnnalen  derPhysik. 

Anzeiger  der  Kais.  Akademie 
der  Wissenschaften,  Wien. 

Sitzungsberichte  der  mathem.- 
phys.  Classe  der  Kaiserl  Aka- 
demie der  Wissenschaften , 
Wien. 

Denkschriften  der  Kais.  Aka- 
demie der  Wissenschaften 
(mathem.-phys.  CK),  Wien. 

WissenschaftlicheAbhandlungen 
der  Physikalisch-Technischen 
Reichsanstalt. 

Zentralblatt  für  Mineralogie, 
Geologie  und  Paläontologie. 

Zeitschrift  f.  analytische  Chemie. 

Zeitschrift  f.  angewandteChemie. 

Zeitschrift  für  anorganische 
Chemie. 

Zeitschrift  für  Elektrochemie. 

Zeitschrift  für  die  gesamte  Kälte- 
industrie (London). 

Zeitschrift  für  Instrumenten- 
kunde. 

Zeitschrift  für  Krystallographie 
und  Mineralogie. 

Zeitschrift  für  physikalische 
Chemie. 

Zeitschrift  für  physiologische 
Chemie. 

Zeitschrift  des  Vereines  deut- 
scher Ingenieure. 

Zeitschrift  des  Vereins  für 
Rübenzuckerindustrie. 


XVI  Nachträge. 

Nachträge  zu  Tabelle  i. 

Internationale  Atomgewichte  für  1912. 

Gegen  die  umstehend  abgedruckte  Tabelle  sind  für  1912  folgende  Werte  verändert 


Nt     Niton  =  Radiumemanation    .     .     222,4 

Ta     Tantal 181,5 

V       Vanadin 51,0 


Ca  Calcium 40,07 

Er  Erbium 167,7 

Fe  Eisen 55,84 

Hg  Quecksilber 200,6 

Folgende  Atomgewichtsbestimmungen   sind  seit  Drucklegung  der  Tabelle  ausgeführt  (unter 
Fortlassung  einiger  minder  genauer) : 

1.  Gasdichtebestimmungen: 

ArgOü  (Fischer  u,  Froboese,  1911):  i  Liter  wiegt  bei  758,7  mm,  20,90  C,  in  Berlin:  1,6456  g  (A  folgt 
daraus  zu  39,89  bis  39,90). 

HCl  (Burt  u.  Gray,  1911):  i  Normalliter  wiegt  1,63915  +  0,00005  g  (CI  folgt  daraus  zu  35,460). 

Radiumemaoatioa  ==  Niton  (Gray  u.  Ramsay,  191 1).  Direkte  Gasdichtebestimmungen  mit  Hilfe 
einer  Mikrowage  ergaben  das  Atomgewicht  zu  223,  in  guter  Übereinstimmung  mit  dem  be- 
rechneten Wert  (Ra — He). 

2.  Analytische  Bestimmungen: 
Silber.    Baxter  (1910)  2  Ag  :  2  J  :  JgGsj  107,864. 

Calcium.     Richards  u.  Hönigschmid  (1910  u.  1911)   CaBr2:2Ag;   40,070;    CaBr2:2AgBi;    40,070; 

CaCla  :2Ag;  40,074. 
Cadmium.    Perdue  u.  Hulett  (19")  CdSOi.    Vg  HgO  :  CdSOi  :  Cd;  112,30, 
Chlor.    Staehler  u.  Fr.  Meyer  (1911)  KCIO3  :  KCl  (kombiniert  mit  K  :C1);  35,458. 
Erbium  („Neoerbium").     Hofmann  (1910)  EraOg  :  Er2( 804)3;  167,68. 
Fluor.    McAdam  jr.  u.  Smith  (1912)  NaF  :  NaCl;  19,016. 
Eisen.     Baxter,  Thorvaldson  u.  Cobb  (ign)  FeBr2:2Ag;  55,838;    FeBr2  : 2  AgBr;  55,838;    Baxter 

u.  Thorvaldson  (1911),  Meteoreisen,  FeBr2:2Ag;  55,836. 
Wasserstoff.    Grinell  Jones  (1910);  kritische  Durchrechnung  aller  vorliegenden  Bestimmungen;  1,00775. 
Quecksilber.  Easley  (1910)  HgClg :  Hg;  200,63;  Easley  u.  Brann  (1912)  HgBr2:2AgBr;  200,64. 
Holmium.    Holmberg  (1911)  H02O3  :  Ho2(S04)3;  163,45. 
Iridium.     Hoyermann  (1911)  (NH4)2  IrClg  :  Ir;  192,613. 
Jod  s.  Silber;  126,913. 
Kalium  s.  Chlor;  39,097. 

Stickstoff.    Guye  u.  Drouginin  (1910)  NO2  :  Og  (gewichtsanal.);  14,010. 
Natrium.  Goldbaum  (1911)  NaCl  :  Cl;  22,997;  NaBr  :  Br  (elektrolyt);  22,998. 
Neodym.    Baxter  u.  Chapin  (1910)  NdClg  :3Ag;  144,268;  NdClg  :3AgCl;  144,272.     Nach  Korrektur 

für  Spur  Praseodym:  144,275. 
Phosphor.     Baxter,  Moore  u.  Baylston  (1912)  PBrg  :3Ag;  31,025;  PBrg  :  3  AgBr;  31,029. 
Radium.     Gray  u.  Ramsay  (1912)  RaCU  :  RaBr2  (Mikrowage);  226,36. 
Schwefel.     Burt  u.  Usher  (1911)  N4S4  Totalanalyse;  32,067. 

Scandium.    R.  J.  Meyer  u.  Winter  (1910)  Sr(CH3C0CH  COCH3)3  [Acetonylacetat] :  SC2O3;  44,90  bis  45,07. 
Selen.    Kuzma  u.  Krehlik  (1910).    Se02  :  Se;  79,273- 

Tantal.  Balke  (1910)  TaCls  :  Ta205;  181,52;  Chapin  u.  Smith  (1911)  TaBrg  :  Ta205;  181,80. 
Tellur.  Flint  (1910)  TegHNOv  :  Te02;  124,32;  Harcourt  u.  Baker  (1911)  Te  :  TeBr4;  127,54. 
Vanadium.     Mc  Adam  jr.  (1910)  NaV03  :  NaCl;  50,967. 

W.  A.  Roth. 

Berichtigung  zu  Tabelle  2a,  S.  6. 

m  m 

Düsseldorf- Bilk,  Stemw.  6"  45' 4o",3     51°  12' 25",o     46     9,81160. 


Internationale  Atomgewichte  für  1911. 


Zeichen 


Ag 

AI 

Ar 

As 

Au 

B 

Ba 

B6  = 

Bi 

Br 

C 

Ca 

Cd 

Ce 

Cl 

Co 

Cr 

Cs 

Cu 

Dy 

Er 

Eu 

F 

Fe 

Ga 

Gd 

Ge 

H 

He 

Hg 

In 

Ir 

J 

K 

Kr 

La 

Li 

Lu: 

Mg 

Mn 

Mo 


Gl 


Cp 


Name 


Silber     .   . 
Aluminium 
Argon    .    . 
Arsen.   .   . 
Gold  .   .   . 
Bor    ... 
Baryum .   . 
Beryllium 
Wismut     . 
Brum     .   . 
Kohlenstoff 
Calcium     . 
Cadmium  . 
Cerium 
Chlor     .    . 
Kobalt  .    . 
Chrom  .    . 
Cäsium  .    . 
Kupfer  .   . 
Dysprosium 
Erbium     . 
Europium 
Fluor     .   . 
Eisen     .   . 
Gallium .   . 
Gadolinium 
Germanium 
Wasserstoff 
Helium  .   . 
Quecksilber 
Indium  .    . 
Iridium 
Jod    .   .    . 
Kalium  .    . 
Krypton    . 
Lanthan    . 
Lithium     . 
Lutetium  . 
Magnesium 
Mangan     . 
Molybdän  . 


Atom- 

srewicht 


Unsicher- 
heit 


107,88 
27,1 
39,88 
74,96 

197,2 
11,0 

137,37 
9,1 

208,0 
79,92 
12,00 
40,09 

112,40 

140,25 
35,46 
58,97 
52,0 

132,81 

63,57 
162,5 

167,4 
152,0 

19,0 

55,85 

69,9 
157,3 

72,5 
i,oo8 

3,99 
200,0 
114,8 

193,1 
126,92 

39,10 

82,9 
139,0 

6,94 
174,0 

24,32 

54,93 

96,0 


0,02 

0,1 

0,02 

0,05 

0,1 

0,05 

0,03 

0,05 

0,1 

0,02 

0,005 

0,03 

0,03 

0,1 

0,01 

0,02 

0,05 

0,05 

0,05 

0,2 

0,2 

0,2 

0,05 

0,03 

0,5 

0,2 

0,5 

0,0005 

0,01 

0,4 

0,2 

0,2 

0,03 

0,01 

0,1 

0,3 

0,05 

0,5 
0,03 
0,05 
0,1 


Zeichen 


Name 


Atom-      Unsicher- 
irewicht         heit 


N  =  Az 

Na 

Nb  =  Cb 

Nd 

Ne 

Ni 

O 

Os 

P 

Pb 

Pd 

Pr 

Pt 

Ra 

Rb 

Rh 

Ru 

S 

Sb 

Sc 

Se 

Si 

Sm 

Sn 

Sr 

Ta 

Tb 

Te 

Th 

Ti 

Tl 

Tu 

U 

V 

w 

X 

Y 
Yb 
Zn 
Zr 


Ad 


Stickstoff  . 
Natrium    . 
Niobium    . 
Neodymium 
Neon  .   .   . 
Nickel    .   . 
Sauerstoff 
Osmium     . 
Phosphor 
Blei    .   .   . 
Palladium 
Praseodym. 
Platin    .   . 
Radium 
Rubidium 
Rhodium  . 
Ruthenium 
Schwefel    . 
Antimon    . 
Scandium 
Selen     .   . 
Silicium     . 
Samarium . 
Zinn  .   .   . 
Strontium . 
Tantal  .    . 
Terbium    . 
Tellur    .   . 
Thor  .   .    . 
Titan     .    . 
Thallium  . 
Thulium    . 
Uran  .   .    . 
Vanadium . 
Wolfram   . 
Xenon 
Yttrium     . 
Ytterbium 
Zink  .    .    . 
Zirkonium . 


14,01 
23,00 
93,5 

144,3 
20,2 
58,68 
16,000 

190,9 

31,04 
207,10 
106,7 
140,6 
195,2 
226,4 

85,45 
102,9 
101,7 

32,07 
120,2 

44,1 
79,2 
28,3 

150,4 
119,0 

87,63 
181,0 

159,2 
127,5 
232,4 
48,1 
204,0 
168,5 

238,5 
51,06 

184,0 

130,2 
89,0 

172,0 

65,37 
90,6 


0,005 

0,01 

0,2 

0,5 

0,02 

0,02 

Basis 

0,4 
0,1 
0,1 
0,1 
0,5 

o,i 

0,3 
0,05 
0,05 
0,1 

0,01 

0,3 
0,2 

0,1 
0,1 

0,2 

0,5 

0,03 

1,0 

0,5 
0,2 

0,5 
0,1 
0,2 
1,0 
0,5 

0,1 

0,5 

0,2 

0,2 

1,0 

0,05 

0,2 


Diese  Atomgewichte  für  1911  sind  im  Oktober  1910  von  der  Internationalen  Atomgewichts- 
kommission (F.  W.  Clarke,  T.  E.  Thorpe,  W.  Ostwald,  G.  IJrbaia)  zusammengestellt.  Die  von 
uns  hinzugefügten  Unsicherheiten  geben  an,  wie  viel  die  wahren  Werte  möglicherweise  von  den  ange- 
nommenen abweichen.  Z.  B.  wir  erachten  es  für  unwahrscheinlich,  daß  Ag  <  107,86  oder  N  >  14,015 
ist.  Einige  Willkür  und  subjektive  Auffassung  sind  hierbei  unvermeidlich.  Bis  1908  waren  die  Resul- 
tate von  Stas  maßgebend.  Für  1909  hatte  die  Kommission  eine  allgemeine  Revision  der  Atom- 
gewichte vorgenommen  und  seitdem  wurden  als  Grundwerte,  auf  welche  die  anderen  bezogen  worden 
sind,  die  folgenden  acht  Elemente  angenommen: 

H  C  N  Cl  Br  Ag  K  S 

Grundwert  seit  1909  1 1,008     :  12,000  |  14,007  |  35,460  j  79,916     107,880  ^  39,095  !  32,070 

Nach  Stas  (1865)  i  1,007     i  12,005  \  14,05     j  35,456  j  79,955     107,93   ;  39,14     j  32,06 

Berechnet  von  Ciarke  (1910)  :  1,00779  12,0038, 14,0101   35,4584:  79,9197!  107,880  39,0999!  32,0667 

F.  W.  Clarke,  A  recalculation  of  the  atomic  weights,  3  th.  Ed.  Smithsonian  Institution  iWisc 
Coli.  vol.  54,  1910. 

Die  letzten  sechs  Grundwerte  beruhen  auf  den  Bestimmungen  von  Richards  und  seinen  Mit- 
arbeitern (bis  1907).  Daneben  sind  von  Guye  und  anderen  genaue  Bestimmungen  der  Volumgewichte 
von  vielen  Gasen  gemacht.  Ist  L  das  Gewicht  eines  Normalliters  (bei  o",  760  mm,  Meeresniveau, 
45°  geogr.  Breite),  so  wird  das  Molekulargewicht  des  Gases  M  =  L  x  R  .  R,  das  Volum  eines  Gramm- 
moleküles  in  Nonnallitem,  ist  für  ein  Idealgas  rund  22,41,  für  wirkliche  Gase  22,41  / 1  -f-  >?,  worin 
1+  yi  =  Pj  Vo/PiVi  =  (I  +  a)  (I  —  b)  ist.  PoVo  bezieht  sich  auf  o"  und  sehr  kleinen  Druck,  pjV^  auf 
o»  und  I  Atm.  Die  van  der  Waalsschen  Grössen  a  und  b  für  o»  und  i  Atm.  werden  aus  den 
kritischen  Daten  berechnet.    Für  Atomgewiclite  kommen  die  folgenden  21  Gase  in  Betracht    Das 

^^'^  I  ist  mit  den  internationalen  Molgewichten  Mi  berechnet,  nur  ist  Hg  zu 


theoretische  /  = 


Mi 


2,01524  und  He  zu  3,994  angenommen.     Für  R  =  22,412  wird  >?.io*  um  9  höher. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


Vaa  der  Piaats.    i 


Internationale  Atomgewichte  für  1911 


!  L  =  I         X.\o^ 

Gas  g  pro  Normal-  |  aus 

!  liter  :   Beobachtungen 


M 


theoretisch 


Beobachter 


He 

Ne 

Ar 

Kr 

X 

Ha 

N2 

O, 

CO 

NO 

HCl 

H,S 

CÖ2 

N2O 

SO2 

NH3 

PH3 

CH, 

C2He 

(CH3), 

CH3CI 


O 


0,1782 

0,9002 

1,7809 

3,708 

5,851 

0,08987 

1,2507 

1,4290 

1,2504 

1,3402 

1,6394 

1,5392 

1,9768 

1,9777 
2,9266 
0,7708 

1,5293 
0,7168 

1,3567 
2,1096 

2,3045 


+ 
+ 

+ 
I 

+ 
+ 
+ 


105 

93 

215 

695 
52 
43 
96 
81 
117 
748 


+  1194 

+    681 

4-  733 
+  2438 
4-1348 
4- 1000 

4-  180 

4- 1080 

+  2728 

4-2265 


3,993 
20,195 

39,873 

82,918 

130,216 

2,0150 
28,016 

31,993 
27,999 

29,999 
36,466 
34,086 
44,000 

43,998 
64,024 

17,044 
33,932 
16,035 
30,068 
46,02 1 
50,500 


13 
131 

75 
237 
707 

62 

51 

75 
77 
90 

743 
+  1198 
+  682 
4-  696 
-j-  2601 
4-1431 

4-  612 
4-"  203 
+ 1204 
-j-2672 
+  2299 


4- 
4- 


4- 
4- 
4- 

4- 
+ 


w 
w 

R,  W 

Me,  W 

Me,  W 

M,  J,  S 

R 

M,  Gr 

R 

G,  Gr 

Gr,  S 

B,  Pe 

G,  Pi 

R 

L,  J,  Pi,  B 

G,  Pi,  D 

T 

B,  Pe 

B,  Pe 

B 

B 


B  =  Baume,  D  =  Perman  und  Davies,  G  =  Guye,  Gr  =  Gray  und  Burt,  J  =  Jacquerod, 
L  =  Leduc,  M  =  Morley,  Me  =  Moore,  Pe  =  Perrot,  Pi  =  Pintza,  R  =  Raylelgh,  S  =  Scheuer, 
T  =  Ter  Gazarian,  W  =  Watson. 

Die  /l.io^  in  der  dritten  Kolumne  sind  für  H2S,  N2O,  PHg,  CH4  und  CgHe  aus  den  kritischen 
Daten  berechnet,  für  die  16  anderen  Gase  aus  den  Abweichungen  von  Boyles  Gesetz  abgeleitet. 

Das  Volumverhältnis,  nach  dem  zwei  Gase  sich  verbinden  oder  auseinander  entstehen,  liefert 
den  Quotient  i  +  Äij  1  -\-  X^.  Direkt  beobachtet  sind:  2H2:  O2  =  2  x  1,00137  (M  1895),  Nj:  NgO  = 
1,00687  (J  1905),  3H2:  N2  =  3  X  1,00063  (G,  Pi  1908),   H2:  HCl  =  1,00790  (Gr  1909). 


Ib 

Atomgewichts-Bestimmungen, 

welche  den  Internationalen  Atomgewichten  für  1911  zugrunde  liegen.    Genannt  sind:   die  Autoren, 
die  Jahreszahl  (  ),  das  bestimmte  Verhältnis  in  Formeln  und  das  Resultat,  bezogen  auf  O  =  16. 


.    Ag:AgN03;  107,88. 
2A1:6H:3H20;27,09. 


Richards  u.  Willards  (1910) 
Thomsen  (1897)  2  AI:  6  H: 


Baxter 


Silber.     Richards  (1907)  Ag2S04:2AgCl;  107,^ 

LiClOi:  LiCl:  AgCl:  Ag;  107,871. 
Aluminium.    Mallet  (1880)  AlBr3:3Ag;  27,10 

3O:  27,0. 
Argon.    Rayleigh,  Ramsay,  Watson  (1910)  aus  der  Gasdichte  39,881.    Fischer  u.  HähneKigio)  Gas 

dichten  A*r:  Ng  =  i9,945: 14,018,  also  L  =  1,7795- 
Arsen.    Berzelius  (1826)  AsiO«:  3$02;  75,0.    Pelouze  (1845)  u.  Dumas  (1859)  AsCIj:  3Ag;  74,9 

u.  Coffin  {1909)  Ag3As04:3AgCl:3AgBr  74,96. 

Berzelius  (1845)    K2AUCI5:  KCl:  Au;  196,7.     Krüß  (1886)  AuClg:  3AgCl;  197,1.    KAuBr4:.-_ 

4AgBr;  197,13.    Thorpe  u.  Laune  (1887)  Au:  KBr;  197,25.    Mallet  (1889)  acht  Methoden  197,3 

Berzelius  (1826)  Na2B407  +  10  Aq:ioAq;  11,0.     Ramsay  u.  Aston  (1893)  NagBiO  ■ -'""'"' 

10,96.     Gautier  (1899)  BCl3:3AgCl;  10,95.     BBr3:3AgBr;  11,02. 
Baryum.     Richards  (1893)   BaClz:  AgCl:2  Ag;  i37,37-     BaBr2:2Ag;  i37,37- 
Beryllium  =  Glucinum.    Wilson  u.  Pettersson  (1880)  BeSO«  +  4  H2O:  BeO;9,ii 

(1891)  ebenso;  9,06.     Parsons  (1904)  organische  Salze;  9,11. 


Gold 
Bor. 


Au; 


;2NaCl; 


Krüß  u.  Morath 


i 


Van  der  Plaats. 


Wismut.    Schneider  (1894)  2  Bi:  BijOs;  208,05.    Birckenbach  (1905)  ebenso;  208,07.    Mehler  (1905) 

BiBrsisAgBr;  207,9.     Janssen  (1906)  Bi,:  Bi2(S04)3:  208,08.  | 

Brom.     Stas  (1865)  Ag:  AgBr;  79,918.     Baxter  (i9c^)  ebenso;  79,916.    AgBr:  AgCl;  79,916.  \ 

Kohlenstoff.    Dumas  u.  $105(1840)  C:CO,;  12,00.    Stas  (1849)  0:C0,;  12,005.    Van  der  Plaats  1 

(1885)  C.-CXDj;  12,003.     Baume  (1909)  aus  der  Gasdichte  von  CH4;  12,004. 
Calcium.     Richards  (1899)  CaCIjtaAgCI;  40,09.     Hinrichsen  (1902)  CaCOaiCaO;  40,14. 
Cadmium.    Morse  u.  Arbuckle  (1898)  Cd:  CdO;  112,38.    Baxter  (1906)  CdClj:  2  Aga:2  Ag;  112,42, 

CdBr,:2  AgBr:2  Ag  112,42.  | 

Cerium.     Brauner  (1903)  Ce2{S04)3:  2  CeO,;  140,26.    2  CeO,:  3  0,0,;  140,25,  j 

Chlor.    Richards  (1905)  AgiAgQ;  35,457.    Noyes  u.  Weber  (1908)  H:  Cl:  HCl;  35,458.    Edgar  (1908)  j 

ebenso  35,467.     Richards  u.  Willards  (1910)  LjQO,:  LiCl:  AgQ:  Ag;  35.454-    Guye  u.  Fluss  | 

(1908)  NOCl:  N:0:C1;  35,466.  Gray  u.  Burt  (1909)  und  Scheuer  (1909)  Gasdichte  von  HQ; 
35,466. 

Kobalt     Richards  u.  Baxter  (1897,  1899)  CorCoBr,:  2  AgBr:  2  Ag;  58,97.    Baxter  u.  Coffin  (1906) 

CoClj:  2  AgCl:  2  Ag;  58,97. 
Chrom.     Baxter  (1909)  AgjCi04:2Ag;  52,01.     Ag,Crs07:2  Ag;  52,02. 
Caesium.    Richards  u.  Archibald  (1903)  CsCl:  AgCl:  Ag;  132,81.   CsBr:  AgBr:  Ag;  132,81. 
Kupfer.     Richards  (1887— 1899)  CuO:Cu;  63,604.    Cu:2  Ag;  63,57.    Cu:  2  AgBr;  63,57. 
Dysprosium.     Urbain  (1907)  Dy-jCSO«),  +  8  Aq:  Dy^O,;  162,5. 
Erbium.     Hofmann  u.  Burger  (1908)  ErjO,:  Er,(S04);  167,4. 

Europium.  Urbain  u.  Lacombe  (1904)  Eu,(S04)3  -f  8  Aq:  Eu,0,;  152,  Jantsch  (1908)  ebenso  152,05, 
Fluor.    Christensen  {1887)  (NH4),MnF5:  J;  19,04.    Moissan  (1890)  CaP,  :CaS04;  2  NaP  :  NajSO«; 

BaFj:  BaS04;  19,03.    Meyer  {1903)  CaO:CaP,;  19,04. 
Eisen.     Richards  u.  Baxter  (1900)  Pe203:2  Pe;  55,88.    Baxter  (1903)  FeBr,:2  AgBr:2  Ag;  55,84. 
Gallium.    Lecoq  de  Boisbaudran  (1878)  (NH4)Ga(S04)2  +  12  Aq:  y^  Ga,0,;  70,1.  2Ga:  Ga,0,;69,7. 
Gadolinium.    Urbain  (1905)  GdjCSO«), -f  8  Aq:  GdjO,;  157,25. 
Germanium.    Winkler  (1886)  Gea4:4Cl;  72,5. 
Wasserstoff.    Morley  (1895)    Hj:0:H,0;  1,00762.     Noyes  (1907)    H,:0:H,0;  1,00787.    Morley 

(1895)  Verhältnis  der  Volumgewichte  16: 1,006277;  Verbindungsveriiältnis  in  Volumen  2,00274, 

also  H  =  1,00765. 
Helium.    Watson  u.  Ramsay  (1910)  aus  der  Gasdichte  3,994. 
Quecksilber.     Hardin  (1896)   HgCl2,HgBr2  und  Hg(CN),:  Hg  und   Hg:2Ag;  199,9.    Easley  (1909) 

HgCl,;  Hg:  2  AgCl;  200,55. 
Indium.    Thiel  (1904)  InClj:3Ag;  115,0.    InBr3:3Ag;  114,8.    Mathers  (1907)  ebenso  114,8. 
Iridium.     Seubert  (1S78)   KjltCl,:4Cl:  2  KCl;  193,05. 

Jod.     Baxter  (1905)  J:Ag:  AgJ;  126,92.     Baxter  u.  Tilley  (1909)  J,0£:2Ag;  126,89. 
Kalium.     Richards  (1907)  KCl:  AgCl:  Ag;  39,095.     KBr:AgBr:Ag;  39,095. 
Krypton.    Moore  (1908)  und  Watson  (1910)  aus  der  Gasdichte  82,92. 
Lanthan.    Jones  (1902)  La2(S04)3:  La^Oj;  138,78.    Brauner  (1902)  ebenso;  139,05. 
Lithium.     Richards  u.  Willard  (1910)  LiClO«:  LiCl:  AgCl:  Ag;  6,939. 
Lutetium  ^  Cassiopeium.     Urbain  (1908)   Lu2(S04)3  :  LujOs;  174.      Auer  von  Welsbach   (1908) 

Cp2(  304)3  :Cp,03;  174,2. 

Magnesium.  Marignac  (1883)  MgS04:MgO;  24,38.  Richards  u.  Parker  (1896)  MgCl3:2  Ag;  24,32, 
Mangan.  Weeren  (1890)  MnSO«:  MnO:MnS;  55,0.  Baxter  (1906)  A/taBr,  luid  MnCl2:2  Ag;  54,93- 
Molybdän.    Dumas  (1859)  M0O3:  Mo;  95,9.    Vandenberghe  (1899)  ebenso;  96,09.    Seubert  u.  Pollard  j 

(1895)  M0O3:  Mo:2  AgCl;  96,01  und  95,92. 
Stickstoff.  Guye  u.  Bc^dan(  1904)  N20:0;  14,007,    Gray  (1905)  NO:  O:  N;  14,010.   Richards  (1907) 

Ag:  AgN03;  14,008.  Guye  u.  Pluß  (1908)  NOCl:  N:0:a;  14,006,    Richards,  Köthner  u,  Tiede 

(1909)  NHiChAgCl;  14,008.  Aus  der  Gasdichte  von  N,  Rayleigh  (1904);  14,008.  Von  NO 
Gray  (1905),  Guye  (1905);  14,000.  Von  Nfi  Rayleigh  (1904);  14,000.  Von  NHj  Guye  u.  Pintza 
(1905)  Perman  und  Davies  (1906)  14,00 — 14,02. 

Natrium.     Richards  u.  Wells  (1905)  NaCl:  AgCl:  Ag:  22,995. 

Niobium  ^  Columbium.     AUrignac  (1865)  NbOFsKjFjHjO:  NbjOj:  K,S04;  93,5  u.  93,9.     Smith 

(190S)  2  XbCIj:  NbjOs;  93,5. 
Neodymium.     Holmberg  (1907)  NdjOj:  Nd2(S04)3;  144,1, 
Neon.    Watson  u,  Ramsay  (1910)  aus  der  Gasdichte;  20,20. 
Nickel.     Richards  u.  Cushman  (1897,  1899)  Ni:  NiBr,:  2  AgBr:2  Ag;  58,68. 
Osmium.      Seubert    (1888)    (NH4)20sa«  :  Os  :  6  AgCl;    191,3—192,2.      KjOsO,  :  Os:  2  KQ:  4  AgQ; 

190,4 — 191,2. 
Phosphor.    Schroetter  (1851)  2  P:  Pfi^;  31,02.    Van  der  Plaats  (1885)  2  P:  Pfi^;  30,98.  2  P:  5  Ag; 

30,92.     Ag3P04:3Ag;  30,97.     Baxter  u.  Jones  (1910)  Ag3P04:3Ag;  31,043.    Ter  Gazarian 

(1909)  aus  der  Gasdichte  von  PH3;  30,91. 
Blei.     Berzelius  (1845)  PbO:  Pb;  207,06.    Baxter  u,  Wilson  (1908)  PbCl,:2  Ag;  207,10,    Aber  Stas 

(1860)  Pb:  PbS04;  206,9.     Pb:  Pb(N0s)2;  206,8. 
Palladium.    Keiser  (1889,  1894)  Pd(NH3Cl)2:  Pd;  106,5.    Amberg  (1905)  ebenso;  106,7,    Gutbier, 

Haas,  Gebhardt,  Woemle  (1909)  Pd(NH3Br)2:  Pd;  106,69. 


Van  der  Plaats.    i* 


Id 

* 

Atomgewichts- Bestimmungen, 


Praseodymium.     Jones  (1898),   Scheele  (189S),   Brauner  (1901)  PraOs:  Pr2(S04)3;   140,47;  140,5; 

140,95. 
Platio.      Archibald    (1910)    KaPtCl«,    KaPtBr«,    (NH4)2PtCl6    und    (NH4)2PtBre:  Pt:  Cl:  Br;    195,19 

bis  195,25. 
Radium.    Mme.  Curie  (1907)  RaCl2:2AgCl;  226,4. 
Rubidium.     Bunsen  (1861)    RbChAgCl;   85,31.     Archibald  (1904)    RbCl:  Ag:  AgCl;  85,45.     RbBr: 

Ag:  AgBr;  85,44. 
Rhodium.    Seubert  u.  Kobbe  (1890)  Rh(NH3)5Cl3 :  Rh;  102,94.     Reiz  u.  Dittmar  (1909)  ebenso; 

102,92. 
Ruthenium.  Joly  (1889)  RuOa:  Ru;  101,67.   RuClgNOHaOrRu;  101,74.   RuCl3NO(NH4Cl)2:Ru;  101,62. 
Schwefel.     Richards  u.  Jones  (1907)  Ag2S04:2  AgCl;  32,069.    Jaquerod  u.  Pintza  (1904),  Baume 

(1908)  aus  der  Gasdichte  von  SO2;  32,024.     Baume  u.  Perrot  (1908)  aus  der  Gasdichte  von 

H2S;  32,070. 
Antimon.    Schneider  (1856,1880)  Sb2S3 :2  Sb;  120,5.    Cooke  (1877)  ebenso;  120,5.    Cooke  (1880) 

SbBr3:3Ag;  119,9.     Friend  u.  Smith  (1901)  Brechweinstein:  KCl;  120,35. 
Scandium.    Nilson  (1880)  ScgOg:  Sc2( 504)3;  44,i' 
Selen.    Lenher  (1898)  AgaSeOa:  2  AgCl;  79,33.  (NH4)2SeBre:  Se;  79,25.    Julius  Meyer  (1902)  Ag2Se03: 

2  AgCl;  79,16. 
Silicium.    Thorpe  u.  Young  (1887)  SiBr«:  SiOg;  28,38.    Becker  u.  Meyer  (1904)  SiCli:  SiOj;  28,23. 
Samarium.    Cleve  (1884)  SajOg:  Sa2( 504)3;  150,2.    Urbain  u.  Lacombe  (1904)  Sa2(S04)3  +  8  Aq: 

Sa203;  150,4. 
Zinn.    Van  der  Plaats  (1885)  SniSnOg;  118,1.    Bongartz  u.  Classen  (1888)  ebenso;  119,06.    SnBrj: 

Sn;  119,0.     K2SnCl6:  Sn;  119,1. (NH4)2SnCl6:  Sn;  119,1. 
Strontium.    Richards  (1894,1905)   SrBrg  :2  AgBr:  2  Ag;  87,62.  SrClä:2  AgCl:  2  Ag;  87,62.    Thorpe 

u.  Francis  (1910)  ebenso;  87,65.     SrBrg  u.  SrCl2:SrS04;  87,64. 
Tantal.     Hinrichsen  u.  Sahlbom  (1906)  Ta:Ta205;  181,0. 
Terbium.    Urbain  (1906)  Tb2(S04)3  +  8  Aq:  8  Aq;  159,2. 
Tellur.      Köthner  (1901)  Te203N030H:2  TeOg;  127,6.     Pellini  (1901)  Te:Te02;  127,6.     Gutbier 

(1902)  HgTeOe:  TeOg:  Te;  127,6.    Scott  (1902)  Te  (CH3)3J:  AgJ;  127,6.     Gallo  (1905)  Te:  Ag; 

127,5.     Baker  u.   Bennett  (1907)  Te02 :  SO2;  127,61.     Te:TeBr4;   127,54.     Lenher  (1909) 

K2TeBr6:2  KCl;  127,55. 
Thor.    Nilson  u.  Krüß  (1882, 1887)  Th  (504)2:  ThOa;  232,6.    Meyer  u.  Gumperz  (1905)  ebenso;  232,45. 
Titan.    Thorpe  (1885)  TiCl4:  4  Ag:  TiOg;  48,05.    TiBr^ :  4  Ag:  fi02;  48,12. 
Thallium.    Crookes  (1873)  T1:T1N03;  204,04. 
Thulium.    Urbain  (1909)  circa  168,5. 
Uran.     Richards  u.  Merrigold  (1902)  UBr4:4Ag;  238,42. 
Vanadium.    Prandtl  u.  Bleyer  (1909)  V0Cl3:3AgCl;  51,06. 
Wolfram  =  Tungstenium.    Schneider  (1896)  WO3:  W;  184,0.    Smith  u.  Exner  (1904)  ebenso;  184,06. 

WCl6:W03;  184,1. 
Xenon.    Moore  (1908)  u.  Watson  (1910)  aus  der  Gasdichte;  130,22. 
Yttrium.    Cleve  (1883)  ¥2(504)3:  Y2O3;  89,1.    Jones  (1895)  ebenso;  88,95. 
Ytterbium  =  Aldebaranium.       Urbain    (1908)    Yba  (504)3 :  Yb203;    172.        Auer   von  Welsbach 

(1908)  Ada  (504)3:   AdgOa;  172,9. 
Zink.    Van  der  Plaats  (1885)  Zn:  H2;  65,41.    Richards  u.  Rogers  (1895)  ZnBrg:  AgBr:  2  Ag;  65,37. 
Zirkonium.    Marignac  (1860)  Zr02 :  K2SO4;  90,7.     Bailey  (1889)  Zr  (504)2 :  ZrOg;  90,6.     Venable 

(1898)  ZrOClg  +  3  Aq:  Zr02;  90,8. 

Seit  1903  sind  neu  aufgenommen  3  Elemente:  Dy,  Eu,  Lu;  nicht  geändert  ist  das  Atomgewicht 
von  21  Elementen:  AI,  Au,  B,  Be,  C,  Cd,  F,  Ge,  H,  Hg,  Mo,  Ru,  Sb,  Sc,  Se,  Sn,  Ti,  U,  W, 
Y,  Zr.  Um  0,01 — 0,03  geändert  sind  11 :  Ar,  Ba,  Ca,  Cl,  Co,  He,  N,  Ni,  S,  Sr,  Zn.  Um  0,04 — 0,05 
geändert  sind  10:  Ag,  As,  Br,  Cu,  Fe,  K,  Mg,  Na,  P,  Rb. 

Um  0,07 — 0,09  geändert  sind  3:  J,  Li,  Mn.  Um  0,1  geändert  sind  11 :  Cr,  Ga,  Ir,  La,  Os,  Pr, 
Rh,  Si,  Te,  Th,  TL  Um  0,14—0,25  geändert  sind  6:  Ce,  Cs,  Ne,  Pb,  Pd,  V.  Um  0,4—0,5  geändert 
sind  4:  Bi,  Nb,  Pt,  Sm.  Um  0,7 — 1,0  geändert  sind  4:  In,  Nd,  Tb,  Yb  und  um  mehr  als  eine  Ein- 
heit geändert  sind  die  Atomgewichte  von  7  Elementen:    Er,  Gd,  Kr,  Ra,  Ta,  Tu,  X. 

Ganz  sicher  auf  Vioooo  ist  wohl  kein  einziges  Atomgewicht. 


Van  der  Plaats. 


K 


■                                                                                                                   1 

1                                                                                                                                                                                                     ; 

Geographische  Länge,  Breite,  Seehöhe  und  Schwerkraft           ' 

für  einige  Sternwarten  und 

andere  hervorragende  Orte. 

Die  Höhenangaben  beziehen  sich  im  allgemeinen  auf  das  Terrain,  bei  den  Sternwarten  aber 

überwiegend  auf  den  Standort  der  Instrumente.    Zum  Teil  ist  bei  letzteren  die  Terrainhöhe  unter  T. 

■  noch  besonders  beigefügt. 

Die  Angaben  für  die  Schwerkraft  sind  der  Tabelle  3  entnommen  und  entsprechen  den  an^e- 

;  gebenen  geographischen  Breiten  und  Seehchen.     Bei  denjenigen  Stationen,  bei  welchen  fir  die  See- 

höhe zwei  Angaben  vorliegen,  bezieht  sich  die  Seh 

werkraft  auf  die  Terrainhöhe.    Für 

45°  Breite  im 

Weeresniveau  beträgt  die  Schwerkraft  9,80616  m. 

T.  =  Terrain,  M.  =  Meteorolc^che  Station. 

1 

Länge 

Ort 

östl.  von  Greenw. 

Nördl.  Breite 

Seehöhe 

Schwerkraft 

Aachen,  Polytechnikum 

6P  4' 43" 

5ö»46'45" 

m 
179 

m 
9,81080 

Abbadia,  Hendaye,  Pyr. 

358  14  58 

43  22  52,2 

1             69 

9,80448 

Aberdeen,  Obs.,  Schottl. 

357  54  20 

57    8  58 

M.  14 

9,81680 

Adelaide,  Obs.,  S.-Austr. 

138  35     5 

—34  55  38,5 

43 

9,79711 

Albany,  n.  Obs.,  New  York 

286  13  25 

42  39  12,6 

67 

9,80383 

Algier,  Observ.,  Algerien 

3    2     5,6 

36  47  50 

i       342 

9,79778 

Allegheny,  n.  Obs.,Penns. 

279  58  40 

40  28  58,1 

i       370 

9,80095 

Altona,  a.  Sternwarte    . 

9  56  32,8 

53  32  45,3 

iT.    31 

9,81369 

Amherst,  n.  Obs.,  Mass. 

287  28  30 

42  21  56,5 

'       HO 

9,80344 

Amsterdam,  Zeitsignal  . 

4  54  45 

52  22  20 

T.      5 

9,81274 

Ann  Arbor,  Detroit, Mich. 

276  16  II 

42  16  48,0 

i       285 

9,80282 

;  Antwerpen,  Zeitsignal    . 

4  24  15 

51  13  15 

IT.      5 

9,81173 

Apia,   Insel  Samoa      .    . 

188  13  30 

—13  48  24 

2 

9,78323 

,  Arequipa.  Obs.,  Peru     . 

288  27    4 

— 16  22  28,0 

;    2451 

9,77684 

'  Armagh,  Obs.,   Irland    . 

353  21     9 

54  21  12,7 

61 

9,81429 

Athen,  Observ 

23  43  14 

37  58  19,7 

107 

9,79953 

Augsburg,  St  Ülrichsk.  . 

10  54    8 

48  21  42 

491 

9,80768 

Bamberg,  Remeis-Stw\    . 

10  53  23,6 

49  53     6,0 

299 

9,80964 

Barcelona,  Com.Sola-Obs 

2     8  47 

41  24    2 

420 

9,80161 

Basel,  Bernoullianum.    . 

7  34  50 

47  33  35,9 

277 

9,80761 

Bergen,  Obs.,  Norweg.  . 

5  18  10,8 

60  23  54 

36 

9,81934 

Berkeley,  Univ.  of  Calif. 

237  44  19 

37  52  23,6 

97 

9,79948 

Berlin,   Sternwarte  .    .    . 

13  23  41,9 

52  30  16,7 

47  T.  35 

9,81276 

Bern,   Sternwarte    .    .    . 

7  26  23 

46  57     8,7 

573 

9,80616     ; 

Besannen,  Observ.  .    .    . 

5  59  17 

47  14  59,0 

312 

9,80723     ' 

Blue  Hill,  Met.Obs.,Mass. 

288  53     8 

42  12  44 

194 

9,80304      ; 

Bogota,  Nat.  Obs.,  Col.  . 

285  45  12 

4  35  48 

2700 

9,77230 

Bologna,  Observ.     .    .    . 

II  21     7,2 

44  29  52,8 

84 

9,80545 

Bombay,  Colaba,  Ind.   . 

72  48  55 

18  53  36,2 

19 

9,78565 

Bonn,   Sternwarte    .    .    . 

7     5  47,6 

50  43  45,0 

62 

9,81112 

Bordeaux,  Observ.      .    . 

359  28  38 

44  50    7,2 

73 

9,80578 

Borkum,  a.  Leuchtturm 

6  40  14 

53  35  18 

5 

9,81380 

Boston,  Obs.,  Mass.    .    . 

288  56  15 

42  21  32,5 

48 

9,80362 

Bothkamp,   Sternwarte  . 

IG     7  48 

54  12    9,6 

32            i 

9,81425 

Braunschweig,  Andreask. 

10  31  17 

52  16    9 

71              : 

9,81245 

Bremen,  Ansgarikirche  . 

8  48  15 

53    4  48 

9 

9,81335 

Breslau,  Sternw^arte    .    . 

17     2  10,7 

51     6  56,5 

147  T.  120 

9,81128 

Brest,  Mar.  Observ.    .    . 

355  30  25  : 

48  23  32 

41 

9,80909 

j  Breteuil,  B.  int.  d.P.etM. 

2  13  13     i 

48  49  48 

66 

9,80942 

Brisbane,  Obs.,  Queensl. 

153     I  36 

— 27  28    0 

42 

9,79116 

Albrecbt. 


^ 


2a 


Geographische  Länge,  Breite 

,  Seehöhe  und  Schwerkraft 

für  einige  Sternwarten  und 

andere  hervorragende  Orte. 

Ort 

Länge 
östl.  von  Greenw. 

Nördl.  Breite 

Seehöhe 

Schwerkraft 

Brocken,  Turm    .... 

lO" 

1.1'   5" 

5i°48'io,3" 

m 
II4I 

m 
9,80874 

Brunn,  Rathaus  .... 

l6 

36  44 

49  II  39 

223 

9,80925 

Brüssel,  a.  Observ.     .    . 

4 

22  10,6 

50  51   10,7 

56 

9,81125 

Brüssel-Uccle,  n.  Obs.    . 

4 

21  43 

50  47  55,5 

102 

9,81106 

Budapest,  Polytechn.     . 

19 

3  25 

47  28  49 

HO 

9,80807 

Buenos  Aires,  Hydr.  A. 

301 

37  45 

—34  36  30 

8 

9,79780 

Bukarest,  Mil.Geogr.Inst. 

26 

6  45,0 

44  24  34,2 

85 

9,80537 

Calcutta,  Pres. -Coli.,  Ind. 

88 

22  35 

22  34  31,2 

12 

9,78787 

Cambridge,  Obs.,  Engl.  . 

0 

5  41 

52  12  51,6 

28 

9,81253 

Cambridge,  H.  Coli.  Obs. 

288 

52  15 

42  22  47,6 

24 

9,80372 

Cassel,  St.  Martinskirche 

9 

30    8 

51   19    6 

150 

9,81138 

Catania,  Obs.,   Sizilien   . 

15 

5     9 

37  30  13,3 

60 

9,79927 

Charkow,  Obs.,  Rußld. 

36 

13  56 

50    0  10,2 

138 

9,81023 

Charlottenburg,  Ph.T.  R . 

13 

19  25 

52  31     0 

33 

9,81279 

Charlottesville,  L.Mc.C.O. 

281 

28  41 

38    2     1,2 

250 

9,79914 

Chicago,  a.  Obs.,   111..    . 

272 

23  18 

41  50     1,0 

T.  182 

9,80274 

Christiania,  Observ.    .    . 

10 

43  22,6 

59  54  43,7 

25 

9,81899 

Cincinnati,  Obs.,  Ohio   . 

275 

34  40 

39     8  19,8 

263 

9,80008 

Clinton,  Litchf.Obs.,NY. 

284  35  38 

43     3  16,5 

276 

9,80355 

Coimbra,  Obs.,  Portugal 

351 

34  14 

40  12  25 

99 

9,80154 

Colombo,  Zeitsign.,  Ceyl. 

79 

50  34 

6  56  34 

5 

9,78104 

Cordoba,  Obs.,  Argent. 

295 

47  57 

—31  25  15,5 

439 

9,79299 

Czernowitz,  Sternwarte 

25 

55  48 

48  17  57 

M.  223 

9,80845 

Danzig,   Sternwarte     .    . 

18 

39  53 

54  21   18 

6 

9,81447 

Darmstadt,   Stadtkirche 

8 

39  23 

49  52  19 

140 

9,81011 

Denver,  Ch.Obs.,Colorad. 

25.5 

3     5 

39  40  36,4 

1650 

9,79628 

Dorpat,  Obs.,  Rußland 

26 

43  18,3 

58  22  47,1 

73 

9,81762 

Dresden,  Math.  Salon    . 

13 

43  57,4 

51     3  14,7 

121 

9,81123 

Dublin,  Duns.Obs.,  Irld.. 

353 

39  44 

53  23  13,1 

86 

9,81338 

Düsseldorf-Bilk,   Sternw. 

6 

46  14 

51   12  25,0 

26 

9,81166 

Edinburg,Bl.H.Obs.,Sch. 

356 

49    0 

55  55  28,0 

134 

9,81541 

Erfurt,  Dom 

II 

I  29 

50  58  38 

208 

9,81089 

Erlangen,  Universität     . 

II 

0  32 

49  35  33 

279 

9,80944 

Evanston,Db.Obs.,  111.    . 

272 

19  25 

42    3  33,4 

175 

9,80296 

Ferro,  Längen-Nullpunkt 

342 

20  14,0 

27  46 

— 



Flagstaff,Low.Obs.,Ariz. 

248 

18  51 

35  12  30,5 

2210 

9,79066 

Florenz- Arcetri,  Observ. 

II 

15  19,5 

43  45  14,4 

186 

9,80446 

Florenz,  Mil.  Geogr.  Inst. 

II 

15  37,7 

43  46  49,3 

50 

9,80490 

Frankfurt  a.  M.,  Dom    . 

8 

41   15 

50    6  43 

108 

9,81042 

Freiburg  i.  B.,  Münster . 

7 

51   15 

47  59  40 

271 

9,80803 

Genf,  Observ 

6 

9    9,2 

46  II  59,1 

407 

9,80598 

Genua,  Mar.  Observ. 

8 

55  19,2 

44  25     9,3 

105 

9,80532 

Gießen,  Kirche    .... 

8 

41    0 

50  35  10 

M.  165 

9,81068 

Glasgow,  Obs.,  Schottl. 

355 

42  22 

55  52  42,6 

55 

9,81561 

Görlitz,  Frauenkirche     . 

14 

59  21 

51     9  13 

208 

9,81105 

Gotha,   Sternwarte      .    . 

10 

42  37,8 

50  56  37,5 

320 

9,81051 

Göttingen,   Sternwarte   . 

9 

56  33,2 

51  31  48,2 

161  T.  159 

9,81154 

Graz,   Sternwarte    .    .    . 

15 

26  57 

47    4  37,2 

375 

9,80688 

Albrecht. 


2b 


Geographische  Länge,  Breite,  Seehöhe  und  Schwerkraft 
für  einige  Sternwarten  und  andere  hervorragende  Orte. 


Ort 


Länge 
östl.  von  Greenw. 


Nördl.  Breite 


Seehöhe 


Schwerkraft 


Greenwich,  Observ.     .    . 
Greifswald,  Phys.  Instit. 
Groningen,  Observ.     .    . 
Halle,  Roter  Turm     .    . 
Hamburg,   Seewarte    .    . 
Hamburg-Bergedorf,  St. 
Hannover,  Polytechn.    , 
Heidelberg,  Sternwarte 
Helgoland,  Leuchtturm 
Helsingfors,  a.Obs.,Finnl 
Helwan,  Obs.,  Ägypten 
Hongkong,  Obs.,  China 
Jena,   Sternwarte    .    . 
Innsbruck,   Jesuitenkch. 
Inselsberg,  Turm     .    . 
Johannesburg,  Gov.Obs. 
Kairo,  Obs.,    Ägypten 
Kapstadt,  Obs.,  Südafr 
Karlsruhe,  a.  Sternw\ 
Kasan,  Univ. Obs., Rußl. 
Kasan,  Engelh.Obs.,  Rßl 
Kiel,   Sternwarte      .    . 
Kiew,  Obs.,  Rußland 
Köln,  Priv.  St.  Klein 
Königsberg,   Sternwarte 
Konstantinopel,  Ag.  Soph 
Kopenhagen,   Sternw. 
Krakau,   Sternwarte   . 
Kremsmünster,   Sternw. 
La  Plata,  Obs.,  Argent 
Leiden,  Observ.     .    .    . 
Leipzig,   Sternwarte    . 
Lemberg,  Sternw.,  Galiz 
Lissabon,  Observ.    .    . 
Liverpool,  Obs.,  Engl. 
London,  Kew,  Observ. 
Lübeck,  Navig.  Schule 
Lund,  Observ.      .    .    . 
Lüttich,  Observ.      .    . 
Lyon,  Observ.      .    .    . 
Madison,  Washb.Obs.,W 
Madras,  Observ.,  Indien 
Madrid,  Observ.  .    .    . 
Magdeburg,  Dom    .    . 
Mailand,  Brera,  Observ 
Mainz,  Dom     .... 
Manila,  Obs.,  Philippinen 
Mannheim,  a.  Sternw.   . 


o»   o' 

13  22 

6  33 
II   58 

9  58 

10  14 

9  43 
8  43 

7  52 
24  57 
31  20 

114  10 

11  35 

11  23 
10  28 
28    4 

31   17 

18  28 

8  23 

49  7 
48  48 
10  8 
30  30 
6  56 
20  29 
28  58 

12  34 

19  57 

14  7 
302     5 

4  29 

12  23 
24    o 

350  48 
356  55 
359  41 

10  41 

13  II 

5  32 
4  47 

270  35 

80  14 

356  18 

11  38 

9  II 
8  16 


0,0" 
56 
48 
16 
21 
26 
9 
17 
58 
16,5 

27 
28 

3,3 

55 
2 

30 
12 

41 
51 
14 

54 
53,5 
8,6 

55 

44,6 

58 

40,3 

34,1 

53,7 

44 

2,2 
28,9 
57 
48 
42 
14 
24 
14,5 
57 

7,8 
31 
50 
43,6 

9 

28,2 
22 


33 
13,2 


120  57  27 
8  27  36,2 


5i°28'38,i" 
54  5  46 
53  13  19,1 

51  29  3 
53  32  51,8 

53  28  46,0 

52  23  0 

49  23  54,6 

54  10  50,7 
60  9  42,6 

29  51 

22  18 

50  55  35,6 

47  16  10 

50  51  11,5 

-26  10  55,0 

30  4  38,2 
-33  56  3,2 

49  o  29,6 

55  47  24,3 
55  50  20,0 
54  20  28,5 

50  27  12,5 
50  56  26 

54  42  50,6 
41  0  30 

55  41  12,6 

50  3  51,9 

48  3  23,1 
-34  54  30,6 

52  9  20,2 

51  20  5,9 

49  50  II 
38  42  31,3 

53  24  3,8 

51  28 
53  51 
55  41  52,0 

50  37  6 
45  41  40,8 
43  4 

13  4 
40  24  29,7 

52  7  35 
45  27  59,4 
49  59  44 

14  35  25 
49  29  11,0 


6 

31 


,1 


T 


70 
94 


M 


47 

7 

4 
85 

30  T.  24 
40 
56 
570 
51 
38 
119 

34 

156 

566 

916 

1806 

33 

16 

HO 

79  T. 

98  T. 

47 
180 

60 

22 

75 

14 
221  T. 

384 
12 
6T. 
119 
338  T. 

94 

61 

10 

19 

34 
128 
299 
293 
7 
655 

56 
120 
176 

3 
98 


206' 


314 


9,81183 
9,81424 
9,81350 
9,81173 
9,81372 
9,81361 
9,81260 

9,80837 

9,81417 

9,81915 

9,79273 

9,78762 

9,81100 

9,80646 

9,80859 

9,78478  • 

9,79317 

9,79635 

9,80944 

9,81548 

9,81545 

9,81432 

9,81052 

9,81131 
9,81472 
9,80233 
9,81558 
9,81008 
9,80774 
9,79718 
9,81256 
9,81148 
9,80954 
9,80023 

9,81347 
9,81194 
9,81399 
9,81553 
9,81082 
9,80587 
9,80352 
9,78292 
9,80000 

9,81237 
9,80621 
9,81012 
'  9,78356 
9,80991 


Albrecbt. 


2c 


Geographische  Länge,  Breite,  Seehöhe  und  Schwerkraft 

für  einige  Sternwarten  und  andere  hervorragende  Orte. 


Ort 


Länge 
östl.  von  Greenw, 


Nördl.  Breite 


Seehöhe 


Schwerkraft 


Marburg,  Sternwarte 
Markree,  Col.  C.Obs.,  Irld. 
Marseille,  Observ.  .  .  . 
Melbourne,  Obs.,  Vict.  . 
Memel,  Leuchtturm  .  . 
Meudon,  Observ.     .    .    . 

Metz,  Dom 

Mexico,  Tacubaya,  Obs. 

Modena,  Observ 

Montreal,  Mc.Gill.Obs.,  C. 
Moskau,  Observ.  .  .  . 
Mount  Hamilton,  Lick  O. 
Mount  Wilson,  Sol.  Obs.,C 
München,  Sternwarte  . 
Münster,  Über^^asserkch. 
Natal,  Observ.,  Afrika  . 
Neapel,  C.  di  Monte  Obs. 
Neuchatel,  Observ..  .  . 
NewHaven,  J.-Obs.,Conn. 
NewOrleans,Rath.,  Louis. 
NewYork,Colmb.  Coll.Ob. 
Nikolajew,  Obs.,  Rußl. 

Nizza,  Observ 

Northfield,G.-Obs.,  Minn. 
Nürnberg,  Burg,  rd.Turm 
Odessa,  Univ.  Observ.  . 
0'Gyalla,K.Obs.,  Ungarn 
Ottawa,  Obs.,  Canada  . 
Oxford,Radcl. Obs., Engl. 

Padua,  Observ 

Palermo,  Observ.     .    .    . 

Paris,  Observ 

Parma,  Observ 

Perth,  Obs.,  West-Austr. 
Petersburg,  Univ.  Obs.  . 
Philadelphia,  FlowerObs. 
Pola,  Marine- Sternw. 
PortsmouthjObs.,  Engl.  . 
Posen,  Paulikirche  .  .  . 
Potsdam, Ast. -Phys.  Obs. 
Potsdam,  Geod.  Inst.,  T. 
Prag,  Sternw^arte  .  .  . 
Princeton,  Obs.,  N.-Jers. 
Pro  vidence,  Obs. ,  Rh.  Isl. 
Pulkowa,Cent.Obs.,Rußl. 
Quebec,  Obs.,  Canada  . 
Quito,  Obs.,  Ecuador  . 
Riga,  Polytechn 


8046^ 
351  32 

5  23 
144  58 

21     5 
2  13 

6  10 
260  48 

10  55 

286  25 

37  34 
238  21 
241  56 

11  36 

7  ZI 
31    o 

14  15 

6  57 

287  4 
269  56 
286     I 

31  58 

7  18 
266  51 

II     4 

30  45 

18  II 

284  17 

358  44 

II  52 

13  21 

2  20 

10  19 

115  50 
30  17 

284  43 
13  50 

358  53 
16  55 
13     3 

13  4 

14  25 

285  20 

288  35 
30  19 

288  47 

281     9 

24    7 


14" 

54 

38,3 

32 

48 

53 

35 

22 

42 

20 

15,4 

17 

25 

30,2 

25 
18 

25 
27 
52 
32 
34 
26 

2,3 
o 
40 

30,6 

22 
I 
21 
17,2 

27 

14,0 

41,8 

26 

50 

21 

46 

48 

23 

57,9 
1,7 
4,2 

7 
36 
38,6 
38 

57 


50«48'46,9" 
54  10  31,7 
43  18  19,1 

-n  49  53,1 
55  43  40,4 

48  48  18 

49  7  16 
19  24  17,5 

44  38  52,8 

45  30  17,0 

55  45  19,5 
^-j  20  25,6 

34  12  59,5 

48  8  45,5 
51  57  56 

-29  50  46,6 

40  51  45,4 
46  59  50,6 

41  19  22,3 

29  57  46 
40  45  23,1 
46  58  22,1 

43  43  16,9 

44  27  41,6 

49  27  26 

46  28  36,2 

47  52  27,3 

45  23  37,3 

51  45  35,4 

45  24 

38  6 

48  50  11,2 
44  48    4,7 

-31  57     9,6 

59  56  32,0 

39  58  2,1 
44  51  48,6 

50  48     3 

52  24  38 
52  22  55,9 
52  22  54,8 
50  5  16,0 

40  20  55,8 

41  49  46,4 
59  46  18,7 

46  48  17,3 
-  o  14    o 

56  57     7 


1,0 
44,0 


248 
45 
75 
28 

13 
162 

177 

2322 

63 

20 

142 

1283 

1731 

529 

56 

79 

164  T. 
488 

40 
M.  16 

25 

55 
378 
286 
320 

55 
113 

84 

65 
31  T. 

!(> 
60 

57 
60 

4 
81 

32 

5 
75 
97 

^1 
197 

1^ 
64 

75 

90 

2846 

M.  13 


T, 


1541 


9,81062 
9,81419 

9,80439 
9,79965 
9,81561 
9,80909 

9,80933 
9,77883 
9,80565 
9,80655 
9,81523 
9,79536 
9,79130 
9,80737 
9,81224 
9,79285 
9,80196 
9,80646 
9,80272 

9,79313 
9,80225 

9,80778 
9,80383 
9,80480 
9,80919 
9,80733 
9,80841 
9,80625 
9,81202 
9,80646 
9,79975 
9,80943 
9,80580 

9,79458 
9,81908 
9,80138 
9,80594 

9,81135 
9,81256 
9,81247 
9,81250 
9,81013 
9,80174 
9,80310 

9,81873 
9,80751 
9,77152 
9,81664 


Albrecht. 


2d 


Geographische  Länge,  Breite,  Seehöhe  und  Schwerkraft 

für  einige  Sternwarten  und  andere  hervorragende  Orte. 


Ort 


Länge 
östl.  von  Greenw. 


Nördl.  Breite 


Seehöhe 


i   Schwerkraft  i 


Rio  de  Janeiro, Obs., Brsl. 
Rom,  Coli.  Rom.  Obs.  . 
Rom,  Capitol  Obs.      .    . 
j  Rom,  Vatican  Obs.     .    . 
Rostock,  Jakobskirche  . 
Saint  Louis,  Obs.,  Miss. 
San  Fernando,  Cadix,  O. 
San  Francisco,  Obs.,  Cal. 
Santiago  de  Chile,  Obs.   . 
Schneekoppe,  Kapelle    . 
Schwerin,   Sternwarte     . 
Seeberg,  a.   Sternwarte  . 
Shanghai,  Zeitball, China 
Singapore,  Obs.,   Indien 
Sonnblick,  Meteor.  Obs. 
Stettin,  Navig.   Schule 
Stockholm,  Observ.    . 
Stonyhurst,  Obs.,  Engl. 
Strassburg,   Sternwarte 
Stuttgart,  Polytechn. 
Sydney,  Obs.,  Austral. 
Taschkent,  Obs.,  Turkst 
Teramo,  Cerulli  Obs.,  Ital 
Tifhs,  Obs.,  Kaukasus 
Tokio,  Obs.,  Japan    . 
Toronto,  Obs.,  Canada 
Tortosa,  Ebro  Obs.,  Spn 
Toulouse,  Observ.   .    . 
Triest,   Sternwarte  ,    . 
Tsingtau,  Obs.,  China 
Tübingen,   Schloß    .    . 
Turin,  Observ.     .    .    . 
Upsala,  Observ.  .    .    . 
Utrecht,  Observ.     .    . 
Valparaiso,  Mar.  Schule 
Venedig,  Marine- Obs. 
Warschau,  Observ. 
Washington,  Ggt.-Obs. 
Washington,  Naval  Obs. 
Wellington,  Mt.CookObs. 
Wien,  Univ. -Sternwarte 
Wien,  Ottakring-Stw.     . 
Wien,  Mil.-Geogr.  Inst.  . 
Wilhelmshaven,  Mar.  -  St. 
WilliamsBay,Y.Obs.,Wis. 

Würzburg 

Z6-Se,  Observ.,  China    . 
Zürich,  Sternwarte     .    . 


7 

9 

151 

69 


316«  49' 37" 
12  28  50,4 
12  29  5,0 
12  27  19,2 
12  8  15 
269  47  43 
353  47  40 
237  34  18 
289  18  24 

15  44  28 

11  25  12 
10  43  46 

121  29  10 

103  51  15 

12  57 

14  34  48 
18  3  29,6 

357  31  50 

46  7,8 

10  28 
12  24 
17  40 

13  43  57 
44  47  50 

139  44  30 
280  36  20 

0  29  38 

1  27  45 

13  45  44 
120  19  3 
9  2  30 
7  41  47,2 
17  37  31,9 
5  7 
288  21 
12  20  32 
21  I  48,7 
282  55  25 
282  56  3 
174  46  20 

16  20  20,3 
17  44 
21  34 

8  45,9 
26  41 
56  I 

11  12 
33  5 


54 
30 


16 

16 

8 

271 

9 
121 


-220  54'23,7" 

41  53  53,6 

41  53  33,5 

41  54  16,8 

54  5  27 

38  38  3,6 

36  27  40,4 

37  47  28,0 
-33  26  42,0 

50  44  21,3 

53  37  38 

50  56  5,2 

31  14  7 
I  17  14 

47  3 
53  26  21 
59  20  34,0 
53  50  40 

48  35  0,2 
48  46  55 

—33  51  41,1 

41  19  31,3 

:  42  39  27 

41  43  8 

!  35  39  17,5 

43  39  35,9 

40  49  14 

43  36  45,3 
45  38  45,4 : 
3^    4  11,3  I 
48  31  12 
j  45  4  8,3 
i  59  51  29,4 

;   52  5  9,5  i 

:— 33    I  50 
45  26  10,5 
52  13    5,7; 
I     38  54  26,2  i 
I     38  55  14,0  i 
—41  16  47,1  ! 

:  48  13  55,4, 

48  12  46,7  i 

i  48  12  40,01 

j  53  31  52,2  I 

I  42  34  12,6! 

i  49  47  39 

i  31     5  48 

I  47  22  40,0 


'     63 

9,78793 

59 

9,80318 

63 

9,80316 

100 

9,80305 

15 

9,81421 

170 

9,79993 

31 

9,79845 

114 

9,79935 

519 

9,79439 

1604 

9,80637 

47 

1  9,81371 

356 

9,81039 

5 

9,79417 

43 

9,78020 

3106 

9,79843 

7 

9,81368 

44 

9,81848 

116 

9,81368 

144 

9,80896 

252 

9,80879 

44 

■  9,79620 

457 

9,80143 

398 

9,80281 

404 

9,80195 

20 

9,79780 

108 

9,80460 

51 

9,80223 

194 

9,80430 

23 

9,80667 

30 

9,79812 

328 

9,80833 

276 

9,80537 

21 

9,81896 

12 

9,81247 

60 

9,79546 

15 

9,80650 

HO 

9,81229 

46 

9,80055 

82 

9,80045 

44 

9,80266 

240 

9,80834 

285 

9,80818 

185 

9,80849 

9T.5 

9,81376 

335 

9,80293 

183     ! 

9,80991 

100 

9,79377 

470 

9,80686 

Albrecbt. 


10 


8 


Schwerkraft  im  Meeresniveau. 

Formel  von  Helmert  (Encykl.  d.  math,  Wiss.,  6,  i  B,  H.  2,95,  Leipzig  1910). 

m 

g  =  9,78030  (i  +  0,005  302  sin  ^  (p  —  0,000  007  sin  ^29) 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


0°  o' 

IG 
20 

30 
40 

50 

1    O 

10 
20 

30 
40 

50 


10 
20 

30 
40 
50 

3  o 

10 

20 

30 
40 

50 

4  o 

10 
20 
30 
40 
50 


10 
20 
30 
40 
50 

6  o 

10 
20 
30 
40 
50 

7  o 
10 
20 
30 
40 
50 


9,78030  o 

78030  o 

78030  o 

78030  J 

78031  o 

78031  I 

9,78032  o 

78032  I 

78033  I 

78034  o 

78034  I 

78035  I 

9,78036  J 

78037  a 

78039  I 

78040  j 

78041  a 
78043  1 

9,78044  2 

78046  j 

78047  2 
78049  2 
78051  2 
78053  2 

9,78055  2 
78057  2 
78059  3 
78062  3 
78064  3 
78067  2 

9,78069  3 
78072  3 
78075  a 
78077  3 
78080  , 

78083  3 

9,78086 
78090  3 

78093  3 
78096  ^ 
78100  3 
78103  4 


9,78107 
78110 
78114 
78118 
78122 
78126 


8° 


10 


9,78130 


10 
20 
30 
40 
50 


10 
20 
30 
40 
50 


10 
20 
30 
40 

50 


10 
20 
30 
40 
50 

12  o 

10 
20 
30 
40 
50 

13  o 

10 
20 
30 
40 
50 


11 


14 


15 


10 
20 
30 
40 
50 


10 
20 
30 
40 
50 


9,78130  4 
78134  4 
78138  5 
78143  4 
78147  5 
78152  4 

9,78156  - 
78161  ^ 
78166  5 
78171  4 
78175  5 
78180  l 


16 


9,78186 
78191 
78196 
78201 
78207 
78212 

9,78218  g 

78223  6 
78229  6 
78235  6 
78241  6 
78247  6 

9,78253  6 
78259  6 
78265 
78272  6 
78278  „ 
78285  l 

9,78291  - 
78298  ^ 
78304  , 
783"  l 
78318  l 

78325  7 

9,78332  „ 
78339  ' 
78346  , 
78353  8 
78361  „ 
78368  l 

9,78376  , 
78383  8 
78391  8 
78399  7 
78406  g 
78414  8 

9,78422 


16°  o' 

10 
20 
30 
40 
50 

17  o 

10 
20 
30 
40 
50 

18  o 

10 
20 
30 
40 
50 

19  o 

10 
20 
30 
40 
50 

20  o 

10 
20 
30 
40 
50 

21  o 

10 
20 
30 
40 
50 


22 


10 
20 
30 
40 
50 


23  o 

10 
20 
30 
40 
50 

24  o 


9,78422  8 

78430  8 

78438  8 

78446  8 

78454  o 

78463  8 

9,78471  Q 

78480  l 


78497  8 

78505      Q 

78514  9 

9,78523  9 

i    78532  9 

78541  9 

78550  9 

78559  9 

!    78568  ; 

I  9,78577  9 

I    78586  ,; 
I    78596 

!   78605  ^; 
78615  9 

78624  ,; 

9,78634   9 

78643  z 

78653  xo 

78663  ,„ 
78673  10 
78683  ,„ 

9,78693  10 
78703  10 
78713  10 

78723  u 

78734  10 
78744  10 

9,78754  II 
78765  10 
78775  II 
78786  „ 

78797  10 
78807  ^, 

9,78818  „ 
78829  „ 
78840  „ 
78851  „ 
78862  „ 

78873  II 

9,78884 


24"  o' 
10 
20 

30 
40 
50 

26  o 

10 
20 
30 
40 
50 

26  o 

10 
20 
30 
40 
50 

27  o 

10 
20 
30 
40 
50 

28  o 
10 
20 
30 
40 
50 


29 


30 


31 


10 
20 
30 
40 
50 


10 
20 
30 
40 
50 

o 
10 
20 
30 
40 
50 


32 


9,78884  „ 

78895  la 
78907  jj 
78918  j^ 
78929  la 
78941  II 

9,78952  12 

78964  „ 

78975  la 

78987  la 

78999  II 

79010  j3 

I  9,79022  j2 

79034  la 

79046  ja 

79058  la 

79070  12 

79082  ja 

9,79094  la 
79106  J3 

79119  la 
79131  12 
79143  13 
79156  12 

9,79168  J3 
79181  j2 
79193  13 
79206  j3 
79218  J3 
79231  13 

9,79244  13 

79257  12 

79269  J3 

79282  J3 

79295  13 
79308  J3 

9,79321  13 

79334  13 

79347  14 

79361  13 

79374  13 

79387  13 

9,79400  J3 

79413  14 

79427  13 

79440  14 

79454  13 

79467  14 

9,79481 


Albrecbt. 


Ba 


11 


1 

Schwerkraft 

im 

Meeresniveau. 

Geogr. 
Breite 

Schwerkraft 

Geogr. 
Breite 

Schwerkraft 

Geogr. 
Breite 

Schwerkraft 

Gec^. 
Breite 

Schwerkraft 

m 

m 

m 

m 

32«  o' 

9,79481  13 

40»  0' 

9,80166 

15 

48°  0' 

9,80887  J5 

56"»  0' 

9,81588 

81602  4 
81616  4 

lO 

79494  14 

10 

8oi8i 

15 

10 

80902 

10 

20 

79508  J3 

20 

80196 

14. 

20 

80917  15 

20 

30 

79521  14 

30 

80210 

15 

30 

80932  4 

30 

81630  4 

40 

79535  14 

40 

80225 

15 

40 

80947  4 

40 

81644  4 
81658  4 

50 

79549  13 

50 

80240 

15 

50 

80962  4 

50 

38  0 

9,79562  j_j 

41  0 

9,80255 

49  0 

9,80977 

57  0 

9,81672 
81685  4 
816994 

81727  4 
81740  4 

1    10 

79576  14 

10 

80270 

T  i 

10 

80992  4 

10 

j    20 

79590  14 

20 

80285 

20 

81007  4 

20 

30 

79604 

30 

80300 

*o 

30 

81022  4 

30 

40 

79618  ^l 

40 

80315 

■'Ö 

40 

81037  4 

40 

50 

79632  j^ 

50 

80330 

15 

50 

81051  ,5 

50 

34  0 

9,79646  I. 

42  0 

9,80345 

50  0 

9,81066 

58  0 

9,81754  13 
81767  ,4 
81781  4 

10 

79660  4 

10 

80360 

IC 

10 

81081  4 

10 

20 

79674  14 

20 

80375 

15 

20 

810964 

20 

30 

79688  ^l 

30 

80390 

30 

81111 

30 

81794  X4 

40 

79702 

40 

80405 

15 

40 

81126  4 

40 

81808  4 

50 

79716  j^ 

50 

80420 

15 

50 

8II4O       ^g 

50 

81821  4 

35  0 

9,79730  ,4 

43  0 

9,80435 

■"■o 

51  0 

9,81155        15 

59  0 

9,81835 

10 

79744  X4 

10 

80450 

IC 

10 

8II7O 

10 

81848  4 

20 

79758  15 

20 

80465 

■^0 

IC 

20 

81185  4 

20 

81861  4 

30 

79773  14 

30 

80480 

IC 

30 

81200 

30 

81875  4 

1    40 

79787  14 

40 

80495 

15 

40 

81214 

40 

81888  4 

50 

79801  4 

50 

80510 

50 

81229  X5 

50 

8190X  4 

36  0 

9,79815  1^ 

44  0 

9,80525 

16 

62  0 

9,81244 

60  0 

9,81914  13  ■ 

10 

79830  4 

10 

80541 

15 

15 

1  = 

10 

81258  4 

10 

81927  x3 

20 

79844  4 

20 

80556 

20 

81273  14 

20 

81940  13  : 

30 

79858  4 

30 

80571 

30 

81287  4 

30 

81953  13  i 

40 

79873  4 

40 

80586 

15 
15 

40 

81302  j. 

40 

81966  4  i 

50 

79887  ^l 

50 

80601 

50 

8x317  4 

50 

81979  13 

37  0 

9,79902 

45  0 

9,80616 

53  0 

9,81331  I. 

61  0 

9,81992 

10 

79916 

10 

80631 

^^ 

10 

81346  4 

10 

82005  4 

20 

79931  14 

20 

80646 

J? 

20 

81360  4 

20 

82017  J3 

30 

79945  15 

.  30 

80661 

15 

30 

81375  X4 

30 

S2030  J3 

1    40 

79960 

40 

80676 

15 

40 

81389  4 

40 

82043  „ 

50 

79974  ,5 

50 

80691 

15 

50 

81403  x5 

50 

82055  X3 

38  0 

9,79989  15 

46  0 

1 

■  9,80706 

15 

16 

54  0 

9,81418 
81432  ,4 

62  0 

9,82068  j^ 

10 

80004  14 

10 

80721 

10 

10 

82080  j, 

20 

80018  * 

20 

80737 

15 
15 
15 
15 

20 

81446 

20 

82093  ,1 

30 

80033  ,^ 

30 

80752 

30 

81461  4 

30 

82105 

40 

80048  4 

40 

80767 

40 

81475  14 

40 

821x8  4 

50 

80062  j 

50 

80782 

50 

81489  4 

50 

82130  X, 

i  39  0 

9,80077 

47  0 

1  9,80797 

56  0 

9,81503  1. 

63  0 

9,82142  „ 

10 

•  80092  4 

10 

80812 

^5 

TC 

10 

81518  4 

10 

82154  x3 

20 

80107  4 

20 

80827 

20 

81532  4 

20 

82167  xa 

30 

80121 

30 

80842 

IC 

30 

81546  4 

30 

82179  xa 

40 

80136  4 

40 

80857 

IC 

40 

81560  4 

40 

82191  „ 

50 

80151  4 

50 

80872 

15 

50 

81574  X4 

50 

82203  j3 

40  0 

9,80166 

48  0 

9,80887 

66  0 

9,81588 

64  0 

9,82215    1 

Albrecht 


12- 


3b 


Schwerkraft  im  Meeresniveau. 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


Geogr. 
Breite 


Schwerkraft 


64°  o' 

lO 
20 
30 
40 
50 


65 


10 
20 
30 
40 

50 


66 


10 
20 
30 
40 
50 

67  o 

10 
20 

30 
40 

50 

68  o 

10 
20 
30 
40 
50 


9,82215  j3 

82227  13 

82239  jj 

82250  j2 

82262  j2 

82274  II 

9,82285  j3 

82297  II 

82308  ^^ 

82320  ^^ 

82331  12 

82343  II 

9,82354  II 

82365  „ 

82376  „ 

82387  „ 

82398  „ 

82409  j^ 

9,82420  ^j 

82431  II 

82442  „ 

82453  10 

82463  II 

82474  II 

9,82485  jQ 

82495  10 

82505  II 

82516  10 

82526  ,„ 

82536  10 


69  o   9,82546 


690  o' 

10 
20 
30 
40 
50 


70 


10 
20 
30 
40 
50 


71 


10 
20 
30 
40 
50 


72 


IG 
20 
30 
40 
50 


73  o 

10 
20 
30 
40 
50 

74  o 


9,82546  „ 
82557  10 
82567  10 

82577  Q 
82586  Z 
82596   j„ 

9,82606  ^^ 
82616 

82625  10 
82635     9 

82644  j„ 
82654     ^ 

9,82663  j„ 

82673  Q 

82682  l 

82691  l 

82700  ^ 

82709  ^ 

9,82718  g 
82727    9 

«2736     8 

82744  Q 

82753  l 

82762     8 

9,82770  g 

82779  8 

82787  8 

82795  8 
82803 

82812  8 

9,82820 


74°  o' 
10 
20 
30 
40 
50 

75  o 

10 

20 
30 
40 
50 


r6 


10 
20 
30 
40 
50 


77 


10 
20 
30 
40 
50 


78 


IG 

2G 
30 
40 
50 


9,82820  8 
82828  8 
82836  ^ 
82843  8 
82851  8 
82859  ^ 

9,82866  8 

82874  n 
82881  8 
82889 
82896  !j 
82903  8 

9,82911 
82918  ^ 
82925  , 
82932  6 
82938  _ 
82945  7 

9,82952  g 
82958  „ 
82965  6 
82971  ^ 
82978  6 
82984  6 

9,82990  g 
82996  6 
83002  6 
83008  6 

83014  6 
83020  6 


79  o    9,83026 


79 

0  0' 

10 

20 

30 

40 

50 

80 

0 

IG 

20 

30 

40 

50 

81 

G 

IG 

20 

30 

40 

50 

82 

G 

IG 

20 

30 

40 

50 

83 

G 

84 

G 

85 

0 

86 

G 

87 

G 

88 

G 

89 

G 

90 

G 

9,83026  5 

83031  6 

83037  5 

83042  6 

83048  5 

83053  5 

9,83058  5 

83063  6 

83069  5 

83074  4 

83078  l 

83083  5 


9,83088 
83093 
83097 
83102 
83IG6 
83110 


9,83115 
83119 

83123 
83127 

8313I 
83134 


9,83138  31 

83159  I, 

83176  ' 

83190  „ 

83201  g 

83209  ^ 

83214  2 
9,83216 


Einfluß  der  Höhe:  —  0,000 003 086 .  h 


Höhe 


^s 


Höha 


4g 


Höhe 


Jg 


o 

I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 

10 


GjOOOGG.O 
GjGGGGG .  3 
G,GGGGG.6 
0,00000.9 
0,00001.2 
GjGGGGI  .  5 
0,00001.9 
G,GGG02 . a 
G,GG002 . 5 
G,OOOG2.8 
G,GGGG3  . 1 


m 
o 

IG 
2G 
30 
40 
50 
60 

70 

8g 

90 
lOG 


0,00000 . o 
0,00003  . 1 
0,00006 . 2 
0,00009.3 
0,00012.3 
0,00015.4 
0,00018.5 
0,00G2I  .6 
0,00024 • 7 
0,00027.8 
0,00030 . 9 


100 
20G 
300 
400 
50G 
600 
7OG 

8gg 
900 

lOGO 


G,GGOOO .  o 
0,00030.9 
0,00061.7 
0,00092  . 6 
0,00123.4 
0,00154.3 
0,00185.2 
0,00216.0 
0,00246.9 
0,00277.7 
0,00308.6 


Albrecht. 


13 


Bestimmungen  der  absoluten  Größe  der  Schwerkraft 
und  Erdkonstanten. 

Die  vollständigste  Bestimmung  der  absoluten  Größe  der  Schwerkraft  ist  in  Potsdam  in  den 
Jahren  1900 — 1904  im  Pendelsaal  des  Geodätischen  Institutes  ausgeführt  worden  (Veröff.  d.  Pr. 
Geod.  Inst,  N.  F.  27,  1906).  Sie  basiert  auf  ausgedehnten  Beobachtungen  an  Rep8old  sehen  Rever- 
sionspendeln Bessel  scher  KonstniktiOTi,  und  erstreckt  sich  auf  das  Sekundenpendel  und  das  Halb- 
sekundenpendel  des  Geodätischen  Instiuts,  das  Sekundenpendel  der  Sternwarte  in  Padua,  das  schwere 
und  das  leichte  Sekundenpendel  des  Militär-Geographischen  Instituts  in  Wien,  sowie  auf  Sdiwingimgen 
mit  Schneiden  auf  ebenen  Unterlagen  und  solche  mit  ebenen  Flächen  auf  feststehenden  Schneiden. 
Als  Endresultat  ergibt  sich  aus  den  Beobachtungen  von  Kähnen  und  Fartwängler  für  die  Be- 
schleunigung der  Schwerkraft  im  Pendelsaal  des  Geodätischen  Instituts  in  Potsdam  (52"  23'  geogr. 
Breite,  13° 4'  östl.  Länge,  87  m  Meereshöhe): 

9,81274  i  0,00003  m. 

Anderweit  liegen  Bestimmungen  der  absoluten  Größe  der  Schwerkraft  zwar  noch  von  einer 
Reihe  anderer  Stationen  vor,  indes  ist  die  Mehrzahl  dieser  Bestimmungen  infolge  nicht  ausreichender 
Berücksichtigimg  aller  bei  den  Beobachtungen  auftretenden  Fehlerquellen  nicht  als  einwandfrei  zu 
betrachten.  Als  zuverlässig,  und  durch  Ausführung  relativer  Schwerkraftsbestimmungen  mit  Potsdam 
vergleichbar,  können  nur  die  folgenden  Werte  gelten: 


Ort 


Jahr 


Beobachter 


gOrt 


^  g      ig  Potsdam     Differenz 


Fadeapeadelbeobacbtungea. 


Königsberg  . 
Güldenstein . 
Berlin   .   .   . 


1826,  27; 70 

1829,  30; 71 

1835 


Bessel;  Peters 
Schumacher;  Peters 
Bessel 


Rom 1883—85,87    Pisati,  Pucd 


9,81462 
81411 
81273 


9,80343   -1-0,00927 


},oo203  9,81259 
00166  81245 
00013  j   81260 

I  9,81255 

9,81270 


—  19 

—  4 


Reversionspendeibeobachtnofeo. 


Madrid 1882  Barraquer 

Wien i  1884  V,  Oppolzer 

Padua 1885,  86  Lorenzoni,  Ciscato 

Paris 1889,  90,  92  Defforges 


9,79977 

-1-0,01293 

9,80853 

-{-0,00421 

9,80643 

-fO,0062O 

9,80952 

+0,00331  j 

9,81270     j      —    4 
9,81274    I  o 

9,81263    !     —  II 


9,81283 


+    9 


Da  die  Resultate  der  Fadenpendelbeobachtungen  auf  den  drei  erstgenannten  Stationen,  ins- 
besondere auch  wegen  der  Unsicherheit  in  den  Maßstabveiigleichungen,  nicht  das  volle  Gewicht  der 
Resultate  auf  den  übrige  i  Stationen  beanspruchen  können,  so  besteht  demnach  eine  befriedigende 
Übereinstimmung  mit  dem  obigen  für  Potsdam  direkt  ermittelten  Wert. 


Erdkonstanten. 

Dimensionen  der  Erde  nach  BesseP). 


Halbe  große  Achse 


kleine 


Exzentrizität 

MittL  Krümm.- Radius 


=  3  272  077,14  Toisen 
6  .  77  397,15  Meter 

=  3  261 139,33  Toisen 
6356078,96  Meter 

Abplattung 

=      0,081  696  831 
=  6  377  361  Meter 

Meridianquadrant 


Logarithmus 

6,514  823  533  7 

6,804  643  463  7 

6,513  369  353  9 
6,803  189  283  9 
I 
299,1528 
8,912  205  212—10 
6,804  641  o 
10  000  855,76  Meter 


^)  Veröffentlichung  des   KönigL   Preuß.   Geodätischen   Instituts:  Lotabweichungen,   Heft  I, 
Berlin  1886,  S.  ^,  sowie  Zeitschrift  für  Verraessungswesen,  XVI IL  Band  (1889),  S.  359- 


Albrecbt. 


14 


u 


Bestimmungen  der  absoluten  Größe  der  Schwerkraft 
und  Erdkonstanten. 


Dimensionen  der  Erde  nach  Clarke  (1880)'), 


Halbe  große  Achse 
„     kleine     „ 


Exzentrizität 


=  6  378  249,17  Meter 
=  6  356  514,99  Meter 

Abplattung 

=  0,082  483  217 
Meridianquadrant 


Logarithmus 
6,804  701  481  3 
6,803  219  075  7 


293,4663 

8,91636559-^° 

10  001  867,67  Meter 


Dimensionen  der  Erde:  Annahme  von  Helmert  (1907)2). 


Halbe  große  Achse 
„     kleine     „ 


=  6  378  200,00  Meter 
=  6  356  818,17  Meter 


6,804  698  133  2 
6,803  239  789  o 


Exzentrizität 


Abpattung 

=  0,081  813  334 
Meridianquadrant 

-o.voi — ^ — 1 : 1 n \ \ ^-^ — 1  -o"'i 


298,3 
8,912  824091  — 10 

10  002  066,93  Meter 


■'4 


i 


+0^t/+o!!30    -^o.'20  +orfo     o"oo  -o.'fo    -o'zo   -o'Mi^oyo 

Bahn  des  Nordpols  der  Erdachse  1900,0  bis  1911,0. 

Schwerkraft  für  die  geographische  Breite  tf  und  die  Höhe  h  über  dem  Meeresspiegel  nach 
Helmert^): 

m  2  h 

g  =  9,780  30  (i  +  0,005  302  sin^  flp  —  OjCoo  0C7  sin^  2  9p)  —  -^  g 

K 

Länge  des  Sekundenpendels  für  die  geographische  Breite  (f  und  die  Höhe  h  über  dem 
Meeresspiegel : 

™  2  h 

1  =  0,990  952  (i  +  0,005  302  sin^  (f  —  0,000  007  sin^  2  y) —  1 

i  ^ 
Diesen  Ausdrücken  entspricht  der  Abplattungswert  i :  298,3. 

Mittlere  Dichtigkeit  der  Erde      ....     5,6 

Sonnenparallaxe 8,80" 

Mittlere  Entfernung  der  Erde  von  der  Sonne,  entsprechend  den  Besselschen  Erddimensionen: 
149  480  976  km. 

Mittlere  Geschwindigkeit  der  Erde  in  ihrer  Bahn  pro  Sekunde:  29,76  km. 


^)  Veröffentlichung  des  Königl.  Preuß.  Geodätischen  Instituts:  Lotabweichungen,  Heft  I,  Berlin 
1886,  S.  87—88. 

2)  Bericht  über  die  Tätigkeit  des  /entralbureaus  der  Internationalen  Erdmessung  im  Jahre  1906, 
Berlin  1907,  S.  5. 

3)  Enzyklopädie  der  mathematischen  Wissenschaften,  Band  6,  i  B,  Heft  2,  Leipzig  1910,  S.  95- 


Albrecht. 


ö 


15 


Reduktion  der  Wägungen  auf  den  luftleeren  Raum. 

Zu  dem  durch  Wägung  in  Luft  gefundenen  Gewicht  P  ist  zu  addieren: 

Hi-l) 

wobei  bezeichnet: 

d    das  spezifische  Gewicht  der  abgewesenen  Substanz, 

rfj  das  spezifische  Gewicht  der  Gewichtsstüclce, 

6    die  Dichte  (Gew.  von  i  ccm  in  g)  der  Luft  während  der  Wägung. 

Diese  ergibt 

sich  nach  Beobachtung  i)  h  des  Barometerstandes  (zu  reduzieren  auf  c"  nach  Tab.  12  oder  13),     || 

„       „               „          2)  t  der  Temperatur  der  Luft  im  Wagekasten, 

„       „              „          3)  e  der  Tension  des  Wasserdampfes  der  Luft.     (Bestimmt 

mittels   des 

Augustschen  Psychrometers) 

,      r.         ,                     1       0,001293052       6  — »8« 
aus  der  Formel:                  0  —                 ^        • 

i4-c,oo367ot          760 

h  ■ 
Den  Wert  für  den  ersten  Bruch  findet]  man  in  Tab.  6,  und  denjenigen  i^für  — 

-Vse        h 
760          760 

in  Tab.  7. 

Zur  annähernden,  für  die  meisten  Zwecke  aber  genügenden  Korrektion  kann  6 

=  0,0012  ge- 

setzt  werden,  d.  h.  es  liegt  6  zwischen  0,00115  und  0,00125,  wenn 

bei  dem  Luftdruck                       720  mm                  740  mm                  760  mm 

780  mm        1 

die  Lufttemperatur  beträgt  —  5"  bis  +  18»        +  2»  bis  26»       +  9"  bis  34°       +  17"  bis  42».  || 

Die  folgende  Tabelle  enthält  unter  Annahme  von  6  =  0,0012  die  Werte  von 

'(;-<;,)'°~=^ 

für  Körper,  deren  spezifisches  Gewicht  d  zwischen  0,7  und  22  liegt,  und  welche  entweder  mit  Gewichten  || 

aus   Platin- Iridiummischung   (90   Gew.-T.   Platin,    10   Gew.-T.    Iridium,  <^i  =  21,55) 

oder  Messing  1 

(rf,  =  8,4)  oder  Quarz  (c/j  =  2,65)  abgewesen  werden.    Die  Zahlen  für  Quarzgewichte  sind  auch  ver- 1| 

wendbar  für  solche  aus  Aluminium  {d^  =  2,56  bis  2,67). 

1             Das  auf  den  luftleeren  Raum  reduzierte  Gewicht  der  Substanz  ist  sodann: 

r+ TB/ 1000. 

\          R          \          B 
d      •  Platiniridium-      Messing- 
1^  gewichte          gewichte 

B 

Quarz-  oder 
Aluminium- 
gewichte 

1 

B                    B 

(l      Platiniridium- i     Messing- 
gewichte    '     gewichte 

B 

Quarz-  oder 

Alimiinium- 

gewichte 

0,70  i  +   1,66        -f   1,57        -f   1,26 

1,4     +  0,80     ^  +  0,71 

+   0,40 

0,72  :          1,62               1,52               1,21 

1,5          0,75              0,66 

0,35     ! 

l0,74          1,57             1,48 

1,17 

1,6          0,69             0,61 

0,30 

0,76          1,53    ;        1,44 

1,13 

1,7          0,65             0,56 

0,25 

1  0,78           1,48     ,        1,40 

1,09 

1,8          0,62             0,52 

0,21 

0,80          1,44             1,36 

1.05 

1,9          0.58 

0,49 

0,18 

0,82           1,41             1,32 

1,01 

2,0          0,54 

0,46 

0,15 

0,84           1,38     '         1,28 

0,98 

2,2          0,49 

0,40 

0,09 

0,86           1,34     ;         1,25 

0,94 

2,4          0,44 

0,36 

0,05 

0,88           1,31              1,22 

0,91 

2,6          0,41 

0,32 

0,01 

0,90           1,28             1,19 

0,88 

2,8          0,37    , 

0,29 

— 0,02 

0,92 

1,25              1,16 

0,85 

3,0          0,34 

0,26 

—0,05 

0,94 

1,22 

1,13 

0,82 

3,5          0,29 

0,20 

— 0,11 

0.96 

1,20 

1,10 

0,80 

4            0,24 

0,16 

—0,15 

0,98 

1,17 

1,08 

0,77 

5             0.19 

0,10 

— 0,21 

1,00 

1,14     1 

1,06 

0,75 

6    i        0^14 

0,06 

—0,25 

1,02           1,12 

1,03 

0,72 

7            0,12 

0,03 

—0,28 

1,04           1,10 

1,01             0,70 

8            0,09 

0,01 

—0,30 

1,06           1,08 

0,99     ;        0,68 

9            0,08 

—0,01 

—0,32 

1,08 

1,06 

0,97            0,66 

10            0,06 

— 0,02 

—0,33 

1,10 

1,04 

0,95 

0,64 

12            0,05 

—0,04 

—0,35 

1,15 

0,99 

0,90 

0,59 

14            0,03 

— 0,06 

—0,37 

1,20 

0,94 

0,86 

0,55 

16            0,02 

—0,07 

-0,38 

1  1,25 

0,90 

0,82 

0,51 

18            0,01 

—0,08 

—0,39 

1,30 

1        0.87 

0,78 

0,47 

20             0,004 

—0,08 

—0,39     ; 

1,35 

'        0,84 

0,74 

0,44 

22         — 0,001 

—0,09 

—0,40     j 

Börostein. 


ID 


Dichte  der  atmosphärischen  Luft  bei  760  mm  Quecksilberdruck  und 

verschiedenen  Temperaturen. 

Bei  o'   und    760  mm  Quecksilberdruck    beträgt    die  Dichte    der    trockenen    und    von  Kohlensäure    freien 

atmosphärischen  Luft,  bezogen  auf  Wasser  von  4"   nach  A.  Leduc  (Ann.  chim.  phys.  (7)  15,  a6;  1898),  gemessen 

in  Paris:   0,00129316  (bei  **Vioo»  Gewichtsteilen  Sauerstoff);  nach  Lord  Rayleigh  (Proc.  Roy.  See.  5!5,   147; 

1893),  umgerechnet  für  Paris  :  0,001  293  27. 

Nimmt  man  hiervon  das  Mittel  mit  0,001  293  2  und  berücksichtigt,  daß  der  gleichen  Quecksilberhöhe  bei 

verschiedener  Schwerkraft  verschiedene  Werte  des  Druckes  und  der  Luftdichte  entsprechen,  so  ergibt  sich  aus 

dem  obigen,   für  Paris  (g  =  1,000335)  göltigen  Werte  die  Dichte  der  Luft  bei  o"  und  760  mm  Quecksilberdruck 

unter  45°  geographischer  Breite  und  im  Meeresniveau  (g  =  i)  zu:  0,0012928.   Für  einen  Kohlensäuregehalt  von 

0,04  Vol.-Proz.  beträgt  der  entsprechende  Wert  der  Dichte  0,001  293  052. 

Bei  t"  und  Amm  (auf  0"  reduziertem)  Quecksilberdruck  ist  die  Luftdichte 

t         0,001293052       n   ,    I 

»*          1+0,003670«    760      1 

Die  Tabelle  enthält  Werte  von  S,  ^^  =  „°>°°^  293  "52     berechnet   aus  einer  Tabelle   von  Broch 

h  700       I  -f  0,003  670 1 

(Trav.  et  Mem.  du  Bureau  Internat,  des  Poids  et  Mes.    I.  A.,  p.  55.    1881). 

Für  t  =  —25  bis  —13". 

t 

^l,  760              Log- 

t           ^^76o              Log. 

t        ^t,  760 

Log. 

0 

0,00 

7,        —10 

0 

0,00 

7,        —10 

ö    0,00 

7,          —10 

—25,0 

14237 

I534I 

—21,0 

14010 

14645 

—17,0     13791 

13959 

—24,9 

I423I 

15324 

—20,9 

14005 

14627 

— 16,9|     13786     13942 

—24,8 

14225 

15306 

—20,8 

13999 

14610 

—16,8:     13780     13925 

—24,7 

14220 

15288 

—20,7 

13994 

14593 

—16,7!     13775 

13908 

—24,6 

I4214 

I527I 

—20,6 

13988 

14576 

—16,6:     13769 

I389I 

—24,5 

14208 

15253 

—20,5 

13982 

14558 

—16,5 

13764:          13874 

—24,4 

14202 

15236 

—20,4 

13977 

14541 

—16,4 

13759           13858 

—24,3 

I4197 

I52I8 

—20,3 

13972 

14524 

—16,3 

13753           I384I 

—24,2 

I419I 

I520I 

—20,2 

13966 

14507 

—16,2 

13748           13824 

—24,1 

I4185 

I5I83 

—20,1 

13960 

14490 

—16,11     13743!     13807 

0,00 

7,        —10 

0,00 

7,        —10 

!  0,00      1  7,        —10 

—24,0 

I4I79 

15166 

—20,0 

13955 

14472 

—16,0:          13737:          13790 

—23,9 

I4I74 

15148 

—19,9 

13949 

14455 

— 15,9i     13732I     13773 

—23,8 

I4I68 

15131 

—19,8 

13944 

14438 

-15,8:     13726 

13756 

—23,7 

I4I62 

15114 

19,7 

13938 

14421 

— 15,7i     13721 

13739 

—23,6 

I4I57 

15096 

—19,6      13933 

14404 

-15,6      137 16 

13722 

—23,5 

I4I5I 

15079 

—19,5'     13927I     14386 

—15,5;     137 II 

13706 

—23,4 

I4I45 

15061 

—19,4!     13922I     14369 

—15,4!     13705 

13688 

-23,3 

I4I40 

15044 

—19,3      13916I     14352 

—15,3      13700     13671 

—23,2 

I4I34 

15026 

—19,2      13911      14335 

—15,2      13694I     13654 

—23,1 

I4I28 

15009 

—19,1      13905      143 18 

-15,1;     13689 

13639 

0,00 

7,        —10 

0,00        7,        — 10 

0,00 

7.        —10 

—23,0 

I4I23 

14992 

— 19,0      13900      14301 

—15,0     13684 

13621 

—22,9 

I4II7 

14974 

— 18,9j     13894'     14284 

-14,9      13678 

13604 

—22,8 

I4III 

14957 

-18,8]     13889;     14266 

—14,8      13673I     13587 

—22,7 

I4I06 

14939 

— 18,7j     138831     14249 

—14,7      13668^     13570 

—22,6 

I4IOO 

14922 

—18,61     13878J     14232 

—14,6      13663      13553 

—32,5 

14094 

14905 

—18,5      1 38721     142 15 

—14,5      13657      13536 

—22,4 

14089 

14887 

-18,4     13867 

14198 

—14,4     13652      13520 

—22,3 

14083 

14870 

—18,3      13861 

14181 

—14,3      1 36471     13503 

—22,2 

14077 

14852 

—18,2!     138561     14164 

—14,2      13641!     13486 

—22,1 

14072 

14835 

—18,1 

13851!     14147 

—14,1:     13636      13469 

0,00 

7,        —10 

0,00      !  7,        — 10 

i  0,00 

7,        —10 

—22,0 

14066 

14818 

—18,0 

13845:     14130 

—14,0     13631 

13452 

—21,9 

I406I 

14800 

—17,9      13840      141 13 

—13,9      13626 

13436 

—21,8 

14055 

14783 

— 17,8|     13834      14095 

—13,8      13620 

13419 

—21,7 

14049 

14766 

—17,7 

13829:     14079 

-13,7      13615 

13402 

—21,6 

14044 

14748 

—17,6 

138231     14061 

—13,6      13610 

13385 

—21,5 

14038 

14731 

—17,5 

13818     14044 

—13,5!     13605 

13368 

—21,4 

14033 

14714 

—17,4 

13813!     14027 

—13,4:     13599 

13352 

—21,3 

14027 

14697 

—17,3 

13807      14010 

-13,3;     13594 

13335 

—21,2 

I402I 

14679 

—17,2 

13802 

13993 

—13,2:     13589 

13318 

—21,1 

I40I6 

14662 

-17,1 

13796 

13976 

-13,1     13584 

13301 

0,00 

7,        —10 

0,00 

7,        —10 

0,00 

7,        —10 

—21,0 

I40IO 

14645 

—17,0 

13791 

13959 

-13,0      13578 

13285 

Börnstein. 


6a 


17 


r 

Dichte  der  Luft  bei  760  mm  Quecksilberdruck  und 

! 
verschiedenen 

' 

Temperal 

:uren. 

1 

(Trockene  Luft  mit  0,04  Vol.-Proz.  Kohlensäure.) 

Werte  von  6 

0,00^.9^052  ^„^^^_ 

13  bis  — i". 

i 

',  >oo    j_j_  0,00367 

Ol 

! 

t  1 

^',760 

Log. 

t      \  760 

Log. 

t    <h 

760 

Log. 

0 

0,00 

7,    —10 

°   0,00 

7.   —10 

"  0,00    7. 

— 16; 

^13,0 

13578! 

13285 

-9,0  13372 

12620 

—5,0  ] 

3172 

II 966 

h-12,9 

13573 

13268 

-8,9  13367 

12604 

-^,9  1 

3167 

II95O 

—12,8 

13568 

13251 

—8,8   13362 

12587 

—4,8  ] 

3162 

II933 

—12,7 

13563, 

13234 

-8,7   13357 

12571 

-4,7   ] 

3157 

II917 

j— 12,6 

i3557i 

13218 

-8,6   13352 

12554 

-^,6  1 

3152 

II9OI 

12,5 

13552; 

132OI 

—8,5   13347. 

12538 

— 4,5   ] 

3148 

II88; 

-12,4 

13547: 

13184 

—8,4   13342 

12522 

-4,4   ] 

3143 

II 869 

'p-12,3 

13542; 

13168 

-8,3  13337 

12505 

—4,3   ] 

^3138 

II852   1 

!-12,2 

13537 

13151 

-8,2   13332 

12489 

-A,2      ] 

3133 

II836   1 

-12,1 

13531 

13134 

-8,1   13326 

12472 

-4,1   ] 

[3128 

II820   ! 

0,00 

7,        —10 

0,00 

7,   —10 

0,( 

X)    7 

— H 

—12,0 

13526 

13118 

—8,0   13322 

12456 

—4,0 

[3123 

II804 

r-11,9 

-11,8 

13521 

13101 

-7,9   133 17 

12439 

—3,9 

[3118 

II788 

13516 

13084 

-7,8   13312 

12423 

—3,8 

[3113 

II772 

^11,7 
L-11,6 

13511 

13068 

—7,7   13307 

12407 

—3,7 

[3109 

II755 

13505 

13051 

—7,6   13302 

12390 

—3,6 

[3104 

II739 

—11,5 

13500 

13034 

—7,5   13297 

12374 

—3,5 

[3099 

II723 

-11,4 

13495 

13018 

— 7,4   n29i 

12357 

-3,4 

[3094 

II707 

—11,3 

13490 

13001 

—7,3   13286 

12341 

3,3 

[3089 

II69I   t 

—11,2 

13485 

12984 

-7,2   13281 

12325 

-3,2 

[3084 

II675   1 

-11,1 

13480 

12968 

—7,1   13276 

12308 

-^,1 

[3079' 

II659 

0,00 

7,   — 10 

0,00 

7,   —10 

0,( 

DO    .7 

—10! 

—11,0 

13474 

12951 

—7,0  13271 

12292 

3,0 

f3074 

II642 

—10,9 

13469 

12935 

—6,9   13266 

12276 

-2,9 

[3070 

II 626 

—10,8 

13464 

12918 

—6,8   13261 

12259 

-2,8 

13065 

II610 

—10,7 

13459 

12901 

-6,7   13256 

12243 

-2,7 

[3060 

II594 

—10,6 

13454 

1288s 

—6,6   13251 

12226 

-2,6 

13055 

II578 

—10,5 

13449 

12868 

—6,5   13247 

12210 

-2,5 

13050 

II 562 

—10,4 

13444 

12852 

—6,4  13242 

12194 

-2,4 

13045 

II 546 

—10,3 

13439 

12835 

-6,3   13237 

12178 

-2,3 

[3041 

II 530 

—10,2 

13433 

12819 

—6,2   13232 

12161 

-2,2 

13036 

II514 

—10,1 

13428 

12802 

—6,1   13227 

12145 

-2,1 

13031 

II498 

0,00 

7,        —10 

0,00 

7,   —10 

0, 

30     7 

— 10 

—10,0 

13423 

12785 

—6,0  13222 

12129 

-2,0 

[3026 

II482 

—  9,9 

13418 

12769 

—5,9   132 17 

12112 

-1,9 

I302I 

II465 

^  9,8 

13413 

12752 

—^,8  13212 

12096 

-1,8 

I30I7 

II449 

^9,7 

13408 

12736 

—5,7  13207 

12080 

-1,7 

[3012 

II433 

—  9,6 

13403 

12719 

- — 5,6  13202 

12063 

-1,6 

13007 

II417 

—  9,5 

13398 

12703 

—5,5  13 197 

12047 

-1,5 

[3002 

II4OI 

-9,4 

13393 

12686 

—5,4  13 192 

12031 

-1,4 

12997 

II385 

—  9,3 

13387 

12670 

—5,3   13 187 

12015 

-1,3 

[2993 

II369   1 

-  9,2 

13382 

12653 

—5,2   13 182 

11998 

-1,2 

[2988 

II353 

k^9,l 

13377 

12637 

5,1   13 177 

11982 

-1,1 

[2983 

II337 

0,00 

7,   —10 

0,00 

7,   —10 

0,( 

DO    7 

— loj 

;—  9,0 

,  13372 

12620 

—5,0  13 172 

II 966 

-1,0 

12978 

II32I  1 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Börnstein. 


18 


61. 


Dichte  der 

Luft  bei  760  mm 

Quecksilberdruck  un 

id  verschiedenen 

Temperaturen. 

(Trockene  Luft  mit 

0,04  Vol.-Proz.  Kohlensäure.) 

Werte  von  ö. 

0,001293052 

bis  11" 

,760  I  _[. 

0,003  670 1 

t 

^<,76o 

Log. 

t   df 

,  760      Log. 

t 

^i,  760 

Log. 

0 

0,00 

7,    —10 

'^   0,00   7,   — 10 

0 

0,00 

7,    —10 

-1,0 

12978 

II321 

3,0 

12790   10686 

7,0 

12607 

10060 

—0,9 

12973 

II305 

3,1 

12785!   10670 

7,1 

12602 

10044 

0,8 

12969 

II289 

3,2 

12780   10655 

7,2 

12598 

10029 

-0,7 

12964 

II273 

3,3 

12776   10639 

7,3 

12593 

IOOI3 

0,6 

12959 

II258 

3,4 

1277I   10623 

7,4 

12589 

09998 

0,6 

12954 

II241 

3,5 

12767   10607 

7,5 

12584 

09982 

-0,4 

12950 

II225 

3,6 

12762   10592 

7,6 

12580 

09967 

0,3 

12945 

II 209 

3,7 

12757   10576 

7,7 

12575 

09951 

-0,2 

12940 

II 193 

3,8 

[2752   10560 

7,8 

12571 

09936 

-0,1 

12935 

III78 

3,9 

[2748   10544 

7,9 

12566 

09920 

0,00 

7,    —10 

'0,( 

30    7,     — 10 

0,00 

7,   —10 

0,0 

I293I 

II 162 

4,0 

[2743   10529 

8,0 

12562 

09905 

0,1 

12926 

II 146 

4,1 

[2739   IO513 

8,1 

12557 

09889 

0,2 

I292I 

11130 

4,2 

[2734   10497 

8,2 

12553 

09874 

0,3 

I29I6 

11114 

4,3 

[2730   10482 

8,3 

12548 

09858 

0,4 

I29I2 

11098 

4,4 

[2725   10466 

8,4 

12544 

09843 

0,5 

12907 

11082 

4,5 

[2720   10450 

8,5 

12539 

09828 

0,6 

12902 

11066 

4,6 

[2716   10435 

8,6 

12535 

09812 

0,7 

12897 

11050 

4,7  , 

[27II   IO419 

8,7 

12530 

09797 

0,8 

12893 

11034 

4,8 : 

[2707   10403 

8,8 

12526 

09781 

0,9 

12888 

11018 

4,9 

[2702   10388 

8,9 

12522 

09766 

0,00 

7,   —10 

!0,( 

30    7,     —10 

0,0 

7,   —10 

1,0 

12883 

11003 

5,0  j  ] 

[2698   10372 

9,0 

12517 

09750 

1,1 

12879 

10987 

5,1  i  ] 

[2693;   10356 

9,1 

12513 

09735 

1,2 

12874 

10971 

5,2  i  ] 

[2688   10341 

9,2 

12508 

09719 

1,3 

12869 

10955 

5,3   ] 

[2684   10325 

9,3 

12504 

09704 

1,4 

12864 

10939 

5,4  :   ] 

[2679   10309 

9,4 

12499 

09689 

1,6 

12860 

10923 

5,5   ] 

[2675   10294 

9,6 

12495 

09673 

1,6 

12855 

10907 

5,6   ] 

[2670   10278 

9,6 

12490 

09658 

1,7 

12850 

10891 

6,7   ] 

2666   10262 

9,7 

12486 

09642 

1,8 

12846 

10876 

5,8  .     ] 

[2661   10247 

9,8  , 

12482 

09627 

1,9 

I284I 

10860 

5,9   ] 

2656   10231 

9,9  I 

12477 

09612 

0,00 

7,   —10 

0,( 

30     7,     — 10 

0,00 

7,   —10 

2,0 

12836 

10844 

6,0   ] 

[2652   IO216 

10,0  1 

12473 

09596 

2,1 

12832 

10828 

6,1   ] 

2647   10200 

10,1 

12468 

09581 

2,2 

12827 

10812 

6,2   ] 

2643   IOI84 

10,2  i 

12464 

09566 

2,3 

12822 

10797 

6,3   ] 

2638   IOI69 

10,3  : 

12460 

09550 

2,4 

I28I8 

10781' 

6,4   ] 

2634   IOI53 

10,4 

12455 

09535 

2,6 

I28I3 

10765 

6,5   ] 

2629   IOI38 

10,5 

12451; 

09519 

2,6 

12808 

10749 

6,6   ] 

2625   IOI22 

10,6  i 

12446' 

09504   * 

2,7 

12804 

10733 

6,7   ] 

2620   IOIO7 

10,7 

12442! 

09489 

2,8 

12799 

10718 

6,8   ] 

26i6|  10091 

10,8  ! 

124381 

09473 

2,9 

12794 

10702 

6,9   ] 

261  li   10076 

10,9  1 

12433I 

09458   J 

0,00 

7,   —10 

0,( 

)o   7,   —10 

• 

0,00   ; 

7,   — i^ 

3,0 

12790 

10686 

7,0  i  1 

2607!  10060 

11,0 

124291 

09443 

Börnstein. 


6 


19 


1 1 

Dichte  der  Luft  bei  760  mm  Quecksilberdruck  und  verschiedenen  i 

Temperaturen. 

(Trockene  Luft  mit  0,04  Vol.-Proz.  Kohlensäure.) 

Werte  von  e 

h,  760  — 

0,001293052  ^^^_^^ 
I  +  0,003  670 1 

bis  23*. 

t 

^t,  760      Log. 

t 

^t,  760      Log. 

t 

^^760      Log. 

0 

0,00   7,   — 10 

0 

0,00    7,     — 10 

0 

7, 

7,    —101 

11.0 

1 24291   09443 

15,0 

12256   08834 

19,0 

12088 

08234 

11.1 

12424   09428 

15.1 

12252   08819 

19,1 

12084!  08219 

11,2 

12420   09412 

15,2 

12247 

.  08804 

19.2 

12079  08204 

11,3 

I2416   09397 

15,3 

12243 

08789 

19,3 

12075  08190 

11,4 

I24II   09382 

15,4 

12239 

08774 

19,4 

12071t  08175 

11,5 

12407   09366 

15,6 

12235 

08759 

19,5 

120671  08160 

11.6 

12403   09351 

15,6 

12230 

08744 

19,6 

12063'  08145 

11.7 

12398   09336 

15,7 

12226 

08729 

19,7 

12059  08130 

11.8 

12394   09320 

15,8 

12222 

08714 

19,8 

12055   08115 

11,9 

12390   09305 

15,9 

I2218 

08699 

19,9 

12050;  08100 

i 

0,00   7,   — 10 

0,00 

7,     —10 

0,00    7,    — 10 

12,0 

12385  09290 

16,0 

I2213 

08683 

20,0 

12046  08085 

12,1 

12381  09275 

16,1 

12209 

08668 

20,1 

12042  08071 

12,2 

12376  09259 

16,2 

12205 

08653 

20,2 

12038!  08056 

12,3 

12371  09244 

16,3 

I220I 

08638 

20,3 

120341  08041 

12,4 

12368  09229 

16,4 

12 196 

08623 

20,4 

12030  08026 

12,5 

12363  09214 

16,5 

12192 

08608 

20,5 

12026;  0801 1 

12,6 

12359  09198 

16,6 

12188 

08593 

20,6 

12022:  07996 

12.7 

12355  09183 

16,7 

I2184 

08S78 

20,7 

120181  07982 

12,8 

12350  09168 

16,8 

I2180 

08563 

20,8 

12013I  07967 

12,9 

12346,  09153 

16,9 

I2175 

08548 

20,9 

i2009i  07952 

0,00   i  7,   — 10 

0,00 

7,     —10 

0,00   1  7,   — 10 

13,0 

12342  09137 

17,0 

I2I7I 

08523 

21,0 

12005'  07937 

13,1 

12337  09122 

17,1 

I2I67 

08518 

21,1 

12001;  07922 

13.2 

12333  09107 

17,2 

I2I63 

08503 

21,2 

11997J  07908 

13.3 

12329  09092 

17,3 

I2I59 

08488 

21,3 

ii993i  07893 

13.4 

12324  09077 

17,4 

I2I54 

08473 

21,4 

11989:  07878 

13,5 

12320  09061 

17,5 

I2I50 

08458 

21,5 

119851  07863 

13,6 

123 16  09046 

17,6 

I2I46 

08443 

21,6 

II 981  07849 

13,7 

12312  09031 

17,7 

12 142 

08428 

21,7 

11977,  07834 

13,8 

12307:  09016 

17,8 

I2138 

07413 

21,8 

11973 

07819 

13,9 

12303,  09001 

17,9 

I2133 

08398 

21,9 

II 969 

07804 

0,00   ,  7,   — 10 

0,00 

7,     —10 

0,00 

7,   — io| 

14,0 

122991  08986 

18,0 

I2129 

08383 

22,0 

11965 

07789 

14,1 

12294  08970 

18,1 

I2125 

08368 

22,1 

11960 

07775 

14,2 

12290  08955 

18,2 

I2I2I 

08354 

22,2 

11956 

07760 

14.3 

12286  08940 

18,3 

I2II7 

08339 

22,3 

11952 

07745 

14,4 

i228r  08925 

18,4 

I2II3 

08324 

22,4 

11948 

07731 

14.5 

12277;  08910 

18,5 

I2IO8 

08309 

22,6 

11944 

07716 

14,6 

12273:  08895 

18,6 

12 104   08294 

22,6 

11940 

07701 

14,7 

12269;  08880 

18,7 

I2IOO;   08279 

22,7 

11936 

07686 

14,8 

12264  08865 

18,8 

12096 

08264 

22,8 

11932 

07672 

14,9 

12260  08849 

18,9 

12092 

08249 

22,9 

11928 

07657 

0,00   1  7,   — 10 

0,00 

7,   —10 

0,00 

7,   — io| 

15,0 

12256'  08834 

19,0 

12088 

08234 

23,0 

11924 

07642 

Börosteio. 


20 


6d 


Dichte  der  Luft  bei  760  mm  Quecksilberdruck  un 

d  verschiedenen 

Temperaturen. 

(Trockene  Luft  mit  0,04  Vol.-Proz.  Kohlensäure.) 

Werte  von 

^',  760  " 

0,000293052 

3  bis  35 

0^ 

-    ,        ,    ,  IUI  l  —  ^ 

I  +  0,003  670 1 

t 

^t,  760      Log. 

t 

^t,  760 

Log. 

t 

'^/,76o  ;     Log. 

0 

0,00   .7,   — 10 

0 

0,00   7,    — 10 

0 

0,00 

7,        —IQ 

23,0 

II924  07642 

27,0 

11765  07058 

31,0 

II6IO 

06482 

23,1 

II920!  07628 

27,1 

II 761  07044 

31,1 

II 606   06468 

23,2 

II9I6  07613 

27,2 

11757:  07029 

31,2 

II602   06453 

23,3 

II9I2  07598 

27,3 

11753  07014 

31,3 

II 598   06439 

23,4 

II908:  07584 

27,4 

11749  07000 

31,4 

II 594  06425 

23,5 

II904  07569 

27,5 

II 745  06986 

31,5 

II 591   0641 1 

23,6 

II900:  07554 

27,6 

II 741  06971 

31,6 

11587;  06396 

23,7 

II896:  07539 

27,7 

11737  06957 

31,7 

11583;  06382 

23,8 

II892I  07525 

27,8 

11733,  06942 

31,8 

11579  06368 

23,9 

II888I  07510 

27,9 

11730  06928 

31,9 

II575:  06353 

0,00   i  7,   —10 

0,00   7,   — 10 

0,00   i  7,   — 10 

24,0 

II 884!  07496 

28,0 

11726  06914 

32,0 

II572'  06339 

24,1 

11880I  07481 

28,1 

11722  06899 

32,1 

11568  06325 

24,2 

II 876 

07466 

28,2 

11718J  06885 

32,2 

II 564  063 II 

24,3 

II 872 

07452 

28,3 

11714I  06870 

32,3 

II 560  06296 

24,4 

11868 

07437 

28,4 

11710  06856 

32,4 

II 556  06282 

24,5 

118641  07422 

28,5 

11706  06841 

32,5 

11553 

06268 

24,6 

II860!  07408 

28,6 

11702  06827 

32,6 

II 549 

06254 

24,7 

II856  07393 

28,7 

II 698  06812 

32,7 

11545 

06239 

24,8 

II852  07378 

28,8 

II 694  06798 

32,8 

11541 

06225 

24,9 

II 848 

07364 

28,9 

II 691  06784 

32,9 

11537 

062 II 

0,00 

7,   —10 

0,00   1  7,   —10 

0,00 

7,    —10 

25,0 

II 844 

07349 

29,0 

116871  06769 

33,0 

11534 

06197 

25,1 

II 840 

07335 

29,1 

11683  06755 

33,1 

11530 

06183 

25,2 

II836 

07320 

29,2 

II 679  06740 

33,2 

11526 

06168 

25,3 

118321  07306 

29,3 

11675  06726 

33,3 

11522 

06154 

25,4 

II828:  07291 

29,4 

11671  06712 

33,4 

11519 

06140 

25,5 

II824  07276 

29,5 

11667!  06697 

33,5 

11515 

06126 

25,6 

II820:  07262 

29,6 

11663'  06683 

33,6 

11511 

06112 

25,7 

II8I6  07247 

29,7 

II 660  06668 

33,7 

II 507 

06097 

25,8 

II8I2 

07233 

29,8 

11656,  06654 

33,8 

II 504 

06083 

25,9 

II 808 

07218 

29,9 

11652 

06640 

33,9 

II 500 

06069 

0,00 

7,   —10 

0,00 

7,   —10 

0,00 

7,   —10 

26,0 

II 804 

07204 

30,0 

11648 

06625 

34,0 

11496 

06055 

26,1 

II 800 

07189 

30,1 

II 644 

0661 1 

34,1 

11492 

06041 

26,2 

II796 

07174 

30,2 

II 640  06597 

34,2 

11489 

06027 

26,3 

II792 

07160 

30,3 

11637I  06582 

34,3 

11485 

06012 

26,4 

II788 

07145 

30,4 

11633 

06568 

34,4 

11481 

05998 

26,5 

II784 

07131 

30,5 

II 629 

06554 

34,5 

11477 

05984 

26,6 

II 780 

07116 

30,6 

11625 

06539 

34,6 

11474 

05970 

26,7 

II777  07102 

30,7 

11621!  06525 

34,7 

11470 

05956 

26,8 

II773J  07087 

30,8 

11617  06511 

34,8 

11466 

05942 

26,9 

11769  07073 

30,9 

11614  06496 

34,9 

11462 

05927 

00,0 

7,   —10 

0,00   7,   — 10 

0,00    ! 

7,   —10 

27,0 

11765 

07058 

31,0 

11610,  06482 

35,0 

II459: 

05913 

Börnsteia. 


6 


21 


Dichte  der  Luft  bei  760  mm  Quecksilberdruck  un 

1 

i 

d  verschiedenen 

Temperaturen. 

■■ 

(Trockene  Luft  mit  0,04  Vol.-Proz.  Kohlensäure.) 

Werte  von 

^t,  760  = 

0,001 29^  052  ,      . .   » 

=  -1 ^-^,  für  <  =  90  bis  210». 

I  +  0,003  670 1 

t 

^t,  760      Log. 

t 

<^<,76o  1    Log. 

t 

■   1 1 

^<,  760      Log. 

0 

0,000   6,    — 10 

0 

0,000  1  6,    — 10 

0 

0,000   6,   — 10' 

90 

97301   98767 

130 

87540   94221 

170 

79626:  90106 

91 

96933   98647 

131 

87323   941 13 

171 

79447  90008 

92 

96667   98528 

132 

87107   94005 

172 

79268  89910 

93 

96402   98409 

133 

86892   93898 

173 

79090  89812 

94 

96139,   98290 

134 

866781   93791 

174 

78913  89715 

95 

95878   98172 

135 

86466;   93684 

175 

78737  89618 

96 

95617   98054 

136 

86254   93578 

176 

78561   89521 

97 

95359  97936 

137 

86043   93472 

177 

78386  89424 

98 

95101  97819 

138 

85834   93366 

178 

78212  89327 

99 

94845  97702 

139 

85625   93260 

179 

78039  89231 

0,000   6,    — 10 

0,000  i  6,   — 10 

0,000   6,   — lOj 

100 

94590  97585 

140 

85418  93155 

180 

77867  89135 

101 

94337  97468 

141 

852 II  93050 

181 

77695  89039 

102 

94085  97352 

142 

85005  92945 

182 

77524:  88944 

103 

93835:  97236 

143 

84801  92840 

183 

77354  88848 

104 

93585   97121 

144 

84597  92736 

184 

77184  88753 

105 

933381  97006 

145 

84375  92621 

185 

77016  88658 

106 

93091'  96891 

146 

84193  92528 

186 

76848  88563 

107 

92846  96776 

147 

83992  92424 

187 

76680  88468 

108 

92602  96662 

148 

83792  92321 

188 

76514  88374 

109 

92359  96548 

149 

83594:  92217 

189 

76348  88280 

0,000   6,    — 10 

0,000   6,    —10 

0,000 

6,    — lO; 

110 

921 17  96434 

150 

83396  92 114 

190 

76183 

88186 

111 

91877  96321 

151 

83199'  92012 

191 

76018 

88092 

112 

91638  96208 

152 

83003   91909 

192 

75855 

87998 

113 

91400  96095 

153 

82808  91807 

193 

75692 

87905 

114 

91 164  95982 

154 

82614  91705 

194 

75530 

87812 

115 

90929  95870 

155 

82420  91603 

195 

75368 

87719 

;  116 

90695   95758 

156 

82228 

91502 

196 

75207 

87626 

117 

90462  95647 

157 

82037 

91401 

197 

75047 

87533 

118 

90230  95535 

158 

81846 

91300 

198 

74887 

87441 

119 

90000  95424 

159 

81656 

91199 

199 

74729 

87349 

i 

0,000   6,    — 10 

0,000 

6,    — 10 

0,000 

6,    — 10 

120 

89770  95313 

160 

81467 

91098 

200 

74570 

87257 

121 

89542   95203 

161 

81280 

90998 

201 

74413 

87165 

122 

89315   95093 

162 

81092 

90898 

202 

74256 

87073 

123 

89089  94983 

163 

80906 

90798 

203 

74100 

86982 

124 

88865   94873 

164 

80721 

90699 

204 

73944 

86891 

125 

88641   94764 

165 

80536 

90599 

205 

73790 

86800 

I  126 

88419  94654 

166 

80353 

90500 

206 

73635 

86709 

127 

88197   94546 

167 

80170 

90401 

207 

73482 

86618 

128 

87977  94437 

168 

79988 

90302 

208 

73329 

86528 

129 

87758;  94329 

169 

79807 

90204 

209 

73177 

86437 

0,000   6,    — 10 

0,000 

6,    — 10 

0,000 

6,     -IG\ 

130 

87540  94221 

170 

79626.  90106 

210 

73025 

86347    ! 

1 

Börasteia. 


22 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0"  und  760 

mm  Quecksilberdruck. 

Ist  V  das  Volumen  und  d  die  Dichte  eines 

(idealen)  Gases  bei  t°  und  h  mm  Quecksilberdruck,  so  ist  bei  1 

TT-                          1 

r\0      iiriH   ^A/~v  »-vifvi   r^iia/*lrci1KavH»^ 

uck  (aui 

f\"      l*AHl1'7lAt^\   Hoc    A/i^lllf*'*^»'*  •    '/ 

V                 n 

o   unc 

X         /\J\J      llliil   V^UbV^XWOIllu'V.'AUl 

<->   icUUiClciT/  Qoo   VOIU" 

lltll.     TQ 

I  +  0,003  670 1    760' 

und  die 

;  Dichte 

dg^  d  {i  -\-  0,003  670  i) 

760 

T" 

Diese  Tabelle  « 

mthält  Werte  von  —  für  ä  =  i 
760 

bis  120 

mm. 

h 

h 

1    /(           h 

h 

h 

fl 

Log  - 

/* 

1    .      Log  -- 

h 

Log 

760 

^  760 

1   760      ^  760 

760 

^  760 

mm 

0, 

8,   —10 

mm 

0,      1  9,     —10 

mm 

0, 

7,        —10 

40 

05263 

72125 

80 

10526;   02228 

1 

00132 

11919 

41 

05395!   73197 

81 

10658   02767 

2 

00263 

42022 

42 

05526:   74244 

82 

10789:   03300 

3 

00395 

59631 

43 

05658;   75265 

83 

IO92I   03826 

4 

00526 

72125 

44 

05789   76264 

•  84 

IIO53   04347 

5 

00658 

81816 

45 

05921   77240 

85 

II 184   04861 

6 

00789 

89734 

46 

06053:   78194 

86 

II316   05368 

7 

00921 

96428 

47 

06184 

79128 

87 

II447   05871 

8 

01053 

8,02228 

48 

06316 

80043 

88 

II579  06367 

9 

OII84 

07343 

49 

06447 

80938 

89 

11711       06858 

0, 

8,    —10 

0, 

8,    -10 

0,    !  9,   —10 

10 

OI3I6 

11919 

50 

06579 

81816 

90 

II 842:  07343 

11 

01447 

16058 

51 

067 II 

82676 

91 

11974;  07823 

12 

01579 

19837 

52 

06842 

83519 

92 

12105I  08297 

13 

0I7II 

23313 

53 

06974 

84346 

93 

12237  08767 

14 

01842 

26531 

54 

07105 

85158 

94 

12368  09231 

15 

01974 

29528 

55 

07237 

85955 

95 

1250O:  09691 

16 

02105 

32331 

56 

07368 

86737 

96 

12632 

IOI46 

17 

12237 

34964 

57 

07500 

87506 

97 

12763 

10596 

18  . 

02368 

37446 

58 

07632 

88261 

98 

12895 

IIO4I 

19 

02500 

39794 

59 

07763 

89004 

99 

13026 

II482 

0, 

8,    —10 

0, 

8,    —10 

0, 

9,    —10 

20 

02632 

42022 

60 

07895 

89734 

100 

13158 

11919 

21 

02763 

44141 

61 

08026 

90452 

101 

13289 

12351 

22 

02895 

46161 

62 

08158 

91158 

102 

13421 

12779 

23 

03026 

48091 

63 

08289 

91853 

103 

13553 

13202 

24 

03158 

49940 

64 

08421 

92537 

104 

13684 

13622 

25 

03289 

51713 

65 

08553 

93210 

105 

13816 

14038 

26 

03421 

53416 

66 

08684 

93873 

106 

13947 

14449 

27 

03553 

55055 

67 

08816 

94526 

107 

14079 

14857 

28 

03684 

56634 

68 

08947 

95170 

108 

14211 

15261 

29 

03816 

58158 

69 

09079 

95804 

109 

14342 

15661 

0, 

8,    —10 

0, 

8,    —10 

0, 

9,    —10 

30 

03947 

59631 

70 

092 II 

96428 

110 

14474 

16058 

31 

04079 

61055 

71 

09342 

97044 

111 

14605 

16451 

32 

042 II 

62434 

72 

09474 

97652 

112 

14737 

16840 

33 

04342 

63770 

73 

09605 

98251 

113 

14868 

17226 

34 

04474 

65067 

74 

09737 

98842 

114 

15000 

17609 

35 

04605 

66325 

75 

09868 

99425 

115 

15132 

17988 

36 

04737 

67549 

76 

lOOOO 

9,00000 

116 

15263 

18364 

37 

04868 

68739 

77 

IOI32 

00568 

117 

15395 

18737 

38 

05000 

69897 

78 

10263 

01128 

118 

15526 

19107 

39 

05132 

71025 

79 

10395 

01681 

119 

15658 

19473 

0, 

8,    —10 

0, 

9,    —10 

0, 

9,    —10 

40 

05263 

72125 

80 

10526 

02228 

120 

15789 

19837 

Börnsteio. 


23 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0"  und  760  mm  Quecksilberdruck. 


Werte  von  — -  für  Ä  =  120  bis  240  mm. 
760 


h 

760 


Log 


760 


h 


h 

760 


Log 


r6o 


h 
760 


Log 


760 


120 
121 
122 
123 
124 
125 
126 
127 
128 
129 

130 
131 
132 
133 
134 
135 
136 
137 
138 
139 

140 
141 
142 
143 
144 
145 
146 
147 
148 
149 

150 
151 
152 
153 
154 
155 
156 
157 
158 
159 

160 


o, 


15789 
15921 
16053 
16184 
16316 
16447 
16579 
16711 
16842 
16974 

'17105; 

17237 
17368 
17500 
17632 
17763 
17895 
18026 
18158 
18289 

18421 

18553 
18684 
18816 
18947 
19079 
19211 
19342 
19474 
19605 

19737 
19868 

20000 
20132 
20263 
20395 
20526 
20658 
20789 
20921 

'21053 


10 


o. 


9,   —10 

19837 
20197 

20555 
20909 
21261 
21611 
21956 
22299 
22640 
22978 

9,   — 
23313 
23646 

23976 

24304 
24629 
24952 

25273 
25591 
25907 
26220 
9,  —10 
26531 
26841 

27147 
27452 

27755 
28055 

28354 
28650 

28945 

29237 
9, 

29528 

29816 

30103 

30388 

30671 

30952 

31231 

31509 

31784 

32058 
9,    —10 

32331 


10 


160 
161 
162 
163 
164 
165 
166 
167 
168 
169 

170 
171 
172 
173 
174 
175 
176 
177 
178 
179 

180 
181 
182 
183 
184 
185 
186 
187 
188 
189 

190 
191 
192 
193 
194 
195 
1% 
197 
198 
199 


o, 


21053 
21 184 
21316 
21447 

21579 
21711 
21842 
21974 
22105 
22237 

I 

22368 
22500 
22632 
22763 
22895 
23026J 
23158 
23289 
23421 
23553 


o, 


-10 


o. 


23684 
23816, 

23947 
24079 

2421 1 

24342 
24474 

24605 

24737 
24868 

25000 

25132 

25263 

25395 

25526 

25658 
25789 

25921 
26053 
26184 


o. 


200   26316 


9,   —10 

32331 
32601 
32870 

33^37 
33403 
33667 
33929 
34190 
34450 

34707 
9.    — 10 

34964 
35218 

35471 
35723 
35974 
36222 

36740 

36716 

36961 

37204 
9, 

37446 

37686 

37926 

38164 

38400 

38636 

38870 

39128 

39334 

39565 
9,        —10 

39794 

40022 

40249 

40474 
40699 
40922 
41144 
41365 
41585 
41804 
9.  — 10 
42022 


mm   O, 

200 
201 
202 
203 
204 
205 
206 
207 
208 
209 

210 
211 
212 
213 
214 
215 
216 
217 
218 
219 


220 
221 
222 
223 
224 
225 
226 
227 
228 
229 

230 
231 
232 
233 
234 
235 
236 
237 
238 
239 


26316 
26447; 
26579. 
26710 
26842 
26974 
27105 

27237 
27368, 
27500 

27632 
27763 
27895 
28026 
28158' 
28289 
28421' 

28553 
28684 
28816, 


9, 


— 10 


o, 


28947 

29079 

2921 1 

29342- 

29474 

29605 

29737 
29868 
30000 
30132 

30263 

30395 
30526 
30658; 

30789. 
30921! 

31053; 

31184) 
3I3I6: 

31447 


o, 


240  ,  31579 


42022 
42238 

42454 
42668 
42882 
43094 
43305 
43516 

43725 

43933 

9,    — 1( 

44141 

44347 
44552 

44757 
44960 
45162 
45364 
45565 
45764 
45963 
9,  — loi 
46161 
46358 

46554 
46749 

46943 
47137 
47329 
47521 
47712 
47902 
9,  — loi 
48091 
48280 
48467 

48654 
48840 
49025 
49210 

49393 
49576 
49758 
9,        — loj 
49940 


Börasteio. 


24 


7b 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0"  und  760  mm  Quecksilberdruck. 


Werte  von    ^    für  h  =  240  bis  360  mm. 

760 


h 
760 


Log 


760 


h 
760 


Log 


760 


h 
760 


Log 


760 


mm 

0, 

240 

31579 

241 

31711 

242 

31842 

243 

31974 

244 

32105 

246 

32237 

246 

32368 

247 

32500 

248 

32632 

249 

32763 

0, 

260 
261 


32895 
33026 

262  I  33158 

263  i  33289 


264 
266 
266 

267 
268 
269 

260 
261 
262 
263 
264 
266 
266 
267 
268 
269 

270 
271 

272 
273 
274 
276 
276 
277 
278 
279 


o. 


33421 
33553 
33684 
33816 

33947: 
34079 

'3421 1' 

34342 

34474 
34605 

34737! 
34868^ 
3500QI 
35132' 
352631 

353951 

'35526: 
356581 
35789! 
35921' 
36053^ 
36184 
36316 

36447 
36579 
36711 


280   36842; 


9,   —10 
49940 
50120 
50300 

50479 
50658 

50835 
51012 
51188 
51364 
51539 
9,   —10 

51713 
51886 

52059 
52231 
52402 

52573 
52743 
52912 

53081 

53249 
9,   —10 

53416 

53583 
53749 
53914 
54079 
54243 
54407 
54570 
54732 
54894 
9,    —10 

55055 
55216 

55376 
55535 
55694 
55852 
56010 
56167 
56323 
56479 
9,   —10 

56634 


mm   0 

280 

281 
282 
283 

284 
285 
286 
287 
288 
289 


290 
291 
292 
293 
294 
295 
296 
297 
298 
299 

300 
301 
302 
303 
304 
306 
306 
307 
308 
309 

310 
311 
312 
313 
314 
316 
316 
317 
318 
319 


0, 


0, 


36842 
36974 
37105 
37237 
37368 
37500 
3763^ 
37763 
37895 
38026 

'38158 
38289 
38421 

38553 
38684 
38816 

38947 
39079 
392 II 

39342 

'39474: 
39605! 

39737: 
39868: 
40000 
40132 
40263! 

40395I 
40526! 
40658! 


0, 


707891 
4092 1 1 

410531 

411841 

41315 
41447! 

41579I 
41711! 
41842! 

41974! 


0, 


320   42io5i 


9,  —10 
56634 
56789 
56944 
!  57097 
57250 
57403 
57555 
57707 
57858 
58088 
9,  —10 
58158 
58308 

58457 
58605 

58753 
58901 
59048 

59194 
59340 
59486 
9,  —10 
59631 
59775 
59919 
60063 
60206 

60349 
60491 
60632 
60774 
60914 
9,  —10 
61055 
61195 
61334 
61473 
61611 

61750 
61887 
62025 
62161 
62298 
9,  —10 
62434 


mm    O, 

320 
321 
322 
323 
324 
325 
326 
327 
328 
329 

330 
331 
332 
333 
334 
335 
336 
337 
338 
339 


340 
341 
342 
343 
344 
345 
346 
347 
348 
349 

350 
351 
352 
353 
354 
355 
356 
357 
358 
369 


42105 
42237 
42368 
42500 
42632 

42763! 
42895: 
430261 
43158: 
43289I 

>'     I 
43421 

43553 
43684 
43816 
43947 
44079 
442 II 

44342 
44474 
44605 


0. 


44737 
44868 
45000 

45132 
45263 

45395 
45526 
45658 
45789 
45921 


o, 


46053 
46184 
46316 

46447 
46579 
4671 1 
46842 
46974 
47105 
47237 


360   47368 


9,  — lol 
62434 
62569 
62704 
62839 
62973 
63107 
63240 

63373 

63506 

63638 
9,   — iq 

63770 

63901 

64032 

64163 

64293 

64423 

64553 

64682 

64810 

64939 
9,        —101 

65067 

65194 
65321 

56448 
65574 
65701 
65826 
65952 
66077 
66201 
9,  — iq 
66325 
66449 

66S73 
66696 
66819 
66941 
67064 
67185 
67307 
67428 
9,  — loi 
67549 


Börnsteia. 


7c 


25 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0"  und  760  mm  Quecksilberdruck. 


Werte  von  ---  für  h  =  360  bis  480  mm. 
760 


h 
760 


Log 


760 


760 


Log 


760 


h 
760 


L(^ 


760 


370 
371 
372 
373 
374 
375 
376 
377 
378 
379 

380 
381 
382 
383 
384 
385 
386 
387 
388 
389 

390 
391 
392 
393 
394 
395 
396 
397 
398 
399 


o, 


9, 


-10 


360 

47368 

361 

47500 

362 

47632 

363 

47763 

364 

47895 

365 

48026 

366 

48158 

367 

48289 

368 

48421 

369 

48553 

o, 


o. 


48684 
48816 
48947 
49079 

492 II 

49342 

49474 
49605 

49737 
49868 

50000 
50132 
50263 

50395 
50526 
50658 

50789 
50921 

51053 
51184; 

'51316 
51447 
51579 
51711 
51842 

51974 
52105 
52237 
52368 
52500 


0, 


400  !  52632; 


67549 

6766g 
67790 
67909 
68029 

68148 
68267 

68385 

68503 
68621 

9,    —10 

68739 
68856 

68973 
69090 
69206 
69322 

69437 
69553 
69668 

69783 
9,        —10 

69897 

7001 1 

70125 

70239 

70352 

70465 

70577 

70690 

70802 

70914 
9,    —10 

71025 

71136 

71247 

71358 

71468 

71578 

71688 

71798 

71907 

72016 
9,    —10 

72125 


mm    O, 

400 
401 
402 
403 
404 
405 
406 
407 
408 
409 


410 
411 
412 
413 
414 
415 
416 
417 
418 
419 

420 
421 
422 
423 
424 
425 
426 
427 
428 
429 

430 
431 
432 
433 
434 
435 
436 
437 
438 
439 


0, 


0, 


52632 

52763 
52895 
53026 
53158 
53289 
53421 
53553 
53684 
53816 

'53947' 

54079 

542 II 

54342 

54474 

54605 

54737 
54868 
55000 
55132! 

'55263 

55395 
55526; 

55658 
55789 
55921 
56053 
56184 
56316 
56447' 

'56579 
5671 1 
56842 
56974 
57105 
57237 
57368 
57500 
57632 
57763 


440   57895 


9,    —10 
72125 

72341 
72449 
72557 
72664 
72771 
72878 

72985 
73091 
9,  —10 
73197 
73303 
73408 

73514 
73619 
73723 
73828 

73932 
74036 
74140 
9,    —10 
74244 

74347 
74450 
74553 
74655 
74758 
74860 
74961 
75063 
75164 
9,  —10 
75265 
75366 
75467 
75567 
75668 
75768 
75867 

75967 
76066 
76165 
9,    —10 
76264 


mm    Oj 

440 
441 
442 
443 
444 
445 
446 
447 
448 
449 


9,    - 

57895  76264 

58026  76362 

58158  76461 

58289  76559 

58421:  76657 

58553  76755 

58684  76852 

58816  76949 

58947  77046 


59079 


450 
451 
452 
453 
454 
455 
456 
457 
458 
459 

460 
461 
462 
463 
464 
465 
466 
467 
468 
469 

470 
471 
472 
473 
474 
475 
476 
477 
478 
479 

480 


77143 
o,  19,  — io( 
592 II!  77240 
59342  77336 
59474  77432 
59605  77528 
59737  77624 
59868  77720 
60000  77815 
60132  77910 
60263  78005 
60395  78100 
o,  9,  — lö 
60526  78194 
60658  78289 

60789:  78383 

60921  78477 

61053  78570 

61184I  78664 

61316'  78757 

61447'  78850 

6i579|  78943 
61711  79036 

o,   1 9,   — iq 

6I842I  79128 
61974;  79221 

62105:  79313 

62237;  79405 

623681  79496 

62500  79588 

62632  79679 

6276s  79770 

62895  79861 

63026!  79952 

o,    j  9,   —I 
631 581  80043 

Börnsteio. 


26 


7d 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0°  und  760 

mm  Quecksilberdruck. 

Werte  von 

für  h  =  480  bis  600 
760 

mm. 

h 

h 

h 

Log  - 

h 

h 

Log— r- 

h 

A 

Log">  - 

760 

^760 

760 

^  760 

760 

*  760 

mm 

0, 

9,   —10 

mm 

0, 

9,    —10 

mm 

0, 

9,    —10 

480 

63158 

80043 

520 

68421 

83519 

560 

73684 

86737 

481 

63289 

80133 

521 

685531   83602 

561 

73816 

86815 

482 

63421 

80223 

522 

68684!   83686 

562 

73947 

86892 

483 

63553 

80313 

523 

688161   83769 

563 

74079 

86969 

484 

63684 

80403 

524 

689471   83852 

564 

742 II 

87047 

485 

63816 

80493 

525 

69079I   83935  . 

565 

74342 

87123 

486 

63947 

80582 

526 

692 II   84017 

566 

74474 

87200 

487 

64079 

80672 

527 

69342   84100 

567 

74605 

87277 

488 

642 II 

80761 

528 

69474!   84182 

568 

7A717 

87353 

489 

64342 

80850 

529 

69605   84264 

569 

74868 

87430 

0, 

9,   —10 

0,     9,   —10 

0, 

9,        —10 

490 

64474 

80938 

530 

697371  84346 

570 

75000 

87506 

491 

64605 

81027 

531 

69868,  84428 

571 

75132 

87582 

492 

64737 

81115 

532 

70000  84510 

572 

75263 

87658 

493 

64868 

81203 

533 

70132 

84591 

573 

75395 

87734 

494 

65000 

81291 

534 

70263 

84673 

574 

75526 

87810 

495 

65132 

81379 

535 

70395 

84754 

575 

75658 

87885 

496 

65263 

81467 

536 

70526 

84835 

576 

75789 

87961 

497 

65395 

81554 

537 

70658 

84916 

577 

75921 

88036 

498 

65526 

81642 

538 

70789 

84997 

578 

76053 

88111 

499 

65658 

81729 

539 

70921 

85076 

579 

76184 

88186 

0, 

9,   —10 

0, 

9,    —10 

0, 

9,    —10 

500 

65789 

81816 

540 

71053 

85158 

580 

76316 

88261 

501 

65921 

81902 

541 

71184 

85238 

581 

76447 

88336 

502 

66053 

81989 

542 

71316 

85319 

582 

76579 

8841 1 

503 

66184 

82075 

543 

71447 

85399 

543 

767 II 

88486 

504 

66316 

82162 

544 

71579 

85479 

584 

76842 

88560 

505 

66447 

82248 

545 

71711 

85558 

585 

76974 

88634 

506 

66579 

82334 

546 

71842 

85638 

586 

77105 

88708 

507 

667 II 

82419 

547 

71974 

85717 

587 

77^37 

88782 

508 

66842 

82505 

548 

72105 

85797 

588 

7756S 

88856 

509 

66974 

82590 

549 

72237 

85876 

589 

775001  88930 

0, 

9,   —10 

0, 

9,    —10 

0,    '  9,        — iq 

510 

67105 

82676 

550 

72368 

85955 

590 

776321     89004 

511 

67237 

82761 

551 

72500 

86034 

591 

777631  89077 

512 

67368 

82846 

552 

72632 

86113 

592 

778951  89151 

513 

67500 

82930 

553 

72763 

86191 

593 

78026  89224 

514 

67632 

83015 

554 

72895 

86270 

594 

78158'  89297 

516 

6776z 

83099 

555 

73026 

86348 

595 

78289)  89370 

516 

67895 

83184 

556 

73158 

86426 

596 

78421   89443 

517 

68026 

83268 

557 

73289 

86504 

597 

78553 

89516 

518 

68158 

83352 

558 

73421 

86582 

598 

78684 

89589 

519 

68289 

83435 

559 

73553 

86600 

599 

78816 

89661 

0, 

9,   —10 

0, 

9,    —10 

0, 

9,        — 1<^ 

520 

68421 

83519 

560 

73684 

^^7Z7 

600 

78947 

89734 

Börnsteia. 


27 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0"  und  760 

mm  Quecksilberdruck. 

Werte  von 

——  für  h  =  600  bis  720 
760 

mm. 

// 

h       \      ,        h 

i    Log  — r- 

h 

h 

J-Og— r- 

/« 

A 

Log' 

760         ^760 

760 

^760 

760 

^760 

mm 

0,     9,        —10 

mm 

0,     9,   —10 

mm 

0,   i  9,      — lo; 

600 

78947^  89734 

640 

8421 1   92537 

680 

89474!  95170 

601 

79079  89806 

641 

84342  92604 

681 

89605!  95233 

602 

7921 1'  89878 

642 

84474  92672 

682 

89737  95297 

603 

79342  89950 

643 

84605  92740 

683 

89868  95361 

604 

79474  90022 

644 

84737  92807 

684 

90000 

95424 

605 

.  79605  90094 

645 

84868  92875 

685 

90132 

95488 

606 

79737'  90166 

646 

85000  92942 

686 

90263 

95551 

607 

79868  90238 

647 

85132  93009 

687 

90395 

95614 

608 

80000 ;    90309 

648 

85263  93076 

688 

90526 

95677 

609 

80132    90380 

649 

85395  93143 

689 

90658 

95741 

0,    1 9,   —10 

0,    ,  9,        —10 

0, 

9,    —10 

610 

802631  90452 

650 

85526,  93210 

690 

90789 

95804 

611 

80395  90523 

651 

85658  93277 

691 

90921 

95866 

612 

80526  90594 

652 

85790  93343 

692 

91053 

95929 

613 

80658  90665 

653 

85921   93410 

693 

;  91184 

95992 

614 

80789  90735 

654 

86053  93476 

694 

91316 

96055 

615 

8092 1  90906 

655 

86i84i  93543 

695 

!  91447 

961 17 

616 

81053,  90877 

656 

8631 61  93609 

696 

;   91579 

96180 

617 

81 184  90947 

657 

86447   93675 

697 

,  9I7II 

96242 

618 

8I3I6  9IOI7 

658 

86579  93741 

698 

91842 

96304 

619 

8i447|  91088 

659 

8671 1;   93807 

699 

!   91974 

96366 

0,    ;  9,       —10 

0,     1  9,          —10 

'  0, 

9,   — id 

620 

81579!  91158 

660 

868421   93873 

700 

1   92105 

96428 

621 

81711   91228 

661 

86974;  93939 

701 

'   92237 

96490 

622 

81842  91298 

662 

87105'  94004 

702 

i   92368 

96552 

623 

81974.  91367 

663 

87237  94070 

703 

92500 

96614 

624 

82105;  91437 

664 

87368  94135 

704 

1   92632 

96676 

625 

822371  91507 

665 

87500  94201 

705 

,   92763 

96738 

626  1 

82368,  91576 

666 

87632,  94266 

706 

92895 

96799 

627 

82500  91645 

667 

87763 

94331 

707 

93026 

96861 

628 

.  82632  91715 

668 

87895 

94396 

708 

93158 

96922 

629 

827631  91784 

669 

88026 

94461 

709 

93289 

96983 

0,    i  9,        —10 

0, 

9,   —10 

0, 

9,   —10 

630 

82895!  91853 

670 

88158 

94526 

710 

93421 

97044 

631 

83026  91922 

671 

88289  94591 

711 

93553 

97106 

632 

83158  91990 

672 

88421;  94656 

712 

93684 

97167 

633 

83289  92059 

673 

88553!  94720 

713 

93816 

97228 

634 

83421   92128 

674 

88684I  94785 

714 

93947 

97288 

635 

83553'  92196 

675 

88816  94849 

715 

94079 

97349 

636 

83684  92264 

676 

88947  94913 

716 

942 II 

97410 

637 

83816  92333 

677 

89079!  94978 

717 

94342 

97471 

638 

83947:  92401 

678 

892 II   95042 

718 

94474| 

97531 

639 

84079  92469 

679 

89342 

95106 

719 

94605 

97592 

0,  •   9,    —10 

0, 

9,   —10 

0, 

9,   — lOi 

640 

8421 1   92537 

680 

89474 

95170 

720 

94737 

97652 

Börastein. 


28 


7f 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0"  und  760 

mm  Quecksilberdruck. 

Werte  von 

-  für  h  =  720  bis  840 

mm. 

h 

h       1      A 
760      *  760 

/* 

76Ö  :  ^«^60 

/* 

!    Ä    :  ,    Ä 

!   760   !   ^°S6o 

mm 

0,       9,     —10 

mm 

I,    0, 

mm 

i> 

0, 

720 

94737,  97652 

760 

00000  00000 

800 

1  05263 

02228 

721 

94868  97712 

761 

00132^  00057 

801 

05395 

02282 

722 

950001  97772 

762 

00263  001 14  . 

802 

05526 

02336 

723 

95132  97832 

763 

00395  00171 

803 

05658 

02390 

724 

952631  97892 

764 

00526  00228 

804 

05789 

02444   j 

726 

953941  97952 

765 

00658  00285 

805 

05921 

05498 

726 

95526  98012 

766 

00789  00342 

806 

06053 

02552 

727 

95658  98072 

767 

0092 1:  00398 

807 

06184 

02606  • 

728 

95789!  98132 

768 

OI053I  00455 

808 

06316 

02660 

729 

95921'  98191 

769 

01184!  005 II 

809 

06447 

02713 

0,     9,    —10 

I,       0, 

I, 

0, 

730 

96053;  98251 

770 

OI3I6 

00568 

810 

06579 

02767 

731 

96184 

98310 

771 

01447 

00624 

811 

067 II 

02821 

732 

96316 

98370 

772 

01579 

00680 

812 

06842 

02874 

733 

96447 

98429 

773 

OI7IO 

00737 

813 

06974 

02928 

734 

96579 

98488 

774 

01842 

00793 

814 

07105 

02981 

736 

96710 

98547 

775 

01974 

00849 

815 

07237 

03034 

736 

96842 

98606 

776 

02105 

00905 

816 

07368 

03088 

737 

96974 

98665 

777 

02237 

00961 

817 

07500 

03141 

738 

97105 

98724 

778 

02368 

OIOI7 

818 

07632 

03194 

739 

97237 

98783 

779 

02500 

01072 

819 

07763 

03247 

0, 

9,     —IG 

I, 

0, 

I, 

0, 

740 

97368 

98842 

780 

02632 

OII28 

820 

07895 

03300 

741 

97500 

98900 

781 

02763 

Ol  184 

821 

08026 

03353 

742 

97632 

98959 

782 

02895 

01239 

822 

08158 

03406 

743  : 

97763 

99018 

783 

03026 

01295 

823 

08289 

03459 

744 

97895 

99076 

784 

03158 

01350 

824 

08421 

03511 

746 

98026 

99134 

785 

03289 

01406 

826 

08553 

03564 

746 

98158 

99193 

786 

03421 

OI46I 

826 

08684 

03617 

747  ! 

98289 

99251 

787 

03553 

OI5I6 

827 

08816 

03669 

748  i 

98421 

99309 

788 

03684 

OI57I 

828 

08947 

03722 

749 

98553 

99367 

789 

03816 

01626 

829 

09079 

03774 

0, 

9,        —10 

I, 

0, 

I, 

0, 

760  i 

98684 

99425 

790 

03947 

OI68I 

830 

092 II 

03826 

761  1 

98816 

99483 

791 

04079 

01736 

831 

09342) 

03879 

762 

98947 

99540 

792 

042 II 

OI79I 

832 

09471 

03931 

753 

99079 

99598 

793 

04342 

01846 

833 

09605 

03983 

764 

992 II 

99656 

794 

04474 

OI90I 

834 

09737 

04035   1 

765 

99342 

99713 

795 

04605 

01955 

836 

09868: 

04087 

766 

99474 

99771 

796 

04737 

02010 

836 

lOOOO 

04139  ! 

767  1 

99605 

99828 

797 

04868 

02064 

837  ' 

IOI32 

04191 

768  i 

99737 

99886 

798 

05000 

02II9 

838 

10263 

04243 

769 

99868 

99943 

799 

05132 

02173 

839 

10395! 

04295 

I, 

0, 

I, 

0, 

I, 

0, 

760 

00000 

00000 

800 

05263; 

02228 

840 

105261 

04347 

Börnstein. 


8 


29 


1 

Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0 

'  und  760  mm  Quecksilberdruck. 

i  Ist  y  das  Volumen  und  d   die  Dichte  eines  (idealen)  Gases  bei  '°  und  ä  mm  Quecksilberdruck,  so  ist  i 

bei  o"  und  760  mm  Quecksilberdruck  (auf  o»  reduziert)  das  Volumen:  Tq 

» 

* 

I  -f-  0,003  ^70  *  760'  II 

und  die  Dichte:  d^  =  d  { 

760 
I  +  0,0036700  ^. 

Diese  Tabelle  enthält  Werte  von  i  + 

0,003  670 1  für  <  =  — 

2  bis  lo'. 

t     I-f-0,003670« 

Lok    '  "- 
^1+0,003670« 

t 

1+0,003670! 

Log    '  - 
*  1+0,003670» 

t 

1+0,003  670» 

Loe 

^*i +0,003670*1 

«   0, 

10,    — 10 

0 

I, 

9,    —10 

0 

I, 

9,    —10 

—2,0  99266 

00320 

2,0 

00734 

99682 

6,0 

02202 

99054 

!— 1,9  99303 

00304 

2,1 

00771 

99667 

6,1 

02239 

99038 

—1,8  99339 

00288 

2,2 

00807 

99651 

6,2 

02275 

99023 

—1,7  99376 

00272 

2,3 

00844 

99635 

6,3 

02312 

99007 

—1,6  99413 

00256 

2,4 

00881 

99619 

6,4 

02349 

98992 

i— 1,5  99450 

00240 

2,5 

00918 

99603 

6,5 

02386 

98976 

—1,4  99486 

00224 

2,6 

00954 

99588 

6,6 

02422 

98961 

—1,3  99523 

00208 

2,7 

00991 

99572 

6,7 

02459 

98945 

—1,2  99560 

00192 

2,8 

01028 

99556 

6,8 

02496 

98929 

'—1,1  99596 

00176 

2,9 

01064 

99540 

6,9 

02532 

98914 

i     ^' 

10,   —10 

I, 

9>    —10 

I, 

9,   —10 

1—1,0  99633 

00160 

3,0 

OIIOI 

99524 

7,0 

02569 

98898 

|-0,9  99670 

00144 

3,1 

01138 

99509 

7,1 

02606 

98883 

|— 0,8  99706 

00128 

3,2 

Ol  174 

99493 

7,2 

02642 

98867 

j— 0,7  99743 
K-0,6  99780 

00II2 

3,3 

0I2II 

99477 

7,3 

02679 

98852 

00097 

3,4 

01248 

99461 

7,4 

02716 

98836 

;— 0,5'   99816 

00080 

3,5 

01284 

99446 

7,5 

02752 

98821 

M),4.    99853 

00064 

3,6 

OI32I 

99430 

7,6 

02789 

98805 

;— 0,3    99890 

00048 

3,7 

01358 

99414 

7,7 

02826 

98790 

M),2,  99927 

00032 

3,8 

01395 

99399 

7,8 

02863 

98774 

-0,1  99963 

00016 

3,9 

0143 1 

99383 

7,9 

02899 

98759 

I, 

10,   —10 

I, 

9,    —10 

I. 

9,    —10 

0,0  00000 

00000 

4,0 

01468 

99367 

8,0 

02936 

98743 

0,1  00037 

9,99984 

4,1 

01505 

99351 

8,1 

02973 

98728 

i  0,2  00073 

99968 

4,2 

OI54I 

99336 

8,2 

03009 

98712 

0,3  001 10 

99952 

4,3 

01578 

99320 

8,3 

03046 

98697 

0,4  00147 

99936 

4,4 

OI615 

99304 

8,4 

03083 

98681 

0,5  00184 

99920 

4,5 

01652 

99289 

8,5 

03120 

98666 

0,6  00220 

99904 

4,6 

01688 

99273 

8,6 

03156 

98650 

0,7  00257 

99889 

4,7 

01725 

99257 

8,7 

03193 

98635 

0,8  00294 

99873 

4,8 

01762 

99242 

8,8 

03230 

98620 

0,9  00330 

99857 

4,9 

01798 

99226 

8,9 

03266 

98604 

I. 

9,     —10 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

1  1,0  00367 

99841 

5,0 

01835 

99210 

9,0 

03303 

98589 

1,1  00404 

99825 

5,1 

01872 

99195 

9,1 

03340 

98573 

1,2  00440 

99809 

5,2 

01908 

99179 

9,2 

03376 

98558 

1,3  00477 

99793 

5,3 

01945 

99163 

9,3 

03413 

98542 

1,4  00514 

99777 

5,4 

01982 

99148 

9,4 

03450 

98527 

1,5  005  ^o 

99762 

5,5 

02018 

99132 

9,5 

03486 

98512 

1,6  00587 

99746 

5,6 

02055 

991 16 

9,6 

03523 

98496 

1,7  00624 

99730 

5,7 

02092 

99101 

9,7 

03560 

98481 

j  1,8  00661 

99714 

5,8 

02129 

99085 

9,8 

03597 

98465 

1  1,9  00697 

99698 

5,9 

02165 

99070 

9,9 

03633 

98450 

!  «  ■  '' 

9,   —10 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   — lol 

1^2,0  00734 

99682 

6,0 

02202 

99054 

10,0 

03670 

98435 

Börostein. 


30 


8a 


Reduktion  ( 

3ines  Gasvolumen  auf  0 

'  und  760 

mm  Quecksilberdruck. 

Werte 

von  I  +  0,003  670 

<  für  t  =  10  1 

Ms  22°. 

t 

1+0,003  670  < 

I 

t 

1+0,003670' 

^1+0,003670  ( 

t 

1+0,003670« 

^1+0,0036701 

°  1+0,003670« 

°  1  I, 

9,        —10 

0 

I, 

9,        —10 

0 

I, 

9,    —10 

10,0  03670 

98435 

14,0 

05138 

97824 

18,0 

06606 

97222 

10,1   03707 

98419 

14,1   05175 

97809 

18,1 

06643 

97207 

10,2:  03743 

98404 

14,2!  0521 1 

97794 

18,2 

06679 

97192 

10,3   03780 

98388 

14,3  05248 

97779 

18,3 

06716 

97177 

10,4i  03817 

98373 

14,4j  05285 

97763 

18,4 

06753 

97162 

10,6i  03854 

98358 

14,5  05322 

97748 

18,5 

06790 

97147 

10,6  03890 

98343 

14,6!  05358 

97733 

18,6 

06826 

97132 

10,7!  03927 

98327 

14,7;  05395 

97718 

18,7 

06863 

97117 

10,8 

03964 

98312 

14,8:  05432 

97703 

18,8 

06900 

97102 

10,9 

04000 

98297 

14,9   05468 

97688 

18,9 

06936 

97087 

I, 

9,        —10 

I, 

9,    —10 

I, 

9,        —10 

11,0|  04037 

98281 

15,0|  05505 

97673 

19,0 

06973 

97073 

11,1  04074 

98266 

15,l!  05542 

97658 

19,1 

07010 

97058 

11,2  041 10 

98251 

15,2;  05578 

97642 

19,2 

07046 

97043 

11,3   04147 

98235 

15,3'  05615 

97627 

19,3 

07083 

97028 

11,4:  04184 

98220 

15,4  05652 

97612 

19,4 

07120 

97013 

ll,5i  04220 

98205 

15,5!  05688 

97597 

19,5 

07156 

96998 

11,6   04257 

98189 

15,6  05725 

97582 

19,6 

07193 

96983 

11,7!  04294 

98174 

15,7  05762 

97567 

19,7 

07230 

96968 

11,8  04331 

98159 

15,8  05799 

97552 

19,8 

07267 

96954 

11,9  04367 

98144 

15,9 

05835 

97537 

19,9 

07303 

96939 

;  I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

I, 

9,        —10 

12,0'  04404 

98128 

16,0 

05872 

97522 

20,0 

07340 

96924 

12,1:  04441 

98113 

16,1 

05909 

97507 

20,1 

07277 

96909 

12,2!  04477 

98098 

16,2 

05945 

97492 

20,2 

07413 

96894 

12,3  04514 

98083 

16,3 

05982 

97477 

20,3 

07450 

96879   1 

12,4:  04551 

98067 

16,4 

06019 

97462 

20,4 

07487 

96864   i 

12,5!  04588 

98052 

16,5 

06056 

97447 

20,5 

07524 

96850 

12,6!  04624 

98037 

16,6 

06092 

97432 

20,6 

07560 

96835   i 

12,7 

04661 

98022 

16,7 

06129 

97417 

20,7 

07597 

96820   1 

12,8 

04698 

98006 

16,8 

06166 

97402 

20,8 

07634 

96805   1 

12,9 

04734 

97991 

16,9 

06202 

97387 

20,9 

07670 

Q6790   ^ 

I, 

9,    —10 

I, 

9,        —10 

I, 

9,  '       —10! 

13,0 

04771 

97976 

17,0 

06239 

97372 

21,0 

07707 

96776 

13,1 

04808 

97961 

17,1 

06276 

97357 

21,1 

07744 

96761   1 

13,2 

04844 

97945 

17,2 

06312 

97342 

21,2 

07780 

96746   j 

13,3 

04881 

97930 

17,3 

06349 

97327 

21,3 

07817 

96731   1 

13,4 

04918 

97915 

17,4 

06386 

97312 

21,4 

07854 

96716   1 

13,5 

04954 

97900 

17,5 

06422 

97297 

21,5 

07890 

96702 

13,6 

04991 

97884 

17,6 

06459 

97282 

21,6 

07927 

96687 

13,7 

05028 

97870 

17,7 

06496 

97267 

21,7 

07964 

96672 

13,8|  05065 

97854 

17,8 

06533 

97252 

21,8 

08001 

96657   1 

13,9 

05101 

97839 

17,9 

06569 

97237 

,21,9 

08037 

96643   ! 

!  I, 

9,    —10 

I, 

9,    —10 

I, 

9,    —lOl 

14,0|  05138 

97824 

18,0 

06606 

97222 

22,0 

08074 

96628 

Börnstein. 


8b 


31 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0*^  und  760  mm  Quecksilberdruck. 


Werte  von  i  +  0,003  670  t  für  (  =  22  bis  34°. 


i+o  oo367o<iLog 


1+0,0036701 


ji+o,oo367O'jL0g 


1+0,003670« 


1+0,003670'  U^— - 


1+0,003670  ( 


22,0 
22,1 
22,2 
22,3 
22,4 
22,6 
22,6 
22,7 
22,8 
22,9 

23,0 
23,1 
23,2 
23,3 
23,4 
23,6 
23,6 
23,7 
23,8! 
23,9| 

24,0 
24,1 
24,2 
24,3: 
24,4 
24,6 
24,6 
24,7 
24,8i 
24,9| 

26,0 
26,1 
26,2 
25,3 
26,4 
26,6 
26,6; 
26,7 
26,8; 
26,9 


08074 
081 II 
08147 
08184 
08221 
08258 
08294 
08331 
08368 
08404 

08441 
08478 
08514 
08551 
08588 
08624 
08661 
08698 

08735 
08771 

08808 

08845 
08881 
08918 

08955 
08992 
09028 
09065 
09102 
09138 

09175 
09212 
09248 
09285 
09322 
09358 
09395 
09432 

09469 
09505 


26,0|  09542 


10 


9,   —10 

:   96628 

96613 

96598 

96584 

96569 
'   96554 

96539 

:  96525 
*  96510 

:  96495 
9,   —10 

96481 
'  96466 

96451 

96437 
;  96422 

96407 
i  96393 
'  96378 
,  96363 

96349 
9, 

96334 

96319 

96305 
96290 
96275 
96261 
96246 
96232 
96217 
96202 
9,  —10 
96188 

96173 
96158 
96144 
96129 

961 15 
96100 
96086 
96071 
96056 
9,  —10 
96042 


26,0 
26,1 
26,2 
26,3 
26,4 
26,6 
26,6 
26,7 
26,8 
26,9 

27,01 
27,1 
27,2 
27,3 
27,4 
27,6 
27,6 
27,7 
27,8 
27,9 

28,0 
28,1 
28,2 
28,3 
28,4 
28,6 
28,6 
28,7 
28,8 
28,9 

29,0 
29,1 
29,2 
29,3 
29,4 
29,6 
29,6 
29,7 
29,8 
29,9 

30,0 


09542 

09579 
09615 
09652 
09689 
09726 
09762 
09799 
09836 
09872 

09909 
09946 
09982 
0019 
0056 
0092 
0129 
0166 
0203 
0239 

0276 
0313 
0349 
0386 
0423 
0460 
0496 

0533 
0570 
0606 

0643 
0680 
0716 

0753 

0790 

0826 

0863 

0900 

0937  i 

0973  I 


I, 


9, 


-IG 


96042 
96027 
96013 
95998 
95984 
95969 

95955 
95940 
95926 

95911 


9, 


— 10 


9, 


95897 
95882 
95868 
95852 

95839 
95824 
95810 

95795 
95781 
95766 

'95752 
95737 
95723 
95709 
95694 
95680 

95665 
95651 
95636 
95622 


-10 


9, 


— 10 


9, 


IIOIO 


95608 
95593 
95579 
95564 
95550 
95536 
95521 
95507 
95493 
95478 

'95464 


-10 


30,0! 
30,li 
30,2 
30,3 
30,4 
30,6 
30,6 
30,7 
30,8 
30,9 

31,01 
31,1 
31,2 
31,3 
31,4 
31,6 
31,6 
31,7 
31,8 
31,9 

32,0! 
32,1 
32,2 
32,3 
32,4 
32,6 
32,6 
32,7 
32,8: 
32,91 

33,0^ 
33,1 
33,2 
33,3 
33,4 
33,6 
33,6 
33,7 
33,81 
33,9 


lOIO 

1047 
1083 
1120 

1157 
1194 
1230 
1267 

1304 
1340 

1377 
1414 

1450 

1487 

1524 
1560 

1597 
1634 
1671 
1707 

1744 
1781 
1817 

1854 
1891 
1928 
1964 
2001 
2038 
2074 

2111 
2148 
2184 
2221 
2258 
2294 

2331 
2368 

2405 
2441 


9, 


— 10 


lö 


10 


34,0|  12478 


95464 

95449 

95435 

95421 

95406 
I  95392 
I  95378 
\     95363 

95349 

95335 
9, 

95320 

95306 

95292 

95278 

95263 

95249 

95235 
95220 
95206 
95192 

9,   "^  - 

95178 

95163 

95149 

95135 

95121 

95106 

95092 

95078 

95064 

95049 

9,   —101 

95035 
95021 

95007 

94993 
94978 
94964 
94950 
94936 
94922 
94907 
9,  —101 
94893 


Börastein. 


32 


8 


Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0 

'  und  760 

mm 

Quecksilberdruck. 

Werte  von  i  4 

-  0,003  670  t  iür  t  =  30  bis 

150«. 

t 

14-0,00^670« 

^'*' I +0,003670  ( 

t 

1+0,003  670« 

°  1+0,003670« 

t 

1+0,0036701 

°  1+0,003670' 

0 

I, 

9,   —10 

0 

I, 

9,        —10 

0 

I, 

9,    —10 

30 

IIOIO 

95464 

70 

25690 

90070 

110 

40370 

85273 

31 

11377 

95320 

71 

26057 

89944 

111 

40737 

85159 

32 

II 744 

95178 

72 

26424 

89817 

112 

41 104 

85046 

33 

12111 

95035 

73 

26791 

89691 

113 

41471 

84933 

34 

12478 

94893 

74 

27158 

89566 

114 

41838 

84821 

35 

12845 

94752 

75 

27525 

89440 

115 

42205 

84709 

36 

13212 

946 II 

76 

27892 

89316 

116 

42572 

84597 

37 

13579 

94470 

77 

28259 

89191 

117 

42939 

84485 

38 

13946 

94330 

78 

28626 

89067 

118 

43306 

84374 

39 

14313 

94190 

79 

28993 

88943 

119 

43673 

84262 

I, 

9,   —10 

I, 

9,   —10 

I, 

9,    —10 

40 

14680 

94051 

80 

29360 

88820 

120 

44040 

84152 

41 

15047 

93912 

81 

29727 

88697 

121 

44407 

84041 

42 

15414 

93774 

82 

30094 

88574 

122 

44774 

83931 

43 

15781 

93636 

83 

30461 

88452 

123 

45141 

83821 

44 

16148 

93499 

84 

30828 

88330 

124 

45508 

83711 

45 

16515 

93362 

85 

31195 

88208 

125 

45875 

83602 

46 

16882 

93225 

86 

31562 

88087 

126 

46242 

83493 

47 

17249 

93089 

87 

31929 

87966 

127 

46609 

83384 

48 

17616 

92953 

88 

32296 

87845 

128 

46976 

83275 

49 

17983 

92818 

89 

32663 

87725 

129 

47343 

83167 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

I, 

9,    —10 

50 

18350 

92683 

90 

33030 

87605 

130 

47710 

83059 

51 

18717 

92549 

91 

33397 

87485 

131 

48077 

82951 

53 

19084 

92415 

92 

33764 

87366 

132 

48444 

82844 

53 

19451 

92281 

93 

34131 

87247 

133 

4881 1 

82736 

54 

19818 

92148 

94 

34498 

87128 

134 

49178 

82630 

55 

20185 

92015 

95 

34865 

87010 

135 

49545 

82523 

56 

20552 

91883 

96 

35232 

86892 

136 

49912 

82416 

57 

20919 

91751 

97 

35599 

86774 

137 

50279 

82310 

58 

21286 

91619 

98 

35966 

86657 

138 

50646 

82204 

59 

21653 

91488 

99 

36333 

86540 

139 

51013 

82099 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

I, 

9,    —10 

60 

22020 

91357 

100 

36700 

86423 

140 

51380 

81993 

61 

22387 

91226 

101 

37067 

86307 

141 

51747 

81888 

62 

22754 

91096 

102 

37434 

86191 

142 

52114 

81783 

63 

23121 

90967 

103 

37801 

86075 

143 

52481 

81678 

64 

23488 

90838 

104 

38168 

85959 

144 

52848 

81574 

65 

23855 

90709 

105 

38535 

85844 

145 

53215 

81470 

66 

24222 

90580 

106 

38902 

85729 

146 

53582 

81366 

67 

24589 

90452 

107 

39269 

85615 

147 

53949 

81262 

68 

24956 

90324 

108 

39636 

85500 

148 

54316 

81159 

69 

25323 

90197 

109 

40003 

85386 

149 

54683 

81056 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

I, 

9,    —10 

70 

25690 

90070 

110 

40370 

85273 

150 

55050 

80953 

Börnstein. 


8d 


33 


— . . .   .  —  - 

Reduktion  eines  Gasvolumen  auf  0 

'  und  760 

mm  Quecksilberdruck. 

Werte 

von  I  + 

0,003  670 

für  i  =  150  bis  270». 

t  1, 

+0,003670', 

Loff    ^ 

1 
t   I 

+0,003670« 

I 
''^1+0,003670/ 

1 
t  I 

+0,003670  i 

■  1 

^*  1+0,003670 

^1+0,003670« 

0 

I, 

9,    —10 

0 

I, 

9,    —10 

0 

I, 

9,   —10 

150 

55050 

80953 

190 

69730 

77024 

230 

84410 

73422 

151 

55417 

80850 

191 

70097 

76930 

231 

84777 

73335 

152 

55784 

80748 

192 

70464 

76837 

232 

85144 

73249 

153 

56151 

80646 

193 

70831 

76743 

233 

85511 

73163 

154 

56518 

80544 

194 

71198 

76650 

234 

85878 

73077 

155 

56885 

80442 

195 

71565 

76557 

235 

86245 

72992 

156 

57252 

80340 

196 

71932 

76464 

236 

86612 

72906 

157 

57619 

80239 

197 

72299 

76372 

237 

86979 

72821 

158 

57986 

80138 

198 

72666 

76279 

238 

87346 

72736 

159 

58353 

80037 

199 

73033 

76187 

239 

87713 

72651 

I, 

9,     —10 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   — m 

160 

58720 

79937 

200 

73400 

76095 

240 

88080 

72566 

161 

59087 

79837 

201 

72,7^7 

76003 

241 

88447 

72481 

162 

59454 

79736 

202 

74134 

75912 

242 

88814 

72397 

163 

59821 

79637 

203 

74501 

75820 

243 

89181 

72312 

164 

60188 

79537 

204 

74868 

75729 

244: 

89548 

72228 

165 

60555 

79438 

205 

75235 

75638 

245 

89915 

72144 

1661 

finci"?'? 

ICtlT.?! 

206 

75602 

75547 

246 

90282 

72060 

yjKjy^^^ 

/yjj° 

167 

61289 

79240 

207 

75969 

75456 

247 

90649 

71977 

168 

61656 

79141 

208 

76336 

75366 

248 

91016 

71893 

169 

62023 

79042 

209 

76703 

75276 

249 

1 

91383 

71810 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

i 

I, 

9,    —10, 

170 

62390 

78944 

210 

77070 

75186 

250' 

91750 

71726 

171 

62757 

78846 

211 

77437 

75096 

251 

92117 

71643 

172 

63124 

78748 

212 

77804 

75006 

252 

92484 

71561 

173 
174 

63491 
63858 

78651 
78553 

213 

78171 
78538 

74916 
74827 

253 
254 

92851 
93218 

71478 
71395 

214 

175 

64225 

78456 

215 

78905 

74738 

255 

93585 

71313 

176 

64592 

78359 

216 

79272 

74649 

256  1 

93952 

71231 

177 

64959 

78262 

217 

79639 

74560 

257 

94319 

71 148 

178 

65326 

78166 

218 

80006 

74471 

258 

94686 

71067 

179 

65693 

78070 

219 

80373 

74383 

259; 

95053 

70985 

180 
181 

66060 

9,    —10 

220 
221 

I, 

9,   —10 

260 
261 

I, 

9,    —10 

77974 

80740 
81 107 

74295 
74206 

95420 
95787 

70903 
70822 

66427 

77878 

182 

66794 

777^2 

222 

81474 

74119 

262 

96154 

70740 

183 

67161 

77686 

223 

81841 

74031 

263 

96521 

70659 

184 

67528 

77591 

224 

82208 

73943 

264 

96888 

70578 

185 

67895 

77496 

225 

82575 

73856 

265 

97255 

70497 

186 

68262 

77401 

226 

82942 

73769 

266 

97622 

70416 

187 

68629 

77307 

227 

83309 

73682 

267 

97989 

70336 

188 

68996 

77212 

228 

83676 

73595 

268  j 

98356 

70255 

189 

69363 

77118 

229 

84043 

73508 

269  1 

98723 

70175 

I, 

9,    —10 

I, 

9,    —10 

I, 

9,   —10 

190 

69730 

77024 

230 

84410 

73422 

270 

99090 

70095 

Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


Börnstein.    3 


34 


9 


Korrektionswert  des  Meniskus  von  Quecksilber,  Wasser,  Natron- 
lauge in  Glasröhren. 


Depression  des  Quecksilbers  nach  Beobachtungen  von  Mendelejeff 

und  Gutkowski, 

Joum.  d.  phys.-chem.  Ges.  Petersburg,  8,  212;  1877.    Auszug:  Joum.  de  Phys.  6,  197;  1877  u. 

Wied.  Beibl.  1.  455;  1877. 
Interpoliert  von  F.  Kohlrausch,  Lehrbuch  d.  prakt.  Phys.,  707;  igio. 
Die  Zahlen  geben  an,  um  wie  viel  die  Mitte  des  Quecksilbermeniskus  durch  Kapillardruck  der 
Oberflächenspannung  erniedrigt  wird. 


Durchmesser 
der  Röhre 


0,4 


0,6 


Höhe 

0,8    I 


des  Me 
1,0 


niskus 

1,2 


in  mm 

1,4 


1,6 


1,8 


4 

5 
a 

8 
9 
10 
11 
12 
13 


mm 

0,83 

0,47 
0,27 

0,1  <S 


mm 

1,22 

0,65 

0,41 

0,28 

0,20 

0,15 


mm 

1,54 
0,86 

0,56 
0,40 
0,29 
0,21 

0,15 
0,10 
0,07 
0,04 


mm 
1,98 
1,19 
0,78 

0,53 
0,38 
0,28 
0,20 
0,14 
0,10 
0,07 


mm 

2,37 
1,45 
0,98 
0,67 
0,46 

0,33 
0,25 
0,18 

0,13 
0,10 


1,80 

mm 

1,21 

1,43 

mm 

0,82 

0,97 

1,13 

0,56 

0,65 

0,77 

0,40 

0,46 

0,52 

0,29 

0,33 

0,37 

0,21 

0,24 

0,27 

0,15 

0,18 

0,19 

0,12 

0,13 

0,14 

Volumen  des  Quecksilber-Meniskus,  berechnet  nach  J.  C.  Schalkwijk, 

Versl.  Afd.  Natuurk.  Akad.  Amsterdam,  20.  Dez.  1900,  462  u.  26.  Jan.  1901,  512.    Comm.  Phys. 

Lab.  Leiden  (Onnes)  Nr,  67, 


Röhren- 
durch- 
messer 
mm 


Höhe  des  Meniskus  in  mm 

0,1  !  0,2     0,3  i  0,4     0,6  ]  0,8 


cmm 
0,04 
0,16 

0,6 


cmm 
0,08 
0,32 

1,3 


0,5 
1,1 
1,9 


cmm  j  cmm  cmm 

CV   ^    -I  - 

:    2  2    !  ■ — • 

2,6  :  3!9  I  5,4 


Röhren- 
durch- 
messer 
mm 

5 
6 

7 
8 


Höhe  des  Meniskus  in  mm 

0,25 1  0,4  I  0,6  !  1,0  I  1,2     1,4 


cmm  i  cmm      cmm      cmm 


2,6 


—      10,5 

9,1      — 


I  i,oi  16,6 


cmm  1  cmm 

18,7       — 

—      31,6 

37,0 '45,4 


Volumen  des  Quecksilbermeniskus,  nach 
K.  Scheel  u.  Wilh.  Heuse, 

Ann.  d.  Phys.  (4)  33,  291;  1910. 


Röhren- 
durchmesser 
mm 

14 
15 
16 
17 
18 
19 
20 
21 
22 
23 
24 


1,6 


Höhe 

1,8 


des  Meniskus 

2,0  i    2,2 


2,4  i    2,6 


cmm 
157 
185 
214 

245 
280 
318 
356 
398 
444 
492 
541 


cmm 
181 
211 
244 
281 
320 
362 
407 

455 
507 
560 
616 


cmm 

cmm 

206 

233 

240 

27  T 

278 

313 

319 

358 

362 

406 

409 

459 

460 

515 

513 

574 

571 

637 

631 

704 

694 

776 

cmm 
262 

303 
350 
400 

454 
511 
573 
639 
708 

781 
859 


291 
338 
388 

444 
503 
565 
633 
706 
782 
862 
948 


Korrektionswert  des  Meniskus] 
nach  Bunsen, 

Gasometr.  Methoden,  38;  1877. 

Diese  Zahlen  geben  an,  um  wie  viel 
die  Mitte  des  Meniskus  bei  Quecksilber 
tiefer,  bei  Wasser  und  Natronlauge  höher 
stehen  würde,  wenn  die  gleiche  Flüssig- 
keitsmenge statt  der  gekrümmten  eine 
ebene  und  horizontale  Grenzfläche  hätte. 


Durchmesser 
der  Röhre 


14 
15 
16 
17 

18 
19 
20 
21 


Wasser 


Natronlauge 

mit  7  Proz. 

NaOH 


Quecksilber 


mm 

1,10 

1,03 

0,97 

0,91 

0,87 

0,84 
0,82 
0,80 


mm 
0,70 
0,63 

0,57 
0,51 

0,47 
0,44 
0,42 
0.40      1 

Börnstein. 


0,57 
0,53 
0,48 
0,44 
0,38 
0,32 
0,26 
0,20 


10 


35 


Reduktion  eines  feucht  gemessenen 

Gasvolumen  auf  0°,  760 

mm 

Quecksilberdruck  un 

d  Trockenheit. 

Ist  b  der  an  gläserner 

Skala  abgelesene,  b^  der  auf  0"  reduzierte  (Tab.  13  u.  14)  Barometerstand,  t  die 

Temperatur,  e  der  zv 

igehörige  Sättigungsdruck  des  Wasserdampfes  und  V  das  abgelesene  Volumen, 

so  ist  das  auf  o",  760  mm  Quecksilberdruck  und  Trockenheit  reduzierte  Volumen: 

Werte  von  L( 

V  —  V              "0  —  ^ 
**           (i  -j-  0,003  670  ()  760 

•jn-                                *  ~~                                  fQf    If   Tir.    Kic     -A/->    mm    iin/1     /             r     KiV     T  p    A  0 

^     (l    +    0,003  670  t)    760 

JJ^     1^.0      /v~     lll...      UllU     •■     —    J      Ul^     ij,vy      . 

1 

Differenz  '                        '  Differenz 

1  Differenz 

Differenz  | 

t 

6  =  730  mm  , 

für         6  =  740  mm  ;       für 

b  =  750  mm         für        b  =  760  mm 

für 

10  mm                            '   10  mm 

10  mm 

10  mm 

I       0 

9,          —10 

9.       —10 

9,       —10               9,       —10 

1 

5,0 

97033 

596        97629               588 

98217           580      98797 

572 

6,0 

96840 

597       97437           588 

98025           581       98606 

573 

7,0 

96646 

598    ;   97244           589 

97833           581       98414      , 

573 

1    8,0 

96452         ' 

598  ;  97050 

589 

97639           581       98220      j 

574 

1    8.2 

96413 

598   j   9701 I 

589 

97600          581   ;  98181 

574 

1    8,4 

96373 

598    1   96971 

589 

97560          582      98142 

574 

8,6 

96334 

598    i   96932 

589 

97521          582   i  98103 

574 

8,8 

96296 

598  :  96894 

589 

97483          582   '  98065 

574 

9,0 

96256 

599   :  96855 

589 

97444          582      98026 

574 

1    9,2 

96217         , 

598      ;      96815 

590 

97405          582      97987 

574 

1    9,4 

96177 

598  •  96775 

590 

97365           582      97947 

575 

9,       — 10 

9,          —IG 

9,       —10              9,       —10, 

9,6 

96137       ' 

599      96736 

589 

97325           583      97908      1 

574 

9,8 

96098 

598   i  96696 

590 

97286           582      97868 

575 

10,0 

96059       ' 

598      96657 

590 

97247           583      97830 

574 

10,2 

96019 

598   1  96617 

590 

97207           583      97790 

575 

10,4 

95978 

599    '  96577 

590 

97167           583      97750 

575 

1  10,6 

95939 

599    i   96538 

590 

97128         :       583          977II 

575 

i  10,8 

95899 

599      96498 

590 

97088                583         97671 

575 

11,0 

95859 

599    ,   96458 

590 

97048          583  :  97631 

576 

11,2 

95819 

599    ;   96418 

591 

97009          583      97592 

575 

11,4 

95778 

600    i   96378 

590 

96968         583      97551      1 

576 

i 

9,       —10, 

9,       —10 

9,       — loi             |9,       — io| 

11,6 

95738 

599    !  96337 

591 

96928      !     583      975 II       1 

576 

11,8 

95698 

600      96298 

590 

96888           584      97472      1 

575 

12,0 

95658 

599      96257 

591 

96848           583      97431 

576 

12,2 

95617 

600      96217 

591 

96808     !    584  ;  97392     i 

575 

12,4 

95576 

600      96176 

591 

96767     ;    584     97351      1 

576 

12,6 

95536 

600      96136 

591 

96727      ;    584      9731 1      i 

576 

12,8 

95495 

600      96095 

590 

96685      '    585     97270 

576 

13,0 

95455 

600      96055 

591 

96646         584     97230 

577 

13,2 

95413 

600      96013 

592 

96605         584     97189 

577 

13,4 

95372 

601       95973 

592 

96565                 584         97149         ! 

576 

9,       — 10 

9,       —10 

9,      —10            9,      —10! 

13,6 

95331 

600      95931 

592 

96523     1    585     97108 

576 

13,8 

95290 

600      95890 

593 

96483     :    584     97067 

576 

14,0 

95250 

600      95850 

593 

96443         584     97027     i 

577 

14,2 

95208 

601       95809 

593 

96402         584     96986     1 

577 

14,4 

95166 

601       95767 

593 

96360        584     96944     1 

577 

14,6 

95125 

600      95725 

594 

96319     :    584     96903     1 

577 

1  14,8 

95083 

601       95684 

594 

96278      ;     584      96862 

578 

15,0 

95042 

601       95643 

594 

96237           585      96822      1 

577 

15,2 

94999 

601       95600 

'  594 

96194           585    '  96779      i 

578 

15,4 

94957 

602       95559 

594 

96153           585    \  96738 

577 

15,6 

94915 

602       95517 

594 

961 II       t     586   1  96696 

578 

Börnsteio.    3* 


36 


10  a 


Reduktion  eines  feucht  gemessenen  Gasvolumen  auf  0°,  760  mm  | 

Quecksilberdruck  und  Trockenheit. 

Werte  von  Lc 

\tt     . 

bo  —  e 

für  b  =  730  bis  760  mm  und  t 

=  15,8  bis  24 

oo. 

*^  (I  +  0, 

003  670  t)   760 

Differenz 

1 

Differenz 

Differenz 

Differenz 

t 

b  =  730  mm 

für 
10  mm 

1  b  =  740  mm 

für 
10  mm 

b  =  750  mm 

für 
10  mm 

b  =  760  mm 

für 
10  mm 

0 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

15,8 

94874 

601 

95475 

594 

96069 

586 

96655 

578 

16,0 

94832 

602 

95434 

594 

96028 

586 

96614 

578 

16,2 

94789 

602 

95391 

595  i  95986 

586 

96572 

578 

16,4 

94747 

602 

95349 

595   95944 

586 

'  96530 

578 

16,6 

94705 

602 

95307 

594  1  95901 

587 

96488 

578 

16,8 

94662 

603 

95265 

594   95859 

587 

96446 

579 

17,0 

94620 

603 

95223 

594  i  95817 

587 

96404 

578 

17,2 

94577 

602 

95180 

595  *  95774 

587 

96361 

579 

17,4 

94534 

603 

95137 

595   95732 

587 

96319 

579 

17,6 

94491 

603 

95094 

595  1  95689 

587 

96276 

579 

17,8 

94447 

604 

95051 

595   95646 

587 

96233 

580 

9,   —10 

9,   —10 

9,       —10 

9,   —10 

18,0 

94404 

604 

95008 

595   95603 

588 

96191 

579 

18,2 

94360 

604 

94964 

596  i  95560 

588 

96148 

579 

18,4 

94317 

604 

94921 

596  1  95517 

587 

96104 

580 

18,6 

94273 

604 

94877 

596  :  95473 

588 

96061 

580 

18,8 

94229 

605 

94834 

596 

95430 

588 

96018 

580 

19,0 

94186 

605 

94791 

596 

95387 

589 

95976 

579 

19,2 

94142 

605 

94747 

596 

95343 

589 

95932 

580 

19,4 

94097 

605 

94702 

597 

95299 

589 

95888 

580 

19,6 

94053 

605 

94658 

597 

95255 

589 

95844 

580 

19,8 

94009 
9,   —10 

605 

94614 
9,   —10 

597 

95211 
9,       —10 

589 

95800 
9,   —10 

580 

20,0 

93965 

605 

94570 

598 

95168 

589 

95757 

581 

20,2 

93920 

605 

94525 

598 

95123 

589 

95712 

581 

20,4 

93875 

606 

94481 

597 

95078 

590 

95668 

581 

20,6 

93830 

606 

94436 

598 

95034 

590 

95624 

582 

20,8 

93785 

607 

94392 

597 

94989 

590 

95579 

582 

21,0 

93741 

607 

94348 

597 

94945 

591 

95536 

582 

21,2 

93695 

607 

94302 

598 

94900 

590 

95490 

583 

21,4 

93649 

607 

94256 

598 

94854 

591 

95445 

582 

21,6 

93604 

607 

942 II 

599 

94810 

590 

95400 

583 

21,8 

93558 
9,   —10 

607 

94165 
9,   —10 

599 

94764 
9,   —10 

591 

95355 
9,   —10 

583 

22,0 

93513 

608 

94121 

598 

94719 

591 

95310 

583 

22,2 

93467 

607 

94074 

599 

94673 

591 

95264 

583 

22,4 

93421 

607 

94028 

600 

94628 

591 

95219 

583 

22,6 

93374 

608 

93982 

599 

94581 

592 

95173 

583 

22,8 

93328 

608 

93936 

600 

94536 

591 

95127 

584 

23,0 

93282 

608 

93890 

600 

94490 

592 

95082 

584 

23,2 

93234 

609 

93843 

600 

94443 

592 

95035 

584 

23,4 

93188 

609 

93797 

600 

94397 

592 

94989 

585 

23,6 

93141 

609 

93750 

601 

94351 

592 

94943 

585 

23,8 

93094 

609 

93703 

601 

94304 

592 

94896 

585 

24,0 

93047 

610 

93657 

600 

94257 

593 

94950 

585 

Börnstein. 


10  b 


37 


! 
Reduktion  eines  feucht  gemessenen  Gasvolumen 

auf  0" 

! 
,  760  mm  | 

i 

Werte  von  Log 

Quecksilberdruck  und  Trockenheit. 

0          jjjj.  ;.   „^  .._j  _o„  _ —  .._j  t 

ktc  ^A^ 

(l  +  0,003  670  t)   760 

"  —  //'-'  "»'U  /'J^     IIUIJ,  l 

UIU  '  J 

Da   24  . 

Differenz 

Differenz 

t 

b  =  770  mm 

für 
IG  mm 

b  =  780  mm 

t 

b  =  770  mm 

1   für 
'  10  mm 

b  =  780  mm 

0 

9,    —IG 

9,   —10 

0 

9,   —10 

' 

9,    —10 

5,0 

99369 

565 

99934 

15,8 

97233 

570 

97803 

6,0 

99179 

566 

99745 

16,0 

97192 

570 

97762 

7,0 

98987 

566 

99553 

16,2 

97150 

570 

97720 

8,0 

98794 

566 

99360 

16,4 

97108 

571 

97679 

8,2 

98755 

567 

99322 

16,6 

97066 

571 

97637 

8,4 

98716 

567 

99283 

16,8 

97025 

571 

97596 

8,6 

98677 

567 

99244 

17,0 

96982 

572 

97554 

8,8 

98639 

567 

99206 

17,2 

96940 

571 

97511 

9,0 

98600 

567 

99167 

17,4 

96898 

571 

97469 

9,2 

98561 

567 

99128 

17,6 

96855 

571 

97426 

1  9,4 

98522 

567 

99089 

17,8 

96813 

571 

97384 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

9,6 

98482 

567 

99049 

18,0 

96770 

572 

97342 

9,8 

98443 

567 

99010 

18,2 

96727 

572 

97299 

10,0 

98404 

567 

98971 

18,4 

96684 

572 

97256 

10,2 

98365 

567 

98932 

18,6 

96641 

572 

97213 

10,4 

98325 

567 

98892 

18,8 

96598 

572 

97170 

10,6 

98286 

568 

98854 

19,0 

96555 

573 

97128 

10,8 

98246 

568 

98814 

19,2 

96512 

573 

97085 

11,0 

98207 

568 

98775 

19,4 

96468 

573 

97041 

11,2 

98167 

569 

98736 

19,6 

96424 

573 

96997 

11,4 

98127 

568 

98695 

19,8 

96380 

574 

96954 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

11,6 

98087 

568 

98655 

20,0 

96338 

573 

9691 1 

11,8 

98047 

569 

98616 

20,2 

96293 

574 

96867 

12,0 

98007 

568 

98575 

20,4 

96249 

574 

96823 

12,2 

97967 

569 

98536 

20,6 

96206 

573 

96779 

'  12,4 

97927 

568 

98495 

20,8 

96161 

574 

96735 

12,6 

97887 

569 

98456 

21,0 

96118 

574 

96692 

12,8 

97846 

569 

98415 

21,2 

96073 

574 

96647 

13,0 

97807 

569 

98376 

21,4 

96027 

575 

96602 

i  13,2 

97766 

568 

98334 

21,6 

95983 

575 

96558 

13,4 

97725 

569 

98294 

21,8 

95938 

575 

96513 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 

9,   —10 ; 

13,6 

97684 

569 

98253 

22,0 

95893 

576 

96469   j 

13,8 

97643 

570 

98213 

22,2 

95847 

576 

96423 

14,0 

97604 

569 

98173 

22,4 

95802 

576 

96378   j 

14,2 

97563 

569 

98132 

22,6 

95756 

576 

96332 

14,4 

97521 

570 

98091 

22,8 

95711 

576 

96287 

14,6 

97480 

570 

98050 

23,0 

95666 

576 

96242 

14,8 

97440 

569 

98009 

23,2 

95619 

577 

96196 

16,0 

97399 

570 

97969 

23,4 

95574 

576 

96150 

15,2 

97357 

570 

97927 

23,6 

95528 

577 

96105 

15,4 

97315 

571 

97886 

23,8 

95481 

577 

96058  ! 

1  15,6 

97274 

570 

97844 

24,0 

95435    i 

577 

96012 

i 

Börnsteio. 


38 


11 


Reduktion 

von  Wasserdruck  auf  Quecksilberdruck, 

bezogen 

auf  Wasser  von  4 

"  und  der  Dichte  i 

und  Quecksilber  von  o"  und 

der  Dichte  i3,59545 

(Thiesen  u.  Seh 

eel,  Tätigkeitsbericht  der  Physikalisch-Technischen  Reichsanstalt  1897;    Z.S.  f.  || 

Instrk.  18,  138;  1898). 

Wasser 

Queck- 
silber 

Wasser 

Queck- 
silber 

Wasser 

Queck- 
silber 

Wasser 

Queck- 
silber 

Wasser 

Queck- 
silber 

10 

0,74 

50 

3,68 

90 

6,62 

130 

9,56 

170 

12,50 

11 

0,81 

51 

3,75 

91 

6,69 

131 

9,64 

171 

12,58 

12 

0,88 

52 

3,82 

92 

6,77 

132 

9,71 

172 

12,65 

13 

0,96 

53 

3,90 

93 

6,84 

133 

9,78 

173 

12,72 

14 

1,03 

54 

3,97 

94 

6,91 

134 

9,86 

174 

12,80 

16 

1,10 

55 

4,05 

95 

6,99 

135 

9,93 

175 

12,87 

16 

1,18 

56 

4,12 

96 

7,06 

136 

10,00 

176 

12,95 

17 

1,25 

57 

4,19 

97 

7,13 

137 

10,08 

177 

13,02 

18 

1,32 

58 

4,27 

98 

7,21 

138 

10,15 

178 

13,09 

19 

1,40 

59 

4,34 

99 

7,28 

139 

10,22 

179 

13,17 

20 

1,47 

60 

4,41 

100 

7,36 

140 

10,30 

180 

13,24 

21 

1,54 

61 

4,49 

101 

7,43 

141 

10,37 

181 

13,31 

22 

1,62 

62 

4,56 

102 

7,50 

142 

10,44 

182 

13,38 

23 

1,69 

63 

4,63 

103 

7,58 

143 

10,52 

183 

13,46 

24 

1,77 

64 

4,71 

104 

7,65 

144 

10,59 

184 

13,53 

25 

j,84 

65 

4,78 

105 

7,72 

145 

10,67 

185 

13,61 

26 

1,91 

66 

4,85 

106 

7,80 

146 

10,74 

186 

13,68 

27 

1,99 

67 

4,93 

107 

7.87 

147 

10,81 

187 

13,75 

28 

2,06 

68 

5,00 

108 

7,94 

148 

10,89 

188 

13,83 

29 

2,13 

69 

5,08 

109 

8,02 

149 

10,96 

189 

13,90 

30 

2,21 

70 

5,15 

110 

8,09 

150 

11,03 

190 

13,98 

31 

2,28 

71 

5,22 

111 

8,16 

151 

II, II 

191 

14,05 

32 

2,35 

72 

5,30 

112 

8,24 

152 

11,18 

192 

14,12 

33 

2,43 

73 

5,37 

113 

8,31 

153 

11,25 

193 

14,20 

34 

2,50 

74 

5,44 

114 

8,39 

154 

■11,33 

194 

14,27 

35 

2,57 

75 

5,52 

115 

8,46 

155 

11,40 

195 

14,34 

36 

2,65 

76 

5,59 

116 

8,53 

156 

11.47 

196 

14,42 

37 

2,72 

77 

5,66 

117 

8,61 

157 

11,55 

197 

14,49 

38 

2,79 

78 

5,74 

118 

8,68 

158 

11,62 

198 

14,56 

39 

2,87 

79 

5,81 

119 

8.75 

159 

11,69 

199 

14,64 

40 

2,94 

80 

5,88 

120 

8,83 

160 

11,77 

200 

14,71 

41 

3,02 

81 

5,96 

121 

8,90 

161 

11,84 

300 

22,07 

42 

3,09 

82 

6,03 

122 

8,97 

162 

11,92 

400 

29,42 

43 

3,16 

83 

6,10 

123 

9,05 

163 

11,99 

500 

36,78 

44 

3,24 

84 

6,18 

124 

9,12 

164 

12,06 

600 

44,13 

45 

3,31 

85 

6,25 

125 

9,19 

165 

12,14 

700 

51,49 

46 

3,38 

86 

6,33 

126 

9,27 

166 

12,21 

800 

58,84 

47 

3,46 

87 

6,40 

127 

9,34 

167 

12,28 

900 

66,20 

48 

3,53 

88 

6,47 

128 

9,41 

168 

12,36 

1000 

73,55 

49 

3,60 

89 

6,55 

129 

9,49 

169 

12,43 

50 

3,68 

90 

6,62 

130 

9,56 

170 

12,50 

Börnstein. 


12 


39 


Reduktion  des  Barometerstandes  auf  Normalschwere. 

Nach  Intern.  Met.  Tab.  Paris  1890. 

Reduktion   des   Quecksilbers   auf  dasjenige  spezifische  Gewicht,    welches  es 
unter  der  Breite  von  45*'  und  im  Meeresniveau  haben  würde. 

Die  zugehörige  Formel  ist  auf  Tab,  3,  S.  10  angegeben. 


A.  Reduktion  auf  45*^  Breite. 

Von  o  bis  45  "  ist  die  Korrektion  negativ,  von  45  bis  90 "  positiv  dem  auf  o  ">  C  reduzierten 

Barometerstand  hinzuzufügen. 


Geo- 
graphi- 

Barometerstand, auf  o'*C  reduziert,  in  mm 

Geo- 
graphi- 

sche 
Breite 

640  650  660  670  680  690  700  710  720  730  740  750  760  770  780 

sche 
Breite 

0 

mm     mm     mm 

mm 

mm     mm     mm     mm     mm     mm     mm     mm     mm     mm     mm 

0 

0 

1,66  1,68  1,71 

1,74 

1,76  1,79  1,81  1,84  1,86  1,89  1,92  1,94  1,97  1,99  2,02 

90 

0 

63     66     68 

71 

73 

76,    79    Sij    84.    86     89    91     94!    96 1,99 

85 

10 

56     58     61 

63 

65 

68     70    73;    75 

78    80    83     85     87     90 

80 

15 

44    46    48 

50 

53 

55     57-    59i    61 

64     66    68     70    73     75 

75 

20 

27     29     31 

33 

35 

37    39 

41     43 

45     47     49     51     53     55 

70 

25 

1,07  1,08  1,10 

1,12 

1,13 

1,15  1,17 

1,18  1,20 

1,22  1,23  1,25  1,27     28     30 

65 

30 

0,830,840,85 

0,87 

0,88 

0,890,91 

0,920,93 

0,950,960,970,981,001,01 

60 

35 

S7     58     58 

59 

60 

61     62 

63     64 

65     66    66    670,680,69 

55 

40 

29    29     30 

30 

31 

31     31 

32     32 

33     33     34     34    35     35 

50 

45 

0,00  0,00,0,00 

0,00 

0,00 

0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00  0,00 

45 

B.  Reduktion  auf  Meeresniveau. 

Vom  Barometerstand  abzuziehen. 


Seehöhe 


Barometerstand,  auf  o^C  reduziert,  in  mm 
620   640   660   680   700   720   740   760   770 


Seehöhe 


100 
200 
300 
400 
500 
600 
700 
800 
900 

1000 
1100 
1200 
1300 
1400 
1500 
1600 
1700 
1800 
1900 

2000 


0,12 
13 
15 
16 

17 

18 

19 

21 

22 

0,23 

0,24 


0,09 

10 

I  0,11 

i  0,13 
14 

15 
16 

18 

,  19 
20 
21 

23 
0,24 

0.2; 


0,05 
06 
08 

09 

10 

0,12 

0,13 
14 
16 

17 

18 

19 
21 

22 

23 
0,25 


0,03 
04 
05 
07 
08 

09 

II 

0,12 

0,13 
15 
16 

17 
19 
20 
21 

0,23 


mm 
0,01 

03 
04 
05 
07 
08 
10 
II 
0,12 

0,14 

15 

16 

18 

0,19 


mm 
0,01 

03 
04 
06 
07 
08 
10 
II 
0,13 

0,14 
0.16 


mm 
0,01 

03 
04 
06 

07 

09 

10 

0,12 


mm 
0,01 

03 

04 

06 

0,07 


mm 
0,02 
0,03 


100 
200 
300 
400 
500 
600 
700 
800 
900 

1000 
1100 
1200 
1300 
1400 
1500 
1600 
1700 
1800 
1900 

2000 


Börnsteio. 


40 


13 


Reduktion  der  an  Glasskala  abgelesenen  Quecksilberhöhen  auf  0". 

Ist  /t  die  abgelesene  Quecksilberhöhe,  t  die  Temperatur,  ß  =  0,000  181  8  der  mittlere  kubische 

Ausdehnungskoeffizient  des  Quecksilbers  zwischen  0  und  35°  (Tab.  19),  ß-^  =  0,000008  5  der  lineare 

Ausdehnungskoeffizient  des  Glases,  so  ist  die  auf  0 »  reduzierte  Quecksilberhöhe :                            ; 

'.  =  T±|^*  =  <-f^,'.'.. 

Die  in  der  Tabelle  enthaltenen  Werte  der  Korrektionsgrö 

ße  'L-Jii  t  1 

^  sind  für  Temperaturen  | 

X  J^  3  1 

über  oo  von  der  beobachteten  Quecksilberhöhe  abzuziehen;   liegt  die  Temperatur  unter  0",  so  ist 

die  Korrektion  positiv  und  hat  einen  etwas  größeren  absoluten  Wert,  als  bei  der  gleichnamigen  positiven 

Temperatur,  doch  beträgt  dieser  Unterschied  bis  zu  — 10"  weniger  als  0,01  mm. 

Tem- 

Abgelesene  Quecksilberhöhe  in  mm                                      | 

tur 

100 ,  200 1  300  i  400 1  500  600  i  700 1  800  j  900  11000 

740  1  750 !  760  !  770 

780 

0 

mm      mm      mm  1  mm      mm      mm 

mm 

mm  1  mm 

mm 

mm      mm 

mm      mm 

mm 

0 

0,00  0,00  0,00  0,00  lOjOO  |0,00 

0,00 

0,00  0,00 

0,00 

0,00  iO,00 

0,00  0,00 

0,00 

1 

02       03 

05     07 1    09 
10'    14-    17 

10 

12 

14:     16 
28       31 

17 

35 

13'    13 
26     26 

13:    13 
26;    27 

14 
27 

2 

03       07 

21      24 

3 

05       10      16 

21 

26 

31      36 

42 i    47,     52 

38     39 1    39^    40 

41 

4 

07        14       21 

28 

35 

42     48 

55;    62 i    69 

51  1    52 

53:    53 

54 

5 

0,09  0,17  0,26 

0,35 

0,43 

0,52  0,61 

0,69  0,78  0,87 

0,64  0,65 

0,66  0,67  iO,68 

6 

10       21        31  i     42  1     52 

621    73 

83;0,93'i,04 

77     78 

79     80!    81 

7 

12       24       36       48  i     61 

73 

85 

971,09'     21 

0,90  0,9110,92  0,93  0,95  II 

8 

14       28       42        55!     69 

83 

97 

i,ii;    25  i     38 

1,02;  1,04 

1,05  1,0711,08 

9 

16     31      47      62\    780,93 

1 

1,09!     25:     40  i      56 

i                      ' 

15'    17 

18     20     21 

10 

0,17  0,35  0,52 

0,69^0,86 

1,04  ii, 21 

1,38  1,56   1,73 

1,2811,30 

1,31  1,33  11,35 

11 

19'    38     57 

76'    95 

14!    33 

52     7111,90 

41     43 

45     461    48 

12 

21;     42  1     62  i     8311,04 

25 

45 

66|i,87i2,o8 

531    561    58     601    62 II 

13 

22  1    45 

67     90      12 

35 

57 

80|2,02         25 

66  1    69 

71     73  1    7511 

14 
15 

24 1  48 

0,2610,52 

73     97  j    21 

45 
1,56 

69 
1.81 

1,94 1    18 1     42 

79 

81 

84  1,86 

1,89 

0,78 

1,04 

1,30 

2,07 

2,33   2,59 

1,92 

1,94 

1,97  ,2,00 

2,02 

16 
17 

28'    55 

83 

II 

38  1    66 

1,94 

21 

49      76 

64  2,94 

2,05 
17 

2,07 

2.10'     I^i     16II 

29'    59 

88 

17 

47 

76 

2,06 

35 

20 !    23      26 

29 

18 

31     62 1    93:    24!    55 

87 

18 

49 

80  3,11 

30 

33      36     39 

43 

19 

33     66!    981    31      641,97 

30 

62 

2,95      28 

43 

46     49      53'    56 1 

20 

0,35  0,69 

1,04  1,38 

1,73 

2,07 

2,42 

2,76 

3,11    3,45 

2,56 

2,59 

2,62  2,66  2,69  1 

21 

36     73 

09     45 

81 

18 

542,90     26;     63 

68 

72 

7^     79 

83 

22 

38     76     14 1    52 

901    28 

663,04!    421  3,80 

81  i    85 

2,89  2,92 

2,96 

23 

40     79  i    191    5911,98'    38 

78'    18!    57^3,97 

94!2,98i3,02:3,o6 

3,10 

24 

411    831    24  i    66|2,07     48!2,90'    31      73 

4,14 

3,063,11      15      19      23 

25 

0,43  0,86  i,29ii,73 

2,16  2,5913,02  3,45 

3,88 

4,31 

3,19 

3,23  3,28:3,32  3,36 

26 

45     90     35^    79 

24     691    14     59 

4,04 

48 

32 

36  i    41     45      50 

27 

47      93:    40'    86 

33     791    26:    72 

19 

66 

45 

49     54     59     63 

28 

480,97     451,93 

41  2,90  j    38i3,86 

35 

4,83 

57!    62;    67     72!    77 

29 

50  1,00      50!2,00 

50  3,00;    50  4,00     50 

5,00 

70     751    80     85:3,90 

30 

0,52  1,03  1,55  2,07  2,59  3,10  3,62  4,14 14,65 

5,17 

3,83  3,88  3,93  3,98  4,03 

31 

53 1    07 1    601    14 

67      21;    74     27!    81 

34 

954,0114,064,41      17 

32 

55     10     65     21 

76     31      86     41  !4,96 

51 

4,08     141    19     25     30 

33 

57      14!    70 ;    27!    84     41  13,98      55  5,12 

68 

21     26     32     38     43 

34 

59      17  i    7^     341    93      5ii4,io     68     27 

1 

5,86 

33;    39 j    45     51      57 

35 

0,60  1,21  i,8ii2,4i  3,01  3,6214,22,4,82  5,42 

6,03 

4,46  14,5214,58  4,6514,71 

Börnstein. 


14 


41 


Reduktion  der  an  Messingskala  abgelesenen  Barometerstände  auf  0°. 

Ist  b  der  abgelesene  Barometerstand,  t  die  Temperatur  des  Barometers,  ß  =  0,000  181  8  der 
mittlere  kubische  Ausdehnungskoeffizient  des  Quecksilbers  zwischen  o  und  35°  (Tab.  19),  ßi  =  0,000018  4 
der  lineare  Ausdehnungskoeffizient  des  Messings,  so  ist  der  auf  o"  reduzierte  Barometerstand: 

"       lA-ßt  \       i-\-  ßt   J  • 


+  ßt  \       i-f 

Die  in  der  Tabelle  enthaltenen  Werte  der  Korrektionsgröße 


f-ß, 


t  b  sind  aus  den  Inter- 


nationalen  Meteorologischen  Tabellen  (Paris  1890)  entnommen.  Bei  Temperaturen  über  0°  ist  die 
Korrektion  vom  abgelesenen  Barometerstand  abzuziehen;  liegt  die  Temperatur  unter  0°,  so  ist  die 
Korrektion  positiv  und  hat  einen  etwas  größeren  absoluten  Wert  als  bei  der  gleichnamigen  positiven 
Temperatur,  doch  beträgt  dieser  Unterschied  bis  zu  — 10"  weniger  als  0,01  mm. 

Hat  die  Ablesung  an  einem  gläsernen  Maßstab  stattgefunden,  so  sind  die  Zahlen  der  Tabelle 
um  0,00001  i  I)  zu  vergrößern,  sofern  sie  nicht  in  Tab.  13  (vor.  S.)  gegeben  sind. 


Tem- 
pera- 
tur 


Abgelesener  Barometerstand  in  mm 
640  650 1  660  670  680  690 !  700 !  710 '  720 !  730  740  750 :  760  770  780 


0 
1 
2 
3 
4 

5 

6 

7 
8 
9 

10 
11 
12 
13 
14 

15 
16 
17 
18 
19 

20 
21 
22 
23 
24 

25 
26 

27 
28 
29 

30 
31 
32 
33 
34 

35 


mm 

0,00 

10 

21 

31 
42 

0,52 
63 

73 

84 

0,94 

1,04 
15 
25 
36 
46 

1,56 
67 

77 

88 

1,98 

2,08 

19 
29 

40 
50 

2,60 

71 
81 
2,91 

3,02 


mm 
0,00 

mm 
0,00 

II 

II 

21 

22 

32 
42 

32 

43 

0,53 
64 
74 

8S 

0,54 
65 
75 
86 

0,95  0,97 


1,06 
17 

27 
38 
48 

1,59 

69 

80 

1,91 

2,01 


1,08 
18 
29 
40 
51 

1,61 

72 

83 

1,93 

2,04 


mm   mm 
0,00  0,00 

II  II 

22  j  22 

33  I  33 
44!  44 

o,55!0,56 
66  67 

77]    7^ 

87  0,89 

0,98  1,00 

1,09 
20 

31 
42 
53 

1,64 

75 

86 
1,96 
2,07 


2,12  2,15 
22  26 
33  i  36 

43  47 
54 1  58 

2,64  2,68 

75   79 

85  2,90 

2,96|3,oo 

3,06!  II 


2,18  2,21 
29  32 


i,ii 
22 
33 
44 

55 


mm 

0,00 

II 

23 

34 
45 

0,56 
68 

79 
0,90 
1,01 

1,13 

I  24 
35 
46 

!   57 


1,66 

77 


1,69 
80 

8«|I,9I 
1,9912,02 
2,10   13 


40 

51 
62 


43 
54 
66 


2,25 
36 
47 
58 
69 


mm 
0,00 

II 

23 

34 
46 

0,57 

69 

80 

0,91 

1,03 

1,14 
26 

37 
48 
60 

1.71 
82 

1,94 

2,05 

17 

2,28 
i  39 

I  62 
I  73 


24 
35 
47 


24 
36 
48 


0,59  |o,  60 

71 1  71 
82  I  83 

o,94|o,95 
1,0611,07 


24 

48 

25 
37 
49 

0,60 

0,61 

72 

85 

73 
86 

1,17 
29 
41 

53 


1,19 
31 
43 

55 


64,  67 

1,7611,78 
88  1,90 

1,99  2,02 
II  14 
23  26 


0,97  0,98 
1,09  1,10 


mm   mm  >  mm   mm  I  mm 

0,00  0,00  |o,00  0,00  ;0,00 

12   12  i  12'  12  I  12 

23 

35 
46 

0,58 
70 
81 

0,93 
1,04 

1,16 

27 
39 
50 
62 

1,74 

85 
1,97 
2,08 

20 

2,31 
43 
54 
66 

77 


,21 
33 
45 
57 
69  i 


1,22 

35 
47 
59 
71 


1,81  ii,83 

1,9311,96 

2,05  i2,08 

17  j  20 

29   32 


mm  ;  mm  , 
0,00  0,00 
12   13 

25   25 

37  38 
50  50 

0,62  0,63 

741  75 
87  !o,88 
0,99  1,01 
ii,i2   13 

|I,24|I,26 

36^  38 

49;  51 

I  61  i  63 

j  73!  76 

ji,86li,88 
|i, 98  2,01 
'2,101  13 

23;  26 
351  38 


2,34  2,38:2,41  2,44  12,47  2,51 
46:  50  53'  56;  60  63 
58  61  65 1  691  72  76 
69  73  77 1  81  I  84:2,88 
81  I  85  2,89  12,93  12,97  3,01 


2,72  2,77  2,81  2,85  2,89  2,93  2,97  3,oi!3,05|3,09|3,i3 

83,  8812,922,963,003,043,09  13:  17  21  j  26 

2,94 12,99 13,033,07^  12   16  20  25   29  341  38 

3,05.3,101  14 1  191  23   28  32  37     41  I  46  51 

16 i  21 1  25:  30 I  35   39'  44  49!  54!  58'  63 


0,00 
13 
25 
38 
51 

0,64 

76 

0,89 

1,02 

15 

1,27 

40' 

,  53 
'  65 
I  78 

;i,9i 
2,03 

i6ä 

29 
41 

2,54^ 
67 
'    79> 
:2,92. 

3,05 1 

3,17! 
30! 

42: 

55! 
68' 


3,12  3,17  3,22  3,27  3,32  3,36  3,41  3,46  3,51  3,5613,61 


22 
33 
43 

53 


27 
38 
48 
59 


32 

37 

43 

48 

53 

43 

48 

54 

59 

64 

54 

59 

64 

70 

75 

64 

70 

75 

81 

87 

3,66  3,71  3,75   3,80 
78  8313,88  3,93 


58  63^  68!  73 

69  74  79!  85  13,90  ;3,95|4,oo  4,05 

81  86  13,91  13,97  !4,02  !4,07  j  13  18 

3,92  3,98  4,03i4,09'    14;    20;    25      31 


3,64  3,69  3,75  i3,8i  i3,86  3,92  13,98  |4,03  4,09  4,15  !4,2i  4,26  {4,32  14,38  14,43 1 

Börnstein. 


42 


15 


Dichte  des  Wassers. 

Nach  den  Beobachtungen  von  Thiesen, 

Scheel  und  Dießelhorst,  Wiss.  Abh.  P.-T 

.  R.3,  68;  1900.  1 

[Die  Zahlen  der  Tabelle  stimmen  mit  den  Resultaten  von  Chappuis,  Trav. 

Bur.  int. 

13,  40  J 

>.;  1904 

(1907)  (vgl.  die  Formeln  unter  „Ausdehnu 

ng")  bis  auf  wenige  Einheiten  der  letzten  Dezimale  in 

höheren 

Temperaturen  überein.] 

Wasserstoffskala. 

Ein  horizontaler  Strich  über  der  sechsten  Dezimale  bedeutet,  daß  diese  durch  Aufrundung  aus 

einer  5 

in  der  siebenten  Dezimale  entstanden  ist. 

Zehntelgrade 

Cr'iA 

VJl  uu 

0 

I 

2 

3          4     1      5 

6 

7 

8 

9 

0 

0,999  868 

874 

881 

887  :  893  J  899 

905 

911 

916 

922 

1 

927 

932 

936 

941  i  945  ;  950  ,  954 

957 

961 

965 

2 

968 

971 

974 

977  '■  980 1  982    985 

987 

989 

991 

3 

992 

994 

995 

996    997  ;  998    999 

999 

*000 

*000 

4 

1,000  000 

000 

000 

*999     *999  i  *998  ,  *997 

*996 

*995 

*993 

5 

0,999  992 

990 

988 

986  \    984  ;    982      979 

977 

974 

971 

6 

968 

965 

962 

958  i    954  '    951  1    947 

943 

938 

934 

7 

929 

925 

920 

915      910  1    904  :    899 

893 

888 

882 

8 

876 

870 

864 

857  '   851  -   844  :   837 

830 

823 

816 

9 

808 

801 

793 

785       778  1    769 

761 

753 

744 

736 

10 

727 

718 

709 

700      691       681 

672 

662 

652 

642 

11 

632 

622 

612 

601       591       580  ■•    569 

558 

547 

536 

12 

525 

513 

502 

490       478       466  ;    454 

442 

429 

417 

13 

404 

391 

379 

36^      353  j    339  1    326 

312 

299 

285 

14 

271 

257 

243 

229      215  i    200       186 

171 

156 

141 

15 

126 

III 

096 

081       065  j    05Ö  1    034 

018 

002 

*986 

16 

0,998  970 

953 

937 

920      904  1    887       870 

853 

836 

819 

17 

801 

784 

766 

749      731  '    713  1    695 

677 

659 

640 

18 

622 

603 

585 

566       547 

528  ;    509 

490 

471 

451 

19 

432 

412 

392 

372       352 

332       312 

292 

271 

251 

20 

230 

210 

189 

168       147  i    126       105 

083 

062 

040 

21 

019 

*997 

*975 

*953     *93i   1  *909  ''  *887 

*864 

♦842 

*8i9 

22 

0,997  797 

774 

751 

728  i    705 

682  ;    659 

635 

612 

588 

23 

565 

541 

517 

493  1    469 

445  i    421 

396 

372 

347 

24 

323 

298 

273 

248 

223 

198  1    173 

147 

122 

096 

25 

071 

045 

019 

*994 

*968 

*94I     *9I5 

*889 

*863 

*836 

26 

0,996  810 

783 

756 

730  !   703 

676      648 

621 

594 

567 

27 

539 

512 

484 

456      428  1    400      372 

344 

316 

288 

28 

259 

231 

202 

174       145       116      087 

058 

029 

000 

29 

0,995  971 

941 

912 

882    853  ;  823  1  793 

763 

733 

703 

30 

673 

643 

613 

582    552  \  521  ,  491 

460 

429 

398 

31 

367 

336 

305 

273      242  1    2u  ;    179 

148 

116 

084 

32 

052 

020 

*988 

*956     *924  !  *892  |  »859 

»827 

*794 

*762 

33 

0,994  729 

696 

663 

630    597    564  :  531 

498 

464 

431 

34 

398 

364 

330 

296       263   !    229        195 

161 

126 

092 

35 

058 

023 

*989 

*954     *920     *885  |  *850 

*8i5 

*78o 

*745 

Scheel. 


16 


43 


! 

Volumen  des  Wassers 

Nach  den  Beobachtungen  von  Thiesen, 

Scheel  und  Dießelhorsi 

t,  Wiss.  Abh.  P.-l 

".  R.3,  69;  1900.  1 

[Die  Zahlen  der  Tabelle  stimmen  mit  den  Resultaten  von  Chappuis,  Trav.  Bur.  int  IS,  40  . 

5.;  1904 

(1907)  (vgl.  die  Formeln  unter  „Ausdehnung")  bis  auf  wenige  Einheiten  der  letzten  Dezimale  in 

höheren 

Ein  hör 

T 

W 

;mperaturen  überein. 

asserstoffskala. 

Dezimale  bedeutet,  daß  diese  du 

einer  5 

irch  Aufrun 

düng  aus 

izontaler  Strich 

über  der 

sechsten 

in 

der  siebenten  Dezimale  entstanden  ist 

Zehntelgrade 

Grad 

0 

I 

i        2 

3     !      4    !      5 

6 

1      7 

8 

9 

0 

1,000  132 

126 

119 

113       107 

lOI 

09  f 

)      089 

084 

079 

1 

073 

069 

064 

059      055 

051" 

045 

'  ;  043 

039 

035 

2 

032 

029 

026 

023      020  :   018 

016  i   013 

OII 

009 

3 

008 

006 

005 

004      003      002 

001 

j     CGI 

000 

000 

4 

000 

000 

000 

001 

001       002 

00^ 

\        004 

005 

007 

5 
6 

008 
032 

010 

035 

012 

014 

016       018 

021 

023 

[   i     058 

026 
062 

029 
066 

039 

042 

046      050 

05^ 

7 

071 

075 

080 

085 

090      096 

lO] 

1     107 

112 

118 

8 

124 

130 

^yj 

143      149      156 

i6j 

;  !    170 

177 

184 

9 

192 

199 

207 

215      223 

231 

23c 

)  '    247 

256 

264 

10 

273 

282 

291 

300      309 

319 

32J 

^      338 

348 

358 

11 

368 

378 

388 

399      409 

420 

431 

442 

453 

464 

12 

476 

487 

499 

51T       522       534 

547 

559 

571 

584 

13 

^96 

609 

622 

635 

648 

661 

67: 

688 

702 

715 

14 

729 

743 

757 

772 

786 

800 

815 

i    830 

844 

859 

15 

874 

890 

905 

920 

936 

951 

967 

•  '    983 

999 

*oi5 

16 

1,001  031 

048 

064 

081 

098 

114 

131 

,    148 

165 

183 

17 

200 

218 

235 

253 

271 

289 

307 

325 

343 

361 

18 

380 

399 

417 

436  '    455 

474 

493 

513 

532 

551 

19 

571 

591 

610 

630 

650 

671 

691 

711 

732 

752 

20 

773 

794 

815 

836 

857 

878 

895 

)      921 

942 

964 

21 

895 

*007 

*029 

♦051 

*073 

♦096 

*iif 

;    *i4o 

*i63 

*i86 

22 

1,002  208 

231 

254 

277 

300      324 

347 

!    370 

394 

418 

23 
24 

441 
685 

465 
71Ö 

489 

735 

513 
760 

538       562 
785  :   810 

58e 

»611 

635 

660 

1    861 

886 

912 

035 

25 

938 

964 

99Ö 

*oi6 

*042  ■■■  *o68 

*094 

!  ♦121 

*I47 

♦174 

26 

1,003  201 

227 

254 

281 

308      336 

363 

•     390 

418 

445 

27 

473 

501 

529 

556 

585 

613 

641 

669 

698 

726 

28 

755 

783 

812 

841 

870 

899 

92g 

957 

987 

*oi6 

29 

1,004046 

075 

105 

135 

165 

194 

225 

■     ;       255 

285 

315 

30 

346 

376 

407 

437 

468 

499 

53c 

►  1  561 

592 

623 

31 

655 

686 

717 

749 

781 

812 

844 

876 

908 

940 

32 

972 

*005 

*037 

*07Ö 

*I02 

*I35 

♦167 

•  *200 

*233 

•266 

33 

1,005  299 

332 

365 

399 

432    '     465 

499 

,    533 

566, 

600 

34 

634 

668 

702 

736      771 

805 

839 

874 

908  : 

943 

1    35 

978 

*oi3 

*047 

*o82     *ii8 

*I53 

*i88 

*223 

*259 

*294 

Scheel. 


44 


17 


a)  Dichte  und  Volumen  des  Wassers  zwischen  30  und  102°. 

Nach  M.  Thiesen.    Wiss.  Abh.  P.-T.  R.  4,  i;  1904. 

Wasserstoffskala. 

Literatur  s.  unter  „Ausdehnung". 


Dichte   des   Wassers. 


Grad 
Zehner 


Einer 


3 

4 

5 

6 

7 

8 

473 

440 

406 

371 

336 

299 

107 

066 

025 

♦982 

*94Ö 

♦896 

669 

621 

573 

525 

475 

425 

167 

113 

059 

005 

*950 

*894 

607 

54« 

489 

429 

368 

307 

*994 

*93ö 

*865 

*8oo 

*734 

*668 

330 

261 

192 

122 

051 

*98i 

30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,99  567 

224 

0,98  807 
324 

0,97  781 
183 

0,96  534 
0,95  838 


537 
186 
762 
272 

723 
12T 
467 
765 


505 
147 
715 
220 
666 
057 
399 
693 


262 

'852 

375 
'838 

245 
*6oi 
^909 


Volumen    des    Wassers. 


30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


1,00435 
782 

1.01  207 

705 

1.02  270 

899 

1.03  590 

1,04343 


466 

497 

530 

563 

598 

633 

669 

706 

821 

861 

901 

943 

985 

*028 

*072 

*ii6 

254 

301 

349 

398 

448 

498 

548 

600 

>  758 

813 

867 

923 

979 

*036 

*093 

*i5i 

330 

390 

452 

514 

576 

639 

703 

768 

965 

*032 

*099 

*i68 

*237 

*3o6 

*376 

*447 

663 

736 

810 

884 

959 

*035 

*iii 

*i88 

422 

501 

743 
^162 
652 

*2I0 

833 
'518 
^265 


b)  Unterschied  der 
Dichte  d'  des  luft- 
haltigen und  der 
Dichte  d  des  luft- 
freien Wassers. 

Nach  Marek  (3). 


Grad  lo'Cd'— <y)  Grad  io'(rf'-d) 


0 

1 

2 
3 
4 

5 
6 

7 
8 
9 

10 


-25 
27 
29 

31 

32 

-33 
33 
34 
34 
33 

-32 


10 
11 
12 
13 
14 

15 
16 
17 

18 
19 

20 


j  — 32 
31 

j  29 
27 
25 

—22 

19 
16 
12 


NachChappuis  (Trav.  Bur. 
int.  14  D,  1910)  ist  zwischen 
5  und  8»  10^  (d— d)  =  —30. 


c)  Dichte  und  Volu- 
men   des    Wassers 
unter  0°. 

Nach    den    Beobachtungen 

von  Pierre,  Weidner  und 

Rosetti. 

(Mittelwerte.) 


Grad 


10 
9 

-  8 
7 
6 

-  5 
4 
3 
2 
1 


Dichte     !  Volumen 


0,9981511,00186 

843!  157 


869 
892 
912 

0,99930 

945 
958 
970 
979 


131 
108 


1,00070 

055 
042 

031 
021 


0,9998711,00013 


d)  Dichte  des  Wassers  zwischen 
100  und  320». 

Nach  den  Beobachtungen  von  W.  Ramsay 

und  S.  Young,    J.  J.  Waterston  und 

G.  A.  Hirn  (2)  (Mittelwerte). 


Gradi  Dichte  |  Volumen 


10010,958511,0433 

110|o,95io|i,o5i5 
1200,943411,0601 


130 
140 


0,9352 
0,9264 


1500,9173 
1600,9075 
170|o,8973 
18010,8866 
19010,8750 

200*0,8628 
210:0,850 


1,0693 
1,0794 

1,0902 
1,1019 

1,1145 
1,1279 
1,1429 

1,1590 
1,177 


Grad'   Dichte    Volumen 


210;  0,850 
2201  0,837 
230  0,823 


240 


0,809 


250  0,794 
2601  0,779 
270i  0,765 
280-  0,75 
290  0,72 

300  0,70 
310'  0,68 
320'  0,66 

Scheel. 


1,195 
1,215 
1,236 

1,259 
1,283 
1,308 

1,34 
1,38 

1,42 
1,46 
1,51 


18 


45 


1 

Dichte 

und  Volumen   des  Quecksilbers 

:ür  die 

Temperaturen  von  — 20  bis  loo'', 

berechnet  aus  der  Dichte  bei  o" 

:  13,59545  (Thiesen  und  Scheel,  Tätigkeitsber.  der  Phys,-Techn. 

Reichsanstalt  in 

der  Zeit 

vom  I.  Febr.  1897  bis  31.  Jan.  1898;  Z.S. 

Instrk,  18,  138;  1898)       1 

und  der  beobachteten  Ausdehnung                                                                                                      || 

• 

inter  0*»  nach  Chappuis  (Trav.  Bur.  int.  13;  1903).                                                             || 

Vt  =   Vo 

(i  -f  1,815405.10-«^  +  < 

j,i95  130.10  *t*  4-  1,009  17.10 -*<*< 3  —  203862.10^*4*) 

i 

iber  0°  Mittel  aus  i«  = 

Vg  (I  +  1,816  904  1 .10  *  t  —  2,95T  266. 10-»  <«  +  1,14562  .  10-»  <») 

(nach  Chappuis,  wie  oben) 

und  Vt  = 

=  ^o  [(I  +  0.018  161  ^^  +  0,000  078  \^^^j  J 

(nach  Thiesen, 

Scheel  und  Seil,  Wiss.  Abh.  P.-T.  R.  2,  184;  1895). 

Wasserstoffskala. 

II 

D 

ichte   des   Quecksilbers. 

Grade 
i  Zehner 

Einer 

0 

I 

2           3'4'56          7'8          9 

i— 20 

13,64499 

—10 

2017 

2265 

2513  :  2761 

3009     3257     3505     3754 

4002  1  4251 

—  0 

13,5  9545 

9792 

*0039  1*0286 

*0533  *078o  1*1027  *i275 

i 

*I522  :*I770 

+  Ö 

9545 

9298 

9051     8804 

8558     831 I     8065  !  7818 

7572  '  7326 

10 

7079 

6833 

6587    6341 

6095     5849     5604     5358 

5113     4867 

20 

4622 

4376 

4131     3886 

3641     3396     3151     2906 

2661     2416 

30 

2171 

1927 

1682     1437 

II 93     0949     0704     0460 

0216  *9972 

40 

13,49728 

9484 

9240    8996 

8752     8508     8265  ■■  8021 

7778 

7534 

50 

7290 

7047 

6804    6561 

6317     6074     5831     5588 

5345 

5102 

60 

4859 

4616 

4373     4131 

3888  '  3646     3403  i  3160 

2918 

2675 

70 

2433 

2191 

1949     1706 

1464     1222     0980     0738 

0496 

0254 

80 

0012 

*9770 

*9528  1*9287 

*9045  *88o3  »8562  1*8320 

*8o78  1*7837 

90 

13,37595 

7354 

7113     6871 

6630     6389     6148  j  5906 

':                                                          } 

5665  1  5424 

100 

5183 

Vol 

umen    des    Quecksilbers.                                        ' 

—20 

0,073  2870 

—10 

4205 

4071 

3938     3804 

3671 

3537 

3404 

3270 

3137 

3003 

—  0 

5540 

5407 

5273     5140 

5006 

4873 

4739 

4606 

4472 

4338 

+  0 

5540 

5674 

5807     5941 

6075 

6208 

6342 

6476 

6609 

6743 

+10 

6877 

7010 

7144     7278 

74II 

7545 

7679 

7812 

7946 

8080 

1     20 

8213 

8347 

8481     8615 

8748 

8882 

.9016 

9150 

9284 

9417 

30 

9551 

9685 

9819     9953 

*oo87 

*022I 

*0354 

*0488 

*0622 

*0756 

40 

0,074  0890 

1024 

1158     1292 

1426 

1560 

1694 

1828 

1962 

2096 

50 

2230 

2364 

2499     2633 

2767 

2901 

3035 

3170 

3304 

3438 

60 

3572 

3707 

3841     3975 

4110 

4244 

4378 

4531 

4647 

4782 

70 

4916 

5051 

5185     5320 

5454 

5589 

5723 

5858 

5993 

6127 

80 

6262 

6397 

6531     6666 

6801 

6936 

7071 

7205 

7340 

7475 

90 

7611 

7745 

7880     8015 

8150 

8285 

8420 

8556 

8691 

8826 

100 

8961 

j 
i 

Scheel. 


46 


19 


Dichte  und  Volumen  des  Quecksilbers 

für  die  Temperaturen  0  bis  360", 

berechnet  aus  der  Dichte  bei  o«»:   13,59545  (Thiesen  und  Scheel.  Tätigkeitsber.  der  Phys.-Techn. 

Reichsanstalt  in  der  Zeit  vom  i.  Febr.  1897  bis  31.  Jan.  1898.    Z.S.  Instrk.  18,  138;  1898) 

und  seinem  mittleren  Ausdehnungs- Koeffizienten  zwischen  0  und  t"-. 

y  =  lO"»  (181  792  +  0,175  /  +  0,035  1.16  «2) 

(aus  Regnaults  Messungen  abgeleitet  von  Broch,  Trav.  Bur.  int.  2,  11 

,  1—27;  1883). 

Mittlerer 

Zuwachs  der 

Temperatur 

Ausdehnungs- 
Koeffizient  y 

Volumeneinheit : 

i  +  yt 

Dichte 

Volumen 

0 

0,000 

0, 

13, 

0,0 

0 

181  79 

5955 

735  540 

10 

181  80 

001  8180 

5708 

736  877 

20 

181  81 

003  6362 

5462 

738215 

30 

181  83 

005  4549 

5217 

739  552 

40 

181  86 

007  2742 

4973 

740  891 

50 

181  89 

009  0944 

4729 

742  229 

60 

181  93 

010  9157 

4486 

743  569 

70 

181  98 

0127383 

4244 

744  910 

80 

182  03 

014  5625 

4003 

746  252 

90 

182  09 

0163883 

3762 

747  594 

0,000 

0, 

13, 

0,0 

100 

182  16 

018  2161 

3522 

748  939 

110 

182  24 

020  0460 

3283 

750285 

120 

182  32 

021  8783 

3044 

751  633 

130 

182  41 

0237130 

2805 

752  982 

140 

182  50 

025  5507 

2567 

754  334 

150 

182  61 

027  3912 

2330 

755  688 

160 

182  72 

029  2350 

2093 

757  044 

170 

182  84 

031  0823 

1856 

758  402 

180 

182  96 

032  9330 

1620 

759  764 

190 

18309 

034  7877 

1384 

761  128 

0,000 

0, 

13, 

0,0 

200 

18323 

036  6464 

1148 

762  495 

210 

18338 

038  5092 

0913 

763  865 

220 

18353 

040  3766 

0678 

765  239 

230 

18369 

042  2487 

0443 

766  616 

240 

18386 

044  1257 

0209 

767  996 

250 

18403 

046  0075 

12,    9975 

769  381 

260 

184  21 

047  8949 

9741 

770  769 

270 

1 84  40 

049  7877 

9507 

772  161 

280 

18459 

051  6863 

9273 

773  558 

290 

18480 

053  5908 

9039 

774958 

0,000 

0, 

12, 

0,0 

300 

185  00 

0555015 

8806 

776  364 

310 

185  22 

0574185 

8572 

777  774 

320 

18544 

0593421 

8339 

779  189 

330 

18567 

061  2724 

8105 

780  609 

340 

185  91 

063  2097 

7872 

782  033 

360 

186  16 

065  1542 

7638 

783  464 

360 

186  41 

067  1062 

7405 

784  900 

Scheel. 


20 


47 


1        Volumen  eines  Glasgefäßes  von  gewogenem  Wasser-  oder 

Quecksilberinhalt.                                            | 

Faßt 

ein  Glasgefäß  bei  t",  mit  Messinggewichten  in  Luft  von  760  mm  Druck  gewogen,  P  g 

Wasser  oder  Quecksilber 

so  ist  sein  Volumen  in  ccm                                                                            1 

bei  derselben  Temperatur  <:             V  =  PR  =  P  J, 

bei  einer 

anderen  Temperatur  <t :     T  =  PÄi  =  P^  (i  +  j»  (/,  —  <)). 

j  Darin  ist  p 

das  auf  leeren  Raum  reduzierte  Gewicht  (Tab.  5)  derjenigen  Wasser-  oder  Quecksilber-  ll 

menge,  welche  mit  Messinggewichten  gewogen  einem  Gramm  gleichkommt;   d  ist  die  Dichte  des  I| 

Wassers  oder  Quecksilber 

5  bei '"  (Tab.  15,  17,  18,  19)  und  7  =  0,000025  der  kubische  Ausdehnungs-  1 

koeffizient  des  Glases. 

Die  Tabelle  enthält  Werte  von  R  und  von  i?i  für  <i  =  lo  und  20 ».                                        1 

Temperatur 

Wasser 

Quecksilber 

R 

i?i  für  ^  =  lo»  ^R^  für  ^  =  20» 

R            1  Ä,  für  ^  =  10»  S  Äi  für  <,  =  20» 

ccm 

COM 

ccm 

ccm                       ccm            !           ccm 

0 

1,00 

1,00 

1,00 

0,0                     0,0                   :  0,0 

0 

II92 

1443 

1693 

735  499         735683   !      735867 

1 

II33 

1358 

1609 

735633      735798  i    735982  ; 

2 

1092 

1292 

1542 

735766       735914      736098 

3 

1068 

1243 

1493 

735900        736029        736213 

4 

1060 

I2I0 

1460 

736033       736144       736328 

5 

1068 

II93 

1443 

736167       736259       736443 

6 

1092 

II92 

1442 

736301  :     736374  '.    736558 

7 

II3I 

1206 

1456 

736434  ;     736490  '     736674 

8 

II84 

1234 

1485 

736  568       736  605       736  789 

9 

1252 

1277 

1527 

736  702       736  720       736  904 

10 

1333 

1333 

1584 

736835  i     736835       737020  1 

1,00 

1,00 

1,00 

0,0           i  0,0 

0,0 

11 

1428 

1403 

1653 

736969       736951 

7?>7  135 

12 

1536 

i486 

1736 

717  103    ,      72,7  066 

7Z7  250 

13 

1657 

1582 

1832 

7Z7  236   :      737  181 

7Z7  365 

14 

1790 

1690 

1940 

737370   !      737297 

737  481 

16 

1935 

I81O 

2060 

737504         737412 

737  596  j 

16 

2092 

1942 

2193 

737637  i     737527 

737  711   1 

17 

2261 

2086 

2337 

72)7  77^    ■      737642 

737  826  ; 

18 

2441 

2241 

2491 

737  905          717  7S7 

737941    : 

19 

2633 

2407 

2658 

738  039         7Z7  872 

738057 ; 

20 

2835 

2584 

2835 

738  172 

7S7  988 

738172  ; 

1,00 

1,00 

1,00 

0,0 

0,0 

0,0              i 

21 

3048 

2772 

3023 

738  306   '      738  103 

738288  1 

22 

3271 

2970 

3220 

738440         738218 

738403  ! 

23 

3504 

3178 

3429 

738573         738333 

738518  ! 

24 

3748 

3396 

3647 

738707   '■      738449 

738633  ! 

25 

4001 

3624 

3875 

738  841         738  564 

738748  1 

26 

4264 

3862 

4II3 

738  974         738  679 

738864 

27 

4537 

4II0 

4361 

739108   \      738794 

738979  1 

28 

4818 

4366 

4616 

738242   ;      738910 

739094  : 

29 

5110 

4632 

4884 

739376   1      739025 

739210 

30 

5410 

4908 

5159 

739510   •      739140 

739325 

Börnstein. 

Elastizitätsmodul  E  = 


wenn    die   Belastung  P  kg -Gew.    an    einem    Kreis- 


Elastizitätskonstanten  der  Metalle 

_/_    P   Jkg-Gew, 
X'  q  '      mm* 
Zylinder  von  q  mm''^  Querschnitt  und  l  mm  Länge  eine  Verlängerung  X  mm  hervorruft. 

Torsionsmodul  F=~^^  —  .-r.h.P  —^ — ^,   wenn  ein  Drehmoment  von  P  kg -Gew.   am 
y       n     r*  mm'' 

Hebelarm  h,  mm  ain  einen  Ende  eines  Kreiszylinders  von   /  mm  Länge  und  r  mm  Radius 

einen  Drehungswinkel  von  y  Bogengraden  bewirkt. 

Poisson'sclie  Zalil  ^i  = -,/-T-,  wenn  -^  die  relative  Verkürzung  des  Durchmessers  d  eines  Kreis- 

X 

Zylinders  ist,   die  mit  einer  relativen  Dehnung  -r-  verbunden  ist. 

Kompressibilität  x  =  ^ 


'? 


- — ,  wenn  eine  allseitige  Druckzunahme  von  p     -- — ; --  das 

kg -Gew.  '  ^        cm^ 


Volumen  v  um  qp  verkleinert. 
ü',  äF  sind  die  Änderungen  von  E  bezw.  F  in  Prozent,  die  eine  Temperaturerhöhung  von  o" 

auf  loo"  hervorbringt. 

Die  elastischen  Eigenschaften  von  Metallen  hängen  in  hohem  Grade  von  der  Reinheit  und 
der  mechanischen  Vorbehandlung  des  Materials  ab.  Die  größeren  E  und  F  in  der  folgenden  Tabelle 
gelten  im  allgemeinen  für  reines,  möglichst  dichtes  Material  bei  kleiner  Deformation. 

Lit.  Tab.  24,   S.  52.     


Metall 


E 


AE 


AF 


Aluminium')  .  . 
Blei')  .... 
Bronze^)  .  .  . 
Cadmium  ^)  .  . 
(  Schmiede 

Stahl-    . 
Eisen  ^);  Guß-  (grau) 

Guß-  (weiß) 

Fluß- 
Gold«)  .... 
Iridium')  .  .  . 
Konstantan  ^) .  . 
Kupfer")  .  .  . 
Magnesium^") .  . 
Manganin ")  .  . 
Messing  ^^)  .  .  . 
Neusilber  ^^)  .  . 
Nickel ")  .  .  .  ■ . 
Nickelstahl  5  7oNi^^) 
„  257oNi") 
„(lnvar)367oNi") 
Palladium'*)  .  .  . 
Platin")     .    .    .    . 

Quecksilber  ^*')     .    . 

Rhodium''')  .  .  . 
Selen'')  .  .  .  . 
Silber  23)     .     .     .     . 

Tantal 

Wismut'*)  .  .  .  . 
Woodsches  Metall'^) 

Zink"») 

Zinn=") 


kg -Gew. 
mm' 

6  300—7  500 
I  500 — I  700 

10500 

5  000 — 7  000 

20  000 — 22  000 

20  000 — 22  000 

7  500 — 13  000 

18  000 

22  000 
7  000 — 9  500 

53000 

16  600 
10  000 — 13  000 
i         4  000 
I        12  600 
I  8  000 — 10  000 

II  000 
20  000 — 22  000 

20  000 

22  000 

15  000 
10  000 — II  500 
16  000 — 17  500 


30  000 


2  bis  4 


6  000 — 8  000 

19  000 

3  200 

8  000 — 13  000 
4  000—5  500 


+  5 

—  2 

—  I  bis  2 


—  4 


kg -Gew. 

mm' 
2300 — 2700 

550 

4050 
1000 — 2500 
7000 — 8300 
8000 — 8300 

5000 


2600 — 3900  ? 

6200 
3900 — 4800 
II 80 — 1700 

4700 
2700 — 3700 

4000 

7800 


5740 
4000 — 5000 
6000 — 7000 


2500 — 2900 

1200 — 1400 

4000 
1700 


7o 


-25 


—50 
■2  bis  5 
■  2  bis  5 


—  3 

—  4 

—  4  bis  6 
—30 

—  5 

—  4 

—  3 


+  5 
—  3 


—  3,7. 
—  7  bis  8 


—  5,0 
—80 


cm- 


0,33 
0,4 

0,36 

0,3 

0,28 

0,28 

0,25 


0,42 

0,33 
0,34 

0,33 
0,3-0,4 
0,37 
0,30 
0,33 


0,39 
0,38 


0,45 
0,37 

0,33 

0,49 

0,2-0,3 

0,33 


kg -Gew. 
1,4 

2,5 

1,1 
2 

0,6 
0,6 
1,3 


0,7 


0,6 
0,8 

3 

0,8 

1,0 

0,6 


0,6 

0,4 

3,8 

3,99 

3,7 


3,0 

1,5—0,9 
1,9 


1)  Bridgman,  Buchanan,  Cardanl,  Grüneisen,  Katzenelsohn,  G.  S.  Meyer,  Q.  Schaefer,  Slotte, 
Voigt  (9),  Waßmuth.  ^)  Amagat  (i)  (2),  Katzenelsohn,  Mallock,  Gl.  Schaefer.  ^)  Benton,  Stromeyer, 
Voigt  (9).  *)  Gl.  Schaefer,  Voigt  (9).  *)  Benton,  Bridgman,  Cardani,  Gray,  Katzenelsohn,  Kohlrausch 
und  Loomis,  Mallock,  Meißner,  Morrow,  Gl.  Schaefer,  Schulze,  Slotte,  Thomas,  Voigt  (9),  Waßmuth. 
8)  Buchanan,  Grüneisen,  Katzenelsohn,  G.  S.  Meyer,  Gl.  Schaefer,  Voigt  (9),  Waßmuth,  Werthelm. 
')  Grüneisen.  ^)  Grüneisen.  *)  Amagat  (i),  Benton,  Blyth  und  Dunlop,  Buchanan,  Cardani,  Gray, 
Grüneisen,  Katzenelsohn,  Kohlrausch  und  Loomis,  Mallock,  Morrow,  Slotte,  Stromeyer,  Voigt  (9), 
Waßmuth.  1«)  Buchanan,  Gl.  Schaefer,  Voigt.  ")  Grüneisen.  ^^)  Amagat  (i),  Blyth  und  Dunlop, 
Cardani,  Gray,  Kohlrausch  und  Loomis,  Mallock,  Morrow,  Schulze,  Voigt.  ^^)  Katzenelsohn.  ")  Ben- 
ton, Grüneisen,  Meißner,  Cl.  Schaefer,  Slotte,  Voigt  (9),  Waßmuth.  '^) ")  Mercadier.  (4)  ")  Guye 
und  Woelfle,  Guilleaume.  ")  Grüneisen,  Cl.  Schaefer,  Waßmuth,  Wertheim.  ")  Buchanan,  Grün- 
eisen, Katzenelsohn,  Cl.  Schaefer,  Slotte,  Waßmuth,  Winkelmann.  ^)  Richards,  Buchanan,  Bridgman. 
21)  Grüneisen,  Cl.  Schaefer.  ^2)  q.  Schaefer.  '^j  Grüneisen,  Katzenelsohn,  Meißner,  Cl.  Schaefer, 
Slotte,  Voigt  (9),  Waßmuth.  ^)  Schulze,  Voigt  (9).  ^)  Cl.  Schaefer.  «6)  Grüneisen,  Katzenelsohn, 
Kiewit,  Mallock,  Cl.  Schaefer,  Voigt  (9),  Waßmuth.    ^)  Grüneisen,  Heß,  Cl.  Schaefer,  Voigt  (9). 

Heuse. 


22 


49 


Elastizitätskonstanten  von  Glas  und  anderen  Körpern. 


Jenaer  Gläser 

nach  Wiakelmann  (i),  Schott,  Straubel  und  Bridgman. 

(Die  genaue  Zusammensetzung  der  Gläser  ist  a.  a.  O.  nachzusehen.) 

Lit.  Tab.  24,  S.  52. 


Nr. 


Charakter 


t: 

r 

X  .  10^ 

1000  u 

8170 

3100 

1,33 

319 

7970 

3140 

1,72 

271 

7970 

3290 

2,16 

213 

7420 

2960 

2,00 

252 

7400 

3010 

2,21 

228 

7300 

3050 

2,48 

197 

6780 

2750 

2,34 

235 

6640 

2750 

2,64 

208 

6630 

2700 

2,48 

226 

6570 

2690 

2,55 

221 

6330 

2530 

2,34 

253 

6100 

2500 

2,73 

222 

5850 

2320 

2,45 

261 

5490 

2220 

2,84 

239 

5470 

2190 

2,74 

250 

5090 

2020 

2,82 

261 

4700 

1840 

2,88 

274 

— 

— 

2,17 

— 

— 

— 

2,23 



665 
1299 

627 

1973 
1450 

S  219 

278111 

709 

714 

270 

2154 
370 

500 

658 

S  208 
S  196 

3880  a 

3883 


Barytborosilikat 

Natronkaliborosilikat 

Kalibarytzinksilikat 

Natronkalkzinksilikat 

Natronborosilikat 

Kalitonerdephosphat 

Natronzinksilikat 

Natronkalikalksilikat 

Barytphosphat  mit  Tonerde    .    .    . 

Kalibleisilikat 

Kalizinksilikat 

Sehr  schweres  Bleisilikat    .    .    . 

Bleitonerdeboratsilikat 

Schwerstes  Bleisilikat  (80*0)  .     .     . 
Tonerdeborat  mit  Natron  und  Baryt 


Elastizitätsmodul  J'^  verschiedener  Stoffe. 

Angenäherte  Werte.     Lit.  Tab.  24,  S.  52. 


Borsäure 2000  (Auerbach) 

Ebonit 2090  (Schulze) 

Eis 280  (Heß) 

Elfenbein 900 

Feuerstein 7600 

Fischbein 600 

Gelatine o,o2(Bjerken) 

Gips 360 

Holz  (axial) ca.  1000 

Kalkstein i9ck) 


Kautschuk 0,02 — 0,8 

Knochen 1600 

Kohle 1500 — 2600 

Marmor 2600 

Quarz 6900 

Quarzglas 6239  (Schulze) 

Sandstein 630 

Schiefer loooo 

Seidenfaden 650 

Solnhofer  Lithographenstein  6000 


I  Änderung  des  Elastizitätsmoduls  von  Jenaer  Gläsern  mit  der  Temperatur 

nach  Winkeimann  (i).  Lit.  Tab.  24,  S.  52. 


Nr. 


10*  (i  —  Et/E^o)   bei 


200" 


300» 

400»    1 

232 

339 

496 

673 

320 

501 

417 

682 

38 

85 

566 

807 

1162 

1576 

431 

746 

492 

— 

437 

593 

627 

— 

76 

361 

787 

— 

500" 


1299 

627 

1973 
leni 

1450 
709 

714 
270 

2154 
370 
500 

658 

S  196 


49 
142 

51 
50 

I 

132 

332 

45 

9 

125 

27 

o 

225 


134 
319 
167 
191 
II 
338 

747 
194 
122 
281 
206 
8 
506 


433 


195 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Hense.    4 


50 


23 


Elastizitätskonstanten  von  Kristallen 

Cii  usw.  Elastizitätskonstanten,  JS' Dehnungsmodul,  TTorsionsmodul,  «Dehnungs- 
koeffizient, %  Torsionskoeffizient,  x  Kompressibilität,  a,  ß,  y  Richtungskosinus. 

Die  Indices  bedeuten  entweder  Neigung  gegen  die  Hauptachse  oder  bestimmte  Flächen:  w  =  Würfel-, 
0  =  Oktaeder-,  <j  =  Granatoederfläche.    [Näheres  in  der  Literatur  nachzulesen.] 

Alle  Zahlen  in  kg  und  qmm.    Alphabetische  Reihenfolge. 

Lit.  Tab.  24,  S.  52. 


Adular 

E  (_L  Basis)  8120 


Auerbach 


Alaun 

Kalialaun  :      Ew=j8o6,  Ej  =  1987  | 
Chromalaun:  -E'«)=  1608, -E</ =  1771  l  Becken- 

E(,=  1832  j   kamp 

Eisenalaun  :    Ey  =  1861  ' 


Apatit 

Eq  =  13800 


Auerbach 


Baryt 

El       E2       E-i        E^        E^        Ef, 
6199    5403    9594     3764      7025     7400 

-^28  -^31  -*12 

1215      2927      2828 

-e:.io5=  16,13«*+ 18,51/?*  4- 10,427* 

+  2  (38,79  ß'Y  +  15,21  7V  -f  8,88  aV'). 

T  .  10*  =  69,52«* +  117,66/?*  4-116,467* 

+2  (20,16  (3y+ 85,29  7  V  -f  127,35  «y^). 

X  =  0,000193 

<^n  C22  C33  C44  Cjä  Cgö 

9070     8000    10740    1220     2930      2830 


2730 

Ea        Eb        Ec      \ 
6497  5409  8488  / 


^31 
2750 


Cl3 
4680 


Niedmann 


Beryll 

Eq  E45  Ego 

21650     17960      23120 

2o  2  90 

6666       8830 
e-f .  10^  =  4,325  sin*  9p +  4,619  cos*  9p 
-\- 13,328  sin^  cp  cos^  q> 
X  =  0,0000747 

Cn  C33  ^ii 

27460     24090       6660 

9800      6740 

Eo          Ef,o     \ 
21100      23200  i      '  ■ 


Voigt  (2) 


Auerbach 


Chlorsaures  Natron 


Ew 
4047 
4140 

6330 


Eg 
3190 
2580 

I218 


I2IO 

C12 

-2140 


}     .     .     .    K.  R.  Koch  (2) 
....  Voigt  (8) 


Dolomit 

Eq  JE'iK)      jE/-2,i5     -04-21,5 

14600    8330      14400      18700 

(gp  =  Winkel  m.  d.  Nebenachse  x) 

2(p.  io*=6,85  — 6,87 sin*qp  + 12,02 sin*gp 
+ 1 ,76  sin  qp  cos  gp  (5  sin"^  (p  —  2 


Voigt  (6) 


Dehnungsmodul  von  Eis 

nach  H.   Heß. 

Aus  Biegungsversuchen;  l  Länge,  h  Breite, 
d  Dicke,  t  Temperatur. 


■0  bis 


— 0 

— I 

—5 
—5 
—3 

—3 


Charakter 


E 


Hauptachse  111 

,,  „ 

IIb 

,,  ,, 

II  d 
Große  Körner    . 
Kleine      „ 
Mittelwert     .     . 


182 

59 

383 

418 

254 
285 
226 
276 


Flußspat 

Ew  Ell  Eq  1  W 

14730  10080  9100   3446 

E.  10^  =  13,05  — 6,26  (a*-h/3*  + 7*) 

Cn  C44         C12 

16700     3450    4570 

X  =  0,000120 

E„kt.  =  9110 


Voigt  (4) 


Auerbach 


Qips 

i:'2,,9(max.)=887o,  ^75,4(min.)=3i3o  Coromilas 


Glimmer 

.Eo(max.)=  22133,  £45  (min.)  =  15543  Coromilas 

Heuse. 


23 


a 


51 


Elastizitätskonstanten  von  Kristallen. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  24,  S.  52. 

Kalkspat 

Steinsalz 

2- Achse     =  Hauptachse, 

Eu>                Eg                 Eg                Tu 

y 2- Ebene  =  symm.  Ebene 

4187     3490      3026     1294 

^0          -E"— 70          ^+50          E^ 

^•io*=   33,48-9,66(a*+^+-/) 

5837     5756      II 167     8977 

r.  10*^154,58 -77,28(^*7*+-/«* +-«V*) 

Voigt  (4) 

e.io*=ii,i4^+i7,i3/'*+3i,05/J--/ 

X  =  0,00042 

+  17,97/5/ (3  «*-i5*) 

Voigt  (5) 

«•11=4770      C44  =  I294       «„  =  1320 

r.  105  =  69,13  — i.ai/'H-ii.ii/* 
+  71,86^7(30«—/?*) 

^.=  4033     -Fi,  =  3395    .     .     .K.  R.Koch  (i) 

X  =  0,0001511 

fn=  13970    «33  =  8120     c«  =  3490 
Ci»=   4650    c,3  =  46oo     c,4=— 2120 

x  =  0,00050 (    Röntgen  und 

■^                                V        Schneider 

Sylvia 

1.' (_L  Spaltungsfl.)  =  8440      .     .     .  Auerbach 

f:»  =  3724,  £y  =  i96o,   T«  =  655 

e.io*=75,i  — 48,2(a*4-^*  +  7*) 

Voigt  (4) 

Koro  ad 

X  =  0,000745 

1^0  =  52000 Auerbach 

C|l  =  3750        <"44  =  655        C„  =  198 

J?«  =  4010     Ei,  =  2088   .     .     .   K.  R.  Koch  (2) 
X  =  0,00056 Röntgen  u.  Schneider 

Kupfer 

E   =   12260,     2\  =  4616,     3;  =  3930  ]       y    -^    (     > 
«„=    13420,    C44=  5590,    C,,  =  6575   J                 S          •*' 

Topas 

Aj          £.<         xig         £.4         xij         X(g 

Pyrit 

23040   28900   26520  26700    28920  31860 

^^«-=35300  fTy  =  25300   2'«:=I0750| 

^3           3'«           r.e 

x  =  0,000114                         < 

Voigt  (4) 

11040      13530      13360 

'^11  =  36800  f^4=I0750  «12  =  4830     f 

e.  io-'=4,34i  0*4-3,460.5*4-3,771  7* 

4-  2  ( 3,879  ßY  +2,856  f-a"  4-2,390  a-ß- 

T  .  io5=  14,88  a*  + 16,54/?* 4- 16,45-/ 

Quarz  (Bergkristail) 

4-  30,89  ßY  +  40,89  '/-d'  +  43,51  a^5^ 

■5 

-E'o        -E— 45      -E+45       £90 

X  =  0,000061 

r^ 

10304     13050      8505      7853 

To                                     ^jo 

<^ll              Cm              C»»              C44             «55              c«. 

28700    35600    30000    iiooo    13500    13600 

5085                                  3481 

e .  io*=  12,734  ( I  - 7*)*+i6,693( I— /-)7* 
+  9,705  -/ — 8,460  ßy  isa'-ß') 

Voigt  (2) 

Cm          C31            Cu 
9000     8600      12800 

\ 

K  =  0,0002675 

BrasU.  Topas:  E  {±_  Basis)  30200  |                    ; 
Sachs.        „       E         „        28100  1 

c,i  =  8682      C33  =  10745      r„  =  5823 
;     Cii=    709      <^i3=    1438      «•,4=1715 

Eo  =  10300 Auerbach 

Turmalin 

z-Achse     =  Hauptachse, 
yz-Ebene  =  symm.  Ebene 

Sanidio 

E^               £^45              -E^-45            -^90 

!    E  (_  Basis)  =  7710       Auerbach 

16330     17160     15560     25570 

! 

£.io-^=3,9ii(i—7-)*+i4,5i7(i --/)/* 
4-6,i24-/-f  1,144 /?7(3a*—.i-) 

Voigt  (4)' 

Schiefer 

r.  io5= 24,68  —  12,94/ 4- 17,93 y* 

i 

(Achse  bei  i  ±_  Streifen,  bei  2  in  seiner! 

-4,8,i7(3a*-/3*) 

! 
i 

Längs-,  bei  3  in  seiner  Querrichtung)   }Gamba 

c,i  =  27540    «n  =  16380    C44  =  6800 

El  =  8700    E,  —  8700    E^  =  3850     J 

c,2=    7040     f,s=      900     c„=— 790 

Heose.    4* 


52 


24 


Literatur,  betreffend  Elastizität  fester  Körper. 


Amagat  (i),  C.  R.  108,  1199;  1889.  J.  de  phys. 
(2)  8,  197,  358;  1889. 
„        (2)  Ann.  chim.  phys.  (6)  22,  95;  1891. 
Angenheister,  Ann.  d.  Phys.  (4)  11,  188—201,- 

1903  (Legierungen). 
Auerbach,  Wied.  Ann.  63,  1000;  1894.  ^8,  381; 

1896.  Drude  Ann.  3,  116;  1900. 
Barnett,  Phys.  Rev.  6,  114;  1898. 
Barus,  Phil.  Mag.  (5)  26,  183;  1888.  Sil!.  Journ. 

86,  178;  1888. 
Barus  u.Strouhal{i),Sill.  Journ.  (3)32, 444;  1886. 

,.       (2),  ibid.  (3)  83,  20;  1887. 
Baumeister,  Wied.  Ann.  18,  578;  1883. 
Baumgarten,  Pogg.  Ann.  162,  369;  1879. 
Bauschinger,  Mitteil.  a.  d.  mech.-techn.  Lab.  d. 

techn.  Hochschule  München  1883— 1888. 
Beckenkamp  (i),  Zeitschrift  f.  Krist.  10, 41 ;  1885. 

„•  (2),  ibid.  12,  418;  1887. 

Beetz,  Wied.  Ann.  12,  15;  1881. 
Beliati  cf.  Naccari. 
Benton  (i),  Drude  Ann.  3,  471;  1900. 

„       (2),  Phys.  Rev.  12,  36;  1901. 

„       Phys.  Rev.  16,  17—27;  1903. 
V.  Bjerk^n,  Wied.  Ann.  43,  817;  1891. 
Blyth  cf.  Gray. 

Bock,  Wied.  Ann.  62,  609;  1894. 
Boggio-Lera,  Rend.  d.  R.  Acc.  dei  Lincei  6, 165; 
^  1890;  Wied.  Beibl.  14,  712;  1890. 
Bottomley,    Proc.    Roy.    Soc.   29,   221:   1879; 

Wied.  Beibl.  4,  292;  1880. 
Bouasse,  Journ.  phys.  (4)  2,   490 — 498:   1903. 
Boys,  Phil.  Mag.  (5)  30,  116;  1890. 
Bridgman,    Phys.    Rev.   28,    147—148;     909 

(Stahl,  Aluminium,  Quecksilber,  Jen.  Glas). 
Buchanan,  Proc.  Edinb.  10,  697;  1880.    Proc. 

Roy.  Soc.  73,  296—310;  1904. 
Cantone  (i),  Rend.  d.  R.  Acc.  dei  Lincei  4,  220 
u.  292 ;  1888 ;  Wied.  Beibl.  12, 559 ;  1888. 
„        (2),  Rend.  d.  R.  Acc.  dei  Lincei  6,  79; 

1889;  Wied.  Beibl.  14,  16;  1890. 
„        (3),  Cim,  (4)  4,  270,  354;  1896. 
Cardani.  Phys.  ZS.  4,  449—451;  1903. 
Chevandier  cf.  Wertheim. 
Ciccone,  Riv.  scient.  23,  247;  1891. 
Cornu,  C.  R.  69,  333;  1869. 
Coromilas,   Diss.  Tübingen  1877;  Zeitschrift  f. 

Krist.  1,  47;  1877. 
Coulomb,  Mem.  de  l'Acad.  d.  Sc.  1784,  237. 
Dixon,  Proc.  Roy.  Soc.  Dublin  (2)  6,  646;  1887; 

Wied.  Beibl.  13,  452;  1889. 
Drude  u.  Voigt,  Wied.  Ann.  42,  537;  1891. 
Ounlop  cf.  Gray. 


Everett  (i),  Phil,  Trans.  1867,  139;  Proc.  Roy. 
Soc.  16,  356;  1867. 
„       (2),  Proc.  Roy.  Soc.  London  16, 248;  1868. 
Exner,  Wien.  Ben  69,  102;  1874. 
j  Praas,  Wied.  Ann.  63,  1074;  1894. 
j  Franklin  u.  Spinney,  Phys.  Rev.  4,  498;  1897. 
I  Frühling,  ZS.  Ver.  Ing.  1885,  387. 
{  Gamba.  Cim.  (4)  10,  168;  1899. 
j  Goetz  u.  Kurz,  Exner  Rep.  22,  511;  1886. 
Grätz,  Wied.  Ann.  28,  354;  1886. 
Gray,  Blyth  u.  Dunlop,   Proc.   Roy.   Soc.  67, 

180;  1900. 
Gray,  Thomas,  Science  (N.  S.)  16,   336—337; 

1902. 
Groth,  Berl.  Ben  1875,  549. 
Grüneisen,  Ann.  Phys.  (4)  22,  801 — 851;  1907. 
.,  ibid.  (4),  26,  825—851;  1908. 

,,  ibid.  (4),  33,  1239— 1274;  1910. 

Guillaume.  Bull.  Soc.  Frang.  de  Phys.  248-252; 
1903.  C.  R.  136,  498  —500;  1903  (Nickelstahl). 
Guye  u.  Woelfle,  Arch.  sc.  phys.  et  nat.  (4)  24, 

63-76,  159— 17- ;  1907. 
H.  Hess,  Drude  Ann.  8,  405;  1902. 
Isberg  (i),   Öfvers.   af.   K.  Vet.  Ak.  Förhandl. 
No.  7,  143;  1885. 
„      (2),  ibid.  No.  6,  399;  1888. 
Katzenelsohn,  Diss.  Berlin  1887. 
Kidd  cf.  McConnel. 
Kiewiet,  Diss.  Göttingen  1886. 
Kirchhoff,  Pogg.  Ann.  108,  369;  1859. 
A.  Koch,  Diss.  Greifswald  1888.  Wied.  Ann.  86, 

122;  1889. 
K.  R.  Koch,  (i),  Wied.  Ann.  6,  521;  1878. 
(2),  Wied.  Ann.  18,  325;  1882. 
(3),  Wied.  Ann.  26,  438;  1885. 
„  cf.  Warburg. 

F.  Kohirausch,  Pogg.  Ann.  119,  337;  1863. 
F.  Kohlrausch  u.  Loomis,  Pogg.  Ann.  141,  481 ; 

1871. 
V.  Kowalski  (i),  Wied.  Ann.  86,  307;  1889. 
„  (2),  Wied.  Ann.  89,  155;  1890. 

Kurz,  Exn.  Rep.  28,  311;  1887. 
Le  Chatelier,  C.  R.  109,  24  u.  58;  1889. 
Littmann,  Diss.  Breslau  1885. 
Loomis  cf.  Kohlrausch. 
Lundal,  Wied.  Ann.  66,  741;  1898. 
Mc  Connel  u.  Kidd,  Proc.  Roy.  Soc.  44,  331 ;  1888. 
Mallock,  Proc.  Roy.  Soc.  29,  157;  1879.     46, 
!  283;  1889.    49,  380;  1891. 

„         Proc.  Roy.  Soc.  74,  50—53;  1904- 
I  Maurer,  Diss.  Heidelberg  1886.  Wied.  Ann.  28, 
I      628;  1886. 


Heuse. 


24i 


53 


Literatur,  betreffend  Elastizität  fester  Körper. 

(Fortsetzung.) 


Meißner,  Wien.  Ber.  118  [2  a],  1131—1 152;  1909. 
Mercadier  (i),  C.  R.  105,  215;  1887. 
„         (2),  C.  R.  107,  27  u.  82;  1888. 
(3),  G  R.  108,  344;  1889. 
(4),  Q  R.  113,  33;  1891. 
G.  S.  Meyer,  Wied.  Ann.  59,  668;  1896. 
0.  E.  Meyer,  Pogg.  Ann.  151,  108;  1874. 
Miller  (i),  Münch.  Ber.  1882,  377. 

„       (2),  ibid.  1885,  9.     i88g,  33. 
Morrow,  Phil.  Mag.  (6)  6,  417 — 424;  1903. 
Naccari  u.  Bellati,  Cimento  (3)  2,  217;  1877. 
Neesen,  Pogg.  Ann.  157,  579;  1876. 
Niedmann,  Zeitschr.  f.  Krist  13,  362;  1887. 
Okadow,  Pogg.  Ann.  119,  11;  1863. 
OsmoDd  u.   Fr^moat,   C  R.    141,  361—363; 

1905  (Eisenkristalle). 
Pisati  (i),  Nuovo  Cimento  (3)  4,  152;  1878. 

„      (2),  ibid.  (3)  5,  34,  135;  1879. 
Pscheidl,  Wien.  Ber.  II.  79,  114;  1879. 
Quincke,  Wied.  Ann.  36,  561;  1888. 
Regnault,  Mem.  de  l'Inst.  de  France,  21,  329; 

1847.    Mem.  de  l'Acad.  26,  229;  1847. 
Reusch,  Pogg.  Ann.  121,  573;  1864. 
Richards,  ZS.  Elch.  13,  519—520;  1907. 
Richards  u.  Qrinnel  Jones,  Chem.  Zbl.  1,  1447 

bis  1448;  1909. 
Richards  u. Wiifred  Newsom,  Carnegie  Inst.  1903. 
Roberts-Austen ,  Chem.  News.  57,   133,  1888; 

Proc.  Roy.  Soc.  43,  425;  1888. 
Röntgen,  Pogg.  Ann.  159,  601;  1876. 

„      u.  Schneider,  Wied.  Ann.  34,  531;  1888. 
Rassner,  Wied.  Ann.  43,  533;  1892. 
Savart,  Pogg.  Ann.  16,  206;  1829. 
Cl.  Schaefer,  Drude  Ann.  5,  220;  1901.  9,  665, 

1124;  1902. 
Schidlof  u.  Mme.  Alfthan-Klotz,  Arch.  sc  phys. 

(4)  27,  487—516;  1909  (Quarzglas). 
P.  M.  Schmidt,  Diss.  Breslau  1876.  Wied.  Ann. 

2,  48:  1877. 
Schmulewitsch,  Pogg.  Ann.  144,  280;  1871. 
Schneebeli,  Pogg.  Ann.  140,  589;  1870. 
Schott  ci.  Winkelmann. 
Schulze,  Sitz.- Ber.  Ges.  Marburg,  80—85,94—96, 
1903  (Metalle,  Qas,  Ebonit). 
„        Ann.    Phys.   (4)   14,   384—388;    1904 
(amorpher  Quarz). 
Searle,  Phil.  Mag.  (5)  49,  193;  1900. 
Segel,  Phys.  Zeitschr.  1,  126;  189g. 
Shakspear,  Phil.  Mag.  (5)  47,  539;  1899. 
Shaw,  Rep.  Brit.  Assoc.  1889,  540. 
Slotte,  Acta  Soc.  Fenn.  26;   1899.    29;   1900. 

n       ibid.  35,  145;  1908. 
Stradling,  Wied.  Ann.  41,  330;  1890. 


Straubel,  Wied.  Ann.  68,  369;  1899. 
Streintz  (i),  Wien.  Ber.  69  (2),  337;  1874. 

„        (2),  P(^g.  Ann.  163,  390;  1874. 
Stromeyer,  Proc.  Roy.  Soc.  66,  373;  1894. 
Strouhal  cf.  Barus. 
Sntherland,  Drude  Ann.  8,  474;  1902, 
Tacke,  Diss.  Greifswald  1889. 
Thomas,  Drude  Ann.  1,  282;  1900. 
Threlfall,  Phil.  Mag.  (5)  30,  99;  1890. 
Tomlinson  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  43,   83;  1887. 

(2),  Phil.  Mag.  (5)  23,  245;  1887. 
Vater,  Zeitschr.  f.  Krist.  1886,  549. 
Villari,  Pogg.  Ann.  143,  88;  1871. 
W.  Voigt  (i),  Ber.  Ber.  1883,  961.   1884,  1004. 
„         (2),  Wied.  Ann.  31,  474,  701;   1887. 

(3),  Wied.  Ann.  34,  981;  1888. 
„  (4),  Wied.  Ann.  36,  642;  1888. 
..  (5)1  Wied.  Ann.  39,  412;  1890. 
,,  (6),  Wied.  Ann.  40,  642;  1890. 
»»  (7)f  Wied.  Ann.  41,  712;  1890. 
(8),  Wied.  Ann.  44,  168;  1891. 
„  (9),  Wied.  Ann.  48,  674;  1893. 
„  (10),  Wied.  Ann.  49,  719;  1893. 
„  (11),  Drude  Ann.  4,  187;  1901.  2. 
„  cf.  Drude. 
„       Ann.    Phys.   (4)  22,    129 — 140;    1907 

(Eisenglanz). 
„       ibid.  (4)  24,  290—304;  1907  (Aragonit). 
0.  Wagner,  Diss.  Jena  1903. 
Wandersieb,  Drude  Ann.  8,  367;  1902. 
Warburg  (i),  Pogg.  Ann.  136,  285;  1869. 

(2),  Wied.  Ann.  10,  13;  1880. 
Warburg  u.  Koch,  Wied.  Ann.  5,  253;  1878. 
Wassmuth,  Wien.  Ber.  115  [2  a]  223—305;  1906. 
„  ibid.  116  [2  a]  1245 — 1265;  1907. 

W.  Weber   (i),  Pogg.  Ann.  34,  247;  1835. 

„  (2),  Pogg.  Ann.  64,  i;  1841, 

Wertheira  (i),  Ann.  chim.  phys.  (3)  12, 385;  1844. 
Pogg.  Ann.  Erg.  2,  i;  1848.  1 
„         (2),  Ann.  chim.  phys.  (3)  23,  52;  1849, 
iPogg.  Ann.  78,  381;  1849. 
Wertheim  u.  Chevandier  (i),  C.  R.  20, 1637;  1845, 
(2),  CR.  23, 663;  1846. 
Westen,  Phys.  Rev.  8,  297;  1899. 
E.  Wiechert,  Diss.  Königsberg  1889. 
A.  Winkelmann  (i),  Wied.  Ann.  61,  105;  1897. 
„  (2),  Wied.  Ann.  63,  117;  1897. 

A.  Winkelmann  u.  Schott,  Wied.  Ann.  51,  697; 

1894. 
Woukoloff  (i),  C  R.  108,  674;  1889. 

(2),  C  R.  109,  61;  1889. 
Zimansky,  Wied.  Ann.  64,  139;  1895. 


Hense. 


54 


25 


1 

Festigkeit. 

Festigkeit  ist  die  durch  Zug  bezw. 

Druck 

oder  Biegung  hervorgerufene,  zum  Querschnitt  normale  11 

(oder  durch  Schub  in  der  Querschnittsrichtung  erzeugte)  Spannung,  bei  welcher  der  Zusammen-  || 

hang  der  Teile  aufzuhören  beginnt.    Literatur  auf  folgender  Seite. 

Festigkeit  einiger  Stoffe  gegen  Zug  {Z\ 

Festigkeit  von  Steinsalz 

Druck  (D),  Biegungen)  und  Schub  OS) 

nach  W.  Voigt. 

(kg/qmm;  meist  rohe  Mittel). 

(g/qmm) 
a)  Gegen  Zerreißung. 

Stoff 

z 

1> 

B 

S 

i)  Längs-  und  Querrichtung  i.  e.  Würfelfläche     1 

i 

((f  =  Winkel  m.  e.  Hauptachse) 

Blei,  gez.   .     .     . 

2,1 

5 

— 

— 

9P=     0     1     15     !     30     1     45 

„    angel.     .    . 

1,8 

— 

— 

— 

571  1  (553)  1    737    1  1150 

Basalt   .... 

— 

12 

— 

. — 

2)  Längs-  und  Querrichtung  i.  e.  Granatoeder-  {| 

Eisen,  gez.      .     . 

6i 

25 

30 

28 

fläche 

9>=  0    \     32     1  54  Vä  1     72     1    90 

„      angel.  .    . 
„       Fluß-  .     . 
„      Schweiß- . 

47 
45 
38 

— 

— 

— 

917  1  1870  1  2150     2240     184 
3)  Längsrichtung  i.  e.  Hauptachse 

0 

/^,.  O 

60 

(;{= Winkel  d.  Querdimensionen  gegen 

die 

„       Guß-    .     . 

23 

beiden  anderen  Achsen) 

Glas  (s.  bes.  Tab.) 

3—9 

60 — 126 

— 

— 

X=   0     \  22V2  1    45 

Gneis     .... 

— 

8 

— 

— 

571  1    714    j  917 

Gold,  gez. .     .     . 

27 

~ 

— 

4)  Längsrichtung  in  der  Halb.-Linie  des  Winkels  || 

„     angel.   .    . 

IG 

— 

— 

— 

zweier-  Hauptachsen 

Granit  .... 

0,5 

8 

0,8 

0,8 

(w  =  Winkel  e.  Querdim.  g.  d.  Eb.  d.  b.  Achsen)  || 

Holz  1  d.  Faser 

(ü=    0     1     19    1     38    1    45 

■^f,     Buche    .     . 

8 

— 

— 

— 

1150  1  1620  1  1730  1  1840 

„     Eiche     .     . 

7 

7 

7 

0,5 

„     Esche    .     . 

12 

— 

— 

b)  Gegen  Biegung. 

„    Tanne   .    . 

8,5 

— 

— 

1,5 

_L  W.-Fl.  3180,  JL  Gr.- Fl.  3070 

Invar(36  7o  Ni) . 

66 

— 

— 

— 

Kalkstein  .     .     . 

— 

5 

— 

4 

c)  Gegen  Drillung. 

Kupfer,  gez,  .     . 

40 

60 

— 

— 

Seitenflächen 

angel.    . 

31 

— 

— 

— 

II  W.-Fl.  2740    II  Gr.-Fl.  2830 

Lederriemen  .    . 

Messing      .    .    . 

Platin,  gez.    .    . 

„      angel. .    . 

3 
60 

34 

24 

HO 

— 

— 

Zug-  u.  Druckfestigkeit  Jenaer  Gläser 

— 

— 

— 

(kg/qmm) 
nach  Winkelmann  u.  Schott. 

Porphyr     .    .     . 
Quarz  ||  )    nach 
„     J_/   Voigt 

16,3 
12,6 

24 
182 
160 



— 

Glas 

Z 

D 

D.Z 

„      amorph     . 

— 

— 

6,9 

— 

N  atron- Tonerde-  Borosilikat 

6,76 

126,4 

18,7 

Sandstein  .    .    . 

— 

7 

0,6 

— 

Schwerstes  Bleisilikat  .    . 

3,28 

60,6 

18,5 

Seil,  Hanf      .    . 

5,0 

— 

— 

Tonerde- Blei- Borosilikat    . 

5,66 

105,7 

18,7 

„    Draht     .    . 

3 

— 

— 

— 

Natron- Tonerde- Borat  .    . 

4,93 

81,2 

16,5 

Silber,  gez.     .    . 

29 

— 

— 

— 

Baryt-Zink- Borosilikat .     . 

7,21 

84,0 

",7 

„      angel. .    . 

16 

— 

— 

— 

Schweres  Kali- Bleisilikat  . 

6,01 

77,5 

12,9 

Stahl,  Draht  .    . 

80 

bis  430 

80 

bis  60 

Natron-Zink-Silikat ,     .     . 

7,84 

97,8 

12,5 

„      angel.  .    . 

66 

— 

— 

— 

Kali-Tonerde- Phosphat      . 

5,46 

71,7 

13,1 

„      Bessemer- 

70 

— 

— 

— 

Kali-Baryt-Natron-Silikat. 

6,09 

91,6 

15,0 

„      Fluß-  .    . 

130 

— 

— 

— 

Natron-Blei-Zink-Silikat    . 

6,42 

99,0 

15,4 

Zementmörtel 

1,5 

— 

— 

Kali- Kalk- Silikat     .    .    . 

7,52 

68,3 

9,1 

Ziegelstein      .    . 

0,6 

0,6 

— 

— 

Baryt- Tonerde- Phosphat   . 

7,42 

75,0 

10,1 

Zink      .... 

13 

— 

— 

— 

Kali-Zink-Silikat      .     .     . 

8,09 

73,9 

9,1 

Zinn,  gez.  .    .    . 

2,5 

— 

— 

— 

Schweres  Blei- Silikat    .    . 

4,97 

67,3 

13,5 

„     angel.    .    . 

1,7 

— 

— 

— 

Natron- Kalk-Zink-Silikat  . 

7,46 

112,9 

15,1 

H 

euse. 

25 


55 


Festigkeit. 
Festigkeit  von  Bessemerstahl  bei  verschiedenem  Kohienstoffgehalt 

nach  Bauschioger.    (Lit.  unten.) 


o/o  Kohlenstoff 


Zug 


Druck 


Biegung 


Schub 


Torsion 


0,14 
0,19 
0,46 
0,51 
0,54 
0,55 
0,57 
0,66 
0,78 
0,80 
0,87 
0,96 


44 
48 

53 
56 
56 
56 
56 
63 
65 
72 
74 
83 


48 

— 

54 

— 

63 

83 

70 

93 

61 

86 

62 

88 

66 

96 

66 

86 

73 

88 

97 

76 

89 

77 

99 

85 

34 
37 
36 
40 

39 
40 
36 
43 
41 
48 
50 
58 


15 


16 

17 
18 
20 
20 

27 


Dehnungsgrenze  einiger  Stoffe 

(usuelle  Zahlen  in  kg/qmm). 


Blei,  gez.  .     . 

Bronze  .     .     . 

Eisen,  gez. 

angel.  . 
„       Schweiß- 
„       Fluß-  . 
„       Guß-    . 


0,25 
25 
32 

5 
15 
20 
12 


Gold,  gez. 

■     14 

Hölzer  .    •    . 

ji.S— 3 

Invar    .     .     . 

!   48 

Kupfer,  gez.  . 

12 

angel. 

3 

Messing,  gez. . 

i   24 

Palladium .     . 

'   27 

Platin,  gez.    . 

„      angel. 
Silber,  gez.    . 

„      angel. 
Stahl,  Schweiß- 

„       Guß-    . 
Bessemer- 


26 

14 
II 

3 

22 

36 

40 


Stahl,  Fluß-  .     . 

„      Hart-  .    . 

„       Feder-,  bis 

Stahldraht,  gez.. 

„         angel. 

Zink,  gez.  ... 

Zinn      .... 


50 
60 
80 
43 
15 

IG 

4 


Literatur,  betreffend  Festigkeit. 


Baumeister,  Wied.  Ann.  18,  578;  1883. 
Bauschinger,  Mitt.  a.  d.  mechan.  Lab.  München, 

1874,  188,  3  u.  1887. 
Bottomley,  Proc.  Roy.  Soc.  29,  221;  1879. 
Brodmann,  Nachr.  Gott.  Gts.  1894,  44. 
Drewitz,  Diss.  Rost.  1902. 
Himstedt,  Ber.  Nat.  Ges.  Freiburg  1882. 
Hodgkinson,  Rep.  Brit.  Ass.  1837,  362  u.  a.  a.  O. 
Kowalski,  Wied.  Ann.  36,  307;  1889.  39,  155; 

1898. 
Kramm,  Diss.  Marburg  1873. 
Le  Chatelier,  Gdnie  civile  1891. 


Pisati,  Cim.  (3)  1,  35;  1877.  —  Rend.  Line.  1877. 
Roberts- Aasten,  Proc.  Roy.  Soc.  43,  425;  1888. 
Schulze,  Ann.  d.  Phys.  (4)  14,  384—388;  1904. 
Voigt,  Wied.  Ann.  48,  636,  657,  663;  1893. 

„      Wied.  Arm.  53,  43;  1894. 

„       Wied.  Ann.  67,  452;  1899. 
Warburg,  Ber.  Nat.  Ges.  Freiburg  1880. 
Wertheim,  Ann.  Chim.  Phys.  (3)  12,  385;  1844. 
Wertheim  u.  Chevandier,  C  R.  23,  1846. 
Wijkander,  Bih.  Tekn.  Samf.  Afh.  1897. 
Winkelmann  u.  Schott,  Wied.  Ann.  51,  697; 

1804. 


26 

Härte. 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 


Härtenummern  der  Elemente  nach  dem  System  von  Rydberg. 


c 

B 

Cr 

Os 

Si 

Jr 

Ru 


10,0 

9,5 
9,0 

7,0 
7.0 
6,5 
6,5 


Mn 

5,0 

AI 

2,9 

S 

2,0 

Pb 

Pd 

4,8 

Ag 

2,7 

Se 

2,0 

In 

Fe 

4,5 

Bi 

2,5 

Mg 

2,0 

Li 

Pt 

4,3 

Zn 

2,5 

Sn 

1,8 

P 

As 

3,5 

Au 

2,5 

Sr 

1,8 

K 

Cu 

3,0 

Te 

2,3 

Ca 

1,5 

Na 

Sb 

3,0 

Cd 

2,0 

Ga 

1,5 

Rb 
Cs 

1,5 

1,2 
0,6 
0,5 
0,5 
0,4 

0,3 

0,2 


Hease« 


56 


26  a 


1                                                        Härte. 

1                                                                  Lit.  Tab.  30,  S.  67. 

Härteskala 

j  z.T.  nach  der  Zusammenstellung  Auerbachs  in  Winkelmann,  Handb.  d.  Phys.  I,  1.860.  Leipzig  1908. 

Substanz        Härte 

Substanz         Härte 

Substanz      '  Härte 

Substanz        '    Härte 

Achat  ...       7 

Blei     ...         1,5 

Gold  ....   2,5—3 

Platin    ....  I       4,3 

j  Adular.     . 

6 

Bleiglanz 

2,5 

Granat    .     . 

!        7 

Platiniridium 

1       6,5 

Alabaster  . 

1,7 

Borsäure .     . 

3 

Graphit  .     . 

0,5—1 

Quarz   .     . 

7 

Alaun,   Kali- 

2  —  2,5 

Ghlorsilber   . 

1,3 

Hornblende . 

5,5 

Roses  Metall 

1  2,5-3,5 

Aluminium 

2 

Diamant .     . 

10 

Iridium   .     . 

6 

Salpeter     . 

'        2 

Andalusit . 

7,5 

Dolomit  .     . 

3,5—4 

Iridosmium . 

7 

Schwefel    . 

i  1,5-2,5 

i  Anthrazit . 

2,2 

Eisen  .     .     . 

4—5 

Kalkspat 

1      3 

Schwerspat 

3,3 

•  Antimon  . 

•!      3,3 

Eisenglanz   . 

6 

Kaolin    .     . 

i      I 

Serpentin  . 

3—4 

1  Antimonblüte  '     2,6 

Eisenkies 

6,3 

Korund  .     . 

1      9 

Silber    .     . 

2,5-3 

Antimonglanz       2 

Eisenvitriol  . 

Kupfer    .     . 

2,5—3 

Stahl     .    . 

5—8,5 

Apatit  .     .     .  ■      5 

Feldspat .    . 

6 

Kupfervitriol 

!        2,5 

Steinkohle . 

2—2,5 

Aragonit 

•  j      3,5 

Feuerstein    . 

7 

Lehm  (0«)   . 

0,3 

Steinsalz    . 

2 

!  Arsen    . 

•!      3,5 

Flußspat .    . 

4 

Magneteisenerz 

!      6 

Talk      .    . 

I 

i  Asbest  . 

5 

Galmei    .    . 

5 

Marmor  .     . 

3—4 

Topas    .     . 

8 

Asphalt 

1  —  2 

Gips   .     .     . 

1,6 — 2 

Meerschaum 

:  2—3 

Turmalin   . 

7,3 

1  Augit   . 

. ;     6 

Glas   .    .     . 

4,5-6,5 

Messing  .    . 

3—4 

Wachs  (0») 

0,2 

1  Bernstein 

•  j  2—2,5 

Glaubersalz . 

1,7 

Opal  .    .    . 

■1    4-6 

Wismut 

2,5 

1  Beryll  . 

•:      7,8 

Glimmer .     . 

2,8 

Palladium    . 

.        4,8 

Woodsches  Metall !  2,5—3,5  i 

Bittersalz  .     .  ,     2,3 

Glockenguß . 

4 

Phosphorbronze       4 

Zinn      .     .     .     .  j        1,5 

Absolute  Härte, 

d.  i.  Eindringungsfestigkeit  für  eine  Linse  von  i  mm  Radius  und  eine  ebene  Fläche  des  gleichen  Stoffes; 

in  kg  pro  qmm  der  durch  die  Deformation  entstandenen  Druckfläche; 

näher  bezeichnet:   derjenige  Grenzdruck,  bei  welchem  in  spröden  Körpern  der  erste  Sprung  auftritt, 

resp.  an  den  sich  plastische  Körper  anpassen. 

Nach  F.  Auerbach. 

Stoff               H 

Stoff                H 

Stoff          '    H 

Stoff             H 

Adular  ....     253 

Gläser: 

Gold      ....       97 

Silber    .     .     .     .91 

Aluminium 

52 

[Bariumborosilikat     316 

Gips      .     .     . 

14 

Stahl,  hart     .     . 

500 

Apatit  .     . 

•      237 

Kalisilikat  .     .     .    289 

Kalkspat,  Sp.  Fl 

96 

„      mittel  .     . 

360 

Blei  .     .     . 

10 

N  atronborosi  1  i  kat .    274 

Korund      .     . 

1150 

.,      weich  .     . 

i  280 

Borsäure    . 

62 

Natronzinksilikat  .    272 

Kupfer .     .     . 

95 

Steinsalz,  W.  Fl. 

20 

Bronze  .     . 

.        127 

Geräteglas   ...    267 

„      gehärtet 

143 

Talk      .... 

5! 

Diamant      (nach 

Jenaer  Normalglas   266 

Messing      .     . 

107 

Topas    .... 

5251 

rohen  Versuchen 

Bleiborosilikat .     .    244 

Opal      .     .     . 

113 

Zinn  (nach  FöppI)  1    11 1| 

geschätzt)     .    .    2500 

Natronborat     .     .    219 

Quarz,  _L  Achse     308 

Flußspat,  Okt.    .      106 

Bariumphosphat   .    217 
Starkes  Bleisilikat   210 
Stärkstes       „          183 

„         1       „         230 
„       amorph.    ,    223 

[Kali-              „          173 

'     1 

Relativzahlen  der  Härte  (Korund  =  1000),  nach  verschiedenen  Methoden. 

Stoff 

Franz                 Pf  äff              Auerbach            Rosiwal              Jaggar 

(1850)               (1884)        ,(1891)  (—1896);        (1892)               (1897) 

Korund 

loco                    1000                    1000                   1000                   1000 

Topas      . 

. 

843                705                456               194               152 

Quarz 

. 

667        i          390                  268                 175                   40 

Adular     . 

392           '             310                       210           ,              59                        25 

Apatit     . 

. 

235                        141                        197           i                8,0        i               1,23 

Flußspat 

54                         56                         96                          6,4                       0,75 

Kalkspat      . 

13,5                      23                         80           ;                5,6                       0,26 

Steinsalz 

—                            20                         20                          2,0                     — 

Gips    .... 

—             1               14           1               12                           0,3                       0,04 

Heuse. 


27 


57 


1 •                                                                                                                                             i 

Reibungskoeffizienten  fester  Körper. 

Koeffizient   der  gleitenden   Reibung  q  ist   der  Bruchteil   von   Last,    der  zur 

Überwindung  der  Reibung  verbraucht  wird. 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 

a)  nach  Moria,  Nouvelles  exp^riences  sur  le  frottement,  faites  i  Metz  en  1831—34. 

Beschaffen-      p 

b^ei 

Beschaffen- !    ?   :  bei 

Substanzen 

heit  der        bei 

Be- 

Substanzen 

heit  der    i  bei  •  Be- 

Oberflächen   Ruhe 

we- 
gung 

Oberflächen 'Ruhe  we- 

gung 

Gußeisen  auf  Gußeisen .    .    • 

wenig  fettig    0,16  i  0,15 

Eiche  auf  Eiche-)     .... 

mit  Wasser  0,71  0,25 

!       j>                   »>       •    •    • 

mit  Wasser            0,31 

„').... 

trocken     0,43  0,19 

rniedeeisen  auf  Gußeisen  . 

trocken       0,19  0,18 

Holz  auf  Eiche')      .... 

trocken     0,53  0,38 

niedeeisen  auf  Schmiedeeisen 

trocken 

0,44 

Rindsleder  auf  Eiche  *) .    .    . 

trocken     0,61 

>»                       »j 

wem"g  fettig    0,13 

„    *).    .    . 

trocken 

0,43  0,33 

Bronze  auf  Gußeisen     .     .     . 

trocken 

0,22 

„')■-' 

mit  Wasser 

0,79  0,29 

j  Bronze  auf  Schmiedeeisen  .     . 

etwas  fettig 

0,16 

Lederriemen  a.  Eichentrommel  -) 

trocken 

0,47  0,27 

'  "'    nze  auf  Bronze    .... 

trocken 

0,20 

Hanfseil  auf  Eiche ')     .    .    . 

trocken 

0,80  0,52 

.eisen  auf  Eiche')    .     .     . 

trocken 

0,49 

Lederriemen  auf  Gußeisen*)  . 

trocken 

0,28 

j       »                   „■)•.. 

mit  Wasser    0,65 

0,22 

„       *)  . 

mit  Wasser 

0,38  0,36 

I)                   »      /    •     •     • 

m.trocknerSeifei 

0,19 

Rindsleder  auf  Kolbenliderung*) 

mit  Wasser 

0,62 

Schmiedeeisen  auf  Eiche*) 

mit  Wasser  '0,65 

0,26 

,»                        »             ) 

mit  öl,  Seife 

'  0,12 

»                »»    ^    • 

mit  Talg      0,11 

0,08 

Schmiedeeisen  auf  Muschelkalk 

trocken    j  0,42 10,24 

Messing  auf  Eiche')      .    .    . 

trocken      :  0,62 

Eiche  auf  Muschelkalk  .    .    . 

trocken    '  0,64  0,38 

.Eiche  auf  Eiche i)     .... 

trocken       0,62 

0,48 

Muschelkalk  auf  Muschelkalk. 

trocken      0,70  0,69 

„').... 

m.trocknerSeife  0,44  0,16 

Muschelkalk  auf  Rc^enstein   . 
Rogenstein  auf  Rc^enstein 

trocken      0,75  0,67 
mit  Mörtel  0,74 

)       y>                      ff        /       '      '      '      ' 

\    „           „   ^)    .   .   .   . 

trocken        0,54  0,34 

j          Anm.    1)  Die  Bewegung  erfolgt  in  der  Richtung  der  Fasern  beider  Körper. 

*)  Die  Bewegung  erfolgt  normal  gegen  die  Fasern  des  gleitenden  Körpers. 

')  Hirnholz  reibt  auf  Langholz  in  der  Richtung  des  letzteren. 

!                     *)  Leder  flach. 

^)  Leder  auf  hoher  Kante. 

1 

j 

b)  Reibungskoeffizienten  der  Bewegung  nach  Renaie,  Mann.  Archit.  1861,  346. 

Druck 
in 

[  kg  pro  qcm 

Q  für 

ing 

f 

isen 

Druck 
in 

kg  pro  qcm 

(>   für 

Schmiede-  Gußeisen      -,„. ,        „_^ 
eisen  auf        auf           ^tahl        Mess 

Schmiede-  Schmiede-  ^/^f^^^    ^^ 

ä'Tw  ^"^r"       Stahl        Messing 
eisen  auf        auf                r                ,  * 

Schmiede-  Schmiede-  ^^^^.^^^    Fußeisen 

eisen           eisen                                      1 

eisen           eisen 

1      8,7885 

0,140          0,174 

0,166         0,157 

34,0994 

0,403          0,366          0,356 

0,221 

13,0773 

0,250          0,275 

0,300         0,225 

36,7711 

0,409          0,366          0,357 

0,223 

15,7490 

0,271          0,292 

0,333         0,219 

39,3725 

Flächen        0,367          0,358 

0,233 

'    18,2801 

0,285          0,321 

0,340         0,214 

42,1848 

an-            0,367          0,359 

0,234 

20,9518 

0,297          0,329 

0,344         0,211 

44,5753 

gegriffen 

0,367          0,367 

0,235 

23,6235 

0,312          0,333 

0,347         0,215 

47,2470 

0,376          0,403 

0,233 

26,2249 

0,350          0,351 

0,351         0,206 

49,9187 

0,434       Flächen 

0,234 

27,4201 

0,376          0,363 

0,353     •     0,205 

55,1215 

Flächen  an-       an- 

0,232 

1    31,4980 

1 

! 

0,395          0,365 

0,354          o',2o8 

57,6526 

gegriffen     gegriffen 

0,273 

Hense. 


58 


28 


Kompressibilitätskoeffizienten  von  Flüssigkeiten. 

Ist  Fl  das  Volumen  einer  Flüssigkeit  unter  dem  Drucke  von  p,  Atmosphären  bei  i°  Celsius,  V2 
unter  p-i  Atmosphären  und  bei  derselben  Temperatur,  so  bezeichnet  man 

dasjenige 

als  den  Kompressibilitätskoeffizienten  der 
In  absolutem  Maße  (bezogen  auf 
Division  durch  1,0137, 

Flüssigkeit  bei  1°. 
Megadynen)  findet  man  hieraus  den  entsprechenden  Wert  mittels 

Für  die  mit  *  bezeichneten  Stoffe  finden  sich  noch  besondere  Angaben 

in  den  folgenden  Tabellen.           j 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 

Substanz 

Tem- 
pera- 
tur 

Druck- 
grenzen 

ßt .  10« 

Beobachter 

Substanz 

Tem- 
pera- 
tur 

Druck- 
grenzen 

ßt  .  10« 

Beobachter 

0 

Atm. 

0 

Atm. 

Aceton  .... 

14,2 

8,90  bis  36,51 

112 

Amagat  (x) 

Äthylvalerat    . 

10 

96 

de  Heen 

„ 

99,5 

8,94  »  36,47 

276 

,, 

„ 

62,5 

139 

„ 

»> 

0 

IOC    „      500 

82 

Amagat  (18) 

„ 

97 

138 

„ 

>> 

0 

500    „    1000 

59 

„ 

Alkohol*   .   .  . 

20,18 

lOI 

Quincke 

>> 

0 

1000    „    1500 

47 

„ 

„ 

10 

I  bis  2 

95 

Colladon  u. 

«> 

0 

1500    „    2000 

40 

,, 

Sturm 

» 

0 

2000    „    2500 

35 

„ 

10 

9  „  10 

92 

,, 

Äther*  .... 

13,5 

8,43  „  25,4 

169 

„ 

10 

21  „  22 

88 

,, 

» 

25,4 

8,46  „  34,22 

190 

,, 

9,7 

93 

Dupre  u. 

»» 

63,0 

8,57  „  22,29 

300 

,, 

Page 

» 

99,0 

8,60  „  25,25 

539 

,, 

12 

0  „  450 

73 

Tait  (I) 

»» 

78,5 

8,63  „  22,34 

367 

„ 

14,0 

8,50  „  37,12 

lOI 

Amagat  (i) 

» 

19,2 

183 

Bogaski 

99,4 

8,68  „  37,32 

202 

,, 

f» 

8,1 

8 

163,8 

Röntgen 

28 

150  „  200 

86 

Barus 

Äthylazetat 

13,3 

8,12  „  37,45 

104 

Amagat  (i) 

28 

150  „  300 

85 

„ 

» 

99,6 

8,13  „  37,15 

250 

„ 

28 

150  „  400 

81 

„ 

Äthylbromid    . 

99,3 

8,50  „  31,46 

294 

,, 

65 

150  „  200 

HO 

,, 

» 

10,1 

I   „  500 

90 

Amagat  (18) 

65 

150  „  300 

109 

,, 

>> 

10,1 

500  „  1000 

63 

,, 

65 

150  „  400 

100 

,> 

» 

10,1 

1000  „  1500 

50 

,, 

100 

150  „  200 

168 

„ 

» 

10,1 

1500  „  2000 

42 

,, 

100 

150  „  300 

144 

,, 

>> 

10,1 

2000  „  2500 

36 

,, 

100 

150  „  400 

132 

„ 

Äthylbutyrat   . 

10 

93 

de  Heen 

185 

150  „  200 

320 

„ 

» 

62,5 

136 

,, 

185 

150  „  300 

274 

,» 

» 

99 

185 

,, 

185 

150  „  400 

245 

„ 

Äthylchlorid.   . 

11,0 

8,48  „  34,24 

138 

Amagat  (i) 

310 

150  „  200 

4200 

„ 

» 

15,2 

8,70   „    37,22 

153 

,, 

310 

150  „  300 

2220 

„ 

» 

61,5 

12,65  „  34,36 

256 

,, 

310 

150  „  400 

1530 

„ 

» 

80,1 

19,48  „  34,42 

351 

„ 

Alkohol  99,8% 

1,85 

8 

100 

Röntgen 

» 

99,0 

12,77  „  34,47 

495 

„ 

„ 

17,5 

8 

HO 

„ 

» 

0 

I   „  500 

103 

Amagat  (18) 

Allylalkohol .   . 

9,6 

I  „  500 

69 

Amagat  (iJ 

» 

0 

500  „  1000 

69 

,, 

„ 

9,6 

500  „  1000 

51 

„ 

» 

0 

1000  „  1500 

55 

„ 

„ 

9,6 

1000  „   1500 

43 

" 

>» 

0 

1500  „  2000 

44 

„ 

„ 

9,6 

1500  „  2000 

36 

» 

>» 

0 

2000  „  2500 

39 

», 

>, 

9,6 

2000  „  2500 

32 

„ 

Äthylenbromid 

10 

55,8 

de  Heen 

Amylalkohol    . 

3,65 

8 

83,5 

Röntgen 

>» 

64 

77 

„ 

„ 

17,75 

8 

90,5 

„ 

„ 

100 

98 

„ 

,, 

13,8 

8,50  bis  37,12 

88,2 

Amagat  (1 

Äthylenchlorid. 

10 

68 

„ 

» 

99,0 

8,68  „  37,12 

154 

,, 

» 

76 

III 

„ 

Amylbenzoat    . 

10 

57 

de  Heen 

Äthylnitrat  .   . 

0 

I    „    24 

70 

Ck)lladon  u. 

», 

65 

77 

„ 

Sturm 

„ 

100 

92 

„ 

Heu 

se. 

28  a 

59 

Kompressibilitätskoeffizienten  von  Flüssigkeiten. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab. 

30,  S.  67. 

Substanz 

Tem- 
pera- 
tur 

Druck- 
grenzen 

ßc  .  lo" 

Beobachter 

Substanz 

pera-  ,       '^™'^'^- 
tur   1      grenzen 

ßt .  10" 

Beobachter 

0 

Atm. 

0             Atm. 

jnylbutyrat    . 

10 

86 

de  Heen 

Chlorcalcium- 

,. 

03,5 

122 

», 

lösung35,4% 

20 

23,2 

Drecker 

97,0 

157 

„ 

„     40,9% 

ao 

21,7 

„ 

imylen     .    .    . 

131 

8,74  bis  37,01 

172 

Amagat  (i) 

Chlorkalium- 

„ 

» 

99,4 

8,81  »  37,30 

529 

„ 

lösung2,49% 

20 

42,6 

Lmylvalerat.    . 

10 

88 

de  Heen 

„     4,40% 

20 

41,2 

„ 

)) 

62,7 

122 

„ 

„     8,280/0 

20 

38,9 

„ 

,, 

98 

156 

» 

„    13,02% 

20 

35,4 

„ 

ienzol   .... 

16 

82 

Jelenew 

„    16,75% 

20  j 

34,1 

„ 

>T 

14,77 

74,7 

de  Metz  (i) 

„    19,97% 

20 

31,7 

„ 

16 

8,12  bis  37,20 

90 

Amagat  (i) 

„   24,31% 

20 

30,1 

„ 

99,3 

8,15  „  37,25 

187 

„ 

Chlorkohlen- 

5,95 

8 

83 

Röntgen 

stoff,  Tetra-. 

28,5  i      I  bis  15 

99,8 

Protz 

17,90 

8 

92 

„ 

„ 

IG 

70 

de  Heen 

15,4 

I  bis  4 

87 

Pagliani  u. 

„ 

1         58,5 

94 

„ 

Palazzo  (2) 

,, 

!         98 

125 

„ 

50,1 

I  „  4 

III 

,, 

Chloroform   .   . 

9,0  \        3,423 

63,5 

Grassi 

78,8 

I  „  4 

126 

», 

,» 

100 

8biS9 

211 

Amagat  (i) 

» 

12 

I  „  15 

85,22 

Protz 

„ 

100 

19  „  34 

206 

„ 

Butylalkohol    . 

SM 

8 

83 

Röntgen 

„ 

0 

lOI 

Grimaldi(2) 

„ 

17,40 

8 

90 

„ 

„ 

20 

128 

„ 

3utylbenzoat  . 

10 

59 

de  Heen 

„ 

40 

162 

„ 

,, 

64 

80 

„ 

,1 

60 

204 

„ 

100 

99 

„ 

CoUodium  dupl. 

I  bis  lo 

97,4 

Butylbutyrat   . 

10 

90 

„ 

sp.  Gew.  0,807 

14,8 

„ 

63 

130 

„ 

Essigsäure    .   . 

0 

I  bis  16 

40,7 

Colladon  u. 

„ 

100 

170 

„ 

Sturm 

Candabalsam    . 

14,8 

I  bis  10 

de  Metz  (i) 

Glyzerin    .   .   . 

•20,53! 

25,1 

Quincke 

in  Benzol  spz. 

„ 

14,8  i       I  bis  10 

22,1 

de  Metz  (I) 

Gew.  0,950  . 

57,2 

„ 

Gummi   ar.    in 

C3H14 

23 

0  bis   I 

159 

Bartoli 

Wasser,  spez. 

G,Hi, 

23 

„ 

134 

„ 

Gew.  1,041  . 

14,8 

I  „  10 

44,6 

CgH]« 

-j 

23 

,, 

121 

„ 

Heptylen  .   .   . 

13,8  1  8,04  bis  37,51 

122 

Amagat  (i) 

C,Häo 

"0 

23 

„ 

"3 

„ 

„ 

99,5    8,47  „  37,21 

270 

„ 

CiflHij 

2 

23 

„ 

105 

„ 

Hexylen  .  .   . 

13,1 ;  8,82  „  37,42 

143 

„ 

JllHj4 

:> 

23 

„ 

97 

„ 

„ 

99,0;  8,50  „  37,54 

356 

„ 

-.12H,;fi 

23 

j, 

92 

,, 

Isobutylalkohol 

4,15!        8 

91 

Röntgen 

-«isHäij 

2 

23 

„ 

87 

„ 

„ 

17,95        8 

98 

„ 

CuHso 

ü^ 

23 

,, 

83 

„ 

Isopropylalkohol 

5,65!       8 

95 

„ 

C15H3J 

23 

„ 

79 

,, 

„ 

17,85 

8 

103 

„ 

■JieHäi 

•23 

75 

j, 

Jodäthyl  .   .   . 

10,6 

I  bis  500 

74 

Amagat  (18) 

Chlorcalcium- 

„ 

10,6 

500  „  1000 

56 

„ 

lösung  5,8% 

20 

39,7 

Drecker 

,, 

10,6 

1000  „  1500 

46 

„ 

■        9,9% 

20 

37,1 

,, 

„ 

10,6 

1500  „  2000 

38 

„ 

17,8% 

20 

31,3 

„ 

„ 

10,6 

2000  „  2500 

34 

„ 

24,10/^ 

20 

27,6 

„ 

„ 

10,6 

2500  „  3000 

31 

„ 

30,2% 

20 

25,6 

„ 

Leinöl    .... 

14,8 

I  „  10 

51,8 

de  Metz  (I) 

Hense. 


60 


28  b 


Kompressibilitätskoeffizienten  von 

Flüssigkeiten. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 

Substanz 

Tem- 
pera- 
tur 

Druck- 
grenzen 

ßt  .  10* 

Beobachter 

Substanz 

ßt  .  IG« 

Beobachtei 

0 

Atm. 

0     '         Atm. 

Mandelöl  .   .  . 

17,0 

55,2 

Quincke 

Phosphor- 

» 

14,8 

I  bis  10 

53,5 

de  Metz  (i) 

trichlorid     . 

10,1 ;  2500  bis  3000 

29 

Amagat  (18 

Methylalkohol  . 

14,7 

8,50  „  37,12 

104 

Amagat  (i) 

Propylalkohol 

5,60       8 

89,5 

Röntgen 

» 

100 

8,68  „  37,32 

221 

„ 

„ 

17,70       8 

97,0 

,, 

„ 

13,5 

7,513 

91,1 

Grassi 

„ 

0           I  bis  500 

69 

Amagat  (18 

„ 

2,75 

8 

108 

Röntgen 

„ 

0        500  „  1000 

52 

>, 

» 

18,10 

8 

120 

,, 

„ 

0      1000  „  1500 

42 

,, 

» 

0 

I  bis  500 

79 

Amagat  (18) 

„ 

0      1500  „  2000 

36 

,, 

>» 

0 

500  „  1000 

58 

,, 

„ 

0      2000  „  2500 

31 

>, 

)> 

0 

1000  „  1500 

47 

„ 

,, 

0      2500  „  3000 

27 

,, 

>> 

0 

1500  „  2000 

40 

„ 

Quecksilber  .   . 

0 

3,92 

AmagatU; 

»> 

0 

2000  „  2500 

35 

,, 

?, 

0 

3,74 

de  Metz  (2 

» 

0 

2500  „  3000 

29 

,, 

,, 

0     i 

3,90 

kimt 

Methylazetat    . 

14,3 

8,10  bis  37,53 

97 

Amagat  (i) 

Rizinusöl  .    .   . 

14,8 :       Ibis  10 

47,2 

de  Metz  (i 

j> 

99,7 

8,35  „  37,04 

250 

„ 

Rüböl    .   .    .   . 

20,3 

59,6 

Quincke 

Methylbutyrat 

10 

89 

de  Heen 

Salpetersäure  . 

0    1       I  bis  32 

32 

Colladon  i 

» 

62 

134 

„ 

Sturm 

Methylvalerat  . 

10 

91 

,, 

Schwefelkohlen- 

» 

63 

135 

,, 

stoff  .... 

0 

78,0 

,, 

„ 

100 

183 

,, 

,» 

15,6         8  bis  35 

87 

Amagat  (i 

Natronwasser- 

,, 

100            8  „  35 

174 

„ 

glas  spez.  G. 

,, 

3,3         8 

80 

Röntgen 

1,345  .... 

14,8 

I  bis  10 

25,5 

de  Metz  (i) 

,, 

18,05        8 

89 

,, 

Olivenöl    .   .   . 

20,6 

63,3 

Quincke 

,, 

0            I  „  500 

66 

Amagat(i 

» 

14,8 

I  bis  10 

56,3 

de  Metz  (i) 

,, 

0        500  „  1000 

53 

,, 

Paraffin  (flüss.) 

14,84 

62,7 

,, 

,, 

0      1000  „  1500 

43 

,, 

Butylv  alerat    . 

10 

92 

de  Heen 

,, 

0      1500  „  2000 

37 

,, 

), 

63,5 

130 

„ 

„ 

0      2000  „  2500 

33 

„ 

,j 

100 

173 

„ 

,, 

0      2500  „  3000 

29 

„ 

Pentan  .... 

0 

229 

Grimaldi  (2) 

„ 

50      1000  „  1500 

51 

„ 

,» 

20 

318 

„ 

,, 

50      1500  „  2000 

44 

"      i 

>> 

40 

416 

,, 

,, 

60      2000  „  2500 

38 

,.     ! 

„ 

60 

486 

,, 

Schweflig.  Säure 

0            I  „  16 

302,5 

Cblladon 

j> 

80 

610 

,, 

Sturm 

>» 

100 

714 

,, 

Steinöl  .... 

19,4 

74,58 

Quincki 

Petroleum.   .  . 

16,5 

69,6 

Martini 

Terpentinöl  .   . 

19,7 

79,14 

„ 

>» 

1 

I  bis  15 

67,91 

Protz 

Toluol    .... 

10 

79 

de  Heer 

» 

16,1 

„ 

76,77 

,, 

„ 

66  ; 

144 

„ 

,, 

35,1 

„ 

82,83 

,, 

„ 

100 

150 

"      1 

», 

52,2 

,, 

92,21 

,, 

Xylol     .... 

10 

74 

Protz  1 

,, 

72,1 

„ 

100,16 

„ 

„ 

65 

75 

„ 

», 

94,0 

„ 

108,80 

>> 

,, 

100   ! 

132 

,, 

Phosphor- 

Zucker- 

1 

tri  Chlorid    .    . 

10,1 

I  bis  500 

72 

Amagat  {18) 

lösung  0%    . 

12,4 

0  „  450 

45,3 

Tait  (5  ! 

>f 

10,1 

500  „  1000 

54 

,, 

„       5%    . 

12,4 

43,2 

V 

,» 

10,1 

1000  „  1500 

45 

,, 

„     loo/o    . 

12,4 

41,7 

„ 

» 

10,1 

1500  „  2000 

38 

,, 

„     15%    . 

12,4 

40,1 

,, 

10,1 

2000  ,j  2500 

33 

„ 

„     20%    . 

12,4 

38,8 

,, 

Heu 

se. 

28  c 


61 


Kompressibilität  von  Flüssigkeiten. 

Interpolationsformeln  für  die  Abhängigkeit  des  Kompressibilitäts- 

koeffizienten  einiger  Flüssigkeiten  von  der  Temperatur. 

LiL  Tab.  30,  S.  67. 

Nach  Pafliani  und  Palazzo,  Mem.  R.  Acc.  dei  Lincei  (3)  19,  279;  1883/84. 

Ist  ^0  der  Kompressibilitätskoeffizient  bei  o",  so  ist  derselbe  bei  <":  ,*<  =  ^0  (i  +  «'+  ^). 


Substanz 


ßo 

! 

1           // 

/j 

Gültigkeitsgrenzen  der 

Formel 

0           0 

0,0,770 

0,0,65701 

0,04174 

0  bis  99,0 

0,04734 

0,0,2204 

0,04644 

0    „     99,2 

0,04725 

0,0^2531 

0,04521 

0    „    99,2 

0,03101 

0,0,6225 

0,04x007 

0    „    57,6 

0,04970 

0,0*3177 

0,04550 

0    „    68,5 

0,04858 

0,0,3245 

0,04530 

0    „    99,3 

0,04882 

0,0*2983 

0,04572 

0    „    98,9 

0,048165 

0,0*2913 

0,04590 

0    „    99,0 
[Druckgrenzen  r  bis  4  Atm.] 

Toluol      .     .  . 

Xylol  .     .     .  . 

Cymol      .     .  . 

Methylalkohol  . 

Aethylalkohol  . 

Propylalkohol  . 
Isobutylalkohol 
Amylalkohol 


Brunnen-  und  Seewasser.    Nach  Tait  {4). 

a)  Frisches  Brunnenwasser. 
Extrapoliert  für  niedrige  Drucke  ß  =  520.10  ' — 355-io  •  '  +  3.io-*t* 
für    150  Atm.  504  360  4 

„     300     „  490  365  5 

„     450     „  478  370  6 

b)  Seewasser. 
Extrapoliert  für  niedrige  Drucke  /S=  481.10  '  —  340.10 
für    150  Atm.  462  320 

„     300     „  448  305  5 

„    450      „  438  295  5 


»  /  +  3.10 
4 


»  <2 


Äthylalkohol.    Nach  Amagat  (18). 

fJ.io*  für  verschiedene  Druckgrenzen  und  Temperaturen. 


Atm. 


40" 


öo«* 


80« 


1-50 

50 — IOC 

100—200 
200—300 
300  —  400 
400 — 500 
500-600 
600 — 700 
700 — Soo 
800  —  900 
900  — 1000 


96 
90 
85 
77 
73 
68 
64 
60 
56 
55 
52 


112 
102 

95 
86 

78 
73 
69 
66 
62 
58 
55 


125 

118 

106 

96 

87 
81 
76 
71 
65 
63 
59 


136 

121 

108 

96 

89 

81 

77 
72 
67 

63 


151 
138 
121 
109 
98 
89 

83 
78 

74 
68 


158 
138 

Z22 
109 
IOC 

93 

84 
79 

73 


337 
262 
218 
186 
156 
141 
130 
120 


Äthyläther.    Nach  Amagat  (18). 
.i.io«  für  verschiedene  Druckgrenzen  und  Temperaturen. 


Atm. 


40» 


60° 


80« 


1—50 

50  -IOC 

100  —  200 
200 — 300 
300  —  400 
400 — 500 
500 — 600 
600 — 700 
700 — 800 
800 — 900 
900 — 1000 


147 
133 

121 
109 

99 
89 
84 
77 
72 
68 
65 


176 
158 
145 
125 
114 
100 

93 
86 
80 
74 
71 


208 
203 
170 
148 
129 

115 

104 

96 

89 
80 

77 


252 
205 

174 
150 

131 

118 

105 

97 

89 

84 


315 
254 
204 
172 
149 
138 
1x6 
107 

99 

90 


393 
308 
241 
194 

174 
146 
130 

I20 
106 

97 


571 
397 
302 
246 
207 
180 
164 
145 


Heose. 


62 


28  d 


Kompressibilitätskoeffizienten  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 

Kompressibilitätskoeffizienten  ß  des  Wassers. 

ß. 

10'  für  Wasser.     Nach  Amagat  (18), 

Atmosph. 

o»                           50                           lO» 

15" 

20» 

1-25 

525 

512 

500 

495 

491 

25-50 

516 

496 

492 

480 

476 

50—75 

509 

485 

473 

465 

456 

75—100 

502 

481 

470 

457 

453 

100 — 125 

494 

477 

466 

454 

449 

125—150 

491 

475 

463 

454 

446 

150—175 

491 

475 

463 

451 

442 

175—200 

488                      472 

460 

447 

.       438 

Atmosph. 

0« 

5°        lo*" 

15" 

200 

30"      40°     50"     60°      70° 

80" 

100«  1  200" 

I — 100 

511 

493 

483 

473 

468 

460 

449 

] 
449  i    455 

462 



478 

- 

100 — 200 

492 

475 

4bl 

451 

442 

436 

429 

425  1    427 

439 

— 

468 

807 

200  —  300 

480 

462 

453 

443 

434 

422 

414 

413 

415 

425       436 

459 

769 

300 — 400 

466 

449 

441 

433 

424 

413 

407 

402 

406 

411 

422 

446 

731 

400 — 500 

455 

444 

430 

422 

415 

406 

404 

399 

394 

398 

408 

434 

682 

500  —  600 

43« 

430 

418 

411 

404 

392 

390 

390 

388 

391 

399 

416 

660 

600 — 700 

429 

409 

405 

398 

394 

387 

382 

377 

383 

380 

387 

407 

627 

700 — 800 

418 

407 

398 

390 

388 

375 

374 

371 

369 

374 

378 

389 

613 

800 — goo 

406 

393 

389 

380 

373  i  368 

362 

362 

363 

366 

368 

382 

589 

900  —  1000 

— 

— 

— 

368 

365  i  360  i  353 

353 

360 

361 

362 

371 

565 

Atmosph. 

0» 

5"                loo        :         15«        '        20" 

50" 

I — 500 

475 

458         '         447 

438                   434 

416 

500  —  1000 
1000— 1500 

416 
358 

406 
355 

395 

3 

?i         j          380 

H       !        338      1 

366 
325 

i       348 

3 

1500 — 2000 

324 

\         318         1         313 

312 

309 

300 

2000 — 2500 

292 

1         289         i         289                   280 

278         ■ 

275 

2500 — 3000 

261 

!       264              259       i        261       !        257       ! 

254 

Kompressib 

ilitätskoel 

[fizienten  ß .W  für  p-prozentigen  Äthyh 

nach  Pagliaai  (2). 

ilkohol 

Gehalt  p  7o 

10  "/o 

[570     !     20  7o          2570 

30  »0 

35"  0 

40  7o 

Spez.  Gew. 

3,9855            0 

1 
,9815        0,9770        0,9718 

0,9655 

0,9578 

0,9495 

0« 

451 

419 

395 

394      \      406            430 

1        454 

IG» 

437 

411 

399 

1 

399      i      409 

1 

434 

461 

20« 

424 

403 

401 

406            417 

442 

470 

30» 

414 

■    — 

— 

— 

— 

— 

— 

40» 

406 

— 

i 

- 

— 

— 

1 

1 

50» 

401 

— 

—             — 

— 

i 

! 

Heuse. 


29 


63 


Kompressibilität  von  Gasen. 


Lit.  Tab.  30,  S.  67. 


Kompressibilität  von  Helium 

pv  (für  0°  und  i  Atm.  =  i)  nach  Kamerlingh-Onoes. 
Einheit  der  Dichte  d  ist  die  Normaldichte  bei  o''  und  i  Atm. 


pv 


pv 


+ 100,35 

42,574 

1,38725  1 

30,689 

54,459 

1,39314  ■ 

39,091 

66,590 

1,39929 

47,589 

-}-  20,00 

27,539 

1,08664 

25,343 

36,303 

1,09028 

33,297 

53,708 

1,09918 

48,862 

0» 

26,634 

1,01392 

26,268 

38,565 

1,01851 

37,864 

50,240 

1,02521 

49,004 

— 103,57 

20,580 

0,63135 

32,597 

24,100 

0,63296  j 

38,075 

29,185 

0,63597 

45,891 

33,383 

0,63845 

52,288 

i'^2,7: 


216,56 


—  252,72 


—  258,82 


13,751 

0,33787 

40,699 

16,019 

0,33898 

47,257 

18,189 

0,34025 

53,457 

9,564 

0,21132 

45,259 

10,502 

0,21171 

49,606 

11,448 

0,21219 

53,951 

53,948 

0,09120 

591,53 

60,716 

0,09533 

636,92 

65,997 

0,09867 

668,87 

40,012 

0,06150 

650,65 

46,222 

0,06559 

704,71 

53,326 

0,07063 

754,97 

52,797 

0,07531 

794,00 

Kompressibilität  von  Wasserstoff 

pv  (für  0°  und  I  Atm.  =:i)  nach  Witkowski. 


Atm. 


+  loo» 


—  77         —104' 


Temperatur 
-i47«>       -183»   j   -190« 


205 '       —  212" 


10 

15 
20 

25 
30 

35 
40 
45 
50 

55 
60 


1,3661 
1,3688 
1,3721 
1,3755 
1,3789 
1,3823 
1,3858 
1,3892 
1,3927 
1,3961 
1,3996 
1,4030 
1,4064 


I,OOCO 

1,0024 

1,0055 

1,0086 
1,0118 

1,0150 

1,0181 
1,0213 

1,0245 
1,0277 
1,0309 

1,0341 
1,0373 


0,7180 
0,7201 
0,7228 

0,7255 

0,7282 

0,7309 
0,7336 
0,7364 
0,7391 
0,7418 

0,7445 
0,7473 
0,7501 


0,6189 
0,6208 
0,6232 

0,6255 
0,6279 
0,6303 
0,6327 
0,6352 
0,6376 

0,6402 

0,6427 
0,6452 

0,6478 


0,4611 
0,4622 

0,4635 

0,4648 
0,4661 

0,4674 

0,4689 

0,4705 
0,4721 

0,4739 
0,4758 
0,4779 

0,4801 


0,3283 
0,3284 
0,3284 
0,3279 
0,3272 
0,3270 
0,3270 
0,3270 
0,3270 

0,3273 
0,3278 
0,3286 
0,3296 


0,3023 

0,3020 

0,3015 
0,3004 
0,2991 
0,2984 
0,2977 
0,2973 

0,2970 
0,2970 
0,2972 

0,2977 
0,2984 


0,2470 
0,2452 

0,2427 
0,2401 

0,2373 
0,2345 

0,2321 
0,2301 

0,2288 

0,2280 

0,2275 
0,2273 
0,2275 


0,2207 
0,2180 

0,2145 

0,2106 
0,2065 
0,2029 

0,1997 

0,1968 
0,1946 

0,1933 

0,1928 
0,1926 
0,1928 


pv  (für  o"  und  i  Atm.  =  1)  nach  Amagat  (16)  (18), 


Atm. 


15,4" 


99,3" 


200,5'' 


200 

300 

400 

500 

600 

700 

800 

900 

1000 

1500 

2000 

2500 

3000 


1,204 
1,283 
1,357 
1,432 
1,504 
1,578 
1,649 
1,720 


1,893 
2,240 
2,562 
2,870 
3,162 


1,513 
1,586 

1,659 
1,731 
1,804 
1,876 

1,955 
2,020 

2,093 


1,884 
1,956 
2,030 
2,105 
2,176 
2,248 
2,320 
2,391 


Heuse. 


64 


29  a 


Kompressibilität  von  Gasen. 

Lit.  Tab.  , 

30,  S.  67. 

^Kompressibilität 

von  Sauerstoff. 

pv  (für  o"  und  i  Atm.  =  i)  nach  Kamerlingh-Oanes  und  Hyndman.                        1 

o° 

15, 

6« 

20"                            1 

P 
Atm. 

pv 

p 

Atm. 

pv 

P 
Atm. 

pv 

22,401                0,9762 

36,208 

1,0303 

23,713 

1,0549 

27,746                0,9731 

36,643 

1,0298 

26,701 

1,0533 

34,498                0,9672 

38,635 

1,0286 

29,901 

1,0519 

38,144                0,9656 

39,749 

1,0283 

45,911 

1,0431 

43,686                    0,9623 

42,910 

1,0266 

48,023 

1,0419 

43,756                    0,9608 

47,683 

1,0244 

48,165 

1,0419 

45,238                    0,9612 

49,385 

1,0231 

48,174 

1,0417 

48,691                    0,9584 

51,464 

1,0224 

50,882 

1,0410 

55,017                    0,9533 

50,919 

1,0409 

60,301                    0,9508 

54,142 

1,0402 

66,787                    0,9477 

56,927 
65,396 

1,0395 
1,0362 

1 

Kompressibilität  von  Stickstoff. 

pv  (für  0"  und  i  Atm 

=:i)  nach  Araaeat(i6Ui8). 

Relatives  Volumen  nach  Amagat  (16)  u.  (18). 
Das  Volumen  bei  0"  und  i  Atm.  =  1 000000  gesetzt. 

Atm. 

oo        1     15,60 

99,5"    1  199,5" 

Atm. 

o« 

16" 

99,5°          199,6" 

0,9265    ':        — 

0,9140       :               — 

0,9624  i      — 

1 

200 
300 

1,400       1,819 
1,453       1,885 

100 

9910 

— 

1 

400 

1,052         -- 

1,532       1,960 

200 

5195 

7445          9532      i 

500 

1,156    1      — 

1,622       2,050 

300 

3786 

— 

5301     \     6715 

600 

1,269   ;     — 

1,720      2,142 

400 

3142 



4265          5331 

700 
800 

1,385        - 

1,503          — 

1,827      2,241 
1,934      2,343 

500 

2780 

— 

3655     1     4515 

900 

1,620             — 

2,041       2,446 

600 

2543 

— 

3258     i     3973 

1000 

1,735           1,800 

2,151     !        — 

700 

2374 

— 

2980     i     3589 

1500 

—       i     2,357 

—                — 

800 

2240 

— 

2775          3300 

2000 

—            2,888  ^ 

—               — 

900 

2149 

— 

2616          3085 

2500 

—            3,375 

—               — 

3000 

-       i     3,888 

—               — 

1000 

2068     , 

2134 

1500 
2000 

_ 

1933 
1699 

— 

— 

Kompressibilität 

von  Methan. 

2500 
^000 

— 

1596 
1523 

~ 

pv  (relativ)  nach  Amagat  (7). 

Nach  Regnault. 

Kompre 

ssibilitätskoeffizient 

0!         0 

! 

m  Hg 

14,7°    29,5'' 

40,6« 

60,  i« 

79,8"    100,1" 

i 

mm  Hg        Po'"o 

iPl=2po)          PiVi 

nac 

h  Amagat  (14). 

30 

2580 

2745 

2880 

3100 

— 

ß .  10 

= TT»- 10' 

V     AP 

40 
60 

2515 
2400 

2685 
2590 

2830 
2735 

3060 
2995 

3290 
3230 

3505 
3460 

754,0      1,001012 
1159,3      1,001074 

tm.           i 

80 

2315 

2515 

2675 

2950 

3195 

3440 

2159,4      1,001097 

AI 

100 

2275 

2480 

2640 

2935 

3180 

3435 

3030,2      1,001950 

750- 

—1000     '       407 

120 

2245 

2465 

2635 

2925 

3180 

3440 

4953,9    i  1,002952 

1000 

—1500            265 

140 

2260  !  2480 

2655 

2940 

3190 

3460 

5958,0    :  1,003271 

ISOO- 

—2000     1       170 

160 

2300     2510 

2685 

2975 

3220 

3490 

7294,5      1,003770 

180 

2360     2560 

2730 

3015 

3260 

3525 

8628,5      1,004768 

2000 

200 

2425     2615 

2780 

3065 

3305 

3575 

9767,4      1,005147 

2500- 

—3000      !         91 

220 

2510  1  2690 

2840 

3125  1  3360 

3625 

10981,4    i  1,006456 

! 

Heuse. 


29  b 


65 


Kompressibilität  von  Gasen. 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 


Kompressibilität  der  Luft. 


mm  Hg 

nach  Regnault 


Relatives  Volumen  nach 
Amagat  (16)  (iS) 

Das  Volumen  bei  o*  und  r  Atm. 
=;   I  000  000  gesetzt. 


Atm. 


0°    i  I5,7"i  99,4"  200.4' 


Kompressibilitätskoeffizient  nach  Amagat  (14) 


Atm. 


Po=    738,7 

,/>,  =  1476,3 

Po  =  21 12,5 
Pl  =  4209,5 
Po  =  4219,1 

Pl  =  8494,1 

Po 

p 

Po 

Pl 

Po  =11472,01 

Pl  =  20969,4 1  '         ^ 


j  1,001414 
}  1,002765 
}  1,003336 

;;z,^J|°;J!. ,004.80 


100 

200 

300 

400 

500 

600 

700 

800 

900 

1000 

1500 

2000 

2500 

3000 


9730 
5050 
3658 
3036 
2680 

2450 
2288 
2168 
2070 
1992 


7360 
5170 
4170 

3565 
3180 
2904 
2699 


9430 
6622 
5240 
4422 
3883 
3502 
3219 


750 — 1000 
1000 — 1500 
1500 — 2000 
2000 — 2500 
2500 — 3000 


4" 
268 
167 
123 
93 


2062 

1794 
1643 
1542 
1466 


2544  i  3000 
2415  i  2828 


Druck  und  Temperatur,  bei  denen  p  v   ein 
AMnimum  wird. 


"C 


Atm. 


135  —103.5— 78.5  —35   o  i  16  I  100 


75        139        162     151  I125J104  <i4 


Kompressibilität  der  Kohlensäure. 

pv  (für  o"  und  i  Atm.  =  i  gesetzt).     Nach  Amafat  (16  u.  18). 


Atm. 


50 
100 

I  150 
200 
300 
400 
500 
700 

1000 


30" 


40" 


öo" 


80°   loo«   137«   198"   258" 


0,105: 

0,202} 

0,295  j 
0,385' 
0,559; 

0,728 
0,8911 

I,206i 

i,656| 


0,114: 
0,213 
0,309 
0,401 

0,578 
0,748 
0,913 

I,232| 
1,685 


0,680 
0,229 
0,326 
0,419 

0,599 
0,771 

0,938 
1,259 
1,716 


o,775| 
o,255i 
0,346! 
0,440! 
0,6231 
0,795! 
0,963! 
1,289; 

1,748! 


0,850 
0,309 
0,377 
0,468 
0,649 
0,823 
0,990 

1,319 
1,780 


0,984 
0,661 
0,485 
0,543 
0,710 
0,884 

1,054 
1,383 

1,848 


1,096 
0,873 
0,681 
0,660 
0,790 
0,956 
1,124 

1,454 
1,921 


1,206 
1,030 
0,878 
0,815 
0,890 
1,039 
1,201 

1,529 
1,999 


1,380 
1,259 
1,159 
1,096 
1,108 
1,218 
1,362 
1,676 


1,582 
1,530 
1,496 

1,493 

1,678 
1,956 


1,847 
1,818 
1,804 
1,820 
1,883 


mm  Hg         Pl  f, 

(Pi  =  2  Po)       nach 
Regnanit 


764,0 
1414,8 
2164,8 
3186,1 
4879,8 
6820,2 

8393,7 
9620,1 


1,007597 
1,012313 
1,018973 
1,028494 
1,045625 
1,066137 
1,084278 
1,099830 


Ergänzungen   für   die  Umgebung  des  kritischen 
Punktes.     Nach  Amagat  (16)  u.  (18). 


Atm. 


30" 


32" 


-,  -V 


Druck  und  Temperatur,  bei  denen  p  v  ein  Mini- 
mum ist.    Nach  Amagat  (17). 


70 

0,470 

71 

0,230 

72 

0,223 

73 

— 

74 

0,219 

75 

0,219 

0,540 
0,491 

0,460 

0,405 

0,268 


0,602 


0,531 
0,510 


Atm. 


35,1     40,2    50,0    60,0 1  70,0    80,0 1  100,0 


92    1  105  j  129  I  151  i  171  i  184     210 


^^  nach  Natterer  (3), 
pv  -" 


Kompressibilität  von  Kohlenoxyd. 

pv  nach  Amagat  (6) 

Temp.  18 — 22". 

p  in  m  Hg,  pv  in  Relativzahlen. 


Atm. 


Atm. 

Atm. 

1,000 

408 

0,900 

814 

0,993 

443 

0,873 

911    ! 

0,977 

465 

0,854 

"33 

0,965 

515 

0,810 

1416 

0,955 

570 

0,767 

1716 

0,939 

629 

0,727 

220g 

0,921 

695 

0,686 

2790 

/> 


pv 


p  V 


77 
138 
171 
204 
248 
295 
355 


0,623 
0,578 
0,500 
0,428 
0,366 

0,311 
0,261 


24,1 
34,9 
45,3 
55,5 
64,9 
72,2 


27147 
27102 
27007 
27025 
27060 
27071 
27158 


101,5 
133,9 
177,6 

214,5 
250,5 
304,1 


27420 
28092 
29217 

30467 
31722 

33919 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


Heuse.    5 


66 


29 


Kompressibilität  von  Gasen. 

Lit.  Tab.  30,  S.  67. 


Kompressibilität  des  Äthylendampfes. 


pv 


nach  Winkelmann. 


mm  Hg 


lOO** 


mm  Hg 


mm  Hg 


mm  Hg 


7^^'M  1,00285 
1456,7)  '       ^ 


714,3 
2067,8 

714,3 
2067,9 


724,2) . 
2078,5/' 


1,01390 
1,00965 
01026 


;;'}  1.0038, 


746,7 
2083, 

2o84;rr'°°373 

733,5' 
2078,0. 


1,00428 


Relativzahlen  für  pv  nach  Amagat  (7). 


mm  Hg 


16,2" 


30,1' 


50,0" 


70,0" 


30 

70 

100 

130 

200 

320 


1950 


II  50 

I415 
2030 

3035 


2220 
IIIO 
1275 
1525 
2115 

3125 


2580 
1675 
1535 
1725 
2290 

3285 


2865 
2150 

1895 
2000 
2490 
3470 


3225 
2740 

2515 
2480 
2835 
3710 


pv  (für  0°  u.  I  Atm.  =  I  gesetzt)  nach  Amagat  (16  u.  18). 


Atm. 


30" 


40« 

60" 

So» 

0,814 

0,954 

1,077 

0,471 

0,668 

0,847 

0,551 

0,649 

0,776 

0,669 

0,744 

0,838 

0,908 

0,972 

1,048 

1,141 

1,202 

1,273 

1,367 

1,431 

1,500 

1,800 

1,867 

1,937 

2,422 

2,493 

2,566 

I37Ö" 


50 

100 

150 

200 
300 
400 
500 
700 
1000 


0,176 
0,310 
0,441 
0,565 

0,806 

1,037 
1,256 
1,684 

2,289 


0,420 

0,331 

0,459 
0,585 
0,827 

1,059 
1,280 
1,709 

2,321 


0,629 
0,360 

0,485 
0,610 
0,852 
1,084 
i;3o8 
1,738 
2,354 


0,731 
0,403 

0,515 
0,638 
0,878 
1,112 

1,337 
1,768 

2,387 


1,192 
1,005 
0,924 
0,946 

1,133 
1,356 

1,578 
2,012 

2,643 


1,374 
1,247 
1,178 

1,174 
1,310 
1,510 
1,721 

2,153 
2,798 


1,652 
1,580 
1,540 

1,537 
1.628 
1,790 
1,985 
2,399 


Ergänzungen  für  die  Umgebung  des  kritischen  Punktes. 


Atm. 


46 

48 
50 

■52 
54 
56 


7,5" 


0,1.89 
0,186 
0,190 
0,195 

0,205 


0,510 
0,330 
0,208 
0,206 
0,209 
0,213 


0,562 
0,508 
0,420 
0,240 
0,229 
0,227 


0,684 

0,629 
0,598 
0,561 
0,524 


Druck  und  Temperatur,  bei  denen  pv  ein  Minimum  ist.     Nach  Amagat  (7). 


Atm. 


16,3 


72 


20,3 


79 


30,1 
92 


40,0 
105 


50,0 
116 


1' 


60,0 


125 


80.0 


138 


100,0 
158 


Heuse. 


30 


67 


Literatur,  betreffend  Härte  und  Reibung. 


Auerbach,   F.   (i),  Wied.  Ann.  43,  6i;   1891; 
Sitz.-Ber.  d.  kgl.  Ges.  d.Wissensch. 
zu  Göttingen.     6.  Dez.  1890. 
„  (2),  Wied.  Ann.  46,  262;  1892. 

„  (3),  Wied.  Ann.  53,  looo;  1894. 

,,  (4),  Wied.  Ann.  58,  357;  1896. 

„  (5),  Drude  Ann.  3,  108;  1900. 

,.  (6),  Drude  Ann.  3,  116;  1900. 

Bottone,  Sil!.  Joum.  (3),  6,  457;  1873. 
Drewitz,  Diss.  Rostock  1902. 
Exner,  F.,  Untersuch,  üb.  d.  Härte  an  Kristall- 
flächen; Wien  1873. 
FöppI,  Wied.  Ann.  63,  103;  1897. 
Frankenheim,  Diss.  Breslau  1829. 
i  Franz,   Diss.    Bonn  1850;    Pogg.  Ann.   80,  37; 
i      1850. 
I 


Grailich  und  Pekärek,  Wien.  Ber.  II,  13,  410; 

1854. 
Hertz,  Verh.  d.  Berl.  Phys.  Ges.   1,   67;  1882; 

Verh.  d.  Ver.  z.  Ford.  d.  Gewerbefl.  1882,  441. 
Hngueny,  Rerherches  exper.  sur  la  durete   des 

Corps.     Paris  1865. 
Jaggar.  Zeitschr.  f.  Krist.  29,  262;  1898. 
Jannetaz,  C.  R.  116,  687;  1893. 
Kaufmann,  Verh.  phys.  Ges.  12,  797-801.  1910. 
Nelioubow,  Science  Abstr.  (A)  7,  645;  1904. 
Pf  äff  (1),  Münchn.  Ber.  1883,  55  u.  372. 

„      (2),  Münchn.  Ber.  1884.  255. 
Rosiwal,  Verh.  Geol.  Reichsanst.  (Wien)  1896, 

475- 
Rydberg,  Zeitschr.  physik.  Chem.  33,  353;  1900. 
Turner,  Proc.  Birm.  Phil.  Soc.  (2),  5,  1887. 


Literatur,  betreffend  Kompressibilität  flüssiger  u.  gasförmiger  Körper. 


Aiffl^,  Ann.  chim.  phys.  (3),  8,  268;  1843. 
E.  H.  Amagat  d),  C.  R.  68,  1170;  1869. 

(2),  C.  R.  73,  143;  1872. 
„  {3),  Ann.  chim.  phys.  (4)  28,  274; 

1873. 
„  (4),  Ann.  chim.  phys.  (4)  29,  246; 

1873. 
„  (5),  Ann.  chim.  phys.  (5)  11,  520; 

1877. 
,.  (6),  Ann.  chim.  phys.  (5)  19,  345; 

1880;  c;  R.  88,  336;  1879;  C.  R. 

89,  437;  1879. 

(7),  Ann.  chim.  phys.  (5)  22,  353; 

1881. 
„  (8),  Ann.  chim.  phys.  (5)  28,  456; 

1883. 
„  (9),  Ann.  chim.  phys.  (5)  28,  464; 

1883. 
.,  (10),  Ann.  chim.  phys.  (5)  28,  480; 

1883. 


(ii),  C. 
18S4. 
(12),  C. 
(13),  C. 


R.  99,  1017  und  1153; 


R.  103,  436;  1886. 
R.  105,  1120;  1887. 
(14),  C.   R.  107,  522;  1888. 
„  (15),  Ann.  chim.  phys.  (6)  22,  95; 

i89i;G.  R.  108,228;  1889;  Joum. 
de  phys.  (2)  8,  197;  1889. 
(16),  C.  R.  111,  871;  1890. 
(17),  C.   R.  116,  946;  1893. 
(18),   Ann.  chim.   phys.   (6)   29, 
68  u.  505;  1893. 
Amaury  u.  Descamps,  C.  R.  68,  1564;  1869. 
Andrews  (i),  Phil.  Transact.  159,  II.  575;  1869. 
(2),  Phil.  Transact.  166,  II.  421;  1866. 
Avenarius,   Bull,   de  l'Ac.  de  St.  Petersb.   10; 
1S77. 

(2)  28  u.  29;  1896. 
(3)  39,  478;  1890. 

41,    lio;   1891. 

Geol.  Surv.  1892. 


Bartoli,  Rend.  Lomb. 
Barus  (i),  Sill.  Journ. 

t*      (2),  Sill.  Joum. 

„      (3),  Bull.  U.  S. 


Battelfi,  Phys.  Zeitschr.  3,  17;  1901. 

Baynes,  Nature  22,  186;  1880. 

Berttielot,  C.  R.  145,  317—320;  1907.  (Ab- 
weichungen vom  Mariotteschen  Gesetz  in  der 
Nähe  von  Atmosphärendmck.) 

Bestelmeyer  u.  Valentiner,  Ann.  Phys.  (4)  15 
'Ji""73;  1904-     (pi'  für  Stickstoff  bei —i  86'.) 

Blasema,  Pogg.  Anh.  126,  594;  1S65. 

Boguski,  Zeitschr.  physik.  Gh.  2,  120;  1888. 

Bohr,  Wied.  Ann.  27,  479;  1886. 

Cailletet  d),  C.  R.  70,  1131;  1870. 
(2),  C.  R.  88,  61;  1879. 

„        (3),  C.  R.  90,   210;   1880.     Joum.  de 
phys.  9,  142;  1880. 

Cbappuis,  Trav.  et  Mem.  13,  66,  1903.  (Kom- 
pressibilität von  Wasserstoff,  Stickstoff, 
Kohlensäure  zwischen  o**  und  100°.) 

Coiladon  u.  Starm,  Mem.  Sav.  Etr.  5,  n.  Juni 
1827;  neu  abgedmckt  bei  Gh.  Schuchardt, 
Genf  1887;  Ann.  chim.  phys.  (2)  35,  113; 
1827;  Pogg.  Ann.  12,  39;  1828. 

Drecker,  Wied.  Ann.  34,  961;  1888. 

Dupre  u.  Page,  Phil.  Trans.  159,  610;  1869. 

Ekman,  Conseil  penn,  intern,  pour  l'explorat.  de 
la  mer  No.  43,  Kopenhagen  1908;  Beibl.  33, 
1 103  — 1 104;  1909. 

Faust  u.  Tammann,  ZS.  ph.  Gh.  75,  i;  1910, 
( Elastizitätsgrenze.) 

F.  Fuchs,  Wied.  Ann.  35,  430;  188S. 

Grassi,  Ann.  chim.  phys.  (3)  31,  437;  1851. 

Grimaldi  (i),  Cimento  (3)  19,  7;  1886. 

„        (2),  Gimento  (3)  19, 212;  1886;  Zeitschr. 
f.  phys.  Chemie  1,  550;  1887. 

de  Heen,  Bull.  Acad.  de  Belg.  (3)  9,  1885. 

Isambert  d),  C.  R.  95,  1355;  1882. 
(2),  G.  R.  96,  340;  1883. 

Janssen,  Diss.  Leiden  1876;  Rep.  Brit.  Assoc. 
1S76,  211;  Wied.  Beibl.  2,  136;  1878. 

Heuse.    =5* 


68 


30  a 


Literatur,  betreffend  Kompressibilität  flüssiger  u.  gasförmiger  Körper. 

(Fortsetzung.) 


Jaquerod  u.  Scheuer,  C.  R.  140,  1384— 1386; 
1905.  (Abweichungen  vom  Mariotteschen  Ge- 
setz unterhalb  i  Atm.) 

Jeleaew,  Joum.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges.  5, 
109;  1873. 

Kamerlingh-Onnes,  Versl.  Amsterdam.  28.  Dez. 
1907,  p.  495—501;  28.  März  1908,  p.  741  —  742, 
Comm.  Leiden  Nr.  102  (HeHum). 

Kamerlingh-Onnes  u.  Hyndman,  Versl.  Amster- 
dam, 29.  März  1902,  p.  809 — 829.  Comm. 
Leiden  Nr.  78  (Sauerstoff). 

Kamerlingh*Onnes  u.  Braak,  Versl.  Amster- 
dam, 30.  Nov.  1907,  p.  411—420.  Comm. 
Leiden  Nr.  97,  99,  100  (Wasserstoff). 

Krajewitsch  (i),  Journ.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges. 

13,  317;  1881;    Fortschr.  d.  Phys. 
38,  I.  223;  1882. 

„  (2),  Journ.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges. 

14,  60;  1882;  Wied.  BeibL  9,  315; 
1885. 

Lala  (i),  C.  R.  111,  819;  1890. 
„     (2),  C.  R.  112,  426;  1891. 
Leduc  (i),  C.  R.  123,  743;  1896. 
„      (2),  C.  R.  125,  297;  1897- 
„      (3),  C.  R.  148,  407—410;  1909.   (Kom- 
pressibilität von  Gasen  zwischen  o  und 
3  Atm.  und  o"  und  loo"^.) 
Mees  (i),  Versl.  en  Med.  Kon.  Ak.  van  Wet.  (2) 
14,  108;  1879;  Wied.  BeibL  4,  512;  1880. 
„     (2),  Versl.  en  Med.  Kon.  Ak.  van  Wet.  (2) 
19;  1882;  Wied.  BeibL  8,  435;  1884. 
Mendeiejeff  u.  Hemilian,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

9,   III;   1876. 

Mendeiejeff  u.  Kirpitschoff,   Bull,  de  l'Ac.  de 
St.  Petersb.  19,  473;  1874;  Ann.  chim.  phys. 
(5)  2,  427;  1874. 
de  Metz  (i),  Wied.  Ann.  41,  663;  1890. 
„        (2),  Wied.  Ann.  47,  706;  1892. 
Natterer  (i),  Wien.  Ber.  IL  6,  351;  1850. 
(2),  Wien.  Ber.  IL  6,  557;  1850. 
(3),  Wien.  Ber.  IL  12, 199;  1854;  Pogg. 
Ann.  94,  436;  1855. 
Oersted,  Ann.  chim.  phys.  (2)  22,  196;  1823. 
Pasliani,  Cimento  (3)  27,  209;   1890;   Rend. 
R.  Acc.   dei  Lincei,    1889,    777;  Wied.  BeibL 
14,  94;  1890. 
Pagliani  u.  Palazzo  (i),  Atti  deir  Acc.  di  Torino 
19,   1884;  Wied.   BeibL  8, 
795;  1884. 
„  „       (2),   Mem.   Acc.   dei    Lincei 

(3),  19, 1883/84; Wied.  BeibL 
9,  149;  1885. 


Pagliani  u.  Vicentini,  Ann.  R.  Ist.  Tecn.  di 
Torino  12,  1883/84;  Journ.  de  phys.  (2)  2, 
461;  1883. 

Protz,  Ann.  Phys.  (4)  31,  127—148;  1910. 

Quincke,  Wied.  Ann.  19,  401;  1883. 

Lord  Rayleigh,  Zeitschr.  phys.  Ch.  37,  713;  1901. 
„  Proc.   Roy.   Soc.   73,    153 — 154; 

ipr  380  mm  ,..  ,  .  ^         ^      \ 

1904.   l :: fuf  verschiedene  Gase 

^pv  760  mm  ' 

Regnault.  M6m.  de  l'Inst.  de  France  21,  329; 

1847;  M6m.  de  l'Acad.  26,  229;  1847. 
Röntgen,  Wied.  Ann.  44,  i;  1891. 
Röntgen  u.  Schneider  d),  Wied.  Ann.  29,  165; 
1886. 
„  „        (2),  Wied.  Ann.  33,  644; 

1888. 
„  „        (3),  Wied.  Ann.  34,  549; 

1888. 
„  „        (4),  Wied.Ann.44,  i;i89i. 

46,  560;  1892. 
Roth.Wied.  Ann.  11,  i ;  1880.  ( ReL VoL  von  Gasen.) 
Sachs,   Diss.    Freiburg  1883;  cf.  Warburg  u. 

Sachs,  Wied.  Ann.  22,  518;  1884. 
Sarrau,  C.  R.  94,  639,  718,  845;  1882. 
Schalkwyk,  Versl.  Amsterdam,   29.  Juni  1901, 
p.  118 — 135.    Comm.  Leiden  Nr.  70  (Wasser- 
stoff). 
M.  Schumann,  Wied.  Ann.  äl,  14;  1887. 
Siljeström,  Anh.  Svenska  Vet.  Acad.  Handl.  2, 

1873;  Pogg.  Ann.  151,  451  u.  573;  1874. 
Skinner,  PhiL  Mag.  (5)  32,  79;  1891. 
Tait  (i),  Proc.  R.  Soc.  Edinb.  12,  46;  1883/84; 
Nature27,  283;  1883;  Wied.  BeibL  8,  12; 
1884. 
„     (2),  Proc.  R.  Soc.  Edinb.  12,  757;  1883/84; 
Nature  28,    239;    1884;   Wied.    BeibL   8, 
439;  1884. 
„    (3),  Proc.  R.  Soc.  Edinb.  12,  757;  1883/84; 

Wied.  BeibL  9,  374;  1885. 
„    (4),    Rep.    of  the   scient.    results    of    the 
voyage  of  H.  M.  S.  Challenger.    Phys.  and 
Chemistry.     2,    T.  4.     London,    Edinburg 
und   Dublin   1888;   Wied.  BeibL   13,  442; 
1889;  Nature  36,  382;  1887. 
„    (5),  Proc.  Edinb.  Soc.  20,  63  u.  141;  1893, 
Thiesen,  Drude  Ann.  6,  280;  1901. 
van  der  Yen,  Wied.  Ann.  88,  302;  1889. 
Vieille,  Journ.  de  phys.  (2)  10,  357;  1891. 
Wertheim,  Ann.  chim.  phys.  (3)  23,  466;  1848. 
Witkowsky,  Krak.  Anz.  1905,  305-338. 
Winkelmann,  Wied.  Ann.  5,  92;  1878. 
V.  Wroblewski,  Wien.  Ber.  IL  97,  1321;  1888. 

Heuse. 


31 


69 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C.-G.-S.-Einheiten. 

Der  innere  Reibungswiderstand  einer  Flüssigkeit  ist  proportional:   i.  der  Größe  der  reibenden  Fläche; 
1.  der  Verschiebungsgeschwindigkeit  d.  h.   der  Änderung  der  Geschwindigkeit  r  in  der  zur  Reibungsfläche 

senkrechten  Richtung  j-,  also  der  Größe  -r-,  und  3.  einer  von  der  Temperatur  und  der  Beschaffenheit  der 

Flüssigkeit  abhängigen  Konstanten  %  welche  man  als  Zähigkeit  bezeichnet,   und   die  somit   den  inneren 
Reibungswiderstand  bei  Einheit  der  reibenden  Fläche  und  Einheit  der  Verschiebungsgeschwindigkeit  darstellt. 

Andere  Ausdrücke  für  diese  Konstanten  sind:    Koeffizient   der  inneren  Reibung,  Viskosität;  -  wirdalsFIui- 
*? 
dität  oder  Fluiditätskoeffizient  definiert    Der  absolute  Wert  der  Zähigkeit  kann  aus  der  durch  Kapillar- 

71  p  r*  t  ., 

röhren  ausgeflossenen  Menge  bestimmt  werden  nach  der  Formel :  r^  =  -^jy-,  wenn  p  den  zur  Überwindung 

des  Widerstandes  nötigen  Druck,  l  und  r  die  Länge  und  den  Radius  der  Kapillarröhre,  V  das  ausgeflossene 
Flüssigkeitsvolumen  und  t  die  Ausflußzeit  bedeutet 

Die  Zähigkeit  hat  dann  die  Dimension:  [cm-^  g  sec-*].  (Vorstehende  Einleitung  schrieb  Herr  Ed.  Hagen- 
bach-Bischoff 1903-) 

Lit  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Beobachter 


Substanz 


Tempe-  j 

ratur  l 


Beobachter 


Acetaldehyd  . 


Acetamid 


Acetanilid 

Acetessigester    .   .    . 
Aceton  siehe     Dirne- 

thylketon 
Acetylenbromid     .   . 


0,831  0,002  744 
5,35'  0,002  622 
9,56  j  0,002  529 
19,171  0,002  326 
105      1  0,013  2 
120      i  0,010  6 
120      !  0,022  2 
20      i  0,016  83 


Aether   s.    Diaethyl- 

aether. 
Aethvlacetat  .    .    . 


Aethyl-acetessigsaur. 
Aethyl-aethylacet- 

essigsaures  .  .  , 
Aethyl-aethylpropyl- 

acetessigsaures    . 


0,86 
10,95 
19,93 
30,14 
57,96 
76,72, 
97,10 
105,72 


0,25 
8,90 

20    : 

21,38 
25  I 
44,121 
46,2  i 
74,60 
128,0 
183,0 
20 


0,012  240 
0,010  778 
0,009  686 
0,008  686 
0,006  710 
0,005  787 
0,004  985 
0,004  703 


0,005  808 
0,005  194 
0,004  51 
0,004  476 
0,004  193 
0,003  526 
0,003  375 
0,002  683 
0,001  678 
0,001  063 
0,016  84 


Thorpeu.Rodger(l) 


Dunstan  u.  Mussei! 


Gartenmeister ') 


Thorpeu.  Rodger  (1) 


Aethyl-  a  ethylpropyl- 

essigsaures   .   .   . 

Aethylalkohol    .   .   . 


Aethyibenzoat 
Aethylbenzol 


Thorpe  u.  Rodger  (2) 

Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (2) 
Dunstan  (l) 
Thorpeu.  Rodger  (2) 
Heydweiller  (2) 
Thorpeu.  Rodger  (2) 
Heydweiller  (2) 

Gartenmeister 


Aethylbromid 


20       0,019 16 
20      :  0,037  95 


Aethylbutyrat 


20 

0 

7,16 
10 

13,23 
19,22 
25,24 
26,3  i 
40  i 
50  ' 
55,57 
73,671 
20  ! 
0,28 
11,41 
20 

25,00 

47,11 

77,67 

107,97 

131,93 

0,34 

5,18 

15,46 

19,2 

25,28 

36,15 

46,0 

77,8  ! 

100,5  I 

130,0  I 

160,3  1 

20 


0,010  08 
0,018  43 
0,015  347 
0,015  25 
0,013  594 
0,012  117 
0,010  818 
0,010  95 
0,008  32 
0,007  15 
0,006  396 
0,004  819 
0,022  42 
0,008  732 
0,007  474 
0,006  73 
0,006  294 
0,004  9^ 
0,003  715 
0,002  948 
0,002  479 
0,004  845 
0,004  0^4 
0,004  184 
0,003  973 
0,003  838 
0,003  506 
0,003  037 
0,002  336 
0,001  982 
0,001  613 
0,001  253 
0,006  68 


Gartenmeister 
Paglianiu.Batelli(l)| 
Thorpe  u.  Rodger  ( 1 ) 
Paglianiu.Batelli(l) 
Thorpe  u.  Rodger  ( 1 ) 


Vollmer 
Gartenmeister 
Wijkander 
Thorpeu.Rodger(l)) 

Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (2)1 

(1)1 
Gartenmeister 
Thorpe  u.Rodger(2)j 

(I) 


(2) 
(I) 
(2) 
(1) 


Heydweiller  (2) 
Thorpeu.  Rodger  (1) 

Heydweiller  (2) 


Gartenmeister 


^)  Thorpe  und  Rodger  haben  an  ihren  Werten  die  Hagenbachsche  Korrektion  angebracht  Bei  ihrer 
Anordnung  strömt  die  Flüssigkeit  nach  dem  Durchfließen  der  Kapillare  nicht  frei  aus,  sondern  gelangt  in 
ein  weiteres  Gefäß;  deshalb  wurden  die  Werte  für  j?<  —  im  Einverständnis  mit  Herrn  Thorpe  —  unter  Be- 
nutzung der  von  jenen  Forschem  in  jedem  Falle  angegebenen  Korrektion^öße  auf  Veranlassung  von  Herrn 
Prof.  Dr.  Graetz  von  mir  zurückgerechnet  Die  in  dieser  Tabelle  und  in  folgender  Tabelle  gegebenen 
Zahlen  stellen  also  die  direkt  beobachteten  Werte  ohne  das  Hagenbachsche  Korrektionsglied  dar.  (S.  Graetz, 
Winkelmanns  Handbuch  der  Physik  I,  S.  1382;  1908.) 

*)  Die  Werte  von  Gartenmeister  sind  in  die  Einheiten  des  G-G.-S.-Systems  umgerechnet 

Stöckl. 


70 


31a 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C.-G.-S. -Einheiten. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


^t 


Beobachter 


Aethyl-diaethylacet- 

essigsaures  •  .  . 
Aethyl-  diaethylessig- 

saures    

Aethyl-dimethylacet- 

essigsaures  .  .  . 
Aethyl-dipropylacet- 

essigsaures  .  .  . 
Aethyl-dipropylessig- 

saures 

Aethylenbromid    .   . 


Aethylenchlorid 


Aethylformiat 


Aethylidenchlorid. 


Aethylisobutylaether 


Aethylisobutyrat  . 
Aethyljodid    .    .   . 


Aethyl  -  methylacet- 

essigsaures  .  .  . 
Aethyl-  methylaethyl- 

acetessigsaures  . 
Aethyl-methylaethyl- 

essigsaures  .  .  . 
Aethyl-methylpro- 

pylessigsaures  .  . 
Aethyl-phenylpro- 

pionsaures  .  .  . 
Aethyl-methylpro- 

pylacetessigsaures 
Aethylpropionat   .   . 


20 
20 
20 
20 

20 

9,49 
20,63 
31,21 
61,81 
73,48 
106,71 
126,71 

0,31 
14,73 
21,84 
36,88 
58,63 
81,07 

0,46 
16,68 
20 
38,09 
52,03 

7,06 
11,24 
16,34 
23,22 
36,61 
64,54 

0,36 
16,10 
21,71 
36,40 
63,17 
77,48 
20 

0,28 

7,70 
18,18 
20,2 
20,8 
38,74 
69,38 

20 

20 

20 

20 

20 

20 

0,39 
20,09 


0,034  38 

0,008  42 

0,018  86 

0,047  43 

0,01426 
0,020  568 
0,017  026 
0,014  503 
0,011  058 
0,008  705 
0,006  450 
0,005  447 
0,011253 
0,009  012 
0,008  185 
0,006  761 
0,005  321 
0,004  3^6 
0,005  077 
0,004  235 
0,004  03 
0,003  419 
0,003  025 
0,005  759 
0,005  490 
0,005  236 
0,004  ^22 
0,004  256 
0,003  586 
0,004  850 
0,004  057 
0,003  766 
0,003  264 
0,002  520 
0,002  236 
0,005  90 
0,007  246 
0,006  690 
0,006  324 
0,005  96 
0,005  ^78 
0,005  001 
0,003  926 

0,016  48 

0,023  16 

0,007  24 

0,008  78 

0,033  II 

0,026  72 
0,006  928 
0,005  364 


Gartenmeister 


Thorpeu.  Rodger  (1 


Aethylpropionat   . 
,, 

Aethy  Ip  ropy  1  aceton 
Aethylpropylaether 


Aethylpropylessig- 
säure     .   .   .   . 

Aethylsulfid  .   .   . 


(.4 

Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (2) 


(1) 


(2 


Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1 


Guye  u.   Friedrich 
Thorpeu.  Rodger  (1) 


Gartenmeister 


Thorpeu.  Rodger  (2) 


Aethylvalerat 
Allylalkohol  . 


Allylbromid 


Allylchlorid 


Allyljodid  . 


Ameisensäure 


Amylacetat    .   .   .   . 

Amylalkohol  (optisch 

aktiv) 


39,88 
69,14 
89,69 
20 

0,35 
15,66 
20,33 
35,08 
45,63 
60,18 

20 

0,21 
15,85 
24,64 
47,75 
87,99 
20 

7,41 
15,31 
22,81 
26 

64,10 
84,50 
95,24 

0,30 
18,34 
24,73 
47,86 
68,67 

0,53! 
16,66 
21,93 
42,10 

0,33 
16,77 
36,77 
55,16 
71,14 
98,46 

7,69 
10 

15,96 
20 

24,16 
30 

40,36 
60 

56,30 
80,22 
97,23 
26 

0,40 

23,30 

34,75 

66,94 

100,03 


0,004  288 
0,003  546 
0,002  712 
0,008  49 
0,004  007 
0,003  389 
0,003  231 
0,002  801 
0,002  546 
0,002  248 

0,045  55 
0,005  619 
0,004  69Ö 
0,004  292 
0,003  447 
0,002  492 
0,008  47 
0,018  117 
0,015  100 
0,012  853 
0,012  32 
0,007  121 
0,004  463 
0,003  864 
0,006  236 
0,005  127 
0,004  813 
0,003  907 
0,003  310 
0,004  102 
0,003  485 
0,003  310 
0,002  772 
0,009  319 
0,007  ^11 
0,006  225 
0,005  199 
0,004  541 
0,003711 
0,023  868 
0,022  62 
0,019  531 
0,018  04 
0,016  376 
0,014  65 
0,012  115 
0,010  25 
0,009  414 
0,006  869 
0,005  651 
0,008  055 

0,109  675 
0,045  379 
0,030  798 
0,015  974 
0,006  079 


Thorpe  u.  Rodger  1 2) 

Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (2 


Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger(i) 


Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1) 


Dunstan  (2) 
Thorpeu.  Rodger 


124,36  i  0,004  074 


Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1 
Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (1 
Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1 
Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1 


Thole 


Thorpeu.  Rodger  { 


Stockt. 


31b 


71 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C.-G.-S. -Einheiten. 


Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substaiu 


Tempe- ; 
ratur 


Vt 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 1 
ratur  *?« 


Beobachter 


Amylalkohol  (optisch 
inaktiv)    (Siede- 
punkt 131,44"). 
Dampfdichte44,i8 


Amylalkohol  (optisch 
inaktiv)   (Siede- 
punkt   131,29°, 
Dampf  dichte 
42,17;  42,31) 


Amylalkohol 

»» 

,, 
Anilin      .    . 


0,24!  0,084  614 

23,83  0,038641 

34,26|  0,028  314 

68,741  0,014  867 

104,67 1  0,005842 

128, 10 1  0,004  040 


Anisol  (Phenolme- 
thylaether      .   . 


Benzol 


(schweres) 
(leichtes) 


Benzylacetat     .   . 
Benzylalkohol    .    . 

Benzylmethylaether 
Brom 


Buttersäure 


0,89 
23,70 
34,67 
67,72 
102,97 
126,66 
0 
10 
23 
12 
20 
60 

20       : 
45      ! 
6,78; 
7,67 
10 
14,8 
16,6 
19,3  I 
19,39! 
20      i 
30,8 
32,07 
46,9  I 
61,661 
60      I 
76,36 
78,8  i 
99,8 
131,5 
161,4 
186,7 
46 
20 
46 
46 
0 

0,66 
10,46 
16,16 
25,99 
36,86 
46,19 
66,41 
3,21 
10 
20 


0,086  406 
0,039  230 
0,028  249 
0,015  322 
0,005  988 
0,004  i^^ 
0,089  22 
0,062  34 
0,040  04 
0,060  23 
0,044  67 
0,015  55 

0,010  89 
0,007  4°9 
0,007  972 
0,007  930 
0,007  46 
0,007  038 
I  0,006  88 
I  0,005  23 
I  0,006  591 
j  0,006  42 
I  0,005  522 
0,005  525 
0,004  435 
0,004  354 
0,003  89 
0,003  414 
0,003  177 
0,002  632 
0,001  978 
0,001  546 
0,001  254 
0,013  99 
0,055  82 
0,030  08 
0,010  28 
0,014  268 
0,012  541 
0,011  142 
0,010  466 
0,009  460 
0,008  616 
0,007  862 
0,007  211 
0,021  296 
0,019  21 
0,015  98 


Thorpeu.  Rodger  (1) 


Buttersäure 


Butylalkohol 


Butylformiat 
Cap  ronsäure  . 
Chloroform 


Pagliani  u.  Batelli 

Kahlbaum  u.  Räber 
Wijkander 


Gartenmeister 

Thole 

Vollmer 

Thorpeu.Rodger(l) 

Wijkander 

Heyd weiller  (2) 

W.   König  (1) 

Thorpeu.Rodger(l) 
Gartenmeister 
Heydweiller  (2) 
Thorpe  u.  Rodger  ( l ) 
Heydweiller  (2) 
Thorpe  u.  Rodger  ( l ) 
Wijkander 
Thorpe  u.  Rodger  ( l ) 
Heydweiller  (2) 


Thole 

Gartenmeister 

Thole 

Kann 

Thorpe  u.Rodger(l) 


Chlorphenol  -  p  . 

„  ni 

0  . 

Dekan 

Diacetylaether  . 
Diaethylaceton  . 
Diaethylaether  . 


Gartenmeister 


Diaethylessigsäure 
Diaethylketon   .   . 


Diallyl  (Hexin). 


Dichlorkohlenstoff  s. 

Perchloraethylen 
Dichlormethan  siehe 

Methylenchlorid. 
aß-Dihydroxypropan 
Diisobutylaether  .  . 
Diisopropylaether.  . 
Dimethylaceton  .  . 
Dimethylaethylcarbi- 

nol 


50 
59,39 

101,65 

165,76 
0,27 
10,69 
21,83 
62,17 
72,24 

114,11 
20 
20 

0,33  j 
12 

16,921 
20  I 
30  { 
36,82 
40 

66,94 
46   I 
46 
46 
22,3 
20 
20 
2,4 
6,69 
11,81 
16   ! 
20   j 
21,82^ 
26,46 
30   ! 
32,04 
47,02: 
63,6  I 
78,7 

100,4 
20 
0,46 
18,70 
20 

27,07 
53,44 
98,82 
0,37 
16,46 
20 

36,06 
56,20 


20 

20      I 

20 

20 

0,49' 

18,481 


0,010  06 
0,008  638 
0,005  428 
0,003  357 
0,051  545 
0,037  965 
0,028  026 
0,013  459 
0,008  891 
0,004  320 
0,00691 
0,032  Ol 
0,007  039 
0,006  17 
0,005  946 
0,005  68 
0,005  13 
0,004  870 
0,004  67 
0,004  102 
0,060  18 
0,047  22 
0,022  50 
0,007  75 
0,00930 
0,006  99 
0,002  871 
0,002  762 
0,002  629 
0,002  56 
0,002  258 
0,002  416 
0,002  340 
0,002  33 
0,002  208 
0,001  870 
0,001  626 
0,001  413 
0,001  177 
0,031  59 
0,005  954 
0,004  797 
0,004  69 
0,004  381 
0,003  405 
0,002  367 
0,003  415 
0,002  935 
0,002  75 
0,003  436 
0,002  059 


0,4479 
0,00  748 
0,00  322 
0,00  481 

0,137971 
0,049  984 


Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (1 ) 


Gartenmeister 

Thorpeu.  Rodger  (1) 
Wijkander 
Thorpe  u.Rodger{l) 
Wijkander 

Thorpe  u.  Rodger  ( l ) 
Wijkander 
Thorpe  u.Rodger(l) 
Thole 


Bartoli  u  Stracciati 
Gartenmeister 

Heydweiller  (2) 
Thorpe  u.  Rodger  ( 1 ) 

W.  König 
Wijkander 
Thorpe  u.  Rodger  ( l  )j 

Wijkander 
Thorpe  u.Rodger(l  )j 
Heydweiller  (2) 


Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  ( l  )| 

Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1) 


Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (1 


Applebey 
Gartenmeister 


Thorpeu,  Rodgerd 


Stöckl. 


72 


31c 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C.-G.-S. -Einheiten. 

Lit  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


nt 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


ni 


Beobachter 


Dimethylaethylcarbi 
nol 


Dimethylessigsäure  . 
Dimethylketon  (Ace- 
ton)   


Dipropylaceton 
Dipropylaether 


Dipropylessigsäure   . 
Dipropylketon  .   .   . 

Dodekan    

Eis  (Schweizer  Glet- 
scher)     


Eis  . 
Essigsäure 


(99,6%) 


Essigsäureanhydrid 


Formamid  .  .   . 

Formanilid.  .  . 

Gletscher  s.  Eis, 

Glycerin     .  .   . 

Glycerol     .  .   . 

Glycol 

Heptan  .   .  .   . 


Heptylalkohol 
Heptylsäure  . 
Hexadekan  . 
Hexan    .   .   . 


36,42  0,023  335 
71,91  0,007  966 
96,70  0,004  7°o 
20      '  0,013  06 

0  j  0,004  29 
16,24:  0,003  458 
19,02;  0,003  343 
25  !  0,003  4^^ 
36,00 1  0,002  868 
53,86'  0,002  485 
20      j  0,012  83 

0,59!  0,005  4°o 
20      I  0,004  25 
0,003  713 
0,002  947 
0,002  547 


32,46 
56,15 
72,59 

88,02!  0,002  241 


20 
20 
23,3 


0,076  42 
0,007  36 
0,012  57 


20 
20 
25 


zw.  3 .  lo** 
u.  292 .  10" 
zw.  3,3. 10*' 
u.  134,2. 10" 

0,012  32 

0,014  55 

I  0,011  94 

30,861  0,010  286 
67,46 1  0,007259 
84,63  0,005  404 
112,57  0,004  141 
0,18}  0,012  413 
35,40!  0,007  394 
71,04|  0,005  016 
95,09  0,004  033 
133,3910,003006 
105        0,007  68 
120      I  0,006  59 
120      I  0,016  5 


Thorpeu.  Rodger  (1) 


Gartenmeister 

Harry,  Jones,  Mehin 
Thorpeu.Rodger(l) 

Harry,  Jones,  Mehin 
Thorpeu.  Rodger  (1) 

Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (2) 
Gartenmeister 
Thorpeu.  Rodger  (2) 


Gartenmeister 
Bartoliu.Stracciati 

Deeley 

Mc  Cornel ' ) 

Gartenmeister 

Traube 

Dunstan  (2) 

Tliorpeu.  Rodger  (1) 


2,8 
18,281 
20,9  I 
20      I 
25      j 

6,43 
21,74 
24,0  i 
55,031 
70,091 
92,21' 
20 
20 
22,2 

0,80 
14,75 
19,98 


42,20 
10,69 
7,776 
10,69 

0,17  33 
0,004  ^48 
0,004  086 
0,004  49 
0,002  968 
0,002  613 
0,002  196 
0,070  14 
0,043  56 
0,035  91 
0,003  979 
0,003  433 
0,003  260 


Dunstan  u.  Musseil 


Schöttner 
Jones 
Schöttner 
Applebey 
Dunstan  (2) 

Thorpe  u.Rodger(l) 

j, 
Bartoli  u.Stracciati 
Thorpeu.  Rodger  (1) 


Gartenmeister 

Bartoliu.Stracciati 
Thorpe  u.Rodger(l) 


Hexan 


Isoamylalkohol 
Isobuttersäure  . 


Isobutylacetat 


Isobutylalkohol. 


Isobutylbromid 


Isobutylchlorid 


Isobutylenbromid 


Isobutylformiat 
Isobutyljodid     . 


Isohexan  (Dimethyl- 
propylmethan)    . 


Isoheptan  (Dimethyl- 
butylmethan)  .   . 


28,7 
47,42 
63,59 
20 
3,69 
20 

42,63 
98,94 
147,47 
19,9 
20 
78,1 
99,4 
130,9 
159,6 
183,8  I 

0      i 

0,45 
10 

20      I 

60      I 

56,59! 

105,07 1 

0,341 
16,08 
32,17; 
72,57 
87,93 

0,35  S 
18,69 
29,46 
48.711 
65,30 

0,39 
26,94! 
40,80| 
66,901 
107,15 
142,441 
20 

0,45 

22,44 

33,84 

77,33 

116,07 

0,61 
16,26 
20,51 
36,63 
56,43 

0,42 

16,88 
40,05 
66,46 
71,84 

88,41 


0,003  27 
0,002  541 
0,002  222 

0,045  79 
0,017  629 
0,013  26 
0,009  485 
0,005  051 
0,003  317 
0,007  243 
0,007  04 
0,003  662 
0,002  872 
0,002  163 
0,001  731 
0,001  426 

0,082  75 
0,079  115 
0,056  87 
0,040  34 
0,016  72 
0,013523 
0,004  823 
0,008  242 
0,006  740 
0,005  620 
0,003  813 
0,003  323 
0,005  859 
0,004  688 
0,004  160 
0,003  427 
0,002  955 
0,032  920 
0,019  193 
0,015  321 
0,010  707 
0,006  886 
0,005  053 
0,006  67 
0,011  580 
0,008  494 
0,007451 
0,004  888 
0,003  604 

0,003  740 
0,003  206 
0,003  048 
0,002  620 
0,002  230 

0,004  786 
0,004  009 
0,003  154 
0,002  720 
0,002  393 
0,002  098 


Bartoli  u.  Stracciati 
Thorpeu.  Rodger  (1) 

Traube 

Thorpeu.  Rodger  (l)j 

Traube 

Thorpe  u.Rodger(i) 


Heydweiller  (2) 
Gartenmeister 
Heydweiller  (2) 


Pagliani  u.  Batelli 
Thorpeu.  Rodger  (1) 
Gartenmeister 


Thorpeu.  Rodger  (1) 


Gartenmeister 
Thorpe  u.Rodger(l)| 


*)  Berechnet  von  Deeley. 


Stöckl. 


31d 


73 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C-G.-S.-Einheiten. 


Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Vt 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur ' 


nt 


Beobachter 


Isopentan  (Dimethyl- 
aethylmethan) 
Siedepunkt  30,4" 


..   i)Sdp.  27,99° 
'',   2)  Sdp.  28,040 

.'!  3)  sdp.  28,04" 

Isopren  (Pentin)  .    . 


Isopropylacetat.    .   . 
Isopropylalkohol  .    . 


Isopropylbromid 


Isopropylchlorid    .    . 


Isopropylformiat  .    . 
Isopropyljodid  .    .    . 


Isovaleriansäure    .   . 
Kohlensäure  (flüssig) 


Kolophonium 


Kopallack  .   . 
Kresol,  meta- 


ortho-  .   .    .   . 

para-  .  .  .  . 
"Kresolaethylaether 
P-Kresolaethyläther. 


0,71| 
15,82 
26,38 

0,46 
15,34; 
25,161 

0,36 
15,66 
23,89 

0,33 
16,00 
23,47 

0,35 
15,33 
20,41 
32,02 
20      I 

0,36, 
14,41 
20  1 
22  22- 
59,39 
78,09; 

0,33' 
15,30 
20,28; 
35,90 
46,36 
56,76 

0,27 
16,47 
22,50 
33,02 
20 

0,30 
15,92 
32,69 
57,01 
71,49 
88,72 
20 

5 
10 
15 
20 
25 
29 

7,1 
15 
20 
22  2 
20' 
45 
45 
45 
20 
20 


0,002  769 
0,002  396 
0,002  182 
0,002  843 
0,002  460 
0,002  249 
0,002  824 
0,002  430 
0,002  250 
0,002  831 
0,002  432 
0,002  267 
0,002  664 
0,002  333 
0,002  234 
0,002  037 
0,005  26 
0,045  024 
0,028  167 
0,024  30 
0,022  217 
0,008  190 
0,005  455 
0,006  082 
0,005  139 
0,004  877 
0,004  i^° 
0,003  79Ö 
0,003  470 
0,004  060 
0,003411 
0,003  211 
0,002  909 

0,005  12 
0,008  807 
0,007  288 
0,006  089 

0,004  ^4^ 
0,004  288 
0,003  732 
0,024  II 
0,000  925 
0,000  852 
0,000  784 
0,000  712 
0,000  625 
0,000  539 
1,0 .  10'* 
3  •  10" 
6 .  lo'ä 
4,80 
0,184  23 

0,050  57 
0,035  06 
0,056  07 
0,014  4Ö 
0,014  ^3 


Thorpe  u.  Rodgerd ) 


(2) 


(l) 


Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  ( l ) 

Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (1 


o-Kresolmethyl- 
aether  .   .   . 

o-  Kresolpropyl- 
aether  .   .   . 

Luft  (flüssig)     . 

Marineleim .   .   . 

Menthol  (flüssig) 


Menthol  (fest)  . 

,, 
Merkaptan     .  . 
Methylacetanilid 
Methylacetat     . 


Methyl- acetessig- 
saures   .... 

Methyl-  aethy  lacet- 
essigsaures   .   . 

Methylaethylaceton 

Methylaethylessig- 
säure     .... 

Methylaethylketon 


Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (1 


Traube 

Warburg  u.  v.  Babo 


Glaser 
Reiger  (1) 

G.  de  Metz 

Gartenmeister 

Thole 


Gartenmeister 


M  ethyl-aethylpropyl- 
acetessigsaures    . 

Methyl-  aethy  Ip  ropy  1- 
essigsaures   .   .   . 

Methylalkohol  .   .   . 


Methylbenzoat  .   . 

Methylbutylketon . 
Methylbutyrat  .   . 


Methyl-diaethylacet- 
essigsaures   .  .  • 

Methyl-di  aethy  lessig- 
saures 


20 


0,013  17 


20        0,019  95 

I  0,003  3 
2o      '  200 .  10' 
34,9  i  0,068  9 

87.8  !  0,136  8 
48,4  I  0,203  6 

66.9  I  0,250  5 
88,7    0,290.10^0 

14.9  :  209 .  iqIo 
26      j  0,002  091 

120      ^  0,008  18 
0,34  0,004  819 
16,71,  0,004016 
20      j  0,003  84 
83,86  0,003  382 
64,33  0,002  818 

20      i  0,016  72 

i 
20        0,019  06 
20        0,005  81 

20      . 0,020  56 
0,32  0,005  405 

14.10  0,004573 
20       0,004  41 
36,42  0,003648 
66,92  0,003  017 
76,25  0,002  550 

20       0,047  83 


20 

0 

8,77| 
10 

14,63 
20 

25,42 
35,72 
52,29 
56,9 
63,26 
68,7 
20 
20 

0,26 
20,38 
40,68 
71,60 
98,28 

20 
20 


0,009  21 
0,007  34 
0,007  648 
:  0,007  15 
0,006  455 
0,006  II 
0,005  541 
0,004  828 
0,003  920 
0,003  714 
0,003  439 
0,003  376 
0,020  59 
0,006  25 
0,007  593 
0,005  773 
0,004  558 
0,003  366 
0,002  678 

0,040  37 
0,007  79 


Gartenmeister 


Forch 
Barus  (2) 
Heydweiller  (3) 


Dunstan  (l) 
Dunstan  u.  Mussei 
Thorpe  u.  Rodger  (2)| 

„ 
Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (2)1 


Gartenmeister 


Thorpe  u.  Rodger  (1  )j 

Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  ( l  )l 


Gartenmeister 


Pagliani  u.  Batelli 
Thorpe  u.  Rodger  (i)j 
Gartenmeister 
Thorpe  u.  Rodger  (i)( 
Gartenmeister 
Thorpe  u.Ro<feer(  1)1 


Vollmer 

Thorpe  u.  Rodger  (l)j 

Vollmer 

Gartenmeister 

» 
Thorpe  u.  Rodger  (2) 


Gartenmeister 


')  Aus  englischem  Amylalkohol.  —  *)  Aus  schottischem  Amylalkohol.  —  ')  Aus  irischem  Amylalkohol. 

"  ~  "^  Stöckl. 


74 


31 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C.-< 

3r.-S. -Einheiten. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

^,. 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur          ^t 

Beobachter 

Methyl-dimethylacet- 

0 

Methylvalerat    .   .   . 

0 
20 

0,007  13 

Gartenmeister 

essigsaures   .   .   . 

20 

0,020  35 

Gartenmeister 

Milchsäure     .   .   .    . 

25 

0,403  3 

Dunstan  (2) 

Methyl-dipropylacet- 

Nitrobenzol    ,   .    .    . 

25 

0,018  34 

Linebarger 

essigsaures   .   .   . 

20 

0,063  67 

„ 

Nitrophenol-ortho     . 

45 

0,023  43 

Thole 

Methyl- dipropylessig- 

Nonan     

22,3 

0,006  19 

Bartoli  u.Stracciati 

saures 

20 

0,012  06 

,, 

Nonylsäure    .   .   .   . 

20 

0,083  19 

Gartenmeister 

Methylenchlorid    .   . 

0,46 

0,005  4°o 

Thorpeu.  Rodger  (1) 

Oktan 

0,25 

0,007  030 

Thorpeu.  Rodgerd ) 

» 

16,45 

0,004  626 

„ 

»» 

22,92 

0,005  240 

„ 

» 

20,53 

0,004  414 

„ 

»> 

64,73 

0,003  724 

„ 

» 

37,51 

0,003  802 

„ 

„ 

98,52 

0,002  544 

„ 

Methylformiat  .   .   . 

0,58 

0,004  330 

(2) 

„ 

122,07 

0,002  126 

» 

„ 

15,64 

0,003  701 

„ 

Oktylalkohol     .   .   . 

20 

0,089  47 

Gartenmeister 

„ 

20,15 

0,003  545 

„ 

Oktylsäure     .... 

20 

0,057  49 

» 

>> 

29,26 

0,003  273 

„ 

Olivenöl     

16 

0,989  0 

Brodmann 

Methylisobutylaether 

0,37 
14,51 
21,36 

0,003  854 

f\  r\r\o   OTT 

" 

Pentadekan   .... 

22 

0,028  14 

Bartoli  u.Stracciati 

» 

0,003  091 

" 

Pentan   

0,74 

0,002  869 

Thorpeu.  Rodgerd ) 

ff 

55,23 

0,002  281 

„ 

», 

18,91 

0,002  425 

„ 

Methylisobutyrat  .   . 

0,22 

0,006  735 

» 

» 

32,66 

0,002  151 

„ 

>» 

20 

0,005  17 

Gartenmeister 

Perchloraethylen 

1 

35,81 

0,004  374 

Thorpe  u.Rodger(2) 

( Tetrachloraethylen) 

0,43 

0,011  384 

I, 

)> 

62,73 

0,003  361 

„ 

»» 

22,30 

0,008  759 

» 

>> 

88,85 

0,002  676 

„ 

„ 

52,68 

0,006  539 

fli 

Methyljodid   .... 

0,42 

0,006  025 

(1) 

„ 

74,67 

0,005  464 

1 

» 

15,81 

0,005  191 

„ 

,, 

95,60 

0,004  669 

1 

>> 

20 

0,004  90 

Gartenmeister 

,, 

117,09 

0,004  034 

1 

39,96 

0,004  240 

Thorpe  u.Rodger(l) 

Phenetol       (Phenol- 

1 

Methyl-methylacet- 

aethylaether)   .    . 

20 

0,012  62 

Gartenmeister     ■ 

essigsaures   .   .   . 

20 

0,015  73 

Gartenmeister 

j> 

45 

0,008  249 

Thole                   ■ 

Methyl-  methylaethyl- 

Phenol 

18,30 

0,12744 

Scarpa  (1) 

acetessigsaures    . 

20 

0,024  49 

,, 

29,30 

0,073  61 

„ 

Methyl-methyl- 

„ 

45 

0,040  36 

Thole 

aethylessigsaures 

20      i  0,006  48 

»I 

55,45  0,029  06 

Scarpa  (3) 

Methyl-methylpro 

,> 

60,25 

0,025  37 

>» 

pylacetessigsaures 

20      !  0,028  25 

), 

66,36 

0,021  64 

„ 

Methyl-methylpro- 

i 

>) 

70 

0,019  86 

„       (2) 

pylessigsaures  .    . 

20 

0,007  69 

»» 

76 

0,017  72 

„ 

Methyl-phenylpro- 

„ 

80      i  0,015  71 

„ 

pionsaures    .   .   . 

20 

0,031  87 

„ 

85 

0,014  16 

„ 

Methylpropionat  .    . 

0,38 

0,005  834 

Thorpe  u.Rodger(2) 

,, 

90 

0,012  55 

„      (3) 

>> 

16,79 

0,004  780 

„ 

Phenolaethylaether  s. 

yy 

20 

0,004  61 

Gartenmeister 

Phenetol. 

23,70 

0,004  422 

Thorpe  u.Rodger(2) 

Phenolmethylaether 

>> 

52,66 

0,003  330 

„ 

s.  Anisol. 

„ 

75,86  0,002  727 

„ 

Phenolpropylaether  . 

20 

0,015  73 

Gartenmeister 

Methyl-propylacet- 

{ 

Phenylacetat     .   .   . 

45 

0,017  99 

Thole 

essigsaures   .   .   . 

20 

0,022  98 

Gartenmeister 

Propionamid  .... 

106 

0,012  7 

Dunstan  u.  Müsse 

Methy  Ip  ropy  laceton 

20 

0,008  40 

,» 

», 

120 

0,010  3 

„ 

Methylpropylaether  . 

0,30 

0,003  134 

Thorpeu.  Rodger  (2) 

Propionsäure     .   .   . 

4,70'  0,014  066 

Thorpe  u.Rodger( 

» 

20,10 

0,002  595 

» 

,, 

16,87 1  0,011  541 

" 

ft 

35,28 

0,002  277 

„ 

„  (aus  Propyl- 

A 

Methylpropylessig- 

alkohol)    .   .   .   . 

20 

0,011  07 

Gartenmeister   ■■ 

säure     

20 

0,028  68 

Gartenmeister 

„  (aus    Cyan- 

1 

f 

Methylpropylketon  . 

0,38 

0,006  441 

Thorpe  u.Rodger(l) 

aethyl) 

20 

0,011  04 

>t 

20 

0,004  99 

Gartenmeister 

,, 

20 

0,011  56 

Traube 

>» 

27,77 

0,004  64^ 

Thorpe  u.Rodger(i) 

», 

40,04 

0,008  431 

Thorpeu.  Rodger  ( 

» 

53,94 

0,003  587 

„ 

,, 

63,631  0,006  472 

"                       ! 

» 

72,74 

0,003  051 

,, 

„ 

101,01;  0,004  551 

,, 

»> 

98,77 

0,002  484 

„ 

,» 

137,06 

0,003  381 

„ 

Methylsulfid  .... 

0,27 

0,003  599 

„ 

Propionsäurean- 

» 

20,19 

0,003  008 

„ 

iiydrid 

0,47 

0,015  945 

„ 

»» 

35,81 

0,002  649 

" 

„ 

14,70 

0,012  232 1        „      n 

Stöckl. 


31  f 


75 


1' 

Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C- 

G.-S.- 

-Einheiten. 

Lit.  Ta'L\  42,  S.  104. 

Substanz 

Tempe- 
ratur           ^" 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

V, 

Beobachter 

Propionsäurean- 

0 

Quecksilber    .   .    .    . 

0 
—  21,4 

0,01 8  68 

S.   Koch  (1) 

hydrid  (Forts.)  . 

44,86  0,007847 

Thorpeu.Rodger(l) 

,, 

-18,1 

0,018  36 

n 

j, 

74,87  0,005  555 

„ 

0 

0,016  88 

„ 

j. 

104,52  0,004  203 

„ 

0 

o,oi6  84 

V.  Schweidler 

^, 

164,56  0,002661 

„ 

10 

0,015  77 

Umani 

Propylacetat .... 

0,39  0,007696 
20,59  0,005  807 
69,90  0,003  402 

(2) 

10,1 

20 

40 

0,016  20 
0,015  89 
0,014  83 

S.   Koch  (1) 
V.  Schweidler 

jj 

96,91  0,002688 

„ 

99 

0,012  27 

S.  Kodi  (1) 

Propyl,  aethylprc^yl- 

124 

0,011  71 

„ 

J      essigsaures    .    .    . 

20        0,014  61 

Gartenmeister 

164 

0,010  92 

„ 

Propylalkohol    .    .    . 

0        0,041 70 
10        0,028  78 

Pagliani  u.  Batelli 
Gartenmeister 

196,7 

2873 

0,010  18 
0,009  86 

" 

1          " 

15,06  0,025  565 

Thorpeu.Rodger(i) 

202,6 

0,009  615 

„ 

20      ;  0,022  30 

Gartenmeister 

282 

0,009499 

„ 

1          " 

40       0,013  89 

„ 

314.7 

0,009  183 

„ 

1          ,» 

54,33  0,010323 

Thorpe  u.  Rodger  ( 1 ) 

340,1 

0,008  975 

„ 

95,59  0,004  825 

» 

Ricinusöl 

6,5 

32,95 

Kahlbaum  u.Rät>er 

Propylbromid    .    .    . 

0,45  0,006  473 
13,66  0,005591 
19,17  0,005280 
31,88  0,004667 
67,86  0,003  431 

8,7 

9,9 

12,8 

13,0 

10,1 

27,14 
24,46 
18,64 
17,15 
13,704 

„ 

j  Propylbutyrat  .    .    . 

20        0,008  31 

Gartenmeister 

19,6 

10,272 

„ 

Propylchlorid    .    .    . 

0,45  0,004  384 

Thorpe  u.Rodger(l) 

22,6 

7,908 

„ 

» 

14,65  0,003  774 
20,71  0,003  564 
35,38  0,003  115 
44,68  0,002  866 

:: 

24,8 
20,4 

28,4 
293 

6,592 
6,003 
5,026 
4,505 

„ 

Propy  1-di  aethylessig- 

31,9 

3,940 

„ 

saures 

20        o,on  85 

Gartenmeister 

33,0 

3,686 

„ 

Propyl-dipropyl- 

35,8 

3,010 

„ 

essigsaures    .    .    . 

20        0,01792 

„ 

36,5 

2,862 

„ 

Propylenbromid    .    . 

0,36  0,022881 
25,27  0,014986 

Thorpe  u.Rodger(l) 

38,3 
40,0 

2,549 
2,245 

„ 

n 

„ 

63,19  0,009252 

„ 

Salpetersäure    .   .   . 

0 

0,022  75 

Pagliani  u.  Oddone 

„ 

101,18  0,006380 

„ 

„ 

10 

0,017  70 

„ 

„ 

136,67  0,004807 

„ 

Salicylaldehyd  .   .   . 

45 

0,016  69 

Thole 

Propylenglycol  .    .    . 

20        0,447  9 

Gartenmeister 

Schwefelkohlenstoff 

0,40 

0,004  362 

Thorpe  u.Rodger(l) 

Propylformiat    .    .    . 

0,35  0,006688 

Thorpe  u.  Rodger  (2) 

„ 

14,91 

0,003  901 

„ 

15,54  0,005  506 

„ 

» 

19,94 

0,003  763 

n 

20        0,005  63 

Gartenmeister 

>, 

25,34 

0,003  656 

„ 

23,16  0,005027 

Thorpe  u.  Rodger  (2) 

1, 

45,96 

0,003  167 

„ 

54,15  0,003  633 

„ 

Schwefelsäure    .   .   . 

11,2 

0,319  53 

Poiseuille  (2) 

77,55  0,002  943 

„ 

ff 

20 

0,219  29 

Graham  (2) 

Propyl  isobuty rat  .    . 

20        0,007  41 

Gartenmeister 

„    (99,924%) 

25 

1,061  60 

Dunstan  u.  Wilson 

Propyljodid    .... 

0,30  0,009395 

Thorpe  u.Rodger(l) 

Stickstoffdioxyd   .    . 

0,72 

0,005  298 

Thorpe  u.  Rodgerd ) 

„ 

20,81  0,007368 

» 

„ 

15,36 

0,004  491 

„ 

„ 

38,83  0,006131 

» 

Terpentinöl    .... 

0 

0,022  48 

Glaser 

» 

65,46  0,004  839 

» 

„ 

5 

0,019  81 

»» 

„ 

98,89  0,003  743 

„ 

10 

0,017  83 

n 

Piopyl-methylaethyl- 

,f 

15 

0,016  26 

„ 

acetat   

20      1  0,008  44 

Gartenmeister 

Zimmer- 

0,014  6 

Reiger  (2) 

Propyl-methylpro- 

temper. 

pylacetat  .... 

20        0,01145 

20 

0,014  87 

Glaser 

Piopyl-phenylpro 

„ 

2& 

0,013  64 

„ 

pionat 

20        0,039  38 

SO 

0,012  72 

„ 

I  Pmnyipropionat    .    . 

20        0,006  73 

'1 

40 

0,010  71 

„ 

ylvalerat    .   .    . 

20        0,010  53 

]\ 

jj 

60 

0,00926 

„ 

jin 

25        0,008  775 

Dunst.,  Thole,  Hunt 

,, 

00 

0,008  21 

„ 

L_ 

25,08  0,00885 

Hartley,  Thomas, 
Applebey 

" 

70 

80 

0,007  28 
0,00671 

" 

Stockt. 


76 


31i 


Zähigkeit  verschiedener  Flüssigkeiten  in  C.-G.-S. -Einheiten. 


Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Beobachter 


Tetrachlorkohlenstoff 


Tetradekan 
Thiophen    . 


Thymolaethylaether 
Thymolmethylaether 
Thymolpropylaether 
Toluol(Methylbenzol) 


Tolylmethylaether-m 

„  -0 

-P 

Tridekan 

Trimethylaethylen 
(/?-Isoamylen)    .   . 
» 
Trimethylkarbinol 
(tert.  Butylalkohol) 


Undekan    . 
Urethan 

» 
Valeriansäure; 
Wasser   .   . 


0,60 
14,89 
21,21 
35,21 
74,16 
99,6 
21,9 

0,24 
16,61 
22,60 
82,53 
20 
20 
20 

0,26 
20,6 
25 

30,25 
69,13 
78,2 
100,0 
107,08 
131,5 
163,3 
182,5 
45 
45 
45 
23,3 

0,20 
32,59 

22,41 
37,22 
57,94 
77,05 
22,7 
106 
120 
20 
0 
0 
0 
0 

0,37 
0,60 
1,86 
2,41 
3,09 
3,84 
4,47 
5,19 
6,67 
7,41 
8,01. 
10 
12 


0,013  367 
0,010532 
0,009  578 
0,007  928 
0,005  123 
0,004  056 
0,021  31 
0,008  712 
0,006  921 
0,006  432 
0,003  528 
0,025  17 
0,022  92 
0,035  26 
0,007  689 
0,005  830 
0,005  41 
0,005  233 
0,003  571 
0,003  235 
0,002  721 
0,002  641 
0,002  116 
0,001  709 
0,001  477 
0,008  753 
0,008  491 
0,008  064 
0,015  50 

0,002  606 

0,001  999 

0,058  881 
0,023  688 
0,011  001 
0,006  488 
0,009  47 
0,009  16 
0,007  15 
0,022  36 
0,01775 
0,017  796 
0,017  928 
0,01797 
0,017590 
0,017524 
0,016  723 
0,016  417 
o,oi6  loi 
0,015  701 
0,015  374 
0,015  029 
0,014  356 
0,014  032 
0,013  792 
0,013  09 
0,012  88 


Thorpeu.  Rodger  (1) 


Heydweiller  (2) 
Bartoli  u.  Stracciati 
Thorpeu.Rodger(i] 


Gartenmeister 


Thorpeu.  Rodger  (1 
Heydweiller  (2) 
Linebarger 
Thorpeu.Rodger(l) 

Heydweiller  (2) 

Thorpeu.  Rodger(l 
Heydweiller  (2) 


Thole 

Bartoli  u.  Stracciati 
Thorpeu.  Rodger(l) 


Wasser 


Bartoli  u.  Stracciati 
Dunstan  u.  Musseil 

)» 
Gartenmeister 

Pagliani  u.  Batelli 

Hagenbach 

Hosking  (2) 

Goodwin  u.  Mailey 

Thorpeu.  Rodger  (1) 

Fächer 

Thorpeu.  Rodger(l) 


Xylol  (Meta)  (Meta- 
dimethylbenzol)  . 


Xylol  (Ortho)  (Ortho- 
dimethylbenzol)    . 


Xylo!  (Para)   (Para- 
dimethylbenzol)  . 


13,5 

15 

16 

17 

17 

17 

17,5 

19,1 

19,2 

19,7 

20 

20 

20 

20 

20 

20 

20,13 

20,7 

20,72 

22,02 

24,7 

26 

30,73 

39,32 

47,03 

55,54 

64,02 

72,54 

80,75 

89,91 

90,10 

98,09 

99,74! 

124 

142 

163 


0,011  838 
0,011439 
0,011  24 
0,011  05 
0,011  06 
0,010  89 
0,010  65 
0,010  31 
0,010  32 
0,010  00 
0,010  12 
0,010  086 
0,010  141 
0,010  I 
0,010  09 
0,010  32 
0,010  241 
0,010  45 
0,009  91 
0,009  587 
0,009  12 
0,008  95 
0,007  905 
0,006  675 
0,005  821 
0,005  079 
0,004  492 
0,004  002 
0,003  620 
0,003  271 
0,003  20 
0,003  003 
0,002  967 
0,002  23 
o,ooi  93 
0,001  81 


0,24|  0,008  029 
23,361  0,006001 
48,71j  0,004  565 
71,20 1  0,003  721 
98,68^0,003004 
136,28!  0,002  340 


0,49 
26,54 
51,94 

78,78 
101,78 
141,14 

8,28 
20,63 
41,86 
64,87 
88,87 
111,83 
136,21 


Couette 


0,010  954 
0,007  415 
0,005  486 
0,004  218 
0,003  468 
0,002  607 

0,007  554 
0,006  430 
0,005  030 
0,004  021 
0,003  273 
0,002  754 
0,002  346 


Thorpe  u.Rodger(i 

Brückner 

Sachs 

W.   König  (3) 

Grotrian  (3) 

Poiseuille 

Ladenburg 

Schwedoff 

Ladenburg 

Hagenbach 

Gartenmeister 

Brückner 

Mützel 

Drew 

Slotte 

Traube 

Stephan 

Garvanoff 

Hosking  (1) 

Thorpeu.  Rodger(l 

Arrhenius 

Goodwin  u.  Mailey 

Thorpe  u.Rodger(l)| 


Hosking  (1) 
Thorpe  u.  Rodger-(l ) 

de  Haas 


Thorpe  u.  Rodger(  1 


I 


Stockt. 


32 


77 


1 

Änderung  der  absoluten  Zähigkeit  der  Flüssigkeiten  mit  der 

Temperatur. 

Nach  Thorpe  und  Rodger,  soweit  nicht  andere  Beobachter  genannt  sind;  vgl.  Anm.  *)  auf  S.  69. 

Zähigkeit  ausgedrückt  in  Dynen  pro  qcm.    Lit  Tab.  42,  S.  104. 

Wasser. 

!  Tem- 
pera- 
tur 

1846           1S76           1883 
Poisenille     Sprung        Slotte 

i        1894 

Thorpe    i      ^909 

und      1  Hosking 
Rodger 

Tem- 
pera- 
tur 

1883 
Slotte 

1894     i 
Thorpe          1909 

und        Hosking  (2) 
Rodger   I            ^  ^ 

1      0 
0 

0,01716  1  0,01778     0,01808 

0,017  800   0,017  928 

0 
55 

0,005  10 

1 
0,005  124     0,005  08   ' 

0 

0,015  15  i  0,015  10     0,015  24 

0,015  "8 , 0,01522 

60 

0,004  72 

0,004  752     0,004  ^ 

10 

0,013  09      o>oi3  Ol      o»oi3  14 

'  0,013  053   0,013  105 

60 

0,004  3^ 

0,004  432      0,004  3^ 

!     lö 

0,011  46      0,011  35      0,011  44 

;  0,01 1  366 '  0,01 1  42 

70 

0,00408 

0,004  144      0,004  06 

20 

0,010  08      0,010  03      0,010  08 

0,010  051   0,010  06 

75 

0,003  82 

0,003  885      0,003  80 

25 

0,008  97  1  0,008  96      0,008  96 

0,008  949 

0,008  926 

80 

0,003  58 

0,003  655      0,003  56 

30 

0,00803  1  0,00802      0,00803 

0,008  019 

0,00800 

85 

0,003  37 

0,003  45        0,003  35 

35 

0,00721   i  0,00723      0,00724 

0,007  248 

0,007  24 

90 

0,003  18 

0,003  260      0,003  16 

40 

0,00653  1  0,00657  i  0,00657 

0,006588 

1  0,006  57 

95 

0,003  Ol 

0,003  095      0,003  00 

4ö 

0,00595  !  0,00602      0,00602     0,006029 

0,00600 

100 

0,00285 

0,002  945      0,002  84 

50 

—       '  0,00553      0,00553     0,005537 

0,005  500 

Ungesättigte        j 

Verschiedene  Aether. 

Kohlenwasserstoffe. 

iTem- 
i  pera- 
1  tur 

Diaethyl- 
aether 

1 
Methyl-       Aethyl-    i 
propyl-   j    propyl-    i 
aether   |    aether 

Dipropyl- 
aether 

Methyl- 
isobutyl- 
aether     | 

Aethyl- 

isobutyl- 

aether 

Isopren 

^'*'  LZ 

0 
0 

0,002  950 

i 
0,003 139 ;  0,004  019 

i 
0,005  441  1 

0,003  867 

0,004866 

0,002674  0,003450 

0,002  616 

10 

0,002681 

0,002  846 !  0,003  600 

0,004  786  \ 

0,003  463 

0,004  300 

0,002  440 1 0,003  loi 

0,002  393j 

20 

0,002448 

0,002  597 

0,003  240 

0,004  251  j 

0,003  133  ; 

0,003  840 

0,002  202  j  0,002  812 

0,002  204 

30 

0,002  230 

0,002  367 

0,002  937 

0,003  807  ■ 

0,002  842 

0,003  451 

0,002  072  j  0,002  567 

0,002  035 

40 

0,002  677 

0,003  437 

0,002599 

0,003  I" 

0,002354 

50 

'  0,002  453  ! 

0,003  III 

0,002  385 

0,002  838 

'0,002  164 

60 

!  0,002  254 

0,002  842 

0,002588 

. 

70 

i 

0,002  597                              ; 

0,002  374 

1 

80 

'■                  0,002  392                   i 

0,002  194 

' 

Aldehyde  und  Ketone.                  | 

Schwefelverbindungen. 

Tem- 
pera- 
tur 

Acet-      Dimethyl-     aethvi-      Diaethyl- 
aldehyd        keton          keton     '     •'^ton 

Methyl- 
propyl- 
keton 

»  XU  1       ..  XU  ,     Schwefel- 

0 
0 

0,002  751 

0,004  013  '  0,005  429  0,005  990  .  0,006  477 

0,008  746-  0,005  6341  0,003  610;  0,004  377 

10 

0,002  521 

0,003    639     ;     0,004    799          0,005    295     j     0,005    691 

0,007  562'  0,005  008  0,003  286  0,004  048 

20 

0,002  307 

0,003    311           0,004    284          0,004    705          0,005    056 

0,006  637!  0,004  498  0,003  oh'  0,003  763 

30 

0,003  023    0,003  855    0,004  249    0,004  535 

0,005  822.  0,004  068'  0,002  772  0,003  519 

40 

0,002  779    0,003  490 

0,003  854     0,004  096  1 

0,005  258  0,003  693                  1 

0,003295 

,    50 

0,002  561    0,003  180 

0,003  509 

0,003  720 

0,004  743t  0,003  377 

60 

■  0,002  921 

0,003  219 

0,003  400 

0,004  309!  0,003  107' 

70 

:  0,002  681 

0,002964 

0,003  120 

0,003  929,  0,002  867 

1    80 

'  0,002  482 

0,002  734 

0,002  875 

0,003  580  0,002  652                   ' 

90 
100 

0,002  534 

0,002  660 

0,002  457 

i 

0,002  349 

Temperatur            Stickstoffdioxyd 

0«                        0,005  349 

10                         0,004  766 

i 

20                         0,004  2  75 

Stöckl. 


78 


32a 


Änderung    der    absoluten   Zähigkeit    der    Flüssigkeiten    mit    der 

Temperatur. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

Paraffine. 

M     %J^M  mAMKRmM%^% 

i       Iso- 

Iso- 

Iso- 

Tem- 

^ 

•  '          1  pentan^). 

pentan^). 

pentan'). 

pe- 
ratur 

Pentan 

Hexan 

Heptan 

Octan 

Siedep. 
27,99" 

(aus  engl. 

Siedep. 
28,04« 

(aus  Schott. 

Siedep. 
28,04" 

aus  irländ. 

Iso- 
hexan 

Iso- 
heptan 

Amylalkoh.) 

Amylalkoh.)  Amylalkoh.)  | 

0» 

0,002  894 

0,004  012   0,005  236 

0,007  060 

0,002  861 

0,002  833 

0,002  841 

0,003  760 

0,004  811 

10 

0,002  624 

0,003  602   0,004  653 

0,006  159 

0,002  590      0,002  564  1 

0,002  565 

0,003  381 

0,004  278 

20 

0,002  395 

0,003  2_58 

0,004  163 

0,005  419 

0,002  358 

0,002  331 

0,002  340 

0,003  061 

0,003  842 

30 

0,002  200   0,002  963 

0,003  754 

0,004  828 

0,002  791 

0,003  472 

40 

0,002  708 

0,003  410 

0,004  328 

0,002  541 

0,003  152 

60 

0,002  483 

0,003  105 

0,003  907 

0,002  331 

0,002  881 

60 

0,002  288 

0,002  841 

0,003  551 

0,002  161 

0,002  642 

70 

0,002  617  i  0,003  241 

[ 

0,002  426 

80 

0,002  413 

0,002  971 

1 

0,002  242 II 

90 

! 

0,002  239 

0,002  730 

■ 

0,002  087 

100 

0,002  520 

110 

0,002  335 

120 

0,002  160 

!              1 

')  Aus  Teil 

II.  Phil.  Trans.  189  (A),  88;  1897.                                                                                      | 

Chlorderivate. 

CS 

1) 

Propyl- 

Isopro 

pyl- 
chlorid 

Isobutyl-     Allyl-       Aethylen- 

Aethy-       Methy- 
liden-         lendi- 

chlorid    ]  Chlorid 

j 

Chloro- 

Tetra- 
chlor- 

Perchlor- 
aethylen. 

04 

s 

chlorid 

chlorid      chlorid        Chlorid 

form 

kohlen- 
stoff 

Tetra- 
chloräth. 

0 

0,004  416 

0,004  080 

0,005  878 

0,004  127 

0,011  322 

0,006  282 

0,005  431 

0,007  060 

0,013  509 

0,011444 

10 

0,003  963 

0,003  646 

0,005  188 

0,003  718 

0,009  658 

0,005  566 

0,004  882 

0,006  326 

0,011  382 

0,010  095 

20 

0,003  589 

0,003  292 

0,004  617 

0,003  374 

0,008  385 

0,004  983 

0,004  439 

0,005  712 

0,009  750 

0,008  992 

30 

0,003  264 

0,002  993 

0,004  138 

0,003  074 

0,007  362 

0,004  496 

0,004  056 1 0,005  188 

0,008  483 

0,008  103 

40 

0,002  990 

0,003  729 

0,002  825 

0,006  523 

0,004  084 

0,003  727 

0,004  740 

0,007  456 

0,007  345 

50 

0,003  389 

0,005  841 

0,003  731 

0,004  351 

0,006  619 

0,006  697 

60 

i  0,003  090 

0,005  273 

0,003  997 

0,005  928 

0,006  144 

70 

0,004  790 

0,005  342 

0,005  666 

80 

0,004  357 

0,005  248 

90 

j 

0,004  865 

100 

i 

0,004  532 

110 

' 

0,004  234 

120 

1                 i 

0,003  961 

Bromderivate.                                                   | 

s 

Aethyl- 

Propyl- 

Iso- 
propyl- 

Iso- 
butyl- 

Allyl- 
bromid 

Ace-            Pro- 
tylen-         pylen- 

Iso- 
butylen- 

Aethy- 
len- 

Brom 

H 

K/l  \Jilll\*. 

}ji  \jiiii\A 

bromid 

bromid 

bromid        bromid 

bromid 

bromid 

0» 

0,004  866 

0,006  50g 

0,006  106  0,008  277 

0,006  258 

0,012  369 

0,023  026 

0,033  180 

0,024  380  <  0,012  668 

10 

0,004  407 

0,005  815 

0,005  448  0,007  257 

0,005  595 

0,010  907 

0,019  138 

0,026  555 

0,020388  0,011  195 

20 

0,004  020 

0,005  241 

0,004  894  1 0,006  433 

0,005  037 

0,009  681 

0,016  232 

0,021  720 

0,017  206 

0,010050 

30 

0,003  678 

0,004  748 

0,004  431  0,005  749 

0,004  581 

0,008  696 

0,013  988 

0,018  215 

0,014  752 

0,009  110 

40 

0,004  334  0,004  028 1 0,005  179 

0,004  192 

0,007  885 

0,012  210 

0,015  496  0,012  860 

0,008  305 

50 

0,003  966 

0,003  680 

0,004  695 

0,003  844 

0,007  188 

0,010  792 

0,013357  0,011  307 

0,007  607 

60 

0,003  653 

0,004  265 

0,003  545 

0,006  602 

0,009  595 

j  0,011  683 

0,010  059 

70 

0,003  379 

0,003  902 

0,003  279  0,006  090 

0,008  607 

0,010  309 

0,009  032 

80 

0,003  573 

0,005  640 

0,007  773 

0,009  156 

0,008  170 

90 

0,003  260 

1 0,005  244 

0,007  060 

0,008  204 

0,007  427  i 

100 

0,004  893 

0,006  449 

0,007  396 

0,006  785  j 

110 

i 

0,005  922 

'  0,006  708 

0,006  223  ] 

120 

1 

0,005  460 

0,006  116 

0,005  742  j 

130 

0,005  057 

0,005  604 

0,005  309 

140                  1                ;                1                1                i                10,004690 

0,005  161                       ;                      1 

StöckI 

33  b 


79 


Änderung  der  absoluten  Zähigkeit  der  Flüssigkeiten  mit  der 

Temperatur. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Tempe- 
ratur 


0« 
10 
20 
30 
40 
50 

m 

70 

80 

90 

100 

110 

120 


Jodderivate. 


Methyljodid         Aethyljodid         Propyljodid       Isopropyljodid      Isobutyljodid        Allyljodid 


0,006  055 
0,005  481 
0,005  001 
0,004  601 
0,004  240 


0,007  269 
0,006  537 
0,005  925 
0,005  403 
0,004  951 

0.004  558 
0,004  217 
0,003  914 


0,009  435 
0,008  332 
0,007  438 
0,006  689 
0,006  067 
0,005  523 
0,005  065 
0,004  662 
0,004  304 
0,003  987 
0,003  714 


0,008  841 
0,007  814 
0,006  971 
0,006  268 
0,005  676 
0,005  162 
0,004  731 
0,004  347 
0,004  005 


0,011  664 
0,010  006 
0,008  753 
0,007  774 
0,006  970 
0,006  291 
0,005  712 
0,005  218 
0,004  785 
0,004  397 
0,004  064 
0,003  770 
0,003  496 


0,009  358 
0,008  255 
0,007  338 
0,006  596 
0,005  972 
0,005  440 
0,004  987 
0,004  585 
0,004  237 
0,003  936 
0,003  652 


Alkohole. 


Tempe- 
ratur 


Methylalkohol      Aethylalkohol      Propylalkohol        Butylalkohol       Allylalkohol 


Isopropyl- 
alkohol 


0" 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 
110 


0,008  166 
0,006  901 
0,005  957 
0,005  204 
0,004  565 
0,004  028 
0,003  571 


0,017716 
0,014510 
0,011  943 
0,009  923 
0,008  309 
0,007013 
0,005  960 
0,005  098 


0,038  827 
0,029  180 
0,022  563 
0,017  791 
0,014  050 
0,01 1  305 
0,009  220 
0,007  605 
0,006  323 
0,005  310 


0,051  856 
0,038  728 
0,029  480 
0,022  672 
0,017816 
0,014  iio 
0,011  390 
0,009  295 
0,007  656 
0,006  377 
0,005  395 
0,004  ^02 


0,021  453 
0,017  048 
0,013  632 
0,011  677 
0,009  142 
0,007  634 
0,006  465 
0,005  527 
0,004  760 
0,004  137 


0,045  646 
0,032  458 
0,023  702 
0,017566 
0,013311 
0,010287 
0,008  073 
0,006  461 
0,005  249 


Tempe- 
ratur 


Isobutylalkohol 


Trimethy!-  Amylalkohol  Amylalkohol  Dimethyl- 

karbinol  OP*-  '"^JF*-  opt.  akt.     i  aethylkarbinol 

Sdp.  131,29" Sdp.  131.44" 


0» 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

HO 

120 

130 


0,080  384 

0,055  475 
0,039  068 
0,028  640 
0,021  223 
0,016  107 
0,012  412 
0,009  758 
0,007  825 
0,006  373 
0,005  270 


fest 

fest 

fest 
0,033  498 
0,021 043 
0,014  374 
0,010  322 
0,007  755 
0,006  039 


0,087  624 
0,061  075 
0,043  907 
0,032  349 
0,024  342 
0,018  636 
0,014  510 
0,011  520 
0,009  270 
0,007  607 
0,006  304 
0,005  317 
0,004  535 
0,003  903 


0,085  324 
0,060  005 
0,043417 
0,032  070 
0,024  153 
0,018506 
0,014  450 
0,011  496 
0,009  266 
0,007  613 
0,006  319 
0,005  341 
0,004  564 
0,003  927 


0,111  293 
0,074  254 
0,050  916 
0,035  939 
0,026  072 
0,019  370 
0,014  740 
0,011  495 
0,009  121 
0,007  381 
0,006  096 
0,005  103 
0,004  352 


0,141  792 
0,078  604 
0,046  426 
0,030  010 
0,020  455 
0,014  590 
0,010  801 
0,008  333 
0,006617 
0,005  351 
0,004  400 


Ester. 


[Tempe- 
ratur 


Methyl-       Aethyl- 
formiat       formiat 


Propyl-       Methyl- 
formiat        acetat 


Aethyl- 
acetat 


Propyl- 
acetat 


Methyl- 
propion at 


:   Aethyl-       Methyl-    i    Methyl- 
propionat     butyrat    i  isobutyrat 


0° 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,004  355  0,005  103 
0,003  912  0,004  539 
0,003  548  0,004  085 
0,003  253  0,003  691 
0,003  356 
0,003  077 


0,006  720  0,004  837  0,005  825} 
0,005  885  0,004  313  0,005  120 
0,005  210  0,003  880  0,004  546 
0,004  646  0,003  516  0,004  072! 
0,004  171 !  0,003  202  0,003  668  i 
0,003  777;  0,002  929  0,003  334, 
0,003437!  0,0030451 

0,003  144I  1 0,002  7861 

0,002  883  j  I 


0,007  734 
0,006  694 
0,005  854 
0,005  159 
0,004  604 
0,004  140 
0,003  740 
0,003  406 
0,003  m 
0,002  842 
0,002  587 


0,005  866 
0,005  171 
0,004  597 
0,004  ^42 
0,003  748 
0,003  414 
0,003  120 
0,002  861 


0,006  967 
0,006  082 
0,005  367 
0,004  771 
0,004  282 
0,003  867 
0,003  518 
0,003  209 
0,002  939 
0,002  705 


0,007  625 
0,006  610 
0,005  795 
0,005  130 
0,004  585 
0,004  130 
0,003  740 
0,003  410 
0,003  116 
0,002  862 
0,002  647 


0,006  764 
0.005  913 
0,005  228 
0,004  664 
0,004  190 
0,003  748 
0,003  445 
0,003  145 
0,002  882 
0,002  648 


Stöckl. 


80 


1      Änderung 

der  absoluten  Zähigkeit  der 

•  Flüssigkeiten  mit  der      | 

Temperatur. 

Lit.  Tal 

).  42,  S.  104. 

Aromatische  Kohlenwasserstoffe. 

, 

Tempe- 
ratur 

Benzol 

Toluol 

Aethyl- 

benzol  ^) 

Siedepunkt 

135,9" 

AethvI- 

benzol ') 

Siedepunkt 

135,860 

Orthoxylol 

Metaxylol 

Paraxylol 

0« 

0,009  060 

0,007  719 

0,008  769 

0,008  769 

0,011  049 

0,008  059 

fest 

10 

0,007  631 

0,006  714 

0,007  613 

0,007  608 

0,009  368 

0,007  019 

0,007  385 

20 

0,006  537 

0,005  903 

0,006  703 

0,006  687 

0,008  102 

0,006  200 

0,006475 

30 

0,005  674 

0,005  249 

o,x)05  961 

0,005  941 

0,007  091 

0,005  525 

0,005  739 

40 

0,004  981 

0,004  713 

0,005  337 

00,05311 

0,006  270 

0,004  970 

0,005  134 

60 

0,004  437 

0,004  256 

0,004  821 

0,004  791 

0,005  599 

0,004  511 

0,004  628 

60 

0,003  980 

0,003  874 

0,004  376 

0,004  347 

0,005  044 

0,004  104 

0,004  ^78 

70 

0,003  591 

0,003  543 

0,004  000 

0,003  970 

0,004  579 

0,003  751 

0,003  834 

80 

0,003  358 

0,003  254 

0,003  665 

0,003  639 

0,004  168 

0,003  455 

0,003  519 

90 

0,002  993 

0,003  375 

0,003  354 

0,003  823 

0,003  199 

0,003  244 

100 

0,002  779 

0,003  120 

0,003  104 

0,003  522 

0,002  965 

0,002  999 

110 

0,002  588 

0,002  894 

0,002  883 

0,003  252 

0,002  769 

0,002  783 

120 

0,002  704 

0,002  692 

0,003  016 

0,002  583 

0,002  593 

130 

0,002  524 

0,002  512 

0,002  812 

0,002  418 

0,002  424 

140 

Phil.  Trans 

.  185  (A),  522 

;  1894. 

0,002  626 

') 

Aus  Teil  I. 

') 

Aus  Teil  II. 

Phil.  Tran 

s.  189  (A),  9c 

;  1897. 

Anhydri( 

ie. 

Fettsäuren. 

Tempe- 
ratur 

Essigsäure- 
anhydrid 

Propion- 

säure- 

anhydrid 

Ameisen- 
säure 

Essigsäure 

Propionsäure 

Butter- 
säure 

Isobutter- 
säure 

0« 

0,012  448 

0,016  104 

fest 

fest 

0,015214 

0,022  855 

0,018  868 

10 

0,010529 

0,013  299 

0,022  469 

fest 

0,012  888 

0,018  508 

0,015  681 

20 

0,009  065 

0,011 194 

0,017  844 

0,012  220 

0,011  022 

0,015  402 

0,013  175 

30 

0,007  920 

0,009  609 

0,014599 

0,010  396 

0,009  597 

0,013  036 

0,011  289 

40 

0,006  991 

0,008  359 

0,012  190 

0,009  051 

0,008  451 

0,011  205 

0,009  804 

50 

0,006  227 

0,007  350 

0,010355 

0,007  956 

0,007  516 

0,009  749 

0,008  618 

60 

0,005  599 

0,006  526 

0,008  916 

0,007  050 

0,006  736 

0,008  573 

0,007  642 

70 

0,005  065 

0,005  842 

0,007  802 

0,006  306 

0,006  070 

0,007  603 

0,006  827 

80 

0,004  612 

0,005  278 

0,006  879 

0,005  662 

0,005  505 

0,006  787 

0,006  141 

90 

0,004  214 

0,004  789 

0,006  125 

0,005  117 

0,005  016 

0,006  096 

0,005  535 

100 

0,003  865 

0,004  375 

0,005  492 

0,004  649 

0,004  591 

0,005  507 

0,005  oii 

110 

0,003  571 

0,004  077 

0,004  244 

0,004211 

0,005  002 

0,004  556 

120 

0,003  308 

0,003  687 

0,003  876 

0,004  561 

0,004  172 

130 

0,003  079 

0,003  409 

0,003  582 

0,004  162 

0,003  832 

140 

0,003  165 

0,003  308 

0,003  818 

0,003  533 

150 

0,002  952 

0,003  514 

0,003  258 

160 

0,002  753 

0,003  230 

Stöckl. 


33 


81 


Innere  Reibung  verschiedener  Flüssigkeiten  und  geschmolzener 
Körper.     Abhängigkeit  von  Temperatur  und  Druck. 


Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Innere  Reibung  des  Seewassers,   o.  Krümmei  und  e.  Rappin. 

I.  Relativzahlen. 
(Wasser  von  o"  gleich  100  gesetzt.) 


Tempe- 
ratur 


Gesamt- Salzgehalt  in  Pron:ille 
20»  25« 


15" 


30" 


35" 


40" 


0 

1 

2 

3 

4 

5 

10 

20 

2o 

30 


100,0 
96,0 
92,6 
89,7 
84,7 
73,0 
63,6 
56,2 
49,9 
44»9 


100,9 
96,8 

93,5 
90,6 

85,5 
73,8 
64,3 
56,8 

50,4 
45,4 


101,7 
97,6 
94,3 
91,4 
86,3 
74,5 
64,9 
57,4 
51,0 
46,0 


102,5 
98,3 
95,1 
92,2 
87,0 

75,2 
65,6 
58,0 
51,6 
46,5 


103,2 
99,0 
95,9 
92,9 
87,7 
75,8 
66,2 
58,6 
52,1 
47,0 


103,9 

99,7 
96,6 

93,6 
88,4 
76,5 
66,9 
59,3 
52,7 
47,5 


104,5 
100,4 

97,3 
94,3 
89,1 
77,2 
67,5 
59,9 
53,3 
48,1 


105,2 
101,1 
98,0 
95,0 
89,8 
77,8 
68,2 
60,5 
53,9 
48,6 


105,9 
101,8 

98,7 
95,7 
90,5 
78,5 
68,8 
61,1 
54,5 
49,1 


2.  Absolute  Werte  für  35  Promille  Salzgehalt. 


Temp. 


15" 


25" 


30" 


0,0189  0,0162  0,0140  0,0123  0,0109       j       0,0097       :        0,0088 


Abhängigkeit  der  Reibung  des  Wassers  vom  Drucke  bei  verschiedenen 

Temperaturen.      Beobachter:  Haaser. 
Die  Tabelle  enthält  die   prozentische  Änderung  der  Viskosität  bei   einem  Überdrucke  von 
400  Atmosphären.     In  der  Nähe  von  32^  wird  der  Reibungskoeffizient  durch  eine  Drucksteigerung 
von  400  Atm.  nicht  geändert ;  unterhalb  dieser  Temperatur  wird  er  durch  eine  solche  verkleinert, 
oberhalb  dieser  Temperatur  wird  er  vergrößert 


Temperatur 


<?*oo  —  Vo 


Temperatur 


<?400  Vo 


98 
«0 
80 
70 
56 
51 


+  3,6 

+  3,4 
+  2,6 

+  2,5 
+  2,1 
+  1,6 


40 
36 
33 
31 

29 

18 


+  0,7 
±  0,0 
±  0,0 
±  0,0 

—  0,3 

—  1.6 


Innere  Reibung  v  von  Maschinenölen  und  deren  Änderung  mit  der  Temperatur. 

Konstanten  der  Graetzschen  Formel  rjt  =  A     Beobachter:  Alexis  Krnsche. 


Maschinenöl 
Deutz 

Nr.  o 


Valvolöl         Vacuumöl   j  Champiwiöl 


Nr.  I 


Nr.  2 


Nr.  3 


Championöl 
(extra) 

Nr.  4 


Helles 
Maschinenöl 

Nr.  5 


Helles  dünn- 
flüssiges 
Maschinenöl 
Nr.  6 


6,755 
4,788 

3,453 
2,534 
1,925 
1,470 
1,234 
0,890 
0,710 


3,29 
2,43 
1,842 

1,463 

1,110 

0,890 

0,701 

0,58 

0,472 


3,09 

2,245 

1,740 

1,350 

1,071 

0,861 

0,691 

0,570 

0.470 


2,055 
1,540 
1,195 
0,945 
0,744 
0,600 

0,485 
0,410 

0,345 


3,382 
2,480 
1,880 
1,452 
1,130 
0,905 
0,719 
0,580 

0,479 


6,275 

4,318 

3,154 

2,352 

1,76 

1,342 

1,049 

0,823 

0,650 


1,61 
1,199 
0,915 
0,710 

0,556 
0,445 
0,360 
0,300 
0,250 


1,268 

65,85 
—0,41 


0,778 
6g,8 
—4,04 


0,882 
69,49 
—7,02 


0,552 

71,75 
-8,6 


0,722 
70,8 
— 2,62 


1,189 
64,5 
-0,31 


0,451 
67,5 
-6,52 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


StSckl.    6 


82 


33  a 


Innere  Reibung  verschiedener   Flüssigkeiten  und  geschmolzener 

Körper. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Zähigkeitsänderung  des  flüssigen  Sciiwefels. 

2  bezogen  auf  Wasser  von  17°.     Beobachter:  Rotinjanz. 


Temp. 


Temp. 


Temp. ! 


Temp. 


Temp. 


Temp. 


120 
150 
170 
180 


30  000 
51  000 


187 
200 
210 
220 


52  000 
46  000 
33000 
24  000 


230 
240 
250 
260 


18  000 

13300 

9  600 

6  700 


280  I  3700 

300  I  2200 

320  !  1040 

340  !  580 


360 
380 


350 
230 


440 

448 


400  I     150 
420  j     105 


80 

74 


Innere  Reibung  geschmolzener  Salze. 

Beobachter:  R.  Lorenz  und  T.  H.  Kalmus. 


Natriumnitrat 
Temp. ;         •»? 


Kaliumnitrat 
Temp.  ^ 


Kaliumbichromat 
Temp.  ij 


Bleichlorid 
Temp.  !         ij 


Bleibromid 
Temp.  I         13 


i 


308 
328 
348 
368 
398 
418 


0,02  919 
0,02  661 
0,02  439 
0,02  237 
0,01  917 
0,01  828 


333 
353 
373 
393 
403 
413 


0,02  970 
0,02  693 
0,02  442 
0,02  216 
0,02  109 
0,02  007 


397 
417 
437 
467 

487 
507 


0,13  39 
0,11  87 
0,10  59 
0,09  38 
0,07  68 
0,06  64 


498 
518 
538 
558 

588 
608 


0,05  532 
0,04  660 
0,04  020 
0,03  588 
0,03  165 
0,02  956 


372 
392 
412 
432 
462 
492 


0,10  19 
0,08  060 
0,06  970 
0,06  133 
0,05  035 
0,04  073 


Fluidität  (=  l/jy)  geschmolzener  Salze. 

Beobachter:  Goodwin  und  Mailey. 


Natriumnitrat 
Temp.    ;       Fluidität 


Kaliumnitrat 


Temp. 


Fluidität 


Lithiumnitrat 
Temp. 


Fluidität 


Silbemitrat 


Temp. 


Fluidität 


337 
356 
406 
495 


39,4 
43,8 
56,2 

75,7 


347 
377 
418 
506 


35,8 
43,5 
52,9 
74,4 


259 
284 
317,5 
344 


17,9 

244 

22,2 

275 

28,6 

309 

34,0 

342 

26,5 
32,8 
38,3 

43,5 


Zähigkeit  ^  wässeriger  Normallösungen  bei  20' 

Beobachter:  Mützel.     Grammoleküle  auf  looo  g  Lösung. 


Vi  normal         '/anormal     j     V* normal 


8  normal     j    7'*  normal 


Baryumchlorid 

Baryumnitrat 

Calciumchlorid 

Calciumnitrat 

Kaliumchlorid 

Kaliumnitrat 

Magnesiumchlorid 

Magnesiumnitrat 

Natriumchlorid 

Natriumnitrat  . 

Strontiumchlorid 

Strontiumnitrat 


0,013156     '     0,011530 


0,013  320 
0,013  062 
0,010  095 
0,010056 
0,013  503 
0,013  896 
0,011  225 
0,011  200 
0,013  300 
0,012  876 


0,011  660 
0,011  536 
0,010  116 
0,010  104 
0,011  785 
0,011  910 
0,010  620 
0,010  583 
0,011  628 
0,011  389 


0,010  800 
0,010  661 
0,010  843 
0,010  786 
0,010  135 
o,oio  127 

0,010  925 

0,011  016 

0,010  385 
0,010334 

0,010831 
0,010  740 


0,010  467 
0,010  388 
0,010  500 
0,010  402 
0,010  138 
0,010  130 

0,010  530 
0,010  588 
0,010  261 
0,010  226 
0,010  481 
0,010  400 


0,010310 


0,010  140 


0,010201 


Stöckl. 


33  b 


83 


Innere  Reibung  verschiedener  Flüssigkeiten  und  geschmolzener 

Körper. 


Zähigkeit  verdünnter  Mineralsäuren. 

Nach  Graham,  Q.  Wiedemann,  Pagliani  und  Oddone. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104, 


Salzsäure 


Prozent  ;  Z^o 

Säure     '  (Wasser  bei  20«  =  100) 


Schwefelsäure 


Säure-    1  z^ 

gehalt')  1  (Wasser  bei  20*»  =  100) 


Salpetersäure 


Prozent  ,,  ■  ^    •        v  -  .«n 

Säure         »?  ba  0«    I    ,?  beno» 


80,77 

28,58 
26,33 
25,64 
25,26 
25,00 
34,40 
20,80 
20,03 
19,61 


173,56 
163,36 
154,04 
152,87 
152,87 
149,42 
148,27 
139,65 
137,64 
134,76 


33,7 

59,0 

114,2 

228,3 

458,4 

748,3 

922,6 

1240,4 

1839,6 


106,0 

109,7 
120,7 
150,0 
231,4 
397,5 
606,4 
1414,0 
2164,0 


100 
72,85 
71,24 
67,82 
66,60 
64,30 
61,56 
58,10 
58,90 


0,022  75 
0,032  76 
0,032  88 
0,034  22 

0,034  75 
0,035  60 

0,034  59 
0,032  95 
0,029  45 


0,017  70 
0,024  56 
0,024  65 
0,025  79 
0,025  84 
0,026  76 
0,026  04 
0,024  70 
0,023  24 


')  Gramm  Säure  in  1000  ccm  Lösung. 


Zähigkeit  von  wässerigen  Schwefelsäurelösungen  bei  25°;  Auftreten  eines 

Maximum.     Beobachter:  Danstao  und  Wilson. 


HsSO« 


»iis 


HsS04        ''*•' 


H2SO4 


ViB 


70     ! 
H.SO. !     "^^ 


0/0 

HjSO* 


H,S04 1      ^ 


99,924  1,061  60 

97,513  0,85761 

95,723  0,83255 

92,300  0,850  88 


90,437  0,88508 

88,733  0,915  88 
88,001  0,925  68 
86.865  0,93366 


85,070  0,947  94 
84,970  0,929  66 
84,280  '0,925  29 
83,401  0,908  66 


80,243  0,78099 
74,746  0,536  03 
69,205  0,364  50 
64,643  0,28042 


58,356  0,205  68 
51,640  0,153  70 
49,858  0,147  06 
43,234  0,11293 


36,427 
26,492 
15,699 


0,092  39! 
0,071  19 
0,058  51 
0,008  91 


Zähigkeit  von  Caesiumnitrat-Lösungen. 

Grajiimäquivalente  in  looo  g  Lösung.     Beobachter:  Merton. 


Vt 


18'' 


It 


Vt 


0,025  13 

0,051  20 
0,076  09 

0,09958 

0,198  4 
0,2863 
0,3965 


0,017  709 
0,017  603 
0,017497 
0,017  411 
0,017063 
0,016  786 
0,016  436 


0,029  2 
0,053  2 
0,1609 
0,278  3 
0,419  o 
0,522  7 
0,642  3 


0,012  986 
0,012  936 
0,012  746 
0,012  536 
0,012314 
0,012  125 
0,011997 


0,023 
0,051 
0,107 

0,155 
0,247 

0,317 
0,452 
0,565 
0,732 


0,010  495 
0,010  468 
0,010  404 
0,010  346 
0,010  249 
0,010  175 
0,010  049 
0,009  953 
0,009  336 


0,023  14 
0,051  I 
0,1076 
0,155  7 
0,247  5 
0,317  3 
0,452  o 
0,565  2 
0,732  I 


0,008899 
0,008  883 
0,008  844 
0,008  804 
0,008  742 
0,008697 
0,008  617 
0,008  557 
0,008  480 


Verdünnte  Essigsäure.     Beobachter:  Wljkander. 


Prozentgehalt 
an  Essigsäure 


»i  bei  13** 


fj  bei  20" 


tj  bei  30" 


1;  bei  40'* 


t]  bei  50« 


2,1 
5,7 
10,8 
15,3 
19,6 
23,3 
24,4 
27,7 


0,019  06 
0,026  71 
0,031  06 
0,033  03 
0,033  54 
0,033  88 
0,033  55 
0,033  14 


0,01640 
0,022  22 
0,025  49 
0,026  82 
0,027  26 
0,027  39 
0,027  08 
0,026  64 


0,013  53 
0,017  52 
0,019  81 
0,02069 
0,020  93 
0,020  91 
0,020  73 
0.020  28 


o,oii  28 
0,014  21 
0,015  75 
0,016  26 
0,016  35 
0,016  43 
0,016  23 
0,016  03 


0,009  67 

0,01287 
0,013  27 
0,013  27 
0,013  16 
0,012  87 
0,012  97 

Stöckl.  6* 


84 


33  c 


Innere  Reibung  verschiedener  Flüssigkeiten  und  geschmolzener  Körper. 


Zähigkeit  j]  von  wässerigen  Alkohollösungen  bei  verschiedener  Temperatur  und 
Konzentration.    Auftreten  von  Maxima. 

Beobachter:  Dunstan  und  Thole. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


CH,    OH 


Methylalkohol  —  Wasser 


Vio 


<?25 


^30 


CjH, .  OH 


Aethylalkohol  —  Wasser^ 

^30 


^20 


^25 


V. 
CH,    OH 


n-Propylalkohol  —  Wasser! 

V-20  ViS  Vm 


100,0 
79,64 
58,61 

37,82 

19,74 
0,00 


0,005  852 1  0,005  525 
0,011  15  j  0,010  03 


0,01593 
0,018  16 
0,015  87 
0,010  02 


0,013  99 
0,015  67 
0,013  78 
0,008  91 


0,005  151 
0,009  098 
0,012  49 

0,013  79 
0,011  98 
0,007  98 


99,20 
78,09 
61,85 
45,57 
39,65 
20,71 
0,00 


0,012  41 
0,020  04 
0,025  10 
0,027  97 
0,027  89 
0,021  62 
0,010  02 


0,011  15 
0,018  04 
0,021  73 
0,023  51 
0,023  43 
0,018  29 
0,008  91 


0,009  905 
0,015  30 
0,018  34 
0,019  87 
0,019  36 
0,015  05 
0,007  98 


100,00 
73,13 
59,38 
28,62 
17,40 
0,00 


0,021  80!  0,019  36 
0,029  38;  0,025  09 
0,031  48!  0,02652 
0,025  48!  0,021  18 
0,020  10  0,016  97 


0,017  3Ö 
0,021  69 
0,023  06 
0,018  12I 
0,014  4d 


0,010  02  0,008  91!  0,007 


Zähigkeit  von  Lösungen  in  Amylacetat  bei  25*^. 

Äquimolekulare  Lösungen:  Vio"  Grammolekül  ist  gelöst  in  6  ccm  Amylacetat. 


Gelöste  Substanz 


»?25 


Gelöste  Substanz 


^25 


Gelöste  Substanz 


V-r^ 


Gelöste  Substanz 


%5 


Aethyl  m-Hydroxy- 

benzoat 
Aethylsalicylat 
Anisol 
Benzhydrol 
Benzylacetat 
Benzylalkohol 
Benzylmethyläther 


0,015  87 
0,010  45 
0,008  265 
0,014  96 
0,009  738 
0,010  35 
0,008  479 


Chlorphenol-m 

-0 

-P 
Kresol-m 

„    -o 

„    -P 


0,012  44 
0,012  02 
0,012  70 
0,011  67 
0,011  65 
0,011  69 


Naphthol-a 

„      -ß 
Nitrophenol-m 
-0 

-P 
Phenetol 


0,015  49 
0,015  98 
0,014  49 
0,010  51 
0,015  64 
0,008  550 


Phenol 
Phenylacetat 
Tolylmethyläther-m 
„  -o 

-P 


0,011  05 
0.009  31^ 
0,008  784 
0,008  659 
0,008  602 


Zähigkeit  der  Lösungen  von  Allylalkohol  in  Wasser.    Beobachter:  Dunstan. 


Vo  Allylalkohol 


^■25 


7o  Allylalkohol 


^25 


0/0  Allylalkohol  |       tj^^ 


7o  Allylalkohol  I       -rj-i^ 


100 
83,20 
69,56 
65,00 


0,012  32 
0,015  37 
0,01750 
0,017  96 


56,63 
48,56 
47,82 
47,31 


0,018  91 
0,018  92 
0,018  91 
0,018  87 


46,88 
45,21 
36,53 
35,53 


0,018  95 
0,018  88 
0,018  46 
0,018  34 


33,70 
25,98 
14,06 


0,017  89 
0,016  82 
0,01349 
0,008  91 


Zähigkeit  von  binären  Gemischen  bei  ihren  Siedepunkten.   Beobachter:  Findiay. 


Benzol  und  Tetrachlorkohlenstoff 


Gewichtsproz. 
Tetrachlor- 
kohlenstoff 


Temp. 


V 


Benzol  und  Aethylalkohol 


Gewichts- 

?iroz. 
kohol 


Temp. 

^ 

79,3" 

0,003  17 

74,8 

0,003  27 

70,6 

0,003  34 

69,2 

0,003  36 

67,4 

0,003  41 

66,9 

0,003  44 

66,8 

0,003  61 

67,1 

0,003  77 

69,1 

0,004  16 

72,7 

0,004  38 

77,1 

0,004  42 

Aceton  und  Chloroform 


Gewichts- 
proz. 
Aceton 


Temp. 


V 


Benzol  und  Methylalkohol 


Gewichts- 
proz. 
Benzol 


Temp. 


26,6 
46,2 
53,9 
77,2 
89,1 

IOC 


79,3" 

77,6 

76,7 

76,4 

75,8 

75,5 
75,4 


0,003  17 
0,003  46 
0,003  75 
0,003  86 
0,004  26 
0,004  61 
0,004  97 


1,30 
4,30 
6,90 
15,20 
22,4 
37.3 
47,4 
70,3 
88,0 
100 


6,79 
12,20 

27,4 
36,1 
53,5 
59,6 
68,7 
80,4 
100 


60,2" 

62,0 

62,8 

63,0 

62,1 

60,0 

59,2 

58,2 

57,1 

55,4 


0,003  898 
0,003  80 
0,003  67 
0,003  37 
0,003  20 
0,002  89 
0,002  81 
0,002  66 
0,002  58 
0,002  38 


18,14 

31,60 

41,60 

50,1 

63,3 

70,4 

78,5 

90,4 

91,9 
100 


63,7° 

0,003  26 

59,9 

0,003  47 

58,2 

0,003  54 

57,6 

0,003  59 

57,4 

0,003  59; 

57,2 

0,003  61 

57,3 

0,003  ' 

57,6 

0,003  ' 

59,0 

0,003  ' 

59,6 

0,003  j 

79>3 

0,003  I; 

Chloroform  und  Aethylalkohol 


Gewichtsproz. 
Alkohol 


5,78 
10,05 
10,91 
24,02 
35,28 

44*7 
56,1 
68,8 
83,6 
100 


Temp. 


60,2« 

58,5 

58,4 

58,5 

59,8 

61,5 

63,5 

66,4 

69,8 
73,4 
77,1 


0,003  99 
0,004  00 
0,004  04 
0,004  06 
0,004  40 
0,004  46 
0,004  62 
0,004  68 
0,004  67 
0,004  57 
0,004  42 


Tetrachlorkohlenstoff  und  Aethylalkohol 


Gewichtsproz. 
Alkohol 


4,58 
6,71 
9,65 
20,96 
30,2 
36,6 
58,8 
73,0 
100 


Temp. 


75,6» 
65.1 

64,5 
64,0 

63,8 
64,2 
64,8 
67,7 
70,5 
77,1 


V 


0,004  99 
0,005  18 
0,005  21 
0,005  20 
0,005  30 
0,005  30 
0,005  26 
0,005  10 
0,004  90 
0,004  42 


Mischung  von  Terpentinöl 
und  Kolophonium  bei  7,r, 

Beobachter:  Glaser. 


Vo  Gehalt  an 
Kolophonium 


30 
60 
70 
80 
90 
100  (berechnet) 


V 


0,019 
0,15 
3,4  •  10' 
2,2  •  10' 
9,2  •  10" 
4,7  •  io| 
1,0  •  10* 


Stöcki. 


34 


85 


Abhängigkeit  der  absoluten  Zähigkeit  wässeriger  Lösungen 

von  der  Konzentration. 

! 

Lit.  Tab. 

\2,    S.    104. 

1 

Rohrzucke*'l'^<s"tio'^n 

Beobachter 

:   Hosking: 

40  Proz. 

Proz. 

5  Proz. 

I 

Proz. 

20  Proz. 

10 

Temp.   i 

V 

Temp.   :         ri 

Temp. 

V 

Temp.  ' 

n 

Temp. 

n 

i 

o'loo 

0,147  6 

0,00       0,037 

20 

0°,00 

0,024  36 

0 
0,10    0,020  38 

oao 

0,018  Ol 

8,87 

0,0939 

5,43      0,030 

02 

5,10 

0,020  42 

5,26    0,01 

716 

7,10 

0,014  37 

12,79 

0,079  8 

13,02      0,023 

51 

10.42 

0,017  22 

12,58     0,01 

^81 

13,32 

0,012  18 

20.23 

0,060  04 

20,04      0,019 

10 

20,17 

0,013  22 

20,29     0,011 27 

20,00 

0,010  31 

29.98 

0,042  33 

30,44      0,014 

46 

29.89 

0,010  44 

30,43     0,008  89 

30,43 

0,008  04 

i   40,44 

0,031  00 

40,31      0,011 

71 

40,30 

0,008  38 

40,40    0,007  25 

40,18 

0,00667 

i  0O3I 

0,023  90 

50,30      0,009  52 

50,35 

0,006  96 

50,46     0,006  05 

50,13 

0,005  54 

60,51 

0,018  84 

60.20      0,007  97 

60,27 

0,005  90 

60,34    0,005  17 

60,54 

0,004  70 

70,06 

0,015  50 

70,06      0,006 

7.5 

70,36 

0,005  09 

70,25    0,004  49 

70.04 

0,004  10 

80.32 

0,012  79 

80,21      0,005 

83 

80.31 

0,004  46 

80,00    0,003  99 

80,06 

0,003  615  1 

1   90,11 

0,010  86 

90,21      0,005  og 

89.78 

0,003  90 

89,84     0,003  505 

90,00 

0,003  20 

Kochsalzlösungen 

. 

Beobachter 

:  HoskJne 

20 

Proz. 

10 

Proz. 

5 

Proz. 

I  Proz.               1 

Temp. 

*; 

Temp.                 /, 

Temp. 

r, 

Temp. 

0 

0 
0.72 

0,025  g 

I        ^m 

0,020  35 

o"oo 

0,018  61 

oi',00         0,01798 

i      1,24 

0,025  4 

7             4,99 

0,017  38 

4,90 

0,016  05 

6,39         0,014  60 

5,46 

0,022  4 

0           11,80 

0,014  50 

10,89 

6,013  57 

11,76         0,012  54 

5,95 

0,022  0 

3           20,46 

0,011  81 

20.22 

0,010  78 

20,26         0,010  09 

1    12,48 

0,018  4 

7           30,72 

0,00947 

30,12 

0,008  72 

30,08         0,008  09 

i    21.20 

0,014  5 

9           40.30 

0,007  97 

40,86 

0,007  14 

40,15         c 

),oo6  64 

1    30.69 

0,012  2 

2           50,72 

0,006  71 

50,19 

0,006  14 

50,42         0,005  565 

!    40,57 

0,0I0  I 

3           60,67 

0,005  84 

60,84 

0,005  24 

60,39         0,004  86 

!    51,65 

0,008  4 

25         70,72 

0,005  12 

70,10 

0,004  55 

70,10         0,004 16 

'    60,05 

0,0073 

6           80,27 

0,004  52 

80,25 

0,003  98 

80,32          0,003  66 

70,62 

0,006  4 

2           91,30 

0,00396 

90,60 

0,003  515 

90,24          0,003  24 

1    80,88 

0,005  6 

5                            j 

i 

90,60 

0,005  0 

4 

1 

Andere  l 

.ösunger 

1. 

i 

Beobachte! 

-:  Getman. 

1?  b« 

ii  iS« 

Konzentr. 

NaCl 

1 

NaBr 

NaNOa 

KQ 

KBr 

KJ 

KNO3 

10 

0,012  5 

9     1     0,01149 

0,011  46 

0,010  56 

0,010  32 

0,010  27 

0,010  44 

20 

0,015  5 

9         0,012  31 

0,012  99 

0,010  89 

0,010  24 

0,01000 

0,010  53 

30 

0,020  3 

0         0,013  47 

0,015  49 

0,011  20 

0,010  12 

i     0,00975 

— 

40 

— 

0,015  56 

;            0,01789 

— 

0,010  09 

0,009  63 

— 

50 

— 

0,018  05 

!          — 

— 

0,010  32 

0,00966 

— 

60 

— 

0,020  97 

— 

— 

— 

0,009  85 

— 

70 

— 

0,025  91 

1          — 

— 

•          — 

1     0,010  05 

— 

80 

— 

— 

— 

— 

— 

■     0,010  46 

— 

90 

— 







1          

0,010  85 

— 

100 

'          ~~ 

0,011  64 

Stöckl. 


86 


35 


Spezifische  Zähigkeit  wässeriger  Normallösungen. 

der  Konzentration. 


Änderung   mit 


Zähigkeit  des  Wassers  bei  der  Versuchstemperatur  =  i  gesetzt, 
Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tem- 
peratur 


normal 


—  normal    —  normal 

2  4 


normal 


Beobachter 


Äthylaminchlorhydrat .   . 
Aluminiumsulfat  .... 

Ameisensäure 

Ammoniak 

Ammoniumchlorid    .   .   . 

>> 
Ammoniumnitrat  .... 
Ammoniumsulfat  .... 
Arsensäure-ortho  .... 
Baryumchlorid  ..... 

j> 
Baryumnitrat       .... 
Berylliumsulfat     .... 

Bleinitrat 

Bromwasserstoff  .... 
Buttersäure,  normale  .   . 

»        -iso 

Cadmiumchlorid  .... 
Cadmiumnitrat      .... 

Cadmiumsulfat 

Caesiumchlorid 

Calciumchlorid 

Calciumnitrat 

Chlorsäure 

Diaethylaminchlorhydrat 
Dichloressigsäure  .... 

Dimethylamin 

Dimethylaminchlorhydrat 

Eisenchlorid 

Essigsäure 

Kaliumacetat 

Kaliumbichromat  .  .  . 
Kaliumchlorid 

Kaliumchromat 

Kaliumferricyanid  .  .  . 
Kaliumferrocyanid  .  .  . 
Kaliumhydroxyd  .   .   .   . 

Kaliumjodid 

Kaliumkarbonat   .   .   .   . 


0 
25 
26 
25 
25 
25 
17,6 
25 
25 
25 
17,6 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
20 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
17,6 
25 
17,6 
25 
25 
25 
25 
25 
17,6 
17,6 
25 


1,1667 
1,4064 
1,0312 
1,0245 
0,9884 

0,977 

0,9722 

1,1114 

1,2707 

1,107 

1,1228 

1,0893* 

1,3600 

1,1010 

1,0320 

1,2803 

1,2728 

1,1342 
1,1648 

1,3476 
0,9775 
1,1563 
1,2880 
1,1172 
1,0520 

1,3297 
1,2649 

1,3044 
1,1058 
1,2816 

1,1131 
1,258 

0,978 
0,9872 

1,1133 

1,0610 

1,1124 

1,1294 

0,912 

1,142 

1,1667 


1,0793 
1,1782 
1,0169 
1,0105  I 
0,9976 

0,9862  j 
1,0552  I 
1,1291 

1,0572 

1,0437 
1,1620 
1,0418  1 
1,0164  I 

1,1317 

1,1287  j 
1,0631 
1,0742  I 
1,1574 

1,0764 

1,0553 
1,0255 
1,1540 
1,1318 
1,1440 
1,0530 
1,1334 
1,0596 

1,0061 

0,9874 
1,0528 
1,0211 
1,0514 
1,0637 


1,0784 


1,0386 
1,0825 
1,0092 
1,0058 
0,9990 

0,9908 
1,0302 
1,0595 

1,0263 
1,0214 

1,0749 
1,0174 
1,0095 
1,0637 
1,0661 
1,0310 

1,0385 
1,0780 

1,0362 

1,0218 
1,0145 
1,0746 
1,0640 
1,0632 
1,0257 
1,0602 
1,0304 

1,0034 

0,9903 
1,0224 
1,0108 
1,0228 
1,0313 


1,0391 


1,0190 
1,0381 
1,0049 
1,0030 
0,9999 

0,9958 
1,0148 
1,0309 

1,0128 
1,0084 

1,0151 
1,0066 
1,0068 
1,0308 
1,0322 
1,0202 
1,0177 
1,0335 

1,0172 

1,0076 
1,0059 

1,0367 
1,0287 
1,0300 
1,0132 
1,0302 
1,0171 

0,9999 

0,9928 
1,0116 
1,0182 
1,0116 
1,0130 


1,0192 


Kanitz 
Wagner  (2) 
Reyher 
Kanitz 

,, 

!  Arrhenius 

Kanitz 

j, 
Reyher 
Arrhenius 
Wagner  (2) 


Reyher 

Mützel 
Wagner  (2) 


Mützel 
Wagner  (2) 
Reyher 
Kanitz 


Reyher 
Arrhenius 
Kanitz 
Arrhenius 
Wagner  (2) 


Kanitz 
Arrhenius 

„ 
Kanitz 


*  Extrapoliert  aus  der  V**  norm.  Lösung.    Wagner  (3). 


Stöckl. 


35a 


87 


Spezifische  Zähigkeit  wässeriger  Normallösungen.     Änderung  mit 

der  Konzentration. 

Zähigkeit  des  Wassers  bei  der  Versuchstemperatur  =  i  gesetzt. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


^"l  I  —  normal  i  —  nonnal  i  —  normal  i  -r-  normal 
peraturi    i  <   2  I   4  8 


Beobachter 


Kaliumnitrat 

>f 
Kaliumsulfat     

1? 

Kobaltchlorid 

Kobaltsulfat 

Kobaltnitrat 

Kupferchlorid 

Kupfemitrat 

Kupfersulfat 

>» 
Lithiumchlorid 

>» 
Lithiumsulfat 

» 

Magnesiumchlorid 

Magnesiumnitrat 

Magnesiumsulfat 

Manganchlorid 

Mangannitrat 

Mangansulfat 

Methylamin 

Methylaminchlorhydrat  .    . 

Milchsäure     

Natrium,  acetylendicarbon- 

saures 

Natrium,  adipinsaures     .    . 

„        ameisensaures  .   . 

„        anissaures     .   .   . 

„        azelainsaures    .   . 

,.        apfelsaures    .   .   . 

„        benzoesaures    .   . 

„        bemsteinsaures    . 

„        iso-bemsteinsaur. 

„        brenzweinsaures  . 

„        m-brombenzoe- 
saures 

P- 

„        -bromid     .   .   .   . 

„   normal-butter- 
saures   


0 

17,6 
25 
17,6 
25 
25 
25 
25 
25 
25 

17,6! 
25  ! 

17,6  i 

25  ! 

17,6' 

25 

25 

17,6 

25 

25 

25 

25 

25 

25 

25 

25 


25 
25 
25 
25 


25 
25 
25 

25 
25 


25 


0,959 

0,9753 

1,101 

1,1051 

1,2041 

1,3543 

1,1657 

1,2050 

1,1792 

1,368 

1,3580 

1,147 

1,1423 

1,299 

1,2905 

1,2015 

1,379 
1,1706 

1,3673 
1,2089 
1,1831 
1,3640 

1,1554 
1,0607 

1,2499 


1,5539 
1,2069 

1,8037 
1,3769 
1,6498 

1,3899 
1,3870 
1,4775 


1,0639 
1,6773 


0,9822    0,9870 


1,0486 

1,0975 
1,1598 
1,0754 
1,0977 
1,0802 

1,1603 

1,0665 

1,1372 
1,0940 

1,0824 
1,1639 
1,0982 
1,0867 
1,1690 
1,0821 
1,0285 
1,1192 


1,2365 
1,0947 
1,3227 
1,4272 

1,1657 
1,2788 
1,1792 
1,1784 
1,2126 

1,3114 
1,3099 
1,0299 

1,2933 


1,0206 
1,0482 
1,0766 
1,0318 

1,0470 
1,0400 

1,0802 
1,0314 

1,0655 
1,0445 

1,0396 
1,0784 
1,0481 
1 ,0426 
1,0761 
1,0340 
1,0142 
1,0585 

1,1438 
1,1123 
1,0447 
1,1462 
1,2105 
1,0800 

1,1303 
1,0849 
1,0928 
1,1104 

1,1615 
1,1446 
1,0148 

1,1363 


0,9921 

1,0078 
1,0232 
1,0402 
1,0180 
1,0268 
1,0179 

1,0384 

i,oii6 

1,0320 
1,0206 

1,0198 
1,0320 
1,0230 
1,0235 
1,0366 
1,0170 
1,0068 
1,0319 

1,1046 

1,0575 
1,0231 
1,0721 
1,1668 
1,0381 
1,0633 
1,0448 
1,0472 
1,0580 

1,0680 
1,0750 
1,0078 

1,0659 


Arrhenius 
Wagner  (2) 
Arrhenius 
Wagner  (2) 


Arrhenius 
Wagner  (2) 
Arrhenius 
Wagner  (2) 
Arrhenius 
Wagner  (2) 
Wagner  (2) 
Arrhenius 
Wagner  {2) 


Kanitz 

„ 
Reyher 

Lauenstein 

,, 
Reyher 
Lauenstein 


Reyher 
Lauenstein 


Reyher 


Stöckl. 


351. 


Spezifische  Zähigkeit   wässeriger  Normallösungen.     Änderung   mit 

der  Konzentration. 

Zähigkeit  des  Wassers  bei  der  Versuchstemperatur  =  i  gesetzt. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


—  normal  1  —  normal  ;  —  normal 

I  2  4 


Substanz 


Tem- 
peratur 


normal  1      Beobachter 


Natrium,  iso-buttersaures 
iso-capronsaures 
Chlorid       .    .    . 


m-chlorbenzoe- 
saures       .   .   . 
chlorsaures   .   . 
überchlorsaures 
m-cyanbenzoe- 
saures    .... 
essigsaures    .   . 
fumarsaures 
glykolsaures     . 
-hydroxyd     .    . 
hydrozimtsaures 
itakonsaures     . 
-karbonat      .    . 
korksaures    .   . 
maleinsaures    . 
malonsaures 
mesakonsaures . 
milchsaures  .   . 
-monoorthoarseniat 
-mono-orthophos- 

phat 

m-nitrobenzoe- 

saures    

o- 

P 

oxalsaures.   .   .   . 

m-oxybenzoe- 

saures 

P- 
phenoxylessig- 

saures 

phenylglykolsaures 
phtalsaures  . 
iso-phtalsaures 
propionsaures 
salizylsaures 
salpetersaures 
salpetersaures 


0 

25 
25 

17,6: 
20 
25 

25 
25 
25 

25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 

25 

25 
25 
25 
25 

25 
25 

25 

25 

25 

25 

25 

25 

17,6 

25 


1,6845 

1,093 

1,1069 

1,0973 

1,7275 
1,0901 
1,0462 


1,3915 
1,3126 
1,3410 
1,2355 
1,9113 
1,3771 
1,2847 

1,2803 
1,2592 
1,4222 
1,4988 
1,5108 

1,4877 

1,7058 
1,7135 


1,7027 
1,7388 

1,7505 

1,7774 

1,4905 

1,4821 

1,5380 

1,5302 

1,051 

1,0655 


1,2997 
1,3770 


1,0471 

1,3019 
1,0421 
1,0183 

1,2840 
1,1806 
1,1564 
1,1585 
1,1087 
1,3611 
1,2018 

1,1367  : 

1,2950  I 
1,1114 

1,1117  I 

1,1876  I 

1,2232  , 
1,2225 

I 
1,2120   i 

1,2855   I 

1,3016  ; 
1,2369  I 


1,2359 
1,2939 

1,3126 
1,3063 
1,2246 
1,2124 
1,2352 
1,2231 

1,0259 


1,1428 
1,1713 


1,0239 

1,1396 
1,0219 
1,0096 

1,1300 
1,0889 
1,1099 
1,0797 
1,0560 
1,1694 
1,1215 
1,0610 
1,1368 

1,0399 
1,0403 
1,0929 
1,1043 
1,1061 

1,1037 

1,1345 
1,1400 
1,0889 
1,0573 

1,0883 
1,1326 

1,1478 
1,1469 
i,iiii 
1,1026 
1,1122 
1,1052 


1,0707 
1,0819 


1,0126 


1,0508 

1,0652 
1,0685 
1,0210 
1,0282 

1,0278 
1,0640 

1,0727 

1,0713 
1,0614 

1,0514 
1,0548 
1,0544 

1,0069 


Reyher 

Arrhenius 

Mützel 

Reyher 


1,0705 

Lauenstein 

1,0117 

Reyher 

1,0028 

„ 

1,0653 

Lauenstein 

1,0439 

Reyher 

1,0234 

Lauenstein 

1,0453 

,, 

1,0302 

Kanitz 

1,0857 

Lauenstein 

1,0693 

„ 

1,0310 

Kanitz 

1,0664 

Lauenstein 

1,0101 

„ 

1,0089 

„ 

1,0436 

», 

1,0512 

Reyher 

1,0509 

,» 

Lauenstein 


Reyher 

,, 
Arrhenius 
Reyher 


Stöckf. 


35 


Spezifische  Zähigkeit   wässeriger  Normallösungen. 

der  Konzentration. 


Änderung  mit 


Zähigkeit  des  Wassers  bei  der  Versuchstemperatur  =  i  gesetzt. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


Tem-     _-_ 
peratur    i 


normal  i  —  normal  |  —  normal !  ^-  normal !      Beobachter 

I  2  i  4        .       !  8  ! 


Natriiun,  schwefelsaures  .   . 

ft 
terephtalsaures    . 
a-toluylsaures 
m-       „ 
o- 

P- 

iso-valeriansaures 

weinsaures    .   .   . 

zimtsaures    .    .    . 

zitrakonsaures  .    . 

zitronensaures  .    . 

Nickelchlorid 

Nickelnitrat 

Nickelsulfat 

Phosphorsäure-Ortho-  .   .    . 

Propionsäure 

Quecksilberchlorid    .    .    .   . 

Rubidiumchlorid 

Salpetersäure 

Salzsäure 

Schwefelsäure 

Silbemitrat 


Strontiumchlorid  .... 

Strontiiunnitrat    .... 
I  Tetraaethylammonium- 

!       Chlorid 

■  Tetramethylammonium- 
chlorid   

Tetramethylammonium- 
hydroxyd     

Thallonitrat 

Triaethylaminchlorhydrat 

Trimethylamin 

Trimethylaminchlorhydrat 

Überchlorsäure     .... 

Valeriansäure,  Iso-  .    .    . 

Zinkchlorid 


Zinknitrat 
j  Zinksulfat 


0   i 
17,6 

25 

25 

25 


25 
25 

25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 


25 
25 
25 


25 

25 
25 


25 


25 

17,6 

25 

25 

17,6 

25 


1,230 
1,2291 

1,7638 
1,7024 

1,7918 

1,3365 

1,4261 
1,3856 
1,2055 
1,1800 

1,3615 

1,2871 

1,1968 

1,0460* 

0,9846 

1,0266 

1,0671 

1,0898 

1,1150 

1,0576 

1,1411 

i,"5o 
1,5540 
1,1634 

1,3160 

0,9471* 

1,4862 

1,6838 

1^1929 
1,0118 

1,189 

1,1890 

1,1642 

1,362 

1,3671 


1,1058 
1,2067 
1,3205 
1,2639 

1,3261 

1,3331 
1,1502 

1,3554 
1,1891 

1,1730 
1,0968 
1,0840 
1,1615 

1,1331 
1,0991 


1,0115 
1,0338 

1,0433 
1,0491 

1,0674 
1,0491 

1,2390 

1,0777 

1,1463 

1,2140 
1,2992 
1,2117 
1,0032 


1,0959 
1,0857 


1,0522 
1,0984 
1,1489 
1,1007 
1,1617 
1,1488 

1,1572 
1,0724 

1,1591 
1,0978 
1,0847 

1,0443 
1,0422 

1,0751 
1,0656 
1,0471 
i,on6 

1,0052 
1,0166 
1,0216 
1,0240 

1,0338 
1,0240 

I,IIIO 

1,0381 

1,0720 
0,9865 
1,1030 
1,1430 
1,1012 
0,9998 
1,0750 

1,0526 
1,0390 


1,0235 
1,0538 
1,0710 
1,0310 
1,0786 
1,0713 
1,0773 
1,0300 
1,0702 
1,0532 
1,0470 
1,0210 
1,0195 
1,0323 
1,0312 
1,0264 
1,0042 

1,0027 
1,0095 
1,0082 
1,0114 

1,0141 

1,0114 


Arrhenius 
!  Wagner  (2) 
;   Lauenstein 


Reyher 
Lauenstein 


Wagner  (2) 

„ 

„ 
Reyher 

„ 
W^ner  (2)       j 

Reyher 

Wagner  (2) 

„ 
Wagner  (3) 
„       (2) 


1,0520    I    Kanitz 


1,0187 


1,0352 
0,9932 
1,0495 
1,0677 
1,0500 
0,9992 
1,0375 

1,0238 
1,0186 


1,1726         1,0824    j      1,0358 


*  Extrapoliert  aus  der  ','4  norm.  Lösung.     Wagner  (3). 


Wagner  (2) 
Kanitz 


Reyher 

„ 
Arrhenius 
Wagner  (2) 

„ 
Arrhenius 
Wagner  (2) 


Stöckl. 


eo 


35  d 


Spezifische  Zähigkeit  wässeriger  Normallösungen.     Änderung   mit 

der  Konzentration. 

Zähigkeit  des  Wassers  bei  18"  =  i  gesetzt. 
Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Temp. 


Grammoleküle  im  Liter 


0,25 


0,5 


Beobachter 


Bernsteinsäure  . 
Bromwasserstoff 


Chlorwasserstoff 


Kaliumbromid 


Kaliumchlorid 


Kaliumhydroxyd 
Kaliumjodid  .   . 


Kaliumkarbonat   .... 

„  saures  . 

Kaliumnatriumtartrat     . 

Kaliumoxalat 

Kaliumphosphat,  normales 

„    einfach  saures 

„    zweifach 
Kaliumsulfat     .   .  , 
„  saures 

Kaliumtartrat   .   .   . 
Natriumhydroxyd 
Natriumkarbonat .   . 

„  saures 

Natriumphosphat,  normales 

„    einfach  saures 

„    zweifach  saures 
Natriumsulfat,  saures  . 
Natriumtartrat     .   .   , 
„  saures 

Oxalsäure 

Phosphorsäure,  Ortho- 
Weinsäure 


')  Extrapoliert. 


18 
0 

15 
25 

0 
15 
25 

0 
15 
25 

0 
15 
25 
18 

0 
15 
25 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 
18 


1,052 


1,025 


1,059 
1,031 
1,112 
1,049 
1,126 
1,095 
1,057 
1,052 

1,080 

1,059 
1,120 

1,057 
1,220 
1,189 
1,076 

1,059 
1,148 
1,094 

1,045 
1,064 


(i,iio)i) 


0,987    I  0,970     0,962 


1,051 


1,138 
1,065 
1,252 
1,103 
1,298 
1,206 
1,146 
1,106 
1,075 
1,195 
1,108 

1,274 
1,121 

1,504 
1,427 
1,182 
1,100 

1,335 

(1,198)!] 

1,072 

1,143 
1,160 


0,650 
0,514 
1,020 
0,667 

0,529 
0,911 
0,601 
0,483 
0,931 
0,622 
0,502 
1,110 
0,854 
0,583 
0,467 

1,341 
1,121 
1,679 
1,232 
1,759 
1,542 
1,306 


1,149 

1,352 

1,489 

— 

1,234 

1,537 

1,667 

3,128 

1,260 

— 

1,409 

2,313 

1,260 

1,622 

1,823 

— 

(1,199)^) 

— 

1,3" 

1,739 

1,412 

— 

0,657 
0,529 
1,041 

0,695 
0,557 
0,837 
0,585 
0,477 
0,886 
0,615 
0,507 
1,237 
0,778 

0,552 
0,458 
1,950 
1,290 


2,309 


Moore 
Taylor  und 
Ranken 


0,671 

0,544 

1,059 

0,725 

0,585 

0,815 

0,582 

0,486       — 

0,880       — 

0,625  j     — 

0,517       — 

-     i  1,578 
0,748 

0,544 
0,459 


Moore 
Taylor  und 
Ranken 


2,837 


2,874 


Stöckl. 


36 


91 


j  Spezifische 

Zähigkeit 

2  wässeriger  Lösungen  bis 
dünnungen. 

ZU   großen  Ver- 

«•  =  Anzahl  von  Grammäquivalenten  im  Liter  Lösung.                                     | 

Gr  =  Gröneisea.    A  = 

=  Applebey.    Lit  Tab.  42,  S.  104.                                 1 

Substanz 

Temp.         m 

2 

Beüb. 

Substanz 

Temp. 

m                2 

Beob. 

Bleinitrat     .   .   . 

18     0,9926 

1,0991 

Gr. 

Lithiumnitrat  .  . 

0 

18 

3,120       1,490  6 

A. 

„ 

18 

0,4962 

1,043  65 

„ 

18 

2,528       1,349  85 

», 

„ 

18 

0,19864 

1,016  51 

» 

18 

1,1            1,102  3 

Gr. 

ff 

18 

0,0993 

1,00859 

»> 

18 

0,5         ^  1,050  32 

„ 

Calciumchlorid    . 

18 

I 

1,150 1 

„ 

18 

0,2653  '  1,027  8 

A. 

tf 

18 

0,5 

1,075 13 

„ 

18 

0,1          1  1,011  23 

Gr. 

ff 

18 

0,1 

1,016  74 

„ 

18 

0,05       i  i,oo6  22 

», 

Calciumchromat 

18 

I 

1,274  3 

„ 

18 

0,025     i  1,003  64 

,» 

" 

18 

0,5 

1,12950 

„ 

18 

0,0131     1,002  00 

A. 

18 

0,1 

1,026  42 

„ 

18 

0,00724  1,001  24 

„ 

" 

18 

0,05 

1,014 10 

,» 

25,01 

0,0567     1,006  7 

„ 

Kaliumchlorid.   . 

18 

I 

0,982  0 

„ 

25,01 

0,0174     1,002  6 

,» 

!          " 

18 

0,5 

0,98975 

„ 

25,02 

5,849       3,0255 

„ 

» 

18 

0,2 

0,995  94 

„ 

25,02 

4,578       2,057  7 

»» 

j> 

18 

0,1 

0,99823 

,» 

25,02 

3,8541     1,740  75 

,1 

Kaliimijodid    .   . 

18 

5,6 

1,013 

i> 

25,02 

2,2719     1,315  I 

„ 

,, 

18 

I 

0,920 1 

>> 

25,02 

0,9663     1,111 2 

„ 

i         " 

18 

0,5 

0,955  09 

„ 

25,02 

0,5385     1,059  75 

», 

!                    " 

18 

0,2 

0,981 13 

,> 

25,02 

0,2333     1,026  7 

»» 

18 

0,1 

0,99079 

„ 

25,02 

0,1071     1,012  5 

,» 

»> 

18 

0,05 

0,995  91 

„ 

25,02 

0,0825     1,009  9 

,» 

Kaliumjodat    .   . 

18 

0,2 

1,0270 

Lithiiunsulfat  .   . 

18 

I              1,303  0 

Gr 

Kaliumnitrat  .   . 

18 

I 

0,9624 

» 

18 

0,5           1,142  8 

» 

„ 

18 

0,5 

0,974  51 

>» 

18 

0,2           1,057  2 

»» 

>» 

18 

0,2 

0,98828 

„ 

18 

0,1           1,029  4 

»» 

» 

18 

0,1 

0,994 10 

„ 

18 

0,05          1,015  6 

»» 

>» 

18 

0,05 

0,997  18 

„ 

18 

0,025     i  1,008  1 

», 

Kaliumoxalat  .   . 

18 

I 

1,1129 

Magnesiumchlorid 

18 

I              1,212  6 

1» 

»j 

18 

0,5 

1,055  3 

„ 

18 

0,2           1,042  32 

,» 

» 

18 

0,2 

1,0236 

„ 

18 

0,025       1,006  37 

,1 

1          " 

18 

o,i 

1,012  7 

Magnesiumsulfat 

18 

1,0002     1,381  I 

„ 

1  Kaliumsulfat  .   . 

18 

I 

1,101 2 

»» 

18 

0^           1,1733 

„ 

j 

18     0,1 

1,011 13 

>, 

18 

0,2                 ;    1,067  3 

» 

i         " 

18 

0,025 

1,00334 

>» 

18 

0,1         \  1,033  9 

» 

Lithhimchlorid    . 

18 

I 

1,149  8 

», 

18 

0,025     1,00767 

„ 

»> 

18 

0,1 

1,016  12 

Natriumchlorid  . 

18 

I              1,085  8 

»» 

Lithiumjodat  .   . 

18 

3 

3,272 

»» 

18 

0,5         i  1,04099 

»» 

» 

18 

I 

1,3882 

>t 

18 

0,2           1,016  72 

»» 

f> 

18 

0,2 

1,0624 

»» 

18 

0,1         :  1,008  63 

» 

i         " 

18 

0,05 

1,015  8 

„ 

18 

0,05         :  1,004  62 

»» 

»> 

18 

0,025 

1,008  61 

Natriumnitrat     . 

18 

I              1,054  3 

f. 

Lithiumnitrat .   . 

0 

2,508 

1,277  0 

„ 

18 

0,5           1,021 9 

f» 

»» 

0 

2,099 

1,2067 

„ 

18 

0,2           1,008 18 

»> 

1 

0 

1,134 

1,0875 

„ 

18 

0,1      ;  1,004  41 

„ 

„ 

0 

0,4818 

1,032  5 

» 

18 

0,05         1,002  34 

„ 

„ 

0 

0,2294 

1,015  45 

Natriumjodat  .   . 

18 

0,2           1,049  6 

ff 

„ 

0 

0,1026 

1,0076 

Rohrzucker .   .   . 

18 

0,2           1,208  2 

f, 

" 

0 

0,0401 

1,0032 

„ 

18 

0,05         1,046  3 

„ 

1 

18 

4,363 

1,934  6 

„ 

18 

0,02         1,017  95 

" 

StöckL 


92 


37 


Spezifische  Zähigkeit  organisch 

er  Flüssigkeiten 

bei  versc 

jhiedenen  Temperaturen. 

üssigkeitsmenge  durch  ein  Kapillarrohr 

bei  «",  T,„  die  Durch- 

Ist  T  die  Durchflußzeit 

emer  Fl 

flußzeit  des  gleichen  Volumens  Wasser  durch  das  gleiche  Kapillarrohr  und 

unter  gleichem  Druck 

bei  o°,  so  ist  die  spezifische  Zähigkeil 

Zj  der  Flüssigkeit 
T 

9.       -rr^^ 

~t  — 
Dabei  ist  die  Zähigkeit  des  Wassers  bei  o 

T 
'  gleich  100 

gesetzt. 

Lit.  Tab. 

42,  S.  104. 

Substanz 

j 

«15 

1 

2-20            Z 

25 

230 

2^40 

2'50 

Beobachter 

Aceton 

24 

23 

-ZT.               21 

20 

18 

16 

Pfibram  u.  Handl  (3) 

» 

22 

21,5 

21,1           20,7           20,3 

19,4 

18,6 

Rellstab 

Äthylacetat   .... 

28,8 

26,7 

25,0     i      23,6     j      22,2 

19,9 

17,9 

Pi'ibram  u.  Handl  (i) 

„ 

29,9 

28,5 

27,8           26,2 

25,0 

22,6 

20,3 

Rellstab 

Äthylaether  .... 

14,5 

13,8 

13,1    1     12,4 

",7 

Pfibram  u.  Handl  (2) 

» 

19,3 

19,2 

19,1     i       19,0 

18,9 

Rellstab 

„ 

16,0 

15,2 

14,5            13,8 

13,1 

Wijkander 

Äthylbenzoat    .   .   . 

148,8 

135,5 

122,1           108,7 

98,0 

82,2 

69,6 

Rellstab 

j, 

144,7 

89,8 

66,4 

de  Heen 

Äthylbromid  .... 

24 

22,5 

21                2 

0 

19,5 

Pfibram  u.  Handl  (2) 

Äthylbutyrat     .   .   . 

42,9 

40,4 

37,9        3 

5,4 

32,9 

28,9 

25,7 

(I) 

,» 

38,2 

36,4 

34,6        3 

2,8 

31,0 

27,4 

23,8 

Rellstab 

,, 

39,6 

31,7 

26,9 

de  Heen 

Äthylenbromid  .  .   . 

103,4 

95,2    !     8 

9,0 

83,5 

Pfibram  u.  Handl  (i) 

Äthylenchlorid  .   .    . 

49,8 

46,5        4 

3,5 

40,5 

35,6 

31,7 

(!) 

Äthylformiat  .... 

25,5 

24,0 

22,6        2 

1,3 

20,1 

18,0 

16,1 

„        (I) 

„ 

27,8 

26,5 

25,3        2 

4,0 

22,7 

20,3 

17,7 

Rellstab 

Äthylidenchlorid  .    . 

32 

30,5 

29           2 

7,5 

26 

24 

22 

Pfibram  u.  Handl  (3) 

Äthylisobutyrat    .    . 

41 

38 

35           3 

3 

31 

27 

25 

„        (3) 

Äthyljodid 

36 

34 

32       1     3 

0 

29 

27 

25 

„        (2) 

Äthylmercaptan    .   . 

24 

22,5 

21           2 

0 

19,5 

„        (2) 

Äthylmonochlor- 

1 

acetat   

84,5 

78 

72           6 

6 

61 

53 

46 

(3) 

Äthylpropionat     .    . 

36,5 

34 

32           3 

0 

28 

26 

24 

(3) 

Äthylsulfid     .... 

27 

25,5 

24      1     2 

3 

22 

20 

18 

„         (2) 

Äthylvalerat  .... 

50,2 

46,7 

43,4        4 

0,2 

37,2 

32,2 

28,5 

(I) 

„ 

48,0 

45,6 

43,2    i     4 

0,8 

38,4 

33,6 

29,9 

Rellstab 

Aldehyd     

20,7       20,7 

20,7 

„ 

Allylacetat     .... 

38,5       36 

34           3 

2 

30,5 

27,5 

25 

Pfibram  u.  Handl  (3) 

Allylalkohol  .... 

116        104 

92           8 

0 

72 

58 

47 

(3) 

Allylbromid   .... 

34           31,5 

30           2 

8,5 

27 

24,5 

23 

•     „        (3) 

Allylchlorid    .... 

22           21 

20           I 

9 

18,5 

(3) 

Allyljodid 

45          42,5 

40,5    i     3 

8,5 

36,5 

33 

30 

„         (3) 

Ameisensäure    .   .   . 

122,5  i  109,7 

99,2    \     8 

9,7 

81,7 

68,2 

57,0 

Rellstab 

„ 

107,6   ; 

70,9 

Traube 

» 

127,5 

101,8   1 

i 

82,6 

69,0 

57,8 

Gartenmeister 

Stöckl. 


37a 


93 


1 

spezifische  Zähigkeit 

organischer  Flüssigkeiten 

!                              bei  verschiedenen  Temperaturen. 

i 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

'            Substanz 

T'    ■ 

210            215 

S20 

^25            2»      \      240 

250 

Beobachter 

Amylacetat    .... 

59,4       54,7 

50,0 

46,3  i  43,0     36,4 

32,7 

Pf  ibram  u. 

Handl  (i) 

>» 

89,4;     8i,9 

74,4 

68,7 

63,0 

52,9 

44,1 

Rellstab 

Amylalkohol)   .   .   . 

366        309 

264 

225 

193 

143 

HO    ■ 

Pf  ibram  u- 

Handl  (3) 

!                    " 

271,2 

243,8 

215,6 

188^ 

133,7 

103,5 

Rellstab 

j  Amylbenzoat     .   .   . 

266,4  ^ 

153,2 

99,2 

de  Heen 

;  Amylbutyrat     .   .   . 

73,9 

54,2 

43,2 

„ 

Amylformiat .... 

SM       48,8 

46,1 

43.4 

40,7 

35,4 

31,1 

Rellstab 

Amylvalerat  .... 

92,8  ; 

64,2 

49,2 

de  Heen 

„ 

94,1       85,1 

77,9 

713 

65,4 

55,9 

48,4 

Rellstab 

Anilin 

247,0 

^79A 

135,5 

106,4 

Wijkander 

Benzoylaldehyd 

96,1       90,1 

84,0 

78,0 

71,9 

62,9 

53,8 

Rellstab 

:  Benzol 

42,4       39,3 

36,5 

33,6 

31,5       27,8 

24,4 

Pf  ibram  u. 

Handl  (!) 

>j 

41,2 

35,7 

31,0 

27,2 

23,9 

Wijkander 

Benzylchlorid    .   .   . 

'     84,7 

77,4 

70,6       65,5 

56,8 

49,5 

Pf  ibram  u. 

Handl  (i) 

1  Bromaethyl   .... 

24     ,     22,5 

21 

20           19^ 

„ 

„        (2) 

Brombenzol   .... 

78          73 

68 

63           59 

53 

48 

„ 

„        (3) 

Buttersäure*).   .   .   . 

114        103 

94,5 

86           79 

66^ 

57 

„ 

„        (I) 

»» 

110,2     101,3 

92,4 

83,5 

77,4   1    66^ 

57,6 

Rellstab 

1           '» 

108,3 

90,1 

75,5   !    65^ 

57,8 

Gartenmeister             j| 

Butj'lacetat   .... 

45,5       42,0 

39,0 

36,5 

34,1 

30,0 

26,3 

Pf  ibram  u. 

Handl  (I) 

(norm.) 

52          49 

46 

43 

40 

35 

30,5 

„ 

„        (3) 

Butylaldehyd{norm. ) 

45 

41 

37 

34 

31 

27 

23 

„ 

„        (3) 

\  Butylalkohol  (norm.) 

238 

208 

182 

159 

139 

107 

84 

„ 

„        (3) 

1 

213,1 

189,7 

166,8 

144,3    !  I25/> 

94,1 

78,0 

Rellstab 

Butylbenzoat    .   .   . 

228,4 

i  126^ 

85,7 

de  Heen 

But>'lbut>Tat.   .   .   . 

62,5 

1    47,3 

38,9 

„ 

Butylformiat  (norm.) 

46 

42,5 

39 

36,5 

34,5 

30,5 

27,5 

Pf  ibram  u- 

Handl  (3) 

Butyljodid     .... 

58 

54,5 

51,5 

48,5 

46 

41 

38 

„ 

„        (3) 

Gap ronsäure  .... 

222,2 

200,4 

179,1 

158,0 

139,7 

117,1 

97,8 

Rellstab 

Chloroform    .... 

36 

34 

32 

30,5 

29 

26 

24 

Pfibramu. 

Handl  (2) 

» 

31,4 

29,8 

28,4 

25,8 

Wijkander 

Chlorpikrin    .... 

76 

71 

66 

61 

57 

50 

45 

Pf  ibram  u. 

Handl  (2) 

Chlortoluol     .... 

62,8 

58.5 

54,6 

50,7 

47,5 

41,9 

37,1 

„       (I) 

:  Essigsäure  (99,8%)  . 

81,9 

75,8 

70,1 

64,9 

60,2 

51,9 

44.9 

Noack  (2) 

(99,6%)   . 

79,9 

56,9 

Traube 

')  Gärungsamyl 

alkohol. 

1 

*)  Gänmgsbuttersäure. 

Stöckl. 


94 


37b 


Spez 

ifische 

5  Zähigkeit  organischer  Flüssigkeiten 

bei 

verschiedenen  Temperaturen. 

Lit.  Tab.  42, 

S.  104. 

Substanz 

ZlO 

Zlö 

«20 

ä25 

ZSO 

Z40 

2^50 

Beobachter 

Essigsäure  (Forts.)  . 

84,4 

77,2 

71,7 

65,5 

61,4 

53,6 

46,3 

Rellstab 

„ 

84 

77 

71 

66 

61 

53 

46 

Pi-ibram  u.  Handl  (3) 

Isoamylalkohol     .   . 

251,6 

186,8 

139,4 

106,6 

Traube 

Isoamylbromid     .   . 

80 

72 

65 

60 

55,5 

46,5 

40,5 

Pf  ibram  u.  Handl  (3) 

Isoamylchlorür     .   . 

35 

32,5 

30 

29 

27,5 

25 

22 

„        (2) 

Isoamylformiat     .   . 

51,4 

48,8 

46,1 

43,4 

40,7 

35,4 

31,1 

Rellstab 

Isoamyljodür.   ... 

67 

62 

58 

55 

51 

45 

40 

Pf  ibram  u.  Handl  ,2) 

Isobuttersäure  .   .   . 

82,7 

76,4 

70,6 

65,1 

56,0 

48,5 

(I) 

Isobutylaldehyd    .   . 

36,5 

33,5 

30,5 

28 

26 

23 

21 

(3) 

Isobutylalkohol(pr.). 

325 

275 

233 

198 

169 

125 

94 

„             „ 

„ 

320,5 

227,4 

166,3 

123,3 

94,2 

Gartenmeister 

j, 

220,2 

163,8 

120,1 

91,4 

Traube 

Isobutylbromid     .   . 

39 

36,5 

34,5 

32,5 

31 

28 

25,5 

Pf  ibram  u.  Handl  (2) 

Isobutylchlorid     .   . 

30 

28 

26,5 

25 

23,5 

21 

19 

„             „ 

Isobutylformiat    .   . 

44 

41 

38 

35,5 

33 

29 

26 

„             „ 

Isobutyljodid    .   .   . 

55,5 

51,5 

48 

45,5 

43 

38 

34,5 

,'             „ 

Isobutylnitrit    .    .    . 

47,5 

44 

41 

38 

35,5 

30,5 

26 

„        (3) 

Isobutylpropionat    . 

55,5 

51,5 

47,5 

44,5 

41,5 

36,5 

32 

„              ,» 

Isonitrobutan    .    .    . 

72 

67 

62 

58 

54 

47 

41 

„              „ 

Isonitropropan  .    .    . 

47 

44 

41 

39 

36,5 

32 

28 

„              „ 

Isopropylacetat.   .   . 

36 

34 

32 

30 

28 

24,5 

22 

„              „ 

Isopropylalkohol  .   . 

184 

159 

135 

119 

103 

79 

60 

»              „ 

,, 

187,0 

137,1 

102,1 

77,6 

59,9 

Gartenmeister 

„ 

139,7 

103,2 

78,4 

60,7 

Traube 

Isopropylbromid   .   . 

32 

31 

29,5 

28 

27 

24,5 

22 

Pf  ibram  u.  Handl  (3) 

Isopropylbutyrat  .   . 

52 

48 

44 

41 

38,5 

34,5 

30 

„             „ 

Isopropylchlorid    .    . 

22 

21 

20 

19 

18 

„             „ 

Isopropylformiat  .   . 

32 

30 

28 

26,5 

25 

22,5 

20 

„             „ 

Isopropylisobutyrat 

47,5 

43 

40 

38 

36 

32 

28 

„             „ 

Isopropyljodid  .   .   . 

47 

44 

41 

39 

37 

32 

29 

„             „ 

Isopropylnormal- 

butyrat 

52 

48 

44 

41 

38,5 

34,5 

30 

„             „ 

Isopropylpropionat  • 

42 

39 

37 

35 

33 

29 

26 

„             „ 

Isovalerat 

39,5 

36,5 

34 

32 

30,5 

27,5 

24,5 

>,             „ 

Methylacetat     .   .   . 

26 

24,5 

23 

21,5 

20 

18 

17 

(2) 

„ 

26,3 

25,0 

23,8 

22,6 

21,4 

18,9 

16,4 

Rellstab 

Methylalkohol   .   .   . 

39 

37 

35,2 

33,5 

31,7 

27,8 

23,8 

„ 

„ 

40,3 

34,4 

29,9 

26,2 

22,9 

Gartenmeister 

» 

33,3 

29,7 

25,4 

22,3 

Traube 

Methylbenzoat  .   .   . 

130,3 

120,3 

IIO,2 

100,2 

90,1 

75,2 

64,8 

Rellstab 

„ 

131,2 

86,2 

62,5 

de  Heen 

Methylbutyrat  .   .   . 

35,5 
42,1 

33,8 

32,0 

30,3 

28,6 
35,1 

25,1 

21,7 
30,4 

Rellstab 
de  Heen 

Stöckl. 


37 


95 


Spezifische  Zähigkeit  organischer  Flüssigkeiten 

, 

bei  verschiedenen  Temperaturen. 

1 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

Substanz 

Z\0           Zlb           S20            S25            Z30           Z40 

5:50 

Beobachter 

Methylisobutyrat  .    . 

35          33           31 

29          27,5 

25 

23 

Pf  ibram  u.  Handl  (3) 

Methyljodid  .... 

31,5       30,5        29 

28          27 

24,5 

(3) 

Methylpropionat  .    . 

31      ,     29 

27 

26          24,5 

22 

20 

„        (3) 

Methylsaliz>'lsäure    . 

192,1  1  174,1 

156,0 

137,9      "9,8 

96,7 

80,5 

Rellstab 

Methylvalerat   .   .   . 

40,8  !    39,0        37,3 

35,5        33,7 

30,2 

26,7 

„ 

.V\onobrombenzol  .   . 

78      1     73      !    68 

63          59 

53 

48 

Pribram  u.  Handl  (3) 

Monochlorbenzol  .   . 

53,1  i    49,7   :    46,5 

43,8        41,2 

36,9 

33,2 

„        («) 

Nitroaethan  .... 

45          42      1    40 

38 

36 

32 

29 

„        (3) 

Nitrobenzol    .... 

124.3  i  ^HfO 

103,8 

95,3 

80,7 

69,8 

,,        (I) 

Nitrobutan  (norm.) 

67         62,5 

58 

54 

50 

44 

39 

„         (3) 

.Nitropropan  (norm.) 

55,5       52 

49 

46 

43 

38 

34,5 

„               „ 

Nitrotoluol^)  .... 

144,0      130,9 

117,9 

107,0 

89,4 

76,5 

„         (I) 

Propionsäure     .   .   . 

78         72          66,5 

61,5 

57 

51 

45 

„         (3) 

„ 

70,3 ;  65,2     60,3 

55,7        51,5 

45,3 

40>9 

Rellstab 

»> 

;                        63,5 

49,5 

Traube 

Propylacetat  (norm.) 
Propylaldehyd  (nrm.) 

37     1    35           33 
26,5  1    24,5        23 

31 

29 

25 

22 

Pribram  u.  Handl  (2) 
(3) 

21,5        20,5 

18,5 

Propy  lalkohol  ( norm. ) 

170        149         131 

115           lOO 

79 

63 

„        (2) 

!                            " 

175        156         137 

121         105 

83 

68 

„        (3)  ' 

»» 

111,8  1  103,3        94,0 

85,6        76,8 

62,6 

50,6 

Rellstab 

,» 

162,2  j                125,7 

99,0 

78,3 

63,5 

Garteimieister 

,» 

;                127,9 

99,9 

78,8 

64,1 

Traube 

j  Propylbenzoat(nrm.) 

206        181         158 

142 

126 

104 

88 

Pribram  u.  Handl  (3) 

Propylbromid    .   .  . 

3i»3  1    30,0        28,7 

27^ 

26,2 

23,6 

„        (I) 

Propylbutyrat(nrm.) 

58    ;    53 

49 

46 

43 

37 

33 

„        (2) 

1  Propylchlorid    .   .   . 

21,5       20,6 

19,6 

18,6 

17,7 

15,7 

„        (I) 

Propylformiat(norm.) 

33,5       31 

29 

27,5 

26 

23 

21 

„        (2) 

Propylisobutjrat 

■ 

1 

(norm.)     .... 

53     \    49 

45,5 

42,5        40 

35      i 

31,5 

„        (3) 

Propyljodid    .... 

47,2  !    44,8 

42A 

40.0        37,7 

32,9! 

28,1 

„        (I) 

j  Propylnitrit   .... 

25         24 

23 

22           21 

19 

17 

„        (3) 

Propylpropionat 
(norm.)     .... 

48          :        44 

41 

38 

29 

?»              „ 

36 

32 

Salpetrigsäureiso- 

butylester     .    .   . 

47,5       44 

41 

38          35,5 

30,5 

26 

„ 

Salpetrigsäurenor- 

malpropylester 

25          24 

23 

22           21 

19     • 

17 

„              >, 

Salizylige  Säure    .   . 

179,8     166,1 

152,4 

138,7      125,1 

101,7 

84,2 

Rellstab 

Schwefelkohlenstoff 

20,5 

19,7        19,0 

Wijkander 

Tetrachlorkohlenstoff 

65 

60 

56 

52          48 

42 

37 

Pribram  u.  Handl  (2) 

Toluol 

38,2 

35,4 

33,1 

31,1        29,3 

26,2 

23,8 

(I) 

»» 

38,3 

. 

32,4 

de  Heen 

Trichlomitromethan 

76 

71 

66 

61           57 

50 

45 

Pribram  u.  Handl  (2) 

Valerat 

39,7 

37,9 

36,1 

34,3        32,4 

28,8 

25,1 

Rellstab 

Valeriansäure    .    .    . 

152,4 

138,1 

124,1 

"3,7   '  103,3 

86,8 

71,5 

„ 

Xylol*) 

42,4 

39,3 

36,9 

34»7        32,7 

29,1 

26,4 

Pribram  u.  Handl  (i) 

t      " 

42,4 

30,8 

i 

de  Heen 

^)  Orthonitrotol 

uol. 

-)  Meta; 

cylol. 

Stockt. 


96 


38 


i 


Spezifische  Zähigkeit  von  Blut  und  Serum. 


Lit.  Tab.  42,  S.  104. 


Spezifische  Zähigkeit  von  lebendem  Blut 

(2  Wasser  380=  i). 


Substanz 


Menschenblut 

Hundeblut 

Hundeblut  nach  Fleischfütterung 

Katzenblut 

Kaninchenblut 


Beobachter 


5,1  0   Hirsch  u.  Beck(2) 

4,7     I  Hürthle  (i) 

7,3 

4,2 

3,3 

')  Mittelwert  aus  jenen  Versuchen,  bei  denen  das 
spezifische  Gewicht  des  Blutes  zwischen  1,045  und  1,055 
lag  und  das  Blut  keine  wesentliche  Erkrankung  zeigte. 
Der  niedrigste  erhaltene  Wert  war  1,39  (spezifisches 
Gewicht  1,032,  Hydrämie);  der  höchste  Wert  war  9,21 
(spezifisches  Gewicht  1,045). 


Vergleich  der  spezifischen  Zähigkeit  des 
normalen  Blutes  mit  der  des  Oxalatblutes 
und  des  defibrinierten  Blutes  (Hundeblut). 

Beobachter:  Russell  Burton-Opitz  (2). 


Tier 


Lebendes 
Blut 


8,6 
7,2 
5,2 


Oxalat- 

blut 


Defibriniertes  Blut 


2  Stunden  nach 
der  Entnahme 
aus  dem  Körper 


7,2 
6,2 
4,6 


24Stunden  nach 
der  Entnahme 
aus  dem  Körper 


8,1 
6,5 
5,0 


Spezifische  Zähigkeit  von  lebendem  Blut 
unter  verschiedenenVersuchsbedingungen. 

Nach  Russell  Burton-Opitz  (i)'). 
(3 -Wasser  38»  =  !). 


Tier 


Kaninchen 

„ 
Hund  I 


Hund. 


Kaninchen 


Versuchsbedingung 


narkotisiert 
nicht  narkotisiert 

•«  2  -  [  vor  Blutentziehung 

■S'2^|nach 

11^1  vor 

■2|  "I  nach 
I  Fleisch-  i  vor         „ 
Ifütterungl  nach       „ 
Nahrungsentziehung  (3  Tage) 
Ernährung  mit  Kohlehydraten 
„     Fett 
„  ,,     Fleisch 

N  ahrungs  entziehung 
Mohrrübenfütterung 
Haferfütterung 


z 
für  Blut 


3,7 
3,7 
4,4 
4,3 
4,6 

4,3 
5,9 
5,5 
4,3 
5,1 
5,2 
6,6 
3,7 
3,2 
3,8 


Blut- 
serum 


1,5 
1,6 
1,8 

1,7 


')  Die  Zahlen  von  Rüssel  Burton-Opitz  wurden! 
unter  Zugrundelegung  des  Wertes  von  Hürthle  k  =  478? 
für  Wasser  bei  38"  auf  spezifische  Werte  («  für  Wasser  be 
38*^  =  i)  umgerechnet. 

R.  Burton-Opitz  benutzte  genau  denselben  Appara 
wie  Hürthle. 


Vergleich  der  Zähigkeit  des  defibrinierten  Blutes  und  des  Blutserums  bei  ver- 
schiedenen Temperaturen  (Hundeblut). 

Spezifische  Zähigkeit  des  lebenden  Blutes  =  7,9  bei  Körpertemperatur. 
Beobachter:  Rüssel  Burton-Opitz  (2). 


Temperatur 


Defibriniertes  Blut 


Blutserum 


Temperatur 


Defibriniertes  Blut 


Blutserum 


15,0" 

17,8 

20,0 

25,0 


10,5 
9,5 
8,3 


2,7 

2,4 
2,2 


30,0" 

35,0 

40,0 


7,3 
6,5 
5.8 


1,9 

1,7 
1,6 


Innere  Reibung  von  Blut  und  Blutserum,  bezogen  auf  Wasser  von  38  ^ 

Beobachter:  Beck. 


Innere  Reibung  z 
des  lebenden  Blutes 


Innere  Reibung  2 
des  Serums 


Anzahl  der  roten 
Blutkörperchen 
in  I  ccm  Blut 


Anzahl  der  weißen 
Blutkörperchen 
in  I  ccm  Blut 


Differenz 
Blut  und  2  Sen 


5,676 

5,51 

4,87 

4,41 

4,409 


1,746 
1,72 

1,77 
1,66 

1,778 


6  121  900 
5  700  000 
5  150  000 
4  750  000 
4  290  000 


9300 
10200 

7  600 
9  700 

8  000 


3,93 
3,79 
3,10 

2,75 
2,63 

Stöckl. 


J 


39 


97 


Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  in  C.-G.-S.-Einheiten. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

)ie  von  Graham  (i)  beobachteten  Werte  von  tji  sind  durch  von  Obermayer  (2),  die  von  i?»,  durch  0.  E.  Meyer 

berechnet 


Tempe- 
ratur 

ti^.i 

0'         Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

ly^.io' 

Beobachter 

0 
0 

725 

Puluj  (4) 

Äthylformiat     .   .    . 

0 
53,7 

1560 

L.  Meyer  u.  Seh. 

18,0 

780 

»> 

Äthylidenchlorid 

59,9 

1665 

Steudel 

100 

942 

,7     Rappenecker 

Äthyljodid     .   .   .   . 

72,3 

2160 

„ 

212,6 

1257 

„ 

Äthylisobutyrat    .   . 

110,2 

1510 

L.  Meyer  u.  Seh. 

77,1 

1520 

L.  Meyer  u.  Schu- 

Äthylisopropyl- 

mann 

aether     

100,2 

905,1 

Pedersen 

100           954 

,6    Rappenecker 

Äthylpropionat     .   . 

16,1 

750 

Schumann 

212,6     1280 

» 

»» 

68,6 

1054 

,, 

0          689 

Puluj  (4) 

»> 

99,9 

1161 

K 

7,2      712 

»» 

Äthylpropylaether    . 

100 

863,6 

Pedersen 

10,0       716 

» 

Äthylvalerat      .   .   . 

134,0 

1650 

L.  Meyer  u.  S:h. 

18,9 

735 

„ 

Ameisensäure    .   .   . 

99,9 

1130 

t> 

26,8 

755 

„ 

Ameisensäuremethyl- 

31,4 

771 

,, 

ester    

20 

923 

Schumann 

36,5 

793 

>i 

5> 

100 

1352 

„ 

100 

942 

Pedersen 

Ammoniak     .   .   .    . 

0 

957 

Graham  (i) 

100 

967 

,1     Rappenecker 

>» 

20 

1080 

», 

212,5 

1234 

»> 

Amylbutyrat     .   .   . 

178,7 

1550 

L.  Meyer  u.  Seh. 

0 

827 

Puluj  (4) 

Amylformiat  .... 

122,7 

1600 

,» 

16,8 

885 

>» 

Amylisobutyrat     .   . 

169,0 

1550 

> 

78,4 

1420 

Steudel 

Amylpropionat  .    .    . 

160,2 

1580 

» 

100 

1088 

Pedersen 

Argon 

-183,2 

735,6 

Kopsch 

100 

1090 

Rappenecker 

„ 

-132,3 

1106 

„ 

212,5 

1417 

» 

„ 

—104,4 

1379 

38,4 

1865 

Steudel 

>» 

-78,8 

1575 

119,8 

1600 

L.  Meyer  u.  Seh. 

j» 

-60,2 

1697 

0 

935 

Graham  (i) 

»> 

-40,2 

1854 

16,4 

941 

V.  Obermayer  (i) 

» 

-20,3 

1987 

20 

1050 

Graham  (i) 

» 

-0,21 

2116 

53,5 

1058 

V.  Obermayer  (i) 

» 

0 

2104 

Schultze  (2) 

157,3 

1440 

i> 

„ 

0 

2102 

Rankine  (2) 

240,6 

1714 

>f 

» 

12,3 

2168 

„     (I) 

-21,5 

851 

>» 

f> 

12,7 

2203 

Schierloch 

—21,2 

891 

Breitenbach  (3) 

»> 

14,7 

2208 

Schultze  (2) 

0 

966 

Graham  (i) 

»> 

16,0 

2204 

Rankine  (2) 

15,0 

1016 

Breitenbach  (3) 

» 

17,9 

2241 

Schultze  (2) 

20 

1090 

Graham  (i) 

» 

99,6 

2702 

Rankine  (2) 

20,6 

989 

V.  Obermayer  (i) 

„ 

183,3 

3243 

Schierloch 

53,5 

1096 

j> 

f> 

183,7 

3221 

Schultze  (2) 

99,25 

1278 

Breitenbach  (3) 

Benzol 

0 

689 

Schumann 

182,4 

1530 

>» 

»1 

0 

709 

Puluj  (4) 

302,6 

1826 

jj 

jj 

16,8 

759 

» 

131,6 

2210 

Steudel 

» 

19 

792 

Schumann 

83,5 

1680 

»> 

70,1 
76,9 

1007 
1440 

L.  Meyer 

104,5 

2000 

>» 

„ 

81.0 

1510 

ty 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Stöckl. 


98 


39 


Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  in  C.-G.-S.-Einheiten. 

Lit.  Tab. 

42,  S.  104. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

'h  •  lo' 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Vi  •  10^ 

Beobachter 

Benzol  (Fortsetzung) 

88,7 

1560 

L.   Meyer 

Isobutylformiat    .   . 

0            ! 

17,7 

i    830 

Schumann 

» 

100 

1176 

Schumann 

„ 

63,6 

972 

„ 

i> 

100 

930,2 

Rappenecker 

,, 

97,9 

1720 

L.  Meyer  u.  Seh, 

» 

212,6 

1247 

„ 

,, 

99,9 

1142 

Schumann 

Bromoform    .... 

151,2 

2530 

Steudel 

Isobutyljodid     .   .    . 

120 

2047 

Steudel 

Bunsenflamme  .   .  . 

1100 

4440 

Becker 

Isobutylisobutyrat   . 

146,5 

1580 

L.  Meyer  u.  Seh, 

» 

1200 

5000 

j» 

Isobutylpropionat    . 

136,8 

1640 

,, 

Buttersäure   .... 

161,7 

1300 

L.  Meyer  u.  Seh. 

Isobutylvalerat     .   . 

168,7 

1540 

j) 

Butylalkohol,  normal 

116,9 

1430 

Steudel 

Isopentan  

100 

,    885,1 

Rappenecker 

Butylalkohol,  tertiär 

82,9 

1600 

„ 

,, 

212,5 

1  ^1^4 

» 

Butylchlorid,  normal 

78 

1495 

„ 

Isopropylalkohol  .   . 

82,8 

1620 

Steudel 

Butylchlorid,  tertiär 

52 

1495 

„ 

Isopropylbromid  .   . 

60 

1760 

j, 

Butyljodid     .... 

130 

2020 

,» 

Isopropylchlorid    .   . 

37 

1485 

>, 

Chlor 

0 

1287 

Graham  (i) 

Isopropyljodid  .   .   . 

89,3 

!  2015 

» 

» 

20 

1470 

j> 

Kohlenoxyd  •   .   .   . 

0 

1630 

Graham  (i)     M 

Chloraethylchlorid    . 

113,6 

1810 

Steudel 

„ 

20 

1840 

Chloroform     .... 

0 

959 

Puluj  (4) 

Kohlensäure  .   .   .   . 

-21,5 

1278 

V.  Obermayer  (1 

» 

17,4 

1029 

j. 

,» 

—20,7 

1294 

Breitenbach  (3) 

>» 

61,2 

1890 

Steudel 

„ 

0 

1414 

Graham  (i) 

» 

100 

1307 

Rappenecker 

»» 

12,8 

!  1422 

Schumann 

» 

212,5 

1660 

»> 

„ 

15 

1520 

Kundtu.Warbur 

Chlorwasserstoff   .   . 

0 

1379 

Graham  (i) 

„ 

15 

i  1457 

Breitenbach  (3) 

» 

20 

1560 

„ 

»> 

19,9 

i  1528 

Puluj  (3) 

Cyan 

0 

948 

„ 

j, 

20 

1568 

V.  Lang 

>> 

20 

1070 

>, 

» 

20 

1600 

Graham  (i) 

Diisopropylaether     . 

100,2 

842,4 

Pedersen 

», 

20 

1600 

0.  E.  Meyer  un 

Dipropylaether .   .   . 

100,1 

788,9 

» 

Springmühl 

Dimethylaether.   .   . 

100 

1121,0 

», 

» 

20 

1614 

Maxwell 

Essigsäure 

119,1 

1070 

L.  Meyer  u.  Seh. 

» 

53,5 

!    1638 

V.  Obermayer  { | 

He 

ium 

—198,2 

894,7 

K.  Schmitt 

„ 

99,1 

I86I 

Breitenbaeh  (3) 

—78,5 

1506 

>> 

» 

100 

1972 

Schumann         \ 

—60,9 

1587 

» 

„ 

162,4 

.2143 

V.  Obermayer  ( 

0 

1891 

Schultze  (3) 

„ 

182,4 

2221 

Breitenbaeh  (3)1 

0 

1879 

Rankine  (2) 

j, 

222,0 

2385 

V.  Obermayer  ( 

9,8 

1914 

(I) 

» 

240,3 

2458 

„ 

17,6 

1967 

K.  Schmitt 

>, 

302,0 

2682 

Breitenbaeh  (3; 

66,6 

2348 

Schultze  (3) 

Krypton 

0 

2334 

Rankine  (2) 

99,7 

2322 

Rankine  (2) 

„ 

10,6 

2405 

(I) 

99,8 

2337 

Schierloch 

„ 

16,3 

2459 

(2) 

183,7 

2681 

„ 

» 

100,0 

3063 

(2) 

184,6 

2699 

Schultze  (3) 

Luft 

-145 

240 

Chella 

Isobuttersäure  .   .   . 

152,0 

1220 

L.  Meyer  u.  Seh. 

-140 

280 

"                    1 

Isobutylacetat  .   .   . 

16,1 

764 

Schumann 

—130 

500 

,, 

» 

100 

1120 

„ 

-115 

590 

„ 

» 

116,4 

1550 

L.  Meyer  u.  Seh. 

-98 

870 

» 

Isobutylalkohol.   .   . 

108,4 

1445 

Steudel 

—95,9 

1200 

K.  Schmitt 

Isobutylbromid     .   . 

92,3 

1795 

„ 

—82 

1060 

Chella 

Isobutylbutyrat    .   . 

156,9 

1670 

L.  Meyer  u.  Seh. 

—78,9 

I314 

K.  Schmitt 

Isobutylchlorid     .   . 

68,5 

1500 

Steudel 

-74 

II70 

CheHa 

1 

StöckL 

39  b 


90 


p           Zähig 

keit  von  Gasen  und  Dämpfen  in  C.-G.-S.-Einheiten.                 || 

•  Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

Substanz 

ratur       " 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur      '^'  *  ' 

0^          Beobachter 

Luft   (Fortsetzung) 

0 
— 70             I220 

Chella 

Methylacetat    .   .   . 

0 
57,3     1520 

L.  Meyer  u.  Seh. 

-49,7   ■  1470 

K.  Schmitt 

„ 

100      1015 

Rappenecker 

-38 

1570 

Chella 

», 

212,5 

1359 

If 

-21,4 

1639 

Breitenbach  (3) 

Methylaether     .   .   . 

0 

905 

Graham  (i) 

-11 

1840 

Chella 

„ 

20 

1020 

If 

0        1878 

Maxwell 

», 

99,85 

1092 

Pedersen 

» 

0        1880 

Chella 

Methylaethylaether  . 

100 

1029 

ff 

n 

0        1724 

Rankine  (2) 

Methylalkohol   .   .   . 

66,8 

1350 

Steudel 

n 

0        1707 

Schneebeli 

Methylbutyrat  .   .   . 

102,4 

1590 

L.  Meyer  u.  Seh. 

0        1679 

Schumann 

Methylchlorid    .   .   . 

—15,3 

936 

Breitenbach  (3) 

0        1680 

Holman  (i) 

j» 

0 

1025 

Graham  (i) 

,, 

0        1713 

Hogg 

„ 

15,0 

1052 

Breitenbach  (3) 

0        1715,5 

Tomlinson  (2) 

II 

20 

1160 

Graham  (i) 

0      1733 

Breitenbach  (3) 

11 

W,l 

1384 

Breitenbach  (3) 

.j 

0        1750 

Puluj  (4) 

» 

182,4 

1706 

f, 

„ 

10        1724 

Schumann 

ff 

802,0 

2139 

ff 

»» 

10 

1843,8 

Pedersen 

Methylformiat  •   .   . 

32,3 

1730 

L.  Meyer  u.  Seh. 

j, 

15 

1807 

Breitenbach  (3) 

Methylisobutyrat .   . 

24,0 

754 

Schumann 

15,6 

1786 

Hogg 

II 

65,5  , 

999 

ff 

15,9 

1803 

Rankine  (2) 

II 

92,0 

1520 

L.  Meyer  u.  Seh. 

trocken)  .   .  . 

18,0  ' 

191 1 

Gyözö  Zemplön. 

„ 

100 

1122 

Schumann 

,,      (feucht)    .   .   . 

18,0 

2012 

„ 

Methylisopropyl- 

,, 

20 

1780 

Schumann 

aether 

100,12 

993, 

6    Pedersen               j 

20        1794     1 

Couette  (2) 

Methylpropionat  .   . 

78,8 

1500 

L.  Meyer  u.  Seh, 

20 

1880 

0.  E.  Meyer  imd 

Methylpropylaether  . 

100 

946, 

0    Pedersen 

Springmühl 

Methylvalerat    .  .  . 

116,7 

1630 

L.  Meyer  u.^Sch. 

„ 

20 

1900 

Graham  (i) 

Neon 

0 

2981 

Rankine  (2) 

» 

20        1917 

Puluj  (3) 

II 

10,1     3036 

(I) 

20        1980 

Maxwell 

II 

13,8 

3080 

(2) 

20        1980 

L.  Meyer  u.  Seh. 

II 

100,0 

3652 

„        (2) 

„ 

20,2     1980 

Holman  (i) 

Propionsäure     .   .   . 

139,8 

I180 

Schiunann 

)> 

20,72  1869,7 

Reynolds 

Propylacetat .... 

15,0 

743 

„ 

i> 

25,7 

1829 

Fisher 

ff 

77,8       954 

,, 

30 

1836 

Schiunann 

II 

100        1096 

,1 

40 

1896 

j, 

if 

100,9     1600 

L.  Meyer  u.  Seh. 

60 

2022 

» 

Propylalkohol    .   .   . 

97,4     1420 

Steudel 

80 

2153 

»> 

Propylbromid    .   .  . 

70,8     1845 

f» 

>j 

91,2 
99,62 

2134 

Puluj  (2) 
Markowski 

Propylbutyrat  .   .  . 
Propylformiat   .  .  . 

142,7     1640 

CA  9        T  crwk 

L.  Meyer,  u.  Seh. 

1! 

2212 

oU,Z    •  1590 

If 

»I 

99,9 

2218 

Schierloch 

Propylisobutyrat  .   . 

135,0     1530 

If 

100 

2290 

Schumann 

Propylisopropyl- 

146,3 

1812 

Tomlinson  (2) 

aether     

100,1  ,    822 

7     Pedersen 

182,4 

2559 

Breitenbach  (3) 

Propyljodid   .   .   .   . 

102      "  2100 

Steudel 

.. 

197,3 

2538 

V.  Obermayer  (i) 

Propylpropionat   .   . 

122,2     1530 

L.  Meyer  u-  Seh. 

302,0 

2993 

Breitenbach  (3) 

Propylvalerat    .   .   . 

155,9 

1670 

If 

481,7 

3519 

Fisher 

Quecksilber  .   .   .   . 

300 

5320 

S.  Koch  (2) 

»» 

501,2 

3606 

»» 

ff 

380 

6560 

,1 

Methan 

0 

1040 

Graham  (i)           Sauerstoff 

—152,5 

1050 

Völker 

" 

20 

I20I 

jf                            »> 

-129,8  II28 

" 

Stöckl.    7* 


100 


39  c 


Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  in  C.-G.-S. -Einheiten. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

1 

Substanz 

ratur       " 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

%  ■  10' 

Beobachter 

Sauerstoff  (Forts.)   . 

—76,12 

1474 

Völker 

Stickstoff  (ehem.  N.) 

0 
99,6 

2125 

Kleint 

„ 

—89,48 

1693 

j> 

„    (ehem.  N.)    . 

100,08 

2123 

Markowski 

t> 

0 

1931 

»> 

„    (atmosph.  N.) 

101,1 

2134 

„ 

f 

0 

1926 

Markowski 

„    (ehem.  N.)    . 

182,7 

2460 

Kleint 

»» 

14,85  2042 

Völker 

„     (atmosph.  N.) 

183,0 

2464 

Markowski 

ft 

20        2060 

0.  E.  Meyer  und 

Tetrachlorkohlenstoff 

76,7 

1950 

Steudel 

Springmühl 

Triehloraethan  .   .   . 

74,2 

1900 

»                    \ 

„ 

68,6     2159 

V.  Obermayer  (i) 

Valeriansäure    .   .   . 

174,6 

1360 

L.  Meyer  u.  Seh. 

>} 

99,74  2485 

Markowski 

Wasserdampf    .   .   . 

0 

904 

Puluj   (4) 

>» 

186,8  1  2885 

», 

16 

975 

Kundt  u.  Warburg 

Schwefelkohlenstoff 

0         924 

Puluj  (4) 

16,7 

967 

Puluj   (4) 

Schwefelwasserstoff . 

0     !  1154 

Graham  (i) 

20,6 

975 

Kundt  u.  Warburg 

tt 

20      ■  1300 

>> 

99,96 

1320 

L.  Meyer  u.  Seh. 

Schweflige  Säure  .   . 

0        1225 

t, 

Wasserstoff    .   .   .   . 

—194,9 

374,2 

Kopsch 

n 

20      1  1380 

„ 

-194,86 

367,88 

Völker 

Stickoxyd 

0      i  1645 

>j 

-78,7 

670 

Kopsch 

» 

20      ;  1860 

„ 

-77,0 

678,69 

Völker 

Stickoxydul  .... 

-21,6   ;  1249 

V  Obermayer  (i) 

-60,2 

710 

Kopsch 

>y 

0.    {  1408 

Graham  (i) 

-89,9 

760 

„ 

20      i  1600 

f> 

-20,6 

819 

Breitenbach  (3) 

26,0     1498 

Fisher 

-17,8 

802 

Kopsch 

63,6  '  1606 

V.  Obermayer 

-11,9 

821 

,» 

76,8     1739 

Fisher 

-0,1 

837 

„ 

100,3     1829 

V.  Obermayer 

0 

822 

Graham  (i) 

141,6     1970 

Fisher 

0 

870 

Puluj   (4) 

183,1  t  2161 

,j 

0 

841 

Markowski 

224,4  i  2348 

,» 

0 

850,0 

Völker 

289,9  '  2610 

j, 

11,4 

869 

Kleint                  ' 

418,6  \  3073 

}> 

16,0 

889 

Breitenbach  (3) 

Stickstoff 

-21,6   1  1563 

V.  Obermayer  (i) 

20 

970 

Maxwell 

0        1635 

Graham  (i) 

68,4 

976 

V.  Obermayer  (i; 

(ehem.  N.)    . 

0        1674 

Markowski 

99,2 

1059 

Breitenbaeh  (3) 

(atmosph,  N.) 

0        1695 

» 

182,4 

1215 

,» 

(ehem.  N.)    . 

13,9     1737 

Kleint 

302,0 

1392 

tt 

(atmosph.  N.) 

14,0  \  1738 

Markowski 

Xenon     

0 

2107 

Rankine  (2) 

(ehem.  N.)    . 

16,4 

1747 

>t 

>) 

10,9 

2180 

(I) 

20 

1840 

Graham  (i) 

?> 

16,3 

2222 

„         (2) 

63,6     1894 

V.  Obermayer  (i) 

>, 

100,1 

2827 

(2) 

A.  Bestelmeyi 

grs  Beobachtungen  über  --  für  Sticfc 

[Stoff. 

t 

+  300,^ 

[' 

+  98,41"                           —  78,66" 

i 

- 190,63» 

iL 

»^7 

1,6279 

1,2064                                 0,7207 

0,3204 

Stöckl. 


40 


101 


Änderung  der  Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  mit  der  Temperatur. 

Bezeichnet  man  mit  ijt  die  Zähigkeit  eines  Gases  bei  ***,  mit  tj^  diejenige  bei  o**,  mit  a  den  Aus- 
dehnungskoeffizienten des  Gases,  mit  C,  ß,  y  und  n  von  der  Temperatur  unabhängige  Zahlen,  so  läßt 
sich  die  Abhängigkeit  der  Zähigkeit  durch  eine  der  folgenden  Formeln  geben: 

I.  »j<  =  i?o  (i-f-aO"  (O.  E.  Meyer,  v.  Obermayer,  Puluj,  Breitenbach); 
II.  >?,  =  «7o  (i+/?0(O.  E.  Meyer,  v.  Obermayer); 
II I.  17,  =  1?«  Vi  +  o<  (i+yO*  (Schumann); 
C 


1  + 


iH — —  (Sutherland). 
273 


Lit  Tab.  42,  S.  104. 


Substanz 


f/o.io^  a         j/f .  lo'jy.  lo*}       n 


C 
Suther- 
land 


Gültigkeits- 

g^enzen 
der  Formel 


Beobachter 


'   -ton    .    .    .    . 

..er 

<i 
Äthylacetat  .   . 

-\  lalkohol .    . 

■ylchlorid  .    . 
Äthylen  .  .   .   . 

»» 

>> 
Äthylpropionat . 
Argon    .    .    .    . 

» 
»> 
tf 

»> 
Benzol    .   .   .   , 

ji 
Chloroform     .    , 
Helium   .    .   .   . 
>j 

f> 

»» 
Isobut>'lacetat 
Isobutylformiat 
Isopen  tan  .   . 
Kohlenoxyd  . 

» 
Kohlensäure  . 


Krypton 
Luft    .   . 


obis   36,5 


15,6  bis  157,3 
-21,5   „   53»5 


16,1  bis    68,6 

15  „    IOC 

14,7  „    99,7 

99,7  „  183,7 


—  —  —  —  —  670 
689  0,004158  —  —  0,94  — 

—  —  —  !  —  —  325 

—  —  _  I  _  _  650 

—  _  _  _  _  525 
889,03  0,003900  381  '  —  0,9772  — 

922.2  0,003665  350  i  —  0,958  — 

—  —  —  —  —  272 

961.3  —  —  —  —  225,9 
707,9  0,004  —  225  —  — 

—  —  —  —  0,815  150,2 
2104  —  —  —  0,8227  169,9 
2104  —  —  —  ,  0,8119  — 
2102  —  —  —  —  142  — 
2114  —  _  _  _  174,6  — 
2119  —  —  —  —  164,1     — 

689.4  0,004  —  ^85  —  —   18,7  bis  100 

—  —  —  —  :   —  700  — 

—  —  —  —  —  292  — 

—  —  —  —  0,681  72,2 
1891  —  —  —  0,6852  80,3 
1891  —  —  —  0,6771  — 
1879  —  —  '     —  —  70 
1887  —  _  _  _  78,2 

701,0  0,004  —  160  —  — 

713,9  0,004  _  109  —  — 

—  —  _  _  _  500 
1625,2  0,003665  269  —  0,738 

—  —  —  —  —  102 

1432  0,003706  339  —  ;  0,91654  — 

1382.1  0,003701  348  i     —  :  0,941  — 

1497.2  0,003701  —  88,9  —  — 

—  —  —  —  —  277 
1387,9  —  _  _  .     _  239,7 

—  —  —  ;  —  —  274 
2334  —  _  _  _  188 
1720  0,003665  273  —  —  — 

—  0,003665  —  —  0,78  — 


o  bis  15 
15,3    „    99,6 
99,6    „  184,6 


16,1  bis  100 

17.7  „  100 

—        17,5  bis   53,5 

1,33  bis  29,07 

-21,5  „    53,5 

12.8  .,  100 


20     bis  100 
24,5    „  100,2 


Rappenecker 
Puluj  (4) 
Rappenecker 


V.  Obermayer)  (2) 
V.  Obermayer  (2)( 
Sutherland 
Breitenbach  (3) 
Schumann 
Rayleigh 
Schultze  (2) 

,, 
Rankine  (2) 
Schierloch 
Tänzler 

Schumann 
Rappenecker 

,» 
Rayleigh 
Schultze  (3) 

Rankine  (2) 

Schierloch 

Schumann 

„ 
Rappenecker 
V.  Obermayer  (2)/ 
Fisher  (i) 
Puluj  (3) 
V.  Obermayer  (2)! 
Schumann 
Sutherland 
Breitenbach  (3) 
Fisher  (i) 
Rankine  (2) 
O.  E.  Meyer  (6) 
Warburg  {2) 


Stöckl. 


102 


40a 


1 
Änderung  der  Zähigkeit  von  Gasen  und  Dämpfen  mit   der  Temperatur.' 

Lit,  Tab.  42, 

S.  104. 

• 

C 

Gültigkeits- 

Substanz 

Vo  .  lo' 

a 

ß.xo^ 

y .  10^ 

n 

Suther- 
land 

grenzen 
der  Formel 

Beobachter 

Luft  (Fortsetzung)  . 

0,003665 

0,77 

0 
0  bis  100 

Holman  (i) 

>j 

— 

— 

— 

— 

0,7675 

.    — 

15,0    „    99,7 

Schultze  (2) 

,, 

— 

— 

— 

— 

0,7544 

— 

99,7    „  182,9 

„ 

» 

1679 

0,003665 

— 

80,2 

— 

"3 

0    „  100 

Schumann 
Sutherland 

„ 

— 

— 

— 

— 

0,754 

"1,3 

— 

Rayleigh 

1733,1 

0,003665 

— 

— 

119,4 

— 

Breitenbaeh  (3) 

1724 

— 

— 

— 

— 

116 
124 
107 

— 

Rankine  (2) 
Fisher  (2) 
Pedersen 

„ 

— 

— 

— 

— 

119 

— 

Rappenecker 

Methylacetat     .   .   . 

— 

— 

— 

— 

— 

660 

— 

1, 

Methylchlorid    . 

988,6 

0,00367 

— 

— 

— 

454,0 

— 

Breitenbach  (3) 

Methylformiat  . 

838 

0,004 

— 

174 

— 

— 

19    bis  100 

Schumann 

Methylisobutyrat 

701,1 

0,004 

— 

•167 

— 

— 

24       „  100 

,, 

Neon 

2981 
685,5 

0,004 

— 

151 

— 

56 

15    bis  100 

Rankine  (2) 
Schumann 

Propylacetat .   . 

Quecksilber   .   . 

1620 

0,003665 

— 

— 

1,6 

— 

273       „  380 

S.  Koch  (2) 

Sauerstoff  .   .   . 

1878 

0,003665 

283 



0,787 

— 

15,4    „    53,5 

V.  Obermayer  (2) 





127 

Sutherland 





— 

0,782 

128,2 

— 

Rayleigh  (3) 

1926 



— 

138 

— 

Markowski 

jj 

— 

— 

— 

— 

0,8143 

16,75  bis  99,74 

„ 

ij 

— 

— 

— - 

■ — 

0,7174 

— 

99,74  „  185,8 

„ 

1931 

— 

— 

— 

136 

— 

Kleint 

ji 

1931 

— 

— 

— 

0,8182 

16,75  bis  99,74 

„ 

)» 

1931 

— 

— 

— 

0,7217 

— 

99,74  „  185,8 

,, 

Stickoxydul  .... 

1353,3 

0,003719 

345 

— 

0,929 

312* 

—21,5  „  100,3 

V.  Obermayer  (2) 

» 

— 

— 

— 

— 

314 

— 

Fisher  (2) 

Stickstoff 

1658,6 

0,003665 

269 

— 

0,738 

— 

— 2i,5>is  53,5 

V,  Obermayer 

>> 

— 

— 

— 

— 

109 

110,3 

114,4 

+300,4 

+98,41 

Sutherland 
Bestelmeyer  (2) 
„ 

,, 

— 

— 

— 

— 

— 

no,6 

—78,66 

,, 

,, 

— 

— 

■^ 

— 

— 

103,6 

— 190,63 

,, 

„    (atmosph.)    . 

1675              — 

— 

— 

— 

"5 

— 

Markowski  (2) 

„    (ehem.) .   ,  . 

1674       !         — 

— 

— 

— 

113 

— 

„ 

„    (atmosph.)    . 

1675               — 

— • 

— 

0,7733 

— 

14,00  bis  101,1 

„ 

>>           » 

1675               — 

— 

— 

0,7253 

— 

101,1    „  183,0 

„ 

„    (ehem.) .   .  . 

1674     :       — 

— 

— 

0,7564 

— 

15,4    „  100,08 

„ 

tf         yy 

1674     '       — 

— 

— 

0,7318 

— 

100,08  „  182,7 

"                   1 

1671 

— 

— 

— 

118 

— 

Kleint                    ; 

>> 

1671 

— 

— 

— 

0,7647 

— 

14,6  bis  99,8 

.  „ 

f» 

1671 

— 

— 

— 

0,7260 

— 

99,8     „  182,7 

„ 

Wasserstoff    .... 

875        0,003665 

— 

— 

0,63 

79 

20       „    99,5 

Warburg               ^ 
Sutherland 

,, 





— 

— 

0,681 

72,2 

— 

Rayleigh 

,, 

857,4 

0,00366 

— 

— 

— 

71,7 

— 

Breitenbach  (2) 

,» 

841      1       — 

— 

— 

— 

83 

— 

Markowski  (2) 

841 

0,00367 

— 

0,6733 

— 

14,5  bis  100,5 

„ 

j, 

841 

0,00367 

— 

0,7275 

— 

100,5    „    184,2 

,, 

jj 

841 

— 

— 

— 

— 

91 

— 

Kleint 

jj 

841 

— 

— 

— 

0,6924 

— 

13,0  bis  100,4 

Jl 

» 

841 

— 

— 

— 

0,7118 

— 

100,4    „  183,8 

11 

Xenon     

2107 
^on  Fishe 



252 

___ 

Rankine  (2)      !■ 

•)  Berechnet  \ 

r  (2). 

Stockt. 

41 


103 


Absolute 

Zähigkeit  von  Gasgemischen. 

Lit.  Tab.  42,  S.  104. 

■ 

1  Gemische  vonWasserstoff  und  Kohlen- 

Gemische  von  Äthylen  und  Luft 

säure. 

10'' -rjt. 

(Breitenbach.)     Io'•J;^ 

Prozent 

Puluj  bei 

Breitenbach  'Breitenbach 

Gehalt  an 

i 

Wasserstoff 

14,7» 

bei  15" 

bei  99,2° 

Äthylen  in  "0 

99,3 

1 

o,oo 

[078 

ii 

1367 

1468 

1464 

1869 

90,31 

] 

9,97 

1477 

1 

— 

69,0 

1236 

— 

; 

12,98 

— 

1484 

— 

54,61 

1345 

— 

1674 

: 

14^99 

— 

1880 

30,0 

1548 

— 

— 

15-56 

— 

— 

1897 

I3»65 

1692 

1   2069   i 

— 

19,85 

27,75 

1491 
1499 

— 

— 

1            ! 

48.44 

1485 

1805 

Gemische  vonWasserstoff  und  Kohlen- ; 

56,54 
73,59 
82,20 

1475 
1399 

1289 

' 

1624 

säure.     (Breitenbach.)     10^  • 

Vf 

Prozent 

83.92 

1307 

— 

— 

Wasserstoff 

15-              99,2«     , 

99,3" 

90,16 
93,58 

1215 
iiir 



i 



1 
1 

96,12 

1031 

— 

1 

— 

97,24 

991 

II95 

97,24 

— 

0991 

1195 

82,2 

1289 

1     -     1 

1624 

97.60 

0991 

— 

— 

48,44 

1485 

1805    1 

— 

98,32 

0958 

— 

— 

15,27 

— 

1888      ! 

— 

100,00 

0893 

0893 

1064 

12,98 

1484 

-        1 

~ 

Gemische  ^ 

i'onWass 

erstoff-Sauerstoff. 

Gemische  von  Stickstoff-Wasserstoff. 

Beobachte 

r:  Kleint. 

Beobachter:  Kleint 

c 

n  in 

n  in 

»/oO;VoH 

Temp.  17,  •  I 

0'  ijo  •  10' 

Suthcr- 
land 

Formel  I 
S.  loi 

%  H  I  7»  N 

i 

Temp.  r^^  -  ro' 

ijo  lo'i      C 

■Formel  I 
S.  loi 

0,00 100,00 

13.0      87 
100,4     105 

3 

0        841 

91 

0,6924 

0,00100,00 

0 
14,6 
99,8 

1742 
2125 

1671       118 

0,7647 
0,7260 

183,8     121 

2 

! 

182,7 

2459 

5,21  94,79 

14,7     109 
99,6     130 

r 

S      1049 

85 

0,7012 
0,6754 

19,97!    80,03 

16,7 
99,6 

1714 
2077 

16391    114 

0,7518 

183,1     i5o< 

^ 

183,1 

2405 

i 

0,7241 

8,78  91,22 

14,0     118 
100,1     143 

8 

0      "45 

84 

0,7054 

36,20'    63,80 

14,2 
99,7 

1659 
2011 

1595  1      104 

0,7372 
0,7067 

12,8     135 

I 

183,4 

2321 

15,61  84,39 

99,3     165 

0      1307 

99 

0,7549 
0,6667 

53,55    46,45 

14,6 
99,8 

1585 
1921 

i 
1522         104 

0,7399 
0,7050 

183,3  ,  189. 

0 

18,5     169- 

0 

183,4 

2216 

33,33 

66,67 

99,4    203 

3      1607 

107 

0,7532 
0,6966 

; 

17,0 

1328 

0,7225 
0,6842 

182,6    234 

0 

82,61'  17,39 

99,9 

1593 

1269        94 

56,78 

43,22 

14,2     187 
100,2     228 

^      1800 
4 

112 

0,7562 

183,2 

16,7 

1829 
1116 

0,6907 
0,6908 

19,6  !2oi 

7 

93,62      6,38 

99,9 

1329 

1067        86 

81,26 

18,74 

99,8  '243 
183,4    281 

2      1908 
7 

121 

0,7711 
0,7253 

183,7 
13,0 

1529 
873 

0,6924 
0,7118 

95,55 

4,45 

14,7     201 
100,0     248 

2 

4      1927 

142 

0,8103 

100,00      0,00 

100,4 

188,8 

1050 
1212 

841        91 

183,6    289 

I 

0,7494 

j 

1100,00 

0,00 

16,75  202 
99,74  248 

4 

8      1931 

136 

0,8182 

185,80  289 

I 

0,7217 

StöckJ. 


104 


41a 


Absolute  Zähigkeit  von  Gasgemischen. 


Lit.  Tab.  42,  hierunter. 


Gemische  von  Argon  und  Helium  (Auftreten  eines  Maximums). 

Beobachter:  Tänzler. 


0  0  He    i  ö/°  A 


Temp.    >/, .  10' 


^0- 10^  I  Suther- 
land 


0/0  He       7o  A 


Temp.    //, .  10' 


lio .  iC 


Ü 

Suther- 

land 


0,000     100,000 


4,926 


95,074 


9,070    j  90,930 

14,285       85,715 

j 
i 
I 

19,256  ;  80,744 
22,945  i  77,055 


12,0 

99,6 

183,0 

12,6 
99,8 

182,7 

11,8 

99,6 

183,1 

13,7 

99,9 

184,3 

19,7 

99,6 

183,1 

20,6 

99,8 


2200 
2746 
3231 
2219 

2745 
3218 

2217 
2768 
3244 

2244 
2784 
3254 

2294 
2790 
3250 
2301 
2785 


2119 


164,1 


2132  j  150,8 

2143  I  150,2 

1 

I 

i 

2153  i  150,4 

2166 !  143,7 

i 

2165  !  139,1 


31,542  :  68,458 

38,807  61,193 

46,626  53,374 
70,853  .  29,147 

80,785  19,215 
100,000  0,000 


22,1 

99,5 

183,1 

21,6 

99,4 

183,6 

20,9 
99,5 

19,1 
99,9 

18,9 

99,8 

183,0 

15,3 

99,6 

184,6 


2316 
2777 
3253 

2341 
2807 

3244 

2334 
2785 

2303 

2752 

2246 
2658 
3039 

1969 
2348 
2699 


2166  I  142,8 

! 

2207  116,6 

2205  '  106,0 

2189  96,5 

2142  78^2 

1891  80,3 


Gemische  von  Sauerstoff  und  Stickstoff. 

Beobachter:  Kleint. 


Vo  N  °/o  O 


Temp.   >^, .  10^ 


tif) .  lo'l  Suther- 
land 


n  m 
Formel  I 
S.  loi 


0/0  N  I7"  o 


Temp.i»(^.io' 


tJQ .  10'  Suther- 
land 


n   in 
Formel  1 
S.  loi 


0,00  100,00 


30,76  69,24 


49,21  50,79 


16,76  2024 

99,74  2488 

186,80  2891 

13,4  1939 

98,8  2364 

182,7  2776 

13,6  1882 

99,6  2298 

183,2  2677 


1931   136 

1857   135 
1807  •  124 


0,8182 
0,7217 

0,7582 
0,7885 

0,7581 
0,7531 


74,4225,58 


100,00  0,00 


14,7:  1812 

100,0  2213 
183,5  2569 

14,6|  1742 

99,8 12125 

182,7l  2459 


1736   124 
1671   118 


0,7686 
0,7375 

0,7647 
0,7260 


43 

Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 


R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  11,  248;  1893. 

H.  S.  Allen,  Phil.  Mag.  (5)  50,  323;  519;  1900, 

M.  P.  Applebey,   Journ.   ehem.  soc.     London. 

97/98,  2000—2025;  igio. 
Arcbbutt,  Journ.  Soc.  Chem.  Ind.  17, 1009;  1898. 
Archbutt  u.  Deeley,   London,  Griff.  1900;  133. 
D'Arcy,  Phil.  Mag.  (5)  28,  221;  1889. 
Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  1,  285;  1887. 
J.  Barnes  (i),  Proc.  and  Trans.  Nova  Scot.  Inst, 
of  Science  10,  113;  1899. 


J.  Barnes  (2),  Electrochem.  Zeitschr.  7, 134;  1900. 
E.  R.  Barnett,  Proc.  Roy.  Soc.  56,  259;  1894. 
BartoH  u.  Stracciati  (i),  Cim.  (3)  18,  195;  1885. 

„  (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  7, 

375;  1886. 
C.  Barus  (i),  SilL  Journ.  {3)  35,  407;  1888. 
„         (2),  Bull.  U.  S.  Geol.    Surv.    No.  54. 

p.  278;  1889. 

(3),  Wied.  Ann.  36,  358;  1889. 

(4),  PhiL  Mag.  (5)  29,  337;  1890. 


Stöckl. 


42  a 


105 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

( Fortsetzung.) 


C.  Barns  (5),  Sill.  Joum-  (3)  44,  255;  1892. 
(6),  Sill.  Joum.  (3)  46,  87;  1893. 
.,         (7),  Proc.  Am.  Acad.  19,  13;  1893. 
Barns  u.  Stronhal,  Amer.  Joum.  of  Science  83, 

20;  1887. 
A.  Batschinsky  d),  Bull.  soc.  imp.  des  Natur- 
Moscou  1900;  p.  I.  1901 ;  p.  265, 
1902;  Chem.  Centralbl.  1901.  2, 
450;  Chem.  Centralbl.  1902.  2, 
180. 

„  (2),  ZS-  ph.  Ch-,  87,  214;  1901. 

..  (3)»  Verh.  phys-  Abt.  der  K.  Ges. 

von  Freunden  der  Naturw.  10, 
26,  1900. 

K.  Beck,  ZS.  ph.  Ch.  48,  64t— 681;  1904.  68, 

409—419,  425—441;  1907. 
A.  Becker,  Ann.  d.  Phys.  (4)  24,  823-862; 

1907. 

A.  Bestdmeyer,  Diss.  München  1902- 

.,  Ann  d.  Phys.  (4)  18,  944  bis 

995;  1904. 

E.  C.  Bia{hain,     Amer.  chem.  Joum.  46,  264 

bis  282;  1911. 

„  ZS.  ph.  Ol.  66,  238-254;  1909. 

E.  C.  Biflgham  u.  J.  P.  HarrisoOt  ZS.  ph.  Ch. 

66,  1—32;  1909- 
A.  Blanchard,  Joum.  chem.  See.  26,  1315  bis 

1339;  1904. 
A.  Blanchard  u.  Morris  Stewart,  28.  Meet 
Amer.  Chem.  Soc-   1903  [Sdence  (N.  S.  18 
98,  1903)]. 
Boltzmaim,  Wien.  Sitzungsber.  81  t2a],  1880 
84  [2  a],  40,  1230;  1881. 

E.  Böse,   Phys.    ZS.   9,   169—173,   707—708 
1908.    10,  32 — 36,  406 — 409;  1909.  12,    126 
bis  135;  1911. 

F.  Bottazzi  (i),  L'Orsi  20,  253;  289;  1897. 

(2),  Chem.  Centralbl.   1898,  1,  83. 

„  (3),    Arch.    ital.    de    Biolc^e,    29, 

401;  1898. 

„         (4),  Natun\-.  Rundsch.  14,  47;  1899. 

(5),  Rend.  Line  (5)  17   [i],  707; 

1908  (Blut  niederer  Tiere);  [i]  792 

und  [2]   16  (Blut  niederer  und 

höherer  Tiere). 

„  G.  Buflia  u.  A.  Jappelli,  Rend. 

Line  (5)  17  [2],  49;  1908  (Ochsen- 
blutserum). 

„  u.  C.  Victorow,  Rend.  Line  (5)  19 

[i],  659;  1910  (Seifenlösungen). 
M.  Brillonin,  C  R.  144,  1151 — 1153;  1907. 

,.  Ann.  chim.  phys.  (8)  18,  197  bis 

213;  1909. 

„  Buch.      Paris.      Gauthier -Villars. 

1907.  2  Bände. 
E.  Briner,  Joum.  chim.  phys.  4,  547—564;  1906. 
Bonssinesq,  C  R.  110,  1160;  1238;  1890. 


Breitenbach  (i),  Diss.  Erlangen  1898. 

„  (2),  Wied.  Ann.  67,  803;  1899. 

„  (3),  Ann.  Phys-  6,  166;  1901. 

Brodmann  (i),  Diss.  Göttingen  1891. 
Brodmann  (2),  Wied.  Ann.  45,  5;  1892. 

„         (3),  Wied.  Ann-  48,  188;  1893. 
Brnckaer  (i),  Diss.  Halle  1890. 

(2),  Wied.  Ann.  42,  287;  1891. 
Brunhes  u.  Dossy,  C  R.  118,  1045;  1894. 
Burkhard  (i),  Diss.  Zürich,  Berlin  1873. 

„         (2),  Zeitschr.    Rübenzuckerind.  1874. 
P.  Charbonoier.  C  R.  187,  378;  1903. 
S.  Cfaella,   Line   Rend-  (5)  14,  [2I   23—30; 
1905.    (5)  15  [i]f  "9 — 125;  1906. 
„      Phys.  ZS.7, 196—199;  546—548;  X906. 
.,      am.  (5)  12,  317—335;  1906. 
Cohen,  Wied.  Ann.  46,  666;  1892- 
Coaette  (i),  C  R.  107,  388;  1888. 

„       (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  21,  433;  1890. 
„       (3),  Joum.  de  phys.  (2)  9, 414;  560;  1890. 
Coulomb,  Mem.  de  l'lnst.  nat.  des*Sdene  et 
Arts.  Sdenc.  Math,  et  Phys.  8,  246,  Jahr  9. 
Crookes  (i),  Phil.  Trans.  172  B,  387;  1881. 
„        (2),  Proe  Roy.  Soe  81,  446;  i88r. 
Darcy,  Mem.  des  divers,  savants  16,  141;  1858. 
A.  0.  Denninf.  Diss.  Heidelberg  1904. 

„  Rep.  Brit.  Ass.  Cambridge  1904. 

476—477. 

„  Proe  Roy.  Soe  (B)  78,  328  bis 

358;  1906. 
F.  Dickenscheid,  Diss.  Halle  1908. 
Drew,  The  phys.  Rev.  12,  114;  1901. 

K.  Drucker  u.  Kassel,  ZS.  ph.  Ch.  76,  367  bis 

384;  1911. 

Duclanx,  Ann.  de  chim.  (4)  26,  433;  1872. 
W.  Duff  (i),  The  phys.  Rev.  4^  23;  404;  1896. 
.,        (2),  Amer.  Proe  Soe  [Science  N.  S.] 
17,  184;  1903. 
Duhem  (i),  C  R.  184,  1088;  1272;  1902. 
„      (2),      „     186,  281,  858,  1032;  1903. 
„      (3),  Paris.  Gauthier- Villars.  1904  (Buch). 
Dumas,  Ann.  chim.  phys.  (2)  86>  83;  1827. 
Dnncan  u.  Qamgee,  Joum.  of  anat.  and  physiol. 

5,  155;  1871. 
A.  E.  Dnnstan  (i),  ZS.  ph.  Ch.49, 590-596;  1904- 
(2),  ZS.  ph.  Ch.  61,  732-738; 
1905. 

(3),  ZS.  ph.  Ch.  66,  370-380; 
1906. 
.,  (4),  Joum.  chem.  Soe  86,  8x7 

bis  827;  1904. 
„  (5),   Joum.  chem.  Soe  87,   xi 

bis  17;  1905. 
„  (6),  Joum.  chem.  Soe  91,  83 

bis  91;  1728 — 1736;  X907. 

Stock! . 


106 


43  b 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

{ Fortsetzung.) 


A.  E.  Dunstan  u.  Musseil,   Journ.  ehem.  Soc. 

97/98,  1935— 1944;  1910. 
A.  E.  Duastan  u.  Thole,  Journ.  ehem.  Soc.  93, 
561—563;  1908. 
„  „         Journ.  ehem.  Soc.  95, 

1556— 1561;  1909- 
„  „         Journ.  chim.  phys.  7, 

204 — 214;  1909. 
A.  E.  Dunstan  u.  Wilson,  Journ.  ehem.  Soc. 

94,  2179—2181;  1908. 
H.  Eger,  Diss.  Würzburg  1908. 

„         Ann.  Phys.  (4)  27,  819— 843;  1908. 
Elle,  Journ.  de  phys.  (2)  1,  224;  1882. 
Emo,  Wied.  Beibl.  6,  730;  1882. 
Ercolini,  Cim.  (5)  6,  249;  1903. 
Euler,   Novi  Commentarü  Petropolitani  6,  338, 

1756;  1757- 
H.  Euler,  ZS.  ph.  Ch.  26,  536;  1898. 
Ewald,   Arch.  f.  Anat.  u.   Physiol.  1877,  208; 

1878,  536. 
Fabry  u.  Perrot,  C.  R.  124,  281;  1897. 
0.  Faust  u.  G.  Tammann,   ZS.  ph.  Ch.  71, 

51—58;  1910. 
C.  E.  Fawsitt,  Journ.  ehem.  soc.  93,   1299  bis 
1307;  1908, 
„  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  80,  290  bis 

298;  1908. 
JTTels  (i),  Chem.  Zeitung  21,  56,  70;  1897. 
M       (2),  „  22,  376;  1898. 

»       (3),  »  26,  23;  1901. 

„      {4),  Chem.  Centralbl.  1898,  1;  1312. 
Ferrero,  Cim.  {5)  1,  285;  1901. 
Fiodlay,  ZS.  ph.  Ch.  69,  203—217;  1910. 
F.  Fischer,  Dingler's  Journ.  236,  487;  i88o. 
W.  J.  Fisher,  Phys.  Rev.  24,  385—401;  1907. 
„  „  28,  73-106;  1909. 

M  „  29,    147—153;    325 

bis  327;  1909. 
„  „  30,  269;  1910. 

C.  Forch,  Phys.  ZS.  1,  177;  1900, 
„  „         6,  601;  1904. 

Foussereau,  Ann.  chim.  phys.  (6)  5,  348,  359; 

1885. 
J.  Garnier,  C.  R.  124,  1447;  1897. 
Gartenmeister,  ZS.  ph.  Ch.  6,  524;  1890. 
J.  G.  Qarvanoff,  Wien.   Ber.  103  [2  a],  873; 

1894. 
L.  Geoffroy  (i),  Ann.  de  l'dcole  norm.  (2)  7, 
215;  1878. 

(2),  C.  R.  88,  573;  1879. 
Gemez,  Ann.  de  l'^eole  norm.  (3)  1,  239;  1884. 


Gerstner   (i),    Abhandl.    Böhm.    Gesellsch.    d. 
Wissenschaften  Prag,  3,  phys.  math. 
Teil  141;  1798. 
„         (2),  Gilberts  Ann.  6,  160;  1800. 
F.  H.  Getman,  Journ.  chim.  phys.  4,  386^404; 

1906. 

».  „  5, 344—363; 

1907. 

,.  »       6, 577—583; 

1908. 

A.  Mac  Gill,  Proc.  and  Trans,  of  the  Roy.  Soc. 

Canada  (2)  1,  III.  97;  1895. 
Girard  (i),  Mem.  de  la  Classe  des  Scienc.  Math, 
et  Phys.  de  l'Inst.  de  France  14,   249; 
1813,  1814,  1815. 
„      (2),  Ann.  de  chim.  (2)  16,  129;  1821. 
Girauit,  Mem.  de  l'Acad.  de  Caen,  1860. 
H.  Glaser,  Diss.  Erlangen  1907. 

„  Ann.  Phys.  (4)  22,  694 — 720;  1907. 

H.  M.  Goodwin  u.  H.  T.  Kalmus,  Physic.  Review 

27,  322 — 328;  1908. 
H.  M.  Goodwin  u.  R.  D.Mailey,  Physic.  Review  26, 

469 — 489;  1907. 
„  „  Physic.  Review26, 

28—60;  1908. 
L.  Graetz  (i),  Schlömilehs  Zeitschr.  f.  Math.  26, 
316;  1879. 
„         {2),  Wied.  Ann.  34,  25;  1888. 
»»         (3)»  Winkelmanns  Handb.  d.  Phys.  I. 

595,  1890.     Breslau. 
„         (4),  Winkelmanns  Handb.  d.  Phys.  I. 
1373— 1410;  1908. 
Graham  (i),  Phil.  Trans.  Lond.  1846,  III.  S.  573- 
„        (2),  „  1849.  S.  349- 

„        (3),  Lieb.  Ann.  76,  138;  1850. 
„        (4),  Phil.  Trans.  161,  373;  1861. 
„       (5),  Lieb.  Ann.  123,  90;  1862. 
(6),  Phil.  Mag.  (4)  24,  238;  1862, 
Grawitz,  Zeitschr.  f.  klin.  M  d.  21,  459;  1892 

22,  411;  1893. 
A.  Gray  (i),  The  Electrician  22,  838;  1901. 

„        {2),  Brit.  Ass.  Glasgow.     1901. 
W.  H.  Green,  Journ.  chem.  Soc.  94,  2023  bis 

2063;  1908. 
Griffiths,  Mem.Manchester.  Soc.  IX— X.  1896/97. 
Grofimann  (i),  Diss.  Breslau  1880. 

(2),  Wied.  Ann.  16,  619;  1882. 
(3),  »  18,  119;  1883. 

0.  Grotrian  (i),  Pogg.  Ann.  167, 130,  237;  1876. 
(2),         „        160,  238;  1877. 
„  (3),  Wied.  Ann.  8,  529;  1879. 

Stöckl. 


I 


42  c 


107 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

( Fort<;etzung.) 


E.  Gräoeiseo,  Wiss.  Abh.  d.  Phys.-Techn.  Reichs- 
anstalt 4,  151— 184;  237 — 266;  1905. 
Guerout  d),  C.  R.  81,  1025;  1875. 
(2),  C.  R.  83,  1291;  1876. 
Ph.  A.Quyeu.L.  Friederich  (i).  Bull,  socchim.  (3) 

19,  164;  1898. 
„  „        (2),  Chem.  Zentralbl.l, 

915;  1898. 
C.  E.  Guye  u.  V.  Freedericksz,  Q   R.  149, 

1066 — 1069;  1909. 
L.  E.  Gurney,  Physic.  Review  26,  98 — iio;  1908. 
De  Haas,    Diss.    Leiden  1894.    Ck)mm.   Leiden 

No.  12. 
Hadaroard,  C  R.  136,  299,  545;  1903. 
G.  Haffner,  Phys.  ZS.  2,  739;  1901. 
G.  Hagen  (i),  Pogg.  Ann.  46,  423;  1839. 
„      (2),  Abh.  d.  BerL  Akad.  1854;  i?- 
Ed.  Hagenbach.  Pogg.  Ann.  109,  385;  1860. 
„  Verh.  87.  Vers.  Schweiz.  Naturf. 

Ges.  Winterthur.  1904. 
J.  B.  Hannay,  Proc.  Roy.  Soc.  Lond.  28,  279; 

1879. 
H.  Happel,  Phys.  ZS.  10,  484 — 495;  1909. 
Haro,  C.  R.  83,  696;  1876. 
Hauser,   Diss.  Tübingen  1900.    Ann.  d.  Phys. 

(4)  ö,  597;  1901- 

W.  Hechier,  Ann.  d.  Phys.  (4)  16,  157—173 ;  1904. 

DeHeen(i),Bun.derAc.Roy.BeIg.(2)4o,  798;  1878 

.,    (2),  „  (3)7,  248;  1884. 

M    (3),  »  (3)  10, 251;  1885. 

„     (4),  »  (3)11,  29;  1886. 

»    (5),  „  (3)  16, 195;  1888. 

0-  Hefft,  Diss.   Heidelberg  1900. 

Helmholtz  u.  Piotrowski,  Wien.  Ben  40  [2a], 

607;  1868. 
Heydweiller  (i),  Wied.  Ann.  55,  561,  1895. 
„  (2),  „         59,  193;  1896. 

(3),  ,,         63,    56;  1897. 

Th.  Heymann,  Diss.  Zürich  1901. 
Hirsch  u.  Beck  (i),  Münch.  med.  Wochenschr. 
47,  1685;  1900. 
M  (2),  Deutsch.  Arch.  f.  klin.  Med. 

1901,  503- 
P.  Hof  mann  (i),  Diss.  Breslau  1883. 

„  (2),  Wied.  Ann.  21,  470;  1884. 

J.  L.  Hogg,  Proc.  Amer.  Acad.40,  609 — 626;  1905. 

.,  „  42, 113 — 146;  1906. 

„  „  45,     I— 17;   1909. 

,,  Phil.  Mag.     (6)  19,376 — 390;  1910. 

R.  J.  Holland,  Wied.  Ann.  50,  261  (288)  1893. 

S.  Holman    (i),  Proc.  Am.  Acad.  12,  41;  1876. 

(2),  PhiL  Mag.  (5)  3,  81;  1877. 


S.  Holman    (3),  Proc.  Am.  Acad.  21,  i;  1885. 
(4),  PhiL  Mag.  (5)  21,  199;  1886. 
Hosking  (i)  PhiL  Mag.  (5)  49,  274;  1900. 
„         Phil.  Mag.  (6)  7,  469—484;  1904. 
„        (2)    „         (6)  17,  502—520;  1909. 
„        (3)    „        (6)  18,  260—263;  1909- 
„        (4)  Joum.  Roy.  Soc.  New.  South  Wales 
42,  34-56;  43,  34-38. 
Hnbener,  Pogg.  Ann.  150,  248;  1873. 
Hürthle  (i),  Pflügers  Arch.  82,  415;  1900. 
„       (2),  Deutsch,  med.  Wochenschr.   1897; 
No.  51. 
Jacobson  (i),  Arch.  f.  Anat.  u.  Phys.  1860.  S.  80. 
(2),  „  1861.S.304, 

Jacoby.  Vortrag  in  der  med.  Ges.  Göttingen,  1901. 
Jäger  (i),  Wien.  Anzeiger  1900.  S.  11. 
„      (2),  Wien.  Ben  102  [2a],  253;  1893. 
„      (3),  „  103  [2a],  251;  1894. 

„      (4)»  »  105  [2a],  15;  1896. 

„      (5),  „  108  [2a],  447;  1899. 

„      (6),  „  109  [2a],  74;  1900. 

„      (7),  „  111  [2a],  697;  1902. 

Jeancard  u.  Satie,    Bull.   soc.   chim.   (3)  25, 

519;  1901. 
Job  (i),  Soc.  ira.nq.  d.  phys.  No.  157,  2;  1901. 

.,    {2),  Fortschn  d.  Phys.  57,  280;  1901. 
0.  Gl.  Jones,  PhiL  Mag.  (5)  37;  451;  1894. 
H.  C.  Jones  u.  E.  C.   Bingham,   Amen  Chem. 

Joum.  34,  481—554;  1905. 
H.  C.  Jones,  E.  C.  Bingham,  L.  Mc Master, 

ZS.  ph.  Ch.  57,  193—243;  257—320;  1906. 
H.  C.  Jones   u.   E.  G.   Mahin,    Amen    Chem. 
Joum.  41,  433—442;  1909.  ZS.   ph.  Ch.  69, 
389—418;  1909. 
H.  C.  Jones  u.  L.  Mc  Master.   Amen   Chem. 

Journ.  36,  325 — 408;  1906. 
H.  C.  Jones  u.  W.  R.   Veazey,   Amen  Chem. 
Journ.  37,  405 — 410;  1907.    ZS.  ph.  Ch.  62, 
44—58;  1908. 
H,  C.  Jones,  F.  Lindsay,  C.  Carroll,  H.  Bassett, 
E.  Bingham,  C.  Rouiller,  L.  Mc  Master,  W. 
Veazey,   V  und  235.   Carnegie  Institution  of 
Washington.  Publication.  No.  80. 
G.  W.  A.  Kahlbaum  u.  S.  Räber,  Kais.  Leop.- 
Carol.   D.   Akad.    d.   Naturf.    Halle   84,  203 
bis  308;  1905. 
KamerlinghOnnes  (i),  Verh.  k.  Ak.  van  Wet.  Am- 
sterdam, J.1881;  J.  1893/1894,126. 
„       (2),  Comm.  Leiden.  No.  12,  9.  12; 
1894. 

Stöckl. 


loe 


42  d 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

( Fortsetzung.) 


Kanitz,  ZS.  ph.  Ch.  22,  336;  1897. 
L.  Kann,  Wien.  Ben  106,  [2a]  431;  1897. 
A.  Kassel  s.  Drucker. 
Kisslins  (i),  ZS.  angew.  Ch.  1894.  S.  642. 
„        (2),  Chem.  Zeitung  22,  78,  100;  1898. 
„        (3),  Chem.  Centralbl.  1898. 1,  642;  1311. 
„        (4),  Chem.  Rev.  Fettind.  9,  202;  1902. 
F.  Kleint,  Diss.  Halle  1904. 

„         Verh.  Phys.  Ges.  7,  146—158;  1905. 

Klemencic,  Wien.  Ber.  84  [2  a],  146;  1881. 

Q.  H.  Knibbs  (i),  Journ.  and  Proceed.  Roy.  Soc. 

New  South  Wales  29,  77;  1895. 

„  (2),  Journ.  and  Proceed.  Roy.  Soc. 

New  South  Wales  30,  186;  1896. 

M.  Knudsen,  Ann.  Phys.  (4)  28,  75  —  130;  999 

bis  1016;  1909. 
S.  Koch  (i),  Wied.  Ann.  14,  i;  1881. 

(2),  «         19,  857;  1883. 

König  (i),  Wied.  Ann.  25,  618;  1885. 
„      (2),  „         82,  194;  1887. 

W.  Kopsch,  Diss.  Halle  1909. 
A.  Korn,  C.  R.  151,  50 — 53.  1910. 
Krümmel  u.  Rupptn,  Wiss.  Meeresuntersuchungen 
N.  F.  9,  29—36;  1905. 

A.  Krusche,  Diss.  Zürich  1904. 

Kullgren,  Oefversigt  Vet.  Acad.  Förh.  (Stockholm) 

53,  647;  1896. 
Kundt  u.  Warburg,  Pogg.  Ann.  156, 337, 525  ;i875. 
Kurz,  Exner  Rep.  28,  567;  1887. 
R.  Ladenburg,   Ann.   Phys.  (4)  22,  287—309; 

1907. 
.♦  »  (4)  28,  447—458; 

1907. 

(4)  27,  157-185; 
1908. 
„  J  ahresber.  d.  Schles.  Ges.  d.  vaterl. 

Kultur.  1908. 
Lamansky,   Dinglers  Journ.  248,  29;  1883. 
V.  von  Lang  (i),  Wien.  Ber.  68  [2a],  604;  1871. 
.,  (2),         „        64  [2  a],  485;  1871. 

M  (3),         »        65  [2a],  415;  1872. 

C.  Lauenstein,  ZS.  ph.  Chem.  9,  417;  1892. 
C.  Lees  (i),  Proc.  Phys.  Soc.  17,  460;  1900. 
„       {2),  Phil.  Mag.  (6)  1,  128;  1901. 

B.  Lewy,  Pflügers  Arch.  65,  447;  1897.   Arch. 
f.  Physiol.  1897;  S.  147. 

C.  E.  Linebarger,  Sill.  Journ.  (4)  2,  331;  1896. 
E.  Lohr,  Wien.  Ber.  116  [2a],  i28i~-i288;  1907. 
R.  Lorenz  u.  H.  T.  Kalmus,   ZS.  ph.  Ch.  59, 

244—251;  1907. 
Ludwig  u.  Stefan,  Wien.  Ber.  82  [2a],  25;  1858. 
Q.  Lunge,  ZS.  angew.  Ch.  J.  1895,  189. 


G.  Lunge  u.  P.  Zifctiert,  ZS.  angew.  Ch.  J.  1895. 

439. 
S.  Lussana  u.  M.  Cinelli,  Atti  d.  R.  Acc.  de 

Fisicocritici  Siena  (4)  9,  1897. 
Th.  R.  Lyle  u.  R.  HoskIng,  Phil.  Mag.  (6)3,  487; 

1902. 
Magnus  (i),  Pogg.  Ann.  80,  i;  1850. 
„        (2),  „  95,  i;  1855. 

A.  Mallock  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  45,  126;  1888. 

»  (2),  „  59,  38;  1896. 

„  (3),  Phil.  Trans.   187  A,   41;   1896. 

Malus,  C.  R.  130,  1708;  1900. 

M.  Margules  (i),  Wien.  Ber.  83  [2a],  588;  1881. 

,t  (2),         „         84  [2a],  491;  1881, 

H.  Markowski,  Diss.  Halle  1903. 

Ann.  Phys.  (4)  14,   742—755; 
1904. 
Massoulier,  C.  R.  130,  773;  1900. 
Mathieu,  C.  R.  57,  320;  1863. 
Maxwell  (i),  Rep.  Brit.  Ass.  (2)  9;  1859. 
(2),  Phil.  Mag.  (4)  19,  9;  i86o. 
(3),         „         (4)  20,  21;  1860. 
„         (4),  Phil.  Trans.  156,  249;  1866. 
,.  (5),  Phil.  Mag.  (4)  ,35,  129,  185;  1868. 

T.  R.  Merton,  Journ.  Chem.  Soc.  97,  2454 — 2463; 

1910. 
Merczing  (i),  Journ.  de  la  Soc.  Phys.  Chim.  Russe 
21,  29;  1889. 
„       (2),  Wied.  Ann.  89,  312;  1890. 
0.  de  Metz,  C.  R.  136,  604;  1903. 
L.  Meyer  (i),  Wied.  Ann.  7,  497;  1879. 
n        {2),  „        16,  394;  1882. 

L.  Meyer  u.  0.  Schumann,  Wied.  Ann.  18, 

l;   1881. 
0.  E.Meyer  (i).  Grelles  Journ.  59,    229;   1861. 
(2),  Pogg.  Ann.  113,  55,  193,  383;i86i 
M        (3).        „        125, 177, 401, 564;  1865. 

(4),         »        127,  253,  353;  i866. 
»        (5),         „        148,  14;  1871. 

(6),        „        148,  I,  203;  1873. 
„        (7),  Pogg.  Ann.  Jubelb.  i;  1874. 
„        (8),  Wied.  Ann.  2,  387;  1877. 
(9),  „         82,  642;  1887. 

„      (10),  Sitzb.  Bayr.  Akad.  17,  343;  1887. 
0.   E.  Meyer  u.  F.  Springmühl,    Pogg.  Ann. 
148,  526;  1873. 

B.  E.  Moore.  Phys.  Rev.  3,  321;  1896. 
Moritz,  Pogg.  Ann.  70,  74;  1847. 

H.  Morris-Airy,   Mem.   and    Proc.   Manchester 

49,  No.  IV;  1905. 
Mühlenbein,    Diss.    Leipzig   1901.    Cöthen,    P. 

Schettler's  Erben  1901. 

Stöckl. 


42 


109 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

( Fortsetzung.) 


Mutze!  (i)  Diss.  Breslau  1891. 

(2)  Wied.  Ann.  48,  15;  1891. 
Musculus,  Chem.  Centralbl.  1864. 
Nataason  (i),  ZS.  ph.  Chem.  38,  690;  1901. 

(2),  „  89, 355;  1901- 

(3),  Phil.  Mag.  (6)  2,  342;  1901. 
,,        (4),  Bull.  Int.  Acad.  Scienc.  de Cracovie : 
1901,  95;  161. 
(5),     1902,  19,  488;  494. 
„        (6),     1903,  268;  283. 
„        (7),   Krakauer  Anz.  J.  1901,  95. 
„        (8),  „  J.  1902,  488. 

„        (9),  „  J.  1903, 268;  283. 

„      (10),  ZS.  ph.  Ch.  40,  581;  1902. 
„      (11),  „  48,  179, 185;  1903. 

„      (12),  Phys.  ZS.  4,  541;  1903. 
Navier  (i),  Mem.  de  l'Acad.  roy.  des  Sciences: 
6,  389;  1823. 
„       (2),    9,  311;  1830. 
K.  Noack  (i),  Wied.  Ann.  27,  289;  1886. 
(2),  „  28,  666;  1886. 

Noyes  u.  Goodwin,   Phys.  Rev.  4,  207;  1896. 
A.  Oberbeck,  Wied.  Ann.  11,  634,  1880. 
A.v.Obermayer,  (i),  Wien.  Ber.  71  [2a],  281 ;  1875. 
(2),         „        78  [2a],  433;  1876. 
(3),         »        76  [2a],  665;  1877. 
„  {4),  Carls  Rep.  d.  Phys.: 

12,  465;  1876. 
(5),     13,  130;  1877. 
(6),    15,  682;  1879. 
f»  (?)>  Wien.  Anz.  1877;  90. 

„  (8),  Wien.  Ber.  118  [2a],  511  bis 

566;  1904. 
L.   W.  Öholm,    Öfvers.    Finska    Vetensk.    Soc. 

Förhandl.  47,  No.  11,  1905. 
C.  W.  Oseea,  Ark.  för  Mat.  Astron.  och  Fysik 
3,  No.  20,  1907. 
„  Ark.  för  Mat.  Astron.  och  Fysik 

3,  No.  24;  1907. 

„  Ark.  för  Mat.  Astron.  och  Fysik 

4,  No  7;  1908. 

.,  Ark.  för  Mat.  Astron.  och  Fysik 

6.  No.  29;  1910. 
F.  Oertel,  Diss.  Breslau  1903. 
Fächer  (i),  Atti  R.  Ist.  Veneto  di  Scienze  58, 
785;  1898. 
(2),  Cim.  (4)  10,  435;  1899. 
Fächer u.Finazzi(i),  Atti  R.Ist.  Vene todi Scienze 
59,  II.  389,  1053;  1900. 
„  (2),  Naturw.  Rundsch.  16,  137; 

1901. 


Fagliani,  Ingegnere  Civile  e  le  arti  industr.  13; 

1887. 
Fagliani  u.  Batetii,  Atti  d.  R.  Acc.  di  Torino 

20,  607,  845;  1885. 
Fagliani  u.  Oddone,  Atti  d.  R.  Acc.  di  Torino 

22,  314;  1887. 
W.  Fauli,  Coli.  ZS.  8,  3;  1908. 
H.  Fauschmann,  Diss.  Erlangen  1910. 
Fr.   M.  Federsen,   Phys.    Rev.  25,  225—254; 

1907. 
J.  Perry,  J.  Graham  u.  C.  W.  Heatb,  Phil. 

.Wag.  (5)  85,  441;  1893. 
Fetroff,    Experimentaluntersuchungen  über  die 

Reibung  der  Flüssigkeiten.     Petersburg  1886. 
Fisati,  Atti  R.  Acc.  Und  274;  1877. 
L.  Pissarjewsky  u.  N.  Lembke,  ZS.  ph.  Chem. 

52,  479—493;  1905. 
L.  Fissarjewsky  u.  E.  Karp,  ZS.  ph.  Ch.  63, 

257 — 268;  1908. 
M.  Pieissner,    Arch.  f.   Pharm.  242,   24-31; 

1904. 
Poincar^,  Ann.  chim.  phys.  (6)  21,  289  (315); 

1890. 

Poiseuilie  (i),  C.  R.  15,  1167;  1842. 

,,         (2),  Ann.  chim.  phys.  7,  50;  1843. 

(3).  Pogg.  Ann.  68,  424;  1843. 

„         (4),  Mem.  present.  par  divers  savants 

ä  l'academie  Roy.  des  Scienc  de 

rinst.  de  France  9,  433;  1846. 

„         (5),  Ann.  chim.  phys.  (3)21,  76;  1847. 

„         (6),  Lieb.  Ann.  64,  129;  1848. 

Poisson,   Joum.  de  Tecole  polytechn.  13,   139; 

1831. 
L.  Prandtl,  Phys.  ZS.  8,  23—30;  1907. 
R.  Ffibram  u.  AI.  Hand!  (i),  Wien.  Ber.  78  [2I 

113;  1878. 
(2),  Wien.  Ber.  80  [ai 
17;  1879. 
„  (3),  Wien.  Ber.  84  [2I 

717;  1881. 
L.  Fuccianti,  Line.  Rend.  (5)  16  (i),  754—757; 

1907. 

n  »  (5)  Iß  (2),   174—184; 

1907. 

Pulaj  (i),  Wien.  Ber.  69  [2],  287;  1874. 
(2),  „  70  I2],  243;  1875. 

(3),         „  78  [2],  589;  1876. 

(4),  „  78  [2],  279;  1878. 

(5),  „  79  [2],  97,  745;  1879. 

(6),  Carls  Rep.  de  Phys.  13,  293;  1877. 
{7)  Wied.  Ann.  1,  296;  1877. 

Stockt. 


110 


42  f 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

( Fortsetzung.) 


Quartaroli,  Forli,  tip.  Commerc.  G.  Medri  et  C. 

1901. 
Quincke,  Wied.  Ann.  62,  i;  1897. 
C.  Ranken  u.  W.  W.  Taylor,  Trans.  Roy.  Soc. 

Edinburgh  45,  397 — 406;  1906. 

A.  0.  Rankine,  Phys.  ZS.  11,  497—502;  1910. 

11,  745-752;  igio. 

Phil.  Mag.  (6)  21,  45—53;  191 1- 

„  Proc.  Roy.  Soc.  Lond.  (A)  83, 

265—276;  516—525;  1910. 
„  Proc.  Roy.  Soc.  Lond.  (A)  84, 

i8i — 192;  1910. 
K.  Rappenecker,  Diss.  Freiburg  i.  B.  1909. 

„  ZS.ph.Ch.72, 695— 722;  1910. 

Lord  Rayleisfh  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  62, 112;  1897. 

(2),  „  66,    68;  1900. 

(3),  »  67, 137;  1900. 

(4),  Phil.  Mag.  (6)  8,  66—67;  1904. 

Reg6czy-Nagy,  Math.  Naturw.  Ber.  aus  Ungarn 

1,  232;  1882. 
R.  Reiger  (i),  Diss.  Erlangen  1901. 

(2),  Phys.  ZS.  2,  213;  1901. 
„         Ann.  Phys.  (4)  19,985  —  1006;  1906. 
„  „  (4)  Bl,  51-92;  93-97; 

1910. 
,.         Erlang.  Ber.  38,  203—218;  1907. 
„  „  40, 160— 166;  167— 175; 

1908. 
Rellstab,  Diss.  Bonn  1868. 
Reytaer,  ZS.  ph.  Ch.  2,  744;  1888. 
0.  Rey  noids  ( i ),  Roy.  I  nst.  of  Great  Brit.9,44 ;  1 884. 
(2),  Phil.  Trans.  174,  935;  1883. 
(3),  „  177  I,  171;  1886. 

Fr.  G.  Reynolds,  Phys.  Rev.  18,  419—431;  1904. 

19,   37—47;    1904- 
W.  C.  Röntgen,  Wied.  Ann.  22,  510;  1884. 
Roiti,  Cim.  (3)  3;  1878. 
0.  Rossander,  Akad.  Afhandl.  Upsala  1900. 
L.  Rotinjanz,  ZS.  ph.  Ch.  62,  609 — 621,  1908. 
Rudorf,  ZS.  ph.  Ch.  43,  257;  1903. 

„        ZS.  f.  Electrochem.  10,  473  —  474;  1904. 
Russell  Burton>Opitz  (i).  Pflüger  Arch.  82,  447; 
1900. 
„  (2),  Pflüger  Arch.  82,  464; 

1900. 
Sachs,  Diss.  Freiburg  1883. 
Scarpa  (i),  Cim.  (5)  o,  117;  1903. 

„       (2),  Joum.chim.phys.2,447— 451;  1904. 
„        (3),  Cim.  (5),  6,  277—288;  1904. 
C.  Schall  (i),  ZS.  f.  ph.  Ch.  29,  423;  1899. 
„        (2),  Phys.  ZS.  3,  62;  1902. 
„  Phys.  ZS.  7,  645—648;  1906. 


C.  Schall  u.  van  Rijn,  ZS.  ph.  Ch.  23,  329; 

1897. 
Scheurer  (i),  Bull.  Soc.  Ind.  Mulhouse  1896;  S.  57. 
„       (2),  Chem.  Centralbl.  1896,  1;  S.  1042. 
J.  F.  Schierloch,  Diss.  Halle  1908. 
Schlie,  Diss.  Rostock  1869. 
Th.  Schmidt  (i),  Diss.  Breslau  1881. 

„  (2),  Wied.  Ann.  16,  633;  1882. 

M.  R.  Schmidt  u.  H    C.  Jones,   Amer.  Chem. 

Journ.  42,  37—95;  1907. 
K.  Schmitt,  Diss.  Halle  1909. 

„  Ann.   d.    Phys.  (4)   30,    393—410; 

1909. 
H.  Schneebeli,  Arch.  Sc.  Phys.  Nat.  de  GönSve 

(3)  14,  197;  1885. 
Schöttner  (i),   Wien.  Ber.  77  [2a],  682;  1878. 
(2),  „  79  [2a],  477;  1879. 

Schnitze  (i),  Diss.  Halle  1901. 

„         (2),  Ann.  Phys.  (4)  5,  140;  1901. 
,.         (3),  „  (4)  6,  302;  1901. 

0.  Schumann.  Wied.  Ann.  23,  353;  1884. 
Schwedoff,  Journ.  de  Phys.  (2)  9,  34;   1890. 
Schweidler,  von,  Wien.  Ber.  104  [2a],  273;  1895. 
Slotte  (i),  Wied.  Ann.  14,  13;  1881. 
,.      (2),  „  20,  257;  1883. 

„      (3),Oefvers.afFinskaVetensk.Soc.Förhandl. 

32,  116;  1890. 
„      (4),  37,  11;  1895. 
.,      (5),  48,  12;  1905;  48,  No,  2;  1906. 
Smoluchowski,    von,    Wien.    Ber.    102    [2a], 
1136;  1893. 
„  Krak.  Anz.  1907;  i  — 16, 

A.  Sommerfeld,   ZS.  f.  Math.  u.  Phys.  60,  97 

bis  155;  1904. 
Sprung,  Pogg.  Ann.  169,  i;  1876. 
W.  Stahles  u.  A.  E.  Wilson.   Phil.   Mag.  15, 

406;  1883. 
Stefan,  Wien.  Ber.  46  [2a],  8,  495;  1862. 
C.  Stephan  (i),  Diss.  Breslau  1882. 

„  (2),  Wied.  Ann.  17,  673;  1882. 

V.  Steudel,  Wied.  Ann.  16,  368;  1882. 
Stoel  (i),  Diss.  Leiden  1891. 
„      (2),  Physikalische  Revue  (Graetz)  1  513; 

1892. 
„     (3),  Comm.  Lab.  of  Phys.  No.  2.   Leiden 
»      1891. 
Q.  Q.  Stokes  (i),  PhiL  Mag.  {4)  1,  337;  1851. 
„  {2),  Cambr.  phil.  trans.  8,  II.  105, 

287,  409;  1849. 
„  (3),   Cambr.  phil.  trans.  9,  II.  8; 

1851. 
„  (4),  Proc.  Roy.  Soc.  31,  458;  1881. 

Stöckl, 


42 


s 


111 


Literatur,  betreffend  Zähigkeit. 

(Fortsetzung.) 


G.  Q.  Slokes  (5),  Phil.  Trans.  172b,  435;  i88i- 
(6),  „         177b,  786;  1886. 

Sutherland,  Phil.  Mag.  (5)  36,  507;  1893. 

(6)  14,  1—35;  1907- 
P.  Taenzler,  Diss.  Halle  1906. 

„  Verh.  Phys.  Ges.  8,222 — 235;  1906. 

Tammann,  ZS.  ph.  Ch.  28,  17;  189g. 
W.  W.  Taylor  u.  Cl.  Ranken,  Proc.  Roy.  Soc. 

Edinbourgh  25,  231 — ^241;  1904. 
W.  W.  Taylor  u.  T.  W.  Moore,  Proc  Roy.  Soc. 

Edinbourgh  28,  461—471;  1908. 

M.  Thiesen.  Verh.  Phys.  Ges.  8,  236-238;  1906. 

F.  B.  Thole,  ZS.  ph.  Ch.  74,  683—686;  1910. 

„  Joum.  ehem.  soc.  97,  2596—2606; 

1910. 

Thorpeu.  Rodfer(i),  Phil.Trans.186A,  397;  1894. 

(2),         „        189A,  71;  1897. 

„  {3),  Proc- Roy. Soc 65, 148;  1894. 

„  (4),  „  60, 152;  1896. 

„  (5),  Joum.  ehem.  Soc  71,  360 ; 

1897. 
„  (6),  Chem.  News.  76,  152;  1897. 

Tomlinson  (i),  Phil.  Trans.  177,  767;  1886. 
(2),  Proc.  Roy.  Soc  40,  40;  1886. 
(3),  »  41,  315;  1886. 

I.  Traabe,  Ber.  chem.  Gesellsch.  19,  871;  i886. 
Umani,  Cim.  (4)  3,  151;  1896. 
Viliari  (i),  Mem.  d.  Acc  d.  Sc.  di  Bologna  (3) 
6,  487;  1876. 
„       (2),  Cim.  (2)  15,  263;  1877. 
,.       (3),     .,'    (2)  16,  23;  1877. 
B.  Vollmer  (i),  Festschrift  des  Realgymnas.  der 
Frankeschen  Stiftung  zu  Halle.  1894. 
|„  (2),  Wied.  Ann.  52,  347;  1894. 

P.  Volkmann,  Wied.  Ann.  17,  389;  1882. 
J.  Wagner  (i),  Wied.  Ann.  18,  259;  1883. 


J.  Waf  oer  (2),  ZS.  ph.  Gh.  6,  31;  1890. 

(3),         •>  46,  867— 877;  1903. 

P.  Waiden,  ZS.  ph.  Ch.  65,  207;  1905. 

ZS.  f.  Elektrochem.  12, 77— 78;  1906. 
Warborj  (i),  Pogg.  Ann.  140,  367;  1870. 
„        (2),  „  169,  399;  1876. 

Warburg  u.  von  Babo,  Wied.  Ann.  17, 390;  1882. 
Warburg  u.  Sachs,  Wied.  Ann.  22,  518;  1884. 
Fl.  Watson,  Phys.  Rev.  15,  20;  1902. 
B.  Weinstein,  Boltzmann  Festschrift  S.  510  bis 

517;  1904. 
Wetzstein  (i),  Diss.  München  1899. 

.,         (2),  Wied.  Ann.  68,  441;  1899.. 

E.  Wiedemann  d),  Arch.  scienc  phys.  66,  273; 

1876. 
„  (2),  Wied.  Ann.  18,  612;  1883. 

(3),  »  20,  537;  1883. 

G.  Wiedemann,  Pogg.  Ann.  99,  177  (215);  1856. 
W.  Wien,  Verh.  phys.  Ges.  9,  445 — 448;  1907. 
Wijkander  (i),  Lunds  Physiogr.  Sällsk.  Jubelskr. 
Lund  1878. 
,.  (2),  Wied.  Beibl.  3,  8;  1879. 

L.  R.  Wilberforce,  Phil.  Mag.  (5)  31,  407;  1891. 

F.  A.  Willers,   Phys.  ZS.  10,  244—248;  1909. 
H.  W.  Wondstra,  ZS.  ph.  Ch.  63,  619—622; 

1908. 
„  Kolloid.  ZS.  8,  73 — 80;  1911. 

von  Wroblewski,  Wied.  Ann.  7,  n;  1879. 
Zakrzewski,  Rozpr.  Akad.  A.  42,  392;  1902. 
St.  Zaremba  (i),  Krakauer  Anz.  1903;  380. 
(2),  „  1903;  403- 

»  (3)»  Rozpr.  Akad.  A.  43,  14 — 21; 

1904. 
„  (4),  Krakauer  Anz.  1903,  85—93. 

G.  Zempl^n,    Ann.   Phys.   (4)   29,   869—908; 
1909. 


Stockt. 


112 


43 


Kapillaritätskonstanten  des  Wassers,  von  Grad  zu  Grad. 

Spezifische  Kohäsion  rh  =  a- 

(Steighöhe  in  einer  Ka 
cm/sec.)  von  0°  bis  40 

pillaren  von  i  mm  Radius)  und  Ober- 

flächenspannung  a  (wobei  9  =  981,4 

"  gegen  feuchte  Luft  bei  750  mm  Druck 

nach  Vollem ann,  von  40"  bis  80"  gegen  feuchte  Luft  nach  Brunner. 

Methode:  Steighöhen  in  Kapillaren. 

rt*  («  —  «') 

t*  ,     <>     tt.     0       oL/C^     VJwW«     UCo      VYAooCIo     UHU     UCl     ICUCllLCll     i-/Ul  l. 

2 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 

1 
a         i          a 

a^                    «                   « 

t 

a- 

mg        j      dynen 
mm               cm 

t 

,                mg        1      dynen 
•""'          i        mm       1         cm 

0 

0 

! 

0 

15,406       1      7,692             75,49 

41 

14,26              7,06              69,3 

1 

15,375              7,677             75,34 

42 

14,23              7,05              69,2 

2 

15,344       i       7,662             75,20 

43 

14,20       1       7,03              69,0 

8 

15,314              7,647             75,05 

44 

14,17        '        7,01                68,8 

4 

15,283              7,632              74,90 

45 

14,14                6,99                68,6 

5 

15,251              7,617             74,75 

46 

14,11                6,98                68,5 

6 

15,221              7,601              74,60 

47 

14,08                6,96                68,3 

7 

15,192              7,586             74,45 

48 

14,05                6,94                68,1 

8 

15,163              7,571              74,30 

49 

14,02                6,92                68,0 

9 

15,134              7,556             74,15 

50 

13,99                6,91                67,8 

10 

15,105       ,       7,541              74,01 

51 

13,96                6,89                67,6 

11 

15,076      ;      7,526            73,86 

52 

13,93                6,87                67,4 

12 

15,045            7,510            73,70 

53 

13,90        1        6,85                67,3 

13 

15,017              7,495              73,56 

54 

13,87                6,84                67,1 

14 

14,989        [       7,480              73,41 

55 

13,84                6,82                66,9 

16 

14,959              7,465              73,26 

56 

13,81                6,80                66,7 

16 

14,933              7,450              73," 

57 

13,78                6,78                66,6 

17 

14,904              7,434              72,96 

58 

13,75                6,76                66,4 

18 

14,878              7,420 

72,82 

59 

13,73                6,75                66,2 

19 

14,849              7,404 

72,66 

60 

13,70        1        6,73                66,0 

20 

14,821              7,389 

72,53 

61 

13,66 

6,71               65,8 

21 

14,795       :       7,374 

72,37 

62 

13,63 

6,69              65,6 

22 

14,768              7,359              72,22 

63 

13,60 

6,67               65,5 

23 

14,741              7,344              72,08 

64 

13,57                6,65                65,3 

24 

14,714              7,329              71,93 

65 

13,54                6,63                65,1 

25 

14,686              7,313              71,78 

66 

13,51                6,61                64,9 

26 

14,659              7,298       1       71,63 

67 

13,47                6,60                64,7 

27 

14,633        1       7,283       i       71,48 

68 

13,44        1        6,58        1        64,5 

28 

14,607              7,268              71,33 

69 

13,41                6,56        1        64,4 

29 

14,581        :       7,253       I       71,18 

70 

13,39                      6,54           :            64,2 

80 

14,556              7,237              71,03 

71 

13,35       !       6,52       '       64,0 

31 

14,527              7,222             70,88 

72 

13,31                     6,50          ;          63,8 

32 

14,504         7,208     ;     70,74 

73 

13,28                     6,48                     63,6 

38 

14,476     !     7,192     1     70,58 

74 

13,26                     6,46                    63,4 

34 

14,447         7,177         70,44 

75 

13,26                    6,45                     63,3 

35 

14,424         7,162     [     70,29 

76 

13,21                     6,43                     63,1 

36 

14,398         7,147         70,14 

77 

13,17                     6,41                     62,9 

37 

14,373       !       7,132             69,99 

78 

13,14                     6,39                     62,7 

38 

14,348             7,117       :      69,85 

79 

13,11                     6,37                     62,5 

39 

14,323             7,102       1      69,70 

80 

13,08       ;       6,35       1       62,3 

40 

14,295       '       7,086             69,54 

i                     ! 

1                     1 
1                    i 

G.  Meyer. 


44 


113 


Spezifische  Kohäsion   «- 


Kapillaritätskonstanten  des  Wassers. 

Nach  verschiedenen  Methoden  bestimmt' 
2  a 


spez.  Gew.  des  Wassers:  a 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Oberflächenspannung:    5  =  981. 


Oberflächen- 
spannung gegen 


Methode 


t 


a^mm-    a 


mgr 
mm 


dynen 
cm 


Beobachter 


gesättigten  Wasser- 
dampf 


feuchte  Luft 


feuchte  Luft 
feuchte  Luft 

<  feuchte  Luft 


feuchte  Luft 


feuchte  Luft 
feuchte  Luft 
feuchte  Luft 

feuchte  Luft 


feuchte  Luft 

feuchte  Luft 

feuchte  Luft 

feuchte  Luft 

feuchte  Luft 

feuchte  Luft 

feuchte  Luft 

feuchte  Luft 
Luft  mit  Wasser- 
dampf gesättigt 


Steighöhe  in  Kapillaren 


Steighöhe  in  Kapillaren 


Steighöhe  in  Kapillaren 
Steigh^e  in  Kapillaren 

Abreißen  eines   Ringes ') 


Spannung  einer 
Wasserlamelle 


liegende  Tropfen 

K  rümmungsradius 

flache  Luftblasen  von 

100  mm  Durchmesser-) 

hängende  Tropfen 


Mazimaldruck  in  Luftblasen 
fortschreitende  Kapillarwellen 
fortschreitende  Kapillarwellen 
fortschreitende  Kapillarwellen 
stehende  Kapillarwellen 

als  Beugungsgitter 

stehende  Kapillarwellen 

auf  ruhender  Oberfläche 

stehende  Kapillarwell.,  Obfl. 

durch  Überfließen  gereinigt 

schwingende   Strahlen 

schwingende  Tropfen 


0 
10 

ao 

80 

40 

50 

60 

70 

80 

90 
100 
110 

lao 

180 
140 

0 
10 

ao 

80 
40 
60 

<to 

70 

80 

90 

18,2 

10,0 

30,0 

0 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 

0,1 
12,5 
13,8 
16,2 
19,5 
20,0 
19,25 

15°-20« 
0 
10 
20 
30 
17,0 
18,0 
18,0 
13,2 

18,0 

16,9 

19,9 
12,0 

16,0 


14.93 

7,46 

14,67 

",33 

14,41 

7,20     ■ 

14,15 

7.04     1 

13,90 

6,88 

13,61 

6,73 

13,32 

6,55 

13,04 

6,38     i 

12,76 

6,20     1 

12,44 

6,01      1 

12,15 

5,83 

11,84 

5,63 

",51 

5,43 

11,20 

5,24 

10,85 

5,04 

14,989 

7A92   \ 

14,769 

7,384   1 

14,528 

7,252   j 

14,258 

7,102   1 

14,001 

6,945   ' 

13,727 

6,782   1 

13,445 

6,610   , 

13,162 

6,454   '• 

12,877 

6,256  ! 

12,567 

6,066  1 

14,920 

7,447   1 

15,106 

7,551 

14,556 

7,247 

16,30 

8,16     1 

15,98 

7,99     ! 

15,66 

7,82     j 

15,33 

7,64     1 

15,01 

7,45     ' 

14,69 

7,26     1 

14,37 

7,07     i 

14,05 

6,88     i 

15,4" 

7,695   i 

15,059 

7,517 

15,020 

7,496   ' 

15,946 

7,456   . 

14,853 

7,405   i 

14,62 

7,29     I 

14,453 

7,215 

15,33 

7,47 

15,542 

7,760 

15,229 

7,603 

14,934 

7,445   ; 

14,657 

7,288 

15,603 

7,792 

15,10 

7,54 

14,95 

7,46 

15,440 

7,716 

15,08 

7,520 

15,94 

7,960 

15,36 

7,67 

14,96 

7,463 

14,535 

7,250 

73,21 

71,94 
70,60 
69,10 
67,50 
65,98 
64,27 

62,55 
60,84 

58,92 
57,15 
55,25 
53,30 
51,44 
49,42 
73,52 
72,46 
71,15 
69,70 
68,16 

66,54 
64,83 
63,14 
61,39 
59,53 
72,98 

74," 
71,11 
8o,i 

7»A 
76,8 

75,0 
73,1 
71,3 
69,4 
67,6 

75,47 

73,73 

73,52 

73,13 

72,63 

74,3 

70,80 

73,3 

76,09 

74,55 

73,01 

71,47 

76,43 

74,0 

73,24 

75,60 

73,77 


75,26 
73,23 

71,12 


Ramsay  und 
Shields 


Weinstein  (i) 


Dc«nke  (i) 
Grabowsky 

Weinberg 


Procter  Hall 


Sieg 
Magie  (i) 

Quincke  (i) 
Sentis  (i) 


Forch 
Rayleigh 
Dorsey 
Watson 

Kalähne 

Grunmach  (i) 

Grunmach  (i) 
Bohr 

Lenard 


')  Oberfläche  durch  Abstreichen  gereinigt.   Genauigkeit  i  **  0.    *)  Berechnet  von  Lohnstein. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


G.  Meyer.    8 


114 


45 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  verschiedene  Gase. 

Anorganische  Körper. 
Lit.  Tab-  53,  S.  132.    L  bedeutet:  gegen  Luft,  D:  gegen  gesättigten  Dampf. 


Substanz 


Formel       gegen : 


dynen 
cm 


Methode 


Beobachter 


Antimon.  .  .  . 
Baryumchlorid  . 
Blei 

Borsäure.  .  .  . 
Brom 

Cadmium   .   .   . 


Calciumchlorid 
Eisen  (Guß-). 


Gold 


Kalium  ..... 

Sga  =  0,8298 
Kaliumbromid  .  . 
Kaliumkarbonat  . 
Kaliumchlorid  .  . 
Kaliumjodid  .  .  . 
Kaliumnitrat  .  . 
Kaliumsulfat     .   . 

Kupfer 

Lipowitz-  Legierung 
Lithiumkarbönat  . 
Lithiumchlorid  .  . 
Natrium     .... 

S90  =  0,9287 
Natriumammonium- 
phosphat   .   .   . 
Natriumborat    .   . 
Natriumbromid.   . 
Natriumkarbonat 
Natriumchlorid     . 
Natriumnitrat  .   . 
Natriumsulfat  .   . 
Phosphor   .... 

S44-2  =  1,7555 


Sb 

BaCla 

Pb 


B2O3 
Br 


Cd 


CaCla 
Fe 

Au 

K 

KBr 
K2CO3 

KCl 

KJ 
KNO3 
K2SO4 

Cu 

LigCOa 
LiCl 

Na 


Na(NH4)HP04 
NagBiOy 

NaBr 
NaaCOa 

NaCl 
NaNOs 
Na2S04 


0 
CO2         432 

L       geschm. 
CO2  i       330 
CO2 

CO2 

L 
L 

L 
L 

CO2 
CO2 

L 
L 

L 

CO2 

L 
L 
L 
L 
L 
L 
L 

L   . 
L 
L 
CO, 


325 

335 
1700 
13,0 

13,0 
—21 

geschm. 
312 

geschm. 


1070 
62 

geschm. 


160 

geschm. 

90 


geschm. 
1000 

geschm. 


L 
L 
L 
L 

L    :       „ 
L    ■        „ 
L    I        „ 
CO2  !  geschm. 


9,90 

317,2 

8,29 

150,5 

9,98 

535,9 

9,778 

509,5        1 

9,060 

473 

9,865 

847 

2,88 

44,1 

2,85 

44,4 

3,90 

62,1 

19,8 

815,2         1 

21,25 

832,4 

9,49 

98,7 

25,81  bis 

949,7  bis  1 

27,14 

997           ! 

6,90 

612,2 

101,1 

4",5 

4,49 

48,4        i 

16,33 

160,2 

8,76 

69,3 

4,84 

59,3        1 

8,35 

69,8 

17,25 

177,7 

14,44 

581 

6,97 

327,7 

17,39 

152,5        j 

8,53 

63,4        1 

64,4 

293,6 

16,79 

201,8 

17,28 

211,9       ! 

4,08 

49,0 

17,88 

179,0 

8,41 

66,5       1 

8,55 

78,8 

17,64 

182,0 

6,07 

52,3       . 

Tropfengew. 

Tropfenhöhe 

Tropfengew. 

Krümmungsrad.  i 
Tropfenscheitel 

Kapillarwellen 

Tropfengew. 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Tropfengew. 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Tropfengew. 

Krümmung  i. 
Tropfenscheitel 

Tropfenhöhe 


Krümmung  i. 

Tropfenscheitel 
Tropfengew. 


Tropfenhöhe 


Kapillarwellen 
Tropfenhöhe 

>, 
Tropfengew. 


Tropfenhöhe 
Tropfengew. 
Tropfenhöhe 


Tropfengew. 


Quincke  (3)^) 
Quincke  (2) 
Quincke  (3)^) 
Siedentopf 

Grunmach  (2) 
Quincke  (2) 
Quincke  (3) 

Quincke  (3)^) 
Quincke  (3) 

Quincke  (3)^) 
Siedentopf 

Quincke  (2) 


Heydweiller  (i) 

Quincke  (3)^) 

Quincke  (3) 
Quincke  (2) 


Grunmach  (2)| 
Quincke  (2) 

,, 
Quincke  (3)^ 


Quincke  (2) 
Quincke  (3) 
Quincke  (2) 


Quincke  (3) 


1)  Ausgerechnet  nach  den  Formeln  von  Lohnstein  (2). 


Q.  Meyer. 


45 


115 


Kapillaritätskonstanten 

einiger  Flüssigkeiten  gegen  verschiedene  Gase. 

1 

Anorganische  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 

Substanz 

Formel 

.         1     ,       »   :      dynen 

t         '   a'mm-       a~ 

cm 

Methode 

Beobachter 

Phosphorchlorür  .   . 

PCI3 

0 
D            IM    1      3,49      1      28,71 

i 

'  Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Ramsay  u.Shields 

j       4«,2         3,32           24,91 

Phosphoroxy  Chlorid 

POCI3 

D 

18.0  '     3,88           31,91 

40.1  1      3,55             28,37 

■ »» 

„ 

Platin 

Pt 

-  1    (2000)    !   19,62       1819 

Tropfengew. 

Quincke  (3)  } 

Quecksilber   .... 

Hg 

Dampf 
im  Va- 
kuum 

15            6,548       435,6 

Krümmung  L 
Tropfenscheitel 

Stöckle 

L 

17,5          8,234    1   547,2 

.  Steighöhe  in  Ka- 
i      pillaren 

Quincke 

L 

cau  18    '     7,60     ■  505 

'  Schwingende 
,      Strahlen 

G.  Meyer  (i) 

0 

i  7,58    504 

\ 

» 

N 

!    7,45       495 

' 

CO, 

'  7,33    487 

H 

8,33    554 

»j 

L 

17,5  bis        7,39         491,2 
1»,6    j 

Kapillarwellen  auf 
frischerOberfläche 

Grunmach  (3) 

1     6,09         405,0 

Oberfl,3o  Min.  alt 

,» 

Roses  Legierung  .   . 

L 

145           7,49          343,5 

Kapillarwellen 

Grunmach  (2) 

Schwefel 

S 

L           141                            58,3 

Maximaldruck  in 

Zickendraht 

168 

56,0 

Luftblasen    bei 

191 

57,6 

steigend.Temp. 

Selen 

Se 

L           217 

4,41 

92,5 

Tropfengew. 

Quincke  (3)*) 

SUber 

Ag 

L         1000 

15,94          782,4 

Tropfenhöhe 

„       (2) 

„    .   .     s= 10,59 

L    , 

14,5           751 

Tropfen 

Gradenwitz 

Silberbromid     .   .   . 

AgBr 

L       geschm. 

4               121,4 

„ 

», 

Silberchlorid  .... 

AgCl 

L    '        „              8,18          212,7 

Stickstoffperoxyd     . 

NA 

D             1,6         4,04 

29,52 

Steighöhe  in  Ka- 

Ramsay u.Shlelds 

19,8          3,74 

26,56 

pillaren 

Strontiumchlorid  .   . 

SrO, 

L 

geschm.        8,18 

111,1 

Tropfenhöhe 

Quincke  (2) 

Wismut      

Bi 

CO,  '■       265          9,76 

464,9 

Tropfengew. 

„           (2)*) 

CO, 

264          8,755 

429,5 

Krümmung  i. 
Tropfenscheitel 

Siedentopf 

Woods  Legierung     . 

L 

145          7,25 

338,5 

Kapillarwellen 

Grunmach  (2) 

Zink 

Zn 

L 

360 

28,6 

967,4 

Tropfengew. 

Quincke  (3)^) 

COj         360 

30,6 

103,7 

i 

» 

Zinn 

Sn 

L           230 

19,43 

681,2 

! 

,» 

CO,         226 

17,87 

612,4 

Krümmung  i. 
Tropfenscheitel 

Siedentopf 

L    ,       240 

10,27 

352 

Kapillarwellen 

Grunmach  (2) 

1)  Ausgerechi 

let  nach  den  Fe 

)rmeln  von  Lohnstein  (2). 

t 

G.  Meyer.    8* 


116 


46 


4 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 

Luft,    und  Temperaturkoeffizient  k  der   molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische  Körper. 

D  bedeutet  Oberflächenspannung  gegen  gesättigten  Dampf 

L        „                      „                      „       Luft 

^  _  d{a(Mv)'^') 

dt 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 

Substanz 

Formel 

t 

a^mm 

dynen 

a— 

cm 

k 

Methode 

Beobachter 

Acenaphthen 

C12H10 

D 

0 
128,6 

6,38 

31,36 

2,31 

Steighöhe  in  Ka- 

Dutoit u.  Friede- 

178,7 

5,64 

26,60 

pillaren 

rich 

Aceton 

{CH3)2CO 

D 

16,8 

5,94 

23,35 

1,818 

' 

46,4 

78,3 

5,24 
4,45 

19,68 
15,90 

1,818 

» 

Ramsayu.  Shields 

L 

17,6 

6,18 

24,33 

Blasen  aus  Kapil- 
larröhren 

G.  Jaeger 

Acetonitril     .... 

CH3.CN 

L 

13,8 

7,53 

29,18 

1 

Renard  u.  Guye 

42,8 

6,84 

25,43    ^1,44 

Steighöhe  in  Ka- 

73,5 

6,10 

21,58  ij 

pillaren 

Acetylchlorid  .... 

CH3COCI 

D 

14,8 
46,2 

4,67 
4,14 

25,79 
21,20 

2,040 

Äthylacetat   .... 

CH3COOC2H5 

D 

20 

5,34 

23,60 

»> 

Ramsay  u. Shields 

80 

4,04 

16,32 

»> 

„ 

100 

3,57 

13,98 

2,2256 

160 

2,41 

8,52 

200 

1,19 

3,64 

Äthyläther    .... 

(C2H6)20 

D 

20 

4,72 

16,49 

30 

4,45 

15,27 

» 

,» 

40 

4,18 

14,05 

50 

3,93 

12,94 

i 

. 

60 

3,65 

11,80 

■2,1716; 

70 

3,39 

10,72 

80 

3,14 

9,67 

90 

2,88 

8,63 

100 

2,63 

7,63 

150 

1,27 

2,88  1 

>> 

L 

0 

5,35 

19,3 

1 

5 

5,19 

18,6 

» 

Brunner 

10 

5,09 

18,1 

15 

5,00 

17,6 

20 

4,80 

16,8 

25 

4,61 

16,0 

3Ö 

4,51 

15,52 

35 

4,37 

14,9 

L 

16,0 

4,97 

17,7 

>> 

L 

16,5 

5,28 

18,6    j 

„ 
Blasen  aus  Kapil- 

Domke             Ml 
G.  Jaeger         w 

Äthylalkohol     .   .  . 

C2H50H 

D 

20 

5,89 

22,03     1,083 

larröhren 

■ 

«20  =  o»7926 

40 

5,31 

20,20 

Steighöhe  in  Ka- 

Ramsay u.Shielfl| 

60 

4,97 

18,43 

1 

1,172 

pillaren 

1 

( 

j.  Meyer. 

46  a 


117 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen 

den  eigenen  Dampf  oder 

Luft,  und  Temperaturkoeffizient  / 

\-  der 

molekularen  Oberflächenenergie. 

Organisch  e  '. 

•vörp 

er. 

(Fortsetzung.) 

■ 

Lit.  Tab.  53,  5 

5.  132. 

Substanz 

Formel 

t 

a*mm* 

dynen 
a — - — 

cm 

k 

Methode 

Beobachter 

Äthylalkohol    .    .    . 

C2H5OH 

0 
80 

4,(k) 

16,61 

Steighöhe  in  Ka- 

Ramsayu. Shields 

S20  =  °'7926 

100 

4,19 

14,67 

1,352 

pillaren 

( Fortsetzung) 

150 
200 

3,06 
1,07 

9,52 
3,99 

^22, 8  =  «'7888 

L 

22,8 

4,894 

18,94 

StehendeKapillar- 
wellen,Oberfläch. 
durch  Überfließen 
gereinigt 

Grunmach  (i) 

S20  =  °'793 

L 

20 

5,084 

19,78 

Luftblasen 

Sieg. 

hsA  =  °'7985 

L 

18,4 

5,926 

23,21 

Luftblasen 

G.  Jaeger 

S|5.9  =  °»8o32 

L 

10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 

5,896 
5,773 
5,583 
5,402 
5,252 
5,070 
4,886 

23,35 
22,61 
21,63 
20,70 
19,82 

18,93 
18,05 

Luftblasen 

G.  Jaeger 

Äthylanilin    .... 

QH5NHC2H5 

D 

7,4 

7,80 

37,26 

2  286 

Steighöhe  in  Ka- 

Dutoit u.  Friede- 

107,8 
210,0 

5,25 
2,91 

22,89 
16,76 

2,160 

pillaren 

rich 

Äthyl,  chlorameisen- 

CICOO.C2H5 

D 

15,1 

4,72 

26,53 

„ 

Ramsay  u.  Shields 

saures 

46.5 

4,25 

22,72 

2,045 

Äthylendibromid  .   . 

C2H^Br2 

D 

12,2 

3,63 

38,91 

Ramsay  und 

44,9 

3,33 

34,57 

2,140 

,, 

Aston  (i) 

77,2 

3,02 

30,37 

2,170 

131,3 

2,51 

23,74 

2,133 

Äthylformiat     .    .    . 

HCOO.C2H5 

D 

46,5 

80,0 

131,6 

185,0 

210,0 

19,60 
15,50 

9,51 
3,86 
1,75 

2,020 

„ 

Ramsay  und 
Aston  (I) 

Äthyljodid     .... 

QH5J 

D 

19,1 
46,2 

78,2 

3,16 
2,86 
2,49 

30,00 

26,34 
22,11 

2,103 
2,188 

„ 

Ramsay  u.Shields 

Äthylpropionat     .   . 

QHä.CXW.QHs 

D 

10,0 

24,62 

2,240 

Ramsay    und 

46,2 

20,60 

Aston  (2) 

132,2 

",77 

„ 

210,0 

. 

4,41 

Äthyl,  sulfocyan- 

C2H5.SCN 

D 

17,6 

7,09 

35,52 

„ 

Ramsay  u.Shields 

saures 

46,4 

78,4 

6,60 
6,03 

31,79 
27,99 

1,923 
1,924 

Äthylsenföl    .... 

C2H5.NCS 

D 

18,4 
46,0 

7,13 
6,61 

35,02 
31,49 

2,068 

„ 

" 

Äthylurethan     .   .    . 

NH3 

D 

65,1 

5,94 

30,26 

Guye  u.  Baud 

107,6 
152,6 

5,36 
4,72 

26,30 
22,00 

1,500 
1,537 

G.  Meyer. 


118 


46  b 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,    und  Temperaturkoeffizient  k  der  molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische  Körper. 

{ Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  33,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


dynen 

X— 

cm 


Methode 


Beobachter 


AUylalkohol  . 


Allylsenföl.   .   .   . 
Ameisensäure    .   . 

Amylacetat    .  .   . 
Amylalkohol,  -iso. 


Anethol 


Anilin 


CHj^CH.CHsOH 

C3H5.NCS 
HCOOH 


{CH8)2CH. 
(CHj)80H 


CßH 


/^ 


CHa 


CH=CHCH« 


CßHg.NHj 


Anisol     .   . 

Arabin    .  . 
Benzaldehyd 
Benzol    .   . 


CeHj-OCHg 


GßHg.CHO 
QHe 


0      I 

14,8  I 

46,4 

78,4 

18,4  i 

46,0 

61,8 

46,4 

79,8 

11,8 

55,0 

108,9 

180,0 

16,4 

46,8 

78,3 

182,2 

21 

75 

8,3 

55,2 

108,9 

165,0 

224,2 

12,5 

17,5 

19,5 

44,4 

77,7 

132,1 

184,5 

20,0 

30,0 

40,0 

50,0 

9,0 

54,6 

98,8 

152,9 

15—20 

15-20 

15,4 

78,8 

11,2 

46,0 

78,0 


6,17 
5,62 

5,03 
6,40 
5,90 

6,33 
6,00 

5,56 
5,75 
5,01 
4,07 
3,74 
5,95 
5,56 
5,09 

4,22 

5,87 
5,19 
7,41 
6,70 

5,93 
5,16 

4,27 
8.87 
8,78 
8,18 
7,83 
7,37 
6,69 
5,68 


7,22 

6,44 
5,51 
4,56 
14,61 
16,52 
7,62 
6,52 
6,71 
5,92 
5,i8 


25,99 
22,82 
19,70 
31,53 
28,36 
37,47 
34,42 
30,80 
24,86 
20,63 
15,66 
14,02 
23,72 

2Ir54 

19,04 
14,75 
23,35 
19,61 

36,71 
3,1,89 
26,86 

22,16 

17,26 

44,7 

44,1 

40,84 

38,36 

35,06 

30,23 

24,36 

45,9 

44,6 

43,5 

42,2 

35,48 
30,36 
24,80 
19,28 

71,7 
80,9 

39,19 
31,72 
29,21 

24,71 
20,70 


1,393 
1,401 

2,004 

0,902 
0,991 


12,23 


1,351 
1,494 
1,570 


2,18 


1,49 
1,60 

2,053 


2,358 
2,315 
2,229 


2,165 

2,104 
2,162 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


Maximaldruck  in 
Luftblasen 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


Maximaldruck  in 
Luftblasen 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


Ramsay  u.Shields 


Renard  u.  Guye 

Ramsay  u.Shields 

Cantor 

Renard  u.  Guye 


Volkmann  (3) 


I 


Dutoit  u.  Friede- 
rich 

Ramsay  u.Shields 


Feustel 

Guye  u.  Baud 

Quincke  (i) 

Ramsay  u.Shield 

Ramsay  und 
Aston  (2) 

G.  Meyer. 


46 


119 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen 

den  eigenen  Dampf  oder 

Luft,  und  Temperaturkoeffizient  /.•  der  molekularen  Oberflächenenergie.      | 

Organische  Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 

Substanz 

Formel 

,         ,       ,    dynenl      ,      1 
a   cm 

Methode 

Beobachter 

Benzol 

CeHe 

0 

D       80 

90 

100 

5,10     20,28 
4,88     19,16 
4,66     18,02  ; 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Ramsay  u.Shields 

150 

3,52  i  12,36 

2,104 

200 

2,34       7,17  1 

250 

1,10       2,56 

L       12,5 

6,864    29,86 

„ 

Volkmann  (3) 

17,5 

6,739!  29,16 

L       20 

30,2 

Maximaldruck  in 

Feustel 

|p 

30 

28,8 

Luftblasen 

■ 

40 

27,5 

■ 

50 

26,0 

m 

L       11,4 

6,62   ;   28,83 

Steighöhe  in  Ka- 

Renard u.   Guye. 

m 

31,2 

6,28      26,68   1 

pillaren 

i    ^1 

5,70 

23,53   i 

2,12 

i   68,6 

5,35 

21,70  i 

78,8 

5,13 

20,51   i 

Benzonitril 

CgHs.CN 

D 

S.0 

7,95 

39,61 

„ 

Guye  u.   Baud 

64,9 

7,09     33,82 

1,98 

»,1 

6,36     29,30 

162,4 

5,42  •  23,53 

D 

18.1 

7,34  i  36,22 

2  160 

,» 

Ramsay  u.Shields 

46,8 

6,83 

32,88 

78,8 

6,26 

29,29 

2,094 

Benzophenon.   .   .   . 

CsHs.CO.CbH, 

D 

88,6 

7,87 

42,38 

1  ^y 

„ 

Dutoit  u.  Friede- 

8»,4 

7,05 

36,50  ' 

2,63 

rich 

178,9 

5,79  ;  28,05 

Buttersäure-n-  .  .  . 

CH,(CH,),COOH 

D 

16,0 

5,60  1  26,74 

„ 

Ramsay  u.Shields 

46,5 

5,14 

23,75     : 

^,57 

78,6 

4,70 

20,97 

Ir47 

132,3 

3,93 

16,44 

1,50 

Buttersäure-iso-    .   . 

(CHs)jCH.COOH 

D 

16,0 

46,4 

78,4 

182,2 

5,34 
4,86 

4,43 
3,63 

24,99 
22,07 

19,53 
15,39     . 

1,66 
1,42 
1,47 

„ 

„ 

Butylalkohol-n-    .  . 

(CH3)(CH2),. 

D 

17,4 

6,13 

24,42 

1,364 

„ 

„ 

CHjOH 

46,7 

5,69 

[    22,14 

77,9 

5,17 

19,36 

1,475 

181,4 

4,27 

14,97 

*r454 

Butylalkohol-iso-  .   . 

(CH3)j.CH. 

D 

16,2 

5,77 

22,78 

„ 

„ 

CH2.OH 

46,4 

5,30 

20,36 

*,0"* 

78,4      4,81 

17,77 

^A°3 

132,25    3,86 

13,20 

1,529 

!  Butylisosulfocyanat 

C4H,CNS 

L 

11,2      6,68 

31,34 

^7  r^ 

», 

BoUe  u.  Guye 

55,2 

5,99 

26,83    1 

z,oo 
2,08 

i 

106,5 

5,10 

21,57 

f     *^ 

Q.  Meyer. 


120 


46  d 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,  und  Temperaturkoeffizienten  Ä:  der  molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


dynen 


/; 


Methode 


Beobachter 


Butyronitril  .   .    . 
Capronsäure-iso-   . 

Chinolin 

Chloral 

Chlorbenzol    .   .   . 


Chloroform    .   . 


Citronenöl  .   .   . 
S25=o,8i97 
Cymol     .   .   .   . 


Diäthylanilin     •   •   • 

Dibenzyl    

Dimethylanilin  .   .   . 

Dimethyl-o-Toluidin 

Diphenyl    

Diphenylamin   .   .   . 


C3H7.CN 


{CH3)2.CH 
(CH2)2COOH 


C9H7N 
CCI3.CHO 
CeHj-Cl 


CHCU 


820=1.485 
S2o=^>485 


QoHm 

C6H5.N.(C2H5)2 
C6H5{CH2)2C8H5 
C6H5.N.(CH3)2 


C6H4.CH3.N. 

(CH3)2 
(C6H5)2 

(C6H5)NH 


0 

9,1 
64,0 

107,0 
17,0 
46,5 
78,2 

132,3 
IM 
78,4 
19,4 
45,8 
9,6 
45,6 
77,8 

181,8 

160 

SOO 

260 

800 
10,2 
46,5 
77,6 
20 
20 
26 

11,9 
81,7 

64,8 

108,9 

172,8 

107,7 

210,0 

108,8 

210,2 

22,7 

43,5 

76,7 

99,0 

16,5 

161,1 

129,2 

179,7 

77,2 

180,7 


6,97 
6,05 

5,12 

5,73 

5,34 

4,94 

4,24    J 

8,37 

7,31 

3,30 

2,98 

6,14 

5,53    I 
5,01    I 

4ji3    I 
3,77    I 
2,95 
2/)9 
I,20 

3,73 

3,26 

2,96 
!  3,755 
i  3,668 
'  6,466 

I  6,62 
j  6,20 
i  5,90 
I  4,99 
'  3,91 
'  5,58 

3,85 
i  6,16 
I  4,62 
:  7,54 
I  7,13 
I  6,55 

6,13 
I  6,93 
[  4,48 
I  6,14 

5,42 
'  7,17 
'  5,59 


27,42 
22,79 
17,77 
25,97 
23,63 
21,17 
17,16 
45,13 
37,44 
24,48 
21,43 
33,71 
29,30 
25,66 

19,93 

17,67 

12,72 

8,04 

3,79 
27,62 

23,03 
19,98 
25,88 
26,72 
26,9 

27,98 
26,19 

23,95 
19,18 
13,92 

23,65 
14,62 
27,86 
19,11 

35,31 
32,81 
29,24 
26,80 

31,72 
17,84 


1,67 

1,628 
1,612 
1,625 

2,433 
2,098 

2,225 
2,104 
2,079 

2,077 


2,016 
2,010 


2,22 


2,337 


2,49 


>2,39 


2,49 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


Tropfen 

Steighöhe  in  Ka 
pillaren 


28,64 
24,04 

2,22 

36,66 
26,30 

2,57 

Renard  u.  Guye 
Ramsay  u.Shields 


Ramsay  und 
Aston  (2) 


Ramsay  u.Shields 

Ramsay  und 
Aston  (2) 

Magie 

Frankenheini 

Renard  u.  Guye 


Dutoit  u.  Friede- 
rich 


Q.  Meyer. 


46 


121 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 

Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k   der 

molekularen  Oberflächenenergie.    1 

Organische  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S 

•  132.                                                      1 

Substanz 

i 
Formel                      t      ;a*inm*! 

1         t             '            ' 

dynenl      .               ..  .,    . 

a— 1      k      i         Methode 

cm 

Beobachter 

iphenylmethan  . 

1 
(QH5)2.CH, 

D 

0 
107,9      5,96 

32,93                 Steighöhe  in  Ka- 

Dutoit  u.  Fried e- 

210,4      4,63 

23,06       '             pillaren 

rich 

urol 

C6Hj.(CH3)4 

D 

108,5      5,25 

21,14 

„ 

» 

1.2  .  4.5. 

210,2      3,57 

iweiß  (Hühner-).   . 

L 

16—20  10,40 

52,69                 Luftblasen 

Quincke  (i) 

ssigsäure 

CH3COOH 

L 

20 

i*,55  1 

Maximaldruck 

in 

Feustel 

m    ! 

40 

27,37  1 
26,29 

Luftblasen 

D 

20         5,02 

23,46  1 16-46« 

Steighöhe  in  1 

[a- 

Ramsay  u.Shields 

180         3,59 

16,18     0,900        pillaren 

160         3,32 

14,46  i  46-78» 

200         2,54 

10,05  i  0,953 

260         1,61 

5,40 

78-132» 

300         0,51 

1,16 

1,074   ; 

ssigsäureanhydrid 

(CH3CO)20 

D 

14,9  '\   6,10 
4«,6  1   5,56 

28,41 

„ 

ierbsäure  .... 

; 

i 

L 

16—20  14,01 

71,1  , 

Quincke  (i) 

Jlycerin     .... 

C3H5(OH)3 

L 

18,0  ,  10,71 

64,53 

» 

Domke 

Si5/«=  1,228 

,;•  -;.    i  .   -■• 

i-.? 

Si6=  1,2280 

L 

16,6  '  10,68 
62,1     10,51 

«>4,35 
62,76 

„ 

Weinstein 

76,5     10,26 

60,70 

112,5 

9,84 

56,99 

147,9 

9,32 

52,72 

163,9 

9,12 

51,08 

s  =  1,22 

L 

ca.  18 

10,9 

65,24 

Abreißen  eine 

5 

Cantor 

1      Ringes 

31ykol 

(CH,.OH)j 

D 

16,8 

8,44 

46,38 

^  i  Steighöhe  in  1 
1,036 
'  ^         pillaren 

Ca- 

Ramsay  u.Shields 

46,1 

8,18 

43,90 

78,2 

7,79 

40,81 

1,159 
1,286 

1S1,9 

6,98 

35,32 

3uajakol    .... 

C,H4(0H) 

.P 

19,6 

7,51 

37,35 

2,011  .              " 

„ 

(OCH,) 

;*  ' 

46,0 

78,0 

6,42 
5,90 

34,45 
30,82 

2,156 

Hexan    

CbHu 

D 

8,2 

5,63 

18,54 

Dutoit  u.  Friede- 

62,6 

4,36 

13,34  !  ^'" 

rieh 

E' 

68,1 

4,51 

13,6 

„ 

Schiff 

Kresol,  -0-.   .   .   . 

C,H4.0H.CH3 
I  .  2 

L 

11,5 

27,7 

41,4 
39,7 

lunter- 
jkühlt 

Maximaldruck 

in 

Feustel 

Schmelzpunkt  29,5 

oO 

Luftblasen 

30,3 

39,2 

41,8 

38,2 

60,3 

37,2 

L 

12,5       7,39 

38,21 

Steighöhe  in  1 

Ca- 

Renard  u.  Guye 

36,2 

7,05 

35,74 

}i,9i 

pillaren 

55,0 

6,79 

33,87 

1 

1 

G.  Meyer. 


122 


46  f 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k  der  molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


o'mm''la 


dynen 

cm    I 


Methode 


Beobachter 


Kresol-o- 

(Fortsetzung) 

Kresol-m- 

Siedepunkt  200,8° 

Kresol-m- 

Kresol-p- 

Schmelzpunkt  34,8° 

Mercaptan 

Mesitylen 


Methylacetat     .  .  . 

Methyläthylketon.  . 

Methyläthylketoxin . 
Methylalkohol  .   .  . 

Methylanilin  .   .  .   . 


CeH4.CH3.OH 


CgHi.CHs-OH 
1-3 


C6H4.CH8.OH 
1.4 

QHg.SH 

C6H8.(CHj), 
1.3-5 


CH»COO.CH, 


CHg.CO.CaHj 
/C2H5 

cHj-c; 
\noh 

CHoOH 


CßHg.NH.CH, 


0 

41,4 
55,0 

107,6 

150,0 
18,9 
21,4 
84,9 
48,8 
4S,4 
9,0 
55,4 
98,7 

158,1 
82,2 
40,5 
58,1 
2,0 
16,7 
7,4 

108,4 
IM 
25,1 
86,8 
64,8 

108,9 

156,2 
10,0 
46,2 
78,2 

182,4 

200,0 

4,5 

41,6 

74,6 

18,8 

150,4 
20 
70 

100 

150 

200 
9,9 

108,5 

210,8 


7,17 
6,95 
5,78 
5,42 


7,39 
6,69 
6,16 
5,32 


5,62 
5,23 
6,54 
4,79 
6,66 
6,38 
6,24 
5,79 
4,95 
4,12 


6,29 
5,57 
4,85 
6,45 
4,11 

5,94 
4,83 
4,51 
3,47 
2,12 

8,03 
5,89 
4,59 


36,21 

34,66 

29,18 

24,70 

39,8 

39,0 

37,6 

36,7 

36,2 

37,78 

33,01 

29,31 
24,01 

37,8 
36,8 

35,5 

23,63 

21,62 

27,92 

18,74 

28,30 

26,70 

25,84 

23,29 

19,03 

15,02 

25,14 
20,40 
16,31 
9,81 
2,51 
25,46 
21,40 

17,58 
29,30 
16,05 
23,02 
17,64 
15,72 
10,79 

5,23 
39,19 

26,37 
18,54 


2,10 

1,93 
2,06 


1,88 

1,55 
1,89 


2,061 

2,15 

,2,16 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


Maximaldruck  in 
Luftblasen 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


Maximaldruck  in 
Luftblasen 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


12,109 


1,89 
1,82 

1,746 

16—460 

0,933 
46—78» 

0,969 
78-132" 

1,991 
2,077 


Bolle  u.  Guye 


Feustel 


Bolle  u.  Guye 


Feustel 


Ramsay  u.Shiel 

Dutoit  u.  Fried 

rieh 
Renard  u.  Guy 


Ramsay  und 
Aston  (2) 


I 


Guye  u.  Baud 
Ramsay  u.Shiei 


Dutoit  u.  Friei» 
rieh 


G.  Meyer. 


46 


g 


123 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k-  der  molekularen  Oberflächenenergie. 


Organische  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


t     ja*  mni*ia 


dynen  | 


Methode 


Beobachter 


Methvlbenzoat  .   . 


Methylbutyrat 


Methylformiat 


Methylisobutyrat  .   . 

Akthylpropionat  .   . 

Methylpropylketon  . 
Methylpropylketoxim 

Methylurethan  .  .  . 

Naphthalin    .  .  .   . 

Nickelcarbonyl  .   .   . 

(nicht  destilliert) 
Nitroäthan 


CgHsODjCHa 


C3H7COO.CH3       D 


HCCX).CH,         D 


Nitrobenzol 


C3H7COOCH, 


CHj.CHjCOO.CH,    D 


CHs.CO.CsH7 
CH, 

C     =  NOH 

CsH, 

/NH2 

^OCHs 
CioHg 

Ni(C0)4 

CjHg.NO, 

CeHs.NOj 


0 

10,5 

67,6 
108,5 
180,5 

10,0 

46,2 
182,5 
210,0 

20 

30 

40 

50 

100  I 
150  I 
200 

10,0 

46,2 
182,2 
210,0 

10,0 

46,2 

u&e 

2W,7  1 

16,7 

46,4 

78,4 

11,8 

55,0  i 

109,0 

144,2 

55,9 

101,2  , 

150,9  I 

127,0  ! 

177,2  ! 

19,8 

45,9 

16,6 

46,4 

79,6 

18,6 

78,4 

156,2 

20 


6,96 
6,28 

4,24 


5,16 
4,91 
4,67 
4,42 
3,18 

1,85 
0,43 


6,18 
5,61 

4,94 
6,48 
5,80 

4,96 
4,40 
6,73 
6,04 

5,27 
6,07 

5,19 
2,19 
1,85 
6,16 
5,70 
5,13 
7,34 
6,32 
5,48 


37,26 
32,22 
26,31 
19,04 
25,56 
21,44 
12,49 

5,09 
24,62 
23,09 
21,56. 
;  20,05 
12,90 

6,30 

0,87 

24,09 

20,16 

11,10 

3,90 

25,37 

20,91 

11,09 

1,14 

25,39 

22,l6 

18,75 
29,00 

24,90 
20,11 
17,06 

37,49 
32,20 
26,70 
27,98 
22,86 
14,20 

",37 
31,96 
28,48 
24,63 
42,75 
34,89 
26,94 
45,81 
44,54 


,32 


j  Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


■2,220 


>2,04I9 


.2,248 


.2,182 

i. 

1,983 
2,044 


1,77 

,  1,564 
1 1,557 

!|2,29 

2,307 

1,647 
1,684 

i    2,230 
1,956 


Maximaldruck  in 
Luftblasen 


Renard  u.  Guye 


Ramsay  und  As- 
ton (I) 


Ramsay  u.ShieIds 


Ramsay  und  As- 
ton (I) 


Ramsay  und 
Aston  (2) 


Renard  u.  Guye 


Guye  u.  Baud 


Dutoit  u.  Friede- 
rich 
Ramsay  u.Shields 


Feustel 


G.  Meyer. 


124 


46  h 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 

Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k  der  molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 

Substanz 

Formel 

t 

„       ,   dynen 
a^  mm*  a 

cm 

! 

k              Methode 

Beobachter 

Nitrobenzol   .... 

CeHj.NOa 

0 
L        40 

43,26 

Maximaldruck   in 

Feustel 

(Fortsetzung) 

50 

41,89 

1      Luftblasen 

Octan-n- 

CgHig 

D 

15,5 

6,14 

21,31 

i  Steighöhe  in  Ka- 

Ramsay  u.Shield 

46,3 

5,56 

18,56 

2,217 

pillaren 

78,8 

4,91 

15,74 

2,259 

Öl. 

Amerikanisches 

Mineralöl 

i 

515/4=0,760 

L 

18,0 

6,33 

23,6 

,, 

Domke 

%-4/4=o,7559 

L 

15,4 

7,70 

28,56 

Stehende  Kapil- 

Grunmach 

larwellen 

Russisches  Leuchtöl 

L 

14,92 

7,66      30,91 

,, 

Grunmach 

514-9/4=0,8223 

% 

515/4=0,82 

L 

18,0 

6,62      26,6 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Domke 

Olivenöl 

L 

15 

7,34 

35,6 

„ 

Brunner 

Si5  =  0,989 

20 
25 

ao 

7,31 
7,25 
7,16 

35,4 
34,9 
34,4 

■ 

S20  =  0,910 

L 

20 

7," 

31,74 

Krümmungs- 
radius 

Magie 

520  =  0,917 

L 

20 

7,68 

34,5 

Tropfenkrüm- 
mung 

Sieg               ™ 

Paraffin  (geschmolz.) 

L 

54 

8,14 

30,56 

Tropfen 

Quincke  (2) 

Paraldehyd    .... 

CßHiaOa 

D 

15,0 

5,40 

26,47 

Steighöhe  in  Ka- 

Ramsay u.Shield 

j    46,5 

4,83 

23,42 

2,371 

pillaren 

Pentamethylbenzol  . 

C6H(CH3)5 

D 

108,1 

8,29 

23,61 

0   iflS 

„ 

Dutoit  u.  Friede 

1 

267,4 

4,12 

15,63 

■',^05 

rieh 

Petroleum 

L 

0 

6,95 

28,9 

„ 

Frankenheim 

s  =  0,8467 

25 
50 

6,52 
6,11 

26,4 
24,2 

5  =  0,773 

L 

20 

6,32 

23,96 

Krümmungs- 
radius 

Magie 

Phenetol 

CeHg.O.QHB 

D 

19,2 

6,87 

32,60 

Steighöhe  in  Ka- 

Guye u.  Baud 

63,6 

6,01 

47,25  !  2,563 

pillaren 

108,7 

5,09 

22,00      2,376 

152,4 

4,43 

18,22      2,370 

Phenol 

QHg.OH        1    L 

54,8 

7,13 

36,53      j 

j, 

Bolle  u.  Guye 

Schmelzpunkt  40» 

108,2 

6,33 

3°'93        '^^ 

150,0 

5,64 

1- /U 

27,34  i             1 

Schmelzpunkt  40,8*^ 

L 

36,5 

41,3     1  lunter- j  Maximaldruck  in 

Feustel           _ 

88,4 

41,1 

j  kühlt        Luftblasen 

1 

40^ 

40,9 

1 

55,8 

39,2 

1 

62,4 

38,3 

1 

G.  Meyer. 


46  i 


125 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k  der  molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische    Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


„«^^tl  dynen 
cm 


Methode 


Beobachter 


Phen}  lisosulfocyanat 

Phenylmethylketon  . 
Phenylurethan  .  .  . 
Piperidin 


Propionitril  .... 
Propionsäure     .   .   . 

Propylacetat .... 

Propylalkohol-n-  .  . 
Propylalkohol-iso-  . 
Propylformiat    .   .   . 

Propyl{-iso-)urethan 
Pyridin 


Schwefelkohlenstoff 


CgHj.CNS 


CgHs.CO.CHg        D 


Ndc,H5 


co/ 


NH, 


OCjH, 

QHs.N 


CS, 


D 


C5H10NH  D 


CjHj.CN  D 


CHa.CHj.COOH,    D 


CH3COO.C5H,       D 


CH,(CH8)20H        D 


(CHs)aCH.OH        D 


HCOO.C3H7         D 


0 
18,2 

88,8 

54,8 

109,2 

152,2 

24,5 

74,9 

171,5 

63,8 

108,8 

152,8 

16,5 

46,4 

78,4 

16,8 

46,4 

78,3 

16,6 

46,4 

79,6 

182,6 

46,2 
182,6 
210,0 

IM 
46,3 

78,3 
16,3 
46,3 

78,3 
10,0 
46,2 


7A2 
7,04 
6,78 

5,97 
5,33 

7,52 
6,72 
5,18 
6,46 
6,02 

5,34 
7,02 
6,46 
5,76 
6,95 
6,34 
5,64 
5,37 
4,93 
4,43 
3,67 


6/>i 

5,54 
5,04 
5,51 
5,12 
4,68 


131,4 

210,0 

D 

65,6 

5,67 

107,3 

5,16 

162,4 

4,61 

D 

17,0 

7,97 

46,2 

7,31 

D 

17,6 

7,60 

66,8 

6,65 

78,6 

6,30 

-91,0 

5,94 

D 

IM 

5AO 

46,1 

4,90 

41,51 
38,47 
36,58 
30,74 
26,35 
37,85 
32,35 

22,49 

34,17 
30,68 
26,17 
29,89 
26,43 

22,75 

26,68 
23,55 

20,18 

26,57 
23,54 
20,36 
15,46 
24,84 
20,85 
11,78 

4,57 
23,82 

^1,29 
18,67 

21,34 
19,17 
^6,83 
25^4 
20,69 

",53 
3,86 

27,67 
24,18 
20,56 
38,40 
34,17 
36,69 
30,86 
28,53 
26,54 
33,58 
29,41 


2,32 
2,39 
2,20 
2,18 


Steighöhe  in  Ka- 
j     pillaren 


[2,14 

'    i 

1,382  ! 
1,810  I 

2,017 
2,062 

1,450 
1,567 

1,446 

Ir+43 
1,390 


■2,227 


I    1,234 
j    1,213 

1,053 
1,087 


2,HO 

1,488 

1,494 
2,226 

2,14 
2,20 

2,022 


Bolle  u.  Guye 

Dutoit  u.  Friede- 
rich 

Guye  u.  Baud 
Ramsay  u.Shields 


Ramsay  und  As- 
ton (I) 


Ramsay  u-Shields 


Ramsay  und  As- 
ton (I) 


Guye  u.  Baud 


Ramsay  u.Shields 

Dutoit  u.  Friede- 
rich 


Ramsay  luShields 


G.  Meyer. 


126 


46  k 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k  der  molekularen  Oberflächenenergie. 


Organische   Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


1 


Substanz 


Formel 


dynen 

i  " 

cm 


Methode 


Beobachter 


Schwefelkohlenstoff 
( Fortsetzung) 


Sulfurylchlorid  .   .  . 

Terpentinöl 

s  =  0,8867 
„     s  =  0,8867 

„     s  =  0,8867 
„     s  =  0,894 
„      s  =  0,933 
Tetrachlorkohlenstoff 


Tetrachlorsilicium 
Thiophen    .   .   .   . 


Thionylchlorid  .   .   . 

Thymol 

Schmelzpunkt  44,0 

o-Toluidin 

Toluidin-o- 

Siedepunkt   198,9° 

Toluidin-m-    .   .   .   . 
Siedepunkt  202° 

Toluidin-p-    .   .   .   . 
Schmelzpunkt  44" 


CSa 

L 

L 
L 

SOaCla 

D 

L 
L 

L 
L 
L 

CCI4 

D 

SiCU 

D 

C4H4S 

L 

SOCI2 

D 

CßHg.CHg.CgH^. 

L 

OH. 1.4 

•3 

C6H4{CH8)NHa 

D 

1.2 

GeH4.CHs. 

NH, 

L 

1.2 

CeHj.CHg. 

NHj 

L 

1-3 

CeH4.CH3. 

NHj 

L 

1.4 

0 

5,10 

86 

4,84 

80 

5,071 

25 

4,71 

15,9 

3,51 

46,8 

3,14 

21,7 

6,234 

ea.  20 
9&1 

6,362 
f.  «3 

20 
20 
20 
80 

100 

150 

200 

250 
18,9 
45,5 
0 
20 
40 
60 
80 
19,8 
45,9 
15,6 
27 
40,1 
44,5 
48,9 
58,1 
8,1 

108,4 

208,5 
17,5 
28,8 
47,8 
18,5 
87,9 
49,8 
40,2 
44,6 
60,9 


6,io 
5,83 
3,29 
2,59 
2,36 

1,77 
1,16 
0,48 
2,24 
1,95 
6,78 
6,34 
5,89 
5,44 
4,99 
3,83 
3,50 


7,91 
6,Z2 

4,46 


32,2 

29,8 

31,74 

29,33 

29,01 

24,84 

27,13 
27,67 

29,76 
26,73 

26,76 

25,68 
18,71 

16,48 

11,21 

6,34 
1,93 
16,31 
13,66 
36,2 
33,1 
30,1 
27,1 

24,3 

30,80 

27,22 

34,6 

33,4 

32,2 

31,8 

31,4 

30,6 

39,09 

28,33 

18,33 

43,1 

41,9 

39,6 

40,1 

38,5 

37,2 

37,1 

36,6 

36,0 


2,161 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Krümmungsradius 

Luftblasen 

Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Luftblasen 


jlKrümmungs- 
jl    radius 
[Steighöhe  in  Ka- 
j    pillaren 


,2,1052! 


2,033 


2,007 

}  unter- 
kühlt 


2,04 
2,06 


Maximaldruck  in 
Luftblasen 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 

Maximaldruck  in 
Luftblasen 


unter- 
kühlt 


Frankenheim 

Magie 

Worthington 
Ramsay  u.Shield: 


Quincke  (4) 
Quincke,beredine 
V.  Worthingtoi 
Quincke 
Magie 

Ramsay  u.Shield 


Schiff  (3) 

Ramsay  u.Shield 
Feustel 


Dutoit  u.  Fried 
rieh 

Feustel 


Q.  Meyer. 


461 


127 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Flüssigkeiten  gegen  den  eigenen  Dampf  oder 
Luft,  und  Temperaturkoeffizient  k  der  molekularen  Oberflächenenergie. 

Organische  Körper. 
( Fortsetzung.) 

Werte  von  a-  und  deren  Temperaturkoeffizienten  bestimmt  aus  der  Differenz  der  Steighöhen  in  verschieden 

weiten  Kapillaren  für  90  organische  Körper  finden  sich  bei  Schiff,  Atti  dell'  Accademia  dei  LinceL 

Mem.  (3)  18,  388—449;  1884.    Lieb.  Ann.  223,  47 — 106;  1884. 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


dynen. 


Methode 


Beobachter 


-Tohiidin      .   . 
( Fortsetzung) 
-Tolunitril    .  . 


ohiol 


/aleraldoxim .   . 


/aleriansäure-iso- 


W'achs 

Wallrath 

>Xylol 

Siedepunkt  143,4*^ 
m-Xylol 

P-Xylol 

Zucker  geschmolzen 
Rohrzucker  .  .  . 
Traubenzucker  .  . 
Pektin 


CeH4(CHg)NH,       D 

1.4 
C,H«(CH,)NC    I    D 

1.4 


C6H5CH3 


CgH4(CH3)2 
1.2 

QH4(CH,), 
1-3 


CijHjgOu 
CgHiaOe 


C4  H  jC-^  D 

NOH 


(CH,)jCH.CH,       D 
COOK 


CßH^CCHa),  L 

1.4 


0 

107,0 

210,6 

55,0 

126,0 

178,8 

12,5 

17,5 

13,1 

29,1 

48,0 

59,0 

79,0 

91,5 

108,9 

16,2 

55,4 

106,4 

152,2 

17,0 

46,5 

78,2 

132,3 

184,9 

68 

44 

13,8 

19,2 

13,5 

19,2 

15,7 

74,9 

136,7 

14,0 

19,3 

160 


L 

L         — 

L      160 


6,04 

4Ö3  i 
6,82 

5,68  I 

4,89  i 

6,813 ; 

6,719 

6,61 

6,30  : 

5,90  , 

5,70  ■ 

5,29 

5,01 

4,69 

6,21 

5,59 
4,86 
4,12 
5,54 
5," 
4,65 
3,92 
3,13 
7,06 

7,89 


6,80 
5,68 
4,44 


27,12 
18,35 
31,94 

24»93 
20,36 
29,07 
28,52 
28,21 
26,33 
24,15 
23,10 
20,92 
19,55 
17,89 
27,28 
23,58 
19,40 
15,58 
25,64 
22,86 
20,04 
15,92 
11,87 

33,4 
32,6 
32,2 
31,5 
30,9 
30,2 

28,97 

22,71 

16,56 

30,2 

29,7 


8,53  66,9 
9,0  56,4 
9,18 


1,721 

2,05 
1,88 


Steighöhe  in  Ka- 
pillaren 


l2,IO 


1,825 
1,709 
1,727 

1,73 
1,72 

r,49 
1,64 


2,18 
2,22 


Tropfen 

„ 
Maximaldruck  in 
Luftblasen 


iSieighöhe  in  Ka- 
pillaren 

|Maximaldruck  in 
Luftblasen 

Treffen 


Dutoit  u.  Friede- 
rich 


Volkmann  (3) 
Renard  u.  Guye 


Guye  u,  Baud 


Ramsay  u.Shields 


Quincke  (3) 

„         (2) 
Feustel 

Feustel 

Dutoit  u-  Friede- 
rich 

Feustel 


Quincke 


Q.  Meyer. 


Kapillaritätskonstanten  einiger  Amalgame. 
Oberflächenspannung  gegen  Dampf  im  Vakuum  bei  ca.  18^ 

Schwingende    Strahlen.     Hg:  er  =  6,548;    «  =  435,6;    a  =  — s~      ;    s  =  spezifisches     Gewicht 
des  Amalgams.     Beobachter:  F.  Schmidt.     Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Amalgame 


0/0 


dynen 


Amalgame 


von 


0/0 


dynen 


Amalgame 


dynen 


Au 


Ba 


Pb 


Ca 


Cd 


0,0153 
0,0838 
0,122 

0,00045 

0,0022 

0,0074 

0,226 
0,936 
1,410 

0,00020 
0,00100 
0,00154 
0,00274 
0,00851 

0,559 
1,204 

2,376 


6,56 
6,39 
6,39 

6,94 
7,28 

7,42 

6,39 
6,26 
6,25 

6,59 
6,89 
7.09 
7»i3 
7,33 

6,64 

6,75 
6,80 


435,5 
424,7 
424,7 

461,0 
483,5 
4923 

424,7 
415,9 
4M,9 

436,5 
458,0 
471,8 

473,7 
490,4 

440,4 
446,3 
447,2 


Cs 


Li 


Na 


0,00083 
0,00097 
0,00160 
0,00280 
0,01310 

0,00071 
0,00184 
0,00680 
0,01350 
0,01500 

0,0002 
0,0019 
0,0056 
0,0140 

0,00015 

0,00067 

0,00222 

0,0490 

0,0670 

0,1240 


6,44 
6,30 
6,07 
5,77 
5,05 

6,57 
6,10 

5,91 

5,86 

5,77 

6,57 
6,65 
6,78 
6,78 

6,55 
6,39 
6,31 
5,96 
5,94 
5,91 


427,6 
418,8 
403,1 
383,5 
335,4 
436,0 
405,1 
392,3 
388,4 
382,5 

436,0 

441,4 
450,2 
450,2 

435,5 
424,2 
418,8 

393,3 
391,3 
386,4 


Rb 


Sn 


Sr 


Tl 


Zn 


0,00157 

6,54 

434,5 

0,00200 

6,56 

435,5 

0,00313 

6,51 

432,5 

0,00778 

5,55 

368,8 

0,04660 

5,04 

334,5 

0,176 

6,56 

435,5 

0,412 

6,42 

425,7 

0,868 

6,44 

425,7 

0,00027 

6,80 

452,2 

0,00162 

7,13 

470,8 

0,00372 

7,25 

481,6 

0,0153 

7,53 

500,2 

0,0238 

6,60 

438,1 

0,0986 

6,80 

451,2 

0,490 

6,83 

453,1 

0,661 

6,60 

437,1 

1,221 

6,69 

440,4 

1,750 

6,71 

440,4 

48 

Kapillaritätskonstanten  einiger  wässerigen  Lösungeii. 
Oberflächenspannungen  gegen  feuchte  Luft. 


s  — -;  s 
100 


spezif.  Gewicht  der  Lösung.     Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


H2SO4 

Gruamach  (i);  Kapillarwellen 

auf  frischer  Oberfläche. 


7o 


10 
20 
30 
40 
50 


t 


19,1 
19,0 
21,8 
21,9 

19,4 

20,7 


15,36 
14,46 

13,74 
13,00 
12,30 
11,94 


75,26 

75,67 
76,84 
77,62 
78,80 
82,13 


Rohrzucker 

Grunmach  (2);  Kapillarwellen 

auf  ruhender  Oberfläche. 


NH3  (Forts.)  1  =  18° 
Domke ;  Steighöhen  in  Kapillaren. 


5 
10 

15 

20 

25 


14,89 
13,85 
13,51 
13,26 
13,07 
12,93 


73,0 
66,5 
63,6 
61,3 
59,3 
57,7 


HCl  t-20» 

Volkmann  (2);  Steighöhen  in 

Kapillaren;  interpoliert. 


Vo 


Essigsäure  t  =  20'' 

Grunmach  (3);  Kapillarwellen  auf 

frischer  Oberfläche. 


0/0 


10,6 

20,3 

43,9 

50,22 

67,80 

78,03 

87,6 

97,5 

99,7 


15,33 
11,54 
9,84 
7,19 
7,13 
6,41 

5,76 
5,50 
5,09 
4,71 


75,1 
57,4 
49,6 

37,1 
37,0 
33,6 
30,3 
28,8 
26,4 
24,3 


0/0 


5,3 
10,0 
24,8 
29,85 


t 


16,9  o| 

19,17 

18,82  j 

19,58    ! 
19,44    I 


15,94 
12,71 
11,18 
9,39 
10,70 


78,02 
63,59 
57,01 
50,83 

59,17 


5 
10 

15 
20 

25 


14,90 
14,43 
14,05 
13,68 

13,27 
12,82 


73,03 
72,46 

72,25 
71,96 

71,44 
70,74 


Äthylalkohol 


1  =  15" 
Weinstein;  Steig- 
höhe in  Kapillaren 


NH3  t  =  IS» 

Loewenfeld;  Kapillarwellen 

auf  frischer  Oberfläche. 


Na  OH  t  =  20« 
Domke;  Steighöhe  in  Kapillaren. 


7o 


7o 


4,3 

9,7 

15,4 

20,9 

25,0 


14,93 
14,39 
12,46 
12,79 
13,66 
13,98 


74,6 
70,6 
59,8 
60,1 
63,0 
63,7 


0/0 


5 
10 

15 

20 

25 
30 
35 


14,84 
14,41 
14,17 
14,17 
14,31 
14,45 
14,55 
14,67 


72,8 
74,6 
77,3 
80,8 

85,8 
90,6 

95,1 
99,7 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


14,71 
10,59 
8,51 
7,38 
6,76 
6,46 
6,31 
6,20 
6,11 
5,96 
5,78 


dynen 
ccm 


72,2 
51,2 
40,6 
34,7 
31,2 
29,1 

27,7 
26,6 

25,4 
24,1 

22,5 


t-is° 

Pedersen; 

Schwingende 
Strahlen. 


7» 


5,79 
9,50 
25,63 
37,88 
46,11 
50,99 
74,93 
81,02 

90,97 
98,04 


15,15 
11,671 
10,40 

7,40 
6,60 
6,17 
6,11 
6,04 
5,98 
5,90 
5,81 


74,3 
56,7 
50,2 
35,0 
30,5 
28,1 

27,5 
25,5 
24,6 
23,8 
22,8 


G.  Meyer. 


Kapillarkonstanten 

von  Salzlösungen. 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 

Steighöhen  in  Kapillaren. 

Beobachter:  Chloride:  Grabowsky; 

Sulfate,  Nitrate,  Karbonate 

:  Pann. 

t    =     lO« 

.     t  =  30^ 

t  =  10" 

t  =  30" 

>     ja^mm^ 

dynen 
a 

dynen 
a'  mm* '  a 

"0       a*  mm* 

dynen 
a 

,       ,        dynen 
0  mm      a 

cm 

cm 

cm 

cm 

HiO                            ,     15:11 

74.1^ 

14.56        71,12 

CuSOi 

6.43       14,24 

74,8 

1             -'n 
13,75   ;     71,9 

Mg  eil      i    7.96      I4>66 

77,05 

14,22        74,18 

12.33       13,55 

75,7 

13,10   1     72,7 

;  14,96  1   14,40 

79,97 

13,95  i     77,07 

14.67              13,28        ; 

76,1 

i 

21,46      14,25 

83,39 

13,82        80,15 

25,4                      —              1 

— 

12,34   1     74,1 

NH4CI     , 

t 

9,11       15,11 
18,47  ^   15,25 
24,71    ;    15,68 

76,32 
79,02 

81,13 

14,61        73,27 
14,82        76,28 
14,94        78,12 

ZnSO* 

10,00              13,86        \ 
16,17              13.18 
27,63      ,        12,05 

75,4 
76,4 
79,7 

12,73          73,4 
11,66          76.6 

Ca  a-. 

3,56  1   14,92 
6,05  1   I4'75 

75,28 
76,18 

14,41        72,35 
14,26  '     73,25 

45,9           — 

11,19 

82,8 

12,34  j   I4'44 

78,63 

14,00        75,72 

K2SO4 

3,81       14,87 

74,7 



■ 

22,57      14.14 

83,83 

13,66        80,38 

4,14       14,76    1 

74,9 

14,21 

71,9 

!  25,90  i  i4>o5 

85,74 

13,67        82,76 

8,04     14,40  ; 

75,4 

13,89 

72,3 

!  31,90      13,94 

89,60 

13,57  '     86,44 

14,1       — 

13,57 

72,5 

;  Gl          10.24       14,55 

77,27 

14,16        74,22 

1 

1S.71       14,32 

80,26 

13,95        77,55 

NaNOj 

5,39    14,76  \ 

75,2 

—             —        ' 

26.24       l-lilS 

83,96 

13,81        80,95 

8,35  .    14,51    ; 

75,4 

—             — 

KCl            g.47   ,   14,47 

75,97 

14,08        73,05 

20,24     13,73  ; 

77,6 

13,37   !     74,8     : 

,  18,27  '   M>i6 

78,14 

13,72        75,13 

35,57       12,87 

80,8 

12,61        78,4 

j  23,32  i  i3»97 

79,63 

13,56        76,75 

50,87         — 

— 

12,14        82,8 

SrClj      1    8,49      14,34 
1  16,02      13,74 

76,03 
77,86 

13,75        73,03 
13,25        74,87 

KNO2 

5,92       14,69 

74,9 

—     i      —      1 

1 22,75      13,02 

78,96 

12,65        76,08 

12,31       14,22 
16,39       13,99 

75,5 
76,1 

13,77        72,3 

Ba  CI3       10,23      i4)05 

75,73 

13,57        72,65 

20,80         — 

13,19   1     73,7 

1  18,32      13,20 

77,05 

12,81        74,20 

28,12 

— 



12,77        74,7 

24,62      12,62 

78,45 

12,23        75,60 

H2O 

1   15," 

74,1 

14,56        74,1 

NasCOs 

5,00       14,60    ! 

75,5 

_          __ 

MgSO* 

10,63  1   13,94 

76,2 

13,45        73,0 

6,60       14,41 

75,7 

—          — 

18,83  '    13.21 

78,4 

12,79        75,5 

10,50    14,16  ; 

77,0 

13,62        73,9 

1  21,35      13505 

79,3 

—             — 

24,40 

— 

13,07        76,5 

''  33.6         — 

12,45         79,2 

63,1      - 

— 

12,81        80,6 

Na2  SO4        4,01      14,83 

5,07         :          14,61 

1    6,53      14^29 
i  1I5I8        —       ■ 

74,8 
75,1 
75,6 

13,64   :     73,6 

K.  COj 

23,74    13,42 
39,41    13,29  i 
51,15    14,16  i 

81,2 

92,2 

108,6 

13,05        72,3 
13,00        76,5 

:  24,8        — 

— 

12,97   '      76,0 

53,6      —    1 

13,93   i    107,2 

1 

39.8       — 

— 

12,48         79,4 

1 

Kapill 

arwellen  auf  f 

rischer  Oberfläche. 

1 

, 

Beobach 

ter:  Sulfat 

e:  Brummer;  Nitr 
t  = 

ate,  Chlorate,  Bromide:  Löwenfeid. 
15". 

„     dynen 

dynen 

1  ,       ,;    dynen 

,       ^     dynen 

°o    a- mm- et 

"o    a-mm« 

"  0    n-mm-ici 

"0  ,a-mm- « 

cm 

'                         cm 

cm 

cm 

Mg  SO, 

0      14.95     74,73 

K,  SO4 

0      14,99      74,9 

Ni  SO4  1  0      14,62 

72,8 

NaClOa     0    !  15,04      75,1     j 

5    114,48     74,6 

5      14,17      73,7 

[ig 

13,50 ' 

73,7 

5,2  13,88 

72,0 

10 

14,05     74,5 

1 

0  :  13,44  i   72,7 

120 

12,73 

76,1 

10,0  13,18 

70,6 

15 

13,64     74,4 

Cu  SO4 

0    ;  15,43       77,1 

25 

12,32 

77,0 

18,7  12,07 

68,7 

20 

14,33'   80,4 

5    i  14,50  ,    75,1 

Fe  SO4     0 

14,63 

73,1 

26,6,  11,37 

68,5 

25 

14,63  1  84,5 

' 

[o    1  13,41 

71.8 

5 

13,26  • 

68,7 

KQOa      o    i  15,17 

75,8 

SO4 

0 

IG 

15,44!  77,2 
14,77  1  78,2 

[2,5  12,77 
[5    i  13,22 
so    1  13,84 

70,8 

75,9 
81.1 

10 

15 
20  . 

12,57 
12,38 
12,85 

67,4 
69,3 
76,6 

2    1  14,72 
6    j  14,20 

74,7 
74,4 

20 
30 

14,24;   79,3 

1^.66       70.Q 

Zn  SO4 ! 

0      15,19  •    75,9 

NaNOs 

0 

15,14 

75,6 

NaBr   j 

0     14,90 

74,4     ; 

40      1  13,56       83,0 

1 

5    i  14,76      76,0 

9,4 

14,33 

76,2 

9,71  ^4,49  >    70,0 

CaSO, 

! 

[O        ;     13,63             72,3 

17,2 

13,81 

77,6 

[1 

7,6'  13,70  !    79,2 

0      ■  15,23       76,1 

15       14,24      77,7 

23,1;  13,59 

79,6 

;24,9  12,31     75,4 

0,1     15,08       75,5 

lo    <  14,78      83,0 

28,7  12,99 

79,2 

31,1  12,08     78,2 

0,2    14,65  '     73,4 

25    1  15,19      87,8 

KNOa      0      14,86 

74,2 

KBr       0     15,25      76,2 

Na«S04 

0    j  14,67,  73,3 
5    !  13,92     72,8 

Mn  SO4 

0    14,80    74,0 
15     13,17    76,0 

5       14,28 
9,3   14,05 

73,6 

|io,9:  13,50  :    73,2     i 

74,7 

20,5  12,20      71,1     1 

10    '  13,45     73,4 

25    ,  11,73      74,9 

13,7   13,89 

75,6 

28,7  12,13,    75,6 

15      12,76,   72,6 

55    !  11,12  j    78,4 

18,1    13,43! 

74,8 

36,3  11,62  i    77,0 

PhysikaUsch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


G.  Meyer. 


130 


50 


Kapillaritätskonstanten  kondensierter  Gase. 


Lit  Tab.  53,  S.  132. 


Substanz 


Formel 


o-  mm'  a 


dynen 


Methode 


Beobachter 


Schweflige  Säure 
Ammoniak     .   . 

Chlor 

Sauerstoff  .   .   . 

Stickstoff    .   .   . 

Argon 

Wasserstoff    .   . 
Kohlenoxyd   .   . 

Kohlensäure  .    . 
Stickstoffoxydul 


Luft  vom  Sauerstoffgehalt 

49,9  Vol.-Proz. 

65,3 

67,6 

76,45 
Pictetsche  Flüssigkeit  .    .   . 


SO2 

NH3 
Gl, 
O, 


N2 


H.. 
CO 


CO, 


NoO 


CO,  +  SO, 


25 
29 
72 

203 

193 

183 

182,7 

203 

193 

183 

195,9 

189 

183 

253 

203 

193 

183 
20,9 
15,2 
8,9 
24,3 
19,8 
14,4 
24,0 
89,3 

190,3 
190,8 
190,3 
190,3 

33 

60 


4-519 
1,270 
4,176 
3,018 
2,695 
2,354 
2,304 
2,541 
2,110 
1,663 

2,153 
1,641 

1,550 

3,088 
2,824 
2,494 
0,375 
0,585 
0,821 
1,950 
0,582 
0,759 
2,510 
4,296 

2,406 
2,376 
2,312 
2,376 
4,753 
4,990 


33,29 
41,78 

33,65 
18,35 
15,73 
13,23 
13,07 
10,53 
8,27 
6,16 

8,51 
11,46 

10,53 

•  2,3 

12,84 

11,16 

9,36 

1,00 

1,82 

2,90 

9,21 

1,74 

2,50 

9,92 

26,32 

11,61 
12,05 
11,91 
12,51 
35,06 
38,21 


Kapillarwellen 


Steighöhe  in 
Kapillaren 

Kapillarwellen 
Steighöhe  in 
Kapillaren 

Kapillarwellen 
Steighöhe  in 
Kapillaren 


Grunmach  (4) 

„1  j 

Baly  u.  Donnan 


Grunmach  (7)  i 
Baly^u.  Donnanj 


Grunmach  (7) 
Baly  u.  Donnart 

Dewar 


Verschaffelt 


Kapillarwellen 
Kapillarwellen 


Kapillarwellen 


Grunmach  (6) 
Grunmach  (5) 


Grunmach  (4) 


51 

Grenzflächenspannungen  und  Randwinkel. 

Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Randwinkel. 


In  Kapillaren  von  Jenaer  Normalglas 


Hg 
H,  O 


52"  40 

8^'— 9'^ 


Quincke 


An  ebenen  Flächen 
von  Wasser         Olivenöl 


Platin   . 

10O43' 

Gold     . 

4^16' 

Silber    . 

11O32' 

Kupfer  . 

6"  41' 

Blei  .    . 

2"  36' 

Eisen    . 

50  10' 

Cadmium 

7"  15' 

Zink      . 

5"  52' 

Aluminium 

30  11' 

Spiegelglas 

4«  40' 

29Ö  43' 

33'^  47' 
25°  59' 
23° 15' 
29"  56' 

27° 33' 
290  37' 
330  28' 
23*^56' 
35° 48' 


Oberflächenspannung  an  der  Grenze  von 
Quecksilber  gegen  Lösungen  von: 


dynen 
cm 


Beobachter 


H2O 


KCl 

KCl 

KCl 

NaCl 

NaCl 

NaC! 


s  =  1,012 
•s  =  1,080 
s  =  1,164 
s  =  1,020 
•s-  =  1,093 
s  =  1,199 

K2  SO4  s  =  1,008 
Ko  SO4  s  =  1,038 
K2  SO4  s  =  1,072 


20,0 
19—20 

o-^ 
19 — 20 
19 — 20 
19 — 20 
19 — 20 
19 — 20 
19 — 20 
19 — 20 
19 — 20 
19- — 20 


372,4 
370,1 
374,0 

357,8 
361,7 
364,7 
359,2 
358,0 
361,1 

369,7 
368,8 

366,9 


Quincke  (4)  • 
Lenkewitz 
Watson 
Lenkewitz 


')   Aus   Tropfenhöhe. 
Formeln  von  Heydweiller  (2). 


^)    Aus    fortschreitenden    Kapillarwellen.     ^)  Ausgerechnet   nach   den 


G.  Meyer. 


i/xa 


Grenzflächenspannung  und  Randwinkel. 


Lit.  Tab.  53,  S.  132. 


Oberflächenspannung  an  der  Grenze  von   Quecksilber  gegen  Lösungen  von 


dynen 


Beobachter 


dynen 
cm 


Beobachter 


Na-iSOi  s 
Na*  SO»  Ä 
Na-.SO*  s 
H2S0i   s 

H2SO4     8- 
H2SO4    s 

HCl  s 
HCl 

HO  8: 

HCl  S  : 

HCl  S: 

K.CO,  ■>'  ■■ 

K.CoOi  S  : 

CuSOi  8- 
CuSO*  «^ 
CuSOi  8. 
ZnCli  s : 
ZnQo  ••< 
ZnQs     s : 

NaOH  8 
NaOH  « 
NaOH   s: 


1,010 

=  1,057 
1,098 

1,015 

:  1,071 

■  1,0559 
1,004 
1,032 

:  1,069 
1,122 

:  1,190 

:  1,029 
1,145 

:  1,012 
1,067 
1,103 
1,094 
1,426 
1,683 

1,006 
1,079 
1,296 


19—20 
19—20 
19—20 
19—20 
19-20 

20 
19-20 
19-20 
19—20 
19-20 
19—20 
19-201 
19—20 
19—20 
19-20 
19— 20i 
19-20 
19-20 
19-20 
19-20 
19-20 
19-20 


371,8 
371,0 

377,3 
337,5 
319,7 
316 

362,8 
356,1 
347,9 
342,4 
335,7 
352,3 
353,6 

343,2 
334,9 
331,7 
359,0 
328,7 
304,7 
407,1 
423,0 
429,4 


Lenkewitz 


G.  Meyer 
Lenkewitz 


CH3COOH  «=i,oo6 
CH3COONa«=i,oi4 
CH3COONas=i,o7i 
Aethylalkohol     .     . 

«=  0,795  99  V> 
«  =  0,927  45  ö/o 
s  =  0,969  20  % 
s  =  0,825  89  "0 .  3 

Amylalkohol  .     .     . 

Benzol 


20,0    344 

19-20  379,0* 

19—20380,5* 


Olivenöl 


1»— 20 

19—20 

19-20 

0" 

25,0 

20,0 

72,0 

20 


364,0* 
361,1*: 
363,2* 
366,6* 
261,6'' 

341,7^ 
279,0 1 
301,8' 


G.  Meyer 
Lenkewitz 


Watson 
Cantor 


Quincke  (4)^)1 


Oberflächenspannung  an  der  Grenze 
von  Wasser  gegen: 

Quincke  (4)®) 
„ 

A.  Pockels 


Schwefelkohlenstoff 

20» 

38,8*) 

Chloroform     .     .     . 

20 

25,8*) 

Olivenöl    .... 

20 

18,2=0 

Benzol 

20 

33,6 

Benzin 

20 

48,3 

Petroleum.     .     .     . 

20 

48,3 

')  Aus  Tropfenhöhe.     *)  Aus  fortschreitenden  Kapillarwellen.    ')  Aus  Krümmung  im  Tropfen- 
scheitel.    *)  Aus  Tropfendimensionen.    °)  Aus  Maximaldruck  im  Tropfen.   ')  Ausgerechnet  nach  den 

Formeln  von   Heydweiller  (2). 


53 

Abhängigkeit  der  Kapillaritätskonstanten  von  der  Temperatur. 

Spezifische  Kohäsion  a*  in  mm^ 


1 

t  =  Temperatur  in  C".    -7—  bei    Zimmertemperatur;   s 


Oberflächenspannung  in— ^- a  =  a,,  (i 

cm 


vt)  gegen  Luft, 
spezif.   Gewicht.     Lit.    Tab.   53,    S.    132. 


Substanz 


Formel 


Aethyläther  .  . 
Aethylalkohol     . 

Amylalkohol  -iso- 
Anilin .... 
Benzol  .... 
Essigsäure      .     . 

Glyzerin    .     .    . 

Kresol  .  .  .  . 
Nitrobenzol  .  . 
Phenol  .... 
Thymol  .  .  . 
Toluidin    .     .     . 

Toluol  .     .     .     . 

Wasser .... 


(C.H5)iO 


da 

7/7 


0,11  ;  Domke. 


QiHs  .  OH  «*  =  5,988  (i  —  0,00254  0; 


(CH3)iCH 
(CHo),OH 
C^Hä.  NH, 

CcHo 

CH3COOH 

C,H5(OH3) 

QHi.OH.CHa 
QHä.  NO2 
CbHs.OH 
C10H13.  OH 

QHi.NHi.CHa 

CoHs .  CH3 
HoO 


dt 


0,08  Weinstein,  Domke. 


V  —  0,0029;  Cantor. 

V  =  0,0027;  Feustel. 

d  a 

V  =  0,0046;  -7-  =  —  0,12;  Feustel,  Domke. 

V  =  0,0040;  Feustel. 

jfl^  =  10,7650 — 0,00342  t  —  0,0000416  t-;  Weinstein. 

,1  d  (a^) 

I  =  —  0,0034  —  0,000083  <;  Domke. 

V  =  0,0027;  Feustel. 

V  =  0,0027 ;  Feustel. 
»'  =  0,0026;  Feustel. 
»'  =  0,0027;  Feustel. 

V  =  0,0027;  Feustel. 
da 


dt 


=  —  0,11;  Domke. 


a*  =  14,987  (i  —  0,001458  t)  #,  gültig  zwischen   o   und  95°; 

Weinstein. 

a  =  76,09  (i—  0,002026);  Sentis  {2). 

a-  =  ttf,  (i  —  0,00190179  t  —  0,00000  24991  i^y,  Forch. 

da  ^      . 

-TT  =  —  0,151;  Domke. 
at 

0.  Meyer.    9* 


132 


53 


Literatur,  betreffend  Kapillarkonstanten. 


Baly  u.  Donnan,   Trans.  Chem.  Soc.  81,  907; 

1902. 
Bohrj  Phil.  Trans.  Ser.  A  207,  341;  1905- 
Bolle  u.  Quye,  Journ.  chim.  phys.  3,  38;  1905. 
Alfr.  Brummer,  Diss.  Rostock,  1902. 
Bruaner,  Pogg.  Ann.  70,  481;  1847. 
Cantor,  Wied.  Ann.  47,  399;  1892. 
Dewar,  Proc.  Roy.  Soc.  68,  360;  1901. 
Domke  (i),  Abh.  Eich- Komm.,  Heft  III,  i;  1902. 
Dorsey,  Phil.  Mag.  (3)  44,  369;  1897. 
Dutoit  u.  Friederich,  Arch.  sc.  phys.   (4)  9, 

105;  1900. 
Feustel,  Ann.  Phys.  16,  61;  1905. 
Forch,  Ann.  Phys.  17,  744;  1905. 
Frankeaheim,  Pogg.  Ann.  72,  177;  1847. 
75,  229;  1848. 
Grabowsky,  Diss.  Königsberg  1904. 
Qradenwitz,  Wied.  Ann.  67,  467;  1899. 
Grunmach  (i),   Abh.   Eich. -Komm.  III,   103; 
1902. 
„  {2),  Ann.  Phys.  [4]  3,  660;  1900. 


(3), 

28, 

247; 

1909. 

(4), 

4, 

367; 

1901. 

(5), 

6, 

559; 

1901. 

(6), 

16, 

401; 

1904. 

(7), 

22, 

107; 

1907. 

Guye  u.  Baud,  Arch.  sc.  phys.  (4)  11,  449;  1901, 
Proctor  Hall,  Phil.  Mag.  (5)  36,  385;  1893. 
Heydweiller  (i),  Wied.  Ann.  62,  694,  700;  1897. 

„         (2),  „         65,  311;  1898. 

G.  Jaeg[er,  Wien.  Ber.  loi  [2a],  158,  954;  1892. 
Kalähne,  Ann.  Phys.  7,  440;  1902. 
Lenard,  Heidelberger  Ber.,  18.  Abh.;  1910. 
Lenkewitz,  Diss.  Münster  1904. 
Löwenfeld,  Diss.  Rostock  1905. 
Th.  Lohnstein  (i),  Wied.  Ann.  53,  1062;  1894. 
„  (2),  Ann.  Phys.  20,   606;   1906. 

Magie,  Diss.  Berlin. 
„        (i)  Wied.  Ann.  25,  421;  1885. 
(2)  Phil.  Mag.  (5)  26,  162;  1888. 


G.  Meyer  (i),  Wied.  Ann.  66,  523;  1898. 
G.  Meyer  (2),  Wied.  Ann.  56,  699;  1895. 
Pann,  Diss.  Königsberg  1906. 
Pedersen,  Phil.  Trans.  A  207,  341;  1905. 
A.  Pockels,  Wied.  Ann.  67,  668;  1899. 
Quincke  (i),  Pogg.  Ann.  160,  337;  1877. 
„        (2),  „  138,  141;  1869. 

(3),  „  135,  642;  1868. 

(4),  „  139,       i;  1870. 

(5),  „  105,       i;  1858. 

(6),  „  134,  356;  1868. 

„        (7),  Wied.  Ann.       2,  145;  1877. 
(8),  „  27,  219;  1886. 

M        (9),  „  62,       i;  1894. 

„      (10),  „  61,  267;  1897. 

„      (11),  „  64,  618;  1898. 

Ramsay  u.  Aston  (1),  ZS.  ph.  Ch.  15,  98;  1894. 
„  „      (2),         „         15,  89;  1894. 

Ramsay  u.  Shields,  ZS.  ph.  Ch.  12,  433;  1893. 
Rayleigh,  Phil.  Mag.  (5)  30,  386;  1890. 
Renard  u.  Guye,  Journ.  chim.  phys.  5,  81 ;  1907. 
Schiff  (i),  Mem.  Line.  (3)  18,  449;  1883. 
„       (2),  „  (3),  19,  388;  1884. 

„       (3),  Ber.  chem.  Ges.  18,1,   1601;   1885. 
F.  Schmidt,  Diss.  Freiburg  i.  B.  191 1. 
Sentis  (i),  Annales  de  1' Universite  de  Grenoble 
9,   i;   1897. 
„      (2),  Journ.  phys.  (3)  6,  183;  1897. 
Siedentopf,  Wied.  Ann.  61,  235;  1897. 
Sieg,  Diss.  Berlin  1887. 
Stöckle,  Wied.  Ann.  66,  499;  1898. 
Volkmann  (i),  Wied.  Ann.  11,  177;  1880. 
(2),  „  17,  353;  1882. 

(3),  „  06,  457;  1895. 

Watson,  Phys.  Rev.  12,  257;  1901. 
Weinberg,  ZS.  ph.  Gh.  10,  34;  1892. 
Weinstein   (i).  Metronomische  Beiträge  No.  6, 

Norm.- Eich.- Komm.,  1889. 
Worthington,  Phil.  Mag.  (5)  20,  66;  1885. 
Zickendraht,  Ann.  Phys.  21,  141;  1906. 


G.  Meyer. 


54 


133 


Koeffizienten  k  der  Diffussion  wässeriger  Lösungen 

in  reines  Wasser  oder  zweier  nahe  gleich  konzentrierter  Lösungen  ineinander. 
Die  Bedeutung  von  *  ergibt  sich  aus  der  Formel: 

d  X 
worin  d  S  die  Substanzmenge  bedeutet,  welche  an  dem  Punkte  x  in  der  Zeit  d  t  durch  den  Querschnitt  q  (cm*) 
eines  Diffussionszylinders  unter  dem  Einflüsse  des  Konzentrationsgefälles  dcjdx  wandert,    k  ist  abhängig  von  der 
Temperatur  f^)  und  der  Konzentration  (c).    Diese  ist  in  Molen  pro  Liter  (äquiv.  normal)  gegeben. 

Lit.  Tab.  57,  S.  138. 


& 


k 


Beobachter 


Beobachter 


Beobachter 


"C     rm'/Tag 

Äthylalkohol 

11  !  0.735    Thovert 

0,69    ;       „ 
0,62    1      „ 

0,45  » 

18       i,ii 

Albumin 
13    I  0,063    Graham- Stefan 

Ameisensäure 

12  i  0,97    '  Arrhenius 
Ammoniak 

Scheffer 

Arrhenius 

Abegg 

Hagenbach 

Hüfner 


Amylalkohol 
18    j  0,88      Thovert 
Arabinose 
8,5    0,390    Öholm 
9,4    0,391 
9,4    0,365  „ 

Baryumchlorid 
8       0,66    i  Scheffer 

8  0,65    ;       „ 
Bleinitrat 

12      0,66      Scheffer 
12       0,71 

Brom 
12       0,8        Euler 

Cadmiumsulfat 
19,0    0,246    Seitz 

Calciumchlorid 

9  0,68    I  Scheffer 
9       0,64 


4 

1,06 

4,5 

1,06 

12 

1,42 

15,2 

1.54 

17 

1,59 

8 

0,94 

10,8 

1,00 

13 

1,05 

15 

i,ii 

Mol /Lit.  j    "C     emVrag 

Calciumchlorid  ( Fortsetzung) 
0.61      10     '  0,68    '  Scheffer 


>,6i 
0,86 
1,22 
2,0 


10 
8,5 

9 
!io 


o,i 


0,70 
0,72 
0,68      Schuhmeister 

Caramel 
10%   jio     j  0,047  \  Graham- Stefan 
Chlor 
1,22      Euler 
1,10      Hüfner 

Chloralhydrat 
12        0,59      Euler 

Dextrin 
0,077  j  Öholm 
0,068  1 
0,102  I       „ 
0,092  I 

Essigsäure 
13.3  !  0,78    '  Scheffer 
I  8      I  0,66    I 
14,5  '  0,78 
12        0,76      Arrhenius 

;  »    I  0,74         „ 
•  »    !  0,66 

;i5.3  i  0,79      Abegg 
12,5 


0,1 
1,0 
0,1 
1,0 

0,08 

0,43 
0,25 
1,0 

4,0 

1,0 

0,01 

0,10 

1,0 

0,01 

0,10 

i.o 


12 
16,3 


9,5 
10,0 
19,8 
I9,G 


18 


0,787    Öholm 

0,748  I 
0,704  ' 

0,930 


„        :   0,833 

Glycerin 
0,125  !io,i4i  0,356  ,  Heimbrodt 
0,875  !         I  0,342  \         „ 
1,75     10,141  0,300 
0,25%    18    I  0,79      Thovert 

Harnstoff 
0,125  ;i4»83|  0,973  :  Heimbrodt 
0,875  j         I  0,926  I 
1,75  0,869  ,. 


Mol  /Lit' 

0,1 

1,0      1 

3,0 

1,26 

1,3 

4,0       , 

0,02 

0,1 

0,9 

2,95 

0,01 

0,10 

1,0 

3,6 

0,01 

0,1 

1,0 

3,6 


**C     cmVrag 

Jod 
12       0.5        Euler 

Kaliumbromid 
10       1,13      Schuhmeister 

Kaliumkarbonat 
IG       0,60      Schuhmeister 

Kaliumchlorid 
12,5    1,41      Graham- Stefan 
Schuhmeister 


1,10 
1,27 


17,5    1,36 
„      1,38 


Thovert 


„      1,52  „ 

„      1,60 
6       1,048    Öholm 

0,997   ;.  „ 

0,955 
,,      0,961 

18        1,460         „ 

1,389 
1,330  ^ 
1,338  i 

Kaliiunhydroxyd 

Arrhenius 


Thovert 


0375 

12 

1,70 

0,98 

»t 

1,72  i 

3,0 

" 

1,89 

0,1 

13,5 

1,72 

0,9 

" 

1,86 

3,9 

,» 

2,43 

0,01 

18 

1,903 

0,10 

» 

1,854 

1,0 

,, 

1,855 

0,6 
1,9 

5,4 

0,01 

0,10 

1,0 

5,5 


Öholm 


Kaliumjodid 

1,12    ^  Schuhmeister 
;  1,25    i 

1,45    !  „ 

;  1,117    öholm 

1,064 

1,045         „ 

1,185 


V.  Steiowebr. 


134 


54 


Koeffizienten  l  der  Diffussion  wässeriger  Lösungen 
in  reines  Wasser  oder  zweier  nalie  gleich  konzentrierter  Lösungen  ineinander. 

(Fortsetzung.) 
Lit.  Tab.  57,  S.  138. 


^ 


Beobachter 


Beobachter 


Beobachter 


Mol  /Li(.  !    °C    cm'/Tajf : 

Kaliumjodid  (Fortsetzung) 
0,01      18     I  1,460  j  öholm 


o,io 

1,0 

5,5 

0,091 
0,295 
1,5 
0,02 

0,3 
1,4 
3,9 

1,5 

0,02 

0,05 

0,28 

0,95 

1,5 


!  1,391 
1,366 
1,549 
Kaliumnitrat 

Scheffer 


7 

0,92 

7 

0,85 

10 

0,80 

17,6 

1,28 

>, 

1,26 

», 

1,10 

„ 

0,89 

Schuhmeister 
Thovert 


Kaliumsulfat 
10     i  0,75    j  Schuhmeister 
19,6     1,01    i  Thovert 
„    '■  0,97    I 
„    :  0,86 
„     0,79  „ 

Kobaltchlorid 
10       0,46    I  Schuhmeister 

Kohlensäure  (gelatinierte   Lösung) 


10,25  j  1,26 

15,2  ;  1,38 

20^    1,54 
o 

'15 


Hüfner 


Hagenbach 


1,5 

1,25 
0,10 

0,50 

1,95 


0,25%  18 


2,3 
4,4 

3,3 

0,01 

0,10 

1,0 

4,2 


.0 

0,21 

X7 

0,39 

,» 

0,29  ; 

17 

0,23 

0,77 
0,84 

Kupferchlorid 

0,43      Schuhmeister 
Kupfersulfat 

Schuhmeister 
Thovert 
,, 
,, 
Laktose 

0,41    I  Thovert 
Llthiumbromid 
IG     '  0,80      Schuhmeister 
10       0,90  „ 

Lithiumchlorid 
10     I  0,70    I  Schuhmeister 
9     I  0,757  !  öholm 
»,     j  0,720 
»     j  0,697         „ 


Mol./Lit.i    ''C  icm'/Tag' 

Lithiumchlorid  ( Fortsetzung) 
0,01    |i8     I  1,000    öholm 
0,10    j  „     I  0,951  ; 
1,0      j  „       0,920         „ 

4.2  „       0,956 

Lithiumjodid 

1.3  iio     I  0,80    j  Schuhmeister 

Magnesiumsulfat 


0,54 
2,18 
0,40 
3,23 

1,7 


5,5 


0,32 
0,28 

0,34 
0,27 
0,28 


Scheffer 


Schuhmeister 


o,25%|i8 
0,25       9,7 


0,5 

0,25 

0,5 


9,6 


Maltose 

0,41    I  Thovert 
0,266  '  öholm 
0,247 

19,6  '  0,348         „ 

19,4  I  0,326 

Mannit 
12       0,40    I  Euler 
0,25%  18       0,55      Thovert 
Milchzucker 
9,3  ,  0,272  I  öholm 
9,5  1  0,271  ! 
19,6     0,370  ; 
„       0,355  „ 

Natriumacetat 
0,047  I  4,5  I  0,52      Scheffer 
0,203   12     I  0,67    \  Kawalki 

Natriumbromid 
10       0,86      Schuhmeister 

Natriumcarbonat 

Schuhmeister 

lorid 

Schuhmeister 


Graham- Stefan 

„ 
Scheffer 


0,1 
0,2 
0,1 
0,2 


2,9 


2,4 

10 

0,39 

1,7 

10 

itriumct 
0,84    ' 

5,1 

„ 

0,92    1 

1,59 

5 

0,76  ! 

» 

10,4 

0,96  1 

0,29 

5,5 

0,76  ! 

1,35 

„ 

0,73   \ 

1,33 

8 

0,82   1 

0,125 

14,33 

1,020 1 

0,875 

„ 

0,972  i 

1,75 

" 

0,917 ! 

Heimbrodt 


Mol./Lit. '   "C    icm'/Tag! 

Natriumchlorid  (Fortsetzung) 

0,02     15,0  '  0,94  '**rhovert 

0,1          „    i  0,94  „ 

0,9         „    ;  0,97  „ 
3,9           „       i,o2 

1,0       12       0,90  Arrhenius 

Natriumformiat 
0,108     8       0,69      Scheffer 
0,225     9,5     0,73 

Natriumhydroxyd 

Thovert 


Arrhenius 
Öholm 


0,02 

12 

1,12 

0,10 

„ 

I,II 

0,90 

" 

1,045 

3,9 

„ 

0,985 

0,50 

12 

1,15 

2,16 

» 

1,03 

0,01 

15 

1,333 

0,10 

,, 

i,27o 

1,0 

,, 

I,20i 

0,01 

18 

1,432 

0,10 

„ 

1,364 

1,0 

I,29o 

0,046 

10,5 

0,64 

0,226 

„ 

0,54 

1,0 

2,0 

0,22 
1,26 
0,12 
0,60 
0,12 

1,38 

7,1 

1,29 
1,4 

0,1 

1,0 

0,32 
0,32 
0,74 


Scheffer 
,, 

Natriumjodid 
10       0,80      Schuhmeister 
„        0,90  „ 

Natriumnitrat 
2,5  I  0,62    I  Scheffer 


,10,5 
|io,5 

I13 

I 

!  " 
10 


0,57 
0,83 
0,76 
0,90 

0,77 
0,60 


Schuhmeister 
Natriumsulfat 
10,4     0,49      Graham- Stefan 
10       0,66      Schuhmeister 

Nikotin 
j  9,3  j  0,387  !  Öholm 
9,4     '  0,236 
Oxalsäure 

Scheffer 


3,5 

0,61    j 

5 

0,66 

7,5 

0,71 

V.  steinwehr. 


54b 

135 

Koeffizienten 

/.'  der  Diffussion  wässeriger  Lösungen 

in  reines  Wasser  oder  zweier 

nahe  gleich  konzentrierter  Lösungen  ineinander.            | 

( Fortsetzung). 

Lit  Tab.  57,  S.  138. 

" 

^ 

k          Beobachter 

c          &         k          Beobachter 

c         ■&■         k           Beobachter 

Mol./Lii. 

«C 

cm* /Tag 

Mol/Lit. 

"C     cm'/Tag 

Mol/Lit.     **C     cmVrag' 

Oxalsäure   (Fortsetzung) 

Salpetersäure  (Fortsetzung) 

Schwefelsäure  ( Fortsetzung) 

0,15 

9,5 

0,81^    Scheffer 

0,10 

19,5    2,07      Thovert 

4,85     18        1,90     Thovert 

0,008 

13,5 

1,05' 

0,90 

„      2,26 

9,85       „     \  2,36 

.   0,015 

14 

1,01 

3,90 

„      2,46 

Schwefelwasserstoff 

!    0,75 

12 

0,77      Arrhenius 

Salzsäure 

15,5  '1,24      Hagenbach 

'    1,5 

», 

0,62             „ 

0,21 

0       1,39      Scheffer 

Silbemitrat 

Phenol 

0,96 

1,52 

0,014     3,5     0,81      Scheffer 

.^3% 

18 

0,80      Thovert 

2,43 

1,86 

0,030     7,2     0,90 

Pyrogallol 

4,23 

2,31 

0,433       „      0,65 

0,25% 

18 

0,66     Thovert 

0,60 

3,5     1,62 

0,02     12        1,035     Thovert 

Raffinose 

2,89 

„      2,01 

0,10       „       0,985 

18 

0,355    Thovert 

0,25 

II        1,84 

0,90       „        0,88 

0|05 

9,6 

0,234    öholm 

0,95 

2,12 

3,9         „        0,535 

0,10 

11,0 

0,240 

3,16 

2,67 

Stickoxydul 

0,25 

10,9 

0,232 

1,17 

15,5     2,56 

14       0,63      Hagenbach 

0,05 

19,6 

0,306 

0,125 

10,14  0,356    Heimbrodt 

16,2     1,35      Hüfner 

0,1 

19,6 

0,308 

0,50 

„      0,350 

Stickstoff;  gegen  Og 

0,25 

19,7 

0,286 

0,875 

„      0,342 

21,7     1,73      Hüfner 

Resorcin 

0,02 

19,2     2,12      Thovert 

Traubensäure 

^3% 

18 

0,75      Thovert 

0,10 

„      2,21 

0,016     2       0,34      Scheffer 

Rohrzucker 

0,90 

„      2,63 

0,014     4,8    0,38            „ 

9 

0,34      Graham- Stefan 

3,20 

„      3,89 

0,043     5       0,37 

:; 

12 

0,284    Arrhenius 

0,50 

12        2,07      Arrhenius 

0,043     9       0,45 

1,0 
0,005 

18,5 

0,254  ' 

0,33      Thovert 

2,00 
0,01 

2,21 
12        2,o5g     Öholm 

Wasserstoff 
10       3,75      Hüfner 

0,30 

„ 

0,31           „ 

0,10 

1,975 

16       4,09           „  geg.  CO2 

1       0.97 

0,24           „ 

1,00 

„        1,965          „ 

21,0     4,45           „    geg.-Luft 

1,97 

yy 

0,13 

0,01 

18        2,324 

Weinsäure 

0,25 

11,2 

0,285 

öholm 

0,10 

18        2,22, 

12       0,43      Euler 

o»5o 

11,3 

0,275 

1,00 

2,21- 

Zinkacetat 

2,0 

ii,i 

0,213 

Sauerstoff;  gegen   Ng 

2,0       0,035!  0,1195  Seitz 

0,25 

20,0 

0,368 

21,7     1,62      Hüfner 

2,0        i8,Os    o,209fi       „ 

0,50 

19,9 

0,353 

,, 

Schwefelsäure 

Zinkfomiiat 

2,0 

19,7 

0,272 

„ 

0,030 

7,5     1,04      Scheffer 

0,5       19,04  0,4654  Seitz 

S 

alpetersäure 

0,24 

8        1,02 

Zinksulfat 

0,24 

5,5 

1,50   :  Scheffer 

1,0 

8        1,07 

1,25     10       0,20      Schuhmeister 

0,88 

6 

1,54 

0,28 

",3     1,12 

1,0       14,77,  0,2355  Seitz 

4,52 

7 

2,08 

0,56 

13        1,24 

3,86      :0,ioi  o,ii6j      „ 

2,42 

8 

2,05 

8,62 

1,30 

3,86      17,91    0,208j        „ 

o,i8 

8,5 

1,66 

1,0 

12        1,12      Arrhenius 

0,025   19,5    0,50      Thovert 

0,54 

,, 

1,74 

2,0 

1,16 

0,050       „      0,47 

0,04 

9 

1,73 

0,005 

18        1,30      Thovert 

0,55         „      0,36           „ 

0,44 

„ 

1,78 

0,35 

1,32 

2,95         „      0,33 

!    3,56 

„ 

1,94 

0,85 

1,34 

Zitronensäure 

0,55 

12 

1,91 

Arrhenius 

2,85 

1.60 

0,030   3,5      0,32      Scheffer 

0,02 

19,5 

2,12 

Thovert 

0,10       9       0,41 

V.  Steiowehr. 


136 


55 


Diffusion  von  Metallen  in  Metalle. 

Lit.  Tab.  57,  S.  138. 


Substanz 


Beobachter 


Substanz 


d 

k 

0 

cm'YTag 

500 

4,65 

10,5 

0,53 

8,2 

0,66 

9,6 

0,64 

490 

1,69 

500 

3,04 

7,3 

0,46 

500 

4,14 

9,4 

0,47 

11,5 

0,87 

15,0 

2,09 

11,5 

2,18 

99,2 

2,90 

10,7 

1,53 

Beobachter 


Baryum^)  in  Quecksilber 
Blei^)  in  Quecksilber     . 
„    ^)„ 

„       „  Zinn     .... 

Cadmium'^)  i.  Quecksilber 

,,        /  ,,         „ 

„      ^)  „         „ 

Caesium^)  in  Quecksilber 

Calcium^)  „         „ 

Gold   in  Quecksilber. 

in  Blei  .... 


,,      ,,    „ 


in  Wismuth 


7,8 
15,6 
9,4 
99,2 
500 
15,0 
8,7 
99,1 
7,3 
10,2 
II 
490 
500 
500 


cm'^Tag 
0,52 
1,37 
1,50 
1,92 
3,18 
1,56 
1,45 
2,96 
0,45 
0,54 
0,72 

3,03 
3,19 

4,52 


V.  Wogau 
G.  Meyer 
V.  Wogau 

,, 
Roberts-Austen 
G.  Meyer 
V.  Wogau 


Roberts-Austen 


Gold  in  Zinn 

Kalium^)  in  Quecksilber. 
Lithium^)  „  „ 
Natrium^)  „  „ 
Platin  in  Blei  .... 
Rhodium  in  Blei  .  .  . 
Rubidium^)  inQuecksilb. 
Silber  in  Zinn  .... 
Strontium^)  i.Quecksilb. 
Thallium^)  in  Quecksilber 
Zink^)  in  Quecksilber 
„  ^)    „ 

Zinn^)  in         „ 


Roberts-Austen 
V.  Wogau 


Roberts-Austen 

V.  Wogau 
Roberts-Austen 
V.  Wogau 

,, 
G.  Meyer 
V.  Wogau 


')  Aus  0,1  prozentigem  Amalgam. 


56 

Diffusionskoeffizienten  der  Gase  und  Dämpfe 

bei  76  cm  Druck  und  it^^  C.  in  qcm/sec. 

Lit.  Tab.  57,  S.  138. 

Wenn  ein  Gas  in   einer  vertikalen  Röhre   in   ein   anderes  Gas  von  gleichem  Druck  und  gleicher 

Temperatur  diffundiert,   so   besteht  zwischem   seinem  Partialdruck  p  und   seiner  Höhe  x  über  dem   tiefsten 

dp  d^  p 

Punkte  der  Röhre  zur  Zeit  t  die  Differentialgleichung:  dt  ^^^'^  dy^'  ^^  ^i)  ^'"^  Konstante  ist,  welche  der 

Diffusionskoeffizient  des  Gases  heißt. 

Dämpfe  in  Luft,   Kohlensäure  und  Wasserstoff  nach  Winkelmann. 


Dampf 


A^^in 
Luft 


fco  in 

Kohlen- 
säure 


ka  in 

Wasser- 
stoff 


Dampf 


K^  m 
Luft 


k^  in 

Kohlen- 
säure 


fcj^  in 

Wasser 
Stoff 


Äther  (Äthyl-) 


Äthylacetat  .   . 

„ 
Äthylbutyrat    . 

„ 

„ 
Äthylformiat    . 

,, 

,, 
Äthylisobutyrat 


0 

0 
10,4 
19,9 

0 
46,1 

0 
66,65 
96,5 

0 
20,4 
46,2 

0 
66,65 
96,1 


qcm/sec 
0,0775 
0,0835 
0,0893 
0,0709 
0,0970 

0,0574 
0,0878 
0,1064 
0,0852 
0,0997 
0,1108 
0,0552 
0.0881 


qcm/äoc 
0,0552 
0,0596 
0,0636 
0,0487 
0,0666 
0,0407 
0,0620 
0,0756 
0,0572 
0,0653 
0,0751 
0,0400 
0,0633 
0,0784 


qctr/sec 

0,296 

0,320 

0,341 
0,2727 

0,3729 
0,2239 
0,3458 
0,4112 

0,3357 
0,3868 

0,4383 
0,2237 

0,3552 
0,4267 


Äthylpropionat 

„ 
Äthylvalerat     . 

„ 
Alkohol  (Äthyl-) 


Ameisensäure 


ü 

0 
66,8 
90,3 

0 
97,6 

0 

0 
40,4 
49,4 
63,6 
66,9 

0 
65,4 
84,9 


qcm/soc 
0,0631 
0,0998 
0,1092 
0,0505 
0,0932 
0,1016 
0,0994 
0,1372 
0,1413 
0,1490 

0,1475 
0,1315 
0,2035 
0,2244 


qcnj/see 
0,0450 
0,0690 
0,0806 
0,0366 
0,0676 
0,0685 
0,0693 
0,0898 
0,0986 
0,1034 
0,1026 
0,0879 
0,1343 
0,1519 


qcm/iec 

0,2373 
0,3811 
0,401g 
0,205c 
0,3784 
0,378 

o,38oe 

0,503 
0,541« 
0,567« 
0,543 
0,5135 
0,787: 

o,883< 


V,  steinwehr. 


56  a 

137 

Diffusionskoeffizienten  der  Gase  und  Dämpfe 

bei  76  cm  Druck  und  d-°  C.  in'qcm/sec. 

( Fortset;tung.) 

Lit.  Tab.  57,  S.  138. 

Luft 

Äa  in     k^  in 

k^  in     '^ft  '"  !  ^>  ■" 
,    f.     Kohlen- Wasser- 
^""       säure       Stoff 

Dampf 

» 

Kohlen-  Wasser- 
säure   t    Stoff 

Dampf 

^ 

" 

qcn>/iec 

qcui/sec  i  qcni/sec 

0 

qcin/sec  '  qiui/sec     qmi/soc 

Amylalkohol  (normal) 

0 

0,0589 

0,0422  j   0,2351 

Methylacetat    .... 

0 

0,0840      0,0557      0,3277 

>y                          »f 

99,1 

0,1094 

0,0784  1  0,4362 

,, 

20,35 

0,1013      0,0679      0,3928 

Am>'lalkohol(Gärungs-) 

0 

0,0585 

0,0419  1  0,2340 

„ 

46,2 

0,1126  j   0,0760      0,4531 

>>                   ,» 

98,8 

0^1084 

0,0777  1   0,4340 

Methylalkohol  .... 

0 

0,1325  :    0,0880      0,5001 

\mylisobutyrat    .   .   . 

0 

0,0423 

0,0308  i   0,1694 

„ 

25,6 

0,1620      0,1046      0,6015 

„ 

97,7 

0,0786 

0,0564      0,3182 

„ 

49,6 

0,1809      0,1234      0,6738 

\mylpropionat.    .    .    . 

0 

0,0466 

0,0341  1   0,1891 

Methylbutyrat  .... 

0 

0,0641   '    0,0439      0,2422 

„ 

97,9 

0,0815 

0,0589  j   0,3314 

„ 

66,8 

0,0994      0,0673      0,3764 

Benzol 

0 

0,0751 

0,0527      0,294 

„ 

92,1 

0,1139      0,0809      0,4308 

»> 

19,9 

0,0877 

0,0609  1   0,3406 

Methylisobutyrat     .   . 

0 

0,0642  !  0,0450     0,2568 

„ 

45 

0,1011 

0,0715      0,3993 

„ 

49,4 

0,0898  j  0,0630     0,3640 

3uttersäure 

0 

0,0528 

0,0372  i   0,2012 

„ 

66,65 

0,0991      0,0696     0,3913 

0 

0,0680 

0,0476  1   0,2639 

Methylpropionat  .   .   . 

0 

0,0745     0,0529     0,2949 

98,6 

0,1263 

0,0884  }   0,4905 

„ 

46,2 

0,1026  !   0,0721      0,4036 

99,2 

0,0981 

0,0691  1   0,3740 

„ 

66,8 

0,1146  j   0,0820      0,4564 

Butylalkohol  (normal) 

0 

0,0681 

0,0476      0,2716 

Propionsäure    .... 

0 

0,0818  1   0,0576  ;    0,3261 

>>                1» 

99,05 

0,1265 

0,0884      0,5045 

» 

0 

0,0847  1   0,0595  1    0,3333 

Essigsäure 

0 

0,1061 

0,0713      0,4040 

» 

0 

0,0862      0,0591      0,3297 

» 

0 

0,1065 

0,0717      0,4244 

„ 

92,8 

0,1469      0,1035      0,5856 

,, 

65,5 

0,1578 

0,1048  j   0,6211 

„ 

98,85 

0,1570  ;  0,1104     0,6182 

93,4 

0,190^ 

o.i:»s6  !  0.8011 

98,85 

0,1600  1  O.IOQ7  ;  0.61 16 

98,5 

0,1965 

0,1321  i  0,7481 

Propylalkohol  .... 

0 

0,0803 

0,0577 :  0,3153 

Hexylalkohol  (normal) 

0 

0,0499 

0,0351      0,1998 

„ 

66,9 

0,1237 

0,0901 1  0,4832 

>»                                    M 

99,0 
0 

0,0927 

0,0704 

0,0651 

0,3712 
0,2713 

» 

83,5 

0,1379 

0,0976  0,5434 

Isobuttersäure  .... 

0,0472 

Propylbutyrat  .... 

0 

0,0523 

0,0364   0,2059 

»> 

98,15 

0,1301 

0,0872  !  0,5015 

„ 

97,9 

0,0965 

0,0673   0,3801 

Isobutylacetat  .... 

0 

0,0592 

0,0419  }  0,2312 

Propylformiat  .... 

0 

0,0714  i  0,0490    0,2811 

„ 

66,7 

0,0857 

0,0615  '  0,3446 

„ 

46,1 

0,1010  1  0,0688    0,3946 

f, 

97,9 

0,1055 

0,0745    0,4155 

„ 

66,8 

0,1065  '  0,0738  '  0,4234 

Isobutylalkohol    .   .    . 

0 

0,0688 

0,0483 

0,2771 

Propylisobutyrat     .   . 

0 

0,0539    0,0388    0,2120 

» 

66,9 

0,1058 

0,0741 

0,4239 

» 

97,1 

0,0991 

0,0714 '  0,3897 

,1 

83,6 

0,1181 

0,0833 

0,4790 

Propylpropionat  .    .   . 

0 

0,0554 

0,0396 1  0,2121 

Isobutylbutyrat   .    .    . 

0 

0,0474 

0,0332 

0,1850 

„ 

96,5 

0,1010 

0,0721    0,3864 

„ 

97,9 

0,0876 

0,0612    0,3415 

Propylvalerat   .... 

0 

0,0466    0,0341     0,1891 

Isobutylisobutyrat  .    . 

0 

0,0468 

0,0366  1  0,1889 

,» 

97,6 

0,0859  i  0,0629  i  0,3490 

97,6 

0,0863 

0,0619    0,3488 

Schwefelkohlenstoff    . 

0 

0,0883  i  0,0630  1  0,369 

Isobutylpropionat   .   . 

0 

0,0539 

0,0388 

0,2120 

„ 

19,9 

0,1015  1  0,0726  !  0,4255 

»> 

97,9 

0,0815 

0,0589 

0,3314 

,, 

32,8 

0,1120 

0,0789   0,4626 

Isobutylvalerat    .   .   . 

0 

0,0426 

0,0305    0,1724 

Wasser 

0 

0,198 

0,132     0,687 

), 

97,8 

0,0782 

0,0568    0,3177 

„ 

49,5 

0,2827  '  0,1811     1,0000 

Isovaleriansäure  .   .   . 

0 

0,0555 

0,0375    0,2118 

„ 

92,4 

0,3451    0,2384    1,1794 

11 

98,05 

0,1031 

0,0696 

0,3934 

V.  Steinwebr. 


138 


56  b 


Diffusionskoeffizienten  für  verschiedene  Gase  und  Dämpfe. 

( Fortsetzung.) 
Lit.  Tab.  57,  S.  hierunter. 


Kombination 


t? 


k 


Beobachter 


Kombination 


* 


Beobachter 


Äthyläther- Luft    .   . 
„  -Wasserstoff 
„    (durch  Ver- 
dampfung 


Argon- Helium   .   .   . 

Benzol- Sauerstoff     . 
„  (d.Verdampfg.) 


Kohlenoxyd-Äthylen 
Kohlensäure-  Kohlen- 
oxyd     

Kohlensäure- Luft     . 

>>  » 

„         -Methan 

>>  j> 

„    -Sauerstoff 
„   -Stickoxydul 

)>  » 

„-Wasserdampf 
„  -Wasserstoff 


Luft- Sauerstoff     .   . 
„  -Schwefelkohlen- 
stoff   .   .   . 


mm       "  C    i  cmVsek. 


—  o       0,0827  Stefan 

—  „    10,305    i      „ 


763,7 
742,0 

753,0 
753,2 
748,0 

754,8 
751,0 

744,2 
739,7  ' 
750,1 


16,0 

17,35 
18,6 

19,5 
41,63 
15 
15 
o 

53,1 
56,0 

65,1 


0,0828  Griboiedow 

0,0829  „ 

0,0817  „ 

0,0830 

0,0853 

0,706 

0,703 

0,180 

0,0877 

0,0891 

0,0907 

0,101 


Schmidt 
Lonius 
Loschmidt 
Griboiedow 


748,8  ;  18 


0,131 
0,141 
0,142 
0,136 
0,146 

0,159 
0,180 
0,098 
0,148 
0,155 
0,544 
0,556 
0,606 
0,178 


V.  Obermayer 


Loschmidt 

! 

jWeitz 

iv.  Obermayer 

I  Loschmidt 


jv.  Obermayer 
1  Guglielmo 
jv.  Obermayer 
j  Loschmidt 
I  Deutsch 
|v.  Obermayer 


0,0995    Stefan 


Luft-Wasserstoff  . 
„  -Wasserdampf 


Methylacetat  (durch 
Verdampfung) 


Methylformiat  (durch 
Verdampfung) 


Methylpropionat  (d. 
Verdampfung) 

,,  ,, 

Sauerstoff- Stickstoff 

,,  ..,, 

Wasserstoff- Äthylen 
„  -Kohlenoxyd 

,,  ,, 

„  -  Kohlensäure 
,,  -Methan 

,,  -Sauerstoff  . 


schwef  I.Säure 
-Stickoxydul 
-Stickstoff 
-Wasserdampf 


«C 

17 
8 

15 

18 


cniVsek.j 

0,661     Schulze 

0,239     Guglielmo 

0,246 

0,248    I 

0,203     Houdaille 


756,0  I  26,8  ;  0,0926  j  Griboiedow 

751.0  I  34,7    0,0953  j 

772.1  I  43,6  I  0,081    I 


724,0  16,0 
755,2  '  18,2 
734,5    21,8 


741,5 
758,2 

755,6 


43,0 

59,4 
o 

12,5 
o 
o 


749,4 
753,0 


12,5 
14 


755,4  i  12,5 


0,1032 
0,1040 

0,0869 
0,0923 

0,171 
0,203 

0,483 
0,649 
0,642 
0,538 
0,625 
0,677 
0,681 
0,722 
0,758 
0,778 
0,483 
0,535 
0,739 
0,871 


V.  Obermayer 
Jackmann 
V.  Obermayer 

Loschmidt 
V.  Obermaver 


Loschmidt 

Jackmann 

Deutsch 

Loschmidt 

V.  Obermayer  j 

Jackmann      | 

Guglielmo 


57 

Literatur,  betreffend  Diffusion. 


R.  Abegg,  ZS.  ph.  Gh.  11,  248;  1893. 

R.  Abegg  u.  E.  Böse,  ZS.  ph  Gh.  30,  545;  1899. 

E.  Ardelt,  Diss.  Münster  1904. 

S.  Arrheaius,  ZS.  ph.  Gh.  10,  51;  1892. 

Barus,  Sill.  Journ.  (4)  9,  397;  1900. 

Bechhold  u.  Ziegler,  Ann.  Phys.  [4]  20,  900;  1906. 

„  ZS.  ph.  Gh.  56,  105;  1906. 

Becker,  Sill.  Journ.  (4)  3,  280;  1897. 
Beetz,  ZS.  f.  Math.  u.   Phys.  4,  212;   1859;  7,  227, 

1862;   10,  358;  1865. 
U.  Behn,  Wied.  Ann.  62,  54;  1897. 
Beilstein,  Lieb.  Ann.  99,  165;  1856. 
Benigar,  Wien.  Her.  62  (2)  687;  1870. 
L.  Boltzmann,  Wien.  Ber.  66  (II)  324,  1872;  86  (II) 
63;  1882. 

Wien.  Ber.  88  (II)  835,  1883. 
M  Münchn.  Ber.  94,  211,  1894. 

„  Wied.  Ann.  53,  959;  1894. 

E.  Böse,  ZS.  ph.  Ch.  29,  658;  1899. 


M.  Briliouin,   Ann.   chim.  phys.  (7)  18,   433; 

(7)  20,  440,  1900. 
Brown,  Chem.  News.  82,  i6r,  1900. 
G.  Brufaat,  C.  R.  148,  628,  1909. 
Q.  Bruni  u.  L.  Vanzetti,  Rend.  Line.  (5)  15  [2] 

1906. 
G.  H.  Bryan,  Nat.  74,  246;  1906;  76,  637;  1907. 
S.  H,  Burbury,  Nat.  76,  638;  1907. 
Chabry,  Journ.  phys.  (2)  7,  114;  1888. 
Christiansen,  Wied.  Ann.  41,  565;  1890. 
B.  W.  Clack,  Proc.  phys.  Soc.  21,' 374;  1909; 

Phil.  Mag.  (6)  16,  863;  1908. 
R.  Clausius,  Pogg.  Ann.  106,  139;  1858. 
D.  Coleman,   Edinb.  Proc.   14,    374;  1887;   15, 

1888. 
Th.  DesCoudres.Wied.  Ann.  52, 191 ;  1894;  56, 213; 
R.  Deutsch,  Diss.  Halle  1907. 
Dojes,  Diss.  Leyden  1877. 
Einstein,  Ann.  Phys.  [4]  17,  554;  1905;  19,  302; 


1899; 


705;  \ 


249: 
1895- 

190» ). 


V.  Steinwehr. 


57a 


139 


Literatur,  betreffend  Diffusion. 

(Fortsetzung.) 


H.  Euler,  Wied.  Ann.  68,  273;  1897. 
Fick,  Pogg.  Ann.  »4,  51;  1855. 
Graham,  Phil.  Trans.  140,  I,  i  u.  II,  805,  1850. 
„        Lieb.  Ann.  77,  56,  129;  1851. 
„        Phil.  Trans.  141,  II,  483;  1851. 
„        Lieb.  Ann.  80,  197;  1851. 
Phil.  Trans.  161,  183;  1861. 
Lieb.  Ann.  121,  i;  1862. 
„        PhiL  Mag.  (4)  28,  204,  290  u.  368;  1862. 
„         Ann.  chim.  phys.  (3)  65,  129;  1862. 
Phil.  Mag.  (4)  26,  433;  1864. 
J,  C.  Graham,  ZS.  ph.  Ch.  50,  257;  1904;  59, 

(X)l;    1907. 

Qriboiedow,  Joum.  russ.  (2)  25,  36;  1893. 
Griffith.  Chem.  News  7»,  127;  1899. 
G.  Groß,  Diss.  Jena  i889;Wied.  Ann.  40, 424;  1S90. 
Guglieimo,  Atti  Tor.  17,  1881;  18,  1882. 
A.  Hagenbach,  Wied.  Ann.  65,  673;  1898. 
K.  Hambuechea,  ZS.  Elektroch.  12,  278;  1906. 
Hausmanninger,  Wien.  Ber.  86  (2)  1074;  1882. 
de  Heen,   Bull.  Acad.  Belg.   (3)  8,  219;  1884; 

(3)  19,  197;  1890. 
Heimbrodt,  Diss.  Leipzig  i9'53;  Ann.  Phys.  [4] 

13,  1028;  1904. 
R.  0.  Herzof,  ZS.  Elektroch.  18,  533;  1907. 
Hildebrandssoo,  Carl  Rep.  6,  258,  1869. 
Hoffmann.Diss.Bonn;  Ann.  Phys.  [4121,239;  1906. 
Hondailie,  These  Paris  1896. 
Hafner,  Wied.  Ann.  60,  134;  1897;  ZS.  ph.  Ch. 

27,  227;  1898. 
Humphreys,  Joum.  chem.Soc.  69, 243, 1679;  1896, 
0.  Jackmann,  Diss.  Halle  1906. 
Johannisjanz,  Wied.  Ann.  2,  24,  1877. 
Jungk,  Pogg.  Ann.  130,  i;  1867. 
Kawalki,  Wied.  Ann.  52,  166,  300,  1894;  59, 

637:  1S96. 
G.  Krieger,  Diss.  Halle  1903. 
P.  Langevin,  Ann.  chim.  phys.  (8)  5,  245 ;  1905. 
Long,  Wied.  Ann.  9,  613;  1880. 
A.  Lonius,  Diss.  Halle  1909;  Ann.  Phys.  (4)  29, 

664;  1909. 
Loschmidt,  Wien.  Ber.  61  (2)   367;   1870;  62 

(2)  46S;  1870. 
H.  Mache,  Phys.  ZS.  7,  316;  1906. 
Marignac,   Ann.  chim.  phys.  (5)  2,  546;  1874. 
Marini,  Rend.  Line  (5)  4  [2]  135;  1895. 
J.  Cl.  Maxwell,  PhiL  Mag.  (4)  20,  21;  1860;  (4) 
35,  129  u.  185;  1868. 
PhiL  Trans.  157,  49;  1867. 
„  Nat.  p.  298,  1873. 

May,  Carl.  Rep.  11,  185;  1875. 
G.  Meyer.  Wied.  Ann.  61, 225 ;  1897 ;  64, 752 ;  1898. 
R.  R.  Mines.  Cambr.  Proc  15,  381 ;  1910. 
J.  Müller,  Wied.  Ann.  43,  554;  1891. 
J   NabI,  Phys.  ZS.  7,  240;  1906. 
S.  Nakamura,  Jap.  Joum.  (8)  19,  i,  1903. 
P.  Neil.  Ann.  Phys.  (4)  18,  323;  1905. 
W.  Nemst,  ZS.  ph.  Ch.  2,  613;  1888. 
Niemöller,  Wied.  Ann.  47,  694;  1892. 
V.  Obermayer,  Wien.  Ber.  81  [2]  1102;  1880;  85 
[2]  147  u.  748;  1882. 
87[2]i88;i883;96[2j 
546;  1887. 
L.  W.  Oholm,  ZS.  ph.  Ch.  50,  309;  1904;  70, 

37S;  1910. 


Pickering,  PhiL  Mag.  (5)  85,  127;  1893. 
Pringsheim,  ZS.  ph.  Ch.  17,  473;  1895. 
Riecke,  ZS.  ph.  Ch.  6,  564;  1890. 
Roberts* Austen,  Proc.  Roy.  Soc.  59,  281;  1896; 

67,   loi;   1900, 
„  PhiL  Trans.  187,  383;  1896. 

„  Chem.  News  74,  289;  1896. 

S.  Russ.  Phil.  Mag.  (6)  17,  412;  1909. 
J.  D.  R.  Scheffer,   Ber.   chem.   Ges.   16,   788; 
1882;  16,  1903;  1883. 
,,  ZS.  ph.  Ch.  2,  390;  1888. 

R.  Schmidt,   Diss.  Halle  1904;  Ann.  Phys.  [4] 

14,  801 ;  1904. 
Scbuhmeister,  Wien.  Ber.  79  [2]  603;  1879. 

F.  A.  Schulze,  Diss.  Berlin  1897. 
Seitz,  Wied.  Ann.  64,  759;  1898. 

Simmler  u.  Wild,  Pogg.  Ann.  100,  217;  1857. 

Mc,  Ph.  Smith.  Ann.  Phys.  [4]  25,  252;   1908. 

J.  Stefan,  Wien.  Ber.  63  [2]  63;  1871;  65  [2] 

323;i872r68[2]385;i873. 

77  (2)  371;  1878;   78  (2) 

957; 1878; 79[2] 161; 1879. 

„  „        98  [2)  616  u.  1418;  1889. 

.,  Wied.  Ann.  41,  723;  1890. 

W.  Sutherland,  Phil.  Mag.  (5)  38,  i;  1894;  (6) 

9,  781;  1905. 
P.  G.  Tait,   Edinb.  Trans.  30,  551;  1883;  38, 

266;  1887. 
M.  Tbiesea.  Verh.  phys.  Ges.  4,  348;  1902;  5, 
130;  1903. 

G.  thovert,  C.  R.  133,  1197;  iQoi;  134,  594  u. 

826;  1902;  185,  579;  1902. 
„  „     187,   1249;  1903;   150,  270; 

1910, 
„  Ann.  chim.  phys.  (7)  26,  366;  1902. 

M.  Töpler,  Wied.  Ann.  58,  599;  1896. 
J.  Thoulet,  C.  R.  112,  1068;  1891. 
Umov,  Joum.  mss.  23  [2],  335;  1891. 
B.  L.  Vanzetti,  Rend.  Line.  (5)  16  [2]  655;  1907. 
(5)  18  [2]  229;  1909. 
Vernon.  Ber.  ehem.  Ges.  24,  143;  1890. 

„        Joüm.  chem.  Soc.  60,  383;  1891. 
Voigtländer.  ZS.  ph.  Ch.  8,  316;  1889. 
Volt,  Pf^g.  Ann.  130,  227  u.  393;  1867. 
de  Vries,  Arch.  neerl.  20,  36;  1886. 
Waitz,  Wied.  Ann.  17,  201  u.  351;  1879. 
P.  Waiden,  ZS.  ph.  Ch.  54,  129;  1906. 
H.  F.  Weber,  Wied.  Ann.  41,  675;  1890. 
Wiedeburg,  Wied.  Ann.  41,  675;  1890;  ZS.  ph. 

Ch.  9,  143;  10,  509;  1892. 
0.  Wiener,  Wied.  Ann.  49,  105;  1893. 
A.  Winkeimano,  Wied.  Ann.  22,  i  u.  152;  1884; 
28,  203;  1884. 
26,  105;  1885;  88, 
445;  1888. 
86,  92;  1889. 
„  Ann.  Phys.  6,  104;  1901 ;  8,  388, 

1902. 
M.  V.  Wogau,  Ann.  Phys.  {4)  28,  345;  1907. 
Wretschko,  Wien.  Ber.  62  [2]  575;  1870. 
V.  Wroblewski,  Wied.  Ann.  2,  481;   1877;  4, 
268,i878;7,  Ii;i879;8,29;i879. 
Wied.  Ann.  18,  606;  1881. 
Wyatt  u.  Randaii,Amer.  chem.  Joum.  19,682,1897. 
M.Y^gounow, C.  R.  142, 954 ;  1906;  148, 882,1906. 


V.  Steinwehr. 


140 


58 


Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoleküle. 

Lit.  Tab.  6i,  S.  147. 
Q  =  Molekulargeschwindigkeit  bei  0°  C  in  cm.'sec.  nach  Maxwell,  neu  berechnet  mit  Benutzung  der 

intern.   Atomgewichte  für   191 1   nach  der   Formel:  i2^  =  A — ,  worin  m  das  Molekulargewicht 

Q 

der  Substanz  und  -4  =  —  B  273  ist. 

71  . 

L^  —  Molekulare  Weglänge  bei  l"  C  und  dem  Druck  von  i  Atmosphäre  in  cm,  d.  i.  der  mittlere  Weg, 
den  ein  Gasteilchen  zwischen  zwei  aufeinanderfolgenden  Zusammenstössen  mit  anderen  Teilchen 
durchläuft,  neu  berechnet,  abgesehen  von  den  Winkelraann  sehen  Werten  (W),  aus  den  Werten 
der  Koeffizienten  der  inneren  Reibung  nach  der  Formel .  L^  —  B  Q^  t]i,  worin  ß,  die  Molekular- 
geschwindigkeit  bei  t",   tji  den  Koeffizienten   der  inneren  Reibung  bei  i°  und  B  = 


0,31 


ist. 


Q. 


1013250 
Gesamtquerschnitt  aller  in  i  ccm  Gas  bei  i"  C  und  dem  Druck  von  i  Atmosphäre  vorhandenen 

1,31 


Moleküle  in  qcm,   neu  berechnet  nach  der  Formel  Q, 


abgesehen  von  den  nicht  neu 


41/2  L^ 

berechneten  Werten  von  Wlnkelmaan.  Bezüglich  des  Faktors  1,31  vergl.  Jeans,  The  dynamical 
theory  of  gases. 

Q,coTr.  =  j^, — 7^,    worin   2'=273-l-'  ""d   ^  die  Sutherlandsche    Konstante   der  Temperaturab- 

{^  -+-  ^) 
hängigkeit  des  Reibungskoeffizienten  ist. 


a  —■  Molekulardurchmesser  in  cm,  berechnet  nach  der  Formel :  Q,  corr. 


a'^N,  worin  N  =  2,77  X  10" 


die  Anzahl  der  Moleküle  in  i  ccm  bei  o"  und  einem  Druck  von  i  Atmosphäre  bedeutet. 

Welche  Werte  der  Koeffizienten  der  inneren  Reibung  bei  der  Rechnung  benutzt  worden  sind, 
geht  aus  Spalte  9  dieser  Tabelle  hervor,  in  welcher  die  Beobachter  der  Reibungskoeffizienten  ange- 
geben sind  (vergl.  hierzu  Tabelle  42).  Für  die  Substanzen,  bei  denen  nur  unsichere  oder  gar  keine 
Bestimmungen  des  Reibungskoeffizienten  für  die  Temperatur  0°  vorliegen,  wurde  der  Wert  dieses 
Koeffizienten  aus  den  Versuchen  bei  höherer  Temperatur  entweder  auf  Grund  bekannter  Temperatur- 

(27^\  '»^ 

für  die  Temperatur  0°  extrapoliert.  In  Spalte  10  sind  die  Temperaturen  ta  angegeben,  für  die  der 
Reibungskoeffizient,  der  als  Ausgangspunkt  der  Rechnung  diente,  von  dem  genannten  Beobachter 
bestimmt  oder  berechnet  wurde.  Die  Versuche  von  Rappenecker  (Ra.)  und  von  Pedersen  (P.)  be- 
ziehen sich  auf  100";  da  diese  Versuche  als  sehr  zuverlässig  gelten  dürfen,  sind  für  die  von  ihnen 
untersuchten  Substanzen  auch  Lf  und  Qf  für  loc*'  berechnet  worden. 

Die  Werte  L^  und  Q,  von  Winkelmann  sind  nicht  neu  berechnet  worden,  sondern  aus  Winkel- 
manns  Arbeit  über  Diffusion  von  Gasen  entnommen.  Sie  sind  nicht  mit  den  aus  den  Reibungs- 
versuchen vom  Unterzeichneten  neu  berechneten  Werten  vergleichbar,  weil  erstens  den  Winkelmann- 
schen  Rechnungen  zum  Teil  unzuverlässige  Werte  der  Reibungskoeffizienten  zugrunde  liegen,  und 
zweitens  bei  den  Neuberechnungen  die  neuen  Theorien  von  Jeans  und  von  Sutherland  benutzt 
worden  sind. 

♦  In  Spalte  8  sind  außer  den  nach  oben  genannter  Formel  berechneten,  mit  *  versehenen 
ff- Werten  noch  die  Werte  mitgeteilt,  die  von  Jäger  (J.)  aus  kinetischer  Energie  der  Moleküle  und 
Kapillardruck,  oder  von  Exner  (E.)  aus  den  Brechungsexponenten,  oder  von  Dorn  (D.)  aus  den 
Dielektrizitätskonstanten,  oder  von  Sutherland  (S.)  nach  der  auch  vom  Unterzeichneten  angewandten 
Methode,  oder  endlich  von  The  Svedberg  (T.  S.)  aus  Diffusionskoeffizienten  für  wässerige  Lösungen') 
berechnet  worden  sind. 

Bezüglich  der  Abkürzungen  der  Namen  vergl.  das  Literaturverzeichnis. 


Substanz 


Formel 


Q         L^XIO»  Qt  Qi  corr.    |ffXlO» 


Beob. 


Aceton 


Äthylacetat   .   .   .   . 


CaHßO 


Cd  HcOo 


0 
100 

0 

100 

0 


31560 


25630 


258 

435 

212 
357 
173 


89800 
53300 

104000 

64800 

102000 


26000 
19000 

32200 
23600 


35' 

71 
38,5- 


Ra. 
Ra. 
J. 
Ra. 
Ra. 
W. 


100 
100 


100 
100 


')  Die  nicht  eingeklammerten  Zahlen  sind  nach  der  Formel  von  Einstein,  die  eingeklammerten 
nach  der  von  v.  Smoluchowski  berechnet  worden. 

Valentiner. 


58a 


141 


Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoieküle.      | 

Lit  Tab.  61,  S 

.    147. 

1 

Substanz 

Formel 

t 

0 

.  Z.,  X  10« 

1 

1    Q, 

Q.corr. 

aX  10» 

Beob. 

tfl 

Äthyläther     .... 

C.HioO 

0 
0 

27940 

247 

93700 

42800 

44* 

Ra. 

0 
100 

100 

395 

,  58700 

31300 

Ra. 

100 

0 

.     197 

j  89700 

76 

W. 
J. 

Äthylalkohol     .   .   . 

C,H,0 

0 

35440 

341 

i  67900 

23200 

33* 

Ra. 

100 

100 

564 

;    41000 

17000 

Ra. 

100 

0 

260 

i    68200 

1 

52 

W. 
J. 

Äthylbromid  .... 

CjHsBr 

0 

23040 

441 

i    52500 

st 

38.4 

Äthylbutyrat.   .   .    . 

Cei^u^i 

0 

22320 

259 

89500 

M.  u.  Seh. 

119,8 

Äthyl-i-butyrat.    .    . 

CgH^O^ 

0 
0 

22320 

253 
1     144 

.    91400 
{  122800 

M.  u.  Seh. 
W. 

110,2 

Äthylchlorid  .... 

QHsCl 

0 

29940 

333 

69600 

V.  0. 

0 

Äthylen 

QH, 

0 

45420 

546 

1    42400 

23200 

33* 

33 

21 

Br. 
S. 
D. 

0 

Äthylenbromid  .   .    . 

C^H.Br, 

0 

17550 

268 

86200 

St 

131,6 

Äthylenchlorid  .   .   . 

CjH^Clj 

0 

24180 

340 

68100 

St 

83,5 

Äthylidenchlorid 

QiHiaj 

0 

24180 

361 

64100 

1 

St 

59,9 

Äthylenchlorobromid 

C,H4ClBr 

0 

20080 

309 

75000 

i 

St 

104,5 

Äthylformiat     .    .    . 

C,H,0, 

0 
0 

27950 

416 

217 

55600 
81500 

i 

M-  u.  Seh. 
W. 

53,7 

Äthyljodid     .... 

CsH^J 

0 

18820 

357 

64800 

: 

St 

72,3 

Äthylpropionat     .   . 

CsHioO, 

0 
0 

23800 

211 
152 

IIOOOO 

II8000 

Seh. 
W. 

0 

Äthylpr(^yläther .   . 

CsH^O 

0 

26520 

173 

133700 

1 

P. 

100 

100 

323 

71600 

P. 

100 

Äthyl-i-propyläther  . 

QHijO 

0 

25620 

181 

127700 

! 

P. 

100,2 

100 

339 

68300 

P. 

100,2 

Äthylvalerat  .... 

C,H,A 

0 
0 

21080 

239 
119 

98640 
148600 

i 

M.  u.  Seh. 
W. 

134,0 

Ameisensäure    .    .    . 

CH2O2 

0 
0 

35450 

314 

403 

73800 
43900 

! 

M.  u.  Seh. 
W. 

99,9 

Ammoniak     .... 

NH3 

0 

58270 

697 

33200 

16 

a 

E. 

0 

Amylalkohol  (gew.)  . 

CöHijO 

0 

25620 

139 

127000 

1 

W. 

i         „    (Gärungs-)  . 

0 

25620 

137 

129000 

W. 

Amylbutyrat     .   .   . 

C,H„0, 

0 
0 

191 20 

174 
161 

133000 

109000 

I 

M.  u.  Seh. 
W. 

178,7 

Amyl-i-butyrat     .   . 

C^H^O, 

0 
0 

191 20 

196 
95,2 

II8000 
186000 

M.  u.  Seh. 
W. 

169,0 

Amylformiat .... 

QH^O^ 

0 

22320  ^ 

256 

90500 

i 

M.  u.  Seh. 

122,7 

Amylpropionat .   .   . 

QHiA 

0 

20030 

201 

II 5400 

M.  u.  Seh. 

160,2 

0 

100 

177000 

W. 

Argon 

Ar 

0 

38080 

1006 

23000  i 

14030     : 

25* 

27 

Sehi. 
S. 

0 

Benzol 

QH« 

0 

27220 

219 

105900 

29700 

37* 

Ra. 

100 

100 

370        ! 

62600 

21800      ; 

Ra. 

100 

0 

190        1 

93000 

W. 

Valentiner. 


142 


58b 


Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoleküle. 


Lit.  Tab.  6i,  S.  147. 


Substanz 


Formel 

t 

0 

Bra 

0 

CHBrg 

0 

QHgOg 

0 

0 

QHgOa 

0 

0 

C6"l2^2 

0 

0 

CiHioO 

0 

0 

C4H10O 

0 

CiHioO 

0 

0 

C^HgBr 

0 

CgHieOa 

0 

0 

CgHieOa 

0 

C4H9CI 

0 

C4H9CI 

0 

C4H9a 

0 

C5H10O2 

0 

C4HgJ 

0 

C4H9J 

0 

C7H14O2 

0 

0 

CgHigOa 

0 

0 

CI2 

0 

0 

C2H3CI2 

0 

CHCI3 

0 

100 

HCl 

0 

QN2 

0 

QHßO 

0 

100 

C6H14O 

0 

100 

C,U,fi 

0 

100 

C2H4O2 

0 

0 

He 

0 

ß 


JL^XIO»!       Qi  Q^  corr.  |  ff  X  lo» 


Beob. 


Brom 

Bromoform    .   .   .   . 
Buttersäure   .   .   .   . 

i- Buttersäure     .   .   . 

i-Butylacetat     .   .   . 

Butylalkohol  normal 

Butylalkohol  tertiär 
i- Butylalkohol   .    . 

i-Butylbromid   .   . 
i-Butylbutyrat  .    . 

i-Butyl-i-butyrat  . 
Butylchlorid  normal 
„  tertiär 
i- Butylchlorid  .  . 
i-Butylformiat  .  . 
Butyljodid  .  .  . 
i-Butyljodid  .  .  . 
i-Butylpropionat   . 

i-Butylvalerat   .   . 

Chlor 


Chloräthylchlorid  . 
Chloroform     .    .   . 


Chlorwasserstoff 

Cyan 

Dimethyläther  . 
Dipropyläther  . 
Di-i-propyläther 
Essigsäure  .  .  . 
Helium  .  .  .  . 


19090 

15130 
25630 

25630 

22320 

27940 

27940 
27940 

20550 
20030 

20030 
25000 
25000 
25000 
23800 
17730 

17730 
21080 

19120 

28560  : 


—   '  32  (76) 


35440 
23800 
23800 
31040 


247 
207 
166 
201 
171 
196 
132 

293 
164 

375 
306 
168 
298 
212 
107 
208 
320 
360 

335 
212 
250 
263 

235 
116 

179 

94»* 
460 


24300   326 

22010   265 

420 

39820   687 
33340   395 


3" 

580 

147 

272 

157 
293 
241 

297 
120400  2850 


93800 

111700 

106000 

115100 

103000 

II 8400 

134000 

79100 

108000 

61700 

75700 

105000 

77700 

109400 

165000 

II 1500 

72300 

64400 

69100 

109000 

92800 

88200 

98500 

152000 

129400 

186000 

50400 


71000 
87400 
55100 

33700 

58600 

74400 
39900 

157600 
84400 

147700 

79000 

87500 

59500 

8140 


42200 
24500 


19 

38 

20  (50) 

44* 
80 
18 
19 


6330     17* 
19 


T.  S. 

St. 

M.  u.  Seh 

W. 
M.  u.  Seh 
W. 
Seh. 
W. 
St. 

w. 

St. 
St. 

w. 

St. 
M.  u.  Seh, 

W. 
M.  u.  Seh. 

St. 

St. 

St. 
Seh. 

St. 

St. 
M.  u.  Seh. 

W. 
M.  u.  Seh. 

W. 

G. 

E. 

S. 
T.  S. 

St. 

Ra. 

Ra. 

J. 

G. 

E. 

G. 

E. 

P. 

P. 

P. 

P. 

P. 

P. 
M.  u.  Seh. 

W. 
Schu. 


Valentiner. 


58c 


143 


Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoleküle. 


Lit.  Tab.  6i,  S.  147. 


Substanz 


Formel 


O        L,XlO«l       q^        !    q,  corr.    ;  aX  10» 


Beob. 


Hexylalkohol. 
Jod  .... 
Kohlendioxyd 


Kohlenoxyd  .... 

Krypton 

Luft 

Methan 

Methylacetat     .   .   . 

Methyläther  .... 

Methyläthyläther.   . 
Methylalkohol   .    .    . 

Methylbutyrat  .   .   . 

Methyl-i-butyrat  .   . 

Methylchlorid    .  .  . 

Methylformiat  .  .  . 

Methyljodid  .   .  .  . 

Methylpropionat  .  . 

Methyl-i-propyläther 

Methylvalerat    .   .   . 

Neon 

i-Pentan 


Propionsäure 
Propylacetat . 


CeHuO 

J, 
CO, 


CO 


Kr 

0„  N, 


CH4 
QHA 

QH^O 

QHgO 
CH4O 

C5H10O2 

C5H10O2 

CH3CI 

CH3J 
CiHgOg 

C4H10O 

QH^Oj 

Ne 

CgHeO 
C5H10O., 


0 

0 
100 

0 

0 

0 
100 

0 
100 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 
100 

0 

0 

0 
100 

0 

0 

0 


23800  HI 

I5I50 
36250     629 


26410  i     771 

44690 1    963 


27950 


35440 


31030 


42490 


23800 
23800 . 

33850 
31040 

20180 

25630 
27950 

22320  : 

53510 

28320 

31560 

23800 


252 
415 

224 
401 

303 

565 

250 
467 
517 
361 


159000 
36800 


45450  926   25000  ;  18200') 


30000 
24000 


60060  •  781    29700 


92000 

55900 

78900 

57800 

76400 
41000 
92600 
49600 
44800 
49000 


')  Die  Satherlandsche  Konstante  von  Fisher  bestimmt. 


52  (120) 

18400^)       29* 

18 

29 

29* 

19 

27 
29* 

28* 

19 
29 


17800 
16900 


26900 
20200 


293 

78900 

153 

II60OO 

209 

IIIOOO 

159 

IIIOOO 

418 

55400 

20800 

325 

71200 

464 

49900 

329 

70500 

191 

92600 

217 

106600 

406 

57100 

267 

86800 

[994 

II6I0 

9640 

222 

104500 

36900 

366 

63200 

27000 

250 

92500 

227 

77900 

204 

I 13500 

23 

35* 


40 


31* 


21» 

41* 


W. 
T.  S. 

Br. 

D. 

S. 

G. 

D. 

S. 

R. 

R. 

D. 

S. 

G. 

D. 

Ra. 

Ra. 

W. 

G. 

F. 

P. 

P. 

P. 

St 

W. 

J. 
M.  u.  Seh 

W. 

Seh. 

W. 

Br. 

Seh. 

St. 
M.  u.  Seh. 

W. 

P. 

P. 
M.  u.  Seh 

R. 

Ra. 

Ra. 
Seh. 

W. 

Seh. 


100 
100 

o 
99,85 
99,85 
100 
100 
66,8 


102,4 


44,0 

78,8 

100,  I2| 
100,12 
116,7 

O 
100 
100 
139,8 


Valeotioer. 


144 


58d 


Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoleküle. 


Lit.  Tab.  6i.  S.  147. 


Substanz 


Formel 


£i 


L,  X  10« 


Q. 


ffX  10» 


Beob. 


Propylalkohol    . 

i-Propylalkohol 
Propylbromid    . 
i-Propylbromid 
Propylbutyrat  . 

Propyl-i-butyrat 

Propylchlorid  . 
i-Propylchlorid  . 
Propylformiat   . 

Propyljodid  . . 
i-Propyljodid  . 
Propylpropionat 


Propyl-i-propyläther 
Propylvalerat  .  .  . 
Quecksilber  .  .  .  . 
Sauerstoff 


Schwefelkohlenstoff 

Schwefelwasserstoff 
Schweflige  Säure  .   . 
Stickoxyd 


Stickoxydul 


Stickstoff 


CgHgO 

CßH^Br 
CßHjBr 
C7H14O2 

C7H14O2 

C3H7CI 
C3H7CI 
C4  HgOa 

C3H7J 

C3H7J 

C6H12O2 

Hg 
O, 


CS2 

H2S 
SO2 
NO 

N,0 


0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 
100 

0 

0 

0 
300 

0 


31030 
31030 

21690 
21690 
21080 

21080 

27140 
27140 

25630 

18450 
18450 
22330 

23800 
20030 
17000 

42510 


27560 

41 190 
30040 
43900 

36250 
45430 


349 

203 

422 
354 
354 
230 
122 
221 
128 

389 
416 

346 
179 
301 
304 

245 
130 

153 
286 
212 
108 

344 
1640 
1026 


318 
255 

594 
460 

903 
613 

949 


66400 

87100 

54800 

65400 

65400 

100700 

145000 

104900 

138000 

59600 

55600 

66900 

98800 

77000 

76200 

94400 

136000 

151000 

81000 

109000 

164000 

67200 

14130 

22600 


72700 
69300 

39000 

50300 

25700 

37800 

24400 


15100 


17600 


17000 


26* 
16 

27 
20  (46) 


73 


17 

16 

26 

28,5* 

18 

33 

28* 

17 
30 


St. 

W. 

St. 

St. 

St. 
M.  u.  Seh 

W. 
M.  u.  Seh. 

W. 

St. 

St. 
M.  u.  Seh. 

W. 

St. 

St. 
M.  u.  Seh. 

W. 

P. 

P. 
M.  u.  Seh. 

W. 

K. 

K. 

Kl. 

E. 

S. 
T.  S. 

Pu. 

W. 

J. 

G. 

E. 

G. 

E. 

G. 

E. 

S. 
V.  O 

D. 

S. 

Kl. 

E. 

S. 


Valentiner. 


58< 


145 


Geschwindigkeit,  Weglänge  und  Dimensionen  der  Gasmoleküle. 

Lit.  Tab.  6i,  S.  147. 


Substanz 


Formel 

t 

n 

CCI4 

0 

QH,a, 

0 

C^HioO, 

0 

C5H10O, 

0 

HjO 

0 

0 

H, 

0 

X 

0 

Q      L^  X  10« 


Qi        ;    Qt  corr.    i  ffX  10 


orX  10» 

Beob. 

St 

st 

M.  u.  Sch. 

W. 

Pu. 

W. 

9 

E. 

7,9 

Sil) 

21* 

Kl. 

14 

D. 

22 

s. 

6  (16) 

T.  S. 

32* 

R. 

"ß 


Tetrachlorkohlenstoff 
Trichloräthan  .  .  . 
Valeriansäure  .  .  . 
i-Valerlansäure  .  .  . 
Wasserdampf    .   .   . 


Wasserstoff 


19390 
20820 
23800 
23800 
56650 


326 
345 
193 
124 
640 
562 


71000 
67200 
120100 
143000 
36200 
31500, 


0 

76,7 

74,2 
174,5 


169200     1780  13020 


9760 


Xenon 


21080 


555 


41700       21700 


Zur  Berechnung  der  Kante  /.  des  Molekularwürfels  fester  und  flüssiger  Substanzen  gibt  Slotte 
i  die  Formel  an  z'.  =  3,02  X  10     j  ^  j  cm,  wenn  /«  das  Molekulargewicht,  «  das  spezifische  Gewicht 
bezeichnet,  und  leitet  daraus  die  Werte  ab: 


für  Aluminium  V.  •  10    =  6,6  cm 


Antimon 

Blei 

Cadmium 

Eisen 

Gold 

Indium 

Iridium 

Kalium 


7,9 
7,9 
7,1 
5,8 
6,6 
7,6 
6,2 
10,7 


für  Kobalt       ;>? 
Kupfer       j 
Magnesiimi 
Natrium 
Nickel        i 
Osmium 
Palladiiun 
Platin .       I 
Quecksilber 


10  =5,7  cm 
5,8 
7,3 
8,7 
5,7 
6,2 

6,4 
6^3 

7,3 


für  Rhodium    s  ^  •  10  =  6,2  cm 


Rutheniumj 

Silber  \ 

TeUur  I 

Thallium  j 

Wasser  ! 

Wismuth  j 

Zink  I 
Zinn 


6,1 
6,6 
8,3 
7,8 
7,9 
8,4 
6,3 
7,7. 


')  Slotte.  s.  u. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Valefltiner.    lo 


146 


59 


Tabelle  minimaler  Schichtdicken. 

(Nach  J.  Koenigsberger  und  W.  J.  Müller.) 

Lit.  Tab.  6i,  S.  147. 


Beobachter 


Dicke'  in  cm 
X  lo" 


Beobachtungsmethode 


Faraday 
Quincke 


Warburg  u.  Jhmori 
Oberbeck     .    .    . 


Wiener 

Rayleigh 

Röntgen 
Sohncke 
Drude 
Oberbeck 


Reinhold  u.  Rücker.     . 
Drude     


Fischer 
Tafel  . 


Weber 

Siedentopf  u.  Zsigmondy 
Bredig  u.  Weinmayr  . 
Devaux  

Koenigsberger  u.  Müller 


1857 
1869 

1886 
1887 

1887 

1890 

1890 
1890 
1891 
1893 

1893 
1894 

189g 
1900 

190X 

1903 
1904 
1904 

1905 


7000 — lOOOO 

500 — 1000 
6000 

300 

300 — 100 


160 
50 — 180 

lOOOO 

1700 
30—180 

1200 
2200 

800 

100  —  300 
20 


600 

30 

100 — 200 
120  —  170 

40 

84 


Wägung  von  Goldblatt. 

Goldblatt  in  Cyankali  abgeätzt,  Schätzung  a.  d.  Farbe. 

Molekulare  Wirkungssphäre  einer  Silberschicht.  Dicke 

durch  Jodieren. 
Wägung  einer  Wasserhaut. 
Kleinste  elektromotorisch  wirksame  Metallschichten, 

Menge  aus  dem  Faradayschen  Gesetz. 
Kathodisch    zerstäubtes     Silber,     indirekt     durch 

Interferenz. 
Olivenölschicht,  welche  die  Bewegung  von  Kampfer 

auf  Wasser  hemmt;  Wägung. 
Klauenöl  auf  Wasser.     Ätherprobe.     Wägung. 
Öl  auf  Wasser  vor  dem  Zerfall  in  Tropfen.    Wägung. 
Seifenblase.     Dicke  aus  optischer  Formel. 
Öl    auf   Wasser.      Verhalten    gegen    Luftströmung. 

Wägung. 
Seifenlösung  mit  3%  Salpeter,     Optisch  ermittelt. 
Seifenlösung  ohne  Salz.     Optisch  ermittelt. 
Oberflächenschicht    als    Ursache    des    Elliptizitäts- 

koeffizienten  des  Diamants. 
Ölhäute  auf  Quecksilber.     Wägung. 
Platin    auf    Bleikathode,    schützt  vor   elektrischen 

Reduktionen.     Wägung. 
Öl  auf  Wasser,   durch    Extrapolation.     Molekulare 

Wirkungssphäre. 
Größe  von  fein  verteiltem  Gold   in  Goldrubinglas; 

optisch  aus  Beugung  durch  Zählung  und  Wägung. 
Quecksilber    auf   Gold;    katalytische   Wirkung   auf 

Wasserstoffsuperoxyd;  Wägung. 
Öl  auf  Wasser;  Wägung. 
Festes  Paraffin  auf  Wasser;  Wägung. 
Kupfersulfat  und  Bleisulfat. 
Bleisuperoxyd.  Menge  aus  dem  Faradayschen  Gesetz. 


60 

Neuere  Bestimmungen  der  Zahl  N  der  Moleküle, 

die  bei  0°  und  dem  Druck  von   i   Atm.  in   i   ccm  enthalten  sind. 

•KLoschmidtsche  Zahl.) 

Lit.  Tab.  61,  S.  147. 


Beobachter 


N.io  ^8 


Methode 


Jäger      

Planck    

Lord  Kelvin     .    .    .    . 

Einstein  

Lattey 

Pe'rrin 

Regener  

Reinganum    u.  Rappen- 
ecker   

Rutherford  u.  Geiger    . 

>>  • 
Millikan  u.  Fletcher.  . 
Regener  


1900 
1902 

1906 

1909 
1909 
1909 

1909 
1909 
1909 
1911 
1911 


21         I  Aus  der  Kapillarkonstante  des  Wassers. 

27.6  j  Aus  der  Strahlungstheorie  des  schwarzen  Körpers. 

24.7  Aus  der  Zerstreuungskonstante  des  Lichtes  durch  Luft- 

moleküle. 

19        i  Mittels   Diffusionstheorie  aus  Konstanten  der  Zucker- 
lösungen. 

27,7      ;  Aus  Messungen  des  elektrischen  Elementarquantums. 

31,5      !   Brownsche  Bewegung. 

27,0      !  Zählung  der  a-Teilchen;  Scintillation. 

27.7  Aus  der  kinetischen  Gastheorie;  innere  Reibung. 

27.8  Zählung  der  a-Teilchen;  elektrische  Methode. 
28,7        Aus  der  Umwandlungsperiode  des  Radiums. 

26,4        Aus  Messungen  des  elektrischen  Elementarquantums. 
26,4        Aus  Messungen  des  elektrischen  Elementarquantunis. 

Valentiner. 


61 


147 


Br. 
D. 


E. 


Kl. 
K. 


M.U. 


V.  O 
P. 


Pu. 


Bredig  u.  Weinmayr,  Boltzmann- Fest- 
schrift 839;  1904. 

Breitenbacb,  Ann.  Phys.  [4]  5,  166;  1901. 

Devaux,  Journ.  phys.  (4)  3,  450;  1904. 

Dorn,  Wied.  Ann.  13,  378;  1881. 

Drude.  Wied.  Ann.  43,  158;  1891. 
„        Handb.  d.  Phys.  v.  Winkelmann, 
Optik,  766;  1894. 

Einstein,  Ann.  Phys.  [4]  17,  549;  1905; 
19,289;  1906;  ZS.  Elektroch.  14,  235; 
1908. 

Exner,  Wien.  Ber.  91  [2  a]  850;  1885. 

Faraday.  Phil.  Trans.  147,  145;  1857. 

Fischer,  Wied.  Ann.  68,  414;  1899. 

Fisher,  Phys.  Rev.  24,  385;  1907;    28, 

73;  1909- 
Gfaham,  Phil.  Trans.  1846,  573. 
Jäger,  Wien.  Ber.  100  [2  a]  1233;  1892. 
„       Handb.  d.  Phys.  v.  Winkelmann, 
Wärme,  767;  1906. 
Jeans,  Phil.  Mag.  (6)  8,  692  u.  700;  1904. 
The   dynamical   Theory  of  gases. 
Cambridge  1904. 
Lord  Kelvin.  Baltimore  Lectures  on  Mole- 
cular  Dynamics  and  the  Wave  Theory 
ot  Light,  London  1904. 
Kleint.  Verh.  phys.  Ges.  3,  146;  1905. 
Koch,  Wied.  Ann.  19,  857;  1883. 
J.  Koenigsberger  u.  Müller,  Phys.  ZS.  6, 

849;  1905;    12,  606;  1911. 
Lattey,  Phil.  Mag.  18,  26;  1909. 
Loscbmidt,  Wien.  Ber.  52  [2]  395;  1865. 
Maxwell,  Phil.  Mag.  (4)  19,  19;  1860. 
Phil.  Mag.  (4)  20,  21;  1860. 
Phil.  Trans.  156,  249;  1866. 
Phil.  Mag.  (4)  46,  453;  1873; 
vergl.  auch  Scientif.  Papers. 
Seh.  Meyer  u.  Schümann,  Wied.  Ann.  13, 

i;   1881. 

Millikan  u.  Flefcber,  Phys.  ZS.  12,  161; 

1911. 
Oberbeck,  Wied.  Ann.  31,  337;  1887. 
49,  366;  1893. 
V.  Obermayer,  Wien.  Ber.  73  [23433;  1876. 
Pedersen,  Phys.  Rev.  25,  230;  1907. 
Petrin,  Ann.  chim.  phys.  (8)  18,  i ;  1909. 
Planck,  Ann.  [4]  Phys.4,  553;  1901.  Vorles. 

über  d.  Theorie  d.  Wärmestrahlung  162; 

1906. 
Puluj,  Wien.  Ber.  78  [2],  279;  1878. 
Quincke,   Pogg.   Ann.  137,  402;   1869; 
Ann.  Phys.  [4]  2,  414;  1900. 


R.        Rankine,  Phys.  ZS.  11,  497  u.  745;  1910. 
Ra.      Rappenecker.  Über  die  Reibungskoeff.  v. 
Dämpfen  u.  ihre  Abh.  v.  d.  Temp.  Diss. 
Freiburg  1909. 
Rayleigb,  Nat.  42,  43;  1890. 
Regener,   Berl.   Sitzungsber.  1909,  948; 
Verh.  phys.  Ges.  10,  78;  1908. 
Phys.  ZS.  12,  135;  1911. 
Reinganum,  Ann.  Phys.  [4]  10,  334;  1903; 

28,  142;  1909. 
Reinganum  u.  Rappenecker,  vergl.  Rap- 
penecker, Diss.  41. 
Reinbold  u.  Rücker,  Phil.  Trans.  184  A, 

505;  1893. 
Röntgen,  Wied.  Ann.  41,  321;  1890. 
Rudorf,  Phil.  Mag.  (6)  17,  795;  1909. 
Rutherford  u.  Geiger,  Phys.  ZS.  10,   i 
u.  42;  1909. 
Schi.    Schierloh,  Diss.  Halle  1908. 
Seh.     Schumann,  Wied.  Ann.  23,  353;  1884. 
Schu.   H.    Schnitze,    Ann.   Phys.   [4]  0,    140; 

1901  ;    6,    302;    1901. 

Siedentopf  u.  Zsigmondy,  Ann.  Phys.  [4] 
10,   I ;  1903. 
Sl.        Slotte,    Acta   soc.    scient.    Fennicae  40 
No.  3;  1910. 
V.  Smoluchowski.    Ann.    Phys.    [4]    21, 

756;    1906. 
Sobncke,  Wied.  Ann.  40,  345;  1890. 
St.       Stendel,  Wied.  Ann.  16,  368;  1882. 
S.        Sutberland,  Phil.  Mag.  (5)  36,  507;  1893. 

(6)  17,  320; 1909; 

19,  25;  1910. 
T.  S.   The  Svedberg,  ZS.  ph.  Ch.  67, 105;  1909. 
Tafel,  ZS.  ph.  Ch.  34,  193;  1900. 
War  bürg  u.  Ihmori,  Wied.  Ann.  27,  481 ; 

1886;  31,  1002;  1887. 
R.  H.  Weber,  Ann.  Phys.  [4]  4,  706;  1901. 
Wiener,  Wied.  Ann.  31,  666;  1887. 
Winkelmann,  Wied.  Ann.  23,  203;  1884; 
26,  105;  1885. 


W 


Clausius,  Mechan.  Wärmetheorie.  Braun- 
schweig 1890. 

Jeans,  The  dynamical  Theory  of  gases. 
Cambridge  1904. 

Meyer,  Kinetische  Gastheorie.  Breslau 
1899. 

V.  d.  Waals,  Kontinuität  d.  gasf.  u.  flüss 
Zustandes.     Leipzig  1881. 


Valentiner.    10* 


148 


62 


Berechnete  und    beobachtete  Dichte    der   Gase    und   Gewicht  von  1   Liter 
derselben  bei  0*^  und  760  mm  Druck  für  Meeresniveau  und  45"  Breite. 


Die  Molekulargewichte  sind  bezogen  auf  O2  =  32. 

Die  benutzten  Atomgewichte  sind  die  in  Tab.  i  und  i  a  angegebenen  (Internationale  Atomgewichts- 
Kommission  191 1). 

I  Liter  Sauerstoff  wiegt  bei  o"  und  760mm  Druck: 

1,4296  g    Regnault  1847 

1,4290  g    Morley  1896 

1,4292  g    Lord  Rayleigh  1897 

1,4292  g    Leduc  1898 

1,4288  g    Gray  1905 

1,4292  g     Guye  u.  Pintza  1908 

im  Mittel  1,4292  g 

Um  das  an  irgend  einem  Ort  unter  der  Breite  (p  und  in  H  m  Seehöhe  beobachtete  Gewicht  auf  45' 
Breite  und  das  Meeresniveau  zu  reduzieren,  muß  es  durch  den  Faktor: 

/  =  (i  —  0,002  644  cos  2  (p~\-  0,000  007  cos^  2  5p)  —  0,000  308  6  H  dividiert  werden. 

Die  Gewichte  der  übrigen  Gase  bei  0°  und  760  mm  Druck  unter  45°  Br.  im  Meeresniveau  wurden  durch 
Multiplikation  ihres  halben  Molekulargewichts  mit  -^^  .  1,4292  erhalten.  In  mehreren  Fällen  sind  außer  den 
berechneten  auch  noch  unmittelbar  beobachtete  Gewichte  angegeben,  die  dann  zur  Berechnung  der  Dichte 
benutzt  wurden.     In  diesen  Fällen  ist  für  die  beobachtete  und  berechnete  Dichte  nur  ein  Wert  eingesetzt  worden. 

Die  Gewichte  von  i  Liter  der  Gase  an  irgend  einem  Orte  erhält  man  aus  den  für  cp  =  45",  H  =  o 
geltenden  durch  Multiplikation  mit  dem  Faktor  /  (s.  oben). 

Die  berechneten  Dichten  der  Gase  wurden  durch  Division  der  Gewichte  von  i  Liter  derselben  durch 
das  Gewicht  von  i  Liter  Luft  (1,2928,  vergl.  Tab.  6,  S.  16)  ermittelt. 

Die  den  Beobachtern  beigefügten  Jahreszahlen  beziehen  sich  auf  den  „Jahresbericht  über  die  Fortschritte 
der  Chemie".  Einige  Angaben  wurden  aus  Gmelin,  „Handbuch  der  organischen  Chemie",  und  Gmelin- Kraut, 
„Handbuch  der  anorganischen  Chemie"  entnommen. 

Die  für  Krypton  und  Xenon  angegebenen  Gewichte  von  i  Liter  (nach  Moore)  sind  aus  den  von  ihm 
bestimmten  Dichten  bezogen  auf  O2  =  32  berechnet  worden. 


Substanz 


Formel 


Mol.- 
Gewicht 


Gew.  v.  1  Liter 

in  g  unter  45°  im 

Meeresniveau 


Dichte,  Luft=i 
Berech-    Beob- 
net      achtet 


Beobachter 


Acetylen  . 
Äthan  .    . 

Äthylen    . 

Äthylfluorid 

Ammoniak 


Gas     . 
Argon  . 


Arsenwasserstoff 
Borfluorid  .  . 
Brom  .... 
Bromwasserstoff 
Butan      .    .    . 

Butylfluorid 


C2H6 
CaHr, 

CjH4 

C2H5F 

NH3 

NH3 

(N2-f3H2) 
A 

A 
As  Ha 

BF3 

Bra 

HBr 
C4H10 

CiHsF 


26,02 
30,05 

28,03 
48,0 
17,03 
17,03 

17,03 
39,88 

39,88 
77,98 
68,0 

159,84 
80,93 
58,08 

76,1 


1,1621 
1,3567  (beob.) 

1,2519 
2,144 
0,7606 
0,7708  (beob) 

0,37989  (beob.) 

1,781 

1,7809  (beob.) 
3,483 
3,037 
7,1388 

3,6145 
2,5940 

3,399 


0,8989  1  0,9056 
1,0494 

f 

0,9683  !  0,9852 
1,658    I  1,70 
0,5883   0,5971 
0,5962 

0,2939 

I 

I 

1,378    1  1,379 

I 
1,3775 
2,694      2,695 
2,349      2,3124 
<;  ■;22o    5,5243 bei 
5,5-^-*o      227,92 " 

2,7959    2,71 
2,0065  '  2,01 

i 

2,629    i  2,58 


Leduc,  Ann.  Chim.  Phys.  [7]  16,  36;  1898. 
Baume  u.  Perrot,  Journ.  Chim.  Phys.  6, 

610;  1908. 
Saussure,  Gm.  Hdb. 
Moissan,  C.  R.  107,  260;  1888. 
Leduc,  C.  R.  125,  571;  1897. 
Guye  u.  Pintza,  Mem.  Soc.  Phys.  et  Hist. 

nat.  de  Geneve  35,  580;  1908. 
Guye  u.  Pintza,  Mdm.  Soc.  Phys.  et  Hist 

nat.  de  Geneve  35,  609;  1908. 
Ramsay  u.  Travers,  Proc.  Roy.  Soc.  67, 

329;  1900. 
Watson,  Journ.  Chem.  Soc.  97,  833;  1910. 
Dumas  1828. 
Dumas,  Gm.  Kr.  Hdb. 
Jahn  1882. 

Löwig,  Gm.   Kr.  Hdb. 
Frankland,  Ann.  Chem.  Pharm.  71,  171; 

1849. 
Moissan,  C.  R.  107,  11 55;  1888. 


Wiebe  a.  Scheel. 


62  a 


149 


Berechnete 

und   beobachtete 

Dichte   der   Gase   und   Gewicht   von    1   Liter 

derselben 

bei  (f  und  760  mm  Druck  für  Meeresniveau  und  45''  Breite. 

i 

Mol.- 

Gew.  V. 

1  Liter 

Dichte,  Luft=i 

Substanz 

Formel 

Gewicht 

in  g  unter  45"  im 

Berech-    Beob- 

Beobachter 

Meeresniveau 

net      achtet 

CJiIor   .... 

a. 

70,92 

3,1674 

2,4501 

2,491 

Leduc,  C  R.  125,  571;  1897. 

a, 

70,92 

3,1674 

2,4501 

2,490 

Moissan  u.  Binet  du  Jassoneix,  C.  R.  137, 
1198;  1903.                                               i 

Chlorraonoxyd  . 

QiO 

86,92 

3,8820 

3,0028 

3fOP72 

GarzaroUi-Thumlakh  u.  Schacher!,  Liebig 
Ann.  230,  273;  1885. 

Chlordioxyd 

ao. 

67,46 

3,0129 

2,3306 

2,330 

Pebal  1875. 

Chlorkohlenoxj'd 

COCl, 

98,92 

4,4179 

3,4174 

3,505 

Emmerling  u.  Lengyel  1869. 

Chlorwasserstoff 

HQ 

36,47 

1,6289 

1,2599 

1,2692 

Leduc,  C  R.  125,  571;  1897. 

„ 

HCl 

36,47 

1,6394 

(beob.) 

1,2681 

Scheuer,  ZS.  f.  phys.  Chem.  68,  575;  1910. 

" 

HQ 

36,47 

1,63915  (beob.) 

1,2679 

Gray  u.  Burt,  Joum.  Chem.  Soc  95,  1633; 

1909. 
Guye  IL  Ter  Gaza rian,  Mem.  Soc  Phys,  et 

>i 

HQ 

36,47 

1,6398  (beob.) 

1,2684 

HisL  nat  de  Geneve  35,  656,  1908. 

Cyan   .... 

C,N, 

52,01 

2,3229 

1,7968 

1,8064 

Gay-Lussac,  Gm.  Hdb. 

Fluor  .... 

F, 

38,0 

1,697 

1,313 

1,26 

Moissan,  C  R.  109,  861;  1889. 

„      .... 

F2 

38,0 

1,697 

1,313 

1,31 

Moissan,  C  R.  138,  728,  1904. 

Fluorwasserstoff 

HF 

20,0 

0,893 

0,691 

0,7126 

Thorpe  u.  Hambly,  J.  Chem.  Soc  63,  765; 
1888. 

Helium     .    .    . 

He 

3,99 

0,1787 

0,1378 

0,1368 

Ramsay  u.  Travers,  Proc  Roy.  Soc  67, 
329;  1900. 

„ 

He 

3,99 

0,1782 

(beob.) 

0.1378 

Watson,  Joum.  Chem.  Soc  97,  833;  1910. 

Jodwasserstoff  . 

HJ 

127,93 

5,7136 

4,4196 

4.3757 

Thomson,  Gm.  Kr.  Hdb. 

Kohlenoxyd  .    . 

CO 

28,00 

1,2505 

0,9673 

0,96716 

Lord  Rayleigh,  Proc  Roy.  Soc  62,  204; 
1897. 

)> 

CO 

28,00 

1,2505 

0,9673 

0,96702 

Leduc,  C  R.  126,  413;  1898. 

K.ohlenoxysulfid 

COS 

60,07 

2,6829 

2,0752 

2,1046 

V.  Than  1867. 

Kohlensäure 

CO, 

44,00 

1,9651 

1,5201 

1,52909 

Lord  Rayleigh,  Proc  Roy.  Soc  62, 204;  1897. 

ij 

CO. 

44,00 

1,9651 

1,5201 

1,52874 

Leduc  C  R.  126,  413;  1898. 

» 

CO. 

44,00 

1,9768 

(beob.) 

1,52908 

Guye  XI.  Pintza,  Mdm.  Soc  Phys.  et  Hist  nat 

de  Geneve  35,  569;  1908. 

Krypton  .     .     . 

Kr 

82,9 

3,702 

2,864 

2,825 

Ramsay  u.Travers,Proc  Roy.Soc67, 329 ;  1900. 

Kr 

82,9 

3,707 

(beob.) 

2,867 

Moore,  Joum.  Chem.  Soc  93,   2181;  1908. 

„ 

Kr 

82,9 

3,708 

(beob.) 

2,868 

Watson,   Joum.  Chem.  Soc  97,  833;   1910. 

Methan    .    .    . 

CH4 

16,03 

0,7159 

0,5538 ;  0,5576 

Thomson,  Gm.  Hdb. 

» 

CH4 

16,03 

0,7168  (beob.) 

0,5545 

Baume  u.  Perrot,  Joum.  chim.  phys.6,610;  1908. 

Methyläther      . 

CäHgO 

46,05 

2,1096 

(beob.) 

1,6 

318 

Baume,  Joum.  chim.  phys.  6,  i;  1908.         ■, 

Methylchlorid    . 

CHsQ 

50,48 

2,2545 

1,7439 

1,731 

Dumas  u-  Peligot,  Ann.  chim.  phys.  [2]  58, 
5;  1835. 

1                       i> 

CHsQ 

50,48 

2,3045 

(beob.) 

1,7826 

Baume,  Joum.  chim.  phys.  6,  i;  1908. 

'Methylenfluorid 

CH2F2 

52,0 

2,322 

1,796 

1,81 

Chabrie,  C.  R.  110,  1202;  1890. 

Methylfluorid    . 

CH3F 

34.0 

1,519 

1.175 

1,22 

Moissan,  C  R.  107,  1155;  1888. 

Neon  .... 

Ne 

20,2 

0,9022 

0,6979 

0,6889 

Ramsay  u.Travers,Proc.Roy.Soc67,329;  1900. 

-    n 

Ne 

20,2 

0,9002 

(beob.) 

0,6963 

Watson,  Joum.  Chem.  Soc  97,  833;  1910. 

'  Nickeltetra- 

Ni(C0)4 

170,68 

7^623 

5,897 

6,01 

L.  Mond,  C  Langer  u.  Fr.  Quincke,  Joum. 

karbonyl 

Chem.  Soc  57,  749;  1890. 

Nitrosylchlorid 

NOCl 

65,47 

2,9240 

2,2618 

2,31 

Tilden,  Joum.  Chem.  Soc  [2]  12,  632;  1874. 

i  Phosphorfluorid 

PF5 

126,0 

5,627 

4,353 

4,49 

Moissan,  C  R.  101,  1490;  1885. 

Phosphorfluorür 

PF3 

88,0 

3,930 

3,040 

3,022 

Moissan,  C  R.  99,  970;  1884. 

Phosphoroxy- 

1     fluorid  .    .    . 

1 

POF3 

104,0 

4.645 

3.593    3,68 

Moissan,  C   R.  102,  1245;  1886. 

Wiebe  a.  Scheel. 


150 


62  b 


Berechnete  und  beobachtete  Dichte   der  Gase   und  Gewicht  von   1   Liter 

derselben  bei  O*' 

und  760  mm  Druck  für  Meeresniveau  und  45^  Breite. 

Mol.- 
Gewicht 

Gew.  V.  I  Liter 

Dichte,  Luft=i 

" 

Substanz 

Formel 

ingunter45''im 

Berech-    Beob- 

Beobachter 

Meeresniveau 

net       achtet 

Phosphorpenta- 

i 

fluorchlorid    . 

PCI.F3 

159,0 

7,101 

5,493 

5,40 

Poulenc,  C.  R.  113,  75;  1891. 

Phosphorwasser- 

stoff     .     .     . 

PH3 

34,1 

1,523 

1,178     j  1,214 

Dumas  1828. 

», 

PHa 

34,1 

1,5293  (beob.) 

1,1829 

Ter  Gazarian,  C.   R.  148,  1397;  1909. 

Propylen  .    .    . 

C3H6 

42,05 

1,8780 

1,4527     1,498 

Berthelot  1854. 

Sauerstoff    .    . 

0, 

32,00 

1,4296  (beob.) 

1,1058 

Regnault,  Mem.  de  l'Acad.  21,  158;  1847. 

» 

O2 

32,00 

1,4290 

1,1053 

1,1053 

Morley,  ZS.  f.  phys.  Ch.  20,  130;  1896. 

„ 

0-, 

3200 

1,4292 

1,1055 

1,10535 

Lord  Rayleigh,  Proc.  Roy.  Soc.  62,  204;  1897. 

„ 

O2 

32,00 

1,4292 

1,1055 

1,10523 

Leduc,  C.   R.  126,  413;  1898. 

,» 

0., 

32,00 

1,4288   (beob.) 

1,1052 

Gray,  Journ.  Chem.  Soc.  87,  1601;  1905. 

» 

02 

32,00 

1,4292  (beob.) 

1,1055 

Guye  und  Pintza,  Mem.  Soc.  Gen.  35, 592 ;  1908. 

Schwefeldioxyd 

so. 

64,07 

2,8615 

2,2134     2,2639 

Leduc,  C.   R.  117,  219;  1893. 

» 

SO. 

64,07 

2,9266  (beob.) 

2,2638 

Jaquerod  u.  Pintza,  Mem.  Soc.  Phys.  et  Hist 

Schwefelwasser- 

1 

nat.  de  Geneve  35,  592;  1908. 

stoff     .    .    . 

H2S 

34,09 

1,5226 

1,1777     1,1895 

Leduc,  C.  R.  125,  571;  1897. 

„ 

H2S 

34,09 

1,5392   (beob.) 

1,1906 

Baume  u.  Perrot,  Journ.Chim.Phys.6,610 11909. 

Selenwasserstoff 

HaSe 

81,2 

3,627 

2,805 

2,795 

Bineau  1840. 

Siliciumchlorid 

SiCl, 

170,1 

7,5989 

5,878 

5,86 

Regnault,  G.   R.  36,  686;  1853. 

Siliciumfluorid  . 

SiF4 

104,3 

4,658 

3,603 

3,60 

Dumas,  Gm.   Kr,  Hdb. 

Stickoxyd     .    . 

NO 

30,01 

1,3403 

1,0368 

1,0372 

Daccomo  u.  V.  Meyer  1887. 

j, 

NO 

30,01 

1,3403 

1,0368 

1,0387 

Leduc,  C.  R.  116,  322;  1893. 

>, 

NO 

30,01 

1,3399   (beob.) 

1,0364 

Gray,  Journ.  Chem.  Soc.  87,  1601;  1905. 

,, 

NO 

30,01 

1,3402   (beob.) 

1,0367 

Guye   u.  Davila,   Mem.  Soc.  Phys.   et  Hist 

nat.  de  Geneve  35,  648;  1908. 

Stickoxydul  .     . 

N2O 

44,02 

1,9660 

1,5208 

1,5301 

Leduc,  C.   R.  125,  571;  1897. 

» 

N2O 

44,02 

1,9660 

1,5208 

1,5297 

Lord  Rayleigh,  Proc.  Roy.  Soc.  74,  181 ;  1904. 

» 

N2O 

44,02 

1,9777   (beob.) 

1,5298 

Guye  u.  Pintza,   Mem.    Soc.  Phys.   et  Hist 

nat.  de  Geneve  35,  584;  1908. 

Stickstoff     .    . 

N2 

28,02 

1,2514 

0,9680 

0,96737 

Lord  Rayleigh,  Proc.  Roy.  Soc.  62,  204,  1897. 

„ 

N2 

28,02 

1,2514 

0,9680 

0,96717 

Leduc,  C.  R.  126,  413;  1898. 

Stickstoffdioxyd 

NO2 

46,01 

2,0549 

1,5895 

1  Beobachter  und  Dichte  siehe  unten. 

„ 

N2O4 

92,02 

4,1098 

3,1790 

Tellurwasserstoff 

HaTe 

129,5 

5,784 

4,474 

4,489 

Bineau  1840. 

„ 

H2Te 

129,5 

5,784 

4,474 

4,49 

Edm.  Ernyei,  Z.  anorg.  Chem.  26,  317;  1900. 

Wasserstoff  .     . 

H2 

2,016 

0,09004 

0,06965 

0,06926 

Regnault  1847. 

», 

H2 

2,016 

0,09004 

0,06965 

0,06960 

Lord  Rayleigh,  Proc.  Roy.  Soc  53,  134;  1893. 

>» 

H2 

2,016 

0,089873 

0,06952 

Morley,   ZS.  f.  Phys.  Chem.  20,  271;   1896. 

(beob.) 

1 

Xenon      .    .     . 

X 

130,2 

5,815 

4,498 

1  4,422 

Ramsay  u.  Travers,  Proc.  Roy.  Soc.67,329;  1900. 

tt 

X 

130,2 

5,837     (beob.) 

4,515 

Moore,    Journ.  Chem.  Soc.  93,   2181;   190 

» 

X 

130,2 

5,851      (beob.) 

4,526 

Watson,  Journ.  Chem.  Soc.  97,   833;    1910. 

Stickstoffdioxyd  (Deville  u.  Troost,  C.  R.  64,  237;  1867). 

Temperatur                 Di( 

;hte 

Temperatur 

Dichte 

Temperatur                 Dichte 

26,7" 

2 

,65 

60,2" 

2,08 

111,3" 

1,65 

35,4' 

2 

,53 

70,0" 

1,92 

121,5» 

1,62 

39,8» 

2 

,46 

80,6° 

1,80 

135,0" 

1,60 

46,6" 

2 

,27 

90,0« 

1,72 

154,0» 

1,58 

100,1 " 

1,68 

183,2» 

1,57 

Wiebe  u 

Scheel. 

63 


151 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (s)  und    m  gesättigt- 
dampfförmigen {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4". 

Lit.   S.  i6i. 
(In   diese  Tabelle  sind   nur    diejenigen   Stoffe  aufgenommen,   von   denen  sich   Daten   vorfinden, 
welche    sich    über   ein   weiteres  Temperaturgebiet   erstrecken.     Hinsichtlich   der   übrigen   Dichten 

siehe  Tab,  64,  65,  70 — 80.) 

Die  eingeklammerten  Zahlen  sind  berechnet.     Außer  den  in  diese  Tabelle  aufgenommenen  Dichten 
reiner  Substanzen  sind  eine  Reihe  Dampfdichten  von  Mischungen  im  flüssigen  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen Zustande  in  der  Nähe  der   kritischen  Temperatur  gemessen  worden  (vergl.  hierzu 
Lit.  zu  den  kritischen  Daten  von  Mischungen  und  Lösungen). 


Acetylen  QÄj- 

Nach  Mathias.    1909. 


-23,75 
6,08 
6,1s 
12,04 
17,08 
20,32 
23,43 
24,13 
29,02 
29,11 
31,48 
32,14 
32,93 


0,5105 
0,4474 
0,4478 

0,4295 
0,4120 

0,3987 
0,3859 
0,3814 

0,3559 
0,3556 
0,3379 
0,3315 
0,3282 


0,02168 

0,9528 

0,0529 

0,0632 

0,0740 

0,0831 

0,0925 

0,0958 

0,1160 

0,1163 

0,1305 
0,1361 

0,1393 


I  =  0,25431  -  0,00064 '] 


Athylacetat  C,H,0,. 

Nach  Youog.    1910. 


0 
+  20- 

40 

60 

70 

80 

90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
247 
249 
4-250,1 

>-\-d 


0,92436 

(0,000  ) 

0,9005 

(0,0003) 

0,8762 

(0,0008) 

0,8508 

(0,0018) 

0,8376 

0,002561 

0,8245 

0,003495 

0,8112 

0,004677 

0,7972 

0,006158 

0,7831 

0,008006 

0,7683 

0,01030 

0,7533 

0,01314 

0,7378 

0,01650 

0,7210 

0,02070 

0,7033 

0,02577 

0,6848 

0,03165 

0,6653 

0,03883 

0,6441 

0,04751 

0,6210 

0,05797 

0,5944 

0,07128 

0,5648 

0,08905 

0,5281 

0,1131 

0,4778 

0,1499 

0,4195 

0,1996 

0,3839 

0,2288 

(•4- 


(krit)  (0,3077) 
=  0,4634  —  0,000  3992 1 
0,000000 764  (*) 


Athyläther  C^H^^O. 

Nach  Wöiloer  u.  Grotrian.  1880, 


32,53 
33,25 
42,82 
53.25 
68,04 
68,45 


0,002793 
0,002877 
0,003951 
0,005397 
0,008170 
0,008264 


Nach  Batelli  (3).  1892. 


28,41 

21,22 

12,66 

5,34 

2,92 

10,68 

26,53 

57,22 

78,94 

99,38 

130,20 

158,20 

176,40 

183,25 

192,25 


0,0001797 

0,0002694 

0,0004362 

0,0006324 

0,0009289 

0,0012746 

0,002345 

0,006236 

0,011272 

0,018178 

0,034804 

0,06322 

0,08153 

0,11435 

0,17034 


+  197,0  (krit.)  (0,2075) 


Nach  Yoiinj;.  191  o. 


0 

0,7362 

+  10 

0,7248 

20 

0,7135 

30 

0,7019 

40 

0,6894 

50 

0,6764 

60 

0,6658 

70 

0,6532 

80 

0,6402 

90 

0,6250 

100 

0,6105 

110 

0,5942 

120 

0,5764 

130 

0,5580 

140 

0,5385 

150 

0,5179 

160 

0,4947 

-fl70 

0,4658 

0,000827 
0,001264 
0,001870 
0,002677 
0,003731 

0,005079 
0,006771 
0,00892 

0,01155 
0,01477 

0,01867 
0,0234g 

0,02934 
0,03638 

0,04488 

0,05551 

0,06911 

0,08731 


Äthyläther.      (Fortsetzung.) 


+  180 
185 
190 

193 


0,4268  0,1135 

0,4018  0,1320 

0,3663  0,1620 

0,3300  0,2012 


+  193,8  (krit.)  (0,2625) 
(— —  =0,3685  -  0,0005377  t 


—  0,00000004751' 


Äthylalkohol  C^H.O. 

Nach  Batelii  (2).   1893. 


16,24 

12,06 

-     8,54 

1,56 

5,40 

8,75 

16,22 

20,41 

24,33 

58,46 

79,10 

99,83 

134,86 

150,05 

178,41 

198,22 

215,64 

231,46 

239,52 


0,00001159 

0,00001518 

0,00001927 

0,00003241 

0,00004728 

0,00005950 

0,00009111 

0,00011535 

0,00014304 

0,00075965 

0,0017158 

0,0035316 

0,009911 

0,010267 

0,011855 

0,044318 

0,06707 

0,09854 

0,12835 


+  241,4  (krit.)  (0,2283) 


Nach  Yoang.    191  o. 


0 

0,8065 

+  10 

0,7979 

20 

0,7894 

30 

0,7810 

40 

0,7722 

50 

0,7633 

60 

0,7541 

70 

0,7446 

80 

0,7348 

90 

0,7251 

+  100 

0,7157 

0,000033 

0,000062 
0,000111 
0,000191 

0,000315 

0,000506 

0,000790 

0,00119 

0,001 74 

0,00250 

0,00351 


Valeotiner. 


152 


63  a 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4^ 


Lit.   S.   i6i. 


Äthylalkohol.      (Fortsetzung.) 


+110 
120 

180 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
241 
242 
242,6 


0,7057 
0,6925 
0,6789 
0,6631 
0,6489 
0,6329 
0,6165 
0,5984 
0,5782 
0,5568 
0,5291 
0,4958 
0,4550 
0,3825 
0,3705 
0,3546 
0,3419 


+243,1  (krit.)  (0,2755) 

's  +  d 


0,00486 
0,00658 
0,00877 
0,01152 
0,01488 
0,01916 
0,02446 
0,03115 

0,0397 
0,0508 
0,0655 
0,0854 
0,1135 
0,1715 
0,1835 
0,1990 
0,2164 


ÄthylprOpiOnat.  (Fortsetzung 


(•- 


=  0,4028  —  0,0003827  t  — 
0,000  000  5940 1-  -\-  0,000  000  000  0651  fi 


Äthylen  C^H,. 

Nach  Cailletet  u.  Mathias  (i). 
1886. 


—  30,0 

—  25,0 

—  23,0 

—  21,0 

—  16,0 

—  9,5 

—  5,0 

—  3,7 

—  0,5 
+    2,8 

4,3 
4,5 
6,1 
6,2 
8,0 
+    8,9 


d 


0,414 

0,383 
0,332 
0,310 


0,0329 
0,0357 
0,0389 

0,0501 
0,0632 
0,0727 

0,0860 
0,0923 

0,1127 
0,1233 

0,1400 
0,1500 


Äthylpropionat 

Nach  Young. 


^5  ^10  ^2 
I9IO. 


0 

0,9124 

+  20 

0,8901 

40 

0,8672 

60 

0,8440 

80 

0,8201 

+  90 

0,8077 

(0,00005) 
(0,0002) 
(0,0004) 
(0,0009) 

(0,0019) 

0,002674 


+  100 

110 

120 

130 

140 

160 

160 

170 

180 

190 

200 

210 

220 

230 

240 

250 

260 

265 

268 

270 
+  272,9 

Is  +  d 


0,7951 
0,7823 
0,7692 
0,7548 
0,7413 
0,7267 

o,7"5 
0,6958 

0,6795 
0,6625 
0,6443 
0,6243 
0,6027 

0,5784 
0,5501 
0,5181 
0,4744 

0,4459 
0,4227 
0,4018 


0,003580 

0,004748 

0,00620 

0,00800 

0,01024 

0,01292 

0,01615 

0,02004 

0,02469 

0,03012 

0,03676 

0,04464 

0,05435 

0,06667 

0,08230 

0,1030 

0,1337 
0,1562 

0,1751 
0,1957 


(krit.)  (0,2965) 

=  0,4564  —  0,000  5644 1 

0,000  000  0784 1  - 1 


Ammoniak  ^H^. 

Nach  Lange  (3).    1898. 


—  60 

—  45 

—  40 

—  36 

—  30 

—  25 

—  20 

—  15 

—  10 

—  6 
0 

+  5 
10 
15 
20 

+  25 


0,6954 
0,6895 
0,6835 
0,6775 
0,6715 
0,6654 

0,6593 
0,6532 
0,6469 
0,6405 
0,6341 
0,6275 
0,6207 
0,6138 
0,6067 
0,5993 


+  25 
30 
36 
40 
46 
50 
66 
60 
65 
70 
75 
80 
85 
90 
95 
+  100 


0,5993 
0,5918 
0,5839 
0,5756 
0,5671 
0,5584 
0,5495 
0,5404 
0,5310 

0,5213 
0,5111 
0,5004 
0,4892 

0,4774 
0,4652 
0,4522 


Nach  Andr^eff.  1859. 


— 10  0,6492 

—  6  : 0,6429 

0  10,6364 

+  6  1 0,6298 


+  5 
10 
15 

+20 


0,6298 
0,6231 
0,6160 
0,6089 


Ammoniak.      (Fortsetzung.) 

Nach  Dieterici.    1904. 


0 

+  10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
+  100 


d 


0,6387 
0,6256 
0,6119 

0,5965 
0,5805 
0,5644 
0,5480 
0,5298 
0,5103 
0,4904 
0,4646 


0,003402 
0,004854 
0,006756 
0,009215 
0,012360 
0,016050 
0,020580 
0,026450 
0,033110 
0,040980 
0,052080 


Argon  A. 

Nach  Baly  u.  Donnan. 


1902. 


—189,0  1,4233 

^188,5  !i,42oi 
188,0  11,4169 
—187,6  1,4136 
—187,0  1,4104 
— 186,6  1,4072 
—186,0  1,4039 


-186,0|  1,4039 
— 186,5: 1,4007 
-185,0|  1,3975 
—184,5!  1,3942 
184,0 


183,6 
183,0 


1,3910 

1,38781 
1,3845 


( *  =  1,42333  —  0,006467  (t  +  189)  j 


Nach  Crommelin.    1910. 


140,80 
134,72 
129,83 
125,49 


1,0268 

0,9339 
0,8581 

0,7557 


-122,44  (krit.)  (0,509) 


0,1073 
0,1621 
0,2079 
0,2843 


0.1365  —  0,003  043'  I   I 


Benzol  C^H^. 

Nach  Young.    1910. 


0 

+  20 

40 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

+  130 


d 


0,90006 

0,8790 

0,8576 

0,8357 

0,8248 

0,8145 

0,8041 

0,7927 

0,7809 

0,7692 

0,7568 


(0,00012) 
(0,0004) 
(0,0008) 
(0,0015) 
0,002040 
0,002732 
0,003610 
0,004704 
0,006042 
0,007675 
0,009551 


Valentiner 


63b 


153 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4". 


Lit.  S.  i6i. 


Benzol.      <  Fortsetzung.) 


+  140  0,7440  0,01176 

loO  0,7310  0,01437 

160  0,7185  0,01734 

170  0,7043  0,02087 

180  0,6906  0,02487 

190  0,6758  0,02977 

200  0,6605  0,03546 

210  0,6432  0,04207 

220  0,6255  0,05015 

280  0,6065  0,05977 

240  0,5851  0,07138 

250  0,5609  0,08554 

260  0,5328  0,1034 

270  0,4984  0,1287 

280  0,4514  0,1660 

286,1  0,4078     — 

288,0  0,3856     — 

+283,5  (krit.)  (0,3045) 

—3^ —  :=  04501    —  0,000  5348  t 
~  0,000  000  0693  l  -  I 


Brombenzol  C^H^Br. 

Nach  Younf.  1910. 


0 
+  20 
40 
60 
80 
100 
120 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 


1,52182 

1,4948 

1,4682 

1,4411 

1,4142 

1,3864 

1,3583 

1,3293 

1,3146 

1,2994 

1,2847 

1,2697 

1,2534 

1,2385 

1,2210 

1,2037 

1,1876 

1,1689 

1,1510 

1,1310 

1,1099 


(0,0001 ) 
(0,0002) 
(0,0005) 
(0,0010) 
(0,0019) 
(0,0031) 
0,004125 
0,005241 
0,006562 
0,008117 
0,009950 
0,01209 
0,01458 
0,01745 
0,02079 
0,02482 
0,02927 
0,03427 
0,04016 


+397  (krit.)  (0,4853) 


=  0,7609  —  0,0006655  * 
—  0,000  000  0725  /  - ) 


M-Buttersäure  C^H^O^. 

Nach  von  Hirsch.   1899. 


+  190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 

+  280 


0,790 

0,774 
0,758 

0,743 
0,728 

0,713 
0,699 
0,685 
0,671 
0,657 

=  0^953  -  0,000 


0,0033 

0,006 

0,009 

0,012 

0,016 

0,020 

0,024 

0,028 

0,032 

0,036 


528') 


i-Buttersäure  C^ü^Oz- 

Nach  von  Hirsch.   1899. 


+190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 

+280 


0,762 
0,750 
0,738 
0,724 
0,708 
0,692 
0,673 

0,654 
0,636 
0,618 


0,013 
0,014 
0,015 
0,018 
0,022 
0,027 
0,033 
0,040 
0,048 
0,057 


\-  ^~  =  0,4965  -  0,000573 1\ 


Chlor  CU. 

Nach  Knietsch.   1890. 


-80 
75 
70 
65 
60 
-55 
50 
45 
40 
35 
33,6 
30 
25 
20 
15 
10 
■  5 
0 


1,6602 
1,6490 
1,6382 
1,6273 
1,6167 
1,6055 
1,5945 
1,5830 
1,5720 

1,5589 
(Sie<lep.)i,5575 

1,5485 
1,5358 

1,5230 
1,5100 

1,4965 
1,4830 
1,4690 


0 
+  5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
50 
60 
70 
+80 


1,4690 
1,4548 
4,4405 
1,4273 
1,411 

1,3984 
1,3815 
1,3683 
1,3510 
1,3170 
1,2830 

1,2430 
1,2000 


Chlor.   (Fortsetzung.) 

Nach  Lanfe  (2).   1900. 


-50 

1,5950 

-45 

1,5829 

-40 

1,5709 

—  35 

1,5589 

—  30 

1,5468 

—  25 

1,5342 

—  20 

1,5216 

—  15 

1,5088 

-10 

1,4957 

—  0 

1,4823 

0 

1,4685 

+  5 

1,4545 

10 

1,4402 

15 

1,4257 

20 

1,4108 

+  25 

1,3955 

+25 
30 
35 
40 
45 
50 
55 
60 
65 
70 
75 
80 
85 
90 
95 
+100 


1,3955 
1,3799 
1,3640 

1,3477 

1,33" 

1,3141 

1,2967 

1,2789 

1,2607  I 

1,2421 

1,2228 

1,2028 

1,1821 

1,1602 

1,1374 

i,"34 


Chlorbenzol  C^H^Cl. 

Nach  Younf.   1910. 


0 

+  20 

40 

60 

80 
100 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
329,2 
348,8 
358,8 


+859,2 

l'  +  d 


1,12786  {0,00002) 

1,1062  (0,0001) 

1,0846  (0,0002) 

1,0636  (0,0004) 

1,0419  (0,0008) 

1,0193  (0,0014) 

0,9960  (0,0026) 

0,9836  0,003384 

0,9723  0,004316 

0,9599  0,005432 

0,9480  0,006784 

0,9354  0,008375 

0,9224  0,01023 

0,9091  0,01247 

0,8955  0,01506 

0,8815  0,01808 

0,8672  0,02145 

0,8518  0,02544 

0,8356  0,03000 

0,8196  0,03540 

0,8016  0,04172 

0,7834  0,04921 
0,6411        — 
0,5530       — 
0,4400        — 

(krit.)  (0,3654) 

=  0,5640  -  0,0005337  t 

0,0000000509  «*| 

Valentiner. 


154 


63  c 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (.s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4*^. 


Lit.  S.  i6i. 


Chloroform  CHCl,. 

Nach  Wüllner  u.  Grotriaa.  i88o 


+58,18 
68,81 
79,27 
85,96 
87,87 
98,46 

+99,14 


0,004122 
0,005700 
0,007579 
0,009025 
0,009351 
0,012405 
0,012604 


Chlorwasserstoff  HCl. 

Nach  Ansdell.    1880. 


+  4 
9,25 
13,8 
18,1 
22,0 
26,72 
33,4 
39,4 
44,8 
48,0 

+49,4 


Dichte  in  Vielfachen 

der  Dichte  bei  atmosph. 

Druck 


proportional 
38,89 
45,75 
53,19 
61,17 
70,06 

82,94 
105,98 

I34»33 
168,67 
197,60 
224,96 


Di-i-butyl  C^H,, 

Nach  Youog.    1910. 


0 

+  20 
40 
60 
80 
90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
+  260 


0,79675 
0,7779 

0,7591 
0,7400 
0,7206 
0,7106 
0,7003 
0,6898 
0,6791 
0,6680 
0,6565 
0,6448 
0,6325 
0,6200 
0,6067 
0,5926 
0,5780 
0,5626 
0,5456 
0,5271 
0,5063 
0,4820 
0,4533 


(0,00014) 
(0,0003) 
(0,0007) 
(0,0016) 
0,002898 
0,003811 
0,004938 
0,006301 
0,007962 
0,009950 
0,01227 
0,01505 
0,01818 
0,02193 
0,02625 
0,03140 
0,03738 
0,04437 
0,05249 
0,06250 
0,07496 
0,09058 

O.IIII 


Di'i-butyl.      (Fortsetzung.) 


+  270         0,4125  0,1433 

274         0,3891  0,1634 

277         0,3642     !  0,1855 

279         0,3393  0,2105 

+  280  (krit.)  (0,2735) 

■/•'  +  <* 

(--—  =0,3550  -  0,0004115  ( 


—  0,000  000  0592 


,.) 


Di-i-propyl  C^Hi^. 

Nach  Young.    1910. 


0 
h  10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
216 
220 
223 
225 
226,5 
+227,35 

s  +  d 


0,67948 

0,6707 

0,6617 

0,6525 

0,6432 

0,6338 

0,6243 

0,6144 

0,6039 

0,5931 
0,5821 
0,5708 
0,5589 
0,5464 

0,5334 
0,5197 
0,5049 
0,4885 

0,4705 
0,4508 
0,4274 
0,3988 
0,3758 
0,3565 
0,3372 
0,3198 
0,2967 

(krit.)  (o. 


(0,0004) 
(0,0006) 
(0,0009) 
(0,0013) 
(0,0018) 
0,002571 
0,003479 
0,004619 
0,006024 
0,007782 
0,009921 
0,01248 
0,01555 
0,01927 
0,02364 
0,02825 
0,03521 
0,04292 
0,05216 
0,06361 
0,07831 
0,09862 
0,1163 
0,1321 
0,1488 
0,1649 
0,1849 
2411) 


{•- 


=  0,3401  —  0,000  4445 1 
+  0,000  000  0413  1*  1 


Essigsäure  C^H^O^. 

Nach  Young.    1910. 


0 
+  10 

+  20 


Essigsäure.    (Fortsetzung.) 


1,06970    j  — 

1,0593      j  — 

1,0491  ;      0,0000764 


+  30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
280 
290 
300 
310 
320 
+321,6 

/*  + ' 


1,0392 
1,0284 

1,0175 
1,0060 
0,9948 

0,9835 
0,9718 

0,9599 
0,9483 
0,9362 
0,9235 
0,9091 
0,8963 
0,8829 
0,8694 
0,8555 
0,8413 
0,8265 
0,8109 
0,7941 
0,7764 
0,7571 
0,7364 
0,7136 
0,6900 
0,6629 

0,6334 
0,5950 

0,5423 

0,4615  [    — 
(krit.)  (0,3506) 

=  0,5355  -  0,000  5366 1 

■  0,000  000  1191 1') 


0,0001264 

0,0002012 

0,0003100 

0,0004621 

0,000673 

0,000959 

0,001338 

0,001833 

0,002468 

0,003271 

0,004275 

0,005515 

0,00703 

0,00887 

0,01084 

0,01370 

0,01681 

0,02052 

0,02488 

0,03021 

0,03626 

0,04327 

0,05163 

0,06165 

0,07365 

0,0883 

0,1073 

0,1331 
0,1718 


Fluorbenzol  CqH^F. 

Nach  Young.    1910. 


0 

+  20 

40 

60 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 

170 

180 

190 

+  200 


d 


1,04653 

1,0225 

0,9986 

0,9744 
0,9496 
0,9366 

0,9233 
0,9096 

0,8955 
0,8811 
0,8665 
0,8519 
0,8363 
0,8203 
0,8037 

0,7857 
0,7671 


(0,00012) 
(0,0003) 
(0,0007) 
(0,0015) 
0,002884 
0,003846 
0,005035 
0,006532 
0,008347 
0,01053 
0,01316 
0,01629 
0,01992 
0,02413 
0,02911 
0,03496 
0,04184 


Valentiner. 


63d 


155 


Dichte  reiner  Substanzen 

im  flüssigen  (.9' 

'  und 

im  gesättigt- 

dampfförmigen  {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4'^.         1 

Lit.  S.  i( 

3i. 

Fluorbenzol.    (Fortsetzung.) 

w-Hexan  C 

Nach  Youag. 

6^14 

Kohlendioxyd  CO^. 

NachCailletetu.  Mathias  (i).  1886. 

t 

H                    d 

1910. 

t 

8 

d 

t 

s 

d 

+  210 

0,7480 

0,04968 

0 

0 

220 

0,7265 

0,05907 

0 

0,6769 

(0,0002) 

—34,0 

1,057 

230 

0,7036 

0,07037 

+    10 

0,6683 

(0,0004) 

—29,8 

0,0352 

240 

0,6789        0,08403 

20 

0,6595 

(0,0006) 

-23,0 

0,998 

250 

0,6504        0,1008 

30 

0,6505 

(0,0009) 

-21,8 

0,0526 

260 

0,6163        0,1226 

40 

0,6412 

(0,0013) 

—12,0 

0,0692 

270 

0,5739        0,1535 

50 

0,6318 

(0,0018) 

-11,5 

0,966 

280 

0,5133        0,2034 

60 

0,6221 

0,002488 

-  1,6 

0,910 

+286,55  (krit.)  (0,3541) 

70 

80 

0,6122 
0,6022 

0,003367 
0,00446 

^  2,2 

0,1040 

1 =  0,5336  —  0,000  6000 

90 

0,5918 

0,00585 

6,8 

0,868 

100 

0,5814 

0,00754 

13,6 

0,1585 

+  0,000  000  0293  ('  1 

110 

0,5703 

0,00956 

15,9 

0,796 

120 

0,5588 

0,01202 

19,7 

0,770 

0,2014 

130 
140 

0,5467 
0,5343 

0,01504 
0,01866 

22,0 
25,0 

0,726 

0,2543 

150 

0,5207 

0,02299 

27,0 

0,2864 

n-Heptan  CtHi^. 

160 

0,5063 

0,02833 

28,1 

0,3044 

Nach  Younj;.   1910. 

170 
180 
190 

0,4913 
0,4751 
0,4570 

0,03472 
0,04228 
0,05155 

28,9 
+  30,2 

(»  =  0,350 

1     0,3118 
0,3507 

+  0,0035  ' + 0,101  v'31  —  0 

t 

8                     d 

200 
210 

0,4365 
0,4124 

0,06329 
0,07899 

(d  =  0,5668 

—  0,00426  ( - 

-  0,084  y3i  --" 

0 

0 

+  10 

0,70048 
0,6920 

(0,00007) 
(0,0001) 

220 
+  230 

0,3810 
0,3329 

0,1011 
0,1405 

Nach  Amagfat. 

1892. 

20 

0,6836 

(0,0002) 

=  0,3388 -0,000  4445  <j 

t 

« 

d 

30 
40 
50 

0,6751 
0,6665 

0,6579 

(0,0003) 
(0,0005) 
(0,0007) 

JodI 

Benzol  C,B,J. 

0 
0 

0,914 

0,096 

60 
70 

0,6491 
0,6402 
0,6311 

(0,0011) 
0,001460 
0,002000 

Nai 

ch  Yoang. 

1910. 

-   1 
2 

0,910 
0,906 

0,099 
0,103 

80 

t 

s 

d 

3 

0,900 

0,106 

90 
100 

0,6218 
0,6124 

0,002703 
0,003597 

4 
5 

0,894 
0,888 

0,110 
0,114 

0 

110 

0,6027 

0,004706 

0 

1,86059 

— 

120 

0,5926 

0,006075 

+  20 

1,8308 

— 

6 

0,882 

0,117 

130 

0,5821 

0,007764 

40 

1,7989 

— 

7 

0,876 

0,121 

140 

0,57" 

0,009785 

60 

1,7702 

(0,0001 ) 

8 

0,869 

0,125 

150 

0,5598 

0,01222 

80 

1,7391 

(0,0003) 

9 

0,863 

0,129 

160 

0,5481 

0,01511 

100 

1,7079 

(0,0005) 

10 

0,856 

0,133 

170 

0,5359 

0,01848 

120 

1,6767 

(0,0009) 

180 

0,5232 

0,02242 

140 

1,6453 

(0,0017) 

11 

0,848 

0,137 

190 

0,5096 

0,02717 

160 

1,6134 

(0,0029) 

12 

0,841 

0,142 

200 

0,4952 

0,03304 

180 

1,5803 

0,004733 

13 

0,831 

0,147 

210 

0,4793 

0,04005 

190 

1,5627 

0,005903 

14 

0,822 

0,152 

220 

0,4616 

0,04892 

200 

1,5470 

0,007278 

15 

0,814 

0,158 

230 

0,4414 

0,06002 

210 

1,5316 

0,008889 

240 

0,4177 

0,07446 

220 

1,5115 

0,01076 

16 

0,804 

0,164 

250 

0,3877 

0,09461 

230 

1,4941 

0,01295 

17 

0,796 

0,170 

260 

0,3457 

0,1287 

240 

1,4764 

0,01555 

18 

0,786 

0,176 

265 

0,3059 

0,1631 

250 

1,4581 

0,01852 

19 

0,776 

0,183 

266,5 

0,2819 

0,1895 

260 

1,4384 

0,02200 

20 

0,766 

0,190 

+266,85  (krit.)  (0,2341) 

/,  +  </ 

l    j,    —  0,3504  -  0,0004  19a  * 

270 

+448  (k 

1,4172 

rit.)  0,5814 
=  0,9303  — 

0,02604 
0,0007556  i 

21 
22 
23 

0,755 
0,743 
0,731 

0,199 
0,208 
0,217 

—  0,000  000  0631  .»1 

i9<') 

24 

0,717 

0,228 

0,000  000  05 

+25 

0,703 

0,240 

Valeotioer. 


156 


63. 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen {(l)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4*^. 

Lit.  S.  i6i. 


Kohlendioxyd.  (Fortsetzung  ) 


+  26 
27 
28 
29 
30 

30,50 

31,00 

31,25 

+31,35 


o,688 
0,671 

0,653 
0,630 

0,598 

0,574 
0,536 

0,497 
0,464 


0,252 
0,266 
0,282 
0,303 
0,334 

0,356 
0,392 
0,422 
0,464 


Nach  Behn.    1900. 


+20 
+10 
0 
—10 
-20 


0,772 
0,860 

0,925 
0,981 

1,031 


—20 
—30 
—40 
—50 

—60 


1,031 
1,075 
1,116 

1,154 
1,191 


Dichte  der  festen  Kohlensäure 
bei  -79":  1,53. 


Kohlenoxyd  CO. 

Nach  Baly  u.  Donnan.   1902. 


•205,010,8558 
-204,5:0,8537 


204,0 
203,5 
203,0 
202,5 
202,0 
201,5 
201,0 
200,5 


0,8516 

0,8495 
0,8474 

0,8453 
0,8432 
0,8411 
0,8390 
0,8369 


200,010,8348 

199,5:0,8327 

199,0,0,8306 

-198,6j  0,8285 

-198,0;  0,8264 

197,510,8243 

197,010,8222 

196,5  0,8201 

■196,0  0,8180 

196,5  0,8159 
195,010,8138 
194,61 0,8117 
194,010,8096 


0,8096 
0,8075 
0,8054 


—  194,0 

—  193,5 
— 193,0 

—  192,6|o,8o33 

—  192,0|O,8oi2 
— 191,5:0,7991 
-191,0^0,7970 

—  190,5:0,7949 

—  190,010,7928 
— 189,5:0,7907 

—  189,0io,7886 

—  188,5;o,7865 
188,0  0,7844 


0,7823 
0,7802 
0,7781 


—  187,5 

—  187,0 
186,5 

186,0:0,7760 
185,5io,7739 

—  185,0|o,77i8 
184,5|o,7697 
184,010,7676 


Flüssige  Luft. 

Nach  Behn  u.  Kiebitz 

(den  Temperaturen  liegen  die 
Messungen  Balys  zu  gründe.) 
1903, 


(*  —  0.8558  -  0,0042  («  +  ao5)j 


195,7 
195,5 
195,0 
194,6 
194,0 
193,6 
193,0 
192,5 
192,0 
191,6 
191,0 
190,6 
190,0 
189,5 
189,0 
•188,6 
188,0 
187,5 
187,0 
186,6 
186,0 
185,5 
185,0 
184,5 
184,0 
183,5 
183,0 
182,4 


0,791  (Stickstoff) 

0,801 

0,826 

0,851 

0,875 

0,898 

0,919 

0,940 

0,960 

0,978 

0,995 
1,010 

1,025 
1,038 
1,050 
1,062 

1,073 
1,083 
1,092 
1,100 
1,107 

1,113 
1,118 
1,122 
1,125 
1,128 
1,130 
1,131  (Sauerstoff) 


Methylacetat  C^HeO,. 

Nach  Young.    1910. 


+ 


0 

20 

40 

60 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 

170 

180 

+190 


0,95932 

0,9338 

0,9075 

0,8939 

0,8800 

0,8662 

0,8519 

0,8374 
0,8221 
0,8060 
0,7893 
0,7715 
0,7532 
0,7339 
0,7133 
0,6907 
0,6671 
0,6410 


(0,0003) 
(0,0007) 
(0,0015) 
0,002212 
0,003076 
0,004193 
0,005618 
0,007440 
0,009671 
0,01239 
0,01570 
0,01970 
0,02454 
0,03026 
0,03731 
0,04598 
0,05682 
0,06993 


Methylacetat.      (Fortsetzung.) 


+200 
210 
220 
227 
230 
232 
233 


0,6100 

0,5741 
0,5281 
0,4818 

0,4527 
0,4226 

0,3995 


0,08658 

0,1091 

0,1416 

0,1776 

0,2028 

0,2288 

0,2525 


+  233,7  (krit.)  (0,3252) 

/«  +  ä 

(• =  0,4799  ~  0,0006280! 


—  0,000000 1467 1 


•^) 


Methylalkohol  CH,0. 

Nach  Young.   1910. 


+ 


0 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 

170 

180 

190 

200 

210 

220 

226 

230 

232 

234 

236 

238 

239 


0,8100 
0,8008 

0,7915 
0,7825 
0,7740 
0,7650 

0,7555 
0,7460 

0,7355 
0,7250 
0,7140 
0,7020 
0,6900 
0,6770 
0,6640 

0,6495 
0,6340 
0,6160 
0,5980 
0,5770 
0,5530 
0,5255 
0,4900 

0,4675 
0,4410 

0,4295 
0,4145 
0,3955 
0,3705 


0,0000562 

0,0000996 

0,0001695 

0,0002772 

0,0004394 

0,0006739 

0,001006 

0,001465 

0,002084 

0,002907 

0,003984 

0,005376 

0,007142 

0,009379 

0,01216 

0,01562 

0,01994 

0,02526 

0,03186 

0,04010 

0,05075 

0,06521 

0,08635 

0,1003 

0,1187 

0,1277 

0,1381 

0,1505 
0,1681 
0,1878 


+  240  (krit.)  (0,2722) 

1 =r  0,4050  —  0,000  4479  (  -f- 

0,000000  1330  (*  —  0,000000002  3760  <'| 


Yalentiaer. 


63f 


157 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (*•)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen (r/)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4*^. 


Lit.  S.   i6i. 


Methylbutyrat  C,ü,^(\. 

Nach  Yonof.    1910. 


0 

0,92006 

(0,00004; 

+  20 

0.8984 

(0,0001 ) 

40 

0,8760 

(0,0003) 

60 

0,8535 

(0,0008) 

80 

0,8308 

(^0,0017) 

100 

0,8068 

0,003300 

110 

0,7945 

0,004374 

120 

0,7816 

0,005708 

ISO 

0,7685 

0,007353 

140 

0,7551 

0,009294 

150 

0,7415 

0,01168 

leo 

0,7270 

0,01459 

170 

0,7122 

0,01807 

180 

0,6964 

0,02215 

190 

0,6800 

0,02699 

200 

0,6633 

0,03268 

210 

0,6448 

0,03968 

220 

0,6251 

0,04831 

280 

0,6018 

0,05848 

240 

0,5773 

0,07143 

2Ö0 

0,5505 

0,08696 

2(J0 

0,5166 

0,1091 

270 

0,4721 

0,1416 

275 

0,4386 

0,1691 

278 

0,4100 

0,1948 

280 

0,3812 

0,2201 

+281, 

B  (krit.)  (0,3 

002) 

2 

=  04601  — 

0,000  5430 

—  0,0000000c 

)o6«») 

MethyI-i-butyratC'5ir,o02 

Nach  Youiif.   1910. 


0 

0,91131 

+  20 

0,8890 

40 

0,8662 

60 

0,8431 

80 

0,8192 

90 

0,8069 

100 

0,7945 

110 

0,7815 

120 

0,7680 

130 

0,7539 

140 

0,7396 

150 

0,7248 

160 

0,7095 

i;o 

0,6933 

180 

0,6767 

190 

0,6593 

200 

0,6411 

+210 

0,6200 

(0,00007) 

(0,0002) 

(0,0006) 

(0,0013) 
(0,0025) 
0,003361 
0,004472 

0,005882 
0,007628 
0,009718 
0,01224 

0,01533 

0,01903 

0,02345 

0,02869 

0,03490 

0,04228 
0,05141 


Methyl-i-butyrat. 

iFortsetzung.) 


220 

0,5961 

0,06289 

230 

0,5690 

0,07722 

240 

0,5386 

0,09615 

250 

0,5021 

0,1218 

260 

0,4495 

0,1623 

263 

0,4258 

0,1838 

265 

0,4036 

0,2033 

266,5 

0,3790 

0,2268 

+  26755  (krit.)  (  0,3012 

i'^-  =  0,4558  -  0,0005593 1 
—  0,0000000689.*! 


Methylpropionat  CiH^O^ 

Nach  Yonog.   1910. 


0 
+  20 

40 

60 

70 

80 

90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
253 
255 
256 

+  257,4 


0,93871 
0,9151 
0,8912 
0,8665 

0,8537 
0,8408 
0,8273 

0,8137 
0,7996 
0,7852 
0,7705 
0,7553 
0,7390 
0,7221 

0,7045 
0,6856 
0,6657 
0,6445 
0,6207 
0,5938 
0,5635 
0,5220 

0,4655 
0,4401 

0,4151 
0,3982 

(krit.)  (0,3 


(0,0001 ) 
(0,0003) 
(0,0007) 
(0,0016) 
0,002331 
0,003199 
0,004301 
0,005714 
0,007446 
0,009569 
0,01214 
0,01529 
0,01905 
0,02356 
0,02907 
0,03552 
0,04320 
0,05236 
0,06390 
0,07812 
0,09662 
0,1236 
0,1675 
0,1890 

0,2H8 

0,2294 
124) 


( =  0,4696  —  0,000  59a  1 1 

\    a 

—  0,000  000  0729  «*  J 


w-Oktan  C'gffjg. 

Nach  YouDf.   1910, 


0 

+  20 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 

170 

180 

190 

200 

210 

220 

230 

240 

250 

260 

270 

280 

290 


0,71848 

0,7022 

0,6860 

0,6778 

0,6694 

0,6611 

0,6525 

0,6438 

0,6351 

0,6260 

0,6168 

0,6071 

0,5973 

0,5875 

0,5772 

0,5667 

0,5556 

0,5441 

0,5317 

0,5189 

0,5053 
0,4901 

0,4732 
0,4554 
0,4364 

0,4123 
0,3818 

0,3365 


(0,0001) 

(0,0002) 

(0,0003) 

(0,0004) 

(0,0006) 

(0,0009) 

(0,0013) 

(0,0017) 

(0,0023) 

0,003247 

0,004219 

0,005405 

0,006863 

0,008591 

0,01071 

0,01316 

0,01613 

0,01965 

0,02364 

0,02874 

0,03484 

0,04237 

0,05118 

0,06223 

0,07716 

0,09833 

0,1346 


+296,2  (krit.)  (0,2327) 

/»  +  d 

( =  0,3592  -  0,0003986 1 

—  0,0000000960'*  I 


nPentan  C.^H^2- 

Nach  Yooof.   1910. 


0 

+  10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

+  160 


0,64539 

0,6360 

0,6263 

0,6165 

0,6062 

0,5957 
0,5850 
0,5739 
0,5624 
0,5503 
0,5377 
0,5248 
0,5107 
0,4957 
0,4787 
0,4604 

0,4394 


(0,0008) 
(0,0012) 
(0,0017) 
0,002451 
0,003361 
0,004545 
0,006020 
0,007862 
0,01012 
0,01289 
0,01626 
0,02024 
0,0250 
0,0310 
0,0386 
0,0476 
0,0591 


Valentioer. 


158 


63 


8' 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (s)  und  im  gesättigt- 

dampfförmigen {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4^ 

Lit.  S.  161. 

n-Pentan.    (Fortsetzung) 

Propionsäure.    (Fortsetzung.) 

PrOpylalkohoI.   (Fortsetzung.) 

t 

8 

d 

t 

s                    d 

t 

.S                                (1 

0 

0 

,, 

+  170 

0,4162                0,0735 

+  220 

0,756             0,019 

+   60 

0,7700          (0,0004) 

180 

0,3867                0,0935 

230 

0,740             0,023 

80 

0,7520 

0,00104 

186 

0,3643                0,1109 

240 

0,722             0,029 

90 

0,7425 

0,00156 

190 

0,3445      1           0,1269 

250 

0,703             0,036 

100 

0,7325 

0,00226 

193 

0,3253      1          0,1440 

260 

0,682             0,044 

110 

0,7220 

0,00320 

195 

0,3065         ;                0,1609 

270 

0,662             0,052 

120 

0,7110 

0,00443 

196 

0,2915                         0,1746 

+  280 

0,642             0,060 

130 

0,6995 

0,00605 

196,5 

0,2809                         0,1841 

140 

0,6875 

0,00805 

197 

0,2640    !       0,2005 

l^  +  d                                     ^        \ 
1 =  0,5212  —  0,000605  M 

150 

0,6740 

0,01060 

197,15 

J   IQ"?  O    / 

0,2472    1       0,2168 

160 
170 

0,6600 

0,01380 

tlVifZ    (K.IU.;    y<j,z^z^i 

0,6450 

0,01770 

1 =  0,3232  —  0,000  4010(1 

Propylacetat  C^H^qO^. 

180 
190 

0,6285 

0,6110 

0,0225 
0,0282 

Nach  Young.    1910. 

200 
210 

0,5920 
0,5715 

0,0353 
0,0442 

/-Pentan  C^^H^^. 

Nach  Yount:.   1910. 

1 

t 

<?                    (l 

1 

220 
230 
240 

0,5485 
0,5230 

0,4920 

0,0556 
0,0704 
0,0904 

0 

0 

+    20 

40 

60 

i 

1 

t 

«                     (1 

0,91016      (0,00004) 
0,8884        (0,0002) 
0,8663        (0,0004) 
0,8435        (0,0009) 

250 
260 
263,15 
263,5 

0,4525 
0,3905 
0,3450 

o.^^So 

0,1180 
0,1610 

0 
0 

0,63930 

(0,0011) 

+  10 

0,6295 

0,001650 

80 

0,8201        (0,0017) 

20 

0,6196 

0,002344 

90 

0,8079         0,002457 

+  263,7  (krit.)  0,2734 

30 

0,6092     '     0,003266 

100 

0,7957         0,003328 

{s  +  d 

1          ^  0,4095  —  0,000  3790  (  — 

0,0000003750  t'  —  0,0000000005533  £'j 

40 

0,5988          0,004456 

110 

0,7830         0,004405 

50 

0,5881          0,005956 

120 

0,7702          0,005760 

60 

0,5769 

0,007837 

130 

0,7571          0,007440 

70 

80 

0,5656 
0,5540 

0,01013 
0,01287 

140 
150 

0,7435         0,009497 
0,7297         0,01195 

«-Propyl-i-butyrat  CtH.^o.,. 

90 
100 

0,5413 
0,5278 

0,01621 
0,02020 

160 
170 

0,7149         0,01489 
0,6997          0,01848 

Nach  Young  u.  Fortey.   1902. 

■■ 

110 

0,5140 

0,02513 

180 

0,6835          0,02268 

t 

d 

120 

0,4991 

0,4826 

0,03106 
0,03831 

190 

0,6667         0,02778 
0,6488         0,03390 

130 

200 

0 

140 

0,4642     :     0,04728 

210 

0,6301          0,04115 

0 

0,8687 

150 

0,4445     1     0,05834 

220 

0,6087         0,05025 

+  30 

0,8376          ; 

160 

0,4206     1    0,07289 

230 

0,5855          0,06154 

60 

0,8058          i 

170 

0,3914     -    0,09337 

240 

0,5586         0,07576 

90 

0,7738     : 

176 

0,3694     !     0,1101 

250 

0,5289         0,09390 

120 

0,7385     j 

180 

0,3498 

0,1258 

260 

0,4908         0,1205 

150 

0,7015 

183 

0,3311 

0,1418 

270 

0,4333          0,1661 

180 

0,6612     j. 

186 

0,3028 

0,1676 

273 

0,4063     1     0,1912 

210 

0,6146 

187,4 

0,2761 

0,1951 

275 

0,3769         0,2169 

+  230 

0,5771      ,        0,04751 

+187,8  (knt.)  (0,2343) 

+  276,2  (krit.)  (0,2957) 

1 =  0,3202  —  0,000  4658 1 

+  0,0000000463  ('^  1 

1  - --  =  0,4553  -  0,0005469  ( 
—  0,000000 1 124  ( - 1 

Propylformiat  64  H^  0^. 

Nach  Young.    1910. 

t 

1                               1 

Propionsäure  CsH^O^. 

Propylalliohol  C,H,0. 

0 

i 

Nach  von  Hirsch.    1899. 

Nach  Youns:.    1910. 

0 

+   20 
40 

0,92868     '      (0,0001) 
0,9058             (0,0003) 
0,8827             (0,0008) 

t 

s          '           <J 

t 

s                     (1 

60 
70 

0,8588             (0,0016) 
0,8466               0,002227 

0 

0 

+  190 

0,800            0,0103 

0 

0,81930              — 

80 

0,8341               0,003040 

200 

0,786            0,013 

+  20 

0,8035         (0,0001) 

90 

0,8214               0,004107     1 

+  210 

0,772            0,016 

+  40 

0,7875         (0,0002) 

+  100 

0,8080               0,005432     j 

Valentiner. 


63h 


159 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (.s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen (d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4^ 


Lit.  S.   i6i. 


PrOpylfOrmiat.    (Fortsetzung 


+  110 
120 
130 
140 
loO 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
2S0 
240 
250 
260 


o,7947 
0,7811 
0,7670 
0,7523 
0,7369 
0,7209 

0,7045 
0,6873 
0,6691 
0,6487 
0,6259 
0,6024 
0,5757 
0,5438 
0,5025 
0,4404 


0,007047 

0,009033 

0,01140 

0,01422 

0,01770 

0,02179 

0,02667 

0,03236 

0,03891 

0,04717 

0,05698 

0,06897 

0,08403 

0,1045 

0,1340 

0,1848 


+264,85  (krit.)  0,3093 


(M+d 


=  0,4647  -  0,0005748« 
0,000  000  0459  fi  I 


Sauerstoff  Oo- 

Nach  Baiy  u.  Donnan.    190^ 


t 

s 

t 

0 

0 

-205,0  ] 

,2489 

-194,0 

-204,5  ] 

,2465 

-193,5 

—204,0  ] 

,2441 

-193,0 

-203,5  ] 

,2417 

-192,5 

-203,0  ] 

,2393 

—  192,0 

-202,5 

,2368 

—191,5 

—202,0  ] 

,2344 

—191,0 

-201,5 

,2320 

—190,5 

—201,0  1 

[,2296 

—190,0 

-200,5  ] 

[,2272 

—189,5 

-200,0  ] 

,2248 

—189,0 

—199,5 

[,2224 

-188,5 

11 

—199,0 

,2200 

-188,0 

II 

-198,5  ] 

[,2176 

—  187,5 

II 

-198,0 

[,2152 

—187,0 

II 

-197,5  : 

[,2128 

—186,5 

-197,0 

[,2104 

-186,0 

-196,5 

,2080 

— 185,5 

-196,0 

[,2056 

-185,0 

—195,5 

[,2032 

—184,5 

—195,0 

[,2008 

—  184,0 

—194,5 

[,1984 

-194,0 

t,i959 

959 
935 
911 
887 
863 
839 
815 
791 
767 

743 
719 

695 
671 

647 
623 

599 
575 
551 
527 
503 
479 


(»  =  ra4.8QT4  -  0.00481  ('  4-  205)) 


Sauerstoff.   (Fortsczung.) 

Nach  Dewar  (i).    1902. 


195,5 
191,5 
191,4 
191,2 
190,3 
182,5 


p   (mm) 


0,000907 
0,001588 
0,001607 
0,001688 
0,001776 
0,00442 


159,4 
279,0 

281,5 
287,5 
310,2 
760,0 


Die  Temperaturen  sind  aus  den 
von  Dewar  angegebenen  Sätti- 
gungsdrucken p  nach  den  Be- 
obachtungen vonTravers,Senter 
u.  Jaquerod  berechnet  worden. 


Nach  Dewar  (2).    1904. 


—252,5 
—210,5 
—195,5 
—182,5 


1,4256  (fest) 
1,2386 
1,1700 
i,ii8i 


('  =  1.5154  -  0,004430  (I  +  973) 


Nach  Mathias  u.  Kamerlingh 

Ouaes.    191 1- 


210,4 

182,0 

154,51 

140,2 

129,9 

123,3 

120,4 


1,2746 
1,1415 
0,9758 
0,8742 
0,7781 
0,6779 
0,6032 


0,0001 
0,0051 
0,0385 
0,0805 
0,1320 
0,2022 
0,2701 


[ =  0,1608  —  0,0022651  j 


Schwefeldioxyd  SO^. 

Nach  Andr^eff.    1859. 


-10 
—  5 
0 
+  5 
10 
+  15 


1,4616 
1,4476 
1,4336 
1,4195 
1,4055 
1 ,3914 


+  15 
20 
25 
30 
35 

+40 


1,3914 
1,3774 
1,3633 
1,3492 
1,3351 
1,3210 


Schwefeldioxyd. 

(Fortsetzung.) 

Nach  Cailietet  u.  Mathias  (2). 

1887. 


0,0 
+7,3 

16,5 

21,7 

24,7 

35,2 

37,5 

45,4 

55,0 

58,2 

62,0 

78,7 

82,4 

91,0 

100,6 

102,4 

120,45 

123,0 

130,0 

130,3 

135,0 

140,8 

144,0 

146,6 

151,75 

152,5 

154,3 

155,05 


>J 


1,4338 

1,3757 
1,3374 

1,2872 
1,2523 
1,1845 


1,1041  ! 
1,0166  ! 


0,9560 

0,8690 

0,8065 
0,7317 

0,6706 
0,6370 


0,00624 
0,00858 


0,0169 
0,0218 

0,0310 

0,0464 

0,0626 
0,0786 

0,1340 
0,1607 

0,1888* 

0,2496 

0,3426 
0,4017 


Nach  Laage  (1).  1899. 


—  50 

—  45 

—  40 

—  35 

—  30 

—  25 

—  20 

—  15 

—  10 

—  5 
0 

+  5 
10 
15 
20 

+  25 


1,5572 
1,5452 
1,5331 
1,5211 
1,5090 
1,4968 
1,4846 

1,4724 
1,4601 
1,4476 
1,4350 
1,4223 
1,4095 
1,3964 
1,3831 
1,3695 


-25 
30 
35 
40 
45 
50 
55 
60 
65 
70 
75 
80 
85 
90 
95 
+  100 


,3695 
,3556 

,34" 
,3264 

,31" 
,2957 
,2797 
,2633 
,2464 
,2289 
,2108 
,1920 
,1726 
,1524 
,1315 
.1100 


Valeotioer. 


160 


63  i 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  (s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen {d)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4^ 


Lit.  S.  i6i. 


Schwefelkohlenstoff  CS^. 

NachWüllner  u.  Grotrian.  i88o. 


d 


+45,38 
52,17 
53,53 
59,94 

+64,24 


0,002934 
0,003559 
0,003709 
0,004452 
0,005000 


d 


+66,96 
70,10 
75,55 

+85,03 


0,005376 
0,005797 
0,006658 
0,008361 


Nach  Batelli  (i).   1891. 


-  29,34 
23,41 
14,01 

—  3,06 

+  8,26 
16,37 
22,44 
57,08 
78,82 
99,24 

+  130,48 


0,00004882 

0,00014639 

0,00030710 

0,0005103 

0,0007992 

0,0010964 

0,0013642 

0,0040642 

0,007288 

0,011671 

0,02166 


+159,10j 
171,52! 
183,40j 
193,05! 
209,321 
217,35| 
229,46 
262,8 
271,6  I 
273,0  j 

+273,05; 


0,03484 

0,04185 

0,05846 

0,07309 

0,09907 

0,11627 

0,14205 

0,25700 

0,3215 

0,3679 

0,3772 


Stickoxydul  iVgO. 

Nach  Cailletet  u.  Mathias  (i). 
i886. 


d 


—28,0 
—23,5 
—20,6 
—18,0 
-12,2 
-  7,3 
-1,5 

+  M 
9,0 
9,2 

14,1 
14,5 
19,8 
20,7 
23,7 
25,4 
28,0 
30,7 
32,8 
+33,9 

(■»  =  o>342  +  0,00  j66«  + 
I  (/  =  0,5099  —  0,00361 1 


1,0003 

0,981 

0,953 

0,866 
0,846 


0,800 

0,758 

0,698 


0,0378 
0,0413 


0,0566 

0,0785 


0,1066 
0,1284 


0,1532 

0,1782 
0,2023 
0,2266 
0,2500 
0,2650 

0,0922 


0,0714 


V36,4  -  i) 


Stickoxydul.      (Fortsetzung.) 

Nach  Viliard.   1894. 


0 

+    5 

10 

17,5 

26,5 

32,9 

34,9 

+  36,3 


0,9105 

0,885 

0,856 

0,804 

0,720 

0,640 

0,605 

0,572 


0,087 
0,099 
0,114 
0,146 
0,207 
0,274 
0,305 
0,338 


Stickstoff  K,- 

Nach  Baly  u.  Doanan. 


1902. 


—205,0  ;0, 

—204,5 

—204,0 

—203,5 

—203,0  |o 

—202,5  ja 

-202,0 

—201,5 

—201,0 

—200,5 

—200,0  [o 

—190,5  a 

—199,0 

—198,5 

—198,0 

—197,5 

—197,0 

—196,5 

—196,0 

—195,5 

—195,0 

—194,5 

—194,0 


8537 
8514 
8492 
8469 
8446 

8423 
8400 

8377 
8354 
8331 


8286 
8263 
8240 
8217 
8194 
8171 
8148 
8126 
8103 


8057 
8034 


-194,0 
-193,5 
-193,0 
-192,5 
-192,0 
-191,5 
-191,0 
-190,5 
-1}K),0 
-189,5 
-189,0 
-188,5 
-188,0 
-187,5 
-187,0 
-186,5 
186,0 
-185,5 
-185,0 
-184,5 
-184,0 


0,8034 
0,8011 
0,7088 

0,7965 
0,7942 
0,7920 
0,7897 
0,7874 

0,7851 
0,7828 

0,7805 
0,7782 
0,7759 
0,7737 
0,7714 
0,7691 
0,7668 

0,7645 
0,7622 

0,7599 
0,7576 


0.853  736  -  0.004 


76  (J  +  205)) 


Nach  Oewar  (2).   1904. 


-252,5 
-210,5 
-195,5 


1,0265 
0,8792 
0,8042 


Tetrachlorkohlenstoff 

CGI,. 
Nach  Youag.    1910. 


0 

+  20 
+40 


1,63255 

1,5939 

1,5557 


d 


(0,0003) 
(0,0008) 
(0,0017) 


Tetrachlorkohlenstoff. 

(Fortsetzung.) 


+  60 

70 

80 

90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
280 
+  283,15 

/s  +  d 


1,5165 
1,4963 
1,4765 

1,4554 
1,4343 
1,4124 
1,3902 
1,3680 
1,3450 
1,3215 
1,2982 

1,2734 
1,2470 
1,2192 
i,i888 
1,1566 
1,1227 
1,0857 
1,0444 
0,9980 
0,9409 
0,8666 

0,7634 
(krit)  o. 


(0,0033) 
0,004570 
0,006083 
0,007955 
0,01027 
0,01307 
0,01639 
0,02037 
0,02500 
0,03040 
0,03650 
0,04367 
0,05249 
0,06250 
0,07418 
0,08787 
0,1040 
0,1232 
0,1464 

0,1754 
0,2146 
0,2710 

0,3597 
5576 


=  0,8165  ~"  0,0009564' 
-|-  0,000000 1480 '- 1 


Toluol  C,ff,. 

Nach  von  Hirsch.  1899. 


+  190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 

+  280 


0,687 
0,672 
0,658 
0,644 
0,630 
0,614 
0,594 
0,574 
0,554 
0,534 


0,022 
0,026 
0,030 
0,035 
0,040 
0,048 
0,057 
0,066 
0,076 
0,085 


0,4464  —  0,000  483 1 


Wasserstoff  ^a- 

Nach  Dewar  (2).   1904. 


-259,9 

-258,29 
-252,5 


0,0763        , 

0,0754  ii 

0,0700    ' 


Valentiner. 


63k 


161 


Dichte  reiner  Substanzen  im  flüssigen  [s)  und  im  gesättigt- 
dampfförmigen ('/)  Zustande,  bezogen  auf  Wasser  von  4^ 

Lit.  hierunter. 


o-Xylol. 


P-Xy\ol      |m-Xylol.  C^Sio 


Nach  von  Hirsch.   1899. 


+  190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 

+280 


0,716 

0,705 
0,694 
0,682 
0,670 
0,656 
0,641 
0,625 
0,609 
0,593 


0,014 
0,016 
0,019 
0,021 
0,024 
0,028 
0,034 
0,040 
0,046 
0,052 


(*  +  d 


=  0,4578 
0,000481 1\ 


0,620 
0,612 
0,603 
0,594 
0,585 
0,575 
0,562 

0,548 

0,534 
0,520 


0,028 
0,030 
0,032 
0,035 
0,038 
0,041 
0,045 
0,051 

0,057 
0,062 


{0  +  d 


=  0,390a 
0,000344(1 


0,690 
0,678 
0,666 
0,654 
0,642 
0,629 
0,615 
0,600 
0,585 
0,570 

/'  +  d 


0,020 
0,023 
0,026 
0,030 
0,034 
0,038 
0,043 
0,048 
0,054 
0,060 


=  0,4385 
,000438«! 


Zinnchlorid  SnCl^. 

Nach  Yoaag.   1910. 


0 

+  20 
40 
60 
80 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 
200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
280 
1+318,7 


i:- 


2,27875  (0,00009) 

2,2262  (0,0002) 

2,1749  \   {0,0007) 

2,1231  (0,0015) 

2,0717  {0,0031) 

2,0186  0,005747 

1,9916  0,007610 

1,9639  0,009921 

1,9357  0,01274 

1,9073  o,oi6i8 

1,8772  0,02033 

1,8481  0,02513 

1,8182  0,03077 

1,7873  i   0,03738 

1,7556  I  0,04535 

1,7224  0,05459 

1,6866  0,06515 

1,6488  0,07728 

1,6090  0,09149 

1,5667  0,1083 

1,5221  '  0,1280 

,  1,4747  0,1520 

1,4219  0,1812 

1,3628  0,2160 

(krit.)  0,7419 

—  =  1,1387  —  0,001 2760 


+  0,00000009 


"■•) 


Literatur,   betreffend  Dichte  reiner  Substanzen    im   flüssigen  und 
im  gesättigt-dampfförmigen  Zustande. 


Amagat,  C.  r.  114,  1093;  1892. 

Andr^eff,  Lieb.  Ann.  110,  i;  1859. 

Ansdell,  Chem.  News.  41,  75;  1880. 

Baly  u.  Donnan,   Joum.  chem.  Soc.  81,  911; 

1902. 
Battelli(i),  Mem.  Tor.  (2)  41,  i;  1890,  42,  i; 
1891. 
„      (2),  „  44,  i;  1893. 

„  (3),  Ann.  chim.  phys.  (6)  26,  38;  1892. 
Behn,  Ann.  Phys.  (4)  3,  733;  1900. 
Behn  u.  Kiebitz,  Ann.  Phys.  {4)  12,  421;  1903. 
Cailletet  u.  Mathias  (i),  Joum.  phys.  (2)  5, 
549;  1886. 
(2),  C  r.  104,  1563;  1887. 
Crommelin,  Comm.  Phys.  Lab.  Leiden,  No.  115 

u.  118;  1910. 
Dewar  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  69,  360;  1902. 
(2),  „  73,  251;  1904. 


Dieterici,  ZS.  ges.  Kälte-Ind.  11, 21  u.  47;  1904 
V.  Hirsch,  Wied.  Ann.  69,  456;  1899. 
Knietsch,  Lieb.  Ann.  259,  100;  1890. 
Lange  (i),  ZS.  angew.  Ch.  1899,  275. 
(2),  „  1900,  683. 

„       (3),  ZS.  ges.  Kälte-Ind.  5,  39;  1898. 
Mathias,  C  r.  148,  1102;  1909. 
Mathias  u.  Kamerliogh  Oanes,  Comm.   Phys. 

Lab.  Leiden,  No.  117;  191 1. 
Olszewski,  Krak.  Anz.  1901,  No.  9,  453;  PhiL 

Mag.  (6)  3,  535;  1902. 
Travers,  Senter,  Jacqnerod,  Proc  Roy.  Soc 

70,  484;  1902. 
Villard,  C.  r.  118,  1096;  1894. 
Wälioer  u.  Qrotrian,  Wied.  Ann.  11,  556;  iSSo. 
Yoaof,  Dublin  Proc  12,  374;  1910. 
Young  u.  Fortey,   Joum.  chem.  Soc.  81,  783; 

1902. 


PhysikaUsch-chemische  Tabellen.    4-  Aufl. 


VateotJner.    ii 


162 


64 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 

Aufgenommen  sind  die  Grenzen  der  zuverlässigen  Bestimmungen,  ferner  einzelne  genaue 
Beobachtungen  und  endlich  in  der  zweiten  Spalte  ein  Mittelwert  oder  auch  eine  Einzelangabe. 
(Literatur  s.  Tab.  65,  S.  169.)  Wo  neben  dem  Autornamen  die  direkte  Quellenangabe  fehlt,  ist 
zunächst  die  Literaturtabelle  S.  169  zu  berücksichtigen.  Im  übrigen  beziehen  sich  die  den 
Beobachtern  beigefügten  Jahreszahlen  auf  den  „Jahresbericht  über  die  Fortschritte  der  Chemie". 
s  mi/4  bedeutet  spez.  Gew.  des  Stoffes  bei  mittl.  Temp.,  bez.  auf  Wasser  von  4"  =  i 
« 12/4        „  „        „        „        „        „  12«,    „      „        „         „    40  =  I 

usw.     Die  Angaben  ohne  Bezeichnung  gelten  für  mittlere  Temperaturen. 

T  bedeutet  die  absolute  Temperatur,  t  die  Temperatur  in  Celsiusgraden. 
Abkürzungen  des  Zitats  (wie  z.  B.  [K.  S.  41]  beziehen  sich  auf  die  Zusammenstellung  S.  169. 


Aluminium. 

Käufliches  Blech:  «20V4*'  (vac.)  =  2,713 

[K.  S.  4I-] 

Rein:  «  4/4  =  2,583  [Mallet  1882.] 

Draht  (frei  von  Si02),  kalt  gezogen,  hart 

8  2074"^  (vac.)  =  2,699 

„         „      „       „  bei  470"  angelassen, 

weich  s  2074"  (vac.) 

=  2,703      [K.  S.  41] 

8  20°  =  2,70  \      [Toepler, 

«  beim  Sm.  (720")  >  Ann.  Phys.  (3) 

flüssig  =  2,426  J  68,343;  1894.] 

Handelsaluminium:       ^[Richards,  Journ. 

«  =  2,66  iprankl.  Inst.  138, 

Geschmolzen:  s  =  2,54)      51;  1894.] 

Antimon. 

«  i7,5*'/4'*  =  6,67  Maey  [M.  42.] 
«  20"  =  6,62.  [Toepler,  Ann.  Phys.  [3]  53, 

343;  1894.] 
Im  Vakuum  destill. 

a)  ungepreßt :  «  20/4  = 

6,6178,  }[K.R.S.  34.] 

b)  auf  loooo  Atm.  gepreßt: 

s  20/4  =  6,6909. 
Flüssig:  «  Sm  =  6,410.       [Toepler,  1.  c] 
s  698°  =  6,55  1  [Chretien,  Guin- 
«11560=6,45  jchant,  C.  r.  142, 
709;  1906.] 

Argon. 

Gasförmig:  Siehe  Tab.  62,  S.  148. 

Flüssig:  8  Kp.  =  1,212  [Ramsay,  Travers: 

ZS.  ph.  Ch,  38,  686;  1901.] 

„       «T=  1,42333—  18  —  1830 

0,006467  (T— 840)  I  8  —  185" 

„     [Baly,  Donnan,   Journ.    8  —  187" 

chem.Soc.81,9i4;i902]  J  s  — 189" 

Arsen. 

a)  Grau-metallisch,  rhomboedrisch 

»  14/4  =  5,723- 
[Bettendorff,  Lieb.  Ann.  144, 112;  1867.] 
nach  d.  Schmelzen:  «19/4  =  5,701. 
[Mallet,  Chem.  News  26,  97;  1872.] 


2,70 


6,62 


1,3845 
1,3975 
1,4104 

1,4233 
5,72 


Arsen.   (Fortsetzung.) 

b)  Schwarz  (grau),  Arsenspiegel  [rhomboe- 
drisch, Erdmann,  Reppert,  Lieb.  Ann. 
361,  i;  1908;  monoklin,  Linck,  ZS. 
anorg.  Ch.  66,  393;  1908.] 

s  14/4  =  4,71.  [Bettendorff,  1.  c] 

8  20"  =  4,64.  [Erdmann,  Reppert,  1.  c] 

c)  Braun,  amorph 

*  15°  =  3,70.  [Geuther,  Lieb.  Ann.  240, 
208;  1887.] 

8 20"  =  3,67 — 3,69.  [Erdmann, Reppert, 

1.  c] 

d)  Gelb,  regulär 

«  —  50"  =  2,35  \  [Erdmann,  Reppert, 
8 -f  18"  =  2,03  /  I.e.] 

[  Nach  Linck,  I.e.  sind  diese  Zahlen  falsch.] 

Baryum. 

so"  =  3,8.    [Guntz,  BulL  Soc.  chim.  (3) 
29,  483;  1903.] 
Rein,  sublimiert,  s  =  3,78. 

[Guntz,  C.  r.  141,  1240;  1905,] 

Beryllium.  1,73—2,13 

2,0-2,13.    [Reynolds  1880.] 
s  20"  =  1,85.    [  Humpidge  1886.] 
Krystallisiert :  s  15"=  1,73.       [Lebeau, 
Ann,  chim.  phys.   (7)  16,  498;   1899.] 

Blei. 

Gegossen:    »  24/4  =  11,341,  8  0/4  = 

",352. 

Gewalzt:  s  24/4  =  11,346—11,353- 

„        «  0/4  =  11,358—11,365.  [Reich 

1859.] 
8  16/4:  11,335 

Unter  hohem  Druck  zu  Draht 
gepreßt  8  16  =  11,335  J  [Sp.43.] 

Zu  Draht  gepreßt  u.  angelassen 
8  16°  =  11,341 

Im  Vakuum  destilliert: 

a)  ungepreßt  s  20/4  = 

",3415,  }[K.R.S.34-] 

b)  auf  10  000  Atm.  gepreßt 

8  20/4  =  11,3470  j 

Koppel. 


3,8 


1,93 


",34 


64  a 


163 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 


Blei.     (Fortsetzung.) 

s  325'':   fest  =  11,005;  flüssig  =  10,645. 
[Vicentini  u.  Omodei  1888.] , 
Flüssig:  10,37.  [  Roberts  u.Wrightson  1881.] 

Bor.      Krystallisiert. 
Als  „  Krystallisiertes  Bor"  sind  schwarze 
rhombische    und     gelbe    quadratische 
Kr>stalle  beschrieben,  deren  Zusammen- 
setzung  AlB,g    («  18/4  =  2,554)    und 
C2AI3B44  («  18/4  =  2,590)  ist.  [Hampe 
1876;    H.   Biltz,    Ber.   ehem.  Ges.   41, 
2634;  1908;  43,  297;  1910.] 
Amorph  (rein) :  »  —  2,45.   [Moissan,  Ann. 
chim.  phys.  (7)  6,  311;  1895.]' 

Brom.     Flüssig.  » »1/4 

«  o,  4  =  3,186.  [Pierre  1848,  Quincke  1868, 
J.  D.  van  der  Plaats  1886.] 
«  20,4  =  3,120.    [Pierre  1848.] 
»  25, 4  =  3,1023.  [Andrews,  Cailton,  Joum. 
Amer.  ehem.  Soc.  29,  688;  1907.]' 
«  bei  d.  Siedepunkte  =  2,9483. 

[Ramsay,  Ber.  ehem.  Ges.  13;  1880.] 

Cadmium.  8,54—8,69 

Gewalzt:  «  16"  =  8,6603 
Gepreßter  Draht: » 16»  =  8,6558 
„  „    b.Sm.  angelassen 

» 16»  =  8,6633  J 
Im  Vakuum  destilliert: 

a)  ungepreßt :  «  20/4  = 

8,6482 

b)  gepreßt:  (10 000  Atm.) 

«  20,4  =  8,64766 

c)  Draht,  kalt  gez(^en: 

8  20/4  =  8,6379 

d)  „      kalt  gezogen  und 
bei  270**  angelassen: 

'  20/4  =  8,6434 
«  siS'':   fest  =  8,366;    flüssig  =  7,989.] 
[Vicentini  u.  Omodei  1888.] 
Flüssig,  s  beim  Smp.  =  7,975 
[Toepler,  Ann.  Phys.  (3)  53,  343;  1894.] 

Cäsium.  8  15/4 

[Setterberg  1882.] 

»20/4  (vac):  1,87.     [R.  B.  44.]  ; 

Fest :      8  26"  =  1,886  \  [  Eckardt,  Graefe, 

Flüssig:  «  27"  =  1,836  ^  ZS.  anorg.  Ch.  23, 

«40»  =1,827  ^       379;  1900.] 

Calcium. 

Elektrolyt,  m.  99,2 <Vo  Ca: 
« iS"  =  1.5540      [v.  Lengyel,  Chem.  i 
Zbl.  1908,  11,  262.]; 
«       =1,59         [Ruff,   Plato,     Ber.  i 
chem.  Ges.  36,  3617;  1902.] 


[Sp.43] 


[K.  R.  S.  I 
34-] 


[K.S.41.] 


2,5; 


3,14 


8,64 


1,55 


(Fortsetzung.) 


7,85—7,88 

7,79  -  7,85 
7,60—7,80 

7,58—7,73 
7,03—7,13 


DJ 

< 

0 

Vi 

er 

9: 

z  • 

0 

3 

sr  , 

3 

3 

i 

C), 

[K.S.  i 

) 

41 

]    ; 

6,8 


6,7 


Calcium. 

s  29,2°  =  1,5446.  [Goodwin,  Proc  Amer. 
Phil.  Soc.  43,  381;  1904.]; 
99,3 — 99,6 **o  Ca:   «  =  1,548.     [Moissan, 
Chavanne,  C  r.  140,  122;  1905.] 
Dest.  Metall:  «  =  1,52.  [Arndt,  Ber.  chem. 
Ges.  37,  4733;  1904.] 
Cer.  6,628 — 7,04. 

[Hillebrand  u.  Norton  1875.] 
Elektrolyt  Metall  mit  99,92''/oCe :  «=6,786. 
[Muthmann,  Hofer  u.  Weiß,  Lieb.  Ann. ; 
320,  231;  1902.] 
Rein :    «  =  7,04.     [Muthmann   u.  Weiß,  t 
Lieb.  Ann.  331,  i;  1904.]! 

Chlor. 

Gasförmig.     Siehe  Tab.  62  a,  S.  149. 

Flüssig:  8  beim  Kp.  (—33,6«*)  =  1,5071. 
[D.  R.  33.] ; 

«b.  Kp.  ( — 33,7')  =  i,568|[Johnson,Mc.In- ' 

8t  =  1,725  —  0,00243  ItoshjJour.Amer. 
(ioo  +  t)J**^-  Soc  31, 
^         '  1138;  1909.] 

«  bei  verschiedenen  Temp.  vergl.  Tab.  63. 
Chrom. 

s  16»  =  6,737;  6,7179. 

[Glatzel,  Ber.  chem.  Ges.  23, 
3127;  1890.], 
Rein,  im  elektr.  Ofen  geschmolzen:  j 

s  20**  =  6,92.  [Moissan,  C  r.  116,  349; ' 

1893.] 
Eisen. 

Reines  Eisen 

Schmiedeeisen : 

Stahl: 

Weißes  Gußeisen: 

Graues  Gußeisen: 

Klaviersaitendraht  (0,2 — 0,4  •/«  C) 

ung^lüht :  8  20/4  =  7,78 

geglüht :      s  20  4  =  7,80 
Flüssiges  Eisen:  6,88. 

[Roberts,  Wrightson  i88i.]i 

Erbium.  t 

Handelspräp.  «  =  4,77.  i 

[St  Meyer,  ZS.  ph.  Ch.  37,  237;  1901.]  , 

Fluor.  ! 

Gasförmig.    Siehe  Tab.  62  a,  S.  149-         j 

Flüssig:  8  (—200**)  =  1,14.        [Moissan,  \ 

Dewar,  Bull.  Socchim.  (3)  17, 931 ;  1897.]  i 

8  beim  Kp.  (—187°)  =  1,108. 

[D.  R.  33.] 

Gadolinivun. 


Koppel.    II* 


7,86 


164 


64b 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 


Gallium. 

s  23/4  =  5,921 ;  s  24,5*4  =  5,930 

[Lecoq  de  Boisbaudran  1876.] 
Germanium,  « 20/4 

[Winkler  1886.] 

Gold. 

Gegossen:  s  17,5/4  =  19,28—19,31. 
Gepreßt:    s  17,5/4  =  19,31—19,32. 

[G.  Rose  1848.] 
Geschmolzen:  s  18/4  =  19,20. 

[Tilden  1898.] 
Draht,  ausgeglüht,  weich, 

s  20/4  =  19,2601 
„      kalt  gezogen,  hart, 
8  20/4  =  19,2504 
Krystallisiert  aus  Lös.  gefällt:  s=  i9,43i- 
[Averkieff,  ZS.  anorg.  Chem.  36, 
329;  1903.] 
Im  Vakuum  destilliert: 

a)  ungepreßt:  »  20/4  —  18,8840, 

b)  gepreßt  (10  000  Atm.):  S20/4  — 

19,2685. 
[K.  R.  S.  34] 
Helium. 
Gasförmig.     Siehe  Tab.  62  a,  S.  149. 

[Kamerlingh  Onnes, 


5,92 

5,459 
19,3 


>[K.  S.  41.] 


Flüssig:  »Kp  =  0,122 
«-271,53"=  0,146 


Versl.  Akad.Weten- 

schap.   Amsterdam 

1911,  II 87. 

Indium. 

s  16,8/4  =  7,413   [Winkler  1867.] 
s  13/4  =  7,12 
[Thiel,  Ber.  chem.  Ges.  37,  175;  1904.] 

Iridium. 

« 17,5/4  =  22,395. 

[Deville,  Debray  1875.] 

Gegossen  und  gehämmert:  (99,7 "/<>  Ii"  u. 

0,15  "/o  Pt)  8  =  22,4.    [Mylius  u.  Dietz, 

Ber.  chem.  Ges.  31,  3188;  1899.] 

Jod.  Fest:  s  17/4 

[Gay-Lussac  1814.] 

84/4  =  4,933.     [Ladenburg,   Ber.  chem. 

Ges.  36,  1256;  1902.] 

«—1880  =  4,8943.  [D.  35.] 

Flüssig:  «  beim  Kp.  u.  i  Atm.  (+ 184,35 ") 

=  3,706.  [D.  R.  33.] 

Kalium.  s  15/4  =  0,866. 

[Gay-Lussac  u.  Thenard  1811.] 
s  13/4  =  0,874,  s  18/4  =  0,8754. 

[H.  Baumhauer  1873.] 


7,2 


22,4 


4,942 


0,86 


Kalium.    (Fortsetzung.) 
«20/4  (vac.)  =  0,8621.  [R.  B.  44.] 

«  62,1 0  fest:  0,851;  flüssig:  0,8298. 

[Vicentini  u.  Omodei  1888.] 

Kobalt.  8,3—8,8 

Durch  H2  red.,  geschmolzen :  s  15"'  =  8,8. 
[Copaux,  C.  r.  140,  657;  1905.] 
Geschmolzen:  s  21/4  =  8,718. 

[Tilden,  Chem.  News.  78,  16;  1898.] 

Kohlenstoff. 

a)  Diamant: 

s  m/40  =  3,4701  bis  3,5585,  je  nach 
Material.  [Liversidge,  Amer.  chem. 
Soc.  J.  16,  205;  1904.] 
8  —  1 63,6/4  =  3,5 1 9 ;  « — 38,4"  =  3,5 1  o  ; 
s  4-  18/4  =  3,514.  [Cohen,  Olie,  ZS. 
phys.  Ch.  71,  385;  1910.] 

b)  Graphit:  2,17 — 2,32. 

[Rammeisberg  1873.] 
Künstl.  Graphit,  je  nach  Darstellung: 
2,10 — 2,25.  [Moissan,  C.  r.  119, 

980;  1894.] 
Alle  natürl.  'u.  künstl.  Graphite  nach 
Reinigung  u.  Pressung:  s  150/4O  =  2,255. 
[  Le  Chatelier,  Wologdine  C.  r.  146,  49 ; 

1908.3 
8  170  =  2,099       . 
8-1880  =  2,130}^^- 35-] 

8  +  18/4  =  2,216;  8—  38/4  =  2,217; 

s  —  163,6/4  =  2,223.  [Cohen,  Olie  1.  c] 

c)  Gaskohle:  1,885.  [Mene  1867.] 
Kokoskohle :  s  =  1,860.  [Titoff.  ZS.  phys. 

Ch.  74,  647;  1910.] 
„  8  =  1,67.     [  Homfray,    ZS. 

phys.  Ch.  74,  152;  1910.] 
Ruß,    Zuckerkohle,    Holzkohle,    Glüh- 
fäden, m.  Chlor  und  durch  Evakuieren 
und  Pressen  behandelt: 
8  =  1,70  —  1,80,    [  Le  Chatelier,  Wolog- 
dine, C.  r.  148,  1715;  1909.] 
Acetylenkohie :  «  =  1,919.  [Mixter,  Sill. 
Journ.  (4)  19,  434;  1905.] 
Krypton. 
Gasförmig.    Siehe  Tab-  62  a,  S.  149. 
Flüssig:  8  =  2,155  bei  ca.  — 1460. 
[Ramsay  u.  Travers,  ZS.  phys.  Ch.  38, 
688;  1901.] 

Kupfer. 

Gegossen : 

Draht: 

Gehämmert:     8,919—8,959 

Elektrolytisch:  8,884—8,952 


8,6 


3,51 


8,30  —8,921 

8,930—8,949  \  q 


m 

V) 

z 

3* 

§• 

u. 

3- 

f^ 

s 

3 

< 

3* 

n 

2,3 


2,17 


8,933 


II 


Koppel. 


64  c 


165 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 

Kupfer.    { Fortsetzung. ) 

Nickel.                               8.57—8,93      8,8 

Elektrolytisch:  «  Tn/4  =  8,952. 

Gegossen :  sm/4  =  8,90.  [Schröder  1859.] ; 

[Schröder  1859  u.  neuere  Zahlen.] 

Geschmolzen:  «  21  4  =  8,790.                    ; 

Im  Vakuum  destilliert; 

[Tilden,  Chem.  News.  78,  16;  1898.] ; 

a)  ungepreßt:              »20/4  =  8,93258 

s  15«  =  8,8.-                           j 

b)  gepreßt  (öoooAtm.):    „    =8,93391 

[Copaux,  C.  r.  140,  657;  1905.]  j 

c)      „    (looooAtm.):    „    =8,93764; 

Draht,   kalt  gezogen,  hart  ] 

i 

[K.  R.  S.  34,  siehe  auch  K.  S.  41.] 

8  20/4  =  8,7599 

i 

Flüssig  =  8,217. 

Draht,  kalt  gezogen,  ange- 

[K. S.  41.] 

[Roberts  u.  Wrightson  1882.] ; 

lassen,  weich,  «  20 '4  = 

) 

Lanthan.                   6,05—6,16  6,1 

8,8439. 

.; 

[Hillebrand  u.  Norton  1875.] 

Änderung  von  «  m.  Temp.  siehe  Schlett, 

[Muthmann  u.  Weiß,   Lieb.  Ann.  331, 

Ann.  Phys.  (4)  26,  201;  1908. 

i;  1904.]    6,15 

Niob. 

Lithium.                                   0,534 

! 

«15/4  =  7,05-                     [Roscoe  1878.] 

Metall    m.    0,27*^0    AI    u.    0,14 ",'0    Fe: 

Geglüht:  7,37.                 [Marignac  1868.] 

«  20/4  (vac.)  =  0,537.  i 

M.  Mischmetall  hergestellt:   «  15"  =  8,40 

Reines  Metall:        «  20  4  (vac)  =  0,534, ! 

bis  8,43.  [Muthmann,  Weiß,  Lieb.  Ann. 

[R.  B.  44-]  1 

365,  58;  1907-] 

Magnesiiun.             1,69—1,75  1,74 

Reines  Metall,  geschmolzen:  s  =  12,7        1 

«  5/4  =  1,743.                     [Bunsen  1852.] 

[v.  Bolton,  ZS.  Elch.  13,  145;  1907.]! 

1,75.                   [Deville  u.  Caron  1857.] 

Osmium.                                :  22.48 

Mangan.                   7,10—8,03 '  7,39 

Kryst  22,477.    [Deville  1876.] 

7,14—7,21.                        [Brunner  1857.] 

N 

8  22/4  =  7,376. 

Palladium.               10,9—12,1  11,5    || 

[Glatzel,  Ber.  ehem.  Ges. 

Gegossen:  «  22,5"  =  11,4. 

22,  2857;  1889.]  1 

[Deville  u.  Debray  1859.] 

7,231.              [Bullock,  Chem.  News  60, ; 

Gegossen  u.  gehämmert  (99,9"  0  Pd.): 

20;  1889,]  • 

s  =  11,9.    [Mylius  u.  Dietz,  Ber.  ehem. 

Pulverig  (aus  Amalgam) :  «  TO/4  =  7,4212.  ' 

Ges.  31,  3188;  1899.] 

[Prelinger,  Mon.  Chem.  14,  370;  1893.] ; 

Molybdän.                              ;  9,0 

Phosphor. 

Kohlenstoffhaltig:  8,60.     [Debray  1858.]  '• 

(über  die  Modifikationen s.Tab.  66,  S.i98f.) 

1 

Kohlenstofffrei,  elektr.  geschmolzen: 

a)  Weiß:  «  0/4  =  1,8365.                          ;    1,83 

«  =  9,01.                                                    1 

[Pisati  u.  de  Franchis  1875.] 

[Moissan,  C.  r.  120,  1322;  1895.3! 

s  18"  =  1,831. 

Natrium.                                 0,97 

[Boeseken,  Rec  P.-B.  26,  289;  1907,] 
8  24,2/4  =  1,828.           [Damien  1881.] 

«  20,4  (vac)  =  0,9712.            [R.  B.  44.]  i 

8  44,5/4:  fest  =  1,814,  flüssig =1,7555. 

8  0/4  =  0,9721. 

[Damien  1881.] 

[Hagen,  Ann.  Phys.  (3)  19;  436;  \ 

s  44,5":  fest  =  1,805,  flüssig  =  1,745. 

1883.1 ; 

[Hess,  Phys.  ZS.  6,  186,  1905.] 

«—188°  =  1,0066.                        [D.  35.]i 

8  b.  d.  Siedepunkte  =  1,485. 

«gTfö**:  fest  =  0,9519;  flüssig  =  0,9287.  j 

[Ramsay  u.  Masson,  Ber.  ehem.  Ges.  1880.] 

[Vicentini  u.  Omodei  1888.]  i 

b)  Rot: 

«  0*  =  2.1=5 2,^4. 

2,20 

8  bei  d.  Siedepunkte  =  0,7414.                 j 

[Ramsay,  Ber.  chem.  Ges.  13;  1880.]  j 

[Troost  u.  Hautefeuille  1874.] 

Neodym.                                 6,96 

Gereinigte   Handelspräparate:   «  18/4: 

[Muthmann  u.  Weiß,   Lieb.  Ann.  331,  ] 

2,18—2,23.    8  ist   abhängig  von  der 

i;  1904.] 

Darstellungsart   und  kann  bis  «  18/4 

Neon. 

=  2,34  steigen.  [Cohen,  Olie  ZS.  phys. 

i  Gasförmig.     Siehe  Tab.  62  a,  S.  149- 

Chem.  74,  i;  1910.] 

Koppel. 


166 


64  d 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 


Phosphor.     ( Fortsetzung. ) 

c)  Metallisch:  s  15,5°  =  2,33.     [Hittorf.] 
„  bleifrei:  «  =  2,31—2,33. 

[Stock,  Gomolka,  Ber.  ehem.  Ges.  42, 
4510;  1909.] 

Platin. 

Gegossen  u.  gehämmert  (sehr  rein): 
8  =  21,4.  [Mylius  u.  Dietz,  Ber.  ehem. 
Ges.  31,  3188;  1899.] 
Geschmolzen:  «  18/4  =  21,294. 

[Tilden,  Ghem.  News  78,  16;  1898.] 
Rein,  nach  Ausglühen: 

s  20/4  =  21,4403 
Draht,  kalt  gezogen: 

s  20/4  =  21,4133 
Abhängigkeit  v.  s  v.  Temp.  siehe  Schlett, 
Ann.  Phys.  [4]  26,  201;  1908. 
Platinschwamm:  16,32 — 21,24. 

„  s  24/4  =  21,16. 

[Archibald,  ZS.  anorg.  Ch.  66,  169;  1910.] 

Praseodym. 

[Muthmann    u.    Weiß, 


[K.  S.  41.] 


Lieb. 


Ann.  331, 
j ;  1904.] 


Quecksilber. 


s  —  20"  bis  s  360"  s.  Tab.  18  u.  19. 
s  —  38,85/4 :  fest  =  14,193-  [Mallet  1877.] 
s  —  38,85 ":  flüssig  =  13,6902. 

[Vicentini  u.  Omodei  1888.] 
Fest:  s  —  188"  =  14,383.  [D.  35.] 

Radium. 
Radiumemanation. 

Flüssig:  s  b.  Kp : 5,7.  [Gray,  Ramsay,  Jour. 

ehem.  Soc.  96,  1073;  1909.] 

Rhodium.  11,0—12,1 

.12,1.  [Deville  u.  Debray  1859.] 

Gegossen  und  gehämmert:   (98,4 Vo  Rh.; 

1,57«  Ir;  0,1  o'o  Ru;  Spur  Pt)  s  =  i2,6. 

[Mylius  u.  Dietz,   Ber.  ehem.  Ges.  31, 

3189;  1899.] 

Rubidium.  [Bunsen  1863.] 

Aus   d.   Schmelzfluß   erstarrt,   nicht  ge- 
preßt:  s  150  —  1,5220,     [Erdmann  u. 
Köthner,   Lieb.  Ann.  294,  62;  1896.] 
Metall  m.  0,16 °/o  Mg  u.  0,027»  Fe: 
8  20/4  (vac.)  1,532.  [R.  B.  44.] 

Ruthenium. 

8  0/4  =  12,259.  [Deville  1876.] 

Geschmolzen:  «  0/4  =  12,063. 

[Joly,  C.  r.  116,  430;  1893.] 


2,33 


21,4 


6,47 


12,1 


1,52 


12,26 


7,7  7,8 


Samarium. 

[Muthmann  u.  Weiß,  Lieb.  Ann,  331,  i, 

1904.] 

Sauerstoff. 

Gasförmig:  Siehe  Tab.  62  und  63. 
Flüssig:   Siehe  auch  Tab.  63. 
s  b.  Kp.  =  1,134.   [Ladenburg  u.  Krügel, 
Ber.  ehem.  Ges.  32,  1416;  1899.] 
Ä  — 183,60  =  1,1321.  [D.  R.  33.] 

8 — 182,5° (Kp)  =  1,1 181]  [Dewar,  Ghem. 
«  —  195,5"  =1,1700    News  84,  295; 

8  —  210,5"  =  1,2386  >  1901   u.  Proe. 

8  —  227°  (Sm)  =  1,27  Roy.Soe.Lond. 
sr=  1,5154  —  0,00442  T  j  73, 251;  1904.] 
g  _  iqg  00  0  =  I  22oi[Inglis  u.  Coates,  J. 

8-  193,96  °=I,203j  jg^g-, 

sr=  1,248874— 0,00481  (T— 68"). 
[Baly  u.  Donnan,  Ghem.  Soc.  J.  81,  911; 

1902.] 
Fest:  s  —  252,5"  =  1,4256.  [Dewar,  1.  c.] 

Schwefel. 

a)  Rhombisch.     (a-S.) 
Natürl. :  s  0/4  =  2,0748,  [Pisati  1874,] 

„      sm/4  =  2,070.  [Deville  1848.] 
Aus  CSj  kryst. :  s  wi/4  =  2,063. 

[Deville  1848.] 

8  17°  =  2,0522  I 

8  —  188"  =  2,0989  / 

b)  Monoklin.  {ß-S.)  Frisch:  8 «1/4= 1,958. 
e)  Amorph. 

Frisch,  weich:  s  ??i/4  =  1,919 — 1,928, 
[Deville  1848,] 
Flüssig:  8  113"  =  1,8114. 

[Vicentini  u.  Omodei  1888.] 

Selen  nach 
Saunders,  J.  phys.  Gh.  4,  491 ;  1900  [S.] 
u.  Coste  C.  r.  149,  674;  1909  [C.] 

a)  „Met."  kryst.  grau,  (in  CS2  unl.)  s  25  " 
[S.3  8  170  4,80-4,82  [C.] 

b)  Kryst.  rot  (aus  GS«)  [S.]  s  25« 
[C]  «  170  =  4,455. 

o)  glasig  (lösl  inCS2):[C.] 

.      p...      .    „  ,         S  170=4,302         [S.]    8  25« 

c)  „  Mussig    <  ^j  amorph,  rot.  (lösl.  in  CSa) : 

l        [S.]  8  25" 

Vgl.  Kruyt,  ZS.  anorg.  Ch.  64,  309;  1909. 

Silber.  10,25—10,57 

Gegossen:  10,424 — 10,511. 

8  13,2/4  =  10,467.       [Matthiessen  1860,] 

1)  8  wird  stark  durch  aufgenommene  Gase 
beeinflußt.    [K.  S.  41.] 


[D.  35.] 


4,28 
4,26 

10,50!) 


Koppel. 


64 


167 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 


Silber.    ( Fortsetzung. ) 
Im  Vakuum  destilliert; 

a)  ungepreßt:  s  20/4  =  10,4923 

b)  auf  10 000  Atm.  gepreßt: 

«  20/4  =  10,5034 
[K.  R.  S.  34-1 
Reines  Handelsmetall :  s  20/4  =  10,364. 

[K.  S.  41.] 
Elektrolytisch:  10,53. 
Flüssig:  «  =9,51- 

[Roberts  u.  Wrightson  1881.] 

Silicium. 

j  a)  Kryst. :  s  =  2,19  —  2,49.  [Winkler  1864,     2,34 
Wöhler  1856  u.  a.  Aut.] ': 
„     Metall  m.  98,6  "/o  Si.:  «  =  2,30. 
[Weiß,  Engelhardt,  ZS.  anorg.  Gh.  65, ; 
38;  1910.]; 

b)  Graphitartig:  2,004.     [Winkler  1864.];;    2,00 

c)  Amorph  (kastanienbraun):  «i5"-|   2,35 

[Vigouroux,  G.  r.  120,  367;  1895.]  j 

Stickstoff.  ! 

Gasförmig.     Siehe  Tab.  62  und  63. 

«  Sm  =  0,8792.  [Dewar  s.  u.]  ; 

«  Kp  =  0,7914.  [D.  R.  33.]  I 

s  Kp  =  0,8042.  [Dewar  s.  u.] : 

8  - 146,60(38,45 Atm.)=o,4522 1  (-^jQ^,.  j 
«-i53,7°(2o,7Atm.)=o,5842l  lewski  . 
8-193"  (i  Atm.)  =0,83  j  G.^r.  | 
18-202«  (0,105 Atm.)  =0,866  j  *^--^ 

8—198,30"  =  0,8297  \[Inglis  u.  Coates,  J. , 

«—193,93°  =  0,8084  /ehem.  Soc.  89, 886; 

1906.] 

Flüssig:  ST=  0,853736 — 0,00476  (T — 68").  ^ 

[Baly  u.  Donnan,  Ghem.  Soc.  J.  81,  912; : 

1902.] 

Vgl.  auch  Tab.  63. 

Fest:  8  —  252,5"  =  1,0265. 

[Dewar,  Proc  Roy.  Soc.  73,  251;  1904.] 

Strontium. 

2,504;  2,580.  [Mathi  essen  1855.]     2,54 

Präp.  m.  98,5"/oSr:  8  =  2,55.   [Glascock, 
Jour.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  1222;  1910.] 

Tantal.  16,6 

Geschmolzen  mit  o,5"/o  C         «  =  12,79 
[Moissan,  C.  r.  134,  211;  1902.] 
Rein:  s  =  16,64. 

[v.  Bolton,  ZS.  Elch.  11,  45;  1905.] 

8  16"  =  14,5.    [Muthmann,   Weiß,    Lieb. 

Ann.  365,  58;  1907.] 


Tellur. 

a)  Kiystallisiert.    a)  aus  der  Schmelze: 
s  (18"— 22")  =  6,338  ±  0,025. 

[Beljankin,  Gh.  Zbl.  1902,  I,  171.] 
« 18,2"  =  6,2459. 

[Pfiwoznik,  Ghem  Zbl.  1892,  II,  962.] 
8  =  6,243.    [Fay   u.    Gillson,    Amer. 
ehem.  Jour.  27,  81;  1902.] 
ß)  destilliertes  Ter 
8  20"  =  6,1993.  [Lenher,  Morgan,  Jour. 
Amer.  ehem.  Soc.  22,  28;  1900.] 
820/4  =  6,235.  [K.  R.  S.  34-] 

b)  Krystallinisches  Te  (aus  alkalischer  Lös.] 
««>  =  6,157  i  0,035.    [Beljankin,  1,  c] 

c)  Amorphes  Te:  8  =  5,93. 

[Rammeisberg  1875.] 
8  20  "  =  6,015  J^  0,031. 

[Beljankin,  L  c.] 


6,25 


Thallium. 

811/4  =  11,849. 
11,78—11,90. 

Thorium. 

Pulver:  8  17"  =  11,00. 


[de  la  Rive  1863.] 
[Werther  1864.] 


",85 


[Nilson  1882.]  j  11,00 

i 

I    4,5 


Titan. 

Geschmolzen  (2  "/o  G) :  8  =  4,87. 

[Moissan,  C.  r.  120,  293;  1895.] 

Ti  mit   1,560/0  H   u.  0,3  "/o  G:    8  19"  = 

5,174.    [Weiß,  Kaiser,   ZS.  anorg.  Gh. 

65,  345;  1910.] 

M.   Na  red.;   rein:   «  =  4,50.     [Hunter, 

Jour.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  330;  1910.] 

Uran.  [Zimmermann  1882.] 

Geschmolzen:  «  13/4  =  18,685. 


18,7 


[Roseoe  1869.]  j    5^5 


Vanadium. 

Pulver:  8  15"  =  5,5. 

Geschmolzen  (5"/o  G) :  8  20"  =  5,8. 

[Moissan,  G.  r.  122,  1299;  1896.] 
M.  Mischmetall  red.:  8  15"  =  6,02. 
[Muthmann,  Weiß,  Lieb.  Ann.  355,  58; 

1907.] 

Wasserstoff. 

Gasförmig.    Siehe  62  b,  S.  150. 
Fest:      8—259,9°  =0,07631    [Dewar, 
Flüssig :  8 — 258,29°= 0,0754 1  Proc    Roy. 
/  Soc.  78, 
„       8-252,5»  =o,o7ooJ^^j.  jg^^j 

Koppel. 


168 


64  f 


Spezifische  Gewichte  der  chemischen  Elemente. 

Wismut. 

9,80 

Zink.    (Fortsetzung.) 

s  TO/4  ==  9,759.                 [Schröder  1859.] 

Flüssig:  6,48. 

Elektrolytisch:  s  =  9,7474- 

[Roberts  u.  Wrightson  1881.] 

[Glossen,  Ber.  ehem.  Ges.  23;  1890.] 

Zinn. 

7,28 

Im  Vakuum  destilliert:  820/4  =  9,7814. 

a)  Rhombisch: 

[K.  R.  S.  34.] 

«15,80  =  6,56.      [Trechmann,    Joum. 

Gepreßter  Draht:  s  16^  =  9,8522. 

min,  Soc.  3,  186;  1880,] 

„             „    angelassen :  s  i6«=9,8354 

b)  Gewöhnliches,  tetragonal 

[Spring,  Bull.  Acad.  Belg.  1903,  1066.] 

Gegossen :  s  15°  =  7,2984. 

«271°  fest:  9,673;  flüssig:  10,004. 

[Stockmeier,  Verh.  Ges.  dtsch. 

[Vicentini  u.  Omodei  1888.] 

Naturf.  u.  Ärzte,  1893,  II,  i;  97.] 

Flüssig:  10,039. 

s  180  =  7,28. 

[Roberts  u.  Wrightson  1882.] 

[Jaeger,  Diesselhorst,  Abh.  Phys.-techn. 

Wolfram. 

19,1 

Reichsanst.  3,  266;  1900.] 
Geschmolzen,  m.  H2  red, :  515'  =  7,287. 

Pulver,  aus  WO«  durch  H2  reduziert. 

[Cohen,  Goldschmidt,  ZS,  phys.  Chem. 

8  m/4  =  19,129.                  [Roscoe  1872.] 

50,  225;  1905,] 

«  0/4  =  18,64.      [Pennington   u.    Smith, 

s—  163,3"  =  7,350-    [Cohen,  Olie,  ZS. 

ZS.  anorg.  Chem.  8,  198;  1895.] 

phys.  Chem.  71,  385;  1910.] 

Elektr.  geschmolzen  (kohlefrei):  s  =  18,7. 

Siehe  auch  Spring  [Sp.  43]  und  Kahl- 

[Moissan, Cr.  123,  13;  1896.] 

baum  u.  Sturm  [K.  S.  41]. 

Im.  Vac.  geschm. :  19,1.    [v.  Wartenberg, 

8  226,3"  fest:  7,1835;   flüssig:  6,988. 

Ber.  chem.  Ges.  40,  3287;  1907.] 

[Vicentini  u.  Omodei  1888.] 

Im  Vac.  geschm.:    s  20°  =  18,72.    Weiß, 

Flüssig:  7,025. 

ZS.  anorg.  Chem.  66,  279;  1910.] 

[Roberts  u,  Wrightson  1883.] ! 

Xenon. 

c)  Graue  Modifikation:                                 5,7 
s  18"  =  5,751,  [Cohen,  Olie,  ZS.  phys.  I 

Gasförmig:  Siehe  Tab.  62b,  S.  150. 

Ch,  71,  ^85;  1910.I 

Flüssig:   s  — 102"  =  3,52.      [Ramsay  u. 

«150  =  5,8466, 

Travers,  ZS.  phys.  Chem.  38,  688;  1901.] 

[Stockmeier,  I.  c] 

Ytterbium. 

s  —  163,3"  =  5,768,  [Cohen,  Olie,  1.  c] 
Flüssig:  [Day  u,  Sosmann  1911,  Privat- 

Yttrium. 

mitteilung] 

Handelspräp.:  s  150  =  3,80,    [St.  Meyer, 

s  250"  =  6,982        1000"  =  6,518 

ZS.  phys.  Chem.  37,  237;  1901.] 

s  3000  =  6,943         iiooO  =  6,459 
s  400"  =  6,875          1200"  =  6,399 

Zink.                           6,86-7,24 

7,1 

s  500"  =  6,814          1300°  =^  6,340 

Gegossen.   Längs,  abgekühlt:  7,10—7,16. 

s  600"  =  6,755         1400°  =  6,280 

Gegossen.    Rasch  abgekühlt:  7,04—7,14. 

s  700"  =  6,695         1500"  =  6,221 

[Rammeisberg  1880.] 

s  800"  =  6,637         1600"  =  6,162 

Gewalzt:  7,19. 

Ä  900«  =  6,578. 

Im  Vakuum  destilliert:                       ] 

Zirkonium. 

ZT 

a)  ungepreßt:  «  20/4  =  6,9225. 

Geschmolzen,  rein: 

6,4 

b)  gepreßt:  (looooAtm.):  s  20/4=7,1272] 

s  18/4  =  6,400,     [Weiß,  Neumann,  ZS. 

[K.   R.  S.  34-] 

anorg.  Ch.  66,  248;  1910.] 

Koppel. 


65 


169 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 

Die  erste  Spalte  enthält  neben  der  chemischen  Formel  der  Substanz  in  eckiger  Klammer 
den  Beobachter  oder  den  Autor,  welchem  die  Zusammenstellung  der  vorhandenen  Bestimmungen 
entnommen  ist,  wie  Clarke  [Ck],  Rammeisberg  [Kg],  Schröder  [Seh].  Die  benutzte  Literatur  ist 
in  nachstehendem  Verzeichnis  angegeben. 

Von  mehreren  für  eine  Substanz  vorliegenden  Beobachtungen  ist  der  kleinste  und  größte 
Wert  aufgenommen;  daneben  finden  sich  zuverlässige  neuere  Bestimmungen;  zweifelhafte  Zahlen 
wurden  ausgeschlossen.  Sind  nur  zwei  Bestimmungen  vorhanden,  so  finden  sich  dieselben  durch 
ein  Semikolon  getrennt  angeführt. 

Die  spezifischen  Gewichte  beziehen  sich  auf  mittlere  Temperatur.  Enthält  die  Original- 
abhandlung eine  bestimmte  Angabe,  so  ist  diese  in  der  üblichen  Weise  angeführt;  bei  allen 
genaueren  Zahlen,  die  im  Original  nicht  auf  Wasser  von  4"  bezogen  sind,  wurden  die  ursprüng- 
lichen Werte  auf  diese  Einheit  umgerechnet.  Bei  weniger  genauen  Zahlen  ist  die  Umrechnung 
als  zwecklos  unterblieben.  Es  bedeutet  s  m/4  oder  nur  m/4  spez.  Gew.  der  Substanz  bei  mittl. 
Temp.  bezogen  auf  Wasser  von  4". 

Die  zweite  Spalte  enthält  entweder  das  Mittel  der  vorhandenen  Beobachtungen  oder 
eine  einzelne  zuverlässige  Bestimmung. 

Literatur. 

Pogg.  Ann.  106.  226;  1859. 
Pogg.  Ann.  107.  113;  1859. 

„  Dichtigkeitsmessungen.     Heidelberg.     Bassermann  1873. 

„  Pogg.  Ann.    Jubelband  452;  1874. 

„  Neues  Jahrbuch  f.  Mineralogie.    1873.    561. 

„  Neues  Jahrbuch  f.  Mineralogie.    1874.     a)  600;    b)  805;    c)  943. 

„  Pogg.  Ann.  Erg.-Bd.  6.     a)  76;  b)  622;  1874. 

„  Liebigs  Ann.  174.    249;  1874. 

„  Neues  Jahrbuch  f.  Mineralogie.    1875.    473. 

„  Ber.  ehem.  Gesellsch.  7,  115;  1874. 

„  Liebigs  Ann.  192.  295;  1878. 

„  Wied.  Ann.  4.  435;  1878. 

„  Ber.  ehem.  Gesellsch.  11,  a)  2017;  b)  2129;  1878. 

„  Ber.  ehem.  Gesellsch.  12,  119;  1879. 

Joum.  prakt.  Ch.  (2)  19.  266;  1879. 
„        „     (2)  22.  432;  1880. 
Rammeisberg.     Handb.  d.  krystallogr.  u.  phys.  Chemie.   Abt.  1.   Leipzig  1881. 
F.W.Clarke,  Constants  of  nature.  Part  I.  Washington;  i.  Aufl.  1873.  2.  Auai888. 

„  „  „      „        Part.  I.     Suppl.  1.     Washington  1876. 

Bödeker.     Die  Beziehunffen  zwischen  Dichte  und  Zusammensetzung  t)ei  festen 

und  liquiden  Stoffen.     Leipzig  1860. 
FilhoL     Ann.  chim.  phys.  [3]  21.  415;  1847.  —  [Fortschr.  Chem.  1847/48.  41.] 
Topsoe.    Arch.  d.  Sciences  phys.  et  nat.  (nouv.  pör.)  45.  223;  1872. 
Kenngott.     Wien.  Ber.  10.  295;  1853. 

Playfair  u.  Joule.    Chem.  Soc.  Memoirs.  2.  401;  1845;  3.  45;  1848. 
Schiff,  Lieb.  Ann.  108.  21;  1858. 
Kopp,  Lieb.  Ann.  36.  i;  1840. 

Nilson  u.  Pettersson.     Ber.  chem.  Ges.  13.  1459;  1880. 
Clarke.     Sill.  Amer.  J.  [3]  14.  281;  1877.  —  [Fortschr.  Chem.  1877.  43.] 
Liversidge.    Amer.  ehem.  Soc.  J.  16.  205—209;  1894.  —  [J.-B.  1894.  83.] 
Surawicz.     Ber.  chem.  Ges.  27.  1306;  1894. 

Krickmeyer,  ZS.  phys.  Chem.  21.  53 — 89;  1896.     (Sehwebemethode.) 
Tut  ton.     ZS.  f.  Kryst.  27.  113— 251;  1896. 
Drugman  u.  Ramsay.    Joum.  chem.  Soc  77.  1228;  1900. 
Kahlbaum,  Roth  u.  Siedler.    ZS.  anorg.  Ch.  29.  177—294;  1902. 
De  war.    Chem.  News.  85.  277;  1902. 
Retgers,  ZS.  phys.  Chem.  3.  289;  1889. 
„      4.  189;  1889. 

„  „        „         ,,       4.  597;  1889. 

5.  436;  1890. 

„  „        „        „      6.  193;  1890. 

Kahlbaum,  Sturm.    ZS.  anorg.  Chem.  46.  217;  1905. 
Maey.     ZS.  phys.  Chem.    60.  200;  1905. 

Spring.     BulL  Aead.  Roy.  Belg.  1903.  1066.  —  [Ch.  ZbL  1904.  1.  777.] 
Richards,  Brink.    Joum.  Amer.  chem.  Soc  29.  117;  1907- 
Baxter,  Brink.    Joum.  Amer.  chem.  Soc.  30.  46;  1908. 
Lorenz,  Frei,  Jabs.    ZS.  phys.  Ch.  61.  468;  1908. 
De  war.    Chem.  News  91.  216;  1905. 
Für  Flüssigkeiten  vergl.  auch  die  Tabellen:  Brechungsexponenten.    Für  Verbmdungen,  welche 
als  Mineralien  auftreten,  vergl  auch  Tab.  69  und  die  mineralogische  Tab. 

Koppel. 


[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Seh. 

[Rg. 

[Ck. 

[Ck. 

[Bd. 

[Fh. 

[Tp. 

[Kg. 

[P.  J. 

[Sf. 

[Kp. 

[N.  P. 

[Ck. 

[L. 

[S. 

[Km. 

[Tt. 

[D.R. 


[K.R.S.  34] 


i]  bed.  Sehröder. 

2]  „ 

3J  >>  j> 

4]  » 

5]  „ 

6]  „  „ 

7]  „ 

8]  „ 

9]  „ 

10]  „ 

"]  „ 

12]  „ 

13]  ,, 

14]  ., 

15]  „ 

16]  „ 

17] 
18] 

19] 
20] 

21] 
22] 
23] 
24] 
25] 
26] 

27] 
28] 
29] 
30] 
31] 
32] 
33] 


[D, 

[Rt. 

[Rt. 

[Rt. 

[Rt. 

[Rt. 

[K.S. 

[M. 

[Sp. 

[R.  B. 

[B.B. 

[L.F.J 

[D. 


35] 
36] 
37] 
38] 
39] 
40] 

41] 
42] 
43] 
44] 
45] 
46] 

47] 


170 


65  a 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Aluminium. 
Bromid.  AI  Bra.  [Deville  u,  Troost  1859.] 
Jodid.  AIJ3.  [Deville  u.  Troost  1859,] 
Fluorid.  AIF3.  [Ck.  18]  3,065;  3,13. 
Kryolith.  AI  Nas  F«.  [Ck.  18]  2,69—3,08. 
Carbid.  AI4C3.  [Moissan,  C.  r.ll9;  1894.] 
Oxyd.    Ala  O3. 

Amorph,  geglüht   [Rg.  17]  3»73— 3,99- 

Korund,  Rubin,  Sapphir. 

[Seh.   I.   Rg.  17]  3,95—4,02. 

Rubin,  Sapphir  [L.  29]  ml 4. 
Oxydhydrat.     A1(0H)3,  kryst.    (künstl. 

Hydrargyllit).  [de  Schulten  1896.] 

Sulfid.  AI2  S3,  kryst.  [Mourlot,  Ann.  chim. 

phys.  [7]  17,  510;  1899.] 

Sulfat.  Al2(S04)3.  Wasserfrei.  [N.  P.  27.] 

Al2(S04)3+   18    HjO. 

[Ck.  18]  1,57—1,67. 

[Dewar  35.]   Bei  17°  1,691 ;  bei  —188*': 

Kalium-Alaun.    AIKCSO*)«  +  12  H2O. 

[Km  31.]  20/4  1,757    [Rt.  36.]  Bei  17" 

[Spring  1882.]     Bei  o" 

Natrium-Alaun.    AlNaCSOi)^  +  12  H2O. 

[Km,  31]  20/4 

Ammonium- Alaun.    AUNH*)  (S04)2  + 

12  H2O.    [Spring,  1882.]    Beio« 

[Km.  31.]  20/4 

Rubidium-Alaun.  AlRb(S04)2-f  12  H2O. 

„  [Spring,  1882].     Bei  o" 

Thallium-Alaun.    AITKSO«), +  12  H2O 

[Woulf,  C.  r.  116,  1401;  1903.] 

[Rt.  36.]     Bei  180 

Orthophosphat.    AIPO*. 

[de  Schulten,  C.  r.  98;  i 
Metaphospbat.    A1(P03)3. 


Mittel- 
wert 


2,54 
2,63 

3,10 
2,90 

2,36 
3,85 

4,00 
3,95 

2,423 

2,37 
2,71 

1,62 
1,719 

1,751 
1,7546 

1,675 

1,6357 
1,645 

1,8667 

2,32 
2,318 


.] 


2,59 
[Johnsson,  Ber.  ehem.  Ges.  22;  1889.]   2,779 


Silikat.  AlaSiOs.  Sillimanit,  kryst. 
[Shepherd,  Rankin,  ZS.  anorg.  Ch.  68, 
380;  1910.]  8  m 

Ammoniumsalze. 

Siehe  unter  Stickstoff. 

Antimon. 

Antimonwasserstoff.  SbHs.  s— 25":  2,26, 

8  —  50"  =  2,34  [Stock,  Guttmann,   Ber. 

ehem.  Ges.  37,  885 ;  1904.] 

Trjchlorid.  SbCU.  [Cookei877.]  Fest:  26» 

[Kopp  1855.]     Geschmolzen:  73,2/4. 

8  75«  =  2,68r,  «  97"  =  2,647.   [Klemen- 

siewiez,   Anz.   Akad.  Wiss.    Krakau 

1908, 485 ;  Chem.  Zbl.  1908, 1 1 ;  1850.] 

Pentachlorid.  SbClj.  [Haagen  1867.]  20" 


3,022 


,  3,064 
i  2,675 


2,346 


Antimon.     (Fortsetzung.) 

Tribromid.  SbBrg.  [Cooke  1837.]  Fest:  23» 

Geschmolzen:  90".   [Kopp  1855.] 

[Isbekow,  Plotnikow,  ZS.  anorg.  Chem. 

71,  328;  191 1].       99,5 '4 

Trijodid.    SbJa.  [Seh.  3.]  «1/4 

„        [Cooke  1877.]  Hexagonal.  S26° 

„  „       Monoklin.     »22° 

Pentafluorid.    SbFs.   [Ruff  u.  Plato,  Ber. 
chem.  Ges.  37,  673;  1904.]    »22,8° 
Trioxyd.    Sb203. 

[Rg.  17.]    Regulär.  5,11—5,30. 

[Rg.  17.]    Rhombisch.  5,56—5,78, 

Tetroxyd.    SbaOi.  [P.  J.  24. 

Pentoxyd.    Sb205.  [P.  J.  24.] 

Säure-Hydrat.    SbaOs  +  5  H2O.    [Ck.i8.] 

Trisulfid.    SbaSa- 

a)  Gefällt,  roteMod.  [Guinehant,  Chretien, 
C.  r.  139,  51;  1904;  Zani,  Chem.  Zbl. 

1910,  I;  i486.]  so» 

b)  Lila  (graue)  Mod.[Guinchant,  Chretien, 
1.  c.]  s  o"  =  4,278,  [Zani,  1.  c.]  s  =  4,291. 

e)  Sehwarze  Mod.  [Guinehant,  Chretien, 

1.  c.]  so"  —  4,652. 

Geschm.  kryst.  [Rose  i853.]4,6i4 — 4,641. 

Natürl.   Kryst.  [Ck.  18]  4,52—4,75 

„       [Ditte  C.  r.  102]  4,6-4,7 

[Zani,  1.  e.]  4,6353 

Natriumsulfantimoniat.  [Seh.  3.] 

NasSbSi  +  9  H2O.    [Soret  1886.] 

Arsen. 

Trichlorid.     AsCU.    [Thorpe  1880.]    0/4 

[Haagen  1867.]  20/4 

Tribromid.    AsBra.  [Bd.  20.]    15/4 

Flüssig:  [Retgers,  ZS.  phys.Ch.  11,  338; 

1893]  25/4 
Trijodid.    AsJa.  [Bd.  20.]  13/4 

[Seh.  3.]    m/4 
Pentajodid.    AsJs. 

[Sloan,  Chem.  News  46.]  ca. 

Trifluorid.    AsFg.        [Thorpe  1880]  0/4 

„  „    [Ck.  18;  19]  2,66;  2,73. 

„    [Moissan,C.r.99;i884.] 

Trioxyd.    Arsenige  Säure.   AS2O3. 

Amorph.  [Ck.  18]  3,698-3,739- 

„    „  [Winkler,  Ber.  18.]  3,6815—3,7165. 

Krystall.  [Winkler,  Ber.  18.]    Bei  12,5» 

[Rg.  17]  Regulär:  3,72—3,88. 

[Rg.  17]  Rhombisch:  3,85—4,15. 

Koppel. 


Mittel- 
wert 


4,148 
3,641 

3,845 
4,676 
4,848 
4,768 

2,990 

5,20 
5,67 
4,07 
3,78 
6,6 


4,120 


4.63 
4,62 
4,64 

1,806 
1,864 


2,2050 
2,1630 
3,66 

3,540 

4,39 

4,374 

3,93 
2,6659 
2,70 
2,734 

3,718 

3»70 

3,646 

3,80 

4,0 


65b 


171 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Mittel- 
Arsen.    (Fortsetzung.)  ^^ 
Pentoxyd.  AS2O5.  [Ck.  18.]  3.985—4.250   4,086 
Disulfid.    AS0S2.    [Ck.  18.] 

Realgar.  3,24—3,60.  ;  3,55 
[Borodow-ski,  Chem.  Zbl.  1906,  II.  297] 
a-Form,  rot  «19°   3.5o6 

^- Form,  schwarz  a  19"    3,254 

Trisnlfid.    AS2S3.    [Ck.  18.] 

Auripigment.  3,40—3,46.  ;  3,43 
Trisulfidhydrat    AS2S3  +  6  H,0. 
[Spring,  ZS.  anorg.  Ch.  10,  186;  1895.]  • 

Bei  25,6».    1,881 
Tetraarseatrisulfid.    AS4S3. 
[Schuller,  ZS.  Kryst.27,  97;  1897.]  19,4  |  3.59 

Baryum. 
Hydrür.    BaH,  [Guntz,  G  r.  132.]  Bei  o»  4,21 
Chlorid.     Wasserfrei.     BaQ».    [Richards,; 

ZS.  anorg.  Ch.  6,  91 ;  1894.]  24/4   3,856 
Flüssig,   V.   522" — 740",  «V4  = 
5,627  —  0,00144  <  [L.F.J.  46] 
Kryst.     Baa8  +  2H20. 

[Rt.  37.]    Bei  22»  (3,104 
[  Richards,  ZS.  anorg.  Ch.  6,  91 ; , 

1894.]  24  4  3,097 
Bromid.    Wasserfrei.    BaBr«. 

[Richards,  ZS-  anorg.  Ch.  3,  441 ; 

1893.]  24/4 . 4,781 
„     Kryst.  BaBr3  +  2H20.[Rt.37.]2o»   3,827 
[Richards,  ZS.  anor^.   Ch.  3,  441; 

1893.]  24/4  3.852 
Jodid.  Wasserfrei.  BaJ».  [B.  B.  45.]  «25/4  5,150 
Fluorid.  BaFo.  [Seh.  13b.]  4,824—4,833. 

[Seh.  3.]  m/4  4,828 
Silicofluorid.  BaSiFs.  [Stolba  1865.]  15»  4,279 
Oxyd.     BaO.  [Ck.  18.]  4,73—5,46.   5,0 

„     Kryst.  i.  Würfeln  a.  d.  Nitrat. 
[  Brügelmann,  Ber.  chem.  Ges. 

23;  1890.]   5,72 
,,  „     Hexagonal  a.  d.  Hydrat 

[  Brügelmann,  1.  c]  :  5,32 
Hydroxyd.     Ba(OH)2  +  8H,0  [Fh.  21.]   1,656 
Snperoxyd.    BaOj.  [P.  J.  24.]   4,958 

Sulfid.     BaS.   Kryst. 

[Mourlot,  C.  r.  126,  643;  1898.]  Bei  15°  4,25 
Carbid.  BaC,.  Kryst.  [Moissan,  C.  r.  118]  3,75 
Arsenid.     BasAsa.     Kryst. 

[Lebeau,  C.  r.  129,  47;  1899.]  Bei  15°    4,1 
Nitrat.  Ba{N0s)2.  [Ck.  18.]  3,208—3,241.   3,230 
[Rt.  37-]    Bei  23»   3,244 
Nitrit.  Ba(N02)j.  [Ray,  Jöum.  chem.  Soc 

95,  66;  1909.]     s  23"    3,230 


!   Mittel- 

Baryum.  (Fortsetzung.)  j    ^*^ 

Nitrit.  Ba(N02)j  +  H,0  i 

[Ray  1.  c]  »29*'  3,173 
Chlorat.  Ba(a03)2  +  H,0.  [Seh.  3.]  w/4  :  3,179 
Bromat.  Ba(BrOa)i  +  HjO.  [Tp.  22.]  3,820 
Jodat.     Ba(J08)*.    Wasserfrei.  ' 

[Ck.  28.]    5,185—5,286.   5,23 
Carbonat.    BaCOj. 

Gefällt.    [Seh.  i,  13  b.]  4,22—4,37.      14,30 
Witherit.     [Seh.  i.]  4.30— 4,57-  :  4,43 

Sulfat.     BaSO*.  ; 

Gefällt.     [Ck-  18.]  4,022—4,527.  \  4,25 

Schwerspat  [Seh.  6.  c]   4,470 — ^4,487. ; 

17,5  4  : 4,48 

Künstl.  Kryst  [de  Schulten,  G  r.  136, 
1444;  1903.]  Bei  15"   4.499 

Hyposulfat    BaSaOs  +  4  H,0.  [Tp.  22,]   3,14? 
Hyposulfit.      BaSiOa+HjO.     [Ck.  28.]   3,447 
Seleoat.     BaSeO*.      [Michel,  C  r.  106.]  j  4,75 
Chromat.     BaCrO«.    [de  Schulten,  BulL  i 

Soc  min.  27,  129;  1904.]    »  15"  \  4,498 
Pyropbosphat.    BasPaa.  I 

[Ouvrard.  C  R.  106;  1888.]     Bei  16".   4,1 
Hypophosphit.    Ba(H,P0i)2. 

[Seh.  13.  b.]    2,839—2,911    2,87 
Metasilicat   BaSiOs.    Kryst  [Stein,  ZS. 

anorg.  Ch.  63,  i ;  1909-]  « »»   3.77 
Wolframat.     BaWOi.    [Zambonini,  ZS. 

Kryst  41,  53;  1905.]«»»    6,35 

Beryllium. 

Jodid.   Wasserfrei.    BeJg.   [Lebeau,  C  r.  | 

126,  1272;  1898,].     Bei  15"  4,20 
Fluorid.    Wasserfrei.    BeF».    [Lebeau,  C  ; 

r.  126,  1418;  1898.]     Bei  15'' |  2,1 
Oxyd.     BeO.    [Ck.   18.  —  Lebeau,  C  r.  ■ 

123,  819;  1896.]    3,01—3,09:3,06 
Kryst.  [Lebeau,  Ann.  chim.  phys.  (7) . 

16,  474;  1899.]    Bei  o»  j  3,015 
Carbid.    Be^C  [Lebeau,  G  r.  121.]  Beii5°!i,9 
Sulfat.    BeSOi.  [N.  P.  27.] '  2,443 

„  BeSO«  +  12  HtO.      [N.  P.  27.]  '  1,713 

BeSO*  +  4  HsO. 
[Krüß,  Moraht,  Lieb.  Ann.  262.]  Bei  10,5*  ;  1,7125 
Ortbosilikat     BejSiO*.    Kryst   [Stein,  j 

ZS.  anorg.  Ch.  63,  i;  1909-]  »»» 12,46 

Blei.  I 

Dicblorid.    PbOg.  ! 

[Seh.  2.     Ck.  18.]    5,78—5,805  !  5,80 
Tetracblorid.    PbCU  (Flüssig).  | 

[Friedrich,  Ber.  chem.  Ges.  26.]  0/413,18 


Koppel. 


172 


65  c 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Blei.    ( Fortsetzung. ) 
Bromid.    PbBra.  [Kremers  1852.] 

Gefällt.  [Keck  1883.]   b.  19,2" 
„  Flüssig:    V.    600"— 800"  :8V4 

=  6,175- 0,00145  <  [L.  F.  J.  46] 
Jodid.    PbJj.  [Ck.  18.]  6,07—6,38 

Fluorid.  PbF2.  [Seh.  13.  a.]  8,224-8,258 
[Seh.  3.]  m/4 
Oxyd.     PbO. 
„     Pulver:  [Seh.  i,  Ck.  18.]  9,21 — 9,28 
„     Glätte:  [Seh.  i,  Ck.  18.]  9,36—9,50 
„     Rot   \  [Ruer,  ZS.  anorg.  f«20/4 

„     Gelb  J  Gh.  60,265;!  906]  \    „ 

„  Kryst.  in  Würfeln.  [Ditte,  C.  r.  94.] 
Mennige.  PbaO^.  [Ck.  i8.]  8,94—9,19 
Superoxyd.  Pb02.  [Ck.  18.]  8,90—8,93 
Sulfid.    PbS.     Künstl. 

[Ck.  18,  19.]  6,77—7,51. 
[Hannay,  Chem.  News  67,  291;  1893.] 
Künstl.  Kryst. 

[Mourlot,  C.  r.  123,  55;  1896.] 

Bleiglanz.         [Ck.  18,  19.]  7,51—7,76 

Selenid.    PbSe.    Kryst.    [Fonzös-Diacon, 

C.  r.  130,  1131;  1900].     Bei  15" 

Nitrat.     Pb(N03)2.    [Ck.  18.]  4,34-4,58 

[Rt.  37.]    Bei  24° 

Carbonat.    PbCOg.     Gefällt.     [Seh.   i.] 

Weißbleierz.  [Seh.  i,  7.  b.]  6,47—6,72 

Sulfat.    PbSOi. 

Gefällt.  [Seh.  7.  b.]  6,17—6,30 

Anglesit.  [Seh.  7.  b.]  6,30—6,39 

Chromat.  PbCrO*.  [de  Schulten,  Bull.  Soc. 

min.  27,  129;  1904.]    815° 

Bor. 

Trichlorid.  BCI3.  [Ghira,  Gazz.  chim.  23, 

II,  8;  1893.]  0/4 

Tribroniid.    BBra.    [Ghira,   Gazz.  chim. 

23,  II,  8;  1893.]  0/4 

Trijodid.  BJ«.  [Moissan,  C.  r.  112;  1891.] 

flüssig  b.  50° 

Trioxyd.    B2O3.      [Ck.  18.]    1,75-1,83 

Borsäure.  H3BO3.  [Ck.  18.]  1,479;  1,435 

Carbid.    BgC.  Kryst.  [Moissan,  C.  r.  118, 

559;  1894] 
Silicide  vgl.  Siliciumborid. 

Brom.  / 

Brofflwasserstoff.      HBr.     [Mc    Intosh, 

Steele,    Archibald,     ZS.   ph.    Ch.   66, 

129;  1906.]  SA>  (—68,7«) 

«7-=  2,157  [i  4-0,0041  (Tf^p—T)] 


Mittel- 
wert 

6,611 

6,572 


6,16 
8,241 

9,25 

9,41 

9,28 

9,52 

9,375 

9,07 

8,91 

7.13 
7,766 

7,48 
7,65 

8,10 

4,41 

4,531 

6,43 

6,57 

6,23 
6,34 

6,123 


i»434 
2,650 

3,3 

1,79 

1,46 

2,51 


2,157 


Cadmium. 

Chlorid.   CdCU.   [Baxter  u.  Hines,  Amer. 

chem.  Jour.  31,  220;  1904.]  25/4 

„    Flüssig,  V.  600 — 800"  :         stl^  — 

3,731—0,000  685  <  [L.  F.  J.  46.] 

„       „    [Aten,  ZS.  phys.  Ch.  73,  590; 

1910.]  s  600"  =  3,297. 

CdCl2  +  2H20.  [Clarke  1878.] 

3,339;  3,314 

Bromid.  CdBr..  [Baxter  u.  Hines,  Amer. 

chem.  Jour.  31,  220;  1904.]  25/4 

Jodid.   CdJ...  [Snell,  Jour.  Amer.  ch.  Soc. 

29,  1288;  1907.] 

[Clarke  u.  Kebler  1883.] 

Fluorid.    CdFa.    [Kebler  1883.]  Bei  22O 

[Poulenc,  C.  r.  116,  582;  1893.] 

Oxyd.    CdO.  [Ck.  18.]  8,18;  8,11 

Hydroxyd.    Cd(0H)2. 

[de  Schulten,  C.  r.  101.]     Bei  15" 
Quadrantoxyd.    Cd20. 
[Tanatar,  ZS.  anorg.  Ch.  27,  432;  1901.] 

Bei  19° 

Sulfid.    CdS.     Künstl.  [Ck.  18.] 

„        Zitronengelb.    [Klobukow,  Jour. 

prakt. Chem.  (2)  39;  1889]  Bei  17» 

,.        Hochrot.  [  Klobukow  a.  a.O.]  17" 

„        Kryst.  [Mourlot,  Ann.  chim.  phys. 

{7)  17,  510;  1899.] 

„        Greenockit.       [Ck.  18.]  4,8;  4,9 

Selenid.    CdSe.    Kryst.   [Fonzes-Diacon, 

C.  r.  131,  895;  1901.]    Bei  15° 

Nitrat.    Cd(N03)2  +  4H20.        [Ck.  28.] 

Carbonat.    CdCOs.  [Seh.  3.]  «1/4 

Sulfat.    3CdS04  +  8  H2O.  24/4 

„         Wasserfrei.  24/4 

[Perdue  u.  Hulett,    Journ.  phys.  chem. 

16,  160;  191  i.J 

Dihydrophosphat.     H^CdlPOJa  +  z  H2O. 

[de  Schulten  Bull.  Soc.  chim.  (3)  1.] 

Dihydroarsenat.    HiCdl AsOJa  +  2  H2O. 

[de  Schulten,   Bull.  Soc.  chim.  (3)  1.] 

Pyroarsenat.    Cd2As207. 

[de  Schulten,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  1.] 

Caesium. 
Hydrid.   CsH.    [Moissan,  C.  r.  136,  587. 1 
Chlorid.  CsCl.  Geschmolz.  [Richards,  Archi- 
bald, ZS.  anorg.  Ch.  34, 353 ;  1903.]  20/4 
„        [Buehanan,  Proe.  chem.  Soc.  21^ 
122;  1905.]  «23,1° 
Bromid.    CsBr. 

[Richards,  Archibald,  a.  a.  O.]  20/4 
[Buehanan,  a.  a.  O.]  21,4° 

Koppel. 


65  d 


173 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Caesium.    (Fortsetzung.) 

Jodid.    CsJ.  [B^etoff  1894.] 

„  [Buchanan,  a.  a.  O.]  b.  22,8° 

[B.  B.  45]    «  25/4 

Silicofluorid.    CsjSiF«.  [Preis  1868.]  17/4 

Oxyd.    CS2O. 

[Rengade,  C.  r.  144,  753;  1907-]  Bei  o" 
Saperoxyde.  (  CsaO»:  is** 

[Rengade,    Ann.     chim.  |  CsgOs:    o" 
phys.  (8)  11,  348;  1907.]  I  CSSO4:    o»^ 
Hydroxyd.    CsOH  [v.  Hevesy,  ZS.  phys.  j 
Gh.  73,  667;  1910.]     «II» 
Pentasulfid.    Cs^Sä.    [Biltz,   Wilke-Dör- . 
fürt,  Bar.  ehem.  Ges.  38, 123;  1905.]  s  16° 
Permanganat.    CsMnOi.  Bei  10,3» 

[Muthmann,  ZS.  Kryst.  22,  533;  1894.] 
Nitrat.    CsNOs. 

[Richards,  Archibald,  a.  a.  O.]  20  4 
[Bellati,  Finazzi.  Atti  R.  Ist.  Ven.  69, 
2,  1151;  1909/10]      15,15/4 
Jodat.   CSJO3.   [Barker,  Proc.  ehem.  Soc. 
23,  305 ;  1908.]     «  16/4 
Perjodat.    CsJO*.    Ebenda.  « 15/4 

Sulfat.    CS2SO4.     «  60/4  =  4,2218;  20/4  j 
[Tutton,  ZS.  Kryst.  24,  22;  1894.] 
Seleoat.    CsaSeOi.  | 

[Tutton,  ZS.  Kryst  20,  83;  1897.]  20/4  ; 

Calcium. 
Hydrür.    Ca  Hj.  1 

[Moissan,  C.  r.  127,  29;  1898.] 
Clilorid.    CaCla.        [Seh.  8.]  2,20—2,24 
[Ruff  u.  Plato,  Ber.  ehem.  Ges.  3ö.] 

Bei  20° 
Geschmolz.  [Richards,  Hönigschmid, 
Joum.  Amer.  ehem.  Soc.  33,  32;  1911.] 

«  20/4 
CaCU  +  eHüO.     [Ck.  18.]    x,6i-i,68. 
[D.35.]  Bei— 188°:  1,7187.  [Seh. 3.]  »14 
Subchlorid.  Ca.Cla.  [Wöhler,  Rodewald, 
ZS.  anorg.  Gh.  61,  54;  1909.]       s  20" 
Brofflid.    GaBr,.  [Bd.  20.] 

[Ruff  u.  Plato,     Ber.  ehem.  Ges.  36.] 

Bei  20*" 
Geschmolz.  [Richards,  Hönigschmid, 
Jour.  Amer.  ehem.  Soc.  32, 1586;  1910.] 

«  20/4 

Jodid.    GaJ,.    [B.  B.  45.]  s  25/4 

Fluorid.    GaFa.     Gefällt.    [Seh.  3.]  »n/4 

Flußspat.    [Kg.  23.]    3,155-3,199 

„      [Merwin,  Privatmittg.]      20" 

Subf  luorid.[  Wöhler,  Rodewald,  a.a.O.] « 20" 


Mittel- 
wert 

4,523 
4,508 
4,510 
3,372 

4,36 
4,47 
4,25 
3,68 

3,675 

2,806 
3,597 


3,684 

3,6415 

4,831 
4,259 
4,2434 

4,4528 


1,7 
2,22 

2,26 


2,152 

1,654 

2,08 
3,32 

3,4 


3,354 
3,956 
3,150 
3,183 
3,180 

2,305 


Mittel- 

Calcium.     (Fortsetzung.)  '^^'^ 

Silicofluorid.    GaSiFl«. 

[Stolba  1879.]    Bei  17,5°  2,649 — 2,675   2,662 
Oxyd.    GaO.  [Seh.  4.]  3,08—3,18   3,15 

„    [Brügelmann,   Ber.  23.]   3,25—3,26   3,255 
„    [Day,  Shepherd,  Sill.  Joum.  (4)  22, 

265;  1906]    25/4   3,306 
„    bei  1500"  geglüht: 

[Moissan,  G.  r.  134,  136;  1902.]   3,30 
„    kubische  Kryst.  [Moissan,  a.  a.  O.]  j  3,40 
Hydroxyd.    Ga(OH)i.  [Fh.  21.]  j  2,078 

Sulfid.    Gas.  Kryst. 

[Mourlot,  a  r.  127,  408;  1898.]  Bei  15*'  i  2,8 
Carbid.    GaCa.  Kryst.  | 

[Moissan,  C  r.  118,  501;  1894.]  Bei  i8**  |  2,22 
Silicid.    GaSia.  Kryst.  [Moissan,  Dilthey,  | 

C  r.  134,  503;  1902.] ;  2,5 
Nitrid.   GasNa.  Kryst.  [Moissan,  Cr.  127,  i 

497;  1898.]  »17»!  2,63 
Phosphid.    GasP..     Kryst.  i 

[Moissan,  G.  r.  128,  128;  1899.]  Bei  15°  |  2,51 

Arseoid.    GagAsa.    Kryst.    [Lebeau,  G.  r.  I 

128,  95;  1899.]     Bei  15" '2,5 
Nitrat.   Ga(N03)2.   [Ck.  18.]  2,24—2,472   2,36 
Ga(N03)2+4  H2O.  [Gk.  18.]  1,78-1,90   1,82 
Nitrit.  Ga(N0a)2.  [Ray,  Jour.  ehem.  Soc 

95,  66;  1909.]    34"   2,294 
Ga(N05.)2.  H2O.   [Ray,  a.  a.  O.]  34°  2,231 
Carbonat.    GaGOa. 

Gefällt  i.  d.  Kälte.    [G.  Rose  1837.]      2,719 
„      i.  d.  Hitze.    [G.  Rose  1837.]      2,949 
Kalkspat.  [Rt.  40.]   2,712 

„      [Seh.  6.  b;  Gk.  18.]  2,702—2,723   2,715 
Arr^onit.  „  2,930 — 2,947   2,934 

Ktypeit  ( ?)  [Vater,  Z.  Kryst.  35.]  2,58—  2,70 
Künstl.  kryst.  GaGOs  (Instabil)  ebenda  ,  2,54 
Perlen.        [L.  29]  771/4  2,6784—2,7237   2,701 

Sulfat.    GaSOi. 
Geglühter  Gips.  [Seh.  6.  c.]  2,88—3,10  ,  2,97 
Anhydrit.  [Seh.  6.  c]  2,92—2,98   2,96 

GaSOi  +  2  H2O.  [Gk-  18.]  2,306—2,331    2,32 

Selenat.    GaSeOi.     [Michel,  C.  r.   106.] ,  2,93 

Metasilikat.    CaSiO».    Künstl.  Kryst. 
[Stein,    ZS.  anorg.  Gh.  55,  159;  1907; 
Ginsberg,  das.  59,  346;  1908.]   2,92 

a-WoUastonit  [Day,  Shepherd  SiU.  25/4   2,904 
ß-         „     Joum.  (4)  22,265;  1906.]  21»   2,906 

Alumioat.   GaAlaO«.  Kryst. 
[Dufau,  a  r.  181,  541 ;  1900.]    Bei  20"   3,671 

Wolframat.    GaWO^. 
[Zambonini,  ZS.  Kryst.  41,  53;  1905.]   6,062 

Koppel. 


174 


65 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Cer. 

Chlorid.    CeCls.     [Bourion,    Ann.    chim. 

phys.  (8)  20,  547;  igio.]     0/4 

Dioxyd.    CeOz.  [N.P.  27.] 

„     Kryst.  [Sterba,  C.  r.  133]  7,31— 7,99 

Sulfid.    Ce-zSz.  [Muthmann,  Stützel,  Ber. 

ehem.  Ges.  32,  3416;  1900.]    Bei  11° 

Carbid.   CeCj.  [Moissan,  C.  r.  123,  358.] 

Silicid   CeSij.  [Sterba,  C.  r.  136.]  Bei  17° 

Sulfat.    GeaCSOJa.  [N.P.  27.] 

„    062(504)3  -I-  8  H2O.  [Wyrouboff,  Bull. 

Soc.  min.  24,  105;  1901.]  17" 

Chlor. 

Hydrat.    CI2  +  8  HiO.    [Bakhuis  Rooze- 

boom,  Rec.  P.-B.  3;  1884.]  m/4 

Chlorwasserstoff.     HCl.     [Mc.    Intosh, 

Steele,  Archibald,   ZS.  phys.  Ch.   55, 

129;  1906.]    s^^ 

sj  =  1,187  [I  +  0,00268  {Tj^p  —  T).] 

Salzsäure-Hydrate.    Fest.  HCI  +  2H2O. 

[Bakhuis  Roozeboom,  Rec.  P.-B.  3.] 

m/4 

HCl.  H2O.     [Rupert,  Jour.  Amer.  ehem. 

Soc.  31,  851;  1909.] 

Chlorsäure.     Konzentrierteste.  HCIO3  + 

7H2O.    [Kämmerer  1869.]      Bei  14,2° 

Perchlorsäure.    HCIO4.    Flüssig. 

[van  Wyk,  ZS.  anorg.  Ch.  48,  i ;  1906.] 

8  20/4 

S50/4 

„  [Vorländer,  v.  Schilling,  Lieb. 

Ann.  310,  369;  1900.]    22/4 

Perchlorsäurebydrat.    HCIO*  +  H2O. 

[Roscoe   1861.]    Geschmolzen  bei  15° 

[van  Wyk,  a.  a.  O.]  s  50/4 

Chrom. 

Dichlorid.   CrCU.    [Grabfield  1883.]    14  0 
Difluorid.  CrFj.  [Poulenc,  Moissan,  C.  r. 
116,  254;  1893.] 
Trichlorid,    CrCla. 

[Ck.  28.]     2,349—2,377 

[Grabfield  1883.] 

Bei  150 

Trifluorld.  CrFg.  [Poulenc,  Moissan,  a.a.O.] 

Oxy Chlorid.  Cr02Cl2.  [Thorpe  1886.]  25/4 

Oxyd.    Cr203.         [Ck.  18.]    4,91—5,21 

Sulfid.    CrS.     [Mourlot,  C.  r.  121,  943.] 

Phosphid.   CrP.    [Maronneau,  C.  r.  180, 

656;  1900.]    Bei  15" 


Mittel- 
wert 


3,92 

6,739 

7,65 

5,020 
5,23 
5,67 
3,912 


1,23 


1,185 


1,46 


1,282 


1,7676 
1,7098 

1,764 

1,811 
1,7756 


2,751 

4,11 

2,361 

2,757 

3,78 

1,915 

5,04 

4,08 

5,71 


Chrom.      (Fortsetzung.) 
Silicid.   CraSi.  [Zettel,  C.  r.  126.]  Bei  18« 
Sulfat.  Cr2(S04)3.  Wasserfrei.  [N.  P.  27.] 
Chrom-Alaun.    CrK(S04)2  +  12  H2O. 

[Ck.  18.]  1,808—1,856 
[Spring  1882.]     Bei  o" 
[D.  35.]  Bei  -188» 

Metaphosphat.    Cr(P03)3. 

[Johnsson,  Ber.  ehem.  Ges.  22;  1889.] 
Trioxyd.  CrOa.  [Ck.  18.]  2,68—2,82 
Kaliumchromat.     K2Cr04. 

[Ck.  18.]  2,682—2,734.  [Seh.  3.]  m/4 
Kaliumdichromat.     K2Cr207. 

[Seh.  8.]  2,69 — 2,72 

„    [Krüß  u.  Jäger,  Ber.  22.  1889.] 

Bei  10" 

.,    Monokl.  lab.   [Hauser,  Herzfeld, 

ZS.  phys.  Ch.  68,   175;  1910.] 

ICaliumtrichromat.    K2Cr30io.    [Krüß  u. 

Jäger,  Ber.  ehem.    Ges.  22.]      Bei  10" 

Kaliumtetrachromat.     K2Cr40i3. 

[Krüß  u.  Jäger,  a.  a.  O.]  Bei  ii" 
Natriumchromat.  Na2Cr04.  [Ck.  28.] 
Ammoniumchromat.    (NHi)2Cr04. 

[Ck.  28.] 
„    [Krüß,  Jäger,  a.  a.  O.]  Bei  11° 
Ammoniumdichromat.    (NHi)2Cr207. 

[Ck.  28.] 
Ammoniumtrichromat.    ( N  H  i)2Cr30io. 
[Krüß,  Jäger,  a.  a.  O.]    Bei  10" 

Ammoniumtetrachromat.   ( N  Hj2Cr40i3. 

[Krüß,  Jäger,  a.  a.  O.]    Bei  10" 

Baryumchromat.  BaCrO^.  [Seh.  3.]  m/4 

[Bourgeois,  C.  r.  88.] 

Strontiumchromat.  SrCrO*.  [Seh.  3.]  m/4 

[de  Schulten,  Bull.  Soc.  min.  27,  129; 

1904.]     8150 

Magnesiumchromat.    MgCrO*  +  7  H2O. 

[Ck.  28.] 

Silberchromat.  Ag2Cr04.  [Baxter,  Müller, 

Hines,   ZS.  anorg.  Ch.  62,  313;  1909,] 

«  25/4 

Silberbichromat.  Ag2Cr207.  [Baxter,  Jesse, 

ZS.  anorg.  Ch.  62,  331;  1909.]  «25/4 

Bleichromat.    PbCrO,. 

[Ck.  i8.]  5,65—6,12. 

„        Gefällt.    [Bourgeois,   Bull.  Soc. 

chim.  (2)  47;  1887.] 

Dysprosium. 
Chlorid.     DyCl».    [Bourion,   Ann.   chim^ 
phys.  (8)  20,  547;  1910.]  0/4 

Koppel. 


Mittel- 
wert 

6,52 
3,012 

1,837 
1,8278 

1,834 

2,974 
2,74 

2,721 
2,70 

3,531 

2,10 

2,648 

2,649 

2,723 

1,917 
1,886 

2,151 
2,329 

2,343 
4,300 
4,60 

3,353 
3,895 
1,761 

5,625 

4,770 

5,93 
6,29 

3,67 


65 


175 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Büttel- 
wert 

Eisen. 
Dichlorid.     FeCl,.   Wasserfrei    [Fh.  21.]   2,528 
„  [Grabfield  1883.]  Bei  17,9»   2,988 
"  Feaä4-4HaO.         [Fh.  21.]    1,926 

Trichlorid.     PaQs.    Sublimiert 

[Grabfield  1883.]    Bei  10,8"   2,804 
Dibromid.     FeBr,.    Sublimiert.    [Baxter,  ^ 

ZS.  anorg.  Gh.  38,  232;  1904.]  «25/4 '4,636 
Dijodld.  Kryst.  FeJä  +  4H20.  [Bd.  20.]  2,873 
Dlfluorid.  FeF,.  [Poulenc,  A.  Ch.  Ph.  (7)  2.]  4,09 
Triflaorid.  FeFj.  [Poulenc,  a.  a.  O.]  3,18 
Oxyd.  Fe^Os.  [Seh.  12.]  5,04— 5,17  5,12 
Eisenglanz.  [Rg.  17.]  5,19-5,30:5,24 
Oxyduloxyd.     FesO*.    Magneteisen.         | 

[Ck.  18.]  4,96—5,40   5,16 
Monosulfid.    FeS.    [Ck.  18.]  4,75—5,04   4,84 
Disalfid.  FeSj.      Markasit.        [Rg.  17-]   4,86 
„     [Allen,  Crenshaw,  Privat- 

mitt.  191 1]  25/4   4,873 

,.     Eisenkies.  Pyrit.  [Ck.  18.] 

4,93—5,18   5,03 
„    [Allen,  Crenshaw,  s.  o.]  25/4  j  5,012 
Carbid.    FcsC   [Moissan,  Q  r.  124,  721;  j 

1897.]  Bei  16"  17,07 
Borid.  FeB.  [Moissan,  a  r.  120.]  Bei  18»  7,15 
Nitrid.    FeaN.   [Fowler,  Proc  ehem.  Soc  j 

16,  209;  i90i]'6,35 

Pliosphide.     [Le   Chatelier,    Wol(^dine,  t 

Q  r.  149,  709;  1909.]  • 

FesP:  6,74— FeaP:  6,56. 

FeP:  5,76— FCiPa:     4,5' 

Silicid.   FeSi.  [Lebeau,  a  r.  128.]  Bei  15»!  6,17 

FeSio.  [Lebeau,  Ann.  chim.  phys.  | 

(7)  26;  1902.]    Bei  15"  :  5,40 
„      FesSi.  [Moissan,  Cr.  121.]  Bei 22";  7,00 
„      FegSij.  [de  Chalmont,  J.-B.  1895.] !  ^,36 
Oxydalcarbooat.     FeCOa- 

Spateisenstein.        [Ck.  18.]  3,70—3,87   3,8o 
Oxydnlsalfat.    FeSO*. 
Wasserfrei.  [Ck.  18.]  2,84—3,14   2,99 

Krystallisiert.     FeSO*  +  7  H2O.  1 

(Monoklin.)  [Rt.  36.]     Bei  15°  !  '»^^ 

(Rhombisch,  labil.)      [Rt  36.]    m/411,875 
Oxydsnlfat.    Fe. (SO*),.  [N.P.  27.]   3,o97 

Oxydmetaphosphat.     Fe(POs)g. 
[Johnsson,  Ber.  ehem.  Ges.  22;  1889.]   3,o2o 

Metasilicat.    FeSiOs-    [Stein,  ZS.  anorg. ' 
Ch.  55,  159;  1907.]  «  =  3,44| 
Carbonyle  Fe(C0)4  )  [Mond,  Hirtz,  „s« '  1,996 

Fe2(CO)9J    207;  1910.]      „      2,085 


Erbium.  . 

Oxyd.    ErjOs.  [N.P.  27.]  i 

Snifat.    Ers(S0i)3.  [N.P.  27.] 

Er,(S04)3-|-8H,0.       [N.P.  27.] 
,.         [Kraus,  ZS.  Kryst.  34;  1901.] 

Fluor. 
Fluorwasserstoff.     HF.    Wasserfrei. 

[Gore  1869.]    12,78/4 

Gadolinium. 
Chlorid.     GdCU.    [Bourion,  Ann.   chim. 

phys.  (8)  20,  547;  1910.]  «0,4. 

Gdaa  +  6H»0.  ~ 

Bromid.    GdBrs+eHjO. 
Oxyd.    GdäOa. 


o» 


Beii  = 


Nitrat.  Gd(NO,)a  +  6,5H,0.j2  ^ 
.,      Gd(NO,),-f  5HjO.  .^^ 

Sulfat.  Gds(S04),.  So    „14,6" 

„      G<i,(S0J,+8H»0.  ffl  |[  „  14,6" 

Gallium. 
Chlorid.     GaClj.    Geschmolzen  80  4. 

[Lecoq  de  Boisbaudran  1881.] 

Germanitmi. 
Chlorid.    GeCU. 

[Winkler  1886.  J.pr.Ch.(2)34.]  Beii8« 
Dioxyd.  GeO*.  [Winkler  a.  a.  O.]  Bei  18". 

Gold. 


Selenid.    Au^Ses. 
Phosphid.    Au2P3- 

Indium. 
Oxyd.    IngOs. 


[Uelsmann  1860,] 
[Schrötter  1849.] 

[N.  P.  27.] 
Snifat  lnj(S04)3.  Wasserfrei.  [N.P. 27.] 

Iridium. 
Kaliumiridiumchlorid.  K«lrCl«.  [Bd. 20.] 
Ammoninmiridiumchlorid. 

(NHJilrCU.  [Bd.  20.] 

Jod. 
Jodwasserstoff.    HJ.  Flüssig. 
[Mc.  Intosh,  Steele,  Archibald,  ZS.  phys. 
Ch.  55,  129;  1906.] 
»jr?(— 35,7") 
«r  =  2,799  [i  +  0,0043  {Tg^  —  T)]. 
Monochlorid.    Ja  [Thorpe  1880.]    0/4 
(a-Mod.)  [Haimay  1873.]  16,5/4 
„    flüssig  [Hannay  1873.]       Bei  98* 
„      [Tanatar  1893.]  16/4 

34  4 
Trichlorid.    JCI3.    [Christomanos  1875.] 

Koppel. 


Mittel- 
wert 

8,640 

3,678 
3,180 
2,731 


0,9873 


4,52 

2,424 
2,844 

7,407 
2,332 
2,406 
4,139 
3,010 

2,29 


1,887 
4,703 

4,65 
6,67 


7,179 
3,438 


3,546 

2,856 


;  2,799 

I  3»»82 
I  3,222 

!  2,958 
j  3,2823 

I  3,2221 


176 


65 


8' 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Jod.    (Fortsetzung.) 
Pentoxyd.    J2O6.    [Baxter,  Tilley,  Joum. 

Am.  eh.  Soc.  81,  213;  1909.]      «25/4 
Dioxyd.    JO2.    [Muir,  Journ.  ehem.  Soc. 

96,  656;  1909.]  » 10" 

Jodsäure.    HJO3.    [Ditte  1870.]    Beio« 

Kalium. 

Hydrür.     KH. 

[Moissan,  C.  r.  134,  18;  1902.] 

Chlorid.  KCL  [Ck.  18.]  1,945— 1,995. 
„  [Km.  31.]  20/4  1,994.  [Rt-  36.]  «  16" 
„  [Johnston,  Adams,  Privatmitt.  191 1] 

»30/4 
„  flüssig: 

Sj  =  1,450  -  0,00057  {t  —900")  1) 

[Brunner,  ZS.  anorg.  Gh.  38,  350;  1904.3 

Bromid.     KBr.  [Km.  31.]    20/4 

[Richards,   Müller,   ZS.  anorg. 

Gh.  63,  437;  1907.]         S25/4 

„  flüssig: 

»<  =  1,991  —  0,00080  {t  —  900")') 

[Brunner,  ZS.  anorg.Ch.  38, 350;  1904.] 

„  (600" — 800°)  st//[  =  2,626 — 0,00081 1 

[L.  F.  J.  46.] 

Jodid.     KJ.  [Ck.  18.]  3,056—3,078 

[B.  B.  45]  «  25/4 

Tri  Jodid.     KJ3.  [Johnsson  1877.] 

Fluorid.     KF.  [Sch.  3.]  «1/4 

Borfluorid.  KBF*.  [Stolba  1872.]  Bei 20" 

Silicofluorid.     KaSiFs.        [Sch.  3.I  wi/4 

Oxyd.     K2O.  [Karsten  1832.] 

[Rengade,  C.  r.  144,  753;  1907.]  so/o 

Hydroxyd.     KOH.  [Fh.  21.] 

„  KOH  +  H2O.  [Gerlach  1886.]  m/4 

Monosulfid.     K2S.  [Fh.  21.] 

Nitrat.  KNO3.  [Ck.  18;  19.]  2,058—2,108 

[Rt.  36.]    Bei  16° 

„  [Bellatl,    Finazzi.   Atti  R.   Ist.  Ven. 

69,  2,  1151;  1909/10.]    8  10,6/4 

„     Flüssig  [L.  F.  J.  46]  (v.  3480-492«) 
.S//4  =  2,044 — 0,0006  i. 

Nitrit.     KNO,.    [Ray,   Proc.  ehem.  Soc. 

24,  75;  1908.]    525" 

Chlorat.  KCIO3.  [Ck.  18;  19.]  2,323-2,350.] 

[Rt.  39.]    Bei  17" 

Perchlorat.    KCIO^.  [Sch.  3.]  m/4 

„  [Muthmann  Z.  Kryst.  22,  543.]  10,8/4 

Bromat.  KBr03.  [Ck.  18;  28.]  3,22—3,27 

Jodat.     KJO3.    [Ck.  28.]  3,98;  3,80. 

Perjodat.     KJO4.  [Barker,   Proe.  ehem. 

Soc.  23,  305;  1908.]    8  15/4 


Mittel- 


4»799 

4,2 
4,629 


0,80 

1,977 
1,989 

1,984 


2,756 
2,73 


3,070 

3,115 

3,498 

2,481 

2,498 

2,665 

2,656 

2,32 

2,044 

1,987 

2,13 

2,092 

2,109 

2,1062 


1,915 
2,331 
2,344 
2,520 

2,524 

3,24 

3,89 

3,618 


Kalium .     ( Fortsetzung. ) 

Permanganat.     KMn04.    [Muthmann  Z. 

Kryst.  22,  543;  1894.]    9,9/4 

Carbonat.     KaCOa. 

[Ck.  i8.  Seh.  13.  a.]  2,26  —  2,39 

„        flüssig: 

s^  =  1,900—0,00046  {t  —  900°)^) 
[Brunner,  ZS.  anorg.  Gh.  38,  350;  1904.] 
„     KzCOs-f  2  H2O.  [Gerlach  1886.]  m/4 
Hydrokarbonat.     K  HGO3. 

[Ck.  18.  Sch.  13.  a.]  2,14—2,25 

Sulfat.     K2SO4.  [Rt.  36.]    20/4 

„    [Km.  31]  20/4 

,,     [Tutton,  Z.  Kryst.  24,  22 ;  1894.]  20/4 

„  [Johnston,  Adams,  Privatmitt.  191 1,] 

30/4 
,,    [Tutton,  a.  a.  O.]  60/4 

Hydrosulfat.     KHSO,. 

[Ck.  18.]  2,163—2,478.  [Sch.  3.]  2,305 
Dithionat.     KoSgO«.  [Hertlein,  ZS.  phys. 
Gh.  19,  297;  1896.]    20/4 
Trithionat.  K2S3O6.  [Hertlein, a.a. 0.320/4 
Tetrathionat.    K2S4O6.      „  20/4 

Pentathionat.  KaSsOg.  [Hertlein,  a.a.O.] 

20/4 

Selen at.     KaSeO^.     [Tutton,   Z.    Kryst. 

29,  82;  1897.]    20/4 

Metaphosphat.  KPO3.  [Ck.  28.]  Bei  14,5" 

Dihydrophosphat.     KHaPO^.    [Km.  31.] 

20/4 

[Sch.  3]  m/4  2,321 ;  [Muthmann,  Z. 

Kryst.  22,  522;  1894.]    Bei  9,2" 

Dihydroarsenat.  KH2ASO4.  [Sch.  3.]  «1/4 

[Muthmann,  a.  a.  O.]    Bei  9,15" 

Chromat.    Siehe  unter  Chrom. 

Cyanide.        „        „      Kohlenstoff. 

Kobalt. 

Chlorid.     C0CI2.     Wasserfrei.     [Baxter, 

Hines,    Jour.    Amer.   ehem.    Soc.   28, 

1587;  1906.]    8  25/4 

„        G0GI2  +  6H2O.  [Bd.  20.] 

Bromid.    GoBr2.    Wasserfrei.    [Richards, 

Baxter,  ZS.  anorg.  Gh.  16.  365;  1898.] 

25/4 
Fluorid.  C0F2.  [Poulenc,  A.  Gh.  Fh.  (7)  2.] 
Oxydul.  CoO.  [P.  J.  24.]  5,60;  5,75 
Oxydoxydul.    C03O4.  [Rg.  17.] 

Oxyd.    G02O3.  [Ck.  18.]   4,81—5,60 

Hydroxyd.    Co(OH)2. 

[de  Schulten,  C.  r.  109.]    Bei  15" 


Mittel- 
wert 


2,7032 
2,29 

2,043 

2,17 
2,666 
2,670 
2,6633 

2,657 
2,6521 

2,355 

2,278 

2,304 
2,2963 

2,1123 

3,066 
2,258 

2,338 

2,3325 

2,851 

2,8675 


3,348 


4,909 

4,43 

5,68 

6,073 

5,18 

3,597 


^)  Gültig  von  800°  resp.  Sm.  bis  looo". 


Koppel. 


65  h 


177 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Kobalt.      (Fortsetzung.) 

Sulfid.    CoS.  Kryst.  [Ck.  i8.] 

Silicide.  CoSü.  [Lebeau,  C  r.  135.]  Bei  o» 

„       CoSi.    [Lebeau,  C  r.  132.]   „  20» 

„    COiSi.  [Vigouroux,  C  r.  121.]  „  17» 

Phospbid.  Co.P.  [Maronneau,  G  r.  130.] 

Bei  15" 
Arsenide.  [Ducelliez,C.r.l47, 424;  1908.] 
COiAs-i-.  «o"  7,82  — Co  As:  Ko"  7,62.        i 
CcAss:   «o"  7,35  — Co  As,:  «o»  6,97. 
AntimoDide.    [Ducelliez,  C  r.  147,  1048; 

1908.] 
CoSb:  «o"  8,12  — CoSbi:  «o»  7,76. 
Borid.    CoiB.    [du  Jassonneix,  C.  r.  14o, 
240;  1907.]  «20" , 
Sulfat.    C0SO4.    Wasserfrei.    [P.  J.  24.]  i 
C0SO4+7H2O.  [Sf.  25.]i 

Selenat.  CoSeOi+öHsO.  [Woulf,  C  r.ll6.] ' 
Carbonyl.  Co{CO)4.  [Mond,  Hirtz,  Cowap, 
ZS.  anorg.  Ch.  68,  207;  1910.]  j 

Kohlenstoff. 
Methan.    CH4.    Flüssig. 
^  [Olszewski,  Wied.  Ann.  31.]   Bei— 164»' 
Äthylen.    C2  H*.     Flüssig. 
[Ladenburg  u.  Krügel,  B.  32.]  Beim  Kp. 
Vergl.  Tab.  63  a. 
Äthan.    CsHe-     [L.    Meyer,    Ben    ehem. 
Ges.  27;  1894.]  Beio»:  0,466;  bei  10,5" 
Acetylen.    C^H,. 

Fest:   [Mc  Intosh,   Jour.  phys.    Chem. 
11,  307;  1907.]  «  — 850 

Flüssig:  [Mc  Intosh,  a.  a.  O.]  (v.  —  80* 
bis  — 60").  «,  =  0,613 — 0,00234  (80"+/) 
Bei  —7,0" 
„      0,0» 
[Ansdell  1879.]  „  +9,0» 

20,6» 
30,0"» 
Perchloräthyien.    QCU. 

[Pierre  1847/48.]    0/0 
[Ck.  18.  Regnault.]    Bei  20O 

Perchloräthan.    QCl«.    [Schröder  1880.] 

«/4 
Tetrachlorid.    Cd*. 

„     [Thorpe  1880.]     0/4 

„  „    [Linebarger,     Amer. 

chem.  Joum.  18, 441 ; 

1896.]  «25«' 

Tetrabromid.    CBrj. 

[Bolas,  Groves  1871.]     Bei  14° 


Mittel- 
wert 

5,45 
5,3 
6,30 
7,1 

6,4 


7,9 

3,531 

1,924 

2,32 
1,73 


0,415 
0,6095 

0,396 

0,73 


0,460 
0,451 
0,432 
0,413 
0,397 

1,619 
1,612 

1,6298 
1,5947 


j  1,5883 
13,42 


KohlenstoflF.    (Fortsetzung.) 

Tetrajodid.    CJ4.    [Gustavson  1874.] 

Bei  20,2" 
Oxychlorid.    COQ..     Flüssig. 

[Emmerling,  Lengyel  1870.]    0/4 

»  „  „     18,6/4 

Oxybromid.   COBr..    [Besson,   C.  r.  120, 

192;  1895.]  Bei  o» 

Kohlenmonoxyd.    CO.    Flüssig. 
Sj.  =  0,8558  —  0,0042  (T—  68"). 

[Baly  u.  Donnan,  J.  ehem.  Soc  81, 913; 
1902.]    Vergl.  Tab.  636. 

Kohlenstoffsuboxyd.    CsO«. 

Flüssig  o<*. 
[Diels  u.  Blumberg,  B.  41,  86;  1908.] 

Kohlensäure.    OO3.    Flüssig: 
Vgl  Tab.  63d,e. 
Fest. 
[Behn,  Ann.  Phys.  j  Schnee  bei  —79'' 
(4)  3,  735 ;  1900]  \  Glasklares  Stück  bei  —79" 
[D.  35.]     Bei  —188° 
[Dewar,  Chem.  News  91,  216;  1905] 
Bei  — 189* 
Schwefelkohlenstoff.    CS^. 

[Wüllner,  Pogg.  Ann.  133, 19;  1868.] 
st/o  =  1,29366  —  0,001 506  <• 

Gibt  bei  20/4 

„    [Pierre    1847/48,     berechnet    von 

Wüllner  1.  c] 

8t  O  =  1,29319    0,001487*. 

Gibt  bei  20/4 
„     [Thorpe  1880.]  0/4 

„     [Buff  1865.]  10/4 

„     [Winkelmann  1873.]  16,06/4 

„    [Haagen  1867.]  20/4 

„     [Zecchini,  Gazz.  chim.  ital.  |  1,8/4 
27.  I,  366;  1897]         l  6,4/4 
„     [Erdmann,  v.  Unruh,  ZS.  anorg. 
Ch.  32,  413;  1902.]  Beim  Kp. 
Cyan  und  Verbindungen.    CN  =  Cy. 
Cyan.    Flüssig.  [Faraday  1845.]  Bei  17,2« 
Cyanwasserstoff.     HCy.    Wasserfrei. 
[Gay-Lussac  1811;  1815.]     Bei  +  7" 
[        „  „        „    ]      ..  +18» 

Cyansäure.    CyOH.    [Tr.  u.  H.]  —20/4 
[Troostu.  Hautefeuillei869.]  Berech.  0/4 
Cyankalium.    KCy.  [Bd.  20.] 

Cyansilber.    AgCy.  [Bd.  20.] 

Cyanquecksilber.    HgCy^. 

[Schröder  1880.]     3,990—4,036 


Mittel- 


4,32 

1,432 
1,392 

2,48 


i,"37 


1,53 
1,56 
1,63 

1,6267 


1,2633 


1,2633 
1,2922 
1,2788 
1,2665 
1,2636 
1,2886 
1,2814 

1,2209 
0,866 

0,7058 
0,6969 

1,1557 
1,140 

1,52 

3,943 

4,018 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Koppel.    12 


178 


65i 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Kohlenstoff. 
Ferrocyankalium. 


Ferricyankaiium. 


Cyao.    (Fortsetzung.) 

KiFeCye  +  sHaO. 
[Ck.  i8.]  1,83—2,05 
[D.  35.]    Bei— iSS« 
Bei  17° 
KsPeCye. 
[Ck.  18.]    1,800—1,856. 
[D.  35-]     Bei -188» 
Bei  170: 
Kaliumcyanat.     KOCy.  [Bd.  20.] 

Kaltumsulfocyaaat.    KSCy. 

[Bd.  20.]  1,866;  1,906 
Ammoiiiumsulfocyanat.NHiSCy.[Ck.28.] 

Kupfer. 

Chlorür.   CuCl.    [P.  J.  24.]    3,38-3,68 

Chlorid.    CuCU-   Wasserfrei.  [P.  J.  24.] 

„   CUCI2  +  2  H2O.  [Ck.  18.]  2,47-2,535 

Bromür.    CuBr.  [Bd.  20.] 

Jodür.    CuJ.    [Spring,    Rec.    P.-B.   20, 

79;  1901.]     Frisch  gefällt:     Bei  15° 

Nach  dem  Schmelzen:     ,j    15" 

Oxydul.  CU2O.  Künstl.  [Ck.  18.]  5,75  -  6,09 

Oxyd.  CuO.  [Seh.  4.  Ck.  18.]  6,32—6,43 

Sulfür.  CU2S.  Künstl.  [Seh.  9.]  5,52 — 5,582 

„        Kupferglanz  [Seh.  9.]  5,70—5,80 

Sulfid.    CuS.  [Ck.  18.]  3,8—4,16 

Pbosphide.    CU3P2.  [Ck.  18.]  6,59;  6,75 

„    CU2P.  [Maronneau,  C.  r.  128,  936.] 

Silicide.  CuaSi.  [Vigouroux,  Cr.  122,  318; 

1896.]     Bei  18« 

„  CUiSi.  [Vigouroux,  C.  r.  142, 87 ;  1906.] 

Bei  o» 

Nitrat.    Cu(N03)2  +  3  H2O.     [P.  J.  24.] 

Carbonat.    Malachit.  CuCOa +  Cu(0H)2. 

[Rose,  Lieb.  Ann.  80.]  3,7—4,0 

Sulfat.    CUSO4.    Wasserfrei. 

[Ck.  18.]  3,53-3,63 
„  [Bachmetjeff  1893.]   Bei  30" 

Vitriol.    CUSO4  +  5H2O. 

[Ck.  18.]  2,242—2,290 

„  „    [Bachmetjeff  1893.]  Bei  30° 

[Rt.  36.]  Bei  16« 

Metaborat.    Cu(B02)2. 

[Guertler,  ZS.  anorg.  Ch.  38,  456;  1904.] 

Lanthan. 

Chlorid.    LaCU.    [Matignon,   C.  r.   140, 

1339;  1905.]    s  18/4 

Oxyd.    LaaOa.  [N.  P.  27.] 

„  „    [Brauner,  B.  1891.]  Bei  15° 


Mittel- 


1,91 

1,8533 

1,833 
1,8944 
1,8109 
2,048 

1,886 
1,308 


3,53 

3,054 

2,50 

4,72 

5,289 

5,653 

5,88 

6,40 

5,58 

5,746 

3,98 

6,67 

6,4 

6,9 

7,53 
2,047 

3,85 

3,58 
3,516 

2,272 
2,276 
2,286 

3,859 


3,947 
6,480 
6,41 


Lanthan.    (Fortsetzung.) 

Sulfid.    La2S3.   [Muthmann,  Stützel,  Ben 

ehem.  Ges.  32,  3416;  1900.]  Bei  n° 

Carbid.  LaCi.  [Moissan,  C.  r.  123,  148; 

1896.]     Bei  20O 

Sulfat.    La2(S04)3.  [N.  P.  27.] 

La2(S04)3  +  9  H2O.    [N.  P.  27.] 

„     [Kraus,  ZS.  Kryst.  34.] 

Lithium. 

Chlorid.     LiCl.  [Baxter,  Amer.  ehem.  J. 

31,  558;  1904.]    25/4 

„      Flüssig.  [Brunner,  ZS.  anorg.  Ch. 

38,  350;  1904.] 

««  =  1,375  —  0,00043  (t  -  goo°y) 

Bromid.    LiBr.    [Baxter,  a.  a.  O.]    25/4 

Jodid.    LiJ.  „  „         25/4 

Fluorid.     Li  F.  [Seh.  3.]  m/4 

Sulfid.    Li2S.  [Mourlot,  Ann.  chim.  phys. 

(7)  17,  510;  1899.]     1,63-1,7 

Silicid.  Li6Si2.  [Moissan.  C.  r.  134,  1083.] 

Amid.  LiNH2.  [Ruff,  Goerges,  Ber.  ehem. 

Ges.  44,  502;  1911.]    s  17,5° 

Imid.    Li2NH.  Ebenda  «  19" 

Nitrat.    LiNOs.    [Ck.  18.]  2,334;  2,442 

Nitrit.     LiN02.    [Ray,  Proc.  ehem.  Soe. 

24,  75;  1908.]    b.  260 

Perchlorat.    LiClO^.   [Richards,  Willard, 

ZS.  anorg.  Ch.  66,  278;  1910.]   s2o'4 

Carbonat.    LiiCOa.         [Kremers  1857.] 

„     Flüssig.  [Brunner,  ZS.  anorg.  Ch. 

38,  350;  1904.] 

«t  =  1,765  —  0,00034  (/,  —  900O)') 

Sulfat.     LiaSOi.  [Kremers  1857.] 

„        Flüssig.  [Brunner.  a.  a.  O.] 

«^  =  1,981  —  0,00039  {t — 900")') 
Li2S04  4-H20.        [Troost  1857.] 
„  „  [Km.  31.]    20.'4 

Phosphat.     LiaPO«.     Krystallisiert. 

[de  Schulten,  Bull.  Soe.  chim.  (3)  1.] 

Arsenat.  LisAsd.  Krystallisiert.  Ebenda 

Metasilicat.  Li2Si03.  [Friedel,  Bull.  Soe. 

min.  24,  141;  1901.]     Bei  15" 

[Wallace,  ZS.  anorg.  Ch.  63,  i;  1909.] 

Magnesium. 
Chlorid.    MgCla. 

MgCU  +  6  H2O. 

[D.  35-] 


Fluorid.    MgF2 


[P.  J.  24.] 
[P.  J.  24.] 
Bei— 188" 
Bei  17» 
[Seh.  3.]  m,4 


Mittel- 
wert 


4,911 

5,02 
3,600 

2,853 
2,821 


2,068 


j  3,464 

I  4,061 

2,601 

i 

i  1,66 

I  1,12 

I  1,303 
|2,39 

1,671 

2,429 
2,111 


2,210 


2,02 
2,054 

2,41 
3,07 

2,529 
2,61 

2,177 
1,562 
1,604 
1,569- 

2,472 


^)  Gültig  von  800°  resp.  Sm.  bis  1000". 


Koppel. 


65  k 


179 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Mittel- 
wert 


Magnesium.    (Fortsetzung.)        i 
Oxyd.    MgO.    Magnesia.  i 

Schwach  geglüht.  [Ck.  i8.]  3ii9— 3.25 
Stark  geglüht.  [Ck.  i8.  Seh.  2.]  3,57-3,64 
„  „     [Moissan,  C.  r.  118.]  861200 

„  „     [Larsen,  Sill.  Joum.  (4) 

28,  263;  1909.]    25/4 
Nach  dem  Schmelzen.  [Moissan,  C.  r. 
118,  507;  1894-]     Bei  20O 
[Brügelmann,  Ber.  ehem.  Ges. 23;  1890.] 
3,38-3,48 
Hydroxyd.    Mg(0H)2. 

[de  Schulten,  C.  r.  101.]  Bei  15" 
Sulfid.  MgS.  [Mourlot,  C.  r.  127.]  Bei  15* 
Nitrat.  Mg(N03)»  +  6HsO.  [P.  J.  24.] 
Carijonat.    MgCOa- 

Magnesit.    [Seh.  i.]    3,02—3,07 

MgCOs-f  3H,0.  [v.  Knorre,  ZS. 

anorg.  Gh.  34,  267;  1903.]  18/4 

Sulfat.     MgSO*.     [Ck.  18.]     2,61—2,71 

,.  MgS04  +  5H,0. 

„  [Wyrouboff,  Chem.  Zbl.  1890.] 

„  MgS04  +  7H..O.    (Rhombisch.) 

[Ck.  18.]  1,66—1,75.   [Seh.  3.] 

„  [Retgers,  ZS.phys.Ch. 3, 497.]  Bei  16» 

„    Monoklin.  labil.  [Retgers,  a.  a.  0.] 

Doppelsulfate  vgl.  Tutton  [Tt.  32.] 

Doppelseleoate  vgl.TuttonZ.  Kry  st.35,529; 

1902  u.  Jour.  chem.Soc.87,  ii23;i9o5. 

tiydrophosphat.    MgHPO*  •\-  HjO. 

[de  Schulten,  C  r.  100.]  Bei  15° 
Pyrophospbat.    MgaPjO?. 

[Seh.  3.]  2,220.  [Ck.  18.]  2,579. 
Hydroarsenat.    Mg  H  AsO«  +  V*  H.O. 

[de  Schulten,  C.  r.  100.]     Bei  15" 
Aluminat.    (Kunst.  Spinell)  MgO .  Al.Oa. 
[Dufau,  Ch.  Zbl.  1901,  II,  392.]  Bei  15" 
Metasilicat   MgSiOg.    [Stein,  ZS.  anorg. 
Ch.  65,  159;  1907.] 
„    „  a-Form 
„    „  a'-  „  (Enstatit) 
»    .,  ß-  „  (Monokl 
„    ,,  7-  „  (Rhomb.) 

Orthosilikat.   Mg^SiO*.    [Stein,  a.  a.  O.] 

1 
Mangan. 

Chlorid.  MnCl^.  [Baxter, Hines, Jour.  Amer. 

chem.  Soc.  28,  1574;  1906.]    «25/412,977 
MnCl2  +  4H20.  [Bd.  20.]  '2,01 

[Seh.  3.]  m'4  \  1.913 
Broniid.MnBr2[Baxter, Hines, a.a.O.]« 25,4   4,385 
1  Dlfluorid.MnF2.[Moissan,Venturi,ar.l30.]    3,98 


it)  ! 
1.) 

b.)  ) 


Allen,  Wright, 

Clement,  Sill. 

Journ.  14'  22,  385; 

1906 


3,22 
3,61 

3,577 
3,603 

3,654 

3,43 

2,36 
2,82 
1,464 

3,04 

1,806 
2,66 

1,718 

1,680 
1,678 
1,691 


2,326 

2,40 

3,155 

3,57 

3,06 
3,15 

3,166 

3,183 
2,849 
3,21 


Mangan.    (Fortsetzung.) 
Trifluorid.    MnFs.  [Moissan,  C.  r.  130,] 
Oxydul.    MnO.  [Rg.  17.] 

Oxydulhydrat.^ Mn(OH).i.  Kristallisiert, 
[de  Schulten,  C  r.  105;  1885.] 
Oxydoxydul.    MnsO«. 


Künstlieh. 
Hausmannit. 
Oxyd.    Mn^Oa. 
Künstlieh. 
Braunit 


[Ck.  18.]    4,33—4,746 
[Rg.  17.]  i 


[Ck.  18.]  4,325—4,62  ; 
[Ck.  18.]  4,75;  4,82  i 
Hydroxyd.  Mn^Oa  +  H,0.  [Rg.  17.]  \ 
Superoxyd.  MnO«.  Pyrolusit  [Rg.  17.]  | 
Sulfid.    MnS.    Manganblende.  ! 

[Ck.  18.]  3,95—4,04 
„    künstl.  kryst.   [Mourlot,  C  r.  121, ' 
202;  1895.]  3,92—4,06! 

„    gefällt.  [Antony,  Donnini,  Gazz.  ehim.  j 
ital.  23  I,  560;  1893.]  I 

a)  rosa  bei  17°:  3,55;  b)  grün  bei  17" 
Selenid.    MnSe.    [Fonzes-Diacon,    C.  r. ; 
130,  1025;  1900.]  15", 

Carbid.   MngC   [Stadeler,  Metall.  6,  260;  1 
1908.]  j 

Silicide.  [Lebeau,  G  r.  136, 89, 231 ;  1903.] 
a)  Mn2Si  bei  15** 
b)  MnSi  bei  is"  15,90;  c)  MnSi^  bei  15°  I 
Antimonid.  MnSb.  [Wedekind,  Ber.  chem. 
Ges.  40,  1259;  1907.]  Bei  17" 

Borid.    MnB.    [du  Jassonneix,  C.  r.  139, 
1209;  1904.]  Bei  15** 

Nitrat.    Mn(N03)2  +  6HiO.       [Ck.  18.] 
Carbonat.    MnCOs.    Gefällt.     [Seh.  i.] 
Manganspat.  [Seh.  i.]   3,55—3,66 

Sulfat.  MnSO«.  Wasserfrei.  [Seh.  3]  m/^ 
„  MnS04+4HiO.  [Gerlach  1886.]  01,4 
„  MnS04+5H20.[Kp.26.]  2,087—2,095 
Doppelsulfate  vgl.  [Km  31]  u.  [Tt  32.] 
Silicofluorid.    MnSiF6  +  6H,0. 

[Stolba  1883.]    Bei  17,5° 

Metasilicat.    MnSiOa.     Kryst     [Stein, 

ZS.  anorg.  Ch.  55,  159;  1907.] 

[Ginsberg,  ZS.  anorg.  Ch.  59,  346;  1908.] 

Pennanganate  sind  bei  den    einzelnen 

Metallen  aufgeführt. 

Molybdän. 

Dijodid.    M0J2.    [Guichard,   Ann.  ehim. 

phys.  (7)  23,  498;  1901.] 

Oxytetrafluorid.  M0OF4.  [Ruff,  Eisner, 

Ber.  ehem.  Ges.  40,  2926;  1907.] 

Diox>  difluorid.  MoOjFj.    Ebenda. 


Mittel- 
wert 

3,54 
5,091 

3,258 

4,61 
4,856 

4,50 
4,79 
4,335 
5,026 

4,00 
3,99 


3,63 

5,59 

6,888 

6,20 
5,24 

5,6 

6,2 
1,82 
3,125 
3,6r 

2,954 
2,107 
2,09 

1,9038 

3,58 
3,350 


4.3 

3,001 
3.494 


Koppel.    12* 


180 


651 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 

Mittel- 

Mittel- 

Molybdän.    (Fortsetzung.) 

wert 

Natrium.     (Fortsetzung.) 

wert 

Trioxyd.    M0O3.           [Schafarik  1863.] 

4,39 

Nitrat.  Flüssig.  [L.F.  J.46.]von32o«-5i5» 

Disulfid.    M0S2.     Molybdänglanz. 

«</4  =  2,12 — 0,0007  < 

[Ck.  18.]    4,44—4,80 

4,6 

Nitrit.     NaNOo.    [Ray,  Proc.  chem.  Soc. 

„  Künstl.  kryst.  [Guichard.  a.  aTO.]  14" 

4,80 

24,  75;  1908.]  8  26« 

2,157 

Sesquisulfid.    M02S3.    [Guichard,    C.  r. 

Chlorat.    NaClOs.                     [Bd.  20.] 

2,289 

130,  137;  1900.]     Bei  150 

5,9 

[Rt.  39.]    Bei  15" 

2,490 

Carbide.    M02C.       [Moissan,  C.  r.  120.] 

8,9 

Bromat.     NaBrOs.          [Kremers  1857.] 

3,339 

MoC.    [Moissan,  Hoffmann,    C.  r.  138,  1 

Jodat.     NaJOs.                [Kremers  1857.] 

4,277 

1558;  1904.]    200 

8,40 

Perjodat.     NaJO^.    [Barker,  Proc.  chem. 

Silicid.     MoSij.       [Defacqz,     C.  r.   144, 

Soc.  23,  305;  1908.]  8  16/4 

3,865 

1424;  1907.]    qO 

6,2 

„     NaJ04.3H20     [Barker,   a.    a.  0.] 

[Hönigschmidt,  Mon.  Chem.  28,  1017; 

8  18/4 

3,219 

1907.]    0" 

5,88 

Carbonat.    Wasserfrei.     Naa  CO3. 

Borid.  M03B1.    [Tucker  u.  Moody  1902.] 

7,11 

[Ck.  18.  Seh.  3.]  2,430—2,509 

2,476 

Carbonyl.  MoCCO)«.  [Mond,  Hirtz,  Cowap, 

„  Flüssig :  8j  =  1,9445-0,00040  {t — 900")*) 

ZS.  anorg.  Gh.  68,   207;   1910.]     815" 

1,96 

[Brunner,  ZS.  anorg.  Ch.  38,  350;  1904.] 

Baryummolybdat.    BaMoO*.      [Ck.  28.] 

4,654 

„     .  Soda.     Na^COs  +  io  H2O. 

Strontiumraolybdat.    SrMo04.    [Ck.  28.] 

4,145 

[Ck.  18.  Seh,  14.]  1,440—1,478 

1,458 

Bleimolybdat.     RbMoO^.     Geschmolzen. 

6,62 

[D.  35.]     Bei  17»:  1,446;  bei  -188» 

1,493 

[Cossa,  Ber.  chem.  Ges.  19;  1886.] 

Hydrocarbonat.    Na  HCO3. 

Natrium. 

[Ck.  18.  Seh.  3.]  2,192 — 2,221 

2,206 

Hydrid.     NaH.        [Moissan,    C.  r.  134.]   0,92 
Chlorid.    NaCl. 

Sulfat.    Wasserfrei.     Na2S0i. 

[Ck.  18.]    2,629-2,693 

2,655 

Kochsalz,  kryst.  [Ck.  18;  19.]  2,05 — 2,15 

[Km.  31.]  20/4  2,671.  [Rt.  40.]  Bei  15° 

2,673 

[Km.3i.]2o/4:2,i74;[Rt.36.]i70:2,i67  1  2,17 

„  Flüssig;  8^=2,065— 0,00045 (<— 9000)1) 

„  Flüssig:  «j  =  1,500-0,00054  {t-goo^y) 

[Brunner,  ZS.  anorg.  Ch.  38, 350;  1904.] 
„    Glaubersalz.     NajSO.  +  io  H2O. 

[Brunner,  ZS.  anorg.  Ch.  38,  350;  1904.] 
8850"=  1,502;  «900"  =  1,489;  «950"  = 

[Ck.  18.]  1,446—1,471 

1,462 

[L.  F.  J.  46.]     1,464 

Hydrosulfat.    NaHSO*.          [P.  J.  24.] 

2,742 

Steinsalz.       [Ck.  18;  19.]    2,14— 2,22.    2,18 

Hyposulfit.     Na2S203.    Wasserfrei. 

Bromid.     Na  Br.     [Ck.  18.]    2,95—3,08  ,  3,014 

[Gerlaeh  1886.]  m/4 

1,667 

„  Flüssig:s<  =  2,2125—0,00080  (^-900»)*) 

.,     Na2S203  4-5  H2O.   [Kopp  1855.] 

1,736 

[Brunner,  ZS.anorg.Ch.  38, 350;  1904.]  | 

[D,  35.]     Bei  17" 

1,729 

„     Na  Br  4- 2  H2O.     [Km.   31.]     20/4   2,176 

bei  — 1880 

1,7635 

Jodid.     NaJ.     [B.  B.  45.]             «25/43,665 

Trinatriumphosphat.    NasPO^. 

„       NaJ  +  2H20.                    [S.  30.]    2,448 

Wasserfrei.          [Ck.  28.]     Bei  17,5° 

2,536 

Fluorid.     Na  F.                   [Seh.  3-]  '»/4   2,766 

Kryst.     Na3PO*  +  i2H20. 

Silicofiuorid.     NaaSiF«.      [Seh.  3.]  m/4  |  2,679 

[Ck.  18.]  1,618;  1,622 

1,620 

Oxyd.     NaaO.    [Rengade,  C.  r.  144,  753; 

„      „            „                   [Dufet  1888.] 

1,6445 

1907.]  80/0 

2,27 

Dinatriumhydrophosphat. 

Hydroxyd.   NaOH.    Ätznatron.  [Fh.  21.] 

2,130 

Na2HP04-j-i2H20.     [Ck.  18.] 

„    NaOH +H2O.   [Gerlach  1886.]  m/4 

1,829 

1,514—1,586 

1,537 

Monosulfid.    Na^S.                  [Fh.  21.] 

2,471 

[D.  35.]    Bei  17° 

1,52 

Carbid.     NajQ,     [Matignon,  C.  r.  125, 

bei  — 1880 

1,545 

1033;  1897.]  Bei  150 

1,575 

Natriumdibydrophosphat. 

Nitrat.  NaN03.[Ck.i8;  19.]  2,200— 2,265 

2,26 

NaH2P04  4-  H2O.     [Sf.  25.] 

2,040 

[Km.  31.]  20/4:2,267;  [Rt.  36.]  Bei  15" 

2,265 

„    NaH,P04-i-2H20.    [Dufet  1888.] 

1,9096 

')  Gültig  von  800"  resp.  Sm  bis  1000".                                              | 

Koppel. 


65m 


181 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Natrium.    (Fortsetzung.)  i 

Pyrophosphat.     Na^PiO;.     Wasserfrei,     j 

[Seh.  3.]  2,534.  [Ck.  28.]  2,373  I 

Kryst.  NaiPiOj  +  loHjO.   [P.  J.  24.] . 

[Dufet,  C.  r.  102.]  1,824.  [Ck.  28.]  1,773  | 

Natriumdibydropyrophosphat. 

Na,  H  .P.,07  -f  6H2O.    [Dufet,  Q  r.  102.] 
Metaphosphat.    NaPOa.  [Ck.  28.] 

Hypopbospbat.    .Na4P206  +  10  H2O.        ; 
[Dufet,  C.  r.  102;  1886.] 

Triaatriomarseaat.    NasAsO«.  [Ck.  28.] ; 
„     NasAsO*  +  12  HsO.     [Dufet  i888.] 
Oiaatriumbydroarsenat.    Na2HAs04-|~   I 
i2H,0.     [Ck.  18.]  1,67—1,76! 
Natriumdihydroarsenat.      NaH.AsO^  -f : 
4H,0.   [Joly,  Dufet,  C  r.  102;  i886.]  i 
Tetraborat.  NajB407.  Wasserfrei.  [Fh.  21.] 
Borax^    NajBiOr-l-ioHiO.  j 

[Ck.  18.]  1,692—1,7571 
[D.  35-]     Bei  —188»  • 
Bei  17" 

Neodym. 

Cblorid.     NdCl3.     [Baxter,  Chapin,  ZS. 

anorg.  Ch.  70,  i;  1911.]  »25/4  j 

„  [Matignon,   C.   r.    140,    1339;  I 

1905.]  s  18/4  : 

„  [Bourion,  Ann.  chim.  phys.  (8)  j 

20,  547;  1910.]  «0/4  =  4,41  ! 

Ndcu  .6H2O.  ; 

[Matignon,  C  r.  133,  289;  1901.]  16,5, 4  i 

Sulfid.  KdiSs.  [Muthmann,  Stützel,  Ber.  i 

ehem.  Ges.  32,  3416;  1900.]  Bei  ii"  ] 

Carbid.    NdQ.        [Moissan,  C.  r.  131.] 

Sulfat.    Nd2(S04)3  +  8H»0.  ' 

[Kraus,  Z.   Kryst.  34,  307;  1901.]! 

Nickel.  I 

Cblorid.     NiCl,.     Wasserfrei.     [Sf.  25.] ! 
Bromid.    NiBrs.    Wasserfrei.    [Richards, , 
Cushman,  ZS.  anorg. Ch.  16,  172;  1898.] 
Fluorid.     NiFä.     Wasserfrei.     [Poulenc, 
Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  42;  1894.]' 
Oxydul.     NiO.    Amorph.  [Rg.  17.]  j 

„         Kryst.       [Sch.  2.]    6,60—6,80 ; 
Oxyd.    Ni.Os.         [Ck.  18.]    4,81—4,85  ' 
Nickelo-Nickeli-Hydroxyd.  Ni304+2H20. 
Kryst.      [Dudley,    Amer.    ehem.    Soc. ' 
Jour.  18,  901 ;  1896.]     Bei  32°  j 
Sulfide.  N'iäS.  [Mourlot,  Ann.  chim.  phys. 
(7)  17;   1899.]! 
.,        NiS.  Kryst.     [Kg.  23.] ' 

Selenid.    NiSe.    [Little,  Lieb.  Ann.  112.] ; 
Sillcld.     NijSi.     [Vigouroux,    a  r.  121, 
687;  1895.]     Bei  17°, 


Mittel- 
wert 


2,45 

1,836 

1,80 

1,848 
2,476 

1,832 
2,835 

1,7593 

1,72 

2,32 
2,367 

1,721 
1,728 
1,694 


4,134 
4,195 

2,282 

5,179 
5,15 

2,850 

2,56 

4,64 

4,63 
6,66 
6,69 
4,83 

3,4"5 

5,52 
4,60 
8,46 

7,2 


Mittel- 
Nickel.    (Fortsetzung.)  ^"^ 
Pbospbide.  Ni»P.  [Maronneau,  C  r.  130, 

656;  1900.]     Bei  13°  6,3 
NiPj.    [Jolibois,   C  r.   loO, 

106;  1910.]  S18"  4,62 

„  NiPs.   [Jolibois,  a.  a.O.]  »18"  4,19 

Arsenide.    .NiAs.    [Vigouroux,  C.  r.  147, 

426;  1908.]  so"   7,57 

NisASj.  Ebenda    «o**   7,86 

Antimooid.    NiSb.  [Vigouroux,  C  r.  147, 

976;  1908.]     so*    7,70 
Borid.    .NiB.     [Moissan,  Ann.  chim.  phys. 

(7)  9,  278;  1896.]  Bei  18°  7,39 
Nitrat  Ni(NO,)3+6H20.  [Ck.  28.]  2,05 
Sulfat.    NiS04+7H,0. 

[Ck.  18.]    1,93—2,04    1,98 
Doppelsulfate  vgl.  [Km  31.]  u.  [Tt  32.] 

Selenat.    NiSeOi  +  öHjO. 

[Woulf,  C  r.  116,  1902;  1893.]   2,31 

Nickelcarbonyl.  NKCO)*.  [Mond,  Langer 

u.  Quincke,  Ber.  ehem.  Ges.  1890.]  170    1,3185 
„    [Mond,  Hirtz,  Cowap,  ZS.  anorg.  Ch. 

68,  207;  1910.]    14»   1,3245 
„     [Ramsay,  Shields,  ZS.  phys.  Ch.  12, 

564;  1893.]    »  19,8  4    1,3240 
«45,9  4    1,2462 

Niob. 
Pentafluorid.  NbFs.  [Ruff,  Schiller,  ZS. 

anorg.  Ch.  72,  329;  1911.]    «18*'   3,293 
Pentoxyd.    NbjOs. 

[Marignac  1865.]     4,37— 4»53    4.47 

Osmium. 
Palladium. 
Silicid.     PdSi.     [Lebeau,   Jolibois,  C  r. 

146,  1028;  1908.]    8  15»  7,31 
Kaliumpailadlumchlorid.    K«PdCl«. 

[Tp.  22.]  2,739;  2,806   2,77 
Ammoniumpalladiumchlorid. 

{NHih  PdCl«.     [Tp.  22.]    2,418 

Phosphor. 
Pfaospborwasserstoffe.  PH3.  [Mc  Intosh, 
Steele,  Archibald,  ZS.   phys.   Ch.  5o, 

140;  1906.]  «^^,(—86,2°)  0.744 
sj,  =  0,744  [I  +  0,0008  {Tj^p  —  T)] 
P2H4.    [Gattermann,   Ber.  ehem.  Ges. 
28,  1890.] 

Flüssig.     1,007—1,016    1,012 

P»H2.  (Orange).  [Stock,  Böttcher,  Lenger, 

Ber.  ehem.  G^  42,  2847;  1909.]  »  16®   1,95 

PisH«.    (Gelb).  Ebenda.    »19"   1,83 

Trichlorid.    PCI3.    [Buff  1866.]        0/4   1,6117 

„  [Thorpe  1880.]     0,4  1,61275 

Koppel. 


182 


65 11 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


lo  4 
10/4 

15/4 
Ges. 
«17« 


Phosphor.    (Fortsetzung.) 

Trichlorid.  PCI3.  (Forts.)  [Buff  1866.]  0/14 
[Haagen  1867.]    20/4 
„  [Thorpe  1880.]  B.  d.  Kochpunkte.  75,95" 
Tribromid.    PBrs.    [Thorpe,  Jour.  ehem. 
Soc.  37,  141;  1880.]    0/4 
„  [Christomanos,    ZS.  [  »0/4 

anorg.  Ch.  41,  276;  J  «15/4 
1904.]  [  827/4 

„    [Thorpe  1880.]   B.  d.  Sdp.  172,9" 
Oxycblorid.  POCI3.  [Thorpe  1880.]     0/4 
„  [Buff  1866.] 

„  [Thorpe  1875.] 

.,  [Buff  1866.] 

Sulfide.    P4S3.    [Stock,  Ben  ehern, 
43,  150;  1910.] 
„    P4S7.  [Stock,  a.a.O.  S.  414.] 
M    P4S10.  [Stock,  a.  a.  O.  S.  1223.]  s  17O 
Sulfochlorid.    PSCI3.   [Thorpe  1875.]  o" 
[Thorpe  1875.]     Bei  22" 
Sulfobromid.    PSBrg.     MichaeHs  1872.] 

Bei  17° 

Pentoxyd.    PjOs.        [Brisson,    Ck.  18.] 

Phosphorsäure.      H3PO4.        [Thomsen, 

Journ.  prakt.  Ch.  (2)  2,  160;  1870.] 

Bei  18,20 

Trioxyd.    P2O3. 

„     Fest.     [Thorpe,    Tutton,    Journ. 

ehem.  Soc.  57,  545;  1890.]     21/4 

„     Flüssig,     [a.  a.  O.]  28,8/4 

„     Bd.  d.  Kp.  [Thorpe  u.  T.,  a.  a.  O.] 

Phosphorige  Säure.    H3PO3. 

[Thomsen,  a.  a.  O.]    Bei  21,2" 
Uoterphosphorige  Säure.    H3PO2. 

[Thomsen.  a.  a.  O.]    Bei  18,8" 

Nitrid.    PsNg.     [Stock,  Grüneberg,  Ber. 

ehem.  Ges.  40,  2573;  1907.]    s  18" 

Platin. 


[  Mittel- 
wert 

1 1,5967 
1,5746 
1,46845 

j2,923I 

12,88467 

j2,85234 
12,82053 

|2,4954i 
1,7116 

1,6934 
'1,6934 
1,6861 

2,03 

12,19 

2,09 

1,6682 

1,634 

2,85 
2,387 


2,135 
1,935 
1,6897 

1,651 

1,493 

2,51 


Chlorür.    PtCL.  [Bd.  20.] 

Chlorid.     PtGU  +  8H20.  [Bd.  20.] 

Chloroplatinate.     KaPtCl«.     [Archibald, 
ZS.  anorg.  Ch.  66,  169;  1910.]   s  24/4  3,499 


5,87 
2,43 


Na2PtCl6  +  6H20.  [Tp.  22.] 

(NH4)2PtCl6.  [Archibald,  a.  a.  O.]  «  24/4 

Bromoplatinate.     KaPtBr«.     [Archibald, 
a.  a.  O.]  s  2^/4 

(NHJzPtBre.         [Archibald,  a.  a.  O.] 

«24/4 

Sulfür.    PtS. 

[Böttger,  Journ.  prakt.  Ch.  3;  1834.] 


2,50 
3,034 

4,658 

4,265 

8,897 


Platin.    (Fortsetzung.) 

Selenide.     PtScg.    [Minozzi,  Rend.  Line. 

[5]  18  II,  150;  1909.] 

PtSe-i.  [Minozzi,  a.  a.  O.] 

Silicide.     PtjSi.     [Vigouroux,    C.  r.  123, 


C. 


117;  1896.] 

PtSi.     [Lebeau,    Novitzky,    C. 

241;  1907.] 

Praseodym. 
Chlorid.    PrCU.    [Matignon, 

1339;  1905.] 

[Bourion,    Ann.    chim.    phys. 

547;  1910.] 

PrCla  +  7H2O.    [v.  Scheele, 

Ch.  18,  352;  1899.] 
Oxyd.    Fr-iOs.    [v.  Scheele,  a. 


Bei  18» 
r.  145, 

Bei  15" 


r.  140, 

s  18/4 

(8)    20, 

«0/4 

ZS.  anorg. 

Bei  16« 


a.  O.] 

Bei  15" 

„  [Brauner,  Proc.  ehem.  Soe.l7, 66;i9oi.] 

Dioxyd.    Pr02.  [Brauner,  a.  a.  O.]  20/4 

Sulfid.    Pr^Sa.  [Muthmann,  Stützel,  Ber. 

ehem.  Ges.  32,  3416;  1900.]  Bei  11" 

Carbid.  PrC2.  [Moissan   C.  r.  131,  595.] 

Sulfat.    Pr2(  504)3.  [v.  Scheele,  a.  a.  O.] 

Bei  16« 
,.    Pr2(S04)3  +  5H20. 

[Kraus,  Z.  Kryst.  34,  307;  1901.] 

„     Pr2(  504)3  +  8  H2O.  [  Kraus,  a.  a.  O.] 

„    [v.  Schdele  a.  a.  O.]  Bei  13" 

Selenat,  Pr2(Se04)3.  [v.  Scheele,  a.  a.  O.] 

Bei 
Quecksilber. 

Chlorür.     Hg2Cl2.   [Seh.  8.]    6,99-7,18 

Neue  Mod.  [J.  Meyer,  ZS.  anorg.  Ch.  47, 
399;  1905.] 
Chlorid.  HgCU.  [Seh.  2.]  5,32—5,46 
Bromür.  HgaBra.  [Karsten,  Ck.  18.] 
Bromid.  HgBr2  [Clarke  1878.]  5,730;  5,746 
Jodür.  Hg2J2.  [Ck.  18.]  7,64;  7,75 
Jodid.     Hg  Ja.  Rot.  [Seh.  2.]  6,20-6,32 

„  „  Gelb.  [Seh.  7.  a.]  5,91—6,06 

Oxydul.  Hg20.  [Ck.  18.]  8,95;  10,69 
Oxyd.  HgO.  [Seh.  4.]  11,00  11,29 
Sulfid.  HgS.  Amorph.  [Ck.  18.]  7,55—7,70 

„  Zinnober.  Kryst.  [Ck.  18.]  8,06—8,12 
[Spring,  ZS.  anorg.  Ch.  7,  371;  1894.] 

„  Schwarz,  gefällt:  i8,3"/4"  17,6242; 
56,60/4»:  7,5496;  77,8°/4":  7,56io. 

„  Rot, gefällt :2i,6»/4»: 8,1289; 56,5V: 

8,0851;  77,7V:  8,0902. 
„    Rot,   sublimiert:    15,8V:  8,1587; 
56,5V:  8,0906;  77,7"' 4":  8,0978. 

Koppel. 


Mittel- 
wert 


7,15 
7,65 

13,8 
11,63 

4,017 

4,07 

2,251 

6,88 

7,068 

5,978 

5,042 
5,10 

3,720 

3,173 
2,819 
2,817 

15"  i    4,30 

7,10 


4,5-5 
5,424 
7,307 
5,738 
7,70 

6,257 
6,00 

9,8 
11,14 

7,67 
8,09 


65o 


183 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Quecksilber.  (Fortsetzung.) 
Sulfid.  Schwarz,  sublimiert:  i7°/4":8.0395- 
Oxydalnitrat.    Hg  NO,.   [Retgers   1896.] 

Flüssig. 

Oxydulnitrit.    HgNOj.  [Ray,  Proc.  ehem. 

Soc.  24,  75;  1908.]    S26" 

Oxydulsulfat.    Hg^SO,.         [P.  J.  24.] 

Oxydsulfat.     HgSO*.  [P.  J.  24.] 

Rhodium. 
Chloropurpureorbodiumchlorid. 

Rh.2(NH3)ioCl6.  [Jörgensen  1883.]  18,4  4 

Rubidium. 
Hydrid.  RbH.  [Moissan,  C.  r.  136,  587.] 
Chlorid.     RbCl.         [Clarke  s.  Seh.  11.] 
„    [Buchanan,    Proc  ehem.  Soc.  21, 
122;  1905.]    »22,9*' 
Bromid.     RbBr.         [Clarke  s.  Seh.  ii.] 
[Buchanan,  a.  a.  O.]  323,0» 

Jodid.     RbJ.    [B.  B.  45]  « 25/4 

[Buchanan,  a.  a.  O.]  «24,3" 

Silicofiuorid.    Rb^SiF«. 

[Stolba  1867.]    20/4 
Oxyd.    Rb.0.    [Rengade,  C  r.  144,  753; 

1907.]    8  o" 

Superoxyde.  Rb^Os.  [Rengade,  Ann.  chim. 

phys.  (8)  11,  348;  1907.]  8  0° 

RbiOa.  [Rengade,  C.  r.  144, 920;  1907]  «o* 

Hydroxyd.      RbOH.      [v.  Hevesy,    ZS. 

anorg.    Gh.    67,   242;    1910.     s  11» 

Pentasulfid.    Rb^Ss.    [Biltz,  Wilke-Dör- 

furt,  Ber.  ehem.  Ges.  38, 123;  1905.]  «15° 

Jodat.  RbJOs.  [Barker,  Proc.  ehem.  Soc 

23,  305;  1908.]    «14/4 

Perjodat.  Rb  JO4  [Barker,  a.  a.  O.]  s  16/4 

Permanganat.    RbMnOi. 

[Muthmann,  Z.   Kryst.  22,  533;  1894.] 

Bei  10,4» 

Nitrat.    RbNOg.    [Rt.  38.]  Bei  15° 

„    [Bellati,  Finazzi,  Atti  R.  Ist  Ven. 

69,  II,  1151;  1909/10.]    »17,4/4 

Sulfat      RbaSO*.       [Tutton.   Z.    Kryst. 

1895.]  60  4  3,5943,  20/4 

[Tutton,  Z.   Kryst 

20/4 

Rutheniiun. 
Dioxyd.    RuOo.  [Deville  u.  Debray  1859.] 

Samarium. 
Chlorid.  SmCla  [Bourion,  Ann.  chim.  phys. 
(8)20,  547;  1910.]   »0/4 


24; 

Selenat    RbjSeO«. 

29;   1898.] 


lUttel- 
wert 


4,3 

5,925 

7,56 

6,47 


2,07 

ca.  2 
2,209 

2,706 
2,780 
3,210 
3,438 
3,428 

3,332 

3,72 

3,65 
3)53 

3,203 

2,618 

4,559 
3,918 

3,235 
3,131 

3,0955 

3,6113 

3,8995 

7,2 
4,27 


llittel- 

Samaritun.   (Fortsetzung.)  j    "^^ 

Chlorid.  [Matignon,  C  r.  140, 1339;  1905.]  I 

s  18/4  i  4,465 
Oxyd.    SmjOa.  [Cleve  1885.]   8,347 

Carbid.  SmCü.  [Moissan,  C.  r.  131 ;  1900.]   5,86 
Sulfat.    Sm,(SOJ3+8H,0.    [Cleve  1885.]  !  2,930 


Scanditim. 


Oxyd. 
Sulfat 


SC2O3. 

SCi(S04)8. 


[N.  P.  27.] 
[N.  P.  27.] 


3,864 
2,579 


Schwefel. 


Schwefelwasserstoff.    H^S. 

Flüssig.     [Magri,  Rend.  Line  (5)  16,  I, 

518;  1907.]    «—60"  =0,95 

„    [Me  Intosh,  Steele,  Archibald,  ZS. 

phys.  Ch.  55,  129;  1906.]    « — 60,1" 

ST  =  0,964  [i  4-0,00169  (TKp — T).] 

Persulfide  siehe  Wasserstoff. 

Chlorär.    SjCU.    [Thorpe  1880.]       0/4 

[Kopp  1855.]       16,7/4 

„  „        [Haagen  1867.]      20/4 

Dichlorid.  SCU.  [Beckmann,  ZS.  ph.  Ch. 

65,  289;  1908.]    »19/4  1,606;  S15/4 

Bromnr.    SiBr».  [Hannay  1873.] 

[Ruff  u.  Winterfeld,  B.  36.]      Bei  20» 

Thionylchlorid.  SOCl,.  [Wurtz  1866.]  o» 

„  „     [Thorpe  1880.]  o'4 

Tbionvibromid.    SOBra.    [Hartog,  Sims, 

Chem.  News.  67,  82;  1893.]    Bei  18« 

[Besson,  C.  r.  122,  321;  1896.]    0,4 

Sulfurylchlorid.  SO.CU.  i;Thorpe  1880.]  0/4 

[Pawlewski,     Ber.  chem.  Ges.  30,  765 ; 

1897.]     (Daselbst    auch    Zahlen    für 

«  bis  50°.)  20  4 

Pyrosulfurylchlorid.    S^OsCl.. 

[Thorpe  1880.]    0,4 

„      [D.  Konowaloff  1882.]    Bei  o» 

„      [Prandtl,  Borinski,  ZS.  anorg. 

Ch.  62, 24;  1909.]  «  o»  1,876;  8  18» 

Sulfnrylbydroxylchlorid.    saci.OH. 

[Michaelis  1870.]    18" 

„  [Thorpe  1880.]    0/4 

Scfawefeldioxyd.    SOj.    Flüssig. 

Vgl.  Tab.  63  h,  S.  159. 
Schwefeltrioxyd.    SO3. 

Fest  bei  25».  [Buff  1866.] 

1,9081 — 1,9212.    25/0 

„     Flüssig:  [Weber  1876.]        Bei  16" 

[Buff  1866.]  47/4 

„        „    [Knietscli,  Ber.84;i9oi.]  15/4 

35/4:1.8354.  45/4 

Koppel. 


0,964 


1,7094 
1 1,6800 

'  1,6798 

'  1,621 
2,629 
,  2,6355 
;  1,675 
;  1,6767 

2,68 
2,61 

■  1,7081 


i  1,6674 

i  1,8585 
1 1,872 

•1,844 

1,776 
;  1,7847 


1,9128 
1,940 
1,8132 
1,982 

;  1,8124 


184 


65 


Spezifische  Gewichte  fester 

und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 

Mittel- 

Mittel- 

Schwefel.    (Fortsetzung.) 

wert 

Silber.   (Fortsetzung.) 

wert 

Schwefeltrioxyd.     Flüssig. 

Bromid.   AgBr.   [Seh.  11.]  6,215—6,425 

6,331 

[Schenck,  Lieb.  Ann.  316,  i ;  igoi.] 

Geschmolzen:    [Baxter,    Hines,   Amer. 

11°:  1,944;  35,3":  1,849;  60,4":  1,718; 

chem.  Jour.  31,  220;  1904.] 

6,473 

78,3°:  1,626;  80,3":  1,617;  100":  1,529. 

Jodid.  AgJ.  [Baxter,  Jour.  Amer.  ehem. 

Schwefelsäure.    HüSO*. 

Soe.  26,  1577;  1904.]    S254 

5,674 

[Marignac  1870.]     0/4 

1,85289 

Dichte  mit  d.  Temperatur  zunehmend, 

«  </4  =  1,85289  —  0,0010654  t 

Maximum  bei  116".  [Rodwell,  Ck.  19.] 

-|- 0,000001321  t'* 

Bei  116" 

5,817 

Gefunden  [Kohlrausch  1878.]  für  s  18/4 

1,8342 

Fluorid.  AgF.  [Gore,  Proe.  R.  Soc.  18.] 

5,852 

[Schertel  1882.]     Bei  0° 

1,854 

Oxyd.     Ag20.                      [Seh.  3.]  m/4 

7,521 

[Lunge  u.    Naef,    Ber.   ehem.  Ges.  16; 

Sulfid.    AgaS.     Künstlieh.         [Ck.  18.] 

6,85 

1883.]    15/4 

1,8381 

Silberglanz  u.  Aeanthit. 

[Mendelejeff,  Ber.  ehem.  Ges.  17;  1884.] 

[Seh.  9.]  7,20-7,34 

7,28 

15/4 

1,8371 

Nitrat.    AgNOs.          [Rt.  37.]    Bei  19° 

4,352 

[Knietsch,  Ber. ehem. Ges.34;i9oi.]  15/4 

1,8484 

Nitrit.    AgNOa.   [Ray,  Proe.  ehem.  Soe. 

35,4":  1,8170.            45/4 
Schwefelsäurehydrat.     H2SO4  +  H2O. 

1,8204 

24,  75;  1908.]    s  26» 

4,453 

Geschmolzen  bei  +8». 

Chlorat.     AgClOs.     Quadratisch,  stabil. 

[Gmelin,   Handb.]  1,780—1,786. 

1,783 

[Seh.  2.]    4,42 — 4,44 

4,430 

Rauchende  Schwefelsäure  (Oleum). 

[Rt.  37-]     Bei  23» 

4,401 

VgL  Tab.  71  n,  S.  267. 

Regulär,  labil.             [Rt.  39.] 

4,21 

Amidosulfonsäure.    N  H,  •  SO3  H. 

Bromat.  AgBrOg.   [Ck.  28.]  5,198;  5,215 

5,206 

[Divers  u.    Haga,    Journ.   ehem.    Soc. 

„     [Viola,  ZS.  Kryst.  41,   470;   1906.] 

5,104 

69,  1641;  1896.]     12/4 

2,03 

Jodat.    AgJOs.    [Ck.  28.]    5,402;    5,648 

5,525 

Selen. 

Sulfat.    AgaSO,.     [Ck.  18.]    5,34-5,44 

5,40 

Selen  Wasserstoff.     HsSe. 

,,    [Richards,    Jones,   ZS.   anorg.  Ch. 

[de  Forerand,  Fonzes-Diaeon,  C.  r.  134, 

55,  86;  1907.]    8  25/4 

5,45 

171;  1902.]     Flüssig,  beim  Kp.  ( — 42") 

2,12 

Chromat  u.  Bichromat  s.  b.  Chrom. 

Chlorür.    Se2Cl2. 

Selenit.  AgaSeOs.   [Lenher,  Jour.  Amer. 

[Divers,  Shimoze,Ber.l7;  1884.]  66117,5" 

2,906 

chem.  Soe.  20,  555;  1898.] 

5,9297 

Bromür.  SejBra.  [Schneider  1866,]  Bei  15" 

3,604 

Orthophosphat.  AgsPO^.  [Baxter,  Jones, 

Monosulfid.    SeS.   [Ditte  1871.]    Bei  0» 

3,056 

ZS.  anorg.  Ch.  66,  97;  1910.]     «25/4 

6,370 

Dioxyd.    SeOi. 

Orthoarsenat.  AgsAsO*.  [Baxter,  Coffin, 

[Glausnitzer,  Ber.  11;  1878.]    15,3/4 

3,954 

ZS.  anorg.  Ch.  62,  50;  1909.]     «  25/4 

6,657 

Selentge  Säure.    HaSeOa. 

[Tp.  22.]  3, 123.  [Glausnitzer,  Ber.  ehem. 

Silicium. 

Ges.  11;  1878.]    15,3/4    3,004 

3,065 

Siliciumwasserstoff.    SiäHe.    Flüssig. 

Seleasäure.    HaSeOi. 

[Moissan,  Smiles,  C.  r.  134,  569;  1902.] 

>i 

[Cameron,  Macallan,  Chem.  News.  59; 

Tetrachlorid.    SiCU.  [Thorpe  1880.]  0/4 

1,5241 

1889,]     Überschmolzen  bei  15° 

2,6083 

,,              [Mendelejeff  1860.]     15/4 

1,4928 

Fest 

2,9505 

„              [Haagen  1867.]          20/4 

1,4851 

Selensäurehydrat.     H2Se04  +  H2O. 

Hexachlorid.    SiaCI«. 

[Cameron,   Maeallan,    ebenda.] 

[Troost,  Hautefeuille  1871.]    0« 

1,58 

Bei  15":  Fest:  2,6273.  Flüssig:  2,3557. 

Chlorobromid.    SiClBrs.          [Reynolds, 

Silber. 

Jour.  ehem.  Soe.  51,  590;  ;i887.] 

2,432 

Chlorid.    AgCl. 

Tetrabroniid.  SiBr^.  [Pierre  1847/48.]  0/4 

2,8124 

Frisch  gefällt:  [Richards,  Stall.] 

5,570 

Siliciumcfaloroform.    SiHCls. 

„     Nach  dem  Schmelzen. 

[Buff  u.  Wöhler  1857.] 

1,65 

[Seh.  II.]  5,517—5,594 

5,553 

„        [Ruff,   Albert,  Ber.  chem. 

[Richards,  Stull,  Privatmitt.] 

5,561 

Ges.  38,  53;  1905.] 

1,34 

Koppe!. 


65  q 


185 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Silicium.     (Fortsetzung). 
Siliciumbromoform.    SiHBrs. 

[Buff,  Wöhler  1857.]  ca. 

„     [Gattermann,  Ber.  ehem.  Ges. 

22,  193;  1889.] 

Siliciumjodoform.  SiHJj.  [Friedel  1869.] 

Bei  o"  3,362.     Bei  20" 

[Ruff,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  3738;  1908.] 

«23» 
Dioxyd,  Kieselsäure.  SiO«. 

1.  Quarz.  Verseh.  Beob.  2,650—2,656 
[L  29.]  20/4  2,683.  [Day,  Shepherd, 
Sill.  Joum.  (4)  22,  265 ;  1906.]  s  25/4 

2.  Tridymit  tvom  Rath,  1868.] 

2,295—2,326 
Künstlieher  Tridymit.  [H.  Rose  1859, 
G.  Rose  1869.]  2,29—2,33 

3.  Regulär  kryst.  Cristobalit  [v. 
Chrustschoff,  J.-B.  1895,  683.] 

Bei  13,5" 
Künstl.  [Day,  Shepherd  a.  a.  O.]  «  25/4 

4.  Amorphe  Kieselsäure  aus  SiH- 
eate  n  oder  aus  Siliciumfluorid  [  H .  Rose 
1859.]  2,190 — 2,218 

j         Quarz,  geschmolzen.    [Deville  1855.] 

2,21— i,23 

Quarzglas[Day,Shepherd  a.a.O.]  S25  '4 

Sublimierte  SiO^.  [Moissan,  C.  r.  116.] 

Infusorienerde.         [H.  Rose  1859.] 

Lussatit.  [Mallard,  G  r.  110.] 

Sulfid.    SiS.     Schwarze  Form.    [Cambi, 

Rend.  Line.  [5]  19,  II,  294;  1910.]  »15 '4 

Nitride.    [Weiß,   Engelhardt,  ZS.  anorg. 

Gh.    65,    38;    1910.]     SiN.     8  =  3,17; 

Si3N4.     s  =  3,44;  Si.,Na.     «  =  3,64 

Carbid.     SiC.    ( Karborundum)  Kryst. 

[Moissan,  C  r.  117,  427;  1893.] 

Boride.    SiBs.  [Moissan,  Stock,  Ber.  33.] 

,,  SiBg.  [Moissan,  Stock,  Ber.  33.] 

Stickstoff. 

Luft.     Flüssig.  [Wroblewski,  C.  r. 

102;  1886.]  Bei— 146,6" (45 Atm.  Druck) 
[Dewar.Chem.News.  73, 43;  1897.]  b.Kp. 
[Ladenburg  u.  Krügel,  Ber.  ehem.  Ges. 
32,  1415;  1899.] 
Kondensierte  Luft  mit  53,6 °/o  O  hat  «^-^ 
»  ,,  72,15  "/o 
„  94»4"/o 
Hieraus  berechnet  sieh: 

8^p  =  0,86  + 0,00289  X  (x  =  %0.) 
Hieraus  folgt  f.  norm.  Luft  (20,9  %0) 
VgL  Tab.  63  e,  S.  156. 


Mittel- 
wert 


2,5 

2,7 

3,314 
3,286 
2,653 
2,646 

2,3" 

2,31 


2,412 
2,319 


2,20 


2,206 

2.4 

2,2 
2,04 

1,853 


3,12 

2,52 

2,47 


0,59 
0,910 


1,015 
1,068 

1,133 


0,92 


Stickstoff.    (Fortsetzung.) 

Ammoniak.    NH3. 

Fl.  vgl.  Tab.  63  a,  S.  152. 
Ammooiumsalze  siehe  unten. 
Hydrazin  (Diamid).    N2H4.    [Lobry  de 

Bruyn,  Ber.  ehem.  Ges.  28,  3085;  1896.] 

Bei  230  I 

[Lobry  de  Bruyn,  Rec.  P.-B.  16.]  15/4  I 
[Ditto,  Beibl.  27,  6;  1903.]     15,4  I 
Hydrazinhydrat.  NaHi+H^O.  [Curtius 

u.  Schultz,  Ber.  ehem.  Ges.  1891.]  Bei  21"  | 
Hydroxylamin.     N  H, .  OH.     [Lobry  de 

Bruyn.  Ree.  P.-B.  11,  23;  1892.]  14/4  [ 

40/4  i 

[Brühl,     Ber.    ehem.   Ges.    26,    2512; 

1893.]  0/4  1,2255;  104  1,2156;  23,5/4  i 
Chlorstickstoff.  NCI3.  [Davy  1813.]  j 
Nitrosylchlorid.    NOCl.   [Geuther,   Lieb. 

Ann. 245.]  Bei  — 180  =  1,4330;  bei— 12» 

Jodstickstoff.    N2H3J3. 

[Chattaway,     Stevens,     Amer.    ehem. 

Joum.  23,  363;  1900.] 

Stickoxyd.    NO.    Flüssig,  »f^p  (—150,2») 

[Adwentowski,  Chem.  Zbl.  1910 1, 1107.] 

Stickoxydul.  N^O.  Flüssig,  «j^p  (—89,4") 

[Grunmaeh,  Berl.  Sitzber.  1904,  1198.] 

Hydrat.     NjO  +  öH.O.     o» 

[Villard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  11;  1897.] 

Stickstofftrioxyd.    N2O3. 

Flüssig.  [Geuther,  Lieb.  Ann.  245;  1888.] 

Bei— 80^1,464;  bei —2"  =  1,447. 

Stickstofftetroxyd.    NjO*.     Flüssig. 
[Ck.  18.]  1,42—1,45.  [Thorpe  1880.]  0/4  , 
„  [Geuther,  Lieb.  Ann.  345.]  i 

Bei  —5"  =  1,5035 ;  bei  +15"  =  i,474-  j 

Salpetersäure.  HNO3.  [Kolb  1866.]  15/0  | 
[Ck.  18.]  1,554;  1,552.  [Kolb  1866.]  0/0  I 
[Veley,  Manley,  Proc  Roy.  Soc  62,  [ 
223;  1897.]     4'4:  1,54212.  14,2/4 

24,2/4:  1,50394- 

Tetrasnifid.    N4S4. 

[Nickles,  Ann.  chim.  phys.  (3)  32;  1851.] 

Pentasulfid.   N2S5.    [Muthmann,  Clever, 
ZS.  anorg.  Ch.  18,  200;  1897.]      18/4 

Ammoninmsalze. 

Chlorid.    NH4CI.     [Seh.  i.]    1,50—1,53 

[Km.  31.]    22/4 

bei  —188»=  1,578;   [D.  35]  Bei  17" 

^Koppel. 


Mittel- 
wert 


1,003 

1,0113 

1,0114 

1,0305 

1,227 
1,204 

1,2044 
1,653 

1,4165 


3,5 
1,269 

1,2257 
1,15 

1,453 
1,4903 


!  1,530 
I  1,559 

1,52234] 


2,1166 
1,901 

1,52 

1,532 

1,520 


186 


65 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Stickstoff.  Ammoniumsalze. 

(Fortsetzung.) 

Bromid.    NH^Br.    [Seh.  ii.]   2,38—2,41 

[Eder  1881.]     Bei  15":  2,327  kryst. 

2,339  subl. 

[Slavik,  ZS.   Kryst.  36,  268;  1902.] 

Jodid.     NHiJ.  [Seh.  3.]  m/4 

[Slavik,  ZS.  Kryst.  36,  268;  1902.] 

Hydrofluorid.  NH4F.  HF.  [Bd.  20.]  12/4 

Borfluorid.     NH4BF4. 

[Stolba,  Chem.  Zbl.  1890.]    Bei  17» 

Perchlorat.  NH4CIO4.  [Woulf,  C.  r.  116.] 

Perjodat.  NH4JO4.   [Barker,  Proc.  chem. 

Soc.  23,  305;  1908.]    8  18/4 

Permanganat.     N  HiMnO*.    [Muthmann, 

ZS.   Kryst.  22,  534;  1894.]    Bei  10,25" 

Nitrat.     NH4NO3.    [Seh.  i.]    1,68—1,79 

[Rt.  38.]     Bei  15" 

[Bellati,  Finazzi,  Atti  R.   Ist.  Ven.  69, 

II,  1151;  1909  10.]    25,9/4 

Hydrocarbonat.     NH4HCO3.    [Ck.   18.] 

Sulfat.    (NH4)2S04.   [Ck.  18.]  1,75— 1,77 

[Rt.  36.]    Bei  20« 

[Tutton,  Jour.  ehem.  Soc.  83, 1049;  1903.] 

20/4 
[Johnston,  Adams.  Priv.-Mitt.  191 1.]  830° 
Monohydrophosphat.    (NH4)2HP04 

[Schiff,  Lieb.  Ann.  112;  1859.] 

Diiiydrophosphat.NH4H2P04.[Seh.3.]m/4 

[Muthmann,  Z.  Kryst.  22,534  ;i894.]  Bei  9,7° 

[Km.  31.]     19/4 

Amm.-Natriumhydrophosphat. 

Phosphorsalz.  NH4.NaH.P04-|-4  H2O. 

[Ck.  18.] 
Dihydroarsenat.    N  H4  H2ASO4. 
[Muthmann,  Z.Kryst.22, 534  ;i894.]Bei  9,1« 

Sulfovanadat.    (NH4)3VS4. 

[Krüss,  Ohnmais,  Ber.  chem.  Ges.  1890.] 

Cyan  u.  seine  Verbb.  siehe  Kohlenstoff. 

Strontium. 
Chlorid.    SrCl«.   Wasserfrei.  [Seh.  3.]  m,  4 
Wasserhaltig.     SrCla  4  6  H2O. 

[Ck.  18.]  1,92 — 2,02.  [Seh.  3.]  W1/4 
„    [Mühlberg  1883.]  Bei  16,7" 

Bromid.    SrBrj.    Wasserfrei.    [Richards, 

ZS.  anorg.  Ch.  8,  258;  1895.]       24/4 

Wasserhaltig.    SrBra  +  öHaO.    [S.  30.] 

Jodid.  SrJz.  Wasserfrei.  [B.  B.  45.]  «25/4 

Fluorid.  SrFa.  [Poulenc,  A. Ch.  Ph.  (7)  2.] 

Oxyd.  SrO.  [Ck.  18.]  3,93.  [Fh.  21.]  4,61 

„  [Brügelmann,  Ber.  1890.]  4,45 — 4,75. 

Hydroxyd.    Sr(0H)2.  [Fh.  21.] 

Wasserhaltig.  Sr(OH)2  +  8H20.  [Fh.  21.] 


Mittel- 
wert 


2,39 


2,256 

2,443 
2,501 
1,210 

1,851 
1,87 

3,056 

2,2076 

1,74 

1,725 

1,7072 
1,586 
1,762 
1,774 

1,7687 
1,765 

1,619 
1,779 
1,7935 
1,803 


1,554 

2,3105 

1,6202 

3,054 

1,954 
1,964 

4,216 

2,358 

4,549 

2,44 

4,34 

3,625 
1,396 


Strontium.     ( Fortsetzung. ) 

Sulfid.    SrS.   Kryst.    [Mourlot,  C.  r.  127, 

408;  1898.]     Bei  150 

Carbid.    SrC2.    [Moissan,  C.  r.  118,  684.] 

Nitrat.    Sr(N03)2.    [Ck.  18.]  2,86—3,01 

Nitrit.    Sr(N02)2.   [Ray,  Jour.  ehem.  Soe. 

95,  66;  1909.]    S27 

„    Sr(N02)2 .  H2O.  [Ray,  a.  a.  O.]  «27 

Chlorat.    Sr(C103)2.  [Seh.  3.)  rw/4 

Bromat.     Sr(Br03)2  +  H20.       [Tp.  22.] 

Carbonat.    SrCOs.    Gefällt.       [Seh.  i.] 

„  Strontianit.    [Seh.  i.] 

3,605—3,625 

Sulfat.  SrSO*.  Gefällt.  [Seh.  i.]  3,59—3,77 

„      Geglüht.    [Thorpe,    Francis,    ZS. 

anorg.  Ch.  66,  400;  1910.] 

„         Cölestin.    [Seh.  i.]    3,86 — 3,96 

Metasilikat.    SrSiOa.   Kryst.  [Stein,  ZS. 

anorg.  Ch.  66,  159;  1907.] 

Orthosilikat.  SrzSiO*.  Kryst.  [Stein,  a.a.O.] 

Wolframat.     SrW04.    [Zambonini,   ZS. 

Kryst.  41,  53;  1905.] 

Tantal. 
Fluorid.    TaFs.    [Ruff,  Schiller,  ZS.  an- 
org. Ch.  72,  329;  191 1.]    s  19,5" 
Chlorid.     TaCls.     [Balke,    Jour.    Amer. 
chem.    Soe.    32,    1127;    1910.]    «27" 
Pentoxyd.    TaaOs.  [Ck.  18.]   7,03—8,26 
Silicid.  TaSi2.  [Hönigschmid,  Mon.Chem. 
28,  1017;  1907.]  so" 

Tellur. 

Tellurwasserstoff.  H2Te.   [De  Forcrand, 
Fonzes-Diaeon,  C.  r.  134,  1209;  1902.] 
Flüssig.     Bei  — 20" 
Dioxyd.    TeO«. 

[Schafariki863.]  5,93.  [Ck.  28.]  5,7701 
„    Octaedrisch.  [  Klein,  Morel,  C.  r.  100.] 

Bei  o» 
„    Orthorhombisch. 

[Klein  u.  Morel,  C.  r.  100.]  Bei  o" 
Trioxyd,  TeOa.  [Ck.  28.]  5,070—5,112 
Säure.     H2Te04. 

[Clarke  1878.]    3,425—3,458 
Säurehydrat.    Te(0H)6. 
Regulär.  [Goßner,ZS.  Kryst.38,498;i904.] 
Monokl.     [Goßner,  a.  a.  O.] 

Terbium. 

Chlorid.    TbCU.    [Bourion,    Ann.  chim. 
phys.  (8)  20,  547;  1910.]  S0/4 

Koppel. 


Mittel- 
wert 


65! 


187 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Thallium.  ' 

Chlorür.  TlCl.  [Lamy  1862.]  N.  d.  Schmlz.  ' 
Chlorürchlorid.  3TICI.  TICI3.  [Lamy  1862.] , 
Bromür.  TlBr.  [Keck  1883.]  Bei  21,7»! 
Jodür.  TU.  [Lamy  1862.]  N.  d.  Schmlz. 
„  [Twitchell  1883.]  Gefällt.  Bei  15,5" ; 
Oxyd.     TI.O3.     Krystallisiert. 

[Lepierre,  Lachaud,  C.  r.  113.]  Bei  o»  \ 
Sulfür.    TljS.         '  [Lamy  1862.] 

Oxydulnitrat.  TINO3.  [Lamy  1862.]  Kryst 
„  Nach  dem  Schmelzen 

„    [Bellati,  Finazzi,  Atti  R.  Ist  Ven.  | 
69  II,  1151;  1909/10.]    21^/41 
.,  Flüssig.  [Retgers  1896.]  ' 

Oxydulchlorat.  TICIO3.  [Muir  1876.]  g°\ 
Oxydulperchlorat.    TICIO4.  ! 

[Woulf,  C.  r.  116.] 

Oxrdulcarboaat.    TLCO3. 

[Seh.  2.]  7,06 — 7,i6  ; 

Oxyduisulfat.  TUSO*.  [Seh.  16.]  6,73-6,81 1 

„    [Tutton,    Proc.    Roy.    Soc.    79,  j 

A,  351 ;  1907.] 

Selenat.    TloSeO*.       [Tutton,  a.  a.  O.]  1 

Oxydulphosphat.    TI3PO4.  [Lamy  1865.]  i 

Thorium. 
Chlorid.  ThCU.  [.Moissan,  Martinsen,  C.  r 

140,  15 10;  1905.]    s  I 
Bromid.     ThEr^.    Ebenda.  al 

Oxyd.    Th02.  [N.  P.  27.]  ' 

,.  „    [Troost  u.  Ouvrard,  C  r.  102;  i 

1886.]     Bei  15"! 
Sulfid.    ThSi.  [v.  Wartenberg,  ZS.  Elch. 
lo,  866;  1909.] 
„        [Duboin,  C  r.  146,  815;  1908.]  o» 
Boride.  [du  Jassonneix,  C.r.141, 191  ;i905.] 
ThBi  Äi50==7,5;  ThBe  s  15»  =  6,4 
Carbid.  ThC^.  [Troost,  C.  r.  116,  1227.] 
„    [Moissan,  C.  r.  122,  576.]    Bei  18»: 
ISilicid.  ThSi..  [Hönigschmidt,  C  r.  142, 1 
157;  1906.]    8  16"! 
Sulfat.   Th(S04)i.   Wasserfrei.   [Krüss  u.  j 
Nilson,Ber.  ehem.  Ges.  ^;  1887.]  Bei  17" 

Th(S04)2  +  9H20.  [Tp.    22.]i 

„  [Kraus,  ZS.  KrysL  34.]  Bei  16"  i 

Metaphosphat.    ThlPOa)*.  1 

[Troost  u.  Ouvrard,  Q  r.  101.]  Bei  16,4«  1 

Titan. 
Tetrachlorid.    TiCU. 

[Pierre  1847/48.]    0/4.     1,761  i 
»         [Thorpe   1880.]    0/4.     1,7604 ' 
Dijodid.    TiJ,,  fest.    [Defacqz,   Copaux, 
C.  r.  147,  65;  1908.]    S20», 


Mittel- 
wert 

7,02 

5,9 

7,540 

7.056 

7,072 

5,56 
8,0 

5,55 
5,8 

5,5556 
5,3 

5,047 

4,89 

7," 
6,77 

6,765 
6,875 
6,89 


4,59 
5,67 
9,861 

9,876 

6,8 
6,7 


10,15 
8,96 

7,96 

4,2252 

2,767 

2,766 

4,08 


1,760 
4,3 


Titan .    ( Fortsetzung. ) 
Tetrafluorid.    TiP*.     Ruff,   Plato,   Ber. 
ehem.  Ges.  87,  673;  1904.]  «11" 

«  20,5» 

Dioxvd.    TiO. 

Rutil.  [Seh.  2.]    4,24—4,29  1 

Brookit.  [Seh.  2.]    4,13—4,22  ; 

Anatas.  [Seh.  2.]    3,75—4,01 

Edisonit.  [Hidden,  Amer.  Joum.  1888.]  | 

Carfoid.    TiC    [Moissan,  C.  r.  120,  295.] ! 

Silicid.    TiSis.   [Hönigschmid,  C.  r.  143, ' 

224;    1906.]      8  22° 

Nitrid.    Ti^Ns.        [Moissan,  Q  r.  120.]  | 

[Ruff,  Eisner,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  2250; ; 

1908,]    18»  1 

Phosphid.    TiP.    [Gewecke,    Lieb.    Ann. ! 

361,  79;  1908.]    «25/4  : 

Titaaeisen.  FeTiOs.  [Seh.  i.]  4,66—4,73 

Stickstoffcyaatitao.    TigCNi. 

[Ck.  18.]    5,28-5,30  I 

Uran.  ! 

Tetrabromid.   UBr*.   [Richards  u.  Meri- 
gold,  ZS.  anorg.  Ch.  31, 254;  1902.]  21/4 
Tetrajodid.    UJ,.   [Guiehard,  Q  r.  146, 1 
921;  1907.]    «15»; 
Hexafloorid.    UFe.    [Ruff,  Heinzelmann,  i 
ZS.  anorg.  Ch.  72,  63;  191 1.]    20,7» 
Oxydul.  UO2.  [Ebelmen  1842.]  Strk.gegL 
„  Kryst.  [Hillebrand,  ZS.  a.  Gh.  3.]  m.  4 
Oxydoxydul.     UaOg.     [Ebelmen  1842.] 
Silicid.  USij.  [Defacqz,  C  r.  147,  1050;  \ 
1908.]    8  o" ; 
Oxydnitrat.  U02-(N03>2+6HsO.[Bd.2o.] ' 
Oxydsulfat.     UO2  •  SO4  +  3  HjO.  ' 

[Schmidt  1883.]     Bei  16,5" 

Vanadium. 


Mittel- 
wert 


2,833 
2,798 

4,26 
4,17 
3,84 
4,26 

4,25 

4,02 
5,18 

5,10 

3,95 
4,69 

5,29 


Dichlorid.    VCl,. 
Trichlorid.    VCI3. 
Tetrachlorid.    WCh. 


[Roscoe  1869.]    18» 
[Roscoe  1869.]    18»: 
Flüssig. 

[Roscoe  1869.]    8» 
„  „        [Thorpe  1880.]  0/4 

Oxytrichlorid.    VOQa.     Flüssig. 

[Roscoe  1 868.]  Bei  o«  1,865.  Bei  17,5" 

„   [L'Höte,  C  r.  101;  1885.]      Bei  18« 

„  [Prandtl,  Bleyer,  ZS.  anorg.  Ch.  66, 

152;  1910.]    8  15,5/4 

Oxydichlorid.    VOCl,.    Fest. 

[Roscoe  1868.]    13" 

Oxy bromid.  VOBr.  [Ruff,  Lickfett,  Ber. 

44,  2534;  1911.]    18» 

Trifluorid.    VF3.  »Ruff, Lickfett, Ber.  19" 

Tetrafluorid.  VF4.'44,  2539;  19".   23» 

Koppel. 


4,838 

5,6 

4,68 
10,15 
10,95 
7,31 

8,0 
2,807 

3,280 

3,28 
3,00 

1,836 
1,8653 

1,836 
1,854 

1,8362 

2,88 

4,00 

3,363 

2,975 


188 


65  t 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


(Fortsetzung.) 


Ebenda 


19" 
19» 
20,50 
[Schafarik  1863.] 


Mittel- 
wert 

2,177 
3,396 
2,459 

4,72 
4,870 

3,49 

3,357 

5,36 

4,42 

5,48 


Vanadium. 
Pentafluorid.  VF5. 
Oxydifluorid.  VOF 
Oxytrifluorid.  VOF 
Sesquioxyd.    V20a. 

[Prandtl,  Bleyer,  a.  a.  O.]    s  18/4 
Pentoxy  d.    V20ä.  [Schafarik  1859.] 

[Prandtl,  Bleyer,  a.  a.  O.]    s  18/4 

Carbid.    VC.  [Moissan,  C.  r.  122.] 

Silicide.  VSi,.  [Moissan,  Holt,  G.  r.  135.] 

V2Si.         „  „  Bei  17» 

Wasserstoff. 

Eis.    [Bunsen  1870.]    Wenn  die  Dichte 

des  Wassers  bei  4"  =  i,  und  die  bei 

qO  ==  0,99987  beträgt,  so  ist  für  Eis 

von  o":  s  0/4  0,91673. 

„  V.  [Zakrzevski,  Ann.  Phys.  (3)  47, 155; 

1892.]     fi  0/4  —  0,91658 

„  [Nichols,  Phys.  Review,  8,  21;  1899.] 

Je  nach  Herkunft;  0,4:  0,9160 — 0,9179 

„  [Barnes,  Phys.  Review,  13,  55;  1901.] 

s  0/4  =  0,91649  -^  0,00007 

„    [Vincent,   Proc.  Roy.  Soc.  69,  422 ;  | 

1902.]    8  0/4  0,9160.  i 

[Leduc,  C.  r.  142,  149;  1906.]    Voll-  \ 

kommen  luftfrei.  s  0/4  =  0,9176  \ 

Wahrscheinlichster    Mittelwert     unter ' 

Ausschluß  von  Nichols  Zahlen.    [Roth,  ! 

ZS.   phys.  Gh.   63,  441;   1908.]     80/410,9168 

[D  35.]      Bei— 188,7"  :  0,92999;    bei: 

— 273"  :  0,9368  (extrapoliert).  1 

Wasser.    Siehe  Tab.  15—17.  i 

Wasserstoffperoxyd.     H2O2. 

[Thenard  i8i8.]    1,452 
[Brühl,  Ber.  ehem.  Ges.  28,  2855; 
1895.]  0/4    1,4584 

[Spring,   ZS.    anorg.   Gh.   8,  428; 
1895.]  1,5/4    1,4995 

Wasserstoffpersulfide.     H2S2.     [Bloch, 
Höhn,  Ber.  ehem.  Ges.  41, 1971 ;  1908.] 


H2S3.     [Bloch,  Höhn,  a.  a.  O.] 

Wismut. 

[Bd.  20.] 


S15" 


Trichlorid.    BiGl.,.  ina.  20.J    n 

Flüssig.  [Aten,  ZS.  phys.  Gh.  66,  641; 

1909.]     8  260°  =  3,85.    8  300"  =  3,79. 

»  340"  =  3,67. 
Oxychlorld.  BiOGl.  Kryst.  [de  Schulten, 

Bull.  Soc.  chim.  (3)  23,  159;  1900.]  15" 
Tribromid.     BiBra.  [Bd.  20.] 


1,376 
1,496 


4,56 


7,717 
5,604 


Wismut .    ( Fortsetzung. ) 
Oxybromid.    BiOBr.     Kryst. 

[de  Schulten,  a.  a.  O.]     Bei  15" 

Trijodid.  Bi J3.  [Bd.  20.  Ck.  28.]  5,65—5,92 

„   [Gott,  Muir,  J.  ehem.  Soc.  1888.]  20" 

Oxyjodid.     BiOJ.    Kryst.     [de  Schulten, 

a.  a.  O.] 

Trifluorid.    BiFg.    [Gott,  Muir,  a.  a.  O.] 

Oxyfluorid.  BiOF.  [Gott,  Muir,  a.a.O.]  20O 

Trioxyd.    BisO.,.     [Ck.  18.]    8,08—8,21 

„     Tetraedisch.   [Muir,  Hutchinson,  J. 

ehem.  Soc.  56. 143;  1889.]    Bei  25° 

[Classen,  Ber.  ehem.  Ges.  23;  1890.] 

„     Mod.  II.  1  [Guertler,  ZS.  anorg.  Gh. 

„        „    III.  ^  37,  222;  1903.] 

Trisulfid.     Bi.Ss.    [Ck.  18.]    7,00—7,81 

Nitrat.      Bi(N03)3. 5H2O. 

[P.  J.  24.]    2,736.    [Ck.  28.]    2,823 

„      [Bodmann,    ZS.    anorg.    Gh.    27, 

273;  1901.] 

„     Bi(N03)3.6H20.  Nur  labil.  Ebenda 

Wolfram. 

Dijodid.      WJ2.       [Defacqz,    G.    r.    126, 

962;  1898.]     Bei  180 

Tetrajodid.    WJi.    [Defacqz,  G.  r.  127, 

510;  1898.]     Bei  180 

Trioxyd.    WO3.    [Ck.  18.]     6,30—7,23 

Disulfid.    WS2.    [Defacqz,  G.  r.  128,  609; 

1899.]     Bei  lo« 

Carbide.  WC.   [Williams,  G.  r.  126,  1722; 

1898.]     Bei  18« 

.,     WgC.     [Moissan,  Ann.   chim.  phys. 

(7)  8,  573:  1896.]     Bei  18° 

Siiicid.WSi2  [Defacqz,  G.r.l44,848;i907.]s 

Phospliide.     WP.     [Defacqz,  G.  r.  132.] 

WP2.     [Defacqz,  G.  r.  130.] 

Natriumwolframat.    NajWOi.  [Ck.  28.] 

„       Na^WOi  +  2  H2O.     [Ck.  28.] 

Baryumwolframat.     BaWOi.     [Ck.  28.] 

Calciumwolframat.    CaWOi. 

Scheelit.    [Ck.  18.]    6,02—6,08 
Bleiwoiframat.    PbWOi. 

Wolframbleierz.     [Seh.  i.]   8,10 — 8,24 

Ytterbium. 

Chlorid.    YbCU  +  6H2O. 

[A.  Gleve,  ZS.  anorg.  Gh.  32,  129;  1902.] 

Oxyd.    Yb203.  [N.P.  27.] 

Sulfat.  Yb2(SO,)3.  Wasserfrei.  [N.P.  27.] 

[Cleve,  a.  a.  O.] 

Yb2(S04)8+8  H2O.    [N.P.  27.] 

[Cleve,  a.  a.  O.] 

Koppel. 


Mittel- 
wert 


8,082 

5,82 

5,65 

7,922 
5,32 
7,5 
8,15 

8,824 

9,0444 

8,20+0,1 

8,55+0,05 

7,39 

2,78 

2,830 
2,762 


6,9 

5,2 
6,84 

7,5 
15,7 

16,06 

9,4 

8,5 

5,8 

4,179 

3,245 

5,023 

6,04 

8,18 


2,575 
9,i75(?)| 
3,793 
3,62 
3,286 
3,28 


i 


65  u 


189 


Spezifische  Gewichte  fester  und  flüssiger  anorganischer 

Verbindungen. 


Mittel- 
wert 

4,14 
3,49 
2,682 

3,67 


Ytterbium.    (Fortsetzung.) 

Seleoat.    Yb2(Se04)8.     [Cleve,  a.  a.  O,] 
„    Yb2(Se04)3+8H20.  [Cleve,  a.  a.  O.] 
Nitrat.   Yb(N03)3+4  H2O.  [Cleve,  a.  a.  O.] 
Carbonat,    Yb2(C03)3+4H20. 

[Cleve,  a.  a.  O.] 

Yttrium.  | 

Oxyd.    Y2O3.  [N.P.  27.]  15,046 

Carbid.  Yd.  [Moissan,  C.  r.  122.]  Bei  18»  1  4,13 

Sulfat.    Y2{S04)3.    Wasserfrei.  [N.P.  27.]  [  2,612 

Y2(SOj3+8  HoO.  [N.P.  27.]  I  2,540 

„    [Kraus,  ZS.  Kryst.  34,  307;  1901.]  I  2,558 

Pyrophosphat    Y4(P207)3. 

[Johnson,  Ber.  ehem.  Ges.  22;  1889.]    3,059 

Zink. 
Chlorid.    ZnCU.    Wasserfrei.     [Bd.  20.]  I  2,753 
[Baxter,  Lamb,  Amer.  ehem.  Jour.  31,  j 
229;  1904-]    25/4 
Bromid.     ZnBr..     Wasserfrei.     [Bd.  20.] 
Geschmolz.     [Richards,     Rogers,    ZS. 
anorg.  Ch.  10,  6;  1895.]     20,4 

Jodid.  ZnJ2.  Wasserfrei.  [Bd.  20.] 
Fluorid.  ZnF«.  [Poulenc,  Cr.  116.]  Bei  15" 
Oxyd.    ZnO.  [Seh.  4.]    5,60 — 5,74 

„     Hexagonal  1  [Brügelmann,Ber.chem. 
,;     Amorph      j        Ges.  23;  1890.] 
Sulfid.  ZnS.  Blende.  [Seh.  i.]  4,03—4,08 
„     Künstl.  kryst.  [Mourlot,  C.  r.  123.] 
Selenid.     ZnSe.    [Fonzes-Diacon,    C   r. 
130,  832;  1900.]     Bei  15° 
Phosphide.      [Jolibois,   C.  r.  147,   801; 
1908.]       ZhbP,  .  «  13"  =  4,55 
ZnPj .  »  15"  =  2,97 
Nitrat.    Zn(N03)2  +  6H2O.        [Ck.  28.] 
Carbonat.    ZnCOs.    Zinkspat. 

[Ck.  18.]    4,42—4,45 
Sulfat.     ZnSOi.     Wasserfrei. 

[Ck.  18.]  3,40—3,68 
„  Kryst.  [de  Schulten,  C.  r.  107.]  Bei  15" 
„  ZnSOi  +  7H2O. 

[Ck.  18.]     1,93—2,04.     [Seh.  3.] 

)  vgl.  [Km.  31.],  [Tt  32.] 

Doppelsulfate    I    [Tutton,  ZS.  Kryst.  33, 

Doppelselenate      i ;  1900  u.  Journ.  ehem. 

i    Soe.  87,  1123;   1905.] 

Phosphat.      Zn3(P04)2.      [de    Schulten, 

Bull.  Soe.  ehim.  (3)  2;  1889.]  Bei  15"   3,998 
„    Zn3(P04)2 .  8H2O  [de  Schulten,  Bull. 

Soe.  min.  27,  100;  1904.]   s  15"   3,109 
Arsenat.  Zn3(As04)2.  [de  Schulten,  Bull. 

Soe.  ehim.  (3)  2;  1889.]     Bei  15°   4,9i3 
Metasillcat.   ZnSiOs.   [Stein,  ZS-  anorg. 
Ch.  60,159;  1907.]  Kryst.  3,42  — glasig3,86. 


2,907 
3,643 

4,219 
4,696 

4,84 
5,65 
5,78 
5,42 
4,06 

13,98 

I 

15,42 


2,065 
4,44 

3,49 
3,74 

2,015 


Zink.     (Fortsetzung.) 
Orthosilicat.  Zn2Si04.  [Stein  a.  a.  O.] 
Titanat.  ZnTiOs.  [Levy,  C.  r.  107.]  20« 

Zinn. 

Dichlorid.    SnCl,  +  2  H2O. 

[Ck.  18;  28.]     2,63—2,76 

Tetrachlorid.  SnCU.  [Haageni867.]  20/4 
„  [Thorpe  1886.]    0/4 

Zinachlorwasserstoffsäure. 

HiSnCU.öHaO.  [Engel, Cr.  103.]  Bei 27« 

Dibromid.  SnBra.  [Raymann,  Preis,  Lieb. 

Ann.  223,  323;  1884.]     Bei  17" 

Tetrabromid.    SnBr*.   [Bd.  20.]  Flüssig. 

Bei  39" 

„  [Raymann  u.  Preis, 

Lieb.  Ann.  223.]    Bei  35° 

Tetrajodid.    SnJ*.     [Bd.  20.]     Bei  11'» 

Tetrafluorid.    SnF4.    [Ruft,  Plato,  Ber. 
ehem.  Ges.  37,  673;  1904.]    819" 

Oxydul.  SnO.  [Ditte,  C  r.  »4,]  5,979— 6,6 

Oxyd.  SnOi.  Geglüht.  [Seh.  2.]  6,89— 7,18 

Zinnstein.  [Seh.  2.]  6,85 — 6,98 

Sulfiir.    SnS.  [Ck.  18.]    4,85—5,27 

„     [Ditte,  Ann.  ehim.  phys.  (8)  12,  229; 

1907.]     Bei  o" 

,,     [Mourlot,  Ann.  ehim.  phys.  (7)  17, 

510;  1899.]      Bei  15» 

Sulfid.     SnS2.        [Ck.  18.]     4,42—4,60 

Selenür.    SnSe.    [Ditte,  a.  a.  O.]   Bei  o» 

Tellurür.    SnTe.    [Ditte,  a.  a.  O.]  Bei  o» 

Phosphide.  [Jolibois, Cr.  148, 636;  1909.] 

SniPs  so«  =  5,18;  SnP3.«o«=4,io. 

Zirkonium. 

Tetrafluorid.   ZrF*.  [Wolter,  Chem.  Ztg. 
32,  606;  1908.]     Fest,    s  16» 

Oxyd.    ZrOa. 

[Nordenskjöld  1861.]  5,624 — 5,742  \ 

[N.P.  27.]    5,850/ 

„     [Troost,  Ouvrard,  C  r.  102.]  Bei  17" 

[Venable,  Beiden,  Jour,  Amer.  ehem. 

Soe.  20,  273;  1898.] 

Rein.  [Weiss,  ZS.  anorg.  Ch.  65,  178; 

1910.]    «  18,5/4 

„    Geschmolzen,  rein  [Weiss,  a.  a.  O.] 

«15/4 

Phosphid.     ZrPa.    [Gewecke,  Lieb.  Ana 

361,  79;  1908.]    «  25/4 

Silicid.     ZrSii    [Hönigschmid,  C  r.  148, 

224;  1906.]    «  22" 

Zirkon.    ZrOa.SiOi.  [Ck.  18.]  4,05—4,72 

[Liversidge,  Amer.  chem.  Soe.  Jour. 

16,  205;  1894.]  »71/4  =  4,4714—4,7757; 

m/4 

Koppel. 


Mittel- 
wert 

3,7 
3,17 


2,70 

2,229 

2,2788 

1,925 

5,117 

3,322 

3,349 
4,696 

4,780 
6,3 

6,95 

5,03 

5,0802 

5,27 
4,51 
6,179 
6,478 


4,433 

5,732 
5,726 

5,489 

5,4824 

5,75 
4,77 

4,88 
4,51 

4,623 


190 


66 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Neben  den  obengenannten  Daten  enthält  die  Tabelle  in  der  ersten  Spalte  auch  Angaben 
über  die  verschiedenen  Modifikationen  der  Elemente;  die  gewöhnliche  stabile  Modifikation  ist  stets 
vorangestellt;  auf  sie  beziehen  sich  —  soweit  nicht  anders  bemerkt  und  sofern  nicht  Umwand- 
lungen eintreten  —  die  Daten  in  den  folgenden  Spalten.  In  der  ersten  Spalte  ist  vielfach  auch 
die  Analyse  des  untersuchten  Stoffes  mitgeteilt.  —  Den  Beobachtungen  ist  nach  Möglichkeit  eine 
Angabe  über  die  Art  der  Temperaturmessung  hinzugefügt.  Die  hierzu  benutzten  Abkürzungen 
sind  erklärt  auf  S.  207.  In  vielen  Fällen,  wo  wirklich  zuverlässige  Präzisionsbestimmungen  vor- 
handen sind,  wurden  nur  diese  —  fett  gedruckt  —  aufgenommen,  während  die  mehr  gelegentlichen 
Messungen  derselben  Größe  fortfielen. 

Wo  der  direkte  Literaturnachweis  fehlt,  ist  zur  Auffindung  des  Originals  zunächst  das 
Literaturverzeichnis  zu  Tabelle  67,  S.  207,  heranzuziehen,  wo  die  Art  der  Temperaturmessung 
meist  angegeben  ist;  im  übrigen  beziehen  sich  die  den  Beobachtern  beigefügten  Jahreszahlen  auf 
die  „Jahresberichte  über  die  Fortschritte  der  Chemie". 

Sm  =  Schmelzpunkt;  Er  =  Erstarrungspunkt. 
Kp  =  Kochpunkt;    Uwp  =  Umwandlungspunkt. 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


Siedepunkt 


Beobachter 


Aluminium 

(m.    0,12  °,o    Si, 
0,10%  Fe) 

(m.  0,0430/0  Fe, 
o,i9"/o  Si, 
0,01 3«/o  C) 
Antimon 

Polymorph. 

a)  Metallisch 
(hexagonal- 
rhomboedrisch) 

b)  Schwarz') 

c)  Gelb    (regu- 
lär ?)'*) 

d)  Explosives^) 
(m.   o,o2°/o   Sn, 

o,oo4°/o  Cu, 
0,007%  Fe) 

Argon 


Arsen 

Polymorph, 
a)  Metallisch- 
grau   (rhom- 
boedrisch) 


667,30  (G.)      I  Holborn,  Day  1900 
658"  (Th-G.)     ;  Waidner,   Burgess  I, 
1910. 


Er:  667«  (Th-G.) 


629,54" 


630,6«  (G.) 


Er:  630,71«*) 

(Pt-W;  Th.) 


Er,  Sm:  629,2 

±  0,5«  (G.) 


Er:    —  191°      \ 
Sm:  —189,6«  / 

- 187,9" 

(Pt-W) 

Sm  (unter 

Druck) :  oberhalb 

800  0 


Day,  Sosman  1910. 


Heycock,  Neville 
1895,  I. 

Holborn,   Day  1900. 


Waidner,   Burgess 
1910.  I. 


Day,  Sosman  1910. 
Sosman  1910. 


Olszewski,  ZS.  phys. 

Gh.  16,  382;  1895. 
Ramsay,  Travers,  ZS. 

phys.  Gh.  38,  686; 

1901. 
Jonker,  ZS.  anorg. 

Gh.  62,  89;  1909. 


1800«  (Opt.)      I  Greenwood  1909. 
>  2200«  (Opt.)   I V.    Wartenberg,   ZS. 
I     anorg.  Ch.  66,  320; 
1908. 


Über  1437«        Mensching,  V.  Meyer, 
I      Lieb.    Ann.    240, 

1887. 


1440" 


Im  Kathoden- 

lichtvacuum : 

735"  (Th.) 


Greenwood  1909. 


Krafft,    Ber.    ehem. 
Ges.36,i69o;i903. 


(740,5  mm) :      I  Olszewski,  a.  a.  O. 
— 186,9« 

Ramsay,  Travers,  a. 
a.  O. 


(760  mm): 
—  186,1» 


')  Stock,  Siebert,  Ber.  ehem.  Ges.  38,  3837;  1905. 
*)  Stock,  Guttmann,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  885;  1894. 
')  Cohen,  Collins,  Strengers,  ZS.  phys.  Chem.  47,  i; 
*)  Kahlbaums  Präparat;  alle  anderen  Sorten  gaben 


Sublimationsp.    |  Jonker,  a.  a.  O. 
(b.  760  mm):    { 
616«  (Th.)       j 


Stock,  Siebert,  a.  a.  O. 
1904.     50,  291;  1905,    62,  129;  1905. 
viel  niedrigere  Werte  (bis  619,1*'). 


Koppel. 


66  a 


191 


j 
Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um-            d^^u„„u4.„, 
Wandlungspunkt              Beobachter 

Siedepunkt               Beobachter 

Arsen  (Forts.) 

c)  geht  schnell      Erdmann,  v.  Unruh, 

b)  Arsenspiegel, 

(besonders  im          ZS.  anorg.  Ch.  32, 

schwarz 

Licht)  in  b)  über;  i      437;  1902. 

(monoklin  ?) 

b)  geht  bei  358« 

c)  Gelb  (regulär) 

schnell  in  a)  über. 

Baryum 

850« 

Guntz,  Bull.  Soc. 

chim.  (3),  29,  483; 

1903.] 

1  Beryllium 

Niedriger  als  der   Debray  1855. 

—                             — 

I 

des  Silbers 

Bleii) 

327,60"         '  Heycock,  Neville 

(105  mm):  1315" 

Greenwood  1909. 

'      1894. 

(266  mm):  1410" 

327,7»            Callendar  1899. 

(760  mm):  1525" 

1910. 

326,9»  (G.)        Holbom,   Day  1900. 

(6  Atm.):  1870" 

327,43"           Waidner,  Burgess 

(12,7  Atm.) : 

(Pt-W;  Th)          1910,  I. 

2100O  (Opt) 

326,7» 

(760):  1580» 

V.  Wartenberg,   ZS. 

(Th-Cu/Konst.) 

dSm 

dp 

Johnston,  Adams, 
ZS.  anorg.  Ch.  72, 

±  50"  (Th) 
Kp  im  Kathoden- 

anorg.  Ch.  06,320; 
1908. 
Krafft,  Lehmann,  Ben 

=  +  0,00803  0 

11;  1911. 

lichtvac.,b.7omm 

ehem.  Ges.  38, 242 ; 

pro  Atm. 

""*' 

Steighöhe  d. 

1905- 

1 
i 

Dampfes: 

1 

ca.  1144" 

Bor 

Im  elektr.  Bogen '      Despretz  1849. 

Verflüchtigt   sich 

Moissan,  a.  a.  0. 

Amorph. 

schmelzbar 

im  elektr.  Bogen 

Schmilzt  nicht  im   Moissan,  Ann.  chim. 

ohne  Schmelzung. 

elektr.  Bogen     '  phys.(7)6,3ii;  1895. 

Brom 

Regnault  1849. 

(760  mm) :  63" 

Pierrei847;Stasi865. 

vanderPlaatsi886. 

»      »      63,05» 

van  der  Plaats  1886. 

-7,3» 

<  Meerum    Terwogt, 

„     „      59,27" 

Thorpe  1880. 

ZS.  anorg.  Ch.47, 

„      „      58,6" 

Landolt  1860. 

(      203;  1905. 

— 7,32»          :  Beckmann,ZS.  anorg. 
!     Ch.  51,  96;  1907- 

(756  mm):  58,58« 

Ramsay,Young,Jour. 
ehem.  Soc  49, 453 ; 
1886. 

(771  mm):  58,7" 

Meerum  Tenvc^,  a. 
a.  0. 

Cadmium 

,207»            1  ^^^^  1847/48. 
^    ''            j  ^  Callendar  1899. 

782" 

Barus  1894. 

770"  (Th.) 

LeChatelier,ar.l21. 

j 

325;  1895. 

321,7"  (G.)         Holbom,   Day  1900. 

')  Die  in  d 

Ch.   74,  202;  igi 

er  Literatur  angegebene  Allotropie  ist  nicht  vorhanden.    Cohen,  Inouje,  ZS.  phys. 

Koppel. 


192 


66  b 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 

Beobachter 

Siedepunkt 

Beobachter 

Cadmium 

Er,  Sm:  320,0« 

f  Sosman  1910. 

^  Day,  Sosman  1910. 

778«+  H-760 
9 

D.    Berthelot,   C.   n 

(Forts.) 

±0,3  (G.) 

134,  705;  1902. 

321,01» 

Waidner,    Burgess 
1910.  I. 

( H  =  Druck  in 
mm  Hg.) 

320,92° 

Holborn,     Henning 

Im  Kathoden- 

Kraf  ft,  Lehmann,  Ben 

(Pt-W-G) 

1911. 

lichtvac,    bei  25 

chem.  Ges.  38,  242 ; 

dSm 

-^7,- =  +0,006290 

'^P  pro  Atm. 

Johnston,Adams,  ZS. 
anorg.Ch.72,ii;i9ii. 

bis  105  mm  Steig- 
höhe d.  Dampfes: 
433*'-438». 

1905. 

Caesium 

26,5" 

Setterberg,  Lieb.  Ann. 

(760  mm): 

Ruff,  Johannsen 

211;  1882. 

670O  (Th) 

1905. 

Er:  26,37" 

Eckardt,  Graefe, 
ZS.  anorg.  Ch.  23, 
379;  1900.^ 

Er:  25,3« 

Kurnakow,    Zukows- 

Sm:  28,250 

ky,  ZS.  anorg.  Ch. 

52,  416;  1907. 
Rengade,    Bull.    Soc. 
chim.  (4)5, 99451909. 

Calcium 

780O  (xh) 

Ruff,     Plato      1903. 

— 

— 

(99,3— 99,6»/oCa) 

790°— 810» 

Moissan ,     Chavanne, 
Cr.  140, 122  5 1905. 

(99,2Ca,o,55Al+ 

Er:  8030 

Tamaru,   ZS.   anorg. 

Fe,  0,28  Si) 

Er:  800"  (Th) 

Ch.  62,  81;   1909. 
Arndt,  Ben  ehem.  Ges. 
37,  4733;  1904. 

Cer 

623» 

Muthmann,       Weiß, 
Lieb.  Ann.  331,  i. 

~ 

~ 

(93,48%  Ce,  Rest 

830°  (bei  schnel- 

Vogel, ZS.  anorg.  Ch. 

Nd,  Pr,  La,  Fe) 

lem  Erhitzen) 

72,  319;  1911. 

Chlor 

Er:  —102" 

Olszewski,  Mon.  Chem. 

(760  mm):— 33,6" 

Regnault  1863. 

5,  124;  1884. 

(760  mm):— 33,7° 

Johnson,  Mc 

„     —101,50 

Johnson,    Mc  Intosh, 
J.     Amen     chem. 
Soc.31, 113851909. 

Intosh,  a.  a.  0. 

Chrom 

1515  +  5" 

Lewis,  Chem.  News. 

2200"  (opt.) 

Green  wood  1909. 

Aluminothermi- 

86,  13;  1902. 

, 

sches  Metall 

Er: 1513" 

Treitschke,Tammann, 
ZS.  anorg.  Ch.  55, 
402;  1907. 

(99%  Cr, 

(Th-G; 

Williams,  ebend.  65, 

o,7"/o  Fe,  o,3»/o 
CrjOs  +  SiOi) 

„    1553° 

„    1547° 
„    1550"] 

SmNi 
1451"') 

15  1907. 
'  Voss,ebenda.  67,585 

1908. 
Lewkonja,  ebend.  59, 

2935  1908. 
Hindrichs,  ebend.  59, 

4145  1908. 

(98-99''/oCr) 

1489»  (opt.) 

Burgess  1907. 

Koppel. 


66c 


193 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


Siedepunkt 


Beobachter 


Eisen 

Polymorph. 
a-  Form,kubisch, 

Stab,  unter  760" 
.i-Form,kubisch, 

Stab.  zw.  760" 

u.  860° 
7- Form,  regulär 

oktaedrisch, 

stabil  oberhalb 

860« 
«5-Form(?),  stabil 

oberh.  1411°') 

I.  Reines  Eisen 

II.  Reines  Elek- 
trolyteisen 
(0,017%  C, 
0,089%  Si, 
0,028%  P, 
0,025%  Mn, 
0,037%  S). 

III.  Kruppsches 
Flußeisen 

(0,07%  0,0,06^0 

Si,   0,1%   Mn, 

o,oi%P,o,oi9% 

S,  0,015%  Cu). 

IV.  Kruppsches 
Flußeisen 

(0,07%  0,0,09% 

Si,  0,08%  Mn, 

o,oi%P,o,oi5% 

S,  0,023%  Cu). 


Elektrolyteisen 
(0,012%  c 
0,072%  H, 
0.013%  S, 
0,004%  P). 


(iv)i4iin 

(Th  — G)-) 


Gontermann,  ZS.  an- 
org.  Ch.  69,  373; 
1908. 


Uwp  yl^ß  Vi'vrp  ß^a 


j|888/875-l'  764/759  I 
|9io/9i7t   691/763  1' 

jj  1  894!   765/774  t 
1917  t  766/759  I 

(Th-G)') 
895  i      770  t 


r84o| 
1865  t 
r88o  I 
I905  t 

inj  8884, 

(Th- 

{Th-G)*)in 

IV  832  i    740  \, 
(Th  -  G)*) 


, Harkort,    cit.    b. 

Müller,  a.  a.  O. 
^Müller,   Metall.    6, 

145;  1909. 

Roberts  -  Austen ,  V. 
Rep .  Alloy  Res. 
Comm.  1889. 

JCharpy,  Stahl  und 
Eisen  1895;  459. 
JOsmond,  Stahl  und 
Eisen  1900;  988. 
\  Sahmen,  ZS.  anorg. 
j      Ch.  o7,  I ;  1908. 


IV  852  I     770  I 

(Th  — G)*) 

Änderung  der 

Uwpp.  m.  d. 

Druck 

Sm  u.  Er 


73c  1 
740  t 
780  1 
800  t 
840  t 
800  4- 

G)*) 
f78ot    Ruer,  Schüz,  Metall. 
\7734,       7,  415;  1910. 

Isaac,  Tammann,  ZS. 

anorg.  Ch.  53,  281  ; 

1907   u.   56,   58; 

1907. 

Gontermann,  a.  a.  O. 


,|i485/i525tV 
'\i505/i485;j 

II  I510U 

IM  1532° 

III  1515° 


(Th-G*)) 
Inter- 
valle*) 


Tammann,  ZS.  anorg. 
Ch.  37,  448;  1903. 


Müller,  a.  a.  O. 


III  1502» 

IV  1524  bis 
1527" 

IV  1525" 
1514" 


1507"  (opt.) 

Uwp.  u.  Err.  v. 

kohlehaltigem 

Eisen  s.  Tab.  Er- 

starrungskiuren. 


Saklatwalla,    Metall. 

5,  331;  1908. 
Sahmen,  a.  a.  O. 
Gwyer,    ZS.    anorg. 

Ch.  57,  113;  1908. 

(Th-G)  Ruer,  Schüz,  a,  a.  O. 
Notes  Isaac,   Tammann, 
a.  a.  O. 
Gontermann,  a.  a.  O. 
Konstantinow,  Z  S.  an- 
org. Ch.  66,  209; 
1910. 

Burgess  1907. 


2450°  (opt.)        Greenwood  1909. 

Bemerkung: 

t  bedeutet: 
„bei  steigender  Temperatur"; 

4.  bedeutet: 
„bei  fallender  Temperatur". 


')  Gontermann,  a.  a.  O.    *)  Bei  Eichung  des  Thermoelementes  ist  der  Sm  v.  Ni  zu  1451" 
angenommen.    ^)  Es  sind  nur  die  Intervalle  von  Sm  u.  Er  ang^eben,  nicht  diese  selbst. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


Koppd.    13 


194 


66(1 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Erbium 
Fluor 

Gadolinium 
Gallium 

Germanium 


Gold 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


—  233" 


30,15" 


Helium 
Indium 


Iridium, 

Dimorph. 

a)  Regulär 

b)  Hexagonal- 
rhomboedrisch 

Jod 

Dimorph. 

a)  Rhombisch- 
bipyramidal 

b)  Monoklin^) 


U.  Luftausschi.: 

958»  +  50 

M.Oxyd  gesättigt: 

9160  ±  5" 

1064"  (Th. 
Pt/Pt  Ir.) 

1063" 


Moissan,  Dewar,  C.  r. 
136,  641;  1903. 

Lecoq  deBoisbaudran 
1876. 

W.  Biltz,  ZS.  anorg. 
Ch.  72,  313;  1911. 


D.    Berthelot,    C.    r. 
126,  473;  1898. 


Siedepunkt 


Beobachter 


(760  mm): — 187" 


Roberts-Austen,  Kir- 

I      keRose,  Proc.  Roy. 

I      Soc.  67, 105;  1900. 

1064«  (Th.-G.)       Holborn,  Day,   Ann. 

1      Phys.(4)4,99;i9oi 

|Day,  Sosman  1910 

'  Sosman  1910 

Jacquerod ,     Perrot, 

Arch.  sc.  phys  (4) 

20,  506;  1905. 


1062,4»  + 0,8»  (G) 


1067,2« 

{N2-Therm.    in 
Quarz,     Stick- 
stoff Skala  = 
1067,4«  d.  ther- 
modynam.  Skala) 


155  ±  1°    (korr.)  j  Thiel,  ZS.  anorg.  Gh. 
I     40,  280;  1904. 
Kurnakow,   Puschin, 
ZS.  anorg.  Ch.  52, 
430;  1907. 
Bureau  of  Standards, 
Circ.  No.  7,  19  lo. 


154''  (Th-G) 
2300'' 

2360"  (opt.; 

korr.  wahrer 

Sm) 

Er:  113,6° 

1 10,60 

112,8'* 

113,4" 


V.  Wartenberg  1910. 


Regnault  1856. 
Meerum Terwogt,  ZS. 

anorg.  Ch.  47,  203 ; 

1905. 
Ephraim,  ZS.  anorg. 

Ch.  58,  338,  1908. 

Olivari,    Rend.  Line. 
(5)  18,  II,  384; 
1910. 

Timmermans,  Journ. 
Chim.  phys.  4,1 70; 
1906, 


(760  mm)  :>2200« 

(opt.) 

(760  mm):  2530« 
(berechnet) 


Moissan,  Dewar, 
a.  a.  O. 


V.    Wartenberg,    ZS. 

anorg.  Ch.  66,  320; 

1908. 
Moissan,   C.    r.    141, 

977;  1905. 


(760  mm) : 
—  268,71 0 

Bei  1450"  ver- 
dampft   In  noch 
nicht  merklich 


Destilliert  im 
elektr.  Licht- 
bogenofen 


(760  mm):  184,350 


(772  mm) : 
187O— 1880 


Kamerlingh-Onnes, 
Versl.  Ak.Wetensch. 
Amst.  1911,  1187. 

Thiel,  a.  a.  O. 


Moissan,    C.  r.    142, 
189;  1906. 


Drugman ,  Ramsay 
Journ.  ehem.  Soc. 
77,  1228;  1900. 

Meerum  Terwogt, 
a.  a.  O. 


113,0"  ±0,05« 

*)  V.  Fedorow,  Bull.  Acad.  Pet.  [5]  22,  287;  Kurbatow,  ZS.  anorg.  Ch.  56,  230;  1908. 

Koppel. 


66 


195 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um-            c    1.    1.. 
Wandlungspunkt              Beobachter 

Siedepunkt 

Beobachter 

Kalium 

62,5**              Bunsen  1853. 

7i9''-73i" 

Camelley   u.   c' W. 
1879. 

öa,!*^*            ,  Vicentini,      Omodei 

(760  mm): 

Ruff ,  Johaimsen  1905. 

1888. 

757,5"  (Th) 

62,5"              Holt,     Sims,     Jour. 

Im  Kathoden- 

Krafft,    Ben    chem. 

ehem.  Soc  60, 432; 

lichtvacuum : 

Ges.  38,  262 ;  1905. 

1894. 

365» 

Er:  60'^           Masing,  Tammann, 

ZS.  anorg.  Ch.67, 

'■      183;  1910. 

--I — =o,oi46*'/kg    Tammann  1903, 
"^                            S.  245. 

Kobalt 

Magn.  Uwp:        Gürtler,    Tammann, 

Destilliert 

Moissan,   Lieb.   Ann. 

Polymorph- 

II 50"                 ZS.  anorg.  Ch.  42, 

weniger  leicht 

351,  510;  1907. 

enantiotrop : 

353;  1904- 

als  Ni 

a)  Magnetisch 

Magn.  Uwp:        Shukow,  Chem.  Zbl. 

b)  Nicht     mag- 

985"                1909,  I,  985. 

netisch 

j 

(0,02  "/o  Pb, 

Sm'):  1489,8»    j  Day,  Sosman  1910. 

0,02  **/o  Cu, 

±  2,0«  (G.)       1 

0,01  0  0  S) 

Er:  1494"  (Th)      Friedrich,  Metall.  5, 

0 

150;  1908. 

i-4 

.,    1493"              Sahmen,  ZS.  anorg. 

Ch.  57,  i;  1908. 

II 

"1491°             j  Gwyer,    ebenda   57. 

Z    . 

113;  1908. 

(n 

„     1500»              Zemczuzny,   Schepe- 

9 

lew,  ZS.  anorg.  Ch. 

p^ 

64*  245;  1909. 

„     1493*'              Wahl,  ZS.  anorg.  Ch. 
66,  60;  1910. 

Kohlenstoff 

Polymorph- 
monotrop : 
a)  Regulär:  Dia- 

er. 4400»        jCrookes,   Proc.  Roy. 
(geschätzt)  3)          Soc.    Ser.   A.    76, 
458;  1905- 

Kp.ausdersp.W. 
berechnet:  3600". 

Verflüchtigt   sich 

Violle,  Gr.lSO,  868; 
1895. 

Moissan,  G  r.  119, 

mant 
b)  Hexagonal: 
Graphit 

; 

im   elektr.    Ofen, 
ohne  zu  schmelzen 

776;  1894. 

c)  Amorph') 

f 

Krypton 

— 169"         i  Ramsay,  Chem.  News. 

(760  mm) : 

Ramsay,  a.  a.  0. 

!     87,  159;  1903. 

- 151,7" 

')  Der  Sm  bezieht  sich  auf  die  bei  höherer  Temp. 

beständige,  nicht  r 

nagnetische  Form. 

')  a)  und  c)   ist  wahrscheinlich  bei   allen  Tempen 

ituren  und  niedrig 

en  Drucken  gegen  b) 

instabil;  Tammann,  ZS.  phys.  Ch.  69,  581;  1909. 

^)  Siehe  hierzu  La  Rosa,  Ann.  Phys.  (4)  34,  95;  i 

911. 

Koppel.    13* 


196 


66  f 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um- '          ii„^u„„i,+».. 
Wandlungspunkt              Beobachter 

Siedepunkt 

Beobachter 

Kupfer 

1083"        ;  Roberts-Austen, 

(760  mm) : 

F^ry,     Ann.     chim. 

(rein) 

ca                                 Kirke  Rose    igoo. 

2100"  (opt.) 

phys.  (7)  28,  428; 

3 

1903. 

^     1084,1«  (G)      Holborn,    Day  igoo. 

(760  mm): 

V.    Wartenberg,   ZS. 

c« 

>  2200"  (opt.) 

anorg.  Ch.  56,  320; 

^          1082"          Callendar  iSgg, 

1908. 

(0,06470  Fe, 

j-        1082,6"         Day,  Sosman  1910. 

(100  mm):   ig8o0 

1  ^ 

0,002  «/o  S) 

■£       ±0,80(0) 

1  Greenwood  igio 

^          1083«          Waidner,  Burgess, 

(257  mm):  2180" 

j      (opt.) 

(Pt-W)            1910,  I. 

(760  mm) : 

Greenwood  igog. 

UnterLuftzutritt: 

1064,90(0)       Holborn,  Day,   Ann. 

2310"  (opt.) 

Sm  des  Eutek- 

Phys.    (4)   4,  gg; 

tikums  Cu  - 

igoi. 

Cu,  0 

1063,2"          Waidner ,      Burgess, 
(Pt-W)             1910,  I. 

Lanthan 

810«            ;Muthmann,  Weiß, 

Lieb.  Ann.  331,  i ; 
igo4. 

Lithium 

180O              Bunsen,  1855;   Ruff, 

(760  mm): 

Ruff,  Johannsen, 

\      Johannsen,   ZS. 

oberhalb  1400" 

1905. 

\      Elch.l2,i86;igo6. 

iSe'*              Kahlbaum,  ZS.  anorg. 

1 

Ch.  23,  220;  1900. 

j 

E  r :  1 79"             '  Zukowsky,  Z  S.  anorg. 

i 

Ch.  71,  403;  igii. 

i 

179"            jMasing,     Tammann, 

ZS.  anorg.  Ch.  67, 

1      183;  igio. 

Magnesium 

Vogel,  ZS.  anorg.  Ch. 

Gegen  iioo" 

Ditte,  C.  r.  73,  1871. 

Er:  64gO 

63,  169;  igog. 

^emczuzny,    ebenda 

49,  400;  1906. 

1120"  (opt.) 

Greenwood  1909. 

6500 

Kurnakow ,      Stepa- 
now,   ebenda    46, 
177;  1905. 

Mathewson,     ebenda 

^  2200" 

V.    Wartenberg,    ZS. 
anorg.  Ch.  56,  320; 
1908. 

(Th  —  G) 

>> 

48,  igi;  igo6. 
Sahmen,  ebenda  57, 

i;  igo8. 
Urasow,   ebenda  64, 

'      375;  190g. 

öso.g"           1  Grube,    ebenda   44, 

!      117;  igo5. 

Mangan 

1245' 
1260O 

Heraeus,  ZS.  Elch.  8, 
185,  328;  1902. 

^emczuzny ,       Efre- 

igoo" 
(opt.) 

Greenwood  1909. 

(99,4%  Mn, 

Th,  ge-         mow,  ZS.  anorg.Ch. 

0,13%  Fe, 

eicht  m.  I     57,  243;  1908. 

12470 

Sm  Ni       Levin,    Tammann, 

0,43%  SiOa, 
0,01%  Cu) 

1484«          ebenda   47,     136; 

'    igo5. 

1244° 

Doerinckel,      ebenda 
50,  117;  igo6. 

Koppel. 


66 


s 


197 


1  Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

I 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um- 1 
wandlun^spunkt 

Beobachter 

Siedepunkt 

Beobachter 

Mangan 

(Forts.) 

(98,71%  Mn, 
0,64%  Fe, 

1228» 1 

Th,  unter 
Annahme  ! 

WiUiams,  ZS.  anorg. 
Ch.  55,  i;  1907. 

0,32%  Si) 

(0,62%  Fe, 

1214» 

von       ' 

Sahmen,   ZS.  anorg. 

0,15%  Si) 

Sm  Ni 

Ch.  57,  i;  1908. 

(98%  Mn, 

1207° 

=  I45I 

Hindrichs,  ZS.  anorg. 

o,3%Si,i,5%Fe, 

Ch.  59,  414;  1908. 

0,13%  AI) 

98%  Mn 

1207"  (opt.) 

Burgess  1907. 

Molybdän 

2110" 

Ruft,  Ber.  ehem.  Ges. 

Dest.  im  Licht- 

Moissan, C.  r.  142, 

43,  1564;  1910. 

bogenofen  sehr 

425;  1906. 

über  2550°  (opt; 

V.  Wartenberg  1910, 

schwierig. 

wahrer  Sm) 

Natrium 

97,6*» 

Vicentini,  Omodei 
1888. 

861-954° 

Camelley   u.  C.  W. 
•  1879  u.  1880. 

Er:  97,63° 

Regnault  1856. 

877,5°  (Th) 

Ruff,  Johannsen  1905. 

97,5°  (Th-G) 

Mathewson,   ZS.  an- 

Bei Kathoden- 

Krafft ,    Ber.    ehem. 

org.   Ch.    46,   94; 

Hchtvac. : 

Ges.  38,  262;  1905. 

1905  u.  a. 

4180 

97,5"  (Hg-G) 

Kumakow,    Kusnet- 
zow,  ZS.  anorg.  Ch. 
52,  173;  1907. 

b.       I  kg:  97,80» 

Tammann,  Ann.  Phys. 

„     378  „  101,51° 

(3)68,  636;  1899. 

„  1542  „  110,41» 

„  2840  „  120,31» 

Neodym 

840» 

Muthmann ,      Weiß , 
Lieb.     Ann.    331, 
i;  1904. 

Neon 

— 



Nickel 

Magn.  Uwp: 

Shukow,  Cham.  Zbl. 

Dest.    im    Licht- 

Moissan,  C  r.  142, 

Dimorph -enan- 

340' 

190»,  I,  985. 

bogenofen  schwe- 

425;   1906;    Lieb. 

tiotrop : 

rer  als  Mn,  leich- 

Ann.   351,    510; 

a)  Magnetisch 

ter  als  Co  u.  Cr. 

1907. 

b)  Unmagnetisch 

„      320» 

Guertler,  Tammann, 
ZS.  anorg.  Ch.  52, 
25;  1907- 

Sm:  1451»  (G.) 
„     1450° 

Holbom,  Wien,  Ann. 

Phys.  (3)  56,  361 ; 

1895 ;     Korr.    von 

Ruer,   ZS.    anorg. 

Ch.  51,  224;  1907. 
Bureau  of  Standards, 

Circ.  No.  7;  1910. 

(0,05%  Cu, 

„     1452,3» 

Day,  Sosman  19 10. 

0,10%  Co) 

+  2,0»  (G.) 
„      i456»(opt.) 

Biltz,  ZS.  anorg.  Ch. 

L 

59,  273;  1908. 

'                                     1 

Koppel. 


198 


66  h 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


Siedepunkt 


Beobachter 


Niöb 
Osmium 


Palladium 

Polymorph : 

a)  Regulär 

b)  Hexagonal 

c)  TetragonaU?) 


(Opt.) 


Phosphor 

Polymorph,  mo- 
notrop 

a)  Farblos, 
regulär 

b)  Rot') 

c)  Metallisch 
(rotviolett, 
monoklin)^) 


1950O  (opt.) 


2500" 

Schmilzt  im 
Kohletiegel  im 
Lichtbogenofen. 

1575"  (G.) 


1649,2»  (G.) 
1535"  (Th.) 

1541  ±  3° 

1540O;  1549» 

1546» 


44,2^ 


44,3" 
44,4°-44,5" 


44,0«') 


Smm.  unter 

verschiedenen 

Drucken 


Drucke 
in  Atm. 


Sm 


I 

50 
100 

150 
200 
250 
300 


44,10" 
45,50 
47,00 

48,45 
49,85 

51,33 
52,80 


V.  Bolton,  ZS.  Elch. 
13,  145;  1907. 

Angabe  v.  Pictet, 
C.  r.  88;  1879. 

Joly,    Vezes,    C.    r. 
116;  1893- 


Holborn,  Valentiner, 
Berl.Sitzber.1906, 
811. 

Day,   Sosman   1910. 

Holborn,  Henning 
1905. 

Nernst,  v.'  Warten- 
berg 1906. 

Holborn ,  Henning, 
1905. 

Waidner,  Burgess 
1907. 

Holbom,  Valentiner, 
a.  a.  O. 

Personi847/48;  Helft, 

ZS.  phys.  Ch.  12, 

219;  1893. 
Schrötter  1847/48. 
Pisati   1875;    Vicen- 

tini,  Omodei  1888. 
Smits,  de  Leeuw, 

Proc.  Akad.  Amst. 

1911;  822. 


Hulett,  ZS.  phys.  Ch. 
28,  666;   1899. 


Im  Lichtbogen- 
ofen destillierbar 


Destilliert  im 
elekt.  Lichtbogen- 
ofen. 


287,3"  bei  760  mm 
230°  „  514  „ 
219"  „  359  „ 
200"  „  266  „ 
180"  „  204  „ 
165"  „  120  „ 
Siehe  auch  Tab. 

Sättigungsdrucke 
S.  373- 


Moissan,   C.   r.   142, 
189;  1906. 


Moissan,   C.    r.   142, 
189;  1906. 


Schrötter,  Wien.  Ber. 
1,  130;  1848. 


^)  Die  Form  b)  ist  nach  Cohen  u.  Olie,  ZS.  phys.  Ch.  71,  i ;  1910  und  Smits,  Proc.  Akad. 
Amst.  1911,  822,  eine  feste  Lösung  von  a)  in  c). 

*)  Nach  Smits  (a.  a.  O.)  ist  auch  farbloser  P  eine  feste  Lösung;  Sm  44,0"  findet  man  nur 
an  einem  gut  gereinigten  Präparat,  das  längere  Zeit  in  der  Nähe  dieser  Temperatur  gehalten  ist; 
sonst  kann  man  —  je  nach  Vort)ehandlung  —  niedrigere  oder  auch  wesentlich  höhere  Smm. 
(bis  46")  erhalten. 

^)  Stock,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  250,  764;  1908. 

Koppel. 


66  i 


199 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


Siedepunkt 


Beobachter 


Phosphor 

(Forts.) 


Platin 


Praseodym 


Quecksilber 


Drucke 
in  kg 


Sm 


232 

578 

956 

I43I 

1872 


43.90" 
50,01 

59,85 
70,18 
81,79 
92,01 


Tammann,    Ann. 
Phys.  (3)66,  492; 
1899. 


Sm.   V.  b)   unter  ;  Chapman,  Journ. 


Druck: 

630" 

61  o» 

s.  Anm.  ^)  auf 

vor.  Seite 

1745"  +  5° 


ehem.  See.  75,734; 
1899. 
Stock,  Gomolka,  Ber. 
ehem.  Ges.  42, 
4510;  1909. 


Radium 


Radium- 
emanation 

(Niton) 


N  ernst,    v.    Warten- 
i     berg,  1906. 
1753"  (opt)       j  Waidner,    Burgess 

j     1907- 
1755  ±  5°  (extra- 1  Day,  Sosman  1910; 
poliert  a.  d.  E.M.  .     Sosman  1910. 
K.  V.  Thermoele- 
menten) 


940" 


Muthmann,  Weiß, 
Lieb.  Ann.  331,  i ; 
1904. 


—  39,38"         ;  Cavendish  (Gm.  Kr.). 

—  39,44"         j  Hutchins. 

—  38,5oMG.)!  Regnault,    Mem.    d. 

I     l'Acad.    26,    525; 
1862. 

—  38,85"         I  Vicentini  u.   Oniodei 

i      1888. 


Sm  (p  kg)  = 

Sm  (I  kg)  + 

0,0054«  (p— i) 


700" 


71"  (Pentan- 
therm.) 


Tammann  1903,    S. 
245. 


Curie,  Debieme,  C.  r. 
151,  523;  1910- 

Gray,  Ramsay,  ZS. 
phys.  Gh.  70,  116; 
1910. 


Im  Lichtbogen- 
ofen 
destillierbar. 


i  Moissan,   C   r. 
'      189;  1906. 


142, 


354,3"  bei  720  mm 
355,0"  „  730  „ 
355,8"  „  740  „ 
356,5"  „  750  „ 
357,25"»  760  „ 
358,0"  „  770  „ 
358,8"  „  780  „ 
357"  "  760  „ 
Kp  im  Kathoden- 

lichtvac  bei 
195  mm  Steighöhe 

d.  Dampfes: 
174" 


Berechnet  aus  Ver- 
suchen V.  Regnault, 
Mem.    de    l'Acad. 
26,  522;  1862. 

Grafts  1883. 
Krafft,  Lehmann,  Ber. 

ehem.  Ges.  88, 242 ; 

1905. 


(760  mm) 

(760  „  ) 

(250  „  ) 

(50  „  ) 

(9   „  ) 


62"  j  Gray,  Ramsay,  a.  a.O. 
Rutherford ,     Phil. 
Mag.  (6)   17,  723; 
1909. 


—  65" 

—  78"' 

— IOI»| 

—  127«! 


Koppel. 


200 


66  k 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


Rhodium 
Rubidium 


Ruthenium 

Samarium 
Sauerstoff 


Ozon 

Schwefel 

Polymorph : 
a)  Rhombisch- 
oktaedrisch 
=  <S,^;  Stab, 
unterhalb 
95,5« 


1970°  (opt.)      j  V.  Wartenberg  1910. 


38,5° 
37,800 

38,5'' 
Oberhalb  1950° 


—  227" 
(Heliumtherm.) 


Bunsen  1863. 
Eckardt,  Ann.  Phys. 

(4)  1,  791;  1900. 
Erdmann ,    Köthner, 

Lieb,  Ann.  294,  62 ; 

1896. 
Joly,  C.  r.  116,  430; 

1893. 

Estreicher,  Krakau 
Anz.  1903,831  [Ch. 
Zbl.1904, 1,1589] 


Siedepunkt 


Beobachter 


Metastabiler  Tri- !  Kruyt,  ZS.  phys.  Ch. 
pelp.  V.  S^ft^  Flüs- !     64,  513;  1908. 
sigkeit,     Dampf :  I  Smith,  Carson,   ZS. 
Sm  von  Sj.^:     ;     phys.  Ch.  77,  661; 
112,8' 

Natürlicher 

Sm  V.  S^j,^) : 

110,6"  (Schmelze 

enthält  3,5%  »S^) 

1 10,2"  Smith,  Carson,  a.  a.  O. 


1911. 


Kruyt,  a.  a.  O. 


Im  Lichtbogen-     Moissan,   C.  r.   142, 
ofen  destillierbar.  i      189;  1906. 
(760  mm) :         Ruff,  Johannsen 
6960  (Th)  1905. 


Im  Lichtbogen- 
ofen destillierbar. 

mm 
(760):    -- 182,7*' 

(H2- Skala) 
(760):  - 182,5» 

(Ha-Therm.) 
(760) :  —182,8« 

(He-Therm,) 
(760  mm: -182,9" 

(H2-Therm.) 
(760):  —181, 80 
(Pentantherm.) 

(762,2)  :-i82,65oj 

(Pentantherm.) ')  j 

(745):  -182,20   i 

(Th)  I 

(744,8):— 182,5601 

(Gastherm.) 

(715):  —182,90 
(Th:  Cu/Konst.) 

s.  auch  Tab.  Sätti- ! 

gungsdruckeS.373.1 
(760) :  —  119O     I 

(760):  444,70  i 
(Gastherm. 

konst.  Vol.)  ! 

(760):  444,530  i 

(Gastherm.  ' 

konst.  Druck)  ' 


Moissan ,   C. 
189;  1906. 


142, 


Holborn,  Ann.  Phys. 

(4)  6,  242;  1901. 

Dewar,Proc.  Roy.Soc. 
73,  251;  1904. 

Travers ,    Senter, 
Jaquerod,ZS.phys. 
Ch.  45,  416;  1903. 

Erdmann ,  Bedford, 
Ber.  ehem.  Ges.  37, 
1184;  1904. 

Grunmach  Berl.  Sitzb. 

1906;  679. 
Ladenburg,     Krügel 

1900. 

Estreicher,  Phil.  Mag. 

(5)  40,  454;  1895. 
Alt,   Ann.  Phys.   (4) 

18,   loio;  1904, 


Troost,C.r.l26,i75i,- 

1898. 
Chappuis,  Phil.  Mag. 

(6)  3,   243;   1902. 

Callendar,  Phil.  Mag. 
(5),  47,  191,  519; 
i899,-48,5i9;i899. 


*)  Produkt  m.  98%  O.  Die  angegebene  Zahl  ist  von  Hoffmann  u.  Rothe  (ZS.  Instrk.  27, 
265;  1907)  für  Gastherm.  auf  (760):  — 182,660  korrigiert  worden. 

^)  Die  Schwefelschmelze  enthält  zwei  Molekelarten  Sj^  und  S^  (amorpher  Schwefel),  deren 
Mengenverhältnis  (Gleichgewicht)  von  der  Temperatur  abhängt.  Natürlicher  Sm  ist  die  Temperatur, 
wo  die  feste  Phase  neben  einer  Schmelze  bestehen  kann,  die  die  beiden  Molekelarten  in  dem  dieser 
Temperatur  entsprechenden  Gleichgewicht  enthält. 

Koppel. 


661 


201 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Schmelz-  und  Um-  \ 
Wandlungspunkt 


Beobachter 


Siedepunkt 


Beobachter 


Schwefel 

(Forts.) 


Metastabile 
Zustände 


Stabile      ) 
Zustände     | 


b)  Monoklin-pris- 
matisch  = 
S„„„;     stabil 
oberhalb  95,5*' 


Sm    von   S^f^    bei 
höheren  Drucken') 


Druck 
in  kg 


Sm 


199 

534 

914 

1320 

1551 
1838 
2149 
2650 

3143 
Uwp  S^^ 

95,5" 

Uwp.  S,,  ^  5^„ 

bei  höheren 

Drucken 


120,01" 
129,9** 
141,1^ 

151,1" 
156,1« 
163,1 " 
170,1 " 
180,1  0 
190,1  '^ 
^6" 


Druck 
in  kg 


Uwp. 


123 
391 
638 

873 
II08 
1350 


100,11  ' 

IIOjI!« 

120,01'^ 

129,91'' 

140,1" 

150,10 


Tripelpunkt  S^^, 

^tm^mi    SflOssig: 

151"  unter  1320  kg 

Druck  pr.  cm- 

Sm:  118,75" 

„      119,25- 


„      118,95'^ 

Sm    wird    durch 

Auflösen  von  32  g 

amorphem  S  (S«) 

in  100  g  S,^  um 

42,5"  erniedrigt. 

Natürlicher  Er 

von  S^^  (bei 

einem     Gehalt 

von3,6%SM): 

"4,5" 

114,6« 


Tammann,  Wied. 
Ann.  68,  635; 
1899. 


Reicher,  Rec.  P.-B. 
2,  246;  1883. 


Tammann,  Wied. 
Ann.  68,  635; 
1899. 


\  Roozeboom.  Het 
j    GleiJigew.S.183. 

Schaum,    Lieb.  Ann. 

308,  18;  1899. 
Smith,  Holmes,  Ben 

ehem.  Ges.30,2992  ; 

1902  u.  ZS.  phys. 

Gh.  54,  257;  1906. 

Wigand,  ZS.  phys.Ch. 

65,442;  1908;  75, 

242;  1911. 
Smith,  Holmes,  a.  a.0. 


Smith,  Carson,  ZS. 
phys.  Gh.  57,  685; 
1907;  61, 200;  1908. 

Kru>-t,ZS.ph.Gh.6*, 
513;  1908. 


(760  mm):  444,7'^ 

(0,  an  die  gastherm. 

Skala,  konst.  Vol., 

angeschlossen) 

(760  mm):  445" 
(Th.,  an  die  Hol- 
born -  Day  -  Skala 

angeschlossen) 

(760)  444,550 

( Luf tthenn,konst. 

Druck) 

(760  mm):  444,51» 
(Pt-W-Hj-Therm.) 

Kp(p)- 360,498« 
-f  0,1406539  p  — 
3,443141  Xio-5p* 
(p  =Druckinmm 

Hg) 

In  der  Nähe  von 

760  mm  Druck  ist 

dKp  _ 

dp     ~ 

0,088  «/mm  Hg 


Kp  (zwischen  650 
u.  850  mm): 

445,00°  +  0,0912 
(p  —  760)  — 

0,000042    (p— 760)* 


Kp 


1,35  mm    210,2" 


3,20 
5,54 
8,45 
20,5 

53,5 
133,0 
250,1 


222,4" 

234,4" 
241,8« 
265,0" 
306,5'^ 
352,5" 
379,4" 


[760  mm:  444,53°, 
Eichungswert  Th] 


Rothe,    ZS.    Instrk. 
19(«,  364. 


Eumorfopoulos, 
Proc.  Roy.  Soc. 
Ser.A,  81,339; 
1908. 

Gallendar,  Moss, 
Proc.  Roy.  Soc 
Ser.A,  83, 106; 
1909. 
Holborn,      Henning, 

Ann.  Phys.  [4]  35, 
761;  1911. 

Nach  Regnaults  Mes- 
sungen zwischen 
467,4  mm  und 
1308,6  mm  von 
Ghappuis  u.  Harker 
berechnet 

Trav.  et  Mem.  du 
Bureau  intern,  des 
poids  et  mes.  12, 
75;  1900. 


Holborn,  Henning, 
Ann.  Phys.  (4)  26, 
833;  1908. 


Kpp.  bei  geringen   ^ 
Drucken : 


,  Matthies,  Ph>'S.  ZS. 
7,  395;  1906. 


*)  Diese  Zahlen  müssen  wahrscheinlich  eine  der  neuesten  Bestimmung  des  Sm  entsprechende 
Korrektur  erfahren. 

Koppel. 


202 


66 


in 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um-  1          ro^ko^v.+^^ 
Wandlungspunkt              Beobachter 

Siedepunkt 

Beobachter 

Schwefel 

Smmon  1 1 :  io6,8"    Smith,  Carson  a.  a.  0. 

(Forts.) 

Nat.   Smmon  11:          1911- 

c)  Monoklin    II 

103,4" 

Muthmann,  Z.  Kryst. 

Kp.  b.  Kathoden- 

Krafft,    Merz,    Ben 

(Gernez' 

17,  336;  1890. 

lichtvacuum  und 

chem.Ges.36,4344; 

soufre  nacr6) 

115  mm  Steighöhe 

1903. 

d)  Monoklin  III 

Muthmann,  a.  a.  0. 

des  Dampfes: 

e)  Konzentrisch- 

Niedriger 

151—152" 

schalig  (viel- 

schmelzend als  a)  1 

leicht  mit  c. 

und  b) 

identisch) 

Brauns,    N.  Jahrb. 

f)   Radialstrah- 

Min.  Beilage- Bd.  13, 

lig-monoklin 

39;  1900. 

g)  Radialfaserig- 

rhombisch 

i 

h)  Trichitisch 

! 

i)  Hexagonal- 

Engel,  Cr.  112,866; 

rhomboedrisch. 

!      1891. 

Außerdem  exi- 

stieren     mehrere 

amorphe  (flüssige) 

Modifikationen 

*S^,   u.   S^,  siehe 

Anm.2),  S.200I). 

• 

Selen 

■ 

Polymorph  *) 

a)  Metallisch, 

217" 

Hittorf  1851. 

688" 

LeChatelier,  C.r.l21. 

grau,  krystall. 

Saunders,  Journ. 

687»;  694" 

Barus  1894. 

hexagonal- 
rhomboedrisch. 

phys.  Ch.  4,   491 ; 
1900. 

Kp=69o0-h»=76° 
10 

D.Berthelot,  C.r.l34. 
705;  1902. 

Stabil  bis  zum 

(H=Druckinmm 

Sm. 

Hg) 

b)  rot,   krystall. 

Instabiler 

Saunders,  a.  a.  0. 

Kp  bei  Kathoden- 

Krafft,  Merz,Ber.  36, 

(vielleicht  zwei 

Sm:i7o— i8oö(?) 

lichtvac.  u.  Steig- 

4344; 1903. 

monokline 

144°            :  Coste,  C.  r.  149,  674; 

höhe  des  Dampfes 

Modifikatio- 

(bei schnellem         1909. 

von  60  mm : 

nen). 

Erhitzen.) 

310» 

c)  Flüssig: 

Erweicht  bei  50°; 

Saunders,  a.  a.  0. 

et)  glasig(grau) 

geht  oberhalb  So" 

ß)  rot,  amorph. 

in  a  über. 

Stets  instabil. 

^)  Die  Moc 

lifikationen  c— i  sind  bisher  nur  im  labilen  Zustand  beobachtet  worden;  es  ist 

wahrscheinlich,  daß  einige  dieser  Formen  miteinander  identisch  sind. 

^)  In  der  grauen  metallischen  und  der  grauen  glasigen  Modifikation  sind  2  verschiedene 

Formen   vorhanden,  die  miteinander  Mischkrystalle  bilden  und  sich  in  ein  von  der  Temperatur 

abhängiges  Gleichgewicht  setzen.    Siehe  hierzu  besonders  Marc,  Phys.-chem.  Eigenschaften  d.  metall. 

Selens,  und  Kruyt,  ZS.  anorg.  Ch.  64,  305;  1909. 

Koppel. 

66 11 


203 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 

Beobachter 

Siedepunkt                 Beobachter 

Silber 

962« 

D.    Berthelot,    G.    r. 

mm 

(760):    1955°)^ 

Green wood  1909  und 

Polymorph  (Pis- 

(Th:Pt/PtIr) 

126,  473;  1898. 

(263):    1780»  [% 

1910. 

sarjewsky,     ZS. 

961,5»  (G;  u. 

1 

(103):   1660«  J- 

anorg.   Ch.    58, 

Luftausschluß) 

\  Holbom,  Dayi9oo. 

(760):   2050° 

399;  1908.) 

955"'(G;inLuft.) 

) 

—  2100°  (opt) 

V.    Wartenberg,    ZS. 

960,9°  (Pt-W; 

Waidner,  Burgess 

anorg.  Ch.  56,  320; 

u.  Luftausschluß). 

1910. 

1908. 

9(J0,0«  ±  0,7» 

Day,    Sosman    1910. 

(G.  in  CO-Atmo- 

Silicium 

sc 
1425« 

nare; 

Guertler,  Tammann, 

Verflüchtigt  sich 

Vigouroux,  C  r.  120, 

98"^  Si 

(Th-G; 

ZS.  anorg.  Ch.  47, 

leicht  im  Licht- 

368; 1895. 

■     SmNi 

163;  1905. 

bogenofen. 

98,9%  Si 

1458" 

=  1484°) 

Doerinckel,  ZS.anorg. 
Ch.  50,  117;  1906. 

98,12%  Si 

I4040 

Rudolfi,    ZS.  anorg. 

(Th- 

Ch.  63,  216;  1907. 

1 

98,07%  Si, 

I4I40 

G; 

Williams,  ZS.  anorg. 

0,95%  Fe, 

•  SmNi 

Ch.  66,  i;  1907. 

0,39%  AI, 

== 

1,27%  C+Si02 

1451») 

0,4%  Fe,  0,4%  AI 

I4i3''/i7'> 

Tamaru,   ZS.  anorg. 

Ch.  61,  40;   1909. 

mm 

Stickstoff 

Er:  —214«  b. 

Olszewski,  C.  r.  100, 

(760):    — 194»4'' 

Olszewski,   C.  r.  99, 

60  mm 

350;  1885. 

133;  1884. 

Sm:  —210,52« 

Fischer,    Alt,    Ann, 

(760) :  — 196'',67o 

Fischer,  Alt,  a.  a.  0. 

±  0,2«  bei 

Phys.  (4)  9,  1149; 

—  0,05" 

84  it:  4  mm 

1903. 

(Th:Cu/Konst.) 

(Th:Cu/Konst.) 

Sm:  —210,5*' 

Dewar,  Proc.  Roy.Soc. 

(749,1):— 195,9" 

Grunmach ,    Berl. 

73,  251;  1904. 

(Pentantherm.) 

(714,5): -196,176» 

(Th:Cu/Konst.) 

Sitzber.  1906,  679. 
Fischer,  Alt  a,  a.  0. 

Strontium 

gegen  800" 

Guntz,  Roederer,  C,  r. 
142,  400;  1906. 



Tantal 

1 

2250'> 

V.  Bolton,  ZS.  Elch. 
11,  45;  1905. 

28500+400 

V.   Pirani   u.    A.    R. 

— 

(optisch) 

Meyer,  Verh.  Phys. 
Ges.  13,  551;  1911. 

1  Tellur 

452-455" 

Camelley   u.  C    W. 

1390« 

Ste.    Ciaire    Deville, 

(wahrscheinlich 

1880. 

Troost,  C.   r.  91, 

polymorph) 

83;  1880. 

446« 

Fay,   Gillson,  Amer. 

Im  Kathoden- 

Krafft,    Merz,    Ber. 

ch.  Journ.  27,  81; 

lichtvac.  beiSteig- 

ehem.    Ges.     36, 

1902. 

höhe  des  Dampfes 

4344;  1903. 

452« 

Paabon,   C   r.   148, 
1176;  1909. 

von  58  mm :  478» 

455" 

Biltz,     Mecklenburg, 

ZS.  anorg.  Ch.  64, 

226;  1909. 

Koppel. 


204 


66» 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
der  Elemente.     (Polymorphie.) 


Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 


Beobachter 


Siedepunkt 


Beobachter 


Tellur  (Forts.) 


Thallium 

Dimorph- 
enantiotrop. 


Thorium 

(88,2%  Th, 

11,6%  Th02 

C,  Si,  Fe  Spuren) 


Titan 

(Metall  aus  TiCU 
4- Na  unter  Luft- 
ausschluß) 

Uran 
Vanadium 

(m.  97%  V) 
(Met.  m.  1,2%  Si) 


438«  (Th— G) 
437°  (Th-G) 

Uwp:  230,5" 

»       2340 
225" 

„       227" 
Sm.  303,7° 


Er:  301,0— 301,7» 
(Th-G) 


301" 
302" 


303" 
299,40 

1690" 

(opt.) 

Sm  d.  reinen  Met. 

wahrscheinlich 

oberhalb  1700" 

1800—1850" 


Hellrotglühhitze 


1680" 

1710"  (opt.; 

wahrer  Sm) 

Er:  1750  +  30° 

(opt.) 


Chikashig^,ZS.  anorg. 

Ch.  54,  50;   1907. 
Kobayashi,ZS.  anorg. 

Ch.  69,  i;  1910. 

Lewkonja,  ZS.  anorg. 
Ch.  62,  452 ;  1907. 

Voss,  ZS.  anorg.  Ch. 

57,  49;  1908. 
Williams,  ZS.  anorg. 

Ch.  60,  127;  1906. 

Petrenko,  ZS.  anorg. 
Ch.  50,  133 ;  1906. 

Heycock,  Neville, 
Journ.  ehem.  Soc. 
65,  32;  1894. 

Kurnakow,  Puschin, 
ZS.  anorg.  Ch.  30, 
91  ,-1902;  52,  430; 
1907. 

Williams,  a.  a.  O. 

V.  Vegesack,  ZS.  an- 
org. Ch.  52,  30; 
1907. 

Petrenko,  a.  a.  O. 

Lewkonja,  a.  a.  O. 


V.  Wartenberg,   ZS. 
Elch.  15,866  ,-1909. 


Hunter,  Jour.  Amer. 
ch.  Soc.  32,  330; 
1910. 

Peligot  1868. 


V.  Bolton,  ZS.  Elch. 

11,  45;  1905. 
V.  Wartenberg  1910. 

Vogel, Tammann,  ZS. 
anorg.  Ch.  58,  73; 
1908. 


1515  ±  2" 
(Th— G) 


1280  +  50" 
(opt.) 


Isaac,  Tammann,  ZS. 
anorg.  Ch.  65,  58; 
1907. 


V.  Wartenberg,  ZS. 
anorg.  Ch.  66,  320  ; 
1908. 


Destilliert  im     i  Moissan ,   C.  r.   142, 


Lichtbogenofen. 


673;  1906. 


Dest.  im  Licht-  I  Moissan ,   C.  r.   142, 


bogenof  en  schwie- 
riger als  Eisen. 


425;  1906. 


il 


Koppel. 


66 


205 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

i 

Schmelz-  und  Um- 
wandlungspunkt 

Beobachter 

Siedepunkt                Beobachter 

Wasserstoff 

Sm:  —256"  bis    Dewar,  Cr.  120,451; 

mm 

(760):  —  252,5"     Dewar,  Amer.  Joum.  j 

-257'^ 

1899. 

(Mitteh/ert             Sei.   (Sill)   (4)  11, 

—  258,9"  u.        Travers,     Jaquerod, 

a.  Best.  m.   Ha-   |      291;  igoi. 

49  mm 

ZS.  phys.  Ch.  46, 

u.  He-Gastherm.)  i 

( Heliumskala) 

435;  1903, -49, 224; 

(760):  —  252,78»    1 

Travers,  Jaquerod, 

1904. 

(Wasserstoff- 
therm.) 
(760):  — 252,59°  ; 
(Heliumtherm.)    ; 

a.  a.  0. 
Siehe  auch  Tab. 
Sättigungsdrucke 

Wismut 

267,54° 

rleycock,  Neville, 

1435°           1  Barus  1894. 

Joum.  ehem.  Soc. 

(76o):i42o*'(opt.)  1  Greenwood  1909- 

66,  69;  1894. 

(102  mm):  1200°  j 

269,2»            Callendar,  Phil.  Mag. 

(257  mm):  1310"  } 

(5)  48,  547;  1899. 

(6,3  Atm.):  1740*» 

Greenwood  1910. 

Chikashige,    ZS.    an- 

(11,7  A.):i95o° 

org.  Ch.  61,   328; 

(16,5  A.):2o6o0  1 

1907. 

Kp  im  Kathoden- 
lichtvac.  beiSteig- 

1 

271,5"  (Q)         Eggink,     ZS.    phys. 

K rafft,    Lehmann,  \ 

Gh.  64,  492;  1908. 

höhe  des  Dampfes  ' 

Ber.  ehem.  Ges.  ' 

Er:   268"  (Th-G)    Grube,  ZS.anorg.Ch. 

von  50— 140  mm: 

38,    242;    1905. 

49,  84;  1906;  Wil- 

993°— loogO. 

liams,   ebenda  55, 

I,  1907. 

i 

„    269"  (Th-G)    Petrenko,  ebend.  50, 

1 

1 

133;  1906. 

1 
j 

»      » 

fiüttner,    Tammann, 
ebenda   44,    131; 
1905;  Smith,  eben- 
da 66,  109;  1908. 

273°  (Th-G)       Mathewson,    ebenda 

60,  188;  1906. 

j 

270,70  (Th) 

lohnston,  Adams,  ZS. 

dSm 

anorg.  Ch.  71*,  11; 

dp 

1911. 

—  o,oo3557Atm.  ; 

j 

Wolfram 

Wahrer  Sm :     i  v.  Wartenberg,  Verh. 

Dest.  im  Licht-  !  Moissan,   C.   r.   142, 

2900** 

phys.  Ges.  12,  125; 

bogenofen            425;  1906. 

1910. 

sehr  schwierig. 

3250 
(alte  Gasskala) 

3350" 

V.  Pirani,  Verh. 
Phys.  Gts.  12, 

Siedet  dicht  ober-    v.  Wartenberg,  Ben 
halb  des  Sm.          ehem.  Ges.40, 3289; 

(Skala  Holbom- 

301;  1910. 

1907. 

Valentiner)       |  ^ 

\ 

3000"           1 

Bureau  of  Standards, 
Girc.  Nr.  7;  1910. 

2575°  (opt) 

Ruff,    Goecke,    ZS. 
angew.Ch.24, 1459; 

j 

j 

1911. 

mm 

j  Xenon 

— 140''        .  1 

Ramsay,   ZS.   phys. 
Ch.  44,  78;  1903. 

(760):  — 109,1*'  1  Ramsay,  a.  a.  0. 

i 

Ytterbium 

j 

— 

■                                   1 

Yttrium 

—             [ 

- 

i 

Koppel. 


206 


66 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 

der  Elemente.     (Polymorphie.) 

Schmelz-  und  Um- '           d    u    u.. 
Wandlungspunkt               Beobachter 

Siedepunkt 

Beobachter 

Zink 

Trimorph- 

Uwpa^/3:         \ 

j     0              1   Benedicks,  Metall. 

Uwp/3^j':,       J        7,  53i;i9io. 

9160/9250  (Ha-Th) 
9420  (G) 

Deville,  Troost  1880 
Troost  1882. 

enantiotrop : 

(760):  929,60  (G) 

Violle,  C.  r.  94,  720; 

a-Zn  unter  170" 

340O 

1882. 

Stab. 

905O;  9290 

Barus  1894. 

/?-Zn  zw.  170  u. 

Sm  :  418,96"         Heycock,  Neville, 

„j.o    1    H-760 

D.Berthelot,C.r.l34, 

3400  Stab. 

(Pt  — W)              1895,  I. 

918     1          g 

705;  1902. 

y-Zn  über  340" 

Meyer,  Riddle 

( H  :=  Druck  in 

Stab. 

1893. 
Holbom,  Day 

mm  Hg) 

419,0«  (G.) 

(  6,3  Atm)  :  1120O 

■ 

1900. 

(11,7     „    ):i23o0 

(opt.)  Greenwood 
1910. 

418,2°  +  0,3»  (G.)    Day,  Sosman  1910. 

(21,5     „    ):i28o0 
(53        „    ):i5ioO 

419,40            Waidner,  Burgess 

Kp  im  Kathoden- 

(Pt-W)                1910.    1.  u.  II. 

lichtvac.  bei  45 
bis  145  mm 
Steighöhe  der 
Dämpfe  : 

K  rafft,  Lehmann, 

419,40             Holborn,  Henning, 
(Pt-W-G)              Ann.  Phys.  (4)  35, 

Ber.  ehem.  Ges. 
38,  242;  1905. 

761;  1911. 

548-553''  (Th) 

. 

Zinn 

Uwp  c^a:  -f  18«  1  Cohen,  ZS.  phys.  Ch. 

>  2200O  (opt) 

V.   Wartenberg,   ZS. 

Polymorph- 

63,  625;  1908. 

anorg.  Ch.  56,  320; 

enantiotrop : 

mm 

1908. 

a)  Weiß,tetrago- 

Uwp  a^b:  161"    Degens,    ZS.    anorg. 

(760) : 2270°   1  ^ 

Greenwood    1909   u. 

nal  (gewöhn- 

Ch. 63,  207;  1909. 

(262):2iooO    i-a 

1910. 

liches  Zinn) 

Cohen,  ZS.  phys.  Ch. 

(loi):  1970°  J  ^ 

b)  Rhombisch 

68,  214;  1910. 

c)  Grau 

Smi):  231,7"        Callendar,      Griffith 
1892. 

231,9"  (Pt— W) 

Heycock,    Neville 
1895,  I. 

231,90  (Pt— W)     Waidner,    Burgess 

1910,  1  u.  II. 

232O              Reinders,  ZS.  anorg. 

Ch.  25,  113;  1900. 

asi.S** 

Kurnakow,    Puschin, 
ebend.30, 103  ,-1902. 

231,830 

Holborn,  Henning, 

(Pt-W-G) 

1911. 

Sm  (pkg)  = 

Tammann,  ZS.  anorg. 

Sm  (I  kg)  + 

Ch.  40,   54;  1904. 

0,00216°  (p  —  i) 

,      dSm 

also  -3 —  = 
dp 

' 

0,00220/kg 

dSm 

Johnston,  Adams,  ZS. 

dp 

anorg.  Ch.  72,  11; 

1 

000330/Atm. 

1911. 

1 

Zirkonium 

1 

— 

*)  Der  Sm 

bezieht  sich  auf  rhombisches  Zinn.                                                                          1 

Koppel. 


67 


207 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Wo  bei  den  folgenden  Daten  neben  dem  Beobachter  die  direkte  Quelle  oder  die  Angabe 
eines  Referatenjournales  fehlt,  ist  zunächst  zur  Auffindung  der  Originalarbeit  das  folgende  Literatur- 
verzeichnis heranzuziehen;  im  übrigen  beziehen  sich  die  den  Beobachtern  beigefügten  Jahreszahlen 
auf  die  „Jahresberichte  über  die  Fortschritte  der  Chemie". 

Die  Versuchsmethoden,  nach  denen  die  angeführten  Daten  gewonnen  wurden,  sind  vielfach 
im  Literaturverzeichnis  oder  auch  neben  den  Zahlen  angegeben. 
Es  bedeutet: 

Q:  Temperaturmessung  erfolgte  mit  Quecksilberthermometer, 

G:  „  „         .,      Gasthermometer  oder  ist  an  eine  Gasskala  an 

geschlossen, 
Pt-W:  „  „         ,,      Platinwiderstandsthermometer, 

Th:  „  „         „      Thermoelement, 

Th:  Pt/Ptlr    =ThermoeI.:  Platin  —  Platin- Iridium, 
Th:  Pt/PtRh  =         „  Platin  —  Platin- Rhodium, 

Th-G  =  Temperaturmessung  erfolgte  mit  Thermoelement,  das  an  Fixpunkten,  die  durch 

die  Gasskala  festgelegt  sind,  geeicht  wurde. 
Opt.  =  Temperaturmessung  erfolgte  mit  einem  optischen  Pyrometer. 
Sm  ^  Schmelzpunkt.     Er  =  Erstarrungspunkt.     Kp  =  Siedepunkt  (Barometerstand 
in  mm).     Uwp  =  Umwandlungspunkt. 
Von  den  sogenannten  Schmelzpunkten  der  Salzhydrate  wurden  nur  einige  wenige  sehr  genau 
bestimmte  (meist   kongruente  —  vgl.  Meyerhoffer,  ZS.  phys.  Ch.  48,    log;   1904)  Punkt 
aufgenommen,  die  als  Fixpunkte  für  Thermometrie  dienen  können.     Die  Umwandlungspunkte  von 
Salzhydraten  ergeben  sich  aus  den  Tab. :  Gleichgewichte  zwischen  Wasser  u.  anorganischen  Salzen. 
Bei  allen  Stoffen,  bei  denen  Polymorphie  beobachtet  ist,  wurden  die  verschiedenen  Modifi- 
kationen aufgeführt.     Nach  Mt^lichkeit  ist  angegeben,  ob  Enantiotropie  oder  Monotropie  vorliegt. 
An  erster  Stelle  ist  die  bei  gewöhnlicher  Temperatur  stabile  Modifikation  aufgeführt. 


Literatur  für  Schmelz-  und  Siedepunkte. 


Faraday  1845,  Ann.  chim.  phys.  15.  Ber- 
zelius,  Jahresb.  26.  (Condens.  v.  Gasen.) 
Regnaalt  1863,  Jahresb.  1863.  Mem.  de 
l'Acad.  26,  1862.  (Siedepunkte.) 
Braun  1875,  Pogg.  Ann.  154, 190.  (Schmelz- 
temp.  v.  Salzen,  thermoelektrisch  ermittelt.) 
Carnelley  1876,  J.  ehem.  Soc.  29,  489. 
(Schmelzpunkte  von  Salzen,  gefunden  durch 
kalorimetrische  Bestimmung  der  Temperatur 
eines  Platingefäßes,  in  welchem  eine  kleine 
Menge  des  Salzes  bis  zum  eben  erfolgten 
Schmelzen  erhitzt  wird.  Mittel  aus  mehreren 
Beobachtungen.) 

Carnelley  1878,  J.  ehem.  Soc.  33,  273. 
(Schmelzpunkte  von  Salzen  Vie  bei  4.  be- 
stimmt.) 

Carnelley  u.  C.  W.  1878.  Carnelley  u. 
Carleton- Williams.  J.  ehem.  Soc.  33,  281. 
(Siedepunkte,  ermittelt  durch  die  Beobach- 
tung, ob  in  dem  Dampf  der  siedenden  Sub- 
stanz gewisse  Salze,  welche  in  Kapillar- 
röhren enthalten  sind,  schmelzen  oder  nicht. 
Die  Schmelztemperaturen  der  Salze  waren 
nach  .Methode  4  bestimmt.) 


7.  Carnelley  u.  C.  W.  1879.  Carnelley  u. 
Carleton- Williams.  J.  ehem.  Soc.  35,  563. 
(Siedepunkte  wie  bei  6.  ermittelt.) 

8.  Carnelley  u.  C.  W.  1880,  Carnelley  u. 
Carleton-Williams.  J.  ehem.  Soc.  37,  125. 
(Schmelzpunkte  wie  bei  4.  bestimmt.) 

9.  Carnelley  u.  O'Shea  1884,  Carnelley  u. 
O'Shea.  J.  ehem.  Soc.  45,  409.  (Schmelz- 
punkte wie  bei  4.  bestimmt.) 

10.  Haase  1893,  Ber.  ehem.  Ges.  26,  1053. 

11.  Meyer  u.  Riddle  1893,  Ber.  ehem.  Ges. 
26,  2448. 

12.  Meyer,  Riddle  u.  Lamb  1893,  Ber.  ehem. 
Ges.  27,  3129. 

13.  Le  Cbatelier  1887,  Bull.  Soc.  chim.  (2) 
47,  300. 

14.  Le  Chatelier  1894,  I,  C  r.  118,  350- 

15.  Le  Chatelier  1894,  11,  C  r.  118,  709. 

16.  Le  Chatelier  1894,  111,  C.  r.  118,  800. 

17.  Mc  Crae  1895,  Ann.  Phys.  (3)  55,  95. 
Temperaturmessung  durch  Thermoelemente 
von  Platin- Platiniridium  oder  Platin- Platin- 
rhodium. 

Koppel. 


208 


67  a 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


23- 

24. 

25- 

26. 

27. 

28. 

29. 
30. 

31- 
32. 
33- 

34- 
35- 
36. 


Barus  1892,  Messung  hoher  Temp.] 
Leipzig  1892.  iThermo- 

Barus  1894,  Am.  Journ.  of  j  element. 
Science  (Sill.)  (3)  48,  J 

Holborn  u.  Wien  189S,  Ann.  Phys.  (3)  66, 
360.  J.  B.  1895,  417.  Platin- Platinrhodium- 
element. 

Heycocku.  Neville  1895, 1,  Journ.  ehem.  Soc. 
67, 160.  J.  B.  1895,  423.  Temperatur  wurde 
durch  Platinwiderstandsmessung  bestimmt. 

Heycock  u.  Neville  I89S,  II,  Journ.  ehem. 
Soc.  67,  1024.     J.  B.  1895,  932. 

Holman,  Lawrence  u.  Barr  1896,  Phil. 
Mag.  42,  37.  J.  B.  1896,  67:  Thermo- 
element Platin- Platinrhodium. 

Ramsay    u.   Eumorfopoulos   1896,    Phil. 
Mag.  41,  360.  J.  B.  1896,  329.   Temperatur 
wurde    durch    direkte    Messung    der    Ver- 
längerung eines  elektrisch  geheizten  Platin- 
streifens bestimmt.    (Meldometer.) 
Estreicher  1897,  ZS.  phys.  Chem.  20,  605. 
J.  B.  1897,  484.    Heliumthermometer. 
Ladenburg  u.  Krügel  18^9,  Ber.j 
chem.  Ges.  32,  181 8.  I  Thermo- 

Ladenburg  u.  Krügel  1900,  Ben  j  element. 
chem.  Ges.  33,  637.  j 

Callendar  1899,  Phil.  Mag.  (5)  48,  19. 
ZS.  phys.  Chem.  32,  639. 

Holborn  u.  Day  1899,  Ann.  Phys.  (3)  68, 817. 
Ruff  u.  Plato  1903,   Ber.   chem.   Ges.  36, 
2357.    Platin-  Platiniridiumelement. 
Holborn,   Day    1900,    Ann.    Phys.    (4)   2, 
505.    Gasthermometer. 

Tammann  1903,  Schmelzen  u.  Krystalli- 
sieren.    Leipzig  1903. 

Hüttner,  Tammann  1905,  ZS.  anorg.  Ch. 
43,  215.    (Th:  Pt/PtRh-G.) 

Ruff,  Johannsen   1905,   Ber.   chem.   Ges. 

38,  3601.    (Th.) 

Holborn,    Henning    1905,     Berl.    Sitzber. 

1905,  311. 

Plato  1906,    ZS.   phys.    Ch.  55,  721.    (Th: 

Pt/PtRh.    Genaue  Versuchsmethodik.) 


37-  Holborn,  Valentiner  1906,  Berl.  Sitzber. 
1906,  811.    (G.  u.  opt.  Pyr.) 

38.  Nernst,  v.  Wartenberg  1906,  Ber.  phys. 
Ges.  4,  48.    (Opt.  Pyr.) 

39.  Plato  1907,  ZS.  phys.  Ch.  68,  350.  (Th: 
Pt/PtRh.) 

40.  Stein  1907,  ZS.  anorg.  Ch.  56,  159.  (Smm 
u.  Err.  z.  T.  m.  Th.,  z.  T.  opt.  bestimmt; 
SmNi  =  14840.) 

41.  Burgess  1907,  Bull.  Bur.  Standards  3, 
Nr.  3.    (Opt.  Pyr.) 

42.  Waidner,  Burgess  1907,  Bull.  Bur.  Stan- 
dards 3.    No.  2.    (Opt.  Pyr.) 

43.  Wallace  1909,  ZS.  anorg.  Ch.  63,  i. 
(Th-G;  SmNi  =  1451°.) 

44.  Greenwood  1909,    Proc.  Roy.  soc.   Ser.  A 

82,  396.    (Opt.  Pyr.) 

45.  van  Klooster  1910,  ZS.  anorg.  Ch.  69, 
122,  135.    (Th-G;  SmNi  =  i484".) 

46.  Zemczuzny,  Rambach  1910,  ZS.  anorg. 
Ch.  65,  403.    (Th-G.) 

47.  Circular  of  the  Bureau  of  Standards. 
No.  7.  ( Pyrometer  Testing  and  Heat  Mea- 
surements).    Washington  1910. 

48.  Waidner,  Burgess  1910,  I,  Platinum  Resi- 
stance Thermometry  at  high  temperatures, 
Bull.  Bur.  Stand.  6.    No.  2. 

49.  Waidner,  Burgess  1910,  II,  Bull.  Bur. 
Standards  7.    No.  i. 

50.  Day,  Sosman  1910,  Amer.  Journ.  Sei. 
(Sill.).  29,  93,  161.  (Stickstofftherm.  v. 
Smd.  ZnbisSm.  d.  Pd.) 

51.  Sosman  1910,  Amer.  Journ.  Sei.  (Sill.)  30, 
I.    (Th:  Pt/PtRh  v.  0-1755°.) 

52.  Greenwood  1910,   Proc.  Roy.  Soc.  Ser.  A 

83,  483.    (Opt.  Pyr.) 

53.  V.  Wartenberg  1910,  Ver.  phys.  Ges.  12, 
121.    (Opt.  Pyr.) 

54.  Holborn,  Henning  1911,  Ann.  Phys.  (4)35, 
761.    (Pt-W.,  an  G.  angeschlossen.) 

55.  Herrmann  1911,  ZS.  anorg.  Ch.  71,  257. 
(Th:  Pt/PtRh-G.) 

56.  Menge  1911,  ZS.  anorg,  Ch.  72,  162. 

57.  Day,  Sosman  1911,   ZS.  anorg.  Ch.  72,  i. 


Literatur  über  Polymorphie  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte. 

(Die  den  Abkürzungen  in  der  Tabelle  beigefügten  Ziffern  bezeichnen  die  Seitenzahl  des 

betreffenden  Werkes.) 


L  ^  O.    Lehmann:    Molekularphysik.     Bd.    L 

Leipzig  1888. 
Az  =  A.  Arzruni:  Beziehung  zwischen  Krystall- 

form  u.  ehem.  Zusammensetzung  in  Lan- 

dolt:  Bez.  zwischen  phys.  Eigenschaften  u. 

chem.  Zus.     Braunsehweig  1898. 
Schwarz    1892  =  W.   Schwarz:   Beiträge  zur 


Kenntnis  der  umkehrbaren  Umwandlungen 
polymorpher  Körper.     Göttingen  1892. 

Bischoff-Walden:  Handbuch  der  Stereochemie. 
S.  624-632.     Frankfurt  a.  M.  1894. 

K.  Schaum:  Die  Arten  der  Isomerie.  Marburg  1897. 

Bakhuis-Roozeboom:  Die  heterogenen  Gleich- 
gewichte.    Heft  L     Braunsehweig  1901. 

KoppeL 


I 


67  b 


209 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Friedel,  Grafts,  C.  r.  106, 
1764;  1887. 


Aluminium. 
Chlorid.    AICI3. 

Sm:    190"  (unter    d. 

Druck  V.  2,5  Atm.) 

Kp:i67''  (0,33  Atm.) 

„     182,7«  (0,99  „    ) 

,,     207,5"  (2,64  „   ). 

Bromid.    AlBr^. 

Sm:  90°  ungefähr       Weber  1857. 
„     93°  Deville,  Troost  1859. 

Kp:  265 — 270*'  Weber  1857. 

„     260"  Deville,  Troost  1859. 

Jodid.    AIJ3. 

Sm:  185'^  ungefähr     Weber  1857. 

Kp:  350"  Deville,  Troost  1859. 

Oxyd.    AI.,03. 

Sm:  2020"  (in  N2)      Ruff,  Goecke,  ZS.  angew. 
Gh.   24,   1459;    191 1. 
Sulfid.    AI2S3. 

Sm:  iioo-'fio"  Biltz,  Caspari,  ZS.  anorg. 

Gh.  71,  182;  1911. 

Nitrat.    Al(N03)3  +  9  H2O. 
Sm:  72,8»  Ordway  1859. 

Silicat.    AlaSiOä.    Trimorph. 

a)  Sillimanit,  stabil    Shepherd,  Rankin,   ZS. 
Sm:  18160  (G)  anorg.   Ch.  68,    379; 

b)  Cyanit(Disthen)  labil  1910. 

c)  Andalusit  „ 

Antimon. 
Aotimonwasserstoff.    SbHs. 
Sm:  — 91,5"  01szewski,Monatshefte7. 

„     —88»  Stock,  Doht,  Ber.  ehem. 

Ges.  35,  2270;  1902. 
Olszewski,  a.  a.  O. 
Stock,  Doht,  a.  a.  O. 

Kopp  1855  ;Thorpe  1876; 

Tolloczko,  Meyer,  Ghem. 

Zbl.   1910,    II,   1024. 

V     73"  Aten,  ZS.  phys,  Gh.  68, 

39;  1910. 

mm 

Kp  (748):  223"  Kopp  1855. 

„    (760):  223,5°        Thorpe  1876. 
..    (760):  222— 223**  Tolloczko,  ZS.  phys.  Gh. 

30,  707;  1899. 
„    (23):     113,5°         Anschütz,    Evans,    Ber. 

ehem.  Ges.  19;  1886. 
„    (70):     143 — 144"  Anschütz,  Evans,   Lieb. 

Ann.  253,  loi;  1889. 
Pentachlorid.    SbClj. 
Sm :  ^,0"  Aten,  ZS.  phys.  Gh.  68, 

39;  1910. 


Kp:  — 18'5 

„      (760):  —17« 

Trichlorid.    SbGls- 
Sm:  73,2° 


Antimon.      (Fortsetzung.) 

Pentachlorid.    SbCls. 

Sm:  2,8"  (korr.)  Ruff,    Ber.    ehem.    Ges. 


42,  4021;  1909. 


mm 
Kp  (14):  68» 


Anschütz,    Evans,    Ber. 
ehem.  Ges.  19;  1886. 
„    (30):  92"  Waiden,   ZS.   phys.  Gh. 

43,  434;  1903. 
„    (68):  102-103"    Anschütz,  Evans,  A .  253. 
Pentachloridhydrat.    SbGlä  +  H^O. 


Sm:  87—92° 

Anschütz,    Evans,  Lieb. 

Ann.  239,  287;  1887. 

Tribromld.    Sb  Brs. 

Sm:  90" 

Mac  Ivor  1874. 

„      93° 

Gooke  1877. 

„      94,2" 

Tolloczko,  Meyer,  Ghem. 

Zbl.  1910,    II,    1024. 

Er:  90° 

Kopp  1855. 

Kp:  270° 

Serullas,  Ann.  chim.  phys. 

(2)  38;  1828. 

„    274,5" 

Kopp  1855. 

„    283" 

Mac  Ivor  1874. 

„    280" 

Gooke  1877. 

Trijodid.    Sb  J3. 

Trimorph.:  a)  Rhombisch  (gelb);  b)  Hexagonal 

(rot);  c)  Monoklin  (grüngelb). 

Uwp  a^b:  114°  t 

L.  —  Az.  37. 

Sm:  164,4« 

Mac  Ivor  1876. 

„     167° 

Gooke  1877. 

Kp  (758  —  759  mm) 

400,4—400,9° 

Bennet  1878. 

„     414—427" 

Gamelley  u.  G.  W.  1878. 

Peatajodid.    SbJö- 

Sm:  78-79" 

Pendieton  1883. 

Trifluorid.    Sb  F3. 

Sm:  292°  X  8° 

Gamelley  1878. 

Pentafluorid.    Sb  F5. 

Sm:  7° 

Ruff,    Ber.    ehem.   Ges. 

42,  4021;   1909. 
Kp:  149—150°  Ruff,    Ber.   ehem.   Ges. 

39,  4310;  1906. 

Oxyd.    Sbi  O3.    Dimorph. : 

a)  Regulär:  Senarmontit;  \ 

b)  Rhombisch rValentinit.  j 
.  Sulfid.     Sba  S3.     Trimorph. 

a)  Rot 


40. 


b)  Lila 

c)  Schwarz 
Keine  Enantiotropie 
Er:  555"  P^labon,  G  r.  137,  920;  1903. 


Guinchant,  Ghrötien,  C.  r. 
139,  51;  1904. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Koppel.    14 


210 


67  c 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und 

enantiotrope  Umwandlungspunkte 

anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 

Arsen. 

Arsen.     (Fortsetzung.) 

Arsenwasserstoff.     As  H3. 

Sulfide.    AS2S2  (Realgar). 

Sm:  — 113,5"            k 

Kp       :  565"                Borodowski,  a.  a.  0. 

Fr-    — 118  "  0            '  Olszewski,  Mon.  Chem.  5. 
Kp:  -54,8«               ^               '^7;  1884. 

AS2S3.     Dimorph,  enantiotrop. 

a)  Gelb;  b)  Rot        . 

Uwp  a^b:  170"      \  Borodowski,  a.  a.  0. 

Trichlorid.    AsCls- 

Er:  — 180                    Besson,  C.  r.  109;  1889. 

Sm  (b):  300O             ) 

„    —160  (Q)             Haase,   Ber.  chem.  Ges. 

„            310"                Jonker,  a.  a.  0. 

26,  1053;  1893. 

Kp:  707O                      Jonker,  a.  a.  0. 

Sm:  — 18'^                   Baskerville,  Bennet, 

Asi  S3.     Dimorph : 

Jour.  Amer.  chem. 

a)  Tafeln;  b)  Säulchen,  Krenner,   ZS.  Kryst.  43, 

mm                                SOC.   24,    1070;    1903. 

rhomb.      476;  1907. 

Kp:  (754):  1280          Haagen  1867. 

Baryum. 

„      (760):  130,2"^       Thorpe  1876. 

Chlorid.     BaCU.     Wasserfrei.    Dimorph. 

„     (752):  129«          Waiden,   ZS.   phys.  Ch. 

Sm:  992"                     Meyer,    Riddle,    Lamb, 

43,  420;  1903. 

Ber.    chem.    Ges.    27, 

Pentachlorld.    AsCls. 

3140;  1893. 

Sm:  er.  — 40»             Baskerville,  Bennet, 

„     941,4"  (Th:Pt-     Mc  Crae  1895. 

Jour.  Amer.  chem. 

Ptlr) 

Soc.  24,    1070;  1903. 

„     960"                     Ruff,  Plato  1903;  Sando- 

Tribromid.    As  Bra- 

nini,    Rend.   Line.  [5] 

Sm:  31«                       Waiden,    ZS.  phys.   Ch. 

20,  I,  457;  191 1. 

43,  434;  1903.     . 

Er:  950"  (Th)              Arndt,  ZS.  Elch.  12,337; 

„     31,0"                     Tolloczko,  Meyer,  Chem. 

1906. 

Zbl.  1910,    II,    1024. 
Kp :  220O                     Serullas,  A.  ch.  ph.  (2) 38. 

,','      ^^^'^!1  (Th)        Plato  1907. 
Uwp  924,5°) 

„     {760  mm):  221*^  ,,,  ,  ,                  _ 
/          /      „    i  Waiden,  a.  a.  0. 
„     (14  mm):  92"    ' 

„    923"                     Sandonini  a.  a.  0. 

Bromid.    BaBrj. 

Trijodid.    As  J3. 

Sm:  812"  +  3"            Carnelley  1878. 

Sm:  1460                     Carnelley  1878. 

„      728"                     Ramsay,  Eumorfopoulos 

Kp:  394— 4140            Carnelley,   C.  W.    1878. 

1896. 

Pentajodid.    As  Js. 

„      880"                     Ruff,  Plato  1903. 

Sm:  70"                       Sloan,  Chem.   News  46. 

Jodid.    BaJa. 

Trifluorid.    As  F3. 

Sm:  539"                     Ramsay,  Eumorfopoulos 

Kp:  630                       Unverdorben  1826. 

1896. 

„     60,40                    Thorpe  1880. 

„      740»                      Ruff,  Plato  1903. 

„     (752):  630            Moissan,  C.  r.  99;  1884. 

Fluorid.     BaF«. 

Pentafluorid.    As  F5. 

Sm:  908"  ungefähr     Carnelley  1878. 

Er:  —  800                 \  Ruft,  Graf,    Ber.  chem. 
Kp  (760):  — 530       f      Ges.  39,  67;  1906. 

„    12800                     Ruff^  Plato  1903. 

Araid.    Ba(NH2)2. 

Trioxyd.    As^  O3.    Dimorph. 

Sm :  280O                    Mentrel,  Chem.  Zbl.  1903, 

a)  Regulär:  Arsenit;        \ 

b)  Monoklin:  Claudetit.    ^         '^°' 

1,  276. 

Nitrat.     Ba(N03)2. 

Arsensäure-Hydrat.      2H3ASO4+H2O. 

Sm:  5930  ±  i«            Carnelley  1878.                  ; 

Sm:  35,5—36°             Joly,  C.  r.  111;  1890. 

„     592"                    Le  Chatelier  1887.          | 

Sulfide.    AS2S2  (Realgar). 

„     575O                     Ramsay,  Eumorfopoulos  w 

Dimorph-enantiotropl 

1896.             i 

a)  Rot;  b)  Schwarz  1  Borodowski,  Chem.  Zbl. 

Nitrit.     Ba(N02)2.                                               1 

Uwp  a;±b:  2670      j      1906,  II,  297. 

Sm:  220O                     Arndt,  ZS.  anorg.  Ch.  27,    ! 

Sm  (b):  3070             J 

341;  1901. 

„           3200                Jonker,   ZS.   anorg.  Ch. 

Chlorat.    Ba(C103)». 

62,  89;.  1909. 

Sm:  4140  +  6«            Carnelley  1878. 

Koppel. 


67  d 


211 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Baryum.      ( Fortsetzung. ) 
Perchlorat.    Ba  (0104)2- 

Sm:  505"  Camelley,  O'Shea  1884. 

Carboaat.    BaCOg. 


Sm:  795" 
Sulfat.    BaSOi. 
Sm:  er.  1580'' 


Le  Chatelier  1887. 

Doeltz,  Mostowitsch,  ZS. 
anorg.  Ch.  54,146;  1907. 


Guertler,    ZS.   anorg. 
Ch.  40,  337;  1904. 


Borate. 

BaO.  BjOj.  Smio6o« 
2  BaO.BaOa.   „  1002° 
sBaO.BsOa.   „  i32or 
Metasilicat.    BaSiOs- 

Er:  1490"^  (Th-G)        Wallace  1909. 
„     1438"  Lebedew,  ZS.  anorg.  Ch. 

70,  311;  1911. 

Beryllium. 
Chlorid.    BeCU- 
Sm:  585—617" 
.,      6oi<» 
„      440^' 


Broinid.    BeBr^. 

Sm:  585—617'' 

„      601» 

f,     490" 
Jodid.    BeJ.. 

Sm:  510" 

Kp:  585-595" 
Fluorid.    BeFi. 

Sublimiert  bei  800° 

Nitrat.    Be(N03)s  +  3 
Sm:  90" 

Metasilicat.    BeSiOs- 

Sm  >  2000°  (opt.) 
Orthosilicat.    Be^SiO^. 

Sm  >  2000°  (opt.) 

Blei. 
Dichlond.    PbCl^. 
Sm:  501"  ±  i» 


Carnelley,  C.  W.  1880. 
Camelley,  Ben  1884. 
Lebeau,  Ann.  chlm.  phys. 
(7)  16,  493;  1899. 

Camelley,  C.  W.  1880. 
Camelley,  1884. 
Lebeau,  a.  a.  O. 

jLebeau,  C.r.l26, 1272; 
j      1898. 

Lebeau,  a.  a.  O. 

H,0. 
Ord\\a\-  1859. 

Stein  1907. 

Stein  1907. 


Er:  499°  (Th-G) 

V  493°  (Th) 

,.  498'*  (Th) 

-.  495" 


„     501' 
Kp:  861-954« 


Carnelley  1876. 
Carnelley  1878. 
Ruer,  ZS.  anorg.  Ch.  49. 

365;  1906. 
Lorenz,  Ruckstuhl,   ZS. 

anorg.  Ch.  51, 71 ;  1907. 
Lorenz,   Fox,    ZS.  phys. 

Ch.  63,  109;  1908. 
Mönkemeyer,    N.  Jahrb. 

Min.  Beilagebd.  22,  i ; 

1908. 
Herrmann  191 1. 
Carnelley,  C.  W.  1880. 


Blei.      (Fortsetzung.) 

Tetrachlorid.    PbCU- 

Sm:  — 15"  Friedrich,     Ber.     ehem. 

Ges.  26;  1893. 
Oxychloride. 

PbO.PbCl«.  Sm:524<>(Zers.)j    (Th-G)  Ruer, 
2PbO.PbCl2.    Er:  693°        }1S.   anorg.  Ch. 


49,  365;   1906. 

Ramsay,  Eumorfopoulos 

1896. 
Mönkemeyer,  ZS.  Kryst. 

45,  609;  1908. 
Lorenz,    Fox,    ZS.  phys. 

Ch.  63,  109;  1908. 
Herrmann  191 1. 

Camelley  1878. 

Ramsay,  Eumorfopoulos 

1896. 
Sandonini,    Rend.    Line. 

(5)20,I,i72,233;i9ii. 
Mönkemeyer,  a.  a.  O. 
Camelley,  C.  W.  1880. 


4  PbO.PbCla. 
Broinid.    PbBrj. 
Sm:  363O 

Er:    37o'> 
.,      367"  (Th) 

„      380« 
Jodid.    PbJ,. 
Sm:  383"  ±5° 
„      373" 

„      400« 

Er:  358" 

Kp:  861-954« 
Fluorid.    PbFj. 

Sm:  824**  Sandonini  a.  a.  O. 

Oxyd.     PbO.     Dimorph  (enantiotrop  .>). 

a)  Tetragonal  (rot)     1  Az.  41,  Ruer,  ZS.  anorg. 

b)  Rhombisch  (gelb)  j  Ch.  49,  365;  50,  265; 

1906. 
Er:  888"  (Th)  Cooper,    Shaw,  Loomis, 

Ber.   ehem.    Ges.   42, 
3991;  1909. 
Schenck,  Rassbach,  Ber. 
ehem.  Ges.  41,  2917; 
1908. 
Hilpert,  Weiller,  Ber.  42, 

296g;  1909. 
Doeltz,  Mostowitsch, 
Metall.  4;  1907. 

Friedrich,  MetaU.  5,  23, 
50;  1908. 

Sm:  1112»  (Th-G)       Biltz,  ZS.  anorg.  Ch.  59, 
273;  1908. 

Selenid.    PbSe. 

Er:  1065O  Pelabon,  C.  r.  144, 1159; 

1907. 
Tellurid.    PbTe. 

Sm:  917''  Fay,  Gillson,  Amer.  ch. 

jour.  27,  81:  1902. 

Nitrat.    Pb(N03)2. 

Dimorph:  a)  Regulär-tetartoedrisch 
b)  Monoklin 

Sulfat.     PbSO«. 

Dimorph:   a)   Rhombisch:   Anglesit  1 
b)  Monoklin:  Sardinian    / 


882" 


" 

876" 

906'' 

Sulfid 

.     PbS. 

Er: 

1120O  -f- 

10 

J  Az.  42. 


Koppel.    14* 


212 


67 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Blei.      (Fortsetzung.) 
Sulfat.    PbSOi. 
Sm:  937"  Ramsay,  Eumorfopoulos  1896. 

„     >  iioo^i  Schenck,  Rassbach,  Ben  ehem. 
Uwp:  850°    '      Ges.  41,  2917;  1908. 
Metaphosphat.    Pb(P03)2. 

Sm:  800°  Carnelley  1878. 

Metasilicat.    Pb  SiOa. 

Er:  770"  Hilpert,  "Weiller,    Ben 

ehem.  Ges.  42,  2969; 
1909. 
Sm:  766" j  Cooper,  ^Shaw,    Loomis, 

Ber,    ehem.    Ges.   42, 
3991;  1909. 
Orthosilicat.    Pbz  SiO^. 

Sm:  746"  Cooper,  Shaw,    Loomis, 

a.  a.  O. 
„     740",  Hilpert,    Naeken,    Ben 

ehem.  Ges.  48,  2565; 
1910. 
3Pb0.2SiO..,Barysilit. 
Sm:  690'^  Hilpert,  Nacken,  a.  a.  O. 

Bor. 
Trichlorid.    BCI3. 

mm  ^ 
Kp  (760):  170 
„     (760):   18,230 

Tribromid.    BBrs. 

Kp:  90,5" 
„      90,5° 

Trijodid.    BJ3. 

Sm:  43« 

Kp:    2100 
Trifluorid.    BF3. 

Sm:  — 127'*  1  Moissan,  C.  n  139,  711; 

Kp  {760  mm) :     101°/      1904. 
Trioxyd.    B2O3. 

Sm:  5770  ±  50  Carnelley  1878. 

Borsäure.     H3  BO3. 

Sm:  1840  (Q)  Carnelley  X878. 

„      1860  (Kalorim.)  Carnelley  1878. 

Brom. 
Fluorid.     BrFs- 
Sm:  4»— 50  1  Lebeau,  C.  n  141,  1018; 

Kp  130—140"  j      1905. 

Bromwasserstoff.    HBn 
Kondens.  Er:  —87°    Faraday  1845. 
„  „     —88,5"  Estreicher  1897. 

„         Sm:— 86,7°  Faraday  1845. 
„  „    — 87,9°  Estreieher  1897. 


Wöhler,  Deville  1857. 
Regnault  1863. 

Wöhler,  Deville  1857. 
Gautier,  C.  n  129,  678; 
1899. 

Moissan,  C.  r.  112,  717; 
1891. 


Brom.      (Fortsetzung.) 
Bromwasserstoff.     HBn 

Kondens.Sm:— 86,13**  Ladenburg,  Krügel  1900. 

„  „    —  86,oOMe  Intosh,  Steele,  Arehi- 

( H2-Therm.)  bald,  ZS.  phys.  Ch.  56, 

129;  1906. 
Kp  (738,2  mm):  -64,9"  Estreieher  1897. 
„    (755,4   »    ): —68,1 0  Ladenburg,     Krügel 

1900. 
»    (760      „   ):  —68,7°  Me    Intosh,    Steele, 
(Ha-Therm.)  Archibald,  a.  a.  0. 

Bromwasserstoffhydrate. 

a)  HBr  +  2H2O  .  Sm:  — 11,2"  \  Piekering  Phil. 

b)  HBr  +  sHaO.    „     -48Q     VMag.    (5)   36, 
e)   HBr  +  4H20.    „    —55,8°)     118;  1893. 
Sm  von  a)  unter  ver- 1  Bakhuis-Roozeboom,  ZS. 
sehiedenen   Drucken/    phys. Ch.  2,  456;  1888. 
Stärkste  durchDestillation  herstellbare  wässerige 

Säure  mit  48,17  7o  HBn 
Kp  (758  mm):  125"— 125,5"  Topsoe  1870. 


Cadmium. 

Chlorid.    CdCl,. 
Sm:  560O  (jh) 

Er:    563" 
„      568» 

Kp:  861-954"' 
Bromid.    Cd  Br^. 

Sm:  580«  (Th) 

Er:    567° 
,,      568» 

Kp:  806—812° 
Jodid.    Cd  J2. 

Dimorph.  ( ?) 

Sm:  404" 

Er:  385' 
„     392,4" 

Kp:  708—719° 

Fluorid.    Cd  F2. 

Sm:  520° ±7° 
„    Über  1000° 
Tellurid.    CdTe.. 
Er:  er.  1041°  (Th 

Nitrat.    Cd(N03)2. 
Sm:  er.  350" 


Lorenz,  Fox,  ZS.  phys. 
Ch.  63,  169;  1908. 

Naeken,  Zbl.  Min.  GeoL 
1907,  301;  Menge  1911. 

Aten,  ZS.  phys.  Ch.  73, 
593;  1910;  Herrmann  1911. 

Carnelley,   C.  W.   1880. 

Lorenz,  Fox,  a.  a.  O. 
Nacken,  a.  a.  O. 
Herrmann  191 1. 
Carnelley,  C.  W.   1880. 

L.  590. 
Carnelley  1878. 
Nacken,  a.  a.  O. 
Herrmann  191 1. 
Carnelley,   C.   W.   1880. 

Carnelley  1878. 
Ruft,  Plato  1903. 

-G)Kobayashi,    ZS.    anorg. 
Ch.  69,  i;  1910. 

Wasiljew,    Chem.   Zbl. 
1910,  II,  1527. 


Cd(N03)2  +  4H2O  Sm:  59,5"  Ordway  1859. 
Koppel. 


67  f 


213 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Cadmium.    (Fortsetzung.) 
Nitrat.    Cd(N0.s)2  +  4  H^O. 
Sm:  59,5"  Funk,  ZS.  anorg.  Ch.  20, 

415;  1899. 
Abhängigkeit  d.  Sm    Puschin,  Chem.  Zbl. 
V.  Druck: 
Sulfat.    CdSO*. 


Sm:  1000" 
Metasilicat.    CdSiOs. 
Er:  1155" 

Cäsium. 

Chlorid.    CsCI. 
Sm:  631»  ±  3" 
„     646» 

Jodid.    Cs  J. 

Sm:  621,0" 

Azid.    Cs  Ns- 

Sm:  310—318» 


1905,  II,  389. 

Ruft,  Plato  I  03. 

van  Klooster  1910. 


Camelley,  C  W.   i88( 
Zemczuzny,  Rambach 
1910. 

Meyer,  Riddle,  Lamb 
1893. 


Curtiusu.  Rissom,  Jour. 

prakt.  Ch.  (2)  58,  26; 

1898. 
Hydroxyd.    CsOH.    Dimorph-enantiotrop. 

(Th:  Ag/Ni)  v.  Hevesy, 

ZS.phys.  Ch.  73,  667; 

1910. 


Sm:     272,3*»  ±  0,3° 
Uwp:  223»  J;:  0,5* 


Peroxyd.    CsjO*. 
Sm  (in  Oi):  515" 


Rengade,C.  r.  142, 1149; 
1906. 


Sulfide.  CS2S2.    Er: er. 460» (Th), 


CS2S1. 
CsoS«- 
CS2S5. 
CS2S6. 

Nitrat.    Cs  NO3. 

a)  Hexagonal 

b)  Kubisch 
Uwp  a  ^  b 

Sm:  414" 


217" 
„  >  160' 
„        210' 

186' 


(Q) 


Biltz, 

Wilke-Dör- 

furt,  ZS. 

anorg.  Ch. 

48,  297; 

1906. 

Dimorph-enantiotrop. 

I  Gossner,  ZS.  Kryst  38, 
1610I      "°'  ^904. 

Richards,  Archibald,  ZS. 

anorg.Ch.  34, 353 ;  1903. 

Binitrat.    CsNOa.  HNO3. 

Sm:  loo"  Wells,   Metzger,    Amer. 

ch.  Jour.  26,  271 ;  1901. 

Trinitrat.    Cs  NO3 .  2  HNO3. 

Sm:  32»— 36».  Wells,  Metzger,  a.  a.  O. 

Sulfat.    Cs2  SO4. 
Er:  1019O  (Th— G)      Hüttner,Tammann  1905. 

Calcium. 
Chlorid.    Wasserfrei.    CaCI,. 
Er:  780"  Ruft,  Plato  1903. 

„    774"  (Th)   Arndt,  ZS.  Elch.  12,  337;  1906. 


Calcium.     (Fortsetzung.) 

Chlorid.    Wasserfrei.    CaClj. 

Er:  772°  (Th)  Karandeeff,    ZS.  anorg. 

Ch.  68,  188;  1910. 
„    773,9"  (Th)  Plato  1907. 

„    777»  Menge  1911. 

Wasserhaltig.    CaCl^  +  6  HjO. 

Sm:  29,44"  Pickering, Ber. chem. Ges. 

26,  2766;  1893. 
„     29,92"  Lidbur>-,  ZS.phys.  Chem. 

39,  459;  1902. 
„     29,48"  Morgan,  Benson,  ZS.  an- 

org. Ch.  55, 262 ;  1907. 
Sm  von  CaCls-i-6HsO  unter  verschiedenen 
Drucken.   Tammann,  Ann.  Phys.  (3)  68 ;  1899. 


Drucke  in 

kg 

Sm 

Drucke  in 

kg 

Sm 

I 

29,70" 

2000 

50,56" 

500 

35,76" 

2500 

55,41*' 

1000 

40,08" 

3000 

59,96" 

1500 

45,40" 

Camelley  1876. 
Camelley  1878. 
Ruff,  Plato  1903. 
Camelley,  C.  W.  1880. 

Camelley  1878. 
Ruff,  Plato  1903. 
Camelley,  Q  W.  1880. 


Bromid.    CaBri. 
Sm:  680"  ±  7" 
„     676"  ±  7" 
„     760" 
Kp:  806-812" 
Jodid.    CaJj. 
Sm:  631" 
„      740" 
Kp:  708—719" 
Fluorid.    CaFj. 

Er:  1330"  Ruff,  Plato  1903. 

„    1378"  (Th,  Karandeeff,  ZS.  anorg. 

SmNi  =  i45i")  Ch.  68,  188;  1910. 

Oxyd.     CaO.     Dimorph.     Eine  Mod.  regulär. 
Moissan,  C.  r.  134, 136;  1902. 
Sm:  1995"  (in  N2)      Ruff,   Goecke,    ZS.   an- 
gew.Ch.24,i459;i9ii- 
Nitrat.    Wasserfrei.    Ca(N03)2- 
Sm:  561"  +  6"  Camelley  1878. 

,,    499"  Ramsay,  Eumorfopoulos  1896. 

Hydrat.    Ca(N03)2 .  4H2O. 
Sm  (kongr.):  42,31"   Morgan,  Owen,  ZS. anorg. 
Ch.  56,  168;  1908. 
Sulfat.    CaSOi.    Polymorph. 

a)  Natürl.  Anhydrit  (totgebrannter 
Gips).  Unlösliches  CaSOi.  Mit 
H2O  nicht  erhärtbar.  Rhombisch 

b)  Estrichgips.     Erhärtbar 

c)  Lösliches  Anhydrid.  Aus  dem 
Dihydrat  durch  Entwässem  unter 
100"  im  Vakuum.     Erhärtbar 

Uwp.  a->ß:  1055"^    Müller,  N.  Jb.  Min.  Beil. 
„      ß^y:    866"}  Bd.  80,  i;  1910. 

Koppel. 


van't 

Hoff, 

ZS.  Elch. 

8,  575; 
1902. 


214 


67 


s 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Vater. 


149;  1902. 


Calcium.      ( Fortsetzung. ) 
Carbonat.    Ca  COs.     Polymorph. 

a)  Hexagonal-rhomboedrisch:  \ 
Kalkspat,  Calcit  >  Az.  46. 

b)  Rhombisch:  Aragonit  i 

c)  Ktypeit  (?) 

d)  Künstl.    kryst.   CaCOg    in 
radialfaserigen  Aggregaten  •  Kryst.  So, 
(Instabil) 

Borate. 

CaO.B203.  Sm:  1095 
2CaO .  B2O3.     „    1225 
Aluminate. 
5CaO .  3AI2O3.     Dimorph, 
monotrop. 

a)  Stabil,  regulär, 
Sm:  1382°  (Th— G) 

b)  Labil,  rhomb. 
CaO .  AI2O3. 

Sm:  1592«   (Th— G) 
Metasilicat.    CaSiOg.    Polymorph 


:} 


Guertler,   ZS.  anorg. 
Ch.    40,    349,-   1904. 


Shepherd,  Rankin, 
Wright,ZS.  anorg. 
Ch.  68,  370;  1910. 


Az  47;  Allen,  White, 
Wright,  Larsen,  Amer. 
>Journ.  Sei.  (4)21,  89; 
1906;  27,  i;  1909. 
Day,  Sosman  191 1. 
1502*'  (Th)  Wallace  1909,  Karan- 
ddeff,  ZS.  anorg.  Ch. 
68,  188;  1910. 

Orthosilicat.    Ca2Si04.    Polymorph. 


a)  Monoklin,  Wollastonit 
ß)      „  Pseudowollastonit 
Uwp  a:^/3:  1190* 
Sm  von  ß :  i540°(Th— G)  f 
Er 


7- Form,  Stab,  unter  675" 
ß-     „         „  zw.  675°u.i42o0 
ß'    „       instabil,   monotrop 
a     „       rhombisch,      stab. 
über  1420° 
Uwpy:^ß:675'>   \ 

„     /?^a:i420«/(T'^ 
Sm    a:  2130**  (opt.) 

Cer. 
Chlorid.    CeCls- 

Sm  848« 


G) 


Day,  Allen, 
Shepherd,  White, 
Wright,  Tscher- 
maks,  Min.  Pet. 
Mitt.  26,  169; 
1907;  Shepherd, 
Rankin,ZS.  anorg. 
Ch.  71,  19;  1911. 


Bourion ,      Ann.     chim. 
phys.  (8)20,547;i9io. 

HCl.     Kondensiert. 

Olszewski,  Mon.  Chem.  6. 
Estreicher  1897. 
Ladenburg,  Krügel  1900. 

mm 

Kp  (745,2):  —83,7°    Estreicher  1897. 
»     (755>4):  — 83,1°   Ladenburg,  Krügel  1900. 
„     (760):  —82,9°      Mc  Intosh,  Steele,  Archi- 
[Ha-Therm.]  bald,  ZS.  phys.  Chem. 

66,  129;  1906. 
Kp  unter  höheren  Drucken  vgl.  Tab.  Sättigungs- 
drucke. 


Chlor. 
Chlorwasserstoff. 

Sm:  — 112,5° 
„      —111,3'' 


Chlor.      ( Fortsetzung. ) 
Chlorwasserstoffhydrate. 

a)  HCl.H2O.Sm:    15,35"  Rupert,  Journ.  Amer. 
chem.  Soc.  31, 85 1 ;  1909. 

b)  HCl .  2 

c)  HCl .  3 
Stärkste  durch  Destillation  bei  760  mm  dar- 
stellbare wässerige  Säure  mit  20,2470  HCl. 


iHaO.   Sm:— 17,401 

5H2O.     „     -24,8»  jP''^*^^""«'  ^893. 


Kp   (760):  HO" 
Monoxyd.    CI2O. 

Kp:  19 — 20" 

„     (737,9  mm) 
5,0-5,1« 

Tetroxyd.    CIO2. 

Er:  -79« 

Sm:  —76" 

Kp  (731  mm) :  9,9« 
Heptoxyd.    CI2O7. 

Kp:  82" 


HClOi. 


Roscoe,  Dittmar  1859. 

Pelouze,  Ann.  chim.  phys. 

(3)  7;  1843. 
Garzarolli  -  Thurnlackh, 

Schacherl,  Lieb.  Ann. 

230;  1885. 

Faraday  1845. 
Faraday  1845. 
Schacherl  1881. 

Michael,  Conn,Am.  chem. 
J.  23,  444;  1900. 


16°  I 


van  Wyk,  ZS.  anorg.  Ch. 


Perchlorsäure. 

Er:  —112'* 

Kp  (18  mm):  -f  i6°j      48,  i;  1906. 
Kp  (56  mm) :  39**    Vorlaender,  Schilling,  Lieb. 
Ann.  310,  369;  1900. 
Hydrate  der  Perchlorsäure. 
HCIO4.  H2O,       Er:-f  50,0" 
„     2  H.2O         „    -  17,8" 
„     2,5  H2O  Sm:  —29,8° 
„     3  H2O  iß)  „     -  43,2° 

„     («)„     -37° 
„     3,5  H2O     „     -41,4° 

Chrom. 
Oxychlorid.    CrOzCU- 


van  Wyk, 
a.  a.  O. 


Kp  (753  mm) 
„  (733  „  ) 
„  (760  „  ) 
Fluorid.  CrFj. 
Sm:  iioo" 


117,6"  Carstanjen,  Gm.  Kr.  Hdb. 
116,8»  Thorpe  1868. 
115,9"  Thorpe  1880. 


Poulenc,    Moissan,  C.  r. 
116,  255;  1893. 
Trioxyd.    CrOs- 

Sm:      i96"l(Th:Cu/ Groschuff,    ZS.    anorg. 
Er:  ca.  182°/  Konst.)      Ch.  58,  102;  1908. 
Chromate,  s.  bei  den  einzelnen  Basen. 


Dysprosium. 
Chlorid.    DyCls. 
Sm:  680" 


Bourion,  Ann.  chim.  phys. 
(8)  20,  547;  1910. 

Koppel. 


67  h 


215 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Eisen. 
Chlorid.     FeCU. 
Sm:  306—307° 

..     301° 
..     298" 
Eisenchloridhydrate. 

a)  FeCla-fö  HsO. 

b)  FeCU  +  3,5  H.O 

c)  FeCl3  +  2ö  H,0. 

d)  FeCl3  +  2  H,0. 
Jodnr.     FeJi. 

Sm:  177" 


Camelley,  C.  W.  1880. 
Friedel,  Grafts,  C.  r.  107. 
Herrmann  1911. 


Roozeboom, 
ZS.  phys.  Ch. 
10,  477;  1892. 


Jackson,    Derby,    Amer. 
ehem.  J.  24,  15;  1900. 

Oxyd.     YtiOs-     Polymorph.  \ 

a)  Hexagonal-rhomboedrisch:  HämatitSAz   ,1 

b)  Rhombisch  (?):  Rafisiderit  J 
Umpp:i35o<'bis  1250"  Kohlmeyer,    Metall.    6, 

u.  1035"  323';  1909. 

Sm:  1565"  (Th.  Hilpert,  Kohlmeyer,  Ben 

SmPd:  1541*')  ehem.  Ges.  42,  4581; 

1909. 

Dimorph.   (.').    L.    214. 
Hilpert,  Kohlmeyer, 
a.  a.  O. 
Dimorph .' 

Friedrich,  Metall.  4,  479; 
1907. 

„        Metall.  5,23, 50; 
1908. 

1194"  Bomemann,   MetaDT  5, 

63;  1908. 

Sm:  1197°  ±  2«  (opt.)  Blitz,  ZS.  anorg.  Ch.  69, 
273:  1908. 

Uwps.  Rinne,  Boecke,ZS.anorg.Ch.o3, 338;  1907. 
Disolfid.    FeSs. 

Dimorph:  a)  Regulär-pentagonal-      | 

hemiedrisch:  Pyrit;       l   4^  ^8. 
b)  Rhombisch:  Markasit  j 

(Th;  SmNi  1484») 
Süicide.  Fe^Si.  Er:i25i 
FeSi.     „  1443 


Oxydoxydal.     FesO^. 

Sm:  1527"  (Th. 
SmPd:  1541°) 

Monosulfid.     FeS. 
Er:  1187"  (Th) 

,.      1171°    „ 


Phosphide. 


Fe,P.         \ 
Er:  iioo"/ 


Guertler,  Tammann, 
ZS.  anorg.  Ch.  47, 
163;  1905. 
Saklatwalla,  Metall.  5, 
331;  1908. 


„     1155°  \  Konstantinow,  ZS.  an- 
(Th;  SmNi:  1451")/  org.  Ch.  66,  209;  1910. 

„  1   Le  Chatelier,  Wolog- 
Sm:  iiio  ^.^^    ^     ^     J49 

Magn.  U^vp:  ca.  440«  J       _^.  ^^ 

FejP.  Er:  1350°  Konstantinow,  a.  a.  O. 
,,     Sm:    1290"  l   Le  Chatelier,  Wolog- 
p :  80"  I      dine,  a.  a.  O. 


,,  Mg.  Uwp 
Arsenide. 

Fes  As.     Sm:  919 
FeAs.        ,,     1030' 


Friedrich,  Metall.  8, 
129;  1907. 


Eisen.      ( Fortsetzung.) 
Oxydulsalfathydrate.     FeSO*  +  7  H,0. 
Dimorph:  a)  Monoklin:  Melanterit  \ 

b)  Rhombisch:  Tauriscit  '       '     ''' 
FeSO*  4-  4  HjO.     Dimorph. 

a)  Monoklin       1 

b)  Rhombisch    '      ^  ^^' 
Oxydphosphat.     Fe  PO*  +  2  HjO. 

Dimorph:    a)  Rhombisch:  Strengit  \ 

b)  Monoklin  '      ^  '*^" 

Metasiiicat.     FeSiOs. 

Sm:  1500—1550"        Stein  1907- 
(Th;  SmNi:  1484") 
Carbonyl.    Fe(CO)s. 

Er:  — 21*  \  Mond,  Hirtz, Cowap,  ZS. 

Kp  (749  mm):  102,9*' anorg. Ch. 68, 207;  1910. 

Erbium. 

Fluor. 

Fluorwasserstoff.     H  F. 

Kondensiert:  Sm:  —92,3"  Olszew-ski  1886. 

Er:  —102,5"  Olszewski  1886. 

„  Kp :  +  19,5"  Moissan,  C.  r.  129 

799;  1900. 

Stärkste  durch  Destillation  herstellbare  wässerige 
Flaßsänre  mit  48,i7?'b  HF. 
Kp:  125—125,5''         Gore  1869. 

Gadolinium. 
Chlorid.    GdCU- 

Sm:  628'^     Bourion,  Ann.  chim.  phys.  (8)  20, 
547;  1910. 

Gallium. 
Chlorür.     GaCU. 

Sm:  ungefähr  i64nLecoqdeBoisbaudrani88i. 
Kp:  gegen  535**      ' 
Chlorid.    GaCl,. 

Sm :  75,5»  X  ^^      deBoisbaudran  1881. 

Kp:  215 — 220"      I 

Germanium. 
Germaniamchlorofonn.    GeHCls- 

Kp:  72°  Winkler,  Jour.prakt.Ch. (2)86, 

177;  1887. 
Chlorid.    GeCU. 

Kp:  86"  Winkler,  Jour.prakt.Ch. (2) 34. 

177;  1886. 

Bromid.    GeBr«. 
Er:  ca.  o»         Winkler, Jour.prakt  01.(2)86. 

Jodid.    GeJ«. 

Sm:  144"  Winkler.    „        „       „  (2)84. 

Kp :  350— 400"  Winkler,     ,.        „       „(2)84. 

Oxychlorid.    GeOCU. 
Kp :  weit  überioo"  Winkler,  „        ,.       „  (2)86. 

Koppel. 


216 


67  i 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Thiel,  Koelsch,  ZS.  anorg. 
Ch.  66,  288;  19 10. 


Gold. 
Chlorid.    AuGIt 

Sm :  unter  Chlor  von    Rose,  Journ.  ehem.  Soc. 
2  Atm.:  288«  67,  881;  1895. 

Tellurid.    AugTe*  (Calaverit). 

Sm:  472"  P^labon, Cr.  148,  iiyöjigog. 

Indium. 
Monojodid.    Inj. 

Sm:35i0±  i 
Dijodid.    InJ2. 

Sm:  212" 
Trijodid.     InJa. 
Sm:  ca.  200'' 

Iridium. 
Jod. 
Jodwasserstoff.    HJ. 

Kondens.  Er:  —50"  Faraday  1845. 
„  Sm:— 49,5°  Faraday  1845. 
»  >f    —50,8°  Estreicher  1897. 

„  „    — 51,3"  Ladenburg,  Krügel  1900. 

»  »    —  SCjS^Mc  Intosh,  Steele,  Archi- 

( H2-Therm.)     bald,  ZS.  phys.  Ch.  66, 

129;  1906. 
Kp  (730,4  mm): 

—34,14"  Estreicher  1897. 
„    (751,7  mm): 

—36,7"    Ladenburg,  Krügel  1900. 
„   (760mm):— 35,7« 

(H2-Therm.)  Mc  Intosh,    Steele, 
Archibald,  a.  a.  O. 
Trihydrat.    HJ  +  3H2O.  1  pj^kering,  Ber. 

S"^=  r^^"  ch.  Ges.  26, 

Tetrahydrat.  HJ  +  4H2O.         ,307;  1893. 
Sm:  —36,5''  > 

Stärkste  durch  Destillation  bei  760  mm  dar- 
stellbare wässerige  Säure  mit  57,75%  HJ 
Kp  (760):  127°  Topsoe  1870. 

Monochlorid.    JCl. 
Monotrop  dimorph. 

«-Modifikation,  rubinrote  Nadeln  (stabil) 
Sm:  27,2'>j  Stortenbeker,  ZS.  phys. 

Ch.  3,  11;  1889. 
„     27,1650  Oddo,  Rend.  Line.  (5)  10, 

II,  54;  1901. 
/?-Mod.,  braunrote,  rhomb.  Tafeln  (labil) 
Sm:  13,9*'  Stortenbeker,  a.  a.  O. 

„     13,92'^  Oddo,  a.  a.  O. 

Kp:  100,5—101,5"      Hannay  1873. 
„     (760  mm):  ioi,3<' Thorpe  1876. 
„     (740   „  ):97,4°    Karsten,  ZS.  anorg.  Ch. 
63,  365;  1907. 


Ch.  47,  203;  1905. 

J  Moissan,  C.  r.  135,  563;  1902. 
Dimorph. 


Jod.      (Fortsetzung.) 
Trichlorid.    JCI3. 

Sm  unter  i6Atm.  101°  Stortenbeker,  a.  a.  O. 
Monobromid.    JBr. 

Sm:  ca.  40"  I  Meerum   Terwogt,   ZS.   anorg. 

Kp:  116"       ' 
Peatafluorid.     JF. 

Sm:  +8" 

Kp:  97'' 
Jodsäure.    HJOj 

a)  a-rhombisch  ^    , 

i  Az    30 

b)  /?-rhombisch-sphenoidisch  >       ' 

Perjodsäurehydrat.       HJO44-2  H2O. 
Sm:  130"  Langlois  1852. 

„     134"  +  4,5»         Carnelley  1878. 

Kalium. 
Chlorid.     KCl.    * 
Sm:  800"  (L)  Meyer,  Riddle,  Lamb  1893. 

Er:    790"  Ruff,  Plato  1903. 

„     775°  (Th)    Arndt,  ZS.  Elch.  12, 337 ;  1906. 

„     772,3°  Plato  1907. 

„     778"  (Th-G)         Hüttner,  Tammann  1905. 

„     7710  (Th)  Lorenz,    Ruckstuhl,  ZS. 

anorg.  Ch.  61, 71 ;  1907. 

„     790"  (Th-G)         Kurnakow,    ^emczuzny, 

ZS.  anorg.  Ch.  52,  186; 

1907    u.    Zemczuzny 

das.  67,  267;  1908. 

„     776"  Sandonini,  Rend.  Line.  (5) 

520,1,457;  191 1;  Menge  1911. 

„     774**  Amadori  Privmitt. 

Bromid.     KBr. 

Sm:  745,5^  Th(Pt/PtRh)| 

„      709,20  Th(Pt/PtIr)    /  ^^  ^'^^  '^^5. 

Er:    750"  Ruff,  Plato  1903. 

„     740°  Hüttner,  Tammanni905; 

Amadori  Privmitt. 

„     757°  (Th-G)         Kurnakow,    Zemczuzny, 

ZS.  anorg.  Ch.52, 186;  1907. 

„     730"  De  Cesaris,  Rend.  Line. 

(5)  20,  191 1. 

Jodid.     KJ. 

Sm:  684,70  (G)        Meyer,  Riddle,  Lamb  1893. 

„      722,7"  Th(Pt/PtRh)j 

„     677,3°  Th(Pt/PtIr)P'^^'''  ^'95. 

Er:  705O  Ruff,  Plato  1903. 

„     680"  H  üttner,  Tammann  1905; 

Amadori  Privmitt. 
„     6930  (Th-G)         Kurnakow,    Zemczuzny, 

a.  a.  O. 

Koppel. 


fl 


67k 


217 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Kalium.      (Fortsetzung.) 

Fluorid.     KF. 

Sm:  8850  Ruff,  Plato  1903- 

Er:   867"  Karandejew,    Zbl.    Min. 

(Th  .  Pt/PtRh)      Geol.  1909,  728. 
„     837°  (Th-G)         Kumakow,    Zemczuzny, 

a.  a.  O. 
„     859,9"  Plato  1907. 

Amid.    KNH,. 
Sm:  270 — 272" 


Sublimiertbei4oo<'im  (      ^       n,  „ 

)      Soc.  6»,  512;  1894. 


I  Titherley,  Jour.  ehem. 

N  Ha-strom 

Hydroxyd.     KOH.     Dimorph-enantiotrop. 

0  j 0     1  (Th :  Ag/Ni)  V.  Hevesy, 


Sm:    360,4»  it  0,7" 
Uwp:  248"  ±0,50 


ZS.phys.Ch.73,667; 

1910. 
Hydrate. 

KOH  +  HiO.Sm:    143».  Pickering, 

KOH4-2HjO   „     35,5"  [j.  ehem.  Soc.   63; 
KOH4-4H,0    ,,-32,7'''  1893- 

Nitrat.     KNO3.     Dimorph-enantiotrop. 

a)  Rhombisch  (unterhalb  126") 

b)  Rhomboedrisch  (oberhalb  126") 
Uwp :  rhombisch  1^  rhomboedrisch : 

121,5" — 129,5"  (thermisch)  1    Schwarz,  Preis- 

129,5°  (optisch)      j      Schrift  1892. 

125"— 127,8"  (thermisch)  van  Eyk,  ZS.  phys.  Ch. 

30,  430;  1899. 
129,5'-  van  Eyk,  ZS.  phys.  Ch.  51,  721 ;  1905. 
Sm:  339"  Person    1847/48;     Car- 

nelley  1878;  van  Eyk, 
a.  a.  O. 
„      342"  Braun  1875. 

„      337"  Carveth,  J.  phys.  Gh.  2, 

209;  1898. 
336,0  ±  0,11'*      Potylitzyn  1893. 

Trinitrat.    KH,(N03)3. 
Sm:  22"  Groschuff,    Ben    ehem. 

Ges.  37,  i486;   1904. 

Clilorat.     KCIO3.     Dimorph. 

Sm:  372"  2:  2"  Carnelley  1876. 

„     370»  Le  Chatelier  1887. 

Er:    351''  Carnelley  1876. 

Perchlorat.    KCIO*. 

Sm:6io"  +  io"  Carnelley,   C   W.   1880. 

Bromat.     KBrO». 
Sm:  434"  Carnelley,  O'Shea  1884. 

Jodat.    KJO3. 

Sm:  560°  ±  i"  Carnelley,   C.  W.  1880. 


Kalium.     ( Fortsetzung. ) 
Saures  Jodat.     KHJjOe.    Trimorph. 
a)  a-monoklin;  b)  rhombisch;  e)  jS-monoklin.  Az.42. 
Penodat.    KJO4. 

Sm:  582"  ±  6"  Carnelley,  C.  W.   1880. 

Kaliumsulfat.     KiSOi. 
Dimorph-enantiotrop : 
a)  Rhombisch;  b)  Hexagonal. 
Uwp:  a^b:  599"      Karandejew,    Zbl.    A(\in. 
Geol.  1909,  728. 
„  587"      Hüttner,  Tammann  1905. 

„  586"      Groschuff,     ZS.    anorg. 

(Th— G)  Ch.  08,  102;  1908. 

„     580»  Müller,   N.   Jahrb.  Min. 

Beil.  Bd.  30,  i ;  1910. 
„     595"  Nacken,  Gott  Nachr.  1907. 

Sm:  1078,0"  Meyer,  Riddle,Lamb  1893. 

„      1058,9"  Th(Pt-PtRh)  1 
„      ro66,i"  Th(Pt-Ptlr)    }McCraei895. 
„      1066,5"  Heycock,  NeviHe  1895.  I- 

Er: io74"(Th: Pt/PtRh) Karandejew,  a.  a.  O. 
„    1074"  Hüttner,Tammann  1905. 

„    1072"      ,  Groschuff,  a.  a.  O. 

„   1057"  Müller  a,  a.  O. 

,,   1076"  Nacken  a.  a.  O. 

Hydrosulfat.    KHSO4. 

Dimorph :  a)  Rhombisch ;  b)  Monoklin.  Az.  43. 
Sm:  200"  Mitscherlich  1830. 

„     210"  *     Sehultz-Sellack  1871. 

Pyrosulfat.    K2S2O;. 

Sm:  weit  über  300"^^  Schultz- Sellaek  1871. 

Hydropyrosulfat.    KHS2O7. 

Sm:  168"  Sehultz-Sellack  1871. 

Carbonat.     K2CO3.    Dimorph-enantiotrop. 
Uwp:  410"  Hüttner, Tammann  1905. 

Sm:     878,6"  Meyer,  Riddle,Lamb  1893- 

885"  Le  Chatelier  1887. 

887,5";  897,7"  Th(Pt-PtRh)  \  McCrae 
873,1";  897,3"  Th(Pt-Ptlr)    i     1895. 
„        880"  Ramsay,  Eumorfopoulos  1896. 

Er:  900"  (Th)     Arndt, ZS.  Elch.  12, 337;  1906. 
„    894"  Hüttner,  Tammann  1905. 

Kalinmchromat.  K-jCrO^.  Dimorph-enantiotrop. 
Uwp:  679"  (Th-G)      Zemczuzny,   ZS.   anorg. 
Ch.  57,  267;  1908. 
„     666"       „  Groschuff,  ZS.  anorg.  Ch. 

58,  102;  1908. 
Sm:  975"  Le  Chatelier  1887. 

Er:  984"  Zemczuzny,  a.  a.  O. 

„    971"  Groschuff,  a.  a.  O. 

Koppel. 


218 


671 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Kalium.      (Fortsetzung.) 
Kaliumbichromat.     K2Cr207. 
Tetramorph :  Zwei  trikline,  eine  monoklineForm ; 
letztere  direkt  aus  der  Schmelze. 

Wyrouboff(i9oo)Wied.  Beibl.  17. 

Lab.  monokl.  Mod.      Hauser,    Herzfeld,    ZS. 

a.  Lsg.         phys.  Ch  68,  175;  1909. 

Uwp:  236"  (Th-G)     .>   V  V 

Er:   3950   ^,    j  ^emczuzny,  a.  a.  O. 

396»  (Th.  Cu'Konst.) 

Groschuff,  a.  a.  O. 
Trichromat.     K2Cr30io. 

Sm:  250''  Krüss,  Jäger,  Ber.  1889. 

Tetrachromat.     KaCrjOis. 

Sm:  215''  Krüss,  Jäger,  Ber.  1889. 

Dihydrophosphat.     KHsPO«- 

Sm:  96"  Tilden  1884. 

Metaphosphat.     KPO3. 

Er:  8230  (Th-G)         Parravano,  Calcagni,  ZS. 
anorg.  Ch.  65,  i ;  1910. 

„      810"      ,,  van  Klooster  1910. 

Pyrophosphat.     K4P2O7. 

Er:  1092"  (Th-G)      Parravano^Calcagni, a.a.O. 
Metaborat.     KBO2. 

Er:  947"  (Th-G)  van  Klooster  1910. 

Molybdat.     K2M0O4. 

Uwp :  200"  ( ? ) 
Er:  926" 
Wolframat.     K2WO4 

Uwp :  200  —300" 
Er:  906« 

Rhodanid.     KCNS. 
Sm:  174,2* 


\     Hüttner,  Tammann 
j         1905. 

\     Hüttner,  Tammann 
i         1905. 

Wassiljew,    Ghem.    Zbl. 

1910,  II,  56. 
Wagner,    Zerner,    Mon. 

Chem.  31,  833;  1910. 


„      i73,8'> 

Kobalt. 
Sulfid.    CoS. 

Sm:  >  iioo"  Biltz,    ZS.    anorg.    Ch. 

59,  273;  1908. 
Silidde.Ca^Si.  Er:i327''   |   Lewkonja,    ZS.    an- 


CoSi.    Er:    1393". 
CoSi)'  Er:  1277" 
CoSia.  Er:  1307" 
Phosphid.    C02P. 
Er:  1386" 

Carbonyl.  Co(CO)4. 
Sm:  51" 


—  I       org.  Ch.  59,   293; 
1908. 
(Th-G,  SmNi=i45iO) 

Zemczuzny,  Schepelew, 
ZS.  anorg.  Ch.  64, 
226;  1909. 

Mond,  Hirtz,  Cowap,  ZS. 
anorg.  Ch.  68,  20751910. 


}a 


z.  45- 


\  Olszewski,  Wien.  Ber.  95. 
Ladenburg,  Krügel  1899. 


Olszewski,  C.  r.  99,  133; 
1884. 


Kobalt.      (Fortsetzung.) 
Sulfat.    CoSO,  •  7  H2O.     Dimorph 

a)  Monoklin:  Bieberit 

b)  Rhombisch 

Kohlenstoff. 
Methan.    CH4.     Kondensiert. 

Er :  —1 85,8»  bei  80  mm  Olszewski,  C.  r.  100, 940 ; 
Kp  (760) :  — 164"  1885. 

»    (751): — 162"         Ladenburg,  Krügel  1900. 
Äthan.    C2H6.     Kondensiert. 

Sm:  —172,1"  Ladenburg,  Krügel  1900. 

Kp  (735):  —89,5°       L.  Meyer,  Ber.  27;  1894. 

»    (749):  — 84,1"       Ladenburg,  Krügel  1900. 

Äthylen.    Cj  H*.     Kondensiert 

Er:  —181,4« 

Sm:  — 169" 

„      — 169*' 

Kp     (750):  —103" 

(346):  -in" 

(146):  —122" 

(9,8):    —150,4 

(756,9):  —102,65°  1  Ladenburg,    Krügel 
(760):   —105,4"       j  1899. 

Acetylen.    C2H2.     Kondensiert. 

Sm  unter  1,25  Atm.:  —81»  Villard,  C.  r.  120, 

1262;  1895. 
Sublimationspunkt:  — 82,4°  Ladenburg, Krügel 

1900. 
s.  auch  Tab.  Sättigungsdrucke. 
Tetrachlorid.    CCI4.  Trimorph,  nach  Tammann, 
Ann.  Ph.  (3)66,280,473;  1898.68,552,629;  1899. 
Er:  — 24,75"  Regnault  1863. 

Sm: — 23,77"  Tammann,  a.  a.  O. 

Kp    (760):  76,50"       Regnault  1863. 
„      (760) :  76,5"         Main  1877. 
„      (760):  76,74"       Thorpe  1880. 
„Trichlorid".     Perchloräthan  C2CI6. 
Trimorph:  a)   Rhombisch;  "1 

b)  Triklin;  c)  Regulär  j  ^-  ^^S- 
Uwp  a^b:  43,1" — 45,1"  (opt.)  Schwarz  1892. 
Uwp  b^c:  71,1"  (optisch)  Schwarz  1892. 

Umwandlungspunkte  unter  verschiedenen 
Drucken.  Tammann,  Wied.  Ann.  68,  553;  1899. 


Triklin 

7^ 

.  Regulär 

Rhombisch 

^  Triklin 

Druck  in  kg 

Uwp 

Druck  in  kg 

Uwp 

I 

67,3" 

I 

41,8« 

387 

80,7 

318 

50,7 

695 

90,7 

719 

60,7 

964 

100,7 

1081 

70,7 

1239 

110,7 

1450 

80,7 

1572 

120,6 

1814 

90,7 

1836 

129,9 

2222 

100,7 

Koppel. 


67 


111 


219 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


L.  ijl 


Kohlenstoff.      (Fortsetzung.) 
„Trichlorid".     Perchloräthan  C»C1«. 

Sm  und  Kp:  187°       Hahn  1878. 

Sm:  i82*>  Müller,  Lieb.  Ann.  258;  1890. 

Tetrabromid.    CBr*. 

Dimorph  enantiotrop  » 

a)     ?        b)  regulär   ' 

Uwp:  46,1"  Schwarz  1892. 

46,8«  Rothmund,  ZS.  phys.  Ch.  29. 

Sm:     92"  Schwarz  1892. 

Oxychlorid.    COCl.. 

Kp  (756):  8,2»  Emmerling,Lengyeli869. 

Oxybromid.    COBr,. 

Kp:  63—66"  Besson,Cr.l20,i92;i895. 

Tetranitromethan.    C(N0i)4- 

Sm:     13" 

Kp:   126« 

Kohlenoxyd.    CO. 
Er  (100):  — 207* 
„  (90—100): 
Kp:  —193° 


}  Schischkoff  1861. 

Kondensiert. 
»       Olszewski,  C.  r.  100 ;  1 885. 
1990  Wroblewski,Wien.Ber.90. 
Wroblewski,  Cr.  98 ;  1884. 
„    (760):  —190"      Olszewski,  C  r.  99;  1884. 
Kobleosoboxyd.    CgOs. 

Sm:  —107'  Diels,   Meyerheim,    Ben 

ehem.  Ges.  40, 355 ;  1907- 
Kp  {76inun):  +7»  Diels,  Wolf,   Ben  ehem. 
Ges.  39,  696;  1906. 
Kohlensäure.    CO2.     Kondensiert. 

Existiert  unter  hohen  Drucken  in  3  Mod. 

Tammann,  a.  a.  O. 
Sm:  -56,5''b.57,5''(5,3  Atm.)  Faraday  1845. 
r.     —56,7*'  (5,1  Atm.)  Villard,  Jarn,  C  n  120. 


C5   t^ 


oc   _ 


TripelpunktCCm  (fest),COi  II  (fest),COi(flüssig): 
—7,5*  bei  2800  Atm.  Tammann,  a.  a.  O. 
Sublimationsp.  (760  mm):     Regnault  1863 
-78,20 


Sm')  unter 

500  kg 

Druck: 

-47,4'^ 

1000  „ 

„ 

-38,00 

1500  ., 

—28,8« 

2000  .. 

—  ^0,50 

2500  .. 

— 12,25 

3000  ., 

-  4.0O 

3500  „ 

„ 

+  3,5^^ 

4000  „ 

» 

+10,5'* 

(760  mm) 

(760  mm) 

(5  mm) 


— 80O  Pictet  1878. 

—  79"    J  Villard,  Jarn, 

-1250  'C  n  120;  1895. 


Kohlensäarehydrat.    CO*  +  8  HjO. 

Sm  unter  43  Atm. :  8"  Hempel,  Seidel,  Ben  31. 

•)  Sm  der  i.  festen  COj-Modifikation.  Vgl. 

Roozeboom,  Heterogene  Gleichgewichte  188. 


Kohlenstoff.  (Fortsetzung.) 

Thiocarbonylchlorid.  CSCI3. 

Kp:  68—74"  Bergreen,  Ben  1888. 

Schwefelkohleastoff.  CS3. 


Sm 


-108,6"  Carrara,  Coppadoro 
-112,80  Holbom,  Wien 


Sm:  —  iiqO  \  Wroblewski,  Olszewski, 

Er:   — 1160  j        Mon.  Chemie  4. 

ZS.    phys. 

Ch.  44, 
380;  1903. 
Kp  (756  mm):  46,27"  Arctowski,    ZS.    anorg. 

Ch.  6,  255;  1894. 
„  (760    „  ):  46,200  Renault  1863. 
„   (760    „  )  146,040  Thorpe  1880. 
„   (760    „  )  146,250  Erdmann,    Unruh,     ZS. 
anorg.    Ch.   32,   413; 
1902. 
Andrews  1847/48. 
R.  Schiff  1881. 


):  46,20 
):47,o" 


»    (769 
»    (768,5 

Cyafl.    (CN):. 

Sm:  34,40 

Kp  (760):  — ^20,7' 
Cy  anwasserstoff . 

Er:  -15'* 
Kp:  +26,5'^ 


Faraday  1845. 

Bunsen  1 839.  P<^g.  A.  46. 

CNH. 

Gay-Lussac  1815. 
Gay-Lussac  1815. 


Abhängigkeit  des  Sm  vom  Druck. 

Tammann,    Wied.  Ann.  68,  578;  1899. 


Druck  in 


Sm  beim 

angegeb. 

Druck 


O  —  13,4 

500  —  2,88 

1000  -j-  7,18 

1500  + 15,4 

2000  -j-  23,2 

Cyanchlorid.    CNCl. 

Er:  —5"  bis  —6« 


Druck  in 
kg 


Sm  beim 

angegeb. 

Druck 


2500 
3000 
3500 
4000 


+  30,4" 
+  37.4 
+  43,9 
+  50,1 


Kp: 


-7,4" 
15,5" 
12,660 


Cyanbromid.    CNBr. 
Sm:  520 
Kp  (750  mm):  61,3" 

Cyanjodid.    CNJ. 
Sm:  146,5"  j 

Er:    142,5"*  I 

Cyansulfid.    (CN)sS. 

Sni:  60'' 


Wurtz  1851. 
Regnault  1863. 
Wurtz  1847. 
Regnault  1863. 
Salet  1865. 

Mulder  1885. 
Mulder  1885. 

Seubert,    Pollard,    Ben 
ehem.  Ges.  28;  1890. 

Linnemann  1861. 
Koppel. 


220 


67  n 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Kupfer. 
Chlorür.    GuaCU. 
Sm:  434°  ±  4" 
Er:   419'' 

„     418O 

„      424° 
„      422° 


Carnelley  1878. 
Mönkemeyer,   N.  Jahrb. 
Min.  Beil.-Bd. 22,1;  1908. 

Menge  191 1. 

Herrmann  191 1, 

Sandonini,Rend.Linc.  (5) 
20,  I,  457;  1911. 

Carnelley,  C.  W.  1880. 


Kp:  954—1032" 
Chlorid.    CuCla. 

Sm:  4980  +  40  Carnelley  1878. 

Bromür.    CuzBra.     Dimorph-enantiotrop. 
Uwp:379— 382°(opt.)]  Mönkemeyer,  a.  a.  O. 
„     384"  (therm.)       >  De Cesaris,  Rend.  Line. 
Er:    4800  j     [5]  20;  1911. 

U^=  394/374°         }  Herrmann  1911. 
Kp:  861-954«  Carnelley,  C.  W.  1880. 

Jodür.    CU2J2.     Dimorph-enantiotrop. 
Uwp:379— 399Mopt.) 


I    Herrmann  191 1. 

Carnelley  1878. 
Carnelley,  C.  W.  1880. 


Er:     590° 

Uwp:  403° 

Er:      606,5« 

Sm:  601"  +  3*^ 

Kp:  759—772° 
Fluorür.    CU2F2. 

Sm:  908''  ungefähr     Carnelley  1878. 
Sulfür.    CU2S.     Dimorph-enantiotrop. 

a)  Rhombisch:  Kupferglanz  1 

b)  Regulär  >  L.  170,  Az.  38. 
Uwp:  1030  (nach  Hittorf)      j 

Sm:  iioo"  Le  Chatelier  1887. 

Er:  1135"  ±  10"  Friedrich,  Metall.  5,  23, 

50;  1908. 

Selenür.    Cu2Se. 

Er:  1113"  Friedrich,  Leroux,  Metall. 

6,  355;  1908. 
Telluride. 

Cu2Te.    Trimorph 
liwpy-^ß:  387"    ] 
„     ß:^a:  351°     \  Chikashige,    ZS.    anorg. 
Cu^Tea-    Dimorph    j        Ch.  54,  50;  1907. 
Uwp/J^a:  3650     J 
Silicid.    CuaSi. 
Er:  862»  (Th-G) 

Phosphid.    GuaP. 
Sm:  10250 


Rudolf i,  ZS.  anorg.  Ch. 
53,  216;  1907. 


Heyn,  Bauer,  ZS.  anorg. 
Ch.  52,  129;  1907. 

Lanthan. 
Chlorid.    LaCls- 
Sm :  907°  Matignon,  C.  r.  140, 1 339 ;  1 905 . 

„     890''  Bourion,  Ann.  chim.phys. 

(8)  20,  547;  1910. 


Lithium. 
Chlorid.    LiCl. 
Sm:  602O  ±  50  Carnelley  1876. 

„      600"  Guntz,  C.  r.  117, 732 ;  1893. 

Er:  606°  (Th-G)  Hüttner, Tammann  1905. 

„     614"  (Th-G)         Zemczuzny,    Rambach, 
ZS.  anorg.  Ch.  65, 403 ;  1910. 
„    602°  Sandonini  a.  a.  O. 

Bromid.     LiBr. 

Sm:  547"  ±  5"  Carnelley  1878. 

Jodid.     LiJ.    Wasserfrei. 

Sm:  453°  +  4°  Carnelley  1876. 

„     446°  +  3,5°         Carnelley  1878. 
Fluorid.    Li  F. 

Sm:  801°  ±  15°  Carnelley  1878. 

Amid.    LiNHj. 

Sm:  380 — 400°  Titherley,    Jour.    ehem. 

Soc.  65,  518;  1894. 
„     374*'  (korr.)         Ruf f,  Goerges,  Ben  ehem. 
Ges.  44,  502;  1911. 
Nitrat.     LiNOa.    Trimorph. 

a)  Hexagonal-rhomboedrisch;  \ 

b)  Rhombisch;  c)  Regulär      j  ^^"  '^^' 
Sm: 2670  ±  8" (Kalorim.)  Carnelley  1878. 

„     264"  (Quecks.-Th.)   Carnelley  1878. 
„     253"  Carveth,   Jour.  phys. 

Ch.  2,   209;   1898. 
Trihydrat.     LiNOs  +  3H2O 
Sm:  29,88"  Donnan,      Burt,    Proe. 

ehem.   Soc.   19,  37;   1903; 
Morgan,  Benson,  ZS.  anorg. 
Ch.  55,  262;  1907. 
Perchlorat.     LiCld.    Wasserfrei. 

Sm :  2360  Potylitzyn,  Chem.  Zbl.  1890. 

Sulfat.     LisSOi.    Trimorph  nach  Wyrouboff. 
[Beibl.  17.] 
a)  Monoklin;  b)  Regulär; 

c)  Rhombisch  oder  hexagonal. 

Uwp  ?^?:  575"  (Th-G)    Hüttner,  Tammann 

1905. 
„      572"  Müller,    N.  Jahrb.   Min. 

Beil.  Bd.  30,  i;  1910. 
„     573°  Nacken,  ebenda  24,  i ;  1907. 

Sm:  853"  Ramsay,  Eumorfopoulosi896. 

Er:  859°  (Th-G)  Hüttner, Tammann  1905. 

„    874°  Müller,  a.  a.  O. 

„    843°  Nacken,  a.  a.  O. 

Carbonat.     Li2C03. 

Sm:  699"  +  4*^  Carnelley  1876. 

„     6950  ±  4"  Carnelley  1878. 

„     710»  Le  Chatelier,  Cr.  118;  1894. 

Er:  734,5"  (Th-G)       Hüttner, Tammann  1905. 

Koppel. 


67  o 


221 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte; 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Lithium.     (Fortsetzung.) 
Phosphat.    LiaPO*. 

Sm:  S57*>  ungefähr     Camelley  1878. 
Metasilicat.    LUSiO,. 

Er:  lies*»  Wallace  1909- 

,,    iiSS''  van  Klooster  1910. 

Orthosilicat.    LUSiO*. 

Er:  1243'^  van  Klooster  1910. 

Metaborat.     LiBO,. 


Er:  843° 


van  Klooster  1910. 


Magnesium 

Chlorid.    MgClj. 

Sm:  708«  Camelley  1878. 

Er:  711°  Menge  191 1. 

Bromid.    MgBrg. 

Snv  695«  Camelley  1878. 

Fluorid.    MgFj. 

Sm:  908''  ungefähr     Camelley  1878. 
Oxyd.    MgO.    Dimorph. 

a)  Regulär:   Periklas;  ^ 

b)  Hexagonal  (??)       f         ^^' 

Nicht   schmelzbar;   Sublimationsp.    (i  Atm.) 
ca.  2000"  Ruff,  Goecke,  ZS.  angew. 

Ch.  24,  1459;  191 1. 
Silicid.    ^\giS^u 

Er:  1102»  (Th-G)       Vogel,    ZS.    anorg.   Ch. 
61,  46;  1909. 
Salfat.    MgSO*. 
Er:  1120*'  Ginsberg,  ZS.  anoi^.  Ch, 

61,  122;  1909. 
„    1124°  Nacken,  Gott  Nachr.  1907. 

Heptahydrat    MgS0i  +  7H»0.    Dimorph. 
a)  Rhombisch:  Epsomit;  b)  Monoklin.  Az.  44. 
Hexahydrat    MgS04-f6H>0.    Dimorph. 
a)  Monoklin;  b)  Tetrj^onal.     Az.  44. 
I  Carbonat.    MgCOs-    Dimorph. 

a)  Hexagonal-rhomboedrisch:  Magnesit;) 

b)  Rhombisch  |Az.46. 
Metasilicat.    MgSiO».    Pentamorph. 

a)  Rhombisch;  ß)  Monoklin  ( Klino-Enstatit) ; 
«0  Rhomb.  (Enstatit),  /SO  MonokL  Amphibol, 
yO  Rhomb.  Aniphilx)L 
Uwp :  .J^a :  13750  ( ?)  AUen,  White,  Sill.  Jour. 

(4)  27,  i;  1909. 
Sm:  15540  (Th-G)      Allen,  Wright,  Clement, 
Sill.  Jour.  (4)  22, 385;  1906. 
Day,  Sosman  191 1, 
„     1565''  (Th-G)      Stein  1907. 
»     1549"  (Th-G)      Wallace  1909. 
Orthosilicat.    MgiSiO^. 
Sm:  <  1900''  (opt.)    Stein  1907. 


Mangan. 
Chlorid.  -Mna.. 

Sm:  650"  Sandonini,    Rend.   Line 

(5)  ao,  I,  457;   1911. 

Hydrat.     Kryst.    MnQ».    4  HäO.     Dimorph. 

a)  a-monoklin;  b)  ^-monokiin.    Az.  37. 

Uwp:   MnQsMHsO  Richards,    Wrede     ZS. 

:^fAnai'2  HäO-f      phys.    Ch.    61,    313; 

1^:08,0890  1908. 

Fluorid.    MnF«. 

Sm:  856"  Moissan,   Venturi,  C  r. 

130,  1158;  1900. 
Dioxyd.    MnO^.     Dimorph. 

a)  Rhombisch:  o-Polianit;     \     . 

b)  Tetragonal:  j?-Polianit      *  ^^' 
Salfid.    MnS.    Dimorph. 

a)  Grün  (stab.),  Olsen,    Rapalje,   Joum. 

b)  Rot  (lab.)     Amer.  chem.Soc  26, 1615 ;  1904. 
Carbid.    MnjG 

Er:  1217«  Stadeler,  Metall.  5, 260;  1908. 

Silidde. 


MniSi.  Er:  1316"     | 


Doerinckel,  ZS.  anorg. 

Ch.  50,  117;  1906. 

(Th-G.  SmNi:  1484«) 


Zemczozny,  Efremow, 


A\nSi.     Er:  1280 

Phosphide. 

MnsP«.   Er:  1390O     \„_i- -^-^ z^ 

„I  ZS.  »norg.  Ch.  57, 041 ;  1908. 
MnP.    Er:  ca.  1 190»  '      (Th-G.    SinNi:i484»i 

Nitrattrihy drat.    Mn  ( Na)*  -f  3  H.O. 

Sm:  35,5°  Funk,  ZS.  an.  Ch.  20. 

„     34,81"  Morgan,  Owen,  Z  S.  anorg. 

Ch.  56,  168;  1908. 
Sulfatheptahydrat.    MnSO*  -p  7  H2O. 
Dimorph,  a)  Rhombisch  t    . 

b)  MonokUn:  MaDardit    1  ^^' 

Sulfattetrahydrat.    MnSOi  +  4H.O.  Dimorph. 

a)  Monoklin;  b)  Rhombisch    Az.  44. 
Metasilicat.    MnSiOs» 

Er:  i2i8MTh-G,  SmNi  1484*)     Ginsberg,  ZS. 
anorg.  Ch.  69,  346;  1908. 
„    1 2 10'  Lebedew,  ebenda  70, 31 1 ;  191 1. 

Molybdän. 
Pentachlorid.    MoCU. 

Sm:  194*'  Debray  1868. 

Kp:  268®  Debray  1868. 

Hexafluorid.    MoFe- 

Sm:  17^  \  Ruff,  Eisner,  Ber.  ehem. 

Kp  (760  mm)  35°    ' 
Oxyflnorid.    M0OF4. 

Sm:  97-98«  I  £j^        ^   ^  Q 

Kp:  180"  t 

Trioxyd.    M0O3. 

Sm:  759'  +  2«>  Camelley  1878. 

„     791»  (Th-G)        Groschuff,  ZS.  anorg.  Ch. 
08,  113;  1908. 

Koppel. 


Ges.  40,  2926;  1907. 


222 


67 1> 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Natrium. 
Chlorid.    NaCl. 

Sm:  815,4"  Meyer,Riddle,Lambi893. 

„     811,0";  814,5«     Mc  Crae  1895. 
„     800"+  i°(Th-G)  White,  ZS.  anorg.  Ch.69, 
305,331;  191 1;  Day,  Sos- 
man,  ebenda  72,  i;  1911. 
Er:  804,1"  (Th)  Plato  1907.  1906. 

„     805"  (Th)  Arndt,  ZS.  Elch.  12,  337; 

„     810"  (Th-G)  Hüttner,  Tammann  1905. 

„     797°  Wolters,  N.  Jahrb.  Min. 

Beil.  Bd.  30,  57;  1910. 
,,     806"  Sandonini    Rend.    Line. 

[5]  20,  I,   457;    1911. 
,,     803"  Menge  191 1. 

Bromid.     NaBr. 

Sm:  757,7"  Meyer, Riddle,Lambi 893. 

„      761,1"  Mc  Crae  1895. 

„     765"  Ruff,  Plato  1903. 

Er:  748,5"  (Th-G)       Hüttner,  Tammann  1905. 
,,     768"  (Th-G)  Kurnakow,  Zemczuzny, 

ZS.  anorg. Gh. 52,  186:1907. 
Dihydrat. 

Uwp  NaBr  +  2  H2O  :;±  NaBr  +  Lsg:  50,674" 
(int.   Ha-Scala)  Richards,Wells,ZS.phys. 

Ch.  56,  348;  1906. 

Jodid.     NaJ. 

Sm:  661,4"  Meyer, Riddle,Lamb  1893. 

„     694,7"  Th(Pt-PtRh)  McCrae  1895. 
„     667,5"  Th(Pt-Ptlr)    Mc  Crae  1895. 
Er:  650"  Ruff,  Plato  1903. 

„     664"  (Th-G)         Hüttner, Tammann  1905. 
„    660"  (Th-G)         Kurnakow,    Zemczuzny, 
a.  a.  O. 
Fluorid.     Na  F. 

Er:  980"  Ruff,  Plato  1903. 

„     997,0"  (Th-G)       Kurnakow,    Zemczuzny, 

a.  a.  O. 
„     992,2"  (Th)  Plato  1907. 

„     986"  Wolters,  a.  a.  O. 

Amid.     NaNHj. 

Sm:  155" 

Sublimiert  bei  400^ 

im  NHs-strom 
Selenid.    NasSe. 

Sm:  875"  Mathewson,  Jour.Am.  ehem. 

Soc.  29,  867;  1907. 
Hydroxyd.     NaOH.     Dimorph-enantiotrop. 

Uwp:  299,6" :f:  0,5"  WTh :  Ag/Ni)  v.    Hevesy, 

Sm :     318,4"  ±  0,2"  /  ZS.phys.Ch.73,667,1910. 

Hydrate. 

NaOH  4-  H2O    Sm:  64,3"  .  Pickering,    Jour. 

NaOH  +  2H20     „     12,7"  [      ehem.  Soc.  63, 

NaOH  +  3,5H20„     15,6"^      893:1893. 


^\  Titherley,  Jour.  ehem. 
Soc.  65,  507;  1894. 


Natrium .      ( Fortsetzung. ) 
Nitrat.     NaNOs- 

Sm:  310,5"  (0)  Person  1847/48. 

„      314"  (Th)  Braun  1875. 

„      316"  (Kalorim.)  Carnelley  1878. 
„      319"  (Q)  Carnelley  1878. 

„      308"  Carveth,  J.  phys.  Ch.  2. 

Er:    313"  (Q)  Schaffgotseh  1847/48. 

„      312"  Bruni,Meneghini,ZS.  an- 

org. Ch.  64,  193;  1909. 
„      308"  van  Eyk,  ZS.  phys.  Ch. 

51,  721;  1905. 
Nitrit.    NaNOa. 

Sm:  271"  Divers,  Jour.  ehem.  Soc. 

75,  85;  1899. 
Er:    284"  Bruni, Meneghini, ZS.  an- 

org. Ch.  64,  193;  1909. 

Chlorat.     NaClOa- 


Trimorph:  a)  Regulär-tetartoedrisch 
b)  Hexagonal-rhomboedr. 


■■} 


Az.  42. 


Irisch;  1 
wedr.  j 


Az.  42, 


e)  Rhombisch    Brauns  1898. 
Sm:  302"  Carnelley  1878. 

„     248"  Retgers,  ZS.  Kryst.  24, 

128;  1894. 
Perchlorat.    NaClOi- 

Sm:  482"  Carnelley,  O'Shea  1884. 

Bromat.     NaBrOs- 

Trimorph:  a)  Regulär-tetartoedi 

b)  Hexagonal-rhomboed 

c)  Rhombisch  Brauns  1898, 
Sm:  3810^:6"            Carnelley,   C.    W.   1880. 

Sulfat.     NaaSO*.     Wasserfrei. 

Tetramorph  nach  Wyrouboff,  Beibl.  17,  410; 
1900. 

a)  Rhombisch:  Thenardit;  1  a  u.  b  unter  200" 

b)  Monoklin  /  stabil 

c)  Rhombisch,  bis  500"  stabil; 

d)  Hexagonal,  oberhalb  500"  stabil 

Uwp:  232"  Ginsberg,  ZS.  anorg.  Ch. 

61,  122;  1909. 

„       233"  Wolters,     N.    Jb.    Min, 

Beil  Bd.  30;  57;  1910. 

„       234"  Nacken,  ebenda  24,  i;  1907. 

„       235"  (Th-G)      'Hüttner, Tammann  1905. 

239"  (Th-G)      Boeke,  ZS.  anorg.  Ch.  50, 

355;  1906. 

Thermisch   sind   die  anderen   Uwp.   nicht  zu 

finden. 
Sm:  881,5";  885,2"     Mc  Crae  1895. 
„      883,2"  Heycock,  Neville  1895.  I. 

„      884"  Ramsay,  Eumorfopoulos 

1896. 

Koppel. 


67  q 


223 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


888»  (Th-G) 

883,5" 


884°  (Th-G) 


Natrium.      (Fortsetzung.) 
Sulfat.     Na2S04.    Wasserfrei. 

Er:   880''  Ruff,  Plato  1903. 

„     883"  Arndt,  ZS.  Elch.  12, 337 ; 

1906.   Nacken,  a.  a.  O. 
Boeke,  a.  a.  O. 
Ginsberg,  a.  a.  O. 
Wolters,  a.  a.  O. 
Calcagni,  Mancini,  Rend. 
Line.  (5)  19,11,422 ;  1910. 
White,   ZS.   anorg.   Ch. 
69,    305,    331;    1911; 
Day,  Sosman,  ebenda 
72,  i;  191 1. 
Dekahydrat- (Glaubersalz).     NaiSOi .  loOHjO 
Uup:  NajSO^.ioHaO    Richards,   Wells,   ZS. 
^   NaiSO*   +    Lsg.:     phys. Ch.43,465;i903. 
32,383"  (int.  Hj-scala) 

Änderung  d.  Uwp  m.  d.  Druck  siehe  Tammann, 
ZS.  phys.  Ch.  46,  818;  1903. 
Hyposuim,     NajSiOa  +  5  HjO. 
Trimorph.  Young,  Mitchell,  Jour.  Amer. 

ehem.  Soc.  26, 1389;  1904. 
Sm.  d.  gew.  Mod. :  Richards,  Churchill,ZS.phys. 
48,16"  Ch.  28,  313;  1899. 

Carbonat.    Na^COs.    Wasserfrei. 

Sm:  849,2"  Meyer,  Riddle,  Lamb  1893. 

,,     850—867,3"  Mc  Crae  1895. 
„     852"  Heycock,  Neville  1895.  1. 

Er:  851"  Ramsay,  Eumorfopoulusi896. 

„     852"  (Th)       Arndt,   ZS.  Elch.  12,    337; 

1906. 
„     853"  (Th-G)  Hüttner,  Tammann  1905. 
Chromathydrate. 

Uwp:  NaaCrOi.ioHoO:;? 

NaiCrOi. 6 H.2O:  19,525"      Richards,    Kelley, 
Uwp:  Na.CrOi.ioHjO  ^  I   Proc.    Am.   Acad. 

NajCrOi. 4 HaO:  19,987"  j      47,  171;  1911. 
Uwp:  NajCrOi  .  6  H2O  ^        (Int.   H2- Skala) 
Na^CrO*  .  4  H2O:  25,90" 
Bichromat.    NagCrgO?. 

Sm:  320"  Stanley,  Chem.  News 54. 

Dihydrophospbat.   NaH2P04+HjO.  Dimorph. 

a)  a-rhombisch;  b)  ;J-rhombisch.     Az.  45. 
Metaphosphat.    NaPOs. 

Sm:  617''  -  2"  Carnelley  1878. 

Er:  610"  (Th-G)  van  Klooster  1910. 

Pyropbosphat.    Na^PjOv- 
Sm:  957'^  Le  Chatelier  1887. 

„     970'^  Le  Chatelier  1894.  I. 

Er:    988"  (Th-G)        Parravano,  Calcagni,  ZS. 
anorg.  Ch.  65,  i ;  1910- 


Natrium.      (Fortsetzung.) 

Dibydroarsenat.  NaH2As04  +  HjO.    Dimorph: 

a)  Rhombisch,  b)  Monoklin:  Az.  45. 
Metasilicat.     Na2Si03. 


Sm:  1007" 

Er:  1018»  (Th) 
„     1056"  (Th) 

Borat.     NaaBiOy. 
Sm:  741"  (Th-G) 


Kultascheff,    ZS.   anorg. 

Ch.  35,  190;  1903. 
Wallace  1909. 
van  Klooster  1910. 

Wasserfrei. 

Day ,    Allen ,    ZS.  phys. 

Ch.  54,  i;  1905. 
Day,  Sosman,  ZS.  anorg. 

Ch.  72,  i;  191 1. 


Metaborat.    NaBO.. 
Er:  966"  (Th-G) 

Molybdat.    NajMoO^ 
Uwp  a  ^  ß:  619" 

(Th-G)    ' 
Uwp  a  '^  ß:  609" 

(Th-G) 
Uwp  a  "^  ß:  620" 

(Th-G) 
Uwp  ^  ^  7:  587*^ 

(Th-G) 
Uwp  ß:^y:  575° 

(Th-G) 
Uwp  7  it  ^:  431" 

(Th-G) 
Uwp  y  :^  6:  408" 

(Th-G) 
Uwp  7  ^  rf:  410" 

(Th-G) 


van  Klooster  1910. 

Tetramorph. 
Boeke ,    ZS.   anorg.  Ch. 

50,  355:  1906. 
Groschuff,  ZS.  anorg.  Ch. 

58,  113;  1908. 
Hüttner,  Tammann  1905. 

Boeke,  a.  a.  O. 

Groschuff,  a.  a.  O. 

Boeke,  a.  a.  O. 

Groschuff,  a.  a.  O. 


Hüttner,  TaiTimann, 
a.  a.  O. 

Er  von  0:692"  (Th-G)  Boeke,  a.  a.  O. 
„     „    „686" (Th-G)  Groschuff,  a.  a.  O. 
„     „    „  692" (Th-G)  Hüttner, Tammann,a.a.O. 

Bimolybdat.    Na2Mo207- 

Er:  612"  (Th-G)  Groschuff,  a.  a.  O. 

Wolframat.     NaaWO^.  Trimorph. 
Uwp/?^j':588"(Th-G)  Boeke,    ZS.   anorg.    Ch. 
»0,  355;  1906. 


„  „  589" 
„  yzt^.  564" 
„  „  572** 
Er:  698" 


700" 


van  Klooster  1910. 

Boeke,  a.  a.  O. 

van  Klooster  1910. 

Boeke  a.  a.O. ;  Parravano, 
Gazz.  chim.  39,  II,  55; 
1909;  Hüttner,  Tam- 
mann 1905. 

van   Klooster  1910. 

Koppel. 


224 


67 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Neodym. 
Chlorid.    NdCls. 

Sm:  784"  Bourion,  Ann.chim.phys. 

(8)  20,  547;  1910. 
„  785»        Matignon,  C.  r.  140, 
1339;  1905. 

Nickel. 

Sulfide.    NiS.    Dimorph. 

a)  Millerit  \   , 

b)  Beyrichit  (hexag.-rhomb.)  ' 

Er:  797"+  20(Th-G)  Bikz,  ZS.  anorg.  Gh.  59, 
273;  1908. 

Ni8S2.    Er:  787^         Bomemann,    Metall.  5, 
13;  1908. 

Silicide. 

(Th-G,  SmAu:  1064O,  SmNi: 


Ni2Si.   Er:   1309" 


NiSi. 


1000*^ 


1484")  Guertler,  Tammann, 


ZS.  anorg.  Ch.  49, 93;  1906. 
Phosphide. 

Ni-P,    Er-  „850l(^h-G'S"'N*='4^4")^^"'^^"- 
-,."_"  .  ]  tinow,  ZS.  anorg.Ch. 60,  405 ; 

N12P.      „    11120I  ° 

'  1908. 

Arsenide. 

Ni5As2.     Dimorph   ^ 

Uwp :  970"  I   Friedrich  ,  Bennigson, 

Sm:     998"  (  Metall.  3,  200;  1907. 

NiAs.     Sm:  968«     i 
Antimonide. 

NiSb.      Er:  11580  \  Lossew,   ZS.  anorg.  Ch. 
NisSba.     „    1170"  ^  49,  58;  1906. 

Sulfat.     Heptahydrat.    NiSOi  +  yHaO. 
Dimorph :  a)  Rhombisch :  Morenosit  \ 

b)  Monoklin  '      ^'  '^^' 

Hexahydrat.     NiSO*  -|-  6H2O.     Dimorph. 
•      a)  Tetragonal,  b)  Monoklin    Az.  44. 
Carbonyl.    Ni(C0)4. 

Er:  — 25°  \  Mond,  Langer,  Quincke, 

1      Kp  {751  mm):  43"  ^  Ber.  23;  1890, 

„  (769mm):  43,2"   43,33°  Dewar,Jones,Proc. 
»i  Roy.Soc.  71,427;  1903. 

Niob. 
i  Pentachlorid.    NbClö- 
Sm:  194° 

i       Kp:  240,50 
i  Pentafluorid.    NbFg. 
j      Sm:  75,5"  (korr.)]  ^      Ruft,  Schiller, 

1     Kp  (760  mm):  217— 220"  }  ZS.   anorg.  Ch.  72, 
!         (korr.)  '        329;  191 1. 

;        Osmium. 
Superoxyd.     Überosmiumsäure.    Osd. 

Kp:  gegen  100"  Deville,    Debray,    Ann. 

chim.  phys.  (3)  56;  1859. 


}  Deville,  Troost,  C.  r.  64. 


Palladium. 

Phosphor. 

Phosphorwasserstoff.    PH3. 

Sni '  "^1^2  s^  ^ 

_    ■        ^  '\  \  Olszewski,  Mon.  Chem.  7. 

Er:    —133,5°  ' 

Kp(76omm):  —85°  Olszewski  1895. 

„  (760mm):— 86,4"  Mcintosh,  Steele,  Archi- 

( Ha-Therm.)  bald,  ZS.  phys.  Ch.  55, 

129;  1906. 

Phosphorwasserstoff,  selbstentzündl.     P2H4. 

Kp:  (735  mm) 57— 58"  Gattermann,  Ber.  chem. 

Ges.  23,  II 74;   1890. 

Phosphoniumchlorid.    PH4CI. 


Sm:  26O 
Trichlorid.    PCI 

Er:  —111,8" 


Skinner  1887. 


Wroblewski ,    Olszewski, 
Wied.  Ann.  20,  243;  1883. 
Kp  (763):  78»  Dumas,  Kopp,  A.  96. 

„    (751,5):  78,34"     Pierre  1847/48. 
„    (767  mm) :  78,5''   Andrews  1847/48. 
„    (746  mm) :  76,7°    Haagen  1867. 
„    (768  mm) :  76,25^  Thorpe  1875. 
„    (760  mm) :  75,95°  Thorpe  1876. 
„    (773)    76—76,2"  Waiden,  ZS.   phys.  Ch. 
70,  581;  1910. 


Dichlor!  d.    PaCU- 

Sm:  —  28" 

Kp  (20):  95-96" 

„  (760):  180O 
Pentachlorid.    PCI5. 

Schmilzt  unter  Druck  bei  148", 
Tribromid.    PBrj. 

Er:  —41,5" 

Kp(76i):  170,80 

„   (760):  172,90 

„  (757):  172" 


Besson,Fournier,  C.  r, 
160,  102;  1910. 


1  Christomanos,  ZS.  anorg. 
'      Ch.  41,  276;  1904. 


Pentabromid.    PBrg. 

Kp(76o):  106"  ±2° 


Thorpe  1880. 
Waiden,  ZS.   phys.  Ch. 
43,  434;  1903. 


Prideaux ,    Jour.   chem. 
Soc.  95,  445;  1909. 


Trijodid.    PJ3. 

Sm:  etwas  unter  55"  Corenwinder  1850. 

61° 
Sublimiert  bei  15  mm 
unter  100" 
Di  Jodid.    P2J4. 
Sm:  iio"  ungefähr 
„      110» 
Trifluorid.    PF3. 
Sm:  —  1600  ^ 

Kp:  -95"  ( 


\   Besson,    C.    r.    124, 
j       1347;  1897. 

Corenwinder  1850. 
Besson,  a.  a.  O. 


Moissan,  C.  r.  138,  789; 
1904. 


Koppel. 


67 


225 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Phosphor.     (Fortsetzung.) 

Pentafluorid.    PF5. 

Sm:— 83»  I 

Kp:— 75°  * 

Oxychlorid.    POCU. 

Sm :  -r  2" 
.,      - 1,25" 


Moissan,  a.  a.  O. 


Besson,   C  r.  122,  814. 
Waiden,  ZS.  anorg.  Gh. 
68,  307;  1910. 
.,     +0,8"  Huntly  1891. 

Kp    (760):  107,23**    Thorpe  1876. 
,,      107 — 108'  Dervin  1883. 

„      107—108"  Oddo,    Gazz.  chim.   31, 

II,  139;  1901. 
„  (773):  108— 108,5»  Waiden,  a.  a.  O. 
Pyrophosphorsäurechlorid.    PäOaCU- 

Kp:  210 — 215"  Geuther,  Michaelis  1871. 

Oxybromid.    POBr^ 

Ritter  1855. 


Sm:  45—46* 
„     55-56« 

Kp:  195"^ 
„  193* 
,.      (758):  193° 

„      {774):  i89,5" 

Uxytriflnorid.    POFs- 

Sm :  —  68»  i 


Berger,   G  r.  146,  400; 

1908. 
Ritter  1855. 
Baudrimont  1861. 
Waiden,    ZS.   phys.  Ch. 

43,  461;  1903. 
Berger,  a.  a.  O. 


Kp: 


40" 


Moissan,  C.  r.  138,  7?q  ; 
1904. 

Tetraphospfaortrisuifid.  (Sesquisulfid.)   P4S3. 
Sm:  166"  Ramme  1879. 

„     1670       Isambert,  C.  r.  96,  1499;  1883. 
„     165—166"  Helft,  ZS.  phys.  Ch.  12, 

215;  1893. 
„  *  172,5"  Stock,   Ben  ehem.  Ges. 

43,  150;  1910. 
Kp:   380"       Isambert,  C.  r.  96,  1499;  1883. 
„      407 — 408"  Stock,  a.  a.  O. 

Diphosphortrisolfid.    (Trisulfid.)    PjSg. 
Sm:  Gegen  290"         Lemoine  1864. 
Kp:  490O      Isambert,  C.  r.  102,  1386;  1886. 
Dipbosphorpeatasnlfid.    Pentasulfid.    P4S10. 
Sm:  274 — 276"  V.  Meyer,  C.  Meyer  1879. 

,.     274—276»  Helft,  a.  a.  O. 

„     290»  Stock,  Ber.  ehem. Ges.  43, 1223 ;  1910. 
Kp    (728 -734) :5i8»  Goldschmidt,  Ber.  1882. 
„     520»  Isambert,  C  r.  102;  1886. 

„     518"  H.  Biltz,  V.  Meyer,  ZS. 

^  phys.  Ch.  2, 184;  1888. 

„     (760):  513 -5150  Stock,  a.  a.  O. 
..    (lo):  336— 340O  Helft,  a.  a.  O. 


Phosphor.     (Fortsetzung.) 

Tetraphosphorheptasalfid.    P^St. 

Sm:  310"        1   Stock,  Ber.  ehem.  Ges. 

Kp  (760):  523»        /         43,  414;  1910. 
„    (10):    315— 335»  Helft,  a.  a.  O. 

SalfocUorid.    PSCI3. 

Sm:  — 35°  Besson,  C  r.  122,  1057; 

1896. 

Kp    (750):  124,5»  Chevrier,   Gm.- Kr.- Hdb. 

„  124,25»  Baudrimont  1861. 

„     (760):  125,0»  Thorpe  1875. 

„     (772):   124,5*  Waiden,   ZS.   phys.  Ch. 
bis  125,5**  70,  582;  1910. 

Sulfobroiiiid.    PSBrj. 

Sm:  38»  Michaelis  1872. 

„    36,4»  Mac  Ivor  1874. 

Sulfobromodicblorid.    PSQsBr. 

Sm:  —30»  1  Besson,  C  r.  122,  1058; 

Kp  (60):  80»  j      1896. 

Salfochlorodibromid.    PSCIBrj. 

Sm:  —6»  1  Besson,  C  r.  122,  1060; 

Kp  (60):  95"  }     1896. 

Sfdfojodid.    P,SJj. 

Sm:  75°  Besson,  C  r.  122,  1200; 

1896. 

Phosphorsulfoxyd.    PiOsS«. 

Sm:  102»  1  Thorpe,  Tutton,  Jour. 

Kp:  295°  /       ehem.  Soc  1892. 

Oxysalfid.    PjOiSa- 

Sm:   300»  Besson,  C.  r.  124,   152; 

1897. 
Oxysalfochlorid.    PjO^SCU- 

Kp  (10):  104»  1  Besson,  G  r.  124,  153: 

„    (30):  119»  /     1897. 

Unterphosphorige  Sänre.    HsPO«. 

Sm:  17,4»  J.  Thomsen  1874. 

Trioxyd.    P4O3- 

Sm:  22,5»  ^ 

c  .    21 0  l  Thorpe,    Tutton,   Jour. 

Kp:   i73Mkorr.)      j  ehem. Soc. 67, 545;  1890. 

Phosphorige  Säure.    H3PO3. 

Sm:  74»  ungefähr       Hurtzig,   Geuther  185g. 
„     70,1»  J.  Thomsen  1874. 

Er:    73,6»  Rosenheim,  Stadler, 

Jaeobsohn,  Ber.  ehem. 
Ges.  39,  2837;  1906. 

ünterphosphorsünre.    HtPOa. 
Er:  35»  Rosenheim,  Stadler, 

Jacobsohn,  a.  x  O. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Koppel.    15 


226 


67  t 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Phosphor.      (Fortsetzung.) 
Orthophosphorsäure.     H3PO4. 

Dimorph  nach  Borodowsky.  ZS.  phys.  Gh.  43, 
85;  1903. 

a)  Milchweiß, 

Sm:  41,75"  Berthelot  1878. 

b)  Durchsichtig, 

Sm:  38,6"  J.  Thomsen  1874. 

„     36,6  Borodowsky,  a.  a.  O. 

Hydrat.    2H3PO4.H2O. 

Sm:  29,35°  Smith,  Menzies,  Jour.  Amer. 

ehem.  Soc.  31,   1183:   1909. 
Siehe  auch  Giran,  G.  r.  146,  1270;  1908. 

Platin. 


Praseodym. 
Chlorid.    PrCls- 

Sm:  810" 


818« 


Bourion,  Ann.  chim.  phys. 
(8)  20,  547;  1910. 
Matignon,  G.  r.  140, 1339 ;  1905. 


Quecksilber. 
Chlorür.     HgjGU.     Dimorph. 
Kp:  383,2°  Smith,  Menzies,  ZS.  phys. 

Gh.  75,  494;  1910. 
Chlorid.     HgGU.     Dimorph.     Zwei   rhombische 
Formen.  Luczlzky,  ZS.  Kryst.  46, 297 ;  1909. 

Sm:  288"  (Q)  Garnelley  1878. 

„     287»  Garnelley,  G.  W.  1880. 

„      277°  Jonker,    Ghem.  Weekbl. 

6,  1035;  1909. 
„    277,4°  Padoa,   Tibaldi,    Rend. 

Line.  12,   158;    1903. 
Kp:    307O  Hittorf  1865. 

„     302°  +  2°  Garnelley  1876. 

„     303°  Garnelley,   C.  W.   1878. 

„     307°  Freyer,Meyer,  ZS.  anorg. 

Gh.  2,  i;  1892. 
„     301°  'Jonker,  a.  a.  O. 

Bromür.    Hg2Br2. 

Subl.  405°  ungefähr   Garnelley  1878. 


340—350° 


Stromann,  Ber.  1887. 


Bromid.     HgEr».     Dimorph.    Zwei  rhombische 
Formen.  Luczizky,  a.  a.  O. 

Sm:  244°  (Q.)  Garnelley  1878. 

„     236°  Reinders,  ZS.  phys.  Gh. 

32,  496;  1900. 


„     235° 

„    238° 

Kp:    319° 

„      325" 


Beckmann,    ZS.    anorg, 

Gh.  ö6,  175;  1907. 
Sandonini,  Privmitt. 
Garnelley,   G.    W.   1878. 
Frey  er,  Meyer,  a.  a.  O. 


Quecksilber.      (Fortsetzung.) 
Jodür.     Hg.J2- 

Sni:  290°  Yvon  1873. 

Kp:    310°  Yvon  1873. 

Jodid.     Hgjj.     Dimorph-enantiotrop. 

a)  Tetragonal  (rot)  unterhalb  126°; 

b)  Rhombisch  (gelb)  oberhalb  126°. 
Uwp:  126°  Rodwell  1882. 

,,      126,3°  (opt.)      Schwarz  1892. 

,,      i24,5-i3o°(therm.)  ,,  ,, 

„  127°  (therm.)  Reinders,  ZS.  phys.  Gh. 
32,  495;  1900;  Steger, 
ebenda  43,  595;  1903. 

„      130"  Sandonini,  Privmitt. 

„     131,9"  Padoa,  Tibaldi,  a.  a.  O. 

Uwp  unter  Druck  vgl.  Lussana,   Gim.  [4]  1, 

105;  1895. 
Sm:  253 — 254°  Köhler  1879. 

„     257°  Steger,  a.  a.  O. 

„      254°  Reinders,  a.  a.  O. ;  Padoa, 

Tibaldi,  a.  a.  O. 
„     250°  Beckmann,  ZS.  anorg.  Gh. 

65,  175;  1907. 
„     253°  Sandonini,  Privmitt. 

Kp:    358°  Hittorf  1865. 

„     349"  Garnelley,  G.  W.  1880. 

Sulfid.     HgS.    Trimorph. 

a)  H exagonal-trapezoedrisch-tetartoedrisch 

b)  Regulär-tetraedrisch 

c)  Hexagonal-rhomboedrisch-hemimorph. 

Rhodium. 
Rubidium. 
Chlorid.     RbGl. 

Sm:  710"  Garnelley  1878. 

Er:    712,50  (Th-G)  Hüttner, Tammann  1905. 

„      726"  (Th-G)  Zemczuzny,     Rambach, 

ZS.  anorg.  Gh.  65,  403;  1910. 

„     717°  Sandonini,  Aureggi,  Privmitt. 

Bromid.     RbBr. 

Sm:  683  +  30  Garnelley  1878. 
Jodid,     RbJ. 

Sm:  642"  +  3"  Garnelley  1878. 

„     641,5°   ■  Meyer, RiddIe,Lambi893. 

Fluorid.     RbF. 

Sm:  753"  +  9"  Garnelley  1878. 

Azid.     RbNs. 

Sm:  330-340°  Gurtius,    Rissom,    Jour. 

prakt.Gh.(2)68,26i;i898. 
Amid.     RbNHj. 

Sm:  285—287°  Titherley,    Jour.    ehem. 

Soc.    71,   470;   1897. 

Hydroxyd.     RbOH.     Dimorph-enantiotrop. 

Sm:3oi°  +  o,9''   \    (Th:     v.  Hevesy,  ZS.  phys. 

Uwp:  2450  +  0,5°'  Ag/Ni)      Gh.  73,  667;  1910. 

Koppel. 


Az. 
38. 


67  u 


227 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


(Fortsetzung.) 


Biltz,  Wilke-Dörfurt, 
ZS.  anorg.  Ch.  48, 
297;  1906. 


Rubidium. 
Sulfide. 

RbjSi,  Er:  ca.  420'' 
RbaSs    „  213» 

RbjSi    „       >  160« 
RbiSs    „  231" 

RbjSe     „  201" 

Nitrat.     RbNOa-     Trimorph-enantiotrop : 

a)  Hexagonal  (unterhalb  161°); 

b)  Regulär  (zwischen  i6i°  und  219"); 

c)  ( ? )  (doppelbrechend). 
Uw-p  a;^b:  161,4®  (optisch) 

Uwp  b:^c:  218,9 — 219,3"  (optisch) 

Schwarz,  Preisschrift  1892. 
Binitrat.     RbH(N03)ä. 

Sm:  62**  Wells,     Metzger,     Amer. 

ehem.  Jour.  26,271;  1901. 
Trinitrat.     RbHj(NO,)s. 


Sm:  39—46" 
Sulfat.    RbjSOi. 

Uwp:  657O 
..        649" 

Er: 


Wells,  Metzger,  a.  a.  O. 

Hüttner,  Tammanni905. 
Müller,  N.  Jb.  Min.  Beil. 

Bd.  30,  i;  1910. 
Hüttner,  Tammann  1905. 
Müller,  a.  a.  O. 


1074" 
„      10510 
Carbonat.    RbjCOa. 

Sm:  837"  ±5»  Camelley,  C  W.  1880. 

Bichromat.     RbsCrjO?.    Trimorph. 
a)  a-Triklin;  b)  Monoklin; 
c)  .i-Triklin,  in  der  Hitze  stabil. 

Wyrouboff,  Beibl.  17,  1900. 
Trichromat.    RbaCrsOio-    Dimorph, 
a)  Rhombisch,     b)  Hexagonal 

Wyrouboff  1881.  (Az.  43.) 

Ruthenium. 
Tetroxyd.     RuOi. 

Sm:  25,50  Debray,  Joly,  C.  r.  106. 

„     25»  Mylius,  Dietz,  Ber.  31. 

Kp  (183  mm):  100,80  Debray,  Joly,  C  r.  106. 

Samarium. 
Chlorid.    SaCla. 

Sm :  686"    Bourion,  Ann.  chim.  phys.  (8)  20, 
547;  1910;  Matignon, Cr.  140, 1339;  1905. 

Schwefel. 
Schwefelwasserstoff.     H^S. 

Er:  —85,6"  Faraday  1845. 

Sm :  -  82,9*'  Ladenburg,  Krügel  1900. 

,,    —  86"  (Toluoltherm.)  de  Forcrand,  Fonzes- 

Diacon,  C  r.  134, 281 ;  1902. 

„    —83"  Magri,   Rend.   Line  (5) 

16,  I,  518. 


Schwefel.      (Fortsetzung.) 
Schwefelwasserstoff.    HjS. 

Kp  (760):  —61,8»      Regnault  1863. 
7.    (755,2):  — 6o,d"   Ladenburg,  Krügel  1900. 
,f   (773):  —61"     1  de  Forcrand,    Fonzes- 
„   (760):  — 61,6"  »       Diacon,  a.  a.  O. 
„  (760):  — 60,2"      Mc  Intosh,  Steele,  Archi- 
( Hi-Therm.)  bald,  ZS.  phys.  Ch.  55, 

129;  1906. 
Persulfide  s.  Wasserstoff. 
Schwefelmonochlorid.    SjCU. 

Sm :  —80"  Ruft",  Fischer,  Ber.  ehem. 

Ges.  36,  418;  1903. 
Er:  —75'^  bis  —76"    Beckmann,  ZS.  phys.  Ch. 

65,  289;  1908. 
Kp:  137*138"  Beckmann,  a.  a.  O. 

„     (761):  137,7"       Haagen  1867. 
.,     (760):  138,12"     Thorpe  1880. 
Schwefeldichlorid.    SCI.. 
Sm:— 78"  bis— 54" 


Er:  -80" bis —88" 
Kp  (760): +59" 

„     (iio):  -|-22" 

,,       (4):     -24"      , 

Schwefeltetrachlorid 

Sm:  — 30" 

Er:  ca.  —60"  »  D    ,  r\ 

n  J  Beckmann,  a.  a.  O, 
Sm:— 3o"bis — 20"  I 

Schwefelmonobromid.    StBr2. 
Sm:  —46" 


Beckmann,  ZS.  phys.  Ch. 
65,  289;  1908. 


SCI4. 
Ruft,  Fischer,  a.  a.  O. 


mm  I   Ruff,  Winterfeld,    Ber. 

Kp  (0,22):  57- 58"  \    ehem.  Ges.  36,  2437; 

1903. 


Kp  (0,22):  57- 58"  l 
„  (0,18):  54° 
„  (0,145):  52,5»    f 


Schwefelhexafluorid 

Sm:  -55° 


SFe 


Moissan,  Lebeau,   C.  r. 
130,  865;  1900. 
Schwefeldioxyd.    SOj. 

Er:  — 690515 — 70"     Beckmann,     ZS.    phys. 
Ch.  65,  289;  1908. 
Walden,Centnerszwer,  Z  S. 
phys.  Ch.42, 432 ;  1903. 
Andreeff  1859. 
Andreeff  1859. 
10,08"   Regnault  1863. 
10,09"   Gibbs,  Jour.  Amer.  ehem. 
Soc.  27,  851 ;  1905. 
Schwefeltrioxyd.    SO,. 
Monotrop-dimorph. 

a)  Prismatische  Modifikation:  monwnolekular 
SOa  Oddo,   Gazz.  chim.  31, 

II,  158;  1901. 

Koppel.    15* 


(Pentantherm.) 
Sm:  —72,7° 

„  (741):  -10,3" 

„  (754):  -9,9" 

„  (760): 

„  (760): 


228 


67  V 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Schwefel.     (Fortsetzung.) 

Schwefeltrioxyd.    SO3. 

Sm:  14,80  R.  Weber  1876. 

„     15"  R.    Weber,    Ber.    ehem. 

Ges.  19;  1886. 
„     14,8"  Oddo,  a.  a.  O. 

Kp   {760):  46"       Schultz- Sellack  1870. 
„    (762):  46,2«    R.  Weber  1876. 
b)  Asbestartige  Modifikation: 

dimolekular  (S0a)2. 
Schmilzt  nicht,  sondern  verwandelt  sich 
bei  höheren  Temperaturen  in  a). 
Oddo,  a.  a.  O. 

Schwefelsäuremonohydrat.     H2SO4. 
Sm:  10,50  Marignac  1853. 

„      10,350  Biron,Ch.C.l899,II,467. 

„      10,46°  Hantzsch,  ZS.  phys.  Gh., 

61,  257;  1907. 
„      10,430 — 10,450    Lichty,  Jour.Amer.chem. 
Soc.  30,  1834;  1908. 

Schwefelsäuredibydrat.    H2SO44-  H2O. 
Sm:  8,50  Marignac  1853. 

,,     8,530  Lespieau,  Bull.  soc.  chim. 

(3)  11,  71;  1894. 
„     8,530  Biron,  Ch.G.lS99, 1 1, 467. 

Schwefelsäuretrihydrat.     H2SO4  +  2  H2O. 
Sm:  —38,9°  Biron,  Gh.C.1899, 11,467. 

Schwefelsäurepentahydrat.    HjSO*  +  4  H2O. 
Sm:  —29,0«  Biron,  Gh.  G.  1899,  U^). 

Pyroschwefelsäure.    H2S2O7. 
Sm:  35°  Marignac  1853. 

Sulfomonopersäure  (Garosche  Säure).     H2SO5. 
Sm:  45O  D'Ans,   Friederich,    Ber. 

ehem.  Ges.  43,  1880; 
1910. 

Perschwefelsäure.    H2S2O8. 

Sm :  >  60°  D'Ans,  Friederich,  a.  a.  O. 

Thionylchlorid.    SOGI2. 

Kp  (746):  78«  Wurtz  1866. 

„    (760):  78,8»        .  Thorpe  1880. 

Sulfurylchlorid.    SO2CI2. 

Kp:  (745):  68,8«         Waiden,   ZS.   phys.  Gh. 

43,  461;  1903. 
„     (760):  69,95°      Thorpe  1880. 
„     (760):  69,1"         Pawlewski,  Ber.ch.G.30. 
„     (771  mm):  69,6"  Waiden,   ZS.   phys.  Gh. 

70,  582;  1910. 

^)  1.  c.   ist   angegeben  —  69";   im   Original 
—  29°.  (Journ.  russ.  31,  517;  1899). 


Schwefel.     (Fortsetzung.) 
Pyrosulfurylchlorid.     S2O5GI2. 

Sm:  — 39°  Besson,  C.  r.  124,  402; 

1897. 
Kp  (730,5):  150,70      Prandtl,    Borinski,    ZS. 
(korr.)  anorg.  Gh.  62, 24 ;  1909. 

„     (752):  153O  Konowaloff  1882. 

Schwefeloxytetrachlorid.    S2O3GI4. 

Sm:  57O  Michaelis  1873. 

Thionylbromid.    S0Br2. 

Sm:  —50"  \^  Besson,  G.  r.  123,  885; 

Kp  (40  mm):  68«      /      1896. 

Thionylfluorid.    SOF2. 

Sm:  —  iio"  Ruft,  Thiel,    Ber.  ehem. 

Ges.  38,  549;  1905. 
Kp:  —30"  Merlans,  J.  B.  1896. 

„     — 32°  Moissan,    Lebeau,    G.  r. 

130,  1436;  1900. 
„     (760)— 30O  Ruff,  Thiel,  a.  a.  O. 

Sulfurylfluorid.    SO2F2. 

Sm:  — 120O  1  Moissan,    Lebeau,   G.  r. 

Kp:  —52°  /         132,  374;  1901. 

Sulfurylhydroxylchlorid.    SO2 .  OH  .  Gl. 

Kp:  150,7— 152,70       Beckurts,     Otto     1878. 
„    (726):  150— i5iOGlausnitzer  1879. 
„    (760):  155,3"        Thorpe  1880. 
Amidosulfonsäure.    SO« .  OH  .  N H2. 

Sm  (unter  Zers.) :  205"  Divers,Haga,  Jour.  ehem. 
Soc.  69,  1641;   1896. 
Sulfamid.    SOs(NH2)2. 

Sm:  81»  Traube,  Ber.  ehem.  Ges. 

26,  607;  1893. 
„     91,50  Hantzsch,     Holl,     Ber. 

ehem.  Ges.  34,  3430; 
1901. 
„     92«  Ruff,  Ber.  ehem.  Ges.  36, 

2900;  1903. 
Schwefelkohlenstoff  siehe  Kohlenstoff. 

Selen. 
Selenwasserstoff.     H2Se. 

Sm:  —680  Olszewski  1895. 

Sm:  — 64O  de    Forerand,     Fonzes- 

Diacon,  G.  r.  134,  171; 
1902. 
Kp  (760):  — 41O  Olszewski  1895. 

„    (760):  —42°  de     Forcrand,     Fonzes- 

Diacon,  a.  a.  O. 
Tetrafluorid.    SeF*. 

Er:  —80°  \   Lebeau,  G.  r.  144,  1042; 

Kp:    loo"  j        1907. 

Koppel. 


67w 


229 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Selen.      (Fortsetzung.) 

Hexafluorid.    SeFg. 

Sublimationsp.  (760):  Prideaux,   Jour.  ehem. 
—  39»  Soc.  89,  316;  1906. 

Oxychlorid.    SeOCU. 

Sm:  10»  Michaelis  1870. 

Kp:  179,5°  Michaelis  1870. 

..     (735  nim):  175 — 176'  Clausnitzer  1879. 

Selensäure.     HäSeO^. 

Sm :  58»    Cameron,  Macallan,  Chem.  News  69. 

Dihydrat.     HaSeO*  +  H.O 

Sm :  25»  Cameron,  Macallan,  a.  a.  O. 

Silber. 

Chlorid.   AgCl.  Wird  vor  dem  Schmelzen  kryst.- 
flüssig,  Stoltzenberg,  Huth,  ZS.  phys.  Ch.  71, 

641;  1910. 
Sm:  450»  Rodwell  1875. 

„     451»  ±  2,5»         Carnelley  1878. 
Er:  452»  Mönkemeyer,  ZS.  Kr>'st. 

46,  609;  1908. 
„    451**  (Th-G)         Zemczuzny,  ZS.  anorg. 

Ch.  57,  267;  1908. 
,,    455"  Sandonini,   Rend.    Line. 

(5)  20,  I,  457;  1911; 
Menge  191 1. 
Bromid.     AgBr.     Wird   bei  259"   kryst.-fltissig 
(isotrop),  dann  bei  398»  flüssig,  Stoltzenberg, 
Huth,  a.  a.  O. 
Sm:  427»  -  4,5»         Carnelley  1878. 
„     428,6»  Pot>iitz)n  1893. 

„     426»  Ramsay,  Eumorfopoulos  1896. 

Er:   422»  Mönkemeyer,  a.  a.  O. 

Jodid.     AgJ.     Enantiotrop-trimorph. 
1.  Hexagonal-hemimorph:  Jodargyrit 
II.  Regulär  Az.  37.     L.  165. 

III.  Kryst.-Form  unbekannt,  nur  bei  mehr  als 
3000  kg  Druck  beständig,  Tammannn,  ZS. 
phys.  Ch.  76,  733;  1910. 
üwp  I^II  142 — 145»  er.  (dilatometrisch) 

Rodwell,  PhiLTrans.  173;  1882. 
„      145»  (elektr.)       Kohlrausch,  Ann.  Phys. 
(3)  17,  642;  1882. 

„      146»  Mallard,    Le    Chatelier, 

C.  r.  97,   102;   1883. 

„     146,7»  Mönkemeyer,  ZS.  Krjst. 

46,  609;  1908. 
„     145,4 — 146,9»  (opt.)  Schwarz  1892. 
„      146-147»  (therm.)  Steger,  ZS.  phys.  Ch. 

43,  604;  1903. 
Tripelp.  I,    II,  III:     Tammann,  ZS.  phys.  Ch. 
2940  kg  Druck,  100»     75,  733;  1910. 


Silber. 
Jodid.    AgJ. 


(Fortsetzung.) 


bei  kg 
Druck 

Uwp 

i:;^ii 

bei  kg 
Druck 

Uwp 

i:;tiii 

340 

700 

1641 

138,8» 
133,8» 
120,22» 

2956  2957 
3010  =  30 
Zwischen 

90» 
60» 

18» 

2237 
2948 

110,31» 
100,31» 

3026 
u.  2760 

Tammann, 

Wied.  Ann. 

Tammann, 

ZS.  phys. 

68,  645; 

1899. 

Ch.  76, 

733;  1910. 

dp 

Sm:  530» 


0,3 


—  o,oi95»/kg  Tanmiann,  a.  a.  O. 
1910. 
Carnelley  1876. 
Carnelley  1878. 
Steger,  a.  a.  O. 


„     527»  ±  0,3» 
„      526« 
Fluorid.    AgF. 

Sm :  435»  Moissan,  Bull.  soc.  chim.  (3)  6. 

Azid.    AgNs. 

Sm:  gegen  250»  Curtius,  Ber.  chem.  Ges. 

23,  3027;  1890. 
Sulfid.  AggS.  Silberglanz.  Enantiotrop-dimorph. 
Uwp:  170— 180»  (Hittorf)  L.  169. 

„      175°  Friedrich,  Leroux,  Metall. 

3,  361;  1906. 
Er:  845»  Pelabon,  C  r.  137,  920; 

1903. 

Friedrich,  Metall.  6,  23, 
50;  1908. 


„    812» +10» 

Selenid.    Ag^Se. 
Er:  ca.  840» 

„     880» 

Tellurid.    AgaTe. 
Sm  955» 


Friedrich,  Leroux,  Metall. 

o,  355;  1908. 
Pdabon,  a  r.  143,  294; 

1906. 

Pelabon,  ebenda. 


Nitrat.     AgNOs.     Enantiotrop-dimorph. 

a)  Rhombisch  unterhalb  159°    \ 

b)  Hexagonal-rhomboedrisch       ' 

Uwp:  159,2»— 159,7»  (opt.)     Schwarz  1892. 
„      159,8» (therm., dilat.)  Hissink,  ZS.  phys. 
Ch.  32, 563 ;  1900. 


„      159,6» 

Sm:  208,6» 
„  208,6» 
„      208,5» 

„      209» 


V,  Zawidzki,  ZS.  phys.  Ch. 

47,  721;  1903. 
Hissink,  a.  a.  O. 
V.  Zawidzki,  a.  a.  O. 
van  Eyk,  ZS.  phys.  Ch. 

61,  721;  1905. 
Ussow,   ZS.   anorg.  Ch. 

88,  419;  1904. 

Koppel. 


280 


67 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Silber.     ( Fortsetzung. ) 

Nitrit.     AgN02.     (Dimorph.?) 

Ray,  Ganguli,  Proc.  Chetn.  Soc.  21,  278;  1905. 
Divers,  „  „  „  21, 281;  1905. 
Chlorat.    AgClOs.     Dimorph-enantiotrop. 

a)  Tetragonal;  b)  Regulär.     L.  165.     Az.  42. 

Perchlorat.    AgClO*. 

Sm:  486»  Carnelley,  O'Shea  1884. 

Sulfat.  Ag2S04.     Dimorph-enantiotrop. 

Uwp:  412"             t      Nacken,  N.  Jahrb.  Min. 

Sm:  651"             '        Beil.  Bd.  24,  i;  1907. 

„  654"  ±  2«          Carnelley  1878. 

„  676"          Ramsay,  Eumorfopoulos  1896. 

Phosphat.    AgsPO*. 

Sm:  849*'  ungefähr  Carnelley  1878. 
Pyrophosphat.    Ag^PaO?- 

Sm:  5850  ±  2»  Carnelley  1878. 

Metaphosphat.    AgPOa« 

Sm:  482»  ±  40  Carnelley  1878. 

Silicium. 

Siliciumwasserstoff.    Si2He. 

Sm:  — 138"  -t  Moissan,    Smiles,    C.   r. 

Kp:  +52''  ^         134,  569;  1902. 

Chloride. 

SiCU. 

Sm:  —  890  Becker,  Meyer,   ZS.  an- 

mm  org.  Ch.  43,  251 ;  1905. 

Kp:  (756):  58«        Haagen  1867. 
„      (760):  56,5°     Becker,  Meyer,  a.  a.  O. 
„      (760):  56,81"   Regnault  1862. 
„      (760):  57,57'*  Thorpe  1876. 

Si2Cl6. 

Er:  — i"  Friedel,  Ladenburg  1880. 

(,  1    Gattermann,    Weinling, 

,.   '  n        ^n  Ber.   ehem.    Ges.   27, 

Kp:  145''— 146" 

^  ^^        ^  '       1945;  1894- 

„  1460— 1480  Troost,Hautefeuillei87i. 

„  144"— 1480  Friedel,  Ladenburg. 

SigClg. 

Sm :  —  67°  \    Besson,    Fournier,   C.  r. 

Kp:  215»— 218»  /       148,  839;  1909. 
„     210"— 215"      Gattermann,    Weinling, 
a.  a.  O. 
SiiClio-  Kp  (15):         Besson,    Fournier,   C.  r. 

149O— 151"  149,  34;  1909. 

Sil  icochlorof  orm.     SiHCU. 

Kp:  33°  Pape,    Lieb.    Ann.    222. 

„     34°  Besson,  C.  r.  112, 530;  1891. 

„     33"  Ruft,  Albert,  Ber.  ehem. 

Ges.  38,  63;  1905. 


}     Friedel  1868. 


Silicium.      (Fortsetzung.) 
Brotnide. 

SiBr*. 
Er:  +5°  Blix,    Ber.    ehem.    Ges. 

36,  4218;  1903. 
Kp:  153°  Thorpe,  Young,    Journ. 

mm  ehem.  Soc.  61, 576;  1887. 

„     (757,4):  150,80  Blix,  a.  a.  O. 
„      (762,5):i53,50  Pierre  1847/48. 
Si2Br6- 

Kp:  ca.  240"  Friedel,  Ladenburg  1880. 

Silieiumbromof  orm.     SiHBrs. 

Kp:  109 — iio"        Besson,  C.  r.  112,  530. 
Jodide. 
SiJ4. 
Sm:  120,5° 
Kp:  290° 

Si2J6'   Sm:  250°      Friedel,  Ladenburg  1880. 
Siliciumj  odof  orm.     SiHJa- 

Er:  80  Ruff,    Ber.    ehem.    Ges. 

41,  3738;  1908. 
Kp:  220O  Friedel  1868. 

,,      (760):  205°  (Dampf),  220O  (Flüssigkeit) 

Ruff,  a.  a.  O. 
„     (14):  1060         Ruff  a.  a.  O. 
Fluoride.    SiFi. 

Er:  — 102"  Olszewski,  Mon.  Chem.  5. 

Sm  (2  Atm):       — 770  1   Moissan,   C.   r.   139, 
Kp  (1801  mm):  —65"  j       711;  1905. 
Silicofluorof orm  SiHFs. 

,',  \  ,        1  Ruff,  Albert,  Ber.  ehem. 

Chloridbromide. 

SiClsBr.     Kp:  So»       Friedel,  Ladenburg  1868; 
Besson,  C.r.ll2, 788:1891. 
SiClaBra-      „  103"— 105"     Ebenda. 
SiClBrg.     Sm:  —39°        \ 

Kp:  126-128"     J        " 
Chloridjodide 

SiCl,J.      Kp:  1130—114°  j 

SiCl2J2-      „    172"  (Besson,    C.  r.    112, 

SiClJs.      Sm:  +  20  |    611,  1314;  1891. 

Kp:  2340—237») 
Brotnidjodide 

SiBrriJ  .  Sm:  +  14"    Besson,  C.  r.  112,  1447; 
1891. 

Kp:  200O        Friedel  1869 

„  :  192O       Besson,  a.  a.  O. 
SiBr2J2.  Sm:  38"  j 

Kp:  230-231» I   Ebenda. 
SiBrJa.    Sm:  53" 

Kp:2550 


Koppel. 


67y 


231 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Silicium.      (Fortsetzung.) 

Dioxyd.     SiOa.    Polymorph. 

a)  Hexagonal-trapezoedrisch-tetartoedr.  a-Quarz 

b)  „  „  -hemiedr.     ;3- Quarz 
Uwp  a  ;^  b :  575°    Le  Chatelier  u.  viele  and. 


c)  Rhombisch  (pseudohexagonal) 

d)  Hexagonal 

Uwp  c'^d: 


e)  Tetragonal 

f)  Regulär. 

Uwp  e 
..    e 


a-Tridymit 

.5-Tridymit 

130O    Mallard,  Bull.  Soc.  Min. 

18,  169;  1890. 
120°    Wright,  s.  unten. 
a-Cristobalit 
/3-Cristobalit 
f:  175"     Mallard,  a.  a.  O. 
f:  2250     Wright 

träge 

;?- Quarz  ^/?-Cristobalit:  ca.  800" 
Sm  V.  /?-Cristobalit :  ca.  1600"  Az.  40 

Wright,  Larsen,  ZS.  anorg.  Ch.  68,  338;  1910. 
Wright,  ZS.  anorg.  Ch.  68,  396;  1910. 
Wright,  ZS.  anorg.  Ch.  71,  46;  191 1. 
Day,  Shepherd,  White,  .Wright,  Tschermaks 
Mitt.  26,  169;  1907.     Day,  Sosman,  ZS. 
1911. 


SiClsSH. 

Friedel,  Ladenburg  1868. 


anorg.  Ch.  72, 

Trichlorhydrosulfid. 

Kp:  96" 

Sulfochlorld.    SiSClo. 

Sm:  75"  "iBlix,    Wirbelauer,    Ber. 

'Kp    (22,5  mm) :  92"/  ehem.  Ges.36, 4220 ;  1903. 

Sulfobromid.    SiSBrj. 

Sm :  93"  \  Blix,    Ber.    ehem.    Ges. 

: 150«} 


Kp    (18,3  mm) 


36,  4218;  1903. 


Stickstoff. 

Luft.     Flüssig:  Vgl.  Tab.  63,  S.  156. 

Kp  (760):  —192,2»    Wroblewski,  C.r.98,982, 

1884.  1884. 

„   (760):  — 191,4°    Olszewski,  C.  r.  99,913; 

,,   (760):  — 190"       Dewar,  Chem.  News  69, 

38;  1894. 
Abhängigkeit  des  Kp  von  der  Zusammensetzung 
vgl.  Baly,  Phil.  Mag.  (5)  49,  517;  1900. 

Ammoniak.    N  H3. 


Sm: 


-75" 


Faraday  1845. 
"     —  75>5°  Ladenburg,  Krügel  1900. 

"      ~77>7°  Brill,Ann.  Phys.(4)21,  i7o;i9o6. 
Kp:    —33,1°      v       „         „       »    „     »       .. 
„    (760):  — 33,46^   Gibbs,Joum.Amer.chem. 

Soc.  27,  851;  1905. 

„    (760):  —33,5"     Perman,    Davies,   Proc. 

Roy.  Soc.  78,  A,  28 ;  1906. 

Kpp   unter   verschiedenen    Drucken   s.    Tab. 

Sättigungsdrucke  und  Perman,  Davies,  a.  a.  O. 


Stickstoff.      ( Fortsetzung. ) 

Ammoniakhydrate. 

NH3.  H20=  NH4OH. 

-79''  Rupert, 


Sm: 


—77^ 


2NH3. 
Sm: 


H2O 
—79^ 
„      —78» 
Ammoniumsalze. 
Chlorid.    N  H4CI. 
•  Uwp:  159" 


Joum.     Amer. 
chem.   Soc.  31,   866; 
1909;  32,  748;  1910. 
Smits,   Postma,  ZS.  an- 
org. Ch.  71,250;  191 1. 

(NH4)-,0. 

Rupert,  a.  a.  O. 
Smits,  Postma,  a.  a.  O. 

Dimorph-enantiotrop. 

Wallace,  Zbl.  Min.  Geol. 
1910,  33. 
Dimorph-enantiotrop. 
Wallace,  a.  a.  O. 


Bromid.    NH^Br. 

Uwp:  109** 

Azid.    NH4N3. 

Sm:  160"    Curtius,  Rissom,  J.  pr.  Ch.  (2)  58. 

Ammonnitrat.    NH4.NO3.    Pentamorph. 


Krystallform 
U.Art  der  Um- 
wandlung*) 

Um- 
wandlungs- 
temperatur 

Be- 
obachtungs- 
methode 

Beobachter 

Tetragonal 

i 
a-Rhombisch 

[rhomb.' 
pseudo- 
hexagonal] 

-16° 

Opt. 
Therm. 

Lehmann  153 
Behn,  Proc.  Roy. 
Soc.  80,  A,  444; 
1908 

«-Rhombisch 

[rhomb.- 

pseudo- 

hexagonal] 

f}-Rhombisch 
fMonoklin- 

pseudo- 
tetragonal] 

36° 

35° 

32,4° 
32,3° 

35.0' 
35,0" 

Opt. 

Therm. 
Dilat. 

Opt. 
Lösl. 

Therm. 

Lehmann 
^Bellati,  Roma- 
[  nese,  Atti  Ist. 
Ven.      (6)      4, 
J   1395;  1885/86 
\  Schwarz,  Gott. 
/Preisschr.  1892 
Müller,  ZS. 
phys.  Ch.  31, 
354;  1899 
Boks,  Amst. 
Di  SS.  1902 
V.  Zawidzki, 
ZS.phys.Ch. 
47,  721;  1903 

jS-Rhombisch 

[Monokl.- 

pseudo- 

tetragonal] 

Hexagonal- 

rhomboe- 

drisch 

[Tetragonal] 

87° 
82,5-86» 

81» 
83,5-86,5« 
82,8» 
83° 
86,6« 
85,5° 

85,4° 

Opt. 

Therm. 

Dilat. 

Iherm. 

Opt. 

Lösl. 

Therm. 

Opt. 

Dilat. 

Therm. 

Lehmann 
\  Bellati-Roma- 
1       nese 

}  Schwarz 

\  Boks 
V.  Zawidzki 

Hexagonal- 

rhomboe- 

drisch 

[Tetragonal] 

Regulär- 
kubisch 

127» 

124-125« 

124» 

123,5-125,5« 

185,6« 

132,6« 

126,2« 

124,0  —  125,6« 

125,0« 

Opt. 
Therm. 

Dilat. 
Therm. 

Opt. 
Therm. 

Opt. 

Dilat. 
Therm. 

Lebmann 
\  Bellati  -  Roma- 
/     nese 

>  Schwarz 

1  Boks 
V.  Zawidzki 

>)  Der  üblichen  Auffassung  der  Krystallformen 
(s.  Gossner,  ZS.  Kryst.  38,  iio;  1904)  ist  in  eckigen 
Klammern  die  Bezeichnung  von  Walleraut  (Crystallo- 
graphie,  Paris,  Beranger  1909,  S.  252,  418)  hinzugefügt. 

Koppel. 


232 


67: 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Stickstoff.      ( Fortsetzung. ) 
Ammoniumsalze.    NH4NO3. 

Die  Änderung  der  drei  Umwandlungspunkte  mit 
dem  Druck  ist  bestimmt  von  Lu-fsana,  Cim.  (4 '  I  und 
Tammann,  Wied.  Ann.  68,  641.  Bei  64,16°  und  930  kg 
Druck  sind  nebeneinander  stabil  1.  die  a-rhombische, 
a.  die  ^-rhombische  und  3.  die  hexagonale  Modifikation. 

Sm:  165  —  166«  Pickering  1878. 

„     165"  Retgers  1894. 

„     168"  V.  Zawidzki,  a.  a.  O. 

„     165,2"  Boks,  a.  a.  O. 

Binitrat.     NH4.H(N03)2  (labil). 

Er:  12'*     Groschuff,  ZS.  anorg. Ch.40,  i;i904. 

Trinitrat.    NH4.H2(N03)3. 

Er:  29 — 30°  Groschuff,  a.  a.  O. 

Hyponitrit.     NH4.0N:N0H. 

Sm:  64-65"  Hantzsch, Kaufmann,  Lieb. 

Ann.  292,  328;  1896. 

Sulfat.     (NH4)2S04. 

Sm:  140°  Marchand,  Pogg. 42 51837. 

Selenat.    (NH4)2Se04.    Dimorph. 

a)  Rhombisch;  b)  Monoklin     Az.  43. 
Hydrocarbonat.     NH4HCO8.    Dimorph. 

a)  Rhombisch;  b)  Monoklin     Az.  46. 
Phosphit.     NH4H2PO3. 

Sm:  gegen  123"  Amat,  C.  r.  105;   1887. 

Hypophosphit.    NH4H2PO2. 

Sm:  100°  Wurtz,  Ann. chim. phys.  (3)7. 

Subphosphat.    (NH4)2H2P206. 

Sm:  170"  Sabanejeff,    ZS.    anorg. 

Gh.  17,  480;  1898. 
Trichromat.    ( N  H4)2Cr30io.     Dimorph. 

a)  Rhombisch;  b)   Hexagonal.     Az.  43. 
Tetrachromat.    ( N  H4)2Cr40,3. 

Sm:  170°  Krüss,  Jäger,  Ber.  ehem. 

Ges.  1889. 
Rhodanid.    NH4CNS. 

Sm :  149,5"       Wassiljew,  Gh.  Zbl.  1910,  II,  56. 
Hydrazin  und  seine  Salze. 
Hydrazin,  Diamid.    N2H4. 

Sm:  +  1,4" 

Kp  (71):  56» 

„    (761):  113,5» 

„    (1490):  134,6" 
Hydrazinhydrat.    N2H4  +  H2O. 

Kp  (739,5):  118,5"      Curtius,  Schulz,  Journ. 
prakt.  Gh.  (2)  42,  521. 

„     (26):  47"  Lobry  de  Bruyn,  a.  a.  O. 

Hydrazinmonochlorid.    N2H4.  HGl. 

Sm:  89"  Gurtius,Jay,Journ.prakt. 

Gh.  (2)  39,  27;  1889. 
Hydrazindichlorid.    N«  H4 . 2  HGl. 

Sm:  198"  Gurtius,  Jay.  a.  a.  O. 

Hydrazinazid.    N2H4.HN3. 

Sm :  65"  Gurtius,  Rissom,  Journ.  prakt. 

Gh.  (2)  68,  261;  1898. 


Lobry   de   Bruyn,    Ber. 
ehem.  Ges.28, 3085 ;  1895. 


Hydrazinbinitrat. 

Sm:  103 — 104" 

Hydrazinsulfat. 

Sm:  254" 

Hydrazinphosphat. 

Sm:  82" 


Stickstoff.     (Fortsetzung.) 

Hydrazinchlorat.    N2H4.HGIO3. 

Sm:  ca.  80"  Salvadori,    Gazz.   chim. 

37,  II,  32;  1907. 
Hydrazinperchlorat.    N2H4.HGIO4. 

Sm:  131 — 132"  Salvadori,  a.  a.  O. 

Hydrazinnitrat.     N2H4.HNO3. 

Sm:  ca.  69"  Sabanejeff,  Dengin,  ZS. 

anorg.Ch.  20, 21 ;  1899. 

N2H4(HN03)2. 

Sabanejeff,  Dengin,  a.  a.O. 

N2H4.H2SO4. 

Gurtius,  Jay,  a.  a.  O. 

N2H4.  H3PO4. 

Sabanejeff,    ZS.    anorg. 
Gh.  17,  480;  1898. 

Hydrazinphosphit  (saures).  N2H4(H3P03)2. 
Sm:  82"  Sabanejeff,  a.  a.  O. 

Hydrazinsubphosphat  (saures).  N2H4.  H4P206. 

Sm:  152"  Sabanejeff,  a.  a.  O. 

Stickstoffwasserstoff  säure.     HN3. 

Sm:  — 80"  1  Dennis, Isham,  Ber. ehem. 

Kp:    +37"  j     Ges.  40,  458;  1907. 

Kp:  +  37"  Gurtius,      Radenhausen, 

Jour.  prakt.  Gh.  (2)43. 
Hydroxylamin.    N  H3O. 

Sm:  33,05"  Lobry    de  Bruyn,    Rec. 

P.-B.  11,  23;  1892. 
»     32 — 34"  Brühl,   Ber.  ehem.  Ges. 

26,  251 i;  1893. 
Kp    (22):  58"  Lobry  de  Bruyn,  a.  a.O. 

„     (22):  56—57"       Brühl,  a.  a.  O. 
„      (60):  70"       -        Lobry   de   Bruyn,    Rec. 
P.-B.   10,    loo;   1891. 

Hydroxylaminchlorid.    NHsO-  HGl. 

Sm:  151"        Lossen,  Lieb.  Ann.  Suppl.6;  1868. 
Hydroxylaminsulfat.    (NH30)2H2S04. 


Sm:  170" 
Stickoxydul. 


Lossen,  a.  a.  O. 


N2O. 


Sm:  — 102,4°  (Hj-Therm.) 
Kp  (760):  -89,8"      „ 


Ramsay,  Shields, 

Journ.chem.Soc. 

"       J  63,    833;    1893. 

Grunmach,  Berl.  Sitzber. 

1904,  1198. 


„     (741):  -89,4° 
(Pentantherm.) 

Stickoxyd.    NO. 

Er  (138  mm):  — 167"  Olszewski,  C.  r.  100,  940; 

1885. 
Sm:  — 150,0"  Ladenburg,  Krügel  1899. 

„     — 160,6  1  Adwentowski ,     Krak. 

Kp  (760):  —150,2"    j       Anz.  1909,  742. 
„    (760):  — 153"      Olszewski,  a.  a.  O. 
„    (757,2):  —  142,8"  Ladenburg,  Krügel  190^. 
Salpetrigsäure-Anhydrid.    N2O3. 

Er:  -  103"  (Th:  v.  Wittorff,   ZS.  anorg. 

Gu/Konst.)  Gh.  41,  85;  1904. 

Kp:  unter  o",  vielleicht 

unter  —  10"        Hasenbach  1871. 
.,      +3,5"  Geuther,  Lieb.  Ann.  245. 

Koppel. 


67 


aa 


233 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Stickstoff.      (Fortsetzung.) 
Stickstofftetroxyd.    NjO*.     Flüssig. 

Er:  —  io,i*  Ramsay,  ZS. phys.  Ch.  6. 

_ioO  V.  Wittorff,  a.  a.  O. 

„    —  10,95"  Bruni  u.  Berti,  Rend.  Line. 

(5)  9,  I,  321;  1900. 
„     — 9,6"  Guye,    Druginin,     Joum. 

chim.  phys.  8,  473;  1910- 
Kp:  22"  Peligot,    Gm.   Kr.  Hdb. 

,,     (760):  21,6»        Thorpe  1880. 
,,     26"  Geuther,  Lieb.  Ann.  245. 

„     26"  Bruni,  Berti,  a.  a.  O. 

„     22"  Guye,  Druginin,  a.  a.  O. 

Pentoxyd,  Salpetersäure-Anhydrid.     N2O5. 
Sm:  29—30"  Deville  1849. 

„     30"  ungefähr       R.  Weber  1872. 
Kp:  45—50"  Deville  1849. 

Salpetersäure.    HNO3. 

Sm:  —  42"  Erdmann,  ZS.  anorg.  Ch. 

32,  431;  1902. 
Er:  —41,3"  Küster,    Kremann,    ZS. 

anorg.  Ch.  41,  i ;  1904. 
Kp :  86"  Mitscherlich,  Pogg.  18, 1830. 

„     {24  nun):  21,5"      Erdmann,  a.  a.  O. 
Bei   735  mm  destilliert   wässerige    Säure  mit 
68  Proz.  HNO3.     Kp:  120,5"  Roscoe  1860. 

Sal  petersäure-Hy  drate. 

HNO3 •  HiO •  Er:  —38,0"  1    Küster,   Kremann, 
HN03-3H20  „    — i8,5»j       a.  a.  O. 
Nitramid.    NO»-NH,. 
Sm:  72"  Thiele,    Lachmann,    Ber. 

ehem.  Ges.  27, 1909;  1894. 

Nitrosylchlorid.    NOCl. 
Sm:  — 65"  van  Heteren,  ZS.  anorg. 

Ch.  22,  277;  1900. 
„     —60  bis  — 6i"     Francesconi,  Bresciani, 
Rend.  Line  (5)  12,  II,  75;  1903- 
Tilden  1874. 


Kp:  -8" 
»  -5" 
„      +2" 

„      (751): 


-5,6" 


Girard,  Pabst  1878. 
Geuther,  Lieb.  Ann.  245. 
Francesconi ,    Bresciani, 
a.  a.  O. 


Nitrylchlorid.    NO2CI 
Er:  unter  — 30" 
Kp:  5» 

Nitrosylbromid. 

Kp:  —2" 


Odet,  Vignon  1870. 
Odet,  Vignon  1870. 

NOBr. 

Landolt  1860. 


Nitrosylfluorid.    NO  F. 
Sm:  -134"      \   Ruff,  Stäuber,  ZS.  anorg.  Ch. 
Kp:   -56"        j  47,  190;  1905- 


Stickstoff.      ( Fortsetzung. ) 
Nitrylflnorid.    NO2F. 

Sm:  —139"      1  Moissan,  Lebeau,  C  r.  140, 
Kp:  —63,5"      j  162 1;  1905. 

Schwefelstickstoff.    -N'iS*. 

Sm:  178"  Schenk,  Lieb.  Ann.  290, 

179;  1896. 
„     178—179"  Andreocci,  J.  B.  1896. 

Stickstoffpentasalfid.    N.Ss- 

Sm:  -fiobis— Ti"    Muthmann,  Clever,   ZS. 
anorg.  Ch.  13, 206;  1896. 

Strontium. 
Chlorid.     SrCU.    Wasserfrei. 


Sm:  853,75" 
Er:  873«  (Th) 

„     871,0«  (Th) 
„     872« 


McCrae  1895. 

Arndt,  ZS.  Elch.  12,  337; 

1906. 
Plato  1907. 

Sandonini,    Rend.   Line 
[5]  20.  I,  457;   191 1. 
Bromid.    SrBr,. 

Sm:  630"  Camelley  1878. 

Jodid.    SrJ«. 

Sm:  507" ±5,5"         Camelley  1878. 
Fluorid.    SrFj. 

Sm:  902"  ungefähr     Camelley  1878. 
Nitrat.    SrCNOs)^. 

Sm:  645»  =  0,3"         Camelley  1878. 
Chlorat.    Sr(C103)2.     Polymorph, 
a)  Rhombisch,  b)  Monoklin    \  Potilitzin,  ZS. 


d)  Rhombisch  jKryst  20,  183; 
1892. 
SrSiOs. 

Stein  1907- 
Wallace  1909- 
SrjSiO«. 

Stein  1907- 


c)  ? 

Metasilicat. 

Er:  1287" 
„     1529° 
Orthosilicat. 

Sm:  1593" 
Borate. 

Sr0.2B,03.  Sm:    930°  \  Guertler, ZS. anorg. 
SrO.B,03.     „     iioo«     Ch.  40,337;  1904. 
2SrO.B203.     „ca.ii3o"i 

Tantal. 
Peotachlorid.    TaCU- 

Sm:  211,3"  \  Deville,  Troost,  C  r.  64; 

Kp:  (753):  241,6"    /  1867. 

Pentabromid.    TaBrs. 

Sm:  ca-  240"  WanHaagen,Joum.Amer. 

Kp:  ca.  320"  jchem.Soc.82,  729;i9io. 

Pentaflnorid.    TaFs- 

Sm:  96,8''  (korr.)  |Ruff,    Schiller,    ZS. 

Kp  (760):  229,2»— 229,5*1    anorg.     Ch.     72, 
(korr.)  J     529;  1911. 

Koppel. 


234 


67bb 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Tellur. 
Tellurwasserstoff.     HoTe. 

Sm:  — 54<'  Ernyei,  ZS.  anorg.  Ch.  25, 

313;  1900. 
„     — 48"  \       de  Forcrand,  Fonzes- 

Kp    (760) :  o"     /  Diacon,  C.  r.  134, 1209 ;  1902. 
Dichlorid.    TeCla. 

Sm:  2090^5"  Carnelley,  C.  W.  1880. 

„      175°  Michaelis,     Ber.    ehem. 

Ges.  20,  2488;  1887. 
Kp:  327«  Carnelley,  C.  W.  1879. 

„      324**  Michaelis,  a.  a.  O. 

Tetrachlorid.    TeCU. 
Sm:  2240  Carnelley,  C.  W.  1880. 

„     214°  Michaelis,  a.  a.  O. 

Kp:  414»  Carnelley,  C.  W.  1879. 

Dibromid.    TeBr^. 

Sm:  280"  ungefähr     Carnelley,  C.  W.  1880. 
Kp:  339"  Carnelley,  C.  W.  1879. 

Tetrabromid.    TeBr«. 

Sm:  3800^6"  Carnelley,  C.  W.  1880. 

Kp:  414— 4270  Carnelley,  C.  W.  1879. 

Hexafluorid.    TeF«. 

Kp  (760) — 35,5"        Prideaux,   Journ.  ehem. 
Soc.  89,  316;  1906. 
Dioxyd.    TeO-..     Dimorph. 

a)  Tetragonal  1 

b)  Rhombisch;  Tellurit      / 
Tellursäure.    HeTeOe-    Dimorph. 

a)  Regulär  1  Gossner,    ZS.   Kryst. 


39- 


b)  Monoklin-prismat. 


38,  498;  1904. 


Terbium. 
Chlorid.    TeCls- 
Sm:  588« 


Bourion,  Ann.  chim.  phys. 
(8)  20,  547;  1910. 


Thallium. 
Chlorür.    TlCl. 

Bei  394"  tritt  kry stallin- flüssige  Form  auf,  die 

bei  407O  schmilzt.   Stoltzenberg,  Huth,  ZS.  phys. 

Ch.  71,  641;  1910. 

Er    426"  Mönkemeyer,  ZS.  Kryst. 

46,  609;  1908. 

„     415°  ih  2,5"         Carnelley  1876. 

Sm :  434"  ■±^  3"  Carnelley  1876. 

„     4270^4«  Carnelley  1878. 

„    429"  Sandonini,    Rend.    Line. 

[5]  20,  I,  457;   1911. 

Kp:  Dampf  708O-719OI 

er--    ■  ,  „>  Carnelley,  C.W.  1878. 

„    Flussigk.719 — 731°  j 

Chlorid.    TICI3.    Wasserfrei. 

Sm :  ca.  25«        Thomas,  C.  r.  186, 1051 ;  1903. 


Thallium.      (Fortsetzung.) 
Bromür.    TlBr. 

Bei   387«  tritt   eine    krystallin-flüssige    Form 
auf,  die  bei  441°  schmilzt,   Stoltzenberg,   Huth, 

a.  a.  O. 
Er:  450"  Mönkemeyer,  a.  a.  O. 

Sm:  463'» 2t 2"  Carnelley  1876. 

„     4580  4.  20  Carnelley  1878. 

Jodür.     TU.     Dimorph-enantiotrop. 
a)  Gelb;  b)  Rot 

Uwp  a:^b:  1680       Gemez,  C.  r.  138,  1695; 

1904. 
„     174,5"  (opt.)       Mönkemeyer,  a.  a.  O. 
Bei  165"  geht  festes  (rhomb.)  TU  in  eine  regu- 
läre flüssig-kryst.-Form  über,    die  bei  422" 
schmilzt.     Stoltzenberg,  Huth,  a.  a.  O. 
Er:  431°  Mönkemeyer,  a.  a.  O. 

„    422"  van    Eyk,   Akad.    Wet. 

Amst.  2,  98;  1901. 
Sm:  446»  +  lO  Carnelley  1876. 

„     439°  +  1,5"         Carnelley  1878. 
Kp:  Dampf 800— 806» Carnelley,  C.  W.  1878, 
„  Flüssigk.806—8140  Carnelley,  C.  W.  1878. 
Azid.    TIN3. 

Sm:  334"  Dennis,  Doan,  Gill,    Journ. 

Amer.  Soc.  18,  972;  1897. 
Oxyd.    TlaOs. 

Sm:  759"  Carnelley,  O'Shea,  1884. 

Sulfide.  TI2S.  Er: 44801  Pölabon,  C.  r.  146,  118; 

TI2S5.  „    125°  j     1907. 
Selenide.  ThSt .  TlaSeg.  Er:  338° )  Pelabon, 
Tl2Se5         „     195°/  a.  a.  O. 
Telluride.  T^Te.  Er:  412«      \ 

TbTea.  „   4420(p)|P61abon,  a.a.O. 

Nitrat.     TINO3.    Trimorph-enantiotrop. 

a)  Rhombisch;  b)  Rhomboedrisch;  c)  Regulär. 
Uwp  a^b:  72,8»  (dilat.)  1  vanEyk,ZS.phys. 
„     b:;tc:  142,50    „        jCh.  61,  721;  1905. 
Sm:  2050  Retgers  1894. 

„     205-206,10         van  Eyk,  ZS.  phys.  Ch. 
30,  430;  1899. 
Thallo-Thalliaitrat.    2TI NO3 .  Tl(  NOaJs. 
Sm:  150O  Wells,    Beardsley,     Amer. 

ehem.  Jour.  26, 275;  1901, 
Perchlorat.    TlClOi. 

Sm:  501°  Carnelley,  O'Shea  1884. 

Sulfat.    TI2SO4. 
Sm:  632  ±  2«  Carnelley  1878. 

Hydrosulfat.    TIHSO4. 

Sm:  115 — 120"  Stortenbeker,  Ree.  P.-B. 

21,  87;  1902. 
Carbonat.    TI2CO3. 

Sm:  273O  (Kalorim.)  Carnelley  1878. 

„     2720(Qeks.-Th.)  Carnelley  1878. 

Koppel. 


67  cc 


235 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Thorium. 
Chlorid.    ThCU. 

Sm:  820» 

Titan. 
Tetrafluorid.    TiF«. 

Kp:    2S4" 

Tetrachlorid.    TiCl, 
Sm:  -25» 


Moissan,  Martinon,  C.  r. 
140,  1510;  1905. 


Ruff,  Plato,   Ber.  ehem. 
Ges.  37,  673;  1904. 


Haase,   Ber.  ehem.  Ges. 
26,  1053;  1893. 

Kp    (763):  135"  Dumas  1827. 

..     (762):  136"  Pierre  1847/48. 

(760):  136,41»  Thorpe  1876. 

..     136»  Ruff,  Plato,  a.  a.  O. 
Tetrabromid.    TiBr*. 

Sm:  39"  Duppa  1856. 

Kp:  230"  Duppa  1856. 

230**  Ruff,  Ipsen,  Ber.  ehem. 
Ges.  36,  1780;   1903. 

Tetrajodid.    TiJ^. 

Sm:  150"  Hautefeuille  1867. 

Er:  unter  100°  Hautefeuille  1867. 

Kp:  etwas  über  360"  Hautefeuille  1867. 
Dioxyd.     TiOs.     Trimorph.     Az.  41. 

a)  Tetragonal:  Rutil;  b)  Tetragonal:  Anatas; 

c)  Rhombisch:  Brookit. 

Sm:  1560»  Cussak,   N.  Jahrb.  Min. 

1899,  I.  ~~ 

Uran. 
Üran-Natriumchlorid.     UCU-aNaCl. 

Sm:  390**  Moissan, Ann. chim. phys. 

(7)  9;  1896. 
Tetrajodid.    UJ«- 

Sm:  ca.  500"     Guichard,  G  r.  145,  921;  1907. 
Hexaf  luorid.    U  Fe. 

Sm:  69,5»  i  Ruff,  Heinzelmann,  ZS. 

Kp:  560  /  anorg.  Ch.  72,  63;  19". 

Uranylnitrat.     UrOj(N03>2  +  6  H,0. 

Sm:  59,5"  Ordway  1859. 

Vanadium. 
Tetrachlorid.    VCU- 

Kp  (760):  154«  Roseoe,  Lieb.  Ann.  Suppl. 

mm  7;  1870. 

„    (768):  153,7»        Ruff,  Lickfett, Ber.  ehem. 
Ges.   44,    506;    1911- 
Oxychlorid.    VOCU. 

Kp:  127,0»  Schafarik    1859.    J.    pr. 

Ch.  76. 
„    (767):  126,7»        Roseoe  1868. 
(760):  127,19»      Thorpe  1876. 
..    (723):  124,4»        Prandtl,  Bleyer,  ZS.  an- 
org. Ch.  60, 156;  1910. 
Pentaf  luorid.    VFä, 

Kp(758mm):  iii,2»(korr.)  Ruff,  Lickfett  a.a.O. 


(Fortsetzung.) 

Camelley  1878. 
Camelley  1878. 

Sm:  562» ±5,5" 

„  866»  ungefähr 

„  6540  +  2,5» 

„  403-565»  (??) 

„  383  ±  4" 

„  424»  ±  I» 

„  566»  ±  I» 

„     454" -3" 
„     863»  ungefähr 
„     637«  i  I« 


Vanadium. 
Pentoxyd.    VsOs- 
Sm:  658» ±0,5» 

Vaoadiosanre  Salze. 

NaVOg. 

NasVO*. 

NaiVäO,. 

AgsVOi. 

Ag«V,OT. 

TIVO3. 

TUVO4. 

TI4V2O7. 

BagVjOr- 

CaCVOak.    VsOä. 

Pb(V03)i!.  „     849»  ungefähr 

Wasserstoff. 

Eis.     H2O.     Polymorph. 

a)  Hexagonal  (Eis  I,  bis  2200  kg  Druck  abs. 
stabil) 

b)  Eis  II  (weniger  stabil 

als  c)  Tammann,ZS.phys. 

c)  Eis  III  (stabil   bei         Ch.  72,609;  1910; 
hohem  Druck)  [daselbst  die  ältere 

d)  Eis  IV  (weniger  stabil  Literatur, 
als  a) 

e)  Regulär.       Barendrecht,  ZS.  phys.  Ch.  20, 

240;  1896. 

f)  Tetragonal.    Nordenskiöld,  Pogg.  Ann.  114, 

115;  1861. 
Ob  e  oder  f  mit  Eis  IV  identisch  ist,   bleibt 

bisher  fraglich. 
Tripelpunkt:   Eis  I,   Eis   II,  Wasser:  —22,4» 

unter  2230  kg. 
Tripelpunkt:    Eis  I,   Eis   III,   Wasser:  — 22» 

bei  2200  kg. 
Tripelpunkt:  Eis  1,  Eis  II,  Eis  III:  —37»  bei 

2240  kg. 
UwT?:  Eis  liilEis  II  unter  1880  kg:  —80» 

„      Eis  II5  Eis  III  unter  2220  kg:  —80» 
Tammann,  Ann.  Phys.  (4)  2,  6;  1900. 
Sm:  0,0..»  (Basis  der  Temp.-Skala). 
Sm.  des  Eises  I  unter  verschiedenen  Drucken: 

(Gleich^ewichtsdrucke  u.  -temperaturen) 


Druck 

Druck 

Sm 

in  kg 

m  kg 

336 

-  2,5» 

675 

—  5,53' 

615 

-  5,0» 

859 

-  7,46« 

890 

-7,5» 

1099 

—  9,75» 

"55 

—10,0» 

II41 

—  10,42» 

1410 

-12,5« 

1353 

—12,74» 

1625 

—15,0" 
-  170» 

1597 

-15,66» 

1835 

2042 

—20,0» 

2400 

-25,6«!   in- 
— 27»    /subil 

2200 

—  22,1» 

2585 

Tammann, 

Ann.  Phys. 

Tammann 

,ZS.phys.Ch. 

(4)  2, 

6;  1900. 

72,  6. 

09;  1910. 

Sm  V.  Eis  III   unter  3605  kg:  —17,3' 
Koppel. 


236 


67dd 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Wasserstoff.     (Fortsetzung.) 
Wasser.     Kp  siehe  Tab.  Sättigungsdrucke. 
Wasserstoffperoxyd.     H2O2. 

Sm:  —1^  Staedel,  ZS.  angew.  Ch. 

16,  642;  1902. 

mm                 I  mm 

Kp  (21):  62,8«  I  Kp  (35):  .74,7° 

„    (26):  68,7»  I  „  (36):  75,7" 

„    (28):  69,7°  „  (38):  76,7^* 

»    (29):  70,7°  1  „  (44):  79,2° 

„  (33):  73,7"  :    ,.  (47):  80,2« 
Persulfide. 

H2S2.  Kp  (760):  74 -75"  Bloch,  Höhn,  Ber.  ehem. 
Ges.  41,   1975;    1908. 


Brühl,  Ber. 

ehem.  Ges. 

28,   2855; 

1895. 


H2S3.  Er:  -53° 

Wismut. 
Monochlorid.     BiCl. 
Sm:  320" 

Trichlorid.     BiCU. 
Sm:  232,5° 
Er:  224° 
Kp:  435—441° 


447" 


BiCU- 


BiBr. 


Bloch,  Höhn,  Ber.  ehem. 
Ges.  41,   1971;   1908. 


Eggink,    ZS.    phys.   Ch. 
64,  491;  1908. 

Eggink,  a.  a.  O. 
Herrmann  1911. 
V.  Meyer,  Lieb.  Ann.  264, 
122;  1891. 

Frey  er,  Meyer,  ZS.  anorg. 
Ch.  2,  i;  1892. 

Eggink,  a.  a.  O. 

Eggink,  a.  a.  O. 


Tetrachlorid. 

Sm:  225° 
Monobromid. 

Sm:  2870 
Tribromid.    BiBrg. 

Sm:  210 — 215°  Muir  1876. 

„     217,50  Eggink,  a.  a.  O. 

Er:  219°  Herrmann  1911. 

Kp:  4530(Luft-Therm.)  V. Meyer,  Lieb.  Ann. 264, 
Trijodid.    BiJa.  122;  1891, 

Sm:  unter  439°  Carnelley,  C.  W.  1880. 

Oxyd.     Bi203.     Polymorph. 
Mod.  I,  Sm:  820°.  Existiert  zwischen  dem  Sm. 

und  dem  Uwp  in  Mod.  II:  704°. 
Mod.  1 1  (braun,  d  =  8,20)  bis  zur  gewöhnlichen 

Temp.  stabil. 
Mod.  III  (hellgelbe Krystalle)  Sm:  860».  Stabiler 
als  Mod.  IL  Guertler,  ZS.  anorg.  Ch. 

37,  222;  1903. 
Sulfid.    Bis '). 

Er:  6850  Pdlabon,  C.  r.  137,  920;  1903. 

Selenide. 

BiSe.    Er:  625°       \   Pelabon,    Journ.    chim. 


BijSes.  Er:  717» 


phys.  2,  321;  1904. 


')  Existenz  nicht  erwiesen,  Aten,  ZS.  phys. 
Ch.  47,  386;  1904. 


Wismut.    (Fortsetzung 

Tellurid.     Bi.Tea. 
Er:  573° 


Wolfram. 
Pentachlorid.    WCI 

Sm:  248° 
Er:  242° 
Kp:    275,6° 

Hexachlorid.    WCl,,. 
Sm:  218° 
„     275° 
Er:    270° 
Kp  (759,5 
Oxytetrachlorid. 
Sm:  210,4° 
„      208—210° 
M     211° 


Mönkemeyer,  ZS.  anorg. 
Ch.  46,  418;  1905. 


\  Roscoe,  Lieb.  Ann.  162, 
I      349;  1872. 


Riche  1856. 


206,7° 

:0 


Roscoe  a.  a.  O. 

346,7°  ^ 
WOCI4. 

Roscoe  a.  a.  O. 
Schiff,  Piutti  1879. 
Matignon,  Bourion,  C.  r. 
138,  760;  1904. 

/  Roscoe  a.  a.  O. 

3  WBr«. 

Defacqz,  C.  r.  129;  1899. 
WBr.. 


WCI« 


Er: 

Kp:    227,5" 
Chlorobromid. 

Sm:  232° 
Pentabromid. 

Sm:  276°  \ 

Er:  273°  \  Roscoe  a.  a.  O. 

Kp:  333°  ^ 

Oxytetrabromid.    WOBr*. 

Sm:  277°  \ 

Kp:  327«  '  ^^^^^^  ^-  ^-  ^• 

Hexafluorid.    WF«. 

Sm:  +2,5°  \  Ruff,  Eisner,  Heller,  ZS. 

Kp  (760):  19,5°       ^  anorg.  Ch.  52,  256;  1907. 
Oxytetrafluorid.    WOF4 

Sm:  110°  1     Ruff,  Eisner,   Heller, 

Kp:  185°— 190°  1        a.  a.  O. 

Yttrium. 

Ytterbium. 

Zink. 
Chlorid.    ZnCl2.     Wasserfrei. 

Sm:  365°  Grünauer,  ZS.  anorg.  Ch. 

39,  389;  1904. 

Alle  niedrigeren   Werte  sind   an  unreinem 
Material  ermittelt. 
Kp:  Dampf  676— 683» Carnelley,  C.  W.  1878. 

„  Flüssigk. 708— 719° Carnelley,  C.  W.  1878. 

„    730°  Freyer,   V.  Meyer,   Ber. 

ehem.  Ges.  1892. 
Hydrate.  |  Mylius,  Dietz,  ZS. 

ZnCl2+3H20.     Sm:  6,5°j       anorg.    Ch.    44. 
ZnCl2+2,5H2Ü.  Sm:i2,5°)        209;  1905. 

Koppel. 


67 


CC 


237 


Schmelzpunkte,  Siedepunkte  und  enantiotrope  Umwandlungspunkte 
anorganischer  Verbindungen.     (Polymorphie.) 


Zink.     ( Fortsetzung. ) 
Bromid.    ZnEr». 
Sm:  394"  ±2,5° 
Kp:  695—699° 
„     650O 


Camelley  1878. 
Camelley,  a  W.  1878. 
Freyer,    V.  Meyer,   Ber. 
ehem.  Ges.  1892. 
Jodid.    ZnJi. 

Sm:  4460 +  1"  Camelley  1878. 

Fluorid.    ZnFj. 

Sm:  734"  Camelley  1878. 

Sulfid.     ZnS.     Trimorph. 

a)  Regulär-tetraedrisch-hemiedrisch  rZinkblende 

b)  Hexagonal-hemimorph:  Wurtzit; 

c)  Hexagonal-rhomboedrisch.     Az.  38. 
Sublimiert  bei  1182».  Biltz,    ZS.    anorg.    Ch. 

59,  273;  1908. 
Nitrathydrate. 
Zn(N03)i  +  6H,0.  Sm:  36,4»    Ordway  1859. 
Tilden  1884.    Funk,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  400; 

1899. 
Zn(N0,),-L3H,0. 

Sm:  45,5»  Funk,  a.  a.  O. 

„     44,07"  Morgan,  Owen,  ZS.  an- 

org. Ch.  56, 168;  1908. 
ZnSOi  4-  7  H,0.     Dimorph. 

Goslarit    1     . 

>    Az.  45. 

ZnS04  4-6H,0.     Dimorph.  ~~ 

a)  Monoklin;  b)  Tetragonal.     Az.  44. 
Metasilicat.    ZnSiOs. 

Sm:  1479°  Stein  1907. 

Er:    1419°  van  Klooster  1910. 

Orthosilicat.    ZnjSiO*. 

Sm:  1484»  Stein  1907. 

Zinn. 

Chlorär.    SnCU. 
Sm:  250" 
Er:  2450 
„    247,2° 
Kp:  606,1° 
„      603,25° 
Chlorid.    SnCU. 
Er:  —33» 

Kp  (752):  112,5« 

„    (755):  112» 

„    (760):  113,89° 

„    (757):  114° 

,.    (765):  114° 


Salfathydrate. 

a)  Rhombisch 

b)  Monoklin 


Marx,  Gm.  Kr.   Hdb. 
Menge  191 1. 
Herrmann  191 1. 
Blitz,  V.  Meyer,  B.  1888. 
McCrae  1895. 

Besson,  C.  r.  109,  940; 

1889, 
Andrews  1847/48. 
Haagen  1867. 
Thorpe  1876. 
Waiden,  ZS.phys.Ch.  43, 

434;  1903- 
Waiden,  ZS.phys.Ch.  70, 
581;  1910. 


Zinn.     ( Fortsetzung. ) 

Bromür.    SnBr«. 

Sm:  215,5° 

1  Rayman ,     Preis,     Lieb. 
j      Ann.  223;  1884. 

Er:    2150 

Kp:   617-634° 

Camelley,  C.  W.  1879. 

„      619° 

Frey  er,  Meyer,  ZS. 

anorg.  Ch.  2,  i;  1892, 

Bromid.     SnBr^. 

Sm:  30« 

Camelley,  O'Shea  1877. 

,,     29,45° 

Garelli,  Gazz.  chim.  28, 

II,  253;  1898. 

„     29,9» 

Tolloczko,  Meyer,  Chem. 

Zbl.  1910,    II,  1024. 

Kp:   201» 

Camelley,  O'Shea  1877. 

„     203,3°  (corr.) 

Rayman,  Preis,  A.  223. 

„     201° 

Lorenz,  ZS.  anorg.  Ch.  9, 

365;  1895. 

Jodid.    SnJ«. 

Sm:  146° 

) 

Er:    142° 

\  Personne  1862. 

Kp:   295° 

f 

Fluorid.     SnFi. 

Kp:  705° 

Ruff,  Plato,  Ber.  chem. 

Ges.  37,  673;  1904. 
Zinochlorwasserstoff säure.     HiSnCU .  6H3O. 
Sm:  20°  Engel,  C  r.  103;  1886. 

„     19,2°  Seubert,  Ber.  chem.  Ges. 

20;  1887. 

Zinobromwasserstoff  säure.     HiSnBr,, .  9HjO. 

Sm:  47°  ebenda. 

Dioxyd.     SnO».    Trimorph. 

a)  Tetragonal:  Zinnstein;   b)  Hexagonal; 

c)  Rhombisch.     Az.  41. 

Sm:  1127°  Cussak,  N.  Jahrb.  Min.  1899.  I  196. 
Monosulfid.    SnS. 

Sm:  880°  Pdlabon,  C.  r.  142, 1147; 

1906. 

}  Biltz,  Mecklenburg,  ZS. 
anorg.  Ch.  64,  226;  1909. 


Er:  882° 
Kp:  1230° 

Monoselenid. 

Er:  860° 

„  861° 

Monotellurid. 

Er:  769° 

„    780° 
„    800° 

„    780,5° 


SnSe. 


SnTe. 


P^Iabon,  a.  a.  O. 
Biltz,Mecklenburg,a.a.O. 

Fay,  Joum.  Amer.  chem. 

Soc.  29,   1265;  1907. 
P^labon,  a.  a.  O. 
Biltz,  Mecklenburg, 

a.  a.  O. 
Kobayashi,    ZS.   anorg. 

Ch.  69,  i;  1910. 


Zirkon. 
Dioxyd.    ZrO».    Dimorph, 
a)  Tetragonal  (?)  |Groth,Chem.Kryst. 


b)  Monoklin  (Baddeleyit) 


Koppel. 


238 


68 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen. 

(Vergleiche  auch  folgende  Tabelle:   Krystallinische  Flüssigkeiten.) 
Am  Schluß  der  Tabelle  finden  sich  einige  Anmerkungen  und  Angaben  umfassender  neuer  Zusammen- 
stellungen physikalischer  Konstanten. 


Name 


Formel 


Mol.- 
Gew. 


Spezifisches 

Gew.*) 


Schmelz- 
punkt 


Siedepunkt 


Beilstein 
Zitat**) 


Acetaldehyd  .  . 
Acetamid  .  .  . 
Acetanilid  .  .  . 
Acetessigester  . 
Aceton  .... 
Acetondicarbonsäure 

ester    

Acetonitril     .    .    . 
Acetonylaceton 
Acetophenon     .   . 
Acetylaceton     .   . 
Acetylbromid    .    . 

12  Acetylchlorid .    .    . 

13  i  Acetylen 

14  Acrolefn 

Acrylsäure     .   .   . 

„  -Aethylester 
Adipinsäure   .    .    . 
Äpfelsäure  (1-)  .   . 


19  „  -Diäthylester 

20  Äthan .... 

21  Äthyläther 

22  I  Äthylalkohol 

23  Äthylamin 

24  i  Äthylanilin    . 


Äthylbenzol   .    . 
Äthylbenzylketon 
Äthylbromid 
Äthylchlorid  .    . 

29  i  Äthyldisulfid     . 

30  Äthylen  .... 
Äthylenbromid  . 
Äthylenchlorid  . 
Äthylendiamin'') 
Äthylenoxyd 
Äthylenjodid 

36  j  Äthylidenbromid 

37  i  Äthylidenchlorid 


Äthylidenjodid 

Äthylisopropyläther 

Äthylisopropylketon 


C2H4O 
C2H5ON 

QHgON 

CgHeO 

C9H14O5 
C2H3N 

CgHgO 

C5  HgOa 

CaHgOBr 

C2H3OCI 

C2H2 

C3H4O 

C3H4O2 

QHgOa 

C4H6O5 

C4H10O 

CaHßO 
C2H7N 
CsHiiN 

C10H12O 
CaHsBr 
C2H5CI 
C4  H10S2 

C2H4 
C2H4Br2 
C2H4GI2 
C2H8N2+H2O 
C2H4O 
C2H4J2 
C2H4Br2 
C2H4CI2 

C5H12O 

CgHigO 


44.03 
59,05  j 

i35,o8| 

130,081 

58,05! 

202, iii 

41,031 
II  4,08 1 

I20,06{ 

1 00,06  i 

1 22,94 1 

78,48  j 

26,021 

56,03  j 

72,03 1 

1 00,06 1 

146,08! 

134,051 

j 

190,11 

30,05; 

74,08 1 
46,05! 

45,07] 

121, lOj 

1 06,08  j 
148,10' 

108,96! 
64,50! 

122,22 
28,03! 

187,87 

98,95 
78,10 

44,03 

281,87! 

187,87, 
98,95! 

281,87, 
88,101 

100,10: 


(13/4 
(86,5/4 

(4) 
(20/4 

(15/4 

(20/4! 

(14,1/4! 

(23,7/4 
(20/4 
(20/4 

(20/4 
(16,4 


0,7883 
0,9901 
1,2105 
1,0282 
0,7971 

1,1107 
0,7906 
0,9729 
1,0272 
0,9745 

1,1051 
0,420 


(16/4)  1,0621 
(o)  0,9393 

1,595 

(20/4)  1,1280 

(o)  0,446 

(15/4)  0,7191 
(20/4)  0,8040") 

(0/4)  0,7057^) 
(20/4)  0,96251*) 
(20/4)0,87591*) 
(17,5)  0,998 
(0/4)  1,5014 
(8)  0,9176 
(20/4)  0,9927 
(flüss.)  0,6095 

(20/4)  2,1823!*) 
(9,8/4)  1,2656 
(15)  0,970 

(o)  0,8966 

2,07 
(17,5)  2,1001 
(9,8/4)  1,1895 

(o)  2,84 
(o)  0,7447 
(18/4)  0,8139 


-124,61) 

83 
115— 116 

-94,6^) 


-44,9") 


20,5 


-81 


+  7—8 


153-153,5 


—171,4 
-117,61) 
-117,61) 

-85,2 
ca.  — 80 

-92,85) 

117,61) 
-141,66) 

— 169 

+9,95 

-35,3") 

+  10 

81—82 

-96,7") 


20,8 

:  222 

I  (760)    303,8 

!  (754)180,6-181,2 

I      (760)  56,i2) 

I  250 

(760)  8i,62) 

(754)  194 
(760)  201,5 

(746)  139 
i  81 

j     (720)    51—52 
'  -83,8 

52,4 
140 

98,5 
1        (15)  216,5 
I  Nicht  destillierb. 

(25)  149 

(735)—  89,5 

(760)  34,62) 

(760)   78,4 

(760)  i6,62) 

(760)  204,0 

(758,5)135,7-135,9 

223 — 226 

(760)  38,42) 

14") 

(730)152,8-153,4 

(757)  —102,7 

(760)  129 

(760)  83,72) 

(746,5)  13,5 

Zers. 
(755,1)  112,5 

(750,9)  57,5 
177—179 

54 
(745)  113,8-114 


•  914  (471)- 

.  1236  (698). 
.  361  (169). 

•  591  (237). 
.  976  (494). 

•  764  (375). 

•  1454  (801). 
.  ioi8'(532). 
.  118 (90) 

•  1016  (530). 
.  460. 

•  459  (164). 
.  127  (21). 

•  957  {482). 
.  500  (188). 
.501. 

.  669  (293). 

•  740  (354  t 
356). 

.  743  (355)- 
.  lOI  (ii). 

.  293  (109). 
.  221  (72). 
.  1122  (600) 
.  331  (153)- 

25  (18). 

148  (119). 

166  (41). 

146  (33). 
358  (131)- 
III  (16).   j 
167(41).  ! 

147  (34)- 
1152  (625 

.305  (114).  j 
190. 

167  (41). 

146  (34). 
191. 

298  (iio), 
999(51 


*)  Wenn  für  eine  bei  gewöhnlicher  Temperatur  gasförmige  Verbindung  das  spezifische  Gewicht  an 
geben  ist,  so  gilt  die  Zahl  für  die  verflüssigte  Substanz,  bezogen  auf  Wasser. 

**)  Die  freistehenden  Zahlen  verweisen  auf  die  Hauptbände,  die  eingeklammerten  auf  die  Ergänzui' 
bände  von  Beilsteias  Handbuch  der  organischen  Chemie,  3.  Auflage. 

Posner. 


68  a 


239 


i  Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verb 

j 

indungen. 

.Namen 

Formel 

Mol.- 
Gew. 

Spezifisches 
Gew. 

Schmelz- 
punkt 

Siedepunkt 

Beilstein 

Zitat           ! 

i 

j  I  :  Äthyljodid     .... 

C2H5J 

155,96 

(0/,)  i,98o4) 

0 
—108,55) 

0 
(756)  71,9—72 

! 
I.  190  (54). 

'2    Äthylmercaptan    .    . 

QHeS 

62,12 

(20/4)  0,8391 

(759,2)  37 

I.  348  (127). 

3  i  Äthylnitrat    .... 

C2H5O3N 

91,05 

(0/4)  1,1352*) 

— 112 

(728,4)  86,3 

I.  324  (120). 

4   Äthylnitrit     .... 

QH5O2N 

75,05 

(15,5)0,900 

17 

I.  321. 

.5   Äthylphenyläther     . 

QHioO 

122,08 

(4/4)  0,9792 

—33,5 

(762,3)155-155,5 

11.652(354)- 

.6   Äthylphenylketon     . 

QHi.O 

134,08 

(15/4)  1,0141 

4-21 

218 

III.  140  (112). 

,7    Äthylpropyläther  .    . 

C5H13O 

88,10 

(0)  0,7545 

63,6 

I.  298. 

[8   Äthylpropylketon 

CfiHjP 

100,10 

(0)  0,8333 

122 — 124 

1.  999  (510). 

;^9 .  Äthylschwefelsäure  . 

QHeO^S 

126,12 

(16)1,316 

Sirup 

I.  331  (123). 

.0    Äthylsenföl    . 

C3H5NS 

87,12 

(22)  0,9972 

—5,9 

(758,3)  131-132,1 

I.  1822  (724). 

Vthylsulfid     . 

C4H10S 

90,15 

(20/4)  0,8368 

(754)  92,2—93 

I.  357  (130). 

,z   Aldol  .... 

C4H3O2 

88,06 

(16)  1,1094 

Sirup 

(20)  83 

I.  963  (484)-      1 

I53  j  Allylaceton    . 

CeHioO 

98,08 

(27/4)  0,832 

128 — 130 

I.  1009  (516).    j 

jj4   Allyläther  .   . 

C«HioO 

98,08 

(18)  0,8046 

94,3 

I.  301. 

b  i  Allylalkohol   . 

C3H6O 

58,05 

(15)  0,8573 

(753,3  ),96,4-96,5 

I.  249  (82). 

i)6  '  Allylamin  .    . 

C3H7N 

57,07 

(20/4)  0,7631 

(756,2)  56-56,5 

I.  1141  (617). 

57 '  Allylbromid    . 

QHsBr 

120,96 

(20/4)  1,3980 

(753,3)  70—71 

1-  183  (50). 

38  1  Allylchlorid    . 

C3H5CI 

76,50 

(20/4)  0,9379 

-136,4") 

(756,2)  44,8—45 

I-  159. 

59  1  AUyl Jodid  .    . 

C3H5J 

167,96 

(23)  1,8293 

(734)  101,5-102 

I.  197  (56). 

x) ;  AUylsenföl  .   . 

C4H5NS 

99,12 

(24,2/4)  1,0057 

ca.  — 80 

(760)  148,2 

I.  1283  (725). 

3i  1  Ameisensäure 

CH2O2 

46,02 

(15,1/4)  1,2256 

+8,6 

(750)  101,0 

1.  392  (140). 

32  j          „     -Äthylester 

C3H6O2 

74,05 

(0/4)  0,948015) 

-78,9^) 

(760)  54,415) 

I.  395  (141). 

33;          „     -Nitril     .   . 

CHN 

27,02 

(18)  0,6969 

— 10-12 

25,2 

1.  1409  (793). 

34   Aminobenzoesäure  0- 

CjHAN 

137,07 

144—145 

Zers. 

11.1245(779). 

55 !              „               m- 

C7H-O2N 

137,07 

(4)  1,5105 

174 

II.  1256  (787). 

5ö  !           „             p- 

C7H7O2N 

137,07 
75,05 

186—187 

II.  1270  (789). 

67  1  Aminoessigsäure    .    . 

C2H5O2N 

1,1607 

232—236 

1.  1183  (655). 

68 !  Aminophenol  0- 

CßH^ON 

109,07 

170 

11.702(385). 

69  ■           „             m- 

CßH.ON 

109,07 

122 — 123 

H.  714  (393). 

70  i           „             P- 

CßHjON 

109,07 

184  Zers. 

n.  715  (397)- 

71   Amyläther«)  .   . 

C10H22O 

158,18 

(15)  0,7807 

172,5—173 

1.299(111). 

72  1  Amylalkohol*) 

C5H,20 

88,10 

(20/4)0,81211*) 

ca.  —134 

(759,2)130,5-131 

I.  232  (74). 

73  1  Amyljodid»)   . 

CgHiiJ 

198,01 

(20)  1,4734 

148,2 

I.  194  (54)- 

74 ;  Amylnitrit*)  . 

CsHiAN 

117,10 

(15)  0,880 

99 

I.  322  (119). 

75  !  Anilin     .   .   . 

CßH^N 

93,07 

(0/4)  1,03902) 

—6,2") 

(760)  184,42) 

11.308(136). 

76  Anisaldehyd  (p-) 

CgHsOa 

136,06 

(4/4)  1,1343 

0 

(210)199—199,5 

111.81(59). 

77   Anisalkohol  (p-) 

CgHioOä 

138,10 

(4/4)  1,1202 

45 

258,8 

II.  1110(682). 

78  ■  Anisidin  (p-)     . 

C7H9ON 

123,08 

(55/4)  1,07" 

57,2 

(755)  239,5 

11.716(397). 

79iAnisol     .   .   . 

QHgO 

108,06 

(0/4)  1,01242) 

-37,8 

(760)  153,82) 

11.652(354). 

80  Anissäure  (p-) 

CsHgOs 

152,06 

(4)  1,364-1,385 

184,2 

275 — 280 

11.1525(906). 

81   Anthracen  .   . 

^14^10 

178,08 

216,6 

351 

11.256(121). 

82 :  Anthrachinon 

CiiHgOa 

208,06 

1,419—1,438 

273 

379—381 

111.406(293). 

183  i  Azobenzol  .   . 

C12H10N2 

182,10 

1,203 

68 

(749)  295—297 

IV.  1347  (1006) 

84   Azoxybenzol  . 

C12H10ON2 

198,10 

(20/4)  1,246 

36 

IV.  1334  (995). 

85   Benzalchlorid 

C7H6CI2 

160,97 

(0/4)  1,2699 

— 16,1 

(756,2)  203,5 

11.47(26). 

86  j  Benzaldehyd  . 

CjHßO 

106,05 

(15/4)  1,0504 

— 26,0 

(751,3)  179,1 

111.3.(3). 

87  .  Benzamid  .   . 

C7H7ON 

121,07 

(4)  1,341 

128 

11.1158(726). 

88 '  Benzanilid  .   . 

CisHnON 

197,10 

(4)  1,306—1,321 

160 — 161 

11.  1 162  (729). 

'     Benzhydrol    . 

C13H12O 

184,10 

69 

(748)  297—298 

11.1077(656). 

Posner. 


240 


68  b 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen. 

Namen 

Formel 

Mol.- 
Gew. 

Spezifisches 
Gew. 

Schmelz- 
punkt 

Siedepunkt 

Beilstein 
Zitat 

90 

Benzidin  (p-)     .   .    . 

C12H12N2 

184,12 

0 
127,5-128 

0 
(740)  400 — 401 

IV.  960  (639). 

91 

Benzoesäure  .   .   .   . 

CvHßO^ 

122,05 

(131,9/4)  1,0738 

121,4 

(760)  249,0 

11. 1136  (712).  ; 

92 

„      -Äthylester 

C9H10O2 

150,08 

(4/4)  1,0614 

-34,2") 

(745,5)  212,9 

II.  1139(714). 

93 

„       -Anhydrid 

C14H10O3 

226,08 

(14,9/4)0,9555 

42 

360 

11. 1157(725)- 

94 

Benzol 

QHs 

78,05 

(20/4)  0,8736 

5,58 1^) 

(760)  8o,2i5) 

11.22(15). 

95 

Benzolsulf  ochlorid    . 

CßHASCl 

176,57 

(15/4)  1,3830 

+14,5 

(10,7)  116,3 

11.113(69). 

96 

Benzonitril     .    .    .    . 

CvHgN 

103,05 

(0/4)  I,02282) 

-13,1") 

(760)  191,3^) 

11.1210(759).  ■ 

97 

Benzophenon     .   .    . 

C13H10O 

182,08 

(50/4)1,0845 

48-48,5 

(760)  305,89 

111.179(144).    \ 

98 

Benzotrichlorid     .    . 

C7  H5CI3 

195,42 

(14)  1,380 

— 21,2 

213 — 214 

11.48(27). 

99 

Benzoylaceton  .   .   . 

C10H10O2 

162,08 

(60)  1,0899 

60 — 61 

260 — 261 

III.  269  (207). 

100 

Benzoylchlorid  .    .    . 

C7H5OCI 

140,50 

(4/4)  1,2291 

— I 

(749,4)198-198,3 

11.1x55(724).    : 

lOI 

Benzyläther  .    .    .    . 

CuH^O 

198,11 

(16)  1,0359 

295—298 

II.  1050. 

102 

Benzylalkohol    .    .    . 

QHsO 

108,06 

(22,4/4)  1.0459 

(760)  204,7 

11.1047(636). 

103 

Benzylamin    .    .    .    . 

C7H9N 

107,08 

(18,9/4)  0,9826 

(749) 182 

11.513(286).       ^ 

104 

Benzylchlorid    .   .   . 

C7H7CI 

126,52 

(4/4)  1,1135 

—43,2 

(760)  179 

11.46(26).           1 

105 

Benzylmercaptan  .   . 

C^HsS 

124,13 

(20)  1,058 

194—195 

II.  1052. 

106 

Bemsteinsäure  .   .   . 

C4H6O4 

118,05 

(15)  1,562-1,567 

184—184,5 

235») 

I.  653  (282). 

107 

„  -Anhydrid    . 

C4H4O3 

100,03 

(20,4/4)  1,1036 

119,6 

261 

I.  657  (284). 

108 

„  -Diäthylester 

QHiA 

174,11 

(20/4)  1,0436 

—20,8 

216,5 

I.  655  (283). 

109 

„  -Nitril  .   .  . 

C4H4N2 

80,05 

(63,1/4)  0,9848 

54,5 

(20) 158 — 160 

I.  1478  (816). 

HO 

Borneol  (Rechts-)    . 

CioHigO 

154,14 

(209,7)  0,8083 

203 — 204 

211 — 212 

111.468(337). 

III 

Brenzcatechin    .    .    . 

CeHgOa 

110,05 

(15)  1,367-1,375 

104 

245 

11.907(545). 

112 

Brenztraubensäure   . 

C3H4O3 

88,03 

(25)  1,2649 

+  13,6 

(10)    65 

1.585(235). 

"3 

Brombenzol   .    .    .    . 

CßHsBr 

156,96 

(0/4)  1,52192) 

—30,5 

(760)    156,22) 

n.  57  (30). 

114 

Bromessigsäure     .   . 

C2H302Br 

138,94 

49—50 

(15)  117— 1x8 

1. 477  (172). 

"5 

Bromoform    .    .    .    . 

CHBrg 

252,77 

(15)  2,9045 

+  9 

(750)  150,5 

1. 166  (41). 

1x6 

Bromphenol  0-     .    . 

CeHgOBr 

172,96 

fl. 

194— X95 

II.  672  (372). 

117 

„            m-    .    . 

CeHsOBr 

172,96 

32—33 

236—236,5 

11.672. 

118 

P-     •    • 

CßHsOBr 

172,96 

63—64 

238 

11.672  (372). 

119 

Bromtoluol  0-    .   .   . 

QH^Br 

170,98 

(20/4)  1,4222 

—25,9 

(753,9)  180,3 

11.59(31). 

120 

„          m-  .   .   . 

CvHTBr 

170,98 

(20/4)  1,4099 

-39,8 

(759,5)  183,7 

11.60. 

121 

p-   .   .   . 

CvH^Br 

170,98 

(20/4)  1,3898 

+28,5 

(758,x)  183,6 

11.60(31). 

122 

Butan  norm.     .   .   . 

C4H10 

58,08 

(o).o,6o 

-135") 

4-0,6") 

1. 102  (12). 

123 

„     Iso- ..... 

C4H10 

58,08 

(0)  0,6029 

-145") 

—10,2") 

I.  102  (X2). 

124 

Buttersäure  norm.  . 

QHgOa 

88,06 

(24,7/4)  0,9534 

—7,9 

(753,2)  161,5-162 

1.421(151).          ; 

125 

„       -Äthylester 

C6H12O2 

116,10 

(18/4)  0,8807 

ca.  — 80 

(760)  119,9 

1.   422    (151). 

126 

„       -Anhydrid 

QHiA 

158,11 

(15,5)  0,978 

191— 193 

I.   463.                             1 

127 

-Nitril  .    . 

C4H7N 

69,07 

(15)  0,796 

(750)  Ii6,3-xi7 

I.    1465    (805) 

128 

Buttersäure  Iso-  .   . 

QHgOa 

88,06 

(19,8/4)  0,9487 

-47") 

(760)  154,4^) 

I.   424    (152). 

129 

„      -Äthylester 

C6H12O2 

116,10 

(20/4)  0,8710") 

-93,3  ^) 

(7^)   IXO,X 

I.   425    (152). 

130 

„      -Anhydrid 

CgHiA 

158,11 

(16,5)  0,9574 

(734)  181,5 

I.   463. 

131 

„      -Nitril    .  . 

C4H7N 

69,07 

107 — 108 

I.    1465. 

132 

Butyläther  norm..   . 

CgHisO 

130,14 

(20)  0,7685 

(741,5)  140,5 

I.    298. 

133 

Butylaldehyd  norm. 

C^HgO 

72,06 

(20/4)  0,8170 

73—74 

I.   943. 

134 

„           Iso-    . 

C4H8O 

72,06 

(20/4)  0,7938 

(741)  63 

I.   946    (480). 

135 

Butylalkohol  norm. 

C4H10O 

74,08 

(20/4)0,8094") 

(740)  X16 

I.   230   (74). 

136 

„            Iso-    . 

C4H10O 

74,08 

(15/4)  0,8057 

(760)  106,4 

I.  231  (74). 

137 

.„          sekund. 

C4H10O 

74,08 

(22)  0,819 

(738,8)  99 

I.  230  (74). 

138 

tertiär 

C4H10O 

74,08 

(20/4)  0,7887") 

+25 

82,9 

I.  231  (74). 



Posner. 


68  c 


241 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen.    { 

! 

Namen 

Formel 

Mol.- 

Ge\v. 

Spezifisches 
Gew. 

Schmelz- 
punkt 

Siedepunkt 

Beilstein 
Zitat          ! 

139 

Butylamin  norm. 

C4HUN 

73,10 

(20)  0,7401 

0 

0 
(754,5)  76—77 

I.  1131  (606). 

140 

Butylbromid  nom 

1.            C^HgBr 

136,99 

(20)  1,299 

(744)  100,4 

1. 174. 

141 

Butylchlorid  norm 

CiHgCl 

92,53 

{20)  0,8874 

(741,3)  77,6 

1. 151  (35). 

142 

Butyljodid  norm. 

C^  Hg  J 

183,99 

(20/,)  i,6i66 

(745,4)130,4-131,4 

I.  193  (54)- 

143 

Butyrylchlorid  noi 

-m.         C4H,0C1 

106,52 

(20/«)  1,0277 

100 — 101,5 

I.  459  (164). 

144 

Iso- 

C4H.OCI 

106,52 

(20/J  1,0174 

92 

I.  459. 

'145 

Campher  (Rechts 

)  .          CioHieO 

152,13 

(205,3)0,8110 

176,4 

209,1 

111.485(354)- 

|i46 

Carbazol     .   .   . 

C12H9N 

167,08 

238 

338 

IV.  389  (232). 

147 

Chinolin  .... 

G,H,N 

129,07 

(20/4)  1,0944 

—22,6  ") 

(760)  238 

IV.  247  (176). 

148 

Chinon    .... 

QHA 

108,03 

1,307—1,318 

"5,7 

Sublimiert 

111.327(255). 

149 

Chloraceton   .   . 

C3H5OCI 

92,50 

(16)  1,162 

119 

I.  986  (502). 

150 

Chloral    .... 

C2HOCI3 

147,39 

{20/4)  1,5121 

(760)  97,7 

I.  929  (473)- 

151 

Chloralhydrat    . 

C2H3O2CI, 

165,40 

(66/4)  1,5745 

sf) 

97,5 

I.  930  (474). 

152 

Chloranilin  0-    . 

CeHeNCl 

127,52 

(20/4)  1,2125 

fl. 

(760)  208,8 

11.314(140). 

153 

„         m-  . 

QHßNCl 

127,52 

(20/4)  1,2149 

fl. 

(767,3)  230 

11.314(140). 

154 

P-    • 

CgHeNCl 

127,52 

(70/4)  1,1704 

70—71 

232,3 

11.314(140).      1 

155 

Chlorbenzol    .   . 

CgHsCl 

112,50 

(15/4)  1,1115 

—45 

(760)  132,0«) 

11.43(25). 

156 

Chloressigsäure 

C2H3O2CI 

94,48 

(64,5)  1,3978 

62,5—63,2 

1^5-187 

I.  467  (167). 

157 

„  -Äthylesl 

^er         C4H-O2CI 

122,52 

(20/4)  1,1585 

(754,2)144,5-144,9 

I.  468  (168). 

158 

Chlorkohlensäureest 

;r            CHO2CI 

80,47 

(15)  1,1440 

(729,6)  91,3 

I.  465  (167). 

!i59 

Chloroform     .   . 

CHCI3 

"9,39 

(",8/4)  1,5039 

—63,2 

(760)    6l,22) 

I.  144  (33). 

;i6o 

Chlorphenol  0- 

QiHsOCI 

128,50 

+7 

175—176 

11.669(368). 

;i6i 

m- 

CßHsOCl 

128,50 

28,5 

214 

11.669(369). 

;i62 

P- 

QHsOCl 

128,50 

(20,5)  ca.  1,3 

37 

217 

11.669(369). 

163 

Chlorpikrin    .    . 

CO2NCI3 

164,39 

(0/4)  1,6923 

— 69,2 

(743)  112,8 

I.  203  (61). 

164 

Chlortoluol  0-    . 

C7H7CI 

126,52 

(20/4)  1,0807 

—34,0 

(760,1)  159,4 

11.45(26). 

165 

„         m-  . 

C7H7CI 

126,52 

(20/4)  1,0722 

-47,8 

(756,5)  162,2 

11.45(26). 

166 

P-    ■ 

C7H7CI 

126,52 

(20/4)  1,0697 

+7,4 

(756,4)  162,3 

11.45(26). 

167 

Citraconsäure    . 

C^HeO, 

130,05 

1,617 

91  Zers. 

Zers. 

I.  708  (325). 

168           „  -Anhydrid 

C5HA 

112,03 

(15)  1,2504 

+7 

213 — 214 

I.  709  (325). 

'169 

„  -Diäthyles 

ter         Q,HiA 

186,11 

(15)  1,0468 

230,3 

I.  709  (325). 

170  Citronensäure  +  h 

2O     QHgO^+HjO 

210,08 

1,542 

153"») 

Zers. 

I.  835  (428). 

171 

„    -Triäthyles 

ter         CiaHjoO^ 

276,16 

(20/4)  1,1369 

. 

(17)  185 

I.  839. 

172 

Crotonaldehyd  . 

C^HgO 

70,05 

(17,3/4)0,85573) 

(751)  102-103,5») 

I.  959  (482). 

!i73 

Crotonsäure   .   . 

QHßOa 

86,05 

(72/4)  0,9730 

72 

180— 181 

I.  506  (189). 

|i74 

„    -Äthyleste 

r  .          CßHioOa 

114,08 

(20/4)  0,9208 

(748)  138 

I.  507. 

I175 

Crotonsäure  Iso- 

QHeOa 

86,05 

(15/4)  1,0312 

15,5 

(760)  169-169,3 

I.  509  (190). 

176 

„  -Äthyleste 

r             QHioO, 

114,08 

(19)  0,927 

136 

1.509. 

177 

Cumarin     .   .   . 

Cg  H6O2 

146,05 

(7,3/4)  0,9348 

67 

290—290,5 

II.  1629  (951). 

178 

Cumaron    .   .   . 

CsHßO 

118,05 

(15/4)  1,0767 

fl. 

(752,6)  171— 172 

11.1675(980). 

179 

Cumarsäure  0- 

CgHgOa 

164,06 

200 — 202 

11.1627(951). 

180         „            m- 

C9H8O3 

164,06 

191 

11.1634(952). 

181 

P-  . 

C9H8O3 

164,06 

206 

11.  1635  (952). 

182 

Cumol     .... 

CgHi2 

I20,I0 

(15/4)0,8660 

152,9 

11.28(19). 

183 

Cyclobutan    .    . 

QHg 

56,06 

(0/4)  0,7038 

bei— 80  fl. 

II — 12 

s.  Anm.") 

184 

Cycloheptan  .    . 

QH,, 

98,11 

(0/4)  0,8252 

fl. 

(743)  "7— "7,5 

I.  (20). 

185 

Cyclohexan    .   . 

Cß^n 

84,10 

(20/4)  0,7764 

+6,4 

(760)  80,9 

H.  (2). 

186 

Cyclopentan  .   . 

•    •             C5H10 

70,08 

(20,5/4)  0,7506 

bei— 80  fl. 

50,2—50,8 

1. 117  (i8). 

187 

Cyclopropan  . 

C,He 

42,05 

— 126 

(749)  ca.  —35 

I.  114  (17). 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Posner.    16 


242 


68  d 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen. 


Namen 


Formel 


MoL- 

Gew. 


Spezifisches 
Gew. 


Schmelz- 
punkt 


Siedepunkt 


Beilstein 

Zitat 


i88 
189 
190 
191 
192 

193 
194 

195 
196 
197 
198 
199 
200 
201 
202 
203 
204 
205 
206 
207 
208 
209 
210 
211 
212 

213 
214 

215 
216 
217 
218 
219 
220 
221 
222 
223 
224 
225 
226 
227 
228 
229 
230 
231 
232 
233 
234 
235 
236 


Diacetyl     .   . 
Diäthylamin  . 
Diäthylanilin 
Diäthylketon 
Diazoessigester 
Dibenzyl     .    . 
Dibrombenzol  o- 
,,  m 

P- 

Dichloraceton  symm, 
„        asymm, 
Dichlorbenzol  o- 

m- 

P- 
Diisopropylketon 
Dimethylamin  . 
Dimethylanilin  . 
Dimethylsulfat  . 
Dinitrobenzol  o- 
„  m- 

P- 
Diphenyl    .    .   . 
Diphenylamin    . 
Diphenylmethan 
Dipropylketon  . 
Essigsäure  .    .    . 
„     -Äthyläther 
„     -Anhydrid 
Formaldehyd .    .   . 
Formamid  .... 
Fumarsäure   .    .    . 

„  -Diäthylester 
Furfuran    . 
Furfurol 
Glutarsäure 

„  -Diäthylester 
Glycerin  .  .  . 
Glykol  .... 
Guajacol  .  .  . 
Harnstoff  .  .  . 
Hexachlorbenzol 
Hydrochinon 
Hydrozimtsäure 

Inden  

Indol 

Isochinolin  .  . 
Isopren  .... 
Itaconsäure    .   . 

„  -Diäthylester 


QHgOa 

QHi,N 

CioHisN 

C5H10O 

C4H6O2N2 

C14H14 

C6H4Br2 

C6H4Br2 

C6H4Br2 

C3H4OCI2 

C3H4OCI2 

G6H4CI2 

C6H4CI2 

C6H4CI2 

C7H14O 

C2H7N 

QHnN 

C2H6O4S 

C6H4O4N2 

C6H4O4N2 

C6H4O4N2 

C12H10 

C12H11N 

C13H12 
C7H14O 
C2H4O2 
QHgOa 

CH2O 
CH3ON 
C4H4O4 
C8H12O4 

C4H4O 
C5H4O2 
C5H8O4 
C9H16O4 

CgHgOg 
C2H6O2 

CjHgOg 
CH4ON2 

CgCle 
Cg  HgOa 
C9H10O2 

CgHg 

C9H7N 

CsHg 

CsHeOi 

C9H14O4 


86,05 
73,10 

149,13 
86,08 
114,07 
182,11 
235,87 
235,87 
235,87 
126,95 
126,95 
146,95 
146,95 
146,95; 
1 14,02 1 

45,07  { 
121, loj 
126,12 
168,05 
168,05 
168,05 
154,08 
169,10 
168,10 
114,11 

60,03 

88,06 
102,05 

30,02 

45,03 
116,03 
172,10 

68,03 

96,03 
132,06 
188,13 

92,06 

62,05 
124,06 

60,05 
284,76 
110,05 
150,08 
116,06 
117,07 
129,07 

68,06 
130,05 
186,11 


(20/4)  0,9793 
(15)0,7116 
(20/4)  0,9344") 
(16,6/4)0,8175 
(24)  1,083 
(80,6/4)  0,9416 
(17,6)  1,977 
(18,6/4)  1,955 
(89,3)  1,8408 
(46/4)  1,3843 
(o)  1,326 
(o)  1,3278 
(o)  1,307 
(55,1)  1,2499 
(20/4)  0,8062 
(-5,8)  0,6865 
(20/4)  0,955514) 
(20)  1,3276 
(18)  1,59 
(89,1)  1,369 
(18)  1,625 
(73/4)  09919 

1,159 
(26/4)  1,0008 
(20/4)  0,8177 
(0/4)  1,0697^) 
(0/4)0,90482) 
(21/4)  1,0757 
(—20)  0,8153 
(14,1/4)  1,1337 
1,625 
(20/4)  1,0508 
(21,6/4)0,9086 

(20/4)  1,1594*) 
(106,4/4)  1,1919 
(15)  1,0284 
(20/4)  1,2604 
(25/4)  1,1098«) 
(15/4)  1,1385 
1,323 
(236)  1,569 
(15)  1,328-1,332 
(48,7/4)  1,0710 
(4/4)  1,0059 

(20/4)  1,1025 
(19/4)0,6793 
1,573—1,632 
(20/4)  1,0461 


ca.  — 40 
-38,8 

— 22 

51,5-52,5 

— I 

-fi— 2 

89,3 

43 


52,7 


+2,5 

"6,5 

89,7 

171 — 172 

70,5 

54 

26 — 27 

+  17,5 
—82,81) 


ca.  — I 
286  287") 


97,5 

+  20 

-17,4 
28,3 
132 

227 
169 
48,7 

52 
24,6 

161 


87,5-88 

(759)  55,5 

(760)  215,5 

(760)  102,7 

(61)  84 

284 

(751,6)223,8 

(758.4)  219,4 
219 

(748)  172,6-173 
120 
179 

(767)  172 
172 

123,7 
+  7,2—7,3 
(760)  193,1 
188,3—188,6 

(773,5)  319 

(770.5)  302,8 
(777)  299 

(760)  254,9 

302 

(760)  260 — 261 

143,5 
(760)  118,515) 

(760)  77,2^) 
(760)  136,4 

— 21 

(0,5)  85—95 

Sublim.  200 

218,5 

(756)31,4—31,6 

(742)  160,5-160,7 

(20)  200 

236,5—237 
290 

197,4 
205 

Sublim,  m  Vak. 

326 

285 

279,8 

(749,6)  181-181,3 

253—254 
(763)  240,5 

33,5 

227,7—227,9 


I-  1015  (530). 

I.  1125  (602). 
11.333  (153)- 

1-  997  (509). 

I.  1492  (844). 
II.  232  (112). 
n.57. 
11.  57. 
11.58(30). 

I.  986  (502). 

I.  986  (502). 
11.43(25). 
11.44(25). 

11.44(25). 
I.  looi  (511), 
I.  1118  (598). 

11.327(148). 
1.331. 

II.  81  (48). 

11.81(49). 
11.82(49). 

11.222  (108). 

11.337  (155). 
^  II.  228  (109). 

I.  1000  (510). 

I.  398  (142). 

I.  407  (144). 

I.  462  (165). 

I.  910  (465). 

1.  1235  (696). 
I.  697  (321). 

I.  699  (322). 
111.690(498). 

III.  720  (517). 

1.  666  (292). 

1.  667  (292). 

I.  272  (98). 

I.  259  (88). 
11.909  (546). 
II.  1290(725). 
11.45(26). 

11.938(571). 
11.1356(833). 
II.  174  (92). 

IV.  216(156). 
IV.  299  (191). 

1. 132  (26). 

I.  707  (325). 
1. 707. 


Posner. 


68^ 


243 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen. 


Namen 


Formel 


Mol.- 
Geu. 


Spezifisches 
Gew. 


Schmelz- 
punkt 


Siedepunkt 


Beilstein 
Zitat 


237;  Jodbenzol  .... 
238I  Jodoform  .... 
239.  Kohlensäurediäthyl- 

I     ester    

240J  Kresol  o  .  .  .  . 
241  „  m-  .  .  .  . 
242!  „  p-  .  .  .  . 
243  Lävulinsäure  .  . 
244I  „     -Athylester 

245:  Maleinsäure    .    .    . 

246  ,,  -Anhydrid  . 

247  „  -Diäthylester 
2481  Malonsäure    .    .    . 
2491  „  -Diäthylester 
250  „  -Nitril  .   . 
251;  Mesitylen    .... 

252'  Methan 

2531  Methyläther  .    .    . 
254I  Methyläthylketon 
2551  Methylalkohol   .    . 
256!  Methylamin   .    .    . 

257  Methylanilin  .    .    . 

258  Methylbromid  .  . 
259'  Methylchlorid    .    . 

260  Methylenbromid    . 

261  Methylenchlorid    . 

262  Methylenjodid  .  . 
263!  Methyljodid  .   .    . 

264  Milchsäure  i.  a 

265  Naphtalin  .... 

266  Naphtol  a .  .  .  . 
267J  „  ß  .  .  . 
268,  Naphtylamin  a.  ■ 
269!  „  ß  . 
270J  Nitranilin  0-  .  . 
27i|  „  m-  .  . 
2721  „  p-  .  . 
273I  Nitrobenzaldehyd  o- 
274             „  m- 

275:  „  p- 

2  761  Nitrobenzoesäure  0- 

277J  „  m- 

278|  „  p- 

279  Nitrobenzol    .   . 

280  Nitromethan  .    . 
281:  Nitrophenol  o-  . 

282  ,.  m- 

283  ..  p- 
284;  Nitrotoluol  0-    . 


QH^J 
CHJ3 

C5H10O3 
CrHgO 
CjHgO 
QHgO 

CsHgOg 

C-HJ203 

C4H404 

C4H203 
C4H1204 

C3H404 

C7HJ204 

C3H2N2 

C9H12 

CH4 

QHeO 
C4H8O 
CH4O 
CH5N 

QHgN 

CH3Br 
GH3CI 
CH2Br2 
CH2CI2 
CH2J2 
CH3J 
QHgOa 

CioHgO 

QoHgO 

C10H9N 

C10H9N 

C6H6O2N2 

C6He02N2 

C6H6O2N2 

G;H503N 

G7H5O3N 

CJH5O3N 

C7H5O4N 

G;H504N 

G;H504N 

QH5O2N 

CH3O2N 

QHAN 
C6H5O3N 
C6H5O3N 
CH,0,N 


203,96 
393,77 

118,08 
108,06 
108,06 
108,06 
116,06 
144,10 
116,03 
98,02 
172,10 

104,03 

160,10 
66,04 

120,10 
16,03 
46,05  j 
72,061 
32,03! 
31,05 

107,08 

94,94 

50,48 
173,86 

84,94 
267,86 

141,94 
90,05 
128,06 
144,06 
144,06 
143,08 
143,08 
i38,07J 
138,071 
138,07! 
i5i,05i 
151,05 
151, 05 1 
167,05  j 
167,05; 
167,05] 
123,051 
61,03 
139,05 
139,05 
139,05 
137,07! 


(0/4)1,860616)'    -28,5 
(17)4,008  119 


(20/4) 
(23,2/4) 
(13,6/4) 
(17,7/4) 

(20/4) 
(20) 

(19,2/4) 
(20/4) 


0,9762 
1,0427 
1,0350 
1,0340 

1,1395 
1,0156 

1,590 

0,9339 

1,0674 


(20/4)  1,0553 
(20/4)  1,0630 
(9,8/4)  0,8694*) 
(—164)  0,415 

(0/4)  0,8255«) 
(0/4)0,8102«) 
(—10,8)  0,699 
(20/4)  0,9863 
(o)  1,732 
(—23,7)  0,9915 
(15)2,4985 

(0/4)  1,3778 

(15)  3,3326 

(15)  2,2852 

(15/4)  1,2485") 

(95/4)  0,9673 

(98,7/4)  1,0954 

(4)  1,217 

(50/4)  1,101 1 

(98/4)  1,0614 

1,430 
1,424 


(4)  1,494 

(4/4)  1.2193 
(0/4)  1,1639*) 
(45,2)  1,2945 

(19)  1,827 
(114)  1,2809 
(20/4)  1,162g 


30 
ca.  -f  4 

36 
32,5—33 

130 
56—57 

132 
-49,8     , 
29—30 
—57,5     ' 
—184     I 

-85,9^)  : 
-97,8'*)  , 

ca.  — 80  , 

—103,6     ; 

-96,7"); 

+5,7       I 
—64,4*)  I 

18 

I 
80,1 

96     ! 
122    i 

50 
III — 112  I 

71,5  ; 

114  : 

H7 
46 

58 
106 

147 
140 — 141 1 

238       I 

+5,7 

44,3       ' 
96 
114 
-3,85") 


(760)  188,4515) 


(748,2)  126-126,4 

(717,8)  187,5-188 

(760)  200,5 

(760)  201,1 

250—253 

(756)  205,2 

202 

225 

Zers. 

198,4 

218 — 219 

(759,2)  164,5 

(760)  — 160 

—23,7 
(760)  79,6«) 
(760)  64,7«) 

(755,7)  —6,7 

(760)  193,8 

(757,6)  -f  4,5 

<76o)  —24,1 

(756)  98,5 

41,6 

(330)  151— 153 

42,3 

(12)  119 

(760)  217,96 

27^—280 

285—286 

300,8 

306,1 

285 

(23)  153 
(23)  164 


(760)  210,9«) 

(764,7)  101-101,5 

214 

(70)  194 

Sied,  fast  unzers 

222,3") 


72  (35). 
189  (53). 

542  (219). 
736  (422). 
743  (428). 
747  (432). 
598(241). 
599(241). 

701  (323)- 

702  (323). 
702. 

648  (280). 
650  (280). 
1478  (816). 
29  (19). 
100  (11). 
292  (108). 

995  (507). 
219  (71). 
1116  (596). 

324  (145)- 
165. 

144  (33)- 
165. 

144  (33)- 
189  (53). 
189  (53). 
552  (222). 

178  (95). 
856  (502). 

875  (519). 

591  (329). 

592  (330). 
318  (142). 
318  (143). 
318  (143). 

14  (9). 

15  (10). 
15  (10). 
1229  (770). 
1231  (771). 

1235  (774). 
80  (47). 
202  (59). 
678  (376). 
681  (378). 
681  (378). 
91  (54)- 


Posner.  16* 


244 


68  f 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen. 


Namen 


Formel 


Mol.- 
Gew. 


Spezifisches 
Gew. 


Schmelz- 
punkt 


Siedepunkt 


Beilstein 
Zitat 


285  Nitrotoluol  m-  .    .   . 

286  „         p-   .   .   . 

287  Orthoameisensäure- 

ester    

288  Orthokohlensäure- 

ester    

289!  Oxalsäure 

290         „    -Diäthylester 
2911  Oxybenzaldehyd  o- 

292  „      m- 

293  „      P- 

294  Oxybenzoesäure  0- 

295  „  m- 

296  „      p- 

297  Phenanthren  . 

298  Phenol  .  .  . 
299^  Phenyläther  . 
300I  Phenylendiamin  0 

301  „  m- 

302  „  p- 

303  Phenylessigsäure 

304  Phenylhydrazin 
3051  Phenylisocyanat 
306;  Phenylsenföl  .   . 

307  Phosgen  .... 

308  Phtalsäure  0-    . 

309  „        (Iso-)  m- 

310  „        (Tere-)  p 
31  li  Phtalsäureanhydrid 

312  Pikrinsäure    . 

313  Piperidin    .   . 

314  Propan   .   .   . 

315  Propionaldehyd 

316  Propionsäure 

317  „    -Äthylester 
218  „    -Anhydrid 

319  „    -Nitril    .  . 

320  Propionylchlorid  . 

321  Propylalkohol  norm. 

322  „  Iso- 

323  Propyljodid  norm. 

324  „  Iso-  . 

325  Pyridin 

326  Pyrrol 

327  Resorcin     .... 

328  Schwefelkohlenstoff 

329  Stilben 

330  Styrol 

331  Tetrachlorkohlenstoff 


C7H7O2N 
C7H7O2N 

C7H16O3 

C9H20O4 
C2H2O4+2H2O 
CeHioOi 
G^HfiOa 
GyHßOa 
C7  HgOg 

C7  HgOg 

C7H6O3 
C7H6O3 

^14^10 

CßHeO 
C12H10O 
CßHsNg 
CeHgNa 
C6H8N2 
CgHgOg 
CeH8N2 
C7H5ON 
GjHgNS 
COCla 
QHßO* 
CsHßO. 
C8H6O4 
Ca  HA 
G6H3O7N3 
CßHuN 
CsHg 
CsHßO 
CsHgOg 
C5HX0O2 

^eHioOs 

CsHgN 
C3H5OCI 

CaHgO 

CsHgO 

C3H7J 

C3H7J 

CfiHgN 

C4H5N 

CgHeOg 
CS2 

C14H12 

CsHg 
CGI4 


i37,07| 
137,07 


(22  1,168 
(54)  1,1232 


148,13^      (18,8)  0,8971 


I92,i6| 
126,05 
146,08 
122,05 
122,05 
122,05 

138,05 
138,05 
138,05 
178,08; 

94,05 

170,08 

108,08 

108,08 

10808, 

136,06 

108,08 

119,05 

135,12 

98,92! 

166,05 

166,05 

166,05 

148,03 

229,05 

85,10 

44,06 

58,05 

74,05 

102,08 

130,08 

55,05 

92,50 

60,06 

60,06 

169,98 

169,98 

79,05 

67,05 

110,05 

76,14 

180,10 

104,06 

153,84 


(18,5)  0,9197 
(18,5/4)  1,653 
(20/4)  1,0793 
(15/4)  1,1520 


(4)  1,4835 
(4)  1,473 
(4)  1,468 
(100,5)  1,0631 
(50/4)  1,0489 


(15)  1,1389 

(79,8/4)  1,0809 
(20/4)  1,0981 
(20/4)  1,0952 

(23,4/4)  1,1289 
(o)  1,432 
1,585—1,593 


(4) 

(19) 

(20/4) 

(o) 

(20/4) 

(19,9/4) 

(0/4) 

(0/4) 

(14,2/4) 

(20/4) 

(0/4) 

(20/4) 

(20/4) 

(20/4) 

(15/4) 
(20/4) 

(15) 

(20/4) 

(119,2) 

(19,9/4) 

(0/4) 


1,527 

1,767 

0,8615 

0,536 

0,8066 

0,9871 

0,91252) 

1,0336 

0,7882 

1,0646 

o,8i92i5) 

0,7887 
1,7427 
1,7033 
0,9893 
0,9481 
1,2717 

1,2634 
0,9708 
0,90738) 
1,63268) 


+  16,1 
54 


189,5^») 
-40,6") 
ca.  — 20 

108 
115— 116 
155—156 

188 
213—214 

99 
42,5—43 

28 
102 — 103 

63 
140 

76,5 
19,6 

— 21 

ca.  203 
ca.  300 
Sublim. 
128 
122,5 
ca.  —17 


— 22 

-72,61) 

—103,5 


-98,81) 

■89bis-92i) 

-42") 

—111,6") 
— iio 

124 

—22,95") 


230—231 
(760)  237,7 

(747,5)  145-145,5 
158—159 

(740.8)  184 
197 
240 

Sublimiert 
Sublimiert 

Zers. 

340 

(760)  181,5 

257 
256—258 

282—284 

267 

265,5 

243,5 

(769)  166 

(760)  218,5 

+8,2 

Zers. 
Sublim. 

(760)  284,5 

Sublim.  Explos. 

(760)  105,8 

(760)  —37 

(740,5)  49,5 

(750)  140 

(760)  99,  i2) 

(760)  167 

(757,1)97—97,2 

(723,7)  77,8-78,3 

(760)  97,2") 

(760)82,1 

(740.9)  101,7 
(737,2)  88,6-88,9 

(760)  115,5") 
(746,5)  126,2 

276,5 

(760)  46,32) 

306—307 

(760)  145,5-146 
(760)  76,82) 


11.91(54). 
11.92(54). 

I.  311  (117). 

1.315(118). 
I.  638  (275). 
1.  647  (279). 
111.66(49). 

111.79(57). 
111.81(59). 
II.  1488(885). 
II.  1516  (902). 
II.  1523  (906). 
II.  266  (122). 
11.648(353). 
11.656(357). 
IV.  553  (361). 
IV.  568  (368). 
IV.  579  (377). 
II.  1309  (812). 
IV.  650  (419). 
11.374(183). 
-11.388(193). 
I,  546  (219). 
II.  1792  (1047) 

1826(1062). 

1831(1063). 

1794(1048). 

686  (380), 

3  (3). 


II. 
II. 
II. 
II. 
IV. 


I.  loi  (12). 

I.  940  (479). 

I.  418  (150). 

I.  420  (150). 

I.  463  (166). 

I.  1462  (804). 

I.  459  (164). 

I.  228  (73). 

I.  229  (73). 

I.  192  (54). 

I.  192. 
IV.  103  (81). 
IV.  63  (66). 
11.914(564). 

I.  878  (455). 
11.247(117). 

11.164(85). 

I.  145  (33). 


Posner. 


68 


s 


245 


Charakteristische  Konstanten  der  wichtigsten  organischen  Verbindungen. 


Namen 


Formel 


Mol.- 
Gew. 


Spezifisches 
Gew. 


Schmelz- 
punkt 


Siedepunkt 


Beilstein 
Zitat 


332;  Thiophen    .   . 
;333  Thiophenol     . 

334  Tolan  .... 

335  Toluidin  o-    . 

336  „         m-  . 

337  „         P-    • 

338  Toluol     .    .    . 

339  Toluylsäure  o- 

340  „  m- 

341  „  P- 

342  Triäthylamin . 

343  Trimethylamin 

344  Triphenylamin 

345  Triphenylcarbinol 

346  Triphenylmethan  . 

347  Valeraldehyd  norm. 

348  „  Iso- 

349  Valeriansäure  norm. 
350'  „    -Äthylester 

351  Valeriansäure  gew.  Iso 

352  ,,    -Äthylester 

353  Weinsäure  gew.  d-  . 

354  „  Diäthylester 

355  Xylidin  vic-o-    .  .  . 

356  ..        as-o-     .   .   . 

357  ••        vic-m-  .   .   . 
35S       ..       as-m-    .  .  . 

359  ,,       sym-m-    .  , 

360  „        p- 

361;  Xylol    o- 

362  „      m- 

363  „      p-   

'364  Zimtaldehyd  ... 

365  Zimtalkohol  ... 

366  Zimtsäure  .... 

367  „      Äthylester 

368  „      -Nitril.  .  , 

369  Zinkmethyl     .... 

370  Zinkäthvl    .... 


C4H4S 
CgHßS 
C14H1Q 
CjHsN 
CjHjN 
C-HjN 

CgHgOz 
CgHgOj 
CgHgOj 

C3H9N 
CuHisN 
C,,Hi,0 

CöHxoO 
CäHjoO 

G7H14O2 
C5H10O, 
C7H14O2 
CiHeO« 

CgHuN 
CgHuN 
QHaN 
CgHuN 
QHuN 
CgHuN 

C  Hjo 

CgHgO 

CsHjoO 
CgHgOa 
CuHijOa 
C9H7N 
CaHgZn 
C.HinZn 


84,10 
110,12 
178,08 
107,08 
107,08 
107,08 

92,06 
136,05 
136,05. 
136,05 
101,13 

59,08 

245,13: 
260,13 

244,13 
86,08 
86,08 
102,08 
130,11 
102,08 
130,11 

150,05 
206, 11 
121,10 
121,10 
121,10 
121,10 
121,10 
121,10 
106,08 
106,08 
106,08 
132,06 
134,08 
148,06 
176,10 
129,07 
95,42 
123,45 


(15/4)  1,0705 
(24)  1,078 

(20/4)  0,9986 
(20/4)  0,9986 

(59,1/4)  0,9538 

(0/4)0,8845«) 
(114,6/4)1,0621 
(111,6/4)  1.0543 

(20/4)  0,7277 
(—5,2)  0,662 


(95/«)  1,0166 

(11,2)  0,8185 
(15)  0,8041 
(20)  0,9415 
(20)  0,8765 

(20/4)  0,9298 
(0/4)  0,8851 

(20/4)  1,7598 
(20)  1,2059 
(15)  0,991 

(17,5  1,0755 
(15)  0,980 
(15)  0,9184 
(o)  0,9935 

(15)  0,980 

(20/4)0,8633") 

(20/4)  0,8642") 
(20/4)0,8612")! 
(24/4)  1,0497  ' 
(33/4)  1*0338 
(133/4)  1.0564 
(15/4)  1,0537 

(o)  1,037 

(10,5)  1,386 
(18)  1,182 


60 


45 

—92,4') 

103,5-104 

108 — 109 

180 


127 

162,5 

92 


-58,5 

—51 

168 — 170 

49 


15.5 
— 27,li) 

-54,8*) 

+15 

ca.— 7,5 

33 

133 

-fi2 

—  II 
—40 

—28 


0 

84 
(760)  169,5 

(760)  199,7 

(760)  203,3 

(760)  200,4 

(760)  110,7«) 

(751)258,5-259 

I  263 

274—275 

(758,3)  88,8-89 

3,2—3,8 

über  360 

(754)  358—359 
103,4 

(739,5)  91,5—92,5 
(736)  184—185 

(736,5)  144,6 
(760)  173,7 
(760)  134,3 

280 

(739)  223 

226 

(735)  216 

212 

220 — 221 

(739)  215 

(756,2)  141 

(759,2)  139,2 

137,5 
(250)  209,5 

(747,3)253,5-254,5 
I       (760)  300 

!     (760)  271 
254—255 
46 
118 


111.738(589). 
11.779(467)- 
II.  270  (123). 

11.453(245). 
11.474(259). 
11.479(262). 
11.24(17). 
II.  1329  (822). 
11.1335(825). 
1 1. 1340  (826). 
1. 1126  (602). 

I.  II 19  (599). 
11.342(158). 
11,1083(663). 
11.286(127). 

1. 949  (480). 

1. 950  (481). 
1. 426  (153). 
1. 426  (153). 
1. 426  (153). 
1. 428  (154). 
1. 788  (394). 
1. 795  (396). 

11.540(307). 
11.541(308). 

11.542(309). 
11.542(310). 

11.545(314). 

11.546(315). 

11.26(18). 

11.27(18). 

11,27(19). 

111.58(45). 
11.1069(652). 

II,  1404  (849), 
11,1406(850). 
11.1408(852). 

1, 1522  (853), 
1, 1522  (853). 


')  Guttmano,  Joum,  Amer.  ehem.  Soc.  29,  345;  1907.  *)  Timmermans,  Bull.  Soc  Belg.  24,  244;  1910. 
*)  Aawers,  Eisenlohr,  Joum.  prakt.  Ch.  (2),  82,  65;  1910.  *)  Waiden,  ZS.  ph.  Gh.  60,  129;  1909.  *)  Gatt- 
mann,  Joum.  ehem.  Soc.  87,  1037;  1905.  *)  Undissociiert:  Sm  oberhalb  72".  Wolf,  Joum.  phys.  Chem.  4, 
20;  1901.  ')  Wasserfrei:  CjHgNj.  M.  =  60,08  .  5,5  =  0,902,  Sm  .  8,5»,  Kp.  116,5",  *)  Gämngsamylalkohol 
und  dessen  Derivate.  •)  Unter  Anhydridbildung.  *•*)  Wasserfrei.  ")  Im  geschlossenen  Röhrchen.  Sonst  bei 
200«  Sublimation.  •*)  Für  simpöse,  nicht  völlig  reine  .Milchsäure.  ")  Wasserfrei.  ")  Richards.  Mathews, 
ZS.  ph.  Gh.  61,  452;  1908.  ")  Sydney  Yonng,  Dublin  Proc  12.  (N.  S.)  380.  ")  Willstätter,  Bruce, 
Ber.  chem,  Ges.  40,  3981;  1907.  i')  Diese  und  andere  Daten  finden  sich  in  einer  während  des  Dmcks  er- 
schienenen Arbeit  von  Timmermans,  Bull.  Soc  Belg.  25,  300;  191 1. 

Posner. 


246 


69 


Charakteristische  Konstanten  einiger  ,,krystallinischer"  Flüssigkeiten. 


Name 


Formel 


Schmelz- 
punkt 


Klär- 
punkt *) 


Bemerkungen 


Silberbromid^)  . 
Silberjodid^)  .  . 
Thalliumbromür^) 
Thallium]  odür^)   . 


A.  Anorganische  Verbindungen. 


AgBr 
AgJ 
TlBr 
TU 


259 

398 

134 

ca.  500 

387 

441 

165 

422 

Diese  Schmelzen  sind 
im  Gegensatz  zu  allen 
folgenden,  die  aniso- 
trop sind,  regulär. 


B.  Organische  Verbindungen. 

I.  Alkalisalze  von  Fettsäuren  und  aromatischen  Säuren. 


Natriumbutyrat*)  . 
Kaliumbutyrat^)  .  . 
N  atriumisobuty  rat^ ) 
Kaliumisobutyrat^) 
Natriumnonylat^)  . 
Kaliumallylacetat^) . 
Natrium-m-toluylat^) 
Natrium-m-brombenzoat*) 


p-Methoxyzimtsäure^)*f)^') 
p-Äthoxyzimtsäure^)  .    .   . 


CH3.CH2 
CHo.CHo 


.CH2 
.CH, 


.CXDONa 
.COOK 


ca. 

210 

ca. 

315 

ca. 

250 

ca. 

240 

ca. 

218 

ca. 

280 

ca. 

310 

ca. 

280 

p-Methoxybenzalaminozimt- 
säureester 

Methylester^) 

Äthylester^) 


n-Butylester^)  . 
iso-Amylester^) 
akt-Amylester^) 


p-Äthoxybenzalaminozimtsäure. 
ester 

Äthylester*)      

n-Butylester*) 


iso-Amylester^) 
akt-Amylester*) 


p-Methoxybenzalamino-a-me- 
thylzimtsäureester 
Äthylester*)      ...... 

n-Propylester*)    .   .   •   .   . 


(CH3)2.CH.COONa 

(CH3)2.CH.COOKa 

CH3.(CH2)7.COONa 

CH2:CH.CH2.CH2.COOK 

(CH3)3.C6H4.(COONa)i 

(Br)3.C6H4.(COONa)i 


2.  Alky  loxy  zimtsäure  n. 

(CH30)*.C6H4.CH:CH.COOH  170,6 

(C2H50)*.C6H4.CH:CH.COOH  192 

3.  Benzalaminozimtsäurees ter. 

[(CH30)*.C8H4.CH:N]*.C6H4. 
[CH:CH.COOR]i 
R  =  CH3 
R  =  CjHs 


R  -  C4H9 
R  =  C5H11 
R  =  CgHn 

[(C2H50)*.C6H4.CH:N]*.C6H4. 
[CH:CH.C00R]i 
R  =  QHg 
R  =  C4H9 

R  =  C5H11 
R  =  C5H11 

[(CH30)*.C6H4.CH:N)*.C6H4. 
[CH:C(CH3).C00Rp 
R  =  QHg 
R  =  C3H7 


ca.  310 

ca.  355 

ca.  320 

ca.  335 

ca.  242 

ca.  345 

über  360 

über  380 

185,5 
197 


Außerdem  die  Alkali- 
salze aller  Fettsäuren 
von  der  Buttersäure 
aufwärts  2). 


155 

176 

106 

138 

58 

76 

52 

90 

49 

90 

109 

153 

68 

125 

81 

137 

68 

121 

89 

93 

50 

85 

2  kr.-fl.  Phasen 

3  kr.-fl.  Phasen 
Übergangspunkte 

109°,  117" 

3  kr.-fl.  Phasen 
2  kr.-fl.  Phasen 

4  kr.-fl.  Phasen 


2—3  kr.-fl.  Phasen 
2  kr.-fl.  Phasen.  Über- 
gangspunkt 88° 
I — 2  kr.-fl.  Phasen 
2kr.-fl.  Phasen.  Über- 
gangspunkt 114" 


")  Der  Klärpunkt  ist  diejenige  Temperatur,  bei  der  die  trübe,  anisotrope  Schmelze  klar  und  isotrop  wird. 

Posner. 


69 


247 


Charakteristische  Konstanten  einiger  „krystallinischer"  Flüssigkeiten. 


Name 


Formel 


Schmelz- 
punkt 


Klär- 
punkt 


Bemerkungen 


p-Äthoxybenzalaminoo-methyl- 
zimtsäureester 

Methylestei^) 

Äthylestei^) 


n-Propylester*) 
n-Butylester*)  . 


isoAmylester^) 
akt-Amylester*) 


p-Äthoxybenzalamino-a-äthyl- 
zimtsäureester 
Äthylestei^) 


n-Propylester*) 
akt-Amylester*) 


p-  Phenylbenzalaminozimtsäure- 
ester 
Äthylester^) 


n-Butylester^)  . 
iso-Amylester^) 


akt-Amylester^) 


p-Phenylbenzalamino-a-methyl- 
zimtsäureester 
Äthylestei*) 

n-Butylester*)  . 


p- Phenylbenzalamino-a-äthyl- 
zimtsäureester 
n-Propylester^) 


p-Cyanbenzalaminozimtsäure- 
ester 
akt-Amylester*) 


[(QH50)«.C8H,.CH:N]*.QH4. 
[CH:C(CH3).CXX)Rp 
R^CHj 
R  =  CjHs 

R  =  C3H7 
R  =  C4H9 

R  =  QHu 
R^QHu 

[(C,H50)*.C,H4.CH:N]«.C,H4. 
[CH:C(CjH5).C00R]i 
R  =  QH5 

R  =  C,H7 
R  =  CsH» 

C,H5.C,H4.CH:N.QH^.CH: 
CH.CXX)R 
R  =  C,H5 


R  =  C4H9 

R  =  QHji 

R  =  C5Hu 


CgHs.QHi.CH:  N.CjHi.CH: 
C(CH3).COOR 
R  =  C2H5 

R  =  C4H9 

CsHä.CeHi.CHtN.CHi.CH; 
qC^Hä):  COOR 
R  =  C3H- 

CN.C6H4.CH:N.C8H4.CH: 
CH.COOR 
R  =  C5Hu 


105 


83 
86 


63 
69 


"5 


118 


92 


147 


121 

82 


90 
100 


98 


145  216 


167  203 

164  197 


180 

175 
148 

135 
105 


2  kr.-fl.  Phasen 

Ü  bergangspunkte  76', 

94"  und  124» 
2  kr.-fl.  Phasen 

2  kr.-fl.  Phasen.  Über- 
gangspunkt 65° 

3  kr.-fl.  Phasen 


2  kr.-fl.  Phasen.  Über- 
gangsp.  73",6i»,45» 

3  kr.-fl.  Phasen 


4  kr.-fl.  Phasen.  Über- 
gangspunkte 178", 
204°,  207° 

2  kr.-fl.  Phasen 

2  kr.-fl. Phasen.  Über- 
gangspunkt 188" 

2  kr.-fl. Phasen.  Über- 
gangspunkt 153" 


3  kr.-fl.  Phasen.  Über- 
gangspunkt 148' 
2 — 3   kr.-fl.    Phasen. 
Übergangspunkt  136» 


2  kr.-fl.  Phasen 


U  mwandlungspunkt 
ca.  98" 


4.  Derivate  des  Benzidins  und  andere  Diphenylderivate. 


Diäthylbenzidin*) 
Dibenzalbenzidin') 


Di-p-toluy  lalbenzidin" ) 


CjHsNHQH^.QH^NHQHs 
CgHä.CH:  NCjH^.CBH^NrCH. 

CHj.QHi.CH:  NC6H4.C;8H4N: 
CH  .C^H4.CHj 


"5ö 

120,5 

234 

260 

230 

über  300 

Posner. 


248 


69  b 


Charakteristische  Konstanten  einiger  „krystallinischer"  Flüssigkeiten. 


Name 


Formel 


Schmelz-         Klär- 
punkt punkt 


Bemerkungen 


Di-o-xylylalbenzidin')     .... 
Di-p-Äthoxybenzalbenzidin^)    . 

Di-p-Methoxy-o-methylbenzal- 
benzidin^)     ....... 

Di-p-Äthoxy-o-methylbenzal- 
benzidin^)     

Di-p-Äthoxy-m-methylbenzal- 
benzidin^)     

Bis-diphenylmethylol-Diphenyl*) 

5.  Derivate  des  Stilbe 
Dioxystilbendibenzoat®)     .   . 

Dioxytolandibenzoat^)    .   .   . 

Dianisyltetrylen*) 


(CH3)2C6H3.CH:NC6H4.C6H4N: 

CH  .C6H3(CH3)2 

C2H50C6H4.CH:  NC6H4.C6H4N: 
CH.C6H40C2H5 

(CH30)(CH3)C6H3.CH:NQH4. 

C6H4N:CH.C6H3(CH3)(OCH3) 
(C2H50)(CH3)C6H3.CH:NC6H4. 

C6H4N:CH.C6H3{CH3)(OC2H5) 
(C2H50)(CH3)C6H3.CH:  NCgH^. 

CeH4N:CH.C6H3(CH3)(OC2H5) 
{C6H5)2C{OH).C6H4.C6H4. 

C(OH)(C6H5)2 


158 
288 
171 
167 
238 
160 


über  250 
über  3CX) 
über  300 
über  300 
? 
186 


Azozimtsäureäthylester^) 


AzoanisoP) 

Azophenetol")")  .... 
Methyläthylazophenol^")  . 
Di-n-propylazophenol^") .  • 
n-  PropylmethylazophenoP) 
n-PropyläthylazophenoP) . 


ns,  Tolans  und  ähnlicher  ungesättigter  Kohlenwasserstoffe. 

CeHs.COOCßHi.CH  =  CH.  224  285 

CßH^OCO.CgHs 

CeH5.COOC6H4.C-C.  214  254 

CßHiOCO.CßHs 

CHgOCgHi.CHiCH.CHiCH.  225        ,        238 
CgH40CH3 

6.  Azoverbindungen. 

C2H60C0.CH:CH.C6H4.N:N.  155 

CßHi.CHiCH.COOCaHg 

CH3OC6H4.N:  N.C6H4OCH3  164,0 

C2H60C6H4.N:N.C6H40C2H5  160,2 

CH30C6H4.N:N.C6H40C2H5  134,5 

C3H7OC6H4.  N :  N  .C6H4OC3H7  146,1 

CH30C6H4.N:N.C6H40C3H7  113,1 

C2H50C6H4.N:N.CbH40C3H7  144,2 


230 

(108,0) 
156,1 
132,2 

(112,0) 
110,0 
139,6 


2  kr.-fl.  Phasen 


p-Azoxybenzoesäureäthylester^2)^3) 


p-Azoxyzimtsäureester 


Methylester")  .  .  . 
Äthylester")5)  .  .  . 
n-Propylester")  .  . 
iso-Propylester").  . 
n-Butylester")  .  . 
iso-Amylester")  .  . 
n-Oktylester")  .  . 
Cetylester")  .  .  . 
Allylester")  .... 
Äthylglycolatester") 
Acetophenonester") 


7.  Azoxy verbindun 
C2H6OCO.C6H4.N N.C6H4. 

\o/ 

COOC2H5 
ROCO.CH:  CH.CßHi.N N. 

C8H4.CH:CH.COOR 

R  =  CH3 

R  =  C2H5 

R  =  C3H7 

R  =  C3H7 

R  =  C4H9 

R  =  CgHii 

R  =  CgHiT 

R  =  CH3(CH2)i5 

R  =  CH3.CH:CH2 
R  =  C2H5OCO.CH2 
R  =  CßHg.CO.CHa 


gen. 


"3,5 

120,5 

■  219 — 221 

254—257 

141 

247—249 

123 

240 — 243 

148—150 

184 

110 — III 

214 

144 

184—186 

94 

175 

105 

139— 141 

124 

234—237 

146 — 148 

233—235 

229 — 231 

238 

Posner. 


69  c 


249 


Charakteristische  Konstanten  einiger  „krystallinischer"  Flüssigkeiten. 


Name 


Formel 


Schmelz- 
punkt 


Klär- 
punkt 


Bemerkungen 


p-AzoxyanisoP)i»)")")   .... 
p-AzoxyphenetoF)i»)^)i«)     .   . 
AnisolazoxyphenetoP")")")^«) 
Azoxy-phenol-n-propyläther^°)^*) 


Anisaldazin") 

p-Äthoxybenzalazin^)     .   . 
p-Oxäthoxybenzalazin*) 
p-Acetoxybenzalazin")  .   . 
p-Benzoyloxybenzalazin") 
p-Methoxyzimtaldazin*) 

p-Methylaminobenzalphenyl- 
hydrazon*) 

p-Äthylaminobenzalphenyl- 
hydrazon*) 


CHsOCgHi-N         N.CgH^OCHa 

C,HsOC,H,.N N.CiH,OC,H, 

CHsOCbH4.N N.QH^OCjHs 

C,H7CX:,H4.N N.CH^OCsH, 


iiS,5 

136,9 

93,5 

116,0 


135,5 
167,5 
149,6 


8.  Azine  und    Hydrazone 

CHsOQH^.CHiN.NiCH.  160 

C5H4OCH3 
GjHsOQH^.CHiN.NrCH.  172 

QH4OC2H5 
HOCHi.CH20QH4.CH:N.N:  184 

CH.C6H4OCH2.CH2OH 
CHj.COOQHi.CHrN.NiCH. 

CßH^OCO.CHa 
QHs.COOCsHi.CHiN.NrCH.  227 

CeH^OCO.GeHs 

CH30CbH4.CH:CH.CH:N.N: 

CH.CH:CH.C6H40CH3 


CHj.NH.QH^.CH:  N.NHCjHs 

CjH5.NH.G6H4.CH:  N.NH. 
QH5 


170 
160 


183,8 

197 

207 

192 

290 

218 

190 

182 


9.  Ester  des  Cholesterins   und   Phytosterins. 


Qiolesterinprop  ionat^)" ) 
Cholesterinbutyrat")  . 
Cholesterinvalerat^')  . 
Cholesterincapronat") 
Caiolesterincaprinat") 
Cholesterinbenzoal*')  . 
Phytosterinvalerat")  . 


Cj7H45OCO.CH2.CH3 

C27H450CO.(CH2)j.CH3 

(iH450CO.(CH2)3.CH3 

Cj-H450CO.(CH2)4.CH3 

(iH450CO.(CHj)8.CH3 
C27H45OCO.QH5 

C27H450CO.(CH2)3.CH3 


98.7  "3,7 

92.8  108,4 

89,6  99,3 

91,2  100,1 

82,2  90,6 

145,5  178,5 

30  67 


Literatur  zu  den  anisotropen  Flüssigkeiten. 

')  Stolzenberg,  Huth,  ZS.  ph.  Ch.  71,  641;  1910.  -)  Vorländer,  Ber.  ehem.  Ges.  43,  3132;  1910. 
')  Prins,  ZS.  ph.  Ch.  67,  689;  1909.  *)  Rotarski,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  1994;  1908.  ')  Vorländer,  Ber. 
ehem.  Ges.  41,  2033;  1908;  ZS.  ph.  Ch.  57,  361;  1907.  «)  Stampf,  Phys.  ZS.  11,  780;  1910.  ')  Gatter- 
mann.  Lieb.  Ann.  347,  347;  1906;  Ber.  ehem.  Ges.  37,  3422;  1904.  *)  Gattermann,  Lieb.  Ann.  357,  313; 
1908.  '■>)  Vorländer,  Ber.  ehem.  Ges.  40,  4527;  1907.  »o)  Bogojawlensky,  Winogradow,  ZS.  ph.  Ch.  64, 
229;  1908.  ")  Dieselben,  ZS.  ph.  Ch.  60,  434;  1907.  *-)  Meyer,  Dahlem,  Lieb.  Ann.  326,  334;  1903;  Leh- 
mann, Ann.  Phys.  (4)  12,  311;  1904.  '»)  Eichwald,  N.  Jahrb.  Min.  1905,  II,  171.  '*)  Vorländer,  Ber. 
ehem.  Ges.  39,  803;  1906;  Lehmann,  Ann.  Phys.  (4)  19,  i  u.  22;  1906.  "*)  Rising,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  46; 
1904.  '*)  Gattermann,  Ritschke,  Ber.  ehem.  Ges.  23,  1738;  1890;  Lehmann,  ZS.  ph.  Ch.  25,  340;  1898. 
18  n^'  ^®°''*t'  P^ys.  ZS.  9,  169;  1908;  10,  202;  1909.  Franzen,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  3422;  1904. 
)  Dom,  Phys.  ZS.  11,  777;  1910.  ")  Jaeger,  Rec.  P.-B.  24,  234;  1905;  Lehmann,  ZS.  ph.  Ch.  66,  750; 
1906.    •-")  Reinitzer,  ZS.  ph.  Ch.  4,  468;  1889;  Mon.  Chem.  9,  428;  1888. 

Posner. 


250 


70 


Spezifische  Gewichte  verschiedener  Materialien. 

[Vergl.  auch  Tab.  64  u.  65;  wo  unter  den  chemischen  Nomenklaturen  zu  suchen  ist] 

Wasser  von  4"  C  =  i. 


Spez.  Gew. ' 


Spez.  Gew. ') 


Spez.  Gew.^) 


Achat    

Alabaster 

Anthrazit 

Asbest  

Asbestpappe  .... 
Asphalt  (Erdpech)  .     . 

Basalt 

Baumwolle,  lufttrock.  . 

Bernstein 

Beton    

Bimsstein,  natürlicher. 

„  Wiener  .  . 
Blätterkohle  .  .  .  . 
Bleiglätte,  künstliche  . 

„  natürliche  . 

Bleiweiß 

Bleizucker 

Bolus 

Brauneisenstein  .  .  . 
Braunkohle     .... 


2,5-2,8 
2,3—2,8 

1,4—1.7 
2,1—2,8 

1,2 
1,1—1,5 
2,7-3,2 

1,47—1,50 
1,0—1,1 

1,80-2,45 

0,37-0,9 
2,2—2,5 
1,2—1,5 
9,3—9,4 

7,83-7,98 

6,7 

2,4 

2,2—2,5 

3,4—3,95 
1,2—1,5 


Braunstein    .     .     .     . 

Chamottesteine      .     . 

Copal 

Dolomit 

Elfenbein      .     .     .     . 

Erde,  lehmig,  festge- 
stampft,  frisch 
„       lehmig,  trocken 
„      mager,  trocken 

Feldsteine  im  Mittel 

Feuerstein     .     .     . 

Flachs,  lufttrocken 

Flußstahl      .     .     . 

Gabbro    .... 

Galmei     .... 

Gerste,  geschüttet 

Gips,  gebrannt .     . 
„  gegossen,  trocken 
„  gesiebt  .     .    . 

Glanzkohle   .     .     . 


3,7—4,6 
1,85—2,2 
1,04 — 1,14 

2,9 
1,83—1,92 

2,0 
1,6 — 1,9 

1,34 

2,5 
2,6 — 2,8 

1,5 

7,86 

2,9—3,0 

4,1—4,5 

0,51 — 0,69 

1,81 

0,97 

1,25 

1,2—1,5 


Glas,  Fensterglas  . 
„      Flaschenglas 
,,      Flintglas  .     . 
.,      Krystallglas 
„     Spiegelglas  . 

Glimmer  . 

Gneis  .     . 

Granat     . 

Granit 

Grünspan 

Grobkohle 

Gummi,  arabicum 
„        Kautschuck 

Gummifabrikate    . 

Gußeisen  .... 

Guttapercha     .    . 

Hafer,  geschüttet  . 
Hanffaser,  lufttrocken 
Harz    .     . 


2,4 — 2,6 

2,6 
3,15—3,90 

2,9—3,0 
2,45—2,72 
2,65—3,2 

2,4—2,7 

3,4-4.3 

2,51—3,05 

1,9 

1,2—1,5 
1,31—1,45 
0,92—0,96 

1,0 — 2,0 

7,25 
0,96—0,99 

0,43 
1,5 

1,07 


Holzarten 


lufttrocken 


frisch 


Holzarten 


lufttrocken 


frisch 


Ahorn  .... 
!  Akazie  .... 
Apfelbaum  .  .  . 
Birke  .  .  .  ,  . 
Birnbaum  .  .  .• 
Buchsbaum  .  .  . 
Ebenholz  .  .  . 
Eberesche     .     .     . 

Eiche 

Erle 

Esche  

Fichte  (Rottanne) 
Guajak  (Pockholz) 
Hickory    .     .     .     . 
Kiefer  (Föhre)  .     . 
Kirschbaum      .     . 


0,53—0,81 
0,58—0,85 
0,66 — 0,84 

0,51—0,77 
0,61—0,73 
0,91  - 1,16 

1,26 
0,69 — 0,89 
0,69—1,03 
0,42 — 0,68 

0,57—0,94 
0,35—0,60 

1,17-1,39 
0,60 — 0,90 
0,31—0,76 
0,76 — 0,84 


0,83- 
0,75- 
0,95- 
0,80- 
0,96- 
1,2- 

0,87- 

0,93- 

0,63 

0,70 

0,40- 


0,38- 
1,05- 


-1,05 

-1,0 

-1,26 

-1,09 

-1,07 

-1,26 

-1,13 

-1,28 
1,01 
1,14 

-1,07 


-1,08 
-1.18 


Lärche     

Linde  ...... 

Mahagoni      .     .     .     . 

Nußbaum      .     .     .     . 

Pappel 

Pechkiefer  (Pitchpine) 
Pflaumenbaum  .  . 
Roßkastanie  .  .  . 
Rotbuche  .  .  .  . 
Steineiche  .  .  .  . 
Tanne  (Weißtanne)    . 

Teakholz 

Ulme  (Rüster)  .     .     . 

Weide 

Weißbuche  .  .  .  . 
Zeder       


0,47—0,56 
0,32—0,59 
0,56 — 1,06 
0,60 — 0,81 
0,39—0,59 
0,83-0,85 
0,68 — 0,90 

0,58 
0,66 — 0,83 
0,71 — 1,07 
0,37—0,75 

0,9 
0,56 — 0,82 
0,49 — 0,59 
0,62 — 0,82 

0,57 


0,81 
0,58-0,87 

0,91 — 0,92 
0,61 — 1,07 

0,87-1,17 
0,85—1,12 

0,77  —  1,23 

0,78-1,18 

0,79 
0,92—1,25 


')  Meist  nach  Angaben  in  „Hütte",   Berlin  1908. 


0.  Bauer. 


70 


251 


Spezifische  Gewichte  verschiedener  Materialien. 


Spez.  Gew. ') 


Spez.  Gew.') 


Spez.  Gew.") 


Holzkohle,    lufterfüllt 

luftfre 
Holzpflasterunsr 
Hornblende  .     . 
Isolierbimsstein. 
Kalk,  gebrannter 

,,      gelöschter 
Kalkmörtel,  trocken 

„  frisch 

Kalksandsteine .     . 
Kalkspat .... 
Kalkstein     .     .     . 
Kaolin  (Porzellanerde) 
Kartoffel .... 

Kies 

Kieselerde     .     .     . 
Knochen  .... 
Koks  im  Stück 
Kolophonium     .     . 

Kork 

Korkstein,  weißer . 

„         schwarzer 
Kreide      .... 
Kunstsandstein 
Lava,  basaltisch    . 

,,      trachytisch  . 
Leder,  gefettet .     . 

,,      trocken  .     . 
Lehm,  trocken  .     . 

„       frisch     .     . 
Leim    .     .  .     . 


0,4 
1.4  —1.5 
0,69—0,72 

3,0 

0,38 
2,3  —3,2 
1,15-1,25 
1,60  —  1,65 
1,75—1,80 
1,89-1,92 

2.6  —2,8 
2,46 — 2,84 

2,2 
1,06—1,13 
1,8  — 2,0 

2,66 

1.7  — 2,0 

1,4 

1,07 

0,24 

0,25 

0,56 

1.8  —2,6 
':    2,0    —2,1 

2,8  —3,0 
2,0  — 2,7 
1,02 

J       0,86 

I  1,5  —1,6 
I  1,67—1,85 
'         1,27 


Linoleum  in  Rollen   . 

Magnesia 

Marmor 

Meerschaum      .     .     . 

Mehl,  lose  .  .  .  . 
„  zusammengepreßt 

Mennige,  Blei-  .     .     . 

Mergel 

Milch  (Kuh-)    .     .     . 

Neusilber      .     .     .     . 

Ocker  

Papier 

Pech 

Porphyr   

Porzellan  von  Berlin  . 
„  „    Meißen 

„  „    Sevres 

„  „    China 

Preßkohle,  Brikett 

Roggen,  geschüttet 

Roheisen,  weißes  . 
„        graues   . 

Sand,  fein  und  trocken 
„  fein  und  feucht 
„     grob    .     .     . 

Sandstein      .     .     . 

Schafwolle,   lufttrock, 

Schamottesteine 

Schiefer    .... 

Schießpulver,  lose. 
,,         gestampft 


1,15—1,3 

3,2 
2,52-2,85 
0,99  —  1,28 

0,4  —0,5 

0,7  — 0,8 

8,6  -9,1 

,  2,3  -2,5 

!i,o28— 1,035 

'  8,4  -8,7 

3,5 

0,70—1,15 

;    1,07 — 1,10 
2,4    -2,8 

2,29 
2,49 

2,24 

2,38 

1,25 

0,68—0,79 

7,0  —7,8 

1  6,7  -7,6 
1,40—1,65 
1,90—2,05 

1,4  —1,5 
2,2  —2,5 

1,32 

1,85—2,2 

i  2,65—2,70 

0,9 

1,75 


Schlacke  (Hochofen-), 

Schmirgel 

Schnee,  lose 

Seide,  roh     . 

Serpentin 

Spateisenstein 

Speckstein    . 

Stärke  im  Stück  . 

Steinkohle  im  Stück 

Steinsalz  . 

Syenit 

Talk    .     . 

Ton     .     . 

Tonschiefer 

Torf,  Erd- 

„  Pech- 
Torfstreu,  gepreßt 
Trachyt  .... 
Traß,  gemahlen 
Tuffstein  im  Stück 
„  als  Ziegel 
Weizen,  geschüttet 
Zemente  .... 
Ziegel,  gewöhnl.     . 

„       Klinker .     . 
Ziegelmauerwerk, 

volles,  frisch 
Ziegelmauerwerk, 

volles,  trocken   . 
Zucker,  weißer  .     . 


2.5  —3,0 
4,0 
0,125 
1,56 

2,4  -2,7 

3.7  —3,9 
2,7 

1,53—1,56 
1,2  —1,5 
2,28 — 2,41 

2.6  —2,8 

2,7 

1.8  —2,6 
2,76-2,88 

0,64 

0,84 
0,21—0,23 

2,6 

0,95 

1,3 
0,8  — 0,9 
0,7  — 0,8 
0,82—1,95 
1,4  -1,6 

1.7  —2,0 

1,57—1,63 

1,42—1,46 
1.61 


Destillationsprodukte 
des  Petroleums') 


Siedepunkt      Spez.  Gew. 


Destillationsprodukte 
des  Petroleums  *> 


Siedepunkt      Spez.  Gew. 


Petroleumäther.   Rhigolen 
Gasolin  (für  Ölextraktion) 
Benzin  (Fleckenwasser)  . 
Ligroin  (z.  Brennen) 
Putzöl,  Lacköl      .     .     . 


40  —  70''  0,65  —  0,66 

70  —  90"  ;       0,66 0,69 

90 — 110°  ;  0,69 — 0,70 

iio — 120"  0,70 — 0,73 

120  —  170°  0,73  —  0,76 


Photogen  (Brennöl)    .     .     . 
Solaröl  „  ... 

Schmieröl 

Paraffin,  weich.  Sm :  38 — 52" 
„      hartes.  Sm: 52—56° 


170 — 245°  I  0,76—0,80 
245—310"  0,80—0,83 
310—350»       0,83—0,87 


350-390" 
390—430" 


0,87 — 0,88 
0,88—0,93 


')  Meist  nach  Angaben   in  „Hütte",   Berlin  1908.     ^)  Nach  Angaben  in  Kerl-Stohmann,   Techn.  Ch.  IV. 
513—522. 

0.  Bauer. 


252 


70  b 


Spezifische  Gewichte  verschiedener  Materialien. 


Fette,  öle  und  Wachse') 


Spez.  Gew.  bei  15  C 


Schmelzpunkt  C" 


Erstarrungspunkt  C° 


Baumwollsaatöl 

Bienenwachs 

Bucheckernöl 

Butterfett 

Chinesisches  Wachs  (Insekten- 
wachs)     

Dorschlebertran 

Hammeltalg 

Hanföl 

Japanwachs 

Kakaobutter 

Klauenfette  und  Knochenöle 

Kokosnußöl 

Kürbiskernöl 

Leindotteröl  (Sesamöl)     .     . 

Leinöl 

Maisöl 

Mandelöl 

Mohnöl 

Muskatbutter 

Nußöl 

Palmöl 

Palmkernöl 

Pferdefett 

Rindstalg 

Robbentran 

Rüböl 

Sardinenöl 

Schmalzöl 

Schwarzsenfsaatöl    .... 

Schweineschmalz     .... 

Sonnenblumenöl      .... 

Talgöl 

Walfischtran 

Walrat 

Weißsenfsaatöl 

Wollfett 


0,9220  b 
0,958  b 
0,9205  b 
0,936  b 
bei  100":  0,865    b 


0,926    b 
0,9220  b 

0,937  b 
bei  100":  0,858  b 
0,9250  b 
0,9700  b 
0,9450  b 
0,914  b 


IS  o 

is 

is 

;s 

is 


0,9250 
0,9197 
0,9228 
0,9305 
0,9215 
0,9170 
0,9240 

0,945 

0,9250 

0,9210 

0,9420 
0,9189 

0,943 
bei  100":  0,860 
0,9249 
0,9132 
0,916 

0,915 
0,9160 

0,931 
bei  100°:  0,8610 

0,9240 
bei  100":  0,794 

0,9170 

0,960 

0,9125 
0,941 


',9300 
),967 

>,9225 

>,945 
>,868 


zwischen  63  u.  64" 
y  29,5  bis  34,7° 


s  0,970 
s  0,9410 

s  0,940  \ 
s  0,860  / 
s  0,9280 
s  0,9800 
s  0,995 
s  0,916 

s  0,9383 
s  0,9250 
s  0,9270 
s  0,9352 
s  0,9239 
s  0,9200 
s  0,9270 
is  0,996 
s  0,9265 
s  0,948 

s  0,9520 
s  0,9320 
s  0,952  1 
s  0,861  j 
s  0,9263 
s  0,9175 
s  0,934 


s  0,9200 

s 

s 

s  0,9260 


0,938  Ij 

0,8614/ 


s  0,9272 
s  0,945 
s  0,9160 
s  0,970 


meistens  bei  o" 


—  17" 
19  bis  20° 


80  bis  830  80,5  bis  81,0« 

je  nach  Herkunft  sehr  verschieden,  teils  bei  0° 
erstarrt,  teils  bei  -^10"  noch  flüssig 

46,5  bis  51"  32,9  bis  41,0° 

bei  — 15"  noch  flüssig,  bei   —  27,5°  starr 

-  j  48,5  bis  53° 

zwischen  30  u.  33°  23  bis  26° 

je   nach    Herstellung    bzw.    Stearingehalt  weit 
über  und  unter  0° 


20,3  bis  28 


— 15"  noch  flüssig 


15°  noch  flüssig 
38,5  bis  51° 
—  15"  flüssig 


14  bis  23,1° 

-15° 
—  180 

—  16  bis  ■ — 21" 

—  10  bis  —  20° 

• —  10  bis  —  21,5" 

—  i8*'  starr 

41  bis  42" 

—  27,5"~  starr 


schmilzt  je  nach  Alter  und  Ursprung  zwischen 
27  und  42,5° 
23  und  28"  — 

30  bis  33"  zwischen  20  und  30° 

42,5  bis  46"  I  — 

—  1  — 2  bis  — 3" 
meistens  bei  o"  talgartig 

—  I  10» 

!  -5° 


33  bis  48" 


27,1  bis  29,9° 


—  12°  noch  flüssig,  —17°  teilweise  erstarrt 

—  I  34,5  bis  37,5° 
beginnende  Krystallabscheidung  bei  +  10" 

42  bis  45"  I  42  bis  47" 

—  —8  bis  —16» 
31  bis  42"                 der  Fettsäuren  40" 


')  Nach  Holde:    Untersuchung  der  Mineralöle  und  Fette,  sowie  der  ihnen  verwandten  Stoffe. 
Berlin  1909. 

0.  Bauer. 


71 


Dichte  wässeriger  Lösungen  von  Metallsalzen,  anorganischen 
Säuren  und  Alkalien. 


253 


Vorbemerkungen. 

Bei  den  bisherigen  Dichtebestimmungen  ist  für  die  konzentrierteren  Lösungen  nur  vereinzelt 
eine  Genauigkeit  von  o,i%  bzw.  o,cxx>2  in  der  Dichte  erzielt  worden  und  zwar  infolge  der  erheblichen 
Schwierigkeiten  bei  der  Reindarstellung  der  Substanzen  und  bei  der  Analyse  der  Lösungen,  femer 
wegen  der  Unsicherheit  der  Atomgewichte,  der  Mängel  in  den  Dichtebestimmungen  und  in  der  mathe- 
matischen Ausgleichung  der  Beobachtungsergebnisse.  Im  allgemeinen  wird  man  annehmen  dürfen, 
daß  die  angegebenen  Zahlen  um  einige  Einheiten  der  letzten  Dezimale  unsicher  sind. 

Nach  einem  kurzen  Abkiirzungsverzeichnis  für  die  häufigsten  Namen  bringt 

Tafel  I  eine  Zusammenstellung  der  nach  ganzen  Prozenten  fortschreitenden,  meist  von  den  Be- 
obachtern selbst  interpolierten  Dichteangaben.  Der  Hinweis  auf  diese  Tafel  erfolgt  (bei  Tafel  4) 
durch :  Tf. :  Interpolationstafel. 

Tafel  2  enthält  die  umfangreicheren  Bestimmungen  der  wichtigsten  Substanzen  in  Spezialtafeln, 
Verwiesen  wird  auf  dieselbe  (bei  Tafel  4)  durch  das  Zeichen:  |  Tf  :|.   Bezeichnung:  SpezialtafeL 

Tafel  3  ist  wegen  der  Schwerzugänglichkeit  der  wertvollen  Bestimmungen  des  Verfassers  (Fouqu6) 
als  selbständige  Tafel  aufgenommen  worden.    Bei  Bezugnahme  auf  diese  Tafel:  Abkürzung  Fq. 

Tafel  4.  Diese  Tafel  enthält  die  Angaben  einiger  Einzelbestimmungen  von  Salzen  und  Alkalien 
(alphabetisch  geordnet)  und  anschließend  von  anorganischen  Säuren  (in  gleicher  Anordnung).  Aus 
Rücksicht  auf  den  Umfang  der  Tafel  unterblieb  die  Anführung  der  sämtlichen  Einzelwerte  der 
Beobachtungen.  Es  wurde  lediglich  für  die  Mehrzahl  der  Substanzen  eine  möglichst  das  ganze 
Dichteintervall  umfassende  Zahlenreihe  von  nur  einem  oder  zwei  Beobachtern  herausgegriffen, 
wodurch  aber  keineswegs  den  fortgelassenen  Bestimmungen  ohne  weiteres  eine  geringere  Zuver- 
lässigkeit beigemessen  wird.  Der  Gehalt  der  Lösungen  ist  durchweg  als  Gramm  wasser- 
freier Substanz  in  100  g  Lösung  angegeben ;  in  den  Fällen,  wo  der  Prozentgehalt 
erst  errechnet  werden  mußte,  ist  ein  Hinweis  vorhanden.     Bezeichnung:    HaupttafeL 

Tafel  5  enthält  ergänzende  Literatur  zu  Tafel  4,  unter  Einbeziehung  der  Angaben  in  Tafel  2,  6,  7,  8, 
sowie  die  Literatur  für  einige  Salze,  die  in  Tafel  4  nicht  aufgenommen  worden  sind- 

T  a  f  e  1  6.  In  diese  Tafel  haben  Dichtebestimmungen  verschiedener  Autoren  Aufnahme  gefunden, 
welche  den  Gehalt  in  irgend  einer,  im  Einzelfall  näher  bezeichneten  Weise  durch  molekulare  Ver- 
hältniszahlen angegeben  haben.  Naturgemäß  konnten  dabei  die  Bestimmungen  eines  Autors 
nicht  auseinandergerissen  werden;  die  Anordnung  ist  daher  nur  so  erfolgt,  daß  man  von 
konzentrierteren  Lösungen  zu  verdünnteren  fortschreitet.  Soweit  bei  den  einzelnen  Substanzen 
die  zugrunde  gelegten  Atom-  resp.  Äquivalentgewichte  nicht  angegeben  sind,  dürfen,  da  die 
Arbeiten  meist  neueren  Datums  sind,  oder  aber  die  Abweichungen  nicht  ins  Gewicht  fallen,  die 
Zahlen  von  Tab.  i  angenommen  werden.  Beim  Gebrauch  der  Tafel  wird  es  sich  empfehlen,  zuerst 
Tafel  4  zu  Rate  zu  ziehen.    Bei  Bezugnahme  auf  diese  Tafel :  Abkürzung  AI 

Tafel  7.  Die  letzte  Bemerkung  gilt  auch  für  diese  Tafel,  die  eine  Sammlung  der  wichtigsten  Re- 
sultate der  Arbeiten  über  Kontraktion  enthält.  (Die  Aufnahme  der  R^ultate  für  Essigsäure, 
Weinsäure  und  Zucker  rechtfertigt  sich  durch  die  Sonderstellung  dieser  Tafel.)  Bei  Bezugnahme 
auf  diese  Tafel:  Abkürzung  C. 

Tafel  8.  Diese  Tafel  soll  zur  Reduktion  der  Dichteangaben  auf  eine  andere  Temperatur  dienen 
und  enthält  die  wichtigsten  Bestimmungen  der  relativen  Volumina  von  Lösungen  bei  verschie- 
denen Temperaturen.  Die  Verschiedenheit  in  der  Annahme  der  Normaltemperatur,  sowie  die 
Abweichungen  in  der  Genauigkeit,  im  Prozentgehalt  und  in  der  Beobachtungstemperatur  ver- 
hinderten auch  hier  ein  Zusammenarbeiten  der  einzelnen  Bestimmungen,  so  daß  sich  auch  für 
die  Benutzung  dieser  Tafel  zunächst  die  Heranziehung  von  Tafel  4  empfiehlt.  Bei  Bezugnahme 
auf  diese  Tafel:  Abkürzung  A. 

Es  folgt  das  Abkiirzungsverzeichnis  fär  die  Literaturangaben,  sowie  die  Angabe  der 

Literaturstellen,  alphabetisch  geordnet  nach  den  Autoren.    (Tabelle  76,  S.  293). 


Abkürzungsverzeichnis  für  die  häufigsten  Namen. 

(Abgesehen  von  den  leicht  verständlichen  Abkürzungen.) 
Bischoff:  Bf;  Bromer:  Bm;  Buchholz:  Bchz;  Cheneveau:  Chv;  Doumer:  Dm;  Fouque:  Fq; 
Franz:  Fz;  Gerlach:  Geh;  Grotrian:  Grt;  Grüneisen:  Grs;  Happart:  Happ;  Heydweiller-Wigger: 
Hdw;  H.  C.  Jonesund  Schüler:  Jon;  Kannonikoff:  Kannon;  F.  Kohlrausch:  Ksch;  Kremers:  Krs; 
Lauenstein:  Lauen;  Le  Blanc:  Lbc;  Nicol:  Nl;  Ostwald:  Ostw;  Pickering:  Pckg;  Quincke:  Quck; 
Ruppin:  Rpp;  Reyher:  Ry;  Schiff:  Sf;  Schulze:  Schz;  Tammann:  Tamm;  Tschemaj:  Tschem; 
Valson- Favre:  Vis;  Wagner:  Wgn;  Clause  u.  Wigger  s.   Hdw. 

Bein. 


254 


71a 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

> 

Tafel  1.    Interpolationstafel. 

%••  s 

wasserfreier  Substanz  in  loog  Lösung. 

Tafeln  der  Dichte  (d 

//v)  einzelner  Salz-  und  Säurelösungen  für  ganze   Prozentzahlen   (Sub- 

stanzen    als    wasserfrei    gedacht);    abgeleitet   von   Gerlach    [5]  [lo]  durch   geradlinige    Interpolation 

zwischen  2   beobachteten   Stellen  und  Extrapolation;  von  den  übrigen  Beobachtern  durch  Potenzreihen 

oder  graphische  Interpolation.  — 

Die  vierte  Dezimale  ist  meist  nur  eine  Reehenzahl.  —  Die  Tafel  enthält  An-  | 

gaben  folgender  Autoren:   Anthon  [2]  (Ant)  siehe   auch  Schiff  [i],  Bischoff  I  (Bf  I),  Bischoff  II  (Bf  11), 

Bousfield,  Buchholz  (Bchz),  Dekhuyzen,  Franz  (Fz),  Gerlach  (Geh),  Giles  u.  Shearer  (GSh),  Grotrian  (Gtr), 

Substanz 

Beob. 

t« 

2% 

4% 

6% 

8% 

10% 

12%       14% 

16% 

18% 

20% 

1 

I,           I,        '  I,        i  I,          I, 

I, 

I,                 I, 

I, 

I, 

AICI3          Geh  [1] 

*i5 

0135     0279  j  0325 

0574  :  0724 

0879 

I036         "96 

1360 

1523 

AICI3 

Bf  II 

*i8% 

0165         034 6     1    0523 

071 3 

090  0 

109 1 

1287     ,     1487 

1692 

190  5 

Al2(  304)3 

Bf  II 

*i8% 

0187          039 6     ;     060 9 

0829 

1054 

1283 

1521  :  1763 

201  0 

2263 

K-Alaun 

Bf  II 

*i834 

1%:    0079   !      2%:    0174 

3%:    027  0 

4%:    0369 

6%:    0465    II 

BaCla 

Geh  [i] 

*i5 

0174 

0357  1  0547 

0744 

094  0 

"53 

1363      1583 

iSig 

2043 

BaCla 

Bf  II 

*i834 

0164 

034  8    1    053  6 

0732 

0932 

1139 

1353      1575 

1804 

2041 

BaCla         Ksch  [5] 

18 

5%:    0445 

0939 

16%:    1473 

2047 

BaBra          Krs  [5] 

*I9,5 

0%:    043 

090 

16%:    142 

199 

BaJz       i   Krs  [11] 

*I9,5 

5%:    043 

089 

16%:     141 

199 

Ba(N03)2    1    Krs  [3] 

*I9,5 

015 

032 

048 

067    1  085 

Ba(N03)a   :  Geh  [10] 

*I7,5 

1%:    0072 

2%:    0157 

3%:    024 1 

4%:    032« 

5%:    041 1     II 

Ba-Aeetat  ,        Fz 

*i7,5 

oi6j 

0334 

0486 

06x3 

0743 

0887 

io3i       1185 

1347 

150  5 

CaCla 

Geh  [i] 

*i5 

0161 

0332 

050  5 

0682 

085« 

1045 

1232       1421 

161  6 

181  0 

CaCla 

Bf  II 

*i834 

0147 

031  3 

048, 

0653 

0823 

lOOg 

1183  ;  1373 

1562 

1752 

CaCla 

Ksch  [5I 

18 

5%:    040  9 

0852 

16%:    131 1 

1794 

CaBra            Krs  [5] 

*i9,5 

0%:    042 

087 

16%:    137 

192 

CaJa       !   Krs  [11] 

*i9,5 

5%:    042 

088 

16%:    138 

196 

Ca(N03)2    ;  Geh  [8,9]!  *i7,5 

013 

028        044 

059 

074 

091 

109    !  126 

144 

161 

Ca-Acetat 

H           *i7,5 

009  0 

0194      0299 

040  7 

051  6 

0620 

0724  I  0823 

0932 

1033 

CdCla 

Krs  [8]    !  *i9,5 

5%:    043 

087 

16%:    138 

193 

CdClj 

Gtr  [3]        18 

o%:    043  6 

1  091 9 

16%:    1443 

200  7 

CdBr^ 

Krs  [8]   j  *i9,5 

0%:    041 

088 

16%:    139 

197 

CdBra 

Gtr  [3]   1     18 

5%:    043 1 

090  7 

16%:    143  2 

199  1 

CdJa 

Krs  [8]      *i9,5 

0%:    042 

086 

16%:     136 

- 

192 

Cd  Ja 

Gtr  [3]        18 

0%:    0425 

0883 

16%:     139  2 

1943 

Cd(N03)2 

Fz           *i7,5 

0199 

041  0      060  4 

0783 

0963 

"78 

1394  i    1623 

i87i 

2"6 

CdSO^ 

Gtr  [3]        18 

0%:    0486 

102« 

15%:    160  7 

2246 

C0CI2 

Fz          *i7,5 

0185 

0382 

0581 

0780 

0983 

121  2 

1444  ;  1694 

i960 

2227 

Co(N03)2 

Fz          *i7,5 

oi7i 

0354 

0537 

071 4 

089 1 

1079 

1263  i  1474 

1697 

191  9 

Cu(N03)2 

Fz 

*I7,5 

0167 

034  6 

053  6 

073 1 

0927 

II26 

1323  1  1544 

1782 

201  9 

CUSO4 

Ksch  [5] 

18 

2,5%:    024  e 

5%:    051 3 

1073 

16%:     1675 

17,5%:  200 3    II 

FeCl3 

H 

*i7,5 

0145 

031  5 

0495 

0675 

0855 

1025 

12I5       1385 

1585 

1785 

FeCl3 

Seht      !   -20 

0870 

1033 

1224       14I0 

16O9 

18O9 

'     15 

087  e 

104  8 

123 1 

141  9 

161  8 

1822 

10 

0884 

1057 

1237 

1427 

1627 

1834 

Fe2(S04)3 

H         i   *i8 

0155 

0345 

0555 

0755    0955 

II65 

1385  !   1605 

1825 

2065 

Fe2(N03)e 

Fz        j  *i7,5 

OI46 

030  5 

0457 

060  4 

0754 

0913 

1081  1   125 1 

1423 

1594 

HgClj 

Sehr      :     20 

1%:    0072 

2%:    0143 

3%:    023  e 

4%:    0323 

5%:    041 1     1 

HgCla 

Bf  II        *i834 

1%:    006  e 

2%:    015  0 

3%:    023« 

4%:    0323 

6%:    041 1     1 

KCl 

Geh  ]i]      *i5 

012  j 

025  1 

0382 

051 5 

0643 

0783 

0923  1   1064 

12O7 

1349 

KCl 

Sf  [2]        *i7,5 

OII  2 

0240 

037 1 

050  4 

0640 

0780 

0922   1    1064 

12O9 

135  6 

KCl        1      Bf  II     1  *i834 

OII  j 

024  0 

037  0 

050 1 

0635 

077  1 

0903   i   1043 

1183 

133 1 

KCl           Ksch  [2]        18 

5%:    030  3 

0633 

15%:    097  8 

1335 

KCl          Bousfd[2] 

15 

OI2o7 

025  0  7 

03823 

05813') 

06494 

07847 

085  31*)  099  1  7*) 

"33  4*) 

120  4  6«) 

')9.^i3,*i5, 

18 

OII48 

02437 

03745 

05730 

06407 

077  6  3 

08435 

09813 

"228 

"931 

*)  17.  ')  i87o 

21 

OIO„ 

02359 

03663 

05637 

06309 

07654 

08335 

097  0  5 

"Il5 

118,3 

KBr 

Krs  [3] 

*I9,5 

5%:    035 

073 

16%:    114 

157 

KBr 

Bf  II 

*l83/4 

0123 

0264  1  040 7 

0553 

070  3 

0853 

loii  1   ii7i 

1334 

I5O2 

KBr 

Ksch  [5] 

15 

5%:    0357 

0741 

I 

1583 

KF 

Geh  [12] 

*i5 

5%:    041 6 

085» 

16%:    1323 

I8O7 

KJ 

Krs  [3] 

*I9,5 

6%:,  036 

076 

16%:    118 

164 

KJ 

Sf  [2] 

*2I 

013  1 

0284  1  0443 

060  5 

077 1 

0939 

11I3      1294 

1484 

168  0 

KJ 

Bf  11 

*i8% 

0132 

0284  !  0440 

060  0 

0764 

0933 

11O7   1   128g 

1472 

1662 

KJ 

Ksch  [5] 

18 

5%:    0363 

0762 

! 

1679 

*)  Umgerechnet   auf  Wasser( 

lichte  von  4"  und  luftleeren  Raum.     Die  Abweichung    des  benutzten  Thermometers 

vom  Wasserstoffthermometer  ist  nie 

ht  berücksichtigt. 

Bein. 


71b 


255 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

( 

Tafel  I.    Interpolationstafel. 

'gci  \H), 

Karsten  (Ka),  Kohlrausch  (Ksch)  z.  T.  nach  Kohlrausch  u.  Holborn,  LeitA 

ermögen  (Leipzig  1898),  E.  Kopp  nach  j 

rlach,  Kremers  (Krs),  Long,  Lunge,  Scheibler  (Schbl),  Schiff  (Sf),  Schröder  (Sehr), 

Schult  (Seht),  Schlönbach  nach  Karsten 

:hl-K),  Stolba  (Stlb),  Topsoe  (Tps),  U 

re,  Winteler  (Wt).     Die  Beobachtungen  von 

Fz,  Geh,  Long,  Schiff  sind  vielfach  im 

gensatz  zu  denen  von  Krs  beanstandet  worden,  siehe:   Bender  [i];   Dekhuysen;   Forch  [i]  u.  Ann.  Phys. 

4)  12,  598;  Hdw;  1 

ch:  ZS. 

Dhys.  04,  141;  Marchlewski:  Ben  Cham.  Ges.  25,  1556;  a  C.  Schmidt:  Wiet.  Ber.  99  (II  b)  51;  Traube;  ZS.  anorg.  || 

.  3.  13; 

Wegscheider. 

ubstanz 

t» 

24%            28% 

32?'o           3^% 

40%           44%  • 

48%           52% 

56%     ;  60% 

I,            ,     I, 

I,                I. 

I, 

1, 

I,                I» 

I,           I, 

AlCl, 

*i5 

l86g       '          2228 

260  j           299., 

3399 

AlCia 

♦183/4 

2352                2834 

30%:         3089 

1 

1 

.12(504)3 

,*l83/4 

2785            333i 

28,45%:       3395 

1 

L-Alaun 

*l83/4 

6%:        0565 

6,37%:        060  3 

i 

BaCU 

♦15' 

22%:         230  3 

24%:         2560 

1 

BaClo 

*lS3^ 

22%:         2288 

24%:         2544 

26%:        280  9 

26,7%:'       2904 

BaCl., 

18 

2559 

, 

BaBr., 

*I9,5 

25%  2595 

80%  3265180%  402 

482        45%  5765 

50%  6815 

BaJ, 

*I9,5 

25°o  262  5 

30%  330585%  409 

492       45%  592  5 

50%  700  5 

65%  821 

9655 

a(NÖ3)2 

*19,5 

a(N03)2 

*I7,5 

6%:         0495 

7%:       0585 

8%:        0675 

i-Acetat 

*I7Ö 

1849 

2204 

2603     ;       3055 

3536 

CaCU 

*I5 

222  1 

264« 

3089     1  3545 

401 6 

CaCl., 

*I834 

2145 

255 1 

30%:         2759 

35%:        3293 

40%:       384« 

45%:    442  6  II 

CaCl., 

18 

25%  230 5 

30%  284, 

35%:         3420 

CaBr., 

*I9Ö 

25%  2495 

30%  3125 

35%:         382 

458                45%: 

5455 

50%: 

6375 

Caj; 

*I9,5 

25%  2575 

30%  3185 

35%  365  ,       395 

474                45%: 

5635 

50%  661 5 

55%  776 

9055 

a(N03)2 

*I7,5 

200 

239 

280             323 

366              412 

4575 

5045 

5535 

602 

i-Acetat 

*I7Ö 

I25l 

146- 

30%:         1577 

CdCL, 

*I9,5 

25%  2535 

30%: 

3185     35%  393 

469 

45%  5575 

50%:         6525 

65%  761 

8855 

CdClj 

18 

25%  2620 

30%: 

330  5     .35%  4075 

4878 

45%  5775 

50?/o:         6799 

CdBr, 

*I9,5 

25%  2575 

30%: 

3235     '35%  397 

478 

45%  5745 

50%:         6765 

i 

CdBr^ 

18 

25O0  260 5 

30°^: 

3296     '35%  403 

491 5 

45%  5467 

CdJ," 

*I9,5 

25°o  2505 

30%: 

3165     35%  392 

473 

45%  571 5 

50%:        6765 

CdJ-j 

18 

25%  255  0 

30%: 

322  8     135%  400  0 

481« 

45%  5741 

d(N03), 

*i7,5 

2682 

325  6 

3867     i       4548 

5346 

6224 

7124               50%: 

757  6 

CdSOi 

18 

25%  295  0 

30%: 

3725     ;3o%  4575 

36%  4743 

C0CI2 

1*17,5 

22%:        252  8 

24%:         2829 

-0(N03)2 

*i7,5 

2397 

290  8 

345  0           402  6 

4638 

U(N03)2 

*i7,5 

250  2 

3037 . 

3553           4101 

470  0 

5378 

CUS04 

18 

FeCls 

*I7,5 

221 

266 

314             362 

4125 

4665 

5175 

570  5 

621 

667 

FeClj 

20 

2224 

2673 

3157           3663 

4187 

471 9 

526- 

50%: 

554  9 

15 

2246 

269. 

3178           3688 

421 3 

4753 

530  5 

50%: 

5592 

'     IG 

2265 

2720 

32O0           371 2 

4238 

4787 

534  3 

50%: 

5637 

e,(S04), 

!*I8 

256 

308 

3625           4245 

4875 

554 

II 

e2(N03), 

>i7,5 

1994 

2397 

281 8           3259 

3724 

4195 

4695            5247 

5865 

654  s 

HgCl^ 

1*1834 

0%:         050  0 

6,32%:         0529 

KCl 

*I5 

22%:         1497 

24%:        1645 

KCl 

*i7ö 

22%:         1504 

24%:         165  6 

KCl 

*lS3j 

22%:         1478 

24%:         164, 

25%:        170, 

25,44%:        173. 

KCl 

rS 

i 

i 

KCl 

15 
18 
21 

12769 

19%:       1265, 
1      12534 

1       1^3486 

20%:      13375 
'■     13255 

1     14213 

21%:       140,4 

i      13970 

• 

KBr 

i*i9,5 

25%  205         30%: 

2535   85%  3065 

3635  ;  45%:427 

KBr 

;*i83^ 

22%:         1672 

24%:       1848 

28%:        221, 

30%:        240 1 

35%:    2895  II 

KBr 

i  15 

30%:         2553 

36%:      3198 

KF 

♦15 

25%23ii 

30%: 

2835     35%  337» 

394  s 

45%  452  7 

KJ 

i*i9,5 

25%  2155 

30%: 

2685      35%  3285 

393 

45%  466 

50%:       5425 

56%  6325 

730 

KJ 

,*2I 

2094 

2527 

2986    ;     3487 

4045 

4635 

5267            5944 

6675     ' 

747« 

KJ 

i*i8% 

2063 

2492 

271 6     ;35%33i3 

3962 

466, 

50%:        5434 

66%:    626.11 

KJ 

1  18 

30%: 

273o     :                   ' 

396« 

60%: 

545 

65%: 

630    II 

*)  Umgerechnet  auf  4"  (siehe  Bemerkung  auf  S.  254.) 


Bein. 


256 


71. 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

/ 

Tafel  1.    Interpolationstafel. 

%:  g  wasserfreier  Substanz 

in  100  g  Lösung. 

Tafeln  der  Dichte  (d//^)  einzelner  Salz-  und  Säurelösungen  für  ganze  Prozentzahlen 

(Sub- 

stanzen  als  wasserfrei  gedacht);   abgeleitet  (z.  T.   aus 

den  Beobachtungen: 

Tafel  2 

—8)  vor 

1  Ger- 

lach  [5]  [10]  durch  geradlinige  Interpolation    zwischen  2  beobachteten  Stellen  und  Extrapolation;  {| 

von  den  übrigen  Beobachtern  durch  Potenzreihen  oder  graphische  Interpolation. 

—   Die 

kleingedruckte  {{ 

(vierte)  Dezimale  ist  meist  nur  eine  Rechenzahl. 

Substanz          Beob.          t« 

2% 

4%       6%    !    8% 

10%  1  12% 

14% 

16% 

18% 

20% 

I, 

I,        1   ^'       i   I' 

I.          I, 

I, 

I, 

I, 

I, 

KNO3 

Geh  [I] 

*i5 

0119 

024 8        0377       051 0 

0642     0780 

091  8 

1059 

120  4 

1348 

KNO3       j 

Bf  II 

*i834 

oiio 

023 8      0367  !  0497 

063 0  ;  0765 

090 1 

104 1 

1184 

1328 

KNO3 

Ksch  [5] 

18 

5%:      0305! 

0632 

15%: 

097 

133 

K2SO4 

Geh  [1,5] 

*I5 

1%:      0073  \   2%:     0155 

3%:      023  6 

4%: 

031 9 

5%: 

040 1 

K2SO4 

Bf  II 

*l83/4 

1%:      006  e'i   2%:     0143 

3%:      0227 

4%: 

030  9 

5%: 

039 1 

K2SO4 

Ksch  [5] 

18 

5%:      0395 

081 3 

K2CO3 

Geh  [I] 

*I5 

0174 

035 6      0541 

0730 

091  7 

III3 

130  9 

150  8 

171  2 

191  6 

K2CO3 

Ksch  [5] 

15 

5%:      0449 

091  9 

1920 

K2Cr04 

Sf-Krs 

*I9,5 

0144 

030 7  !  0474 

0644 

081 8 

0994 

"75 

1359 

1549 

1743 

KaCraÜT      i 

Krs  [3] 

*I9,5 

013 

028 

041 

054 

071 

085 

100 

15%: 

108 

KCIO3 

Krs  [3] 

*I9,5 

0I2 

024 

037 

050 

064 

KgFeCye 

Sf  [2] 

*i3 

0097 

020  2 

030  9 

041  9 

0531 

064  e 

0764 

0884 

ICO  6 

"3i 

K-Acetat 

Geh  [8,9] 

*I7,5 

0085 

0183 

0289 

037  8 

047  6 

057  6 

067  s 

077  8 

0884 

099  0 

LiCl 

Geh  [I] 

*I5 

Dil 

023 

034 

045 

057 

069 

080 

092 

103 

116 

LiCl 

Ksch  [2] 

18 

5%:      0274 

0563 

"5o 

LiBr 

Krs  [8] 

*I9,5 

6%:      033 

070 

15%: 

III 

154 

LiJ 

Krs  [II] 

*I9,5 

5%:      036 

077 

15%: 

122 

170 

MgCla 

Geh  [I] 

*I5 

0160 

0329      050 0 

0674 

0848 

1029 

120  9 

1392 

1580 

1763 

MgCl2 

Bf  II 

*i83/4 

0154 

0326      0499 

0674 

0850 

103  0 

121  2 

1397 

1585 

1778 

MgBr2 

Krs  [6] 

*I9,5 

5%:      C41 

085 

15%: 

135 

189 

MgJ2 

Krs  [10] 

*I9,5 

6%:      041 

086 

15%: 

137 

192 

MgS04 

Geh  [I] 

*I5 

0197 

040  2  ;  061 3 

0823 

1042 

I27o 

1496 

173  0 

1699 

220  8 

MgS04 

Bf  II 

*l83/4 

0187 

0393  1  0599 

080  8 

102  1 

1238 

1462 

169 1 

1929 

2175 

MgS04 

Behz 

-183/4 

0187 

0394     060 4 

081  8 

1035 

125  6 

1481 

I7O9 

194  1 

2177 

MgS04 

Ksch  [5] 

15 

ö%:      051 0 

1052 

15%: 

160  2 

220  0 

MgS04 

Ant 

*I5 

5%:      053 

107 

15%: 

160 

2135 

K2-Mg(S04)2 

Behz 

*l83/4 

0162 

0343      0527 

071  5 

090  6 

HCl 

1298 

150  0 

I7O4 

191  3 

MnClg 

Long 

15 

ö%:      045  8 

0895 

15%: 

1378 

190  0 

NaCl 

Dekhuyz. 

*I5 

013  6 

0281 

0428 

0577 

0727 

0877 

1029 

1182 

1338 

150  0 

NaCl 

Geh  [I] 

*I5 

OI36 

0281 

0427 

0575 

0723 

0875 

1027 

1183 

i34o 

1499 

NaCl 

Sf  [2] 

*20 

OII5 

025 1 

0392 

053  6 

0685 

0837 

099 1 

"47 

1305 

1463 

NaCl 

Schl-K      *i834 

0123 

0264 

040  7 

055  1 

0699 

0843 

lOOo 

"55 

13I1 

i47o 

NaCl 

Ka        *i834 

012  8 

0272 

041  7 

0563 

071  1 

0859 

lOIi 

1164 

13I9 

1477 

NaCl 

Bf  I        *i834 

OI26 

0269 

041  3 

0559 

070  7 

085« 

IOC  7 

ii6e 

131  3 

1469 

NaCl 

Bf  II     i  *i834 

0127 

027 1 

041  6 

0563 

071  2 

0862 

IOI4 

1169 

1325 

1485 

NaCl 

Behz      1  *i834 

0129 

0273 

041  8 

0564 

071  2 

0861 

IOI4 

1169 

1324 

1483 

NaCl 

Ksch  [2]  1    18 

5%:      0345 

070  7 

15%: 

1087 

1477 

NaBr 

Krs  [3]     *i9,5 

6%:      038 

078 

15%: 

123 

172 

NaJ 

Krs  [7]     *i9,5 

5%:      038 

080 

15%: 

126 

177 

NaJ 

Ksch  [5]      18 

6%:      0374 

080  3 

1735 

NaN03 

Sf    [2]       1  *20,2 

Ollg 

0245      0380 

051  7 

065  6 

079  6 

094 1 

1083 

123  8 

1396 

NaN03 

Ksch  [5]  1    18 

6%:      0327 

0681 

1435 

NaaCOg 

Bf  II     1  *I83^ 

0193 

040  3        061  2 

0823 

1037 

1254 

1476 

1702 

16,67% 

:  1782 

NagCOg 

Geh  [I]  !  *i5 

020  1 

041    Q                062  1 

0833 

104  8 

1263 

1483 

Na2C03 

Ksch  [5]      18 

5%:      0511 

1044 

15%: 

i59o 

Na2S04 

Bf  II 

*l83/4 

0167 

035  1        053 6 

0724 

0915 

IIO9 

1305 

Na2S04 

Behz 

*l83/4 

0167 

035 1    0537 

0725 

091  5 

IIO7 

13O1 

15,50% 

••  1454 

Na2S04 

Geh  [I] 

*I5 

0173 

0355    0540 

0727 

091  7 

Uli 

Na2S04 

Ksch  [5] 

18 

6%:      045  0 

0915 

15%: 

-(1426) 

14,61% 

:  1385 

NaClOs 

Krs  [3] 

*I9,5 

013 

026        039 

053 

068 

083 

098 

"4 

129 

145 

NaBrOg 

Krs  [3] 

*i9,5 

014 

031        047 

064 

081 

099 

1x8 

135 

154 

176 

Na-Acetat 

Geh  [8,9] 

*I9,5 

0085 

019 6    !    0295 

1 

040  5 

0505 

061  5 

0725 

0835 

0945 

1055 

*)  Umgerechn 

et  auf 

4°,  sieh 

t  S.  25 

4- 

Bein. 


71d 

257 

Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  1.    Interpolationstafel.   ■ 

Die  Tafel  enthält  Angaben  folgender  Autoren:  Anthon  [2]  (Ant)  siehe  auch  Schiff  [i],  Bischoff  I  (Bf  I),  Bischoff  II  | 

Bf  II),  Bousfd.,  Buchholz  (Bch),  Dekhuyz.,  Franz  (Fz),  Gerlach  (Geh),  Giles  u.  Shearer  (GSh), 

Grotrian  (Gtr),  Hager  (H), 

Carsten  (Ka),  Kohlrausch  (Ksch)  z.  T.  nach  Kohlrausch  u.  Holbom,  Leitvermögen  (Leipzig  1898),  E.  Kopp  nach  Gerlach,  {| 

Cremers  (Krs),   Long,  Lunge, 

Scheibler  (Schbl),  Schiff  (Sf),   Schröder  (Sehr),   Schult  (Seht) 

Schlönbach  nach  Karsten  || 

Schl-K),  Stolba  (Stlb),  Topsoe  (Tps),  Ure,  Winteler  (Wt). 

Substanz        t»   j     24% 

28%      i      32%      :      36%      ;      40%            44%            48% 

52% 

56%     i  60% 

1 

1 
I, 

;                           1 
I,                        I,                        I, 

I,                 I, 

I, 

I, 

I, 

KNO3 

15 

1 

1 

KNO3 

*iS% 

22%:' 

1477 

24%:        162, 

KNO3 

18 

22%: 

148 

K2SO4 

*i5 

6%: 

0485 

7%:        056,                 8%:        0654                 »%: 

0740 

K2SO4 

*i834 

6%: 

0473 

7%:        055.                 8%:        0640     ;            9%: 

0724 

10%:    081  oll 

K2SO1 

18 

1 

K2CO3 

*I5 

2338 

2775 

322  7 

3692     1       4170 

4663            5167 

5684 

K,C03 

15 

30%:        300  2 

1       4170 

50%: 

542« 

K2Cr04 

*I9,5 

2146 

2568 

301 0 

3478     i       3963 

KaCraO; 

*I9,5 

. 

1 

KCIO3 

*I9,5 

1 

■ 

KaFeCy, 

*I3 

1388 

1655 

30%:         1793     ' 

K-Acetat 

*I7,5 

120 1 

1419 

163  8 

i86o     :       208- 

231 4               2548 

2783 

3021 

3264 

LiCl 

*I5 

141 

167 

1945 

2235           2543 

LiCl 

18 

30%:        181 

255 

! 

LiBr 

*i9,5 

25%  202 

30%:        251 5 

35%  3065!      3655 

45%  429  !         oO%: 

497 

55%  5765 

LiJ 

*i9,5 

2o%  222 

30%:        2775 

35%  341 5!       4" 

45%  486  1         50%: 

571 5 

55%  6665 

773 

MgCl, 

*i5 

2162 

257  a 

2997 

34%:        321 5 

35%:        3324 

MgCl^ 

*  183/4 

22%: 

1973 

24%:         2174 

26%:       2377 

28%: 

2587 

30%:    28O0  II 

MgBr, 

*i9,5 

25%  2445 

30%:        3075     ,35%  374 

448       45%  532 

50%: 

621 5 

MgJa 

*i9,5 

25%  251 5 

30%:        3175      35%  392 

471       45%  5645 

50%: 

668 

55%  776 

910, 

MgSO* 

*I5 

22%: 

2458               24%:        270g 

25%:       2825 

MgSO« 

*l83/4 

22%: 

242» 

24%:       2694 

24,98%:        283  e 

MgS04 

*I83/, 

22%: 

241 7 

24%:       2660 

25%:        2783 

25,57%: 

291 9 

MgSOi 

15 

25%: 

2861 

MgSO^ 

*I5 

25%: 

2675 

^2-Mg(  304)2 

*l83/4 

990/  . 
-'•'  /o- 

2124 

24%:        2338 

25%:        2448 

26,34%: 

260, 

MnCL 

15 

2472 

2828 

NaCl" 

*I5 

22%: 

1663 

24%:         1827 

26%:         1995 

26,40%: 

203  0 

NaCl 

*i5 

22%: 

1663 

24%:        182, 

26%:         1997 

NaCl 

*20 

22%: 

1643 

24%:        180  9 

26%:         1977 

NaCl 
NaCl 

*l83/4 
*l83/4 

22%: 

163  0 

24%:        1794 

26%:        1959 

22%: 

1036 

24%:         18O0 

26%:        1965 

NaCl 

*i834 

22%: 

162  g 

24%:         1785 

26%:        1945 

NaCl 

*i8% 

22%: 

164« 

24%:         181 0 

26%:        1977 

26,48%: 

201  8 

NaCl 

*i8% 

22%: 

1643 

24%:        180, 

26%:        1973 

26,63%: 

202  8 

NaCl 

18 

25%: 

189« 

26%:        201. 

NaBr 

*I9,5 

25%  2236 

30%:         278. 

35%  341 5 

407 

45%  4 

Bo 

50%: 

561  5 

NaJ 

*I9,5 

25%  231 5 

30%:         291 5 

35%  3575 

429 

45%  5 

37 

50%: 

5965 

55%  6965 

806 

NaJ 

18 

30%:        283, 

4127 

NaNOg 
NaNOj 
Na^COs 

*20,2 
18 

*l83/4 

17I7 

204 e     1       2387 
30%:         2278 

2744 

3127 

352 

8 

3938 

NajCOa 

*I5 

Na2S04 

*i8% 

NajSO« 

*l83/4 

Na,S04 

18 

NajS04 

NaClO^ 

NaBr03 

Na-Acetat 

*I9,5 

179 

2135 

2495 

288  s 

3285 

*I9,5 
*I9,5 

218 
1285 

2625 
1525 

30%:        2865 
30%:        1645 

•)  Umgerechr 

let  auf  40, 

siehe  S.  2 

54- 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl 


Bein.    17 


268 


71. 


■   Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  1.    Interpolationstafel. 

%:  g  wasserfreier  Substanz  in  100  g  Lösung. 

Tafeln  der  Dichte  (d,/*)  einzelner  Salz-  und  Säurelösuagen  für  ganze  Prozentzahlen  (Substanzen 

als  w  a  s  s  e  1 

'frei  gedacht);  abgeleitet  (z.  T.  aus  den  Beobachtungen:  Tafel  2— 8)  von  Gerlach  [5]  [10] 

durch  geradlinige   Interpolation   zwischen  2   beobachteten   Stellen   und  Extrapolation :   von  den 

übrigen  Beobachtern  durch  Potenzreihen  oder  graphische  In 

terpolation.  —   Die   vierte   (kleingedruckte) 

Dezimale  ist  meist  nur  eine  Rechenzahl. 

Substanz 

Beob.           t» 

2% 

4% 

6% 

8% 

10%      12% 

14% 

16% 

18%      20% 

i 

I, 

I» 

I, 

I, 

I,        j  I, 

1 

I, 

I, 

NH4CI 

Geh  [I] 

*i5 

0054 

01I7 

0179 

0239 

0299    1    035  6 

041  2    1    047  0 

0527 

0583 

NH4CI 

Sf  [2] 

*I9 

0042 

OIOo 

015  8 

021  7 

0277     1    0334 

0392 

045  0 

050  6 

0562 

NH4CI 

Bf  II 

*i834 

0049 

Olli  1  0172 

0232 

029  1    ,    034  8 

040  5 

0460 

051  5 

057 1 

NH4CI 

Ksch  [2] 

18 

5%:    0142 

028, 

15%:    0430 

057 1 

NH4J 

Ksch  [5] 

18 

0652 

1397 

NH4NO3 

Gch[8,9] 

*I7,5 

0072 

0157 

0241 

0326 

041  1 

049  8 

0585 

0671 

075  8 

0845 

NH4NO3 

Ksch  [5] 

15 

5%:    020 1 

041  9 

c86o 

(NH4)2S04 

Sf  [2] 

*I9 

0099 

021 4  1  0328 

0443 

0558  i  0672 

0787 

090  2 

loie 

"30 

(NH4)2S04 

Ksch  [5] 

15 

5%:    029  2 

0581 

1160 

(NH4)2S04 

Lunge [18] 

15 

Dil  5 

023  0 

0345 

0460 

0575      o69o  ]  0805 

0920 

1035 

"49 

NH4-Acetat 

H 

*i6 

009 

013 

017 

021        025 

029 

033 

037 

041 

NiCla 

Fz 

*I7,5 

0185 

0382 

0581 

0780 

0980      121 2 

1443 

1694 

1959 

222  8 

Ni(N03)2 

Fz 

*I7,5 

oi7i 

0354 

0537 

071 4 

0888       X078 

1266 

1473 

1697  :  191 7 

Pb(N03)2 

Sf  [2] 

*I7,5 

oi5o 

031 7 

0488 

0667 

0854  j  1044 

124 1 

1446 

1660  !    1884 

Pb(N03)2 

Geh  [10] 

*I7,5 

6%:    0425 

090  5    j 

15%:    1425 

1 

Pb(N03)2 

Long 

15 

]     6%:    0449 

0937 

15%:    1467 

\ 

SrCla 

Geh  [I] 

*I5 

0172      0353  :  0538 

072« 

O9I8    '    II22 

1326   1   1537 

1757  1    1976 

SrCla 

Ksch  [2] 

18 

!     ö%:    0443 

0932    1 

15%:    145« 

1    201  0 

SrBra 

Krs  [5] 

*I9,5 

6%:    044 

092       1 

15%:    144 

1    202 

SrJg 

Krs[ii] 

*I9,5 

5%:    043 

089       , 

15%:    140 

i    198 

Sr(N03)2 

Krs  [3] 

*I9,5 

015 

032        047 

066 

083      1    lOI 

120     1   138 

158         179 

Sr(N03)2 

Long 

15 

5%:    041 8 

0857 

15%:    131 8 

'    181 5 

ZnCla 

Krs  [8] 

*i9,5 

018 

035      !  051 

070 

089        1     108 

126 

144 

163     1    184 

ZnCla 

Long 

15 

i     0%:    048 

094 

190 

ZnBra 

Krs  [10] 

*I9,5 

5%:    043 

091 

15%:    144 

'    202 

ZnJa 

Krs  [II] 

*I9,5 

5%:    043 

089       1 

15%:    138 

:  194 

Zn(N03)2 

Fz 

*I7,5 

0185  1   0382   1   0576      0763 

0953       "56 

1360  :   1569 

1789  i  200 6 

ZnS04 

Ksch  [5] 

18 

1      6%:    050  9 

1069    ! 

15%:    167 

!  2323 

Säuren. 

HBr 

Tps 

*I4 

013 

027        042 

057 

072 

088 

\ 
105      '   121 

139 

157 

Br 

Kseh  [3] 

15 

5%:    0322 

0669 

16%:    1042 

HF 

Wt  [I] 

*20 

005 

012 

021 

028 

036 

043 

050 

057 

064 

070 

^     HJ 

Tps 

*I3 

0145 

0285 

0445 

06Q5 

0765 

0925 

1095 

126 

145 

164 

H3PO4 

Sf  [I] 

*I5 

010  0 

021 1 

0324 

0439 

0557 

067« 

080 1 

0926 

1054 

"85 

H3PO4 

Ksch  [3] 

15 

054  8 

15%: 

0841 

"5i 

H3ASO4 

Sf  [I] 

*I5 

0124 

0260 

039  6 

053  6 

0680 

0824 

0974 

1127 

1284 

1445 

H3ASO4 

Kopp 

*I5 

012 

025 

038 

051 

065 

080 

095 

110 

125 

141 

H^SiFß 

Stlb 

*i7,5 

OI48 

031 0 

0477 

0648 

081  9 

099  6 

"74 

1357 

1542 

173 1 

HCN 

Ure  [5] 

*I5,56 

0,9964 

0,993  0 

0,9885 

0,9831 

0,977  2 

0,9707 

0,9636 

0,9561 

SO, 

Giles 

*I5,5 

0093 

0193 

0293 

0392 

0494 

0595 

SOj 

Scott 

*I5 

1%:    0047 

2%:    010  4 

3%:    0159 

4%:    021 2 

5%:    026  g 

WOs 

Schbl 

*I7,5 

017  0   '   035  8 

0554  !  0755 

0965       1183 

141 1   1   1649   1 

1894      2154 

*)  Umg 

'erechnet  a 

uf  4",  sie 

,he  S.  2 

54- 

Bein. 


71f 


259 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  1 

.    loterpolationstafel. 

Nach  den  Angaben  von 

Anthon  [2] 

=  Schiff  [i]  (Ant),  Bischoff  I  (Bf  I),  Bischoff  II  (Bf  II),  Buchholz  (Bchz), 

Franz 

z),  Gerlach  (Geh), 

Gües  u.  Shearer  (GSh),  Grotrian  (Gtr),  Hager  (H),  Karsten  (Ka) 

,  KoWrau.srh  (Ksch) 

z.  T.  nach 

Kohl- 

usch  u.  Holbom,  Leitvermögen  (Leipzig  ] 

898),  E.  Kopp  nach  Gerlaeh,  Kremers  (Krs), 

Long,  Lunge,  Scheibler  (Schbl), 

Schiff 

f),  Schröder  (Sehr),  Schult  (Seht),  Schlönbaeh  nach  Karsten  (Sehl-K),  Stolba  (Stlb),  Topsoe  (Tps),  Ure 

,  Winteler 

(Wt). 

i 
jubstanz 

1 

t» 

^  .0.' 

24  /o 

28% 

32 ,0 

1 
36?^     ! 

1 

1 
40%      1      44% 

i 

48% 

52 /o 

56% 

60% 

1 

I, 

I, 

I, 

I, 

I,                 I, 

I, 

I, 

I, 

I 

NH4CI 

*i5 

•ja  10  • 

063  a 

24%: 

o69s 

26%:        072, 

NH4CI 

♦19 

066, 

077  6 

30%: 

0828 

NH4CI 

*i834 

0681 

26%: 

073  6 

27%: 

0763       ! 

NH4CI 

18 

25%: 

071 0 

NH4J 

18 

30%: 

226 

'. 

326 

60%: 

441  5 

NH4NO3 

*i7,5 

1025 

120. 

i39o 

1581 

177 s            197« 

2180 

238« 

260  j 

281 5 

NH4NO3 

15 

80%: 

13O4 

1780     ; 

60%: 

227, 

VH4)2S04 

*I9 

136, 

159, 

181 5 

203, 

226,           249, 

2743 

50%: 

286, 

VHJjSOi 

15 

80%: 

173  0 

31%: 

1787 

^H4)2S04 

15 

1381 

161, 

183, 

2060 

2284           252 j 

2764 

50%: 

2890 

Hj-Acetat 

*I6 

049 

057 

064 

070 

076             082 

088 

094 

NiCLj 

*I7,5 

22%: 

252« 

24%: 

282, 

Ni(N03)j 

*I7,5 

2397 

290  8 

345 1 

4025 

4643 

^b(N03), 

*i7,5 

2353 

285, 

3395 

3973 

^b(N03)2 

*i7,5 

25%: 

361 

30%: 

331 

35%:         407 

'b(NOs), 

15 

25%: 

267« 

30%: 

3358 

SrCla 

*i5 

2448 

2949 

3479 

38%: 

361  7 

SrCla 

18 

22%: 

2259 

1 

SrBra 

*I9,5 

25%  2635 

30%: 

329  s 

36%  407  j 

489 

45%  5865 

50%: 

69O5 

SrJjj 

*i9,5 

25%  2595 

30%: 

327  s 

35%  407  1 

488 

45%  5865 

50%: 

691  5 

66%  808 

•9505 

Sr(N03)s 

*I9,5 

220  5 

2655 

3135 

364  s     i 

419 

Sr(N03)s 

15 

9n0/  . 

2363 

35%: 

354  s 

ZnClz 

*I9,5 

2255 

2675 

3135 

364 

417 

470 

530 

5965 

6655 

1736 

ZnCL, 

15 

30%: 

299 

423 

50%: 

570 

:746 

ZnBr'j 

*I9,5 

25%  2625 

30%: 

3275 

85%  397 

472 

46%  5565 

50%: 

6465 

66%  751 

;87I 

ZnJj 

*I9,5 

25%  2525 

30%: 

3155 

85%  387 

467 

46%  5565 

50%: 

6465 

56%  750 

1871 

Zn(N03)2 

*I7,5 

2497 

2998 

350  j 

401« 

4548 

5092 

5666 

50%: 

595  6 

ZnSO« 

18 

25%: 

3045 

30%: 

378« 

i 

Säuren 

• 

HBr 

*I4 

195 

2335 

2775 

3245 

374  5 

4295 

4853 

HF 

*20 

25%  087 

30%: 

102 

35%  115  ! 

128 

46%  141 

50%: 

155 

HJ 

*i3 

203 

2465 

2925 

343        ! 

397 

456 

521 5 

593  s 

670 

H3PO4 

*I5 

1453 

1733 

202  j 

2324 

2637 

2961 

3297 

3645 

400  5 

4377 

H3PO4 

15 

25%  147, 

30%: 

180  8 

35%  2160 

253  0 

45%  2921 

50%  332« 

55%: 

375  7 

420  8 

65%: 

4674 

70%: 

5155      7ä 

%  5660 

80%: 

619  j 

85%  676, 

87%: 

700 1 

H3ASO4 

*I5 

178, 

2l4i 

2522 

293  0  ; 

336, 

3833 

4334 

487, 

5448 

6065 

H3ASO4 

*I5 

1735 

2085 

2465 

2865    , 

3295 

3745 

423 

476 

532 

592 

HjSiF, 

*I7,5 

2Il8 

25I8 

^93  1 

34%: 

3141 

HCN 

*i5,56 

SOj 
WO3 

*i5 

6%: 

031  9 

7%: 

0367 

8%:         041g 

9%: 

0464 

10%: 

051 0 

*i7,5 

270  7 

331  3 

3977 

470  4     , 

55O0 

6371 

*)  Ump 

'erechn 

et  auf  4",  s 

ehe  S.  254 

- 

Bein.    17* 


260 


71g 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  2.    Spezialtafel.    NaCI. 

%:g  wasserfreier  Substanz  in  loo  g  Lösung. 


Karsten,   Berlin  1846.    (Auszug)  interp.  nach  einer 
ausgeglichenen  Formel. 


0/ 
/o 

do 

dV 

0,5 

i,oo37 

1,0034 

I 

1,0076 

1,0071 

1,5 

1,0114 

1,0108 

2 

1,0153 

1,0145 

2,5 

1,0191 

1,0182 

3 

1,0230 

1,0219 

3,5 

1,0268 

1,0256 

4 

1,0307 

1,0293 

4,5 

1,0345 

1,0330 

5 

1,0384 

1,0367 

5,5 

1,0422 

1,0405 

6 

1,0461 

1,0442 

ö,5 

1,0500 

1,0479 

7 

1,0538 

1,0517 

7,5 

1,0577 

1,0554 

8 

1,0616 

1,0592 

«,5 

1,0654 

1,0629 

9 

1,0693 

1,0667 

9,5 

1,0732 

1,0705 

10 

1,0771 

1,0742 

10,5 

1,0810 

1,0780 

II 

1,0849 

1,0818 

11,5 

1,0888 

1,0856 

12 

1,0927 

1,0894 

12,5 

1,0966 

1,0933 

13 

1,1005 

1,0971 

13,5 

1,1044 

1,1009 

14 

1,1083 

1,1048 

14,5 

1,1123 

1,1087 

15 

1,1162 

1,1125 

15,5 

1,1202 

1,1164 

16 

1,1241 

1,1203 

16,5 

1,1281 

1,1242 

17 

1,1321 

1,1281 

17,5 

1,1361 

1,1321 

18 

1,1401 

1,1360 

i«,5 

1,1441 

1,1400 

19 

1,1481 

1,1439 

19,5 

1,1521 

1,1479 

20 

1,1562 

1,1519 

20,5 

1,1602 

1,1559 

21 

1,1643 

1,1600 

21,5 

1,1684 

1,1640 

22 

1,1724 

1,1681 

22,5 

1,1765 

1,1721 

23 

1,1806 

1,1762 

23,5 

1,1848 

1,1803 

24 

1,1889 

1,1845 

25 

1,1972 

1,1927 

26 

1,2056 

1,2011 

26,4 

1,2089 

1,2045 

26,8 

— 

— 

d\^ 


dV        d*o         d\^ 


d»« 


1,0028  I  1,0019 
1,0064  I  1,0054 
1,0100  1,0090 


1,0137 
1,0173 

1,0209 
1,0246 
1,0282 
1,0319 
1,0355 

1,0392 
1,0429 
1,0466 
1,0503 
1,0540 

1,0577 
1,0614 
1,0651 
1,0688 
1,0726 

1,0763 
1,0801 
1,0838 
1,0876  i 
1,0914  I 

1,0952 

1,0990 ! 
1,1028 '] 
1,1066 
1,1105 

1,1143 
1,1182 
1,1221 
1,1260 
1,1299 

1,1338 
1,1378 
1,1417 

1,1457 
1,1497 

1,1537 
1,1577 
1,1617 
1,1657 
1,1698 

1,1739 
1,1780 
1,1821 
1,1904 
1,1987 
1,2021 
1,2055 


1,0126 
1,0161 

1,0197 
1,0233 
1,0269 
1,0305 
1,0341 

1,0378 
1,0414 
1,0450 
1,0487 
1,0523 
1,0560 

1,0597 
1,0633 
1,0670 
1,0707 

1,0744 
1,0781 
1,0819 
1,0856 
1,0894 

1,0931 
1,0969 
1,1007 
1,1045 
1,1083  j 

1,1122 
1,1160 
1,1199 
1,1237 
1,1276 

1,1315 
1,1355 
1,1394 
1,1433 
1,1473 

1,1513 
1,1553 
1,1593 
1,1633 
1,1674 

1,1714 

1,1755 
1,1796 
1,1879 

1,1963 
1,1996 
1,2030 


Bousfield  [4]  —  dy^  für<  =  7'>;  15' 


9957 
9991 
0025 
0060 
0094 

0129 
0163 
0198 
0233 
0267 

0302 
0337 
0373 
0408 

0443 

0478 

0514 
0550 
0586 
0621 

0658 
0694 
0730 
0766 
0803 

0840 
0877 
0914 

0951 
0988 

1026 
1063 

IIOl 

"39 

1177 

1216 

1254 
1293 

1332 
1371 
1410 
1449 
1489 
1529 
1569 

1609 
1649 
1690 
1772 

1855 
1888 
1922 


9869 
9903 
9937 
9971 
0005 

0039 
0073 
0107 
0141 
0175 
0210 
0244 
0279 
0314 
0348 

0383 
0418 

0453 
0489 

0524 

0559 
0595 
0631 
0666 
0702 

0738 

0775 
081 1 


0921 
0958 

0995 
1032 
1070 

1107 

"45 
1183 
1221 
1259 
1298 
1336 
1375 
1414 

1453 
1492 
1532 
1572 
1652 

1733 
1765 
1798 


9771 
9805 
9839 
9873 


9942 
9976 
0010 
0044 
0079 

0113 
0148 
0182 
0217 
0251 

0286 
0320 

0355 
0390 

0425 

0460 

0495 
0530 
0565 
0601 

0636 
0671 
0707 

0743 
0778 

0814 
0850 
0886 
0923 
0959 

0995 
1032 
1069 
1105 
1142 

"79 
1217 

1254 
1292 
1329 

1367 
1405 
1443 
1520 

1597 
1628 
1660 


25»;  40«;  60°;  So" 


2% 
10% 


1,014931 
1,075460 


1,013717 
1,072966 


1,011307  1,006161 
1,06961311,062985 


0,996938 
1,052943 


0,985539 


Schutt  (beob.) 


/o 


0,1 
0,3 
0,5 

1 

2 

3 

5 

10 

15 

20 

25 


di8,o7/ 


0,99937 
1,00079 
1,00221 
1,00578 
1,01292 
1,0201 

1,0345 
1,0712 
1,1091 
1,1482 
1,1891 


Bousfield  [3] 


/o 


20,00 

21,67 


disA 


1,1502 
1,1638 


di8/^ 


1,00592 
1,01308 
1,02027 
1,02749 
1,04200 


Perkin  [5] 

26,17%  <^<iO/4=:i,2022,  d2o/4=i,i97i 


Page 

26,34%;  «^15,6/4=1,2026 

26,61  %;  di5,6/4  =  1,2055 


Engel 

26,52  %;  do/4  =  1,207 


Earl  of  Berkeley  (Auszug) 


/o 


t 


d'/4 


26,34 
26,38 
26,58 


0,35° 
15,20" 
30,050 


1,2091 
1,2020 
1,1956 


Andreae  (26,36  %) 


d« 


15 
20 

30 
40 
50 
60 
70 
80 


1,20251 
1,20034 
1,19603 
1,19177 
1,18754 
1,18334 
1,17918 
1,17506 


Baxter 


/o 


«^25/4 


0,528  1,00079 
0,549  1,00098 
0,998       1,00413 

1,062  i      1,00432 

1,107  !       1,00477 

5,356  1,03488 

5,413  1,03532 

14,344  1,10146 

Tf(i):  Bfi.  Bf  II.  Bchz.  Dekhuyzen 

Geh.   Karst.  Ksch.  Sf.  Schlönb. 
M  (Tf  6):   Archib.    Bender.   Conroy. 
Ksch.    Ostw.     Ry.     Rpp.     Tamm. 
Tschern. 
C  (Tf  7):  Hallw.  Happ.  Ksch.  Möller. 

Wade. 
2t  (Tf  8):  Geh.  Krs.  Ostw.  Schz. 

Fouqu6  (Tf  3). 

,0413791  Literatur:  Tf  5  S.  281. 


Bein. 


71h 


261 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  2.    Spezialtafel.    Dichte  des  Meerwassers. 

a)  Auszug  aus  den  hydographischen  Tabellen  (Knudsen,  Kopenhagen,  1901)  betreffend  die 
Abhängigkeit  der  Dichte  vom  Chlor(Cl-)gehalt  und  vom  Gesamtsalzgehalt  (S).     Zur  Abkürzung  ist 

gesetzt:  a„  =  {d°-i}  •  1000;  ?,-^  =  {di7Ä/^^^-i  }  •  1000. 


a 


700 

"00 

1,0 

1,84    1 

1,2 

2,20 

1,4 

2,56 

1,6 

2,92    1 

1,8 

3,28    ' 

2,0 

3,64    , 

2,2 

4,00    1 

2,4 

4,36    1 

2,6 

4,72 

2,8 

5,08 

3,0 

5,45    1 

3,2 

5,8i 

3,4 

6,17    i 

3,ö 

6,53 

3,8 

6,89   , 

4,0 

7,25 

4,2 

7,61 

4,4 

7,97 

4,6 

8,33 

4,8 

8,69    i 

5,0 

9,06    \ 

5,2 

9,42    ' 

5,4 

9,78 

5,6 

10,14    1 

5,8 

10,50    1 

6,0 

10,86    i 

6,2 

11,22    ( 

6,4 

11,58    i 

6,6 

11,94    j 

6,8 

12,30   i 

7,0 

12,67    i 

7,2 

13,03    ' 

7,4 

13,39  ! 

7,6 

13,75    j 

7,8 

14,11    1 

8,0 

14,47 

8,2 

14,83 

»•o 


«»17.5 


a 


«^0 


?17,5 


Cl 


"/oo 


Ob 


?17^ 


MO 
1,69 

1,99 
2,28 

2,57 
2,87 
3,16 
3,45 
3,75 
4,04 
4,33 
4,62 
4,92 

5,21 

5,50 
5,79 
6,08 

6,38 

6,67 

6,96 

7,25 

7,54 

7,83 

8,13 

8,42 

8,71 

9,00 

9,19 

9,58 

9,87 

10,16 

10,45 

10,75 

11,04 

",33 
11,62 
11,91 


1,44 
1,72 
2,00 
2,27 
2,55 
2,83 
3,10 
3,38 
3,65 
3,93 
4,21 
4,48 
4,76 
5,03 
5,31 
5,58 
5,86 

6,14 
6,41 
6,69 
6,96 
7,24 
7,51 
7,79 
8,08 

8,34 
8,61 

8,89 
9,16 

9,44 

9,71 

9,99 

10,26 

10,54 
io,8i 
11,09 
",36 


8,2 

14,83 

11,91    1 

8,4 

15,19 

12,20 

8,6 

15,55 

12,49 

8,8 

15,91 

12,78 

9,0 

16,28 

13,07 

9,2 

16,64 

13,36 

9,4 

17,00 

13,65 

9,6 

17,36 

13,94 

9,8 

17,72 

14,23 

10,0 

18,08 

14,52 

10,2 

18,44 

14,81 

10,4 

18,80 

15,10 

10,6 

19,16 

15,39 

10,8 

19,52 

15,68 

ii,o 

19,89 

15,97 

11,2 

20,25 

16,26 

11,4 

20,61 

16,55 

11,6 

20,97 

16,84  ; 

11,8 

21,33 

17,13     ! 

12,0 

21,69 

17,42 

12,2 

22,05 

17,71 

12,4 

22,41 

18,00 

12,6 

22,77 

18,29     i 

12,8 

23,13 

18,58 

13,0 

23,50 

18,87 

13,2 

23,86 

19,16 

13,4 

24,22 

19,45 

13,6 

24,58 

19,74 

13,8 

24,94 

20,03 

14,0 

25,30 

20,32 

14,2 

25,66 

20,61 

14,4 

26,02 

20,90 

14,6 

26,38 

21,19 

14,8 

26,74 

21,48 

15,0 

27,11 

21,77 

15,2 

27,47 

22,06 

15,4 

27,83 

22,35 

",36 
11,64 
11,91 
12,19 
12,46 

12,73 
13,01 
13,28 
13,56 

13,83 
14,11 

14,38 
14,66 
14,93 
15,21 
15,48 
15,76 
16,03 
16,30 
16,58 
16,85 

17,13 
17,40 
17,68 
17,95 
18,23 
18,50 
18,78 
19,05 
19,33 
19,60 
19,88 
20,15 
20,43 
20,70 
20,98 
21,25 


15,4 
15,6  i 
15,8 
16,0 
16,2  1 

16,4 ; 
16,6  i 
16,8 ; 
17,0  j 

17,2  i 
17,4 
17,6 
17,8 
18,0  I 
18,2  I 
18,4  j 
18,6  i 
18,8 ! 

19,0  ; 

19,2  ; 
19,4  I 

19,8' 

20.0  j 
20,2  ' 

20,4  i 

20,6 
20,8  I 

21.0 1 

21,2  I 

21,4  I 
21,6  i 

21,8  I 

22,0 1 

22,2  ! 

22,4  1 
22,6  ( 
22,8  j 
23,0  I 


27,83 
28,19 
28,55 
28,91 
29,27 
29,63 
29,99 
30,35 
30,72 
31,08 

31,44 
31,80 
32,16 
32,52 
32,88 

33,24 
33,60 
33,96 

34,33 
34,69 
35,05 
35,41 
35,77 
36,13 
36,49 
36,85 
37,21 
37,57 
37,94 
38,30 
38,66 
39,02 
39,38 

39,74 
40,10 

40,46 
40,82 
41,18 
41,55 


22,35 
22,64 
22,93 
23,22 
23,52 
23,81 
24,10 
24,39 
24,68 

24,97 
25,26 

25,55 
25,84 
26,13 
26,42 
26,71 
27,00 
27,29 
27,58 
27,87 
28,16 
28,46 
28,75 
29,04 
29,33 
29,62 
29,91 
30,20 
30,49 
30,79 
31,08 

31,37 
31,66 

31,95 
32,24 
32,54 
32,83 
33,12 
33,41 


21,25 
21,53 
21,80 
22,08 

22,35 
22,63 
22,91 
23,18 
23,46 
23,73 
24,01 
24,28 
24,56 
24,84 
25," 
25,39 
25,66 

25,94 

26,22 

26,49 
26,77 
27,05 
27,32 
27,60 
27,88 
28,15 
28,43 
28,71 
28,99 
29,26 

29,54 
29,82 
30,10 

30,37 
30,65 

30,93 
31,21 
31,49 
31,76 


Hill  (Proc  Edinb.  27,  233;   1907). 
Liter).  0^  =r-  {djgn — i).iooo. 
CI 


Dichte  {d^t)  als  Funktion  des  Chlorgehaltes  (gCl  im 


20y439    20,598    20,756    20,792    20,825    20,862    21,533    22,970 
27,47      27,72      27,87      27,95      28,00      28,06      28,90      30,88 

b)  Änderung  der  Dichte  zwischen  o''  und  30°  nach  den  Beob.  von  Dittmar  (Challenger  Exped.), 
Ekman  (Vetensk.  HandL  1870),  Lenz  u.  Reszof  (Mem.  Petersb.  1881),  Thorpe  u.  Rücker 
(Phil.  Trans.  166,  II;  1876),  Tornoe  (Norw.  Atlantic  Exped.  i88o)  berechnet  von  Makarof 
(J.  Russ.  Phys.  Chem.  Ges.  23,  30;  1891).;  außerdem  Erman  (Pogg.  Ann.  101, 577;  1857).  —  Auszug. 


Dichte  bei  15» 
angenommen  zu 


Dichte  bei 


25» 


30« 


1,00000 

IjOIOOO 

1,02000 
1,03000 


1,00077 

1,01130 
1,02182 
1,03228 


1,00087 
1,01120 
1,02152 

1,03179 


1,00060 

1,01075 

1,02090 
1,03102 


0,99911 

1,00898 

1,01886 
1,02876 


0,99796 
1,00774 

1,01751 
1,02732 


0,99659 

1,00630 
1,01600 

1,02572 


Bein. 


262 


71  i 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  2.    Spezialtafel.    HCl. 

%:  g  Substanz  in  loo  g  Lösung. 


Lunge  u.  Marchlewski  [lo] 


Originalbeobachtungen 


/o 


dV 


Interpoliert  (Auszug) 


dV 


d\^ 


Cheneveau 


f^/ 


Ferguson 


%    (/»»^se*) 


1,52 
2,93 
5,i8 

7,84 
9,99 
12,38 
15,84 
17,31 
18,36 
20,29 
22,89 
25,18 
27,75 
29,35 
31,28 
33,39 
35,36 
37,32 
39,15 


1 ,0069 
1,0140 
1,0251 
1,0384 

1,0491 
1,0609 
1,0784 
1,0860 

1,0914 
1,1014 

1,1150 
1,1271 
1,1405 
1,1490 

1,1589 
1,1696 
1,1798 
1,1901 
1,2002 


0,000 
15 
17 
20 
24 
27 
32 
33 
35 
37 
42 

44 

46 

53 
54 
56 

57 
57 
58 
59 


a :  Ausdehnung  für  i  Grad 
in  der  Nähe  von  15" 


1,000 
1,005 
1,010 

1,015 
1,020 
1,025 

1,030 

1,035 
1,040 

1,045 
1,050 

1,055 
1,060 
1,065 
1,070 
1,075 

1,080 
1,085 
1,090 

1,095 
1,100 


0,16 
1,15 
2,14 
3,12 
4,13 
5,15 

6,15 
7,15 
8,16 
9,16 
10,17 

11,18 
12,19 
13,19 
14,17 
15,16 

16,15 
17,13 
18,11 
19,06 
20.01 


1,100 

1,105 
1,110 

'1,115 
1,120 

1,125 

1,130 
1,135 
1,140 
1,145 
1,150 

1,155 
1,160 

1,165 
1,170 
1,175 

1,180 
1,185 
1,190 

1,195 
1,200 


20,01 
20,97 
21,92 
22,86 
23,82 
24,78 

25,75 
26,70 
27,66 
28,61 
29,57 

30,55 
31,52 
32,49 
33,46 
34,42 

35,39 
36,31 
37,23 
38,16 
39,11 


4,13 
8,12 

11,93 
15,72 
19,28 
22,87 
26,17 
29,39 
32,54 
35,58 


1,0200 
1,0398 
1,0587 

1,0777 
1,0962 
1,1150 
1,1322 
1,1490 
1,1652 
1,1810 


*)  Umgerechnet 
auf  4». 


5,73 
10,74 

15,37 
19,28 

22,75 
24,36 
27,46 
30,06 

32,71 
39,59 
41,15 
42,61 


1,02702 
1,05247 
1,07564 
1,09548 
1,11320 
1,12177 
1,13801 
1,15146 
1,16515 
1,19771 
1,20444 
1,20088 


Pickering  [5] 


dV*) 


Hulett'Bonner :  20,242%;  dü/=  1,09620. 


Perkin  [2] 


<*) 


4" 
10 

15 
25 


15,63% 


1,0761 
1,0713 


25,6%  !  30,86%  36,5% 


1,1277 
1,1226 


1,1570 
1,1512 


1,1939 

1,1853 
1,1790 


41,70% 


1,2154 
1,2110 
1,2069 


6,38 
14,79 
19,69 
25,26 
34,46 
37,60 

39,83 
41,21 
41,90 
43,14 
44,35 


1,0306 
1,0716 
1,0957 
1,1237 
1,1702 
1,1856 

1,1957 
1,2007 
1,2030 
1,2095 
1,2135 


Worden  u.  Motion. 


0/0  dl  »,•»6*) 


0,619 
1,410 

1,779 
2,002 
2,630 
3,106 
3,599 
4,026 
4,360 
4,962 
5,476 
5,713 


1,00216 
1 ,00609 
1,00794 
1,00913 
1,01226 

1,01459 
1,01701 
1,01909 
1,02073 
1,02371 
1,02622 
1,02740 


Kolb  [3].    Auszug;  vgl.  Auflage  3  dieser  Tabellen,  S.  324. 


% 


6,26 


11,02 


15,20     I     20,91     I     25,96     I     29,72     I     34,24         38,67     !     40,51 


43,09 


dV 


1,0334 
1,0309 


0580 
0556 


0801 
0750 


IIOO 

1047 


1369 
1307 


1568 
1503 


1805 
1729 


2025 
1937 


2109 
2020 


2214 
2123 


Scbuncke 

(Auszug) 


—6« 
o 

+  6 

15 
26 


3,65%  ;  6,94% 


12,58%  15,47% 


1,0187 
1,0190 
1,0187 
1,0177 


1,0368 
1,0364 
1,0355 
1,0340 
1,0315 


1,0683 
1,0670 
1,0654 
1,0629 
1,0594 


1,0842 
1,0825 
1,0806 
1,0776 


20,20%   :   26,25% 


1,1099 
1,1074 
1,1051 
1,1016 


1,0739  I  1,0974 


1,1399 
1,1369 
1,1340 
1,1296 

1,1245 


31,61% 


1,1707 
1,1668 
1,1632 
1,1581 
1,1520 


Marignac[i] 

HCl-fnHjO 

(HC1=36,59) 

(H20  =  i8) 

Auszug 


n  = 

200 

100 

50 

25 

12,5 

6,25 

dl 

1,0056 

1,01071 

1,02065 

1,03946 

1,07367 

1,13040 

d\o 

1,0033 

1,00815 

1,01755 

1,0350 

1,0670 

1,1203 

Außerdem :  M  ( Tf  6]  Cameron 
Conroy,  Freund,  Heimbrodt, 
Jones,  Ksch.  Loomis,  Ry, 
Rpp;C  (Tt  7)  Hallw,  Ksch, 
Wade;  2t  (Tf  8)  Krs,  Ostw, 
Schz.  Literatur:  Tf  5  S.  282. 

Bein. 


71j 


263 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  2.    Spezialtafel.    HNO3. 

''o:  S  Substanz  in  loo  g  Lösung. 


Lange  u.  Rey  [11] 


Veley  u. 
Maoley  [5] 


Originalbeobachtungen 


0/     I    J15     !  Änderung 
/o         "  4      I      für  i» 


j,5       Änderung 
"  *  für  I» 


Interpoliert  (Auszug)  Lnofe  [i6] 


Interpoliert 


dK" 


7o 


d»» 


d»* 


d»s 


d>s 


0/ 

/o 


1,06 

5,35 

9,85 

13,94 

18,16 

,^3,71 
26,52 
31,68 
34,81 
39,37 
43,47 
48,38 

152,35 
56,60 


I 1,0051 
1 1,0290 

1 1,0554 

1 1,0798 

1,1065 

1,1425 
I 1,1609 

!  1,1953 
i  1,2169 
1 1,2470. 
1,2737 
1,3057 
1,3299 

1,3545' 


14 
23 
32 
41 
47 
58 
64 

73 

79 

85 

92 

103 

110 

116 


56,60 

60,37' 

64,27 

68,15 

72,86 

74,79 

79,76: 

83,55 

87,93; 

91,56 

95,90' 

97,76 

98,86 

99,70  i 


1,3545 
1,3754 
1,3951 
1,4127 

1,4327 
1,4404 

1,4593 
1,4722 

1,4857 
1,4949 
1,5037 
1,5086 

1,5137 
1,5204 


116 

127 

134 
138 
141 

145 
146 
148 
150 
155 
165 
165 
170 
172 


0,10 
1,90 
3,70 
5,50 
7,26 
8,99 


1,00 
1,01 
1,02 

1,03 
1,04 
1,05 

1.06  10,67 

1.07  12,32 

1.08  13,94 

1.09  '  15,52 

1.10  j  17,10 
i 

i,ii  i  18,66 

1.12  1 20,22 

1.13  Ui,76 


1.13  j  21,76 

1.14  23,30 
1,15124,83 

1,16:26,35 

1,17127,87 
1,18129,37 
1,19  30,87 
1,20132,34 

1,21:33,80 
1,22.35,26 
1,23  '•■  36,76 
1,24,38,27 

1.25  39,80 

1.26  41,32 


1,26 
1,27 
1,28 
1,29 
1,30 

1,31 
1,32 
x,33 
1,34 
1,35 

1,36 

1,37 
1,38 
1,39 


41,32 
42,85 
44,39 
45,93 
47,47 

49,05 
50,69 
52,34 
54,04 
55,76 

,'57,54 
59,36 
61,24 
63,20 


1,51 
1,52 

*)  Ferguson 


1,39 
1,40 
1,41 

1,42 
1,43 
1,44 
1,45 
1,46 

1,47 
1,48 

1,49 
1,50 


63,20 
65,27 

;  67,47 

.69,77 
72,14 
74,64 
77,24 
79,94 
82,86 
86,01 
89,56 
94,04 

.  98,05 
99,62 

89,7''o 


1.39  i  63,1 

1.40  i  65,1 

1.41  !  67,4 


1,42 
1,43 
1,44 


69,6 
72,0 


74,5 

1.45  '  77,0 

1.46  •  80,3 

1.47  I  83,3 


1,48 
1,49 
1,50 

1,51 
1,52 


86,3 

89,6*1 

94,0" 

97,8 
99,8 


u.  93,7%- 


Sqaires;  umgerechnet  auf  4". 


Veley  u.  Manley  (Originalmitteilung;  zimi  Teil  Veley  [4]), 
Auszzug;  siehe  Auflage  3  dieser  Tabellen,  S.  325. 


d>/ 


% 


dV 


0/ 

/o 


d>» 


d««* 


d»*' 


% 


di\«    j    d*\* 


II 
12 
13 
14 

15 
16 

17 


0049 
0105 
0162 
0219 
0276 

0334 
0392 
0450 
0513 
0565 
0623 
0685 
0748 
0802 
0874 

0939 
0999 


18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 

29 
30 
31 
32 
33 
34 


1062 
1121 
1191 
1260 
1324 
1377 
1434 
1505 
1575 
1654 

1725 
1795 
1870 
1942 
2015 
2051 
2117 


35 
36 
37 
38 
39 
40 
41 
42 
43 
44 
45 
46 
47 
48 

49 
50 


2188 

2254 
2321 

2384 
2437 
2509 
2571 
2633 
2698 

2764 
2830 
2896 
2963 
3029 
3095 
3157 


Hirsch:  1%  salpetrige  Säure  vermehrt  die  Dichte 

von  conc.  Säure  um  0,01. 
Laof e  [12] :  Erhöhung  der  Dichte  (A»)  von  conc. 

Salpetersäure  (d>/  =  1,496)  durch  N.O4. 
%  des  Zusatzes:    i      2      34      5     10    12 
Zi  *  =  0,0 :  030  105  180  252  322  660  785 
Küster  [2]:  absolute  HNO,  ist  nur  bei  —41» 
beständig;  an  der  Luft  ist  bei  Zimmertemp.  98,7- 
prozentige  beständig. 


0,625 

1,323 

2,63 

4,68 

7,59 

10,75 

13,99 

14,95 

18,54 

19,32 

23,89 

25,50 

28,97 

30,17 
32,10 

33,55 
35,69 
36,84 
38,10 
40,69 
42,33 
44,41 
46,55 
49,26 

51,24 
52,87 
54,60 
56,63 


,0025 
,0066 

0139 
,0247 
,0418 
,0607 
,0802 
,0864 
1084 
"45 
1434 
1540 
1773 
1853 
1988 
2092 
2233 

2400 

2686 
2818 
2958 

3254 
3358 
3467 
3560 


0005 

0H4 
0220 
0391 
0568 
0748 
0815 
1027 
1082 
1372 
1472 
1702 
1778 
1898 
2023 

2206 

2467 
2567 
2716 

3017 
3x32 
3236 
3339 
3432 


60,42 

61,53 
62,10 
62,60 
63,65 
64,37 
65,80 

67,85 
68,16 
69,68 
71,60 
72,45 
74,37 
75,64 
78,22 

79,14 
81,93 
85,21 
88,04 

89,73 
90,13 
92,34 
94,04 
95,62 
96,64 

97,33 
98,07 

99,97 


3767 
3816 

3895  ; 

3968  I 

4018  I 

4127  i 

4140  I 

4277  : 

4340  j 

4435  j 

4472  ; 

4550  j 

4601  I 

4669  I 

4782  I 


3673 
3712 
3733 
3802 


3975 

4058 
4120 
4189 

4327 
4396 
4437 
4509 
4625 
4760 

4913  '  — 
—  i  4792 
4826 
4852 
4867 
4889 
4914 
4954 
5039 


4997  ; 

5015  ; 
5036 

5063  i 

5091  I 

5130  i 

5224  j 


Außerdem  M  (Tf  6):  Cameron,  Freund,  Jon.  Ksch.  Loomis,  Rpp.  Ry.;  «  (Tf  8);  Forch,  OstwaW, 
^^^ Schulz.  —  Literatur:  Tf  5  S.  282. 

Beio. 


264 


71k 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  2.    Spezialtafel.    HNOg  (Fortsetzung)  und  Ammoniak. 

%:  g  Substanz  in  loo  g  Lösung. 


Jahn  [2] 


/o 


0,042 

0,099 
0,196 
0,384 

0,762 

1,561 


dl  8 


0,99885 
0,99905 
0,99959 

I,OCIO 

1,0027 
1,0070 


Ferguson 


/o 


*)  Umgerechnet 
auf  4». 


14,49 
18,45 
27,15 
33,80 

41,79 
49,70 
60,44 
74,82 


d»\-5  6*) 


1,0833 
1,1083 
1,1647 
1,2095 
1,2627 
1,3128 

1,3743 
1,4386 


%  dl  5^5  6*) 


76,57 
77,16 

78,79 
82,90 
88,32 
91,40 
91,92 
94,59 
95,72 


1,4451 


1,4544 
1,4687 

1,4852 
1,4931 
1,4942 

1,4994 
1,5020 


Küster  [i]  und  Kremann:  Kontraktion 
in  0,001  des  Volumens  bei  o".  —  Auszug. 


/o 


von  30" 
bis  15° 


von  15° 

bis  o" 


25 

8,3 

35 

9,2 

45 

11,6 

50 

13,1 

60 

13,5 

70 

15,3 

80 

15,7 

«9,4 

16,1 

7,5 
8,6 
ii,i 
12,4 
13,4 
14,4 
15,0 
15,4 


von  o" 
bis  —15° 


6,8 

8,4 
10,6 

",9 
13,2 
14,6 
14,2 
14,9 


Ammoniak. 


Lunge  u.  Wiemik  [7]  (interpoliert) 


dt/T 


1,000 

0,995 
0,990 

0,985 
0,980 

0,975 
0,970 
0,965 
0,960 

0,955 
0,950 

0,945 
0,940 
0,935 
0,930 
0,925 
0,920 

0,915 
0,910 

0,905 
0,900 

0,895 
0,890 
0,885 
0,880 


Carius 
16/16 


0/ 

/o 

0,00 
1,08 
2,35 
3,55 
4,75 
6,00 

7,25 
8,55 
9,90 

11,25 
12,65 

14,05 
15,45 
16,90 
18,40 
20,00 

21,65 
23,40 
25,20 
27,10 
29,00 

31,10 
33,35 
35,65 


GrOnebei 

g      Smith 

15/15 

14/14 

0/ 

0/ 

/o 

/o 

0,00 

1,05 

2,15 

2,3 

3,50 

4,50 

4,6 

5,75 

7,05 

7,2 

8,40 

9,80 

9,8 

11,20 

12,60 

12,7 

14,00 

15,45 

15,6 

16,90 

18,35 

19,80 

20,3 

21,30 

22,85 

24,40 

24,4 

26,00 

27,70 

29,50 

30,4 

31,40 

33,40 

35,50 

Wachsinuth 
15/15 


/o 
0,00 

1,17 
2,26 

3,48 
4,71 
5,97 

7,27 
8,62 

9,98 

11,35 
12,80 

14,22 

15,69 
17,20 
18,74 
20,26 

21,80 
23,40 
25,02 
26,64 
28,34 
30,08 
31,86 
33,64 
35,42 


Qrüneberg  (beobachtet) 


d" 


0/ 

/o 


0,990 

2,15 

0,910 

24,4 

0,974 

6,1 

0,900 

27,7 

0,950 

12,54 

0,890 

31,4 

0,926 

19,5 

0,885 

33,5 

0,916 

22,5 

0,882 

34,8 

0,880 

35,5 

dl/ 


Lunge 
15/4 


/o 
0,00 
1,14 
2,31 
3,55 
4,80 
6,05 

7,31 

8,59 

9,91 

11,32 

12,74 

14,17 
15,63 
17,12 
18,64 
20,18 

21,75 
23,35 
24,99 
26,64 
28,33 

30,03 
31,73 
33,67 
35,60 


Abiialime 

von  d  für  1" 


0,00018 

19 
20 
21 

23 
24 

25 

265 

29 

31  5 

34 

365 
39 
41 
42 
44  s 

47 

495 

52 

545 

57 

595 
61 

635 
66 


Lunge :  N  Hg  rein ;  Fehler  für 
hohe  %-Gehalte  + 0,1% 
niedr.       „  ±0,05%. 

Dichte  für  13^   15",  17" 
bestimmt,  daraus  Ausdeh- 
nung berechnet. 


Außerdem : 

Tf.  6:  Cameron,  Jon.  Ostw., 

Rpp. 

Literatur:  Tf.  S  S.  281. 


Band  u.  Gay. 


/o 


23,61 
38,64 
45,92 
47,90 
49,92 
50,62 

54,54 
62,94 
76,64 


dl/*) 


0,9140 
0,8707 
0,8468 
0,8399 
0,8329 
0,8307 
0,8159 
0,7846 
0,7259 
0,6188 


Ferguson 

(Ausd.) 


5,06 
10,12 
15,88 
21,78 
27,12 
33,16 


dl  5.5  6») 


0,9779 
0,9587 
0,9387 
0,9197 

0,9035 
0,8858 


♦)  Umgerechnet 
auf  4". 

Andr^ef 

100%  NH3 

d  0/4=  0,6364 


Cheneveau 


/o 


6,05 

12,26 

15,42 
18,61 

25,14 
31,83 


dl/ 


0,9860 
0,9734 
0,9675 
0,9613 
0,9498 
0,9393 


Lange  [i,  2] 

Ausdehnung 
von  100% 

Ammoniak 
(Auszug) 


-50" 
-40' 
—  30' 
20' 
io< 
o« 

+    IO< 

+ 15' 

+  20' 

+  3o< 
+  40» 
+  50' 
+  100° 


Bein. 


d[ 


0,6954 
0,6835 
0,6715 

0,6593 
0,6469 
0,6341 
0,6207 
0,6138 
0,6067 
0,5918 
0,5756 
0,5584 
0,4522 


711 


265 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  2.    Spezialtafel.   Dichten  von  Schwefelsäure-Wasser-Mischungen,    dl  \ 

%:g  Substanz  in  loog  Lösung. 

Domke,  Abh.  Nonn.- Eich.- Komm,  o,  5;  1904.    ZS.  anorg.  Ch.  43,  125; 

1905.    Auszug.    Aus  den  11 

auf  15  °  bezogenen  Angaben  («^igt)  umgerechnet  auf  d\.  Die  Dichte  des  Wassers  bei  15°  ist  zu  i 

,000868 

angenommen.     Lit  Tf.  5  S.  282. 

0/0 
HjSO, 

i 

0"      1      6" 

1 
10° 

16° 

20« 

25° 

30° 

40° 

60° 

n') 

0 

0,9999    ;    1,0000 

0,9997 

0,9991 

0,9982 

0,9971 

0,9957 

0,9922 

0,9881 

0,000 

I 

1,0075    i    1,0073 

1,0069 

1,0061 

1,0051 

1,0038 

1,0022 

0,9986 

0,9944 

0,205 

2 

1,0147    ,    1,0144 

1,0138 

1,0129 

1,0118 

1,0104 

1,0087 

1,0050 

1,0006 

0,413 

3 

1,0219       1,0214 

1,0206 

1,0197 

1,0184 

1,0169 

1,0152 

1,0113 

1,0067 

0,624 

4 

1,0291       :      1,0284 

1,0275 

1,0264 

1,0250 

1,0234 

1,0216 

1,0176 

1,0129 

0,837 

5 

1,0364            1,0355 

1,0344 

1,0332 

1,0317 

1,0300 

1,0281 

1,0240 

1,0192 

1,053 

6 

1,0437            1,0426 

1,0414 

1,0400 

1,0384 

1,0367 

1,0347 

1,0305 

1,0256 

1,272 

7 

1,0511             1,0498 

1,0485 

1,0469 

1,0453 

1,0434 

1,0414 

1,0371 

1,0321 

1,494 

8 

1,0585       ;      1,0571 

1,0556 

1,0539 

1,0522 

1,0502 

1,0482 

1,0437 

1,0386 

1,719 

9 

1,0660            1,0644 

1,0628 

1,0610 

1,0591 

1,0571 

1,0549 

1,0503 

1,0451 

1,947 

10 

1,0735            1,0718 

1,0700 

1,0681 

1,0661 

1,0640 

1,0617 

1,0570 

1,0517 

2,178 

11 

1,0810            1,0792 

1,0773 

1,0753 

1,0731 

1,0709 

1,0686 

1,0637 

1,0584 

2,412 

12 

1,0886      ,      1,0866 

1,0846 

1,0825 

1,0803 

1,0780 

1,0756 

1,0705 

1,0651 

2,649 

13 

1,0962            1,0942 

1,0920 

1,0898 

1,0874 

1,0851 

1,0826 

1,0774 

1,0719 

2,889 

14 

1,1039            1,1017 

1,0994 

1,0971 

1,0947 

1,0922 

1,0897 

1,0844 

1,0788 

3,132 

15 

i,ni6       1,1093 

1,1069 

1,1045 

1,1020 

1,0994 

1,0968 

1,0914 

1,0857 

3,378 

16 

1,1194       1,1170 

1,1145 

1,1120 

1,1094 

1,1067 

1,1040 

1,0985 

1,0927 

3,628 

17 

1,1272       1,1247 

1,1221 

1,1195 

i,ii68 

1,1141 

i,i"3 

1,1057 

1,0998 

3,881 

18 

1,1351       1,1325 

1,1298 

1,1270 

1,1243 

1,1215 

1,1187 

1,1129 

1,1070 

4,137 

19 

1,1430       1,1403 

1,1375 

1,1347 

1,1318 

1,1290 

1,1261 

1,1202 

1,1142 

4,396 

1    20 

1,1510       1,1481 

1,1453 

1,1424 

1,1394 

1,1365 

1,1335 

1,1275 

1,1215 

4,659 

21 

1,1590       1,1560 

1,1531 

1,1501 

1,1471 

1,1441 

1,1411 

1,1350 

1,1288 

4,925 

22 

1,1670       1,1640 

1,1609 

1,1579 

1,1548 

1,1517 

1,1486 

1,1424 

1,1362 

5,194 

23 

1,1751       1,1720 

1,1688 

1,1657 

1,1626 

1,1594 

1,1563 

1,1500 

1,1437 

5,467 

24 

1,1832    .   1,1800 

1,1768 

1,1736 

1,1704 

1,1672 

1,1640 

1,1576 

1,1512 

5,744 

25 

1,1914       1,1881 

1,1848 

i,i8i6 

1,1783 

1,1751 

1,1718 

1,1653 

1,1588 

6,024 

26 

1,1996 

1,1962 

1,1929 

1,1896 

1,1863 

1,1829 

1,1796 

1,1730 

1,1665 

6,307 

27 

1,2078 

1,2044 

1,2010 

1,1976 

1,1942 

1,1909 

1,1875 

1,1808 

1,1742 

6,594 

28 

I,2l6l 

1,2126 

1,2091 

1,2057 

1,2023 

1,1989 

1,1955 

1,1887 

1,1820 

6,884 

29 

1,2243 

1,2208 

1,2173 

1,2138 

1,2104 

1,2069 

1,2035 

1,1966 

1,1898 

7,178 

30 

1,2326 

1,2291 

1,2255 

1,2220 

1,2185 

1,2150 

I,2"5 

1,2046 

1,1978 

7,476 

31 

1,2410 

1,2374 

1,2338 

1,2302 

1,2267 

1,2232 

1,2196 

1,2127 

1,2057 

7,777 

32 

1,2493 

1,2457 

1,2421 

1,2385 

1,2349 

1,2314 

1,2278 

1,2207 

1,2137 

8,082 

i    33 

1,2577 

1,2541 

1,2504 

1,2468 

1,2432 

1,2396 

1,2360 

1,2289 

1,2219 

8,390 

i    34 

1,2661 

1,2625 

1,2588 

1,2552 

1,2515 

1,2479 

1,2443 

1,2371 

1,2300 

8,702 

35 

1,2746 

1,2709 

1,2672 

1,2636 

1,2599 

1,2563 

1,2527 

1,2454 

1,2383 

9,018 

36 

1,2831 

1,2794 

1,2757 

1,2720 

1,2684 

1,2647 

1,2610 

1,2538 

1,2466 

9,338 

37 

1,2917 

1,2880 

1,2843 

1,2806 

1,2769 

1,2732 

1,2695 

1,2622 

1,2549 

9,662 

38 

1,3004 

1,2966 

1,2929 

1,2891 

1,2854 

1,2817 

1,2780 

1,2707 

1,2634 

9,989 

39 

1,3091     1,3053 

1,3016 

1,2978 

1,2941 

1,2904 

1,2866 

1,2793 

1,2719 

10,322 

40 

1,3179 

1,3141 

1,3103 

1,3065 

1,3028 

1,2991 

1,2953 

1,2879 

1,2806 

10,657 

41 

1,3267 

1,3229 

1,3191 

1,3153 

1,3116 

1,3078 

1,3041 

1,2967 

1,2893 

10,997 

42 

1,3357 

1,3318 

1,3280 

1,3242 

1,3204 

1,3167 

1,3129 

1,3055 

1,2981 

11,341 

43 

1,3447 

1,3408 

1,3370 

1,3332 

1,3294 

1,3256 

1,3218 

1,3144 

1,3070 

11,690 

44 

1,3538 

1,3500 

1,3461 

1,3423 

1,3384 

1,3346 

1,3309 

1,3234 

1,3160 

12,043 

45 

1,3631 

1,3592 

1,3553 

1,3514 

1,3476 

1,3438 

1,3400 

r,3325 

1,3250 

12,401 

46 

1,3724 

1,3685 

1,3646 

1,3607 

1,3569 

1,3530 

1,3492 

1,3417 

1,3342 

12,764 

^Z 

1,3819 

1,3779 

1,3740 

1,3701 

1,3663 

1,3624 

1,3586 

1,3510 

1,3435 

13,131 

48 

1,3915 

1,3875 

1,3836 

1,3796 

1,3757 

1,3719 

1,3680 

1,3604 

1,3528 

13,504 

49 

1,4012 

1,3972 

1,3932 

1,3893 

1,3853 

1,3814       1,3776 

1,3699 

1,3623 

13,881 

50 

1,4110 

1,4070 

1,4030 

1,3990 

1,3951 

1,3911       1,3872 

1,3795 

=  49,04  g 

1,3719 
HjSO«  pr 

14,264 
3  Liter), 

')  n  gibt 

die  Äquivalent- Normalität  der  Lösung  bei  15°  (i  Äquiv.  = 

lalk  dieselbe  den  in  der  ersten  Kolumne  links  verzeichneten  Prozentgeh 

alt  enthäl 

t. 

Bein. 


266 


71 


in 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  2.  Spezialtafei.   Dichten  von  Schwefelsäure-Wasser-Mischungen,   dl 

%:g  Substanz  in  100  g  Lösung. 

Domke, 

Abb.  Nonn.-Eich.-Komm.  5,  5;  1904. 

ZS.  anorg.  Ch.  43 

125;  1905-    Auszug.           II 

(Fortsetzung.) 

o/o 
HjSO, 

0° 

50 

10«     1     160 

1 

20" 

26"          30" 

40» 

oO'^ 

n^) 

50 

1,4110 

1,4070 

1 
1,4030      1,3990 

1,3951 

1,3911       1,3872 

1,3795 

1,3719 

14,264 

51 

1,4209 

1,4169 

1,4128      1,4088   1  1,4049 

1,4009      1,3970 

1,3893 

1,3816 

14,652 

52 

1,4310 

1,4269 

1,4228      1,4188 

1,4148 

1,4109      1,4069 

1,3991 

1,3914 

15,045 

53 

1,4411 

1,4370 

1,4330      1,4289 

1,4249 

1,4209      1,4169 

1,4091 

1,4013 

15,443 

54 

1,4514 

1,4473 

1,4432      1,4391 

1,4350 

1,4310  i  1,4270 

1,4191 

1,4113 

15,846 

55 

1,4618 

1,4577 

1,4535       1,4494 

1,4453 

1,4412      1,4372 

1,4293 

1,4214 

16,255 

56 

1,4724 

1,4681 

1,4640      1,4598 

1,4557 

1,4516      1,4475 

1,4395 

1,4317 

16,670 

57 

1,4830 

1,4787 

1,4745    •   1,4703 

1,4662 

1,4620      1,4580 

1,4499 

1,4420 

17,090 

58 

1,4937 

1,4894 

1,4851       1,4809 

1,4767 

1,4726  !  1,4685 

1,4604 

1,4524 

17,515 

59 

1,5045 

1,5002 

1,4959    ,   1,4916 

1,4874 

1,4832     1,4791 

1,4709 

1,4629 

17,946 

60 

1,5154 

1,5111 

1,5067      1,5024 

1,4982 

1,4940  1  1,4898 

1,4816 

1,4735 

18,382 

61 

1,5264 

1,5220 

1,5177    i   1,5133 

1,5091 

1,5048     1,5006 

1,4923 

1,4842 

18,824 

62 

1,5376 

1,5331 

1,5287       1,5243       1,5200 

1,5157  '  1,5115 

1,5031 

1,4949 

19,272 

63 

1,5487 

1,5442 

1,5398    1   1,5354    i   1,5310 

1,5267 

1,5224 

1,5140 

1,5058 

19,725 

64 

1,5600 

1,5555 

1,5510   '   1,5465    ;   1,5421 

1,5378 

1,5335 

1,5250 

1,5167 

20,183 

65 

1,5713 

1,5668 

1,5622    ;   1,5578    ;   1,5533 

1,5490 

1,5446 

1,5361 

1,5277 

20,647 

66 

1,5828 

1,5782 

1,5736    1   1,5691       1,5646 

1,5602 

1,5558 

1,5472 

1,5388 

21,117 

,   67 

1,5943 

1,5896 

1,5850   1   1,5805       1,5760 

1,5715 

1,5671 

1,5584 

1,5499 

21,593 

68 

1,6058 

1,6012 

1,5965     1,5919  :  1,5874 

1,5829 

1,5784 

1,5697 

1,5611 

22,075 

69 

1,6175 

1,6128 

1,6081    j   1,6035       1,5989 

1,5944 

1,5899 

1,5811 

1,5725 

22,562 

70 

1,6293 

1,6245 

1,6198   1   1,6151       1,6105 

1,6059 

1,6014 

1,5925 

1,5838 

23,054 

71 

1,6411 

1,6363 

1,6315      1,6268       1,6221 

1,6175 

1,6130 

1,6040 

1,5952 

23,553 

72 

1,6529 

1,6481 

1,6433    :    1,6385    !    1,6339 

1,6292 

1,6246 

1,6156 

1,6067 

24,057 

73 

1,6649 

1,6600 

1,6551        1,6503        1,6456 

1,6409 

1,6363 

1,6271 

1,6182 

24,567 

74 

1,6768 

1,6719 

1,6670       1,6622    :    1,6574 

1,6526 

1,6480 

1,6387 

1,6297 

25,082 

75 

1,6888 

1,6838 

1,6789    1    1,6740    i    1,6692 

1,6644 

1,6597 

1,6503 

1,6412 

25,602 

76 

1,7008 

1,6958 

1,6908    i    1,6858       1,6810 

1,6761 

1,6713 

1,6619 

1,6526 

26,126 

77 

1,7127 

1,7077 

1,7026       1,6976    1    1,6927 

1,6878 

1,6829 

1,6734 

1,6640 

26,655 

78 

1,7247 

1,7195 

1,7144       1,7093    i    1,7043 

1,6994 

1,6944 

1,6847 

1,6751 

27,188 

79 

1,7365 

1,7313 

1,7261        ;      1,7209       1      1,7159 

1,7108 

1,7058 

1,6959 

1,6862 

27,724 

80 

1,7482 

1,7429 

1,7376       1      1,7324       1      1,7272 

1,7221 

1,7170 

1,7069 

1,6971 

28,261 

81 

1,7597 

1,7542 

1,7489       1,7435    1   1,7383 

1,7331 

1,7279 

1,7177 

1,7077 

28,799 

82 

1,7709 

1,7654 

1,7599   :   1,7544    i   i,749i 

1,7437 

1,7385 

1,7281 

1,7180 

29,336 

83 

1,7816 

1,7759 

1,7704    '   1,7649    1   1,7594 

1,7540 

1,7487 

1,7382 

1,7279 

29,871 

84 

1,7916 

1,7860 

1,7804       1,7748       1,7693 

1,7639 

1,7585 

1,7479 

1,7375 

30,401 

85 

1,8009 

1,7953 

1,7897  ;  1,7841     1,7786 

1,7732 

1,7678 

1,7571 

1,7466 

30,924 

86 

1,8095 

1,8039 

1,7983  !  1,7927  1  1,7872 

1,7818 

1,7763 

1,7657 

1,7552 

31,438 

87 

1,8173 

1,8117 

1,8061      !     1,8006          1,7951 

1,7897 

1,7843 

1,7736 

1,7632 

31,943 

88 

1,8243 

1,8187 

1,8132          1,8077          1,8022 

1,7968 

1,7915 

1,7809 

1,7705 

32,438 

89 

1,8306 

1,8250 

1,8195     i     1,8141          1,8087 

1,8033 

1,7979 

1,7874 

1,7770 

32,922 

90 

1,8361 

1,8306 

1,8252          1,8198     j     1,8144 

1,8091 

1,8038 

1,7933 

1,7829 

33,397 

91 

1,8410 

1,8356 

1,8302     i     1,8248 

1,8195 

1,8142 

1,8090 

1,7986 

1,7883 

33,862 

92 

1,8453 

1,8399 

1,8346          1,8293 

1,8240 

1,8188 

1,8136 

1,8033 

1,7932 

34,318 

93 

1,8490 

1,8437 

1,8384          1,8331 

1,8279 

1,8227 

1,8176 

1,8074 

1,7974 

34,764 

94 

1,8520 

1,8467 

1,8415     1     1,8363 

1,8312 

1,8260 

1,8210 

1,8110 

1,8011 

35,199 

95 

1,8544 

1,8491 

1,8439  !  1,8388  !  1,8337 

1,8286 

1,8236 

1,8137 

1,8040 

35,622 

96 

1,8560 

1,8508 

1,8457          1,8406 

1,8355 

1,8305 

1,8255 

1,8157 

1,8060 

36,030 

97 

1,8569 

1,8517 

1,8466  !  1,8414 

1,8364 

1,8314 

1,8264 

1,8166 

1,8071 

36,421 

98 

1,8567 

1,8515 

1,8463  1  1,8411 

1,8361 

1,8310 

1,8261 

1,8163 

1,8068 

36,791 

99 

1,8551 

1,8498 

1,8445  i  1,8393 

1,8342 

1,8292 

1,8242 

1,8145 

1,8050 

37,132 

100 

(1,8517) 

(1,8463) 
t  die  Äqui^ 

(1,8409)1(1,8357) 

(1,8305) 

(1,8255) 

(1,8205) 

(1,8107) 
=  49,04  g  I 

(1,8013) 

(37,433) 

')  0  gib1 

iralent- Normalität  der  Lösung 

bei  15"  (i  Äquiv.  = 

iaSO,  pro  Liter), 

falls 

dieselbe  d 

en  in  der 

ersten  Kolumne  links  verzeic 

hneten  Prozentgeha 

It  enthält 

Bein. 


71 11 


üö/ 


tkr^  i 

Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  2.    Spezialtafel.    H2SO4  und  SO3. 

Kontraktion  C  (in 

ccm) 

Lösungen  von  SO3  in  Wasser. 

beim  Vermischen  von  HjSOimit 
Wasser  zu  i  ^f*iner  p  %  halten- 

Winkler.   Maßanalyse  1898,  Auszug.                        ! 

0  0  .SO3 

TcO                                 TnO                                 ocO                              -irfi 

den  Lösung  bei  15"  (Domke  1.  c.) 

Ij                                    20                                    2;)                                 30 

81,37 
81,91 

dA? 

pO/o          C 

p«/o 

C 

1,845                           1,840             i             1,835                         1,831 

1,851                   1,847                   1,842                 1,837        ! 

0         0,0 

50 

81,2 

82,17 

1,857                   1,852                   1,848                 1,843        I 

I         2,4 

51 

82,3 

82,94 

1,870                   1,865                   1,860                 1,855 

■      2         4,6 

52 

83,5 

83,25 

1,879                   1,874                   1,869                 1,864 

i       3           6,6 

53 

84,7 

83,84 

1,888                 1,882                 1,877                1,871 

4            8,0 

54 

85,9 

84,12 

1,894                 1,889                 1,883                1,878 

5          10,5 

55 

87,0 

84,67 

1,903                 1,898                 1,893                1,887 

6         12,5 

56 

88,2 

85,14 

1,912                 1,905                 1,899                1,895 

7          14.4 

57 

89,3 

85,68 

1,929                 1,924                 1,918                1,913 

8         16,4 

58 

90,4 

86,51 

1,945                 1,939                 1,933                1,928 

9         18,4 

59 

91,5 

87,03 

1,958                 1,953                 1,947                1,941        ; 

10          20,3 

60 

92,6 

87,46 
88,82 

1,963                 1,957 

1,952                 1,946        >| 
1,974                 1,967         1 

11  22,2 

12  j     24,2 

13  26,1 

14  28,0 

61 
62 

63 
64 

65 

93,6 
94,6 
95,5 
96,4 
97,3 

Knietsch.    (Auszug.) 

p    »0SO3;          ,          P    "oSO,;                          ^l5*^                            rf45*.                1 

(100— p)»/oH,o(ioo  p)«>,oH,so,      "^ «  ^          "^  *  ^      ; 

15 

■'y.y 

p                         p 

16 

31,8 

66 

98,1 

81,14                                           1,8362 

17 

33,6 

67 

98,8 

81,44                                           1,8392 

18 

35,5 

68 

99,6 

81,63                     0 

1,847                    1,819         i 

19 

37,3 

69 

100,2 

83,46                    10 

1,885 

1,855 

20 

39,1 

70 

100,8 

85,30 

20 

1,917 

1,884 

1 

87,14 

30    , 

1,954 

1,917 

21 

40,9 

71 

101,4 

88,97 

40 

1,976! 

1,942 

1       22 

42,7 

72 

101,9 

90,81 

50 

2,006 

1,961 

23 

44,4 

73 

102,3 

92,65                   60 

2,017 

1,956 

24 

46,2 

74 

102,6 

94,48                   70 

2,015 

1,939 

25 

47,9 

75 

102,8 

96,32                   80 

2,005 

1,887 

26 

49,5 

76 

102,9 

98,16                   90 

1,987 

1,861 

27 
28 

29 

51,2 
52,8 
54,3 

77 
78 
79 

102,9 
102,7 
102,3 

100,00                  100 

1,981                        1,811           II 

Chapman  u.  Messel. 

"oHiSOt  (errechnet  aus 
"oSOa) 

30 

31 
32 

33 
34 
35 
36 

55,9 

57,4 
58,8 
60,2 
61,6 
63,0 

64,3 

80 
81 
22 
83 
84 
85 
86 

101,7 
100,9 
99,8 
98,3 
96,4 
94,0 

91,1 

p  »oSOa;  (100  —  p)  ».oHiSO* 

Schertel  (Ausz.)  d\  *) 

99,23           1,8546 

99,35           1,8538 

100,00           1,8528 

101,13           1,8628 

101,64           1,8709 

W.  Kohlrausch  d  V 

P  »o  SO,  :*)rf  \*«  IlI^^-,)  *)d^Y'  }(beob.) 

8,3                 1,849 
30,0                 1,937 
40,0               (1,967) 
44,5               (1,972) 

1,835 
1,922 
1,948 
1,953 

37 

65,6 

87 

87,6 

46,2               (1,974) 

1,955 

08.67           1.8^72 

38 

66,8 

88 

83,7 

59,4                1,991 

1,972 

99,08           1,8359 
99,43           1,8348 
99,79           1,8381 
99,98           1,8422 
100,20           1,8467 

39 
40 

41 
42 

68,1 
69,3 
70,5 
71,7 

89 
90 

91 
92 

79,2 
74,3 
69,0 
63,3 

60,8                2,003 
65,0                2,003 
69,4                2,013 
72,8              (1,995) 

1,984 
1,984 

1,994 
1,976 

43 

72,9 

93 

57,1 

80,0               (1,970) 

1,951 

101,12           1,8610 

44 

74»o 

94 

50,0 

82,0               (1,964)                 1,945 

Ijiiive  r<:1  d  i? 

45 

75,2 

95 

43,6 

Schenck 

99,47       ;        1,8395 

46 

76,4 

96 

36,2 

Ausdehnung  von  i 

too  Proz.  SOa 

100,01               1,8384 

47 
48 

77,6 
78,8 

97 
98 

28,3 
19,8 

11,0«   1,944            80,3 

0    (1,617) 

100,49               1,8414 

Domke  d »/ 

1    49 

80,0 

99 

10,4 

35,3     1,849          100,0      (1,529) 

99,52            1,8377 

50 

81,2 

100 

0,0 

60,4   (1,718)  -  (  ) :  Flüssigk.  unter  Druck. 

100,20           1,8432 

Lichty:  Anden 

img  der  Dichte  von  ioo%  Säure  (dV  =  1.837)  durch 

Zusatz  von  n  g  Wasser 

zu  100  g  Säure, 

n  =  0,05  g  (1,836)  ;o,i( 

5  g  (836);  0,2  (834);  0,3  (833);  0,4  (832  Minimum);  0,5  (8 

33);  0,7  (834);  1,0  (836). 

Weiteres  über 

die  Beziehungen  der  verschiedenen  Beobachtungen  zu 

einander: 

Bein:  Wiss.  Abhand 

.  Normal-Eich.-Komm.  0,  153;  1904  u.  ZS.  anorg.  Q 

lem.  43,  125;  1905.  — 

Weitere  zuverl 

issige  Be 
'erechne 

»bachtungen:Cameron(Tf.  6),  Jones,  Ferguson,  Worden. 

—  Literatur  Tf  5  S.  282 

*\  II...« 

f     onf      «0     ..       I..«*1        Da. 

II 

/  «-»"lg 

i  aui  4 

u.    IUI  u.    i\au 

m. 

^1 

Bein. 


388 


71 0 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 

Tafel  2. 

Spezialtafel.    Kali-,  Natronlauge,  Schwefelsäure.             | 

%:g 

Substanz  in   100  g   Lösung. 

Pickering  [4] 

Na  OH 

% 

Na  OH 

KOH 

Bousfield  [i] 

Bousfield  (Auszug) 

d 

L5 

4 

dv 

d^i 

%-         qO                10«              20°               30O              50° 

ioqO 

I, 

I, 

I, 

I, 

I,              I,              I,              I,          :     I, 

I, 

I 

0106 

0083 

01065 

01003 

5       0598        0571         0538        0501         0412 

0II5 

2 

0219 

0175 

02198 

02127 

10      X171         1132         1089    '     1043        0995 

0643 

3 

0331 

0267 

03322 

03241 

20      2296        2244        2191         2136        2020    i    1700 

4 

0443 

0359 

04441 

04349 

30      3400        3340        3279        3217        3090    i    2755 

5 

0555 

0452 

05554 

05454 

40      4435        4367        4300        4232        4095    \    3750 

6 

0666 

0544 
0637 

06666 

06559 
07664 

50      5400        5326        5253        5x81        5038    j    4690 

7 

0777 

07777 

Wegscheider 

Berthelot 

8 

0889 

0730 

08887 

08769 

u.  Walter 

I  Mol  Lauge  auf  n-MoI  H2O  (18,0) 

9 
10 

1000 

IUI 

0824 
0918 

09997 
11107 

09872 
10977 

12082 
13188 

0/       //80 

/o     ]     "  4 

KOH 

(56,1) 

t 

dt 

Na  OH 

(40,0) 

t        dt 

II 
12 

1222 
1333 

IOI3 
IIO8 

12217 
13327 

11,20,  1,1013 

\ 

i       n      i 

13 

1444 

1203 

14436 

14294 

14,45 

1,1366 

n  =          0 

ra  =        0 

14 

1555 

1299 

15545 

15400 

17,32 

1,1684 

55,3        11,5 

1,052 

111,4       14    I  023 

15 

1665 

1396 

16653 

16505 

20,43 

1,2015 

15,3 

10 

1,167 

70,2       14  1  1,035 

16 

1776 

1493 

17761 

17610 

23,06 

1,2298 

11,00 

15 

1,215 

55,8       14  j  1,046 

7,02 

14,5 

1,307 

37,4       14    1,067 

17 
18 

1887 
1998 

1590 
1688 

18868 
19973 

18714 
19817 

0/ 

/o 

dV 

5,20 
4,11 

12,5 

1,392 

27,8         7    1,088 
15,4       14    1,140 

1 

12,5  1,452 

19 

2109 

1786 

21079 

20920 

14,331 1,1223 

3,52 

13      1,499 

8,78  1  14    1,220 

20 

2219 

1884 

22183 

22022 

23,25  1,2195 

3,28 

12     !  1,512 

5,58     14    1,312 

21 

2331 

1984 

23285 

2312 

3,06 

16      1,532 

4,09     14    1,383 

22 

2441 

2083 

2439 

2422 

3,29     14  i  1,436 

23 

2551 

2184 

25485 

2532 

1 

2,84     14  1  1,470 

24 
25 

2661 

2771 

2285 
2387 

2658 
2768 

2641 
2751 

1 

2,57     14  !  1,494 

'  / 

•J          1 

Außerdem  sind   auf  Tf.  6-8  für  Na  OH  und 

26 

2880 

2489 

2877 

2860 

KOH  Dichtebeobachtungen  mitgeteilt  von  Cameron, 

27 

2989 

2592 

2986 

2968 

Forch  [i].  Freund,  Jones,  Ksch.  [6],  Loomis,  Ostw.  [2], 

28 

3097 

2695 

3094 

3076 

Rpp.,    Schz. ,    Tamm    [i,    3],    Thomson    [i],   ferner 

29 

3205 

2800 

3202 

3184 

Lunge  [16]  p.  206,  246,   Dichten  und  Ausdehnungs- 

30 
31 

3312 
3419 

2905 
3010 

3309 
3415 

3291 
3397 

tafeln  (oo— loo»).  —  Literatur:  Tf.  5,  S.  280,  281. 

32 

3525 

3II7 

3520 

3502 

Kremano  u.  Ehrlich 

33 

3630 

3224 

3624 

3605 

Volumenzunahme  von  100  com  konz.  Schwefelsäuren 

34 

3735 

3331 

3728 

3709 

Auszug. 

35 
36 

3838 
3941 

3440 

3549 

3830 
3933 

3811 
3913 

%  Säure 

von  o'^  bis  16,4 "  1  von  15,5°  bis  32,5° 

37 
38 

4043 
4144 

3659 
3769 

4034 
4135 

4014 
4"5 

39 
40 

4244 
4343 

3879 
3991 

4235 
4334 

4215 
4314 

67,2 

74,1 
78,1 

0,895  ccm                 0,900  ccm 
0,926                         0,936 
0,948                         0,959 

41 

4442 

4103 

4432 

4411 

81,4 

0,974                         0,985 

42 

4539 

4215 

4529 

4508 

83,7 

0,996                          1,011 

43 

4636 

4329 

4625 

4604 

86,5 

0,968                \         0,983 

44 

4732 

4443 

4720 

4699 

89,3 

0  925                         0,940 

45 

4828 

4558 

4815 

4794 

91,6 

0,902                         0,914 

46 
47 

4924 
5019 

4673 
4790 

491 1 
5007 

4890 
4985 

92,9 
96,3 

0,884                         0,901 
0,916                J         0,887 

48 

5114 

4907 

5102 

5080 

Kontraktion  beim  Mischen  von  zusammen  100  ccm 

49 

5209 

5025 

5196 

5174 

H2  SO4  u.  Wasser  im  molekularen  Verhältnis 

50 

5303 

5143 

5290 

5268 

beio°         32,8»    j     64,4"     1     75,1"    i    88,1« 

51 

5262 

8,41        7,97      i      7»6i      1      7^0      !     7,24  ccm 

52 

5382 

Bein. 


71 


269 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  3. 

Fouqu^  (Annal.  Observat  Paris  9,  172;  1868);  Dichte  {d^)  von  Salzlösangen.    (Auszug*). 

P  bedeutet  die  Anzahl  g  der  in  1000  g  Wasser  gelösten  wasserfreien  oder  bei  Rotglut  (Salze  Nr.  6, 
__    -_    --    -      -_    -_,-.    _^     -_    28,   45)  entwässerten  bzw^  bei  loo"  getrockneten  Salze.    '^•~ 


13,  16,  17,  21,  23,  24,  27,  30/34,  36,    37.   _  .    .. 
Salze  (I,  9,  39,  45)  sind  besonders  genau  analysiert. 


Die 


6,0 
28,6 
89,5 

11,0 
34,2 

3,2 


9,5 

46,1 

185,9 


10,5 
33,4 
80,1 


14,0 

42,6 

326,1 


9,0 
19,1 
90,9 

14,0 

57,2 

183,1 

20,0 
29,2 
46,1 

3,3 

9,8 
26,7 
81,6 

15,5 

38,7 

192,2 

7,6 

36,2 

'238,8 


Al,(S04)s 

12*'  1,0091;  87 
50 
21 


1,0358; 
1,0953; 

2.  K-Alaun 
o";  12°    1,0093; 
o";   9"  11,0304; 

3.  Rb-Alaun 
0°;  12"    1,0025; 

4.  BaClo 
0°; 11"    1,0078; 

O»;  12»  1,0371; 
O»;  12»    ,1,1439; 

5.  Ba(N03)t 

O»; II»  1,0084; 
0°;  10»   11,0276; 

o»       !  1,0635 

6.  CaClj 
o»;  II»  ii,oii2; 
o»  1,0378 

o»;  II»    1,2297; 

7.  Ca(N03)i 

O»;  II»  1,0067; 
O»;  II»  1,0149; 
O»;  II»     1,0737; 

8.  CdSO« 
O»;  12»   il,Ol22; 
o»  1,0514 

O»;  13O    1,1552; 

9.  Co(NOs)4 


7.6 

0»; 

22» 

32,1 

:o"; 

22» 

54,1 

15»  1 

90 
298 


08 


62 


O»;  12»  1,0136; 
,0°;  12»  1,0222; 
jO»;I50     1,0372; 

10.  CsCl 

!o»;  II»     1,0021 ; 

11.  CuClj 
13 


29 


18 


»     1,0087; 
1,0251 


84 
13»     1,0713;  694 


|o» 

lO»; 

12.    CUSO4 
,0»;  12»    ,1,0109; 

o»;    6»  ii,0339; 
,0»;  13»  ,1,1376; 

13.   KBr 

O»;  22»     1,0049; 

O»;  22»  ;i,0264; 
O»-  -yyO 


28 

43 
;  22"  ;  1,2001;  927 


",5 
35,4 

4,9 

30,7 

111,0 

7,7 

38,2 

75,9 

245,7 

6,5 

33,7 

9,7 

33,5 

205,7 

5,9 
37,3 
89,2 


7,2 

41,2 

231,0 

8,2 
24,2 


6,3 

46,2 

203,3 


7,0 
35,7 


14,0 

8,7 
14,5 


14.  KBrOs 
1,0057;  36 
1,0212;  189 
1,0381 

15.  KHCO3 

o»;  19»  11,0074;  62 
o»;  19»  !l,0233;  16 

16.  KjCOs 

o»;  16»  ,1,0034;  28 
O»;  16»  11,0282;  69 
iO»;  16»  11,1064;  22 

17.    KCl 
io»;2l»  ii,0050;  39 
IqO.  21»    1,0227;  07 
'o»;2l»  11,0476;  42 
o»;  21»  11,1382;  10 

18.    KCIO3 
|0»;  19»   11,0038;  28 

IqO.    20»      [1,0203;    189 

19.  KjCrOi 

o»;  16»  1,0077;  65 
o»;  16»  :  1,0268;  57 
;o»;l6»  1 1,1535;  498 

20.  KjCrjOr 

jo»;  16»    1,0045;  37 

'o»;  20»    1,0257;  34 

16»    1,0635; 

21.    KJ 
jO»;  22»  1 1,0045;  30 
|o»;  22»  11,0284;  59 
|o0;22»    1,1587;  35 

22.  KJO3 
!o»;22»  j  1,0070;  57 
'o»;  22»    11,0226;  07 

23.  KNO3 

lo»;  22»    11,0046;  21 

;o»;  20»  !i,03i9;  298 

16»   ;i,i370 

24.  KjSOi 
|o°;i9,5°  11,0058;  44 
io»;i9»     !  1,0286;  60 

25.     U2(S04)3 

[o»;  II»  [1,0131;  29 

26.  UiOCh 
!o»;20«  j  1,0093;  75 
!o»;i5°  i  1,0145;  34 


82 
384 

9,6 
28,7 
92,0 


7,9 

36,8 
85,2 


27. 
o»;  II 
io«:  12 


LiCI 


5,7 
43,8 

118,8  {; 


1,0491 ;  77 
1,2495;  57 

28.  MgS04 

jO»;  12»  .1,0098;  95 
|0»;  12»  !  1,0292;  84 
O»;  12»  !  1,0966;  44 

29.  MnSO* 

[o»;  II»  1,0072;  70 
io»;  II»  |l,03ll;  07 
O»;  13»   11,0776;  60 

30.  NasAsOi 
10»  11,0056 

jo»;  22»   11,0424;  396 

~    13»  11,1139;  10 
o»;  22»  !  1,1124;  083 


36.  Na^PiOj 
pyrophosphors.  Na. 


9,3 
26,9 


11,3 
34,7 


31. 

8,7 
18,8 


340 


Borax, 
o»;  15» 

nO.  TcO 


NaiBaOr 
1,0084;  75 
15"  ,1,0189;  78 

32.  NaCl 
o»;i8,4» 1,2029; 1928 

34,6»  1,1850 
o»;  18,4»  1,1343;  275 

34,2°  1,1206 
0»;20,6»  1,0716;  676 
34,4»  1,0626 
46,9    o»;20,6»  1,0353;  24 

34,4°  1,0277 
20,1  20,6»  1,0124 

34,4°  1,0083 
10,8    o»;20,6»  1,0073;  52 
34,4°  1,0013 
5,1    O»;  2 1,6»  1,0029;  16 


o»;  20»    1,0098;  80 
O»;  19»  11,0271 ;  49 

37.  NajPO« 
jO»;  22»    'l,OIII;  95 
|0»;  22»     1,0339;  07 
lo»;  15»     1,0336;  16 

38.  Na.SO, 

6,5     o»;  22»  1 1,0060;  42 

25,1     o»;  22»    1,0264;  36 

124,0     O»;  16»     1,1199;  60 

39.   NiSOi 

6,3     o»;  II»   !i,oo8l;  78 

13,0  ;o»;     8»    1,0170;  68 

32,5   io»;  15»    1,0408;  398 

40.  Pb(NO,) 

|o»;  13 
lo»  I 

1,0401 ;  399 


209 


105 


10,9 

43,2 

139,4 


II. I 

22 


ro"; 
lo» 


10^ 
13'' 


20,3 
57,9 
218 


»   i  1,0101 ;  96 
1 1,0094 

»    1,1360;  39 
1,1355 

41.  RbCl 
.      0°;  19»  11,0064;  54 

g  p»;  16»  ;  1,0139;  30 
'     lo»  11,0144 

42.  SrClj 
>;  12»    1,0154;  39 


9^ 
12« 

12« 


7,4 
36,7 
"5 


10,1 
36,8 

191,0 


33.  Na,CO, 

O»;  12»     1,0076;  64 
19"     1,0382;  56 

5»         391;  88 

jo»;  12»     1,1271;  34 

34-  NaNOs 


43.  Sr(NO,)s 


1,0159;  57 
1,0435;  20 

1,1559;  30 
1,1565;  38 


fo  ; 
lo»; 


ro»; 
lo»; 


22»    11,0071;  50 
22»    11,0252;  21 

20»  1,1507;  389 

9°    1,1477;  39 


35-  NaPOs 
metaphosphors.  Na. 


12,0  ;o»;  II»    1,0098;  94 

24,2   jo»;  10»    1,0195;  91 

123,0  jo»;  13»  ,1,1063;  39 

44.  Thallosulf at.  TljS04 

16,6   jo»;  12»     1,0148;  46 

45.  ZnQj 

37,0  o»; II»  1,0836;  20 
206  O»;  11,4»  1,4694;  29 
323,5  :o»;ll,4»  1,8753;  645 

46.  ZnSOi 


6,2 
35,3 


19« 
19° 


1,0047;  39 
1,0274;  56 


10,1  ;„« 

47,2  'o» 
162,3    o» 


12" 

12" 


1,0061 ;  60 
1,0052;  51 
1,0289;  83 
1,0994;  78 


*)  Dichtebestimmungen  über  40»  sowie  einige  Parallelbestimmungen  sind  fortgelassen. 


Bein. 


270 


71 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    (c^'A) 
Tafel  4  (Haupttalel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf.:  Interpolationstafel.  |  Tf.:  j  Spezialtafel.    Fq.:  Fouquds  Beobachtungen.  5(. :  Dichte- 
bestimmung bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


/o 


% 


0/ 

/o 


/o 


/o 


/o 


AgNO, 


Kschfe] 


5 

10 

(15 

20 

(25 

{30 

(35 

40 

(45 

(50 

(55 

60 

Chv 

4,82 

9,25 

11,37 

13,39 

17,25 

20,84 

Jahn  [2] 

0,080 

0,143 
0,189 
0,283 
0,565 


i8» 


AU(S04)3 

Reufi   j        15« 


1,0422 

1,0893 

1,1404)^) 

1,1958 

1,2555)^) 

1,3213)^) 

i,3945W 

1,4773 

1,5705)^) 

1,6745)^) 

1,7895)*) 

1,9158 

19» 
1,0408 
1,0816 
1,1019 
1,1228 
1,1632 
1,2030 

18» 
0,99680 
0,99731 
0,99775 
0,99853 
1,00740 


5 
10 

15 
20 

25 


Tf. 


1,057 
1,107 
1,157 
1,207 
1,257 
Fq. 


Al-K-Alaun 

Forst  er 


24,0" 
3,15%  I      1,0279 

24,3° 
6,29    1     1,0547 

Mac 
Gregor ,        20° 

[4]      1 
0,722        1,00512 
1,726    I     1,01465 
Tf.;  Fq. 


AI-Rb-Alaua 

Fq. 


AuCla 


AlBrs 


Dm      17»;  i7,5'(«) 


Bromer 


«JI5»  j3)2o' 
7)  35» 


3,034*); 


i,oi6o  a) 
1,0142 /S) 
1,0120  y) 
1,0574  ß) 
1,0667  ß) 
1,0647  y) 


0,527 
0,832 
1,968 
3,542 
5,430 


1,00323 

1,00575 

1,01538 

1,02902a) 

1,04205 


BaBr« 


Krs[5]|       19.5» 


AICI3 


Geh  [I]  15» 


3,83*)| 

7,66  j 

11,49  ! 

15,32  I 

19,15  i 

22,98  ! 
26,81 

30,64  I 

34,47  ! 

38,30 

41,13 


Tf. 


1,0266 

1,0545 
1,0838 

1,1139 
1,1453 
1,1777 
1,2115 
1,2467 
1,2836 
1,3226 
1,3520^) 


15,08*) 

27,97 

37,86 

45,05 

51,14 


1,1419 
1,2980 
1,4477 
1,5782 
1,7078 


BaCh 


8,16*) 
15,43 
21,59 
26,17 

Tf.;   Fq. 


1,0741 
1,1500 
1,2222 

1,2812 


BaJ, 


Krs[ii]        J9,5» 


32,34*)^  1,3669 
46,49  1,6216 
55,83   ;     1,8485 

62,54       ;  2,0440 

Tf. 


Ba(N0a)2 


Krs  [3]  19,5» 


h77*) 
3,50 
5,19 
6,96 
8,27 
Dm 

0,431 
0,927 
1,195 
3,016 
6,552 
Tf 


1,0128 
1,0274 
1,0418 

1,0575 
1,0692 
«)i7;  ß)ao' 
1,00288  a 
1,00749  a) 
1,00988 
1,02497 
1,05406 /3) 
;  Fq. 


Ba(0H2) 


Ksch  [5] 


2,5 

Haft 
(Aus- 
zug) 

3,34 
5,02 
9,83 
15,43 
20,12 
24,67 
30,30 
33,87 
38,45 
Carse 
0,0430 

a) 
0,0821 


0,894 


iS» 


1,0253 
So» 

1,009 

1,031 
1,076 
1,152 
1,219 
1,278 
1,368 
1,458 
1,514 
a)i5°;.'3)2< 

o,99957a) 
0,99870/?) 
1, 00000a) 
o,999i3i3) 
1,01079a) 
1,00998^3) 


BeCU 


Mende- 
16ef[3] 


CaCU  (Forts.) 


CdBrs 


Pickg[8]        17,9' 


3,52   ; 
6,52   i 
10,74 

t  = 
3,52 
.6,52 
10,74 
t  = 
3,52   '■ 
6,52   i 
10,74   ' 


o" 

1,0241 

1,0450 

1,0750 

10» 

1,0237 

1,0443 

1,0738 

20» 

1,0220 
1,0428 
1,0714 


BeS04 


Mende- 
leef[3] 


3,40         1,0317 

6,76    j      1,0638 

12,35    [      1,1189 

t  =  iqO 


1,0311 

1,0622 
1,1169 


3,40 

6,76 

12,35 

t  =  20O 
3,40        1,0285 
6,76        1,0593 

12,35  :    1,1134 


CaBr« 

Krs  [5]*)!       19,5« 


15,00*) 
26,16  ; 
35,86  i 
43,52  j 
50,75    I 


1,1365 
1,2636 

1,3955 
1,5182 
1,6482 


Tf. 


CaCl, 


Mac    I 
Gregor         19,5° 


0,191  1,00168 

0,381  1,00317 

0,570  1,00465 

0,759  '■    1,00615 

0,947  1,00765 

1,320  1,01050 


la) 
3 
5 
7 
9 
II 

13 
15 
17 
19 
21 

23 
25 
27 
29 
31 
33 
35 
37 
39 
41 
43 
45 
47 
49 
51 


Krs  [4]«)    19,5» 


Tf.; 


1,0070 

1,0239 
1,0409 
1,0582 
1,0757 
1,0937 

I,II2I 

1,1307 
1,1497 
1,1692 
1,1890 
1,2090 
1,2294 
1,2503 
1,2718 
1,2936 
1,3156 
1,3382 
1,3610 
1,3840 
1,4064 
1,4288 
1,4512 

1,4733 
1,4957 
1,5178 

Fq. 


22,96*)  J 

39,14 
48,48 
Jahn  [2]! 
0,113*); 

0,227  ! 
0,424 
0,843 
1,673 
3,304  i 
6,450 
12.22 


1,2313 
1,4660 
1,6461 

i80a) 
0,9956 
1,0005 
1,0023 
1,0060 
1,0134 
1,0279 
1,0569 
1,1143 


Tf. 


CdCl, 


Kr8[8]*)        19,5«  •) 


CaJz 

Krs  [ii]|       19,5» 


23,55*) 

40,87 

49,14 

60,39 

61,72 


1,2353 

1,4874 
1,6494 
1,9125 
1,9550 


11,50 
21,20 
29,13 

35,81 
42,03 
Biron 
8,05 
16,65 
23,19 
28,61 
32,52 
40,72 
46,29 
51,21 


1,1043 
1,2083 

1,3074 
1,4031 
1,5029 

30» 
1,0720 
1,1613 
1,2380 
1,3090 
1,3659 
1,4965 
1,6011 
1,7020 


Tf. 


CdJ, 


Tf. 


Krs  [8]         19,5« 


Ca(N03)2 


Geh 
[8.91') 


8,2*)i  1,0575 

16,4     ;  1,1225 

24,6  1,193 

32,8     I  1,270 

41,0     !  1,353 

49,2  1,442. ■; 

Tf.;  Fq. 


17,63*) 
30,41 
46,95 
Dink- 
hauser | 

2,16    I 

5,51 

8,76    I 
17,20    ; 
20,34 
25,39 
27,20    i 


1,1659 
1,3260 
1,6105 

18" 

1,0171 
1,0467 
1,0767 
1,1627 
1,1983 
1,2592 
1,2828 


*)  Interpoliert.  *)  Extrapoliert.  ')  Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet 
aus  dem  Prozentgehalt  an  Ca(N03)2  +  2  HgO  (Mol.- Gew.  199,68).  *)  Umgerechnet  aus  der  Angabe: 
Gew.-Teile  Salz  auf  100  Wasser;  Geh  hat  die  meisten  Angaben  von  Krs  in  dieser  Weise  umgerechnet. 


*)  Dichte  auf  4"  umgerechnet.    ^)  Auszug. 


g  Substanz  in  100  g  Lösung. 


Bein. 


71 


271 


Dichte  wässeriger  Lösungen,    (d^/*) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf.:  Interpolationstafel.  | Tf.;  |  Spezialtafel.    Fq. :  Fouques  Beobachtungen.    X:  Dichte- 
bestimmung bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


CdJ^ 

( Fortsetzung) 


Jahn[a]        i8»a) 


0,122*)' 

0,202 

0,378 

0,570 

1,127 

«,235 

4,420 

8,462 


5,9997 
1,0003 
[,0018 
1,0036 
1,0082 
1,0176 
1,0362 
1,0737 


Tf. 


Cd(N0,)2 


Gtr 

[3]  « 


i8« 


I  1,0069 

5  1,0415 

10  1,0869 

(15  i,i36o)b) 

20  1,1903 

25  1,2500 

30  1,3125 

(35  i,3802)b) 

40  1,4590 

(45  l,543o)l>) 

48  1,5978 

Tf. 


0/ 

/o 


CdS04 

(Fortsetzung) 


Jahn.a]       iS'a) 


0,646 
1,293 
2,545 
4,977 
9,487 
17,432 


1,0050 
1,0114 
1,0238 

1,0485 
1,0968 
1,1916 


Tf.;  Fq. 


CeXSOO, 


Brauner 
Aus- 
zug»)  1 


15' 


CdSO« 


Pasc« 


i8» 


0,089 
0,136 
0,181 
0,272 
0,363 
0,541 
0,718 
1,076 

H. 
Barnes 

18,35 
24,17 
26,85 
31,53 
39,86  , 
Cohen  I 

43,44*)' 

43,75 


0,99962 
1,00005 
1,00055 
1,00145 
1,00228 
1,00399 
1,00576 
1,00933 

i8,2»a) 

1,2084 
1,2901 
1,3310 
1,4080 
1,5639 

1,6169 

1.6201 


3,07  1,0301 

5.76  I  1,0581 

7,80  i  1,0800 

8.77  ;  1,0909 
9,54  \     1,0994 

11,23  1,1192 

12,70  1,1367 

13,53  1,1462 

17,48  1,1964 

24,02  1,2878 


C0CI2 


0/ 
/o 


Cr,(S04)3 


Geh») 
[la]«) 


15* 


violett 

2,74  I  1,0265*) 

5,48  :  1,055 

10,96  t  1,114 

16,44  !  1,177 

21,92  1,2465 

27,40  1,3235 


grün 


5,78 
10,96 
16,44 
21,92 
27,40 
32,88 
38,36 
43,84 


1,050 

1,106 

1,167 

1,2323 

1,3035 

1,381 

1,463 

1,551 


K-Cr-Alann 


Geh») 

[13]») 


15* 


T>  !   acf  (a): 

Bromer  >'  .^ -»  ,4? 

I   ao,a»  (p) 


0,08*)     0,9977  a) 

1,23        1,0083/?) 

5,78        1,0531  a) 

Tf. 


Co(N03)2 

Tf.;  Fq. 


C0SO4 


Charpy 


1,21  ' 

2,43 

3,58 

4,71 

5,81 

6,89 


1,0130 
1,0261 
1,0390 
1,0515 
1,0639 
1,0763 


CrCls 


Quincke!        19  * 


20,80        1,2030 


violett 


/o 


NHrCr-Alauii 

(Fortsetzung) 


Geh») 
[la]«) 


15* 


grün 


5,49 
10,97 
16,46 
21,95 
27,44 
32,92 
38,41 
43,90 
49,38 


1,043 

1,090 

1,141 

1,1955 

1,2535 

1,3155 

1,3825 

1,454 

1,530 


CsCl 


Berke- j    0,7*  (a); 
ley  [I]      i6,a»  (j3) 


61,87*)     1,8458  a) 
64,57     '    1,8984 /S) 

Fg. 


CsNOs 


"^g""     18»;  as- 


CaCl> 

( Fortsetzung) 


8,07 
14,58 
20,67 
26,11 
30,93 
35,38 
39,43 


1,0783 
1,1466 
1,2166 
1,2842 
1,3482 
1,4120 
1,4738 


*)t  =  30,5° 


2,84 
5,68 
8,52 


1,0265 

1,054 

1,0825 


grün 


5,68 
11,36 
17,03 
22,71 
28,39 
34,07 
39,74 
45,42 
51,10 


1,049 

1,102 

i,i6o 

1,2235 

1,2935 

1,3695 

1,451 

1,539 

1,633 


0,996a)  1, 00605:4 43 
2,097    i,oi437;a68 
i>o2i57;98i 

i,o3555;369 
i,04633;436 
i,o68o5;58o 
1,0867  i;44i 
I,ii5a5;298 


NH^-Cr-AIaim 


Geh*)  1 
[la]*)  i 


15* 


violett 


2,19 

4,39 

6,58 


1,019 

1,0395 

1.060 


3,035 
4,823 
6,181 
8,807 
11,016 
14,203 


CssSO« 


Berkeley  [i] 


62,62*)    o,7»  1,9766 
63,76       15,0»  1,9993 


CnCl, 


Charpy        a)  t* 


*)t  =  o» 

8,07  1,0794 

14,58  1,1491 

20,67  1,2200 

26,11  1,2876 

30,93  1,3523 

35,38  1,4166 

39,42  1,4789 


8,07 1 
14,58 1 

20,67  i 
26,11  I 

30,93  i 
35,38  i 
39,42 

Chv. 

5,12 

9,82 
12,02 
14,13 
i8,n 

19,99  I 
21,80  ! 

Tf. 


1,0764 
1,1431 
1,2112 
1,2771 
1,3403 
1,4025 
1,4635 

i6» 
1,0484 
1,0956 
1,1184 
1,1408 
1,1858 
1,2072 
1,2290 

Fq. 


CnCNOs). 


Chv. 


4,78  j  1,0393 

9,21   i  1,0804 

11,31  1,1002 

13,33  1,1198 

17,17  i,r595 

18,99  i  1,1791 

20,75   i  1,1977 
Tf. 


CaSO« 


Charpyl 


Holland! 


CaSOi 

(Fortsetzung) 


18  • 


1,40  !    l,OHO 

10,30  1,0993 

19,78  1,2053 

29,24  1,3270 

36,51  1,4320 

Chv.  a)ie*-ß)ao' 

4,73  .    1,0484  a) 

9,06  1,0967  a) 

13,02  1,1440  a) 

16,67  .1,1897  a) 

2,35  i   1,0248/9) 

4,6a  I   1,0496  (5) 

5,70  '   1,0611 /?) 

6,77  '    1,0735 /5) 

8,83  1,0973/?) 

10,79  I,1210/9) 

Hensp.  15» 
3,14*):    1,0315 

3,28  i   1,0316 

11,52  !    1,1254 

15,55  ■    ^,^773 

16,50  I  x,i8i6 
Tf.;  Fg. 


Qtiinckei         19* 


Di,(S04), 


9,59   !    1,1007 


FeCI, 


Schult 


t=4,8° 


10,45 

1,0939 

16,79 

1,1534 

22,54 

1,2140 

24,60 

1,2351 

33,25 

1,3381 

41,00 

1,4413 

49,61 

1,5609 

t= 

=  9,7° 

2,65*)  1,0289 

5,22  1,0576 

7,55  1,0830 

9,82  1,1105 

11,93  1,1368 


10,45 
16,79 

22,54 
24,60 
33,25 
36,95 
41,00 
49,61 


1,0930 
1,1521 
1,2129 
1,2334 
1,3359 
1,3847 
1,4387 
1,5575 


^)  Der  Prozentgehalt  ist  umgerechnet  aus  dem  angegebenen  Gehalt  an  Salz  in  g  auf  100  g  Wasser. 
Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus  dem  Prozentgehalt  an: 
•)  Cr2(S04)3+i8H20.  3)  KCr(S04)2-f  12H2O.  *)  NH4Cr(S04)2+i2H20. 


*)  Dichten  auf  40  umgerechnet.  »)  Auszug,  b)  Interpoliert.  % :  g  Substanz  in  100  g  Lösung.      Bein. 


272 


71s 


Dichte  wässeriger  Lösungen,    {d^/i) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf.:  Interpolationstafel.  |  Tf.;  |  Spezialtafel.  Fq.:  Fouques  Beobachtungen.    21.:  Dichte- 
bestimmung bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


0/ 
/o 


d 


0/ 
/o 


0/ 
/o 


/o 


/o 


/o 


FeCls 

{ Fortsetzung) 


Schult 


2,70 
4,65 
10,45 
16,79 
22,54 
24,60 
33,25 
36,95 
41,00 
49,61 

t 


14,6» 

1,0220 
1,0372 
1,0918 
1,1507 

1,2107 

1,2318 

1,3339 
1,3824 
1,4361 
1,5540 


=  19,7* 


10,45 
16,79 
22,54 
24,60 
33,25 
36,95 
41,00 
49,61 

t  = 

60,00 


1,0901 
1,1491 
1,2090 
1,2298 
1,3317 
1,3800 
1,4335 
1,5497 
=  25,o0 

1,670 
Tf. 


FeAN03)3 

Tf. 


FeSO* 


Pasea  i8*  a) 


0,139 
0,171 
0,221 
0,361 
0,524 
0,692 
0,867 
0,988 

Mac 
Gregor 

[4] 
0,846 

1,362 
2,406 
2,6o6 


1,00000 
1,00035 
1,00091 
1,00233 
1,00388 
1,00551 
1,00709 
1,00832 


1,00669 
1,01182 
1,02221 
1,02420 


FeSOt  (Forts.) 

Geh  . 

[3,5]')  ^5 


2,73'^ 
5,47 
8,20 
10,94 
13,67 
16,40 
19,14 
21,87 


1,0263 

1,0527 
1,0813 

1,1113 
1,1418 
1,1726 
1,2050 
1,2377 


Fe,(S04)s 


Fz[a] 


17,5  • 


5*) 


15 
20 
25 

30 

35 
40 
45 
50 
55 
60 


Tf. 


1,0412 
1,0839 
1,1308 
1,1808 
1,2407 
1,3069 
1,3760 
1,4482 
1,5272 
1,6120 
1,7020 
1,7973 


K-Fealaun 


Geh 

[12]») 


15" 


2,85*)'  1,0241 

5,71  I  1,0497 

8,56  1,0763 

11,42  1  1,1039 

14,27  '  1,1329 

17,12  i  1,1633 

19,98  ,  1,1954 


NH.-Fe-Alaun 


Geh 
[la») 


15' 


2,76*) 

1,022 

5,52 

1,046 

8,28 

1,070 

11,04 

1,095 

13,80 

1,121 

16,56 

1,147 

19,32 

1,174 

22,08 

1,202 

(NHO.FeCSO«), 

(Mohrsehes  Salz) 


Sf[i]*)  16,5  • 


4,25*) 
6,38      I 

8,51  ; 
12,75  [ 
19,13  I 


1,0339 
1,0517 
1,0698 
1,1069 
1,1651 


HgBra 


Gtr  [3]  I        i8» 


0,22      ;         1,0007 
0,42      I         1,0025 


HgCl, 


Schrö- 
der 


1,22 
2,43 
3,58 
4,72 


=  0" 

1,01008 
1,02035 
1,03050 
1,04070 


t=  10» 
1,22         1,00990 

2,43       1,02018 

3,58  '  1,03022 

4,72    ;    1,04033 


1,22 

2,43 
3,58 
4,72 
t  = 


1,00835 
1,01856 
1,02855 
1,03856 
.30» 


1,22  j  1,00575 
2,43  j  1,01585 
3,58  I  1,02577 
4,72  i  1,03566 
Tf. 


Hg(CN)a 


Lbc  [a]  ao» 


7,23 

9,07 

Brom  er 

2,59*) 
8,47 


1,057 
1,074 
20  • 
1,0165 
1,0641 


KBr 


Chv 


15' 


4,76  1 
9,29  I 
13,46  I 
17,38  ! 
21,04 
24,64  ; 
27,97  I 
31,08 

34,07  ! 
36,88  I 

Jahn  [3] 
0,132 
0,217 
0,401   I 

Tf.; 


1,0344 
1,0700 
1,1047 
1,1389 
1,1734 
1,2064 
1,2398 
1,2727 
1,3062 
1,3388 
18" 
0,99960 
1,00004 
1,00127 
Fq. 


KBrOa 

Fq. 


KCN 

Kseh[5]  IS» 


3,25 

6,5 

Lbc  [2] 

9,64 
14,42 


1,0154 

1,0316 

20»  (?) 

1,0514 
1,0768 


K-HCO, 


Ksch[5] 


5 
10 


15' 


1,0328 
1,0674 
Fq. 


K.CO3 


Geh  [i] ! 


i5» 


5*) 


1,0447 
1,0918 
1,1406 
1,1916 
1,2444 
1,2996 
1,3573 
1,4170 
1,4785 
1,5421 
52,02»)!    1,5687 


15 

20 
25 

30 

35 
40 
45 
50 


KXO, 

(Fortsetzung) 


K-Tartrat 


Lunge 
91: 

3»- IOC» 

4,9*) 

9,8 
15,0 
19,7 
25,5 
29,6 
34,8 
40,5 
45,2 
50,1 
51,3 

Tf, 


[16]  S.  239 

15';   25° 
1,045;  42 

1,091;  88 
1,142;  38 
1,190;  86 
1,252;  48 
1,297;  93 
1,357;  53 
1,424;  20 
1,483;  79 
1,546;  42 
1,563;  58 

;  Fq. 


Geh 
[8,9]*) 


17,5/4 


9,63*)!  1,0635 

19,26     I  1,1335 

28,89  ;  1,209 

38,52  j  1,291 

48,10  i  1,3795 


Seignettesalz 

(K-Na-Tartrat) 


Geh 
[8,9]') 


17,5' 


K-Acetat 


7,45*) 
14,90 
22,34 
29,79 
37,24 


1,0495 
1,1035 
1,1605 
1,221 

1,287 


Gch[8,9]        17,5» 


KCl 


10*) 

20 

30 

40 

50 

60 


1,0475 

1,099 

1,153 

1,2085 

1,2665 

1,3265 


Berkeley  [i] 

0,7» 
1,1540 
19,5  6° 
1,1738 


22,03*) 

25,58 
27,70 


Tf. 


K-Oxalat 

neutral 


Kschfe]  i8« 


Fz  [2]») 

4,51*) 

9,02 

13,53 

18,05 

22,56 

Dm 

0,63 
1,00 

1,89 
2,61 
4,88 
9,76 


1,0367 
1,0751 
17,5° 
1,0323 
1,0641 
1,0962 
1,1290 
1,1621 
15» 
1,0030 
1,0058 
1,0122 
1,0178 
1,0347 
1,0717 


Rönt- 
gen [2]  i 
0,87 
4,88 
9,82 
15,03 
19,94 
25,52») 
Baxter 
1,001 
4,844 
9,500 
17,898 
21,770 
Tf, 


32,8» 

1,1839 

i8«a) 

1,0043 
1,0300 
1,0631 
1,0983 
1,1334 
1,1747 

as'a) 
1,0036 
1,0282 
1,0581 
1,1160 
1,1441 

Fq. 


KCIO, 


Kschfe]  15» 


4,98  1,0315 

Krs  [3]  j  19,5» 

4,87*)  I  1,0293 

5,88     I  1,0359 


Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus  dem  Prozentgehalt  an; 
1)  FeS04-f7H20.    2)  KFe(S04)2+i2H20.    3)  NH4Fe(S04)2+i2H20.    *)  (NH4)2Fe(S04)2+6H20. 

^6)    K2C2O4+H2O.  «)    K2C4H406+iH20.  ')    KNaC4H406-f4H20. 

«)  K4FeCye-f3HaO. 
»)  Ausgangslösung. 


*)  Dichten  auf  4"  umgerechnet.    *)  Auszug.    %:  g  Substanz  in  100  g  Lösung.     Bein. 


71t 


273 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    {d*/i) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf.:  Interpolationstafel.  [ Tf .;  |  Spezialtafel.    Fq. :  Fouque's  Beobachtungen.  3t:  Dichte- 
bestimmung bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


% 


/o 


KC103 

(Fortsetzung) 

Dm  ig» 


0,43 
0,74 
1,03 
1,80 

3,15 
4,54 


Tf.; 


1,0026 
1,0048 
1,0069 
1,0125 
1,0219 
1,0318 
Fq. 


K.CrO* 


Krs[3]         i9,5» 


10,57*)    1,0866 
19,09        1,1646 


26,96 
'33,85 

:  42,41 

Dm 
0,42 
0,85 
1,03 
2,76 
5,97 


Tf. 


1,2436 
1,3193 
1,4222 

14' 

1,0027 
1,0061 
1,0076 
1,0215 
1,0481 

Fq. 


K^Cr^Ov 


Ewing')  lo» 


0,99 
1,23 
1,96 
2,44 
3,23 
3,85 
4,76 
6,25 
7,69 
Krs[3] 

5,73*) 

",58 
Tf 


1,0069 
1,0088 
1,0137 
1,0172 
1,0231 
1,0274 
1,0345 
1,0452 
1,0561 

I9Ö* 
1,0387 
1,0828 
;   Fq. 


KP 


Ksch  [5]!         i8» 


6,91 
12,24 
22,51 
33,58 
39,97 


1,0575 
1,1025 
1,200 
:   1,307 
i   1,378 

Tf. 


KJ^eCy. 


Sf[i] 


13* 


3,06*)  1,0152 

6.1  1,0314 

9.2  1,0485 
12,2  1,0661 
18,33  1,1018 
27,5  1,1621 

Dm  ^7.5Mx); 

1,22  1,0055 

2,80  1,0143 

4.03  1,0212 
5,27  1,0280 
6,97  1,0376*) 
9,85  1,0540*) 

Tf. 


K.FeCy. 


Sf  [I]»)  I         15» 


1,71*) 

3,44 

5,18 

6,88 
10,35 
15,45 

Dm 

0,60 

0,96 

1,86 

4,70 

6,02 


1,0112 
1,0234 
1,0370 
1,0502 
1,0776 
1,1200 
i8» 
1,0028 
1,0052 
1,0114 
1,0308 
1,0403 


KJ 


Krs[3]         i9,5* 


18,07*) 
31,59 
43,53 
52,86 
59,00 
Cbv     , 

9,65 
18,08 
21,89 
25,48 
32,35 
37,91 


1,1471 
1,2888 
1,4444 
1,5924 
1,7059 

1,0751 
1,1513 
1,1861 
1,2209 
1,2962 
1,3688 


KJ  (Forts.) 


Getman  |         18* 


KOH 

|Tf.:| 


9,34*) 
17,51 
24,75 
31,16 

36,95 
42,15 
46,83 
51,11 
55,03 
58,64 
Tf. 


1,0710 
1,14*3 
1,2123 

1,2837 
1,3532 
1,4235 
1,4949 
1,5654 
1,6354 
1,7053 
;   Fq. 


KH.PO4 

Ksch[5] 


i8» 


5  1,0341 
10  1,0691 
15         1,1092 


KSH 


BoA 


i8« 


KJO, 


Sulli- 
van 


4,86    !  1,0403 

5,94        1,0501 

Fq. 


4,09 
7,86 
15,08 
33,43 
39,22 
51,22 


1,0232 
1,0456 
1,0889 
1,2124 

1,2428 
1,3226 


K,S 


KNO, 


BoA 


18' 


Chv 


5,64 

6,99 

8,32 

10,92 

13,43 


xS» 


-',0349 

1,0438 
1,0521 
1,0690 
1,0856 


KNO, 


3,18 
4,98 
9,93 
15,06 
19,96 
24,64 
29,97 
38,08 
47,26 


1,0265 
1,0405 
1,0829 
1,1285 
1,1738 
1,2186 
1,2672 
1,3501 
1,4596 


Krsöl!       19,5' 


Polythionate 


4,87*) 

1,0289 

9,62 

1,0598 

14,04 

1,0900 

17,97 

1,1X77 

21,49 

1,1434 

Chv 

15* 

2,23 

1,0140 

4,40 

1,0276 

6,50 

1,0417 

8,54 

1,0552 

10,55 

1,0695 

12,51 

1,0816 

14,42 

1,0953 

16,25 

1,1089 

18,06 

1,1219 

19,84 

1,1336 

Berke- 

ley [I] 

11,84*) 

0,401,0817 

20,50 

14.9*  1.1389 

Tf. 

;  Fq. 

Hert- 
lein 


1. 
1,18 
3,00 
5,62 
2, 
1,33 
3,28 
6,40 
11,99 

3. 

1,52 

3,73 

7,14 

13,19 

4- 

1,67 

4,08 

7,72 

14,20 


KiSsOe 

1,0062 
1,0186 
1,0367 

K^SaOe 
1,0068 
1,0196 
1,0404 
1,0793 

'  1,0077 
1,0216 
1,0437 
1,0847 

K2S5O« 
1,0082 
1,0226 
1,0455 
1,0882 


KHSO« 


Ksch[5]  i8« 


Wegner         ao' 


5  '    1,0354 
10         1,0726 

(15         1,1116)^) 

ao  ■  1,1516 

(25        1,1920)*) 
27        1,2110 


K^SO« 


Krsöl^       iJM* 


2,40*) 
4,74 
6,97 
9,26 
10,95 


1,0175 
1.0366 
1,0549 

1,0743 
1,0889 


Berkeley  [i]  *) 

6,95      0,4°  1,0589 

9,40    15,7"  1,0770 

Tf.;   Fq. 


Ksch[5]         18« 


KjvSs 


Dela- 
chanal 


15* 


5,2*) 

9,6 
15,0 
19,6 
24,4 
29,8 
35,0 
40,7 
44,8 
50,4 
54,9  ■ 
59,4 
65,1 
68,0 


1,036 

1,067 
1,108 
1,143 
1,180 
1,219 
1,262 
1,308 
1,345 
1,397 
1,438 
1,483 
1,546 
1,580 


Bk22)6vll 


Tutton 


35,76 
41,79 
49,92 
50,00 


1,3591 
1,4385 
1,5578 
1,5591 


La,(S04), 


Qnck 


i8« 


7,03         1,0609 

Fq. 


LiBr 


1,49  I  1,0090 

4,02  }  1,0286 

5,81  ,  1,0414 

9,28  1,0688 

Krs  [8]  19^» 

15,47*)  1,1153 

27,43  1,2244 

37,58     I  1,3340 

45,68     I  1,4376 

52,43     i  1,539a 

Tf. 


LiiCOs 


0,20       1,0006 

0,63       1,0050 

Fq. 


ua 


Krs  [5]         i9,5« 


4,8o*) 

9,40 
15,53 
21,32 
30,25 
37,60 

Green  n.' 
Masson 

0,424*) 

0,846 

2,10 

4,15 

6,16 

8,13 

1,94 
15,61 
19,13  • 
22,53 
25,81 
28,96 
32,01 
34,95 
37,78 
40,53 
41,86 


1,0260 

1,0523 
1,0877 
1,1227 
1,1810 
1,2338 

i8» 

I,OOIl 

1,0036 
1,0108 
1,0225 
1,0340 
1,0452 
1,0673 
1,0888 

I,IIOZ 

1,1312 
1,1524 
1,1735 
1,1947 
1,2157 
1,2369 
1,2581 
1,2686 


,o  —  <'«  =  0,0015 

für  alle  Beobacht. 
Tf.;  Fq. 


*)  Der  Prozentgehalt  ist  umgerechnet  aus  der 
*)  interpoliert     ')  Siehe  S.  272,  Anm.  »). 


Angabe:  i  g  K,Cr,0,-f  n  g  H,0. 


*)  Dichten  auf  4°  umgerechnet    »)  Auszug. 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


°L 


g  Sabstanz  ia  100  i;  Lösmif.      Bein.    18 


274 


71  u 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    ('/'A) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Fq. :  Fouques  Beobachtungen.    21. :  Dichte- 


Abkürzungen :  Tf. :  Interpolationstafel 


Tf. 


Spezialtafel. 

bestimmung  bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


0/ 


LiOH  (Forts.) 


Ksch[5]         i8« 


3,08 
5,90 
10,54 
Krs[ii] 
19,56*) 
33,78 
43,58 
51,67 
60,87 


1,0216 
1,0437 
1,0825 
19,5'* 
1,1634 
1,3244 
1,4616 
1,6018 
1,7931 
Tf. 


2,5 

3 

7,5 


1,0276 
1,0547 
1,0804 


LiaSO« 


Dijken 


i6» 


LiNOa 


Dijken 


0,485*) 

1,091 

1,790 

Rönt- 
gen 

4,35 
9,29 
Perkin 

[4] 
18,17*) 
26,16 
56,56 

Apple- 
bey  81 

0,557*) 

1,027 

1,88 

4,99 
10,44 
18,03 
23,23    i 
30,96    I 
Apple-  ; 

bey     ' 
1,035*)] 

3,02    i 

5,88 

7,07 

9,06 
17,47 
24,20 
41,72 


16» 


1,00143 
1,00451 
1,00806 

18° 
1,0264 
1,0554 

15°  25» 
I,ii63;ii3 
i,i73i;686 
i,44ii;334 

18» 
1,00183  a) 
1,00452 
1,0095 
1,0277 
1,0606 
1,10885 
1,14475 
1,2009 

25° 
1,00029 
1,01325 
1,0308 

1,0374 
1,0497 
1,1022 
1,1476 
1,2834 


0,292*) 
1,605  I 
Ksch[5]j 

5   1 

10  ! 

Chv    j 
4,24   j 
8,21    I 
10,03 
11,95 
15,46 
18,77 


1,00155 
1,01275 

15° 

1,0430 

1,0877 

190 

1,0359 
1,0704 
1,0872 
1,1035 

1,1354 
1,1677 


MgBfa 

Krs  [10]  j       19,5' 


16,85*)!     1,1540 

28.03  :     1,2822 

35.04  1,3746 
41,42  ,  1,4718 
47,78    I     1,5793 

Tf. 


MgCU 


Dijken  16" 


LiOH 


Rönt- 
gen [i] 


i8« 


1,61 
3,39 


1,0178 
1,0380 


0,044*) 
0,088 
0,178 
0,345 
0,747 
1,472 
2,963 
Charpy 
6,20*) 
11,32 
15,80 

20,93 
29,21 
Krs[8]^ 
9,67*) 
18,03 
26,09 
33,99 


0,99934 
0,99971 
1,00043 
i,oüi86 
1,00518 
1,01117 
1,02357 

o» 
1,0544 
1,1005 
1,1424 
1,1924 
1,2783 
19,40» 
1,0807 
1,1571 
1,2365 
1,3209 
Tf. 


MgCrO* 


Slotte 


MgSO* 

Fortsetzung 


Mn(N03)2 

Fortsetzung 


Na,B«07 

(Borax) 


12,31     1,0886-) 
21,86     1,1641 
27,71  ,  1,2170 


Barnes        ^8>»° 


MgJ2 


Krs[ii1       19,5* 


20,32*) 

35,75 

43,25 

52,29 

57,10 


1,1960 
1,4017 
1,5288 
1,7155 
1,8300 


Tf. 


MgCNOa). 


Dijken 


i6» 


o,o8i*) 
0,156 

0,340  j 

0,744  i 

i,5i6  j 

2,936  i 

5,835  ! 

8,102       ! 

H. 
Barnes  \ 

1,37  i 
4,00  j 
4,67  i 
6,65 
10,09 
-13,43 
19,55 
25,03 
31,15 
35,02 


0,99963 
1,00022 
1,00151 
1,00448 
1,01010 
1,02051 
1,04221 
1,05961 

20,1» 

1,0085 
1,0276 
1,0330 
1,0480 

1,0753 
1,1028 

1,1551 
1,2057 
1,2655 
1,3110 


2,01 

8,08 
11,29 
12,63 

13,79 
18,41 
21,60 
24,53 
25,91 
26,25 

Chv  (Sil 

3,38 

6,55 

8,06 

9,53 

12,34 

14,99 

Tf.; 


1,0187 
1,0803 
1,1147 
1,1292 
1,1423 
1,1950 
1,2330 
1,2693 
1,2860 
1,2903 

15' 
1,0345 
1,0676 
1,0836 
1,0998 

1,1313 
1,1628 

Fg. 


K^MgCSOO, 


Tf. 


M11CI2 


Geh  [II] 


15- 


5*) 
10 

15 
20 

25 
30 
35 
40 

45 


1,044 

1,090 

1,137 

1,1875 

1,2435 

1,3045 

1,3705 

1,441 

1,512 


Tf. 


Mll(N03)a 


MgSO. 

Mac 
Gregor        19,5« 

[a] 


0,191  1,00170 

0,380  1,00346 

0^569  I  1,00526 

0,758  j  1,00705 

1,132  1,01060 


Oude-  i  81.  interp. 
mans  »)  1  8» 


3,12 
6,24 
9,36 
12,47 
15,59 
18,71 
21,83 
24,95 
28,07 


1,0253 
1,0517 
1,0792 
1,1078 
1,1377 
i,i688 
1,2012 
1,2352 
1,2705 


Oude- 
mans 


91.  interp. 
8» 


31,19  I  1,3074 

34,30  1  1,3459 

37,42  1,3861 

40,54  1,4281 

43,66  1,4721 


MnS04 


Pasea 


i8»a) 


0,116 

1  0,99982 

0,200 

1  1,00065 

0,288 

i  1,00151 

0,420 

1,00278 

0,573 

,  1,00431 

0,708 

1  1,00566 

0,836 

!  1,00685 

1,061 

'   1,00915 

Geh  [12 

;  15» 

5*) 

!  1,049 

10 

1,1025 

15 

1,1595 

20 

1,220 

25 

1,2855 

30 

1,356 

Fq. 

NasAsO* 


Sf[i]*ii 


17» 


2,07*):    1,0213 

4,14   !  1,0447 

5,18      1,0564 

8,28      1,0924 

10,37   {  1,1171 

Fq. 


Na^HAsO« 


Sf[i]») 


14* 


1,85*) 
3,70  I 
5,55  j 
7,40    , 

11,31 

16.61 


1,0162 
1,0336 
1,0517 
1,0705 
1,1093 
1,1712 


Forst  er 


1,34 

2,65 

Bedson 

2,08    i 
2,44   i 

3,65  ! 


24» 

1,0105 
1,0247 
20" 
1,0185 
1,0211 
1,0331 


Fq. 


NaBr 

Krs  [3]  I       19,5» 

13,10*)  1,1072 

24,09  1,2149 

33,08  1,3176 

41,64  1,4312 

46,98  1,5099 
Getman  i8' 

9,31*)  1,0741 

17,41  1,1487 

24,54  1,2226 

30,88  1,2955 

36,56  1,3677 

41,68    j  1,4396 

46,48    '  1,5060 

Tf. 


NaBrO 

Krs  [3] 


19,5' 


6,93*)] 
13,05  I 
18,80  j 
23,66  I 
27,97 


1,0542 
1,1079 
1,1629 
1,2135 
1.2618 


Tf. 


Na^COs 

Gch[i]i        15» 


12 

14 

14,35*) 


1,0201 
1,0410 
1,0621 
1,0833 
1,1046 
1,1263 
1,1483 
1,1523 


^)  Umgerechnet,  siehe  S.  270,  Anm.  *).    ^)  t  =  13,6";  bzw.  14,5°  u.  13,6". 

Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus  dem  Prozentgehalt  von: 

3)  MnNgOe-föHaO.       *)  NagAsOi+izHgO.      ^)  Na2HAs04-f  12H2O.       «)  Ausgangslösung. 


J 


*)  Dichte  auf  4"  umgerechnet.  »)  Auszug.  % :  g  Substanz  in  100  g  Lösung. 


Bein. 


71 


275 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    ('^'A) 
Talei  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Aikalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf.:  Interpolationstafel.  | Tf .: |  Spezialtafel.    Fq.:   Fouques  Beobachtungen.  31.:  Dichte- 
bestimmung bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


Na.COa 

Fortsetzung. 


Na-Tartrat 

Pri-  ^ 

bram*)  | 


.  cmer  1  30*;      6o» 


3,I4''>  i,oa74;ui 

6,94     1,0670:527 

10,13     i,ioo8;855 

Lange 

SO» 

1,1400 

1,1780 

1,2180 

1,2610 


[a] 
13,79  b> 
17,04 
20,47 
24,18 
27,97 
i  Weg- 
schei- 
der [1] 

14,06 

18,23 
25,20 

28,74 

18,26 
28,59 


1,3060 

6o* 

1,1277 
1,1746 
1,2546 
1,2971 
8o» 
1,1607 
1,2807 

Lange  [16)  S.  203 

i  S.:  o*— loo*  nach 

einer  Formel  b) 

15*;  30* 
2,00a)  1^022;  18 
4,16  i  1,045;  41 
6,36  1,067;  63 
8,57  I  1,091;  87 
10,85    ;  i,n6;  II 

13,25  ;  1,142;  36 

14,09    1,152;  46 

Tf.;  Fq. 


0,61  a) 

2,45 

4,96 

6,79 

8,59 

11,39 

15,24 

18,25 

22,6X 

28,32 


1,0025 
1,0156 
1,0334 
1,0467 

1,0599 
1,0806 
1,1097 
1,1338 
1,1685 
1,2156 


NaCl 

Tf.;  Fq. 


Meerwasser 


|Tf.:! 


NaaOa 


Krs  [3]  1       I9,5» 


9,01*)'  1,0607 
17,23  1,1228 
24,35  1,1812 
31,52  1,2452 
36,27  1,2908 
Tf. 


NaiCrO« 


Slotte 


Perkin 
l3l») 


23,15*)!  1,1539;  04 
41,16      1,2890;  43 


t  =  17,4" 
5,76        1,0576 

17,1» 
10,62       1,1125 

20,7» 
14,81       1,1644 


NaF 


Geh  [10]  i        15» 


Na-AceUt 


Tf. 


1,11*)  1,0101 

2,22  1,0212 

3,32  1,0324 


NaJ 


Wegnerj 

1,93 

6,25 

9,28 

14,70 

Krs  [7)») 

19,68*) 

33,42 

44,26 

53,62 

59,95 


NaNO, 


2,63*) 
4,94 
10,00 
16,22 
20,11 
25,43 
29,41 
34,35 
39,71 
48,89 


NaNO, 


H. 

Barnes 


NaHSO« 


M*n>| 
nac  [if)| 


ö"*) 


Na«S«0> 

Da-     I       ^, 


1,0153 

1,0483 

1,0743 

1,1239 

19,5' 

1,1730 

1,3336 

1,4931 

,    1,6623 

;   1,8007 

Tf. 


NaPO> 


Bedaon 


9lf 


4,01    j    1,029 

5,37  I   1,0412 
8,64  I   1,0662 

Fq. 


3,23  1,0273 

6,26  1,0527 

11,50  1,1001 

21,05  1,1833 

2Ö» 

3,23  1,0236 

6,26  1,0472 

11,50  1,0917 

21,05  1,1705 


Na,S04 


Na,HPO, 


Pasea 


i8» 


Sf[i,aN  !«>• 


Bognskij      x^^ 


1,0156 
1,0309 
1,0654 
1,1095 
1,1379 
1,1786 
1,2100 
1,2502 
1,2962 
1,3423 


o,46*); 

0,92 

1,39 

1,85 

2,10 

2,78     , 

4,20     ; 


1,0051 
1,0098 
1,0144 
1,0182 
1,0204 
1,0276 
1,0425 


Na^PO« 


Sf[i)*)         15* 


1,59       1,0096 

4,24       1,0273 

7,04       1,0468 

9,67       1,0656 

11,92       1,0819 

17,37       1,1228 

23,24       1,1696 

31,72       1,2407 

35,65       1,2765 

42,05       1,3380 

Page  15,6^ 

45,78*)     1,3765 

Berkeley  [i] 

42,30*)  0,3*1,3530 

45,79   i5rt.'i,3769 

Tf.;  Fq. 


1,90*)  1,0184 

3,80  1,0383 

4,64  1,0485 

7,60  1,0802 

9,51  1,1024 

Fq. 


0,087 
0,130 
0,173 
0,259 
0,281 
0,419 
0,556 
0,834 

H. 
Barnes 

0,52 
1,35 
1,82 
2,60 
4,02 
6,76 

8,54 
10,68 

11,75 
13,06 


0,99947 
0,99980 
1,00022 

I,OOIOI 

1,00123 
1,00249 
1,00369 
1,00625 

i7,5*a) 
1,0037 
1,0109 
1,0154 
1,0225 
1,0358 
1,0615 
1,0784 
1,0990 
1,1094 
1.1226 


6,88*) 
8,03 
10,03 
15,41 
20,85 
25,78 
33,64 
42,27 
53,05 
57,56 
63,71*) 
Chv 

4,63 
8,93  ■ 
12,98 
16,82 
20,45 
23,85 
27,10 
30,10 
33,03 
35,78 


1,0553 
1,0667 
1,0830 
1,1298 
1,1785 
1,2219 
1,3012 
1,4056 
1,5247 
1,5733 
1,6371 

15* 
1,0383 

•  1,0750 
1,1117 
1,1464 
i,i8io 
1,2128 
1,2454 
1,2758 
1,3069 
1,3367 

Tf. 


P-Wo-sanr.  Na 

2Na,0.Pi05 
24W0a.27H,0 


Brand- 
horst*) 


ao» 


NaiP.Oj 

Fq. 


Na,S 


Berkeley  [i]*) 

4,50    0,7«    1,0432 

S,43  10,25°  1,0802 

12,34:15,65"  1,1150 

21,6724,9°    1,2067 

Tf;  Fg. 


1,083 
1.188 


'/,  krist-' 
10,22 
20,94 
31,14  1,313 
42,61  1,493 
52,92  1,698 
64,11         1,996 


NagWo« 


Na>SO, 


Bod( 


i8» 


Chv 


19» 


Paw-   I 
lewski  I 


ao^a) 


2,02 

1,0212 

3,74 

1,0340 

5,03  ' 

1,0557 

7,25 

1,0677 

9,64 

1,1102 

8,93 

1,0843 

14,02 

1,1583 

10,56 

1,1004 

16,12 

1,1810 

13,68 

1,1314 

18,15 

1,2158 

16,62 

1,1613 

2,21  '  1,0184 

4,26  1,0376 

6,25  1,0564 

8,61  1,0801 

10,08  1,0949 

14,44  1,1418 


*)  Der  Prozentgehalt  ist  aus  der  Angabe  i  Mol.  Salz  +  n  Mol.  HjO  umgerechnet  •)  Der 
Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus  NajC4H408  —  2H2O.  ')  Siehe  S.  270,  Anm.  *). 
*)  NajHPO«  -i-  12H2O.  ^)  NaaPO«  -  i2H,0.  *)  Der  Prozentgehalt  ist  berechnet  aus  der  Angabe 
I  Mol.  Salz  (120  g)  -f  n  Mol.  HjO.  ')  Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus 
dem  Prozentgehalt  von  Na^SjOs-rsHjO.    *)  Ausgangslösung. 


*)  Dichte  auf  4«  umgerechnet  »)  Auszug.  *>)  s.  Wegscheider.  %:f  Sobstanzio  lOOf  Lösoof.  BdiL  18* 


276 


71 


W 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    {(PU) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf. :  Interpolationstafel. 


Tf. 


Spezialtafel.    Fq. :  Fouques  Beobachtungen.    21:  Dichte- 
bestimmung bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


/o 


d 


0/ 

/o 


d 


/o 


/o 


d 


Na,Wo4 

Fortsetzung 


NH^OH 

( Hydroxylamin) 


Paw- 
lewski 


20'  a) 


18,52 
20,59 
23,30 
25,46 
29,50 
33,91 
38,43 


1,1893 
1,2148 
1,2484 
1,2789 
1,3372 
1,4078 
1,4828 


NH3 

(Ammoniak) 

iirri 


N.H4 

( Hydrazin) 


Dito 


14,0 

26,45 

34,25 

40,85 

46,4 

55,3 

59,9 

64,1 

67,4 
72,0 
74,9 
78,5 
80,0 
84,0 
90,8 

lOO.O 


IS» 


1,0142 
1,0272 
1,0340 
1,0389 
1,0425 
1,0461 
1,0464 
1,0470 
1,0464 
1,0440 
1,0421 
1,0400 
1,0379 
1,0358 
1,0300 
1,0114 

de  Bruyn  [a]  15° 
100%  \      1,013 


N2H4  -  2HCI 


SfUl 


15 
20 
25 


1,0206 

1,0436 
1,0675 
1,0923 
1,1183 


Brühl 

[I,  a 
100 


•l 


t  =  oO   • 

t==IO« 
t=20" 

t=23,5» 


1,2255 
1,2156 
1,2079 
1,2044 


de  Bruyn  [i]  18» 

100%    \    1,235 


NHiOH  -  HCl 


Sf  [4] 


17" 


3,5 
5 


7 
10 
14 
20 
28 
40 


1,0147 
1,0214 
1,0303 
i  1,0437 
1,0616 
1,0888 
1,1264 
1,1852 


NH.Br 


Eder 


15" 


10 
15 
20 
30 
41,09 

Perkin 

[3] 


1,0326 

1,0652 
1,0960 
1,1285 
1,1921 
1,2920 


25% 
15°!       1,1574 

25°i     1,1538 

40,42% 


t-    4° 
15» 


1,2867 
1,2801 
25"     1,2753 


NHi-Acetaf 


Perkin 

[3]»)_ 

24,58 
47,39 


15 ,  25° 

1,0479;  49 
1,0831;  91 

Tf. 


NH4-0xalat 


Dm 


15° 


0,798 

1,254 

1,915 

2,66 

4,25 

6,53 


1,00305 

1,00536 

1,00847 

1,01225 

1,0208 

1,0324 


NH4CI 


Dijken 


i6» 


0,044 
0,091 
o,i8i 

0,359 
0,778 

1,534 

3,124 

Gerlach 

w, 

5 
10 
15 
20 
25 
26,30*) 

Chv 

5,13 
10,10 
12,54 
14,94 
19,68 

24,25 


0,99912 
0,99927 
0,99958 
1,00017 
1,00153 
1,00395 
1,00897 

15° 

1,0149 
1,0299 
1,0442 
1,0583 
1,0720 
1,0756 

19° 
1,0146 
1,0292 
1,0362 
1,0427 
1,0563 
1,0695 

Tf. 


NH*J 


Sf  [4] 


15' 


mit  Benutzung  der 

Werte  von  Nicol  u. 

Perkin 


3,355 
6,71  ; 
10,92 
12,67 
13,42 
18,58 
30,50 
54,64 
58,46  I 
60,44  , 


1,0202 
1,0424 
1,0714 
1,0847 
1,0899 
1,1265 
1,2341 
1,5109 
1,5688 
1,5948 


NHJ 


Perkin 

[a] 


30,5% 
t  =  15°|     1,2337 
25"!     1,2295 

54,64% 
t  =  i5°     1,5103 
25°,     1,5040 
58,46% 
t  =  io"|     1,5716 
15° 


25^ 


1,5680 
1,5612 

60,44% 
t  =    4"!     1,6021 
i5°i     1,5940 
25"l     1,5871 
Tf. 


NH4NO3 


Dijken 


0,064 
0,141 
0,275 
0,549 
1,180 

2,345 
4,795 

Geh 
[8,9]*) 

10 

20 

30 

40 

50 

60 


i6» 


0,99924 
0,99956 
1,00012 
1,00127 
1,00388 
1,00871 
1,01888 

17,5° 

1,041 

1,0845 

1,1295 

1,1775 

1,228 

1,2815 


Perkin 

[a]*)     i 

59,7% 
:  =  6»;    1.2860 


15" 
250 

Chv 

7,42 
14,49 
17,86 

21,15 
27,45 

33,43 


1,2799 
1,2735 

19° 
1,0297 
1,0598 
1,0734 
1,0881 

1,1174 
1,1451 


(NHO^SO* 


OSO4 


Dijken 


0,055*) 
0,113 
0,231 
0,458 
1,009 
2,001 
4,052 
5,685 
Geh 

[I3*J 


l6» 


Bremer 
1,32*) 


19» 

1,0045 


0,99932 
0,99967 
1,00041 
1,00178 
1,00505 
1,01102 
1,02304 
1,03259 

15° 
1,0590 
1,1179 
1,1761 
1,2338 


20 

30 

40 

Perkin 

[2]') 

40,00% 

t  =  10''        1,2302 

I5°[     1,2283 
20°!    1,2261 

66,67% 

t  =  i5°|  1,4411 
25*!  1,4340 
Tf. 


Pb-Acetat 

Geh 

[3,5]*) 

15/4 

i 
4,29*) 

1,0310 

8,58 

1,0644 

12,86 

1,0999 

17,15 

1,1372 

21,44 

1,1772 

25,73 

1,2198 

30,01 

1,2655 

34,30  : 

1,3148 

38,59 

1,3679 

42,88   i 

1,4253 

Krs[3] 


(NO3), 


19,5' 


NiCl2 


Bec- 
querel 


i6»  (?) 


6,24*)  1,0619 
11,81  j  1,1233 
21,36  j  1,2432 
36,17  I  1,4685 
Tf. 


9,99*) 
18,46 
25,77 
32,33 
37,12 

Chv 

5,94  : 
11,31 
13,81  \ 
16,19  i 
20,65  I 
24,73  ''■ 
Tf. 


1,0914 
1,1832 
1,2747 
1,3685 
1,4460 

13,5° 
1,0547 
1,1076 
1,1345 
1,1609 
1,2119 
1,2644 
Fq. 


RbBr 


LbcTa] 


Ni(N03)2 

Tf. 


6,60 

14,36 


1,0525 
1,1225 


NiSO* 


Rb-Tartrat 


Mac 

Gregor 

[6] 


1,251    .  1,01155 

2,080  1,02046 

3,963  1,04064 
Klein»;  18» 

7,46    I  1,0379 

14,38    ,  1,0759 

26,91  1,1503 

38,00   I  1,2219 

Fq. 


Rim- 
bach 

1,57 
5,11 
10,25 
20,26 
29,84 
40,03 
49,43 
54,05 
59,56 
64,49 


1,0098 
1,0363 
1,0763 
1,1635 
1,2583 
1,3743 
1,4990 
1,5696 
1,6552 
1,7379 


^)  Der  Prozentgehalt  ist  berechnet  aus  der  Angabe  i  Mol.  Salz  +  n  Mol.  HgO.  *)  Aus- 
gangslösung. ^)  Der  Prozentgehalt  ist  aus  der  Angabe:  ngMol.  in  i  1  bei  18"  berechnet. 
*)  Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus  dem  Prozentgehalt  an  Pb(C2H802)2-f  3H2O. 


*)  Dichte  auf  4»  umgerechnet,    a)  Auszug.    %:  g  Substanz  in  100  g  Lösung.       Bein. 


71 


277 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    {d^U) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

31. :  Dichte- 


Abkürzungen:  Tf. :  Interpolationstafel. 


Tf.: 


Spezialtafel.   Fq. :  Fouques  Beobachtungen, 
bestimmung  bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


% 


% 


RbCl 


Lbc[a] 


ao» 


6,64  j    1,0502 
10,59  !   1,0815 
Berkeley  [i]') 
43,61!    o,5sOi,4409 

47,46  18,7°  1,4865 


RbNOa 

Berkeley  [i]*) 
16,94;    0,6"  1,1389 
30,69, 15, 85<'i,2665 


Rb^SO« 


Berkeley  [i]') 
27,45     0,5°  1,2740 
31,53.15,8"  1,3287 


SnCl.> 


Geh 

[4m 

4,20 
8,40 
12,60 
16,79 
20,99 
25,19 
29,39 
I  33,59 
37,79 
41,98 
46,18 
50,38 
54,58 
58,78 
62,98 
67,18 
Chv 

18,55 
33,73 


15 

1,032« 
1,0674 
1,1039 
1,1430 
1,1842 
1,2286 
1,2765 
1,3282 
1,3833 
1,4433 
1,5087 
1,5802 
1,6576 
1,7428 
1,8373 
1,9427 
15' 
1,1114 
1,2217 


SnCl« 

Gch[anl        I 


IG 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
100 


1,081 
1,173 
1,2775 
1,4026 

1,554 
1,7405 
1,970 
2,2305 


SnQ« 

(Fortsetzung) 


Sr(N0.)2 


ZnBr« 


Krs  [3]  I       19,5/4 


Krs  [lo]        19,5» 


Chv 

7,74  I 
M,83  I 
18,15  j 

21,34  i 

27,35 

32,90 


aa* 

1,0492 
1,0951 
1,1x87 

1,1415 
1,1861 
1,2312 


SrBr, 


Krs  [5]  I       19,5* 


13,91*) 
24,84 
33,12 
41,03    '' 
49,53 


1,1306 
1,2596 
1,3756 
1,5075 
1,6773 


5,30*) 
10,87 
12,69 
22,00 
29,97 
32,40 
36,27 
37,31 
38,83 

Dm 
0,716 
1,19 
3,14 
5,07 
7,25 
9,51 

Tf.;  Fq 


1,0409 
1,0910 
1,1075 
1,2003 
1,2899 
1,3192 
1,3674 
1,3829 
1,4034 
15* 
1,00513 
1^00903 
1,0252 
1,0417 
1,0606 
1.0808 


i8,30*)|    1,1827 

31,69 

43,18 

52,65 

59,08 

68,06 


1,3492 
1,5244 
1,7045 
1,8484 
2,0979 


Tf. 


ZnQi 


Dijken 


ifl» 


Tf. 


SrQ, 


Tia 

Berkeley  [i] 

0,1/*)'    0,4^1,0013 

0,29       15,6"  1,0017 


Krs  [5]         19,5» 


8,93*) 
16,75 

1,0804 
i,i6ii 

23,41 
29,10  1 

34,08  ! 

1,2377 
1,3088 
1,3788 

Tf. 

;  Fq. 

T1N03 

Berkeley  [i] 

3,91*)  0,65"  1,0346 

7,35       15,4°  1,0653 


SrJ, 


Krs  [II]        19,5* 


22,84*)! 
37,56  ! 
49,21  ; 
57,32 
63,54  ; 


1,2319 
1,4483 
1,6717 
1,8741 
2,0560 


Tl.SO« 

Berkeley  [i] 

2,65*)  0,15°  1,0248 

4,14      15,6°  1,0384 

Chv  i3» 

1,72     I    1,0160 

3,39     '    1,0322 

Fq. 


Uranyloitrat 

U02(N03)2 


o,o6o*)  0,99953 

0,232  i  1,00113 

0,504  I  1,00367 

0,990  I  1,00819 

1,949  1,01716 

Krs  [8]»)  19.5* 

14,31*)  1,1310 

27,95  1,2689 

36,02  1,3650 

48,02  1,5304 

Walkier  a)  t* 

35,90%  (ber.) 
t=i2,6»    1,3561 
i8,60    1,3515 

25,0"   1,3464 

34,i"i    1,3391 

47,87% 
19,5°:    1,5073 
24,i°|    1,5034 
31,1";    1,4971 

57,44% 

t=i9,75''(  1,6657 
26,0»  .,  1,6594 
31,3°  i  1,6542 


Tf. 


Bromeri 


i^ 


Sr(0H)2 


Carse 


15' 


0,024  io,9997i;  849 
0,122  1,00072;  946 
0,327  1,00363;  263 


2,85*) 
12,98    ; 

Bec- 
querel  | 

19,32*) 
33,34    ; 
52,41 
62.80 


1,0196 
1,1142 

le'c?) 

1,1963 
1,3865 
1,7640 
2,0267 


71,81% 

i8.o»|  1,9474 
1,9406 
1,9323 


23,9 
31,1' 


Chv    I 

9,39  ! 
17,53  ' 
24,66  \ 

30,95  ; 
Tf. 


i6» 

1,0882 
1,1657 
1,2390 
1,3072 

Fq. 


ZnJ. 


Anorg.  Säuren 


Krs[ii]|       19,5' 


A8,0, 


23,08*) 

42,65 

56,33 

63,50 

76,00 


1,2317 
:  1,5090 
i  1,7830 
;  1,9701 

;    1,3921 
Tf. 


Clay- 
ton*; 

0,27*) 

0,98 

2,18 

3,20 


15* 

1,0014 

1,0070 
1,0168 
1,0245 


Zn(NO,)i 


ASjOe 


Dijken 


i6» 


Nietzkij      iä*a) 


0,099*)'  0,99978 
1,00062 
1,00237 
1,00569 
1,01364 
1,02780 
1,05748 

17,3*  «) 

1,21  i    1,0087 
5,92      1,0491 


0,201  j 

0,415  i 

0,818  i 

1,778  i 
3,459 

6,868  i 

H.  I 

Baraes  ! 


56,5*),  1,758 

60.1  1,847 

65.3  1,994 

70.2  2,153 
75,5  2,360 

77.4  I  2,442 


H3ASO4 


Sf[i] 


15* 


7,09 
11,36 
14,39 
19,65 
29,21 
30,86 
41,32 
47,28 


1,0597 
1,0988 
1,1284 
1,1830 
1,2933 
1,3136 
1,4579 
1,5504 


7,5*) 
15,0 
22,5 
30,0 
45,0 
67,4 


1,0485 
1,1041 
1,1654 
1,2336 
1,3956 
1,7322 
Tf. 


B.0, 


Tf. 


Bedson 


aoP 


ZnS04 


H.        ! 

Barnes  | 


1,68       1,0096 
1,93        I,OHO 


i8,5»a) 


ti,B03 


0,58   ; 
1,46   I 
3,82 
6,65 

8,44 
11,20 
17,08 
21,28 

25,14 
29,22 
Cohen 
36,28*)^ 
36,69    I 

Tf. 


1,0045 
1,0138 
1,0387 
1,0696 
1,0894 

I,I220 
1,1957 
1,2528 

1,3091 
1,3718 

1,4864 
1,4930 

Fq. 


Bock 


i8» 


0,78  1,0029 

1,92  1,0073 

2,88  1,0109 

3,6i  1,0131 


HBr 


Pckg[7]|  i5*a) 

5,46  I  1,0387 

10,23  1,0757 

15,85  !  1,1228 

20,54  I  1,1653 


^)  Der  Prozentgehalt  an  wasserfreiem  Salz  ist  berechnet  aus  dem  Prozentgehalt  an  SnClj-r 
2H,0.  *)  Siehe  S.  270,  Anm.  *).  ')  Der  Prozentgehalt  ist  berechnet  aus  der  Angabe  n-g  AsOj 
auf  100  g  HjO  oder  100  cm  Lösung. 


*)  Dichte  auf  4"  umgerechnet     »)  Auszug.    %:  g  Substanz  in  100  g  Lösung.      Bein. 


278 


71 


Dichte  wässeriger  Lösungen.    {d^U ) 
Tafel  4  (Haupttafel).  Dichte  von  wässerigen  Salz-,  Säure-  und  Alkalilösungen. 

Abkürzungen:  Tf,:  Interpolationstafel. 


Tf. 


Spezialtafel.    Fq. :  Fouques  Beobachtungen, 
bestiramung  bei  verschiedenen  Temperaturen  und  Ausdehnungen. 
Autorenverzeichnis  S.  293;  Abkürzungen  S.  253. 


3f. :  Dichte- 


re 


d 


0/ 

/o 


d 


0/ 


HBr 

Fortsetzung 


Pckg[7]        15 


25,77 
31,48 

34,74 
39,38 
44,8 
49,0 
54,8 
60,5 
65,2 
Perkin 


1,2167 

1,2784 

1,3164 

1,3748 

1,449 

1,510 

1,601 

1,700 

1,785 


39,71% 


1,3850 
1,3769 
1,3703 

56% 
t  =  i5°    1,6105 
25"    1,6010 

65,59% 
1,7978 
1,7905 
1,7849 
Tf. 


15' 


HCl 

frEn 


CrO, 


Zett- 
now  9(. 


19» 


8,25 

1,059 

8,8 

1,067 

12,3 

1,096 

19,3 

1,157 

31,8 

1,203 

32,6 

1,219 

37,8 

1,345 

62,2 

1,702 

HC103 


Kam-  . 

merer*)  ^ 


19,00*) 

23,82 

39,98 


1,127 
1,160 
1,261 


HCIO4 


van  Ein- 
ster 31. 


iS'a) 


5,25 
10,06 
14,56 
18,88 
22,99 
26,82 
30,45 
33,85 
37,08 
40,10 
42,97 
45,71 
48,37 
50,91 
53,31 
55,56 
57,81 
60,04 
62,26 
64,50 
66,76 
69,02 
70,15 
van 
Ernster 

11,14 
69,81 

van 
Wyk 
60,38 
68,42 
75,59 
81,07 
84,81 
90,80 
94,67 
98,62 
100 

Vor- 
länder 


1,0300 
1,0600 
1,0900 
1,1200 
1,1500 
1,1800 
1,2100 
1,2400 
1,2700 
1,3000 
1,3300 
1,3600 
1,3900 
1,4200 
1,4500 
1,4800 
1,5100 
1,5400 
1,5700 
1,6000 
1,6300 
1,6600 
1,6750 

15°;  50« 

1,06701507 
1,67081284 

20";  50°  a) 

i,5353;oo7 
i,647i;iio 
1,7386:023 
1,7  619 
1,7  756 
1,7  690 
1,8059:531 
1,7817:259 
1,7676:098 


1,764 


HF 


Eckelt 
Auszug 


5,8 
10,9 
18,9 
24,4 
30,0 
35,15 
39,9 
44,7 
49,4 


Zimmer- 
temp. 


1,021 
1,043 
1,082 
1,098 
1,115 
1,133 
1,151 
1,169 
1.188 


HF  (Forts.) 


Gore 


100%*) 

t=li,i°|   0,9919 

i2,80|   0,9873 

I3,6»j   0,9879 

Hill  u.  Sirkar    o° 

6,1    j    1,028 


12,1 

21,4 

28,45 

45,35 

56,7 

63,2 

73,8 

76,9 

85,1 

88,78 

91,0 

95,0 

100 
Hart 
14,8 
29,3 
43,8 
58,3 
72,8 

Deußen 


1,047 
1,085 
1,110 
1,172 
1,230 
1,247 
1,261 

x,262 

1,232 
1,208 
1,164 
1,082 
1,0005 

15°  a) 
1,050 
1,100 
1,150 
1,200 
1,250 
18» 


43,2    i    1,136 
Tf. 


HJ 


Perkin 


20,77% 
t  =  i5"l   1,1758 

20''|    1,1731 

31,77% 

t  =  i5''!   1,2962 
2o"|   1,2935 
42,7% 
t=io"|    1,4527 

15":  1,4489 

20°;    1,4453 
25O1    1,4419 

56,78% 
t=   4« 


15" 


25" 


1,7115 

1,7046 

1,6998 

1,6951 

1,6924 

61,97% 

t=   4"|    1,8349 

loOj   1,8265 

is"!  1,8218 
20"  1,8178    I 


HJ 

Fortsetzung 


Perkin 


t» 


15' 


25 


65,1% 
4"     1,9182 

O":  1,9102 
1,9045 
1,8990 
1,8937 


67,02% 


t=   4« 


15* 


25" 


1,9600 
1,9520 
1,9460 
1,9402 
1,9346 


Tf. 


J2O5 


Käm- 
merer 


i4»a) 


I*) 


20 
30 
40 
50 
60 
65 


1,0046 
1,0255 
1,0517 
1,2082 
1,3470 
1,5353 
1,7334 
1,9927 
2,1239 


HJO3 

Thom-  0 

sen[2]>)  ^7 


2,96 
5,76 
10,89 
19,64 
32,83 
49,44 


1,0245 
1,0499 
1,0990 
1,1928 

1,3639 
1,6581 


HJO4 


Thom-  , 

sen[a]i)         ^' 


3,21 

6,18 

11,51 

20,25 

32,65 


1,0275 
1,0557 
1,1106 
1,2148 
1,3986 


H3PO4 


Roth  91 


a) 


HiSeO*  (Forts.) 

Diemer  „ 

I.  Lenher;      "o" 


3,10  ! 

3,66  1 
4,465] 

4,57  . 

5,14  I 

8,70  I 

10,00  I 

13,44  ; 

Sf[i]   I 

6      i 

12      I 

18      • 

24 

36      i 
54 


Tf. 


1,0178 
1,0210 
1,0257 
1,0263 
1,0297 
1,0505 
1,0584 
1,0795 

15" 
1,0324 
1,0678 
1,1054 
1,1451 
1,2324 
1,3823 


SO, 


Giles 


t»  •) 


t  = 
0,99 
2,05 
2,87 
4,04 
4,99 
5,89 
7,01 
8,08 
8,68 
9,80 

10,75 
t  = 

11,65 
t  = 

13,09 


=  15,5" 

!  1,0041 
'  1,0092 
'  1,0138 

1,0194 
I  1,0242 

1,0287 
I  1,0343 
i  1,0389 
!  1,0428 
j  1,0482 
I  1,0530 
=  12,5" 
!  1,0591 

=  ii,o" 

I  1,0665 
Tf. 


HSO4 

ItTTI 


H.S50e 


Kefiler  | 

32,I*)|  1,2304 

41,65  I  1,3163 

56,0     i  1,4697 

59,7  1,5023 


H^SeO« 


Diemer 
u.  Lenher 


6,66 
12,88 
23,70 


1,050  a) 

1,100 

1,200 


33,08 
41,56 
48,54 
55,28 
61,06 
65,90 
68,50 
70,64 
73,12 
75,28 
77,36 
79,28 
81,14 
83,10 
84,82 
86,82 
88,66 
90,10 
92,28 

94,64 
97,12 
99,36 


1,300 
1,400 
1,500 
1,600 
1,700 
1,800 
1,850 
1,900 
1,950 
2,000 
2,050 
2,100 
2,150 
2,200 
2,250 
2,300 
2,350 
2,400 
2,450 
2,500 
2,550 
2,595 


HisSeOa 


de  Co-  I 
ninck[3]  1 


15"  a) 


0,9923 
1,0402 
1,0571 

1,0743 


HaSiF«  (Kiesel- 
fluorwasserstoffs. 
Tf. 


WO3 


Graham , 

[2] 


ig") 


(kolloidal) 


1,0458 

1,2146 

1,796 

2,391 

3,235 

17,5' 
1,0244 
1,1259 
1,3253 
1,6314 

interpoliert 
;o  1,096 

so  I  1,215 
!0  j  1,364 
^o  I  1,550 
10  1  1,783 
Tf. 


5 
20 
50 
66,5 
79,8 
Scheib- 
ler 

2,97 
12,68 
27,61 
43,75 


^)  Der  Prozentgehalt  ist  berechnet  aus  der  Angabe :  i  Mol.  auf  n  Mol.  H2O. 


*)  Dichte  auf  4°  umgerechnet.     »)  Auszug.    %:  g  Substanz  in  100  g  Lösung.      Bein. 


71 


279 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  5.    Weitere  Literatur  zu  Tafel  4  (bis  Ende  1910); 

einschließlich  der  in  Tafel  2,  6,  7  und  8  enthaltenen  Angaben. 
Abkürzungen:  M:  Molare  Lösung.     C:  Contraktion.    31:    Ausdehnung  und  Dichtebestimmung  bei 

versch.  Temp.    DM:  Dichtemaximum. 


AgNO,.  Schz  %.  Tschj  21.  Vis  [i].  Wgn  [i,  2] 
Forster.  Sentis9I.  Barbier.  Bousf.[4]2l.Kannon. 
Massen.  —  AI- Acetat.  Fels  51.  AICI3.  Geh  [i] 
Sr.  Hager  21.  Jon  M.  A1(N0;,)<,  Jon.  M. 
AUCSOJ,.  Jon.  M.  Vis  [2].  Wgn  [i,  2].  Bm. 
Chv.  Favre  [i].  Geh  [12].  Mac  Gregor  [5] 
Sentis.  AI-K-Alauo.  Geh  [8,  9].  Leblanc  [2]. 
Al-Na-Alauo.  Hoek  und  Oudemans.  Al- 
NHMlauo.  Geh  [12].  —  AsJ,.  Bm.  — 
HAoCli.   Dm.  —  Aa(CN)2.   Bm. 

BaBr...  Hdw.  M.  Jon.  M.  Krs  [6]  3[.  Vis  [2]. 
Barbier.  Coppet  [i].  DM  Humburg.  Jahn  [i]. 
Leblanc  [2].  Ba-Formiat.  Kannon.  Ba- 
Acetat.  Rpp.  Dm.  Kannon.  Fz[2].  BaCli. 
Krs  [6]  21.  Ksch  [6]  M.  Geh  [i]  2(.  Tschj 
2(.  Vals  [i,  2].  Wgn  [i,  2].  Nl  [7].  Ben- 
der [i,  3]  %  Charpy.  Chv.  Dm.  Engel.  Er- 
man  21.  Geh  [i].  Happ  C  Ksch  [2].  Sf 
[i,  2].  Coppet  [i].  DM.  Forster.  Hager  2t. 
Heen  2L  Jahn  [i,  2].  Leblanc  [2].  Massen. 
Rpp.  Semenow.  Sentis.  Sprung.  Thomsen  [i]. 
BaCClOa)^.  Bm.  BaJ-..  Hdw.  [2].  Hdw. 
M.  Jon.  M.  Krs  [10]  21.  Bm.  Coppet.  DM. 
BaCNOs),.  Nl  [7].  Rpp.  Vis  [i,  2].  Wgn  [i, 
2].  Geh  [10].  Happ  C.  Hdw.  M.  Ksch  [5]. 
Kann.  Leblanc  [2].  Masson.  Ba(OH)j.  Rpp. 
BaS^Oe.  Bm.  —  BeSO*.  Wgn  [2].    Jahn  [i]. 

CaBr».  Hdw.  M.  Jon.  M.Kre  [6]  21.  Vis  [i]. 
Jahn  [i].  Coppet  [i].  DM.  Ca-Formiat.  Dm. 
Kannon.  Ca-Acetat.  Fz  [2].  Rpp.  CaCl,. 
Bremer  [2]  21.  Geh  [i]  21.  Jon.  M.  Krs  [6] 
21.  Tschem  21.  Vis  [i,  2].  Bremer  [i,  2]. 
Charpy  21.  Engel.  Happ  C.  Ksch  [5].  Krs 
[5].  Rpp.  Sf  [i,  2].  Wade  C  Cameron  [2]. 
Chv  21.  Coppet  DM.  Despretz  DM.  Dreeker 
21.  Erman  21.  Grs.  M.  Hager  2t.  Heen  A. 
Jahn  [i].  Kopp  [2]  2t.  Sentis.  Sprung.  Thoms 
[i]-  Wgn  [2].  Willigen  [2]  2t.  —  Chlorkalk. 
Lunge  [14].  CaCrOi.  Grs.  M.  Ca^FeCy«. 
Berkeley  [2].  CaJi.  Hdw.  M.  Jon.  M.  Krs 
[10]  2t.  Vis  [i].  Coppet  DM.  Ca(NO,>..  Happ 
C  Jon.  M.  Tschem  2t  M.  Vis  [i,  2]  M.  Rpp. 
Fz  [2].  Ksch  [5].  Damien.  Kannon.  Sf  [i]. 
Wgn  [2].  Ca(0H)2.  Cameron  Lunge  [3]- 
Rpp.  CaHCPOO-.  Bm.  CaSO«.  Cameron 
[2]  M  —  CdBr,.  Krs  [8]  2t.  Vis  [i]  M.  Forehhm. 
Jahn.  Hallwaehs  [3].  Lbc  [2].  Muynck. 
Wershoven.  Cd-Formiat.  Kannon.  CdCl;. 
Happ  C  Krs  [8]  2L  Nl  [7]  M.  Vis  [i]  M. 
Wgn  [2]  M.  Jahn  [i,  2].  Oppenhm.  Lbc  [2]. 
Muynck.  Wgn  [i].  Wershoven.  CdJj.  Krs 
[10]  2t.  Vis  [i]  M.  Forehhm.  Jahn  [i]. 
Agaren  Barbier.  Lbc  [2].  Muynck.  Wershoven. 
Cd(N03)i.  Jon.  M.  Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M  Fz 
[2].  Lbc  [2].  Muynck.  Wgn  [i].  Wershoven. 
CdSO*.  Jon.  M.  Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M. 
Jahn  [i].  Kannon.  Lbc  [2].  Muynck.  Sehön- 
rock.  Wgn  [i].  Wershoven.  —  CoCl^.  Jon.  M. 
Nl  [7]  M.  Wgn  [2]  M.  Engel.  Quincke.  Vis 
[2].  Wgn[i].  Co  (NO,).,.  Fz[2]  Jon.  M.  Wgn 
[2]  M.  Wgn  [i].     C0SO4.  Nl  [4,  7]  M.  Wgn  [2] 


M.  Morris.  Quincke.  Wgn  [i].  CoCNH*).  (SOJj. 
Quincke.  -  CrCl,.  Jon.  M.  Cr(N03)a.  Jon.  M. 
Cr,(S04)3.  Bm.  Vis  [2]  M.  Cr-K-Alann  Fz 
[2].  Quck.  -  CsCl.  Happ  C.  Hdw.  M.  Wgn 
[2]  M.  Buehanan  (CsBr,  CsCl).  CsNOj.  Berke- 
ley [i].  Bm.  Cs-Formiat  Kannon.  Cs-Sulfat. 
Kannon.  Cs- Alaun.  Berk.  [i].  —  CaClt.  Happ 
C.  Hdw.  M.  Jon.  M.  Nl  [7]  M.  Ostw  [i]  M. 
Wgn  [2]  M.  Beequerel.  Engel.  Fz  [2].  Vis  [2]. 
Sentis.  Wgn  [i].  CuCNOa)^.  Happ  C.  Ostw.  [i] 
M.  Wgn  [2]  M.  Ebeling.  Fz  [2].  Kannon.  Long. 
Vis  [2].  Wgn  [i].  CuSO«.  Archibald  M.  Forch 
[i]  2t.  Ksch  [6]  M.  Nl  [7]  M.  Ostw  [i]  M.  Thom- 
sen [i]  M.  Vis  [2]  M.  Wgn  [2]  M.  Ewing. 
Favre  [i].  Geh  [3].  Jahn  [2].  Mac  Gregor 
[i]  2t.  Sf  [i,  2].  Delaite.  Despretz  DM. 
Kannon.  Lussana  DM.  Quck.  Sentis.  Wgn  [i]. 

FeBrs.  Bm.  FeCl«.  BecquereL  FeCU.  BecquereL 
Fz  [2].  Jon.  M.  Kanitz.  Quck.  Fe(N08)3.  Fz 
[2]  Jon.  M.  FeSO*.  Thomsen  M.  Sf  [i,  2]. 
Barbier.  Nl  [4].  Quck.  Sentis.  Ffr2(S04)3. 
Fels  2t.  Fe-KAlaaa.  Fz  [2].  FeCNH^MSO«), 
Quek.    Fe-Rb-Alaun.    Lbc  [2]. 

Hg(CN),.  Ranken  2t.  Sentis.  Hf-Acetat  Kannon. 
ngClt.  Chv.  Dm.  Ranken  %  Wgn  [2]  M. 
Gtr  [3].  Lbc  [2].  Wgn  [i]. 

KBr.  Forch  [i]  2t.  Happ  C.  Hdw.  M.  Krs 
[3,  6]  2t.  Lannov  2t.  Nl  [7]  M.  Tschem  2t 
M.  Vis  [i,  2]  M.  Nl  [i].  Sentis.  Bax.  Buch. 
Coppet  [i]  DM  Getman.  Humburg.  Jahn  [i] 
Lbc  [2].  Oppenhm.  Röntgen.  Sprung.  Tammann 
[i]  DM  Taylor  M.  2t.  Thomsen  [i].  Wegner. 
KCN.  Sentis.  K0CO3.  Geh  [i]  2L  Happ  C. 
Ksch  [5].  Ksch  [6]  M.  Nl  [7]  M.  Tammann 
[2]  M.  Lunge  [15,  16]  2t.  Despretz  DM.  Jahn 
[i].  Kanitz  M.  Tammann  [2]  DM.  Tünner- 
mann.  KHCO,.  Moore  M.  KCNS.  Hdw.  M. 
K-Fonniat.  Ostwald  [2]  M.  Kannon.  K-Acetat. 
Freund  2t.  M.  Hdw.  M.  Ksch  [6]  M.  Nl.  [7] 
M.  Rpp  M.  Ksch  [5].  Barbier.  Dm  Fels  2t. 
Hager  2t.  Sentis.  Zecehini.  K-Dichloracetat. 
Ostw  [2]  M.  K-Oxalat  Fz  [2].  Grs.  M.  Moore 
M.  Nl  [7]  M.  Kannon.  K-Tartrat.  Nl  [7]  M. 
Krs  [4].  Pribram.  Hager  21.  Sonnenthal  (neu- 
tral u.  sauer).  K-Na  Tartrat  (Seigaettesalz). 
Nl  [7]  M.  Krs  [4].  Hager  2L  KCl.  Archibald 
M.  Bender  [i,  3]  M.  Conroy  M.  Freund  M. 
21.  Geh  [i]  2t.  Grs.  M.  Happ  C.  Ksch  [6]  M. 
Krs  [3,  6]  2t.  Landesen  2t.  Nl  [4,  6]  21  M- 
Ostw  [i]  M.  Rpp  M.  Tschem  2t  M.  Vis  [i] 
M.  Wade  C  Agerer.  J.  Barnes.  Bender  [i, 
2]  2t.  Bousfield  [2].  Charpy.  Chv.  Dinkhauser. 
Dm  Engel.  Favre  [i].  Geh  [i].  Sf  [i,  2]. 
Barbier.  Bames-Scott.  Bax.  Buch.  Coppet  DM 
Dijken.  Dreeker  2t.  Gerosa  DM.  Getman.  Hager 
2t.  de  Heen  2t.  Hdw  [2].  Hofmann,  Jacquerod  [i, 
2]  21.  Jahn  [r,  2]  Knöfler  C  Lbc  [2].  Nl  [i,  7]. 
Nl  [9]  21.  Oppenhm.  Page.  Ranken  21.  M. 
Röntgen    [il    Sentis    2t.    Spmng.     Sullivan. 

Bein. 


280 


71 


aa 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  5.    Weitere  Literatur  zu  Tafel  4. 

Abkürzungen:  M:  Molare  Lösung.     C:  Contraktion.     5t:  Ausdehnung  und  Dichtebestimmung  bei 

versch.  Temp.    DM:  Dichtemaximum. 


Taylor  %.  M.  Thomsen  [i].  Vis  [2],  Wgn  [2]. 
Wegner.  Zecchini.  KCIO3.  Hdw.  M.  Ksch  [6] 
M.  Nl  [7]  M.  Ranken  2(.  M.  Rpp  M. 
Chv.  de  Heen  2(.  Sentis.  Sprung.  Sullivan. 
K-^CrOi.  Hdw.  M.  Wgn  [2]  M.  Sf  [i,  2]. 
Slotte.  Sentis.  Sprung.  KsCriO?.  Dm  Forster. 
Kanitz  M.  Slotte.  Quincke.  Sentis.  KF. 
Hdw.  M.  Vis  [2]  M.  KaFeCye.  Jon.  M. 
Lannoy  21.  Ranken  2t.  M.  Wgn  [2]  M.  Quck. 
Sentis.  KiFeCys.  Dm  Jon.  M.  Ranken  2(. 
M.  Wgn  [2]  M.  Quck.  Sentis.  KJ.  Forch 
[i]  21.  Grs.  M.  Happ  C.  Hdw  M.  Ksch  [6] 
M.  Krs  [10]  21.  Taylor  %.  M.  Thomsen  [i] 
M.  Vis  [i,  2]  M.  Nl  [i].  Sf  [i,  2],  Sentis  21. 
Agerer.  Bax.  Becquerel.  Buch.  Coppet  [i]  DM 
Damien. Delaite.Getman.Gtr [3].  Hager 2(.Hum- 
burg.  Jahn  [i].  Lbc  [2],  Röntgen  [i].  Schön- 
rock. Sprung.  Sullivan.  Wegner.  KJO3.  Grs. 
M.  Hdw.  M.  Rpp.  M.  KMnOi.  Rpp  M. 
Schz  21.  Quck.  Sentis.  KNO3.  Cameron  [2] 
M.  Forch  21.  Grs.  M.  Ksch.  [6]  M.  Krs  [i] 
2t.  Nl  [4,  6,  7]  2t.  Ostw  [i]  2t.  Rpp  M. 
Tschern  21  M.  Vis  [i,  2]  M.  Barnes.  Buli- 
ginsky.  Freund  M.  2(.  Geh  [i]  21.  Page.  Sf 
[i,  2].  Delaite.  Getman.  Hager  2t.  de  Heen 
21.  Jahn  [i].  Kannon.  Lussana  DM.  Nl  [9] 
2t.  O.  E.  Meyer.  Röntgen  [i].  Schmidt  [2] 
2t.  Sentis.  Sprung.  Sullivan,  Thomsen  [i]. 
Wgn  [2].  Zecchini.  KOH.  Pckg  [4]  Berthelot. 
Forch  [i]  2t.  Ksch  [6]  M.  Loomis  M.  Nl  [7] 
M.  Ostw.  [2]  M.  Rpp  M.  Despretz  DM.  Fels 
2t.  Gtr  [2].  Hager  2t.  Jacquerod.  Ksch  [5]. 
Lbc  [2].  Lunge  [16]  2t.  Nl  [4].  Richter. 
Röntgen  [i].  Sf  [i]  (Berechnung  der  Beobach- 
tungen von  Dalton  u.  Tünnemiann).  Thomsen 
[i].  KH2PO4.  Moore  M.  Nl  [7]  M.  Forch  [i] 
2t.  K2HPO4.  Forch  [i]  2t.  Moore  M.  K3PO4. 
Moore  M.  Forch  [i]  2t.  K2SO3.  Röntgen. 
KHSO4.  Forch  [i]  21.  Moore  M.  Nl  [7]  M. 
K-^SOi.  Archibald  M.  Barnes- Scott  M.  Forch 
[i]  2t.  Geh  [1]  2t.  Ksch  [6]  M.  Krs  [11]  21. 
Landesen  2t.  Nl  [7]  M.  Ostw  [i]  M.  Rpp  M. 
Tammann  [2]  M.  Vis  [i,  2]  M.  J.  Barnes. 
Ewing.  Geh  [i,  5].  Page.  Chv.  Delaite.  Dink- 
hauser.  Favre.  Hager  2(.  Hofmann.  Jahn  [i]. 
Kannon.  Lbc  [2]  Nl  [4]  2t.  O.  E.  Meyer.  Rönt- 
gen [i].  Sentis.  Sprung.  Tammann  [2]  DM. 
Thomsen  [i].  Tutton.  Wgn  [2].  K.SiO«.  Rpp 
M.  K- Alaun.  Borkeley  [2],  K  -  Antimonyl- 
tartrat  (Brechweinsteio).    Streit. 

LiBr.  Hdw.  M.  Jon  M.  Krs  [6]  2t.  Vis  [i]  M. 
Röntgen.  Bax.  Coppet  DM.  Li-Acetat.  Rpp  M. 
Li-Formiat,  Li-Oxalat,  Li-Tartrat.  Kannon. 
SonnenthaL  LiCI.  Bender  [i,  3]  2t  M.  Con- 
roy  M.  Geh  [i]  2t.  Grs.  M.  Ksch  [6]  M. 
Krs  [6]  2t.  Landesen  2t.  Nl  [7]  M.  Rpp  M. 
Tschem  21  M.  Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M.  Wade, 
C,  doppelt.  Engel,  Forchhm.  Geh  [i].  Le- 
moine.  Perkin  [5]  2t.  Wegner.  Bax.  Bousf.  [4]  2t. 
Chv.  Coppet  DM.  Dijken.  Hager  2i.  Hosking  2t. 
M.  Jahn  [i,  2].  Röntgen  [i].  Sprung.  LiClOs. 


Hdw  [2].  LiJ.  Happ  C.  Hdw.  M.  Jon.  M. 
Krs  [10]  2t.  Vis  [i]  M.  Ksch  [5].  Röntgen. 
Coppet  DM.  Bax.  LiJOs.  Grs.  M.  Hdw  [2]. 
LiNOa.  Forch  [i]  2t.  Grs.  M.  Hartley  M.  Hdw. 
M.  Krs  [11]  2t.  Rpp  M.  Tschern  2t  M.  Vis 
[i]  M.  Chv.  Krs.  [i2[.  Kannon.  Röntgen  [i]. 
LiOH.  Rpp  M.  U2SO4.  Bm.  Forch  [i]  2t. 
Grs.  M.  Ksch  [6]  M.  Krs  [i,  12]  2t.  Nl  [7] 
M.  Rpp  M.  Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M.  Forchhm. 
Jahn  [i].  Ksch  [5].  Röntgen  [i]. 

MgBrz.  Bm.  Hdw.  M.  Jon  M.  Krs  [6]  2t. 
Mg-Formiat.  Kannon.  Mg-Acetat.  Sentis. 
MgCl2.  Geh  [i]  2t.  Grs.  M.  Happ  C.  Jon. 
M.  Krs  [6]  2t.  Ostw.  [i]  M.  Tschem  21  M. 
Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M.  Barnes  [i,  2],  Bremer 
[3]  21.  Engel.  Geh  [i].  Oudemans  2t.  Bar- 
bier Chv.  Erman  2t.  Hager  2t.  de  Heen  2t. 
Hoek.  Sf  [i,  3  (Berichtigung  1861)].  Sentis. 
MgJi.  Hdw.  M.  Krs  [10]  2t.  MgCNOs)..  Hdw. 
M.  Jon.  M.  Ostw.  [i]  M,  Tschem  21  M.  Vis 
[i]  M.  Wgn  [23  M.  Oudemans  2t.  Sf  [i,  2]. 
Hoek.  Wgn  [i].  MgSO*.  Geh  [i]  2i.  Grs.  M. 
Hallw  [2].  Jon.  M.  C.  Ksch  [8,  9]  C.  Ksch 
[6]  M.  Landesen  2t.  Lannoy  2t.  Ostw  [2] 
M.  Thomsen  [i]  M.  Vis  [i]  M.  Wgn 
[2]  M.  Charpy.  Geh  [i].  Mae  Gregor 
[4].  Sf  [i].  Vis  [2].  Barbier.  Dijk.  Forchhm. 
Forster.  Hager  2t.  de  Heen  21.  Hoek.  Hol- 
land. Kannon.  Knöfler  C.  Nl  [4].  Oudem  2t. 
Schönrock.  Sentis.  Spmng.  MgK.CSOJ-i-  Sf[i]. 
-  MnCU.  Jon.  M.  Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M. 
Jahn  [i].  Sentis.  Quck.  Wgn  [i].  Mfl(N03)2. 
Jon.  M.  Vis  [i]  M.  Wgn  [2]  M.  Geh  [12]. 
Hoek.  Wgn  [i].  MnSO*.  Vis  [i]  M.  Wgn 
[2]  M.  Charpy.  Jahn  [i].  Vis  [2].  Wgn  [i]. 
Barbier.     Quck.  Sehönrock.     Sentis. 

Na^HAsO«.  Ry  M.  Sentis.  Na-iBiO,.  (Borax). 
Favre  [i]  Vis  [2]  M.  Geh  [12].  NaBr.  Happ 
C.  Hdw.  M.  Jon.  M.  Krs  [6]  2t.  Nl  [7]  M. 
Ry  M.  Tschern  M.  Vis  [i,  2]  M.  Nl  [i]  Bax.  Chv. 
Coppet  [i]  DM.  Forster.  Jahn  [i,  2]  Lbc  [2]. 
Oppenhm.  Röntgen  [i].  Sentis.  Spmng.  Tam- 
mann [i]  DM.  Wegner.  NaBrOa.  Lbc  [2]. 
Na^iCOs.  Bremer  [i,  2]  2t.  Cameron  [2]  M. 
Geh  [i]  2t.  Hallw  [2]  C.  Happ  C.  Kanitz  M. 
Ksch  [8]  C.  Ksch  [6]  M.  Moore  M.  Nl  [7] 
Schz  21.  Tammann  [2]  M.  Thomsen  [i]  M. 
Vis  [2]  M.  Bremer  [i].  Lunge  [2,  16]  2t. 
Sf  [i].  Despretz  DM.  Favre  [i].  Hager  21. 
Heen  21.  Jahn  [i].  Nl  [7].  Tammann  [2]  DM. 
Tünnermann.  Na-Formiat.  Ostw  [2]  M. 
Ry  M.  Kannon.  Nl  [4]  2t.  Na-Acetat. 
Landesen  2t.  Lauenstein  M.  Nl  [7]  M.  Rpp 
M.  Ry  M.  Tammann  [3]  M.  Thomsen  [i]  M. 
Geh  [8,  9].  Vis  [2]  M.  Barbier.  Fz  [2]. 
Heen  2t.  Nl  [4]  2t.  Perkin  [3]  2t.  Na-Mono- 
chloracetat.  Tammann  [3]  M.  Na-Dichlor- 
acetat.  Ostw  [2]  M.  Na -Propionat,  Na- 
Butyrat  (norm.  u.  iso-)  Ry  M.  Perkin  [3]  2t. 
Nl  [4]  2f.  Na-Valerat.  Ry  M.  NaOxalat. 
Lauen  M.    Nl  [7]  M.     Kannon.    Na-Lactat. 

Bein. 


71  bb 


281 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  5.    Weitere  Literatur  zu  Tafel  4. 

Abkürzungen:  M:  Molare  Lösung.     C:  Contraktion.     31:  Ausdehnung  und  Dichtebestimmung  bei 

versch.  Temp.    DM:  Dichtemaximum. 


Ry  M.  Na-Succinat,  Na-Benzoat,  Na-Sali- 

cylat.  Lauen  M.  Ry  ^\.  Na-Tartrat,  Lauen 
M.  Moore  M.  Nl  [7]  M.  Geh  [8,  9].  Krs  [4]. 
Lbc  [2],  Sonnenthal.  Na-Citrat.  Lauen  M. 
Naa.  Andreae  31.  Berkeley  [i].  EngeL 
Karsten  31.  Page.  Perkins  [5]  3t.  Schutt 
Archibald  M.  Bender  [i,  3]  M.  Chv.  Conroy 
M.  Freund  M.  31.  Geh  [i]  31.  Grs  M.  Hallw 
[2]  C.  Happ  C  Heimbrodt  M.  Jahn  [2]. 
Ksch  [6]  M.  Ksch  [8]  C  Krs  [6]  31.  Möller 
C  Nl  [3]  M.  Ostw  [i]  M.  Ostw-  [i]  31.  Ry 
M-  Rpp  M.  Schz  31.  Tamm  [3]  M.  Tschem 
31  M.  Vis  [i]  M.  Wade  C  doppelt  Barnes. 
Bender  [1].  Buchhz.  Charpy.  Geh  [i].  Krs 
[31  Marignac  [i]  31.  Sf[i,2].  Agerer.  Barbier. 
Bax.  Becquerel.  Bender  [2]  31.  Bousf.  [4]  31.  Get- 
man.  Buchkremer.  Coppet  [i]  DM.  Dahlmann. 
Delaite.  Demolis.  Despretz  DM.  Dinkhauser. 
Erman  31.  Fink.  Gerosa  u.  Mai  DM.  Hager  31. 
Hahn.  Heen  31.  Hofmann.  Holland.  Jahn 
[i].  Karsten  DM.  Knöfler  C  Lenz  u.  Reszof 
31.  Lussana  DM.  Masson.  Nl  [i].  Nl  [4]  31.  Nl 
[7].  Nl  [9]  3L  Oppenhm.  Röntgen  [i].  Rosetti 
DM.  Roth  31.  Sentis  31.  Schmidt  [2]  31. 
Sprung.  Thomsen  [i].  Vis  [2].  W^er. 
Weitere  Literatur:  Comey  Dict  of  Solubilities 
p.  376.  Meerwasser.  Erman.  Hill[i].  Knudsen. 
Makarof.  NaClOs.  N1[7]M.  Rpp  M.  Ry  M. 
Lbc  [2].  Sentis.  Hoek.  Sprung.  NaClO«.  Rpp  M. 
RyM-  NatCrO«.  Hdw  [2].  Jon.  M.  Na.Cr.O?. 
Jon.  M-  NaF.  Vis  [2]  M.  NaJ.  Happ  C 
Jon.  M.  Heydw.  M.  Krs  [10]  31.  Thomsen 
[i]  M.  Vis  [i,  2]  M.  Nl  [i].  Agerer.  Bax.  Chv. 
Coppet  [i]  DM.  Jahn[i].  Röntgen  [i].  Sprung. 
NaJOa.  Grs  M.  Rpp  M.  NaMsOi.  Rpp  M, 
NaNOs.    Grs  M.    Freund  3L  M.    Ksch  [6]  M. 

Krs  [11]  31.  Lannoy  31.  M,  Nl  [4,  6]  3L  fA. 
Ostw  [i]  M.  Ostw  [i]  3L  Rpp  M.  Ry  M. 
Tschem  31.  M.  Vis  [i,  2]  M.  Krs  [3].  Sf 
[i,  2].   Sentis  31.   Chv.  Dm.    Favre.    Forster. 

Forch  [i]   31.     Getman-     Hager.    Jahn  [i]. 

Kannon.      Nl    [7].      Nl    [9]    31.     O.    Meyer. 

Röntgen  [i].  Sprung.  Thomsen  [i].  Willigen 
[3]  31.  NaOH.   Berthelot  Bousf ield  [i].  Forch 

[i]  31.     Loomis  M.     Nl  [7]  M.    Ostw  [2]  M. 

Pckg  [4].    Rpp  M.    Schz  3L    Tamm  [i,  3]  M. 

Thomsen  [i]  M.    Wegscheider  [i].     Dalton. 

Fels  31.     Frankenhm  3L     Geh  [i].     Gtr  [2]. 

Hager  31.    Ksch  [5].    Lbc  [2].    Lunge  [16]  3L 

Nl  [4].    Richter.    Röntgen  [i].    Schiff  [i]  (aus 

Dalton    u.    Tünnermann).      Tamm    [1]    DM. 

Tünnerm.   Willigen  [3]  3L    NaPOj.    Nl  [7]  M. 

NaH^PO«.    Nl  [7]  M.    Ry  M.    Sentis.    Kopp 

[2]  31.  Na,HP04.  CameronM,   Jon.M.  Moore 

M.    Nl  [7J  M,    Sentis.    Kopp  [2]  31.   Na.PO«. 

Nl  [7]  M.    Sentis.     Kopp  [2]  31.    Na4P.07. 

Nl  [7]  M.    Na^SOs.    Röntgen  [i].    NaHSO«. 

Nl  [7]  M.     Sentis.     Na.SO«.    Archibald  M. 

Geh  [i]  31.    Ksch  [6]  M.    Krs  [11]  3L    Nl  [7] 

M.   Ostw[i]M.   Ostw[i]3L    RppM.    Tamm 

[2,  3]  M.    Vis  [i,  2]  M,     Krs  [3].     Marignac 

[1]  3t.     Nl  [2,   4]   21.     Ostw  [3].     Sf  [i,  2]. 


Vis  [2].  Agerer.  Chv.  Despretz  DM.  Dink- 
hauser. Erman  3t.  Forchhm.  Forster.  Hager 
3L  Heen  3t.  Hofmann.  Jahn  [i].  Kannon. 
Knöfler  C  Lbc  [2].  O.  E.  Meyer.  Perkin 
[4]  3t.  Röntgen  [i].  Schmidt  [i]  3t.  Sehön- 
rock.  Sentis.  Sprung.  Tamm  [2]  DM.  Thomsen 
[i].  Wgn  [2].  Willigen  [3]  3t.  Na.SiOa.  Sf 
[i,  4].  Kopp  [2]  3t.  Na^&O,.  Rpp  M.  Na^WO«. 
Fz  [i].  —  NH3.  Andr^ef.  Baud.  Carius.  Chv. 
Terguson3l.  Gerlach- Grüneberg.  Lange  [1,3]- 
Lunge  [7]  3t.  Ostw  [2]  M.  Rpp  M.  Smith. 
Wachsmuth.  Dalton.  Dav>-.  Edwards.  Hager 
3t.  Knöfler  C  Ksch  b]-  Lbc  [2].  Lunge  [4]. 
Meissner.  Muncke  3t.  Niehols  31.  Perkin  [2]. 
Röntgen  [i].  Thomsen  [i].  Ure  [i].  Weitere 
Lit :  Comey  (Dietionary  of  Solubilities  S.  9 — 12). 
NtL-Borat.  Favre.  Vls[2]M.  NH4-Br.  Hdw 
M.  Thomsen  [i]  M.  Vis  [i,  2]  M.  Nl  [i]. 
Röntgen  [i].  Coppet  DM.  Sf  [4]-  Sprung. 
NHi-Carbooat.  Vis  [2]  M.  Lunge  [4]  3t.  NII4- 
Fonniat.  Ostw  [2].  Perkin  [3]  31.  NHU-Acetat 
Freund  ^?l.  M.  Rpp  M.  Fels  3t.  Hager  31. 
NHrDicbloracetat  Ostw  [2]  M.  Nlt-Pro- 
pionat.  Perkin [3]3t.  NH.-Tartrat.  Sonnenthal. 
NH^-Rhodanid.  Hdw  [2].  Schz  3L  NH^Q.  Ben- 
der [i,  3]  31.  ^\.  Freund  31.  M.  Geh  [i]  3t.  Happ  C 
Kanitz  M.  Ksch  [6]  M.  Ostw  [i]  M.  Rpp 
M.  Sf  [i,  2].  Tschem  3t.  M.  Vis  [i]  M. 
Buliginski.  Engel.  Gtr  [i]  3t.  Sentis  3t. 
Barbier.  Coppet  [i]  DM.  Delaite.  Dm.  Gerosa 
u.  Mai  DM.  Hager  3t.  Heen  31.  Knöfler  C 
Lbc  [2].  Nl  [4]  31.  Nl  [i].  Perkin  [2]  3t. 
Röntgen  [i].  Spmng.  Thomsen  [i].  Willigen 
[2]  31.  NH4CIO3.  Rpp  M.  NH4CIO4.  Rpp  M. 
(NH4)-.Cr04.  Slotte.  (NIl4)^Cr,07.  Slotte. 
NItF.  Vis  [2]  M.  NHJ.  Hdw  M.  Ranken 
3t.  M.  Thomsen  [i]  M.  Vis  [2]  M.  Ksch  [5]. 
Nl  [i].  Röntgen.  Coppet  [i]  DM.  Lbc  [2]. 
NH^MnO*.  Rpp  M.  NH4NO3.  Forch  [i]  3L 
Kanitz  JVL  Lannov  3t.  Ostw  [i]  M.  Rpp  M. 
Tschem  3t  M.  Vis  [i,  2]  M.  Sf  [4].  Sentis 
3t.  Heen  31.  Humburg.  Kannon.  Nl  [4]  31. 
Röntgen  [i].  Sprung.  Thomsen  [i].  ZecchinL 
NH4  -  Phosphate.  Dm.  Sentis.  (NlJD^SO^. 
Kanitz  M.  Lannoy  3t.  Ostw  [i]  AL  Rpp  M, 
Thomsen  [i]  AL  Vis  [i]  M.  Forchhm.  Röntgen, 
[i].  Sf  [i,  2].  Sentis  3t.  Hager  3t.  Chv. 
Dm.  Dekh.  [2]  Favre.  Kannon.  Sprung.  Vis  [2]. 
Wiener.  NH^-Dithionat.  Rpp  M.  —  NiQ.. 
Fz  [2].  Jon.  M.  Nl  [7]  M.  Quck.  Vis  [2]. 
Mond.  Wgn  [i].  NiCNOg)«.  Jon.  M.  Wgn 
[2]  A/L  Bm.  Fz  [2].  Vis  [2].  Wgn  [i]. 
NiS04.     Nl  [7]  M.    Wgn  [2]  M.    Bm.  Char- 

Ry.    Vis  [2].   Mond.    Nl  [4].  Quck.   Wgn  [i]. 
Ii(NH4),(S04>..    Quck. 

Pb-Acetat.0udemans31.  Fels  31.  Hoek.  Pb(NOs)i. 
Lannoy  3t.  Thomsen  [i]  M.  Vis  [i]  M.  Wgn 
[2]  M.  Forster.  Grs  M.  Lbc  [2].  Sf  [1,  2]. 
Barbier.  Hoek.  Sentis.  Wgn  [i].— PdCl-.  Bm. 
—  Pt-Chlorid.  Dm.  Preeht  Na,  Li-Pt-Chlorid. 
Rpp. 

Beta. 


282 


71 


CC 


Dichte  wässeriger  Lösungen. 
Tafel  5.    Weitere  Literatur  zu  Tafel  4. 

Abkürzungen:  M:  Molare  Lösung.     C:  Contraktion.     %-.  Ausdehnung  und  Dichtebestimmung  bei 

versch.  Temp.     DM:  Dichtemaximum. 


Rb-Formiat.  Kannon.  Rb-Tartrat.  Pribram. 
RbCI.  Conroy  M.  Hdw  M.  Tschern  31.  M. 
Wgn  [2]  M.  Coppet  DM.  Buch.  (RbBr,  RbJ). 
RbNOa.  Bm.  RbaSOi.  Rb-Alaun.  Berkeley. 
Kannon. 

SnCh.  Engel.  Quck.  SnCl^.  Heermann.  Quck. 
Sresnewsky.  —  SrBfa.  Hdw  M.  Jon.  M.  Krs 
[6]  21.  Vis  [2]  M.  Jahn  [i].  Barbier.  Sr- 
Formiat.  Kannon.  Sr-Acetat.  Sentis.  SrCl« 
Happ  C.  Krs  [6]  %  Nl  [7]  M.  Tschern  21. 
M.  Vis  [i]  M.  Wade  C.  dopp.  Wgn  [2]  M. 
Charpy.  Chv.  Engel.  Geh  [i]  21.  Vis  [2]. 
Barbier.  Hager  21.  Jahn  [i].  Lbc  [2].  Rpp 
Sentis.  Sprung.  SrJ2  Hdw  M.  Jon.  M.  Krs 
[10]  21.  Sr(N03)2.  Happ  C.  Jon.  M.  Lannoy 
21.  Nl  [7]  M.  Rpp  Tschern  21.  M.  Vis  [i,  2]. 
M.  Wgn  [2]  M.  Geh.  [10].  Lbc  [2].  Vis  [2]. 
Kannon.    Sentis.    Wgn  [i].   Sr(0H)2.    Rpp. 

TlOH.    Rpp.   TINO3.  Rpp.  Wgn  [2]  M.  TI2SO4. 

Rpp.    Tl-Alaun.    Berkeley.    Lbc  [2]. 

Uranylchlorid.    de  Coninck  [i,  2]. 

ZnBrj.  Krs  [10]  2(.  Zn-Acetat.  Vis  [2]. 
Kannon.  ZnCU.  Forch  [i]  21.  Happ  C.  Ksch 
[6]  M.  Krs  [8]  21.  Ostw.  [i]  M.  Vis  [i]  M. 
Wgn  [2]  M.  Sentis.  Wgn  [i].  Willigen  [2] 
21.  ZnJ2.  Krs  21  [10].  ZnCNOs)..  Happ  C. 
Jon.  M.  Ostw.  [1]  M.  Wgn  [2]  M.  Fz  [2].  Oude- 
mans  21.  Hoek.  Hdw  [2].  Sentis.  Wgn[i].  ZnSO*. 
Forch  21.  Hallw  [2]  C.  Jon.  M.  Ksch.  [8]  C. 
Lannoy  21.  Ostw  [i]  M.  Thomsen  [i]  M.  Vis 
[i]  M.  Wgn  [2]  M.  Charpy.  Ewing.  Geh 
[3,  5].  Gtr  [i]  2(.  Mac  Gregor  [2,  4].  Sf  [i, 
2].  Vis  [2].  Barbier.  Callendar.  Fink.  Hager 
21.    Kannon.    Nl  [4].    Quck.   Sentis.  Wgn  [i]. 


Anorganische  Säuren. 

H3ASO4.  Ry  M.  Bm.  Ostw.  [2].  HBr.  Ry  M. 
Berthelot.  Champion.  Jon.  M.  Kämmerer. 
Ranken  21  M.  Topsoe.  Wright.  Biel.  Ksch 
[3].  Ostw  [2].  Röntgen  [i].  Tamm.  [i]  DM. 
HCN.  Ure  [5].  Bussy.  HCl.  Chv.  Conroy  M. 
Ferguson  (21).  Forchhm.  Hallw  [2]  C.  Hulett. 
Ksch  [6]  21  M.  Ksch  [8]  C.  Kolb  [3]  2(. 
Krs  [10]  21.  Loomis  M.  Lunge  [10].  Marignac 
[i]  21.  Nl  [7]  M.  Ostw  [i]  2(.  Perkin  [2]  2r. 
Pckg  [8].  Ry  M.  Rpp  M.  Schz  2t.  Schuncke 
21.   Thomsen  [1].  Wade  C.  Worden.    Barnes. 


Berthelot.  Edwards.  Graham  [i].  Gtr  [i,  2] 
21.  Hager  21.  Jahn  [i,  2].  Kämmerer.  Ksch 
[3].  Ksch  [6]  M.  Lbc  [2].  Meißner.  Muncke 
21.  Ostw  [2].  Röntgen  [i].  Tamm.  [i]  DM. 
Ure  [i,  2,  5].  Wgn  [i].  Willigen  [2]  21. 
HCIO3.  Hdw  [2].  Rpp  M.  Ry  M.  HCIO4.  Rpp 
M.  Ry  M.  HF.  Zecchini.  HJ.  Berthelot. 
Topsoe.  Wright.  Kämmerer.  Ksch  [3].  Ostw 
[2].  HJO3.  Rpp  M.  HMnO«.  Rpp  M. 
HNO3.  Ferguson.  Forch  [i]  21.  Hirsch. 
Jahn  [2].  Ksch  [6]  M.  Küster  [i,  2].  Loo- 
mis M.  Lunge  [11]  21.  Lunge  [12].  Ostw 
[i,  2]  2t  M.  Rpp  M.  Ry  M.  Schz  2t.  Squires. 
Veley  2t.  Thomsen  [i].  Graham  [i].  Gtr  [i] 
2t.  Hager  2t.  Ksch  [2,  3].  Kolb  [i]  2t.  Lbc 
[2].  Meißner.  Muncke  21.  Perkin  [2,  4]  2t. 
Röntgen  [i].  Squires.  Tschern  21.  Ure  [3,  4]. 
Wgn  [i].  Willigen  [2]  2t.  H3PO3.  Ostw  [2]. 
Zecchini.  H3PO4.  Cameron  M.  Forch  [i]  2t. 
Jon.  M.  Ksch.  [8]  C.  Ry  M.  Ostw  [2].  Gtr 
[i]  2L    Hager  21.    Watts.    Zecchini. 

CrOs.    Jon.  M.   Ostw.  [2J. 

SOs.  Almen.  Anthon.  Gautier.  Hager.  Rooze- 
boom.  Schönfeld.  Tyrer.  SO3.  Chapmann  2t. 
Knietsch.  W.  Kohlrausch  2t.  Lunge  [4].  Schenck. 
Schertel.  Buff.  Marignac  [i,  2].  Oddo.  Rebs. 
Schultz.     Weber.     Winkler. 

H2SO4.  Cameron  M.  Domke  2(.  Domke  C.  Hall- 
wachs [2]  C.  Jon.  M.  Ksch  [9]  C.  Kremann 
C.  Lichty.  Ostw  [2]  2t.  Schz  2t.  Anthon  [i]. 
d'Arcet.  Barnes  u.  Scott.  Berthelot.  Bineau. 
Chv.  Dalton.  Delezenne.  Ferguson.  Forch 
[i].  Forchhm.  Graham  [i].  Gtr  [i].  Hager. 
Hallw.  [2].  Kirwan.  Knietsch.  Ksch  [3,  4, 
6,  8,  9].  W.  Ksch.  Kolb  [2].  Kopp  [2].  Krs 
[12,  13].  Langberg.  Lbc  [2].  Loomis.  Lunge 
[5,  6,  8,  9,  13].  Marignac  [i].  Marshall  [i,  2]. 
Meißner.  Mendeldef  [i,  2,  3].  Muncke.  Ostw 
[i,  2].  Parkes.  Perkin  [i,  4].  Pckg  [i,  2,  3]. 
Richmond.  Röntgen  [i].  Rpp.  Schertel,  Schz. 
Thomsen  [i].  Ure  [2,  3].  Vauquelin.  Wgn 
[i,  2].  Willigen.  Worden.  Zecchini.  Bezüg- 
lich der  Vergleichung  mit  den  Beobachtungen 
von  Domke  siehe:  Bein.  Domke  [2].  H2S2O1). 
Rpp  M.  HäSeOa.  Ostw  [2].  H^SeO«.  Came- 
ron [i].    Zoppelari. 


H2O2.   Brühl  [3]  21.    Calvert.    Sprung. 
Chlorwasser.  Goodwin.  Bromwasser.  Slessor. 


Bein. 


72 


283 


Tafel  6. 

Dichte  wässeriger  Lösungen  molarer  Zusammensetzung. 


Tbomsen  [i] 

(Auszug) 

I  Mol  auf  n  Mol 

H2O 


dV*) 


NaXO^ 
200       1,0291 
100       1,0578 

50       1,1114 


Na-Acetat 

1,0106 
1,0216 
1,0427 


200 

IOC 

50 

20 


1,0977 
Na  OH 


200 

100 

50 

30 
15 


1,0110 
1,0232 
1,0471 
1,0766 
1,1433 

7,5  ;  1,2556 

(NH,),SO, 

1,0200 
1,0405 
1,0758 


200 

100 

50 

30 


1,1131 


MgSO^ 
200      ^1,0319 
100       1,0634 

50  :i,i236 
20   1,2847 


1,0140 

1,0303 
,1,0340 

|i,0233 
11,0440 
1,0398 
1,0429 
i  1,0755 


Tschernaj 

I  Mol  auf 

nHsO 
Auszug  %. 


d-*) 


LiCl 
50  I  1,0250 

NaCl 
50      1,0450 

KCl 

100  I  1,0265 

(dV =1,0247) 

50  I  1,0516 

24,7     1,0987 

(dV  =  1,0947) 
NH^CL 

50  i  1,0187 
(dV  =  i,oi7o) 

25      1,0343 

(dV  =  1,0315) 
RbCl 

50      1,0953 

CaCk 

IOC      1,0530 

{d'/  =  1,0509) 

50      1,0974 

BaCk 

100      1,1005 

(d'/ =  1,0976) 

50      1,1953 

SrCU 
50      1,1480 

MgCU 

100      1,0424 

(d>/  =  1,0405) 

50      1,0850 

25      1,1526 

(dV  =  i,i489) 

NaBr 

50  i    1,0875 

KBr 
50  I   1,0864 

LiNO^ 
50  :   1,0443 

NaNO^ 
50      1,0635 

KNOt 
50     1,0682 


50      1,0363 
(dV  =  1,0337) 

Ca(iV03)i 
100  '  1,0672 

Sr{NOz)i 
100       1,0929 

J/3(iS^03), 

100      1,0601 

(dV  =  i,0568) 

50      1,1154 

{dV  =  i,iio5) 

AgNO^ 

50    !     1,1528 


Beader[iu.3] 

n  =  g-Äquiv. 
im  Liter 
Auszug 


LiCl 

i  1,0235 
1,0464 
1,0902 

I,IIIO 

1,1330 
XaCl 
1,0401 
1,0788 
1,1164 
1,1522 
1,1888 
KCl 
I  1,0444 
1,0887 
1,1317 
NHtCl 


1,0157 
1,0308 

1,0451 
1,0587 
1,0728 

BaCk 

1  1,0895 

1,5  I  1,1334 

2  i  1,1780 

3  !  1,2647 


Ostwald  [i,  2]  Ausz.*) 
\  g-Äquiv.  in  i  kg 


d\^*) 


NaCl 
NaNOt 

KCl 
KNO, 
K^SO^ 
NH^Cl 

(NH,),SO, 

MgCk 

MgiNO,), 

MgSOt 

ZnCk 

Zn(NO^h 

ZnSOi 

CuCk 

CuiNO^), 

CuSOi 


1,0191 

1,0270 

1,0304 

1,0220 

1,0300 

1,0334 

i  1,0067 

!  1,0147 

1 1,0175 

,  1,0181 

i  1,0265 

!  1,0290 

1 1,0298 

j  1,0384 

1,0408 

1,0292 

1,0378 

1,0397 


I  g-Äquiv. 

in  I  kg*) 

H=i. 


Dichlorcssiga. 

Na 

„       Ka 

NaCO^H 

KCO^H 

NH^CO^H 

NaOH 

KOH 

NH, 


!  dv 
j  1,0415 
j  1,0447 
j  1,0281 
'  1,0202 
,  1,0232 
1,0073 

1,0434 
1,0500 
0,9909 


Loomis  d>/ 

I  g-Mol  in  I  1  bei  180 


')  Nicht  analysiert.    -)  Umgerechnet  aus 
*)  Umgerechnet  auf  Wasser  von  4";  vgl. 


NaOH 
KOH 
HCl 
HNO3 

spezif.  Volum. 
S.  254. 


1,0418 
1,0481 
1,0165 
1,0324 


KoUransch  [6] 

"= g-Äquiv. 
in  I  1  bei  180 


( 


n;  d. 


LiCl 

18,40  i 
NaCl 

1840  I 
KCl       I 

15,2»  ; 

NH^Cl  ! 

18,6«  I 

BaCk  ■ 

18,6»  I 
ZnCL 

15,0«  : 

KJ  ■ 

18,6»  I 

NaNO^  ! 

18,7«  ■ 
KNOs 

18,6»  j 

KCIO3  ! 

18,3°  i 
Kae. 

18,6»  ! 
Li^SO,  j 

18,6» 
Na.SO, 

18,6»  I 
K^SOt   I 

18,9»  I 
%SO,i) 

18,6»     ; 

aiso,') 

18,2»  i 
Na^COi 

17,9" 
K0CO3  \ 

18,3»  j 
KOH  ' 
56,27  g ) 

i8,8<»  ; 
HCl  ^ 
36,51  g  i 

18,6»  j 
HNO^  1 
63,13  g  i 

18,6»   1 


1,0227 

I 

1,0391 

I 

1,0457 

1,001 

1,0152 

I 
1,0888 
1,012 
1,0592 

I 

1,1183 

I 

1,0542 

I 
1,0601 
0,5 

1,0367 
1,0005 
1,0467 
1,001 

1,0445 

I 
1,0602 

I 
1,0658 
1,002 

1,0573 

1,001 

1,0776 

I 

1,0517 
1,001 

1,0576 
1,002 
in  I  1 

1,0477 
1,002 
in  I  1 
1,0161 

I,OOI 

in  I  1 
1,0318 


Rappin  d«/*)  Auszug. 
n=Äquiv.  in  i  kg  Lös. 


Subst.     I  n  |(d-i)io* 


Ha 

LiCl 

NaCl 

KCl 

NH,Cl 

HNO3 

LiNOs 

NaNOi    . 

KNO3 

NHtNO, 

HCIO3 

NaClOa 

KClOi 

NH^ClOs 

HJO3 

NaJOs 

KJO3 

HCIO, 

NaClOi 

NH^CIO, 

HMnOt 

NaMnOi 

KMnO, 

NH^MnOi 

Essigsäure 

Li-Ae. 

Na-Ac. 

K-Ac. 

NH^-Ac. 

H,S,0^ 

Na^SjOf 

k's.,0^ 

NH,),S,0, 

LhSO, 

Na^SOi 

K^SO, 

iNH^).SOt 

LiOH 

NaOH 

KOH 

NH, 


V»: 

•AI 


59 
36 
75 
92 

13 


V»'  137 


74 

"3 

130 

50 

203 


V« 
V* 
V* 
V* 

y*  148 

V*  165 

V*i  83 

v«!  747 

'AI  414 

'AI  433 

V«!  254 

V4!  173 

V<j  109 

V»  353 


221 

239 

154 

12 

38 
78 
95 
14 
234 
162 

178 

96 

92 

132 

148 

67 

113 

193 

229 

—68 


Außerdem :  Beader  [2], 

Nl  [3,  4,  6,  7] 
Valson-Favre. 


Bein. 


284 


72  a 


Tafel  6. 

Dichte  wässeriger  Lösungen  molarer  Zusammensetzung. 

«:  g-Äquivalente  in  i  Liter  bei  der  Beobachtungstemperatur. 


Wagner.  D  =  {dV  — i)  lo*  (Auszug) 


Subst.  n  =      I  Vs     V*     V2     Vi 


Al^{S0,)3  D*) 

AgNOs 

BaCk 

Ba{NOsh 

BeSOi 

CsCl  1) 

CdCk 

Cd[NO^\ 

CdSO^ 

K^CrO^ ') 

K^FeCye 

K,FeCy^ 

CoC\ 

Go(NOs)i 

CoSO^ 

CuCk 

Cu(NO,)^ 

CuSOi 

HgCk 

LiCl 

MgCk 

Mg  {NO,), 

MgSOi 

MnCk 

Mn(N0s)2 

MnSOi 

Ni{NOs), 

MSOi 

Pb(N03), 

RbCi ») 

SrGl^ 

Sr(NO,h 

Tl(NOU 

ZnCk 

ZnN(h), 

ZnSO^ 


38 
143 

84 
100 


68 
89 
90 
91 
62 

44 
28 
64 
80 

47 
62 

73 
108 

I 
27 

14 
36 
46 
33 
63 
57 
66 
67 
145 

54 
74 
253 
47 
66 
64 


108 

317 

196 

229 

84 

167 
219 
214 
211 

"3 
120 
114 

154 

163 

128 

155 

175 

245 

32 

85 

61 

120 

122 

95 
144 
149 
162 
168 
320 

141 
178 
530 
122 
161 
168 


248 
660 
410 

487 
199 

363 

448 
456 
444 
259 
270 
256 
338 
352 
282 

341 
371 

99 

204 
158 
229 
267 
229 
318 
334 
350 
360 

637 

305 
388 

271 
373 
371  !  759 


519 

1351 

851 

420 
1042 
746 
921 
940 
902 
542 
585 
539 
696 
718 
592 
723 
757 

213 

422 

344 
481 

552 
482 
658 
696 
723 
741 
1345 
578 
644 
789 

558 

726 


Reyher.  D  =  (dV  — i)  10*  (Auszug) 
Subst,  n=  Vs     74      1/2     '/i 


Lauenstein.   Ausz,  (d^— 1)10**) 


Na-Salze  der 


V*    V«     Vi 


Oxalsäure 

Bemsteinsäure 

Weinsäure 

Citronensäure 

Essigsäure 

Benzoesäure 

Salizylsäure 


!  36 
1 37 
1 55 
1 53 

!  27 
I  44 
i  55 


102 

102 

233 

136 

300 

132 

292 

79 

183 

116 

260 

137 

298 

485 

619 

597 
380 

538 
617 


HCl  D*)  = 

NaCl 
HBr 
NaBr 
HNO, 

NaNOs 

HClOs 

NaClOi 

HCIO^ 

NaClOs 

H^PO, 

NaH,PO^ 

HgAsOi 

NaH^AsOi 

Ameisensäure 

Na-Salz 

Essigsäure 

Na-Salz 

Propionsäure 

Na-  Salz 

n-Bultersäure 

Na-Salz 

iso- Butter  säure 

Na-Salz 

iso  -  Valeriansäure 

Na-Salz 

Milchsäure 

Na-Salz 

benzoesaures       Na 

salizylsaures       Na 

m-nitrobfnzoes.  Na 


Conroy  ^V* 


Subst.     n    (<e-i)io« 


HCl 

LiCi 

NaCl 

KCl 

RbCl 


V2 

V« 

'/; 

Vi 

1/2 

Vi 


755 
1630 
1090 
2280 
1925 
3940 
2215 

4505 
4265 
8615 


-4 
26 

43 
70 

15 
41 
34 
62 

44 
70 

32 

82 

88 

131 

— M 

26 
—  16 

27 
—18 

24 
—23 

21 
—25 

22 
-27 

20 

—3 

40 

44 
55 
76 


16 

77 

"3 

169 

56 
III 

96 
150 
"3 
171 
103 
191 
203 
288 
I 

79 
-5 

79 
- 10 

76 
-16 

73 
-21 

75 

-24 

70 

22 

112 

117 

138 

179 


62 
178 

254 
366 
138 
251 
214 
328 
253 
371 
230 
402 
428 
598 

28 
185 

13 
183 
6 
178 
—  7 
173 
-13 
173 

168 
73 
249 
260 
298 
387 


147 
378 
525 
744 
301 
522 

454 
678 

530 
760 

477 

814 

883 

1207 

84 
392 

54 
380 

36 
376 

II 

368 

3 

367 

356 

174 
512 
538 
617 

786 


Tammann  [2]  '">  4 
»i  =  g  Mol,  in  I  1 


Subst.  m   (<f-i)io» 


Na^COs    V* 

V, 

Na^SOi   I  Vi 
V2 
K,CO,      1/4 

V2 


K^SO, 


V2 


*) 
2515 
5053 
2946 

5954 
2802 

5694 
3209 
6495 


*)  Umgerechnet.    ')  Vgl.  Heydweiller:  Ann.  Phys.  (4)  30,  873;  1909. 


Archibald  'V* 

n .  10^  {d — i)  10' 

NttiSO^  *) 
20 
33 
48 
63 
92 
144 

253 


—3 

87 

189 


337 
505 
842 


460 
807 

1493 
2020 
3067 
5112 


K^SO^ 


50 
67 

75 

ICD 

222 

333 
400 
500 
667 
750 


221 

342 

396 

579 

1424 

2179 

2637 

33" 
4422 

4979 


CuSO, 


50 
67 

75 
100 

222 

333 
400 
500 


294 

437 

501 

715 

1687 

2578 
3094 
3868 


NaCl \n.io''  KCl 


73 

50 

1  107 

115 

60 

I  150 

181 

75 

I  229 

205 

80 

251 

281 

100 

1  343 

696 

200 

i  816 

901 

250 

1092 

1503 

400 

1827 

1898 

500 

2257 

2277 

600 

2715 

J.  Barnes  ^^'4 

n .  10^  (fi-i)io6 

K,SO,*) 
52    I     236 


104 
300 
385 
600 

771 


592 
1945 
2539 

3949 
5"5 


Tammann  [3] 

n  .  10*  \(d-i)  10' 
NaOH*) 
-117 
—96 
—57 


-17 

60 

136 

211 

285 


43 
87 

173 
258 
427 
594 
759 
922 

NaCl 

65  j-iii 

130  '  —83 

259  I  —28 

575   I    104 

1058  {    306 

Na-Acetat 

36    I-122 

73     -106 

144    j— 76 

657    i    143 

Na-Chlor- 

acetat 


86 
129 
296 
501 
699 
890 


-79 
-51 
64 
201 
336 
465 


Na^SO^ 


70 

-92 

140 

-46 

279 

45 

620 

265 

II42 

601 

Freund.    Scheinb.  spezif.  Volumina  (zwischen  o"  u.  loo^).    Wasser  von  4"^  100 000.    Auszug. 


HCl 


HNO^ 


KOH        NaOH 


KCl 


NaCl 


KNO, 


NaNO« 


n  =  2 
«==  1 

n=V2 


n  ■■ 


0,1" 
15,65» 

-O,l0 

17*05  " 

15,75" 
—0,1» 
14,60» 


96298 
96563 
981I9 
98296 
99053 
99153 
99526 
99580 


92841 

93303 
96380 
96690 
98183 
98350 
99092 
99182 


90183 

91385 

90578 

91823 

94847 

95417 

95150 

95752 

97346 

97620 

97527 

97817 

98658 

98797 

98761 

98902 

0,0" 

15,5" 

—0,1« 

15,65" 

— O,l0 

17,05» 
—0,1» 

15,75» 


90666 
90994 
95178 
95406 
97548 
97717 
98771 
98865 


91736 

92I2I 

95703 
95965 

97822 
98007 
98904 
990H 


Außerdem  für  4  n  u.  ^/s  n;  femer  für  Ammoniak,  Essigsäure,  NH^Cl,  NH^^- Acetat, 


93558 
93867 
96729 
96946 
98350 
98472 

K- Acetat. 


88582 
89087 
94080 
94430 
96980 
97227 
98476 
98612 


Bein. 


72  b 


285 


Tafel  6. 

Dichte  wässeriger  Lösungen  molarer  Zusammensetzung. 

wi  =  g-MoI;  n  =  g-Äquivalente  im  Liter  bei  der  Beobachtungstemperatur. 


Heydwefller-WiKef.    Werte  für  (d'*/*— i)  lo*.    Auszug. 


Subst  n 


Kßr 

LiBr 

NaBr 

NH^Br 

BaBrt 

CaBr, 

ifgBr, 

SrBr, 

CaCl 

RbCl 

ÜuCk 

KF^) 

KJ 

LiT 

NaJ 

NH^J 

BaJ., 

CaJ^ 

MgJ, 

SrJ, 

LiNO^) 

Ba{yO,h 

Mg{NO,h 


oö 


0,05 


3213 
2408 
3046 

2133 
4926 

3176 
2926 
4110 


2429 
1813 
4705 
3876 
4367 
3573 

4739 
4477 
5625 

1535 

2075 
2811 


1626  I 

1213  ; 

1540  '. 

1079  i 

2492  , 
1615 
1482 

2066  ; 

2523  ! 

1713  i 

1247  j 

932  : 

2373  I 

1943  ! 

2206  I 

1788  i 

3241  I 

2386  i 

2247  I 

2839  ! 

772  ! 


816  I 

604 

770 

544 

1251 

808 

740 

1034 
1266 

86i 

631 

471') 
1187 

970 
1106 

890 
1626 
1194 
1123 
1422 

373 


1058    !      530 
1450  735 


4<H 

297 

381 
275 
621 
400 
369 
518 

631 
428 

SM 

232») 

588 

480 

549 
442 
809 
591 
556 
706 
187 

515 
263 

367 


!  156 

'  III 

145 

I  110 
i  240 

151 

140 

,  192 

!  245 
i  IÖ4 
I    1x8 

i  87 
'    229 

:  184 

:  213 
168 
316 

'    229 

;  215 
275 

66 
'    199 

■<  98 
142 


71 
49 
66 

56 
114 

71 
64 

93 

"5 

76 

54 

37 

108 

85 
100 

77 
152 
108 

lOI 

131 

27 

93 
42 
64 


30 
18 
26 
28 
51 
29 
25 
40 


47 
35 
43 
31 
70 

47 
44 
59 
16 
40 
14 


')  Nach  Kohlrausch.     ')  n  =  5,5:  2432.    ")  n==  5,4: 2054. 


Grüaeisen.    (d'«/*— i)  10*.    Auszug. 


KCl 

KNO3 

KJ 

K-Otalat 

NaCl 

yaNO^ 

LiNO^ 

LiJOs 

LuSO^ 

MgSO^ 

CaCrOt 

PbiNO^y, 


0,5  0,2 


0,05 


449 

222 

602 

.301 

1188 

589 

577 

277 

391 

193 

544 

271 

385 

189 

1537 

— 

446 

221 

574 

286 

710 

355 

1393 

696 

öl 

"3 

229 
98 

71 
102 

298 

81 

108 

273 


34 
50 

108 
37 
29 
45 
28 

34 
48 
62 
30 


47 

8 
16 

7 
64 
10 

24 


;  Außerdem :  KJOy,  KiSO^;  NaJOsiMgC^;  CaGk;UCl 


Bousfield  [3].  (rf<,/«-i)  io=,  Ka=\,  NaCl  ==  ll 


I  rfi»  4  =  1,04497  (I);  1,03921  (II) 


732     '/i, 


t  =  oO 


148 
131 


306 

272 


620 
552 


1241 
1106 


2463 
2192 


Moore,    {d  ^'*/4 — i)  lo*.    Auszug. 


Wl    ATojCO,   AaBCO,    KBSOt  Ifffl^K)«  \KtaPOt  1  K»POt  \K  Oxalat 


250  139  —           220  343    I     471  I      283 

517  286  439  ^442  700         933  '      571 

980  575  ;      866  I     885  1383    I   1805  I    II2I 

_l88o  —  1712  '     —  2633       —    '   1663 


Heimbrodt.  {d^\*—\)zo^ 


(MoL-    I 
Gewicht)  | 


NaCl 
(58,50) 


HCl 
{36^6) 


'/8 


^8 
•/8 


2 


474 
1013 

1551 
2091 
2631 
3170 
3710 
4250 
5339 
6427 
7522 
8625 


146 
379 
611 
840 
1071 
1302 

1535 
1767 


Ranken,  (dti^ — i)io*.  Auszug. 


«=150        <  =  25« 


KClOi 

V* '  184  '  160 
*8       88     65I 
Vi«.     39      17 

yff^j 

(30»;  45") 

6  5285     - 

4  3513  i  — 

I  944   853 

' i  401    380 

'4   !     181     145 

's        71      26 


I 

0,5 
0,2 
0,1 
0,05 

V* 
V- 

Vs 

Vi« 

'/^ 

'(* 

V« 
V* 

V* 


KCl 

456 

227 

87 
40 

14 

HgiCN) 
479 
234 
112 

HgCL^ 
286 
137 

63 
K^FeCy, 

854 

428 

214 
K^FcCyt 
1164 

595 

299 


428 

201 

64 

17 


454 

213 

92 

263 

118 

43 

827 
407 
190 

1128 
564 

273 


Cameron  u.  Robinson.  (d**A — i)io**) 


'  0,1  \  0,04     0,02     0,01  1 0,005 


HCl 
HNO3 

yaOH 

KOH 

NHs 

Ca(OH). 

CaSOi 

CaCLt 

Na^HPOt 

Na^CO^ 

K-yo, 


48  —153 

—  113  —222 

43—160 

— 24  — 184 

161  —112 

221  —  86 

— 366  —323 

-     -  98 

164  —105 
169  — 107 

257  —  74 
326  —  45 


-220  — 262 
-<259  —278 
-228  -^61 
-235  —263 
-203  —^47 
-188,-241 
-308  — 303 
-195  —244 
-159  — 226 
-199  —242 
-199  —247 
-183  —238 
170 ;— 232 


— 272 
-^86 
—278 
— 276 
—272 
—266 
—297 
—268 

—259 
—265 
—271 
— 267 
—262 


*)  Umgerechnet 


Bein. 


286 


72  c 


Dichte    wässeriger   Lösungen    molarer  Zusammensetzung    bei    der 
Temperatur   von    17,5"  C;    bestimmt   von   H.  C.   Jones    und   seinen   Mit- 
arbeitern (Carnegie- Institution,  Washington  1907). 

Auszug,         /l  =  (d"'®'4— i)  10*;  Konzentration  ri  =  Zahl  der  g-Molek.  im  Liter  bei  17,5".  1000. 
d  ist  berechnet  aus  den  Gewichtsangaben  für  25  ccm. 


AlCk        ^ 

224 

449 

656 

n 

212 

425 

637 

AI,(NO,hA 

154 

330 

500 

n 

107 

213 

320 

A^SO,),  zl 

224 

565 

928 

^ 

74 

184 

295 

CaBr^         A 

206 

417 

830 

n 

131 

261 

523 

CaCI,         A 

96 

185 

492 

V 

102 

204 

510 

Ca(NO,),  A 

128 

262 

504 

n 

104 

208 

415 

Cd{NOa).,  A 

172 

340 

679 

V 

84 

169 

338 

CdSOi       A 

328 

708 

1392 

H 

125 

250 

500 

CoCU         A 

135 

358 

561 

n 

128 

320 

5" 

Co(NO-,).,  A 

229 

427 

1067 

n 

150 

299 

747 

CrCIs          A 

142 

258 

628 

n 

100 

200 

500 

Cr,{NO,h  A 

172 

353 

1021 

''^ 

93 

187 

560 

CuCl,          A 

157 

318 

636 

n 

130 

260 

520 

Cii(N03h  A 

154 

334 

690 

'' 

118 

236 

473 

FeCIs         A 

166 

366 

705 

^     '^ 

103 

257 

515 

Fe,{NO,),A 

315 

594 

822 

'' 

150 

299 

449 

LiBr           A 

54 

148 

276 

'i 

121 

242 

484 

MgBr.i        A 

142 

302 

778 

*' 

103 

207 

517 

MgCk         A 

66 

131 

351 

n 

102 

203 

508 

Mg(NOs),  A 

152 

325 

659 

n 

155 

309 

618 

MgSOi       A 

70 

147 

270 

'^ 

60 

121 

242 

MnCk        A 

107 

5" 

1065 

n 

133 

532 

1061 

Mn{N03).i  A 

347 

719 

1384 

n 

270 

540 

1050 

NaBr         A 

96 

197 

382 

n 

130 

260 

520 

Na^CrOi    A 

152 

287 

561 

n 

IOC 

200 

400 

Na^a-^O,  A 

190 

377 

756 

V 

100 

200 

400 

NiCk         A 

168 

338 

592 

^       ^' 

149 

297 

521 

Nil^NO^)    A 

240 

445 

920 

n 

152 

304 

609 

SriNO^)^  A 

261 

503 

1006 

^ 

145 

290 

580 

Zv{NO^h  A 

198 

394 

819 

^ 

129 

258 

516 

ZnSO^       A 

164 

318 

944 

V 

102 

203 

609 

1078 
1062 

842 

533 
1170 

368 
1485 

903 

946 
1000 
1210 
1038 
1379 

676 
1722 

625 
1088 
1000 
1513 
1045 
1227 
1000 
1723 

934 
1531 
1301 
1411 

945 

1677 

1287 

1222 

748 

574 

969 

1400 

964 

688 

927 

1284 

1236 

545 

483 

1957 

2000 

2080 

1590 

823 

1030 

693 

500 

1122 

600 

1174 

1000 

1571 
1065 
2310 
1161 
1968 
1290 
1558 
1015 


1463  i  2032  1 

1487  I  2124  ! 

1172  1331    1643 

746  i  853  I  1066 


2923 
1807 

1839 
2000 
2361 
2075 
2063 
1015 
2395 
875 
2195 
2000 
2116 

1495 
1806 
1500 
2338 
1308 
2400 
2082 
2402 
1654 
1968 
1544 
1937 
1047 
1170 
1940 

2317 
1610 

1325 
1854 
1920 

1854 
778 

724 
2822 
3000 
3366 
2610 
1610 
2070 

834 

600 

1491 

800 

2318 

2000 

2932 
2000 
301 1 
1451 
2715 
1806 
2436 
1624 


3858 
2409 
2458 
2923 
3219 
2905 
3418 
1691 
2720 
1000 

2723 
2500 
2847 
2000 

2397 
2000 

2653 
1494 

3358 
3000 
2767 
1890 
2581 
2058 
2477 
1346 
2354 
3880 
3670 

2571 
1618 
2318 
2235 
2163 

1543 
1449 
3306 
3500 
4021 

3150 
2384 
3100 

IIOO 

800 
1849 
1000 
3416 
3000 
4284 
3000 
3796 
1741 
3102 
2064 
2714 
1827 


4809 

301 1 

2698 

3248 

3628 

3320 

5392 

2706 

'.  3373 

j  1250 

3030 

j  2760 

i  3588 

I  2570 

2631 

I  2250 

3335 
'  1868 

4792 

4371 

:  3456 

i  2363 

i  3182 

'  2573 

I  2738 

1496 

2861 

I  4850 

!  4463 

3214 

!  1927 

i  2782 

2532 

2472 

2057 

1932 

3837 
4000 


2784 
3620 
1366 
1000 
2285 
1250 
3918 

3483 
4780 

3394 
4009 
1819 
3807 
2580 
3000 
2032 


BCl 


100  I 

200 

500  j 
1000  j 
2000  j 
3000 
4000 
5000 
6000 


10 
29 
68 
180 
316 
464 
615 
742 


HNO, 


50 

100 

200 

500 

1000 

2000 

3000 

4000 

5000 

6ooo 


6 
23 

57 

156 

308 

648 

986 

1294 

1601 

1910 


H^PO^ 


ho 

100 

200 

500 

1000 

2000 

3000 

4000 

5000 

6000 


22 

41 

97 

255 

516 

1047 

1555 

2071 

2599 
3082 


6919  ,  3429 


NaOH 


50 

100 

200 

400 

1000 

2000 

3000 

4000 

5000 

6000 

7000 

8000 


22 
40 

85 
165 
407 

795 
1157 
1532 
1826 
2129 
2436 
2721 


NH. 


50 
100 
200 
300 
400 
600 
800 
1000 
1404 


0,9991 

0,9985 
0,9977 
0,9970 
0,9962 

0,9945 
0,9930 

0,9917 
0,9886 


HBr 


61 

23 

123 

54 

184 

81 

491 

218 

1229 

557 

2457 

1114 

3072 

1380 

3686 

1661 

4300 

1931 

5730 

2584 

CrO, 


IOC 

200 
500 
1000 
1500 
2000 
2500 
3000 
3500 
4000 


137 

276 
692 

1374 
2038 

2705 
3352 
3993 
4644 

5299 


H^SO^ 


100 
200 
400 
1000 
2000 
2500 
3280 
3825 
4370 
4500 
5000 


52 

94 

230 

601 

1199 

1484 

1920 

2193 
2466 
2602 
2774 


KOH 


50 

100 

200 

400 

1000 

2000 

3000 

4000 

5000 

6000 

7000 

8000 


30 

50 

100 

197 

482 

926 

1340 

1761 

2144 

2507 

2873 

3323 


Außerdem: 

Ha^aPOt 

KtPeCyg 

KfOuCl^ 

CaJf 
LiJ 
A'aJ 

SrJ^ 
BaBr,     BaJ^ 

Bein. 


73 


287 


Tafel  7. 

Molekular- Volumina  {(p)  und  Kontraktion  in  Lösungen. 


Hallwachs  [2] 

A  =  Äquivalentgewicht. 

Q  =  Dichte  d.  Wass.  bei  t". 

V  =  Anzahl  1  auf  i  g-äquiv.  (=  ^  J 

qp  =  A/'O  —  1000  ( d —  1)  V. 


1<P 


NaCI 

A  =  58,51 
t  =  14,07" 


MgSO* 

A  =  60,23 
t=i4,i« 


ZnSO« 

A  =  80,73 
t  =  13,58« 

Na.COs 

A  =  53,06 
t  -  16,05» 


HCl 

A  =  36,45 
t  =  17,15» 

H.SO* 

A  =  49,03 
t  =  13,0» 

Essigsäure 

A  =  60,00 
t  =  18,0" 

Weinsäure 

A  =  75,01 
t  =  17,5" 

Rohrzucker 

A  =  342,1 
t  =  17,40 


0,3993 
1,996 
7,986 
31,94 
3,99 
7,98 
95,9 
191,7 
383 

4,00 

8,00 
96,1 
192,2 
384 

5,05 
10,10 

121,3 

242,6 

2,32 

4,64 

9,28 
55,7 
"1,5 
223 

3,027 
6,054 

72,71 
145,4 
2,028 
2,704 
4,056 

64,9 

97,4 
194,9 

1,09 

2,18 

4,36 

26,18 

52,4 
104,7 

1,999 
3,998 

7,995 
48,02 
96,02 
192,1 

16,0 

32,0 
384 
769 


6,295 

5,594 

5,433 

5,32 

5,521 

5,432 

5,30 

5,29 

5,30 

—0,23 
—0,46 
-0,98 
—  1,14 
— 1,20 

— 0,62 
-0,87 

—1,54 
—1,70 

—0,49 

—0,70 

—0,90 

—1,15 

— 1,1 

-1,0 

6,057 
6,00 

5,92 

5,95 

5,286 

5,167 

4,992 

3,40 

3,12 

2,78 

17,10 
17,07 
17,06 
17,01 
16,99 
16,97 

13,80 
13,70 
13,63 
13,34 
13,12 
12,81 

69,89 
69,85 
69,8 
69,8 


Kohlrausch  [8]  u.  Hallwachs,  Auszug. 


NaCl  A  =  58,51  t  =  14,07« 

0,0428 
0,0427 
0,0427 
0,0423 
0,0420 


0,002590  1,0001  n 

0,005178  1,000221 

0,0010318  1,000440 

0,1258  1,005315 

0,2502  1,010505 


Na^COa  A  =  53,06  t 

0,01006        1,000568 


0,04954 
0,10188 

0,24646 

MgSO*  A 

0,002548    ': 
0,005093    I 
0,02023 
0,05023 
0,09950 

ZnSO*  A  = 

0,002616 

0,005212 

0,01039 

0,09818 

0.1884 


=  16,050 

0,0564 
0,0563 
0,0559 
0,0552 


1,002789 
1,005699 
1,013598 

=  60,23  t 

1,000163 
1,000324 
1,001274 
1,003117 
1,006122 

=  80,73  t  =  13,60» 

1,000226 
1,000445 
1,000886 
1,008189 
1,01559 


0,0638 
0,0636 
0,0630 
0,0620 
0,0615 


0,0863 
0,0854 
0,0853 
0,0834 
0,0827 


HCl  A 

0,01006 

0,02008 

0,04990 

0,09885 

0,1964 

0,4828 


36,45  t  - 

1,000189 

1,000378 

1,000935 

1,001843 

1,003633 

1,008811 


H3PO4  A  =  98,00  t 
0,002572 
0,005142 
0,01025 
0,02022 
0,10046 


H3SO4  A 

0,00505 
0,01006 
0,02005 
0,04980 
0,09864 
0,28942 


1,000155 
1,000305 
1,000595 
1,001158 
1,005412 

=  49,03  t 
1 ,000208 
1,000401 
1,000767 
1,001810 
1,003460 
1,009686 


Monochloressigs.   A 

t  =  16,820 

0,00507  1,000195 

0,01010  1,000377 

0,05001  1,001779 

0,2036  1,007078 


17,15" 
0,0188 
0,0188 
0,0188 
0,0187 
0,0185 
0,0182 

=  17,70» 
0,0603 
0,0593 
0,0580 
0,0567 
0,0539 

=  18,05« 

0,0413 
0,0398 
0,0382 
0,0363 
0,0351 
0,0335 
=  94,46 

0,0384 

0,0374 
0,0356 
0,0348 


Kohlrausch  [9].  (p  = 
gelöster  Substanz  in 


=  scheinb.  Vol.  in  ccm  eines  g-Äquiv. 
n-normaler  Lösung  (vgl.  links  HalJw.) 


0,0002 

0,0006 

0,001 

0,002 

0,005 

001 

0,03 

0,05 

0,1 

1 

5 


MgSO. 
6.30      18» 


—4,5 
-4,5 
—4,6 
—4,6 
—4,14 
—3,91 
—3,37 
—3,03 
2,45 


-3,4 

-3,21 

-2,65 

-2,15 
-1,74 
-1.21 


+0,9  !  +  i,68 
+6,0  1+6,58 


H2SO, 

6»  :  180 


(6,1) 
(5,5) 
(5,5) 
5,9 
6,92 

7,71 

9,75 

10,75 

12,03 

15,54 
17,57 


6,9 

7,94 

9,32 

11,80 

12,77 
14,05 
16,96 
18,52 


Essigsäure 

0,50      180 


(51,3) 
(50,0) 
(49,8) 
49,61 
49,69 
49,72 
49,85 
49,88 

49,93 
50,21 

51,05 


50,7 
50,88 

51,0 

51,04 

51,10 

51,34 
52,14 


Rohrzucker 

6»     :    180 


207 

207,3 

207,32 

207,41 

207,48 

207,56 

207,70 

207,8 

208,0 

209,9 


209 
209 

209,5 

209,59 

209,71 

209,77 

209,89 

211,5 

215,9 


Wade,    (p  =  scheinb.  Vol.  in  ccm  eines  g-Äquiv.  gelöster 
Subst.  in  7j-normaler  Lösung  (vgl.  links  Hallw.) 


HCl      LiCl      NaCl      KCl      CaCI, '  SrCl,  i  ."^X; 


180 

0') 

17,82 

0,1 

18,1 

0,2 

18,2 

0,3 

18,3 

0,4 

i«,3 

0,5 

18,4 

0,75 

18,5 

1,0 

18,6 

18» 
18,41 
18,8 
19,0 

19,1 
19,2 

19,3 

19,55 

19,7 


180 

16,36 

16,7 

16,9 

17,05 

17,25 

17,35 

17,7 

18,0 


20" 
26,69 

27,1 

27,3 
27,5 
27,7 
27,8 
28,2 
28,5 


18O 

10,15 

10,7 

ii,i 

11,2 

11,3 

",5 

11,8 

12,05 


')  Extrapoliert. 


10,85 

11,5 

",7 

11,95 

12,1 

12,3 

12,65 

12,95 


Bein. 


180 

209,75 

209,9 

210,1 

210,3 

210,45 

210,6 

211,1 

211,51 


288 


73 


Tafel  7. 

Molekular-Volumina  (9p)  und  Kontraktion  in  Lösungen. 


Wade  (Auszug). 
Contraktion   in   ccm   beim  Mischen  von  50 1  Lösung  und  50  1  Wasser  zu  einer  Mischung  von 
der  Konzentration  n  (g-Äquiv.  im  Liter)  bei  20". 


HCl 


C 


c 


LiCl 


NaCl 


C 


KCl 


C 


c&cu 


c 


c 


SrCl2 


n      I      C 
Rohrzucker 


0,165 
0,247 
0,300 
0,510 


2,0 

3,8 

6,1 

11,4 


0,139  1  2,7 

0,207  I  5,4 

0,359  i  11,0 

0,460!  17,5 


0,096  '  1,6 

0,215  '  7,1 

0,399  I  21,4 

0,500  I  31,6 


0,095 
0,213 
0,306 
0,372 
0,500 


2,3 

7,7 

14,4 

19,7 

31,7 


0,099  I  2,8 

0,240  I  9,0 

0,304  13,4 

0,491  I  28,1 


0,125  i  4,0 

0,195  8,3 

0,298  j  14,8 

0,470  30,0 


0,139  j  3,5 

0,243  '  10,2 

0,300;  15,8 

0,499  i  44,5 


Kontraktion  ö 

in  ccm  beim  Lösen  von  festen  Salzen  der  Dichte  rf  zu  100  ccm  einer  p  %  Lösung 

(Temp.   15").     Happart  (BulL  Inst.  Li^ge  1903). 

Die  spezifische  Kontraktion  c  und  6  stehen  in  der  Beziehung  5  =  c(ioo— p)p. 


Salz 
d 


P% 


Salz 
d 


P'lo 


Salz 
d 
c 


pVo 


Salz 

d 


P% 


NaCl 

2,23 
0,00183 


KCl 

1,98 
0,00150 


NH4CI 

1,559 
-0,00042 


CsCl 

3,97 
0.00022 


1,03 

3,46 

3,61 

4,84 

4,95 

5,52 

8,50 

1,76 

3,15 

4,65 

5,3 

6,34 

8,72 

1,87 

I  2,98 

i  3,44 

;  4,43 

j  4,87 

6,85 

1,76 

2,83 

4,65 

8,73 


0,22 

0,63 

0,65 

0,845 

0,86 

0,94 
1,40 

0,278 
0,478 
0,663 
0,748 
0,88 
1,15 
•0,043 
-0,071 
•0,085 
■0,153 
0,173 
-0,266 

0,037 
0,063 
0,096 
0,174 


CaCU 

2,216 
0,00266 


BaCh 

3,85 
0,00145 

SrCU 

3,054 
0,00192 

MgCl, 

2,177 
0,00144 


CdCU 

3,78 
0,00114 


2,0 
2,6 

4,34 
9,04 
9,16 

2,93 
4,5 
7,24 
9,81 

3,71 

5,77 

7,12 

12,14 

1,38 
2,02 

3,9 
4,06 

7,71 
2,14 
4,47 
9,24 


0,596 

0,74 

1,147 

2,335 

2,365 

0,424 
0,635 
0,952 
1,26 

0,733 
1,110 

1,341 
2,057 

0,208 
0,296 
0,546 
0,567 
1,03 

0,28 

0,476 

0,958 


ZnCU 

2,753 
0,00244 

NaBr 

3,2 
0,001 

KBr 

2,524 
0,00084 

LiJ 

4,06 
-0,00087 

NaJ 

3,654 
0,00049 

KJ 

2,946 
0,00065 


2,33 
4,227 
6,63 
9,59 

3,74 
5,49 
6,80 

8,45 

3,49 
5,06 

6,95 
8,28 

3,0 
5,2 
7,07 

4,12 
5,96 
9,08 

2,5 
3,96 

4,8 


0,553 
1,007 

1,47 
2,00 

0,364 
0,508 

0,617 
0,728 

0,29 
0,404 

0,547 
0,642 

-0,254 
-0,430 
-0,572 

0,197 
0,265 
0,384 

0,143 
0,251 
0,30 


NaaCOa     1,98    0,857 
2,476       i  3,54  I  M9 
0,0043     :  5,12     2,086 


K2CO3 

2,29 
0,0029 


3,19 
4,21 
5,51 


Ca(N03)2 '  2,13 
2,504        4,1 
0,00168     6,35 

Ba(N03)2i  1,86 
3,208  1  2,51 
0,00119  1  4,46 

Sr(N08)2    3,8 
2,98        i  4,27 


0,910 

1,16 

1,515 

0,361 
0,667 
1,01 

0,257 
0,319 
0,517 

0,447 
0,638 


0,00152     6,25  i  0,892 

Zfl(N08)2    ,    C  =  0,00039 

Cu(NOa)^     c  =  0,00084 


Kontraktion  C  in  ccm 

eines  g-Mol.  festen  NaCl  (A  =  58,51  g)  beim  Auflösen 

zu  einer  n-fach  molekularen  Lösung  (im  Liter).   Auszug. 

Möller  (Aon.  Phys.  (4)  7,  256;  1902). 

C  =  1000  • ^  +    j-  {Vf  Dichte  des  Wassers, 

df.  Dichte  des  Salzes). 


d. 


0,01 

0,005 

0,0025 

0,0012 

0,0006 


14^ 


15" 


12,51 


12,39 


c 

11,65 
11,65 
11,64 

11,61 
",57 


11,35 
11,45 
11,45 
11,46 

11,24 


11,16 


Baxter:  Werte  für  die  Differenz  d Lösung  —  c/wasser dividiert  durch  m  (m  =  g-Mol.  im  Liter  bei  25*'  C.) 


m 

0,05  1 

LiCl 

0,0   1 

NaCl 

0,0   ; 

KCl 

0,0   i 

Li  Er 

0,0600 

NaBr 

0,0780 

KBr 

0,0830  i 

LiJ 

0,0   j 

NaJ 

0,1170 

KJ 

0,1230  1 

0,10  i  0,15 


0,3 


0,5 

0,8 

1,0 

— 

242 

— 

— 

— 

399 

— 

467 

456 

620 

622 

— 

779 

778 

780 

840 

834 

834 

1,3 

1,5 

2,0 

2,5 

236 

235 

232 

— 

— 

— 

386 

453 

— 

448 

444 

— 

— 

615 

611 

— 

— 

769 

— 

— 

— 

826 

— 

969 

— 

— 

— 

— 

1130 

— 

1123 

— 

(1,8) 

1185 

— 

3,5 


—     j     246 
414    '     — 


610 
790 
830 
964 


470 
625 

843 
972 


—     I  1187 


242 
405 

624 

787 

845 
970 

1191 


240 

460       — 


790 
841 

964 
1136 
1196 


229 

441 
604 
(4,8) 


—     1—972 

"37       —        — 
1196  j     —    i     — 


Bein. 


73  b 


289 


Tafel  8. 

Änderung  des  relativen  Volumens  von  wässerigen  Lösungen 
mit  der  Temperatur. 

Wahre  Äadenmg  des  spezif.  Volumeos  von  Lösungen  mit  der  Temperatur  nach  G  e  r  1  a  c  h  [i] 
(„Salzlösungen"  S.  80—124,  1859),  auf  ganze  Grade  interpoliert.    (Auszug.) 

Das  Volumen  bei  o"  (uq)  ist  =  10  000  gesetzt;  die  Zahlen  {Av)  geben  den  Überschuß  über  locxxj  an. 


Substanz 


Gehalt 


30» 


40- 


50» 


6o« 


70" 


8o« 


90« 


H2O 
NaCl 


KCl 
LiCl 

NH4CI 
MgClj 

CaCl-. 

BaCl.2 

AICI3 

Na.>SO, 

KzSO* 
MgS04 

Na-jCOs 
K2CO3 


5% 
10 

15 
20 

25 

10% 

20 

20 
30 
40 

10% 
20 

10% 
20 

30 

10% 

20 

30 
40 

10% 
20 

19,2% 
38,3 

5% 
10 

9% 
10% 
20 
25 

5% 
10 

15 

10% 
20 

30 
40 

50 


1,2 

13,5 

25 

30 

34 

37 

19 

33 

II 

20 

22,5 

28 

17,5 
26,5 

15 
24 
28 


16,0 

I    37 

55 

I    ^5 

I    79 

47 
72 

32,5 
44,5 
49,5 
58 

43 
56 

38 
52 
58 


17 

43 

27 

59, 

33 

72 

43 

89 

16,5 

42 

30,5 

66 

16 

41 

26 

56 

17 

42 

21 

50 

15 

39 

18 

25,5 

27 

18,5 

29 

32,5 

23 

30,5 

32 

34,5 
36 


44 
54 
55 

45 
62 
70 

53 
66 
70 
73 
73 


41,5 

69 

88 
103 
116 
123 

81 
"3 

60,5 

72 

79 

88 

74,5 
88 

67,5 
82 

89 

75 

96 
114 
136 

75 
106 

72 
88 

75 
85 
72 

75,5 
86 

85,5 
80 

lOI 

112 

88 
105 
m 

"3 
III 


75,8 
106 
128 
148 
163 
170 

120 
155 
93 
105 
110 

119,5 

III 

122,5 

102 

116 

120,5 

112 

138,5 

159 

183 

112 

152 

108 

122 
112 
125 
HO 
112 
121,5 

119 
119 
144 
160 
128 
149 
153 
152 
151 


117,0 
150 

174 
196 
211 
219 

165,5 
201 

132 

140 

141,5 

150 

153 

163 

141,5 

154 

154 

155 

183 

205 

231 

156 
203 

148 
157 
155 
173 
155 

153 
160 

155 
165 
192 
210 

173 
194 
198 
194 
190 


168,0 

201 

227 

249 

263 

271 

217 

251 

176 

177,5 

173,5 

181 

202 
207,5 

187,5 
193 
187,5 
205 

230,5 

252 

280 

208 

253 

189,5 

193 

209 

228 

208 


220 
246 
263 
226 
246 
244 

237 
230 


225,5 

261 

285 

304 

317 

323 

271,5 

304 

223 

216 

207 

213 

252 

255 

238 

233 
221 

259 
280 
300 
329 
264 
307 

233 
228 

267 
286 
264 


278 

304 
318 

282 
298 
291 
280 
270 


358,5 
388 

405 
418 

425 
431 

387 
414 

325 
294 
274 
278 

362 
353 
346 
315 
290 

373 
382 

397 
424 
382 
416 

323 
299 

329  I  395 
347  1  410 
323 


291,0 

323 
344 
360 

371 
377 

327,5 
360 

272 

254 
240 

245 

306 

303 

291 

274 
256 

314 
330 
348 
377 
322 
361 
278 
263 


339 
364 
379 
342 
351 
340 

324 
312 


383 


402 
426 
439 

403  i  465 


427,0 

452 
468 
476 
481 
486 

448 

469,5 

378 

335 

308 

310 

420,5 

403 

402.5 

357 

325 

429 

432 

447 

472 

443 
472 
369 
334 
461 
472 
445 


464 
488 

499 


404 
388 
369 
353 


459 
437 
414 

394 


Bremer  [i]  interp. 

Auszug 

°/o:  g  Substanz  in 
100  g  Lösung 

^t=(vo  +  4w)io  5. 

»0  =  100  000 

gesetzt. 


Substanz 


CaCU 

Av 


NajCos 


Vo 


10" 


20" 


30" 


40" 


60» 


800 


100" 


4,24  I 

6,98  ! 
10,61  ; 
11,97   ' 

17,31   i 
22,21  ! 

23,97 


(146) 
(192) 

(245) 

(266) 

326 

337 

352 


358 
441 

533 
569 
678 
696 

725 


639 

745 

864 

910 

1058 

1076 

1119 


988 
1108 
1242 
1288 
1466 
1481 
1532 


1899 
2010 
2136 
2164 
2368 

2353 
2426 


(3"o) 
(3161) 
(3225) 
3204 
3390 
3332 
(3410) 


(4632) 
(4576) 
(4518) 
4418 
4540 
4409 
(4489) 


3,14 
4,59 
6,94 

9,21 


(205) 

{231) 
(258) 
(294) 


467 
515 
564 
632 


788 

853 

919 

1013 


1167 
1246 

1323 
1440 


2203 
2286 
2432 


(3308) 
(3398) 
3466 
{3618) 


(4780) 
(4848) 
4874 
(5036) 


Pbysikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Bein.    19 


290 


74 


Tafel  8. 

Wahre  Ausdehnung  von  Salz-  und  Säurelösungen. 

Die  Zahlen  in  der  Tabelle  geben  den  Überschuß  über  loo  ooo  an. 
a)  Kremers  ([6]  bis  [12]):  interpoliert  nach  den  Beobachtungen.    (Auszug.) 
Das  Volumen  der  Lösung  bei  19,5"  (Hg- Skala)  ist  =  100 000  gesetzt.    Als  Konzentrationen   der 
Lösungen  sind  g-Äquivalente  auf  10  000  g  Wasser  verzeichnet;  die  für  das  Äquivalentgewicht  ange- 
nommene Zahl  steht  in  Klammem  neben  dem  chemischen  Symbol 


Konzentr. 


40" 


60«  80O 


100"  I  Konzentr. 


40" 


60» 


So" 


H2O  Kremers  [12] 


20 
40 
60 
80 

ICD 

10 
20 

30 
40 

IG 
20 

30 
40 

10 
20 
40 
60 
IOC 


1  —155 

612 

1528 

2721 

HCl  (36,46) 

—398 

692 

1578 

2640 

—576 

762 

1642 

2660 

—714 

834 

1736 

2736 

-832 

921 

1862 

2856 

—928 

998 

1978 

2998 

-235  ) 

-299^^) 
-339') 
-369'') 


NaCl  (58,43) 


730 
806 

857 
895 


KCl  (74,57) 


-215') 
-266*) 
-297^) 
-313') 


700 
755 
785 
807 


LiCl  (41,99) 


-258 

613 

1482 

2565 

—323 

612 

1429 

2436 

—391 

592 

1327 

2206 

—413 

574 

1250 

2034 

574 

1204 

1894 

MgCl2  (48,1 


20 

—360 

634 

1457 

2468 

40 

-448 

628 

1381 

2257 

60 

—482 

616 

1311 

2097 

80 

—499 

604 

1257 

1976 

100 

—511 

589 

1210 

1876 

20 

40 
60 
80 

IOC 


CaCl2  (55,46) 


-457 
-617 
-719 
-800 


717 
787 

831 

876 

923 


10 

—357 

696 

1618 

2749 

20 

—499 

754 

1676 

2763 

30 

— 601 

797 

1719 

2772 

40 

—673 

828 

1746 

2773 

60 

867 

1788 

2782 

BaCU  (104 

^,Io) 

10 

— 226''') 

706 

1639 

2772 

20 

-289') 

777 

1710 

281 1 

30 

-332^) 

.831 

1772 

2842  1 

673 

774 
836 
880 


{2826 
2908 
2956 
2983 


626 

2767 

682 

2790 

713 

2794 

727 

2782 

6) 


614 
670 
716 
778 
846 


2682 
2671 
2684 
2728 
2811 


4135 

3884 
3800 
3826 

3924 
4076 

4187 

4213 
4217 

4213 

4134 
4083 
4017 
3954 

3866 
3630 
3220 
2940 
2670 

3634 
3251 
2964 
2750 

2585 

3913 
3776 
3714 
3732 
3818 

4070 
4009 

3957 
3908 

3852 

4102 
4077 
4053 


^)  Für  IG»  statt  g". 


20 
40 
60 

8g 

IG 
20 
30 
40 
50 

2G 

40 
60 

8g 

lOG 

20 
40 
60 
80 
IOC 

2G 
40 

6g 
8g 

IGO 


40 

6g 


NaBr  (102,97) 
-623  I  853 

-831  I  975 
-932  j  IG3G 
—   I  1066 

KBr  (119,11) 
-404  I  73G   1683 


i86g 

3022 

2024 

3171 

2106 

3248 

2154 

3290 

-538 
-635 


796 
839 
869 
-    I  893 


I76G 
1809 
I84G 

1858 


2834 

289G 
2916 
2929 

2933 


LiBr  (86, 

53) 

—380 

659 

1515 

2554 

—496 

682 

i486 

2422 

—566 

694 

1471 

2340 

-615 

71G 

147G 

2297 

-653 

727 

1475 

2284 

MgBr2  (92,05) 


—418 

682 

1532 

2562 

—540 

708 

I5I2 

2434 

—590 

713 

1478 

2325 

— 607 

70G 

1432 

222G 

— 602 

678 

1375 

2II2 

-508 
-708 

-824 
-891 
-918 


CaBr2  (ioG,o) 


765 
853 
909 
955 
970 


1684 
1784 

1855 
1904 
192G 


2772 
2818 
2859 
2889 
2893 


SrBr2  (123,79) 


2G 
40 

6g     — 


20 

40 
6g 


20 
40 
60 
80 
100 


—554 

794 

1742 

2856 

—750 

890 

1856 

2924 

—841 

941 

1916 

2950 

BaBr2  (148,50) 

-583 

813 

1778 

29GG 

—786 

924 

1919 

3013 

—891 

988 

2GG2 

3078 

CdBr2  (136,0) 

—519    836 

1889 

3143 

—737 

987 

2125 

3431 

— 

1089 

2297 

3629 

CdCl2  (91 

,19) 

—463 

791 

I82G 

3074  ! 

—66g 

940 

2068 

3388  ! 

-784 

1034 

222G 

3578 

-854 

1087 

2308 

3684 

—892 

IUI 

2350 

3728 

4348 
4418 
4452 
4472 

4I8I 
4182 
4162 
4122 
4096 

3759 
3488 

3294 
3181 

3136 

3748 
3462 
3235 
3049 
2876 

4006 
3941 
3915 
3903 
3873 

4123 
4087 

4050 

4177 
4197 
4208 

4591 
4887 
5099 

4538 
4873 
5069 
5172 
5202 


b)  Landesen.    Volumen  der  Lösung  bei  0«  =  100000  gesetzt   (Auszug).    I  KCl;  II  K2SO4. 


I        o,074%|  0,297%  0,778%  1,499%    3,63%     6,86%    13,61%  II  0,209   0,706% |  i, 754%  3,452% 


30» 
40» 
50° 
6g0 
70O 
80O 


416 
771 
1196 
1693 
2256 
2884 


425 
783 
1206 
1704 
2267 
2891 


453 

805 

1232 

1731 
2290 
2917 


487 
842 
1273 
1767 
2327 
2944 


576 
939 
1371 
1869 
2427 
3035 


691 
1066 

1505 
1998 

2547 
3145 


869 
1266 
1709 
2197 
2732 
3304 


427 
781 
1204 
1702 
2262 
2891 


456 

81G 

1236 

1737 
2301 

2925 


509 
866 
1296 
1794 
2353 
2976 

Bein. 


583 
950 
1384 
1883 
2444 
3056 


74 


a 


291 


Tafel  8. 

1 

Wahre  Ausdehnung  von  Salzlösungen. 

Die  Zahlen  in  der  Tabelle  geben  den  Überschuß  über  100 000  an. 

a)  ICrefflers  ([6]  bis  [12]):  interpoliert  nach  den  Beobachtungen.  (Auszug.) 

Das  Volumen  der  Lösung  bei  19,5"  (Hg- Skala)  ist  =  100000  gesetzt.  Als  Konzentrationen  der  j 

Lösungen 

sind  g-Äquivalente  auf  10000  g  Wasser  verzeichnet;  die  für  das  Aquivalentgewicht  ange- 1 

nommene  Zahl  steht  in  Klammem  neben  dem  chemischen  Symbol 

Konzentr. 

0»     40»   60"    80"   lOO» 

Konzentr.     o»      40"    60°  '  So" 

lOO« 

NaJ  (150,0) 

KNOa  (101,11) 

20 

—  706   928 

2000  3234   4594 

12,0     —       816  :  1836   3051 

4437 

40 

—  946  ,  1088 

2240  3488   4818 

23,4   —   ;  916  i  1988  3217 

4587 

i    60 

— 1052  '  ii6o 

2346  3600   4910 

NaNO,  l&A.a&\ 

'    80 

!  100 

— 1080  1  1176 
— 1082  1  1180 

2380  3624  i  4910 
2380  3614  ,  4864 

20 
40 

—  714    952 

—  922   1098 

2064 
2270 

3320 
3570 

4732 
4962 

KJ  (i65,< 

)9) 

60 

— 1004  i  1154 

2364 

3652 

5030 

j   20 

—  622  !  870 

1892  3078  ,  4414 

80 

— 1036  1  H72 

2376 

3654 

4998 

1   40 

—  812  1  982 

2048  3220  i  4508 

60 

—  878   1020 

2096  3246  ■   4476 

LiNOa  (68  ' 

,5) 

80 

—   1  1022 

2090  ;  3208  :  4386 

20 

—  572 

830 

1818 '  2976 

4298 

I  ;  I  Ir-y-,  t 

Vi\ 

40 

-  764 

944 

1980  3122 

4380 

20 
40 
60 

—  488 
-672 

—  774 

760 

852 
894 

72) 

1692 

1794 
1846 

2800  '.    4060 
2852  '.    4002 
2874  '  3946 

60 

80 

100 

—  870 

—  928 

lOIO 

1038 
1058 

2060  3194 
2106  i  3232 
2134  !  3254 

4416 
4418 
4422 

80 

—  830 

924 

1870 

2864   3882 

Na,S04  (70,97) 

100 

— 

942 

1884 

2848   3834 

10     —     742  1700  j  2866 

4214 

MgJi  (139,08) 

20     —     824  1800  1  2944 

4230 

20 

—  522  :  770  1704  '  2798  j  4040 

KaSO*  (87,11) 

40 

—  690  i  846  ;  1780  1  2806  3918 

5,8     —    1  683   1616  :  2774 

4135 

60 

—  742  i   860  {  1762  !  2728  j  3742 

11,0     —    i  728   1659  i  2779 

4116 

80 

—  746  j  834  i  1696  ;  2600  1  3532 

LisSO*  (54.5) 

100 

—   i  794  1  1610  ,  2450  1  3306 

10 

—  321 

655   1541  \   2648 

3943 

CaJs  (147,08) 

20 

—  408 

668   1522  j  2560 

3760 

20 

—  610 

848 

1840  j  2984  4270 

40 

—  466 

!  651  1  1435  i  2356 

3402 

40 

—  840 

970 

2004  i  3122  4330 

ZnClj  (76.98) 

60 

—  946 

1034 

2088  j 

3180   4320 

20 

—  648 

965 

2160  ■  3560 

5120 

80 

—  984 

1056  i  2104 

3172  :  4250 

40 

-  875 

;  1126 

2408  '  3866 

5476 

100 

—  992 

1040  2056 

3084  ;  41 12 

60 

—  990 

\  1198 

2510  3950 

5530 

SrJs  (170,89) 

80 

—1044 

'  1220 

2535  3962 

5510 

20 

—  660 

880 

1902  ;  3070 

4360 

100 

— 1072 

;  1230 

2538  3958 

5472 

40 

—  868 

1008 

2070  i  3216 

4442 

ZnBr,  (112.58) 

60 

—  952 

1054 

2132  i  3248 

4408 

20 

-  582 

908 

2054  1  3424 

5013 

80 

—  974  '  1052 

2114  i  3200 

4306 

40 

—  867 

1121 

2407  '  3873 

5508 

100 

—    ;  1046 

2080  '  3136 

4188 

60 

—  993 

1214 

2538  \  4022 

5637 

BaJ,  (195,67) 

80 

— 1052 

1248 

2586  4058 

5640 

20 

—  682  j  900 

1938   3114  i  4418 

100 

—  1088 

1268 

2609  1  4067 

5622 

40 

—  904  j  1042 

2124   3296  I  4528 

ZnJ,  (159.58) 

60 

— 1000  j  1094 

2204  {  3556  1  4536 

20 

—  620    890  j  1986  3280 

4790 

80 

—   1  1112 

2214  1  3342   4458 

40 

—  892  ,  II02   2360  :  3780 

5354 

CdJ,  (183,0) 

60 

— IOI4  j  1224   2570  i  4050 

5664 

1   20 

—  510  !  836  1896  3172  ;  4618 

80 

— 1086  !  1276   2656  ■  4158 

5760 

1   40 

—     !  990   2140  ■  3458  ■  4920 

100 

— II40    1318   2724   4226 

5810 

b)  Un 

desen.  Volumen  der  Lösung  bei  oO  =  100000  gesetzt: (Auszug)  III  MgSO«:  IV  L 

außerdem  Na-Acetat. 

iCL, 

30« 

0,125 
41. 

%o,504%'i,oo5%  5,64%  ;ii,o3?'o  12,85% 

IVo,o53%  0,212%  0,533%  2,37%;4,95%; 

9,77?4 

5  i  440  1  463  1  637 

776 

810 

415   i  426 

434    493   557 

635 

40O 

77' 

♦  1  792 

817  j  1002 

"47 

1182 

770 

775 

784    839   897 

961 

50« 

119 

3  ;  1220 

I24I   1427 

1571 

1601  • 

"93 

1199 

1208  !  1252  1  1296  j 

1339 

60O 

169 

5  j  1717 

1737  I9I2 

2036 

2063 

1692 

1698 

1701  ;  1731  !  1755  ! 

1763 

70« 

225 

7    1  2277 

2296  2454 

2557 

2571 

2252 

2258 

2257  '  2270  i  2265  ; 

2231 

80« 

i 

2880 

2884 

2876  i  2868  1  2832  ; 

2743 

Bein.    19* 


292 


75 


Tafel  8. 

Relatives  Volumen  von  wässerigen  Lösungen  bei  verschiedenen  Temperaturen. 


Lannoy,  Ausz.  interp.  Av=  {V^  —  i)  .lo^*) 


Forch  Av  =  {V,—  i).io^   (Auszug)  *) 


Substanz 


dv 


KBr 


NaNOa 


NH4NO3 


SrCNOa), 


Pb(N03)2 


(NH4)2S04 


MgS04^-7H.20 


ZnSOi  +  yHaO 


KsFeCye 


4 

10 
20 
30 

4 
10 
20 
30 

4 
12 
20 
44 


15 

25 

4 
10 

15 
25 

4 

12 

20 

50 
3,80 
9,92 

19,69 

29,44 

4 
10 
20 
30 


12 
20 


40" 


267 
391 
578 
577 

379 
610 

852 
1020 

282 

549 
718 
948 

298 
417 
635 
810 

246 
364 
427 
581 

280 
458 
544 
573 

231 
312 
412 
500 

215 
326 
438 
550 

274 
358 
440 

554 


1019 
1085 

1353 
1274 

1080 
1478 
1870 
2200 

995 
1338 
1600 
i960 

980 
1160 

1485 
1764 

902 
1065 
1174 
1410 

928 
"43 
1245 
I196 

865 
968 

1095 
1190 

860 

976 

1148 

1291 

905 
1024 
1152 
1296 


60" 


80" 


Subst.      g-Äqu 


1903 
2040 

2315 
2103 

2066 
2510 
3040 
3420 

1882 
2312 
2633 
3058 

1930 
2140 

2535 
2868 

1836 
2026 
2172 
2445 
1831 
2021 
2080 
1878 

1781 
1867 
1980 
2052 
1800 
1902 
2100 
2251 
1798 
1950 
2080 
2230 


3042 
3281 
3500 
3085 

3298 
3762 

4334 
4720 

3015 
3475 
3825 
4240 

3153 
3420 
3760 
4090 

3012 
3230 
3380 
3660 

2972 

3073 
3040 
2633 

3015 
3040 

3074 
3097 
3020 

3103 
3290 

3390 

2969 

3145 

3350 


NaNOs 

KBr  . 

KJ  . 

KNO3 
K2SO4 
ZnSOi 

CUSO4 
HNO3 

NaOH 

KOH, 


0,490 
0,979 
1,958 
0,516 
1,032 
2,064 
0,501 
1,002 
2,005 

0,486 

0,972 

0,498 

0,995 

0,50 

1,00 

1,999 

0,517 

1,035 

0,50 

0,999 

1,998 

0,38 
0,76 
1,52 

0,474 
0,948 
1,896 


15^ 


30" 


40" 


Av 


56 
105 

172 

35 

72 

123 

44 

87 
149 

48 
90 

39 

74 
27 
55 
98 

29 
61 

39 

84 

153 

34 

68 

120 

41 

79 
127 


138 
230 
356 

99 
166 
260 

118 
197 
311 

125 
201 

106 
169 

84 
135 
213 

89 
147 
108 
190 
321 

97 
150 
254 
109 
177 
266 


247 
375 
553 
190 
282 
414 
216 
328 
486 
228 
334 
200 
285 
168 
239 
344 
176 
256 
203 
317 
503 
188 

275 
404 

203 
298 
420 


379 
540 
765 
306 
418 
581 
339 
477 
675 

353 
488 

316 
421 

278 

364 
491 

290 
386 

323 
466 
699 

303 
410 
568 
321 
435 
587 


705 

919 

1220 

601 


1102 

1354 

1720 

973 


743  i  "35 
947  [  1377 
645  i  1029 
827  1238 
1088  I 1548 
668  j  1057 
845  i  1258 
612  i  q86 


"33 

930 

1050 


745 

564 
672 
830 

582  j  956 
706  1103 

628  I lOII 


122- 


817 
II3I 

598 
635 

937 
616 
760 
956 


1239 
1612 


Außerdem:  KHSO4,    K3PO4,    KH2PO4,   K2HPO4, 
NH4NO3,  LiNOs,  Li,S04,  ZnCU— H3PO4. 


Ostwald  [i];  Av  =  {V^—i)  10^;  r  =  g-Äquival.  im  kg. 


'/iv 


HClAv- 

HNO3 

H2SO4 


20"  I  40O  I  60" 


304 
458 
448 


944  1846 
1220  2227 
1203  2197 


V2 


NaCl./lü 
NaN03  . 
NaaSOi  . 


20O  j  40»  I   60" 


314  982  1921 
386  I1112  2098 
341  I1025    1974 


Zur  Reduktion  des  bei  der  Temperatur  t  beobachteten  Volumens  von  Titrierflüssigkeiten  auf 
dasjenige  bei  der  Normaltemperatur  Nt,  berechnet**)  von  Schlösser  (Chem.-Ztg.  29,  509;  1905,  nach 
den  Beobachtungen  von  A.  Schulze.  —  Auszug. 

Die  folgenden  Zahlen  geben  in  Hundertstel  ccm  den  Raum  an,  um  den  durch  eine  Änderung  der 
Temperatur  von  t"  auf  Nt"  ein  Liter  der  Flüssigkeit  größer  (+)  oder  kleiner  (— )  werden  würde.  1  Nt 
=  15";  II  Nt  =  2oO. 


1.5° 
10» 
20O 
250 

30O 

II.  5" 

loO 

15° 
25O 

30« 


4-  60 
+  46 
—  76 
—179 
—306 

+  136 
+123 
+  76 
—103 
— 229 


2 

3 

4 

5 

6 

7 

61 

61 

62 

63 

71 

73 

47 

48 

46 

48 

52 

54 

79 

77 

75 

75 

80 

80 

178 

178 

177 

177 

186 

185 

307 

305 

305 

310 

317 

313 

140 

138 

137 

138 

151 

153 

126 

125 

121 

123 

132 

134 

79 

77 

75 

75 

80 

80 

99 

102 

102 

103 

106 

105 

228 

228 

230 

235 

237 

234 

76 

54 

82 

190 


77 

55 

81 

190 


319  j  320 

158  j  158 
136  136 
83  81 
108  j  109 
238  I  239 

i:  Wasser;  2:  n/100  KMn04;  3:  n/10  empir.  NaCl  (i  1  =  i  g  Silber);  4:  nAoo  Ag-lösung;  5:  n/,00  System.  NaCl; 
6:n/ioKMn04;7:n/i  empir.  NaCl;  8:  Rhodanammon  (i  l^iog  Ag);  9:Rhodanammon{i  1 -10,8 gAg);  10:  n/10  Ag-lösung; 
II:  n/10  System.  NaCl;  12:  n/^  HCl;  13:  n/^  Oxalsäure;  14:  n/j  H2SO4;  15:  n'i  HNO3;  16:  n/,  NajCGj;  17:  n'i  NaOH 


10 

II 

12 

13 

14 

15 

77 

81 

126 

133 

194 

200 

55 

53 

76 

81 

109 

III 

82 

80 

97 

105 

130 

130 

189 

186 

214 

234 

276 

278 

321 

31« 

352 

382 

443 

444 

159 

160 

223 

238 

325 

332  1 

137 

133 

173 

i8b 

239 

242  '; 

82 

80 

97 

105 

130 

131  ! 

107 

106 

117 

129 

146 

149  i 

239 

238 

255 

277 

314 

315  i 

16  I  17 


203 

III 


218 
118 


129  133 

275    285 

438  i452 

333  353 
241     252 

130  I 135 
146  150 
310  ;3i8 


*)  Vt  =  {'Vo+  Ju)io— ■*.    t>„=iooooo  (vergl,  S.  289).     **)  In  der  Normal-Eichungs- Kommission. 

Bein. 


76 


293 


Literaturverzeichnis. 

Sammlung  der  wichtigsten  Veröffentlichungen,   welche  Untersuchungen  über  die 
Dichte  von  Salzen,  sowie  von  anorganischen  Säuren  und  Basen  enthalten. 

Abkürzungen  der  Titel  einiger  Zeitschriften  in  Ergänzung  des  allgemeinen  Verzeichnisses. 
A.  eh. :  Annales  de  Chimie  et  de  Physique.  —  Ann.  Norm. :  Annales  de  l'Ecole  Normale  (Paris).  —  Atti 
Venet. :  Atti  del  Reale  Istituto  Veneto  di  Scienze.  —  BulL  Mulh. :  Bulletin  de  la  Societe  industrielle  de  Mul- 
house.  —  Ch.  Ind.:  Jacobsen's  Chemische  Industrie.  —  Jb.  Chem.:  Jahresberichte  über  die  Fortschritte  der 
Chemie.  —  J.  Russ.:  Journal  der  Russisch  Chemisch- Physikal.  Gesellschaft.  —  Lieb.:  Liebig's  Annalen  der 
Chemie  und  Pharmazie.  —  Mem.  cour.  Belg. :  M^moires  couronnes  de  l'Academie  Royale  de  Belgique.  — 
Pogg.:  Annalen  der  Physik  und  Chemie  (Poggendorff).  —  Proc  Amst:  Proceedings  of  the  Royal  Society 
(Amsterdam).  —  Proc.  Lond. :  Proceedings  of  the  Royal  Society  (London).  —  Traris.  Canada:  Transactions  of 
Royal  Society  (Canada,  Halifax).  —  Wied.:  Annalen  der  Physik  (3.  Folge,  Wiedemann).  —  Wiss.  Meer.: 
WissenschaftL  Meeresforschungen  u.  Untersuchungen  ( Kiel).  —  ZS.  phys. :  Zeitschrift  für  physikalische  Chemie. 

Di  SS.:   Inaugural- Dissertation;    Thöse:  These  du  doctorat  (ohne  Zusatz  =  Paris).   —   Journal  =  J. 


Adriana,  Specific  gravity  tables  (New- York  1896). 
Agerer,  Wien.  Ben  114  (IIa),  813;  1905.  AI111611, 
Öts.  Stockh.  55,  735:  1898.  Andreae,  J.  prakt. 
Ch.  30,  305;  1884.  Andr^ef,  Lieb.  110,  i;  1859. 
Anthon  [i],  J.  prakt.  Ch.  7,  70;  1836.  [2],  J. 
prakt.  Ch.  9,  i;  1837.  [3],  österr.  Gewerbebl. 
1860;  Chem.  Zbl.  1860,  744.  Applebey,  J.  chem. 
Soc.  07,  2000;  1910.  d'Arcet,  A.  ch.  (2)  1, 198; 
1816.  Archibald,  Trans.  Nov. Scot. Inst.  9, 335;  1897. 

Barbier  u.  Roux,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  S,  424;  1890. 
H.  Barnes  [i]  (u.  Scott),  J.  phys.  Chem.  2,  536; 
1898.  [2](u.Johiison),Transact.Canada8(lII)  135; 
1902;  9,  31;  1903.  J.  Barnes,  Electrochem.  ZS. 
7,  75;  1900;  Trans.  Nov.  Scot.  10, 49;  1899;  Trans. 
Canad.  (111)  6,  75;  1899.  Band  (u.  Gay),  A.  ch. 
(8)17, 416;  1909.  G.Baxter  (u.  Schüler),  J.  Amer. 
chem.  Soc. 33, 901 ;  191 1-  Becquerel,  A.  ch.  (5)  12, 
48:1877.  Bedson u.  Williams,  Ben  chem.  Ges.  14, 
2549;  1881.  Bein,  Abh.  Eich.- Komm.  5,  153; 
1904.  Bender  [i],  Wied.  20,  560;  1883.  [2],  22, 
179;  1884.  [3],  31,  872;  1887.  (Earlof)  Berke- 
ley [i],  PhiL  Trans.  (A)  203,  189;  1904,  [2]  (u. 
Hartley)  209,  177;  1908.  M.  Berthelot,  C.  n 
76,  679,  1041,  1106;  1873;  A.  ch.  (5),  4,  445, 
469,  514,  526;  1875.  Biel,  Pharm.  ZS.  Russ. 
21,  6,  1882;  Chem.  Zbl.  1882;  147.  Bineao, 
A.  ch.  (3)  24,  337;  1848;  26, 123;  1849.  Biron, 
J.  Russ.  39  [2],  1502;  1907.  Bischof  I,  Gilb. 
Ann.  35,  311;  1810;  51,  397;  1815.  Bischof  II, 
Karst.  Archiv  Mineral  (2),  23,  619;  1850.  Bock, 
Wied.  30,  631 ;  1887.  Bognski,  Anz.  Acad.  Krak. 
1898,  123.  Bonsfield  [i]  (u.  Lowry),  PhiL  Trans. 
(A)  204,  279;  1905.  [2]  ZS.  phys.  53,  312;  1905. 
[3]  PhiL  Trans.  206,  loi ;  1906.  [4]  (u.  Lowry), 
Trans.  Farad.  Soc.  6,  85;  1910.  Brandhorst  u. 
Kraut,  Lieb.  249,  373 ;  1888.  Branner,  J.  chem. 
Soc.  53,  357,  1888;  J.  Russ.  (I)  20,  239;  1888. 
Bremer  [i],  Rec.  P.-B.  7,  268;  1888;  ZS.  phys. 
3,  136;  1889.  [2],  Arch.  N^erL  (2)  5,202;  1900. 
[3],  Arch.  NeerL  (2)  6,  454;  1901;  Rec.  21,  59; 
1902.  Bromer,  Wien.  Ben  110  (IIa),  929;  1901. 
Brühl  [1],  Ben  chem.  Ges.  26,  2508;  1893.  [2], 
ZS.  phys.  16,  214;  1895.  [3],  Ben  chem.  Ges. 
28,  2847;  1895.  de  Bmyn,  Rec.  P.-B.  [i],  11, 
18;  1892.  [2],  15, 174;  1896.  Buchaaan,  Amen 
J.  Sc  (SilL)  [4]  21,  25;  1906.  Buchholz,  Camalls 
ZS.  Berg.  3,  278;  1856.  Buchkremer,  Diss.  1890; 
ZS.  phys.  6,  180.  Buff,  Lieb.  Suppl.  4,  129  (151), 
1866.  Buliginski,  Pogg.  134,  453;  1868.  Bnssy 
u.  Buignet,  A.  ch.  (4)  3,  231;  1864. 

Callendar  u.  Barnes.  Proc.  Lond.  62,  117;  1898. 
Cameron  [i]  (u.  Macallan),  Proc.  Lond.  46,  13; 
1889.  [2]  (u.  Robinson),  J.  phys.  Chem.  14,  i; 
569;  1910.  Caritts,  Lieb.  99,  129;  1856.  Carse, 
Proc  Edinb.  25,  281 ;  1906.  Calvert,  Ann.  Phys. 
(4)  1,  483;  1900.  Champion  u.  Pellet,  C  n  70, 
620;  1870.  Chapman  u.  Messel,  J.  chem.  Ind. 
*.  520,  573;  1885.  Charpy,  These  1892,  A.  ch. 
(6)  29,  5,  1893.  Cheneveau,  These  1907.  A.  ch. 


(8)  12,  145;  1907.  Bull.  Soc.  Phys.  177;  1908, 
Clause,  Diss.  Rostock  19".  Clayton,  Chem. 
New^  64,  27;  1891.  Cohen  (u.  Sinnige),  ZS. 
phys.  67,  513;  1909-  de  Coninck  [i],  BulL  Acad. 
Belg.  1903,  709.  [2],  A.  ch.  (8)  3,  500;  1904. 
[3],  C.  n  142,  571 ;  1906.  Comey,  Dictionary  of 
Chemical  solubilities,  London  1896.  Conroy,  Proc 
Lond.  64,  308;  1899.  de  Coppet  [i],  C  n  115, 
606;  1892;  125,833;  128,  1559;  131,  178;  132, 
1218;  1901.    [2],  A.  eh.  (7)  3  246;  1894. 

Dahlmann,  Würt.  .Naturw.  Jb.  10,  275;  Jb.  Chem. 
7,  323;  1854.  Dalton,  New  System  of  Chemical 
Philosophy,  Manchester  1810  (übers.  Berlin  1812). 
Damien,  These  1881;  Ann.  Norm.  (2)  10,  233. 
Davy,  Elemente  Naturwiss.  (übers.  Berlin  1814). 
Dekhuyzen  [i]  Biochem.  ZS.  11, 363 ;  1908,  [2]  ZS. 
physiol.  Ch.  72, 67 ;  191 1.  Delachanal,  A.  ch.  (5)  12, 
i4i;i877.  DeIaite,Mem.Coun  Belg.51;i895.Dele- 
zenne,  Rec.  Soc  Scienc  Agric  Arts  Lille  3,  i ;  1826. 
Demolis,  J.  chim.  phys.  4,528;  1906.  Despretz, 
C  n4, 435 ;  1837;  A.  ch.  (2)  70, 49;  1839.  Deossen, 
ZS.  anorg.  Ch.  49, 297;  1906.  Diemer  (u.  Lenher), 
J.  phys.Chem.  13,505 ;  1909.  Dijken,  Diss. Groningen 
1897;  ZS.  phys.  24,  81 ;  1897.  Dinkhauser,  Wien. 
Ben  114  (IIa),  looi;  1905.  Dito,  Proc  Amst.  6, 756; 
1902.  Domke  [i],  Abh.  Eich.- Komm.  5,  5;  1904. 
[2]  (u.  Bein),  ZS.  anorg.  43, 125;  1905.  Donmer, 
These  1892.    Drecker,  Wied.  34,  952;  1888. 

Ebeling,  Wied.  30,  530;  1887.  Eckelt,  ZS.  angew. 
Ch.  1898,  298.  Eder,  Wien.  Ben  (II)  82,  1284; 
1880.  Edwards,  Amen  chem.  J.  16,  625;  1894. 
van  Emster,  ZS.  anorg.  Ch.  52, 270;  1907.  Engel, 
A.  ch.  (6)  13,  370;  1888;  17,  347;  1889.  Erman 
[i],  Pogg.  41,  72;  1837;  [2],  Pogg.  101,577;  1857- 
Ewing  u.  Mac  Gregor,  Trans.  Edinb.  27, 51 ;  1872. 

Favre  u.  Valson  [i],  C  n  75,  330,  385,  798;  1872. 
[2],  C  n  77,  577,  802.  [3],  a  n  79,  96S,  1036; 
1874.  Fels,  Arch.  Pharm.  225,  216;  1887.  Fer- 
guson, J.  chem.  Ind.  24,  781 ;  1905.  Fink,  Wied. 
26,  505;  1885.  Forch  [i],  Wied.  55, 100;  1895. 
[2],  Phys.  ZS.  3,  183;  1901.  [3],  Wiss.  Meen  (2) 
6,  143;"  1902.  Forchheimer,  Diss.  Berlin  1899; 
ZS.  phys.  34,  20;  1900.  Forster,  Mitt.  Naturf. 
Bern  1878,  3.  Forthomme,  A.  ch.  (3)  60,  307; 
1860.  Fouqu^,  Ann.  Observ.  Paris  9,  172;  1868. 
Frankenheim,  Pogg.  72,  422;  1847,  Franz  [i],  J. 
prakt.  Ch.  (2)  4,  238;  1871,  [2],  J.  prakt.  (2)  5, 
282;  1872.  Freund,  ZS.  phys.  66,  580;  1909. 
Fuchs,  ZS.  angew.  Ch.  1898,  745,  909. 

Gautier  u.  Wagner  (siehe  Giles),  Gerlach  [i], 
Salzlösungen,  Freiberg  1859.  [2a,  b],  Monats- 
schrift Gewerbeverein  Cöln  1865,  235;  DingL  J. 
178,  49.  [3a,  b],  Cöln  1866:  Dingl.  181,  129. 
[4a,  b],  Cöln  1867,  281;  Dingl.  186,  131.  [5], 
ZS.  anal.  Ch.  8,  245;  1869.  [6],  DingL  198, 
313;  1870.  [7],  Ch.  Ind.  7,277;  1884;  ZS.  anaL 
24,  106.  [8],  Ch.  Ind.  9,  241;  1886.  [9]',  ZS. 
anal.  26,  503:  1887.  [10],  ZS.  anal.  27,  271; 
1888.    [11],  ZS.  anal.  28,  290;  1889,     [12],  ZS. 

Bein 


294 


76  a 


Literaturverzeichnis. 

Sammlung  der  wichtigsten  Veröffentlichungen,   welche  Untersuchungen  über  die 
Dichte  von  Salzen,  sowie  von  anorganischen  Säuren  und  Basen  enthalten. 


anal.  28,  466;  1889.  Qerlach  (Gruneberg)  [13], 
Ch.  Ind.  12,  97;  1889.  Qerosa  u.  Mai,  Line. 
Mem.  (4)  4,  134;  1887.  Qetman,  J.  Chim.  phys. 
ö,  344;  1907.  Giles  u.  Shearer,  J.  ehem.  Ind. 
4,  303;  1885.  Goodwin,  Trans.  Edinb.  30,  597; 
1882.  Gore,  Phil.  Trans.  159a,  173;  J.  ehem. 
Soe.  22,  368;  1869.  Graham  [i],  Phil.  Trans. 
151,  I,  373;  1861;  Lieb.  123,  105;  1862.  [2], 
J.  ehem.  Soe.  17,  318;  1864.  Green  u.  Masson, 
J.  ehem.  Soe.  93,  2036;  1908.  Groshans,  Densi- 
tätszahlen,  Leipzig  1882,  Berlin  1888;  Ree.  P.-B. 
3,  105,  310,  1884;  4,  I,  153,  307;  1885;  7,  220, 
263;  1889;  Wied.  20,  492;  1883;  Phil.  Mag.  (5) 
18,  405;  1884;  ZS.  anal.  Ch.  28,  490;  1889. 
Grotrian  [i],  Pogg.  160,  247;  1877.  [2],  Wied. 
8,  539;  1879.  [3],  Wied.  18,  177;  1883.  Grüne- 
berg, siehe  Gerlach  [13].  Grüneisen,  Abh. 
Phys.  Teeh.  R.  4,  237;  1905. 
Haff,  Chem.  News  86,  283;  1902.  Hagemann, 
Molekularvolumen  (übers.  Berlin  1887).  Hager, 
Manuale  Pharmaceutieum,  adjumentavaria,  Leipzig 
1876.  Hahn,  J.  Amer.  ehem.  Soe.  20,  621; 
1898.  Hallwachs  [i],  Wied.  50,  585;  1893.  [2], 
Wied.  53,  i;  1894.  [sL  Wied.  68,  i;  1899. 
Happart,  BuU.  Inst.  Liege;  Mem.  Soe.  Liege  (3) 
4;  1902.  Hart,  J.  anal.  appL  Chem.  3,  372; 
1890  (ZS.  anah  Ch.  29,  444,  1890).  Hartley, 
J.  ehem.  Soe.  93,  538;  1908  de  Heen,  Mdm. 
cour.  Belg.  31,  1881;   Physique  eomparee,  Paris 

1888.  Heermann,  Chem.  Ztg.  31,  680;  1907, 
Heimbrodt  [i],  Diss.  Leipzig  1903.  [2].  Ann. 
Phys.  [4]  13,  1028;  1904.  Hensgen,  J.  prakt. 
Ch.  (2)  72,  345;  1906.  Heritsch,  J,  Russ.  (i) 
20,632;  1888;  21,  51,123,505;  23,  343;  1891. 
Wied.  36,  115;  1889:  Über  die  Auflösung  vom 
phys.-mech.  Standpunkt.  Moskau  1890.  Hertlein, 
ZS.  phys.  19,287;  1896.  Heydweiller  [i]  Ann.  Phys. 
(4) 30, 873 ;  1909.  [2] s.  Clause.  Hill  [i],  Proe.  Edinb. 
27,  233;  1907.  [2]  (u.  Sirkar)  Proe.  Lond.  (A)  83, 
130;  1909.  Hirsch,  Chem.  Ztg.  12,  911;  1888. 
Hoek  u.  Oudemans,  Quantit^  d'dther  dans  les 
liquides,  La  Haye;  1864.  Hof  mann,  Pogg.  133, 
575;  1868.  Hoffmann  -  Schädler,  Sammlung 
wichtigster  Tabellen,  2  Aufl.,  Berlin  1877.  Hol- 
land, Wied.  50,  350;  1893.  Hosking,  Phil.  Mag. 
(6)  7,  473;  1904.  Hulett  (u.  Bonner),  J.  Amer. 
chem.  Soe.  31,  390;  1909,  (Verein)  Hütte, 
Taschenbuch  für  Chemiker,  Berlin  1883.  Hum- 
burg, ZS.  phys.  12,  409;  1893. 

Jacquerod  [i],  These  Geneve;  1902.  [2],  J.  chim. 

Phys.  7,  139;  1909.    Jahn  [i],   Wied.  43,  280; 

1891.  [2]  (u.  Schüler),  ZS.  phys.  37,  679;  1901. 

Jones  [i]  u.  Getman,  ZS.  phys.  49,  390;  1904. 

[2]  (u.  Basset),   Amer.  ehem.   J.  33,  534,  34, 

290;   1905.    [3],   ZS.   phys.  55,  385;   1906.    [4] 

(zusammengefaßt)  Hydrates  in  aqueous  Solutions, 

Washington,  1907. 
Kämmerer,   Pogg.  138,  390;  1869,    Kanitz,  ZS. 

phys.  22,  336;   1897.    Kannonikoff,   J.  prakt. 

Ch.  (2)  31,  321;  1885.    Karsten,  Archiv  Mineral. 

Geol.  20,  3;  1846;    Verhalten  der  Auflösungen 

des  Kochsalzes,  Berlin  1846.  Kessler,  Pogg.  74, 

249;  1849.    Kirwan,  Phil.  Trans.  1781/83  (übers. 

Berlin  1783);   Trans.   Dublin  1793;  1802;   Crell. 

J.  1,  56;  1793;  Gilb.  Ann.  11,  266;  1802.   Klein, 

Wied.  27,  151;  1886.    Knietsch,  Ben  ehem.  Ges. 

34,  4069;  1901.    Knöfler,  Diss.  Wied.  38,  136'; 

1889.  Knudsen,  hydrographische  Tabellen,  Kopen- 
hagen 1901.  F.  Kohlrausch  [i],  (u.  Nippoldt, 
Pogg.  138,  280,  370;  1869.    [2],  (u.  Grotrian), 


Pogg.  154,  I,  215;  1875.    [3],   Pogg.  169,  233; 

1876.  [4],  Pogg.  Ergzbd.  8,  675;  1878.  [5], 
Wied.  6,   I,    145;   1879.    [6],   Wied.   26,   161; 

1885.  [7],  (u.  Hallwachs),  Wied.  50,  118;  1893; 
Gott.  Nachr.  350;  1893.  [8],  (u.  Hallwachs), 
Wied.  53,  14;  1894.  [9],  Wied.  56,  185;  1895. 
[10],  (u.  Holborn),  Leitvermögen  der  Electrolyte, 
Leipzig  1898.  W.  Kohlrausch,  Wied.  17,  69; 
1882.  Kolb  [i],  C.  r.  63,  314;  1866;  A.  eh. 
(4)  10,  136;  1867.  [2],  These  Lille;  1864;  Bull. 
Mulh.  42,  209;  1872.  [3],  C,  r.  74,  737;  1872, 
E.  Kopp,  siehe  Gerlach  [10].  Kopp  [i],  Pogg. 
56,  371;  1841;  72,  I,  218;  1847.  [2],  Lieb.  93, 
129;  1855.  Kremann  (u.  Ehrlich),  Wien.  Ber. 
116  (IIb),  733;  1907.  —  Monatsh.  Chem.  28, 
831;  1907.  Kremers  [i],  Pogg.  85,  37;  1852. 
[2],  P.  95,  110.  [3],  P.  96,  39.  [4],  P.  98,  73. 
[5],  P.  99,  58,  435.  [6],  P.  100,  394.  [7],  P. 
103,  57.  [8],  P.  104,  133.  [9],  P.  105,  360. 
[10],  P.  108,  115.  [11],  P.  111,  60.  [12],  P.  114, 
41.  [13],  P.  120,  493;  1863.  Küster  [i],  (u. 
Kremann),  ZS.  anorg.  Ch.  41,  i;  1904.  [2]  (u. 
Münch),  ZS.  anorg.  43,  350;  1905. 

Langberg,  Pogg.  60,  56;  1843.  Lange  [i],  ZS. 
Kälteind.  5,  39;  1898.  [2]  Chem.  Ind.  21,  191 ; 
1898.  [3]  ZS.'  compr.  Gase  3,  105,  1899.  Lan- 
desen,   Schriften  naturf.   Ges.  Dorpat.    Bd.  14, 

1904.  de  Lannoy,  ZS.  phys.  18,  443;  1895. 
Lauenstein,  ZS.  phys.  9,  420;  1892.  LeBlanc, 
[i],  ZS.  phys.  4,  553;  1889.  [2]  (u.  Rohland), 
ZS.  phys.  19,  262;  1896.  Lemoine,  C.  r.  126, 
6c3;  1897.  R.  Lenz,  Mem.  Acad.  Petersb.  (7) 
29,  Nr.  4;  1881.  Lichty,  Diss.  Heidelberg  1906. 
Long,  Wied.  11,  37;  1880.  Loomis,  Wied.  60, 
547;  1897;  Phys.  Review.  4,  252;  1896.  Lunge 
[i],  Ch.  Ind.  4,  375;  1881.  [2],  Ch.  Ind.  5, 
320;  1882.  [3],  (u.  Blattner),  DingL  J.  260, 
464;  1883.  [4],  (u.  Smith),  Ch.  Ind.  6,  2;  1883. 
[5],  (u.  Naef)  Ch.  Ind.  6,  37,  129;  1883.  [6], 
Ber.  ehem.  Ges.  17,  1748,  2711;  1884.  [7],  (u. 
Wiernick),  ZS.  angew.  Ch.  2,  181;  1889.  [8], 
(u.  Isler)  ZS.  angew.  3,  129;  1890.  [9],  ZS. 
angew.  3,  569;  J.  ehem.  Ind.  9,  1017.  [10],  (u. 
Marchlewski),  ZS.  angew.  4,  133.  [11],  (u.  Rey), 
ZS.  angew.  4, 165;  1891.  [12],  (u.  Marchlewski), 
ZS.  angew.  6,  10,  330;  1892.  [13],  Chem.  News 
66,  13,  85;  1892.  [14],  (u.  Bachofen),  ZS.  an- 
gew. 6,  326;  1893.  [15]  (u.  Berl),  Chem.  Techn. 
Unters.  Meth.  Berlin.  (6.  Aufl.)  1910.  [16],  (u. 
Berl),  Taschenbuch  f.  Sodafabrik.  (4.  Aufl.) 
Berlin  1907.     [17],   Chem.   Ztg.   29,  933,   1072; 

1905.  [18]  (u.  Köhler),  Steinkohlentheer  und 
Ammoniak.  (4.  Aufl.).  Bd.  2.  1900.  p.  in.  Lus- 
sana.  Nuov.  Cim.  (4)  2.  233;  1895, 

Mac  Gregor  [i],  Trans.  Can.  (III)  2,  69;  1884. 
[2],  Trans.  Can.  3,  15;  1885;  Chem.  News  66, 
3;  1887.    [3],   Proe.  Nova.   Scot.    Inst.  6,  261; 

1886.  [4],  Trans.  Can.  7,  23;  Proe.  Scot.  7, 
369;  1889.  [5],  Trans.  Can.  8,  19;  1890.  [6], 
Trans.  Can.  9,  15;  1891,  [7],  Phil.  Mag.  (5)  4, 
46,  99;  1897.  Marignac  [i],  Arch.  sc.  phys. 
(2)  39,  217;  1870;  A.  ch.  (4)  22,  385;  Lieb. 
Suppl.  8,  335.    [2],  Arch.  sc.  phys.  (2)  68,  228; 

1877.  Marshall  [i],  J.  chem.  Ind.  18, 4, 1091 ;  1899. 
[2],  J.  chem.  Ind.  21,  1508,  151 1;  1902.  Masson, 
J.  ehem.  Soe.  99, 1132;  191 1.  Meissner,  Aräometrie 
in  Anwendung  auf  Chemie,  Wien;  1816.  Mendel^ef 
[i],  J.  Russ.  (i)  16, 455;  Ber.  chem.  Ges.  17,25,36; 
1884.  [2],  Ber.  ehem.  Ges.  J9,  379,400;  1886;  ZS. 
phys.  1,  273;  1887,    [3],  Etudes  des  dissolutions 

Bein. 


76  b 


295 


Literaturverzeichnis. 

Sammlung  der  wichtigsten  Veröffentlichungen,   welche  Untersuchungen  über  die 
Dichte  von  Salzen,  sowie  von  anorganischen  Säuren  und  Basen  enthalten. 


aqueuses,  Petersburg;  1887  (u.  Burdakoff  S.  388, 
454).  Merton,  J.  ehem.  Soc.  97,  2454;  1910. 
0.  E.  Meyer,  Pogg.  113,  401;  1861.  Michel  u. 
Krafft,  A.  eh.  (3)  41,  471;  1854.  Möller,  Ann. 
Phys.  (4)  7,  256;  1902.  Mond  u.  Nasini,  ZS. 
phys.  8,  155;  1891.  Moore,  Phys.  Rev.  3,  321; 
1896.  Morrison,  Proc.  Nova.  Scot.  7,  481; 
1889.  Mancke  [i],  Mem.  Savants.  Etrang. 
Petersb.  1,  249;  1828.  [2],  Mem.  2,  483;  1835. 
de  Muynck,  Wied.  53,  559;  1894. 
Nicol  [1],  Proc.  Edinb.  11,  819;  1882.  [2],  Ber. 
ehem.  Ges.  16,  1931;  1882.  [3],  Phil.  Mag.  (5) 
15,  91;  1883.  [4],  Ph.  M.  16.  121.  [5],  Ber. 
17,  492;  1884.  [6],  Ph.  M.  17, 537.  [7],  Ph.  M.  18, 
179.    [8],  Ph.  M.  18,  364.    [9],  Ph.  M.  28,  385; 

1887.  Nicbols  u.  Wheeler,  Ph.  M.  11,  113; 
1881.    Nietzki,  siehe  Lange  [15]  III,  808. 

Oddo.  Rend.  Line.  10  b,  207;  Gazz.  ehim.  31b, 
158;  Bull.  Soc.  ehim.  25,  897;  1901.  Oppen- 
heimer,  ZS.  phys.  27,  447;  1898.  Ostwald  [i], 
J,  prakt.  Ch.  (2)  16,385;  Pogg.  Ergzbd.  8,  154; 
Wied.  2,  429;  1877.  [2],  J.  prakt.  18,  328.  [3], 
J.  prakt.  22,  305;  1880.  Oudemans  (u.  Hoek), 
La  Haye;  1864;  ZS.  anaL  Ch.  7,  419;  1868. 

Page  u.  Keigbtley,  J.  ehem.  Soc.  10,  566;  1872. 
Parkes  [i],  Phil.  Mag.  40, 161 ;  1812.  [2],  Essays, 
London  1818;  1823  (übers.  Weimar  1821,  24). 
Pasea,  Trans.  Can.  6,  27;  1900.  Pawlewsky, 
Ber.  ehem.  Ges.  33,  1223;  1900.  W.  Perkin, 
J.  ehem.  Soc.:  [i],  49,  782;  1886.  [2],  55,  680. 
[3],  59,  981.  [4],  63,  57.  [5].  65,  20;  1894. 
Pickering  [i],  J.  ehem.  Soc.  57,  63,  331;  Phil 
Mag.  (5)  30,  400;  1890.  [2],  Chem.  News  64,  1, 
311;  65,  14,  50.  [3],  Mag.  33,  436.  [4],  J.  ehem. 
63,  890;  Mag.  37,  359-  [5],  Ber.  ehem.  Ges.  26, 
277.  [6],  Ber.  26,  2307.  [7],  Mag.  36,  in. 
[8],  Ber.  26,  2786;  27,  67,  1379;  1894.  Precht, 
ZS.  anal.  Ch.  18,  512;  1879.  Pribram  u.  Glücks- 
mann, Wien.  Ber.  106  (IIb],  296,  466;  107,  146, 
189,  198;  1898.  Putzer,  Chem.  Ztg.  29,  1221; 
1905. 

Quincke,  Wied.  24,  395;  1885. 

Ranken  (u.  Taylor),  Trans.  Edinb.  45,  397,  1906. 
Rehs,  Lieb.  246,  379;  1888.  Reuss,  Ber.  ehem. 
Ges.  17,  2888;  1884.    Reyher,  ZS.  phys.  2,  748; 

1888.  Richmond,  Chem.  News  69,  236:  1894. 
J.  B.  Ricbter,  Anfangsgründe  der  Stöchiometrie, 
Breslau;  1793.  Rimbacb,  ZS.  phys.  16,  671; 
1895.  Röntgen  u.  Schneider  [i],  Wied.  29,  165; 
1886.  [2],  34,  549;  1888.  Roozeboom,  Rec. 
P.-B.  3,  58;  1884.  Rosetti,  Atti  Venet.  (3)  13, 
1419;  1868;  A.  ch.  (4)  17,  370:  1869.  Roth, 
ZS.  phys.  24,  136;  1897.  Ruppin,  ZS.  phys. 
14,  467;  1894. 

Scheibler,  J.  prakt.  Ch.  83,  312;  1861,  Scbenck, 
Lieb.  316,  i,  1901.  Schertel,  J.  prakt.  Ch. 
26,  246;  1882.  H.  Schiff  [i].  Lieb.  107,  293; 
108,  326;  1858;  113,  183.  [2],  Lieb.  110,  67. 
[3],  Lieb.  109,  325;  113,  349;  1860.  Berichti- 
gung: Lieb.  118,  90;  1861.  [4],  (u.  Monsacchi), 
ZS.  phys.  21,  287;  1896;  Gazz.  ehim.  27a,  117. 
[5],  (u.  Monsacchi)  ZS.  phys.  24,  513;  1897; 
Gazz.  ehim.  28  a,  161.  Schlösser,  Chem.  Ztg. 
29,  509;  1905.  W.  Schmidt  [i],  Pogg.  102,  122; 
1857.  [2],  Pogg.  107,  244;  1859.  Schönfeld, 
Lieb.  95,  i;  1855.  Schönrock,  ZS.  phys.  11, 
.781;  1893.  Schröder,  J.  Ruß.  (i)  18,  18;  1886. 
Schutt,  ZS.  phys.  5,  349;  1890.    Schalt,  Forhl. 

. Skand.     Naturf.    Christiania    10,     450;     1868. 


A.  Schalze,  ZS.  anaL  Ch.  21, 167;  1882.  Schultz- 
Sellack,  Ber.  ehem.  Ges.  3,  215;  Pogg.  139, 
480;  1870.  Schuncke,  Diss.;  1879;  ZS.  phys. 
14,  331,  1894.  Scott,  Pharm.  J.  Transact.  11, 
217;  1869;  (Polyt.  ZbL  37,  984;  1871).  Seme- 
now,  Naturf.  GeseU.  Warschau  4,  10;  1893. 
(Fortschr.  49  (i),  142,  1893.)  Sentis,  These 
Grenoble;  1897  (Tension  superficielle  . . .).  Slessor, 
Edinb.  New.  Phil.  J.  (2)  7,  287;  1858.  Slotte, 
Wied.  14,  12;  1881.  V.  Sonnenthal,  Diss.;  ZS. 
phys.  9,  693;  1892.  Spring,  Bull.  Aead.  Belg. 
(3)  29,  363;  ZS.  anorg.  Ch.  8,  424;  1895.  Sprung, 
Pogg.  159,  i;  1876.  Squires,  Pharmac  Era; 
1891;  ZS.  anal.  Ch.  30,  609;  1891.  Sresnewsky, 
J.  Ruß.  13  (i),  242;  1881.  Stanley,  Chem.  News 
54,  195;  1886.  Stolba,  J.  prakt.  Ch.  90,  193; 
1863.  Streit,  Dingl.  J.  239, 168;  1880.  Snlliyan, 
ZS.  phys.  28,  525;  1899. 

Tammann  [i],  ZS.  phys.  11,  676;  1893.  [2],  ZS. 
phys.  14,  163.  [3],  ZS.  phys.  16,  91;  i895- 
Taylor  (u.  Ranken),  Proc.  Edinb.  25,227;  1906. 
Thomsen  [i],  Pogg.  142,  337;  1871;  Thermoch. 
Unters.  Leipzig  I,  46;  1882.  [2],  Ber.  ehem. 
Ges.  7,  71;  1874.  Thömer,  Chem.  Appar.- Kunde 
3,  165;  1908.  Thorpe,  J.  chem.  Soc.  37,  341; 
1880.  Tommasi,  Formulaire  Physieo-Chimique, 
Paris  1898.  Topsoe,  Ber.  ehem.  Ges.  3,  403; 
1870.  Traube  [i].  Lieb.  265,  27;  1891.  Tröltsch, 
Wied.  41,  259;  1890.  Tschemaj,  J.  Ruß.  20  (i), 
430,  486;  1888;  21  (i),  73,  176;  1889.  Tnnner- 
mann,  Trommsdorf  Neues  J.  Pharm.  18  (i), 
118;  (2)  i;  1829.  Tutton,  J.  chem.  Soc.  71, 
911;  1897.    Tyrer,  siehe  Giles. 

Ure  [i],  Thomsons  Annais  PhiL  10,  268,  369;  1817. 
[2],  J.  Science  and  Arts  4,  114;  181 8.  [3],  j. 
Sc.  Arts  4,  291;  i8i8.  [4],  J.  Sc.  Arts  12,  287; 
1822.    [5],  j.  Sc.  Arts  13,  3";  1822. 

Valson  [i_],  C.  r.  74,  103;  1872.  [2]  siehe  Favre. 
Vauquelin,  A.  eh.  (i)  76,  260;  1810.  Veley  u. 
Manley  [i],  Proc.  Lond.  62,  223;  1897.  [2],  Proc 
Lond.  69,  86;  1901.  [3],  Phil.  Mag.  (6)  3,  118; 
1902.  [4],  J.  ehem.  Soc,  83,  1015;  1903.  [5],  J- 
chem.  Ind.  22,  1227;  1903.  [6]  Chem.  Ztg.  29, 
1207;  1905.  Vorländer  (u.  Schilling),  Lieb.  310, 
369;  1900. 

ATachsmuth,  Areh.  Pharm.  208,  510;  1876.  Wade, 
J.  chem.  Soc.  75,  254;  1899.  Wagner  [i], 
Wied.  18,  259;  1883.  [2],  ZS.  phys.  5,  31; 
1890.  Watts,  Chem.  News  12,  160;  J.  chem. 
Soc.  (2)  4,  499;  1865.  R.  Weber,  Pogg.  159, 
313;  1876.  Wegner,  Molekularrefraktion,  Diss. 
Berlin  1889.  Wegscheider  [i]  (u.  Walter), 
Wien.  Ber.  114  (IIb),  275;  1905.  Monatsh. 
Chem.  26,  685;  1905.  [2],  Wien.  Ber.  114  (IIb), 
1121.  Monatsh.  27,  16;  1905.  Wershofen,  ZS. 
phys.  5,  481;  1890.  Wigger,  Diss.  Rostock 
1909.  Wiener,  ZS.physiol.Ch.  71, 120;  1911.  van 
der  Willigen  [i],  Archiv.  Musee  Teyler  1, 74;  1867; 
Arch.  Neerl  3,  122;  1868.  [2],  Areh.  Teyler  2,  199, 
222,238;  1869.  [3],  Arch.  Teyler 3, 15;  1874.  Wink- 
ler [i],  Ch.  Ind.  3, 194, 1880.  [2],  Prakt.  Übungen  i. 
d.  Maßanalyse.  Freiberg  1883,  1898.  Winteler  [i], 
ZS.  angew.  Ch.  15,  33;  1902.  [2],  Chem.  Ztg.  29, 
689,  1009;  1905.  Worden  (u.  Motion),  J.  chem. 
Ind.  24,  178;  1905.  Wright,  Chem.  News  28, 
242,  253;  1871.  Wüllner,  Pogg.  133,  169;  1869. 
van  Wyk,  ZS.  anorg.  Ch.  48,  i;  1905. 

Zecchini,  Gazz.  Chim.  35  (b)  65;  1905.  Zettnow, 
Pogg,  143,  474;  1871.  Zoppellari,  Gazz.  chim. 
24  b,  396;  1894. 


Bern. 


296 


77 


Dichte  (d{)  wässeriger  Lösungen  organischer  Säuren. 

Essigsäure.  Nach  A.  C.  Oudemans^'')  (Bonn  1866).  Auszi^. 

%:  g  Substanz 

in  100  g  Lösung. 

Gewichts- 

d' 

Gewichts- 

d[ 

prozent 
C2H4O2 

"4 

40O 

prozent 
C2H4O2 

0« 

5" 

10« 

15» 

20»  30" 

qO 

5" 

loo 

15° 

1 
20»  30"  40» 

0 

0,9999 

000 

997 

992 

983 

958 

924 

50 

730 

692 

654 

615 

575 

494 

410 

1 

1,0016 

017 

013 

007 

997 

972 

936 

51 

740 

701 

663 

623 

583 

501 

416 

2 

033 

033 

029 

022 

012 

985 

948 

52 

749 

710 

671 

631 

590 

508 

423 

3 

051 

050 

044 

037 

026 

998 

960 

53 

758 

719 

679 

638 

597 

515 

429 

4 

069 

066 

060 

052 

041 

012 

972 

54 

767 

727 

687 

646 

604 

521 

434 

0 

088 

083 

076 

067 

055 

025 

984 

55 

775 

735 

694 

653  611 

527 

440 

6 

106 

100 

092 

083 

069 

038 

996 

56 

783 

743 

701 

660  618 

533 

445 

7 

124 

117 

108 

098 

084 

051 

008 

57 

794 

750 

708 

666  624 

538  450 11 

8 

142 

133 

124 

"3 

098 

064 

020 

58 

798 

757 

715 

673  1  630 

544 

455 

9 

159 

150 

140 

127 

112 

077 

032 

59 

806 

764 

722 

679  636 

549 

460 

10 

176 

167 

156 

142 

126 

090 

044 

60 

813 

771 

728 

685  642 

554 

464 

11 

194 

184 

171 

157 

140 

103 

056 

61. 

820 

777 

734 

691  '  648 

559 

468 

12 

211 

200 

187 

171 

154 

"5 

067 

62 

826 

784 

740 

697  ■  653 

564 

472 

13 

228 

216 

202 

185 

168 

128 

079 

63 

832 

790 

746 

702  658 

568 

475 

14 

245 

232 

217 

200 

181 

140 

090 

64 

838 

796 

752 

707  '  663 

572 

479 

15 

262 

248 

232 

214 

195 

152 

lOI 

65 

845 

801 

757 

712  :  667 

576 

482 

16 

279 

264 

247 

228 

208 

164 

112 

66 

851 

806 

762 

717  671 

579 

485 

17 

295 

279 

262 

242 

222 

176 

123 

67 

856 

811 

767 

721  675 

583 

488 

18 

311 

295 

276 

256 

235 

188 

134 

68 

861 

816 

771 

725 ;  679 

586 

491 

19 

327 

310 

291 

270 

248  }  199 

144 

69 

866 

821 

775 

729  683 

588 

493 

20 

343 

325 

305 

284 

261 

211 

155 

70 

871  J825 

779 

733  '  686 

591 

495 

21 

359 

340 

319 

298 

274 

223 

166 

71 

875 

829 

783 

737  •  689 

593 

497 

22 

374 

355 

333 

311 

287 

234 

176 

72 

879 

833 

786 

740  691 

595 

498 

23 

390 

369 

347 

324 

299 

246 

187 

73 

883  836 

789 

742  j  693 

597 

499 

24 

405 

384 

361 

337 

312 

257 

197 

74 

886  j  839 

792 

744  !  695 

599 

500 

25 

420 

398 

375 

350 

324 

268 

207 

75 

888  1  841 

794 

746  :  697 

600 

501 

26 

435 

412 

388 

363 

336 

279 

217 

76 

891  1843 

796 

747  1  699 

601 

mum 

27 

450 

426 

401 

375 

348 

290 

227 

77 

893  |845 

797 

748  1  700 

maxi- 

501 

28 

465 

440 

414 

388 

360 

300 

236 

78 

894  i  846 

798    ten 

60 1 

500 

29 

479 

454 

427 

400 

372 

3" 

246 

79 

896 

847 

Dich- 

700 

600 

499 

30 

493 

467 

440 

412 

383 

321 

255 

80 

897 

798 

748 

699 

599 

497 

31 

507 

480 

453 

424 

394 

331 

264 

81 

847 

797 

747 

698 

598 

495 

32 

520 

493 

465 

436 

405 

341 

274 

82 

897 

846 

796 

746 

696 

596 

492 

33 

534 

506 

477 

447 

416 

351 

283 

83 

896  845 

795 

744 

694 

593 

489 

34 

547 

519 

489 

459 

426 

360 

291 

84 

894 

843 

793 

742 

691 

589 

485 

35 

560 

531 

501 

470 

437 

370 

300 

85 

892 

841 

790 

739 

688 

585 

481 

36 

573 

543 

513 

481 

448 

380 

308 

86 

889 

838 

787 

736 

684 

580 

475 

37 

585 

555 

524 

492 

458 

389 

316 

87 

885 

834 

783 

731 

679 

575 

469 

38 

598 

567 

535 

502 

468 

398 

324 

88 

881 

830  778 

726 

674 

569 

462 

39 

610 

579 

546 

513 

478 

407 

332 

89 

876 

825  1  773 

720 

668 

562 

455 

40 

622 

590 

557 

523 

488 

416 

340 

90 

871 

819  i  766 

713 

660 

554 

447 

Schmelz- 

41 

634 

601 

568 

533 

498 

425 

348 

91 

punkt    758 

705 

652 

545 

438 

42 

646 

612 

578 

543 

507 

433 

355 

92 

der  reinsten 
Säure  16,60» 
(deVisser)»^ 

749 

696 

643 

535 

428 

43 

657 

623 

588 

552 

516 

441 

363 

93 

739 

686 

632 

524 

416 

44 

668 

634 

598 

562 

525 

449 

370 

94 

ßousfield'") 

727 

674 

620 

512 

403 

45 

679 

644 

608 

571 

534 

457 

377 

95 

-H  Skale; 

714 

660 

606 

497 

388 

46 

690 

654 

618 

280 

543 

465 

384 

96 

16,45«;  16,41« 

644 

589 

480 

370 

47 

700 

664 

627 

589 

551 

472 

391 

97 

(Oudemans : 

Ramsay  ")) 

-  Hg  Skale. 

Siedepunkt 

625 

570 

460 

350 

48 

710 

674 

636 

598 

559 

480 

397 

98 

604 

549 

438 

327 

49 

720 

683 

645 

607 

567 

487 

404 

99 

580 

525 

413 

301 

50 

1,0730 

692 

654 

615 

575 

494 

410 

100 

117,9°  bei  760  mm. 

553 

497 

384 

273 

Bein. 


77a 


297 


Dichte  {(l[)  wässeriger  Lösungen  organischer  Säuren. 


Ameisensäure 


a)  loo' 


OttenS) 
Charpy') 
Perkin  •) 

Patter- 

son") 


Zander") 
lO» 

20» 
30» 

40« 

50» 


1,2238  (18«) 

1,2453  (o) 

1,2260  (15) 
1,2136  (25) 

1,2448  (o) 

1,2256  (15,13) 
1,2201  (19,83) 
1,2095  (27,83) 
1,2029  (32,83) 

1,2444  (o) 

1,2295  **) 

1,2175 

1,2055 

1,1934 
1,1813 


Turbaba")  [2]  (Auszug) 


b)  Lösungen 


Richard- 

son») 
(Auszug) 

I  /O 

2 

4 

6 

8 

10 

14 
18 
22 
26 
30 
34 
38 

42 
46 
50 
54 
58 
62 
66 
70 

74 
78 
80 
82 
84 
86 
88 
90 
92 
94 
96 
98 

IOC 

Charpy  ») 

19,43 
37,54 
54,56 
70,52 
85,63 


20/4 

1,0020 
1,0045 
1,0094 
1,0142 
1,0197 
1,0247 
1,0346 
1,0442 
1,0538 
1,0634 
1,0730 
1,0824 
1,0920 
1,1016 
1,1109 
1,1208 
1,1296 
1,1382 

1,1474 
1,1566 
1,1656 

1,1753 
1,1819 
i,i86i 
1,1897 
1,1930 

1,1977 
1,2013 
1,2045 
1,2079 
1,2118 

1,2159 

1,2184 

1,2213 

0/4 

1.0554 
1,1031 

1,1457 
1,1845 
1,2186 


0/0  0/4 

4,87  ;        1,01451 

9,31  1,02748 

16,69  1,04806 

20.10  1,05747 
25,05  1,07062 

30.09  1,08398 

35.11  1,09700 
40,11  1,10984 

45.10  1,12249 
50,07  1,13506 
55,09  1,14752 
59,73  ^,15892 
65,34  1,17249 
71,03  1,18599 
80,09  1,20670 

92.33  1,23229 
99,64  1,24513 

Otten»)     I  18/4 

4,94  1,0143 

9,55  1,0258 

20.34  1,0520 
29,83  ;     1,0739 

39.95  J  1,0976 
50,02  j      1,1214 

59.96  I  1,1440 
70,06  1,1663 
89,02  1,2036 
98,53           1,2210 

Jahn")  i8/4 

i/i  n»)      1,0104 

1/2  1,0047 

1/4  1,0015 

1/8  1,0000 

Traube")  15/4 

i/i  n*)      1,01174 

1/2  1,00545 

1/4  1,00237 

1/8  1,00086 

Aufeerdem :  Charpy  '). 
Duclaux").  Drucker") 
(8).  Frankenheim") 

(«).').  Freund").  Glad- 
stone »)(«[).  Graham"). 
Guillet'«).  Hartwig  »)(«). 
Kopp ")(«).  Landolt»). 
Leblanc").  Lodeking*). 
Ostwald").  Perkin«)  u. 
")(«).  Traube»).  Tsa- 
kaiotos").  Winkel- 

mann"). Reyher")  (S. 
284). 


15/4 
1212 
2372 
4229 
5079 
6286 

7513 
8690 

9913 
II02 
2266 

3427 
4512 

5797 
7073 
9035 
14.33 

2678 


30/4 

0736 

1803 

3508 

4292 

5408 

6545 

7675 

8783 

9892 

0989 

2094 

3109 

4320 

5532 

7400 

9664 

0683 


Turbaba")  [2]  (Auszug) 


Essigsäure 

Tafel  vorige  S. 


a)  100« 


Jones»)  1,0534  (16,5) 
de  Vis- 
ser»)  1,05315  (16,6) 

Landolt»)  1,0495  (20) 
Perkin»)  1,0558  (15) 
u.  1,05604  (15°) 
1,04479  (25«) 
Bousfield»«) 


18« 

1,05148 

20« 

1,04922 

Ramsay») 

äfh) 

t=    o» 

(1,0697) 

10» 

1,0593 

15» 

1,0546 

2o" 

1,0491 

'  ^5; 

i,0439ö 

30» 

1,0392 

40» 

1,0284 

50« 

1,0175 

100» 

0,9599 

V.  F 

leifi») 

20« 

1,0471 

40° 

1,0248 

Becki 

nann*») 

I18O 

0,9421 

b) 


Buch- 
kremer  **) 

9,73 
20,2 1 
32,12 
43,49 
51,03 
61,95 
72,22 
79,28 
84,51 
92,54 

IOC 


ao/4 

1,0058 

1,0196 

1,0409 

!   1,0520 

!    1,0583 
\    1,0653 

;  1,0693 

!   1,0699 

1  1,0694 
1,0637 
1,0502 

Auszug. 


0/0 
59,92 
304 
71,98 
30/4 
76,16 

30/4 
77,92 
30/4 
79,13 
30/4 
80,00 

30/4 
81,58 

30/4 
85,99 
30,4 
0/0 
88,09 
90,03 
92,04 
94,06 
95,98 
97,80 
99,60 

Ja  n»») 

1/1  n») 

1/2 

1/4 
1/8 

Traube«») 
l/l  n«) 
1/2 
1/4 
1/8 

Cameron 

1,10  n») 

1/25 

1/50 

i/ioo 

1/200 


0/4 
1,08113 
1,05502 

1,08758 

1,05907 
1,08878 

1,05941 

1,08911 

1,05940 
1,08927 
1,05938 
1,08925 
1,05915 

1,08929 
1,05901 
1,08843 
1,05735 

15/4 
1,07176 

1,07035 
1,06858 
1,06618 
1,06320 

1,05952 

1,05465 

18/4 

1,0073 
1,0030 
1,0008 

0,9998 
15/4 

1,00817 
1,00365 

1,00156 
1,00036 

35/4  b) 

0,99794 
0,99742 

0,99725 

0,997144 

0,997118 


Außerdem:  Charpy*). 
Damien")(a).  Drucker") 
(»).  Duclaux").  Fran- 
kenheim")(a)J'reund"). 
Gladstone '•)(«).  Guil- 
let'»).  Hartwig«)  («). 
Hoek  »»).  Humburg  ••). 
Jahn*»).  Jones.  Hydra- 
tes S.  in").  Kohlr"). 
Kopp«»)  u.  »»)  («).  Lan- 
dold»).  Leblanc").  Lo- 
deking*). Mendeleef"). 
Mohr*).  Mollerat*»). 
Noack**).  Oppenhei- 

mer"). Ostwald"). 

Otten»)  («).  Perkin")*») 
(«).  Pettersson»)  (8) 
Ramsay»»).  Reiss «»)(«). 
Rivett").  Rosco€"). 

Toom*»).  Traube*).  Tsa- 
kalotos*»).  Winkelm"). 
Zander")(a).Zecchini»»). 
HaUwachs  (C)**)(S.287). 
Kohlrausch  [8,  9]  (C)*») 
(S.  287).  Reyher")  (S. 
284).    Ruppin  (S.  283). 


Mono-,  Dichlor-   u. 
Tribromessigsäure 


Charpy').  Ostwald"). 
Perkin*»)  (8).  Hall- 
wachs*»).  Drucker")(a). 
Kohh-.  [8]  (C)  S.  287. 


Trichloressigsänre 


Charpy ') 
21,27% 
36,84 
52,63 

65,13 
76,27 

86,35 


0/4  b) 
1,1204 
1,2180 
1,3223 
1,4156 
1,5051 
1,5910 


Hallwachs*') 


I  n  a) 
62,96 
31,49 
15,725 

7,873 

3,930 

1,968 

0,9814 

0,19676  ; 


ia,5b) 
1,00077 
1,00205 
1,00461 
1,00973 

1,00995 
1,04016 
1,08026 
1,36016 


Aufierdem : 
Ostwald"). 
Perkin*»). 
Turbaba  [i]"). 
Zecchini»*). 


Propionsäure 


a)  loo*; 


Humburg*»)     0,9973(16) 

Perking»)    (0,99729 

b)  15*    10,99746 

10,98669 

^      10,98675 

"^Si"")    0,9939(20) 

Landolt»)    0,9945(20)b) 
Linne-  /      \ 

mann")    «,9945  (l9) 

Drude  »•)    0,9967  (17) 

Traube*)    0,9956  (20) 

Zander")    1,0132     (o) 

■1,0026  (10) 

b)  I     9920  (20) 

9812  (30) 

9704(40) 

9596  (50) 

99,67%    1,0208     (o) 


T.«,„.*  ?■  ^^^ill^arauf  hin,  daß  die  betreffende  Arbeit  Ausdehnungsbestimmungen  oder  Dichten  bei  verschiedener 
lemperatur  enthalt;    C:   Kontraktionsermittelung.     Literatur:  S.  289. 


*)  n  =  g-ÄquivaL  im  Liter.      »>)  umgerechnet 


Beil. 


298 


77  b 


Dichte  {d[)  wässeriger  Lösungen  organischer  Säuren. 


Propionsäure 


Propionsäure 


n-Buttersäure 


iso-Buttersäure 


n-Valeriansäure 


b)  Lösungen 


Charpy  ^) 
17,08% 

33,51 
49,88 
66,72 
83,38 
(100) 

Drude") 

97,5% 

92,9 

89,9 

86,0 

80,0 

74,4 
68,5 
62,5 
56,3 
50,3 

Landolt ») 

89,16% 
80,44 

73,27 
67,27 

Lüdeking*) 

100% 
89,1 
80,4 
73,3 
67,3 
57,8 
50,7 
45,1 
40,6 

33,9 
29,1 

21,5 
14,1 
10,5 

5,6 

3,3 

Drucker »') 

0,99% 

1,91 

5,84 

9,82 
21,71 
49,80 
73,92 
99,99a) 


0/4  b) 

1,0154 
1,0256 

1,0345 
1,0409 

1,0427 

1,0368 

.  17/4  a) 

1,0026 
1,0103 
1,0140 
1,0185 
1,0231 
1,0258 
1,0277 
1,0281 

1,0285 

1,0283 

ao/4  b) 

1,0126 
1,0202 
1,0237 
1,0255 

35/4  a)  b) 

0,9873 
1,0047 
1,0128 
1,0167 
1,0182 
1,0195 

1,0220 

1,0207 
1,0204 
1,0184 
1,0165 
1,0130 
1,0082 
1,0055 
1,0019 
1,0001 

25/4  b) 
0,99979 
0,9988 
1,0021 
1,0055 
1,0139 
1,0227 
1,02445 
0,9896 


Jahn") 
l/l  nc) 

1/2 
1/4 

1/8 

Traube") 
l/l  nc) 

1/2 
1/4 

1/8 


18/4 

1,0052 
1,0019 
1,0002 
0,9994 

15/4 
1,00660 
1,00283 
1,00100 
1,00014 


Außerdem:  Drucker  ••) 
(21.)  Guillet ").  Humburg  »). 
Jahn").  Kopp(»)  (<&)■  Le- 
blanc").Ostwald").Otten') 
(31).  Perkin")  u.  ")  (»). 
Pierre")  (21).  Traube*). 
Reyer")  (S.  284).  Zan- 
der«»). Tsakalotos  [a]  "). 
Turbaba  [i]").  Zecchini". 


n-Buttersäure 


a)  100% 


Brühl" 
Linne- 
mann") 

b) 

Jahn") 
Landolt*) 

b) 

Winkel- 

mann") 
Perkin«) 

b) 


0,9587    (20) 


0,9595 
0,9564 
0,9631 
0,9797 
0,9593 


(14) 

(15) 

(16) 

(o) 

(20) 


0,9594  (20) 
0,96624  (15) 
0,95594  (25) 


b)  Lösungen 


Zander"(2l) 
100% 
99,86 
99,50 
98,84 

Charpy  *) 
11,88% 
23,62 
35,55 
47,37 
59,34 
71,32 

Landolt») 
90,72% 
83,02 
76,52 

Jahn") 

I/I  nc) 

1/2 

1/4 
1/8 


0/4  b) 

0,9745 
0,9757 
0,9779 
0,9789 

0/4  b) 
1,0089 
1,0116 

1,0120 

1,0114 
1,0099 
1,0041 

20/4  b) 
0,9830 
0,9910 
0,9953 

18/4 
1,0031 
1,0008 
0,9997 
0,9990 


Drucker")  25/4  b) 

0,14%!  0,9971 

0,31       1  0,9973 

0,73      i  0,9973 

1,05      j  0,9975 

2,27  0,9981 

3,83      I  0,9988 

8,63      I  1,0008 

24,96  1,0011 

79,38  0,9805 

(100)  0,9536 

Lüdeking«)  25/4  b) 

100%     1  0,9527 

90.7  I  0,9698 
83,0    1  0,9781 

76.5  i  0,9824 
70,9  '  0,9857 
62,0  I  0,9909 
55,0  0,9936 
49,4  0,9958 
44,9  j  0,9971 
37,9  !  0,9991 

32.8  !  1,0002 

24.6  j  1,0016 
19,6  j  1,0018 
16,3  1,0017 
14,0  1,0016 
12,2  j   1,0016 

10.9  i  1,0010 
6,1  I  0,9997 
4,1  0,9988 

Traube")      15/4 

l/l  nc)            1,00441 

1/2  1,00165 

1/4  1,00053 

1/8  i        0,99989 

Außerdem :  Delflfs  "). 
Drucker««)  («).  Duclaux"). 
Graham").  Guillet").  Hart- 
wig«) (21).  Humburg  •«). 
Kopp")  u.  •»)  (»).  Le- 
blanc »';.  Mendeleef ").  Ost- 
wald").Otten»)(3l).Pierre") 
u.»*)(2l).  Traube«).  Tsaka- 
lotos [2]»»).  Turbaba  [i]««). 
Ray  her«»)  (S.  284). 


a)  100% 


b)  Lösungen 


iso-Buttersäure 


Zander")  Ausdehnung a) 

Vol. :  o"  =  loooo 

10=  loiio 

20  =  10205 

30=  10314 


b)  Lösungen 


Drucker«*)  25/4  b) 

0,10%  0,9972 

0,43  0,9973 

0,76  0,9974 

1,92  0,9979 

5,65  0,9994 

11,69  1,0015 

18,95  1,0021 

69,93  0,9843 

(100)  0,9479 

Tsakalo- 
tos [1]«',  26/4 

23,3%  0,9984 

32,7  0,9965 

48,3  0,9936 

66,0  0,9822 

78,7  0,9714 

100  0,9441 

Traube«)  20/4 

5%  1,0006 

10  1,0035 

15  i,oo3y 

20  1,0037 

Traube")  15/4 

i/i  nc)  1,00394 

1/2             j  1,00132 

1/4             I  1,00028 

1/8             i  0,99967 

Au  ßerdem :  Drucker  »«  M  Sl). 

Friedländer  (81).«*)  Guil- 
let"). Otten')(9l).Pierre*»). 
Traube").   Turbaba  [i]««). 

Ostwald").  Reyher")  (S. 
284). 


n-Valeriansäure 


a)  100% 


a)  100% 


lahn»; 
Linne- 
mann*«)b) 
Brühl") 
Perkin«) 


0,95435(16,3) 
0,9487  (20) 
0,9515  (20) 
0,95308(15) 
0,94297(25) 


Timmermans«*) 

0,96819(0);  0,95308(15) 
0,95010(18) 


Zander") 

b) 


Lieben") 
Perkin«)  ; 

b)! 


0,9561 
0,9468 

0,9375 
0,9283 
0,9192 
0,9100 

0,9399 
0,94386(15) 

0,93479  (25)' 


(o) 

(10) 

(20) 

(30) 

(40) 

(50) 

(20) 


Drucker«*) 

25/4  b) 

0,22% 

0,9972 

0,38 

0,9972 

0,83 

0,9973 

2,34 

0,9977 

3,17 

0,9980 

87,04 

0,9519 

98,91 

0,9363 

Außerdem :  Demarfay««). 
Guillet").Tolleus").Jahn") 
Reyher").  (S.  284). 


iso-Valeriansäure 


a)  100% 


Landolt») 
Perkin«) 

Winkel- 
mann") 
Schmidt") 
Ramsay»«) 


0,9297  (20) 
0,93281  (15) 
0,92348  (25) 

0,9297  (20) 
0,9298(17,4) 
0,7568(195) 


b)  Lösungen 


Graham")  i5/4b) 

100%     I  0,9343 

91,90  0,9476 

84,16  0,9511 


Traube«) 
2% 

4 
100 

Traube") 

1/4  nc) 

1/8 

Drucker«») 

0,145% 

0,34 

1,03 

2,54 

4,24 

5,24 
89,37 
99,77 


20/4 

0,9987 
0,9991 
0,9318 

15/4 
1,00058 
0,99966 

25/4  b) 

0,9972 
0,9972 

0,9973 
0,9974 
0,9979 

0,9976 
0,9431 
0,9252 


Außerdem :  Drucker") 
(«).  Jahn ").  Kopp "). 
Otten»).  Delffs").  Pierre») 
(tt>.  Erlenmeyer««).  Rey- 
her»»).    (S.  284). 


a)  Auszug,    b)  umgerechnet,    c)  n  =  g-Äquival.  im  Liter.     Literatur  S.  299. 


Bein. 


77t 


299 


Dichte  (d^)  wässeriger  Lösungen  organischer  Säuren. 


Oxalsäure 


Gerlach  ") 

1,43  % 
2,86 

4,29 
5,71 
7,14 
8,57 
9,29 

Worden"") 
Tafel 

0,398  % 

o,8c8 

1,224 

1,636 

2,051 

2,462 

2,881 

3,296 

3,715 

4,138 

4,557 

4,984 


Beob. 


0,763 
1,083 
1,485 
3,549 
4,505 


17,5/4  a) 
1,006 

1,013 
1,020 

1,027 

1,034 
1,041 
1,044 

15.56/4  a) 

AuS2Ug 

1,001 

1,003 
1,005 
1,007 

1,009 
i,on 
1,013 
1,015 
1,017 
1,019 

1,02I 
1,023 


1,00274 
1,00434 
1,00676 
1,01621 

1,02075 


Oxalsäure 


Roth») 
0,81  % 
3,33 
4,13 
3,33 
4,13^' 


0/4;  10/4 
1,0045,— 
1,0175,65 
1,0216,05 
1,0145(20") 
1,0184(20") 


Außerdem:  Ostwald").  Loo- 
mis").  Traube").  Schultze**)(A). 
Franz"»).  Kannonikoff»).  Kohl- 
rausch").  Nicol'»).Turbaba[T]") 
Jones"). 


Malonsäure,  Maleins., 

Bernsteins.,  Milcbs.,  Gly- 

cols.,  Asparagins. 

Traube").  Ostwald").  Cook") 
(«).  Revher")(S.a84).  Turbaba 
[I]«).    Jones"). 


Mandels.,  Gallusgerbs. 

Rimbach").  Hager").  Traube"). 


Äpfelsäure 


Nasini  •*) 

4,61  % 

8,23 
16,24 

20,73 
25,67 
30,02 

41,57 
59,02 

72,79 


20/4  (Auszug) 
1,0156 

1,0304 
1,0635 
1,0827 
1,1034 
1,1239 
1,1796 
1,2723 
T.3454 


Aufierdem :  Ostwald  ").  Trau- 
be '•).     Woringer"). 


Citronensäure 

CHsO:— H2O 


SchiflP») 

4  %  kryst. 
8 
12 
16 

24 
36 


ia/4a) 

1,0145 
1,0301 
1,0464 
1,0628 
1,0973 
1,1533 


Außerdem:  Ostwald").    Ger- 
lach") (%).    Jones") 


Traubensäure 


Marchlewski"; 

1,68  % 

3,91 
4,00 

10,67 
14,02 


15/4 
1,00698 
1,01727 
1,01767 
1,04969 
1,06623 


d- Weinsäure 


Marchlewski 

0,57  % 

3,31 

4,00 

5,02 

6,56 

8,78 
10,27 
12,08 
13,50 
14,82 
15,18 


15/4 
1,00184 
1,01443 
1,01770 
1,02244 
1,02972 
1,04031 
1,04768 
1,05632 
1,06337 
1,07006 
1,07182 


d-Weinsäure 


Pfibram") 

0,35  % 

0,58 

1,26 

2,23 

3,09 

4,72 

Pribram  ") 

0,21 

0,72 

1,01 

2,01 

5,09 
10,89 
16,06 
20,70 
30,16 
35,75 
44,33 
49,95 


ao/4 

0,99985 

1,0010 

1,00405 

1,0086 

1,01255 

1,0199 

ao/4b) 

0,9992 
1,0015 
1,0028 
1,0074 
1,0215 
1,0491 

1,0747 
1,0978 
1,1486 
1,1802 
1,2312 
1,2655 


Außerdem:  Gerlacb")  (SO 
Leblanc")  Marchlewski'*).  Pri- 
bram"). Schiff").  Thomsen"). 
Traube")  Ostwald")  Hager") 
(«).  Turbaba").  Hallwachs  (C)«*) 
(S.  287).  Kohlrausch ").  Nicol») 
Jones«). 


Literatur  c)  zu  Tabelle  77  bis  77  c. 

Zusammenstellung  früherer  Beobachtungen:  Lossen,  Lieb.  21-t,  96;  1882.  ')  A.  eh.  29,  5;  1893. 
^)  Wied.  33,  60.  ^)  Pogg.  117,  362.  *)  Wied.  27,  74.  '^)  Inaug.  Diss.  München  1887.  «)  Chem.  Soc.  4o,  445; 
J.  prakt.  (2)  31,  488.  ')  J.  prakt.  (2)  24,  298  (Nova  Acta  Upsal.  Serie  III).  «)  Americ  chem.  J.  19,  149. 
»)  B.  B.  19,  871.  1«)  Wied.  26,  105.  ")  Lieb.  224,  57,  9i.  ")  Chem.  Soc  49,  777.  '^)  ZS.  phys.  Ch.  16, 
80.  '*)  J.  prakt.  (2)  18,  328.  '^)  Lieb.  265,  27.  '•)  A.  ch.  (5)  13,  94-  ")  Pogg.  72,  177,  422.  1«)  (u.  Dale) 
Phil.  Trans.  153,  317;  1863.  '")  Phil.  Trans.  151;  Lieb.  123,  99.  ■'")  Pogg.  72,  i,  233.  ")  (u.  Rohland) 
ZS.  phys.  Ch.  19,  264.  ")  [1]  Charkow.  Gesellsch.  exper.  Wiss.  18,  8;  1890;  (Fortschr.46  I,  274);  [2];  21  SuppL 
1893.     ")  ZS.  phys.  Ch.  2,   748.     -*)  ZS.   phys.   Ch.  6,  472.     ^)  These   Paris;  Ann.   EcoL    Norm.   10,  290; 

1881.  ")  (u.  Möller)  ZS.  phys.  Ch.  13,  385.  ")  ZS.  phys.  Ch.  13,  419.  *")  Chem.  Soc  35,  469.  -')  Chem. 
Soc.  47,  44;  49,  806.  30)  ^ied.  10,  291.  ")  Chem.  Soc  15,  270;  Lieb.  125,  327.  ^^)  Inaug.  Diss.  Utrecht 
1891,  Rec  Trav.  Chim.  12,  101,  154.  ^)  ZS.  f.  Chemie  1866,  150;  Broschüre  Bonn  1866.  ^)  ZS.  phys.  Ch. 
6,  172.  ^)  (u.  Oudemans)  Sur  la  quantite  d'ether  dans  les  liquides,  La  Haye  1864.  ^^)  ZS.  phys.  Ch.  12, 
403-  ^)  Kohlrausch:  Pogg.  159,  233.  ^)  Lieb.  94,  293;  95,  305;  96,  163.  ^«)  Lieb.  31,  284;  1839.  *")  A. 
ch.  (1)  68,  88;  1808.  ")  Wied.  28,  666.  ")  ZS.  phys.  Ch.  27,  445.  *»)  J.  prakt  6,  17;  1835;  Rep.  Brit 
Assoc.  1834;  Handleiding  tot  het  vinden  van  de  wäre  sterkte.  s'Gravenhage  1824.  **)  Wied.  53,  9.  **)  Wied. 
53,  26;  56,  199-  ")  Chem.  Soc  65,  420.  ")  Wied.  68,  1.  **)  Lieb.  160,  228;  161,  176;  162,  9.  *»)  (u. 
Puchot)  A.  ch.  (4)  28,  80,  373;  29,  243.  *«)  ZS.  phys.  Ch.  23,  303.  ^')  Jahresber.  Pharm.  1854;  Lieb.  92, 
277-  •")  Lieb.  200,  180;  203,  19.  ^)  A.  ch.  (3)  31,  127.  ^)  A.  ch.  (3)  15,  353;  1»,  i99.  ")  (u.  Rossi) 
Lieb.  159,  48.  ^)  (u.  Cahours)  C.  r.  89,  333-  ")  (u.  Kehrer)  Lieb.  206,  238.  =»)  (u.  Hell)  Lieb.  160,  269. 
'")  (u.  Sachtleben)  Lieb.  193,  94.  "»)  J.  prakt.  (2)  5,  282.  •')  J.  prakt.  (2)  31,  321.  «)  ZS.  phys.  Ch.  24, 
13c.  ")  Wied.  60,  547.  »*)  ZS.  anal.  Ch.  21,  167.  ^}  B.  B.  30,  294.  ")  ZS.  phys.  Ch.  28,  254.  ")  Ad- 
jumenta  varia,  Leipzig  1876.  ««)  (u.  Gennari)  ZS.  phys.  Ch.  19,  116.  «»)  ZS.  phys.  Ch.  36,  340.  '»)  Lieb. 
113,  188.  ^»)  Salzlösungen,  1859.  ")  B.  B.  20,  1890.  ")  Stzber.  Wien.  Acad.  (II)  107,  148.  '*)  B.  B.  26, 
1556.  '*)  Thermochemische  Unters.  Bd.  1,  46.  ")  Guillet:  Propriötes  physiques  des  acides  de  la  serie  grasse, 
Montpellier  1895.    ")  Mendeleef:  C  r.  50,  53-  '*)  Chem.  Industrie  9,  241.    ")  Phil.  Mag.  18,  179.    ^»)  Dissert 

1882.  «')  j.  phys.  Chem.  14,  1,  571.  ^*)  ZS.  phys.  Ch.  52,  650.  *»)  ZS.  phys.  Ch.  66,  580.  ^)  ZS.  phys. 
Ch.  38,  385.  8*)  Hydrates;  Washington  1907,  S.  11 1.  *•)  J.  chem.  Soc.  97,  732.  ")  [i]  ZS.  phys.  Ch.  68, 
32.  **)  [2]  C.  r.  146,  1146.  «»)  Bull.  Soc  chim.  Belg.  24,  44.  »«)  J.  chem.  Industr.  24,  178.  ")  Gazz. 
chim.  35  [b]  65.  —  B.  B.  ==  Ber.  chem.  Ges. 


*)  Umgerechnet    b)  Auszug.     <=)  Abkürzungen  siehe  S.  293. 


Bein. 


300 


78 


Dichte  verschiedener  Alkohol-Wassergemische. 
Dichte  von  Methylalkohol- Wassermischungen  nach  Gewichtsprozenten  (^/o). 

g  Substanz  in  loo  g  Lösung. 
a)  Doroshewski  u.  Rostde.stwenski  '*").    b)  P.  Klason  u.  Norlin  '^*).  —  Auszug. 


a)  9I0  d  15/4  «)!  g/o    d  15/4    go   d  15/4  j  g/o    d  15/4    gjo 


disU    b)  ^15/15    9/0    rfi5/i5    9fo     di5/i5\   g/o 


I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 


99727   21 
99543   22 


99370 
99198 
99029 
98864 
98701 


98547   28 


98394 
98241 
98091 

97945 
97802 
97660 
97518 
97377 
97237 
97096 

96955  j  39 

96814  !  40 


96674  I  41 

96533  I  42 
96392  43 
96251 1  44 
96108  j  45 
95963  I  46 

95817  i  47 
95668  i  48 
85518  49 


95366 
95213 
95056 
94896  i  53 
94734  I  54 


94570 
94405 
94237 
94067 

93894 


93720  i  60 


93543 
93365 
93185 
93001 
92815 
92627 
92436 
92242 
92048 
9x852 
91653 
91451 

91248  !  73 
91044  I  74 
90839  j  75 
90631  76 
90421  i  77 
90210  78 
89996  79 
lo  I  80 


89563  81 
89341  82 
89117  '  83 


88662  85 
88433  86 
88203  87 


87739  89 

87508  go 

87271  91 

87033  92 

86792  93 

86546  94 

86301  95 

86051  96 

85801  97 

85551  98 

85299  99 

85048  100 


84794 
84536 
84274 
84009 
83742 
83475 
83207 

82937 
82668 
82396 
82124 
81849 
81568 
81285 
80999 
80713 
80428 
80143 
79859 
79578 


999 
997 
995 
990 
985 
980 

975 
970 
965 
960 

955 
950 
945 
940 

935 
930 
925 
920 

915 
910 


0,55 
1,62 
2,72 
5,72 

8,94 
12,27 

15,85 
19,38 
22,89 
26,44 
29,79 
32,95 
36,03 
39,00 
41,79 
44,49 
47,20 
49,84 
52,31 
54,64 


905 
900 

895 
890 


875 
870 
865 
860 

855 
850 

845 
840 

835 
830 
825 
820 
815 
810 


57,01 
!59,36 
•61,65 
63,86 
66,09 
68,25 
70,38 
72,48 
74,49 
76,50 
78,51 
80,47 

82,39 
84,29 
86,16 

87,97 
89,80 
91,60 
93,39 
i95,i8 


809 
808 
807 
806 
805 
804 
803 
802 
801 
800 
799 
798 
797 


95,54 
95,89 
96,25 
96,60 
96,96 
97,31 
;97,67 
198,03 

!98,39 
98,75 
199,11 
99,47 
199,82 


796472  (15/15) 
=  100  V« 

79578  (15/4) 


c)  Dittmar  u.  Fawsitt^).     Ausdehnungen  bis  65*^  beobachtet.  —  Auszug. 
Über  das  Dichtemaximum  vergl.  Moretto  '■'**')  und  Cinelli  ''^). 


9/0 
umger.  i^) 


100 
99,78 


95,06 
94,85 


89,99 
89,79 


79,96  I  70,06     60,02  I  50,02  i  40,03 

79,78  ;  69,91    59,89    49,91  [  39,94 


30,02 
29,95 


20,03 
19,99 


10,02 
10,00 


5,01 
5,00 


d  0/4 
d  9,1  U 
d  19,7/4 


0,8102  I  8238  j  8375  I  8635  :  8868  9090  I  9286 
0,8012  j  8153  I  8290  ■  8555  I  8795  ,  9020  9223 
0,7920  j  8063    i  8204    i  8472       8716       8948       9157 


9459  !  9604  i  9725  ;  9842  9914 
9405  '  9561  '  9700  9834  '  9912 
9347    i  9516       9667    I  9815    I    9896 


d)  Dichte  (ci  15, 4)  von  Methylalkohol- Wassermischungen,  interpoliert  von  Mendeleef(  Lösungen  S.  496)  ^'•') 
aus  Beobachtungen  von  Traube,  Duclaux,  Dupre  und  Dittmar. 


10%  i   2o»/„  I  300/0      40  »0  i   50%     60  0/0     70%     80%  ,  90  «/o 


100  Vo 


Traube^?)  . 
Duclaux*) . 
Dupr6'")  . 
Dittmar  "«) 


9992 
9992 
9992 
9992*) 


9816 
9841 

9847 
9822 


9688 
9710 
9720 
9681 


9548 
9579 
9580 

9538 


9384  I  9204  !  8995 

9412  I  9242  j  — 

9415  ■  9226  9018 

9371  9187  :    8981 


— 

8524 

— 

8837 

8598 

— 

8788 

8541 

8270 

8749 

8504 

8240 

270   j 


angenommen 

zu  7983; 

entspricht 

99,1  Vo 

7958 


e)  Dichte  von  wasserfreiem  und  hochprozentigem  Alkohol;  dtl^. 

Young^-)  0,8100  (qö);  Loomis")  0,80065  do");  0,79133  (20");  Perkin'«)  —  99,8  "/o*)  —  0,7966  (15O); 
0,7871  (25O);  Ramsay*')  0,7891  (22,94»);  Crismer  [i]'^^)  0,7960  (15");  0,7914  (20");  Qyr '^'*)  0,79578 
(15°);  —  99,88  %:  0,79622  (15").  Siedep.:  64,56"  bei  760  mm;  Timmermans  [3]'**''')  0,81017  (0°); 
Tijmstra  ""l  —  99,9  Vo')  —0,79326  (18«)  -  Klason'^»)  0,80999  (o");  80069  (lo«);  79134  (20");  78184 
(30O);  Timmermans  [2]***')  0,8102  (o»);  0,8690  (  — ei,!");  Müller-Abegg '"')  0,7960  (15°);  0,7924  (25"); 
Young  siehe  S.  302  bis  zur  kritischen  Temperatur.  —  Kontrolle  der  Wasserfreiheit  durchi  kritische  Lösungs- 
temperatur: Crismer  [I/4]'*^*^*)  u.  Timmermans"")  —  durch  Verseifungsgeschwindigkeit  von  Estern: 
Qoldschmidt '"),  Gyr'*«).  —  Außerdem:  Brühl'-«)  99,2  "/o;  Delffs')  (98,5);  Deville^)  (98,0);  Duclaux*) 
(98,8);  Dumas •■*)  (97,9);  Frankenheim '^^)  %.-,  Graham")  (99,7);  Qrodski')u.«);  (99,3);  Hartwig"'*)  ?(.; 
de  Heen  2(.  S.  306;  Jahn");  Kopp"'),")u.''')  (98,3);  Kossakowsky '*):  Landolt'*)u.'»)  (98,5);  Linne- 
mann»«);  Lossen");  Mendel^ef '«)  96,0);  Pierre '»)u.-'-)  (96,0);  Traube^")  (99,2);  Waiden^-');  Zander-«) 

(99,3);  Zelinsky-*)  {99,8)  —  Schiff  "■'•'). 
Literatur  S.  314;  außerdem  S.  306. 


")  umgerechnet  aus  d  15/15.     ß)  umgerechnet  von  Doroshewski  '*")  —  vgl.  Loomis "). 


Bein. 


78  a 


301 


Dichte  d  1 5/4  von  Äthylalkohol  -Wassermischungen  nach  Gewichts- 
prozenten {g/o). 

g  Substanz  in  loo  g  Lösung. 
1  nach  den  Beobachtungen  von  Mendel^ef**)  berechnet  von  der  KaiserL  Normal- Eichungs- Kom- 
mission  Berlin;   II  nach  den  Beobachtungen  und   Berechnungen  von  Osborne  und  Mc  Kelvy 
(Bulletin  of  the  Bureau  of  Standards;  Washington  1911)  *•*),  reduziert  auf  die  internationale  looteilige 
Wasserstoffskala.  —  Von  dieser  Tafel  weichen  die  Berechnungen  von  E,  W.  Morley***)   bis  zu 

0,00002  ab. 


go 


I 

II 

90 

99725 

25 

21 

99544 

42 

22 

99368 

67 

23 

99198 

95 

24 

99034 

32 

25 

98877 

78 

26 

98726 

29 

27 

98581 

82 

28 

98443 

42 

29 

98308 

04 

30 

98177 

71 

31 

98050 

41 

32 

97925 

14 

33 

97803 

790 

34 

97683 

69 

35 

97563 

51 

36 

97443 

32 

37 

97324 

12 

3« 

97203 

190 

39 

97080 

69 

40 

90 


90 


9.0 


9 

IG 
II 
12 
13 
14 
i    15 

!  16 

17 

i  18 

19 
20 


96956  46 

96829  18 

96699  89 

96566  58 

96429  25 

96290  88 

96145  45 

95997  97 

95844  45 

95687  86 

95525  24 

95360  58 

95190  86 

95016  '  II 

94838  32 

94656;  48 

94470  63 

94281  72 

94087  79 

93891  83 


93692 1  83 
93489  80 
93284  j  73 

93076  ;  65 
92866  .  52 
92654  41 
92439  26 
92223  II 
92005  ■  995 
91785  I  76 
91565 
91342 
9II18 
90893 
90667 
90441 
90214 

89985 
89756  !   52 
89526    23 


6i 

62 

63 
64 

65 

66 

67 
68 

69 
70 
71 

72 

73 
74 
75 
76 

77 
78 
79 
80 


o, 

89296  92 

89064  62 

88832  '  29 

88599!  97 

88366:  63 

88132  29 

87898;  95 

87662  I  60 

87426  24 

87189  j  87 

86952  i  51 

86714  12 

86475  71 

86235  31 

85995  90 

85754  48 

85512  05 

85268  63 

85024  18 

84779  72 


81 

82 
83 
84 
85 
86 

87 
88 
89 
90 

91 
92 

93 
94 
95 
96 

97 
98 
99 

IOC 


o, 

84533!  26 


78 

29 

78 

25 
70 

14 

54 


84285 
84035 
83784 
83532 
83277 
83019 
82760 
82497  92 
82233  i  28 
81965  60 
81692  88 
81417  i  14 

81137;  35 

80853!  53 

80564  I  67 

80269  i  74 

79971  !  74 

79666 !  70 
79356'  60 


Übersicht  über  die  Beobachtungen  über  den  absolHteo  Alkdiol  {d  15  4)«).  —  Drinkwater") 
0,7938;  Fow-nes**)  0,7938;  Dupre")  0,7936;  Mendeltef")  0,79367  (ausgeglichen  *•)  0,79363); 
Squibb")  0,7935;  *^)  0,7936  (ätherhaltig?  siehe  Mc  Intosh,  Cbem.  New's  101,  275;  dagegen 
Crismer'"));  Cook'»')  0,79357;  Crismer'")  0,79366  (20«:  0,78948;  25«:  78521).  —  Dichte  bei 
anderen  Temperaturen '):  Baumhauer**)  0,8065  (o);  7983  (10);  7897  (20);  7814  (30).  —  MendeI6ef  ^) 
0,80625(0);  80207(5);  79788(10);  79367(15);  78945  (20);  78522  (25)  (auf  H-Skale  umgerechnet 
nach  Osborne'»*)  78504);  78096(30)  —  Young**)  80627(0)  -  Waiden»*»)  8063(0);  7853(25)  — 
Winkler»*«)  80629(0);  80209(5);  79787(10);  79363(15);  78937(20);  78509(25);  78079(30)»)  — 
Kailan»^)  78524(25);  Klason '")  80628(0);  79792(10);  79344(15);  78938(20);  78080(30)*)  — 
Andrews'-*)  78510(25)*)  —  Acree  (These  John  Hopkins  Univ.  1910  *•*))  78507. 

Untersochiingen  von  Osbonie,  Washington'**):  10  Bestimmungen  (Alkohol  mit  Kalk 
behandelt)  ergaben  0,785059  (25');  7  (mit  AI- Amalgam)  0,785058;  Maximum  5069,  Minimum 
5050.  Die  Ausdehnung  innerhalb  0,00001  übereinstimmend  mit  Winkler.  Absorption  von  Luft 
erhöht  die  Dichte  imi  0,000084;  jeder  ccm  absorbiert  0,22  ccm  Luft  0,01  °o  Acetaldehyd  erh^t 
die  Dichte  imi  0,00002;  0,1%  Äther  erniedrigt  imi  0,00004.  Eatwässerangsmittel  im  Vakuum: 
Mendeleef  (CaO  u.  BaO);  Squibb  (CaO);  Cook  (CaC»);  Young  (unter  Verwendung  von  Hexan);  Crismer 
(CaO);  Winkler  (Ca);  Klason(Ca);  Kailan  (CaO);  Andrews  (CaO,  Ca,  Mg- Hg);  Unterschiede  mit  den 
3  Substanzen  geringer  als  0,00001.  —  Kontrolle  des  Wassergehalts :  1.  durch  die  kritische  Lösungs- 
temperatur gegen  Petroleum  (Crismer'»*)  i4,8»;  Crianer'»*)  13,9"  —  unabhängig  von  der  Dar- 
stellung vgl  Andrews'^)  und  Timmermans '*•))  —  0,1%  Wasser  erhöht  sie  um  i,8'  (vgL  Van- 
dan"*));  für  99%  Alkohol  beträgt  sie  30»;  2.  durch  Esterve rseifung  —  siehe  MethylalkohoL 

Weitere  Angaben^*)  über  m^lichst  wasserfreien  Alkohol:  Brisson"*),  Löwtz**),  Richter"), 
Baumhauer**),  Council *»),  McCuUoh*»),  Dumas"),  Gay- Lussac »*)*'),  Graham"),  Jahn»),  Ketteier»'), 
Kopp'»)"),  Kossakowsky "),  Landolt'*),  Meissner*«),  Müller- Abegg"'),  Muncke*'),  Pagliani '«*), 
Pericin'»),  Pouillet*»),  Wackenroder")  —  Beckmann*')  0,7381  (78,2«),  Ramsay**)  7338  (78), 
Schiff**)  0,7389  (78,2,  femer  Smith^'*)  —  Timmermans '*')  0,8066(0);  8575  (—60,1«);  Young'«') 
bis  zum  kritischen  Punkt  siehe  S.  302. 


")  Nur  bei  den  jüngeren  Beobachtungen  internationale  H-Skale.    P)  Literatur  S.  314.    *)  Über 
die  Genauigkeit  siehe  Crismer  [3]  a  Ul'»*). 

Beio. 


302 


78  b 


Dichte  (disU)  von  Äthylalkohol-Wassermischungen  nach 
Gewichtsprozenten  (g/o). 

Berechnung  von  Baumhauer -^)  für  die  Beobachtungen  von  Gilpin  (Gp),  Meißner  (M),  Gay- 
Lussac  (G-L),  Fownes  (F),  Baumhauer  (B). 

Berechnung  von  Mendelßef '®)  (Dissolutions,  Petersburg  1887,  S.  266)  für  die  Beobachtungen 
von  Gp,  G-L,  F,  B,  M  (MendeMef),  D  (Dupre  u.  Page),  Sq  (Squibb).  Alle  Angaben  sind  wie 
bei  I  auf  den  luftleeren  Raum  reduziert,  und  die  Gewichtsprozente  mit  einem  Faktor  multi- 
pliziert, entsprechend  dem  Gehalt  des  Ausgangsalkohols.  Vgl.  Haas***)  u.  Baumhauer*"). 
Temperaturskale:  diejenige  des  Quecksilberthermometers. 


9/0 


I. 


Gp 


M 


G-L 


IL 


Gp 


G-L 


M 


Sq 


0 
5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
45 
50 
55 
60 
65 
70 
75 
80 
85 
90 
95 
100 


0,9991 

0,99916 

0,9904 

906 

— 

906 

903 

904 

905 

906 

902 

— 

— 

0,9831 

823 

— 

833 

830 

831 

832 

834 

830 

— 

831 

0,9767 

771 

— 

771 

766 

768 

769 

771 

766 

— 

0,9712 

710 

— 

709 

706 

708 

708 

710 

707 

— 

707 

0,9644 

647 

— 

645 

642 

644 

645 

646 

642 

645 

— 

0,9570 

580 

569 

572 

569 

570 

571 

573 

569 

570 

570 

0,9484 

489 

485 

484 

482 

483 

486 

486 

483 

485 

— 

0,9389 

395 

390 

390 

387 

389 

392 

391 

388 

391 

389 

0,9286 

292 

288 

293 

288 

288 

289 

288 

289 

287 

288 

0,9178 

180 

180 

179 

179 

177 

182 

180 

180 

i8o 

179 

0,9067 

069 

069 

064 

068 

068 

070 

065 

068 

068 

— 

0,8954 

956 

955 

951 

954 

954 

958 

953 

955 

953 

953 

0,8837 

839 

839 

835 

838 

839 

843 

837 

840 

838 

— 

0,8719 

713 

721 

717 

720 

721 

723 

719 

719 

720 

719 

0,8600 

599 

602 

599 

602 

602 

606 

601 

603. 

601 

— 

0,8479 

479 

481 

479 

484 

480 

484 

482 

481 

479 

479 

0,8354 

363 

356 

353 

357 

356 

359 

355 

356 

354 

— 

0,8225 

235 

225 

224 

225 

— 

— 

1  227 

225 

225 

225 

— 

8084 

086 

085 

089 

— 

— 

1  089 

— 

087 

— 

— 

7942 

940 

938 

941 

— 

— 

1  938 

— 

936 

936 

388 
285 

178 
066 

954 
838 
717 
598 
477 
351 
223 
084 
935 


I.  Ausdehnung  von  Äthylalkohol- Wassermischungen. 

Schwers"*):  zwischen  15"  u.  75".    Auszug. 


9/0 


t« 


d74 


9/0 


t" 


^74 


glo 


t» 


d'/4 


9/0 


t» 


d% 


93,55 


89,91 


80,62 


16,8 
35,1 
52,75 
14,6 

36,15 

53,9 

14,7 

34,1 

52,0 


81113 

79515 
77898 

82315 
80432 
78769 
84654 
82956 
81332 


69,77 


59,61 


49,92 


15,85 

34,15 

51,6 

15,1 

34,75 

51,5 

15,2 

35,0 

52,95 


87182 
85617 
84031 
89618 
87967 

86493 
91797 
90218 
88692 


39,86 


29,99 


19,51 


15,3 

34,3 

52,05 

16,9 

34,15 

52,45 

16,8 

34,75 
52,7 


16,52 


Weitere  Bestimmungen:  Hartwig'**);  Hoh''^*);  Ketteier"); 
Jahn''');  Muncke*');  Perkin '«)  u.  i"»);  Pierre'»,*^);  RecknageP"»);  Tammann'");  Tfalles'^^), 


93905 
92487 
91072 
95590 
94496 
93184 
97071 
96246 
95203 
Kopp '■•');  Kreitling 


9,98 


4,99 


16,1 
34,2 
53,1 
16,9 

34,0 

52,95 

14,7 

35,5 

52,8 


97464 
96730 
95710 
98273 
97740 
96862 
99037 
98485 
97745 


);  Landolt- 


II.  Young'^^)  (Proc.  Dubl.  (2)  12,  374;  1910):  Ausdehnung  von  Methyl-  (M),  Äthyl-  (Ae)  und 
Propylalkohol  (Pr)  bis  zur  kritischen  Temperatur  (KT).    Auszug. 


t« 


10" 


30" 


40" 


50" 


80« 


100" 


150" 


KT 


M 
Ae 
Pr 


8100 
8063 
8193 


8008 

7979 
8110 


7915 
7894 
8035 


7825 
7810 
7960 


7740 
7722 
7875 


7650 
7633 

7785 


7355 
7348 
7520 


7140 
7157 
7325 


6495 
6489 
6740 


5530 
5568 
5920 


240"  2722 
343°  2755 
264"  2734 


Ausdehnungen  unter  Druck  siehe  auch:   Amagat"^);  Avenarius"*);   Battelli '^^) ;   Hirn*"') 
Mendeldef'^);  Pagliani^*);  Ramsay");  Shuk"«). 

Literatur  S.  314. 


Bein. 


78. 


303 


Dichte  von  Äthylalkohol-Wassermischungen  nach  Gewichts- 
prozenten {glo). 

I   Beobachtungen  von  Osborne  und  Mc  Kelyy  (igii*")).      II    Berechnungen  von  Morley""). 
III  Beobachtungen  von  McCuHoh'").    (^:  Änderung  der  Dichte  in  0,00001  für  i"  Temperatur- 
änderung). —  Auszug. 


9.0 


I  20/4'  I  25/4  '  II  20/4I  II  22  4'lII  18/4 


p/o 


I  20  4  '  I  25/4  !  II  20/4!  II  22/4' III  18/4 


III 


98939 
98187 

97514 
96864 
96168 
95382 
94494 
93519 
92472 

91384 


98817 
98043 

97334 
96639 

85895 
95067 
94146 

93148 
92085 
90985 


98927 
98189 

97519 
96872 

96175 
95387 
94506 

93525 
92483 
91386 


,0, 

98878 

98133 

97448 

I  96784 

!  96068 

95263 

94369 

I  93377 

j  92329 

I  91225 


98981 
98257 

97599 
96971 
96316 

95563 
94700 

93743 
92719 
91711 


55 
60 

65 
70 

75 
80 

85 
90 

95 
100 


90258 
891 14 
87948 
86766 
85564 
84344 
83095 
81797 
80423 
78934 


0, 

0» 

89850 

90263 

88699 

891 15 

87527 

87950 

86340 

86769 

85134 

85569 

8391 1 

84348 

82660 

83097 

81362  i  81794 

79991  1  80421 

78506  78932  1 

90099 

88949 

87783 

86600 

85398 
84173 

82920 

8I6I6 

80249 

78763 


90539 
89394 

88253 

87067 

85895 
84661 

83405 
82152 

79335 


IV  Vittenet^«^)»)  »00 
do/4 


0,998  1,947  2,992  4,987      j      6,981  9,973 

0,99967    j        948      ,        928      I        891      I        852  794 

Weitere  Beobachtungen:  Cheneveau **'),  Delezenne "^),  Drecker"*),  Drinkwater '*),  Duclaux*), 
Dupre*^),  Edwards'**),  Fownes'*),  de  Gouvemain "'),  Graham"),  Henry *'*'),  Meissner*"),  Müller- 
Abegg"'),  Noack'"),  Rudberg"*),  Traube*®),  Zindler'**).  *)  g  Substanz  in  1000  g  Lösung. 


Ausdehnung  von  Athylalkohol-Wassermischungen. 

I.  Nach  unveröffentlichten  eigenen  und  anderen  Versuchen  (1882 — 1885)  berechnet  von  der  Normal- 
Eichungs-Kommission  (Berlin)  für  Grade  der  Wasserstoffskale.    (Auszug.)  —  Vgl.  auch  Kreitling'"). 


p/o 


do/15*)   d  10/15    d  15/15    d  20/15   ^  30/15 


f  30/15 

9/0 

99663 

99481 

55 

99302 

60 

99128 

65 

98957 

70 

98789 

75 

97994 

80 

97249 

85 

96500 

90 

95697 

95 

94822 

96 

93871 

97 

92851 

98 

91783 

99 

90670 

100 

d  0/15  i  d  10/15  I  <i  15/15  I  ^  20/15  ;  d  30/15 


1,00072  j 

0,99875  i 
0,99690  i 

0,99514  ! 
0,99350  i 
0,99196  i 

0,98558 ! 

0,98074 

0,97638 

0,97158 

0,96572 

0,95848 

0,94999 
0,94044 
0,93009 


00058 
99866 
99682 
99507 
99340 
99179 
98478 
97896 
97346 
96749 
96054 
95243 
94324 
93319 
92254 


00000 

99912  : 

99812 

99724  ! 

99630 

99543  1 

99454 

99367  1 

99284 

99198  ! 

99120 

99034  : 

98393 

98283  ! 

97768 

97618  1 

97164 

96962  1 

96513 

96255  ! 

95770 

95464  i 

94920 

94579 

93973 

93605 

92947 

92565 

91865 

91473 

91916  ! 

90794  ''■ 
89659  i 
88504 
87326 
861 19 
84879  I 

83579  ! 
82185  I 

81892  ; 

81594  : 
81291  I 
80982  j 
80667  ! 


91145 
90007 
88853 
87685  i 
86497  ' 
85285  : 
84039  I 
82737  j 
81349  I 
81058  , 

80762  ! 

80460 

80153 

79840  ! 


90746 
89604 

88443 
87265 
86070 
84852 
83604 
82304 
80923 
80634 
80339 
80040 

79735 
79425 


90344 
89193 
88023 
86838 
85637 
84413 
83164 
81867 
80494 
80207 

79914 
79617 

79315 
79008 


89524 
88355 
87168 

85967 
84751 
83517 
82263 
80972 
79619 
79338 
79052 
78762 
78468 
78169 


Dichtemaximam  (Tumlirz'^))  für 

bei 
(deCoppet"*))  für 
bei 


0%        1%  i    2%  j  3%    4%  j  50,^  I  zo% 
3,97°    4,32»   U.SS»    4^5»  4,2603,75« -1,280 
o,09%o,64%;i,33%!2,5%!3,8%i5,8%^  6,1%  6,9%  7,7%    9,8% 
4,12«    14,16°    14,290   :4,390|4,o20  3,170,  2,85»  2,25» ji,820i-o,i9' 
Auierdem:  Cinelli"^.  Despretz>"),  Pettinelli"'),  Recknagel'"),  Rossetti"*). 

II.  Beobachtungen  von  Mendel^ef,  Pogg.  Ann.  138,  250,  279;  1869'«)   (Gilpia  o — 30%***))  (nicht 

reduziert  auf  Wasserstoffskale). 


g'o 


d  0/4  d  10/4         d  20/4     i     d  30/4 


9/0 


d  0/4    d  10/4  I  d  20/4  I  d  30/4 


"/o 
5 
10 

15 
20 

25 
30 

35 
40 

45 
50% 


0,99988 
99135 
98493 
97995 
97566 

97115 
96540 

95784 

94939 

93977 

0,92940 


0,99975 
99113 
98409 
97816 
97263 
96672 
95998 
95174 
94255 
93254 

0,92182 


0,99831 
98945 
98195 
97527 
96877 
96185 
95403 
94514 
935" 
92493 

0,91400 


0,99579 
98680 
97892 
97142 

96413 
95628 

94751 
93813 
92787 
91710 

0,90577 


55% 
60 

65 
70 
75 
80 

85 

90 

95 

100% 


0,91848 
90742 
89595 
88420 

87245 
86035 

84789 
83482 
82119 

0,80625 


0,91074 
89944 
88790 
87613 
86427 
85215 
83967 
82665 
81291 

0,79788 


0,90275 
89129 
87961 
86781 
85580 
84366 

83115 
81801 
80433 

0,78945 


0,89456 
88304 
87125 
85925 
84719 

83483 
82232 
80918 
79553 
0,78096 


Literatur  S.  314.    ♦)  Umzurechnen  auf  Wasser  von  40  mit  dem  Faktor  0,99913.       Bein. 


304 


78  d 


Die  Grundlage  der  Volumenalkoholometrie. 

Dichte  von  Äthylalkohol-Wassermi 

schungen  nach  Volumenprozenten  (t/o):  | 

I.  nach  Beobachtungen  und   Berechnungen 

von  Qilpin  und  Blagden^^^)  (Phil.  Trans 

London 

80b,  321;  1790;  82,  428;  1792;  84,  275 

1794;  sowie  von  Tralles'«^)  (Gilb.  Annal. 

38,  349, 

403;  1811,  vgl.  Windisch ''''«)  u.  Kupfer"^")  und  Schubarth  (Brix:  Das  Alkoholometer,  Berlin  || 

1847);  (Normaltemperatur  =  60"  F) 

II.  nach  Gay-Lussac  a)   (Colardeau"*)  und  Ruau"^)  Normaltemp.  15"  C);   b)  Tafel  des  Bureau 

des  poids  et  mesures^^")  (amtlich  in  Frankreich  durch  Dekret  vom  Dez.  1884);  c)  Berzelius^") 

(amtlich  für  Schweden) 

III.  nach   Berechnungen  der  Kaiserl.  Normal- Eichungs- Kommission  auf  Grundlage  der 

Beobach- 

tungen  von  Mendel^ef  (Pogg.  Ann,  138, 

103,  230;  1869»«). 

Dichte  bei  60"  F  =  12*/»"  R  =  15 V»"  (15,56")  C,  gemessen  mit  einem  Quecksilberthermometer 

:  aus  Thüringer  Glas  (Normal  „loi"  aus  dem  Jahre  1871),  bezogen  auf  Wasser  gleicher  Temperatur,  ==  i. 

v/o 

I 

IIa 

IIb 

IIc 

III 

vjo 

I 

IIa 

IIb    IIc 

III 

v/o 

I 

IIa 

IIb 

IIc 

III 

0 

1,00000 

34 

0,9605 

08 

055 

08 

043 

68 

0,8849 

56 

516 

56 

499 

1 

0,9985 

85 

844 

85 

847 

35 

0,9592 

94 

923 

95 

910 

69 

25 

32 

274 

32 

256 

i    2 

70 

70 

695 

70 

699 

36 

79 

81 

786 

82 

773 

''    3 

56 

56 

552 

56 

555 

37 

65 

67 

645 

68 

632 

70 

00 

07 

029 

07 

010 

4 

42 

42 

413 

42 

415 

38 

50 

53 

499 

54 

487 

71 

0,8875 

82 

781 

82 

762 

1    5 

28 

29 

277 

28 

279 

39 

35 

38 

350 

39 

338 

72 

50 

57 

531 

56 

511 

1    ^ 

15 

16 

145 

15 

147 

73 

25 

31 

278 

31 

257 

7 

02 

03 

016 

03 

019 

40 

19 

23 

196 

23 

185 

74 

0,8799 

05 

022 

05 

000 

8 

0,9890 

91 

891 

91 

895 

41 

03 

07 

036 

07 

029 

75 

73 

79 

763 

79 

740 

9 

78 

78 

770 

79 

774 

42 

0,9487 

91 

872 

91 

868 

76 

47 

53 

500 

53 

477 

43 

70 

74 

705 

74 

704 

77 

20 

26 

234 

26 

211 

10 

66 

67 

652 

67 

657 

44 

52 

57 

535 

57 

536 

78 

0,8693 

99 

965 

99 

943 

11 

54 

55 

537 

55 

543 

45 

35 

40 

361 

40 

364 

79 

66 

72 

692 

72 

670 

12 

43 

44 

424 

44 

432 

46 

17 

22 

183 

22 

188 

13 

32 

33 

314 

33 

324 

47 

0,9399 

04 

002 

04 

008 

1 

14 

21 

22 

206 

22 

218 

48 

81 

86 

817 

86 

824 

80 

39 

45 

416 

44 

395 

15 

II 

12 

100 

II 

114 

49 

62 

67 

629 

67 

636 

81 

II 

17 

137 

17 

116 

16 

00 

02 

995 

Ol 

OII 

82 

0,8583 

89 

854 

89 

833 

17 

0,9790 

92 

892 

91 

909 

50 

43 

48 

437 

48 

445 

83 

55 

60 

567 

61 

547 

18 

80 

82 

790 

81 

808 

51 

23 

29 

241 

29 

250 

84 

26 

31 

275 

32 

256 

19 

70 

73 

688 

71 

708 

52 

03 

09 

041 

09 

052 

85 

0,8496 

02 

979 

02 

961 

53 

0,9283 

89 

837 

89 

850 

86 

66 

72 

678 

72 

660 

20 

60 

63 

587 

61 

608 

54 

63 

69 

630 

69 

646 

87 

36 

42 

372 

42 

355 

21 

50 

53 

487 

51 

507 

55 

42 

48 

420 

48 

439 

88 

05 

1 1  1  060 

II 

044 

22 

40 

42 

387 

41 

406 

56 

21 

27 

209 

27 

229 

89 

0,8373 

79     741 

79 

726 

23 

29 

32 

286 

31 

304 

57 

00 

06 

997 

06 

015 

24 

19 

21 

185 

21 

20I 

58 

0,9178 

85 

784 

85 

799 

90 

39 

46     415 

46 

400 

25 

09 

II 

084 

II 

097 

59 

56 

63 

569 

63 

580 

91 

06  !    12 

081 

12 

065 

26 

0,9698 

00 

981 

00 

991 

92 

0,8272       78 

738 

77 

721 

27 

88 

90 

876 

89 

883 

60 

34 

41 

351 

41 

358 

93 

37     42 

385 

42 

365 

28 

77 

79 

769 

78 

772 

61 

12 

19 

130 

19 

134 

94 

Ol 

06     020 

05 

997 

29 

66 

68 

659 

67 

658 

62 

0,9090 

96 

907 

96 

907 

95 

0,8164 

68     641 

68 

616 

30 

55 

57 

545 

56 

541 

63 

67 

73 

682 

73 

678 

96 

25 

28     245 

29 

217 

64 

44 

50 

454 

50 

447 

97 

0,8084 

86     829 

87 

800 

31 

43 

45 

428 

44 

421 

65 

21 

27 

224 

27 

214 

98 

41 

42     390 

43 

359 

32 

31 

33 

307 

32 

298 

66 

0,8997 

04 

991 

03 

978 

99 

0,7995 

96  i  926 

96 

891 

33 

0,9618 

21 

183 

20     172 1 

67    0,8973 

80     755 

79 

740 

100    0,7946!  47  i433 

47 

391 

Literatur  S.  314. 

Bein. 


78. 


305 


Die  Grundlagen  der  deutschen  Alkoholometer. 
A.  Die  Beziehung  zwischen  Volumea-  {v/o)  und  Gewichtsprozenten  (9,0)  Alkohol: 

I.  den  scheinbaren  v/o  entsprechende  scheinbare  g/o  (Mitteil.  Norm.- Eich.- Komm.  Reihe  I,  103;  1888) 

II.    „    wahren  „  „  wahre  „    (     „  „  „      I,  288;  1893). 

Reihe  I  ist  anzuwenden  für  den  Vergleich  der  Angaben   eines  deutschen  geeichten  Volumenalkoholometers 

nach  Tralles  ( Normaltemp. :  12*  9"  R,    Quecksilberskale  des  Thermometerprototyps  „loi")   mit  einem  geeichten 

Gewichtsalkoholometer  (Normaltemp. :  15°  C,  Wasserstoffskale;  Grundlage:  Mendeleefs  Beobachtungen).   Reihe  II 

gestattet  die  Umwandlung  der  Prozente  in  Dichte. 


v/o 

Ksch) 

IKw) 

v/o 

9/0 

90 

0 

0,04 

0,00 

1 

0,85 

0,81 

21 

0 

1,66 

1,62 

22 

3 

2,47 

2,42 

23 

4 

3,27 

3,22 

24 

0 

4,08 

4,02 

25 

6 

4,88 

4,83 

26 

t 

5,69 

5,63 

27 

8 

6,50 

6,44 

28 

9 

7,31 

7,25 

29 

10 

8,12 

8,06 

30 

11 

8,94 

8,87 

31 

12 

9,75 

9,68 

32 

13 

10,57 

10,49 

33 

14 

",39 

11,31 

34 

15 

12,22 

12,13 

35 

iö 

13,05 

12,95 

36 

17 

13,88 

13,78 

37 

18 

14,72 

14,61 

38 

19 

15,55 

15,44 

39 

20 

16,39 

16,27 

40 

Ksch) 


IKw) 

v/o 

glo 

17,10 

41 

17,94 

42 

18,78 

43 

19,61 

44 

20,45 

45 

21,29 

46 

22,13 

47 

22,98 

48 

23,83 

49 

24,69 

50 

25,54 

51 

26,40 

52 

27,26 

53 

28,12 

54 

28,98 

55 

29,86 

56 

30,73 

57 

31,61 

58 

32,49 

59 

33,37 

60 

Ksch)    IKw) 


v/o 


Ksch)     II  (w) 


v/o 


I(sch)|  II(w) 


9/0 


17,23 
18,08 
18,92 
19,76 
20,60 
21,44 
22,28 
23,13 
23,99 
24,85 

25,71 
26,57 

27,43 
28,29 
29,16 
30,03 
30,90 
31,78 
32,66 

33,54 


9I0 

34,43 
35,33 
36,23 
37,13 
38,04 

38,94 
39,86 

40,78 
41,71 
42,64 

43,58 
44,53 
45,48 
46,44 
47,40 
48,37 
49,35 
50,33 
51,32 
52,31 


90 

34,26 
35,16 
36,05 

36,95 
37,86 
38,77 
39,69 
40,61 

41,54 
42,48 

43,42 
44,37 
45,32 
46,28 

47,24 
48,21 
49,18 
50,16 
51,15 
52,15 


9/0  9/0 


9/0     ;    9/0 


61 
62 
63 
64 
65 
66 
67 
6S 
69 
70 

71 
72 
73 
74 
75 
76 
77 
78 
79 
80 


53,31 
54,32 
55,33 
56,35 
57,37 
58,40 

59,44 
60,48 

61,53 
62,59 

63,66 
64,74 
65,83 
66,92 
68,02 

69,13 
70,26 

71,39 
72,53 
73,68 


53,15 
54,16 
55,17 
56,19 
57,21 
58,24 
59,28 
60,32 
61,37 
62,43 

63,50 
64,58 
65,67 
66,76 
67,86 

68,97 
70,09 
71,22 
72,37 
73,52 


81 
82 
83 

84 
85 
86 
87 
88 
89 
90 

91 
92 
93 
94 
95 
96 
97 
98 
99 
100 


74,84 
76,00 

77,18 
78,37 
79,58 
80,80 
82,03 
83,28 

84,54 
85,82 

87,12 
88,44 
89,79 
91,16 
92,56 
93,99 
95,45 
96,95 
98,51 
100,13 


74,68 
75,85 
77,03 

78,22 

79,43 
80,65 
81,88 
83,13 
84,39 
85,67 

86,97 
88,30 

89,65 
91,02 
92,42 
93,85 
95,31 
96,82 
98,38 
100,00 


B.  Die  Beziehung  zwischen  Volumenalkoholometem  nach  Tralles  (Tr)  und  nach  Gay-Lussac "")  (G-L,  fran- 
zösisches Alkoholometer,  amtlich  nach  Dekret  vom  27./12.  84)  Normaltemp.  15°  C,  sowie  nach  Sykes  (Syk., 
Englisches  Alkoholometer;  u-  p. ;  0.  p.  =  Grade  under,  over  proof  spirit);  berechnet  von  der  Normal-Eich.- 
Komm.  (Mitteil.  Reihe  II,  143;  1902;  III,  119;  1909'"),  Auszug).  Temperaturskale:  Quecksilberthermometer 
(Normal  „loi").     Über  die  gegenseitigen  Beziehungen  siehe  auch  Domke-Reimerdes,  Handbuch  der  Aräometrie, 

Berlin  1912,  Tafel  15 — 18. 


iTr 

l2*/9»  R. 


G-L 
15°  C. 


Syk 
60«  F. 


Tr. 
12*  9"  R. 


G-L 

'     Syk 

Tr. 

15°  c. 

60O  F. 

12*/»°  R 

30,101», 

1 
0  47,58  u.p. 

55v/c 

35,16 

38,82 

60 

40,10 

30,06 

65 

45,03 

21,32 

70 

49,99 

12,55 

75 

G-L 

[5°  C. 


Syk 
60»  F. 


Tr. 

12V9"  R. 


G-L 

15°  c. 


Syk 
60»  F. 


Ovo  0,05^/0  100,00 u.p 


5 

10 
15 
20 


30f/o 

35 

40 

45 

50 

Die  Zahlen  bedeuten:  abgelesene  Prozente. 


5,05 

;    91,23 

10,02 

i    82,54 

14,93 

!  73,85 

19,86 

j  65,10 

24,93 

!  56,34 

54,95  ü/o   3,77  u.p. 


60,00 

65,07 
70,10 
75,12 


5,00  o.p, 
113,76 
122,50 
131,28 


80  vo 
85 
90 
95 
100 


80,10  ü/o|  40,07  o.p. 


85,08 

90,06 

95,08 

100,10 


48,84 
57,62 
66,39 
75,14 


II.  Beziehung  zwischen  wahren  Prozenten  Qay-Lussac  zu  wahren  Prozenten  Tralles. 


%  G-L 

"-^  Tr. 


o  I  5  I  10    15    20  !  25    30    35 
,00 1 ,02    ,06    ,18    ,29  '  ,24    ,10   ,05 


40  I  45 
,08  i  ,16 


,18  j  ,23  1  ,16     ,09 
100%  G-L  =  99,98%  Tr. 


50  !  55  !  60     65  I  70     75  '  80      85       90      95 
.05  I  ,03     ,04  '  ,05  I  ,05      ,02 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Bein.    20 


306 


78  f 


Dichte  verschiedener  Alkohol-Wassergemische. 

Dichte  von  Äthylalkohol -Wassermischungen : 

Squibb  (Ephemeris  of  materia  medica  2,  541;  1884.    Chem.  News.  61,  7,  21,  33;  1885**).) 

(Auszug,  ohne  Reduktion  auf  den  luftleeren  Raum.) 


g'o 


0^4/4  di5/4         d25/4 


9/0 


«^4/4 

«^15/4 

^a5/4 

9/0 

89479 

88601 

87786 

88 

88516 

87631 

86801 

92 

87600 

86678 

85850 

9(5 

86655 

85718 

84892 

98 

85683 

84750 

83915 

99 

84681 

83747 

82909 

100 

^4/4  rfi5/4         ^25/4 


40 
44 
48 
52 
56 
60 


94655 

93875 
93045 
92177 
91297 
90401 


93875 
93056 
92206 

91324 
90427 

89524 


93168 

92313 
91441 

90549 
89640 
88719 


64 

68 
72 

76 

80 

84 


83649  82728 
82593  i  81658 
81467  80533 
80875  79943 
80579  I  79645 
80257  I  79326 


81886 
80823 
79702 
79089 
78806 
78496 


Spezifisches  Volumen  (vU)  molekularer  Mischungen  der  Alkohole  mit  Wasser: 
Young  u.  Fortey  (J.  chem.  Soc.  81,  717;  1902");  interpoliert  aus  den  Beobachtungen).    Auszug. 


Molen  % 


100 

15,56» 

1,2565 

00 

1,2343 

0" 

1,2403 

15» 

1,2665 

0« 

1,2207 

0« 

1,2240 

200 

1,2730 

95 


90 


85 


80 

75 

70 

65 

2044 

1913 

1780 

1648 

1853 

1730 

1605 

1480 

2021 

1921 

1818 

1711 

2370 

2288 

2200 

2110 

1956 

1890 

1821 

1750 

2050 

2000 

1943 

1884 

2523 

,2458 

2387 

2310 

60        55 


50 


Methyl-A   . 

Äthyl-A.  . 
iso-Prop.-A. 
n-Prop.-A.  . 
iso-Butyl-A. 
tert.-But.-A. 


2436 
2222 
2308 
2596 

2145 
2194 

2688 


2306  '  2176' 
2100    1977 


2118 
2449 


2212 

2523 
2083 
2147    2099 
2637  i  2581 


1248 
1104 
1366 


1515  ,  1384 
1355  I  1231 
1601  I  i486 
201 I    1908  i  1797 
1671    1588  {  1498 
1820     —    I    — 
2225  :  2131  1  2028 


Dichte  von  Mischungen  von  Propylalkohol  mit  Wasser: 
Traube')  (Tr)  und  Pagliani')  (Pg)  —  IsO - PrOpylalkohol :  Thorpe')  (Th)  — 

Iso-Butylalkohol ;  Iso- Amylalkohol :  Traube  i)  (Tr)  u.  Duciaux*). 


/o 

Prop. 


U20/4 

Tr 


/o 

Prop. 


do/4 

Pg 


/o 

Prop. 


</o/4 

Pg 


%       i  <^i5/i5 
iso-Pr.       Th 


/o 
iso-But. 


c'20/4 
Tr 


%       I    d2o/4 
iso- Am.  i     Tr 


10  q/o 
30 
50 
52,6 

55 

70 

100 


0,9840 
9510 
9141 
9044 
8995 
8697 

0,8051 


log/o 

18,2 

25,0 

35,7 

40,0 


0,9878 
9805 
9707 
95" 

0,9425 


52,6  sr/0|  0,9174 
62,5  8974 

76,9  8691 

86,9  8502 

100,0        I  0,8190 


100  g/o 
95 
90 

85 
80 

75 


0,7903 
8039 
8169 

8293 

8412 

0,8529 


2  5f,0 

4 
6 


100 


0,9949 
9922 

9895 

9869 

0,8029 


i?/o 
2 

2,5 

100 


0,9967 

9951 
9946 

0,8121 


Duclaux 


2,5  v/o 
5 

IG 
100 


0,9950 
9930 
9875 

0,8064 


1  v/o   0,9988 

2  9975 

3  :  9966 

4  \     9955 
100    I  0,8148 


Relatives  Volumen  (Volumen  bei  0*^=:  100  00  gesetzt)  reiner  Alkohole 
bei  verschiedenen  Temperaturen: 

a)  Pierre^)   (interpoliert  nach  Formel).    Auszug. 


10" 


15"' 


20" 


25^ 


30«  !    40" 


50" 


60O      70O  !    80O      loo» 


131,80 


Meth.-Alkohol 
Äth,-Alkohol 
Amyl- Alkohol 


I 

10060  j  120 

10053  !  107 

10045  i  090 


182  !  244 
161  I  217 
135  I  182 


308  I  372  I  505  I  644  792  I    I    I 

273  i  331   448   570  ;  695  '   824  j  936  (78,3°) 
228  [  276   374   476   583   696  I  815  j  1069 


1535 


b)  Reduktion  auf  andere  Temperaturen  —  Werte  von  a,  b,  c  in  den  Formeln: 
Vi  =  7)0(1  +  at  4-  6(  +  ct'^);  bei  de  Heen*)  rechnet  t  von  15O  ab,  also  t  =  t —  15O. 


Methyl-Alkohol 


Kopp')     Kopp»)    Heen«) 


Athyl-Alkohol 


Ketteler»)    Heen«) 


Propjl-A.  iso-Propjl.  iso-Bntjl. 


Amyl- Alkohol 


de  Heen') 


Pierre')  Kopp  ')  Costa") 


10'. a  +11544+11342+11490 

10'0J|,_28o5    j +  13635 +24200 
10".c|+2777   1+874 


+10470  +10410 
+9920  j +24000 
+  1367    i        — 


+9670    +10230 
+21900  +35000 


+9300 
+27000 


+8600  !  +8900 
+29300I  +6573 

—    !+ii85 


+97241+8308 
-8565  -H32600 
+2022'— 722 


')  B.  B.  19,  871.  2)  11  Nuov.  Cim.  (3)  12,  229.  ')  Chem.  Soc.  71,  920.  *)  A.  eh.  (5)  13,  76. 
'')  A.  eh.  (3)  15,  358;  19,  199.  •)  M6m.  couronn.  Acad.  Belg.  31,  1881.  ')  Pogg.  72,  i.  »)  Lieb. 
94,  287.  (95,  307;  96,  163).  ")  Wied.  33,  520  (umgerechnet),  'o)  Rend.  Acc.  Napoli  1887,  173. 
Weitere  Angaben  S.  307.     Literatur  S.  314. 

Bein. 


78  g 


307 


Dichte  verschiedener  Alkohol-Wassergemische. 
Dichte  von  a)  n-Propyl-,  b)  Isopropyl-,  c)  Isobutyl-Alkohol,  d)  Aethylenglycol- 

Wassermischungen  nach  Gewichtsprozenten  (g'o). 


a)  Doroshewski "' 

Auszug. 


g/o   di5'4*)   g/o    rf  15/4 


4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

SO 

25 

30 

35 

40 


99745 
99580 
99430 
99283 
9914I 
99005 
98874 
98748 
98626 

98507 
98390 
98273 
98156 
98037 

97914 
97201 
96310 
95318 
94312 
93290 


94 
95 


a)  Turbaba"*). 
Auszug. 


9% 


(/0/4     15/4     304 


98362 
97159 
95493 
93344 
91050 
88705 
86327 

83977 
81699 

78913 


*)  Ausd.  bis  100* 


fi^5  4 


1  99745      45    92257 

2  99580  50  91234  1,00  99820 1 9740 '  9403 
55  90209  2,00  99668  9597  ■  9242 
60  89184  2,97  99527  :  9442  9084 
65  88170  4,01  99386  9289  8925 
70  87158  5,00  99263  9154  8775 
75  861 48  10,49  98696  8463  7979 
80 '  85126  15,01  98330  7925  7301 
85     84101       19,94    97898    7242    6440 1  b)  Doroshewtki "»)  c) 

90  83051       25,46    97085    6238   5326  I    0/0 

91  82836      30,09   96256   5031    4371     10,00      "  '        ■   ' 

92  82618      41,04   94102    3093    2044    19,99 

93  82399  50,84  92158  —  —  30,00 
82179  60,03  90326  9216  8067  39,95 
81959      69,06    88530 ,  7378   6192    49,97 

96  81730      Sl,06   86131    4945    3715    59,94 

97  81490      90,11    84271    3062    1831     70,08 

98  81240      94,85    83234    2027   0802    80,01 

99  80982       98,94    82237    1053    9858    89,66 
100    80733     100,00    81944    0772    9577      100 

Weitere  Bestimmungen*). 
a)  Loomis")  0,8080  (15O);  0,8041  (20«);  Pagliani*»)«)  0,8189  (o"»)")  0,8203  (o«)*"*);  Ferkln")*) 
0,8083  (15°);  0,8004  (25«);  Ramsay«*)  0,8193  (0°);  0,8110  (10,720);  Young»)  0,8192  (o»); 
Doroshew-ski "')  0,8188  (o»)»);  0,8112  (10«);  0,8034  (20»);  Grismer  [i]'")  0,80358  (20O);  MüUer- 
Abegg*")  0,8010  (25O)  —  außerdem:  Brühl*"),  Chapman*»),  Jahn*),  Jones  (Hydrates  S.  103)^^), 
Kopp'*),  Kossakowsky "),  Landolt ") u.  •^),  Linnemann ''),"»),  Naccari"),  Pierre**),  Rossi*«), 
Saytzeff"),  Schutt*«),  Traube"),  Zander^);  b)  u.  c)  Brühl«"),  Linnemann"),  Perkin'»),  Schiff**), 
Thorpe'"),  Young--),  Zander")  21.,  Kahlbaum •*),  Lieben**),  Loomis"),  Chapman*"),  Duclaux*), 
de  Heen'O'a),  Jahn")  u.  *«),  Landolt  ")  u.  *),  Müller- Abegg '•),  Naccari**),  Pagliani '•*),  Pierre**), 
Traube^");  d)  Waiden'"'),  1,1274  (0°);  1,1098  (25°);  femer  Dunstan'**),  de  Heen »<")»>). 


b)  Turbaba"»). 

Auszug. 


g  o      di5'4       0/4      30  4 


10,00 
19,97 
30,08 
4040 
49,97 
59,07 
79,91 
89,96 
100 


0,9838 

856 

794 

0,9719 

777 

642 

0,9549 

650 

444 

0,9 

445 

218 

0,9 

225 

991 

0,9 

015 

775 

0,8405 

530 

275 

0,8162 

288 

030 

0,7896 

016 

770 

1,66 

2,18 

7,26 

8,13 

83,63 

84,75 

90,76 

95,16 

100 


9922 
9960 
9888 

9877 
83S8 

8367 
8249 
8161 
8054 


d)Schwers'"). 

Auszug. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


00/4*) 


1,01512 
1,02974 
1,04537 
1,06120 
1,07538 
1,08851 
1,10003 
1,10982 
1,11966 
1,12570 


lO» 

15» 
20« 

25° 

50» 

loo" 

150" 
190» 


1,12570 

1,12260 

i,"943 
1,11619 
1,11287 
1,10948 

1,09137 
1,05223 
1,01273 
0,98113 


Gewöhnl.  Amylalkohol. 
Balbiano")  0,8237  (o«);  Erlenmeyer'»)  0,8245  (o«>);  Hartsvig'*»);  Jahn«);  0,8107  (20«);  Kopp'«) 
0,8242  (o»);  0,8132  (15»);  Loomis'')  0,8121  (18»);  Müller- Abegg'")  0,8068  (25»);  Perkin") 
0,8130  (15O);  0,8056  (25»);  Pierre**)  0,8252  (o»);  0,7851  (53,6»);  0,7451  (99,9")  —  außerdem: 
Andrews"),  Boguski '")  2(.,  Brühl*») u. '*»),  Cahours*');  Delffs'),  Duclaux*),  Flawitzky"),  Franken- 
heim'**) 31.,  Graham«),  de  Heen *»»»),  Herz»»*),  Kopp'>)u. '*),  Landolt")u.  "),  Lieben"),  Mende- 
leef »»),  Pagliani**)  u.  '«*),  Pierre *») 21.,  Ratz"),  Schiff«),  Schönrock"),  Thorpe '")  21.,  Thömer*«»)«., 
Zander  -% 


Aceton-Wassermischungen. 
I.  Mac  Elroy»*)  (I)  und  Sqaibb"^)  (II);  Auszug.  []  =  interpoliert 


4" 
15° 
15» 
20» 
250 

25» 


II 

I 
IIa) 

1 

1 
11») 


ioo»o  950/0    9o»o    85  »/o    8o»e    75«o    7o°'o     6o»'o;50%    40%    30%     2o»/oio»/o 


0,8082  I  8226 
0,7973      — 


0,7961 
0,7920 
0,7863 


8108 
8075 


8371 1 8498 !  8626  8762  8877  [9106]  9334  9527  j  [9660]  9794  j  — 

—  j  —    —  '  8644  I  8809  ,  9045  ;  9255  9449  i  9604  1 9744  9868 

8255  8393  8530  8657  i  8784  :  [9012]  9240  9446  [9598]  9747  — 

8220  •  8359  ,  8498  8613  j  8755  ;  8995  ;  9205  9408  .  9575  I 9721  9851 


8021  8165  ;  8307  8445  8553  8707  {  8948   9167  i  9369 1  9541  1 9696  9834 


0,7849  7998  8146 :  8287  8427  8556  8685  i  [8919]  9154 1 9370  i  [9534]  i  9698 ;  — 


2)  Schwers'") 

Auszug 


<io4 
t» 


ioO/„     20»  0     30»/o  i  40%  i  50»/o  I  6o»^  I  70«  „  j  8o»/o  '  90«/» 


0,9903  9809  9703  9559  9382  9176  i  8958  8710  8447  8125 
43,35  44,3  42,65  44,25  44,55  44,35  |  43,8  ;  43,7  ,  43,8  .,  44,7 
0,9753    9581      9423      9211      8991      8757  I  8515  :  8247  I  7972  '    7632 


»)  Umgerechnet.    *)  Siehe  femer  S.  306.     Literatur  S.  314. 


Bein. 


308 


79 


Dichte  wässeriger  Lösungen  verschiedener  organischer  Substanzen'). 


Aceton-Wassermischungen:  Mac  Elroy"*),  vergl.  auch  vor.  S. 


kowsky ' 

0,79574  .  -  ,, 

jnikoff")  2(.,    Thorpe"^»),   Waiden"^),    Beckmann' 

Jones  (Hydrates  S.  104) '*3),  Traube"*). 


30,83    :  19,67    I  10,01 

9561    !    9727    I    9851 

7488    (56,30);    Kossa- 

[3]'«^)  0,81249  (oO), 

Kopp")  21.,    Sapo- 

Drude '"■''),    Graham»»^), 


Glycerin -Wassermischungen  interpoliert  nach  a)  Gerlach,  Chem.  Industr.  7,  277;  1884;   b)  Nicol,  Phann.  J. 
Trans.  (3)  18,  302;  1887.    Auszug.    5(.  —  umgerechnet  auf  Wasser  von  4"  und  luftleeren  Raum. 


^15/4   d2o/4 


20  4 


% 

di5/4 

^20/4 

a) 

a) 

84 

2225 

2174 

82 

2171 

2120 

80 

2117 

2066 

78 

2061 

2012 

76 

2005 

1958 

74 

1949 

1905 

72 

1893 

1851 

70 

1837 

1797 

cii5/4     «^20/4  !  (/20/4 


%  \  ^15/4     <'2o/4  :  rf2o/4 


100 
98 
96 

94 
92 
90 
88 
86 


a) 
1,2639 
1,2588 
1,2538 
1,2487 

1,2437 
1,2386 

1,2332 
1,2279 


a) 
2594 
2543 
2491 

2439 
2387 
2335 
2281 
2228 


b) 

2609 
2558 
2506 

2454 
2401 

2347 
2293 
2249 


b) 

2185 
2131 
2077 
2023 
1968 

1915 

i86i 
1806 


65 
60 

55 
50 
45 
40 

35 

30 


a) 

1698 
1558 
1418 
1279 
1144 
1009 
0874 
0740 


a) 

1662 
1528 

1393 
1258 
1124 
0989 

0855 
0720 


b) 
1670 

1534 
1398 
1261 
1126 
0991 
0859 
0727 


25 
20 

15 
10 

5 


a) 
0610 
0480 

0357 
0236 
0113 


a) 
0590 
0461 

0337 
0217 
0098 


b) 

0597 
0469 

0343 
0221 
0100 


c)  Henkel  u.  Roth  Auszug  ^°^) 


%      (/ 15/4  Icf  20/4     ^25/4     %      f/15/4    rf2o/4 


1,00152 

,00392 

1,00633 

1,00875 

i,oiii8 
1,01361 
1,01606 
|i,oi85i|  1730 
9  11,02097  1973 
10  ;i,o2349|  2217 


059 

295 

532 

770 

1009 

1248 

1488 


— 061 
172 

407 
642 
878 
1115 
1353 
1591 
1832 
2073 


II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 


02592 
02841 
03090 

03341 
03592 
03844 
04097 

04351 
04605 


462 
708 

953 
201 

449 
698 

948 
199 

451 

704 


^25,4 


d)  Lenz'-'o»; 

/o 


d 

12/4'^) 


315 
559 
802 
047 

293 
540 

788 

037 
287 
638 


96,04 
69,93 
59,75 
54,28 
44,84 
35,85 
25,49 
19,17 


2576 
1879 
1567 
1431 
1171 
0924 
0692 
0469 


15,00  0369 
9,68  1  0232 


e)  Drucker  »*ä) 


%  ^25/4=') 


f)  Chene- 
veau  "') 

%  diS/4 


h)  Heimbrodt 
(14,80)  -n 


—  jT^i  —  —  — /   1   — vyj    .äO  I  O40OI  j   y  ^^   I  ^3^  "^9^^   I  '-"^o* 

Für  95 — 100%  Glyc.  (Comey-^*))  beträgt  die  Änderung  der  Dichte  von   15 
bis  20O  0,00418,  für  20 — 25O  0,00455,  für  25 — 30O  0,00492. 
Außerdem :  Damien  >»*),  Fabian  ""),  Jones  '*^)  ( Hydrates  S.  106),  Metz  "^ 


00161 
00409 
00659 
0091 1 
01163 
01416 
01671 
01938 
02458 
02982 

03509 

04038 

)  Mol.- Gew. 

92,08  gesetzt 

'»),Roth"5)  2t.,  Schweikert*"),  Thörner  21. "«). 


92 
83 

75 
60 

50 
35 
25 
15,5 


2574 
2396 
2164 
1944 
1536 
1257 
0855 
0589 
0350 


100  j  2628 
64,67!  1665 
53,74!  1354 
16,13!  0371 
g)  Strohmer*") 
(17,5°) 


IOC 

90 
80 
70 
60 
50 


1,260 

1,234 
1,208 
1,180 

1,149 

1,126 


Vs  n  *) 

Vsn 

^/»n 

Vsn 

•^'8  n 

Vsn 

V«  n 

1  n 

«An 
7*n 

2  n 


Dextrose-  (a)  und  Lävuloselösungen  (b). 


a)  Salomon  ^*) 


/o 


«^17,5/4 


Brown  ") 


/o 


d  15,5/4 


Tollens"b) 


%    id2o/4 


Tollens  "») 


/o 


d  17,5/4 


b)  Herzfeld'«) 
2(. 


%    ^20/4 


Honig  «0)21. 

%  je«  17,5 '4 


Brown  '*) 


%    i««  15,5/4 


Ost^'-*) 

%     !rf2q'4| 


9,63') 
18,58 
26,95 
34,80 
42,15 
53,48 


1,0367 
1,0747 
1,1114 

1,1477 
1,1846 
1,2200 


2,61  2) 

5,34 
10,51 
15,59 
22,76 


0091 
0199 
0409 
0618 
0935 


1,77  0052 

2,75  0089 

7,60  0282 

10,141  0383 

17,60  0694 


7,68 
10,06 
18,62 
31,61 
53,02 
86,61 


0273 
0374 
0733 
1325 
2394 
4"3 


5,2^)10184 
8,5  ,  0316 
0456 

0835 
1112 

1795 


11,7 
20,9 
27,1 
41,4 


b)  Winter^'-')  20,14%  d 20/4  1,0794 


6  3) 
8 
10 

14 
18 
22 

24 


0215 
0301 

0387 
0562 

0738 
0914 
1003 


2,45; 

6,37; 

12,14! 

15,671 
20,61: 


0087 
0246 

0487 
0640 
0860 


2,01 
4,96 
7,81 
8,97 


0062 
0178 
0295 
0341 


20,26 
29,96 


0821 
1271 


9,82  {  037g 
10,52  j  0405 
18,52  ,  0798 


Dextrose.    Morse,  Frazer  ■'''^). 


m*) 


0,1 


0,3 


0,4 


0,5 


0,6 


0,7 


0,8 


0,9 


1,0 


C 
do/4 


0,68 
1,00687 


1,39 
1376 


2,03 
2041 


2,64 
2691 


3,25 
3327 


4,93 
5143 


5,53 
5731 


6,03 
6300 


3,80  4,36 

3945      I      4551 
Außerdem:  Jones ^°3)  (Hydrates,  S.  107). 

')  Literatur  S.  314.   *)  Umgerechnet.   ^)  Auszug.   *)  m :  g-Mol;  C:  Kontraktion  in  ccm  auf  1000  g  Lösungsmittel] 


Bein. 


79 


309 


Dichte  wässeriger  Lösungen  verschiedener  organischer  Substanzen^). 


Invertzucker  (a),  Lactose  (b),  Maitose  (c),  Milchzucker  (d). 


a)  Herzfeld") 
%     «^17,5/4 


10,81  1,0424 
16,56  1,0670 
21,93  '  1,0908 
27,53  1,1166 
32,84    1,1427 


Ost*") 
^o  d  2o'4 


2,10  0064 

9,62  0364 

13,04  0515 

14,83  0582 


Mohr°«; 
Auszug 

%  d  17,5  4 


16  03901 

15  06018 

20  08218 

25  10474 

27  "433 


b)  Meissl*^) 
%    d  17,5/4 


4,89-)    0183 

9,92     0388 

18,95     0779 

35,36    1549 

Jones  '*^) 


c)  Meissl^') 
%     d  17,5/4 


4,95*)i 
9,70 
19,23; 
33,86; 
34,84! 


0183 

0379 
0789 
1470 
1526 


d)  I  Schmöger '^°),  II   Fleischmann '*")  Auszug 
I  "o   12,36     1     5,08  ;  10,17  j  20,22  ;  30,18  j  36,08 
(£20/4  { 1,0072  I    0175  i    0376  I    0791  !    1233  !    1513 


Salomon'^) 
%     d  17,5/4 


4,91*) 
9,62 

14,17 
18,56 
22,81 
26,90 
30,88 


0182 
0376 
0569 

0759 
0950 

1139 
1328 


Brown**) 
%    '^15,5/4 


2,55*) 
4,86 
9,62 

13,94 
18,81 
22,00 
26,79 
31,44 


0091 
0185 
0383 
0567 
0780 
0927 
1146 
1372 


Ost"*)"») 
%»)  d  20/4 


3,05  0100 

5,54  0200 

7,95  0300 

10,35  0400 

12,72  0500 

15,05  0600 

17,34  0700 

19,57.  0800 


H   %    42,31 
rf2o,4  I  1,1816! 

Außerdem : 


50,88 
2260 


60,77 
2812 


c)  Mohr' 


69,09    I         IG 

3303  I   0370 
e)  Xylose:  Schultze«'). 


62,05 
2888 


20  30  40 

0784      1227      1703 
f)  Mannit :  Jones '^*) 


60  70        (100) 

2769      3366      5453 
Hydrates  S.  107, 


50 
2216 


Formaldehyd  (a),  Acetaldehyd  (b)  Paraldehyd  (c). 


a)Auerbach'**) 
%      d  18/4 


2,23 

4,60 

10,74 

13,59 

18,82 

23,73 
27,80 

34," 
37,53 


1,0054 
1,0126 
1,0311 
1,0410 
1,0568 
1,0719 

1,0853 
1,1057 
1,1158 


Davis  '•») 

b)  Homfray'**) 

%'yd  15,56/4') 

%   '»  \dt/4 

5 

Ol  15 

15,86  19,0 

0028 

IG 

024 

44,90  1  19,4 

9857 

15 

037 

55,03 

•18^ 

9725 

20 

052 

60,18 

19,0 

9586 

25 

066 

70,24 

18,6 

9236 

30 

082 

70,90 

18,4 

9170 

35 

103 

85,47 

18,6 

8544 

40 

124 

100 

19,0 

7830 

van  Aubel**) 
%    j    «»   i  ^  '4*) 


13,68 
26,32 

54,25 
76,27 
85,81 
(100) 


17,8  1,0019 
17,5    1,0034 

17.1  0,9752 
16,5  0,9144 
16,8  I  0,8767 

17.2  1  0,8115 


Vaubel"») 
%   d  18/4^) 


10 
20 

30 
40 


1,0005 

1,004 

1,0010 

1,0025 


a)  Außerdem  Lüttke-*"). 


100% :  Landolt  '*)  0,7932  (10»), 

7810  {20"). 
Perkin»«)    8056(0»),   7952(8»), 

7883  (13°)'). 
Pierre")  8055  (o«). 
Waiden"')  8045  (o»),  7921(25»). 

Außerdem:  Kopp"). 


c)  Paraldehyd:  100% 
Brühl  ^0)  9943(20»). 
Perkin«')  9984  (15°),  9872  (25»). 
Außerdem:  Traube'*). 


Pyridin  (a),  Nicotin  (b). 


a)  100% 


Traube*»*) 
%     ;  d  13/4 


Dunstan 
%'")  1^25/4') 


Hartley«»») 
%  ')   ^25/4 


Tsakalotos^») 
b)  %  d  20/4 


Pfibram"*) 
^o')  \d2o/4 


Brühr'^)  0,9818;  9800;  9793(20»). 

Constam*»')  0,9893(15»). 

Waiden"*)  1,0021(0«),  0,9784(25«). 

Zawidski^)  0,9780(25»). 

Berliner**)  0,9792(20»). 

Hartley'»o)  1,0013(0»),  0,9772(25»). 

Timmermans  ****)  [2]  1,0031  (o»)  1,0390 
(—35,7");  b]'**)  1,00302(0«), 
0,9880  (15»),  9830  (20»);  9781  (25»). 

Traube*"*)  0,9821(15«). 

Dunstan  *•■**)  0,9783  u.  *»«)  9763(25«) 

Holmes*"*)  0,9871  (15,5). 


1,12 

3,47 

7,39 

18,03 

35,93 


99946 
00039 
00159 
00475 
00799 


Nicotin   100%:  Brühl'»')    1,0145   und 


30,99 
40,46 
50,03 
55,12 
59,98 
10,01 
30,03 
35,36 
40,18 
45,03 
50,03 
55,19 
60,08 

1,0108  bei  20»; 


Holmes"^*)rfi5,5/4 
87,20 
70,11 
49,88 
30,72 
12,28 


0007 
0102 
0106 
0079 
0037 


0024 
0036 
0037 
0042 
0036 

*)9993 
0018 
0024 
0025 
0027 
0028 
0026 
0024 


9,91 
19,28 

29,99 
39,84 
49,57 
59,70 
70,34 
80,15 
90,08 
95,01 
100 


9995 
0012 
0023 
0031 

0035 
0030 
0013 
9969 
9887 
9831 
9772 


33,4 
49,6 
66,7 
71,7 
73,9 
79,2 
86.1 


0233 
0342 
0402 
0417 
0414 
0390 
0363 


WintherSI**«) 

6,96 ;  0031 


14,15 
41,15 
51,48 

100 


0083 
0275 
0337 

0100 


4,73 
10,19 
20,75 
35,58 
49,30 
55,40 
59,65 
64,92 
69,12 
71,32 
75,13 
86,89 

100 


0015 
0054 
0132 
0238 
0329 
0364 
0382 
0396 
0402 
0399 
0394 
0299 
0095 


Winther'-*)   0250(0«);   0,9948(40«).  —  Außerdem:    Skalweit '«•),   Landolt'*«),   Pfibram"*), 
meta- Nicotin).     Piperidin:  Perkin*«*),  Picolin:  Dunstan*»*).    *)  '**)  Auszug. 


Landolt*'«)  0184(10,2»);   0110(20«);  0037(30«); 

Traube**»)   (auch 


<^2l/4 


Salzsaure  Amine')  nach  Schiff'»*):  a)  Äthyl;  ß)  Diäthyl;  y)  Triäthyl;  6)  Tetraäthyl. 

o)  65       50    I     40        30    I     20         15         10    I      5     I  /3)  48  j     36    '     24    I     16    ;     12    :      6     I      4 
1,0496    0441  '  0380  :  0299  i  0202     0150    0095     0039  I    0141      0113     0068  •  0035     002I  :  0001  I  9994 


d2i/4 


7)  54       48         40        32         24         14  4       6)  63       42  28         21         14  7  4 

1,0157    0134     0094 ,  0057     0025     9995     9984     0366    0176      0085  ;  0044     0017     9998     9988 


')  Auszug,  *)  umgerechnet,  ^)  Literatur  S.  314. 


Bein. 


310 


79  b 


Dichte  wässerigef  Lösungen  verschiedener  organischer  Substanzen^). 


Trimethylamin 


Tsakalotos'^o) 

%  di5/4 

15,4  0,9723 

26,6  0,9459 

41.6  0,9053 
51,2  0,8830 

59.7  0,8623 
73,9  0,8211 
100  0,7323 

Außerdem:  Kanitz*«') 
(auch  Methylamin,  Di- 
methylamin ,  Tetra- 
methylammoniumhydr- 
oxyd;  und  die  Chlor- 
hydrate). 


Acetamid 

Fawsitt'»»),  Speyers  "1«), 

Jones  (Hydrates 

S.  104 1««) 


Phenol 


Friedländer^äi) 


% 

9,54 
12,04 

24,17 
36,13 
45,00 
65,04 


80«  ±  0,15» 

0,9764 

0,9775 
0,9818 
0,9872 
0,9907 
0,9996 


Traube 'o«)i       15/4 
i)  Acetooitril 

2,73% 

5,25 

8,22 


12,51 

16,56 


0,99570 
0,99282 
0,98865 
0,98064 
0,97427 


2)  Phenol 

0,47% 
1,14 
2,20 
5,18 


0,99967 
1,00037 
1,00133 
1,00418 


3)  p-Nitrophenol 

0,71% 

1,18 

1,20 


1,49 


1,00138 
1,00283 
1,00295 
1,00378 


4)  Außerdem  u.  a. 
Diäthylamin,    Resorcin, 
Pyrogallol,  Hydrochinon, 
Kressole,  Phlorogluzin. 


Harnstoff 


Roth  "5) 

3,31% 

4,67 

4,96 

5,29 
6,37 
7,30 
9,97 


0/4 

1,01036 
1,01458 

1,01503 
1,01640 
1,01948 
1,02207 
1,03018 


(Ausdehnung) 


Traube  'o») 

0,82% 

6,09 
16,25 
20,70 

Schmidt  ^'*) 

2,82% 

4,95 

6,55 


15/4 
1,00148 
1,01619 
1,04470 
1,05729 

15/4 
1,0079 
1,0139 
1,0184 


Zoppellari«^) 


0/ 

/o 

7,53 
15,47 
34,41 
43,61 


l 

20,2 

19,8 

19,7 
20 


dt/4 

1,01875 
1,04092 
1,09447 
1,12133 


Ranken 
m') 

I 

0,5 
0,25 


Auszug^"). 

d 15/41  30/4 
1,00156;  115 
1,00074;  37 
1,00032;  99 

Heimbrodt"»^) 


m») 

*/8 

Vs 

«/8 
78 

I 

2 


d  14,8/4 

1,00152 
1,00389 
1,00618 
1,00844 
1,01054 
1,01260 
1,01462 
1,01662 
1,02061 
1,02448 
1,02833 
1,03216 


Landesen  ^<'^) 


30 
40 
50 
60 

70 
80 


0,57% 
441 
798 
1226 
1731 
2295 
2925 


1,08% 

467 
825 
1256 
1761 
2329 
2958 


30" 

40 

50 

60 

70 

80 


Landesen 
5,66% 
648 


1035 
1490 
2013 
2592 
3228 

Außerdem :  Jones  *^^) 
(Hydrates  S.  104),  Faw- 
sitti«**),  Speyers*'«). 

(Löslichkeit  qO-So») 


11,12% 

831 
1251 

1735   ' 
2274 
2867 
3506 


ßulfoharnstoff 

Traube  "o") 


Chloralhydrat 


Turbaba"®)  Auszug. 
%     I     do/4;  15/4 

1,03763;  3620 
1,10091;  9770 
1,15356;  4832 
1,22367;  1550 
1,28560;  7533 
1,38024;  6738 
1,43803;  2408 
1,5;  0537 
d3o/4 


8,02 
20,06 
29,04 
40,02 
49,01 
61,71 
68,90 
78,44 
/o 

8,02 
20,06 
29,04 
40,02 
49,01 
61,71 
68,90 

78,44 
90,60 


1,03214 
1,09208 
1,14102 
1,20606 
1,26423 

1,35417 
1,40958 
1,48901 
1,95755 


Rudolphi"^)  (Auszug). 


0/ 
/o 

20,2/4 

44/4 

0,5  i 

1,0012 

0,9938 

2    ! 

1,0065 

0,9990 

5      1 

1,0198 

1,0118 

10 

1,0440 

1,0352 

20     1 

1,0956 

1,0847 

33  V3 

1,1711 

1,1567 

50 

1,2713 

1,2523 

6673 

1,3998 

1,3763 

80 

1,5134 

1,4856 

Kanonnikof 

fll») 

0/ 

/o 

<o 

di/4 

33,22 

20,9 

1,1704 

22,64 

19,8 

1,1428 

11,82 

20,9 

1,0555 

9,08 

21,3 

1,0402 

3,92 

21,7 

1,01522 

Perkin »«)""*)  dt/4 

(1  mol  Subst.  -f-  3  mol 

Wasser) 

'=4"  1  1,4903 
15  I  1,4803 
25  I  1,4732 
35  !  1,4678 
45  !  1,4632 
(Auszug). 

Bousf.'^ä)  dt/4 
t     I      2%     i     10% 
7"  ;  1,00901 1 1,04680 
15"  ;  1,00816   1,04552 
25"     1,00601    1,04296 
40°  \  1,00109  1 1,03725 
Außerdem :  Barbier^'''-), 
Jones"^)(  HydratesS.  1 06), 
Speyers"*).      (Löslichk. 
bis  47O) 
bei  o"  :  20,66  mol.  % 
do/4  =  1,433 


Seifenlösungen 


Cornish  "*). 

m') 

d  90/4 

Na-Palmitat 

I 

0,9625 

0,5 

0,9638 

0,35 

0,9644 

0,2 

0,9658 

0,1 

0,9654 

0,05 

0,9655 

0,01 

0,9655 

0,00 

0,9653 

Na-Stearat 
0,5       I      0,9599 
0,2       '      0,9631 
0,1       j      0,9629 
0,05  0,9621 

0,01      i      0,9639 


Leim  (1),  Gelatine  (gl) 


Winkelblech  '^<') 
(Auszug) 

1%       i     d25»,  50» 


27,7 
23,5 
19,0 

gl% 

19,0 

15,5 
9,8 


1,079;  68 
1,066;  55 
1,051;  42 

^30",  50« 

1,050;  42 

1,039;  31 
1,022;  14 


Gesättigte  Lösungen  von 
Chloroform ,     Seh  wef  e  1  - 

kohlenstoff,  Ligroin, 
Äther,  Anilin,  Benzol  in 
Wasser  siehe  Herz"^°*). 


*)  g-Mol  im  Liter,  Mol- Gewicht  60,12.    ")  A  v^  bedeutet  den  Überschuß  bei  <"  über  das  Vol. 
bei  o"  (=100000  gesetzt).    ^)  Literatur  S.  314. 

Bein. 


79 


311 


Dichte  von  Lösungen  reinen  Rohrzuckers^)  in  Wasser. 

(Ausdehnungstafel.) 

Plato,  Abhdl.  Norm.  Eich.-Komm.  2,  140;  1900.     ZS.  Zuckerindust  50,  982,  1079;  1900. 

Auszug  (umgerechnet  aus  den  Angaben  für  Wasser  von  15"  auf  Wasser  von  4"). 


Gewichts- 
prozent 


0° 


10« 


150 


20» 


30» 


-:oo 


50» 


60« 


0 

1 

2 
3 
4 
5 

6 
7 
8 
9 
10 

11-) 

12 

13 

14 

15 

16 
17 

18 
19 
20 

21 
22 
23 
24 
25 

26 
27 

28 
29 
80 

31 
32 
33 
34 
35 

36 
37 
38 
39 
40 

41 
42 
43 
44 
45 

46 
47 

48 
49 
50 


0,99987 
1,00390 
1,00798 
1,01207 
1,01619 
1,02033 

1,02449 
1,02867 
1,03287 
1,03710 
1,04135 

1,04564 
1,04994 
1,05429 
1,05865 
1,06304 

1,06746 
1,07191 
1,07640 
1,08092 
1,08546 

1,09005 
1,09466  , 
1,09930 
1,10398 
1,10869 

1,11343 
1,11820 
1,12302 
1,12787 
1,13274 

1,13766 
1,14262 
1,14761 
1,15262 
1,15769 

1,16278 
1,16791 

1,17307 
1,17826 
1,18349 

1,18875 
1,19406 

1,19939 
1,20477 
1,21018 

1,21562 
1,22109 
1,22661 
1,23216 
1,23775 


0,99973 
1,00365 
1,00760 

1,01157  ; 
1,01557 
1,01960  1 

1,02366  j 
1,02774  j 

1,03185  : 

1,03599  ; 
1,04016  I 

I 

1,04437  i 
1,04859  i 

1,05286  ; 

1,05714  ! 
1,06146  ] 

1,06581 
1,07020  ! 
1,07461  j 
1,07906 
1,08353 

1,08805 
1,09260 
1,09717 
1,10178 
1,10642 

I,IIHO 

1,11581 

1,12056 

1,12534 
1,13014 

1,13499 
1,13988 

1,14480 

1,14975 
1,15473 

;  1,15976 
I  1,16481 

;  1,16990 
'■    1,17504 

;  i,i8o2o 

1,18539 

'  1,19063 

1,19590 

1,20121 

j  1,20657 

I  1,21194 

!  1,21736 

'  1,22281 

1,22830 

1,23382 


0,99913 
1,00301 
1,00693 
1,01087 
1,01484 
1,01884 

1,02287 
1,02692 
1,03100 
1,03512 
1,03925 

1,04343 
1,04762 
1,05186 
1,05612 
1,06041 

1,06473 
1,06909 

1,07347 
1,07789 
1,08233 

i  1,08682 

'  1,09134 

1,09588 

I  1,10046 

!  1,10507 

1,10972 

i  1,11440 

'  1,11911 

1,12386 

;  1,12863 

'  1,13345 
1,13831 

1,14319 
1,14811 
1,15306 

1,15806 
1,16308 
1,16814 
1,17325 
I  1,17837 

1,18355 

1,18875 

'  1,19400 

'  1,19927 

1,20460 

;  1,20994 
i  1,21534 

:  1,22076 
I  1,22623 

:  1,23173 


0,99823 

1,00209 

1,00599 

1,00991 

1,01386 

1,01784 
1,02185 

1,02587 
1,02993 
1,03402 
1,03813 

1,04228 
1,04646 
1,05066 

1,05490 
1,05916 

1,06345 
1,06778 

1,07213 
1,07653 

1,08094 

1,08540 
,  1,08990 

1,09441 
1,09896 

1,10354 

1,10817 

:  1,11282 

1,11750 

1,12223 
1,12698 

i  1,13176 

1  1,13659 

;  1,14145 

1,14634 

1,15127 
;  1,15624 
;  1,16124 
'  1,16628 

1,17136 
;  1,17648 

1,18162 

1,18679 

i  1,19202 

!  1,19727 

1,20257 

1,20789 
i  1,21326 
I  1,21865 

;  1,22409 
1,22958 


0,99707 
1,00093 
1,00481 
1,00872 
1,01266 
1,01661 

1,02060 
1,02461 
1,02864 
1,03271 
1,03679 

1,04092 

1,04507 
1,04925 

1,05346 
1,05772 

1,06198 

1,06629 

i  1,07062 

1,07499 
1,07940 

1,08382 

1,08830 

,  1,09279 

S  1,09731 
i  1,10188 

j  1,10647 

j    I,IlHO 

I  1,11575 

1,12044 

1,12517 

1,12993 
1,13474 
1,13956 
1,14443 
,  1,14933 

1  1,15427 

!  1,15925 

I  1,16425 
I  1,16931 
i  1,17439 

1,17952 

!  1,18468 

I  1,18988 

1,19512 

1,20039 

1,20570 

1,21105 

1,21644 

I  1,22185 

!  1,22732 


0,99567 
0,99952 
1,00340 
1,00731 
1,01124 
1,01518 

1,01916 
1,02316 
1,02717 
1,03122 
1,03530 

if03940 
1,04353 
1,04770 
1,05189 
1,05612 

1,06035 
1,06464 
1,06896 
1,07329 
1,07767 

1,08208 
1,08652 
1,09100 
1,09550 
1,10005 

1,10461 
1,10921 
1,11386 

1,11853 
j  1,12324  I 

;  1,12798  j 

'  1,13276 

1,13758 

1,14241 

;  1,14730 

i  1,15221 
1,15717 

1,16214 
1,16718 

1,17214 

1,17734 
1,18248 
1,18765 
1,19287 

1,19812 

■  1,20341 

I  1,20874 
\  1,21411 

i  1,21950 
1 1,22495 


0,99232 
0,99615 

1,00001 
1,00387 

1,00777 

1,01169 

1,01563 

1,01960 

1,02359 

1,02761 

1,03165 

1,03573  ; 
1,03982 

1,04395  i 

1,04809 

1,05229 

1,05650  , 
1,06074  ' 

1,06502  i 

1,06933 
I  1,07366 

1,07804  ; 
1,08244  ' 
1,08688 
1,09135 
1,09585 

1,10039 
1,10496 

1,10957  i 
1,11421  I 
1,11888 

1,12359 
1,12834 
1,13312 
1,13794 
1,14279 

1,14768 
1,15261 
1,15756 
1,16257 
1,16759 

1,17267 
1,17777 
1,18292 
1,18809 
1,19332 

1,19856 
1,20386 
1,20919 
1,21456 
1,21996 


0,98813 
0,99192 
0,99575 
0,99958 
1,00345 
^,00735 

1,01127 
1,01521 
1,01918 
1,02319 
1,02720  i 

1,03126  i 
1,03533  i 
1,03943 
1,04356 
1,04772  , 

1,05191  I 

1,05614 

1,06038 

1,06467 

1,06898 

1,07333 
1,07771 
1,08212 
1,08657 
1,09106 

1,09557 
1,10012 
i  1,10470 
I  1,10932 
i  1,11398 
'  1,11866 
I  1,12340 
1,12816 

1,13295 
1,13779 

1,14265 
1,14756 
1,15249 
1,15748 
1,16248 

1,16753 
1,17262 

1,17774 
1,18290 
1,18811 

1,19334 
1,19861 
1,20392 
1,20926 
1,21465 


0,98330 
0,98705 
0,99083 

0,99463 
0,99846 
1,00231 

1,00619 
1,01010 
1,01402 
1,01799 
1,02198 

1,02600 
1,03004 

1,03413 
1,03823 
1,04238 

1,04656 
1,05076 
1,05501 
1,05927 
1,06358 

1,06793 
1,07230 
1,07671 
1,08116 
1,08563 

1,09014 
1,09467 
1,09925 
1,10386 
1,10850 

1,11319 
1,11792 
1,12268 
1,12746 
1,13228 

1,13715 

1,14204 

I  1,14696 

i  1,15193 

i  1,15693 

I  1,16197 
1,16704 

1,17215 
1,17728 
1,18247 

1,18768 
1,19294 
1,19822 
1,20355 
1,20891 


*)  Einige  weitere  Angaben  S.  313-  *)  Bousf.*»*)  10,97%  :{7*)  1,04467,  ('s')  4336,  {25*)  4111, 
(40*)  3547,  (60»)  2598. 

Bein. 


312 


79  d 


Dichte  von  Lösungen  reinen  Rohrzuckers  in  Wasser. 

( Fortsetzung.) 


Gewichts» 
prozent 


0» 


100 


15» 


200 

250 

1,22957 

1,22732 

1,23509 

1,23280 

1,24063 

1,23835 

1,24623 

1,24391 

1,25186 

1,24953 

1,25753 

1,25516 

1,26323 

1,26086 

1,26898 

1,26657 

1,27476 

1,27234 

1,28058 

1,27814 

1,28644 

1,28^99 

1,29234 

1,28986 

1,29827 

1,29579 

1,30426 

1,30175 

1,31026 

1,30774 

1,31631 

1,31376 

1,32241 

1,31984 

1,32854 

1,32595 

1,33470 

1,33210 

1,34092 

1,33828 

1,34716 

1,34452 

30» 


40« 


50» 


60° 


50 
51 
52 
53 
54 
55 

56 
67 

58 
59 
60 

61 
62 
63 
64 
65 

66 
67 

68 
69 
70 


1,23775 
1,24337 
1,24903 

1,25471 
1,26045 
1,26621 

1,27202 
1,27785 
1,28373 
1,28964 
1,29560 

1,30158 
1,30761 
1,31367 
1,31978 
1,32591 
1,33210 
1,33831 
1,34456 
1,35086 
1,35719 


1,23382 

1,23939 
1,24500 
1,25065 
1,25632 
1,26203 

1,26779 
1,27358 
1,27940 
1,28527 
1,29117 

1,29711 
1,30308 
1,30911 
1,31516 
1,32125 

1,32738 
1,33356 

1,33977 
1,34601 

1,35230 


1,23173 
1,23727 
1,24285 
1,24847 
1,25412 
1,25981 

1,26554 

1,27131 

1,27711 
1,28296 

X,2i 


1,29476 
1,30071 
1,30672 
1,31275 
1,31882 

1,32493 
1,33109 
1,33727 
1,34350 
1,34976 


1,22495 
1,23043 
1,23594 
1,24149 
1,24708 
1,25271 


1,21996 

1,22541 
1,23089 
1,23642 
1,24197 
1,24756 


1,25838  1,25320 

1,26409  '  1,25888 

1,26983  1,26459 

1,27562  j  1,27035 

1,28144  I  1,27615 

1,28731  1,28199 
1,29320  1,28786 
1,29914  1,29378 
1,29973 
1,30571 


1,30513 
1,31113 


1,31720  j  1,31174 

1,32329  i  1,31782 

1,32943  I  1,32392 

1,33559  1,33007 

1,34181  ,  1,33625 


,21465 
,22006 
,22552 
,23101 

,23655 
,24211 

,24773 
,25337 
,25906 
,26479 
,27058 

,27638 
,28224 
,28813 
,29406 
,30002 

,30604 
,31209 
,31818 
,32430 
,33047 


1,20891 
1,21430 

1,21974 
1,22522 

1,23073 
1,23629 

1,24189 

1,24753 
1,25320 
1,25892 
1,26468 

1,27049 
1,27632 
1,28222 
1,28813 
1,29408 

1,30007 
1,30613 
1,31220 
1,31832 
1,32447 


Reduktionstafel  A  für  Zuckerlösungen,    (Auszug  aus  einer  1911  erschienenen  Tafel, 
herausgegeben  von  der  Normal- Eich.- Komm.,  Berlin.) 


Abgelesene 

Temperatur 

t 


Am  Saccharimeter  bei  t»  C  abgelesene  (scheinbare)  Zuckerprozente 


oVo        5%      10  0/0      15%   |20»/o   |25»/o    I  300/0   |4o7o   |5o»;o     6o»/o70«/„ 


Zur  Reduktion  auf  die  Normaltemperatur  (nt  =  20»)  sind  vort  der  Ablesung 
nachfolgende  Beträge  in  0,01  »/o  abzuziehen: 


0»C 

5 
10 
16 

25 
30 
35 
40 
45 
50 
65 
60 


28 
35 
32 
20 


47 

63 

76 

87 

97 

106 

124 

136 

143  i 

45 

55 

64 

72 

79 

85 

97 

104 

109  1 

37 

42 

47 

51 

56 

60 

67 

71 

74  1 

21 

24 

26 

28 

30 

31 

35 

37 

38  i 

I4S 

"3 
76 

39 


Zur  Reduktion  auf  20»  sind  zu  der  Ablesung  zu  addieren.    (Einheit  0,01  »/b): 


27 
60 

99 
141 
190 
246 
305 
369 


28 
61 
99 
143 
193 
247 
307 
371 


30 
63 
102 
146 
196 
250 
308 
373 


31 

32 

33 

35 

37 

38 

39 

66 

68 

71 

73 

77 

79 

80 

106 

109 

"3 

116 

119 

121 

122 

150 

154 

157 

160 

163 

164 

165 

199 

203 

205 

207 

209 

210 

210 

253 

255 

257 

258 

258 

257 

255 

3" 

312 

312 

312 

308 

306 

.302 

373 

i 

372 

370 

367 

361 

357 

350 

39 

80 


Reduktionstafel  B  auf  die 
Normaltemperatur  17,5»  C 
nach  Domke  u.  Reimerdes, 

Handbuch  der  Aräometrie, 

Tafel  57b).  (Berlin  1912). 

Auszug. 


t» 


15" 


20" 
25» 
30» 

35» 

40» 

45" 
50» 
55" 
60» 


o";o 


21 
9 


lo0/oj20»/o 


31 
12 


38 
14 


10 

37 
70 
109 
152 
201 
256 
315 
379 


12 

42 

75 

114 

159 
208 


14 

46 

82 

124 

168 

216 


263  I  270 
322  I  327 
386  i  387 


30»/o  40%  50%i6o»/o,7o»/o 


45 
16 


50 

17 


16 

51 

89 

132 

176 

223 

275 
328 


17 
55 
95 
137 
181 
227 
276 
327 


384  ;  380 


53 


18 

56 

98 

140 


56 
19 


19 

58 

99 

141 


183  184 

229  229 

276  275 

325  '  321 

375  :  370 


57 

19^ 

20 

60 

100 

142 

184 

227 

271 

316 

361 


.  Hundertel  Proz. 
Vvon  der  Ablesung 
'       abzuziehen 


Hundertel 

Proz. 

zur  Ablesung 

zu 

addieren 


Bein. 


79 


313 


Dichte  wässeriger  Lösungen  verschiedener  organischer  Stoffe. 


Dichte  von  Rohrzuckerlösangea  bei  WR  bezogen  auf  Wasser  von  i4"R  (=  ly.aös"  C,  gemessen  in  der  H-Skale), 

bestimmt  in  der  österreichischen  Normal- Eichungskommission  (Marek,  Das  Saccharometer,  Wien  1906,  S.  107) 

Auszug. 


1%  1,00386 

2  1,00775 

3  1,01166 

4  1,01562 

5  1,01960 


6%  1,02361 

7  1,02766 

8  1,03173 

9  1,03584 
lo  1,04000 


11%  1,04415 

12  1,04835 

13  1,05258 

14  1,05685 

15  1,06114 


16%  1,06547 

17  1,16983 

18  1,07421 

19  1,07864 

20  1,08309 


21«; 

22 

23 

24 

25 


1,08757 
1,09209 
1,09663 
1,10121 
1,10582 


26%  1,11046 

27  1,11513 

28  1,11983 

29  1,12457 

30  1,12933 


Vergleich  mit  den  Angaben  von  Plato.  (Marek,  Das  Saccharometer,  S.  114).  Werte  für  J:  Differenz  in  0,001% 

(Marek— Plato). 


8% 
12 
16 
20 

24 

28 


bei  8"  R  —28 
—23 


— II 

—  I 

+  5 

—  2 


beii2«R— ^i 
—15 

—  5 
+  5 
+  10 

+  9 


bei  14»  R  —20 
-16 
—  6 

+  5 
+  9 

+  8 


bei  16»  R  —24 
—19 

—  7 
+  4 
-fii 
+   9 


bei  20"  R  —28 
— 22 
—13 
—  4 

+  5 
+  8 


bei  24  R"  —34 
—33 
—24 
—II 
o 
+  7 


Tafel  älterer  Beobachtungen  über  die  Dichte  von  Rohrzuckerlösungen  (Marek,  Das  Saccharometer,  S.  10).  — 
Werte   für  die  Dichten  bei   der  Normaltemperatur  (Ni)  bezogen   auf  Wasser   gleicher  Temperatur.     Auszug. 


Beobachter 

iXt) 

Payen 

15OC 

Prechtl 

15 

Balling 

i7y?. 

SteinheiP) 

15%, 

*) 

15^2 

') 

15  Va 

Ure 

KiY?. 

Pecher 

17^/2 

Niemann 

17  V? 

Graham  u. 

15% 

Hofmann 

Pohl 

15 

Brix 

17% 

Gerlach 

17V, 

Schultze') 

15 

) 
Scheibler 

15 
15 

2%         4%      6%      8%     10%    12%  I  14%    16%    18%    20%  i  22%  ^  24%     26%     28% 


,0092 
,0080 
,0082 

,0077 5 
,00775 

J 

,0075 
,0070 

,0080 

,0077 

,0077, 

,0077, 

,00764 

,0079 

,00783 


0192  0280 

0180  0259 

0160  0240 

0165  5  0251 

0157  0238 

01565  02375 

0153  0232 
0143  10215 


0337 
0322 

0338 
0320  5 

03195 

0313 
0291 


0474 

0418 

0404 

04265 

0404 

0403 

0395 

0397 

0367 


—  0241  !   —  10405 


0157  0237 

0157  0  02373 

01569:02371 
0153  7  02321 
0159  0240 
0157602382 


0319 

03187 

03185 

O3II5 
0322 

03199 


0574 
0501 
0488 
0516 
0489 

04875 
0479 
0480 
0456 

0487 

0401      0485 
0401  4^0485  2 
04010104848 

O392o'o4736 
0405    0490 
04027-04868 


0675 
0586 
0572 
06065 

05745 
0573 

0563 
0552 


0781 
0678 
0657 
0698 
0661 
0659 
0598 
0649 
0647 

0660 


0886 
0766 
0744 
0789 
0748 
0746 

0736 
,0738 


0854  0946 
0832  0922 


1040   I 
1013    j 


—    1447 
1134    ,1231 

IIO6  '1200 


0570 

0570  3 

0569$ 

05563 

0575 

05721 


1007 
lOIO 


10945  — 

1099  II92 
II03  III97 


08345  — 
08325  — 

0820  0916 
•0824  0915 
0830  0920 

0838  J0929 
0655  0742  0832  0924 

0656607441108329,09231    IOI45Jll07,|l20I, 

0656 1  0743  8:0832  3,0922  4 :  1013  8  11065  {12005 
0640207252:0811408987  —  I  —  I  — 
0662  0751  10840  —  —  —  — 
o6586;07464io8354!o9257:ioi73  iiiOi  12044 


1102I51 

1018    I 
10145 


Dichte- 
maximum Dt 

de  Coppet'-') 


Dt 


0,34 
0,68 

1,35 
2,02 
3,92 

5,74 
7,62 

9,17 


3,84° 
3,71 
3,33 
3,03 
2,06 
1,14 
0,08 
-0,83» 


Dichte  gesättigter  Lösungen 
Herzfeld  a) 


dt/ 4 


% 


10" 
20" 
30° 
40° 
50» 
60» 

65° 


1,3224 
1,3269 
1,3317 
1,3372 
1,3429 
1,3491 
1,3557 
1,3591 


65,41 
66,14 

66,93 
67,81 
68,73 
69,72 
70,77 
71,30 


Dichte  von  Normallösangen 
Green  u.  Masson^»)  n  =  g-Mol.  im  Liter  Grüneisen  c) 


n    '[  di8/4     c?25'4     ^       ^18/4      ^25  4 


0,1 

0,2 

0,4 
0,6 
0,8 
1,0 
1,2 


1,01288 
1,02509 
1,05140 

1,07754 
1,^0357 
1,12944 
1,15513 


1,4 !  1,18067 


1028 
2339 
4950 
7548 
0131 
2700 

5254 
7793 


1,6 
1,8 
2,0 
2,2 
2,5 


1,23111 120316 
1,25606  22826 
1,28242  125322 
1,31752  '27802 
1,34171  31495 


dl  8/4 


0,2 

0,05  I 
0,02  1 
0,01 


1,02507 
1,00526 
1,00128 
0,99995 


Femer  Morse,  Frazer:  Amer.  ehem.  J.  36,  91;  1906. 


Kontraktion:  Hallw  [2]  S.  287, 
Kohlr  [8,  9]  S.  287,  Wade  S.  287/8,  Knöf- 
1er  (Wied.  38,  136),  Plato  S.  314,  Fouquet 
S.  314,  Vivien  S.  314- 


*)  Festschrift  Zucker- Institut  Berlin  1904,  S.  391. 
Reichsanst.  4,  237 ;  1905. 


b)  J.  Chem.  Soc.  »3,  2023;  1908.      c)  Abhdl.  Phys. 


BeiM. 


314 


79  f 


Dichte  wässeriger  Lösungen  verschiedener  organischer  Stoffe. 


Kontraktion  von  Rohrzuckerlösungen  (vergi.  auch  s.  287—288). 

a)  Plato  (Abhdl.  Norm.- Eich.- Komm.  2,  130;  1900).     Kontraktion  k  in  ccm. 


/o 


30 


40     50 


60 


70       80 


90 


Maximum 


k  auf  I  kg  Lösung 
k  auf  I  1      Lösung 


0,0 
0.0 


2,9 

3,0 


5,4     7,5 
6,0  I  8,7 


9,1    10,1  j  10,3 
11,0  1 12,8  !  13,7 


9,6 
13,4 


7,7 
",5 


4,6 
7,5 


0,0 
0,0 


bei  57,3% 
bei  62,6% 


b)  Fouquet  (Bull.  Assoc.  Chim.  Frang.  Sucr.  26, 160;  1908).  Berechnung  der  Kontr.  k'  nach  den  Zahlen 
von  Plato  sowie  der  Dichte  6  des  flüssigen  Zuckers,  k'  (maxim.)  bei  40%;  k'  =  o  zwischen  66  u.  70%, 


0/ 

/o 


15 


25 


30 


35 


40 


45 


50 


55 


60 


65    I    70 


7,9    !   15,0      21,3 
1,6312;  6289  j  6268 


26,6  !  31,1      34,3 
6244  j  6220  I  6194 


36,3 
6166 


36,8 
6136 


35,9  :  33,1 
6104  j   6069 


28,4 
6031 


22,5 
5991 


12,1   I    9,0 

5947  I  5867 


c)  Vivien  (Bull.  Assoc.  Chim.  Frang.  Sucr.  23,  48;  1905). 


g  Zucker 
im  Liter 


50 


300 


350 


400  j  450  I  500   550   600 


650 


700  750   800 


880 


di5l4 


1,0193:  0383  j  0768  1154 
i,6i98|  6208  I  6228  j  6248 


2111  I  2298  2483  2667  2850  3033] 3322 
6230  I  6205  I  6180  6155!  6130J  6105 1  6065 

Außerdem:  Maumene  (Bull.  Soc.  Chim.  22,  1874);  Courtonne  (Bull.  Assoc.  Sucr.  11,  262;  1893). 


1347 
6258 


1541  j  1732  1922 
6264  I  6254  I  6244 


Literaturverzeichnis  *) 

für  die  Veröffentlichungen  über  die  Dichte  von  Lösungen  der  Alkohole,  der 
Zuckerarten  und  anderer  organischer  Substanzen. 


Eine  teilweise  Zusammenstellung  siehe:  Lossen,  Lieb.  Ann.  214,  105.  ^)  Lieb.  92,  277. 
2)  A.  eh.  (3)  5,  146;  1842.  3)  (u.  Fawsitt)  Trans.  Edinb.  33  (II)  509;  ZS.  anal.  Ch.  29,  82.  *)  A.  eh. 
(5)  13,  86.  5)  (u.  peligot)  A.  ch.  (2)  58,  10;  1835.  «)  Lieb.  123,  105;  Phil.  Trans.  161  (i)  373. 
')  u.  ®)  (u.  Krämer)  Ber.  ehem.  Ges.  7,  1495;  9,  1929.  ^)  Wied.  43,  280.  1°)  Lieb.  55,  195;  1845. 
")  Pogg.  72,  50,  223;  1847;  Lieb.  64,  214.  ^^)  Lieb.  94,  287;  95,  307;  96,  163.  Pogg.  73,  256. 
")  ZS.  ph.  Ch.  8,  268.  ")  Pogg.  122,  545.  ^)  (u.  Jahn)  ZS.  ph.  Ch.  10,  316.  ")  Lieb.  145,  41. 
")  ZS.  ph.  Ch.  32,  589.  ")  C.  r.  50,  53;  51,  99.  ")  J.  ehem.  Soc.  45,  465;  J.  prakt.  Ch.  31, 
505.  20)  A.  eh.  (3)  19,  197;  20,  5;  1847.  21)  (u.  Young)  Proe.  Roy.  Soc.  38,  329;  Phil.  Trans. 
(A)  177,  123;  178,  313;  180,  39,  137  ^)  (u-  Fortey)  J.  ehem.  Soc.  81,  716,  735.  ^)  Lieb.  214, 
105;  224,  79.  24)  (u.  Krapivin)  ZS.  ph.  Ch.  21,  37.  ^5)  Ljeb,  220,  100;  Gazz.  chim.  13,  177; 
Att.  Rend.  Line.  Mem.  (3)  13,  195.  ^6)  Grelles  ehem.  Ann.  1,  195;  1796.  —  Nova  Acta  Aead. 
Petropol.  11,  299;  1798,  27)  stöchiometrie  Bd.  2,  280;  Berlin  1793;  neuere  Gegenstände  der  Che- 
mie (5.  Heft)  S.  8,  72.  28)  (u_  y^Ln  Morsel)  La  density ...  des  melanges  d'alcool,  Amsterdam  1860; 
Pogg.  110,  659;  140,  349;  Areh.  Nderl.  5,  97.  ^9)  Edinb.  New.  Phil.  J.  19,  159;  Pogg.  36,  487; 
1835.  **)  30,  31  Congreß,  Senate;  Report  to  the  Seeretary  of  treasury;  Washington  1848;  1851. 
^)  Chem.  Soc.  Memoirs  1848,  685;  Phil.  Mag.  (3)  32,  123.  ^)  (u.  Boullay)  A.  ch.  (2)  36,  487; 
1827.  33)  (u.  Page)  Phil.  Trans.  159,  591;  Pogg.  Ergzbd.  6,  221,  614;  Phil.  Mag.  (4)  38,  158. 
34)  Phil.  Trans.  (A)  137,  249;  1847.  35)  ^  86)  ^  ch.  (i)  95,  3";  1812;  (2)  2,  130;  1816;  (2)  13, 
78;  1822;  Mem.  Soc.  d'Arcneil  3,  102;  1817.  —  Berzelius,  Trait^  deChimie,  2.  Aufl.  VI,  488;  1828. — 
Arago:  Oeuvres  melanges  1859,  140;  Collardeau:  C.  r.  53,  925.  37)  wied.  33,  520.  38)  (russisch) 
1865;  Pogg.  138,  103,  230.  39)  Dissolutions  (russisch)  1887,  248 — 310,  492.  *")  Trommsd.  J.  Pharm 
21,  12;  22,  31;  1812.  —  Aräometrie;  Wien  1816.  *^)  Petersb.  Aead.  Savants  etrang.  1,  249;  1828; 
2,  483;  1835;  A.  ch.  (2)  64,  5.  *2)  A.  eh.  (3)  15,  353;  1845.  -  C.  r.  76,  336;  1873.  *^)  M6m. 
Aead.  Fran?.  30,  407;  1860.  **)  Ephemeris  materia  medica  2,  541;  1884;  Chem.  News  51,  7,  21,  33, 
*5)  J.  Amer.  ehem.  Soc.  16,  126.  *«)  Areh.  Pharm.  60,  162.  ")  ZS.  ph.  Ch.  6,  472.  «)  J.  ehem. 
Soc.  35.  469.  *9)  Lieb.  200,  173.  ^)  (u.  Smith)  J.  ehem.  Soc.  22,  161,  199.  ^^)  Lieb.  161,  15. 
^2)  (u,  Pagliani)  Nuov.  Cim.  (3)  10,  40;  Att.  Ace.  Tor.  16,  407.  ^3)  nuov.  Cim.  (3)  12,  229. 
")  Att.  Acc.  Tor.  20,  54-  **)  (u.  Puchot)  A.  ch.  (4)  22,  338.  ««)  Lieb.  159,  79.  ")  J.  prakt.  Ch. 
(2)  3,  76.  58)  zs_  ph_  Ch.  9,  350.  59)  Ber.  chem.  Ges.  19,  871.  «>)  Lieb.  203,  12.  «i)  Lieb. 
139,  39.  «2)  (u.  Sierseh)  Lieb.  144,  137.  ^^)  Chem.  Soc.  71,  920.  ")  (u.  Arndt)  ZS.  ph.  Ch.  26, 
646.  «5)  (u  Rossi)  Lieb.  168,  156.  «»)  (u.  Möller)  ZS.  ph.  Ch.  13,  385.  ")  (u.  Ende)  ZS.  ph. 
Ch.  17,  137.  «8)  Ber.  chem.  Ges.  9,  1437;  Gazz.  chim.  6,  235.  «9)  A.  eh.  (2)  70,  83;  1839.  "">)  (u. 
Hell)  Lieb.  160,  278.     ti)  Ber.  ehem.  Ges.  16,  5-    ")  (u.  Rossi)  Lieb.  159,  71.     '3)  25    p^^  ch. 


*)  Abkürzungen:  Lieb.  =  Lieb.  Ann., 
Ann.  Chim.  Phys.,  J.  =  Journal. 


.  =  Pogg.  Ann.,  Wied.  =  Wied.  Ann.,   A.  eh.  = 


Bein. 


79 


S  315 


Literaturverzeichnis 

für  die  Veröffentlichungen  über  die  Dichte  von  Lösungen  der  Alkohole,  der 
Zuckerarten  und  anderer  organischer  Substanzen. 


19,  99.  '*)  ZS.  ph.  Ch.  16,  38-  ^)  J-  prakt  Ch.  (2)  28,  112;  Ben  ehem.  Ges.  14,  2711.  «)  (u. 
Morris)  J.  ehem.  Soc.  71,  275.  ")  Ben  ehem.  Ges.  a)  9,  1537,  b)  17,  2234.  '™)  ZS.  Ven  Rübenz. 
M,  430;  Lieb.  2M,  274.  «)  ZS.  Ven  Rübenz.  37,  796;  Lieb.  244,  295.  ")  Wien.  Ben  (IIb)  97,  534; 
Monatsh.  Chem.  9,  562.  »)  (u.  ToUens)  Lieb.  271,  43.  «*)  ZS.  Rübenz.  37,  894.  «)  J.  prakt. 
Ch.  (2)  22,  97;  25,  114.  ")  J.  chem.  Soe.  71,  72.  ^)  Gazz.  ehim.  35  (a)  355-  **)  J-  ehem. 
Soc  51,  808.  ")  A.  ch.  (3)  31,  118;  1850.  «)  J.  phys.  (3)  4,  478.  «»)  J.  prakt  Ch.  (2)  59,  34- 
»)  Lieb.  208, 26.  »)  J.  chem.  Soc  45, 445 ;  J-  prakt  31, 488.  «)  Lieb.  265, 27.  «)Wied.  43, 300.  »*)  ZS.  ph. 
Ch.  35,  124;  Chem.  Ztg.  30  (I)  299.  «)  ZS.  ph.  Ch.  8,  266.  ••)  (u.  Krug)  J.  anal.  appL  Chem. 
6,  187;  ZS.  anal.  Ch.  32,  105.  ^)  J.  Russ.  28,  112.  «)  J.  Amen  chem.  Soc  17,  187.  ^)  Lieb. 
224,  56.  "»)  J.  chem.  Soc  37,  137.  "")  ZS.  ph.  Ch.  6,  472.  "*)  ZS.  ph.  Ch.  23,  313-  "')  Lieb. 
123,  105.  1»*)  J.  Amen  chem.  Soc  16,  618.  "»)  (u.  Monsacchi)  ZS.  ph.  Ch.  24,513;  Gazz.  ehim. 
28  (a)  i6i.  1»«)  Lieb.  290,  43.  "')  (u.  White)  Amen  chem.  J.  29,  i.  "*)  J.  chem.  Soc.  55,  680. 
"»)  Ben  ehem.  Ges.  14,  1908.  "»)  Lieb.  189,  241.  ^)  Ben  ehem.  Ges.  20,  1840.  "«)  (u. 
Glüeksmann)  Wien.  Ben  106  (II  b),  314-  ^)  ZS.  ph.  Ch.  16,  214.  ^*)  Pogg.  114,  337.  "*)  ZS. 
ph.  Ch.  24,  123.  "«)  J.  prakt.  Ch.  (2)  31,  321.  "')  ZS.  ph.  Ch.  37,  430.  "»)  C  n  105,  1120; 
A.  ch.  (6)  29,  68,  505.  "9)  Ges.  exper.  Wiss.  Charkow  18,  8;  1890;  21  SuppL  1893  (315  PP). 
"»)  Ben  chem.  Ges.  13,  1922.  ^)  A.  eh.  (7)  3,  246.  >«)  (u.  Roux)  BuU.  Soc  ehim.  (3)  3,  424. 
"»)  J.  Amen  chem.  Soc  30,  353-  "*)  J-  Russ.  12,  20:  16,  242.  "*)  Att  Acc  Ton  (2)  45,  235; 
A.  ch.  (7)  9,  409;  Nuov.  Cim.  (4)  2,  93-  "*)  ZS.  ph.  Ch.  60,  588,  897.  ^)  ZS.  ph.  Ch.  2,  482. 
"«)  Mem.  Aead.  Franf.  1769,  433-  "*)  ZS.  ph.  Ch.  50,  10.  1»)  Vgl.  Haller,  Memento  du  Chi- 
miste,  Paris  1907  p.  62;  Domke,  Handbuch  Aräometrie,  Tafel  14.  Berlin  1912.  "^)  These  1906. 
A.  ch.  (8)  12,  180.  "S)  j^'uQy  Cim.  (4)  3,  141.  "*)  (u.  Haines)  Proc  Jowa  Aead.  9,  86,  1901 
(J.  Amen  ehem.  Soc  25,  559).  "*)  BuU.  Soc  Vaud.  29,  i,  37,  "o;  C.  n  114,  606,  652;  A.  eh. 
(6)  23,  5.  ^)  [I]  Bull  Soc  ehim.  Belg.  18,  18.  "•)  [2]  Bull.  ehim.  Belg.  20,  294.  —  [3]  (Van- 
dan)  20,  374,  382  —  [4]  22,  253.  "^)  Rec  Soc  Sdent  Agr.  Lüle  3,  i;  1826.  "»)  A.  ch.  (2)  70, 
49;  1839.  "»)  [I]  J.  Russ.  41,  958.  **")  [2]  (u.  Rostdestwenski)  J.  Russ.  41,  980.  i*^)  [3]  J.  Russ. 
41,  1428.  1*»)  Wied.  20,  870.  ^*^)  (u.  Page)  Proc  Roy.  Soc  20,  336;  PhiL  Trans.  162, 331 ;  Pogg. 
148,  238.  1**)  Amen  ehem.  J.  16,  625.  ^^)  Pogg.  72,  200,  422;  1847.  1«)  Ben  ehem.  Ges. 
39,  712;  ZS.  Elektrochem.  12,  432:  ZS.  ph.  Ch.  60,  738.  "')  Dijon  1825.  1«)  Ben  Chem.  Ges.  41, 
4322.  1«)  Wied.  33,  61.  ^)  A.  ch.  (5)  30,  266.  "i)  A.  ch.  (4)  10,  32;  11,  i.  ^)  Bamberger 
Ben  Naturf.  Ges.  11,  77;  Pogg.  158,  334.  .^)  Hydrates;  Carnegie  Inst  Washington  1907.-^) Wien- 
Ben  116  (IIb)  829.  "5)  (a  Norlini  Arkiv.  Kemi.  Stockholm  2,  93;  1906.  "•)  ZS.  angew.  Ch. 
19,  1261.  ^')  Dissert  Erlangen  1892.  ^)  Lieb.  119,  7-  "')  Nuov.  Cim.  (4)  6,  198.  i««)  J. 
Amen  ehem.  Soc  26,  1185.  1»)  (u.  Abegg)  ZS.  ph.  Ch.  57,  523-  ^•*)  Mitt.  Norm.-Eich.  3,  119; 
1909.  1")  Wied.  27,  295.  i")  (u.  Mc  Kelvy)  BulL  Bun  Standards;  Wash.  191 1.  ^•^)  Att  Rend. 
Line  Mem.  (3)  19,  288.  i")  J.  ehem.  Soc  49,  782.  "')  (u.  Marolli)  Riv.  Scient  Industr.  28, 64, 
1896.  1")  Ben  Münch.  1866  (2)  327.  "»)  Carls  Repert  4,  119.  "°)  Att  Ist  Venet  (3)  15; 
Nuov.  Cim.  (2)  3,  265;  A.  ch.  (4)  23,  76;  C  n  70,  1902;  P<^g.  140,  329.  1^)  Vetensk.  Aead. 
HdL  1827,  S.  i;  Pogg.  13,  496;  A.  eh.  (2)  48,  33;  1831.  i^«)  [i]  BulL  Aead.  Belg.  1908,  814; 
Rec  P.-B.  28,  42.  i")  [2]  Rec  28,  261.  "*)  [3]  J.  ehim.  Phvs.  9,  15;  BuU.  Aead.  Belg.  1910, 
I  850.  "^)  Proc  Amen  Aead.  42,  421  (Contrib.  Jeffers.  Labon  Harvard  4).  "*)  J.  Russ.  13  (2) 
2^9,  441.  ^")  (u.  Hirschberg)  ZS.  ph.  Ch.  13,  543-  ^™)  (u.  Jones)  J.  chem.  Soc  63,  273.  i")  ZS. 
ph.  Ch.  49,  347.  "")  [I]  ZS.  Elektrochem.  12,  645;  ZS.  ph.  Ch.  58,  129.  ^)  [2]  BuU.  Soc  ehim. 
Belg.  21,  400.  "*)  [3]  BuU.  Belg.  24,  244.  ^)  Gilb.  Ann.  38,  349,  403;  181 1.  "*)  Wien.  Ben 
119  [2a]  411.  ^)  BuU.  Soc  ehim.  (3)  29,  89.  1«)  Ben  chem.  Ges.  38,  3612.  ^)  Proc  DubL 
12  [2],  374;  1910.  "*)  Programm  Gymnasium  Laibach  1863.  "*)  (u.  Barsehall)  Arb.  Gesundh. 
22,  584;  BerUn  1905  (über  Formaldehyd).  "»)  ZS.  ph.  Ch.  76,  210.  "ij  j^^g  jsß^.  ^nn. 
ecoL  Norm.  10,  290.  "»)  J.  ehem.  Ind.  16,  502.  ^)  (u.  Moles)  ZS.  ph.  Ch.  75,  416.  "•)  [i]  ZS. 
ph.  Ch.  51,  732.  »«)  [2]  (u.  Thole)  J.  chem.  Soc  91,  1728.  "•)  [3]  (u.  Thole)  93,  561.  "7)  DingL 
Polyt.  J.  155,  345.  "*)  Chem-  News  89,  117;  Proc  ehem.  Soc  20,  42.  ^)  (u-  Wiegner)  J. 
Landwirtsch-  58,  45;  1910.  *»)  (u.  Thomas)  J.  chem.  Soc  93,  538.  *")  Mem-  cour.  Aead.  Belg. 
a)  1881  Bd.  31  u.  b)  1884,  68.  »*)  Dissert  Leipzig  1903;  Ann.  Phys.  (4)  13,  1028.  *»)  [i]  Diss. 
Berlin  1905;  [2]  (u-  Roth)  ZS.  angew.  Ch.  18,  1936.  ***)  Ben  ehem.  Ges.  31,  2669.  «»)  J.  ehem. 
Soc  89, 1774.  **)  J-  ehem.  Soc  87, 1435-  "")  ZS  ph-  Ch.  22,  336.  "*)  Schrift  Naturf.  Ges.  Dorpat  1904; 
Bd- 11  *»)  ZS.  anaL  Ch.  19, 297.  «")  Pharm-  Z^.  1893, 281;  Jb.  TeehnoL  1893,  512.  *")  Bayn  Bier- 
brauer 1870,  Nn  I  u.  2.  *")  Woehenschn  Brauerei  22, 533;  ZS.  Spiritusind.  29,  25;  1906.  *")  (u.  Frazer) 
Amen  ehem.  J.  37,  360;  38,  222.  *i*)  [i]  Ben  chem.  Ges.  24,  1636;  ZS.  Ven  Rübenz.  42,  47. 
*^)  [2]  Chem.  Ztg.  19,  1727;  21,  613.  »•)  (u.  Taylor)  Trans.  Edinb.  45,  397;  1906.  »^^)  Dingl. 
Polyt  J.  210,  318.  «")  SilL  J.  (4)  14,  293.  "*)  Wien.  Ben  89  [2]  131 ;  Monatsh.  Chemie  5,  61. 
«*)  Chem.  Apparatkunde  3,  167;  1908.  *»)  ZS.  ph.  Ch-  55,  217.  ***)  Dissert  Breslau  1886. 
'^)  Mitt.  Versuchsstat  Klostemeub.  5,  66;  1888.  *»*)  Baumhauer-Mendel^ef,  Pogg.  140,  349;  141, 
622.  «5)  (u.  Blagden)  PhiL  Trans.  80b,  321;  1790;  82,  428;  1792;  84,  275;  1794;  A.  eh.  (i)  23, 139; 
1797;  Gren  N.  J.  2,  365.  **)  Arb.  Gesundh.  9,  57;  1893.  *")  BuU.  Aead.  Petersb.  3,  355;! 
1861 ;  Handbuch  der  AUcoholometrie  BerUn  1865.  «»)  A-  eh.  (3)  63,  350.  *»)  C  n  53,  925.  **)  ZS. 
ph.  Ch.  68,  32;  BulL  Soc  ehim.  5,  397-  *")  ZS.  phys.^  Ch.  38,  385.  ''*)  (u-  Lowry,  J.  ch-  Soc  99, 
i432;i9ii.  -^)(u. Lowry), Trans.  Farad. Soc 6, 85;  191  o.  -'*)(u.Backus),  J.Ind.Engfin.Chem.2,ii;i9io. 

Beio. 


316 


80 


Aräometrische  Vergleichstabelle. 

a)  Beziehung  zwischen  rationellen  Graden  Baum6  (Big)  u.  Dichte  Bi5=  144,3  —  14^,3/d  '). 


^15/4      B16      «'15/4      Bi5     ^15/4!     Bis      «315/4     Bis      '^15/4      B,8     ^15/4      Bis      <ii5/4!      B, 


1,00 
1,01 
1,02 

1,03 
1,04 
1,05 
1,06 
1,07 
1,08 
1,09 
1,10 


0,126 

1,553 

2,953 

4,325 

5,671 

6,991 

8,287 

9,558 

10,805 

12,030 

13,233 


1,11 
1,12 

1,13 
1,14 

1,15 
1,16 

1,17 
1,18 
1,19 
1,20 


14,413 
15,573 
16,712 
17,832 
18,931 
20,012 
21,074 
22,119 
23,145 
24,155 


1,21 
1,22 

1,23 
1,24 

1,25 
1,26 
1,27 
1,28 
1,29 
1,30 


25,148 
26,125 
27,085 
28,031 
28,961 
29,876 

30,777 
31,664 

32,537 
33,397 


1,31 
1,32 
1,33 
1,34 
1,35 
1,36 
1,37 
1,38 
1,39 
1,40 


34,243 
35,077 
35,899 
36,708 

37,504 
38,290 
39,063 
39,826 
40,578 
41,318 


1,41 
1,43 
1,45 
1,47 
1,49 
1,51 
1,53 
1,55 
1,57 
1,59 


42,049 

43,479 
44,869 
46,223 

47,539 
48,820 
50,069 
51,285 
52,469 
53,625 


1,61 
1,63 
1,65 
1,67 
1,69 
1,71 
1,73 
1,75 
1,77 
1,79 


54,751 
55,850 
56,922 
57,968 
58,990 
59,988 
60,962 

61,915 
62,846 
63,756 


[,80 
[,8i 
[,82 

[,83 
c,84 

t,85 


64,203 
64,646 
65,084 
65,517 
65,944 
66,368 


b)  Beziehung  zwischen  einem  Aräometer  nach  Twaddell  (Normaltemp.  Nt  60"  F  =  15^/9°  C; 
Angabe  D)  und  einem  Dichtearäometer  (Nt=i5°C;  Angabe  8).  D  ist  =  200 .  (d  60/60 — i). 
Domke  u.  Reimerdes,  Handbuch  der  Aräometrie,  Berlin  1912,  Tabelle  34.    (Auszug.) 


D 

d  60/60 

8 


10" 

1,05 
1,0490 


20" 
1,10 


30" 


1,15 


0990 I 1489 


40" 
1,20 
1989 


50" 


1,25 


IOC*" 

1,50 
4986 


IIO" 

1,55 
5485 


1,60 
5985 


130' 


1,65 
6484 


140' 


I50»!  160» 

1,70   1,75    1,80 
6984: 7483' 7983 


60»  70»  80O  j  90» 
1,301  1,35  1,401  1,45 
2988i 34871398714486 

c)  Vergleichung  von  Aräometern   mit  willkürlicher   Skale   (Angabe  n)   mit   einem 
Baumearäometer  rationeller  Skale  (Bis).     Domke,  Tafel  30.    Auszug. 

Die  Beziehung  zwischen  Dichte  d  und  n  lautet  für  Baume  (Nt  =  17,5"  C):  d  = 


für  Baume  (holländ.) 


144 

144— n 


(nt  =  12,5"  C),  für  Baumd  (amerikanisch)  = 


145 


Balling  = 
Stoppani  = 


200  —  n 
166 


(17,5"),   Beck  = 


170 


170  —  n 


(12,5"  C),  Brix- Fischer  = 


400 


400  — n 


146,78 — n 

(Nt=i5»C), 
145  -n' 

(i2,50R=i5,625''C), 


166  —  n 


(i2,5"R). 


0» 

4 

8 
12 
16 
20 
24 
28 
32 
36 
40 
44 
48 
52 
66 
60 
64 
66 
68 


Be— 17,5» 


Be  — holl. 


B& 


+0,05 
4,12 
8,19 
12,25 
16,32 
20,39 
24,46 
28,52 

32,59 
36,66 

40,73 
44,79 
48,86 

52,93 
56,99 
61,06 

65,13 
67,16 
69,20 


-0,04 
3,95 
7,95 
11,94 
15,93 
19,92 
23,92 
27,91 
31,90 
35,90 
39,89 
43,88 
47,87 
51,87 
55,86 

59,85 
63,84 
65,84 
67,84 


0,00 
4,02 
8,04 
12,06 
16,08 
20,10 
24,12 
28,14 
32,16 

36,17 
40,19 
44,21 
48,23 
52,25 
56,27 
60,29 

64,31 
66,32 

68,33 


Balling 


Beck 


Brix 


+0,07 
5,61 

",15 
16,70 
22,24 
27,78 

33,32 
38,86 

44,41 
49,95 
55,49 
61,03 
66,58 
72,12 
77,66 
83,20 
88,74 
91,51 
94,29 


—0,05 
4,66 
9,38 
14,09 
18,81 
23,52 
28,23 

32,95 
37,66 
42,38 
47,09 
51,80 
56,52 
61,23 

65,94 
70,66 

75,37 
77,73 
80.08 


+  0,03 
11,12 
22,21 
33,29 
44,38 
55,47 
66,55 

77,64 
88,73 
99,82 
110,90 
121,99 
133,08 
144,16 

155,25 
166,34 

177,43 
182,97 
188,51 


Stoppani 


4-0,01 
4,61 
9,22 
13,82 
18,42 
23,02 
27,62 
32,22 
36,82 
41,42 
46,02 
50,63 
55,23 
59,83 
64,43 
69,03 
73,63 
75,93 
78,23 


Über:  Baum6-  (amerikanisch),  Beck-,  Cartier-,  Fischer-  (für  Ölwagen)  Grade,  Volumeter- Grade 
(Gay-Lussac,  Pouillet  (holländisch),  Brix,  Fleischer)  siehe  Lunge:  Taschenbuch  f.  Sodaindustrie  3.  Aufl. 
S.  281;  Chem.-techn.  Untersuchungsmethoden  I,  154;  ferner  Gerlach:  ZS.  anal.  Chem.  4,  I;  6, 
185;  9,  437;  Dingl.  Polyt.  J.  176,  444;  181,  358;  198,  313;  Baumhauer:  Pogg.  113,  641 ;  1861.. 
Pouillet:  Mem.  Acad.  Frang.  32,  793;  1853.  Bolley:  Polyt.  Zentralbl.  1854,  539.  Dingler:  Polyt. 
J.  62,  329;  1836.  Fleischer;  Dingl.  J.  222,  159;  1876  (Densimeter).  Rauter:  ZS.  angew.  Ch.  1897, 
215;   Dingl.  J.  316,  1901. 


*)  Für  Dichten  <  i :  Bjg  =  146,3/d  —  136,3.     d  =  d  15/15. 


Bein. 


81 


317 


Dichte  schwerer  Flüssigkeiten. 

Tabelle  der  wichtigeren  Flüssigkeiten,  deren  Dichte  größer  ist,  als  die  Dichte 
der  konzentrierten  Schwefelsäure  1,84. 


1 


a)  Gesättigte  Salz- and  Säarelösnngeo  (bei  Zimmertemp. ;  z.  T.  nach  den  Tafeln  71):  CdCIj  1,89 
(60O0),  MgJ,  1,92  (60%),  ZnCU  1,95  (72°o),  SnClj  1,95  (67%),  CaJj  1,96  (62%),  FeCls  1,98 
(79%),  Uranylnitrat  2,03  (63%),  BaJ,  2,05  (63%),  ZnBr,  2,10  (68%),  J^Oj  2,13  (65%),  SrJj2,i5 
(65%),  AgN03  2,24  (70%),  SnCl4  2,23  (100%),  ZnJ,2,40  (76%),  As,05  2,45  (77%),  Selensäure  2,61 
(99,7%),  —  metawolframs.  Natron  (79,32%  WO,;  5,3%  Na,0;  15,38%  HjO)  erhalten  durch  Auf- 
lösen von  WO3  in  wolframs.  Natron,  in  gesättigter  (91,4?^)  Lösung  nach  Scheibler^):  3,019  — 
ColloidaleWolframsäure  [Graham')];  3,243  (79,86%);  Go-Ni-Cd-borowolframat  [Klein'),  Gisevius*)]: 
3,32—3,29 — 3,28  (90°^)  —  saures  Quecksilbemitrat  [Schaffgotsch')]  bis  3,4.  SnBr^  [Clerici*^)] 
bei  29*>  3,32,  gesättigte  Lösung  von  Tl-formiat  3,17 — 3,*4  bei  12" — 26"  [Clerici**)]. 

b)  Gemische  von  Salzen  (t :  15"— 20") :  Kaliumquecksilberjodid  [Sonnstadt'),  Thoulet'),  Goldschmidt*), 
Tanret^*),  Retgers«)];  305  g  HgJj  +  246  gK  J  -  70  gH,0:  3,196  (15°).    P  =  g  Salz  auf  100  g  H^O. 


P-  \  973,6    813,1    696,2    6oip2  523,0  456,9  400,2  351,2  308,2  270,3  236,6  206,4  I79,r  154,2  131,5 
d-     3,196      3,1        3,0        2,9       2,8       2,7       2,6       2,5       2,4       2,3       2,2       2,1       2,0       1,9    I   1,8 

Ausdehnung  K:  ((^fo  =  i  —  Kt)  =  0,0,49;  52;  53;  52fürrf  =  3,i;  2,9;  2,5;  2,0.  Lösung 
der  Formel  NaHgJ4  —  HjO:  d^  =  3,46  [Duboin")];  analoges  Li-salz  =  3,28;  NH4-salz  =  2,98. 
Barjumquecksilberbromid  [Clerici")]  bei  10"  3,137.  Barj'umquecksilberjodid  [Rohrbach"), 
Retgers")]  Ba-  Hg- Jj.  Max.  Dichte  bei  gew.  Temp. :  3,576 — 3,588.  Das  Ma.x.  der  Dichte  3,65 
erhält  man  durch  Sättigung  mit  Jod  einer  möglichst  konz.  Lös.,  in  der  BaJj:  HgJj  sich  wie  i :  1,3 
(molekular)  verhalten. 
c)  Organische  Brom-  und  Jodverbindungen:  Äthyljodid  ^t;  1,930  —  33  [Haagen")];  Äthylen- 
dibromid  ^4  -,177  (Haagen).  Methyljodid  [Haagen");  Perkin");  Thorpe")];  Siedepunkt  42,3°; 
2,332  (o");  1^/4  2,281;  */4  2,245;  Tq  =  loooo  gesetzt;  n  =  10118,  243,  342,  505  für  10";  20"; 
30";  40".     Gemische  von  Methyljodid  (a)  mit  Äthyljodid  (b)  nach  Lam"): 


%6        0%         10%       2D%    I    3o«o       40%       50%    .    60%       70%    ;    80%    .    90%      lOO^o 
^15/4      1,941      1,970       i,9i99    1  2,028       2,059       2,091    !  2,J23    !  2,157    !  2,192    '  2,228       2,264 

Methylenbromid   [Perkin")]:  ^U  2,495;    '^/^  2,468  —  Acetylidentetrabromid   [ Weegmann*^) ; 
Muthmann")]  für  16,6«;  J9,i°;    21,2";    24,3»;   30,2»  —rf//4  =  2,883;   877;   872;    865;   852; 
für  Dichten  <2,9  gemiscnt  mit  Äther,  Benzol  —  Bromoform  [Perkin")]:  "/4  2,900;  ^/^  2,873. 
Gesättigte  Lösungen  von  Jodoform  in  Bromoform  [Beyerinck")]  2,97.    Dichten  bis  3,0  aus  Ge- 
mischen von  Acet>ientetrabromid  (3,0)  und  Acetylentetrachlorid  (1,6)  [Vc^eP*)].    Methylenjodid 
[Brauns"),  Retgers")  lö»  3,324;  25»  3,304;  Perkin")]  ^/^  3,280;  «/^  3^253.    Bromal  3,34;  CHBrjJ 
3,4  [Retgers")].    Benzol  oder  Xylol  mit  Methylenjodid  für  Dichten  unter  3,3;  gesättigte  Lösungen  ] 
an  Jod,  bzw.  Jodoform  und  Jod  -f  Jodoform  in  Methylenjodid  bei  etwa  23 — 25"  3,54 — 3,55, 
bzw.  3,456  und  3,60 — 3,65  [Retgers')].     Für  Dichten  über  3,6  Acetyientetrabromid,  Äthylen-  i 
bromid,  Methylenjodid  mit  AI- Schwimmern  [Sommerfeldt*')]. 
d)  niedrig  schmelzende  Salze  [Retgers*»)]:  neutr.  krist.  Bleiacetat  (57»)  2,6;  HgNOs  +  HjO  (70») 
4,3;   AgHgNA  (HO«)  4,5;  Tl-acetat  -  TINO,  (65°)  4,5;  AgTlN^  (70«)  4,8;  2  AgNO,  -f  3  AgJ 
(70")  5,0;  HgTlNA  (76»)  5,3. 


1)  J.  prakt.  Gh.  83,  302.  *)  J.  ehem.  Soc  17,  378.  »)  C.  r.  93,  318;  Bull.  Soc  Mineral 
4,  149.  *)  Diss.  Bonn  1883;  Landwirtsch.  Versuchsstationen  28.  ')  Pogg.  Ann.  116,  279.  •)  Chem.  , 
News  29,  127.  '')  BulL  Soc.  Mineral  1,  189;  1879.  *)  Neues  Jahrb.  Mineral,  Beilage  1,  180;  1881; 
Diss.  1880.  9)  Neues  Jahrb.  1889  b,  186.  ")  Wied.  Ann.  20,  169.  ")  Pogg.  131,  117.  ")  J.  chem. 
Soc.  45,  445;  J.  prakt.  Gh.  31,  488.  ")  (u.  Rodger)  J.  chem.  Soc.  71,  368.  ")  ZS.  angew.  Gh. 
1898,  125.  «)  ZS.  phys.  Ch.  2,  233.  ")  ZS.  Krystall.  30,  73.  ")  Chem.  Ztg.  21,  853;  1897. 
")  Neues  Jahrb.  1886  b,  72.  ")  ZS.  phys.  Gh.  11,  328.  *»)  Neues  Jahrb.  1893  a,  91;  1896  a,  215; 
1896  b,  185.  »)  Att.  Rend.  Line  (5)  16  [i]  187;  1907.  »)  C  r.  141,  385;  1905.  »)  Centralbl 
Mineral.  Geol  1910,  482.    >*)  J.  Pharm.  Chim.  (5)  28,  433,  1894.    «)  ZS.  angew.  Ch.  19,  56;  1906. 

__ 


318 


83 


Kältemischungen. 

Praktische  Kryohydrate. 

(Eu1 

bektische  Mischungen  aus  Eis  und 

Salzen  oder  Säuren) 

nach  absteigenden  Temperaturgraden. 

Zusammensetzung  ( Gewichtsprozente) 

Formel 

11 

Lite- 

der flüssigen  und 

der  festen  Mischung, 

Salz 

f  estenMischung,  wenn 

wenn   das    Salz   als 

des 

C/3       C5 

ratur 

als  Anhydrid 

das  Salz  als  Anhydrid 

Hydrat 

tu  H 

anwesend  ist 

anwesend  ist 

Hydrates 

s.  u. 

Salz 

Wasser 
(Eis) 

Salz        I         p.. 
(Hydrat)    ;         ^'^ 

CaO 

0,13        99,87 

0,17              99,83 

CaO .  H2O 

0 
—  0,15 

") 

AKNHJiSOJ, 

ca.  2     1    ca.  98 

ca.  3     '     ca.  97 

A1(NH4)(S04)2. 

—  0,2 

') 

12H2O 

AlK(S04)u 

ca.  2,5 

ca.  97,5 

ca.  3,5       ca.  96,5 

AlK(S04)2.i2H,0 

—  0,47 

20) 

BaO 

1,4 

98,6 

2,9      1     97,1 

Ba0.9H20 

—  0,5 

") 

B.O3 

ca.  I 

ca.  99 

ca.  I     :     ca.  99 

B2O3.3H2O 

—  0,7 

") 

Ba(N03)2 

4,3 

95,7 

—              — 

— 

—  0,7 

'') 

Na-iHPO* 

1,6 

98,4 

3,6             96,4 

NazHPOi.ioHjO 

—  0,9 

10) 

KaCr.O; 

ca.  4 

ca.  96 

—               — 

— 

—  1,0 

») 

Na.iS04 

3,8      1     96,2 

8,7             91,3 

Na2S04 .  10H2O 

-1,2 

') 

[    „    labil 

12,7      i     87,3 

23,7             76,3 

Na2S04.7HaO 

—  3,55] 

') 

KjSOi 

6,5       1      93,5 

—       1        _ 

— 

—  1,55 

') 

CUSO4 

11,9       1      88,1 

18,6             81,4 

CUSO4.5H2O 

—  1,6 

K4Fe(CN)6 

11,8             88,2 

13,6    ;    86,4 

K4Fe{CN)6.3H20 

—  1,7 

^V) 

FeSO* 

13,04          86,96 

23,9        !       76,1 

FeS04.7H20 

— 1,824 

«) 

Na^COa 

5,9       i      94,1 

16,0       84,0 

NaaCOs.ioHjO 

—  2,1 

») 

Pb(N03)2 

26,0       j      74,0 

—     1    — 

— 

—  2,7 

^) 

KNO3 

10,9             89,1 

—     1     — 

— 

—  2,9 

1)^10)^26) 

K3Fe(CN)« 

ca.  20 

ca.  80 

—             :              — 

— 

—  3,9 

") 

MgS04 

19,0 

81,0 

53,3             46,7 

MgS04.I2H20 

-3,9 

14) 

[    „    labil 

19,0 

81,0 

39,0       1      61,0 

MgS04.7H20 

-5,0] 

10) 

NiSOi 

20,6 

79,4 

37,4             62,6 

NiS04.7H20 

-4,15 

29) 

Sr(N03)2 

24,5 

75,5 

32,9       i      67,1 

Sr(N03)2.4H20 

—  5,75 

==) 

ZnSO* 

27,2 

72,8 

48,4             51,6 

ZnS04.7H20 

-6,55 

2)^  27) 

BaCl« 

22,5 

77,5 

26,4       1      73,6 

BaCl2.2H20 

-7,8 

') 

MnSO« 

32,2 

67,8 

59,2       1      40,8 

MnS04.7H20 

—  10,5 

*) 

Na2S203 

30,0 

70,0 

52,1             47,9 

Na,S203.5HiO 

—  II 

") 

KCl 

19,75 

80,25 

fr~ 

—  ii,i 

2)^23)^26) 

KjCrO« 

36,6 

63,4 

—                — 

—  11,3 

^) 

NH4CI 

18,6 

81,4 

— 

— 

— 

-15,8 

2)  10)  26) 

Ca(N03)2 

ca.  35 

ca.  65 

ca.  50 

ca.  50 

Ca(N08)2.4H20 

—  16 

10') 

NH4NO3 

41,2 

58,8 

— 

— 

— 

—  17,35 

3)W)^26) 

NaNOa 

37 

63 

— 

— 

— 

-18,5 

2)W)^28) 

SrCli 

26,0 

74,0 

44,1 

55,9 

SrCl2.6H20 

-18,7 

') 

(NH4)2S04 

38,3 

61,7 

— 

—  19,05 

2)^10)M) 

NaCl 

22,4 

77,6 

36,3 

63,7 

NaC1.2HjO 

—  21,2 

18) 

[  „  labil 

23,1 

76,9 

— 

—  22,4] 

17) 

Cu(N03)2 

36 

64 

66 

34 

Cu(N03)2 .  9H2O 

—  24 

') 

NaBr 

40,3 

59,7 

71,6 

28,4 

NaBr.sHaO 

—  28 

») 

NaOH 

19 

81 

77,8 

22,2 

NaOH.7H20 

—  28 

21) 

Mg(N03)2 

ca.  34,6 

65,4 

72,4 

27,6 

Mg(N03)2.9H20 

—  29 

')/) 

ZnCNOah 

39,4 

60,6 

73,2 

26,8 

Zn(N03)2.9H20 

ca.  —29 

') 

MgCl2 

21,6             78,4 

67,4 

33,6 

MgCl2.I2H20 

—  33,6 

13) 

KjCOa 

39,5             60,5 

49,8 

50,2 

K2C03.2H20(?) 

—  36,5 

17) 

CuCl« 

ca.  36        ca.  64 

ca.  46 

ca.  54 

CUCIJ.2H2O 

ca.  —40 

27) 

CaCl, 

29,8            70,2 

58,8 

41,2 

CaCl2.6H20 

—  55 

12)^24) 

FejCl« 

33,1            66,9 

55,1 

44,9 

Fe2Cl«.i2H20 

—  55 

25) 

ZnClt 

51,0       j      49,0 

77,9 

22,1 

ZnCl2.4H20 

ca.  — 62 

%  '") 

KOH 

ca.  31,5  1  ca.  68,5 

ca.  70,5 

ca.  29,5 

KOH.4H2O 

ca.  —65 

22) 

Säuren: 

HNO3 

32,7           67,3 

60,7             39,3 

HNO3.3H2O 

—  43 

16) 

SO3 

32       i         68 

68                32 

SO3.5H2O 

-75 

15) 

HCl 

24,8       i      75,2 

61,4             38,6 

HCI.3H2O 

—  86 

21) 

1 

Jänecke. 


82; 


319 


Literatur. 

1)  Le  Blanc  u.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6,  386;  1896.  ^)  de  Qjppet,  ZS.  ph.  Ch.  2*2,  239;  1897.  ')  de  Coppet, 
Ann.  phys.  chim.  [4]  25,  535,  1872.  *)  Ck)ttrell,  Joum.  phys.  ehem.  4,  651;  1900.  ^)  Dietz,  ZS.  anorg.  Ch. 
80,  262;  1899.  •)  Fraenkel,  Diss.  Heidelberg  1908.  ')  Funk,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  395;  1899.  *)  Ber.  ehem. 
Ges.  32,  96;  1899.  ')  Guthrie,  Phil.  Mag.  [4]  49,  i,  206,  266;  1875.  1«)  [5]  1,  49,  351,  446;  1876.  ")  [5]  2, 
211,  1876.  ")  Hammerl,  Wien.  Ber.  78,  59;  1878.  ")  y^n  f  Hoff  u.  Meyerhoffer,  ZS.  ph.  Ch.  27,  75,  1898. 
")  van  t' Hoff,  Meyerhoffer  u.  Norman  Smith,  Sitzungsber.  Berl.  Akad.  1901,  1035.  ^»)  Kremann  u.  Hofmeister, 
Wien.  Ber.  117  [IIb]  739;  1908.  ")  Küster  u.  Kremann,  ZS-  anorg.  Ch.  41,  21;  1904.  ")  Meyerhoffer,  Tab. 
Land.-Börnst!-Meyerh.  1904,  S.  542.  ")  Meyerhoffer  u.  Saunders,  ZS.  ph.  Ch.  31,  381;  1899.  ")  MyHus  und 
Dietz,  Tab.  Land.-Börnst.-Meyerh.  1904,  S.  575.  **)  vergl.  z.  B.  Nemst  u.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  684; 
1894.  ")  PJckering,  Ber.  ehem.  Ges.  26,  280,  2307;  1893.  **)  63,  890—909,  1893.  **)  Ponsot,  C.  r.  129,  98, 
1899.  ")  Roozeboom,  ZS.  ph.  Ch.  4,  42;  1889.  ^)  10,  477;  1892.  *«)  Rüdorff,  Pc^g.  Ann.  114,  63;  1861. 
")  116,  55;  1862.    ^)  145,  599;  1872.    ")  Steele  u.  Johnson,  Joum.  ehem.  Soc.  85,  113;  1908. 


Kältemischungen . 
1.  Kryohydrate  aus  Eis  und  mehreren  Salzen. 

Eis  und  zwei  gleichionige  Salze. 


Salz  I 


Salz  2 


Zusammensetzung 
Eis    SalziSalza 


Tempe 
ratur  • 


Literatur 


1.  NaC1.2H,0(— 21,4«) 

2.  NaC1.2H20(— 21,40) 

3.  Na2S04.ioHsO[-i,2<') 

4.  KCl  (—10,8) 

5.  KCl  - 

6.  K.S04(-i,55") 

7.  KN03(-2,9'>) 

8.  NH,Cl(-i5,8«) 

9.  NH4CI  — 

.10.  NH4NO3  (-17,35») 

11.  NH4NO3  — 

12.  KCl  (—10,8«) 

13.  KCl  — 

14.  NaC1.2H20 

15.  NH4Cl(-i5,8«) 

16.  KCl  (—11,1») 

17.  PbJ,(oO) 


Na,S04 
NajSO* 
K,S04  ( 
Na^SO* 
Na^SO« 
NaaSO« 
Na^SO* 
Na,S04 
26.  NasSOi 


18. 

19. 
20. 
21. 
22. 

23- 
24. 

25. 


1,2») 
-1,2») 


ioH,0(- 
.loH^OC 
-1,53°) 
.ioH20(— 1,2«) 
.10H2O  — 
.  10H2O  — 
.10H2O  — 
.  loHjO  — 
.ioH,0  — 


27.  K,S04(— 1,2«) 

28.  NaNOaf— 17,9") 

29.  NaNOa  — 

30.  KN03{-2,85») 

31.  AgNOsC— 7,3") 

32.  NH4N03(-i7,4") 


NaNOsC— 17,9") 

Na.S04.ioH20(— 1,20) 
NaN03(-i7,9) 
KN03(— 2,850) 

K2S04(-i,55") 
KNO3  {—2,850) 
KCNS(— ?) 

NH4NO3  (-17,35") 
(NH4),S04(— 19,05) 
(NH4)äS04  — 
NH4CNS  (— ?) 

NaC1.2H20(— 21,4») 
NH4Cl(-i5,8<') 
NH4CI  — 
Baa2.2H20(-7,8") 

MgCl2.i2H»0(— 33,6») 
KJ(— 22,4) 

K,S04(-i,55°) 
(NH4)2S04(— 19,05°) 
(NH4)2S04  (—19,05») 
CoS04  7H20(-3,o») 
NiS04  7H,0(-3,9") 
FeS04  7H20(— 2,oO) 
ZnS04  7H20(— 6,50) 
CuS04  5H20(-2,oO) 
CdSO4  7H2O(-i6,80) 

MgS04i2H20(-3,9») 

KN03(-2,85«) 
NH4NO3  (-17,35») 
NH4NO3  — 
NH4Ag(N03),(-i4,8») 
NzS4Ag(NO,)2(-i4,8») 


57-7 


21.8 


62.6  37.2 
62.4    0.2 

77.5li9-o 
79.6I19.3 
87.51  4-5 


— 25.2 


37 


61.4 
61.6 
56.3 

61.9 
76.0 
62.7 
16. 1 


3-5 
i.i 

8.0 

? 


11.6127.0 

7.2;3i.2 

21. i  '22.6 

?         ? 


5131 
3  14 


29.7    7 
10.2  73 


— 21. 
—19. 

— II. 
— 10. 

—  3- 
—34- 
— 22. 
— 22. 
— 20. 
—30. 

—23. 
—18. 

—25- 
—16. 

-34-3 

—  22.8 


8o.8|io.7  8.5 
56.0!  5,4  38.6 
61. 5I  1.9  36.6 
"•ii33-3:55.6 
13. 1  24.8,62.1 
14.7:27.0  58.3 

18.474-3    7.3 

i6.8'32.2|5i,o 

3.3  14.1182.6 


57.9 


-  3. 
-20. 

-19. 

-  4- 
"  5- 

-  3- 

-  8. 

-  3. 
-17. 


—  4.5 


35.91  6.2 


49.2|27.2|23,6 


54.7: 


4-9j40.4 

? 


-19. 
-17. 
-25. 
-14. 
-18. 


Mazzotto,  Rend.  del  R.  Ist.  Lomb. 

23;  1890  u.  Beibl.  1891,  323. 
Mazzotto,  1.  c. 
Mazzotto,  1.  c. 

Brunil^S-  ph-  ^^-  2^'  ^^98,  187. 

l  Gaz.  ehim.  Ital.  1 ;  1897.  557. 
Bruni,  1.  e. 
C.  Brendel,  Diss.  1892,  Charlottenburg. 

Mazzotto,  1.  e. 
Mazzotto,  1.  e. 
Mazzotto,  1.  e. 
Brendel,  1.  e, 

Mazzotto,  1.  c 
Mazzotto,  1.  c. 
Mazzotto,  1.  c. 
Schreinemakers  u.  de  Baat,  Chem. 

Weckbl.  7,  333,  1910. 
van  t'Hoff  u.  Meyerhoffer,  ZS.  ph. 

Ch.  30,  64;  1899. 

Sehreinemakers,   ZS.  ph.  Ch.  9,  57; 
1892,  10,  467;  1892. 

Mazzotto,  1.  c. 

Mazzotto,  I.  c. 

Mazzotto,  1.  c. 

Wetzel,   ZS.  ph.  Ch.  52,  419;  1905. 

Wetzel,  1.  c. 

Koppel,  ZS.  ph.  Ch.  52,  419;  1905. 

Gumpertz,  ZS.  ph.  Ch.  52,  419;  1905. 

Koppel,  1.  e. 

Steele  u.  Johnson,   Joum.  ch.  Soc 

85,  113;  1904. 
|vant'Hoff,ocean.SalzabI.  11.1909,85. 
Wand.  Heide,  ZS.  ph.Ch.  12,416;  1893. 

Mazzotto,  1.  e. 

Mazzotto,  1.  c.     Brendel,  1.  c. 

Mazzotto,  1.  c. 

}  V.  Zawidzki,  ZS.  ph.Ch,47, 74;  1904. 


JMiiecke. 


320 


82  b 


Kältemischungen . 


2.  Eis  und  zwei  Salze  ohne  gleiches 
Ion. 


3.  Eis  und  drei  Salze. 


Salz  I 


Salz  2 


Temp.    Zitat 


Salz  1 


Salz  2 


Salz  3 


Temp.    Zitat 


NHiCl 

NH4CI 

NaCl .  2 

NH4CI 

NH4CI 

NH.NOj 

KNO3 

NaNOs 


HjO 


KNO3 
NaNOs 
KNO3 
K2SO4 
NagSO« . 
Na2S04 . 
NH4CNS 
KCNS 


10H2O 
10  HjO 


—18,2«! 
-31,5*"  i 
— 24,9°i 
— i8,oO! 
-17,6»  i 

-19,5"! 
—28,20 

-37,4°: 


KCl 

NH4CI 

NH4CI 

NaCl .  2  H2O 

NH4CI 

NH4CI 

NH4NO3 


KNO3 

NH4NO3 

NH4NO3 

NaNOs 

(NH4)2S04 

(NH3)2S04 

(NH4)2SO« 


K2SO4 

KNO3 

NaNOs 

KNO3 

K2SO4 

NagSO« 

NajSO« 


10  HgO 
10  H2O 


—11,55" 
—22,6» 
—30,10 
-24,60 

—15,2° 
—19,90 

-19,5» 


^)  =Mazzotto  1.  c.    *)  =  Brendel  1.  c.    ^)  Bruni,  Gazz.  chim.  27,  i,  537;  1897. 


Kältemischungen  aus  Salzen  undWasser 

(Rüdorff,  Pogg.  Ann.  136,  276;  1869.    Ber.  ehem. 
Ges.  2,  68;  1869.) 


Kältemischungen  aus  Salzgemischen  und 
Wasser. 

(Nach   Haoamana,    Wittsteins    Vierteljschr.  13,  3; 
1864;  Dingl,  J,  173,  314;  1864.) 


Wurden  die  Salze  mit  Wasser 
gemischt     im     Gewichtsver- 
hältnis, 


so  sank  die  Tempe- 
ratur 


Die  aus  gleichen  Gewichtsmengen  zusammengesetzten 

Salzgemische   wurden   in   der  ihrem    Gesamtgewicht 

gleichen  Wassermenge  gelöst. 


Wasser    Salz 


auf 


Emieder.-Temp. 


Na.CH3COO.aq 

NH4CI 

NaNOs 

Na2S203.5aq 

KJ 

CaCla .  6 

NH4NOJ 

N  H4 .  SCN 

K.SCN 


aq 


54,1 
76,9 
57,1 
47,6 
41,7 
28,6 

62,5 
42,9 
40,0 


45,9 
23,1 
42,9 
52,4 
58,3 
71.4 
37,5 
57,1 
60,0 


10,70  i 

13,3"  i 
13,2°  i 
10,7» 
io,80  ! 
10,80  I 
13,60  I 

13,2"  i 
lo,J^ 


-  4,7",  15,4" 

-  5,1°  18,4° 

-  5,3°  18,5° 

-  8,oOj  18,70 

11,70      -'-'  cO 

-12,40 

—13,60 
— i8,oO 
0 


-23,7' 


22,5" 
23,2" 
27,2" 
31,2« 
37,5" 


Na2S04.ioaq  +  NH4.  NO3 
NH4CI+NH4.NO3 
KCI4-NH4NO3 
KNOs-f  NH4CI 
Na2S04.ioaq-fNH4Cl 
NaNOs +  NH4CI 
KCl  +  NaNOs 
NazSOi.ioaq-H-  NaNOs 
KNOs  +  NaCl 
NH4.NO3+  KNO3 
Na2S04.ioaq4-NH4N03  +  KN03 
N  H4CI  +  Na2S04  .  10  aq  +  KNOs 
K  NO3  +  NaNOs  +  N  H4 .  NO3 


260 
22O 
20O 
20O 
190 
170 

IlO 

loo 
loo 
20O 


17-26O 
17— 23O 

16 — 22° 


Kältemischung  aus  krystallisiertem  Chlorcalciumhydrat  CaClg  •  6  H2O  u.  Wasser. 

(Nach  Hammerl,  Wien.  Ber.  78  (2),  77;  1879.) 


Beim  Vermischen  von  Salz 
und  Wasser  im  Gesamtge- 
wicht von  I  kg  und  Ge- 
wichtsverhältnis in  Prozent 


wurde 
absorbiert 


Die  Lösung 

ist  gesättigt 

bei 


Abkühlungswert:  d.  i.  die  Wärmemenge,  die 
bei  der  Sättigungs-Temperatur  zum  Ab- 
kühlen anderer  Körper  zur  Verfügung  steht, 
wenn  die  ursprüngliche  Mischungstemperatur 


Wasser 


kryst.  Salz 


kg- Kai. 


15^ 


kg -Kalorien 


22,5 
24,8 

25,9 
27,0 
29,1 
31,0 
32,9 
34,6 
36,3 


77,5 
75,2 
74,1 
73,0 
70,9 
69,0 
67,1 
65,4 
63,7 


19,00 

18,15 

17,72 

17,35 
16,65 
16,02 
15,42 
14,86 
14,36 


+  7,6» 
+  2,90 
■±      oO 

—  2,20 

-  8,4« 
-14,10 

-19,7» 
-26,40 

—33,3° 


14,7 
11,9 
10,2 

9,5 
5,1 
1,5 


16,8 

18,1 

19,9 

13,8 

15,6 

17*4 

12,1 

13,9 

15,9 

10,7 

12,6 

14,6 

7,2 

9,2 

11,2 

3,7 

5,8 

7,6 

0,1 

2,3 

4,5 

— 

— 

0,05 

— 

— 

21,6 

19,2 

17,7 
18,0 

13,3 
10,1 

6,7 
2,7 


Jänecke. 


82. 


321 


Kältemischungen . 


Schmelzwärmen  einiger  Kryohydrate. 

Wärmemenge  zur  Überführung  eines  kg  der  festen  eutektischen  Mischung  aus  Eis^und  Salz  in  die 

flüssige  Mischung  gleicher  Zusammensetzung  bei  konstanter  Temperatur.    Nach  Gröber  Diss.  1908. 

Techn.  Hochsch.  München.  S.  24.  Physikal.  Unters,  für  die  Kältetechnik. 


kalsA^llvdrid)   Temperatur 


Zusammensetzung  in  Gewichtsprozenten 


Anhydr. 

Salz 


Wasser       Hydrat       Wasser 


Formel 

der 
Hvdrate 


Schmelz- 
vi-ärme 

(kg- Kai.) 
pro  kg 


Na,S04 
CuSOi 
FeSO* 
NasCOs 
KNO3 
MgSO, 
ZnS04 

KCl 

NH4CI 

NH4.  NO, 

NaNOa 

NaCl 


-  1,2» 

-  1,6° 

-  1,8» 

2,1» 

-  2,9» 

-  3,9« 

-  6,55' 
ii,i» 

-15,8» 

-18,5» 
21.2» 


3,8 
11,9 
13,0 

5,9 
10,8 
19,0 
27,2 
19,7 
18,7 
41,2 
36,9 
22,4 


96,2 
88,1 
87,0 

94,1 
89,2 
81,0 
72,8 
80,3 
81,3 
58,8 

63,1 

77,6 


8,6 
18,6 
23,8 
15,9 

53,2 
48,5 


36,2 


91,4 
Si,4 
76.2 
84,1 

46,8 
51,5 


63,8 


NajSO* .  loHiO 
CUSO4 .  5  H,0 
FeS04.7HiO 

NaiCO, .  loHiO 

MgS04.i2H,0 
ZnS04.7HiO 


NaCl.  2H.O 


80,1 
69,0 
67,2 

77.2 
78,8 
58,2 
50,9 
71,9 
73,8 
68,4 

57,5 
56,4 


Kältemischungen  aus  krystallisiertem  Natriumsulfat  NagSOi.IOHaO 

und  Salzsäure. 

nach  Szydiowskj,  Wien.  Ben  {2a)  116,  Bd  i,  855;  1907. 


I.  Stärkste  Salzsäure 


Mischungswärme 

für  I  kg  Mischung 

bei  o« 


Abkühlungswert  d.  h.  die  zum 
Abkühlen  anderer  Körper  ver- 
fügbare Kälte 


Na»S04ioHsO   36,69%  HCl 


Beim  Vermischen  von 

Na,S04 .  loHjO 
und  36,69^0  Salzsäure 
in  Gewichtsprozenten 


88,53 
82,15 
79,49 
75,30 
65,28 
62,96 
50,22 
37,69 


11,47 
17,85 
20,51 
24,70 
34,72 
37,04 
49,78 
62,31 


Sinkt  die 
Temperatur 


Gewichts- 
prozente 


NaiS04  36,69% 
loH.O     HCl 


von 


bis 


-|-2o,i«>  — 15,6« 

20,2  —17,2 

21,2  i — 18,6 

21.5  —14,8 

2Ir4  -15,2 

21.6  ;-i5,3 

21,6  12,2 

21.2  —  8.1 


86,72 
83,88 
78,90 
76,60 
76,28 

74,68 
71,55 
71,03 
67,02 
64,71 
63,88 
42,37 
36,59 
30,33 
21,05 


13,28 
16,12 
21,10 
23,40 
23,72 
25,32 
28,45 
28,97 
32,98 
35,29 
36,12 

57,63 
63,41 
69,67 

78,95 


kg- 
Kal. 


Gewichts- 
prozente 


kg- Kai.  für 


—19,44 
21,52 

—27,43 
27,28 

—27,43 
—30,85 
—31,08 
—31,19 
—31,01 
—29,55 
-28,89 
-13,15 
—11,15 

—  9,17 

—  6,09 


o 

CO 


S 


-IO--I5 


86.63  13,37  24,5  20,8  17,1  13,4 
79,5420,4632,628,4  24,2  19,9 
79,3020,7032,728,4    24,2  20,0 

74.64  25,36  30,6  26,8  22,9  19,1 
65,4234,5824,421,2  18,0  14,8 
62,67  37,33121,2  i8,i  j  15,1  ;  12,0 

I  i 


11.  Salzsäure  von  30,13%  HCl 


Beim  Vermischen 
von  Gewichts- 
prozenten 


NaS04    30,13** 
.  loHjO      HQ 


Sinkt  die 
Temperatur 


bis 


111.  Salzsäare  voa  24,48%  HCl 


Beim  Vermischen 
von  Gewichts- 
prozenten 


NaiS04    24,48% 
.  10H.O      HCl 


Sinkt  die 
Temperatur 


bis 


Mischungswärme  für  i  kg 
Mischung  bei  0° 


Gewichtsprozente 


Salz     i  Säure 


kg- 
KaL 


89,88 
86,31 
82,54 
75,43, 
65,23 
63,46 
49,74 
46,04 


10,12 

13,69 
17,46 

24,57 
34,77 
36,54 
50,26 
53,96 


20,4» 

!    ca.  o» 

75,36 

24,64 

20,0° 

—12,6« 

63,86 

36,14 

19,9» 

;  —17,2» 

50,42 

49,58 

20,0" 

-14,8« 

38,10 

61,90 

20,4« 

—15.6» 

19,7" 

i-14,4» 

19,7" 

!  —11,8» 

19,7° 

-11,8» 

21,0 

20,5 
19,8 
19,9 


-11,8" 
-12,0 
-10,0 
-  8,2 


78,40 
71,46 

67,57 
62,22 

35,54 


21,60 
28,54 
32,43 
37,78 
64,46 


— 20,21 
—25,72 
-27,18 
—26,84 
— 12,67 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Jänecke.    21 


322 


82  d 


Kältemischungen . 


Kältemischungen  aus  Schwefelsäure  mit 
Schnee, 

nach  Pfaundler,  Wien.  Ber.  {2)  71,  509;  1875. 

H2SO4 -f  2,874  HiO,  d.  i.  Schwefelsäure  von  66,19%, 

wurde  mit  Schnee  bei  o"  gemischt. 


Mischt  man  Schwefel- 
säure und  Schnee  im 
Gesamtgewicht  von 
r  kg  und  Gewichts- 
verhältnis, 


Schwefel- 
säure 


Schnee 


47,7 
44.2 
42,0 
39,1 
35,7 
33,6 
31,0 
28,4 
25,8 
23,9 
22,1 
20,4 
18,8 
17,2 
15,6 
14,3 
12,6 
11,2 
9,9 
8,7 
7,8 
7,0 


52,3 
55,8 
58,0 
60,9 

64,3 
66,4 
69,0 
71,6 
74,2 
76,1 

77,9 
79,6 
81,2 
82,8 
84,4 
85,7 
87,4 
88,8 
90,1 

91,3 
92,2 

93,0 
100 


SO  sinkt 

die 
Tempe- 
ratur bis 


-37" 
-36 
-35 
-34 
-33 
-32 
-31 
-30 
-29 
-28 
-27 
-26 
-25 
24 
-23 
-22 
-21 
-20 
-19 
-18 
-17 
-16 


Bis  aller 
Schnee  ge- 
schmolzen ist, 
steigt  die 
Temperatur 
bis 


-37" 
-30,2 
25 

-21,5 
-17,8 

-16,5 
-14,5 
-12,4 
-11,0 

-  9,5 

-  8,6 

-  7,8 

-  7,0 

-  5,5 

-  4,5 

-  3,9 

-  3,4 

-  3,1 
-2,8 

-  2,5 

-  2,3 

-  2,1 


Dabei 

werden 

absorbiert 

kg- Kai. 


7,5 
11,3 
18,4 
21,2 
24,5 
33,2 
37,8 
41,2 

43,0 
46,9 
49,8 
51,3 
53,1 
56,3 
58,2 
60,3 
62,0 

63,9 
66,4 

67,9 
68,6 
80 


Kältemischungen  aus  Salzen 
mit  Schnee, 

nach  Rüdorff,    Pogg.  Ann.   122,   337; 
1864;  Ann.  d.  chim.  {4),  8,496;  1864. 


K2S04 

91,0 

Na-iCOs  10  aq. 

83,3 

KNO3 

88,5 

KCl 

77,0 

NH4CI 

80,0 

NH3.NO3 

69,0 

NaNOa 

66,7 

NaCI 

75,2 

Wurden  die 
Salze  bei  — 1° 
mit  Schnee 
gemischt  im 
Gewichts- 
verhältnis, 


Schnee    Salz 


9,0 
16,7 

11,5 
23,0 
20,0 

31,0 
33,3 

24,8 


so  sank 
die  Tempe- 
ratur bis 


—  2,0 

-  2,85 
-10,9 
—15,4 
—16,75 
—17,75 
—21,3 


Kältemischungen  aus  Ammoniumnitrat  und  Wasser  und  Schnee, 

nach  Tollinger,  Wien.  Ber.  (2)  72,  535;  1875. 


Mischt  man  Wasser  und 
Ammoniumnitrat  im 
Gesamtgewicht  von 

1  kg  und  Gewichtsver- 
hältnis in  Prozenten, 


Wasser 


Salz 


werden 

ab- 
sorbiert 

kg-Kal. 


Die 
Mischung 
ist  an  Eis 
oder  Salz 
gesättigt 

bei 


Beim 

Mischen 

sinkt  die 

Temperatur 

(höchstens) 


Abkühlungswert,  d.  i.  die 
Wärmemenge,   die  bei  der 
Sättigungstemperatur  zum  Ab- 
kühlen anderer  Körper  zur  Ver- 
fügung steht,  wenn  die  ursprüng- 
liche Mischungstemperatur  ist 

ao»    I      15*    !      10 


Beim  Ver- 
mischen der 

gleichen 

Salzmenge 

mit  Schnee 

stattWasser 

werden 

absorbiert 


Ab- 
kühlungs 
wert  für  die 
Sättigungs- 
temperatur 


42,9 

57,1 

45,9 

54,1 

47,8 

52,2 

48,4 

51,6 

49,7 

50,3 

51,0 

49,0 

52,2 

47,8 

53,2 

46,8 

54,5 

45,5 

55,8 

44,2 

56,7 

43,3 

59,9 

40,1 

64,3 

35,7 

68,8 

31,2 

73,4 

26,6 

78,4 

21,6 

83,4 

16,6 

88,6 

11,4 

94,4 

5,6 

95,7 

4,3 

97,8 

2,2 

28,4 
27,6 

27,2 
26,8 
26,6 

26,1 

25,8 
25,5 
25,0 
24,7 
24,3 
23,1 

21,5 

19,7 
17,6 

15,0 

12,2 

8,8 

3,7 
3,6 
1,9 


+   5" 


—  4 

—  6 

—  8     f -ö 


-12 
-14 
-16 


-17,5^ 
-16 
-14 
-12 


6 

4 
2 

1,5 
0.8 


to 


44,7 
42,2 

41,3 
40,3 
39,3 
38,3 
37,4 
36,4 
35,5 
34,6 
33,9 
31,5 
28,3 
26,0 
22,1 
18,1 
14,0 

9,7 
5,0 
3,7 
1,9 


kg- 

Kai. 

17,1 

21,7 

25,2    i 

14,4 

17,8 

21,0    : 

12,7 

15,9 

19,3 

10,9 

14,2 

17,5 

8,9 

12,3 

15,7 

7,1 

10,4 

13,9 

5,1 

«,5 

12,0 

3,1 

6,6 

10,1 

1,0 

4,6 

8,1 

— 

2,5 

6,1 

— 

1,0 

4,6 

— 

0,4 

4,1 

— 

— 

3,3 

— 

— 

3,0 

— 

— 

1,7 

— 

— 

0,1 

— 

— 

— 

28,4 
24,3 

22,5 
20,8 
19,0 
17,3 
15,5 
13,6 

11,7 
9,7 
8,2 

7,8 

7,1 
6,8 

5,7 
4,2 
2,6 
0,6 


kg-Kal. 
64,1 
64,8 
64,6 
65,0 
66,7 
67,3 
68,3 
68,9 

69,4 
69,4 
70,2 

72,7 
74,6 
76,2 

77,4 
79,0 
80,2 
80,1 
80,1 
80,1 


kg-Kal. 
64,6 
63,6 
63,0 
62,2 
61,9 
61,9 
59,8 
58,9 
57,9 
57,1 
60,4 
62,2 
65,5 
68,3 
71,0 
73,6 
76,5 
78,3 
80,1 

79,4 


Jänecke. 


82 


323 


Kältemischungen. 


Kältemischungen  aus  krystallisiertem  Chlor- 
calciumhydrat  CaCis   6H0O  und  Schnee, 

nach  Hammerl,  Wien.  Ber.  (2)  78,  59;  1879, 


Beim  Vermischen 
von  Salz  und 
Schnee  (von  o") 
im  Gesamtgewicht 
von  I  kg  und  Ge- 
wichtsverhältnis 
in  Prozenten 


Schnee     Wasser 


25,9 
27,0 
28,1 
29,1 
30,1 
31,0 
32,4 
32,9 
33,8 
34,7 
35,5 
36,3 
37,9 
38,7 
39,0 
39,8 
41,2 


42,5 
44,8 
45,1 
47,6 
49,2 
50,7 
54,4 
55,2 
58,2 
62,2 
65,4 
71,1 
73,2 
76,6 
83,1 


74,1 
73,0 
71,9 
70,9 
69,9 
69,0 
67,6 
67,1 
66,2 
65,3 
64,5 
63,7 
62,1 

61,3 
61,0 
60.2 


57,5 
55,2 
54,9 
52,4 
50,8 

49,3 
45,6 
44,8 
41,8 
37,8 
34,6 
28,9 
26,8 

23,4 
16,9 


werden 

ab- 
sorbiert 


kg- Kai. 


38,7 
39,0 

39,7 
40,0 
40,2 
40,4 
4lr4 
41,9 
42,2 
42,8 
43,1 
43,7 
44,2 
44,5 
44,9 
50,1 
50,8 


51,6 
53,1 
53,0 
52,6 
50,2 
50,8 
53,0 
53,5 
55,2 
57,5 
59,3 
62,6 

63,8 
66,0 

69,9 

80 


Die  Lösung 

ist  gesättigt 

(an  Salz  oder 

Eis)  bei: 


o" 

—  2,2 

—  4,3 

—  8,4 

—  10,6 

—  14,1 

—  17,5 

—  19,7 

—  22,8 

—  26,4 
-28,7 

—  33,3 

—  39,0 

—  41,2 

—  45,5 

—  49,5 

—  54,9 
(Caa,.61W) 

+  Eis) 

—  48,2. 

—  40,3 

—  39,9 

—  36,5 

—  30,4 

—  28,0 

—  22,7 

—  21,5 

—  18,3 

—  14,7 

—  12,4 

—  9,4 

—  8,1 

—  6,5 

—  4,0 


m 


Abkühluneswert : 
d.  i.  die  Wärme- 
menge, die  bei  der 

SättiguMgs- 

temperatur  zum 

Abkahlen  anderer 

Körper    zur    Ver- 

fQgung  steht 


kg-KaL 


38,7 
38,2 
38,0 
36,7 
36,3 
35,0 
33,8 
33,2 
32,0 
30,7 
29,3 
27,9 
25,0 
24,1 
22,4 
20,3 
17,7 


21,2 

25,9 
26,0 

27,5 
32,4 
34,2 
38,4 
39,7 
42,9 
47,1 
50,2 
55,6 
57,3 
60,5 
66,2 
80 


Flüssigkeiten  mit  fester 
Kohlensäure, 

nach  Cailletet  und  Colardeaa, 
Q  r.  IOC,  1631;  1888. 


Nach  dem  Mischen  sinkt  die 
Temperatur  bis: 


Aethyläther .  . 
Methylchlorid  . 
Schweflige  Säure 
Amylacetat .  . 
Phosphortri- 

chlorid      .     . 
Absoluter 

Äthylalkohol 
Äthylenchlorid 
Chloroform  .     . 


bei  Atmo-  - 

Sphären-  , 

druck        Vakuum 


—  77 

—  82 

—  82 
-78 

-76 


72 
60 

77 


—  103 

—  106 


Festes  Acetylen  in  Aceton, 
nach  d'Arsooval,  C.  r.  133, 980;  1901. 

Der  Schmelzpunkt  des  Acetylens  wird 
um  20"  erniedrigt  (ca.  —  100"). 

Alkohol  mit  Schnee, 

nath  Moritz,  Chem.  Ztg.  6  (2),  1374; 

1882. 

73  g  Schnee  +  77  g  Alkohol  von  4° 

erkalten  bis  — 30°;  sonst.  Literatur: 

Pictet,  Q  r.  119, 678 ;  1893.  Pickering, 

Joum.  chem.  Soc.  63,  998;  1893. 

Schwefelkohlenstoff  und  Aceton, 
nach  Daclanx,  Cr.  151,  715;  1910. 

looccm  Schwefelkohlenstoff  +7occm 
Aceton  ergeben  —  43,5°- 


Jänecke.    21* 


324 


83 


Fixpunkte  für  thermometrische  Messungen. 

Die  Angaben  beziehen  sich  auf  das  Stickstoff-  oder  Luftthermometer,  die  mit  *  versehenen  auf 
das  Wasserstoff-  oder  Heliumthermometer.  Die  Zahlen  über  500"  bei  Callendar,  sowie  die  von 
W  a  i  d  n  e  r  und  B  u  r  g  e  ß  sind  mit  dem  Platinthermometer  beobachtet  unter  Zugrundelegung  des 
Schwefelsiedepunkts  von  444,5  bzw.  444,7°. 


Schmelzpunkte 


Quecksilber, 
Zinn 


Cadmium 
Zink  .  .  . 


Antimon 


Silber  (in  O- 
f  reier  Atmo- 
sphäre). .  . 


Gold, 


Kupfer  (in 
Luft) .... 
Kupfer,  rein 


Nickel .  . 
Palladium 


—  38,800* 

+231,9 
231,8* 
321,0* 
320,9 
418,2 
419,4 
419,4* 
629,5 
630,5 
630 
629,2 
631 


961 

961,5 

962 

960 

961 
1061 
1064 
1064 
1067 
1062 
1063 

1065 
1082 
1084 
1083 
1083 
1452 
1575 
1549 


Beobachter 


Chappuis 

Waidner  u.  Burgeß  (i) 
Hoiborn  u.  Henning  (2) 
Waidner  u.  Burgeß 
Holborn  u.  Henning  (2) 
Day  u.  Sosman 
Waidner  u.  Burgeß  (i) 
Holborn  u.  Henning  (2) 
Callendar 
Holborn  u.  Day 
D.  Berthelot 
Day  u.  Sosman 
Waidner  u.  Burgeß  (i) 


Callendar 
Holborn  u.  Day 
D.  Berthelot 
Day  u.  Sosman 
Waidner  u.  Burgeß  (i) 
Callendar 
Holborn  u.  Day 
D.  Berthelot 
Jaquerod  u.  Perrot 
Day  u.  Sosman 
Waidner  u.  Burgeß  (i) 

Holborn  u,  Day 
Callendar 
Holborn  u.  Day 
Day  u.  Sosman 
Waidner  u.  Burgeß  (i) 
Day  u,  Sosman 
Holborn  u.  Valentiner 
Day  u.  Sosman 


Umwandlungs  punkte 
NaaCrOi  +  ioHaO  .    19,85" 


Na^SOi  +  ioHzO 
NaaSaOs  +  sH^O. 
NaBr-f  2H2O  .  . 
MnCl2  +  4H20  .  . 
SrCla  +  öHaO  .  . 
NasPOi  -f  12H2O 
Ba02H2  +  8H2O. 


32,38 
48,0 

50,7 

58,09 

61,0 

73,4 
77,9 


Richards  u.  Churchill 
Richards  u.  Wells 
Richards  u.  Churchill 

Richards  u.  Wrede 
Richards  u.  Churchill 


Literatur. 

Baly,  Phil.  Mag.  (5),  49,  538;  1900. 
D.  Berlhelot,  Ann.  chim.  phys.  (7)  26,  58;  1902. 
Callendar,  Phil.  Mag.  (5)  48,  519;  1899. 
Cbappuis,    Rapport    pres.    au   Congres   intern. 

Paris  1900. 
Chappuis  u.  Harker,   Trav.  et  Mem.   du  Bur. 

intern.  12;  1900. 
Crafts,   Bull.  Soc.  chim.    Paris  39,  277;   1883. 
Day  u.  Sosman,  Sill.  J.  (4)  29,  93;  1910. 
Dewar,  Proc.  Roy.  Soc.  68,  40;  1901. 
K.  T.  Fischer  u.  H.  Alt,  Münch.  Ber.  1902,  113. 

Ann.  d.  Phys.  (4)  9,  1149;  1902. 
Harker  u.  Sexton,  Report  Brit.  Ass.  1908. 
Holbom,  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,  253;  1901. 


[sdh  =  Sd,«o  +  ^~-76o 
L  n 


Siedepunkte 
bei  760  mm  Druck 


Helium  .  . 

Wasserstoff 

Stickstoff  . 


Sauerstoff . 


Kohlensäure. 

Alkohol  .  .  . 
Anilin  .  .  .  . 

Naphthalin  . 


Benzophenon 

,, 

,, 
Quecksilber . 

,, 
Schwefel   .  . 


—268,80* 
-252,5* 
— 252,6* 

—195,7* 

—  195,6* 

—195,5* 

—  182,7* 

-  182,9* 
- 183,0* 

-  78,2* 

+  78,25 
184,1 
184,1 
218,1 
218,0 
217,68* 
217,98 
217,96* 
306,1 
305,8 

305,4* 
306,0 

305,79* 

357,0 

356,7 

444,5 
444,7     i 
444,5*  I 


58 

29,7 
19,6 

17,1 


15,8 


13,7 


11,0 
II, I 


Beobachter 


Kamerlingh  Onnes 

Dewar 

Travers  u.  Jaquerod 

Fisher  u.  Alt 

Olszewski 

Baly 

Holborn 

Travers  u.  Jaquerod 

Kamerlingh  Onnes 

Chappuis  (i) 

Zeleny  u.  Smith 

Ramsay  u.  Young 

»,  » 

Callendar 
Crafts 
Callendar 

Jaquerod  u.  Waßmer 
Waidner  u.  Burgeß  (2) 
Holborn  u.  Henning  (2) 
Crafts 
Callendar 

Jaquerod  u.  Waßmer 
Waidner  u.  Burgeß  (2) 
Holborn  u.  Henning  (2) 
Crafts 
Callendar 
Laby 
Callendar 

Chappuis  u.   Harker 
Holborn  u.  Henning  (2) 

„       (I) 
Harker  u.  Sexton 


Holborn  u.  Henning:  (i),  ib.  26,  865;  1908, 
Holborn  u.  Henning  (2),  ib.  35,  761;  191 1. 
Holborn  u.  Valentiner,  ib.  22,  i;  1907. 
Jaquerod  u.  Perrot,  Arch.  des  sc.  phys.  et  nat. 

20,  28;  1905. 
Jaquerod  u.  Waßmer,  J.  d.  chim.  phys.  2,  52; 

1904. 
Kamerlingh  Onnes,  Comm.  of  Leiden  Nr.  119, 

11;  1910. 
Kamerlingh  Onnes  u.  Braak,   Proc.  Amsterd. 

11,  333;  1908. 
Laby,  Phil.  Mag.  (6)  16,  789;  1908. 
Olszewski,  Phil.  Mag.  (5)  39,  200;  1895. 
Ramsay  u.  Young,  ZS.  f.  phys.  Chem.  1,  247; 

1887. 
Richards  u.  Churchill,   ZS.   phys.   Chem.   26, 

690;  1890. 
Richards  u.  Wells,  ib.  43,  465;  1903. 
Richards  u.  Wrede,  ib.  61,  313;  1908. 
Travers  u.  Jaquerod,  Phil.Trans.  A  200, 135 ;  1902. 
Waidner  u,  Burgeß  (i),   Bull,  of  the  Bur.  of 

Standards  6,  149;  1910. 
Waidner  u.  Burgeß  (2)  ib.  7,  i;  1910. 
Zeleny  u.  Smith,  Phys.  ZS.  7,  667;  1906. 

Holborn. 


84 


325 


1 

Herstellung 

konstanter 

Temperaturen 

durch    Siedenlassen    von 

Flüssigkeiten  unter  vermindertem  Druck.                          1 

Literatur 

I.  Ramsay  und  Youne, 

J.  ehem.  Soc. 

47,  64 

0;  1885.    2.  Jaquerod  und  Waßmer,       1 

Ber.  ehem.  Ges.  3 

7,  2533;  1904.    3 

\oung,  J.  ehem.  Soc.  59,  621;  1891.   4.  J.  u.  A.  Zeleny,      || 

Phys.  ZS.  7,  7 

19;  1906.                                                                  1 

Siedet  die  Flüssigkeit  bei  dem  in  der  zweiten  Spalte  verzeichneten  Druck,  so  herrscht  im  Siede-      || 

räum   die 

in   der 

ersten  Spalte   angegebene  Temperatur. 

Die  Temperaturen   beziehen  sich  auf       1 

das  Luftthermometer. 

Kohlensaureschnee 

Schwefeikohlea- 

Äthylalkohol 

Chlorbenzol 

Chlorbenzol 

Anilin 

gemischt  mit  Alk.  u.  Äther 

stoff 

Forts. 

Temp.-ii6"bis— 77° 

Temp.  0" — 50° 

Temp.  40"— 79" 

Temp.  70"— 132* 

Temp.  70"- 132* 

Temp.150-185® 

Zelen 

y 

Ramsay 

und  Young                                                1 

Temp. 

Druck 

Temp.  1    Druck 

Temp.'  Druck 

Temp. 

Druck 

Temp.    Druck 

Temp.  ''    Druck     | 

»c 

mm 

oc     i 

mm 

•C 

mm 

»c 

mm 

»C             mm 

"C 

mm 

-116,7 

20 

0 

127,9 

40 

133.7 

77 

129,1 

128     680,75 

150 

283,7 

-112,9 

30 

i 

133,85 

41 

140,75 

78 

134.15 

129     699,65 

151 

292,8 

—110,0 

40 

2    i 

140,05 

42 

148,1 

79 

139.4 

130     718,95 

152 

302,15 

-107,8 

50 

3 

146,45 

43 

155,8 

80 

144.8 

131      738,65 

153 

311,75 

—106,0 

60 

4 

153.1 

44 

163,8 

81 

150,3 

132     758,8 

154 

321,6 

—104,5 

70 

6 

160,0 

45 

172,2 

82 

156,05 

155 

331,7 

-103,2 

80 

6    1 

167,15 

46 

181,0 

83 

161,95 

Brombenzol 

156 

342,05 

—102,1 

90 

l  ; 

174,6 

47 

190,1 

84 

168,0 

Temp. 120— 157'> 

157 

352,65 

-101,1 

100 

8 

182,25 

48 

199,65 

85 

174,25 

120 

274,9 

158 

363,5 

-  99,4 

120 

9 

190,2 

49 

209,6 

86 

181,7 

121 

283,65 

159 

374,6 

—  97,9 

140 

10 

198,45 

50 

220,0 

87 

187,3 

122 

292,6 

160 

386,0 

-  96,5 

160 

11 

207,0 

51 

230,8 

88 

194,1 

123 

301,75 

161 

397,65 

—  953 

180 

12 

215,8 

52 

242,05 

89 

201,15 

124 

311,15 

162 

409,6 

—  H2 

200 

13 

224,95 

53 

253,8 

90 

208,35 

125 

320,8 

163 

421,8      1 

—  93,2 

220 

14 

234.4 

54 

265,9 

91 

215,8 

126 

330,7 

164 

434,3 

—  92,2 

240 

15 

244.15 

55 

278,6 

92 

223,45 

127 

340,8 

165 

447,1 

-  91,3 

260 

16 

254,25 

56 

291,85 

93 

231,3 

128 

351.15 

166 

460,2 

-  90,5 

280 

17 

264,65 

57 

305,65 

94 

239,35 

129 

361,8 

167 

473.6 

-  89,7 

300 

18 

275,4 

58 

319,95 

95 

247.7 

130 

372,65 

168 

487,25 

-  89,0 

320 

19 

286,55 

59 

334.85 

96 

256,2 

131 

383,75 

169 

501,25 

-  88,3 

340 

20 

298,05 

60 

350,3 

97 

265,0 

132 

395,1 

170 

515.6 

!    —  87,7 

360 

21 

309,9 

61 

366,4 

98 

274,0 

133 

406,7 

171 

530,2 

!    -  87,0 

380 

22 

322,1 

62 

383,1 

99 

283,25 

134 

418,6 

172 

545,2 

1    —  86,4 

400 

h 

334,7 

63 

400,4 

100 

292,75 

135 

430,75 

173 

560,45 

1    —  85,8 

420 

24 

347.7 

64 

418,35 

101 

302,5 

136 

443,2 

174 

576,1 

1    -  85,20 

440 

25 

361,1 

65 

437,0 

102 

:  312,5 

137 

455,9 

175 

592,05 

1    —84,60 

460 

26 

374,95 

66 

456,35 

103 

322,8 

138 

468,9 

176 

608,35 

-  84,10 

480 

27 

389,2 

67 

476,45 

104 

333,35 

139 

482,2 

177 

625,05 

1     -    83,60 

500 

28 

403,9 

68 

497.25 

105 

344.15 

140 

495.8 

178 

642,05 

i    -  83,10 

520 

29 

419,0 

69 

518,85 

106 

355,25 

141 

509,7 

179        659,45    1 

i    —  82,60 

540 

30 

434,6 

70 

541,2 

107 

366,65 

142 

523.9 

180 

677,15 

i    -  82,20 

560 

31 

450,65 

71 

564,35 

108 

378,3 

143 

538,4 

181 

695,3 

!     -  81,80 

580 

32 

467,15 

72 

588,35 

109 

390,25 

144 

553.2 

182 

713.75 

!    —  81,40 

600 

33 

484.15 

73 

613,2 

110 

402,55 

145 

568,35 

183 

732,65 

;    —  80,90 

620 

34 

501,65 

74 

638,95 

111 

415,1 

146 

583.85 

184 

751.9 

i    —  80,50 

640 

35 

519,65 

75 

665,55 

112 

427,95 

147 

599,65 

185 

771,5        : 

1    —  80,10 

660 

36 

538,15 

76 

693,1 

113 

441.15 

148 

615,75 

1 

-  79,76 

680 

37 

557,15 

77 

721,55 

114 

454,65 

149 

632,25 

Metbylsalicylat 

-  79,40 

700 

38 

576,75 

78 

751,0 

115 

468,5 

150 

649,05 

Temp.  i75°-224*' 

—  79,04 

720 

39 

596,85 

79 

781,45 

116 

482,65 

151 

666,25 

175 

215.1 

—  78,8(J 

730 

40 

617.5 

80 

812,9 

117 

497.2 

152 

683,8 

176 

221,65 

—  78,68 

740 

41 

638,7 

118 

512,05 

153 

701,65 

177 

228,3        i 

—  78,51 

750 

42 

660,5 

Chlorbenzol 

119 

527,25 

154 

719,95 

178 

235.15 

-  78,34 

760 

43 

682,9 

Temp.  70-132° 

120 

542,8 

155 

738,55 

179 

242.15 

—  78,17 

770 

44 

705,9 

70 

97,9 

121 

558,7 

156 

757,55 

180 

249,35 

—  78,00 

780 

45 

729,5 

71 

101,95 

122 

575,05 

157 

776,95 

181 

256,7 

1    —  77,66 

800 

46 

753,75 

72 

106,1 

123 

591,7 

158 

796,7 

182 

264,2 

-  77,33 

820 

47 

778,6 

73 

110,41 

124 

608,75 

159 

816,9 

183 

271,9 

—  77,00 

840 

48 

804,1 

74 

114,85 

125 

626,15 

160 

837.45 

184 

279,75 

49 

830,25 

75 

119,45 

126 

643,95 

185 

287,8 

i 

50 

857,1 

76 

124,2 

127 

662,15 

186 

296,0 

Stirm. 


326 


84  a 


Herstellung  konstanter  Temperaturen  durch  Siedenlassen  von  Flüssig- 
keiten unter  vermindertem  Druck. 


Methylsalicylat 

Temp.175"— 224" 


Ramsay  und 
Young  (Forts.) 


Naphthalin 

Temp.  189** — 22 


Diphenyl 

Temp.  210" 


257" 


Diphenyl  ( Forts.) 
Temp.  210" — 257 


Jaquerod  und  Waßmer 


Bromnaphthalin 

Temp.  215° — 281' 


Ramsay  und 
Young 


Benzophenon 

Temp.  257" — 308" 


Jaquerod   u. 
Waßmer 


Temp.      Druck 


Temp.     Druck     Temp.     Druck     Temp.  j  Druck 


Temp.     Druck 


Temp.      Druck 


«C 
187 
18$ 
189 
190 
191 
192 
193 

in 

195 
196 
197 
198 
199 
200 
201 
202 
203 
204 
205 
206 
207 
208 
209 
210 
211 
212 
213 
214 
215 
216 
217 
218 
219 
220 
221 
222 
223 
224 
225 


304,45 
313,05 
321,85 
330,85 
340,05 
349,45 
359,05 
368,85 

378,9 

389,15 

399,6 

410,3 

421,2 

432,35 

443,75 

455,35 

467,25 

479,35 

491,7 

504,35 

517,25 

530,4 

543,8 

557,5 

571,45 

585,7 

600,25 

615,05 
630,15 
645,55 
661,25 

677,25 

693,6 

710,2 

727,05 

744,35 

761,9 

779,85 

798,1 


Naphthalin 

Temp.  189° — 220° 

Jaquerod  und 

Waßmer 


189,02 
190,02 
191,00 
191,96 
192,91 
193,85 
194,78 
19.%70 
196,60 
197,48 
198,84 


380 
390 
400 
410 
420 
430 
440 
450 
460 
470 
480 


»c 
199,18 
20(>,00 
200,80 
201,59 
202,37 
203,15 
203,91 
204,66 
205,40 
206,12 
206,84 
207,55 
208,24 
208,93 
209,60 
210,28 
210,94 
211,58 
212,23 
212,87 
213,51 
214,14 
214,45 
214,76 
215,06 
215,36 
215,65 
215,95 
216,24 
216,53 
216,82 
217,11 
217,40 
217,68 
217,97 
218,25 
218,54 
218,83 
219,11 
219,40 
219,68 
219,95 


490 
500 
510 
520 
530 
540 
550 
560 
570 
580 
590 
600 
610 
620 
630 
640 
650 
660 
670 
680 
690 
700 

705 
710 

715 
720 

725 
730 
735 
740 
745 
750 
555 
760 

765 
770 
775 
780 

785 
790 

795 
800 


Biphenyl 

210,80 
212,01 
213,18 
214,34 
215,50 
216,65 
217,79 
21.s,90 
220,00 


250 
260 
270 
280 
290 
300 
310 
320 
330 


«C 
221,09 
222,19 
223,26 
224,32 
225,36 
226,38 
227,39 
228,38 
229,36 
230,33 
281,28 
232,22 
233,14 
234,02 
234,89 
235,74 
236,58 
2;57,41 
238,23 
239,04 
239,84 
2-10,63 
241,41 
242,18 
242,93 
243,68 
244,42 
2  5,15 
245,87 
246,57 
247,26 
247,94 
24S,61 
249,27 
249,92 
250,57 
251,21 
251,53 
251,85 
252,16 
252,48 
252,79 
253,10 
253,40 
253,71 
254,01 
254,32 
254,62 
254,93 
255,24 
255,54 
255,85 
256,15 


340 
350 
360 
370 
380 
390 
400 
410 
420 
430 
440 
450 
460 
470 
480 
490 
500 
510 
520 
530 
540 
550 
560 
570 
580 
590 
600 
610 
620 
630 
640 
650 
660 
670 
680 
690 
700 

705 
710 

715 
720 

725 
730 
735 
740 
745 
750 
755 
760 

765 
770 

775 
780 


•  C   I   mm 

256,45  I  785 

256,76  I  790 

257,06  i  795 

257,37  I  800 

Bromnaphthalin 

Temp.  215"    281" 

Ramsay  und 

Young 


215 
216 
217 
218 
219 
220 
221 
222 
223 
224 
225 
226 
227 
228 
229 
230 
231 
232 
238 
234 
235 
236 
237 
238 
239 
240 
241 
242 
243 
244 
245 
246 
247 
248 
249 
250 
251 
252 
253 
254 
255 
256 
257 
258 
259 


158,85 

163,25 

167,7 

172,3 

176,95 

i8i,75 

186,65 

191,65 

196,75 

202,0 

207,35 

212,8 

218,4 

224,15 

230,0 

235,95 
242,05 

248,3 
254,65 
261,2 
267,85 

274,65 

281,6 

288,7 

295,95 

303,35 

310,9 

318,65 

326,5 

334,55 

342,75 

351,1 

359,65 

368,4 

377,3 

386,35 

395,6 

405,05 

414,65 

424,45 

434,45 

444,65 

455,0 

465,6 

476,35 


"C 

260 

261 

262 

263 

264 

265 

266 

267 

268 

269 

270 

271 

272 

273 

274 

275 

276 

277 

278 

279 

280 

281 


487,35 

498,55 

509,9 

521,5 

533,35 

545,35 

557,6 

570,05 

582,7 

595,6 

608,75 

622,1 

635,7 

649,5 

663,55 

677,85 

692,4 

707,15 
722,15 
737,45 
752,95 
768,7 


Benzophenon 

Temp.  257" — 308° 

Jaquerod    und 

Waßmer 

257,15 
258,61 
260,05 
261,46 
262,85 
264  22 
i65i56 
266,H7 
2(58,15 
269,41 
270,65 
271,84 
273,01 
274,13 
275,23 
276,30 
277,35 
278,38 
279,40 
280,40 
281,38 
282,34 
2S3,28 
284,20 
285,11 
28(},01 
286,89 


250 
260 
270 
280 
290 
300 
310 
320 
330 
340 
350 
360 
370 
380 
390 
400 
410 
420 
430 
440 
450 
460 
470 
480 
490 
500 
510 


»c 
287,76 
288,61 
289,43 
290,26 
291,08 
291,89 
292,69 
293,47 
294,24 
295,00 
295,75 
296,50 
297,24 
297,97 
298,69 
299,40 
300,11 
300,81 
301,50 
301,84 
302,18 
302,52 
302,85 
303,18 
803,51 
303,88 
304,16 
304,48 
804,80 
805,12 
305,44 
305,75 
306,06 
306,37 
306,68 
306,99 
307,30 
807,61 
307,92 


520 
530 
540 
550 
560 
570 
580 
590 
600 
610 
620 
630 
640 
650 
660 
670 
680 
690 
700 

705 
710 

715 
720 

725 
730 

!  735 
I  740 

I  745 

I  750 
j  755 
I  760 

I  765 
770 

775 
780 

785 
790 

795 
800 


Stirm. 


84  b 


327 


Herstellung  konstanter  Temperaturen  durch  Siedenlassen  von  Flüssig- 
keiten unter  vermindertem  Druck. 


Quecksilber.    Temp.  270»— 360" 

Smith  u.  Menzies,  Journ.  Amen  ehem.  Soc 
32,  1447;  1910. 


Temp, 


Druck 


Temp. 


Druck 


•C 
270 
272 
274 
276 
278 
280 
282 
284 
286 
288 
290 
292 
294 
296 
298 
300 
302 
304 
306 
308 
310 
312 
314 


123,02 
129,14 

135.52 
142,17 
149,09 
156,29 
163,78 
171,57 
179,66 
188,08 
196,81 
205,92 
215,31 
225,14 
235,31 
245.85 
256,79 
268,13 

279,89 
292,07 

304,69 
317,77 
331,30 


»c 
316 
318 
320 
322 
324 
326 
328 
330 
332 
334 
336 
338 
340 
342 
344 
346 
MS 
350 
352 
354 
356 
358 
360 


345,32 
359,82 
374,82 
390,34 
406,39 
422,97 
440,13 
457,85 
476,20 

495,06 
514,59 
534,74 
555,54 
576,99 
599,13 
621,97 
645,57 
669,77 
694,78 
720,56 
747," 
774,45 
802,64 


Dibenzylketon.  Temp.  280°- 
Young 


-332" 


Temp. 


Druck 


•C 

280 

281 

282 

283 

284 

285 

286 

287 

288 

289 

290 

291 

292 

293 

294 

295 

296 

297 

2}»8 

299 

300 

301 

302 

.S03 

304 

305 

306 


Temp. 


Druck 


»c 


245,2 

307 

463,7 

251,4 

308 

474,0 

257,7 

309 

484,5 

264,2 

310 

495,2 

270,8 

311 

506,2 

277,5 

312 

517,3 

284,4 

313 

528,6 

291,4 

314 

540,1 

298,5 

315 

551,8 

305,8 

316 

563,6 

313,8 

317 

575,7 

320,9 

318 

588,0 

328,6 

319 

600,5 

336,5 

320 

613,2 

344,5 

321 

626,2 

352,7 

322 

639,3 

361,1 

323 

652,6 

369,6 

324 

666,2 

378,2 

325 

679,9 

387,0 

326 

693,9 

396,0 

327 

708,1 

405,1 

328 

722,5 

414,4 

329 

737,2 

423,9 

330 

752,0 

433,6 

331 

767,2 

443,4 

332 

782,5 

453,4 

Stirm. 


85 

Heizflüssigkeiten. 


Namen 


Siede-        Ände-  Preis 

punkt  rung  für  für 

bei           I  mm  i  kg 

760  mm      Druck  Mark 


Namen 


Siede-  Ände-  Preis 

punkt  rung  für  fQr 

bei            I  mm  i  kg 

760  mm  Druck  Mark 


Ameisensäuremethylester 

Äthyläther 

Äthylbromid  .  .  .  . 
Schwefelkohlenstoff  .    . 

Aceton 

Chloroform 

Methylalkohol  .... 
Tetrachlorkohlenstoff  . 
Essigsäureäthylester .  . 
Äthylalkohol    .     .     .     . 

Benzol    

Acetonitril 

Propylalkohol  .  .  .  . 
Propionsäureäthylester  . 

Wasser 

Toluol 

Pyridin 

Chlorbenzol 

m-Xylol 


31,75  I 
34,60 
3^AO 
46,3 
56,1 
61,20  I 
64,70 
76,75  ■ 
77,15  ' 
78,4    ; 
80,2 
81,60 
97,20 
99,10 
100,00  • 
110,7 
"5,50 
132,00 
139,2 


0,034 
0,036 
0,036 
0,042  i 
0,030  I 
0,035  j 

0,030    ! 
0,044 
0,041 
0,034 

0,043       ; 

0,030 

0,038 

0,040 

0,0375' 

0,042   : 
0,044  ' 
0,049 
0,052 


13,20 

2,20 

6,60 

3,50 

1,90 

2,70 

8,50 

4,00 

3,60 

3,15 

3,30 

100,00 

19,00 

39,00 

2,80 
40,00 
11,00 
15,50 


Anisol      .     .     . 
Brombenzol 
Oxalsäuredimethylester 
Phenol    .... 
Anilin      .... 
Benzonitril  .     .    . 
Acetophenon     .     . 
Nitrobenzol .     .     . 
Naphthalin  .    .    . 
Diphenyl      .     .     . 
Diphenylmethan  . 
a-  Bromnaphthalin 
Phthalsäureanhydrid 
Benzophenon    . 
Anthracen    .     . 
Triphenylmethan 
Sulfobenzid .    . 
Antrachinon 
Schwefel .    .    . 


153,80 

156,15 

163,3 

181,5 

184,40 

191,30 

201,5 

210,85 

217,7 

254,9 

260,5 

279,6 

284,5 

305,4 

351 

358, 

377, 
380 

444,53 


0,048 

0,053 
0,047 
0,050 
0,051 
0,054 
0,060 
0,048 
0,059 
0,061 
0,067 
0,065 
0,068 
0,065 
0,068 
0,069 
0,068 
0,075 
0,082 


35,00 

19,00 ; 

22,80  j 

I      1,00  j 

4,00 

88,00 

j    30,30 

3,40 

1        IfOO 

I  150,00 
140,50 

16,00 
i    14,00 

90,00 
i  200,00 
■  200,00 
!  88,00 
i  28,70 
1,50 


Posner. 


328 


86 


Vergleichung  der  Quecksilber-  und  Gasthermometer. 


Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Bezeichnen  t^j,  t^^.,  i^q^,  <ie,  «59,  tj  die  Temperaturen  gemessen  resp.  nach  dem  Wasserstoff-, 
Stickstoff-,  Kohlensäure- Thermometer  und  den  Thermometern  aus  Glas  16^/^,  sg'^'^^  und  verre  dur 
(Tonnelot),  so  ist 

^  _^  ^  (100  — <)( 


0,618  59  +  0,004  735  I  .1  —  0,000  01 1  577 


■") 


(Chappuis  [i]) 


(100  — OM  ,) 

'a'  —  'y  ^^ 2 —  i  ~  o>555  41  4"  0,004  ^24  o  .  f  —  0,000  024  807  .  r  > 

.^2  —  <y  = 1 — 2 I  —  0,333  86  +  o,OQ3  991  o.t—  0,000  016  678  .  t^  \ 

(100  — t)t(  ,  ^  ,\\ 

^7/  -  <i6  -       ,_,       \  -  0,670  39  +  0,004  735  i-<-o.ooooii577.*'M(Thiesen,  Scheel 

:  '     y    „nA      Call     TtI     iinH 


'//  ~  'sj  — 


(100 t)t 


und  Seil  [i]  und 


{1     /     UllU     OCil    LAJ     Uli 
—  0,31089-1-0,004735  i.t  —  0,000011  577  .  <'^  >  j     Scheel  [2,3]) 


t Wasserstoff  "  tielll 


Einheit  o",ooi 


Grad 


Einer 


6 


0 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


56 

93 

"3 

120 

116 

103 

83 

58 

30 


7 

61 

96 

114 

120 

"5 

loi 

81 

56 

27 


13 

65 
98 

"5 
120 
114 
99 
78 
53 
24 


19 

69 

lOI 

116 
120 
113 

97 
76 

50 
21 


25 

73 

103 

117 

119 

III 

96 

74 

48 

18 


—  31 

—  77 

—  105 

—  118 

—  119 

—  110 

—  94 

—  71 

—  45 

—  15 


36 

80 

107 

119 

118 

109 

92 

69 

42 

12 


42 

84 
109 

119 

118 

107 

90 

66 

39 

9 


—  47 

-  87 
— 110 

—  119 

—  117 
— 106 

-  87 

-  64 

—  36 

-  6 


51 
90 
112 
120 
116 
104 

85 
61 

33 

3 


tWasserstoff  —  tsglll 


Einheit  o'',ooi 


Grad 


Einer 


4 

5 

6 

7 

8 

—  II 

—  14 

—  16 

—  18 

—  20 

—  30 

—  37 

—  37 

—  31 

—  22 

-31 

—  37 
-36 
-30 

—  21 

—  32 
-38 
-36 

—  29 

—  20 

—  33 
-38 

—  35 

—  28 

—  19 

—  34 

—  38 

—  35 

—  28 

—  18 

—  13 

—  12 

—  II 

—  10 

—  9 

—  5 

-»-  I 

+  2 

—  4 

+  1 
+  2 

—  3 

—  3 

-j-  2 

-j-  I 

—  2 

+  2 
+  ' 

0 
10 
20 
80 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


24 
35 
38 
34 
26 
16 


—  3 

—  25 
-36 

—  37 

—  33 

—  25 

—  15 

—  7 

—  I 


+  2  I  -I-  2 


—  6 

—  27 
-36 

—  37 

—  32 
-24 

—  15 

—  6 
o 

+  2 


—  9 

—  28 

—  37 

—  37 
-32 

—  23 

—  14 

—  5 
o 

+  2 


—  22 

—  35 
-38 

—  34 

—  27 

—  17 

—  8 

—  I 
+  2 
+  o 


Grad 


5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 


tWasserstoff  —  tietil 


-f  00,04 
-h  0,008 
+  0,013 
-I-  0,019 
+  o«,25 
+  o'',32 

+  00,40 


t  Wasserstoff — '  tsiiiii 


-f-  oO,o2 
-f  00,04 
+  0^07 
+  oO,io 
+  00,14 
+  oO,i8 
+  o°,23 


Scheel. 


87 


329 


Vergleichung  der  Quecksilber-  und  Luftthermometer. 

Nach  Beobachtungen  von  Wiebe  und  Böttcher  und  von  Lemke  (Grützmacher  [3]). 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


tLaftthermometer  —  tietll 


Einheit  o'.coi 


Grad 


Einer 


0 
10 

20 
30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 

100 
110 
130 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 

200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
280 
290 
300 


-  49 

83  ' 
103  i 
HO  j 

107  ' 
96 
78 
54 

-  28 

o 
28 
53 
74 
90 

98 
97 
84 
59 
19 

-  38 
"3 

208 

325 

466 

632 

325 
1048 
1301 
1588 
-190S 


6 

53 

86  j 
104  ; 
HO  j 
107 

95  I 

76  I 

52  I 
25  ' 


+ 


3 
30 
55 

76 

91 
98 
96 
82 
55 
+  M 


+ 


+ 


12 

57 

89 

105 

III 

106 

93 

74 

49 

23 

6 
33 
57 
78 
92 
98 
95 
80 

52 
9 


—  45 

122 

219 

338 

481 

650 

846 

1072 

1328 

— 1618 


—  17 
61 

91 

106 

III 

105 

92 

72 

47 

—  20 


—  22 

65! 

93  1 

107  ! 

HO  ! 

104  j 
90 
70 

44 

—  17 


-  27i- 
68  ! 

95 
108 

HO 

103 

88 
67 
41 

—  14 


+    8   +  H 

35  38 

60  '  62 

80  '  81 


93 
99 
94 

78 


94 
99 
93 
76 


+ 


-  51; 
130 
230 

351 ! 
497 ; 

668 

867 

1096 
1356  : 
—1649  ' 


48  i  +  45 

4  '  —   I 

-_  58  j  —  66 
139  I    148 
252 
378 
529 
706 
911 
1146 
1412 
-1711 


241 

3651 
513  i 
687 
889  ' 
1121 

1384! 
—1680  I 


+ 


14 
41 
64 

83 
95 
99 
92 

73 
41 

7 


32 

71 

97 

109 

HO 
102 

86 
65 
39 
II 


37  ■'  — 
74  I 
99 

HO 

109 

lOI 

84 

62 

36 

9 


—  73 
158 
264 

392 

546' 

725  ' 

933  ■ 

1171 

1440  i 

—1743  ' 


+  17 
43 
66 

84 
96J 

98 ! 
90  [ 

71  I 

+  37 

-  13! 

—  80 
168 

275  ' 

407  • 

562 

745 

955 

1196 

1469 

—1776 


+  19 
46 
68 
86 
96 
98 

89 
68 

+  33 


41 

77 

lOI 
HO 
109 

100  ! 
82 
60 

34 
—   6 

+  22 
48 
70 

87 
97 
98 
88 

65  i 

+  28  i 


19  —  25 


-  88 
177 
287 
421 
579  I 
765  ' 
978  , 

1222  ! 
1498 
-1808 


-  96 
187 
300 
436 
597 
785 

lOOI 

1248 
1528 
-I84I 


-  45 
80 

102 

HO 

108 

98 

80 

57 
31 

-  3 

-  25 
50 
72 
89 
97 
97 
86 
62 
23 

-  31 

-  105 
198 
312 

450 

614 

805 

1025 

1274 

1558 

-1874 


Grad 


100 
110 
!  120 
130 
140 
150 
160 
170 
ISO 
190 
200 


tLnftthennometer  — 159 II ' 


Einheit  ©".oi 


Einer 


13 
19 
28 
39 
52 
-67 


0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

—  I 

—  I 

—  I 

—  I  —  I 

—  2 

-  2 

—  2 

2 

2 

3 

3:   3 

4 

4 

5 

5 

6 

6 

6l 

7 

7 

8 

9 

9 

10 

10 

II 

II 

12 

13 

14 

15 

16 

16 

16 

17 

18 

20 

21 

21 

22 

23 

24 

25 

26 

29 

30 

31 

32 

33 

34 

35 

37 

40 

41 

43 

44 

45 

46 

48 

49 

-53 

—55 

-56 

—57 

—59 

—60 

—62 

-64 

4 
8 
12 
19 
27 
38 
51 
—66 


Vergleichang  der  bochfra- 
digea  (unter  Druck  fefniltea) 
Quecksilbertbermometer  aas 
Glas  59^'^  mit  dem  Luftthermo- 
meter. 

^■ahlke  [3]). 


L""-    ,   silber- 
tbermo-  i  thenno- 
i    meter 


0 
100 
200 
900 
335 
350 


200,4 
304,1 
330,9 
358,1 


Queck- 
Luft-       silber- 
thenno-   thenno- 
meter 

59"' 


meter 


375 
400 
425 
450 
475 
500 


385,4 
412,3 
440,7 
469,1 
498,0 

527,8 


Sched. 


330 


88 


Vergleichung    der    Quecksilber-,    Alkohol-,    Toluol-,    Petroläther-,    Pentan- 
und  Platinwiderstandsthermometer  mit  dem  Gasthermometer. 

Beziehung  zur  thermodynamischen  Skala. 
Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Grad 


iWasserstofifthermometer  —  IQuecksilberthermometer 


Thüringer 

Glas   1860 
bis  1888 

(Mittel)  ver- 
schiedene 

Beobachter 

nach 

Schlösser 


Verre  dur 

von 

Tonnelot 

(Chappuls 

[I]) 


Resistenz- 
glas 
Qreiner  u. 
Friderichs 
(Qrütz. 
macher  [i]) 

(nach 
Schlösser) 


Engl. 
Krystallglas 
(Wiebe  [5]) 

(nach 
Schlösser) 


Choisy-le- 
Roi  (WIebe 
[6],i  (nach 
Schlösser) 


QrOtz- 
macher  [i]) 

(nach 
Schlösser) 


Kew-Glas 
(Harker) 


Stick- 

stoff- 

thermo- 

meter 

(Chappuls 

[I]) 


Kohlen- 

säure- 

thermo- 

meter 

(Chappuls 

[I]) 


0 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
JK) 
100 


0 

0,000 
—0,075 
—0,125 
—0,156 
—0,168 
— 0,166 
—0,150 
—0,124 
—0,088 
—0,047 

0.000 


0,000 
-0,052 
-0,085 
-0,102 
-0,107 
-0,103 
-0,090 
-0,072 
-0,050 
-0,026 

0.000 


0,000 
— 0,066 
— 0,108 
—0,131 
— 0,140 
—0,135 
—0,119 
—0,095 
— 0,068 
—0,034 

0.000 


0,00Q 

0,008 

0,001 

-1-0,017 
-f- 0,037 
-f  0,057 
+  0,073 
-f  0,079 
4-0,070 
4-0,046 

0,000 


0,000 

0,007 

0,004 

4-0,004 
4-0,014 
+  0,025 
+  0,033 
+  0,037 
4-0,032 
4-0,022 

0,000      I 


0,000 
—0,005 

0,006 

0,002 

4-0,001 
4-0,004 
4-0,008 
4-0,009 
4-0,007 
4-0,006 

0.000 


0,000 

0,000 

0,000 

4-0,005 

-f  0,010 

4-0,010 

4-0,010 

+  0,015 

4-  0,020 

+  0,025 

0,000 


0,000 
— -0,006 

0,010 

0,011 

0,011 

0,009 

—0,005 

0,001 

4-0,002 
+  0,003 

0.000 


0,000 
—0,025 
—0,043 
—0,054 
—0,059 
—0,059 
—0,053 
—0,044 
—0,031 
0,016 

0,000 


Korrektion  der  Angaben  des  Wasserstoff-  ( <„ ) 
und  des  Stickstoff-  (oder  Luft-)  Thermometers 
(<v)  auf  die  Skale  eines  vollkommenen  Gases 
(thermodynamische  Skale;  t^)   (D.  Berthelot). 

Die  untenstehenden  Korrektionen  gelten  für  einen 
Anfangsdruck  des  Gases  Po  =  1000  mm;  ist  dieser 
Druck  Pi,  so  sind  die  Korrektionen  mit  pjpo  zu 
multiplizieren.  Ist  z,  B.  Po  =  760  mm,  so  erhält 
man  also  die  gültigen  Korrektionen  durch  Multi- 
plikation der  untenstehenden  mit  0,76. 


Tempe- 
ratur 


—240 
—200 
—150 
—100 
—  50 

0 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 

100 
200 
300 
400 
500 
600 
800 
1000 


Gasthermometer  für 
konstanten  Druck 


'ff 


+  1,368 
+  0,250 
4-0,0600 
+  0,0215 


— 0,0008 
—  0,0010 
— 0,0009 
—0,0005 

o 
+  0,005 

+  0,021 

+0,038 

+  0,074 


'y 


+5,42 
+  1,46 
+0,465 
+0,123 

o 

—  0,010 
--0,017 
— 0,022 
— 0,024 
— 0,024 
— 0,022 

—  0,019 
— 0,014 
— 0,007 


+0,113 

+0,275 

+0,457 
+0,646 
+0,844 
+  1,248 
+  1,654 


Gasthermometer  für 
konstantes  Volumen 


4-0,18 
+  0,06 

+  0,008 


— 0,00046 
—0,00055 
— 0,00052 
—0,00033 


+  0,003 
+  0,007 
+  0,013 
+  0,02 

+0,04 
+  0,05 


4-0,90 

+  0,33 

+0,125 

4-0,036 


— 0,0034 
-0,0055 

—  0,0085 

—  0,0086 

—  0,0079 

—  0,0064 

— 0,0024 

o 
+  0,046 
+  0,114 
4-0,194 
4-0,280 

+  0,56 
+  0,77 


Vergleichung   des  Toluol-,   Alkohol-,   Petroläther-  und 
Pentanthermometers  aus  verre  dur  mit  dem  Wasser- 
stoffthermometer. 


Wasser- 
stoff- 

thermo- 
meter 


0 

0 
—10 
—20 
—30 
-40 
—50 
—60 
—70 


Toluol    I  Alkohol  I   Alkohol  II 
(Chappuls  I    (.Chappuls  '  (Chappuls 
[a])        I         [3])  [a]) 


Petrol- 
äther 
(Holborn) 


Pentan 
(Hoffmann 
u.  Rothe) 


Wasserstoff- 
thermometer 


-  42,6 

-  80,2 
-113,0 

-140,7) 


—  ",79 

—  23,08 

—  33,91 

—  44»3i 

—  54,34 

—  64,01 

—  73,39 
— 100,00 

—141,05 

—  164,70 

—  172,52 
(-180,33) 


Platinwiderstandsthermometer. 

Bezeichnet  ü,  den  Widerstand  eines  Platindrahtes  bei 

B,  —  B, 


t°,  so  ist  die  „Platintemperatur"  tp^- 


E 


2-  und  die 


t-tpt= 


nach  (Ghappuis  u.  Harker) 


Reduktion  der  Platintemperatur  auf  das  Gasthermometer 

100  \  100 

gültig  zwischen  —  23  und  +  450°,  wenn  6  durch  Beobach- 
tung des  Platinthermometers  am  Schwefelsiedepunkt,  445°, 
ermittelt  ist.  &  ist  für  Draht  aus  reinem  Platin  etwa  1,50 
und  steigt  für  verunreinigtes  Platin  über  1,60. 

Thermokräfte  in  Mikrovolt 

finden  sich  weiter  unten  in  gesonderter  Zusammenstellung. 

Scheel. 


89 


331 


Korrektionen  für  den  herausragenden  Faden  bei  Quecksilber- 
thermometern. 
(Fadenkorrektionen.) 

Ragt  ein  Teil  des  Quecksilberfadens  aus  dem  Räume  heraus,  dessen  Temperatur  gemessen 
werden  soll,  so  ist  zu  der  abgelesenen  und  eventuell  wegen  anderweitiger  Korrektionen  berichtigten 
Temperatur  die  Verbesserung 

nß  {T—t) 

hinzuzufügen.  Hierbei  bedeuten  n  die  in  Graden  ausgedrückte  Länge  des  herausragenden  Teils  des 
Quecksilberfadens,  ß  den  scheinbaren  Ausdehnungskoeffizienten  des  Quecksilbers  im  Glase,  T  die 
zu  messende  Temperatur  und  i  die  mittlere  Temperatur  des  herausragenden  Fadens.  Letztere  wird 
am  genauesten  durch  ein  „Fadenthermometer"  (vergl.  Mahlke,  ZS.  f.  Instrkde.  13,  58 — 62;  1893) 
ermittelt,  oder  mit  geringerer,  aber  für  viele  Zwecke  ausreichenden  Genauigkeit  durch  ein  Hilfsthermo- 
meter, dessen  Quecksilbergefäß  sich  in  halber  Höhe  des  herausragenden  Teils  des  Quecksilberfadens 
befindet.  Etwaige  Erweiterungen  des  Quecksilberfadens  müssen  dabei  stets  ganz  eintauchen. 
Für  ß  ist  für  Temperaturen  bis  100"  zu  setzen  bei  Thermometern: 


aus  Jenaer  Glas  XVP'i  und  aus  Greiner  und  Friedrichsschem  Resistenzglas 


6300' 


aus  Jenaer  Glas  59^"  und  Jenaer  Verbrennungsröhrenglas 


6100' 


für  höhere  Temperaturen  wird  der  Nenner  des  Bruches  etwas  größer. 

Man  kann  bei  100  0  für  je  i  Grad  des  herausragenden  Fadens  rund  0,01 "  als  Fadenkorrektion 
annehmen,  bei  200  "  rund  0,02  °,  für  noch  höhere  Temperaturen  verhältnismäßig  mehr.  So  kann  die 
Fadenkorrektion  z.  B.  bei  500  "  schon  0,07  •*  für  je  i  Grad  des  herausragenden  Fadens  betragen,  doch 
gilt  dies  nur  bei  größeren  Längen  des  herausragenden  Fadens,  bei  kleineren  Längen  ist  die  Korrektion 
verhältnismäßig  kleiner. 

Nach  direkten  Versuchen  von  Rimbach  (Ztschr.  f.  Instr.  10,  153;  1890  u.  Ber.  ehem.  Ges. 
22,  3072;  1899)  kann  man  für  Thermometer  aus  Jenaer  Glas  XVli'i  oder  aus  Resistenzglas  die 
Korrektionswerte  folgender  Tabellen  anwenden,  in  welchen  n  die  Länge  des  herausragenden  Fadens 
in  Thermometergraden,  Tdie  abgelesene  Temperatur  und  t  die  Temperatur  der  äußeren  Luft  bedeuten. 
Letztere  ist  dabei  zu  bestimmen  durch  ein  vor  Strahlung  von  der  Heizquelle  her  geschütztes  Hilfs- 
thermometer, dessen  Gefäß  sich  in  der  Höhe  der  halben  Länge  des  herausragenden  Quecksilberfadens 
in  horizontaler  Richtung  in  i  dem  Entfernung  vom    Hauptthermometer  befindet. 

Die  in  der  Tabelle  enthaltenen  Korrektionswerte  sind  der  Ablesung  des  Hauptthermometers 
hinzuzufügen.  Die  Korrektionen  unter  i  "  sind  auf  zwanzigstel,  diejenigen  über  i  "  auf  zehntel  Grade 
abgerundet  worden. 


Bei  sog.  Normalthertnometern  (Stab-  und  Einschluß-)  mit  Teilung  von 

0  bis  100^  in  ^loO  geteilt. 

Gradlänge  etwa  4  mm. 


T—i 


30« 


35« 


40" 


45« 


50" 


55" 


60° 

65° 

70O 

75« 

0 

0 

0 

0 

0|05 

0,05 

0,1 

0,1 

0,15 

0,2 

0,2 

0,2 

0,25 

0,3 

0,3 

0,35 

0,4 

0,4 

0,45 

0,45 

0,5 

0,5 

0,55 

0,55 

0,6 

0,65 

0,65 

0,7 

0,7 

0,7 

0,75 

0,8 

0,75 

0,8 

0,85 

0,95 

0,9 

1,0 

i.i 

1,1 

1,2 

80»  j   85° 


n  =  10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,05 

0,1 

0,2 

0,3 

0,35 

0,45 


0,05 

o,i 

0,2 

0,3 
0,4 

0,5 


0,05 

0,15 

0,25 

0,3 

0,4 

0,5 


0,05 
0,15 
0,25 
0,35 
0,4 

0,55 


0,05 
0,15 
0,25 
0,35 
0,45 
0,55 


0,05 
0,15 
0,25 
0,35 
0,45 
0,55 
0,65 


0,1 

0,2 

0,35 

0,5 

0,6 

0,75 
0,85 
1,0 

1,1 
1,3 


0,25 

0,35 

0,5 

0,65 

0,8 

0,9 

1,1 

1,2 

1,3 


10=n 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


Wiebe. 


332 


89  a 


Korrektionen  für  den  herausragenden  Faden  bei  Quecksilber- 

thermometern. 

(Fadenkorrektionen.) 

Bei  Einschlußthermometern  mit  Teilung  von  0  bis  360°. 

(Gradlänge  0,9  bis  1,1  mm.) 

T—t  = 

70« 

So» 

90° 

100° 

HO« 

120« 

130» 

140° 

150" 

160O 

170« 

iSo" 

190°  200" 

210O 

220O 

=  T~t 

0 

0 

0 

0    {     0 

0 

0 

0 

0 

0    j     0 

0    i     0 

0 

0 

0 

0 

0 

n  =  10 

0 

0 

0,05 

0,05 

0,05 

0,05 

0,1 

0,1 

0,1    |o,i5 

0,15  0,15 

0,2 

0,2 

0,2 

0,2 

10=n 

20 

0,1 

0,1 

0,15 

0,2 

0,25 

0,25 

0,25 

o,ß 

0,3     0,3 

0,35  0,4 

0,45 

0,5 

0,5 

0,55 

20 

30 

0,25 

0,3 

0,3 

0,35 

0,4 

0,4 

0,45 

0,5 

0,5     0,55 

0,6 

0,65 

0,75 

0,8 

0,8 

0,85 

30 

40 

0,3 

0,35 

0,4 

0,5 

0,55 

0,6 

0,65 

0,65 

0,7   !o,75 

0,85 

0,9 

1,0 

1,1 

1,1 

1,2 

40 

50 

0,4 

0,45 

0,5 

0,6 

0,7 

0,8 

0,85 

0,9 

0,9   11,0 

1,0 

1,2 

1,3 

1,4 

1,4 

1,5 

50 

60 

0,5 

0,6 

0,7 

0,8 

0,9 

1,0 

1,1 

1,1 

1,1    ]I,2 

1,3 

1,5 

1,6 

1,7 

1,8 

1,9 

60 

70 

0,65 

0,75 

0,85 

1,0 

1,1 

1,2 

1,3 

1,3 

1,4 

1,4 

1,6 

1,7 

1,8 

2,0 

2,1 

2,2 

70 

80 

0,75 

0,85 

1,0 

1,1 

1,3 

1,4 

1,5 

1,5 

1,6 

1,7 

1,8 

2,0 

2,1 

2,3 

2,4 

2,5 

80 

90 

0,85 

1,0 

1,1 

1,3 

1,4 

1,6 

1,7 

1,8 

1,9 

1,9 

2,1 

2,2 

2,4 

2,6 

2,7 

2,9 

90 

100 

1,0 

1,1 

1,3 

1,5 

1,6 

1,8 

2,0 

2,0 

2,1 

2,2 

2,4 

2,5 

2,7 

2,9 

3,1 

3,2 

100 

110 

1,7 

1,9 

2,0 

2,2 

2,3 

2,3 

2,4 

2,6 

2,8 

3,0 

3,2 

3,4 

3,6 

110 

120 

1,9 

2,1 

2,3 

2,4 

2,5 

2,5 

2,7 

2,9 

3,1 

3,4 

3,6 

3,8 

4,0 

120 

130 

2,3 

2,5 

2,7 

2,7 

2,8 

2,9 

3,2 

3,4 

3,7 

3,9 

4,1 

4,3 

130 

140 

2,5 

2,7 

2,9 

3,0 

3,0 

3,2 

3,5 

3,7 

4,0 

4,2 

4,5 

4,7 

140 

150 

3,2 

3,3   :3,5 

3,8 

4,1 

4,3 

4,6 

4,8 

5,1 

150 

160 

3,3 

3,6 

3,8 

4,1 

4,3 

4,6 

4,9 

5,2 

5,4 

160 

170 

3,8 

4,1 

4,4 

4,7 

5,0 

5,3 

5,5 

5,8 

170 

180 

) 

4,1     4,4 

4,7 

5,0 

5,3 

5,6 

5,9 

6,2 

180 

190 

5,3 

5,7 

6,0 

6,3 

6,6 

190 

200 

5,7 

6,0 

6,3 

6,7 

7,0 

200 

210 

■ 

6,3 

6,7 

7,0 

7,4 

-210 

220 

1 

i 

' 

6,6 

7,0 

7,4 

7,8 

220 

Bei  Stabthermometer  mit  Teilung  von  0  bis  360". 

(Gradlänge  i  bis  i,6  mm.) 

T—t=^ 

70O 

So» 

90» 

100" 

110° 

120" 

130» 

140« 

150» 

160" 

1700  i8o« 

190" 

200° 

210» 

220° 

=  T—t 

0 

0 

0 

0    1     0 

0 

0 

0 

0 

0        0 

0 

0 

0    j     0        0    j     0 

0 

ra=  10 

0 

0,05 

0,05  0,05 

0,1 

0,1 

0,1 

0,15 

0,2     0,2 

0,2 

0,25 

0,3     0,35  0,35  0,4 

10=n 

20 

0,15 

0,15 

0,2 

0,2 

0,25  0,3 

0,3 

0,4 

0,45 

0,45 

0,5 

0,55 

0,55:  0,6 

0,65  0,65 

20 

30 

0,25 

0,3 

0,35 

0,4 

0,45 

0,5 

0,55 

0,6 

0,65 

0,7 

0,75 

0,8 

0,85:  0,9 

0,95  0,95 

30 

40 

0,35 

0,4 

0,5 

0,55 

0,6 

0,7 

0,75!  0,8 

0,9 

0,95 

1,0 

1,0 

1,1 

1,2 

1,2    !  1,3 

40 

60 

0,45 

0,55 

0,6 

0,7 

0,8 

0,9 

0,95 

1,0 

1,1 

1,2 

1,2 

1,3 

r,4 

1,4 

1,5   1  1,6 

50 

60 

0,55 

0,65 

0,75 

0,9 

1,0 

1,1 

1,2 

1,2 

1,3 

1,4 

1,5 

1,6 

1,7 

1,7 

1,8     1,9 

60 

70 

80 

0,7 
0,8 

0,8 

0,9 

1,1 

1,2 

1,3 

1,4 

1,5 

1,6 

1,7 

1,8 

1,9 

1,9 

2,0 

2,1     |2,2 

70 

80 

0,9 

1,0 

1,2 

1,4 

1,5 

1,6 

1,7 

1,8 

1,9 

2,0 

2,1 

2,2 

2,3 

2,4  !  2,5 

90 

0,9 

1,0 

1,2 

1,4 

1,6 

1,7 

1,9 

2,0 

2,1 

2,2 

2,3 

2,4 

2,5    !2,6 

2,8 

2,9 

90 

100 

1,0 

1,2 

1,3 

1,6 

1,8 

2,0 

2,1 

2,2 

2,3 

2,4 

2,6 

2,7 

2,8 

2,9 

3,1 

3,2 

100 

110 
120 

1,8 

2,0 
2,2 

2,2 

2,4 

2,3 

2,6 

2,4 

2,5 

2,7 
2,9 

2,8 
3,1 

3,0 

3,3 

3,1 
3,4 

3,3 
3,6 

3,4 
3,7 

3,6 
3,9 

110 
120 

2,0 

2,7     2,8 

130 

2,4 

2,7 

2,8 

2,9     3,0 

3,2 

3,4 

3,6 

3,7     3,9 

4,1 

4,3 

130 

140 

2,7 

2,9 

3,1 

3,2     3,3 

3,5 

3,7 

3,9 

4,0     4,2 

4,4 

4,6 

140 

150 

1 

3,5 

3,7 

4,0 

4,1 

4,3     4,6 

4,8     5,0 

150 

160 

i 

3,7 

4,0 

4,2 

4,5 

4,7     4,9 

5,1   j5,4 

160 

170 

1 
1 

4,0 

4,3 

4,5 

4,8 

5,0  !5,2 

5,5     5,8 

170 

180 

1 

4,3 

4,5 

4,8 

5,1 

5,3 

5,6 

5,9  1  6,1 

180 

190 

1    . 

5,4 

5,6 

5,9 

6,2 

6,5 

190 

200 

1  ' 

5,7 

6,0 

6,3 

6,6 

6,9 

200 

210 

i 

6,3 

6,7 

7,0 

7,3 

210 

220 

i 

1 

6,7 

7,0 

7,4 

7,7 

220 

Wiebe. 


90 


333 


Linearer  Ausdehnungskoeffizient  ß  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß 

der  Gase. 

E 

ine  Ergänzung  hierzu  bilden  die  in  Tab.  99  u.  flgde.  zusammengestellten  Formeln 

Lit  Tab.  104,  S.  352. 

Substanz 

Temperatur 

ß 

Beobachter 

Substanz 

Temperatur 

ß 

Beobachter 

Aluminium  .     . 

-191  bis  1«" 

0, 
041835 

Henning 

Eisen,  weich  mit 

0  bis  100« 

0. 
04I1 

LeChatelier(3) 

16  „250 

042444 

„ 

0,057   Proz.  C, 

500   ..  600 

Oji6 

„ 

16  ,.500 

042717 

„ 

o,i3Mnu.o,05Si 

600   ,.  700 

O4I65 

- 

63» 

O4246 

LeChatelierti) 

700   „  800 

O4I5 

600 

04315 

»       (2) 

Gußeisen  „A", 

-191    „  16 

058515 

Henning 

'  Antimon, 

-190  bis  17« 

O4I022 

Grüneisen 

mit  5  Proz.  C 

16    „  250 

O4II44 

17  „100 

O4I088 

„ 

16   „  750 

0,1418 

.    knst.  parall.  j 
zur  Achse  ' 

40« 

O41692 

Fizeau  (5) 

Schweißeisen 

-191    .,     16 

O5899 

50 

04x683 

„ 

„Seh  2"  mit  0,1 

16    „  250 

O4I30 

i    senkr.     „         | 

40 

05882 

, 

Proz.  C 

16    .,  750 

O4I495 

50 

05895 

FlußstahI„Sti" 

-191    ..    16 

038768 

,. 

mittl.  { 

40 

O4I152 

mit  0,5  Proz.  C 

16   „  250 

O4I26 

„ 

50 

0.1158 

, 

16   ,.  750 

O4I334 

j» 

Arsen  

40 

05559 

, 

Franz.  Gußstahl, 

50 

05602 

, 

hart 

50« 

O4I362 

Fizeau  (5) 

Blei 

-190  bis  17« 

04270 

Grüneisen 

angelassen 

50 

O4II13 

„ 

17  .,100 

04293 

n 

stahl  bis  0,2  bis 

0  bis  100» 

04II 

LeChatelier(3) 

50« 

042948 

Fizeau  (5) 

0,8  Proz.  C 

400   .,  500 

04I45 

„ 

fest 

ca.  320« 

O4295 

Vicentini 
/u.Omodei(i) 

500   ..  600 

O4I7 

j                  flüssig 

325  bis  3.57« 

0^129^) 

600   „  700 

O4I65 

Cadmium .    .    . 

-170« 

O42302 

Dorsey 

stahl   mit    1,5 

1 

10 

O42970 

» 

Proz.  C 

, 

18  bis  43« 

04247 

Voigt 

gehärtet 

0   „  100 

O4I000 

\  Charpy  u. 
j  Grenet  (2) 

50« 

O43102 

Fizeau  (5) 

angelassen 

0   „  100 

O4II15 

fest 

ca.  315« 

O4316 

^  Vicentini 
ju.Omodei(i) 

Bessemerstahl 

-45   ..100 

O585 

Andrews  (3) 

flüssig 

3i5bis3.5io 

0J70^) 

gewalzt,  hart 

-  18    ..  100 

O4I01 

„ 

Caesium,  flüssig 

27   „  100 

0^3948^) 

Eckardt  und 

100   „  300 

O4I33 

,, 

Graefe 

desgl.  weich 

-45   ..100 

Oä93 

Chlor,  flüssig.  . 

-102   „-33,6 

0.1409^) 

Knietsch 

-  18    ,.  100 

O4I17 

.. 

-30   „   0 

0,1793^) 

„ 

100    „  300 

O4I59 

„ 

0   „   10 

0J978^) 

Harter  Stahl 

1000« 

O4I40 

LeChateüerd) 

15   „   20 

0^2030^) 

„ 

Stahl,  14  Pr.Mn 

1000 

O4245 

>j 

25   „   30 

0.2190^) 

„ 

Gold 

-191  bis  17» 

041316 

Grüneisen 

35   „   40 

0.2260^) 

„ 

17  „100 

O1I431 

» 

50   „   60 

0,2690») 

»f 

50» 

O4I451 

Fizeau  (5) 

70   „    80 

0.3460^) 

„ 

Indium 

40 

O44170 

„ 

-30   „-25 

0,162^) 

Lange  (3) 

50 

O44594 

„ 

70   „    75 

0M4^) 

„ 

Jod 

-190  bis  17« 

O4837 

Dewar 

95   „100 

0,430') 

» 

Iridium 

-190   „  17 

03568 

Grüneisen 

Eisen  

-103   „   25 

O4I092 

Zakrzewski(i) 

17   „100 

O5658 

» 

-78   „    25 

04I110 

>» 

50» 

O5708 

Fizeau  (5) 

25   „100 

04I252 

>f 

Kalium,  fest   .  . 

0  bis  50« 

O483 

E.  Hagen 

„      weich,  für 

4J>« 

041210 

Fizeau  (5) 

flüssig  . 

70  „110 

0,2991') 

„ 

Elektromagneten 

50 

041228 

- 

^)  Kubis 

eher  (nicht  1 

inearer)  Ai 

isdeh 

tiungskoef 

fizient 

Börnstein  n.  Scheel. 


334 


90  a 


Linearer  Ausdehnungskoeffizient  ß  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß 

der  Gase. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 

Substanz 

Temperatur 

ß 

Beobachter 

Substanz 

Temperatur 

ß 

Beobachter 

Kobalt 

40« 

o, 
O4I236 

Fizeau  (5) 

Phosphor  .... 

•  0  bis   40« 

0, 
031253 

j 
Pisati  u.  de 

50 

O4I244 

» 

1     Franchis 

25  bis  360« 

O4181 

Curzio 

0   „      44 

03124 

Leduc  (i) 

flüssig 

26   „      50 

0,560^) 

Kohlenstoff,      \ 

Diamant     .  .  '^ 

40» 

05I18 

Fizeau  (5) 

50   „      60 

0,520^) 

Pisati  u.  de 

50 

O5I32 

" 

Franchis 

Gaskohle    .  .  . 

40 

00540 

)> 

50 

O5551 

>y 

Platin 

-191    „      16 

057966 

Henning 

Künstl.  Lichtkohle 

05I5 

Muraoka 

16   „    250 

Oä922I 

„ 

desgl.  and.  Sorte 

O5032 

» 

16   „    500 

059552 

„ 

Graphit 

-190  bis   17« 

O4244 

Dewar 

16   „  1000 

04I02I 

,> 

dsgl.  V.  Batongol 

40« 

05786 

Fizeau  (5) 

50« 

05907 

Fizeau  (5) 

50 

05796 

j> 

0  bis  1670« 

05975 

Seiiwanow 

dsgl.  sibirisch  .  . 

0038 

Muraoka 

Quecksilber    .  . 

-190  „-390 

0^887^) 

Dewar 

dsgl.  Bleistift .  . 

O5095 

» 

-78  „  0 

0,123^) 

Grunmach(2) 

Anthracit  von    ( 

40 

O42078 

Fizeau  (5) 

0  „  100 

Ö3182I) 

Regnault  (3) 

Pensylvanien  ^ 

50 

O41996 

j» 

0  „  100 

0,18092^) 

Leonhardt 

Steinkohle  von  r 

40 

O42782 

» 

100  „  200 

0,18094^) 

» 

Charieroy      ' 

50 

O42811 

" 

200  „  300 

0^18129^) 

)t 

Kupfer 

-191  bis   16« 

O4I409 

Henning 

Rhodium  .... 

40« 

05850 

Fizeau  (5) 

16  „   250 

04I714 

» 

50 

05858 

>» 

16  „    500 

O41815 

>> 

Ruthenium  .  .  . 

40 

O5963 

)y 

W 

O4I698 

Fizeau  (5) 

50 

O5991 

yj 

1000 

O4200 

LeChatelier(i) 

Schwefel, 

-190  bis    17« 

04384 

Dewar 

Lithium  .... 

bis  180» 

O4600 

Thum 

rhombisch 

0    „      13 

044567 

Kopp  (3) 

Magnesium  .  . 

-190  bis   17« 
17  „  100 

04213 
O4261 

Grüneisen 

13  „      50 

50  „       78 
78  „      97 

047433 
O48633 
032067 

Natrium 

-190  „     17» 

04622 

Dewar 

97  „     110 

021032 

» 

fest 

0  „     50 

O472 

E.  Hagen 

Kryst.,  mittl. 

40° 

046413 

Fizeau  (5) 

flüssig 

101  „  168 

0s278n) 

jj 

50 

O46748 

>t 

desgl. 

0  bis    20» 

047073 

Spring  (i) 

Nickel 

-191  „    16 

O4I012 

Henning 

0    „      60 

O48127 

16  „  500 

O41516 

„ 

0   „    100 

03I180 

yy 

16  „1000 

041682 

» 

Richtungen       f 

18« 

046698 

Schrauf  (2) 

1000» 

O4182 

LeChatelier(i) 

der  Krystall-    | 

18 

047803 

>j 

Osmium 

40 

05657 

Fizeau  (5) 

achsen          ( 

18 

O41982 

» 

60 

05679 

„ 

Selen 

-160 

04324 

Dorsey 

Palladium   .  .  . 

-191  bis  16« 
16  „  500 
16  „1000 

O4I023 
O4I280 
04I390 

Henning 

0 
50 

0  bis    20« 
0    „      60 

04439 
043792      1 
044927 
O45810 

Fizeau  (5) 
Spring  (i) 

50« 

04I186 

Fizeau  (5) 

0    ,.    100 

O46604 

ff 

*)  Kubischer  (nicht  1 

inearer)  Au 

sdehnungskoef 

fizient. 

Börnstein  u.  Scheel. 


90  b 


335 


Linearer  Ausdehnungskoeffizient  ß  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschhjß 

der  Gase. 

(Fortsetzung.) 
Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Temperatur 

ß        \ 

0, 

-191  bis    160 

041704 

16   „    250 

041954 

16  „     750 

042195 

90«" 

04205 

40 

03763 

50 

05780 

40 

O41675 

50 

041732 

0  bis    20» 

043440 

0   „      60 

O43737           : 

0   „     100 

O43687 

40^ 

O43O2I 

50 

O43I35 

302  bis  35F 

0^50^) 

301    „    332 

0,128^) 

-140  „      17 

04I297 

17  „    100 

041345 

60« 

041642 

Beobachter 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


;  Silber 


Silicium  .     .  .  . 
i  Tellur 

kryst,  mittl. 


Thallium 


flüssig 


Wismut 


kryst.  parall.  z. 
Achse 


Henning 


LeChatelier(i) 
Fizeau  (5) 


Spring  (i) 


Fizeau  (5) 

Omodei 
Fächer 
Grüneisen 


Fizeau  (5) 


Wismut  (Forts.) 
Senkr.  z.  Achse 
mittl 


flüssig 


Zink 


Zinn 


flüssig 


50« 

50 

ca.  270 

271  bis  3000 
270   „    303 

-170« 

10 

-183  bis  13» 

19   „100 

40« 

50 

-183  bis    16» 

18   „   100 

40« 

50 

ca.  825 

226  bis  342^ 


041239 

041374 

04132 

0J20^) 

0,4425^) 

O41900 
O42970 
O4I006 
041711 
O42918 
O42905 

042257 
042703 
O42234 
O42269 
04230 

oau^) 


Fizeau  (5) 


»Vicentini  u. 
'  Omodei  (i) 
Lüdeking 

Dorsey 


Grüneisen 

Fizeau  (5) 

?? 

Grüneisen 

Fizeau  (5) 

» Vicentini  u. 
>  Omodei  (i) 


^)  Kubischer  (nicht  linearer)  Ausdehnungskoeffizient. 


91 

Linearer  Ausdehnungskoeffizient  ß  von  Legierungen. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Temperatur 

•191  bis 

16« 

16   „ 

250 

700«       1 

•191  bis 

16° 

16   „ 

250 

16   „ 

500 

20    „ 

90 

20    „ 

90 

20    „ 

90 

20    „ 

90 

63' 

0  bis 

100» 

60« 

1000 

•191  bis 

16« 

16   „ 

500 

16   „1000  1 

800' 

4  bis 

29° 

■191    „ 

16 

16   .. 

250 

16   „ 

500 

ß 


Beobachter 


Substanz 


Temperatur 

ß        1 

0  bis  20« 

I 

0, 
O4I1499 

20« 

05504 

50 

Oö5745 

100 

05692 

200 

O4I2888    j 

20 

O5I468      1 

50 

O5I610 

100 

O5I847 

200 

O5582 

0  bis  20» 

057736      1 

0   „    20 

O39406 

0   „   20 

0«902 

20« 

059921      1 

20 

O4I2045 

15  bis  100« 

0^15 

200   „    400 

O4I175 

400   „    600 

O4I70          ! 

600   „    900 

O4203          , 

12   „      39 

O4238 

63« 

04X92 

Beobachter 


Messing: 

(62  Cu+38  Zn) 

Messing 

Bronze  84  Cu 

+9  Zn+6  Sn 

+  1  Pb 

99  Cu+  I  AI 
95  Cu+  5  AI 
90  Cu+io  AI 
85  Cu4-i5  AI 
87  Cu+13  AI 

Neusilber  .  .  ,  . 
Platin-Iridium  . 

(9  Pt+ilr) 
8  Pt+2  Ir 


77  Ag+23  Cu 
Constantan,  56,7 
Cu+42,7  Ni+ 
0,4  Mn+0,2  Fe 
60  Cu+40  Ni 


O41644 
O4I982 
04225 
O41506 

O41820 
O41929 
04I49 
O4I42 

04157 

O4162 

04165 

041836 

05892 

03105 

057501 

058930 

059636 

O4180 


04I523 
O4I202 
04I588 
O41689 


i  Henning 
i         » 
LeChatelier(i) 
I  Henning 


Fontana 


LeChatelier(2; 
Pf  äff 

Fizeau  (5) 
LeChatelier(i) 
Henning 


|N.-Eich.-K.(3) 
Henning 


Nickeistahl, 

20  Proz.  Ni 
3o>4 


34,6 


unbearbeitet 
nach  Abkühlung 
auf  —  190» 

36,1  Proz.  Ni 

50,7 

70.3 

mit  36,1  Proz.  Ni 
0,39  C  u. 
0,39  Mn         I 

Magnalium,  85,9 
Al+i2,7  Mg, 
sowie  Si,  Fe,  Cu 
51  Cu+49  Sb 


Guillaume(5) 

„       (6) 


(9) 


(5) 
(8) 


Charpy  u. 
Grenet 


Stadthagen 
LeChatelierC«) 


Bömstein  u.  Scheel. 


336 


92 


Linearer  Ausdehnungskoeffizient  ß  von  Glas,  Porzellan,  Eis,  Marmor,  etc. 

und  Krystallen. 

Eine  Ergänzung  hierzu  bilden  die  in  Tab.  99  S.  341  zusammengestellten  Formeln. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Temp. 


ß 


Beobachter 


Substanz 


Temp. 


Beobachter 


Glas,  Crown, 
Röiire     .    .    . 

JenaerZinkborat- 
glas,  alkalifrei, 
Nr.  665  .     .     . 

Borosilicat- Ther- 
mometerglas 
59III,    gekühlt 

„  ungekühlt   .     . 

„  Kapillare     .     . 

Silicat- FlintOi  18 
desgl.       O  479 

Leichtes  Silicat- 
Flint  O  154    . 

Borsilicat- Crown 
O  627     .     .     . 

Normal -Thermo- 
meterglas 161 II, 
gekühlt  .     .     . 

,,  ungekühlt   .     . 

Starkbrechendes 
Crown  O   11 68 

Schwerstes  Blei- 
silicat  S  57     . 

Weiches  Thü- 
ringer Glas .     . 

Gew.   Silicat- 
Crown  O  1022 

Tonerdeglas 
102'"      .    .    . 

Jenaer    hartes 
Verbrennungs- 
röhrenglas .     . 

Jenaer  Verbund- 
glas   ...     . 

Skalenglas  von 
Einschlußther- 
mometern   .     . 

Porzellan    von 
Berlin     .     .     . 


„  von  Bayeux 


„  von  Meißen 
Eis  ...    . 


170« 
10 


10  bis    92 


0„ 
0  „ 
0  „ 
0  .. 


100 
100 
100 
500 


0  „  100 

16  „  92 

13  „  98 

18  „  94 


15  „ 

0„ 

16  „ 
24  ., 


92 
100 

94 

84 


0  „    100 
17  „      96 


18 
0 


96 
100 


0  „    100 


0  „    100 

-191  „  16 

16  „  250 

16  „  500 

16  „  1000 

0» 
50 

100 

120 
0  bis  100« 
-189  bis  0 
-27  bis  -2 

-10» 
-10  bis  0« 
-  5  „  0 


05507 
05906 


05366 


0557 
0559 
055894 
056216 

05731 


05792 
05798 

05802 
00813 

05903 

05935 

05938 

05965 

04x123 

05603 

0573 

058945 

05177 
05336 

053645 
054340 

052522 
053265 
054008 

054305 

05269 

O42700 

045142 

0454 

04507 

04237 


Dorsey 


Pulfrich 


Winkelmann 


I  Holt 
j  Grüi 


Holbom  u. 

Grüneisen 
Weidmann 
Pulfrich 


Winkelmann 
Pulfrich 

Weidmann 
Pulfrich 


Bottomley 

und 

Evans 


Wiebe  (9) 
Henning 


Tutton  (4) 


Weinhold 

Dewar 

Struve  (2) 

Nichols 

Vincent 

Zakrzewski(2) 


Marmor,  weiß    . 

Ruß  mit  Zapon- 
lack   .     .     .    . 

Gips      .     .     .     . 

Speckstein, 
geschm.,  Fäden 

Chlorkalium,kryst. 

Steinsalz 

Salmiak 

Chlorsilber 

Bromkalium 

Bromsilber 

Jodkalium 

Jodquecksilber 

Flußspat 

Bleiglanz 
Schwefelkies 
Rotkupfererz 
Jodblei 
Jodkadmium 
Jodsilber,  Haupt 
achse     .     . 
„    senkr.  dazu 
Zirkon,      Haupt- 
achse    .     . 
„    senkr.  dazu 
Smaragd,  Haupt- 
achse    .    . 
„    senkr.  dazu 
Kalkspat,   Haupt- 
achse    .     . 
„    senkr.  dazu 
Quarz,     Haupt- 
achse    .    . 
„    senkr.  dazu 
Quarzglas      (ge- 
schmolzen) 


Aragonit     .     . 
3  Achsen- 
richtungen 

Topas    .     .     . 
3  Achsen- 
richtungen 

Brookit(  Titan- 
dioxyd) 
3   Achsen- 
richtungen 


15  bis  100 

12  „  25» 

-2  „  22 
40° 
40 
50  bis  60« 
40» 
40 
40 
40 
40 
40 
40 
52 
40 
40 
40 
40 
40 

40 
40 

40 
40 

40 
40 

40 
40 

40 
40 

-191  bis  16« 
16  bis  250 
16  „  1000 

2000 

500 

900 

1100 

0  bis  1000» 

40» 

40 

40 

40 

40 

40 

17,5 
17,6 
17,5 


04I17 


Fröhlich 


032 

Stewart 

0425 

Guthe  (2) 

0545 

„      (I) 

0438026 

Fizeau  (3) 

0440390 

» 

044039 

Pulfrich 

0462546 

Fizeau  (3) 

0432938 

„ 

0442007 

»» 

0434687 

„ 

0442653 

„ 

0423877 

„ 

04I9II5 

„       (4) 

04I934 

Weidmann 

0420I4 

Fizeau  (4) 

059075 

„ 

«693 

„ 

O433598 

„      (3) 

O429161 

» 

-05397 

>j 

O965 

" 

O4443 

„      (4) 

O4233 

" 

-Osioö 

„ 

05I37 

" 

04262I 

„ 

— 05540 

" 

0578I 

jj 

04I4I9 

„ 

-09256 

Henning 

06540 
065I8 
09568 
09538 

o«583 

067 

O43460 
041719 
O4I016 
05592 

05484 
O5414 

04X449 
O4I920 
O42205 


Randall  (3) 


LeChatelier(4) 
Fizeau  (4) 


Schrauf  (i) 


Börnstein  u.  Scheel. 


93 


337 


Linearer  Ausdehnungskoeffizient  ß  von  Hölzern  und  Hartgummi. 


Lit  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Temp. 


Beobachter 


Substanz 


Temp. 


Beobachter 


Buchsbaum,  quer 
längs 
Tanne,  quer  . 
„      längs  . 

Eiche,  quer   . 
„      längs  . 

Mahagoni,  quer 
„         längs 

Ulme,  quer   . 
„      längs  . 
Pappel,  quer 
„       längs 

Ahorn,  quer  . 
längs  . 


2  bis  340 
2  „  34 
2  „  U 
2  „  34 
0  „100 
2  „  34 
2  „  34 
0  „100 
2  „  34 
2  „  34 
0  „100 
2  „   34 

2  .,  34 
2„  34 
0  „100 
2  ..  34 
2  ..   34 


O4614 

05257 
04584 

05371 
05355 
04544 
05492 
05746 
O4404 
05361 
05784 
O4443 
05565 
04365 
05385 
06761 
04484 
05638 


Villari 


Struve  (2) 
Villari 

Gl'atzel 
Villari 

Gl'atzel 
Villari 


Glatzel 
Villari 


Fichte,  quer  .    . 
längs  .    . 

Nußbaum ,   quer 

längs 

Kastanie,  quer  . 

längs  . 

Weißbuche,  längs 
Polysander,  längs 
Esche,  längs  .  . 
Ebenholz ,    längs 

Hartgummi    .     . 


Vulkanit 


2  bis  34» 
2„  34 
«„100 

2„  34 

2  „  34 

2„  34 

2  „  34 

0  „100 
0  „100 
0  „100 
0  „100 

-1600 

0 
17  bis  250 
25  „   35 

0  .,   18 


04341 

05541 
05608 

O4484 
05655 
04325 
05649 

05604 
O5608 
05951 
05970 
04546 
04637 
04770 
O4842 

O4636 


Villari 

Gl'atzel 
Villari 


Glatzel 
>» 
»» 
i> 

Dorsey 

F.Kohlnusch(i) 

Mayer 


94 

Kubischer  Ausdehnungskoeffizient  «  von  Legierungen,  Amalgamen, 
Salzen  und  einigen  andern  Körpern. 

Eine  Ergänzung  hierzu  bilden  die  in  Tab.  100,  S.  343  zusammengestellten  Formeln. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


36  Sn  -r  64  Pb,  flüss. 
87  Sn  +  13  Pb,  „ 
35,1  Cd  +  64,9  Pb  . 
83,9  Sn  +  16,1  Zn  . 
45,5  Au  +  54,5  Sn  . 
68,7  Ag  +  31,3  Au  . 
2  Ag  -f  I  Pt  .  .  .  . 
43  Sn  +  57  Bi,  flüss. 
68  Sn  +  32  Cd 
67  Bi  +  33  Pb 
90  Pb  +  10  Sb 
90  Cd  -f  10  Zn 
23  Na  +  39  K  .  .  . 
22,7  Sn  +  77,3  Hg  . 
20  Pb  +  80  Hg  .  . 
13,9  Zn  +  86,1  Hg 
I  Bi+iHg,Smi62,7' 
Kaliumsulfat     .   . 

(Pulver)  .... 
Ammoniumsulfat  . 

(Pulver) .... 
Kaliumchromat    . 

(Pulver)  .... 
Al2(S04)3+i8HjO 


Temp. 


262bis356 

249  „  355 

0„100 

0„  100 

0„100 

0„  100 

0„100 

ca.  140" 

175 

130 

250 

265     , 

10  b.  100 

242  „  316 

199  „  319 

237  „  323 

163  „  280 

0„    20 

0„  100 

0„    20 

0„100 

0„    20 

0„100 

-190,,    17 


Beobachter 


O31269 
O3I123 
O49138 
O47184 

O44233 
O45166 
O44508 
O31217 
031235 
03^384 
O31228 

O31531 

O32861 

O3125 

03161 

O3184 

03134 

O48522 

O312645 

O48345 

O3I1190 

0310571 

o»"344 
0.81 1 


\  Vicentini  u. 
I  Omodei  (2) 
Matthiessen(2) 


Vicentini  u. 
Omodei  (3) 


E.  Hagen 
Cattaneo  (i) 


(2) 


Spring  (3) 


;  Dewar 


Substanz 


CaCl,  +  6  H2O  .  . 
MgClj  -H  6  HjO  . 
Na2C03+io  HjO  . 
Na2HP04+i2  H,0 
Ammoniumchlorid 
Oxalsäure  +  2  H2O 
Paraffin 


Wachs,  gebleicht 


Naphthalin 
Harnstoff  . 


Kautschuk,  roh    .   r 
und  grau    .   .   .   i 
Guttapercha, 
gereinigt  u.  gewalzt 


Temp. 


-190  b.  17 

-190  „  17 

-190  „  17 

190  „  17 

190  „  17 

190  „  17 

190  „  17 

0„16 

16  „  38 

38  „  49 

49  „  61 

33,5  „37,7 

27,7  „41 

10  „  26 
26  „  31 
31  „  43 
43  „  57 

-190  „  17 
-190  „  17 

10° 

SO 

10 

40 


a 


Beobachter 


o, 

03II9I 
03I072 

03I563 

04787 

03I856 

032643 

033567 

035757 

037037 

022576 

0,4398 

0,260 

0,666 

03690 

03935 

0,14585 

024568 

033200 
032930 
03657 

03670 

05546 
03646 


Dewar 


Rodwell  (I) 


Russner 


Kqjp  (3) 


Dewar 


Russner 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Auil. 


Börosteia  u.  Scheel.    22 


338 


95 


Kubischer  Ausdehnungskoeffizient  a   von  wässerigen 

Säurelösungen. 

Salz-  und 

Nach  Forch  (i). 

Die  Zahlen  bedeuten  a.io 

6_ 

Substanz 

Konzentration 

1       1 
0 — ^5"  5 — 10"  10 — 15° 

1 

15—20« 

20 25" 

25-30" 

30-35" 

35-40" 

HNO3   1 

3,1  Proz. 
11,8   „ 

77 
307 

138 
335 

191 
365 

240 
391 

286 
420 

324 
443 

364 
468 

402 
495 

LiNOs   i 

3,2   „ 
12,6   „ 

70 
261 

127 
289 

182 
321 

230 
347 

276 

374 

316 
398 

355 
426 

392 
449 

NaNOs   1 

4,2   „ 

15,4  „ 

114 
349 

169 

372 

219 
399 

266 
427 

307 
448 

346 
470 

381 
495 

416 
507 

KNO3   1 

4,9   „ 
9,5   „ 

99 
183 

155 
223 

208 
270 

253 
309 

299 
343 

334 
375 

372 
398 

407 
430 

NH4NO3  1 

3,9   „ 
15,0   „ 

78 
273 

134 
301 

189 
333 

239 
364 

284 
388 

324 
415 

359 
441 

403 
462 

H2SO4 

4,8   „ 

147 

196 

245 

287 

326 

361 

392 

426 

LiaSO*   1 

2,7   „ 
10,1   „ 

48 
166 

107 
197 

164 
231 

208 
260 

254 
289 

296 
318 

337 
338 

366 
367 

KHSOi   1 

3,3   „ 
12,5   „ 

86 
305 

149 
335 

202 
364 

252 
397 

296 
421 

337 
444 

376 

470 

411 
492 

K2SO4   { 

4,2   „ 

8,2   „ 

78 
148 

135 
192 

187 
232 

234 
273 

278 
308 

315 
341 

357 
373 

389 
402 

ZnSO*   1 

3,9   „ 
14,7   „ 

54 
195 

114 
230 

168 
262 

220 
295 

265 
327 

307 
352 

349 
382 

383 
411 

CUSO4   1 

3,9   „ 
14,6   „ 

56 
212 

117 
245 

173 

281 

222 
314 

271 
350 

312 

373 

353 
403 

392 
433 

KBr    / 

5,7   „ 

67 

128 

i8o 

231 

274 

313 

355 

387 

20,5   „ 

241 

269 

304 

330 

356 

373 

410 

444 

KJ     / 

7,9   „ 

88 

146 

195 

247 

287 

323 

367 

400 

26,8   „ 

298 

323 

349 

378 

402 

422 

447 

471 

H3PO4   1 

4,8   „ 
17,8   „ 

48 

188 

109 

228 

164 
267 

220 
304 

266 
337 

309 
371 

352 
399 

387 
430 

KH2PO4  1 

6,5   „ 
12,5   „ 

95 
168 

148 
208 

197 
244 

242 
283 

283 
316 

321 

344 

358 
374 

391 
404 

K2HPO4  1 

7 
28 

153 

338 

196 
349 

236 
363 

272 
379 

3" 
390 

344 

405   1 

374 
418 

404 
432 

K3PO,   1 

9 

18 

209 
326 

243 
340 

279 
356 

310 

377 

344 
394 

365 
409 

NaOH   / 

2,0   „ 

90 

145 

197 

243 

285 

323 

( 

7,4   „ 

286 

308 

334 

357 

380 

399 

KOH    1 

2,7    „ 

87 

140 

191 

236 

276 

316 

10,3   „ 

260 

284 

312 

338 

359 

385 

V*ZnCl2  1 

3,3   ,, 
12,2   ,, 

44 

271 

106 
315 

164 
354 

216 
398 

265 
434 

309 

467 

351 
504 

396 
526 

Börnstein  u.  Scheel. 


96 


339 


Kubischer  Ausdehnungskoeffizient  a  einiger  Salzlösungen,  organischer  u.  a. 

Flüssigkeiten. 

Ist  Fo  das  Volumen  bei  o",  so  ist  dasselbe  bei  ^°  :  Vt  —  F„  (i  -\-ai). 
Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Tem- 
peratur 


Be- 
obachter 


Substanz 


Tem- 
peratur 


Beobachter 


Natriumchlorid     1,4  proz. 

„  26  proz. 

Kaliumchlorid      1,4  proz. 

„  26,6  proz. 

Calciumchlorid     5,8  proz. 

40,9  proz. 

Lithiumchlorid    4,1  proz. 

22,5  proz. 

Ammoniumchlorid5,3  proz. 

„  24,9  proz. 

Baryumchlorid     9,5  proz. 

„  24,7  proz. 

Natriumsulfat    14,5  proz.! 

bez.  aufj 
20O     I 


15 
20 
15 
20 
15 
20 
20 


bis 


20 
25 
20 
25 
20 
25 
25 


0320258  Bender (i) 
0325098; 


7,2  proz.| 

bez.  aufj 
20»     \ 


Salpetersäure     25,5  proz. 

25.5  proz. 
51,2  proz. 
51,2  proz. 

75.6  proz. 


20" 
20 

bis 


20' 
25 
20 
25 
20 
25 
20 
25 
20 
25 
20! 
25 
25 
34 
36 
40 
25 
34 
36 
40 
14,2 

14,2 .,  24,2' 
4     ,14,2 

14,2 .,  24,2 
4     .14,2 


0343578 

03445I8! 

0319258J 

03242781 

0337I58 

032497 

Drecker 

03458I  ' 

» 

O320338  Bender(2) 

0324518 

„ 

O323858 

„ 

0325338 

„ 

0321918I 

„ 

0325898; 

„ 

0331478: 

„ 

0332938: 

,, 

0325818! 

„ 

0329398; 

„ 

0336138J 

„ 

0338078 

» 

03352 

Nicol(i) 

03470    . 

„ 

03385 

„ 

03407 

„ 

03316    ; 

„ 

03402    i 

,. 

03377    ! 

»> 

03490 

»> 

OJ0550 

Veley  und 

Salpetersäure75,6prz 
„  ioo,oprz. 
„         ioo,oprz. 

Schwefelsäure  göprz. 
„  98prz 

„  looprz 

Methylenbromür 

CH.,Br2 

Äthylalkohol    (rein) 

Äthyläther  „ 

Schwefelkohlen- 
stoff 
Benzol  CgHs 


14,2bi824,2lojio76 
4    „  14,2  021274 
14,2  „  24,2  oji 240 
IS«       0355 
18        0355 
18        0357 
0         O209736 
10      0  02 1*^*^1 
0  bis  30!o«iioi 
I 

0    „    3OI021617 


020585 
0^0942 
O20907 
Ojio88 


Idanley 


Petroleum 
Pentan  CäHi. 

Heptan 

„    aus  Petroleum 
C7H16 

Oktan  CgHis 
Dekan  CioH2> 
Dodekan  CiaHae 
Tetradekan  CuHso 
Hexadekan  Ci«H34 
Paraffinöl 


30l  Oji  197 

30io2l229 

6;02i2l85 

10  0211319 
15  O2I1561 
35  O2I2384 
öö  02 13599 
60  O212417 

^0213433 
75  O213469 


I  Veley  u.  Manley 


W.  Kohlrausch 


De  Heen 

Tammann  und 
Hirschberg 


Lachowicz 


80 
38 
30 


02I3429 

020992 

0215890 

15  O2I109 


16' 


30;o2i2i77  ; 

30  O2I1240 
30  O2I0151 
30  O2O96198 
3OI02089397 
30 1 O2080450 
O37643 


Barrett 

Bartoli  und 
Stracciati 

Maquenne 

Bartoli  und 
Stracciati 


Lundal 


Bei  höherem  Druck. 


Äthyläther  (Grimaldi) 


Nach  Amagat  (2) 


Quecksilber- 
druck: 


9  m 


17  m 


25  m 


Tem- 
peratur 


'  I  Atm.    5ooAtm. 


3000  Atm. 


60" 
100° 


0,0,1520 
022141 
022794 


0,031475 
O22087 
022743 


0,031449 
0^2032 
022679 


Chloroform  (Grimaldi) 


Quecksilber- 
druck: 


60» 
100" 


0,021217 
021544 


0,021190 
02I485 


Peatan  (Grimaldi) 


Äthyläther 
Schwefelkohlen- 
stoff 
Äthylalkohol 

(gewöhnl.) 
Wasser 


0  bis  50  0,021700  o,02iii8 
0   „  50     O21212  j    O20940 


0,031538      0,031468 

O22180  Og2I2I 

O23OO5  022908 


„  40 
„  10 
„  30 
„  50 


ojiiogj 

OsOI2     i 

03138  ; 
03238  i 


020866 ! 
03156  I 
03229  ; 
03295 


0,03558 
03581 

03524 
03383 
03415 
03413 


Sauerstoff  (flüssig  bei  — 139"  u.  40  Atm.):  0,0176 
Olszewski). 


Börnstein  a.  Scheel.    22* 


340 


97 


Dichtemaximum  wässeriger  Lösungen. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 

Gehalt 

Dichte- 

Gehalt 

Dichte- 

Substanz 

in 

maxi- 

Beobachter 

Substanz 

in 

maxi- 

Beobachter 

Proz. 

mum 

Proz. 

mum 

Natriumchlorid        NaCl 

2,85 

0 
—2,66 

De  Coppet  (6) 

Baryumnitrat   Ba(N03)2 

3,34 

0 
0,52 

Lussanau.Bozzola 

Kaliumchlorid           KCl 

1,41 

1,33 

(2) 

StrontiumnitratSr(  N03)2 

2,70 

0,20 

„ 

»                        )f 

2,98 

—0,70 

(6) 

Bleinitrat          Pb(N03)2 

5,16 

0,42 

,» 

Lithiumchlorid          LiCl 

5,24 

—4,11 

Jt 

N  atriumhydroxy  d  N  aO  H 

0,50 

1,90 

Kozarzewsky 

Rubidiumchlorid     RbCl 

5,71 

—1,93 

79 

nach  Tammann 

Ammoniumchlorid 

Chlorwasserstoff        HCl 

0,90 

2,40 

,, 

NH4CI 

2,45 

0,74 

Cinelli 

Brom  Wasserstoff       HBr 

1,98 

2,30 

>>                   » 

2,81 

0,05 

De  Coppet  (7) 

Äthylalkohol         C2H6O 

0,64 

4,16 

De  Coppet  (i,  2) 

Baryumchlorid        BaClg 

4,00 

—0,84 

(5) 

,,                      ,, 

1,33 

4,29 

,, 

Calciumchlorid       CaClg 

1,63 

1,23 

De  Coppet  und 
Muller 

,,                      ,, 

2,50 
3,79 

4,39 
4,02 

" 

Kobaltchlorür         CoClg 

0,55 

3,28 

Lussana  u.Bozzola 

j,                     j, 

6,17 

2,85 

9f 

Nickelchlorür          NiClg 

0,55 

3,54 

,, 

Methylalkohol        CH4O 

0,62 

4,14 

Cinelli 

Platinchlorid           PtC^ 

1,29 

3,50 

, 

»,                      ,, 

1,25 

4,10 

,, 

Natriumbromid       NaBr 

2,21 

0,82 

De  Coppet  (8) 

2,50 

3,78 

,, 

Kaliumbromid          KBr 

3,40 

0,21 

,, 

»,                      ,, 

5,00 

2,56 

,, 

Lithiumbromid         LiBr 

3,67 

0,88 

(7) 

Propylalkohol       CgHgO 

7,54 

0,24 

,, 

Rubidiumbromid    RbBr 

2,43 

2,01 

(8) 

Äthyläther           C4H10O 

1,4 

3,9 

Nort 

Ammoniumbromid 

,»                      ,, 

2,9 

3,5 

,, 

NHiBr 

2,58 

1,62 

,, 

,,                      ,, 

5,5 

1,3 

,, 

Baryumbromid      BaBrg 

4,63 

—0,30 

De  Coppet  und 

Bernsteinsäure     C4H6O4 

1,77 

2,05 

Müller 

Muller 

Essigsäure           C2H4O2 

2,00 

1,43 

Cinelli 

Calciumbromid       CaBrg 

2,47 

1,32 

,, 

Weinsäure            C4H6OS 

1,94 

1,85 

Müller 

Cadmiumbromid    CdBrg 

0,85 

3,36 

Lussanau.Bozzola 

j,                    ,, 

2,21 

1,64 

Cinelli 

Natriumjodid            NaJ 

2,68 

0,87 

De  Coppet  (8) 

Oxalsäure             C2H2O4 

1,26 

2,25 

De  Coppet  (2) 

Kaliumjodid               KJ 

3,12 

1,01 

(2) 

,,                      ,, 

1,35 

2,13 

Müller 

)»                         » 

4,69 

— 0,61 

(8) 

Salizylsäure         C7H6O3 

0,48 

3,54 

Folgheraiter 

Lithiumjodid             LiJ 

5,88 

0,04 

(7) 

Gallussäure          C7H6O5 

1,30 

2,98 

,, 

Rubidiumjodid         RbJ 

2,97 

1,72 

(8) 

Phenol                   CeHgO 

3,47 

1,09 

Müller 

Ammoniumjodid    N  H4  J 

5,56 

—0,54 

,, 

Brenzkatechin      CgHeOg 

3,81 

1,15 

,, 

Baryumjodid           BaJg 

3,63 

1,15 

De  Coppet  und 

Resorcin               CeHgOg 

3,81 

1,23 

„ 

Muller 

Hydrochinon        CgHeOg 

3,81 

1,31 

,, 

Calciumjodid           CaJj 

3,30 

0,87 

,, 

Pyrogallol            CeHgOg 

3,59 

1,36 

,, 

Strontiumjodid         Srjj 

0,88 

3,40 

Lussanau.Bozzola 

Phoroglucin         C6H6O3 

0,46 

3,69 

,, 

Cadmiumjodid- Ammo- 

Mannit               Cg  H14O6 

3,41 

1,83 

,, 

niumjodid  CdJ2(NH4)J 

1,96 

3,54 

,, 

Traubenzucker   C6HJ2O6 

3,47 

1,97 

,, 

Natriumnitrat      NaNOg 

1,09 

1,86 

„ 

Rohrzucker      C12H22O11 

6,40 

0,70 

De  Coppet  (2) 

Kaliumnitrat          KNO3 

1,29 

2,06 

,, 

Glycerin         C3H5(OH)3 

7,40 

—0,78 

Cinelli 

Abhängigkeit  der 

Lage  des  Dichtemaximums  {t„,)  vom  Druck  {p 

Nach  Lussana  (i). 

in  Atmosphären). 

0,50  Gew.  Proz,  NaCl          ' 
1,44    „         „        „             ' 

m  =  3,35  —  0,0177    (P— l) 

m  =  0,77 0,0110    (p— l) 

0,65      „           „        KNO3           'ct  =  2,89— 0,0133   (/>-l) 

1,30    „        „        „              '».  =  1,84—0,0124  (p— i) 

5,20    „         „      CUSO4       *».  =  — 0,14—0,0053(^-1) 

Borns 

tein  u. 

Scheel. 

98 


341 


Dichtemaximum  des  Wassers. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Temperatur  des  Dichtemaximums 


Beobachter 


Skala  des  Wasserstoffthermometers 


3,983'>  Chappuis  (3) 

3,98  Thiesen,  Scheel  und  Diesselhorst 

3,98  De  Coppet  (9) 

3,982  Müller 


Dichtemaximum  des  Wassers  bei  höheren  Drucken. 


Druck 


Temperatur  des 
Dichtemaximums 


Beobachter 


Druck 


Temperatur  des 
Dichtemaximums 


Beobachter 


Atm. 


1,75 
2,85 
4,06 

5,5 

6,9 

8,6 

10,5 


4,08» 

4,0 

3,9 

3,8 

3,7 

3,« 

3,0 

3,4 


Grassi,  berechnet 

von 
van  der  Waals 


41,6  Atm. 

93,3      „ 
144,8      „ 


3,3« 
2,0 
0,6 


Amagat  (5) 


Bedeutet  p  den  Druck  in  Atmosphären,  so  ist  die  Temperatur  hi  des  Dichtemaximums  nach 
Liissana :  'm  =  4,10"  —  0,0225  (p  —  i). 


99 

Formeln  für  die  lineare  Ausdehnung  fester  Körper 

und 

Wahrer  linearer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20°. 

Ist  If,  die  Länge  bei  o**,  so  ist  sie  bei  t°:  li  =  Io  {l -{-at-\-bt^-\-ct^). 
In  den  mit  *  bezeichneten  Fällen  ist  die  Länge  nicht  auf  o°,  sondern  auf  eine  andere  neben  der  Substanz 
genannte  Temperatur  t  bezogen,  so  daß  /t  =  'o  (i +  "  ('~^)  + *  ('■~^)*)- 
Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Temperatur 


Wahrer  linearer! 

Ausd.-KoeflF. 

bei  ao» 


Beobachter 


♦Aluminium  r  =  30° 

Aluminium 

Antimon 

Blei 

Cadmium       

♦Eisen  1  =  30« 

Gußeisen 

Flußeisen       

Schmiedeeisen    .... 

*  Stahl,  grobkörnig  1  =  30" 

Stahl    

Flußstahl       

Stahl,  langsam  gekühlt  . 

*Gold  T  =  30» 

Gold 

Iridium 

Kobalt 

*  Kupfer                 t  =  30*^ 
Kupfer 

♦Magnesium  i  =  30'' 

♦Nickel  1  =  30" 

Nickel       


15  bis  310 
0   „  610 

11   „    98 

14  „  94 
8   „    95 

16  „  36 
0  „  625 
0  „  750 
0   „  500 

15  .,    36 
0  bis  ca.  300 

0   „  750 


80 
36 
95 
80 

121 
39 
0  ;;  625 
16  „  32 
33 

121 


16 
6 


0   „1000 


042306 

0423536 

05923 

042726 

0*2693 

04II58 

059794 

0411475 

0411705 

04II47 

059I73 

04III8I 

04I0354 
04I4I4 

04I358 
056358 

04I208 

04I709 

Ol  1670 
O42605 

O4I315 
O41248 
0413460 


O761 

097071 

O7132 

0874 

O7466 

0748 

03566 

O8530 

085254 

07519 

O8336 

O8526 

O8523 
07239 
O7I12 

0832I 

0964 

07404 

084030 

0764 

074I3 

0874 
O83315 


O42550 

O423819 

O5976 

0*2756 

O42879 

O4II10 

O4I020 

O4I1687 

O4I1915 

O4I095 

059307 

O4I1391 

04 10563 

O4I390 

O4I403 

O56486 

O4I234 

O4I669 

O4I686 

042541 
O4I274 
O41278 
04I3593 


Voigt 

Dittenberger 
Matthiessen  (2) 


Voigt 
Dittenberger 

„ 
Holbomu.  Day(3) 
Voigt 

Holbomu.  Day(3) 
Dittenberger 
Benoit 
Voigt 

Matthiessen  (2) 
Benoit 
Tutton  {2) 
Voigt 

Dittenberger 
Voigt 

,, 
Tutton  (2) 
Holbom  u.  Day(3) 


Börnstein  a.  Scheel. 


342 


99  a 


Formeln  für  die  lineare  Ausdehnung  fester  Körper 

und 

Wahrer  linearer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20**. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 


Substanz 


Temperatur 


~1     Wahrer 
-  !     linearer 

^  lAusd.-Koeff. 

bei  20° 


Beobachter 


Palladium 

» 
Platin  .   . 


^Silber 


T  =   30" 


♦Wismut T  =  30" 

Zink 

Zinn 

Messing,  73,7  Cu  +  24,2  Zn 

+  1,5  Sn  +  0,6  Pb 

Bronze,  81,2  Cu  +  8,6  Zn  +  9,9  Sn 

+  0,2  Pb 

Phosphorbronze,  97,6  Cu  +  2,2  Sn 

+  0,2  P,  hart 

ausgeglüht 

Konstantan,  60  Cu  +  40  Ni    .   .   . 

90  Pt  +  10  Ir 

80  Pt  +  20  Ir 

Nickelstahl,  24  Proz.  Ni  .... 
36,1     „ 

63,8  Bi  +  36,2  Sn      

50,1  Bi  +  49,9  Pb 

Jenaer  Borosilikatglas  59III  .  .  . 
16III     .    . 


Französisches  Hartglas 
Hartglas      ...... 

Berliner  Porzellan  .  . 
Porzellan  von  Bayeux. 
Quarz,  Achsenrichtung 


„      senkr.  zur  Achse    .... 
„       amorph  (geschmolzen)   .    . 

Beryll,  parall.  z.  Achse 

„       senkr.  „ 

Island.  Doppelspat,  par.  z.  Achse 

„  senkr.      „ 

Eisenglanz,  parall.  z.  Achse 

„  senkr.        „ 

Kaliumsulfat,  Krystallachse  a 
„      h 

Magnesia,  geschmolzen    .    . 


190  bis  100 

0  „  1000 

-190  „  100 

0„   80 

0  „  1000 

16  „   41 

0  „  750 


16  „ 
9„ 

8„ 


35 
96 
95 


0  „   80 

0„   80 

0„  80 
0„  80 
0  „  500 
0  „  80 
0  „  1000 
0  „  38 
0„  38 
97 
97 
100 
16 
100 


10  „ 

11  „ 

ca.  20  „ 

-182  „ 

0„ 


2  „    100 

ca.6bisca.500 

ca.  20  „    100 

0  „    600 

-190 


0  „ 
0  „ 
-190  „ 
0„ 
0„ 
0„ 

o„ 
o„ 

5„ 
4„ 


100 

80 

80 

100 

80 
80 
80 
80 
80 
80 
82 


O4I1521 
O4I1670 
O58911 
0-8901 


120  „    270 


O41925 
O418270 

O41367 
042741 
O42033 

O4I7939 

O417552 

O4I6664 

O416575 

O4I4810 

O58668 

O58198 

O417484 

06877 

O41666 

0^2821 

O55608 

057894 

O57723 

O572321 

0568 

052721 

O53425 
057085 
O571614 
04I 32546 
Oe388 
O6385 
-O5I3478 
-O5I0025 

O4251353 
-O555782 
O576918 
O576109 
O43616 
O43225 

O43634 
O56987 


O85167 

O82187 

0849I 

O8121 

031324 

O743 

084793 

O752 

O7234 

0,263 

08456 

03469 

03462 

085o8 

03402 

Ogi66 

Ogi4i8 

03711 

O3I27 

0834 

0853 

03290 

033910 

08350 

085444 

«827 

O3306 

O3I07 

039386 

0381 

O7I163 

031682 

OgiiS 
03412 

08457 
07X180 

O8138 

O7I2000 

O34901 

O7I44 

O7I41 

O7413 
0,580 


-0,01124 


-0,0288 


-Ou72o 


-011504 


04II7I 

04II757 

059077 

058949 

05892I 

04I882 

04I8462 

04I575 
042835 
042I38 


04I7740 

04I6849 

04I6778 

04I497I 

058734 

058255 

04I7768 

Og928 

O4I680 

O42842 

O5520 

O58016 

O57863 

O57450 

O569 

O52843 

O53468 

O57452 

O57485 

O4I37198 

«64492 

0643I 
-O5I1830 

O5I1853 
O425607 

O556334 

O5817 

O579069 

O43674 
O43281 

O4379.9 
O59307 


Scheel  (6) 

Holborn  u.Day(3) 

Scheel  u.   Heuse 

Benoit 

Holborn  u.Day(3) 

Voigt 

Holborn  u.Day(3) 

Voigt 

Matthiessen  (2) 


Benoit 


Holborn  u.Day(3) 
Benoit 

Holborn  u.Day(3) 
Guillaume  (5) 

>> 
Matthiessen  (2) 

?j 
Scheel  (3) 
Onnes  u.   Clay 
Thiesen,  Scheel  u. 

Seil  (2) 
Chappuis  (6) 
Callendar 
Scheel  (5) 
Bedford 
Scheel  (6) 
Benoit 

Scheel  (7) 
Chappuis  (4) 
Benoit 


Bäckström 

Tutton  (3) 

>> 
Eastman 


Börnstein  u.  Scheel. 


100 


343 


Formeln  für  die  kubische  Ausdehnung  einiger  festen  Körper 

und 
Wahrer  kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20". 
Ist   r„  das  Volumen  bei  o",  so  ist  es  bei  t^\    F<=  Vq  {i -\- at-^W^ -\-ct^). 

In  den  mit  *  bezeichneten  Fällen  ist  das  Volumen  nicht  auf  o",  sondern  auf  eine  andere,  neben  der  Substanz 
genannte  Temperatur  r  bezogen,  so  daß  V^^  V^  (i  +  n  (« —  t)  +  b  {t  —  r)*  +  c  (<  —  r)*) . 

Lit.  Tab.  104,  S.  352 


Substanz 


Temperatur 


i     Wahrer 
I  kub.Ausd.- 
I  Koeffizient 
I      bei  ao' 


Beobachter 


Berliner  Porzellan 

Phosphor,  fest 

*  »  flüssig,  I  =  44" 

„       T  -  50« 

Schwefel,  rhombisch 

*  „                    flüssig,  T  =  115" 
Natrium,  fest 

*  „                     flüssig,  t  =    98" 
Kalium,  fest 

*  „  flüssig,  I  =    62" 
Chlorcalcium,  CaClg  +  6  Ufi,  fest. 

*  ,,       flüssig,  r  =  29"   .... 

Kaliumsulfat,  kryst 

Rubidiumsulfat,  kryst 

Caesiumsulfat,  kryst 

Kaliumnitrat 

Ammoniumnitrat 

Natriumphosphat, 

NaaHPO*  +  12  H2O,   fest 

*  „        flüssig,  I  =  35" 
N  atriumhyposulf  it, 

NaaSjOa  4-  5  HgO,  fest 

*  „        flüssig,  T  =  45" 
Kautschuk,  roh,  grau 

Guttapercha,  rein,  gewalzt.   .   .    . 
Paraffin 

Wachs,  gebleicht,  fest 

*  „      flüssig,  r  =  64®    ..... 


8  bis  43 
0„    40 

48   „60 
50  „  280 


90 
70 


126  „  167 

0  „    95 

101  „  168 

0  „    50 

70  „  110 

11  „    26 

31  „    54 


6,8  „  121,9 
130,5  „  154,4 
86     „  125 
125     „  139,3 


37     „ 

10     „ 

54     „ 

0     „ 

0     „ 

0     „ 

0     „ 

33,5  „ 

37,7  „ 

41     „ 

10     „ 

66     „ 


33 

68 

42 

71 

53 

75 

40 

33 

37,7 

41 

52 

57 

80 


057593 


O3383 


O3506 
O32969 

0310458 

O3128 
O3458 
O320395 
O32781 

O323935 

O32991 

O36451 

O3438 

0310475 

0310314 

O3I0170 

O3181 

O32806 

O5477 
-035659 


O7I375 


o«ii5 


o«2ii5 

O526588 
O5186 

»62423 
0,20925 

-O45377 

07698 

O7767 
O7810 

O6256 

051289 
O53680 


-O7I4673 
-«7I53 


O5I906 


O5814 

Os383 
0,2046 


O49332 
O3184 

O321364 

O524772 

047815 

O3I0754 
03X0621 
0,1049 
O3I91 

O45633 


O483089  I  -O547099       0,17974  j    O3II0381 
O3435       I 


O3I3241   I  -0535618 
O3428       j 


O3636 

O3662 

O3496 

O3584 

O3260 

O2666 

O2I15 

Ogio70o 

O3866 


O5I50 
O6242 
05496 

06992 


O569 
-O455801 


O788615  O3O9628 

-O6I74  O3487 

0873         I  O3680 

j  O3694 

I  O3588 


Chappuis  und 

Harker 
Kopp  (3) 
Pisati  und    de 

Franchis 
Kopp  (3) 
Pisati  und  de 

Franchis 
Kopp  (3) 
Russner 
Kopp  (3) 
E.   Hagen 


Kopp  (3) 
Tutton  (3) 


1  Bellati  und 
/     Finazzi 


Kopp  (3) 


Russner 


O5I2237 


0,03064 


Kopp  (3) 


Bönutein  a.  Scheel. 


344 


101 


Formeln  für  die  kubische  Ausdehnung  von  Wasser,  Quecksilber,  Äthyl- 
alkohol und  künstlichem  Meerwasser. 

Ist   Vq  das  Volumen  bei  0°,  so  ist  dasselbe  bei  f^:    Vt^=^VQ  [i -\- at -{- bt^ -\- ct^ -{- di^) . 

Lit.  Tab.  104,  s.  352. 


Temperatur 


Beobachter 


—  13  biso 
- 10  „  4 

o  „  33 

o  „  10,3 

10,3  „  13,0 

13  „  41 


17 


40 


100 


o  „  80 
100  „  200 
HO  „  140 


24  „  299 
24  „  299 
24  ,.  299 
24  „  299 
24  »  299 

—  20  „  o 

o    „    lOO 

o  „  100 

—  10  „  300 


Wasser. 

:  i'o  (i  —  0,049417  t  +  0,051449  t'^  —  o,Oe5985  t^) 
=  ''0  (i  +  0,0582004  t  +  0,05544402  t^  +  0,0526698  fi) 
Vq(i  —  0,0464268  1 4-  0,05850526  t-  —  0,0,678977  t^  +  0,09401209  (*) 

:  Vo  (l  —  0,0467464645  t  +  0,058934223  f^  —  0,0,7891946  t^) 

■■  t'o  (i  —0,04547835-0,0455242760 1  +  0,057945055  <■■'- 0,074800150  t») 

:  l'O  (l  —  0,031145565  0,0442940141   t  +  0,057106115  t* 

—  0,0,2905759  «3) 
^_    it-3,98)'    ,    t  +  283  j 

503570  <+  67,26 

=  (^  ~  3>982)'  _  t  +  273  _  350  — t 
466700         t  +  67     365  —  t 
■■  i'o  (i  —  0,0453255 1 4-  0,05761532 1*  —  0,0,437217  <*  +  0,09164322 1*) 
■■  »0  (i  4-  0,03108679 1  +  0,0530074 1^  +  0,0^2873  ('  —  0,01,66457 1*) 

VO  [1,0517  +  0,03845  {t  —  HO)  +  0,0535  {t  —  II0)2] 


WO  e  die  Dichte  bedeutet. 


Pierre  (7) 
Weidner 
Scheel  (i) 
Chappuis  (6) 


Thiesen ,    Scheel   und 
Diesselhorst 

Thiesen  (3) 

Landesen  (i) 

Hirn  (2) 

Zepernick  u.  Tammann 


Quecksilber. 

:  Vq  (l   +  0,031790066  t  +  0,0,2523  i*) 

■■  i'o  (i  +  0,03181163 1  +  0,0,1155  (*  +  0,0,021187  t») 

I'o  (i  +  0,0318129 1  +  0,0332408  fi  +  0,0,045923 1») 

I'o  (i  +  0,03181792  t  +  0,0917512  +  0,0,035116 1») 
;  r    .  eo,oooi8o77  t 

?'o  (l  +  0,031815405  t  +  o,08l95I30<*  H-  0,09100917 «8- 0,0,2203862  t*) 
Vq(i  +  0,0318169041 1  —  0,082951266  <*  +  0,09114562  (») 
^0(1  +  0,0318182 1  +  0,0378  t*) 

t'o  (i  +  0,031805553  t  +  0,0,12444  '*  +  0,0,02539  i*) 

Äthylalkohol  (vergl.  auch  unter  „Dichte",  Tab.  78). 


Regnault  (3) 

„    berechn.  v.  Wüllner 
„  Levy 

„  „       „  Broch 

„  „       „  Bosscha 

Chappuis  {5) 

»> 
Thiesen,   Scheel  u.  Seil, 

neuber.  v.  Thiesen  (3) 
Callendar  u.  Moss. 


Konzentration 


Temperatur 


n 


d 


Beobachter 


99,3  Vol.  Proz. 

79,85  vol.  Proz. 

„ 

50,3  Vol.  Proz. 

„ 

30,0  Vol.  Proz. 

absolut 


39  bis  27 
27   ..    46 


37 
0 
38 
0 
24 
18 
64 


0 

46 

0 

89 

18 

39 

150 


021033 

O2I012 

03928 

O3928 

03745 

03745 

O3385 

032928 

0373892-* 


05145 
05220 
05187 
05192 
05168 
05185 

05297 

041079 

041055235 


Recknagel  (2) 


08430 
08400 

08730 
0,1250 
— O8I187 
—  0,92481 


O9404136 


Künstliches  Meerwasser  (Bestandteile  nicht  angegeben). 


0,32  Gew. 
1,89   „ 
3,24   „ 

3,54   „ 


Proz. 


—  0449189 

+  O405322 

O446131 

O456673 


O5785609 
O5683052 
O5623006 
05597610 


—  0,428780 

—  07345567. 

—  0732974 

—  0,293480 


030317 
020320 
020335 
020331 


Hirn  {2) 


Forch  (2) 


Börnstein  u.  Scheel. 


103 


345 


Formeln  für  die 

kubische  Ausdehnung  anorganischer  und  organischer 

Flüssigkeiten  und  wahrer  kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20^          || 

Ist  7'^,,  das  Volumen  bei 

0°,  so  ist  dasselbe  bei  /°:  V  t  =  F, 

,  (I  +a^-f 

hf'-^ci^-\-di*-{-et^). 

In  den  mit  *  bezeichneten  Fällen  ist  das  Volumen  nicht 

auf  0°,  sondern  auf  eine  andere,   neben  der  Substanz  {| 

bezeichnete  Temperatur  r  bezogen 

so  daß  V^  = 

K,(i  +  a«- 

-t)  +  b(t—i 

r)>  +  c  «  -  , 

^f). 

Lit.  Tab.  104 

,  s.  352. 

Wahrer  kub. 

Substanz 

Temperatur 

a 

b 

c 

Koeffizient 
bei  20« 

Beobachter 

Brom 

—  7  bis  60 

0, 

O2I03819 

0, 

O5I711138 

0, 
O7054471 

0, 
O2III3 

Pierre  {4) 

)> 

0  „  59 

O2I06218 

O5187714 

— O7030854 

O2II32 

Thorpe 

Chlorschwefel                   S2CI2 

12  „  111 

0209591 

— O5O03819 

O7073186 

O2O968 

Kopp  (5) 

Schwefelkohlenstoff           CSa 

-34  „  60 

Oji 13980 

05I 37065 

0,191225 

O2I218 

Pierre  (i) 

Phosphortrichlorid            PCI3 

-36  „   75 

Oji 12862 

O5087288 

O7I79236 

O2II54 

Pierre  (4) 

»> 

0  „   75 

O2I13937 

O5I66807 

0^4012 

O2I211 

Thorpe 

Phosphoroxychlorid        POCI3 

0  „  107 

02I 06431 

Ogl 12666 

O705299 

O2II16 

„ 

Phosphortribromid           PBrg 

0  „  100 

O384720 

O5O43672 

O7025276 

O2O868 

Pierre  (4) 

„ 

100  „  176 

0382427 

O5O9I43I 

07000550 

— 

„ 

Arsentrichlorid                AsClg 

—15  „  130 

O397907 

O5O96695 

07017772 

O2IO20 

,, 

» 

0  „  130 

O399134 

O5O849I4 

O7027551 

O2IO29 

Thorpe 

*Antimontrichlorid          SbClg 

r  =  73",2 

86  „   167 

O308054 

O5IO33 

— 

Kopp  (5) 

Siliciumtetrachlorid         SiCl^ 

—32  „  59 

O2I29412 

O52I84I4 

O7408642 

O2I430 

Pierre  {4) 

j) 

0  „  67 

02I 33095 

O528O978 

O7021566 

02X446 

Thorpe 

Siliciumtetrabromid         SiBr4 

8  „  149 

O2O95257 

O5O75674 

O7O02921 

0,0983 

Pierre  (4) 

Zinntetrachlorid             SnCli 

—19  „  113 

Oji 13280 

O5O9II7I 

O7075798 

O2II78 

„ 

» 

0  „  113 

Oji 16055 

O5O646I7 

0707727 

O2II95 

Thorpe 

Titantetrachlorid             TiCli 

-22  „   134 

0394257 

O5I34579 

o/»888o 

O2O998 

Pierre  (4) 

>» 

0  „  136 

039826I2 

05050553 

O7O51305 

O2IOO9 

Thorpe 

Natriumchlorid  NaCl  1,6  proz. 

0  „  26 

0302I3 

O5524O 

O2O231 

Marignac 

„                       6,1  proz. 

0  „  28 

03I457 

O53758 

O2O296 

» 

„                      20,6  proz. 

0  „  29 

033640 

O5I237 

O2O4I4 

„ 

*        „         6,1  proz.,  T  =  20» 

20  „   78 

033086 

O527O3 

0,0417 

Nico!  (2) 

*       „       24,5  proz.,  T  =  20° 

20  „   78 

034336 

O5IO5 

O2O475 

» 

*        „       2,7  proz.,  T  =  iio" 

110  „  140 

03798 

O5I9 

— 

Zepemick  und 
Tammann 

*        „      10,9  proz.,  T  =  iio" 

110  „  140 

03760 

— 

>) 

Kaliumchlorid     KCl  2,5  proz. 

10  „  23 

— 030027 

O55749 

0,0227 

Drecker 

24,3  proz. 

16  „  26 

032695 

O52O8O 

O2O353 

>> 

*        „       3,8  proz.,  T  =  110" 

110  „  140 

03693 

O54O 

— 

Zepemick  und 
Tammann 

*        „       i3,6proz.,x:  =  iio" 

110  „  140 

04720 

O5IO 

— 

„ 

Calciumchlorid  CaClj  5,8  proz. 

18  „  25 

0307878 

O542742 

0,0250 

Drecker 

1           „                    40,9  proz. 

17  „  24 

05,42383 

O5O857I 

0,0458 

„ 

*        „       2,7  proz.,  T  =  iio" 

110  „  140 

04727 

O533 

— 

Zepemick  und 
Tammann 

*        „     21,9  proz.,  T  =  110° 

110  „  140 

03665 

O5I9 

— 

)> 

Natriumsulfat  NaSOj  1,9  proz. 

0  „  40 

030449 

054749 

O3235 

Marignac 

„                        24  proz. 

11  „  40 

Oa3599 

O5I258 

O34IO 

>> 

*        „       1,7  proz.,  T  =  iio" 

110  „  140 

O3825 

O52I 

— 

Zepemick  und 
Tammann 

*        »       3,3Proz.,  T  =  HO» 

110  „  140 

Os774 

O524 

— 

» 

Natriumhydrosulfat  NaHSO« 

3,2  proz. 

0  „  34 

030854 

O548O5 

0,278 

Marignac 

„                 21    proz. 

0  „  34 

(^364 

O5475 

Oi>555 

" 

Börasteio  n.  Scheel 


346 


102  a 


Formeln    für    die 

kubische 

Ausdehnung    anorganischer 

und    org 

anischer 

Flüssigkeiten  und  wahrer 

kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20^ 

Lit.  Tab.  104 

s.  352. 

1 

Substanz 

Temperatur 

a 

b 

c 

Wahrer  kub. 

Koeffizient 

bei  20" 

Beobachter 

♦Natriumnitrat,  8,6  pr.,T=2o'' 

20  bis 

0 

78 

0, 
O33564 

0, 
O5266 

0, 

0, 
O3463 

Nicol  (2)          j 

*     NaNOa    36,2  proz.,f  =20" 

20  „ 

78 

O35408 

0.1075 

O3584 

)> 

*  Kaliumnitrat,  5,3  prz.,i=2o'' 

20  „ 

78 

O32949 

O53057 

O3417 

„ 

*     KNO3      2i,9proz.,T  =  2o" 

20  „ 

78 

O34238 

Ogi9i9 

O3501 

>> 

♦Natriumhydroxyd 

^ 

NaOH.2,0  proz.,  T  =  iio''i) 

110  „ 

140 

03707 

0533 

— 

Zepernick  und 
Tammann 

3,8proz.,x  =  iio"i) 

110  „ 

140 

03719 

05IO 

— 

»             i 

*  Natriumkarbonat 

Na2C03.2,6  proz.,  t  =  iio<'1) 

110  „ 

140 

O3734 

0834 

— 

5,0  proz.,  X  =  11001) 

110  „ 

140 

03756 

0-22 

— 

„ 

Schwefelsäure                H2SO4 

0  „ 

30 

035758 

— O5O432 

O3558 

Marignac 

H2SO4  +  50H2O  (10,9  proz.) 

0  „ 

30 

O32835 

O52580 

O3387 

„ 

H2SO4  +  100 H2O  (5,4  proz.) 

0   „ 

30 

O3I450 

O54143 

O33II 

„              1 

H2SO4  +  4cx)H20  (1,4  proz.) 

0  „ 

30 

O303335 

O55025 

O3234 

" 

*2,3  proz.,  T  =  100"  1) 

110  „ 

140 

03729 

O528 

O384I 

Zepernick  und  { 
Tammann 

*4,5  proz.,  T  =  iiooi) 

110  „ 

140 

O3648 

0542 

O3816 

,, 

Salzsäure  HCl  +  6,25  HgO 

(33,2  proz.) 

0  „ 

33 

O34460 

O5O215 

O3455 

Marignac 

HCl  +  50  H2O  (4,2  proz.) 

0  „ 

33 

O30652 

O54355 

O3239 

,) 

HCl  +  200  HgO  (1,0  proz.) 

0  „ 

32 

030153 

O54899 

O32II 

" 

*3,4  proz.,  X  =  iio"i) 

110  „ 

140 

O3620 

O545 

O3800 

Zepernick  und 
Tammann 

Pentan                           C5H12 

0  „ 

33 

02 14646 

05309319 

O716084 

O2I608 

Thorpe  u.  Jones 

?) 

-190, 

30 

Ogi 50697 

Os3435 

08975  ^) 

O2I656 

Hoffmann  u. 
Rothe 

Isopentan                       CgHig 

0  „ 

27 

Ojl 46834 

O5509626 

O7O6979 

O2I680 

Thorpe  u.  Jones 

Isohexan                       CgHij 

0  „ 

55 

Oji 37022 

O5O97649 

O729819 

O2I445 

„ 

Trimethyläthan               C5H12 

0  „ 

39 

02I4587I 

O5338435 

O7O33954 

O2I598 

„ 

Benzol                               CßHe 

11  „ 

81 

Ogi 17626 

O5I27755 

O7080648 

O2I237 

Kopp  (I) 

0  „ 

80 

02II6 

0.2226 

O2I248 

Louguinine 

Diallyl                             CßHio 

0   „ 

60 

02I3423 

— O5O34339 

O738693 

O2I375 

Zander  (i) 

Dipropyl                          C6H14 

0  „ 

66 

02I2948 

0517471 

O7I2363 

O2I381 

,, 

Diisopropyl                      C6H14 

0  „ 

56 

02I3I47 

O5I5210 

O725591 

O2I406 

„ 

Toluol                                C7H8 

0  „ 

100 

02I028 

O5I779 

O2IO99 

Louguinine 

Xylol                                CgHio 

0  „ 

100 

0209506 

O5I632 

O2IOI6 

"             1 

o-Xylol                             QHio 

16  „ 

131 

0209I734 

O5I3245 

O7O19586 

O2O973 

Pinette 

m- Xylol                           C^Hio 

16  „ 

131 

02094866 

05097463 

O7051933 

O2O994 

,,                i 

»> 

0  „ 

141 

02096396 

O5I0251 

O7O32753*) 

O2IOO9 

Wiebe  (8) 

p- Xylol                             CsHio 

19  „ 

131 

020970I3 

O5O8714 

O705287 

OglOII 

Pinette 

Cymol                             C10H14 

0  „ 

100 

020895 

O5I277 

020946 

l 

Isopren                             CjHg 

0  „ 

33 

02I4603 

O5O99793 

O7560149 

02I567 

Thorpe  u.  Jones 

Phenylacetylen                CgHß 

12  „ 

131 

02097275 

O5I0587 

O7031491 

02IOI9 

Weger 

Phenyläthylen  (Styrol)    CgHg 

17   „ 

102 

02095069 

0511580 

O7O16704 

020999 

,, 

Äthylbenzol                    Cg^w 

24  „ 

131 

02086I72 

O525344 

— O7O18319 

02096I 

„ 

♦Naphthalin    CioH8T=79,2» 

86  „ 

105 

020747 

O518095 

— 

Kopp  (5) 

♦        „            CloHs,  t=  79,0» 

98  „ 

194 

020823I4 

O5O41550 

O7039971 

— 

Lossen  und 
Zander 

1)  d  =  o,o,oi.     ^)  d=o 

0115321 

e  = 

3,014760. 

i 

Bönistein  u.  Scheel. 


102  b 


347 


Formeln  für  die 

kubische 

Ausdehnung  anorganischer  und  organischer 

Flüssigkeiten  und  wahrer 

kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20"^. 

Lit.  Tab.  104 

,  s.  352. 

Substanz 

Temperatur 

a 

b 

c 

Wahrer  kub. 

Koeffizient 

bei  aofl 

Beobachter  ' 

Terpentinöl 

QoHi« 

0 
—  9  bis  106 

0, 
OJ09003 

0, 

O519595 

0, 

— 07C44998 

0, 
0,0973 

Kopp  (3) 

Methylcyanid 

QH,N 

6  , 

,  66 

OjI2Il8 

05I7780 

07I5322 

0,1301 

„     (6) 

Anilin 

QH^N 

7  , 

,   154 

0208I73. 

O509191 

0^006278 

0,0855 

„                   i 

„ 

CeH.N 

0  , 

,  141 

0^2349 

0-08408 

0-OI074I1) 

0,0858 

Wiebe  (8)      = 

Methylalkohol 

CH4O 

-38  , 

,   70 

o»"8557 

O5156493 

0709III3 

0,1259 

Pierre  (i) 

j> 

0  . 

,  61 

Oj"342 

O513635 

070874I 

0,1199 

Kopp  (4)        ; 

Äthylenglykol 

C^HA 

11   , 

,   136 

055657 

05I7074 

08293 

096375 

Schwers  (1) 

AUylalkohol 

C,H,0 

0  , 

,  94 

0,097019 

0^18725 

07036452 

0,1049 

Zander  (i) 

Norm.  Propylalkoho 

1    QHgO 

0  . 

,  94 

01077430 

O549689 

—0.14069 

0,0956 

»» 

Isopropylalkohol 

CaHgO 

0  , 

,  83 

Oji04345 

05044303 

0727274 

0,1094 

» 

Norm.  Butylalkohol 

C4H,„0 

6  , 

,  108 

0,083751 

O528634 

— 070I24I5 

0,0950 

„          (2) 

Amylalkohol  (Gärungs-) 

CjH^O 

-15  , 

,  80 

0,089001 

O5065729 

o-i 18458 

0,0902 

Pierre  (2) 

>» 

81   , 

,   132 

0,089885 

0^968745 

0-010096 

— 

5> 

j> 

13  , 

,   132 

04091919 

— <V>46i43 

0717533 

0,0922 

Zander  (2) 

(Optisch-inaktiver) 

0  , 

,   126 

O2092410 

O5O26428 

07I34859 

0,0951 

Thorpeu.  Jones 

(Optisch-aktiver) 

0  , 

,  121 

0,089023 

0-114376 

0-IOI703 

0^48 

M 

Norm.   He.xylalkohol 

C,H„0 

16  , 

,  129 

0,085539 

O3I2976 

0707I3I4 

0,0916 

Zander  (2) 

'  Norm.   Heptylalkohol  CyHigO 

IG  . 

.  156 

0,082994 

0-024690 

O7I0979 

0,0853 

„ 

Norm.  Oktylalkohol 

QHisO 

16  , 

,  186 

0,078097 

O5I3506 

O70350I8 

0,0839 

„ 

Trimethylkarbinol 

C^HioO 

20  , 

,   77 

0,131261 

-0^88155 

0736I209 

0,1023 

Thorpe  U.Jones 

DimethyläthylkarbinolCi  U^fi 

0  , 

,  97 

0,106608 

0^176432 

0,141189 

0,1154 

,. 

Methyläthylketon 

QHgO 

0  , 

,   76 

0,118654 

O5337043 

— 07053365 

0,1315 

„ 

Methylpropylketon 

C5H10O 

0  , 

,  90 

0,113087 

0.212550 

0,009864 

0,1218 

„ 

Diäthylketon 

C5H10O 

0  . 

,   95 

O2I15342 

0.188396 

0703202I 

0,1233 

„ 

Aceton 

CjHeO 

0  , 

.   54 

0,13240 

O538090 

— 07087983 

0,1487 

Zander  (i) 

Phenol 

QHeO 

36  , 

,   157 

0,08340 

0-010732 

0704446 

— 

Pinette 

o-Kresol 

QHgO 

66  , 

,  186 

0,071072 

O5II464 

0,02242 

— 

j» 

m-  Kresol 

QHgO 

60  , 

,  194 

0,077526 

O5O27102 

0,03868 

— 

„ 

p-Kresol 

QHgO 

66  , 

,  186 

0,086476 

<V539i2 

0,064418 

— 

„ 

Thymol 

Ci„H„0 

62  . 

,  157 

0,084369 

05026625 

07035997 

— 

,, 

Nitrobenzol 

QH-NOj 

144    . 

,   164 

0,08263 

O5O52249 

070I3779 

— 

Kopp  (6) 

Äthylkarbonat 

C5H10O3 

11   , 

,  106 

0,11711 

0.052596 

0,098521 

OJI203 

„    (5) 

Äthylnitrat 

QH5NO3 

9  , 

.   72 

0,11290 

0347915 

—0,18413 

0,1299 

„    (6) 

'  Äthylformiat 

C3HA 

0  , 

.  63 

0,136446 

O5O13538 

0,39248 

0,1417 

„    (I) 

Äthylacetat 

QHA 

-36  , 

,   72 

0,125850 

«^295688 

0,014922 

0,1389 

Pierre  (2) 

>» 

0  , 

,   75 

0,12738 

O521914 

0,11797 

0,1376 

Kopp  (I) 

Amylacetat 

C7H1A 

0  , 

,  124 

0,11501 

— O5O09046 

0,13015 

0,1162 

„      (4) 

i 

0  , 

,  114 

0,106246 

0^15695 

07028943 

a 

0, 
Ou4546 

e 

0, 
01*725 

Methylbenzoat 

CsHsO, 

0  , 

,   162 

O2086330 

0^07414 

0,015896 

Ou2i99 

O14241 

« 

Äthylbenzoat 

C,H,„0, 

0  . 

.   159 

0,086606 

0^08229 

0^12084 

OUI450 

0,4169 

«     i 

Amylbenzoat 

CijHieOj 

0  , 

,   198 

0^1711 

0507377 

070I0593 

0^1236 

0,4136 

Äthyloxalat 

CsHjoO^ 

0  , 

,   141 

0,106031 

O5I0983 

0,26657 

Ou4386 

0J4620 

^ 

Orthotoluidin 

QH,N 

[8:  e  =  0, 

0  , 

0,4136. 

,   141 

0,082136 

O5O6046 

0,014696 

OUI989 

Om212 

j 

')  d  =  0,0,iI2 

Börostein  a.  Scheel. 


348 


102 


Formeln    für    die 

kubische 

Ausdehnung   anorg 

anischer 

und   organischer 

Flüssigkeiten  und  wahrer  kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20°. 

Lit.  Tab.  104 

,  s.  352. 

! 

Substanz 

Temperatur 

a 

b 

c 

Wahrer  kub. 

Koeffizient 

bei  20" 

Beobachter 

i 

Äthyläther                   QHioO 

-16  bis  38 

0, 

O2151324 

0, 

O5235918 

0, 
074005I2 

0, 
O3I656 

1 
Pierre  (i) 

!> 

0  , 

,  33 

O2I48026 

O5350316 

0^27007 

O2I653 

Kopp  (I) 

» 

0  , 

,  25 

O2I522 

O540 

— 

O2I68 

Bein 

Allyläther                    CgHioO 

0  , 

,  88 

O2I2519 

O522401 

07035775 

O2I346 

Zander  (i) 

Norm.  Propyläther      CßHiiO 

0  , 

,  88 

O2I2132 

O539318 

— 07I3644 

O2I354 

„ 

Isopropyläther             CgHiiO 

0  , 

,  67 

O2I2872 

0542923 

— 07058573 

O2I452 

» 

Dibutyläther                CgHigO 

21   , 

,  111 

O2I0723 

O5I3297 

07067I5I 

O2II34 

Dobriner 

Diheptyläther             C14H30O 

65  , 

,  231 

O2097709 

—05032417 

07062777 

— 

>} 

Dioktyläther               C18H34O 

65  , 

,  231 

O2087201 

O5037044 

07034353 

— 

}> 

Phenol-Methyläther      C7H8O 

12  , 

,  129 

02080737 

O525718 

— 0702946I 

O2O907 

Pinette 

o-Kresol-Methyläther  CgHjoO 

20  , 

,  156 

O2082919 

O5I7592 

07002960 

O2O900 

>» 

m-Kresol-Methyläther  CgHioO 

22  , 

,  156 

O2091288 

O5O35289 

07045495 

O2O932 

„ 

p-  Kresol-Methyläther  Cg HioO 

17  , 

,  140 

O2082558 

O5I6264 

07006020 

O2O891 

>i 

Thymol-Methyläther  CnHigO 

34  , 

,  176 

O2084369 

O5026625 

07035997 

— 

„ 

Ameisensäure                CH2O2 

5  , 

,  104 

O2099269 

O5062514 

07059650 

O2IO25 

Pierre  (i) 

10  , 

,  100 

O2095794 

O509647 

07045729 

O2IOO2 

Zander  (2)      j 

Essigsäure                    C2H4O2 

16  , 

,  107 

O2I0630 

— O5O12636 

07 10876 

021071 

"               i 

Propionsäure                CsHgOa 

0  , 

,  133 

O2I0396 

0515487 

0700430I 

Ogiioa 

„      (I)      1 

PropionsäureanhydridCg  HioOj 

0  , 

,  147 

O2I09109 

O5038295 

07065I46 

O2II14 

Thorpe  u. Jones 

Norm.  Buttersäure      CiHgOg 

0  , 

,  100 

O2I02573 

O5083760 

07034694 

O2I063 

Pierre  (5) 

» 

100  , 

,  163 

O2I03041 

05081889 

0703332I 

— 

» 

>» 

16  , 

,  132 

O2I0296 

05083104 

07035905 

O2I067 

Zander  (2) 

Isobuttersäure              QHgOa 

16  , 

,  118 

O2097625 

0523976 

— 07032I45 

O2I068 

„ 

Norm.  Valeriansäure  C5H10O2 

8  , 

,  144 

O2097557 

O5061852 

07030378 

O2I004 

Norm.  Kapronsäure   C6H12O2 

16  , 

,  155 

O2094413 

O5068358 

07026586 

O20975 

" 

Norm.  Heptylsäure    C7H14O2 

21  , 

,  186 

O2085249 

O513435 

— 07003340 

O2O906 

" 

Norm.  Oktylsäure       CgHigOa 

17   , 

,  213 

O2092169 

05014790 

07037676 

O20932 

" 

*Zimtsäure  C9Hg02,  %  =  133" 

153  , 

,  220 

O2069205 

0516428 

— 

— 

Weger            ; 

♦Phenylpropionsäure  C9H10O2, 

T  =  48,7" 

62  , 

,  216 

O2070048 

O5I0869 

— 

— 

>» 

Ameisensäure-Methylester 

C2H4O2 

0  , 

,  10 

O2I35824 

O4I0538 

— 07I8085 

031563 

Elsässer 

Essigsäure-Methylester  C3  HgOg 

0  , 

,  68 

O2134982 

05087098 

0735562 

O2I427 

»> 

>» 

7  , 

,  64 

O2I2785 

O549742 

— 07I4974 

O2I458 

Gartenmeisterl 

Propionsäure-Methylester 

C4H8O2 

0  , 

,  74 

02I 30490 

—0513275 

0746943 

O2I304 

Elsässer 

Buttersäure-Methylester 

1 

C5H10O2 

0  , 

,  104 

02I 13062 

0524809 

07036230 

O2I234 

„ 

Isobuttersäure-Methylester 

C5H10O2 

0  , 

.  87 

O212170 

O5038334 

0722582 

O2I259 

)j 

Methylsulfid                   C2HeS 

0  , 

,  111 

O2I01705 

05I57606 

070I9072 

O2I082 

Pierre  (i) 

„                             CgHeS 

0  , 

,  36 

02I 32607 

O5213021 

07232968 

O2I439 

Thorpe  und 
Jones 

Äthylsulfid                   C4H10S 

0  , 

,  90 

02119643 

O5180653 

0707882I 

O2I278 

Pierre  (6) 

Methylsulf ocyanat      C2H3NS 

0  , 

,   70 

O2O97007 

O5I25436 

07I 17573 

O2I034 

" 

C2H3NS 

70  , 

,  132 

O2094808 

O5254791 

— 07024640 

0,1070 

"             1 

Senföl                         CiHgNS 

10  , 

,  131 

O2I0713 

O5O03270 

07073569 

Ojio8i 

Kopp  (6) 

Perchloräthylen               QsCU 

0  , 

,  76 

O2I00263 

05032798 

07I59340 

O2I035 

Pierre  (6) 

w 

75  , 

,  124 

O2092083 

05340075 

— 07I00755 

— 

» 

Börnsteio  u.  Scheel. 


102  d 


349 


Formeln  für  die  kubische  . 

Ausdehnung  anorganischer  und  organischer 

Flüssigke 

iten  und  wahrer  kubischer  Ausdehnungskoeffizient  bei  20^.           | 

Lit.  Tab.  104 

s.  352. 

1 

Wahrer  kub. 

!                   Substanz 

i 

Temperatur 

fi 

b 

c 

Koeffizient 
bei  ao" 

Beobachter 

' 

0 

0, 

0, 

0, 

0, 

1  Kohlenstofftetrachlorid     Ca« 

0  bis  76 

02I 18384 

O5089881 

O7I35135 

O2X236 

Pierre  (6) 

1  Chloroform 

CHCI3 

0  „  63 

O2I10715 

0*466473 

—07I 74328 

O2I273 

>» 

j  Chloral 

C2HCI3O 

13  „  61 

O209545 

—0522139 

O756392 

O2O934 

Kopp  (5) 

'  Äthylchlorid 

QHsCl 

-32  „  26 

O2157458 

O5281366 

O7I56987 

O2X706 

Pierre  (i) 

;  Äthylenchlorid 

C2H4CI2 

-28  „  84 

O2I11893 

0510469 

07010342 

O2II61 

„     (4) 

Äthylidenchlorid 

C2H4GI2 

17  „  61 

Ogi 29072 

05011833 

O7213394 

0,1321 

„     (5) 

Allylchlorid 

C3H5C1 

9  „  44 

02X3218 

O55078 

— O741915 

o»i475 

Zander  (i) 

Norm.  Propylchlorid 

QH^Cl 

0  „  42 

O2I3306 

0538313 

— O7I3859 

O8I447 

» 

Isopropylchlorid 

CaH.Cl 

0  „  34 

O2I3696 

0555287 

0^1591 

., 

Amylchlorid 

C-oHuCl 

0  „  100 

O2I17155 

O5050077 

O7I35368 

O2I208 

Pierre  (6) 

Benzoylchlorid 

GjHsOCl 

12  „  146 

O2085893 

O5O44219 

07027139 

0j088o 

Kopp  (5)        i 

Methylbromid 

CHgBr 

-35  „  28 

O2I41521 

05331528 

Oßi 13809 

O2X684 

Pierre  (i) 

Äthylbromid 

CaH^Br 

-32  „  54 

02I 33763 

05150135 

07I69000 

02X4x8 

„ 

Allylbromid 

CsHsBr 

0  „  69 

O2I2275 

— 05044365 

0725843 

O2I24X 

Zander  (i) 

Amylbromid 

CsHuBr 

0  „  80 

O2I02321 

0^190086 

070I9756 

O2XX02 

Pierre  (6) 

M 

80  „  119 

O2I07093 

O5085445 

0^076404 

— 

j> 

*Methylenbromür 

CH,Br2, 

T  =  loO 

OjIOOI 

O53718 

— 

O2XX50 

De  Heen 

Isobutylenbromid 

C4H8Br2 

0  „  135 

02095566 

O5031753 

o/>50o82 

0,0974 

Thorpe  und 
Jones 

Methyl  Jodid 

CH,J 

5  „  39 

02II440 

0540465 

— O727393 

O2I273 

Dobriner 

Äthyljodid 

C2H5J 

10  „  65 

02II520 

O5026032 

07X4181 

O2XX79 

» 

AUyljodid 

C3H5J 

0  „  101 

02I0539 

O5063572 

O7X0036 

O2X091 

Zander  (i) 

Propyljodid 

C3H,J 

10  „  98 

02I0276 

O518658 

— O7OO051 

0,1102 

Dobriner 

Butyljodid 

C4H9J 

7  „  111 

02096069 

O522362 

— O7O50289 

0,1044 

„ 

Amyljodid 

CsHuJ 

20  „  142 

02092658 

O5I4647 

O7O05962 

0,0986 

»» 

Bittermandelöl 

C^HeO 

0  „  152 

0209402 

— O5082045 

O708060 

O2O9X7 

Kopp  (4) 

Olivenöl 

020682I5 

O5I14053 

— O7O539 

O2C721 

Spring  (2)       1 

Petroleum,  spez.Gew 

'.  0,8467 

24  „  120 

0208994 

O5I396 

— 

020955 

Franken-         ! 
heim  (i) 

Petroläther 

190  „  -78 

02I46 

O5I60 

%  — 

— 

Holbom 

Glycerin 

0204853 

0504895 

— 

0,0505 

Emo 

Rohrzuckerlösung,  43,2  Proz. 

0  „  35 

0202536 

052247 



O2O343 

Marignac 

Bei  höherem  Druc 

k.        Vt  =  Vq 

il+at-{-l 

,/2-f  C^3_|_, 

ii*). 

Substanz 

Temperatur 

a 

b 

C 

d 

Beobachter 

Schwefelkohlenstoff 

CSa 

0 
40  bis  160 

0, 

Oji  16806 

0, 

O5164896 

0, 

— O7O08112 

0, 

0,060947 

Hirn  (2) 

Äthyläther 

C4H10O 

30  „  120 

02I 34891 

O565537 

—0,344908 

0,33772 

>» 

Terpentinöl 

C10H16 

40  „  160 

0206866I 

05500199 

—0,255863 

0,069055 

Börnstein  o.  Scheel. 


350 


103 


Ausdehnungskoeffizient  der  Gase 

y^  bei  konstantem  Volumen  (Spannungskoeffizient)  und  yp  bei  konstantem  Druck, 

gültig  zwischen  o  und  ioo°  oder  für  die  neben  der  Substanz  vermerkten  Temperaturen. 

In  den  mit  *  bezeichneten  Fällen  bedeutet  7  den  Volumen- (Spannungs-)  Zuwachs  für  i",  nicht,  wie  gewöhnlich,  dividiert 

durch  das  Volumen  unter  Atmosphärendruck  bei  o«,  sondern  durch  dasjenige,  bei  einer  anderen  angeführten  Temperatur  r. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 

Bei  konstantem  Volumen 

Bei  konstantem  Druck 

Substanz 

Druck 

yv 

Beobachter 

Substanz 

Druck 

yp 

Beobachter 

Luft 

6,8  mm 

0, 

Oj37666 

Melander(i,2) 

Luft 

760  mm 

0, 
0236706 

Regnault  (2) 

13,2    „ 

O237172 

,, 

2626   „ 

0236944 

,, 

100     „ 

O236630 

,, 

2620   „ 

0236964 

,, 

254     „ 

O236580 

„ 

023681 

Mendelejeff(2) 

752     „ 

O236660 

,» 

0  bis  100" 

1001    „ 

■  0236728 

Chappuis  (5) 

766  bis  833  mm 

O236700I) 

Magnus 

Sauerstoff  .... 

lOOAtm. 

02486 

Amagat  (3) 

110  „   149    „ 

O236482 

Regnault  (2) 

200   „ 

02534 

,, 

174  „   237    „ 

0.36513 

j> 

400   „ 

02459 

,, 

376  „  511    „    i  0236580 

>> 

600   „ 

02357 

„ 

0  bis  1067" 

230  mm          0236643 

Jaquerod  und 
Perrot 

800   „ 
1000   „ 

02288 
0224T 

" 

0    „      100° 

1001    „          0236744 

Chappuis  (5) 

Stickstoff    .... 

200   „ 

02434 

,, 

760    „        ■■■  O236650 

Regnault 

400   „ 

02359 

,, 

2000    „        1  O236903 

» 

600   „ 

02282 

„ 

20000    „          0238866 

„ 

800   „ 

02240 

,, 

100000    „         O241001 

>> 

1000   „ 

02218 

» 

Sauerstoff  II  bis  132° 

0,07  mm         034161 

Baly  und 

0  bis   20" 

1002  mm 

0236770 

Chappuis  (5) 

Ramsay 

0  „     40" 

1002   „ 

0236750 

,, 

9  „  132" 

2,5     „           j  O23984 

,, 

0  „  looO 

1002   „ 

0236732 

,, 

II  „  132« 

5,1      „ 

O23831 

,, 

0  „   100" 

1387    „ 

0236778 

,, 

18,7      „ 

O236683 

Melander  (4) 

Wasserstoff.  .   .   . 

200Atm. 

O2332 

Amagat  {3) 

93 

O236637 

» 

400   „ 

02295 

), 

185 

O236690 

>> 

600   „ 

O2261 

>, 

759 

O236681 

!> 

800   „ 

O2241 

„ 

0  bis  1067" 

180  bis  230  mm 

O236652 

Jaquerod  und 

1000   „ 

O2218 

» 

Perrot 

760  mm 

O236613 

Regnault  (2) 

354  mm 

O33670 

Makower  und 

2545    „ 

O236616 

„ 

Noble 

0  bis  100° 

1000   „ 

O236600 

Chappuis  (5) 

663    „ 

0,3674 

>) 

0  „  32,4° 

762   „ 

023660g 

Richards  und 

583    „           j  O236694 

Ramsay  und 

Mark 

! 

Steele 

0  „   100° 

1  Atm. 

023661 

Witkowski 

21  bis   98" 

1  Atm.*)        ;  O236743 

Jolly  (2) 

0  bis  — 190" 

1     „ 

O23672 

,, 

Stickstoff  13  „  132« 

0,6  mm           O23021 

Baly  und 

0  bis  100" 

30    „ 

O23611 

Ramsay 

0  bis  — 104"* 

30    „ 

O23640 

9  »  133° 

6,3    „ 

O23290 

>> 

0  „  — 190O 

30    „ 

O23724 

0  bis  1067" 

200  bis  230  mm 

O236643 

Jaquerod  und 
Perrot 

0  „  — 212" 
0  bis  100" 

30    „ 
60    „ 

023792 
O23558 

1  Atm.^)           O236682 

Regnault  (2) 

0  bis  —104" 

60    „ 

0,3611 

22  bis   98" 

1     „ 

O236677 

Jolly  (2) 

0  „  — 190° 

60    „ 

O23749 

0  „     20» 

1002  mm 

O236754 

Chappuis  (5) 

0  „  — 212" 

60    „ 

023841 

0  „    40» 

1002    „ 

O236752 

,, 

Chlor     0  t)is  100,4" 

1    „ 

023833 

Pier 

0  „  100" 

1002    „ 

O236744 

,, 

0  „  184,00 

1    „ 

023804 

„ 

Stickoxydul  .... 

1    Atm.'') 

O236757 

Regnault  (2) 

Stickoxydul    .    .    . 

1     „') 

0237195 

Regnault  (2) 

22  bis  98" 

1       „ 

O237067 

Jolly  (2) 

Kohlenoxyd    .    .    . 

1    „ 

O236688 

,, 

Wasserstoff  16  „  132" 

0,077  mm 

O23328 

Baly  und 
Ramsay 

Kohlensäure   .   .   . 
(vgl.  auch  nächste 

760  mm 

O237099 

,, 

15  „  132° 

0,26    „ 

O23623 

» 

Seite) 

2520    „ 

O238455 

,» 

12  „  1850 

4,7       „ 

O23656 

» 

*  bei  6»,  1=6" 

1  Atm.-^) 

023629 

Andrews  (i) 

9,3      „ 

O237002 

Melander  (2,3) 

obis  64» 

12988  mm 

O25130 

„       (2) 

111,7      „ 

O236548 

» 

64  „  looo 

12988   „ 
18856   „ 

O24747 
02700 

" 

764,5      „ 

0036504 

>i 

0  „  7,5« 

749  bis  1010  mm  0236593^) 

Magnus 

0  „  64» 

18856   „ 

O26204 

„ 

1  Atm.3)           O236678 

Regnault  (2) 

64  „  looo 

18856   „ 

025435 

„ 

0  „  100« 

1000  mm         O2366256 

Chappuis  (5) 

0  „  7,5» 

26212    „ 

021097 

„ 

700      „ 

O236626 

Travers,  Sent. 

64  „  100" 

26212    „ 

O26574 

»> 

u.  Jaquerod 

♦64  bis  looo,  1=64» 

46,5Atm. 

O24946 

" 

1100    „ 

0,36627 

Kamerlingh 

*64  „   100»,  1=640 

106,9  „ 

O113150 

„             1 

1 

Onnes  u.  Boud. 

*64  „   100»,  r=64'' 

223      „ 

O28402 

" 

')  ^)  ')  siehe  Fußnoten  auf  nächster  Seite.                                                                                                           | 

Börnstein  u.  Scheel. 


103i 


351 


Ausdehnungskoeffizient  der  Gase 

/p  bei  konstantem  Volumen  (Spannungskoeffizient)  und  y-p  bei  konstantem  Druck. 

Lit.  Tab.  104,  S.  352. 

Bei  konstantem  Volumen 

Bei  konstantem  Druck 

Substanz 

Druck                 Yv 

Beobachter 

Substanz 

Druck          yp 

Beobachter 

'      \\\     

0, 
517  mm          .'  0^668 

Kuenen  und 

Kohlensäure(  Forts.) 
0  bis   20° 

0, 

Randall 

618  mm    0,37128 

Chappuis  (5) 

\  ii^iium 

567    „            !  0^665 
523  bis  681  mm    0^6627 

0  „     40« 

0    „    lOO* 

518     ,          o.-jiinn 

Travers   und 

518   \ 

0,37073 

Jaquerod 

0  „     20* 

998   .. 

0,37602 

.Chlor        0  bis  100,4" 

1  Atm.            1  0^807 

Pier 

0  „     40" 

998   ., 

0,37536 

0  „  184,40 

1      „               i  o»3774 

„ 

0  „  100" 

998   „ 

0,37410 

Kohleno-xyd  .... 

1  Atm.')            0^6667 

Regnault  (2) 

0  „     20" 

1377    ., 

0,37972 

0  bis  1067° 

230  mm           0^36638 

Jaquerod  und 

0  „     40O 

1377    „ 

0,37906 

Perrot 

0  „  100" 

1377    „ 

0,37703 

Kohlensäure  .... 

18,1  mm        ;  0^6753 

Melander(i,2) 

Schweflige  Säure  . 

760   „ 

0,39028 

Regnault  (2) 

55,8    „           j  0^6641 

„ 

980   „ 

0,39804 

» 

749       „             0,37264 

„ 

*o  bis  10»,  z  =  10° 

1  Atm.^)    0,413 

Amagat  (i) 

0  bis  1067O 

240       „           ;  0^6756 

Jaquerod  und 

*25»,  r  -  25» 

0,394 

„ 

Perrot 

*50°,  r  =  50«= 

j  0,3846 

1 

763  bis  1049mm  0^6936") 

Magnus 

»loo»,  t  =  ioqO 

:  0,3757 

20  bis   98"* 

1  Atm.^)         \  0^7060 

Jolly  (2) 

*20o"',  r  =  200" 

0,3695 

758  bis  1035mmi  0^6856 

Regnault  (2) 

*25o0,  r  =  250» 

0,3685 

,, 

1743  „  2388  „  \  0,37523 

„ 

Wasserdampf 

obis   640 
0  „     64» 

7927  mm        •  0^2519 

i> 

0  bis  119° 

0,4187 

Hirn  (i) 

12479    „            0^754 

Andrews  (2) 

0  „  141» 

0,4189 

>» 

19661    „            0^728 

» 

0  „  162» 

0,4071 

» 

0  „     20" 

518  mm          0^6985 

Chappuis  (5) 

0  „  200" 

0,3938 

„ 

0  „     40» 

0^6972 

„ 

0  „  247» 

0,3799 

»> 

0  „  100" 

0^6981 

„ 

Kohlenoxysulfid    . 

0,37908 

llosvay 

0    „       2o' 

998  mm          0^7335 

„ 

°    "       < 

0^7299 

„ 

1 

1 

I                    0  „   looo 

0^7262 

„ 

^)  Umgerechnet  von  Mendelejeff  (Ber.  ehem.  Ges.  10, 

64  „   looO 

19661  mm        0^406 

Andrews  (2) 

81 ;  1877)  mit  Rücksicht    auf   absolute  Quecksilberaus- 

♦64 bis  IOC»,  X  =  64° 

35  bis    40  Atm.     0^956 

>» 

dehnung  und  geographische  Breite. 

♦64  „   100°,  r  =  64" 

0  bis  IOC* 

Schweflige  Säure  .    . 

94  „  119   „        Oj7oi8 

1000  mm         0,372477 
765  bis  1060  mm  0,38591-) 

Chappuis  (i) 
Magnus 

-)  Umger.  vom  Siedepunkt  des  Wassers  bei  28  Zoll 
(99'',924)  auf  den  bei  760  mm  Quecksilberdruck  (ICD*), 
s.  Magnus,  S.  25. 

1  Atm.^)        ;  0,38453 

Regnault  (2) 

Kohlenoxysulfid    .    . 

741  bis  766  mm    0,37317 

llosvay 

')  D.  h.  etwa  760  mm. 

Ausdehnungskoeffizient  verflüssigter  Gase. 

(Chlor  vergl.  Tab.  90,  S.  333-) 

Substanz 

1 

—50  bis  0"  i  0  bis  50«  ■  50  bis  loo« 

Beobachter 

Substanz 

Temperatur     ttm^^n. 

Beobachter 

Ammoniak    .     . 

°'             ,0,           1     0, 
02193          0*271     \     0*470 

Lange  (i) 

Sauerstoff    . 

0 
-205  bis— 184 

0, 

0*385 

Baly  u. 

i  SchwefligeSäure 

02170      1     04215    ,     0,335 

„          (2) 

Donnan 

1  0  bis  20° 

Stickstoff     . 
Kohlenoxyd 
Argon      .    . 

—205  „  —184 
-205  „  -184 
-189  „  -183 

0*558 

Os49i 

Oi454 

1 

" 

Kohlensäure 

Oi495      1     o»99i 

Behn 

>j 

Börnstein  a.  Scheel. 


352 


104 


Literatur,  betr.  thermische  Ausdehnung  und  Thermometer- 
vergleichung. 


E.  A.  Amagat  (i),  Ann.   chim.    phys.   (4)  29, 
246;  1873. 
„  (2),  C.  R.  105,  1120;  1887. 

(3),  C.  R.  111,  871;  1890. 
(4),  C.  R.  116,   41,   779;    1893 

(Wasser). 
(5),  C.  R.  116,  946;  1893. 
Anderson  u.  J.  A.  Mc  Clelland,  Chem.  News 
71,  74;  1895  (Dichtemaximum  des  Wassers) 
Th.  Andrews  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  23,  514;  1875 

—  Phil.  Mag.  (5)1,  78;  1876. 
(2),  Proc.  Roy.  Soc.  24,455;  1876 

-  Phil.  Mag.  (5)  3,  63;  1877 
(3),  Proc. Roy.  Soc 43, 299. 1887/88 

Angot,  Journ.  de  phys.  (2)  10,  399;  1891  (Alko 

holthermometer). 
Hans  Auffenberg,  Diss.  Jena  1905  (Quarz). 
H.  D.  Ayres.   Phys.  Rev.  20,  38;  1905  (AI  u. 

Ag,  —175  bis  +100"). 
Backus  cf.  Comey. 
H.   Bäckström.    Öfvers.    Vetensk.-Akad.    Förh. 

Stockholm  1894,  545. 
E.  C.  C.  Baly  u.  F.  Q.  Donnan,  Journ.  chem. 

Soc.  Hl,  907;  1902. 

E.  C.  C.  Baly  u.  William  Ramsay,  Phil.  Mag. 
(5),  38,  301;  1894. 

W.  F.  Barrett,   Proc.  Roy.  Dublin  Soc.  (n.  s.) 

6,  327;  1889. 
A.  Bartoli  u.  E.  Stracciati,  Atti  dei  Lincei  (3) 

Mem.  cl.  fis.  19,  643;  1883/84. 
Angelo   Battelii   u.    Luigi    Palazzo,    Atti   dei 

Lincei  (4)  Mem.  1,  283;  1885. 

F.  G.  Bedford,  Phil.  Mag.  (5)  49,  90;  1900. 
Rep.  Brit.  Ass.  Dover  1899,  245. 

U.  Behn,   Ann.  d.  Phys.  (4)  3,  733;  1900. 
W.  Bein,  Wiss.  Abh.  Eich.- Komm.  7,  i;  1908. 
Bellati  u.  Finazzi,  Atti  Ist.  Veneto  «9,  1151; 
1910. 

C.  Bender  (i),  Wied.  Ann.  22,  179;  1884. 

(2),  Wied.  Ann.  31,  872;  1887. 
J.  R.  Benoit,  Trav.  et  Mem.  du  Bur.  internat. 
des  Poids  et  Mes.  6.  1888.   —   J.  de  phys. 
(2)  8,  253;  1889. 

D.  Berthelot,  Trav.  Bur.  int.  13,  B,  113  S.;  1907. 

E.  Biron,  Journ.  d.  russ.  phys.- chem.  Ges.  42, 
chem.  T.  135;  1910  (Benzol,  Chlorbenzol,  Brom- 
benzol und  ihre  Lösungen). 

A.  Böttcher,    ZS.   f.    Instrkde.   8,    409;    1888 
( Eispunktsdepression). 
„  cf.  Wiebe. 

J.  Bosscha,  Pogg.  Ann.  Erg.  V,  276;  1871.  — 

Arch.  Neerl.  4. 
J   T.  Bottomley  u.  W.  T.  Evans,   Phil.  Mag. 

(6)  1,   125;  1901. 

G.  Bozzola  cf.  Lussana. 

M.  Boudin,  cf.  Kamerlingh  Onnes. 

F.  Braun,  Elektrotechn.  ZS.  9,  425;  1888 
(Porzellan). 

0  J.  Broch,  Trav.  et  Mm.  du  Bur.  internat. 
des  Poids  et  Mes.  2,  1883. 

E.  Buckingham,  Bull.  Bur.  of  Standards,  Wa- 
shington 3,  237;  1907  (Reduktion  des  Gas- 
thermometers auf  die  thermodynamische  Skale). 


H.  Buisson,  C.  R.  142,  881;  1906  (Quarz). 
H.  L.  Callendar,  Proc.    Roy.  Soc.  London  (A) 

84,  595;  191 1  (Quecksilber). 
H.  L.  Callendar  u.  E.  H.  Griffiths,  Phil.  Trans. 

(A)  182,  123;  1891. 
H.  L.  Callendar  u.  H,  Moss,   Phil.  Trans.  (A) 

211,  1—32;  1911. 
P.  Carnazzi,  Cim.  (5)  5,  180;  1903  (Quecksilber). 
C.  Cattaneo  (i),  Atti  di  Torino  25,  492;  1889/90. 
„         (2),  Atti  dei  Lincei  (4)  Rend.  7,  i, 
88j  1891. 
P.  Chappuis  (r),  Trav.  et  M6m.  du  Bur.  internat. 
des  Poids  et  Mes.  6,  1888.   - 
Arch.  sc.  phys.  (3)  20,  i;  1888. 
„  (2),  Arch.  sc.  phys.  (3)  18,  293;  1892. 

(3),  Wied.  Ann.  63,  202;  1897. 
(4),  Verh.  Schweiz.  Naturf.  Ges.  16, 
173;  1903. 
»>  (5)»  Trav.  et  Mem.   du  Bur.  intern, 

des  Poids  et  Mes.  13,  190;  1903. 
(Enthält  auch  Angaben  über 
die  Beziehungen  zwischen  Gas- 
thermometerskalen bei  kon- 
stantem Druck  und  bei  kon- 
stantem Volumen.) 
„  (6),  Journ.  de  phys.  (4)  4, 12;  1905. 

P.  Chappuis  u.  J.  A.  Harker,  Trav.  et  Mem.  du 
Bur.  intern,  des  Poids  et  Mes.  12,  C.  65;  1902. 
Georges  Charpy  u.  Louis  Grenet  (i)  C.  R.  134, 

540; 1902. 
(2)  C.  R.  136, 
92;   1903. 
Modesto  Cinelii,  Cim.  (4)  3,  141;  1896. 
Clay  cf.  Onnes. 

Colby,  Phys.  Rev.  30,  506;  1910  (Ni). 
Comey  u.  Backus,  Journ.  Ind.  Engin.  Chem.  2, 

11;  1910  (Glyzerin). 
L.  de  Coppet  (i),  C.  R.  115,  652;  1892. 

(2),  Bull  Soc.  Vaud.  29,  i;  1893. 
„  (3),  Ann.  chim.  phys.  (7)  3,  246; 

1894. 
„  (4),  Ann.  chim.  phys.  (7)  3,  268; 

1894    (Dichtemaximum    von 
Zuckerlösungen). 
(5),  C.  R.  125,  533;  1897. 
(6),  C.  R.  128,  1559;  1899. 
(7),  C.  R.  131,  178;  1900. 
(8),  C.  R.  132,  1218;  1901. 
„  (9),  Ann.  chim.  phys.  (7)  28,  145; 

1903. 
L.  de  Coppet  u.  W.  Muller,  C.  R.  134,  1208; 

1902. 
A.  Q.  Curzio,   Bull.  Acc.   Gioenia,  Catania  49, 

1897. 
Arthur  Day,  cf.  Holborn. 
Howard  D.  Day,  Sill.  Journ.  (4)  2,  342;  1896 

(Nachwirkung  von  Hartgummi). 
Despretz  (i),  C.  R.  4,  124  u.  435;  1837.  —  Pogg. 
Ann.  41,  58;  1837. 
„       (2),  Ann.  chim.  phys.  (2)  70,  5;  1839.  — 
Pogg.  Ann.  62,  284;  1844. 
James  Dewar,  Proc.  Roy.  Soc.  70,  237;  1902. 
Nature  66,  88;  1902. 


Bömstein  u.  Scheel. 


104a 


353 


Literatur,  betr.  thermische  Ausdehnung  und  Thermometer- 
vergleichung. 

( Fortsetzung.) 


Dickiason,  cf.  Waidner. 

H.  Diesselhorst,  cf.  Thiesen. 

W.  Dittenberger,  ZS.  d.  Ver.  D.  Ing.  46,  1532; 

1902. 
P.    Dobriner,    Diss.    Königsberg   1886.      Lieb. 

Ann.  '243,  i,  23;  1888. 

F.  G.  Donnan,  cf.  Baly. 

Dorsey,    Piiys.    Rev.    25,   88;    1907.     27,    i; 

1908. 
W.  R.  Downer,  cf.  Schreiner. 
J.  Drecker,  Wied.  Ann.  34,  952;  1888. 
Jacques  Duciaux,  Joum.  de  phys.  (5)  1,  105; 

191 1  (Formel  für  Wasser). 
Dulong  u.  Petit,   Ann.  chim.  phys.  (2)  7,  113; 

1817. 

G.  W.  Eastmaa,  Mass.  Inst,  of  Technology  1904. 
Max   Eckliardt    u.   Edmund  Graefe,    ZS.   f. 

anorg.  Chem.  23,  378;  1900. 
E.  Elsässer,  Diss.  Tübingen  1881.     Lieb.  Ann. 

218,  302;  1883. 
A.  Emo,    Riv.  scient.  industr.  di  Firenze  1882. 
Wied.  Beibl.  7,  349;  1883.     Ber.  chem.  Ges. 
IG,  1857;  1883. 
Th.  Erhard  u.  A.  Scherte!,  Jahrb.  f.  d.  Bei^- 
u.  Hüttenwesen  im  Königr.  Sachsen  1879,  161 
(Porzellan). 
W.  T.  Evans,  cf.  Bottomley 
K.  George  Falk,  J.  Amer.  chem.  Soc  31,  86, 
806;  1909.    (Dichte  organischer  Flüssigkeiten 
zwischen  etwa  20  und  70"). 
Finazzi,  cf.  Bellati. 

H.  Fizeau  (i),  Ann.  chim.  phys.  (4),  2,  143; 
1864. 
(2),  C.    R.   62,    HCl,    1133;    1866. 
Ann.  chim.  phys.  (4),  8, 335 ;  1866. 
Pogg.  Ann.  128,  564;  1866. 
(3),   C    R.    64,   314;    1867.      Pogg. 
Ann.  132,  292;  1867. 
„         (4),  C.    R.    66,    1005,    1072;    1868. 
Pogg.  Ann.  135,  372;  1868. 
(5),  C.  R.   68,    1125;    1869.      Pogg. 
Ann.  138,  26;  1869. 
W.  Foerster,  Metron.  Beiträge  1,  2;  1870. 
Giuseppe  Folgheraiter,  Cim.  (3)  9,  5;  i88i. 
A.  Fontana,  Lincei  Rend.  (5)  3  [2],  129:  1894. 
C.  Forch  (i),  Wied.  Ann.  55,  100;  1895. 

„        (2),  Wiss.  Meeresunters.,  herausgeg.  v. 
d.  Komm.  z.  Unters,  d.  deutschen 
Meere  in  Kiel  u.  d.  Bio!.  Anst.  auf 
Helgoland.  Abt.  Kiel  (N.  F.)  6, 143; 
1902. 
„        (3),  Boltzmann    Festschr.    696;    1904 
(Naphthalin,Äthyläther,  Chloroform, 
Schwefelkohlenstoff,  Toluol). 
De  Franchis,  cf.  Pisati. 
M.  L.  Frankenheim  (i),  Pogg.  Ann.  72, 422;  1847. 
(2),  Pogg.  Ann.  86,  451 ;  1852. 
J.  Fröhlich,  Wied.  Ann.  61,  206;  1897. 
R.  Fuess,  ZS.  f.  Instrkde.  1,  390;  1881  (Hart- 
gummi). 
R.  Gartenmeister,  Diss.  Königsberg  1885.   Lieb. 

Ann.  233,  249;  1886. 
P.  Glatzel,  Pogg.  Ann.  160,  497;  1877. 


H.  M.  Goodwin  u.  R.  D.  Mailey,   Phys.  Rev. 

23,  22;  1906. 
Edmund  Graefe,  cf.  Eckhardt. 
Grassi,  Ann.  chim.  phys.  (3)  31,  437;  1851. 
L.  Grenet,  Bull.  Soc.  d'encouragement  (5)  2, 772; 
1897  (Gläser). 
„        cf.  Charpy. 
E.  H.  Griffiths,  cf.  Callendar. 
G.  P.  Grimaldi,  Atti  dei  Lincei  (4)  Rend.  2,  i, 
231;  1885/86.    Atti  deir  Acc  Gioenia  di  sc. 
nat  in  Catania  (3)  18,  273;  1885. 
E.  Grüneisen,  Ann.  Phys.  (4)33,  33,  65;  1910, 

„  cf.  Holborn. 

Fr.  Grntzmacher  (i),  ZS.  f.  Instrkde.  15,  250; 
1895. 
(2),  ZS.  f.  Instrkde.  16,  171; 
200;  1896.  ZS.  f.  Glas- 
instr.-Ind.  5, 121,  137;  1896 
(Thermometer  mit  variabler 
Quecksilberfüllung). 
„  (3),  Wied.  Ann.  48,  769;  1899 

(Thermometrische    Korrek- 
tionen). 
„  (4),  Diss.    Berlin    1900.     Wiss. 

Abh.      der     Phys.-Techn. 
Reichsanstalt  3,  229;  1900 
( Thermometervergleichung). 
L.  Gruomach  (i),  Metronom.  Beitr.,  herausgeg. 
V.   der  Kaiserl.  Norm.-Eich.- 
Komm.  No.  3,  54;  iSSi  (Luft- 
thermometer). 
„  (2),  Verh.  Ges.  D.  Naturf.  u.  Ärzte 

Hamburg  1901  2[i],  54;  1902. 
Phys.  ZS.  3,  134;  1902. 
Ch.  Ed.  Gainaame(i),  Trav.   et  Mem.  du  Bur. 
intern,  des  Poids  et  Mes. 
5,    1886   (Thermometer- 
vergleichung). 
(2),  ibid.  6,   1888   (Transfor- 
mation  von    Formeln  f. 
Thermometrie). 
„  (3),  Trait6  de  la Thermometrie 

de  prddsion,  Paris  1889. 
„  (4),  Trav.   et  Mem.  du  Bur. 

intern,  des  Poids  et  Mes. 
10, 1894  (Thermometrie). 
(5),  C.  R.  124,  176;  1897. 
Joum.  de  Phys.  (3)  7, 
262;  1898. 
(6),  C  R.  125,  235;  1897. 
Joum.  de  phys.  (3)7, 262 ; 

1898.  Arch.  sc.  phys.  (4) 
5,  255,  305;  1898. 

„  (7),  Proc  Verb.  Com.  intern. 

1899,  161   (Nickelstahl). 
(8),  C  R.  136,  303;  1903. 
(9),  C  R.  186,  356;  1903. 

E.   Gumlich  u.    K.   Scheel,    ZS.  f.    Instrkde. 

17,   353;    1897   (Vergleichung  von  Stab-   u. 

Einschlußthermometera). 
Gumlich,  cf.  Pernet. 

K.  E.  Gnthe  (i),  Phys.  Rev.  18,  256;  1904. 
„  (2),  Ann.  Phys.  (4)  21,  913;  1906. 


PhysikalischKrhemische  Tabellen.    4.  AufL 


Bomstein  n.  Scheel.    23 


354 


104  b 


Literatur,  betr.  thermische  Ausdehnung  und  Thermometer- 
vergleichung. 

(Fortsetzung.) 


E.  Hagen,  Verh.   d.  phys.  Ges.  z,  Berlin  1,  94 
(Nr.  13),  1882.   Wied.  Ann.  19,  436;  1883. 
Ber.  ehem.  Ges.  16,  1668;  1883. 

J.  A.  Harker,   Proc.    Roy.   See.   (A)  78,  225; 
1906.       Coli.    Res.    Nat.    Phys. 
Lab.  2,  215;  1907. 
„  cf.  Chappuis. 

B.  Philip  Harrison,  Phil.  Mag.  (6)  7,  626;  1904 

(Ni). 
De  Heen,  cf.  Henry. 

F.  Henning,  Ann.  Phys.  (4)  22,  631;  1907. 

„  cf.  Holborn. 

Henrici,  cf.  Ph.  Jolly  (i). 
L.  Henry,  Ann.  chim.  phys.  (5)  80,  266;  1883. 
Heuse,  cf.  Onnes. 
„     cf.  Scheel. 

G.  A.  Hirn  (i),  Thtorie  m^canique  de  la  chaleur, 

Paris  1862. 
„         (2),  Ann.  chim.  phys.  (4)  10,  32;  1866. 
Wilhelm  Hirschberg,  cf.  Tammann. 
Fr.  Hoffmann  u.  R.  Rothe,  ZS.  f.  Instrkde.  27, 

265;  1907. 
Wilh.  Hoffmann,  Wied.  Ann.  66, 224;  1898  (Aus- 
dehnung von  Luft). 
L.  Holbom,  Ann.   d.  Phys.  (4)  6,  242;  1901. 
L.  Holborn  u.  A.  Day  (i),  Wied.  Ann.  68,  817; 
1899. 
„  „        (2),  Ann.  d.  Phys.  (4)  2, 

505 ;  1900.  Sill.  Journ. 
(4)   10,    171;    1900 
(Platiniridium  u.  Por- 
zellan). 
„  „        (3),  Berl.  Ber.  1900, 1009. 

Ann.  d.  Phys.  (4)  4, 
104 ;  1901.  Sill.  Journ. 
(4),  11,  374;   1901. 
L.  Holborn  u.  E.  Grüneisen,  Ann.  d.  Phys.  (4) 

6,  136;  1901. 
L.  Holborn  u.  F.  Henning,  Ann.  Phys.  (4)  10, 

446;  1903. 
L.  Holborn  u.  Willy  Wien  (i),  Wied.  Ann.  47, 
107;  1892.    ZS.    f. 
Instrkde.  12,  257, 
296;  1892. 
„  „         (2),  Berl.  Ber.  1896,673. 

Wied.  Ann.  69, 213; 
i896(Thermometer- 
Vergleichung  bei  tie- 
fer Temperatur). 
W.  Jaeger,  cf.  Pemet. 

Adrien  Jaquerod,  These,    Geneve,  1901    (Aus- 
dehnung von  KCl  u.  KOH). 
cf   Xrflvcrs 
"„  u.  F.  Louis  Perrot,  C.  R.  140, 

1542;  1905. 
M.  Hosvay,  Bull.  soc.  chim.  (n.s.)37,  294;  1882. 

Ber.  ehem.  Ges.  16,  1186;  1882. 
Ph.  Jolly  (i),  Sitzungsber.  d.  k.  bayr.  Ak.  d.  W. 
1864,  I.  Abt.  141. 
(2),  Pogg.  Ann.  Jub.,  82;  1874. 
J.  Joly,  Nature  49,  480;  1893/94  (Ausdehnung 

von  Diamant). 
Lionel  M.  Jones,  cf.  Thorpe. 


Kaye,   Phil.  Mag.  (6)  20,  718;   1910.    (Quarz- 
glas). 
Kleiner    u.  Thum,    Arch.    sc.    phys.    (4)    22, 

275;  1906. 
R.  Knietsch,  Lieb.  Ann.  269,  100;  1890. 
F.  Kohlrausch  (i),  Pogg.  Ann.  149,  577;  1873. 
„  (2),  Wied.  Ann,  60,   463;    1897 

(Petroläther). 
W.  Kohlrausch,  Wied.  Ann.  17,  69;  1882. 
H.  Kopp  (i),  Pogg.  Ann.  72,  i,  223;  1847. 
„       (2),  Lieb.  Ann.  81,  1852.     Pogg.  Ann. 

86,  156;  1852. 

„       (3),  Lieb.  Ann.  93,  129;  1855. 

(4),  Lieb.  Ann.  94,  257;  1855. 

„       (5),  Lieb.  Ann.  96,  307;  1855. 

(6),  Lieb.  Ann.  98,  367;  1856. 

Zbigniew  Kozarzewsky,  cf.  Tammann. 

W.  Kreitling,  Diss.  Erlangen  1892  (Ausdehnung 

von  Wasser  u.  Alkohol-Wasser-Mischungen). 
J.  P.  Kuenen  u.  W.  W.  Randall,  Proc.  Roy.  Soc. 

69,  60;  1896. 
Br.  Lachowicz,  Ber.  ehem.  Ges.  21,  2206;  1888. 
Georg  Landesen  (1),  Sehr.  Naturf.  Ges.  Univers. 
Jurjeff  (Dorpat)  1902. 
„  (2),  Sehr.  Naturf.  Ges.  Dorpat 

14;  1904. 
A.  Lange  (1),  ZS.  ges.  Kälteindustrie  6,    39; 
1898. 
„         (2),  ZS.    angew.   Chem.    1899,   275, 

300. 
,,         (3),  ZS.    angew.    Ch.     1900,     683. 
Ref.  Chem.Zentralbl.1900  [2],  417. 
Stephane  de  Lannoy  (i),  ZS.  f.  phys.  Chem. 
18,443;  1895  (Wässe- 
rige Salzlösungen). 
„  (2),  C.  R.  120,  866;  1895 

(Wasser). 
J.  Lebedeff,  J.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges.  13,  phys. 
Th.,  246.  —  Referat  Fortsehr.  d.  Phys.  37,  755 ; 
1881  (Kautschuk). 
H.  Le  Chatelier  (i),  C.  R.  108,  1096;  1889. 
(2),  C.  R.  128,  1444;  1899. 
(3),  C.  R.  129,  331;  1899. 
„  (4),  C.  R.  130,  1703;  1900. 

Leduc  (i),  C.  R.  113,  259;  1891. 
„       (2),  C.  R.  148,  1173;  1909  (Gase,  be- 
rechnet). 
H.  Lemke,  ZS.  f.  Instrkde.  19,  33;  1899. 
Lenz,  Mem.  de  St.  P^tersb.  (7)  29,  Nr.  4;  1882 

(Künstliches  Meerwasser). 
Leonhardt,  Jahresber.  d.  Realgymn.  zu  Dessau 

1889.    Exner  Repert.  27,  253;  1891. 
L.  Levy,  Diss.  Halle  1881. 
St.  Lindeck  u.  R.  Rothe,   ZS.  f.   Instkde.  20, 
285;  1900  (Thermometer  für  hohe  Temperatur). 
W.  Lossen  u.  A.  Zander,  Lieb.  Ann.  22i,  109; 

1884. 
W.  Louguinine.  Ann.  chim.  phys.  (4)  11,  453; 

1867.     Lieb.  Ann.  Suppl.  V,  295;  1867. 
C.  Lüdeking,  Wied.  Ann.  34,  21 ;  1888. 
A.  E.  Lundal,  Diss.  Upsala,  1897.   Auszug  Wied. 
Ann.  66,  741;  1898. 


Börnstein  u.  Scheel. 


104c 


355 


Literatur,  betr.  thermische  Ausdehnung  und  Thermometer- 
vergleichung. 

(Fortsetzung.) 


S.  Lnssana  (i),  Cim.  (4)  2,  233;  1895. 

„  (2),  Cim.  (5)  ö,  153;  1903  (Phosphor 

und  a-Naphthol). 
S.  Lussana  u.  G.  Bozzola,  Atti.  Ist.  Veneto  (7), 

4,  785;  1892  93. 
J.  A.  McClelland,  cf.  Anderson. 
McKelvy,  cf.  Osborne. 
G.  Magnus,  Pogg.  Ann.  o5,  i;  1842. 

A.  Mahlke  (i),  ZS.  f.  Instrkde.  12,  402;  1892. 

( Herstellung  hochgradiger  Queck- 
silberthermometer). 
(2),  ZS.  f.   Instrkde.  13,  58;    1893 
( Fadenthermometer). 
„        (3),  Diss.  Göttingen  1894.  Wied.  Ann. 
53,  965;  1894.    ZS.  f.  Instrkde. 
15,  171;  1895- 
Mailey,  cf.  Qoodwin. 
W.  Makower  u.  H.  R.  Noble,  Free  Roy.  Soc  72, 

379;  1903- 
J.  J.  Manley,  cf.  Veley. 
Maquenne,  C.  R.  114,  918;  1892. 
I  Marek  (i),  Trav.  et  Mem.  du  Bureau  intemat. 
i  des  Poids  et  Mes.  3,  D.  81;  1884. 

(2),  ZS.  f.  Instrkde.  10,  283;  1890. 
..        (3)»  Wied.  Ann.  44,  171;  1891. 
Marifnac,  Arch.  sc  phys.,  (nouv.  pdr.)  39,  217; 
1870.     Lieb.  Ann.   Suppl.   VIII,  335;   1872. 
Mark,  cf.  Richards. 

B.  Marolli,  cf.  Pettinelli. 

A.  Matthiessen  (i),  Phil.  Trans.  156,   i;  231; 
1866.  Pogg.  Ann.  128,  512; 
1866.       PhiL   Mag.  (4)  31, 
149;  1866. 
„  (2),  Proc.    Roy.  Soc  15,   220; 

1866.        Pogg.    Ann.    130, 
50;  1867.      Phil.  Mag.    (4) 
32,  472;  1866. 
A.  M.  Mayer.  Sill.  J.  (3)  -»,  54;  1891. 
W.  Meissner,   ZS.  f.   Instrkde.  29,  93;   1909 

(Berechnung  von  Einschlußthermometem). 

G.  Melander  (i).  De  la  dilatation  des  gaz  ä  des 

pressions  inferieures  ä  la  pres- 

sion  atmospherique.    Helsing- 

fors,  Simelius  1889.     Referat 

Wied.  Beibl.  14,  1191;   1890. 

„        (2),  Wied.  Ann.  47,  135;  1892. 

„        (3),  Acta  Soc  Fenn.  19,  Nr.  7;  1891. 

„        (4),  Acta  Soc  Fenn.  20,  Nr.  9 ;  1894. 

D.  Mendeiejeff  (i),  Soc  Phys.  de  Petersb.  1876, 

75.  J.  de  phys. 5,  259;  1876. 

„     (2),  Ben  ehem.  Ges.  10,  81 ;  1877. 

(3),  Phil.  Mag.  (5),  33,  99;  1892. 

„  (4),  Ann.delachambrecentr.des 

poids  et  mes.  Russ.  2,  152; 

1895.    Auszug   Phys.   Soc 

London  Abstr.  3,  i;  1897. 

J.  de  phys.  (3)  8,  475;  1896. 

(Wasser). 

D   C.  Miller,  cf.  Morley. 

Howard  D.  Minchin,   Phys.  Rev.  24,  i;  1907 

(Quarzglas). 
Pietro  Moretto.  Cim.  (4)  6,  198;  1897  (Dichte- 
maximum von  Methylalkohol  u.  Wasser). 


E.  W.  Morley  u.  D.  C.  Miller  (i)  Science  (n.  s.)  6, 

652;  189  7  (Gase). 

„  „  (2)  Science (n.s.)22, 

76;i9O5(Hu.0). 

Wilh.  Müller,  ZS.  f.  physik.  Chem.43, 109;  1903. 

W.  Muller,  cf.  de  Coppet. 

H.  Muraoka,  Diss.  Straßburg  1881.  Wied.  Ann. 

13,  307;  1881. 
W.  Muthmann,  Ztschr.  f.  Kryst.  30,  73;  i899 

(Acetvlentetrabromid). 
Edward  L.  Nicbols,    Phys.  Rev.  8,  184;  1899. 
W.W.J.NicoKD,  Ber.  ehem.  Ges.15,1931;  1882. 
(2),  Phil.  Mag.  (5)  23,  385;  1887. 
H.  R.  Noble,  cf.  Makower. 
Normal-Elchungskomm.  (i),  Wissensch.  Abh.  1, 
1 895  ( Thermometer- 
vergleichungen). 
„  (2),  Wissensch.  Abh.  2, 

1900    (Rohrzucker- 
lösung). 
(3),Mitt.    (2)    Nr.    10, 
II.  Okt.  1900,  119, 
H.  Nort,  MaandbL  v.  Natuurwet.  20,  79;  1896. 

Ref.  Fortschritte  52  [2],  250;  1896. 
Olszewski,  Wien.  Anz.  1884,  72.    J.  de  phys. 

(2)  4,  184;  1885. 
Omodei,    Atti   della    R.   Acc    dei    Fisicocritid. 
Siena.  4,  II:  1890.   Wied.  BeibL  16,  67;  1892. 
s,  cf.  Vicentini. 

H.  Kamerlingb  Onnes   u.  M.  Bondin,   Onnes 
Comm.  Leiden  Nr.  60;  1900. 
„    u.  Clay,  VersK  Amsterdam  15,  151 ;  1906, 
16,    243;    1907.       Proc    Amsterdam   9, 
139;    1906;    10,    342;    1907.        Onnes 
Comm.  Leiden  Nr.  95,  27;  1906;  SuppL 
17  zu  Nr.  97-108;  1908. 
„    u.  W.  Hease,  VersL  Amsterdam  12,  212; 
1903.      Proc.  Amsterdam  7,  674;   1905. 
Onnes  Comm.  Leiden  Nr.  85,  1903. 
Osborne  u.  Mc  Kelvy,  Briefl.  Mitt.   (Absoluter 

und  verdünnter  Alkohol). 
G.  Rächer,  Cim.  (4)  2,  143;  1895. 
L.  Palazzo,  cf.  Battelli. 

J.  Pemet   (i),   Trav.  et  Mem.   du  Bur.  intern, 
des    Poids   et  Mes.    1    [2],    B; 
1881  (Thermometrie). 
„  (2)   Winkelmanns    Handb.   d.  Phys. 

1896  (Thermometrie). 
J.  Pemet,  W.  Jaeger  u.  E.  Gnmiich,  Wiss.  Abh. 
der   Phys.-Techn.    Reichsanst.    1;    1894,    ZS. 
f.  Instrkde.  15,  2,  41,  81,  117;  1895  (Thermo- 
metrische  Untersuchungen). 
Perrot,  cf.  Jaqnerod. 
Petit,  cf.  Dulong. 
P.  Pettinelli  u.  B.  Marolli,    Riv.  Scient  Ind. 

28,  64;  1896.  Ref.  BeibL  21,  182;  1897. 
Pf  äff.  Das  Mikrogoniometer.  Erlangen  1872. 
Mathias   Pier,   ZS.  physikal.  Chem.  62,   385; 

1908. 
Pierre  (i),  Ann.  chim.  phys.  (3)  15,  325;  1845. 
Lieb.  Ann.  66,  139;  1845. 
„     (2),  Ann.  chim.  phys.  (3)  19,  193;  1847. 
Lieb.  Ann.  64,  159;  1848. 


Bömstein  a.    Scheel.    23* 


356 


104d 


Literatur,  betr.  thermische  Ausdehnung  und  Thermometer- 
vergleichung. 

( Fol  tsetzung.) 


Pierre  (3),  C.  R.  24,  1098;  1847.  Ann.  chim. 
phys.  (3)  21,  336;  1847.  Lieb. 
Ann.  64,  177;  1848. 
„  (4),  Ann.  chim,  phys.  (3)  20,  i;  1847. 
Lieb.  Ann.  64,  168;  1848.  Pogg. 
Ann.  76,  458;  1849. 
„     (5),  Ann.  chim.  phys.  (3)  31,  118;  1851. 

Lieb.  Ann.  80,  125,-  1851. 
„     (6),  Ann.  chim.  phys.  (3)  33,  199;  1851. 

Lieb.  Ann.  80,  125;  1851. 
„    (7),  cf.  Frankenheim  (2). 
J.   Pinette,     Diss.  Königsberg.    1886.       Lieb. 

/nn.  243,  32;  1888. 
Pisati  u.  de  Franchis,  Gazz.  chim.     Ber.  ehem. 

Ges.  8,  70;  1875. 
C.  Palfrich,  Wied.  Ann.  45,  609;  1892  (Vergl. 

auch  Schott). 
William  Ramsay,  cf.  Baly. 

u.  B.  D.  Steele,  Phil.  Mag.  (6) 
6,  506;  1903. 
„  „       u.  Sydney  Youn;,  Phil.  Trans. 

183,  108;  1893. 
Harrison  Mc  Ailister  Randall 

(i),  Phys.  Rev.20,io;  1905  (Quarz). 
(2),  Phys.  Rev.  20,  84;  1905  (Ni). 
„  {3),  Phys.  Rev.  30,  216;  1910. 

W.  W.  Randall,  cf.  Kuenen. 
Q.  Recknagel  (i),  Pogg.  Ann.  123,  115;  1864. 
(2),  Sitzber.  d.  k.  bayr.  Ak.  d.  W. 
1866,  2  Abt.  327. 
V.  Regnault  (i),  Ann.  chim.  phys.  (3)  4, 64;  1842. 
Pogg.  Ann.  66,   584;   1842. 
(2),  M^m.  de  l'Acad.  21,  i;  1847, 
Ann.   chim.    phys.    (3)   6,    52; 
1842.  Pogg.  Ann.  67, 118;  1842. 
„  (3),  Mem.  de  l'Acad.  21,  271;  1847. 

E.  Relmerdes,  Diss.  Jena  1896  (Quarz,  Gläser, 

Stahl). 
Th.  W.  Richards  ü.  Mark,  Proc.  Amer.  Acad. 
38,  417;  1902.    41,  115;  1905.     ZS.  physikal. 
Chem.  43,  475;  1903. 

E.  Rimbach,  Ber.  chem.  Ges.  22,  3072;  1889. 
ZS.  f.  Instrkde.  10,  153;  1890. 

0.  F.  Rodwell  (i),  Proc.  Roy.Soc.  23, 108;  1875. 
„  (2),  Proc.  Roy.  Soc.  32,  540;  1881 

(Bleijodid). 
„  (3),   Proc.    Roy.    Soc.   33,    143; 

1881/82  (Kupfersilberjodide). 

F.  Rossetti,  Atti  dell'  Ist.  Veneto  (3)  13,  1868. 
Ann.  chim.  phys.  (4)  17,  370;  1869.  Pogg. 
Ann.  Erg.  V,  258;  1871. 

Rothe,  cf.  Hoffmann. 

„       cf.  Lindeck. 
H.  Rudolph,   Diss.  Marburg;   1892,     Ref.  Fort- 
schritte 48  [2],  237;  1892. 
J.  Russner,  Carl  Repert.  18,  152;  1882. 
Karl  Scheel  (i),  Diss.  Berlin  1890.    Wied.  Ann. 
47,  440;  1892. 
„         (2),  Wied.    Ann.    58,    168;    1896 
(Reduktionstafeln  für  Queck- 
silberthermometer). 
„         (3),  D.  Mech.  Ztg.  1897,  91, 97,  105 
(Thermometrie). 


Karl  Scheel  (4),  ZS.  f.  Instrkde.  17,  331;  1897. 
18,  32;  1898  (Tafeln  für  Wasser- 
ausdehnung). 
„         (5),  Ann.  d.  Phys.  (4)  9,  837;  1902. 
Wiss.    Abh.    d.   Phys.-Techn. 
Reichsanst.  4,  33;  1903.  Verh. 
D.  Phys.  Ges.  5,  119;  1903. 
„         (6),  Verh.  D.  Phys.  Ges.  9,  3;  1907. 
„  (7),  Verh.  D.  Phys.  Ges.  9,7i8;i907. 

„        u.  W.  Heuse,  Verh.  D.  Phys.  Ges. 
9,   449;  1907.      Phys.  ZS.  8,  756; 
1907, 
„       cf.  Gumlich. 
„       cf.  Thiesen. 
Schertel,  cf.  Erhard 
W.  Schlösser,   ZS.  f.  Instrkde.  21;  281;   1901 

(Thermometervergleichung). 
W.  Schmidt,  Osterprogr.  d.  Gymn.  u.  d.  Realsch. 
Plauen  i.  V.  1859,  Pogg.  Ann.  107,  244;  1859. 
0.  Schott,  ZS.  f.  Instrkde.  11,  330;  1891.  Verh. 
d.  V.  z.  Bef.  des  Gewerbfl.  71,  161;  1892 
(Zusammenstellung  verschiedener  Werte  von 
Pulfrich,  Weidmann,    Winkelmann). 

A.  Schrauf  (i),  ZS.  f.  Kryst.  9,  433;  1884. 

(2),  ZS.  f.   Kryst.  12,  322;  1887. 
Oswald  Schreiner  u.  W.  R.  Downer,  Pharm. 

Arch.  4,  165;    1901.      Ref.  Chem.   ZentralbL 

1902,  I,  43;  (Ätherische  Öle). 
J.  Schröder,   Journ.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges. 

1886  [i],  18   (Sublimatlösungen   in   Alkohol). 

F.  Schwers  (i).  Bull,  de  Belg.  1908,  814. 

(2),  Rec.  Trav.  Chim.  P.  B.  28,  261, 
1909  (Dichte  von  Äthylalkohol- 
Wasser- Gemischen). 
Seiiwanow,    J.    d.  russ.   phys.-chem.  Ges.  23, 

152;  1891. 
L.  Seil,  cf.  Thiesen, 
Senter,  cf.  Travers. 
J.  S.  Shearer,  Phys.  Rev.  20,  52;  1905  (AI  u. 

Ag  unter  o"). 
Smith,  Proc.  Amer.  Acad.  42,  419;  1907  (Äthyl- 
äther, Äthylalkohol). 
W.  Spring  (i),  BulL  de  Brux.  (3)  2,  88;  1881. 
(2),  Bull,  de  Brux.  (3)  3,  331;  1882, 
„         (3),  Bull,  de  Brux.  (3)  4,  197;  1882. 
Ber.  chem.  Ges.  15,  1940;  1882. 
Hans  Stadthagen,  D.  Mech.  Ztg.  1901,  21. 

B.  D.  Steele,  cf.  Ramsay. 

G.  W.  Stewart,  Phys.  Rev.  26,  333;  1908. 
Stracciati,  cf.  Bartoii. 

W.  Struve  (i).   Bull,  de  la  CL  phys.-math.  de 
I'Ac  de  St.   P6tersb.  4,  169;, 
1845.  Pogg.  Ann.  6(5,  298 ;  1845. 
„  (2),  Möm.  de  I'Ac.  de  St.  Pdtersb. 

(6)   1850.    IV,   297.       Referat 
Fortschr.  d.  Phys.  6,  48  ;i85o/5i. 
G.  Tammann,  ZS.  f.  phys.  Chem.  11,  676;  1893. 
„  cf.  Zepernick. 

„  u.  Wilhelm   Hirschberg,   ZS.  f. 

phys.  Chem.   13,    543;    1894. 
L.  J.  Terneden,  Diss.  Rotterdam  1901  (Platin, 
Silber). 


Bömstein  u.  Scheel. 


104 


357 


Literatur,  betr.  thermische  Ausdehnung  und  Thermometer- 
vergleichung. 

( Fortsetzung). 


M.  Thiesen  (i),  Metron.  Beitr.  d.  Norm.  Eichungs- 

komm.  3,  i;  i88i. 

„        (2),  Rapp.  delaconfer.  g^n.  desPoids 

et  Mes.,  Sept.  1889,  iii  (Wasser). 

„        (3),  Wiss.    Abh.    der    Phys.-Techn. 

Reichsanstalt  4,  i;  1903. 

M.  Thieseo  u.  K.  Scheel,  ZS.  f.  Instrkde.  12, 
293;  1892  (Ausdehnung  von  Gläsern). 

M  Thieseo,  K.  Scheel  u.  H.  Diesselhorst,  Wied. 
Ann,  60,  340;  1897.  Wiss.  Abh.  d.  Phys.- 
Techn.  Reichsanst.  3,  i;  1900.  ZS.  f. 
Instrkde  20,  345;  1900. 

M.  Thiesen.  K.  Scheel  u.  L.  Seil  (i),  Wiss. 
Abh.  d.  Phys.-Techn.  Reichsanstalt  2,  i; 
1895.     ZS.  f.  Instrkde.  15,  433;  1895. 

Dieselben  (2),  Wiss.  Abh.  d.  Phys.-Techn.  Reichs- 
anstalt 2,  73;  1895.  ZS.  f.  Instrkde.  16, 
49;  1896. 

F.  E.  Thorpe,   Proc  Roy.  Soc  24,  283;  1876. 

F.  E.  Thorpe  u.  Lionel  M.  Jones,  Joum.  ehem. 
Soc.  63,  273;  1893. 

Thum,  Diss.  Zürich  1906;  cf.  Kleiner. 

Timmermans,  J.  chim.  phys.  191 1  (Dichte 
organischer  Flüssigkeiten  bei  niederen  Tempe- 
raturen). 

M.  W.  Travers  u.  A.  Jaquerod,  Proc  Roy. 
Soc.  70,  484;  1902.  Arch.  sc.  phys.  (4) 
14,  697;  1902. 

M.  W.  Trawers.  Senter  u.  A.  Jaqoerod.  Phil. 
Trans.  (A)  200,  105;  1903. 

A.   E.  Tutton  (i),   Proc   Roy.   Soc  63,   208; 

1898.  Phil.  Trans.  (A)  191, 
313;  1898.  ZS.  f.  Kryst.  30, 
529;  1899  (Platiniridium  und 
Aluminium). 

„  (2),  Proc  Roy.  Soc  66,  161,  306; 

1899. 
(3),  Phil.    Trans.    (A)    192,    455; 

1899.  ZS.  f.  Kryst.  31,  425; 
1899. 

(4),  Phil.  Mag.  (6)  3,   631;   1902. 
Proc  Phys.  Soc  London  18, 182 ; 
1902. 
Vandevyver,  Joum.  de  phys.  (3)  7,  409;  1898 

(Metalle). 
V.  H.  Veley  u.  J.  J.  Manley,  PhiL  Mag.  (6)  3, 

118;  1902. 
Vernon,  Phil.  Mag.  (5)  31,  387;  1891. 
Q.  Vicentini,   Atti  dei  Lincei  (4)  Rend.  6,   2, 

121;  1890. 
Q.  Vicentini  u.  D.  Omodei  (i),  Atti  di  Tonne  23, 

38;  1887/88. 
„  „  (2),  Atti  dei  Lincei  (4) 

Rend.  3,  II,  235, 
294,  321;  1887. 
(3)»  Atti  dei  Lincei  (4) 
Rend,  4,    I,   718; 
805;  4,  II,  19,  39, 
75;  1888. 
E  Villari,   Gim.   26,   399;    1867.     Pogg.  Ann. 
1S3,   400;   1868,     Ann.   chim.  phys.   (4)  14, 
503;  1868. 
J.  H.  Vincent.  Proc.  Roy.  Soc.  69,  422;  1902. 
Phys.  Rev.  16,  129;  1902. 


W.  Voigt,  Gott  Nachr.  1893,  i77-  Wied.  Ann. 

49,  697;  1893- 

van  der  Waals,  Med.  d.  Kon.  Ak.  van  Wet., 

Afd.   Nat.   (2)    XI,    I— 13;   1877.     BeibL   1, 

511:  1877. 

Roh.  Wagner,  Wien.  Ber.  116  [2a],  905;  1907 

( Hartgummi  inAbhängigkeit  von  derSpannung). 

C.  W,  Waidner  u.  H.  C.  DIckinson,  BuU.  Bur. 

of  Standards,  Washington  3,  663;  1907  (Ver- 

gleichung  von  Thermometern  aus  verre  dur). 

G.    Wasllewski,     Dissertation    Münster    1909 

(Lösungen). 
J.  J.  Waterston,  Phil.  Mag.  (4)  26,  116;  1863. 
Watts,  Trans.  Anier.  Ceram.  Soc.  11,  84,  179; 

1910  (Porzellanrohr). 
L.  Weber,  III.  Bericht  der  Kommission  zur  Unter- 
suchung der  deutschen  Meere,  1—22.     Wied. 
BeibU  2,  696;  1878  (Künstliches  Meerwasser). 
G.  Weidmann.  Wied.  Ann.  88, 453;  1889.  (VergL 

auch  Schott). 
Weidner,  Pogg.  Ann.  129,  300;  1866. 
A.  Weinhold,  Pogg.  Ann.  149,  201;  1873. 
A.  C.  White,  Proc  Amer.  Acad.  (n.  s.)  13,  45; 

1885/86. 
H.  F.  Wiebe  (i),  Metron.  Beitr.  d.  Norm.  Eichungs- 
Komm.  3,  55;   1S81  (Bewegung 
der  Fixpunkte  vonThermometem). 
„  (2),  Berl.Sitzber.  1884, 843;  1885,1021 

(Nachwirkungserscheinungen    an 
Thermometern). 
(3),ZS.    f.    Instrkde.  8,  373;    1888 
(Standänderungen    an    Thermo- 
metern). 
„  (4),  ZS.  f.    Instrkde.   10,  207;  1890 

( Quecksilberthermometer  in  hohen 
Temperaturen). 
(5),  ZS.  f.    Instrkde.   10,  435;  1890 

(Thermometervergleichungen). 
(6),ZS.  f.    Instrkde.   13,  33°;   1893 
(Spannkräfte  des  Wasserdampf  es). 
„  (7),  ZS.   f.    Glasinstrumentenind.   4, 

i;  1894  (Kaliumnatriumthermo- 
meter). 
„  (8),  Diss.  Tübingen  1894. 

„  (9),  Arch.  Neerl.  6, 323 ;  1901  (Skalen- 

ausdehnung bei  Einschlußthermo- 
metem). 
Wiebe  u.  Böttcher,   ZS.   f.   Instrkde.   10,   16, 

233;  1890. 
Willy  Wien,  cf.  Holborn. 
A.  Winkelmann,  cf.  Schott. 
Witkowski,    Krak.    Anz.    1905,    305,     ZS.   f. 

kompr.  u.  fL  Gase  9,  124,  131;  1906. 
A.  WüHner,  Pogg.  Ann.  1ö3,  440;  1874. 
A.  Zander  (i),  Diss.    Königsberg  1882.      Lieb. 
Ann.  214,  138;  1882. 
(2),  Lieb.  Ann.  224,  56;  1884. 
A.  Zander,  cf.  Lossen. 

J.v.Zakrzewski(i),  Krak.  Anz.  1889,  Nr.  10, XIX. 

„  (2),  Krak.  Anz.  1892, 153.  Rospr. 

Ac    Um.    24,    247.       Ref. 

Fortschr.  48  [2],  238;  1892. 

K.  Zepemick  u.   G.  Tammann,   ZS.  f.   phys. 

Chem.  16,  659;  1895. 


B()msteia  a  Scheel. 


358 


105 


Sättigungsdrucke  des 

Wasserdampfes  über  Eis 

in  Millimetern  Quecksilber  von  0° 

und  normaler  Schwere 

nach  den  Beobachtungen  von  Sc 

heel  und  Heuse 

,  Ann.  d 

.  Phys.  (4)  29,  723-737; 

1909. 

Wasserstoffskala 

aus  den 

Angaben  des  Platinthermometers 

aach  Ch 

appuis 

u.  Hark 

er    (vgl. 

Tab.  88 

S.  330) 

bis  — 23 

°  hergeleitet;  unterhalb  —23°  wurde 

die  Reduktionsformel  extrapoliert. 

Zehntelgrade 

Grade 

,0 

,1 

,2 

,3 

'A 

,5 

,6 

»7 

,8 

,9 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

-66 

0,003 

—64 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

0,003 

—63 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

0,004 

—62 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

0,005 

—61 

0,007 

0,007 

0,007 

0,007 

0,007 

0,006 

0,006 

0,006 

0,006 

0,006 

-60 

0,008 

0,008 

0,008 

0,008 

0,008 

0,008 

0,007 

0,007 

0,007 

0,007 

-69 

0,009 

0,009 

0,009 

0,009 

0,009 

0,009 

0,009 

0,008 

0,008 

0,008 

-68 

0,010 

o,oio 

0,010 

0,010 

0,010 

0,010 

0,010 

o,oio 

0,009 

0,009 

—67 

0,012 

0,012 

0,012 

0,011 

0,011 

0,011 

0,011 

0,011 

0,011 

0,010 

-66 

0,014 

0,014 

0,013 

0,013 

0,013 

0,013 

0,013 

0,012 

0,012 

0,012 

-66 

0,016 

0,016 

0,015 

0,015 

0,015 

0,015 

0,015 

0,014 

0,014 

0,014 

-64 

0,018 

0,018 

0,018 

0,017 

0,017 

0,017 

0,017 

0,016 

0,016 

o,oiö 

-63 

0,021 

0,020 

0,020 

0,020 

0,020 

0,019 

0,019 

0,019 

0,019 

0,018 

—62 

0,023 

0,023 

0,023 

0,022 

0,022 

0,022 

0,022 

0,021 

0,02I 

0,021 

—61 

0,026 

0,026 

0,025 

0,025 

0,025 

0,024 

0,024 

0,024 

0,024 

0,023 

—60 

0,029 

0,029 

0,029 

0,028 

0,028 

0,028 

0,027 

0,027 

0,027 

0,026 

49 

0,033 

0,032 

0,032 

0,032 

0,031 

0,031 

0,031 

0,030 

0,030 

0,030 

—48 

0,037 

0,037 

0,036 

0,036 

0,035 

0,035 

0,034 

0,034 

0,034 

0,033 

—47 

0,042 

0,042 

0,041 

0,041 

0,040 

0,040 

0,039 

0,039 

0,038 

0,038 

—46 

0,047 

0,047 

0,046 

0,046 

0,045 

0,045 

0,044 

0,044 

0,043 

0,043 

—46 

0,052 

0,052 

0,051 

0,051 

0,050 

0,050 

0,049 

0,049 

0,048 

0,048 

-44 

0,059 

0,058 

0,058 

0,057 

0,056 

0,056 

0,055 

0,054 

0,053 

0,053 

43 

0,066 

0,065 

0,065 

0,064 

0,063 

0,063 

0,062 

0,061 

0,060 

0,060 

-42 

0,074 

0,073 

0,072 

0,072 

0,071 

0,070 

0,069 

0,068 

0,068 

0,067 

-41 

0,083 

0,082 

0,081 

0,080 

0,079 

0,079 

0,078 

0,077 

0,076 

0,075 

-40 

0,094 

0,093 

0,092 

0,091 

0,090 

0,089 

0,087 

0,086 

0,085 

0,084 

-39 

0,105 

0,104 

0,103 

0,102 

0,101 

0,100 

0,098 

0,097 

0,096 

0,095 

-38 

0,117 

0,116 

0,115 

0,113 

0,112 

0,111 

0,110 

0,109 

0,107 

0,106 

-37 

0,131 

0,130 

0,128 

0,127 

0,125 

0,124 

0,123 

0,121 

0,120 

0,118 

—36 

0,146 

0,144 

0,143 

0,141 

0,140 

0,138 

0,137 

0,135 

0,134 

0,132 

—36 

0,163 

0,161 

0,159 

0,158 

0,156 

0,154 

0,152 

0,151 

0,149 

0,148 

—34 

0,182 

0,180 

0,178 

0,176 

0,174 

0,172 

0,170 

0,168 

0,167 

0,165 

—33 

0,203 

0,201 

0,199 

0,196 

0,194 

0,192 

0,190 

0,188 

0,186 

0,184 

-32 

0,226 

0,224 

0,221 

0,219 

0,216 

0,214 

0,212 

0,210 

0,207 

0,205 

—31 

0,252 

0,249 

0,247 

0,244 

0,242 

0,239 

0,236 

0,234 

0,231 

0,229 

—30 

0,280 

0,277 

0,274 

0,272 

0,269 

0,266 

0,263 

0,260 

0,258 

0,255 

-29 

0,311 

0,308 

0,305 

0,301 

0,298 

0,295 

0,292 

0,289 

0,286 

0,283 

-28 

0,345 

0,342 

0,338 

0,335 

0,331 

0,328 

0,325 

0,321 

0,318 

0,314 

—27 

0,383 

0,379 

0,375 

0,372 

0,368 

0,364 

0,360 

0,356 

0,353 

0,349 

—26 

0,424 

0,420 

0,416 

0,411 

0,407 

0,403 

0,399 

0,395 

0,391 

0,387 

-26 

0,469 

0,464 

0,460 

0,455 

0,451 

0,446 

0,442 

0,437 

0,433 

0,428 

—24 

0,519 

0,514 

0,509 

0,503 

0,498 

0,493 

0,488 

0,483 

0,479 

0,474 

—28 

0,574 

0,568 

0,563 

0,557 

0,552 

0,546 

0,541 

0,535 

0,530 

0,524 

—22 

0,633 

0,627 

0,621 

0,615 

0,609 

0,603 

0,597 

0,591 

0,586 

0,580 

—21 

0,699 

0,692 

0,685 

0,679 

0,672 

0,665 

0,659 

0,652 

0,646 

0,639 

—20 

0,770 

0,763 

0,756 

0,748 

0,741 

0,734 

0,727 

0,720 

0,713 

0,706 

Scheel  u.  Heuse. 


105: 


359 


Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  über  Eis 

in  Millimetern  Quecksilber  von  o°  und  normaler  Schwere 

( Fortsetzung) 

nach  den  Beobachtungen  von  Scheel  und  Heuse,  Ann.  d.  Phys.  (4)  29,  723—737;  1909. 

Wasserstoffskala 
aus  den  Angaben  des  Platinthermometers  nach  Chappuisu.  Harker  (vgl.  Tab.  88,  S.  330  hergeleitet. 


Grade 


Zehntelgrade 


,2 


,6 


,8 


,9 


-20 

—19 
—18 
-17 
-16 
—15 

—14 
-13 
—12 
—11 
-10 

—  9 

—  8 

—  7 

—  6 


mm 
0,770 

0,848 

0,933 
1,026 
1,127 
1,237 

1,356 
1,486 
1,627 
1,780 
1,947 

2,127 
2,322 

2,533 

2,762 

3,009 

3,277 
3,566 

3,879 
4,215 
4,579 


mm 
0,763 

0,840 

0,924 
1,016 
1,117 
1,226 

1,344 

1,473 
1,613 
1,764 
1,930 

2,108 
2,302 
2,511 
2,739 
2,984 

3,250 
3,536 
3,847 
4,181 

4,542 


mm 
0,756 

0,832 
0,916 
1,007 
1,107 
1,215 

1,332 
1,460 
1,598 
1,749 
1,913 

2,090 
2,282 
2,490 
2,715 
2,958 

3,222 
3,507 
3,815 
4,146 

4,505 


mm 
0,748 

0,824 
0,907 

0,997 
1,096 
1,203 

1,319 
1,446 

1,584 
1,733 
1,896 

2,072 
2,262 
2,468 
2,692 
2,933 

3,195 
-^,477 
3,783 
4,112 
4,468 


0,741 

0,816 
0,899 
0,988 
1,086 
1,192 

1,307 
1,433 
1,569 
1,718 
1,879 

2,053 
2,242 

2,447 
2,669 
2,908 

3,168 
3,448 
3,751 
4,078 
4,431 


0,734 

0,808 
0,890 
0,978 
1,076 
I,i8i 

1,295 
1,420 

1,555 
1,702 
1,862 

2,035 
2,223 
2,426 
2,646 
2,883 

3,141 
3,419 
3,720 
4,044 
4,395 


mm 
0,727 

0,800 
0,882 

0,969 
1,066 
1,170 

1,283 
1,407 

1,541 
1,687 
1,846 

2,017 
2,203 

2,405 
2,623 

2,859 

3,"4 
3,390 
3,689 
4,011 
4,358 


mm 

mm      1 

0,720 

0,713 

0,793 

0,785 

0,873 

0,865 

0,960 

0,951 

1,056 

1,046 

1,159 

1,149 

1,272 

1,260 

1,394 

1,382 

1,527 

1,514 

1,672 

1,657 

1,829 

1,813 

2,000 

1,982 

2,184 

2,165 

2,384 

2,363 

2,600 

2,578 

2,834 

2,810 

3,088 

3,061 

3,362 

3,333 

3,658 

3,627 

3,978 

3,945 

4,322 

4,286 

mm 
0,706 

0,778 
0,856 
0,942 
1,036 
1,138 

1,249 
1,369 
1,500 
1,642 
1,796 

1,964 
2,146 
2,343 
2,555 
2,786 

3,035 
3,305 
3,597 
3,912 

4,251 


106 

Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  über  Wasser 

in  Millimetern  Quecksilber  von  o"  und  normaler  Schwere. 
Wasserstoffskala  (vgl.  oben). 


16 
15 

14 
13 

-12 
11 

-10 

-  9 

-  8 

-  7 

-  6 

-  5 

-  4 

-  3 

-  2 

-  1 

-  0 


1,315 
1,429 

1,551 
1,684 
1,826 
1,979 
2,144 

2,321 
2,509 
2,712 
2,928 
3,158 

3,404 
3,669 
3,952 
4,255 
4,579 


1,417 

1,539 
1,670 
1,811 

1,963 
2,127 

2,303 
2,490 
2,691 
2,906 
3,134 

3,379 
3,642 
3,923 
4,224 
4,546 


1,406 

1,526 
1,657 
1,797 
1,948 
2,110 

2,285 
2,470 
2,670 
2,884 
3,1" 

3,354 
3.615 
3,894 
4,193 
4,513 


1,394 

1,514 
1,643 
1,783 
1,932 
2,094 

2,267 

2,451 
2,650 
2,862 
3,087 

3,329 
3,588 
3,865 
4,162 
4,480 


1,383 

1,501 
1,630 
1,768 

1,917 
2,077 

2,249 

2,432 
2,629 
2,840 
3,064 

3,304 
3,561 
3,836 
4,131 
4,447 


1,371 

1,489 
1,616 

1,754 
1,901 
2,060 

2,231 

2,413 
2,609 
2,818 
3,041 

3,279 
3,534 
3,808 
4,101 
4,414 


1,360 

1,477 
1,603 
1,740 
1,886 
2,044 

2,213 
2,395 
2,589 
2,797 
3,018 

3,255 
3,508 
3,780 
4,071 
4,382 


1,349 

1,465 
1,590 
1,726 
1,871 
2,028 

2,196 
2,376 
2,569 
2,775 
2,995 

3,230 
3,482 
3,752 
4,041 
4,350 


1,337 

1,453 
1,577 
1,712 
1,856 
2,011 

2,178 
2,358 
2,549 
2,754 
2,973 

3,206 
3,456 

3,724 
4,011 
4,318 


1,326 

1,441 

1,564 
1,698 
1,841 
1,995 

2,161 
2,339 
2,529 
2,733 
2,950 

3,182 
3,430 
3,697 
3,981 
4,286 


Scheel  n.  Heuse. 


360 


106  a 


Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes 

in  Millimetern  Quecksilber  von  o«  und  normaler  Schwere, 
(Fortsetzung.) 
Nach  den  Beobachtungen  von  Scheel  und  Heuse,  Ann.  d.  Phys.  (4)  31,  715- 

Wasserstoffskala. 


-736;  1910, 


Grade 


Zehntelgrade 


,1     ,2 


,6 


»7 

,8 

mm 

mm 

4,820 

4,855 

5,181 

5,219 

5,565 

5,604 

5,973 

6,015 

6,408 

6,453 

6,870 

6,918 

7,361 

7,412 

7,883 

7,937 

8,438 

8,495 

9,026 

9,087 

9,650 

9,715 

10,313 

10,381 

11,015 

11,087 

11,758 

",835. 

12,545 

12,626 

,9 


0 

1 

2 
3 
4 

5 
6 

7 
8 
9 

10 
11 
12 
13 
14 

15 
16 
17 
18 
19 

20 
21 
22 
23 
24 

25 
26 

27 
28 
29 

30 
31 
32 
33 
84 

35 


mm 

4,579 
4,926 

5,294 
5,685 
6,101 

6,543 
7,014 

7,514 
8,046 
8,610 

9,210 

9,845 

10,519 

11,233 

11,989 

12,790 
13,637 
14,533 
15,480 
16,481 

17,539 
18,655 
19,832 
21,074 
22,383 

23,763 
25,217 
26,747 

28,358 
30,052 

31,834 
33,706 

35,674 
37,741 
39,911 

42,188 


mm 

4,613 
4,962 

5,332 
5,725 
6,144 

6,589 
7,063 
7,566 
8,101 
8,669 

9,272 

9,9" 

10,589 

11,307 
12,067 

12,872 
13,724 
14,625 
15,578 
16,585 

17,648 
18,770 

19,953 
21,202 
22,518 


mm 

4,647 
4,998 

5,370 
5,766 
6,187 

6,635 
7,112 
7,618 
8,156 
8,728 

9,334 

9,977 

10,659 

11,381 

12,146 

12,955 
13,812 
14,718 
15,676 
16,689 

17,757 
18,885 
20,075 
21,330 
22,654 


23,905 

24,048 

25,367 

25,517 

26,905 

27,063 

28,524 

28,690 

30,226 

30,401 

32,017 

32,201 

33,899 

34,093 

35,876 

36,079 

37,953 

38,167 

40,134 

40,357 

42,422 

42,657 

mm 
4,681 

5,034 
5,409 
5,807 
6,231 

6,681 
7,161 
7,670 
8,212 
8,787 

9,396 
10,043 
10,729 

11,455 
12,225 

13,039 
13,901 
14,812 
15,775 
16,793 

17,867 
19,001 
20,198 

21,459 
22,790 

24,192 
25,668 
27,222 
28,857 
30,577 

32,385 
34,287 
36,283 
38,381 
40,582 

42,893 


mm 
4,715 
5,071 
5,447 
5,848 
6,274 

6,728 
7,210 

7,723 
8,268 
8,846 

9,459 

IO,IIO 

10,800 
11,530 
12,304 

13,123 
13,990 
14,906 

15,874 
16,897 

17,978 
19,118 
20,321 

21,589 
22,927 

24,336 
25,820 
27,382 
29,025 
30,754 

32,571 
34,482 
36,489 
38,596 
40,809 

43,130 


mm 
4,750 
5,107 
5,486 
5,889 
6,318 

6,775 
7,260 

7,776 

8,324 
8,906 

9,523 
10,177 
10,871 
11,606 
12,384 

13,207 
14,079 
15,000 

15,974 
17,003 

18,089 
19,236 

20,445 
21,720 
23,065 

24,481 
25,972 
27,543 
29,194 

30,932 

32,758 
34,678 
36,695 
38,813 
41,036 

43,368 


mm 

4,785 

5,144 

5,525 

5,931 

6,363 

6,822 
7,310 
7,830 
8,381 
8,966 

9,586 
10,245 

10,943 
11,682 
12,464 

13,292 
14,169 

15,095 
16,074 
17,109 

18,201 

19,354 
20,570 

21,851 
23,203 

24,627 
26,125 

27,704 
29,364 
31,111 

32,946 
34,876 
36,902 
39,030 
41,264 

43,608 


13,378 
14,259 
15,191 
16,175 
17,216 

18,313 
19,473 
20,695 

21,983 
23,342 

24,773 
26,279 
27,866 

29,535 
31,290 

33,135 

35,074 
37,"o 

39,249 
41,493 

43,848 


13,464 
14,350 
15,287 
16,277 

17,323 

18,426 
19,592 
20,821 
22,116 
23,482 

24,920 
26,434 
28,029 
29,707 
31,470 

33,325 
35,273 
37,319 
39,469 
41,724 

44,090 


mm 
4,890 
5,256 

5,644 
6,058 
6,498 

6,966 
7,463 
7,991 
8,552 
9,148 

9,780 
10,450 
11,160 
11,912 
12,708 

13,550 
14,441 
15,383 
16,379 
17,430 

18,540 
19,712 

20,947 
22,249 
23,622 

25,068 
26,590 
28,193 
29,879 
31,652 

33,515 
35,473 
37,530 
39,689 
41,955 

44,333 


Scheel  u.  Heuse. 


106  b 


361 


i 

Sättigungsdrucke  des 

Wasserdampfes 

in  Millimetern 

Quecksilber  von  0 

"  und  normaler  Schwere 

(Fortsetzung.) 

bis  50° 

nach  den  Beobachtungen  von  Sehe e 

1  und  Heuse,  Ann.  d.  Phys.  (4)  31, 

715—736;  1910, 

zwischen 

50  und 

70°  nach 

Nernst 

,  Verh.  d 

.  D.  Phys.  Ges.  1: 

',  565—571;  1910 

Wasserstoffskala. 

j 
Grade 

Zehntelgrade 

i 
1 

,0 

,1 

,2 

,3 

,4 

,5 

,6 

,7 

,8 

,9 

! 

1 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

!      3o 

42,19 

42,42 

42.66 

42,89 

43,13 

43,37 

43,6i 

43,85 

44,09 

44,33 

36 

44,58 

44,82 

45,06 

45,31 

45,56 

45,81 

46,07 

46,32 

46,57 

46,83 

37 

47,08 

47,34 

47,60 

47,86 

48,12 

48,38 

48,64 

48,91 

49,17 

49,44 

38 

49,71 

49,98 

50,25 

50,52 

50,79 

51,07 

51,34 

51,62 

51,90 

52,18 

39 

52,46 

52,74 

53,03 

53,31 

53,60 

53,88 

54,17 

54,46 

54,75 

55,05 

40 

55,34 

55,64 

55,93 

56,23 

56,53 

56,83 

57,14 

57,44 

57,74 

58,05 

i      41 

58,36 

58,67 

58,98 

59,29 

59,61 

59,92 

60,24 

60,56 

60.88 

61,20 

42 

61,52 

61,84 

62,17 

62,49 

62.82 

63,15 

63,48 

63,82 

64,15 

64,49 

43 

64,82 

65,16 

65,50 

65,84 

66,19 

66,53 

66,88 

67,23 

67,58 

67,93 

44 

1 

68,28 

68,64 

68,99 

69,35 

69,71 

70.07 

70,43 

70,79 

71,16 

71,53 

45 

71,90 

72,27 

72,64 

73,01 

73,39 

73,76 

74,14 

74,52 

74,90 

75,29 

46 

75,67 

76,06 

76,45 

76,84 

77,23 

77,63 

78,02 

78,42 

78,82 

79,22 

47 

79,62 

80,03 

80.43 

80,84 

81,25 

81,66 

82,07 

82,49 

82,91 

83,32 

48 

83,74 

84,17 

84,59 

&5,02 

85,45 

85.88 

86,31 

86,74 

87,17 

87,61 

i     49 

88,05 

88,49 

88,93 

89,38 

89,82 

90,27 

90,72 

91,18 

91,63 

92,09 

'     50 

92,54 

93,00 

93,47 

93,93 

94,40 

94,86 

95,33 

95,81 

96,28 

96,76 

i      5i 

97,24 

97,72 

98,20 

98,68 

99,17 

99,66 

100,15 

100,64 

101,14 

101,63 

1     52 

102,13 

102,63 

103,14 

103,64 

104,15 

104,66 

105,17 

105,68 

106,20 

106,72 

53 

107,24 

107,76 

108,28 

io8,8i 

109,34 

109,87 

110,40 

110,94 

111,48 

112,02 

54 

112,56 

113,10 

"3,65 

114,20 

114,75 

115,30 

115,86 

116.42 

116.98 

117,54 

55 

118,11 

118,67 

119,24 

119,81 

I20.39 

120,97 

121,55 

122,13 

122,71 

123,30 

56 

123,89 

124,48 

125,07 

125,66 

126,26 

126,86 

127.46 

128,07 

128,68 

129,29 

57 

129,90 

130,52 

131,14 

131,76 

132,38 

133,00 

133,63 

134,26 

134,89 

135,53 

58 

136,16 

136,80 

137,44 

138,09 

138,74 

139,39 

140,04 

140,70 

141,36 

142,02 

59 

142,68 

143,35 

144,02 

144,69 

145,36 

146,04 

146,72 

147,40 

148,08 

148,77 

60 

149,46 

150,15 

150,85 

151,55 

152,25 

152,95 

153,66 

154,37 

155,08 

155,80 

61 

156,52 

157,24 

157,96 

158,68 

159,41 

160,14 

160,88 

161,62 

162,36 

163,10 

62 

163,85 

164,60 

165,35 

166,10 

166,86 

167,62 

168,39 

139,16 

169,93 

170,70 

63 

171,47 

172,25 

173,03 

173,82 

174,61 

175,40 

176,19 

176,99 

177,79 

178,59 

64 

179,40 

180,21 

181,02 

181,84 

182,66 

183,48 

184,30 

185,13 

185,96 

186,80 

65 

187,64 

188,48 

189,32 

190,16 

191,01 

191,87 

192,73 

193,59 

194,45 

195,52 

66 

196,19 

197,06 

197,94 

198,82 

199,70 

200,59 

201,48 

202,37 

203,27 

204,17 

67 

205,07 

205,98 

206,89 

207,80 

208,72 

209,64 

210,56 

211,49 

212,42 

213,35 

68 

214,29 

215,23 

216,18 

217,13 

218,08 

219,03 

219,99 

220,95 

221,92 

222,89 

69 

223,86 

224,84 

225,82 

226,80 

227,79 

228,78 

229,78 

230,78 

231,78 

232,78 

70 

233,79 

234,81 

235,83 

236,85 

237,88 

238,91 

239,94 

240.98 

242,02 

243,06 

Scheel  a.  Heuse. 


362 


106 


1 


Sättigungsdrucke  des 

Wasserdampfes. 

In  Millimeterr 

i  Quecksilber  von  0"  und  normaler  Schwere. 

(Fortsetzung.) 

Nach  den  Beobachtungen 

von  R  e  j 

3;nault, 

berechnet  von  B  ro  ch  (Trav.  et  Mem,  du  Bui 

".  intern. 

des  Poids  et  Mes.  1,  A  22;  Paris 

[881),  verbessert  nach  Wie 

be  (ZS. 

f.  Instrkde.  13,  329;  1893, 

und  Tafeln  für  die  Spannkraft  des  Wasserdampfes,  2.  Ausg.,  Braunschweig,  1903),  sowie  umgerechnet  || 

auf  die  Wasserstoffskala. 

Wasserstoffskala. 

Grade 

Zehnte 

sigrade 

,0 

,1 

,2 

,3 

,4 

,5 

,6 

,7 

,8 

,9 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

70 

233,79 

234,81 

235,83 

236,85 

237,88 

238,91 

239,94 

240,98 

242,02 

243,06 

71 

244,11 

245,17 

246,22 

247,28 

248,35 

249,42 

250,49 

251,56 

252,64 

253,73 

72 

254,82 

255,91 

257,00 

258,10 

259,21 

260,31 

261,42 

262,54 

263,66 

264,78 

73 

265,91 

267,04 

268,18 

269,32 

270,46 

271,61 

272,76 

273,91 

275,07 

276,24 

74 

277,41 

278,58 

279,75 

280,94 

282,12 

283,31 

284,50 

285,70 

286,90 

288,11 

^-«7 

289,32 

290,53 

291,75 

292,97 

294,20 

295,43 

296,66 

297,90 

299,15 

300,40 

76 

301,65 

302,90 

304,17 

305,43 

306,70 

307,98 

309,26 

310,54 

311,83 

313,12 

77 

314,42 

315,72 

317,03 

318,34 

319,65 

320,97 

322,30 

323,62 

324,96 

326,30 

78 

327,64 

328,99 

330,34 

331,69 

333,05 

334,42 

335,79 

337,17 

338,55 

339,93 

79 

341,32 

342,71 

344," 

345,51 

346,92 

348,34 

349,75 

351,18 

352,60 

354,03 

80 

355,47 

356,91 

358,36 

359,81 

361,27 

362,73 

364,20 

365,67 

367,14 

368,62 

81 

370," 

371,60 

373,10 

374,60 

376,10 

377,62 

379,13 

380,65 

382,18 

383,71 

82 

385,25 

386,79 

388,34 

389,89 

391,45 

393,01 

394,58 

396,15 

397,73 

399,31 

83 

400,90 

402,49 

404,09 

405,70 

407,31 

408,92 

410,54 

412,17 

413,80 

415,43 

84 

417,08 

418,72 

420,38 

422,03 

423,70 

425,37 

427,04 

428,72 

430,41 

432,10 

85 

433,79 

435,50 

437,20 

438,92 

440,64 

442,36 

444,09 

445,83 

447,57 

449,31 

86 

451,07 

452,82 

454,59 

456,36 

458,13 

459,91 

461,70 

463,49 

465,29 

467,10 

87 

468,91 

470,72 

472,54 

474,37 

476,21 

478,04 

479,89 

481,74 

483,60 

485,46 

88 

487,33 

489,21 

491,09 

492,98 

494,87 

496,77 

498,67 

500,59 

502,50 

504,43 

89 

506,36 

508,29 

510,24 

512,18 

514,14 

516,10 

518,07 

520,04 

522,02 

524,00 

90 

526,00 

528,00 

530,00 

532,01 

534,03 

536,05 

538,08 

540,12 

542,16 

544,21 

91 

546,27 

548,33 

550,40 

552,48 

554,56 

556,65 

558,74 

560,84 

562,95 

565,07 

92 

567,19 

569,32 

571,45 

573,59 

575,74 

577,90 

580,06 

582,23 

584,40 

586,58 

93 

588,77 

590,97 

593,17 

"  595,38 

597,60 

599,82 

602,05 

604,29 

606,53 

608,78 

94 

611,04 

613,30 

615,58 

617,85 

620,14 

622,43 

624,73 

627,04 

629,36 

631,68 

95 

634,01 

636,34 

638,69 

641,04 

643,39 

645,76 

648,13 

650,51 

652,89 

655,29 

96 

657,69 

660,10 

662,51 

664,94 

667,37 

669,81 

672,25 

674,70 

677,17 

679,63 

97 

682,11 

684,59 

687,08 

689,58 

692,09 

694,60 

697,12 

699,65 

702,19 

704,74 

98 

707,29 

709,85 

712,42 

714,99 

717,58 

720,17 

722,77 

725,37 

727,99 

730,61 

99 

733,24 

735,88 

738,53 

741,19 

743,85 

746,52 

749,20 

751,89 

754,58 

757,29 

100 

760,00 

762,72 

765,45 

768,18 

770,93 

773,68 

776,44 

779,21 

781,99 

784,78 

101 

787,57 

Wiebe. 


107 


363 


Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  über  100" 

in  Millimetern  Quecksilber  von  o°  und  normaler  Schwere 

(d.  h,  bezc^en  auf  45"  Breite  und  Meeresniveau. 

Nach  Beobachtungen  von  Holborn  u.  Henaiog,  bzw.  Holborn 

u.  Baumann.) 

Tempe- 
ratur 

Einer 

0               12              3              4 

5              6 

7 

8 

9 

0 

mm            mm 

mm            mm            mm 

mm      '      mm 

mm 

mm 

mm 

100 

760,0         787,5 

815,9  i       845,1  ;       875,1 

906,1  i       937,9 

970,6 

1004,3 

1038,8 

110 

1074,5  1     iiii,i 

1148,71     1187,4      1227,1 

1267,9       1309,8 

1352,8 

1397,0 

1442,4 

120 

1488,9       1536,6 

1585,7  •     1636,0      1687,5 

1740,5 :  1794,7 

1850,3 

1907,3 

1965,8 

130 

2025,6       2086,9 

2149,8 )     2214,0      2280,0 

2347,5       2416,5 

2487,3 

2559,7 

2633,8 

110 

2709,5       2787,1 

2866,4 !   2947,7 1   3030,5 

31x5,3       3202,1 

3290,8 

3381,3 

3474,0 

150 

1 

3568,7  '     3665,3 

3764,1!   3864,9    3968 

4073          4x8x 

4290 

4402 

4517 

160 

4633          4752 

4874   1   4998   ,   5124 

5253          5384 

5518 

5655 

5794 

170 

5937     ;     6o8i 

6229   j   6379   •   6533 

6689          6848 

70x0 

7175 

7343 

180 

7514    :    7688 

7866     !     8046     !     8230 

84x7     j     8608 

8802 

8999 

9200 

i   190 

9404         9612 

9823    ;  10038    1  10256 

i 

10479 

10705 

10934 

11x68 

XX406 

200 

II647      II893 

12143    !  12397    i  12654 

X2916 

13183 

13453 

13728 

14007 

210 

I429I      14578 

14871     '<  15167     ;  15469 

15774        16085 

X6401 

16721 

17046 

220 

17376      I77IO 

18049     i  18394        18743 

X9098        19458 

19823 

20193 

20570 

230 

20950      21336 

21728       22125       22528 

22936        23350 

23770 

24195 

24626 

240 

25064      25506 

25956       26412        26873 

27341            ;      278X5 

28294 

28780 

29272 

250 

29771    j  30276 

30788     j  31308     ■  31833 

32364           i      32903 

33448 

3400X 

34561 

260 

35127   '  35700 

36280      36868    ;  37463 

38065     !  38675 

39291 

39915 

40547 

270 

41 186       41832 

42487      43150      43820 

44498     ;  45x84 

45879 

46580 

47290 

280 

4801 1    1  48738 

49474      50219    ;  50972 

51734     ■  52506 

53288 

54079 

54878 

290 

55680      56500 

57330      58170    j  59010 

59860       60730 

61610 

62490 

63390 

i  300 

64290       65200 

66120        67060     ;  68000 

68950     1  699x0 

70890 

7x870 

72860 

310 

73860         :     74880 

75900      1    76910      :    77980 

79040       80XX0 

81180 

82270 

83370 

320 

84480      85610 

86750     1  87900    1  89050 

90220 

91400 

92600 

93820 

95040 

330 

96270       97510 

98770     1100040     110x320 

X02610 

103930 

105250 

X06580 

107930 

340 

109300      II 0670 

1x2050    1XX3450    11x4870 

I 16300 

II 7750 

119210 

120680 

122160 

:  350 

123660      I25I70 

126690     128230    [129790 

131370      132960 

134560 

136180 

137820 

1  360 

139480      141 150 

142850      144560      146300 

148070     1x49860 

151670 

153500 

155340 

370 

1 

157200      159090 

I6I000      162950      164940 

Literatur,  betr.  Sättigungsdru 

ck  des  Wass< 

ärdamp 

>fp^ 

1  i  vo* 

A.  Ba 

tteUi,   Mem.  di   Torino  (2)  43,  63—98; 

L. 

Holborn  u.  F.  H« 

nning,  A 

nn.  Phys. 

(4)26, 

189 

2  (A\ethode  der  Isothermen  zwischen  — 6 

833— 883;  1908  (Dy 

namische  / 

rtethode  z\ 

vischen 

u.  - 

-230,  sowie  310"  und  der  kritischen  Tem- 

50  u.  203"). 

pera 

tur). 

J. 

J.  Jahlin,   Bih.  t 

lU    K.  Sv< 

jnska  Vet 

-Akad. 

0.  J. 

Broch,   Trav.   Bur.  int.  1  (A)  19-39; 

188 
L  P. 

c  (Berechnung  Regnaultscher  Versuche). 
Cailletet  u.  E.  Colardeau,  Ann.  chim. 

Handl.    17,    Afd. 
(Statische     Method 
+  19"). 

I,    Nr.    I 
e     zwisct 

,    72    S.;     1891 
len     —  50    und 

phy 

s.  25,   519  -534;   1892.   —   Joum.  phys. 

(2) 

10,  333-340;   1891   (Statische  Methode 

et 

1.  F.  Knipp,   Phys. 

Rev.  11, 

141—145 

;  1900 

zwis 

chen  225O  und  der  krit.  Temp.). 

(Statische   Methode 

zwischen 

180"  und  krit   1 

F.  Hei 

ining,  Ann.  Phys.  (4)  22,  609—630;  1907 

Temp.). 

(Dis 

kussion  der  vorliegenden  Beobachtungen). 

0. 

Knoblauch,  R.  Li 

ade  u.  H. 

Klebe,  Mitt  ü. 

L.  Ho 

Iborn  u.  A.  Baumaon,   Ann.   Phys.  (4) 

Forschungsarb.  a.  d 

.  Geb.  d. 

Ingenieurwesens, 

31, 

945—970;     1910     (Statische    Methode 

Heft  21;  1905  (Dyn 

amische  Methode  zwischen  | 

zwis 

chen  200°  und  der  krit.  Temp.). 

100  u.  180»). 

(Fortsetzung  der  Literatur  auf  folgender  Seite.) 

Wiebe  u.  Scheel. 


364 


107a 


Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  über  100° 

Siedepunkte 
des  Wassers 

in  Millimetern  Quecksilber  von  o"  und  normaler  Schwere  (d.  h 

.  bezogen  auf  45'' 

Breite  und  Meeresniveau.) 

nach  den  Beobach- 
tungen von  Hol- 

Vergleichung der  von  verschiedenen  Beobachtern  gefundenen 

born  u.  Henning, 

h7ur     Hnihnrn    11 

Werte. 

Baumann. 

Tempe- 

Formel H  ^     y^^^^ 

'   Cailletet 
Battelli          und           Knipp 

Knoblauch, 
Ünde  und 

Holborn        Holborn 

und              und 

Druck          Siede. 

ratur 

Colardeau  1 

Klebe 

Henning      Baumann 

punkt 

0 

mm 

mm 

mm 

mm            mm 

mm 

mm 

mm 

Atm.              0 

100 

760 

— 

760 

—       1       — 

760 

760 

— 

0,5             81,7 

110 

1075 

— 

1083 

— 

— 

1074 

1074 

— 

I 

100,0 

120 

1491           1484 

1503  i       — 

— 

1489 

1489 

— 

2 

120,7 

130 

2030    \      2019    i      2043 

— 

— 

2025 

2026 

— 

3 

134,0 

140 

2718    i      2694           2725 

— 

— 

2710 

2710 

— 

4 

144,1 

150 

3581          3568 

3578 

— 

— 

3567 

3569 



5        1     152,4     1 

160 

4651          4652 

4634 

— 

4634 

4633 

— 

6 

159,4 

170 

5961          5937 

5919 

— 

5939 

5937 

— 

7 

165,5 

180 

7546    !      7478 

7495 

— 

7300 

7514 

7514 

— 

8 

171,0 

190 

9442    1      9403 

9379 

— 

9420 

— 

9404 

— 

9 

176,0 

200 

11688 

11625 

11625 

— 

11800 

— 

11647 

H647 

10 

180,5 

210 

14324 

14240 

14276 

— 

14400 

14291 

11 

184,7 

220 

17389 

17365 

17379 

— 

17500 

— 

17376 

12 

188,6 

230 

20925 

20936 

20778 

20900 

21100 

— 

— 

20950 

13 

192,3 

240 

— 

25019 

— 

24900 

25500 

— 

— 

25064 

14             195,7 

250 

— 

29734 

— 

29800 

30300 

— 



29771 

15             199,0 

260 

— 

35059 

— 

35600 

35800 

— 

— 

35121 

16 

202,1 

270 

— 

41101 

— 

41800 

42600 

— 

— 

41186 

17 

205,0 

280 

— 

— 

— 

48900 

50100 

— 

— 

4801 1 

18 

207,9 

290 

— 

— 

— 

56600 

58400 

— 

— 

55680 

19 

210,5 

300 

— 

— 

— 

65500 

67600 





64290 

20 

213,1 

310 

— 

— 

77501 

75200 

78400 

•  — 

— 

73860 

21 

215,6 

320 

— 

— 

88343 

86400 

91200 

—     • 

— 

84480 

22 

218,0 

330 

— 

— 

100219 

101100 

105600 

— 

— 

96270 

23 

220,3 

340 

— 

— 

113028 

112300 

12 1400 

— 

— 

109300 

24 

222,6 

360 

— 

— 

126924 

127300 

138500 

, 

123660 

25 

224,7 

360 

— 

— 

141865 

143600 

— 

— 

—           139480 

26 

226,8 

370 

— 

— 

—       1       — 

—           — 

—        i  157200 

27 

228,9 

Literatur,  betr.  Sättigungsdruck  de 

s  Wasserdampfes. 

(Fortsetzung.) 

Ch.  F.  Marvin,  Extract  Nr.  lo  from  Ann.  Rep. 

Karl  Schee 

1  u.  Wilh.  Heuse,  Ann.  Phys.  (4)29, 723 

of  the  Chief  Signal   Officer  1891,   351-383 

bis  737;  1909  (Statische 

Washington  1892  (Statische  Methode  zwischen 

Methode  unterhalb  0«). 

—  50  und   +26"). 

» 

„    Ann.  Phys.  (4)  31, 715  bis 

W.  Nernst,  Verh.  d.  D.  Phys.  Ges.  11,  313—327; 

736;  1910  (Stat.  Methode 

1909;   12,   565—571;   1910  (Ableitung  einer 

zwischen  0  u.  50»,  dyna- 

Formel). 

mische  Methode  bei  50O). 

W.  Ramsav   u.   S.  Young,    Phil.  Trans.  183, 
107  —  130;  1892  (Statische  Methode  zwischen 
120  u.  270O). 

Alexander 

Phys.  (4) 
thode  zw 

Smith  u.  Alan  W.  C.  Menzies.  Ann. 
33,  971—978,   1910  (Statische  Me- 
ischen 50  u.  90O). 

M.  Thiesei 

1,   Wied.  Ann.  67,  690—695;   1899. 

V.  Regnault,    Relations  des  exp^riences  1,  465 

Ann.  d.  Phys.  (4)  29,  1057—1062; 

bis  633;   1847   (Statische  Methode  zwischen 

1909  (Ableitung  einer  Formel). 

—  32  u.  +58O;  dynamische  Methode  zwischen 

^            " 

u.  K.  Scheel,  Wiss.  Abh.  P.-T.R. 

43  und  230"^). 

3,  71—94;  1900  (Statische  Me- 

Karl Scheel,   Verh.  d.  D.  Phys.   Ges.  5,  287 

thode  bei  0«). 

bis  290;  1903  (Diskussion  der  Beobachtungen 

H.  F.  Wie 

be,    ZS.  f.   Instrkde.  18,  329-335; 

unterhalb  0"). 

1893   (Dynam.  Methode  zwisdi.  82  u.  loo«).   || 

Wiebe  u.  Scheel. 


108 


365 


Siedetemperaturen  des  Wassers  bei  verschiedenen  Barometerständen, 

die  Barometerstände  auf  o"  und  normale  Schwere  bezogen. 

Nach  Regnaults  Messungen  berechnet  von  B  r  o  c  h   (Trav. 
1  et  Mesures  1,  A  46;  Paris  1881),  verbessert  von  W  i  e  b  e  (ZS.  f. 
1  über   die  Spannkraft  des  Wasserdampfes,  2.  Ausg.,    Braunschw 

die  Wasserstoffskala. 

et  Mem.  du  Bur. 
Instrkde.  13,  329; 
eig  1903),  sowie 

intern,  du  Poids 
1893  und  Tafeln 
umgerechnet  auf 

1 

Wasserstoffskala. 

Baro- 

Zehntelmillime 

ter 

stand 

,0 

,1    !     ,2    '     ,3    ^     ,4         ,5 

,6 

,7 

,8 

,9      i 

mm 

0 

680 

96,915 

919       923       927 

931           935 

939 

943 

947 

951     1 

681 

955 

959       963       967 

971     i      975 

979 

983 

987 

992     ! 

682 

996 

*ooo         *oo4         '008 

•012     1    *oi6 

*020 

*024 

♦028 

•032 

683 

97,036 

040           044           048 

052           056 

060 

064 

068 

072 

j     684 

076 

080           084           088 

092           096 

100 

104 

108 

112 

685 

97,116 

120           124           128 

132     :      136 

140 

144 

148 

152 

686 

156 

160           164           168 

172     i      177 

181 

185 

189 

193 

687 

197 

201     ,      205           209 

213        ;          217 

221 

225 

229 

233 

688 

237 

241 

245     ,      249 

253 

257 

261 

265 

269 

273 

689 

277 

281 

285           289 

293 

297 

301 

305 

309 

313 

690 

97,317 

321           325     j      329 

333 

337 

341 

345 

349 

353 

691 

357 

361           365     1      369 

373 

377 

380 

384 

388 

392 

692 

396 

400     1      404     1      408 

412 

416 

420 

424 

428 

432 

693 

436 

440     i      444     1      448 

452 

456 

460 

464 

468 

472 

694 

476 

480           484           488 

492 

496 

500 

504 

508 

512 

695 

97,516 

520           524   ^  528 

532 

536 

539 

543 

547 

551 

696 

555 

559        563    ;     567 

571 

575 

579 

583 

587 

591 

i      697 

595 

599           603           607 

611 

615 

619 

623 

627 

631 

698 

635 

639           642           646 

650          654 

658 

662 

666 

670 

:      699 

674 

678           682           686 

690          694 

698 

702 

706 

710 

700 

97,714 

718     j      722     i      725 

729 

733 

737 

741 

745 

749 

701 

753 

757     i      761     \      765 

769 

773 

777 

781 

785 

789 

702 

792 

796     1      800     i      804 

808 

812 

816 

820 

824 

828 

703 

832 

836           840     ■      844 

847 

851 

855 

859 

863 

867 

704 

1 

871 

875           879           883 

887 

891 

895 

899 

902 

906 

705 

97,910 

914           918           922 

926 

930 

934 

938 

942 

946 

706 

949 

953           957           961 

965 

969 

973 

977 

981 

985 

;     707 

989 

993           996         *ooo 

♦004 

*oo8 

*OI2 

•016 

*020 

♦024 

708 

98,028 

032     '      036           040 

043 

047 

051 

055 

059 

063 

709 

067 

071     ;      075           079 

082 

086 

090 

094 

098 

I02 

710 

98,106 

110           114     i      ti8 

121 

125 

129 

133 

137 

141 

711 

145 

149           153     1      157 

160 

164 

168 

172 

176 

180 

712 

184 

188           192           195 

199 

203 

207 

211 

215 

219 

713 

223 

227           230           234 

238 

242 

246 

250 

254 

258 

714 

j 

261 

265           269           273 

277 

281 

285 

289 

292 

296 

i      716 

98,300 

304           303           312 

316 

320 

323 

327 

331 

335 

716 

339 

343           347           351 

355 

358 

362 

366 

370 

374 

717 

378 

382           385           389 

393 

397 

401 

405 

409 

412 

718 

416 

420           424           428 

432 

436 

440 

443 

447 

451 

719 

455 

459     i      463     1      467 

470 

474 

478 

482 

486 

490 

720 

98,493 

497           501     i      505 

509 

513 

517 

520 

524 

428 

Wiebe. 


366 


108a 


Siedetemperaturen  des  Wassers  bei  verschiedenen  Barometerständen, 

die  Barometerstände  auf  o^  und  normale  Schwere  bezogen. 

Nach  Regnaults  Messungen  berechnet  von  B  r  o  c  h   (Trav,  et  M^m.  du  Bur.  intern,  du  Poids 
et  Mesures  1,  A  46;   Paris  1881),  verbessert  von  Wiebe  (ZS.  f.   Instrkde.  13,  329;  1893  und 
Tafeln  über  die  Spannkraft  des  Wasserdampfes,  2.  Ausg.,  Braunschweig  1903),  sowie  umgerechnet 

auf  die  Wasserstoffskala. 

Wasserstoffskala. 

Baro- 
meter- 
stand 

Zehnt  elmillime 

ter 

.0 

,1 

,2 

,3             ,4 

,5 

,6 

,7 

,8 

,9 

mm 

0 

720 

98,493 

497 

501 

505 

509 

513 

517 

520 

524 

528 

721 

532 

536 

540 

544 

547 

551 

555 

559 

563 

567 

722 

570 

574 

578 

582 

586 

590 

593 

597 

601 

605 

723 

609 

613 

617 

620 

624 

628 

632 

636 

640 

643 

724 

647 

651 

655 

659 

662 

666 

670 

674 

678 

682 

725 

98,686 

689 

693 

697 

701 

705 

709 

712 

716 

720 

726 

724 

728 

732 

735 

739 

743 

747 

751 

755 

758 

727 

762 

766 

770 

774 

777 

781 

785 

789 

793 

797 

728 

800 

804 

808 

812 

816 

819 

823 

827 

831 

835 

729 

838 

842 

846 

850 

854 

858 

861 

865 

869 

873 

730 

98,877 

880 

884 

888 

892 

896 

899 

903 

907 

911 

731 

915 

918 

922 

926 

930 

934 

937 

941 

945 

949 

732 

953 

956 

960 

964 

968 

972 

975 

979 

983 

987 

733 

991 

994 

998 

*002 

*oo6 

*oio 

♦013 

♦017 

*02I 

*025 

734 

99,029 

032 

036 

040 

044 

048 

051 

055 

059 

063 

735 

99,067 

070 

074 

078 

082 

085 

089 

093 

097 

lOI 

736 

104 

108 

112 

116 

119 

123 

127 

131 

135 

138 

737 

142 

146 

150 

153 

157 

161 

165 

169 

172 

176 

738 

180 

184 

187 

191 

195 

199 

203 

206 

210 

214 

739 

218 

221 

225 

229 

233 

236 

240 

244 

248 

252 

740 

99,255 

259 

263 

267 

270 

274 

278 

282 

285 

289 

741 

293 

297 

300 

304 

308 

312 

316 

319 

323 

327 

742 

331 

334 

338 

342 

346 

349 

353 

357 

361 

364 

743 

368 

372 

376 

379 

383 

387 

391 

394 

398 

402 

744 

406 

409 

413 

417 

421 

424 

428 

432 

436 

439 

745 

99,443 

447 

451 

454 

458 

462 

466 

469 

473 

477 

746 

481 

484 

488 

492 

495 

499 

503 

507 

510 

514 

747 

518 

522 

525 

529 

533 

537 

540 

544 

548 

551 

748 

555 

559 

563 

566 

570 

574 

578 

581 

585 

589 

749 

592 

596 

600 

604 

607 

611 

615 

619 

622 

626 

750 

99,630 

633 

637 

641 

645 

648 

652 

656 

659 

663 

751 

667 

671 

674 

678 

682 

686 

689 

693 

697 

700 

752 

704 

708 

712 

715 

719 

723 

726 

730 

734 

738 

753 

741 

745 

749 

752 

756 

760 

764 

767 

771 

775 

754 

778 

782 

786 

790 

793 

797 

801 

804 

808 

812 

755 

99,815 

819 

823 

827 

830 

834 

838 

841 

845 

849 

756 

852 

856 

860 

863 

867 

871 

875 

878 

882 

886 

757 

889 

893 

897 

900 

904 

908 

911 

915 

919 

923 

75S 

926 

930 

934 

937 

941 

945 

948 

952 

956 

959 

759 

963 

967 

970 

974 

978 

982 

985 

989 

993 

996 

760 

100,000 

004 

007 

OII 

015 

018 

022 

026 

029 

033 

Wiebe. 


108». 


367 


Siedetemperaturen  des  Wassers  bei  verschiedenen  Barometerständen, 

die  Barometerstände  auf  0°  und  normale 

Schwere  bezogen. 

Nach  R  e  g  n  a  u  1 1 

s  Messungen  berechnet  von  B  r  0  c  h   (Trav. 

et  Mem. 

du  Bur. 

intern,  du  PoidS  || 

et  Mesures  1,  A  46 

:    Paris   1881),  verbessert  von  Wiebe   (ZS 

.  f.   Instrkde.   13, 

329;  i{ 

?93  und 

Tafeln  über  die  Spannkraft  des  Wasserdampfes,  2.  Ausg.,  Braunschweig 

1903),  sowie  umgerechnet  || 

auf  die  Wasserstoffskala. 

Wasserstoffskala. 

Baro- 

Zehntelmillime 

ter 

mp-f  Pf« 

stand 

,0 

.1 

,2 

,3 

,4 

,5 

,6 

,7 

,8 

,9 

mm 

0 

i               i 

760 

ICX),000 

004         007 

OII 

015 

018 

022 

026 

029 

033 

761 

037 

040 

044 

048 

052 

055 

059 

063 

066 

070 

762 

074 

077 

081 

085 

088 

092 

096 

099 

103 

107 

763 

HO 

114 

H8              121 

125 

129 

132 

136 

140 

143 

764 

147 

151 

154              158 

l 

162 

165 

169 

173 

176 

180 

765 

100,184 

187 

191               195 

198 

202 

206 

209 

213 

216 

766 

220 

224 

227        j      231 

235 

238 

242 

246 

249 

253 

767 

257 

260 

264              268 

271 

275 

279 

283 

286 

290 

768 

293 

297 

300              304 

308 

3" 

315 

319 

322 

326 

769 

330 

333 

337           341 

344 

348 

352 

355 

359 

363 

770 

100,366 

370 

373 

377 

381 

384 

388 

392 

395 

399 

771 

403 

406 

410 

414 

417 

421 

424 

428 

432 

435 

772 

439 

442 

446 

450 

453 

457 

461 

464 

468 

472 

773 

475 

479 

483 

486 

490 

493 

497 

501 

504 

508 

774 

511 

515 

519 

522 

526 

530 

533 

537 

540 

544 

776 

100,548 

551 

555 

559 

562 

566 

569 

573 

577 

580 

776 

584 

588 

591 

595 

598 

602 

606 

609 

613 

616 

777 

620 

624     1     627 

631 

634 

638 

642 

645 

649 

653 

778 

656 

660 

663 

667 

671 

674 

678 

681 

685 

689 

779 

692 

696 

699 

703 

707 

710 

714 

718 

721 

725 

780 

100,728 

732 

735 

739 

743 

746 

750 

753 

757 

761 

781 

764 

768 

772 

775 

779 

782 

786 

789 

793 

797 

782 

800 

804 

807 

811 

815 

818 

822 

825 

829 

833 

783 

836 

840 

843 

847 

851 

854 

858 

861 

865 

869 

784 

872 

876 

879 

883 

886 

890 

894 

897 

901 

904 

785 

100,908 

912 

915 

919 

922 

926 

929 

933 

937 

940 

786 

944 

947 

951 

954 

958 

962 

965 

969 

972 

976 

787 

979 

983 

987 

990 

994 

997 

*OOI 

•005 

♦008 

♦012 

788 

101,015 

019 

022 

026 

029 

033 

037 

040 

044 

047 

789 

051 

054 

058 

062 

065 

069 

072 

076 

079 

083 

790 

101,087 

090 

094 

097 

lOI 

104 

108 

112 

"5 

119 

791 

122 

126 

129 

133 

136 

140 

144 

147 

151 

154 

792 

158 

161 

165 

168 

172 

176 

179 

183 

186 

190 

793 

193 

197 

200 

204 

207 

211 

215 

218 

222 

225 

794 

229 

232 

236 

239 

243 

246 

250 

254 

257 

261 

795 

101,264 

268 

271 

275 

278 

282 

286 

289 

293 

296 

796 

300 

303 

307 

310 

314 

317 

321 

324 

328 

332 

797 

335 

339 

342 

346 

349 

353 

356 

360 

363 

367 

798 

370 

374 

377 

381 

385 

388 

392 

395 

399 

402 

799 

406 

409 

413 

416 

420      1     423 

1 

427 

430 

434 

437 

800 

101,441 

Fortsetzung  für  höhet 

1 

e  Drucke  Tab.  ic 

>7»  S.  36; 

j  u.  Tab. 

HO,    S. 

369. 

Wiebe. 


368 


109 


Spezifische  Feuchtigkeit  gesättigter  Luft 

Gewicht  des  Wasserdampf 

es  in  Grammen, 

welcher  in  einem  Kilogramm 

gesättigter 

Luft  bei  /o 

und   hmm 

Quecksilberdruck  enthalten 

ist. 

- 

Auf   Gmnd 

der  Beobachtungen 

von    R  e  g  n  a  u  1 1  und  der  Berechnung  von   B 

roch  1 

lergeleitet  von 

V.  B  e  z  0 1  d  ,  Berlin.  Sitzber.  1890,  389 — 390. 

6  = 

h 

^ 

t 

760 

700 

600 

600 

400  !  300 

200 

t 

760 

700       600 

600 

400    i    300 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm     1    mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

0 

% 

S 

g 

S 

g 

& 

g 

0 

g 

g 

g 

g 

g 

g 

-80 

0,31 

0,34 

0,39 

0,48 

0,60 

0,80 

1,20 

0 

3,75 

4,07 

4,75 

5,71 

7,13 

9,52 

—29 

34 

37 

43 

52 

65 

87 

31 

1 

4,03 

37 

5,10 

6,13 

67 

10,24 

-28 

38 

41 

48 

57 

71 

95 

43 

2 

32 

70 

48 

58 

8,24 

11,00 

—27 

41 

45 

52 

63 

78 

1,04 

56 

3 

64 

5,04 

88 

7,07 

85 

81 

—26 

45 

49 

57 

69 

86 

14 

71 

4 

98 

41 

6,31 

58 

9,49 

12,68 

—26 

49 

54 

63 

75 

94 

25 

88 

6 

5,34 

80 

77 

8,13 

10,18 

13,60 

—24 

0,54 

0,59 

0,69 

0,82 

1,03 

1,37 

2,06 

6 

5,71 

6,22 

7,26 

8,72 

10,91 

—23 

59 

65 

75 

90 

13 

50 

25 

7 

6,13 

66 

77 

9,34 

11,69 

—22 

65 

71 

82 

99 

23 

63 

46 

8 

56 

7,13 

8,32 

99 

12,52 

—21 

71 

77 

90 

1,08 

34 

78 

69 

9 

7,02 

63 

91 

10,70 

13,40 

-20 

77 

84 

98 

18 

46 

94 

94 

10 

51 

8,16 

9,53 

11,44 

14,33 

—19 

0,84 

0,92 

1,07 

1,28 

1,60 

2,12 

3,21 

11 

8,03 

8,72 

10,18 

12,24 

15,32 

-18 

92 

1,00 

16 

39 

74 

32 

50 

12 

58 

9,32 

88 

13,08 

16,38 

—17 

1,00 

09 

26 

52 

90 

53 

81 

13 

9,16 

95 

11,62 

97 

17,50 

—16 

09 

18 

37 

65 

2,07 

75 

4,14 

14 

78 

10,62 

12,41 

14,91 

18,69 

—16 

19 

28 

49 

79 

24        99 

49 

16 

10,43 

11,34 

13,24 

15,91 

19,94 

-14 

1,28 

1,39 

1,62 

1,94 

2,43 

3,24 

4,87 

16 

11,13 

12,09 

14,12 

16,97 

-13 

39 

51 

76 

2,11 

64 

52 

5,28 

17 

86 

89 

15,05 

18,10 

-12 

50 

64 

90 

29 

86 

82 

73 

18 

12,64 

13,73 

16,04 

19,29 

—11 

63 

77 

2,06 

48 

3,10 

4,13 

6,20 

19 

13,46 

14,62 

17,09 

20,55 

-10 

76 

91 

23 

68 

35 

47 

72 

20 

14,33 

15,57 

18,20 

21,88 

—  9 

1,91 

2,07 

2,41 

2,90 

3,62 

4,84 

7,26 

21 

15,25 

16,57 

19,37 

—  8 

2,06 

24 

61 

3,13 

92 

5,23 

85 

22 

16,22 

17,63 

20,59 

—  7 

23 

42 

82 

38 

4,24 

65 

8,49 

23 

17,24 

18,75 

21,90 

—  6 

40 

61 

3,04 

65 

58 

6,10 

9,16 

24 

18,32 

19,93 

23,28 

-  5 

59 

81 

28 

94 

94 

58 

88 

26 

19,47 

21,17 

24,73 

—  4 

2,79 

3,03 

3,54 

4,25 

5,32 

7,09 

10,66 

26 

20,68 

22,48 

-  8 

3,01 

27 

81 

58 

72 

64 

11,49 

27 

21,95 

23,86 

—  2 

24 

52 

4,10 

93 

6,16 

8,23 

12,37 

28 

23,29 

25,31 

—  1 

48 

78 

42 

5,30 

63 

85 

13,32 

29 

24,70 

26,84 

0 

3,75 

4,07 

4,75 

5,71 

7,13 

9,52 

14,33 

30 

26,18 

28,47 

Bömstein. 


uo 


369 


Spezifisches  Volumen  f^V)  und  spezifisches  Gewicht  C^')  des  gesättigten 
Wasserdampfes  samt  Sättigungsdrucken  und  -temperaturen 

bei  verschiedenen  Temperaturen  und  bei  verschiedenen  Drucken. 

Nach    G.    Z  e  u  n  e  r  ,    Technische   Thermodynamik ,    2 ,    Tab.    I  a 

,    I  b   u.    II,    1890. 

[    F  =  Volumen   eines  Kilogramm,  ausgedrückt  in  Kubikmetern;   P  =  Gewicht   eines 
1                                                                 Kilogrammen,     i  Atmosph.  =  10333  ^S  *^f  ^  1™- 

Kubikmeter,   ausgedrückt   in 

Tem- 
peratur 

Sättigungs- 
druck 

F 

P 

Druck 

Sättigungs- 
temperatur 

r           p 

i         0 
-20 

mm 
0,93        i 

cbm 
994,78           j 

kg 
0,00100 

Atmosph. 

0,02 

0 

17,83 

cbm 
67,304 

kg 
0,0149 

-10 

2,09 

451,42 

0,00222 

0,06 

36,56 

23,642 

0,0423 

0 

4,60 

210,68 

0,00475 

0,1 

46,21 

14,553 

0,0687 

5 

6,53      1 

150,24 

0,00666 

0,2 

60,45 

7,5438 

0,1326 

10 

9,16           ; 

108,52 

0,00922 

0,3 

69,49 

5,1403 

0,1945 

16 

12,70 

79,365 

0,01260 

0,4 

76,25     ! 

3,9167 

0,2553 

20 

17,39 

58,727 

0,01702 

0,5 

81,71     j 

3,1718 

0,3153 

25 

23,55 

43,968 

0,02275 

0,6 

86,32     1 

2,6713 

0,3743 

30 

31,55 

33,270 

0,03005 

0,7 

90,32 

2,3098 

0,4329 

35 

41,83 

25,439 

0,03931 

0,8 

93,88 

2,0367 

0,4910 

40 

54,91            i 

19,647 

0,05090 

0,9 

97,08 

1,8228 

0,5486 

45 

71,39 

15,317 

0,06529 

1,0 

100,00 

1,6505 

0,6059 

50 

91,98           i 

12,051 

0,08298 

1,1 

102,68 

1,5088 

0,6628 

1,2 

105,17 

1,3902 

0,7193 

1      55 

117,48 

9,5632 

0,10457 

1,3 

107,50 

1,2893 

0,7756 

60 

148,79 

7,6548 

0,13064 

1,4 

109,68 

1,2025 

0,8316 

65 

186,94 

6,1727 

0,16200 

1,5 

111,74 

1,1269 

0,8874 

70 

233,08 

5,0154 

0,19939 

1,6 

"3,69 

1,0606 

0,9429 

75 

288,50 

4,1038 

"TT^24368 

1,7 

"5,54 

1,0018 

0,9982 

,      80 

354,62       ! 

3,3802 

0,29584 

1,8 

117,30 

0,9494 

1,0533 

1      85 

433,00 

2,8016 

0,35694 

1,9 

118,99 

0,9023 

1,1083 

1      90 

525,39 

2,3356 

0,42816 

2,0 

120,60 

0,8599 

1,1629 

95 

633,69 

1,9578 

0,51078 

2,5 

127,80 

0,6972 

1,4343 

100 

760,00 

1,6508 

0,60577 

3,0 

133,91 

0,5875 

1,7021 

3,5 

139,24 

0,5082 

1,9676 

105 

906,41 

1,3989 

0,71485 

4,0 

144,00 

0,4484 

2,2303 

110 

1075,37 

1,1914 

0,83935 

4,5 

148,29 

0,4014 

2,4911 

115 

1219,41 

1,0195 

0,98087 

5,0 

152,22 

0,3636 

2,7500 

120 

1491,28 

0,8763 

1,14116 

5,5 

155,85 

0,3325 

3,0073 

125 

1743,88 

0,7566 

1,32170 

6,0 

159,22 

0,3064 

3,2632 

130 

2030,28  . 

0,6559 

1,52463 

6,5 

162,37 

0,2843 

3,5178 

1    135 

2353,73 

0,5709 

1,75162 

7,0 

165,34 

0,2652 

3,7711 

140 

2717,63 

0,4987 

2,00521 

7,5 

168,15 

0,2485 

4,0234 

145 

3125,55 

0,4373 

2,28676 

8,0 

170,81 

0,2339 

4,2745 

150 

3581,23 

0,3849 

2,59808 

8,5 

173,35 

0,2210 

4,5248 

9,0 

175,77 

0,2095 

4,7741 

155 

4088,56 

0,3398 

2,94291 

9,5 

178,08 

0,1991 

5,0226 

160 

4651,62 

0,3011 

3,32109 

10,0 

180,31 

0,1897 

5,2704 

165 

5274,54 

0,2675 

3,73832 

10,5 

182,44 

0,1812 

5,5174 

170 

5961,66 

0,2385 

4,19287 

11,0 

184,50 

0,1735 

5,7636 

175 

6717,43 

0,2132 

4,69043 

11,5 

186,49 

0,1664 

6,0092 

180 

7546,39 

0,1911 

5,23286 

12,0 

188,41 

0,1599 

6,2543 

185 

8453,23 

0,1718 

5,82072 

12,5 

190,27 

0,1539 

6,4986 

190 

9442,70 

0,1548 

6,45995 

13,0 

192,08 

0,1483 

6,7424 

195 

10519,63 

i          0,1399 

7,14796 

13,5 

193,83 

0,1431 

6,9875 

200 

11688,96 

0,1267 

7,89266 

14,0 

195,53 

0,1383 

7,2283 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


BörnsteiD.    24 


370 


111 


Psy  chrometertaf  el . 

Es  bedeuten  t  und  /  die  Temperatur  des  trockenen  und  des  feuchten  Thermometers,  w/  den 
der  Temperatur  /  entsprechenden  Sättigungsdruck,  a  die  absolute,  r  die  relative  Feuchtigkeit,  Tp  den 
Taupunkt,  b  den  Barometerstand.    Die  absolute  Feuchtigkeit  ist  nach  der  Formel  berechnet: 

a  =  mu (t  —  /) , 

'       2  755 

6 
wobei  der  Faktor  —  vernachlässigt  wurde.     Für  negative  /  wurden  die  dem  E  i  s  d  a  m  p  f  ent- 
sprechenden Werte  von  m/  benutzt  und  also  das  Vorhandensein  einer  Eishülle  am  feuchten  Thermo- 
meter angenommen. 

Zur  Berechnung  der  Tabelle  dienten  die  in  Tab.  105  und  106,  S.  358 — 361  enthaltenen  Werte 
des  Sättigungsdruckes. 


Grad 


Psychrometrische  Differenz 


0» 


r 
Proz. 


Tp 
Grad 


a 
mm 


r 
Proz. 


Tp 
Grad 


20 


a 
mm 


Proz. 


Tp 
Grad 


a 
mm 


Proz. 


Tp 
Grad 


-20 
—15 
—10 

—  9 

—  8 

—  7 

—  6 

—  6 

—  4 

—  3 
_.  2 

—  1 
0 
1 
2 
8 
4 
5 
6 
7 
8 
9 

10 
11 
12 
18 
14 
15 


0,8 
1,2 
1,9 
2,1 
2,3 
2,5 
2,8 

3,0 
3,3 
3,6 
3,9 
4,2 
4,6 
4,9 
5,3 
5,7 
6,1 

6,5 

7,0 

7,5 

8,0 

8,6 

9,2 

9,8 

10,5 

11,2 

12,0 

12,8 


IOC 

100 
100 
100 
100 

IOC 
IOC 
IOC 
IOC 
IOC 
IOC 
IOC 

100 
100 
100 
100 
100 

ICD 

100 
100 

IOC 

100 
100 
100 
100 
100 

ICD 

100 


— 20 

—15 

— IG 

—  9 

—  8 

—  7 

—  6 

—  5 

—  4 

—  3 

—  2 

—  I 
o 
I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 


0,6 
1,3 
1,4 
1,6 
1,8 
2,0 
2,3 

2,5 

2,8 
3,1 
3,4 
3,7 
4,1 
4,4 
4,8 
5,2 
5,6 
6,0 

6,5 
7,0 
7,5 
8,1 

8,7 

9,3 

10,0 

10,7 

",5 


51 
66 
68 
70 
72 
74 
75 
77 
78 
79 
80 
81 
83 
84 
84 
85 
86 
86 
87 
87 
88 
88 
88 
89 
89 
89 
90 


-22,0 
-14,6 

-13,3 
-12,0 
-10,7 

-  9,5 

-  8,3 

-  7,1 

-  5,9 

-  4,8 

-  3,6 

-  2,5 

-  1,4 

-  0,4 
0,6 

1,7 
2,8 

3,9 
4,9 
6,0 

7,1 
8,1 

9,2 
10,2 
",3 
12,3 
13,3 


0,6 
0,8 
0,9 
1,1 
1,3 
1,5 
1,8 
2,0 

2,3 
2,6 

2,9 
3,2 

3,6 
3,9 
4,3 
4,7 
5,1 
5,5 
6,0 

6,5 
7,0 
7,6 
8,2 
8,8 

9,5 
10,2 


32 
37 
41 
44 
48 
51 
54 
56 
59 
61 

63 
65 
68 

69 
70 

72 
73 
74 
75 
76 
76 
77 
78 
79 
79 
80 


-22,1 
-19,8 

-17,9 
-16,0 

-14,3 
-12,7 
-ii,i 

-  9,7 
-8,2 

-  6,9 

-  5,5 

-  4,2 

-  3,0 

-  1,9 
-0,8 

0,3 
1,5 
2,6 
3,8 
4,9 
6,1 

7,2 

8,3 

9,4 

10,5 

11,6 


0,4 
0,6 
0,8 
1,0 
1,3 
1,5 
1,8 

2,1 

2,4 

2,7 

3,1 
3,4 
3,8 
4,2 
4,6 
5,0 
5,5 
6,0 

6,5 
7,1 
7,7 
8,3 
9,0 


18 
23 
27 
32 
35 
39 
42 
45 
48 
51 
54 
56 
58 
60 
61 

63 
64 

65 
66 
68 

69 
70 

71 


—25,5 
— 22,1 

—19,3 
—16,9 
-14,8 
—12,8 
—11,0 

—  9,3 

—  7,7 

—  6,2 

—  4,7 

—  3,5 

—  2,3 

—  1,1 
0,1 
1,3 
2,6 
3,8 
5,0 
6,2 
7,4 
8,5 
9,7 


Börnsteio. 


Uli 


371 


Psychrometertafel. 

' 

P  s  y  c  h  r  0  m  e  t  r  i  s  c  h  e 

Diff 

er  enz 

00 

1° 

2» 

8.                 1 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

j> 

a 

r 

Tp 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

16 

13,6 

100 

16 

12,3 

90 

14,4 

11,0 

81 

12,7 

9,7 

71 

10,8 

17 

14,5 

100 

17 

13,1 

90 

15,4 

11,8 

8x 

13,7 

10,5 

72 

12,0 

18 

15,5 

100 

18 

14,0 

91 

16,4 

12,6 

82 

14,8 

11,3 

73 

13,1 

19 

16,5 

100 

19 

15,0 

91 

17,5 

13,5 

82 

15,9 

12,1 

74 

14,2 

20 

17,5 

100 

20 

16,0 

91 

18,5 

14,5 

83 

16,9 

13,0 

74 

15,3 

21 

i8,7 

100 

21 

17,0 

91 

19,5 

15,5 

83 

18,0 

14,0 

75 

16,4 

22 

19,8 

lOO 

22 

18,2 

92 

20,6 

16,5 

83 

19,1 

15,0 

76 

17,5 

23 

21,1 

lOO 

23 

19,3 

92 

21,6 

17,6 

84 

20,1 

16,0 

76 

18,6 

24 

22,4 

100 

24 

20,6 

92 

22,6 

18,8 

84 

21,2 

17,2 

77 

19,6 

25 

23,8 

100 

25 

21,9 

92 

23,6 

20,1 

84 

22,2 

18,3 

77 

20,7 

26 

25,2 

100 

26 

23,3 

92 

24,6 

21,4 

85 

23,2 

19,6 

78 

21,8 

27 

26,7 

100 

27 

24,7 

92 

25,7 

22,8 

85 

24,3 

20,9 

78 

22,8 

28 

28,4 

100 

28 

26,2 

93 

26,7 

24,2 

85 

25,3 

22,3 

78 

23,9 

29 

30,1 

100 

29 

27,9 

93 

27,7 

25,7 

86 

26,4 

23,7 

79 

25,0 

80 

1 

31,8 

100 

30 

29,6 

93 

28,7 

27,4 

86 

27,4 

25,2 

79 

26,0 

t 

PS3 

i'chr 

Dmetris 

che 

Diff 

erenz 

40 

o« 

6« 

70                   1 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp     ! 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad     '. 

4 

0,3 

10 

—28,7 

-8 

0,5 

15 

—23,7 

'~ 

-2 

0,8 

20 

— 20,1 

—1 

1,0 

24 

-17,2 

0 

1,3 

28 

—14,7 

0,5 

II 

—24,2 

1 

1,6 

32 

—12,4 

0,8 

16 

—19,9 

2 

1,9 

35 

—10,4 

1,1 

20 

—16,6 

3 

2,2 

39 

-8,5 

1,4 

24 

-13,8 

0,6 

xo 

—23,1 

4 

2,6 

42 

-6,8 

1,7 

28 

—11^ 

0.9 

14 

—18,6 

5 

2,9 

45 

-5,3 

2,1 

32 

—  9,3 

1,2 

19 

—15,2 

0,4 

6 

—27,1 

6 

3,3 

47 

—  3,9 

2,4 

35 

—  7,5 

1,6 

23 

—12,3 

0,7 

10 

—20,8 

7 

3,7 

49 

-2,8 

2,8 

37 

—  5,9 

1,9 

26 

—10,1 

1,1 

14 

-16,5 

8 

4,1 

51 

-  1,3 

3,2 

40 

—  4»3 

2,3 

29 

-  8,1 

1,4 

18 

—13,5 

9 

4,5 

53 

—  0,1 

3,6 

42 

—  2,9 

2,7 

31 

-6,3 

1,8 

21 

—10,9 

10 

5,0 

54 

X,2 

4,0 

44 

—  1,5 

3,1 

34 

-4,6 

2,2 

24 

-8,7 

11 

5,5 

56 

2,6 

4,5 

46 

—  0,2 

3,5 

36 

—  3,1 

2,6 

26 

-6,7 

12 

6,0 

57 

3,9 

5,0 

48 

1,2 

4,0 

38 

-  1,6 

3,0 

29 

—  4,9 

13 

6,6 

59 

5,1 

5,5 

49 

2,7 

4,5 

40 

—  0,2 

3,5 

31 

—  3,2 

14 

7,2 

60 

6,4 

6,1 

51 

4,0 

5,0 

42 

1,4 

4,0 

34 

-  1,6 

16 

7,8 

61 

7,6 

6,7 

52 

5,4 

5,6 

44 

2,8 

4,5 

36 

—  0,1 

16 

8,5 

62 

8,8 

7,3 

54 

6,7 

6,2 

46 

4,3 

5,1 

37 

1,5 

Börnstein.    24* 


372 


nib 


Psy  chrometertaf  el . 

t 

Psy 

Chrom  et  ris  che 

Differenz 

' 

40 

5. 

6»                 1 

70                    1 

a    ■ 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

17 

9,2 

64 

10,0 

8,0 

55 

8,0 

6,8 

47 

5,6 

5,7 

39 

3,1 

18 

10,0 

65 

11,2 

8,7 

56 

9,2 

7,5 

49 

7,0 

6,3 

41 

4,6 

19 

10,8 

65 

12,4 

9,5 

58 

10,4 

8,2 

50 

8,3 

7,0 

43 

6,0 

20 

11,6 

66 

13,5 

10,3 

59 

11,7 

9,0 

51 

9,6 

7,7 

44 

7,4 

21 

12,5 

67 

14,7 

II, I 

60 

12,9 

9,8 

52 

10,9 

8,5 

46 

8,8 

22 

13,5 

68 

15,8 

12,0 

61 

14,1 

10,6 

54 

12,2 

9,3 

47 

10,1 

23 

14,5 

69 

16,9 

13,0 

61 

15,2 

11,5 

55 

13,4 

10,1 

48 

11,5 

24 

15,5 

69 

18,1 

14,0 

62 

16,4 

12,5 

56 

14,6 

11,0 

49 

12,7 

25 

16,7 

70 

19,2 

15,0 

63 

17,5 

13,5 

57 

15,8 

12,0 

50 

14,0 

26 

17,8 

71 

20,3 

16,1 

64 

18,7 

14,5 

58 

17,0 

13,0 

51 

15,2 

27 

19,1 

71 

21,4 

17,3 

65 

19,8 

15,7 

59 

18,2 

14,0 

52 

16,5 

28 

20,4 

72 

22,4 

18,6 

65 

20,9 

16,8 

59 

19,2 

15,2 

53 

17,7 

29 

21,8 

72 

23,5 

19,9 

66 

22,0 

18,1 

60 

20,5 

16,3 

54 

18,9 

30 

23,2 

73 

24,6 

21,3 

67 

23,1 

19,4 

61 

21,6 

17,6 

55 

20,0 

t 

Ps3 

^  ch  r( 

Dm  et  ris 

che 

Diff 

er  enz 

8» 

90 

lO« 

110                   1 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

a 

r 

Tp 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

mm 

Proz. 

Grad 

8 

0,6 

7 

— 22,9 

9 

0,9 

II 

—18,1 

10 

1,3 

14 

—14,5 

0,4 

5 

— 26,0 

11 

1,7 

17 

— 11,6 

0,8 

8 

—19,7 

12 

2,1 

20 

—  9,1 

1,2 

II 

—15,5 

13 

2,5 

23 

—  7,0 

1,6 

14 

— 12,2 

0,7 

6 

— 21,2 

14 

3,0 

25 

—  5,0 

2,0 

17 

—  9,5 

1,1 

9 

-16,3 

15 

3,5 

27 

—   3,2 

2,5 

20 

—  7,1 

1,5 

12 

— 12,6 

0,6 

5 

—22,5 

16 

4,0 

30 

—  1,5 

3,0 

22 

—  5,0 

2,0 

15 

-  9,6 

1,0 

8 

—16,8 

17 

4,6 

32 

0,1 

3,5 

24 

—  3,1 

2,5 

17 

—  7,1 

1,5 

10 

—12,3 

18 

5,2 

34 

1,8 

4,1 

27 

—  1,3 

3,0 

20 

—  4,9 

2,0 

13 

-  9,6 

19 

5,8 

35 

3,4 

4,7 

29 

0,4 

3,6 

22 

—  2,9 

2,5 

15 

-  6,9 

20 

6,5 

37 

4,9 

5,3 

30 

2,1 

4,2 

24 

—  1,0 

3,1 

18 

-4,6 

21 

7,2 

39 

6,4 

6,0 

32 

3,8 

4,8 

26 

0,8 

3,7 

20 

—  2,5 

22 

8,0 

40 

7,9 

6,7 

34 

5,4 

5,5 

28 

2,6 

4,3 

22 

-0,6 

23 

8,8 

42 

9,3 

7,5 

36 

7,0 

6,2 

30 

4,2 

5,0 

24 

1,3 

24 

9,6 

43 

10,7 

8,3 

37 

8,4 

7,0 

31 

5,9 

5,7 

26 

3,1 

25 

10,5 

44 

12,0 

9,1 

38 

9,9 

7,8 

33 

7,5 

6,5 

27 

4,9 

26 

11,5 

46 

13,3 

10,0 

40 

11,3 

8,6 

34 

9,0 

7,3 

29 

6,6 

27 

12,5 

47 

14,6 

11,0 

41 

12,7 

9,5 

36 

10,5 

8,1 

30 

8,2 

28 

13,5 

48 

15,9 

12,0 

42 

14,0 

10,5 

37 

",9 

9,0 

32 

9,7 

29 

14,7 

49 

17,1 

13,0 

43 

15,3 

11,5 

38 

X3,3 

10,0 

33 

11,2 

80 

15,8 

50 

18,4 

14,1 

44 

16,6 

12,5 

39 

14,7 

11,0 

34 

12,7 

Börastein. 


112 


373 


Sättigungsdrucke  der  Elemente. 

Die  Sättigungsdrucke  sind  entweder  in  mm  Quecksilber,  bezogen  auf  o"  (mm),  oder  in 
Atmosphären  (Atm.)  angegeben. 
Reihenfolge  der  behandelten  Elemente:   Wasserstoff,  Sauerstoff,  Stickstoff;   Neon, 
Argon,  Krypton,  Xenon;  Chlor,  Brom,  Jod;  Schwefel,  Phosphor,  Arsen;  Natrium,  Thallium,  Queck- 
silber, Kupfer,  Zink,  Silber,  Cadmium,  Zinn,  Blei,  Wismut. 


Wasserstoff  H.^ 
Travers  und  Jaquerod,  Proc. 

Roy.  Soc.  70,  490;  1902. 
ZS.  phys.  Ch.  45,  416;  1905. 


Absolute  Temperatur 


Wasserstoff- 
Skala 


Helium- 
Skala 


20,41 
20,22 
19,93 
19,41 
18,82 
18,15 
17,36 
16,37 
14,93 


20,60 
20,41 
20,12 
19,61 
19,03 
18,35 
17,57 
16,58 
15,13 
14,11 


Sätti- 
gungs- 
druck 


mm 
800 
760 
700 
600 
500 
400 
300 
200 
luo 
so 


Dewar,  Proc.  Roy.  Soc.  68, 
44;  1901. 


Temperatur 


»C 

-252,2 
-258,66  (fest) 


Sättigungs- 
druck 


mm 

760 

30—40 


Sauerstoff  0^, 

vgl.  auch   Bestelmeyer,   Ann. 

Phys.  (4)  14,  87;  1904. 

Estreicher  und  Oiszewski, 

Phil.  Mag.  (5)  40,  454:  1895. 


Temperatur 


«C 

211,2 
-209,8 
-208,9 
-206,8 
-204,8 
-203,4 
-201,1 
-198,7 

196,25 
-194,0 
-190,5 
-185,8 

183,3 
-182,2 


Sättigungs- 
druck 


mm 

7>75 
10,5 

13,0 
21,8 

31,8 

41,8 

61,8 

91,8 

129,1 

179,1 

279,1 

479.1 

629,1 

731,1 


Sauerstoff.    (Forts.) 
Travers,  Senter  und  Jaquerod, 

Proc.  Roy.  Soc  70,  488;    1902. 
ZS.  ph.  Ch.  45,  416;  1903. 


absolute  Temperatur 


Wasserstoff- 
Skala 


Helium- 
Skala 


90,60 
90,10 
89,33 
87,91 
86,29 
84,39 
82,09 
79,07 


90,70 
90,20 
89,43 
88,01 
86,39 
84,49 
82,19 
79.19 


Sätti- 
gungs- 
druck 


nmi 
800 
760 
7cx> 
600 
500 
400 
300 
200 


Baly,  Phil.  Mag. (5)  49, 517;  1900. 


Temperatur 
'   absolut 


77 

78 
79 
80 

81 
82 
83 
84 
85 
86 
87 
88 
89 
90 
91 


Sättigungs- 
druck 


mm 

138,4 
170,0 

193,5 
220,0 
249,0 
281,8 
319,2 
359,0 
401,8 
449,0 
503,0 
560,0 
621,5 
687,5 
761,5 


V.  Wroblewski, 

1884.    Exn.  Rep. 


C.  r.  98,  982; 
20,  443;  1884. 


Temperatur 


"C 
-129,6 
131,6 
133,4 
134,8 
135,8 


Sättigungs- 
druck 


Atm. 
27,02 

25,85 
24,40 
23,18 

22.20 


Stickstoff  N^ 

oiszewski,  Bull.  Acad.Cracoviel4, 
197  ;i886.Wied.Beibl.l0,686;  1886 


Temperatur    Sätt.-Dr.  in  Atm. 


-225,0"  C 


0,0053 


Stickstoff.  (Forts.) 

Fischer  und  Alt,  Ann.  Phys.  (4) 

9,  1149;  1902. 


t«  Celsius 


-195,67 
-196,17 
-19(>,35 
-196,94 
197,56 
198,24 
-ia*,97 
199,75 
-200,61 
-201,54 
-202,58 
203,15 
203,80 
-204,47 
205,20 
205,86 
-206,57 
-207,37 
-208,25 
209,35 
-210,52 


absolut  Sättigungs- 
druck 


77,33 
76,83 
76,65 
76,06 
75,44 
74,76 
74,03 
73,25 
72,39 
71,46 
70,42 
69,S5 
69,20 
68,53 
67,80 
67,14 
66,43 
65,63 
64,75 
63,65 
62,48 


mm 

760 

714Ö 

700 

650 

600 

550 

500 

450 
400 

350 
300 

275 
250 
225 
200 
180 
160 
140 
120 

Erstar-  100 


Baly,  Phil.  AAag.  (5)  49,  517 ;  1900. 


Temperatur 
absolut 


2-0 

77 

78 
79 
80 
81 

82 
83 

84 

85 
86 
87 
88 
89 
90 
91 


Sättigungsdruck 


N..(chem.)  N*  (atmosph.) 


717,0 

806,0 

906,0 

1013,0 

1130,5 
1258,0 
1386,0 
1544,5 
1705,5 
1880,0 
2062,0 
2256,0 
2465,0 
2686,0 
2916,5 


716,0 

800,0 

895,0 

995,0 

1104,0 

1225,4 

1357,0 

1497,0 

1646,0 

1808,0 

1985,0 

2170,0 

2368,0 

2581,0 

2812,0 


y.  Wroblewski,  a  r.  102, 

lOIO;    1886. 


Temperatur 


"C 
— 14<},6 
—153,7 
—193.0 
—202,0 


Sättigungsdruck 


Atm. 

38,45 

30,65 

1,00 

0,105 


Neon  (fest)  Nc  \  Travers  und  Jaquerod,  Proc. 
Roy.  Soc  70,  490;  1902. 


absol.  Temperatur 
Helium- Skala 


y  0 
20,4 
15,66 


Sättigungs-      mm 

druck  12,8 

2,4 

Stirm. 


374 


112  a 


Sättigungsdrucke  der  Elemente. 
Edelgase  außer  Neon;  Halogene. 


Argon  Ä 

Olszewski,  Proc.  Roy. 
Soc  57,  290.  1895.  Z. 
ph.  Ch.  16,  380;  1895. 


Temp.         Sätt.-Dr. 


"C 
-5^121*) 
-12K,6 
— 12J>,6 
—134,4 
—135,1 
-136,2 
—138,3 
— 13«,1 
*)  krit.  Tp. 


Atm. 
50,6 
38,0 
35,8 
29,8 
29,0 

27,3 
25,3 
23,7 


Chlor  (flüssig)  C/.^ 

Johnson  u.  Mc  Intosb, 
Journ.  Amer.  ehem. 
Soc.  31,  1138;   1909. 


Temp. 


—105,7 
-101,6 

Erstarrungs- 
punkt 

—  96,3 

—  80,8 

—  84,3 

—  75,3 

—  65,9 

—  56,8 

—  47,3 

—  89,3 

—  83,7*) 

—  32,0 


Sätt.-Dr. 


mm 
8,0 
9,2 


16,5 
24,4 
39,6 
76,1 

141,5 
240,6 

399,5 
592,0 
760,0  *) 
820,5 

*)  interpoliert. 


Jod 

Dewar,    Proc.   ehem. 
Soc.  14,  243;  1899. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


"C 

mm 

0 

0,017 

11,0 

0,087 

80,0 

0,358 

5H,1 

4,9 

113,8 

87,0 

Argon  Ä 


Krypton  Kr 


Xenon  Xe 


Ramsay  u.  Travers,  ZS.  phys.  Ch.  38,  670;  190 1. 


Temp. 
absol. 


77,3 

81,7 

82,1 

82,4 

82,6 

83,0 

83,8 
*) 

85,5 

85,7 

86,5 

86,9 

87,3 

87,8 
123,1 
136,8 
137,8 
139,0 
155,6 

krit.  Tp. 


Sätt.-Dr. 


215,0 
410,1 

423,9 
440,1 

465,0 
485,8 
524,3 
*) 

633,4 
644,6 
704,5 

757,3 
787,6 
821,2 

10313 

20700 

21334 
23251 
40200 
=  krit.  Dr. 


Schmelzp.  85,1" 


Temp. 
absol. 


TT  U 

84,2 
88,6 

*) 
112,7 
170,9 
197,9 
201,0 
201,5 
204,1 
206,4 
210,5 

krit.  Tp 


Sätt.-Dr. 


9 

17,4 
*) 

386,6 
II 970 
28808 
30837 
31621 

34693 
37006 
41245 

=  krit.  Dr. 


*)  Schmelzp.  104" 


Temp. 
absol. 


183,2*) 

231,4 

237,4 

239,7 

241,2 

244,2 

244,6 

248,7 

250,5 

252,6 

254,0 

255,6 

257,4 

273,36 

287,75 

krit.  Tp. 


Satt- Dr. 


11134 
13505 
13971 
14696 
15868 
16301 

18153 
18929 
19984 
21512 
21967 
22310 
31501 
44112 

krit.  Dr. 


*;  Schmelzp.  133" 
(annähernd) 


brom  Br. 


Jod  Jo 


Ramsay  u.  Young,  J.  ehem.  Soc  49, 
453;  1886. 


Temperatur      Sätt.-Dr.      Temperatur 


"C 

16,65 
14,0 
-12,0 
10,05 

-  8,4 
-7,0^ 

-  5,06 


8,20 
16,95 
23,45 
33,05 
40,45 
46,8 
51,95 
56,3 
58,76 


20 

25 

30 

35 

40 

45 

50 

70 

90 

100 

150 

200 

300 

400 

500 

600 

700 

760 


"C 
85,0 

92,2 


102,15 

109,05 

114,15 

117,0 

128,9 

137,05 

150,7 

160,9 

169,05 

176,0 

182,0 

185,3 


s.  a.  Tsuruta,  Phys.  ZS.  1,  417;  1900. 


Jod  J2 

Arctowski,  ZS.  anorg.  Ch. 
12,  427;  1896. 


Temp. 


70 
66 
41 
13 


Satt- Dr. 


mm 

8,6 

3,7 

1,4 

0,10 


Baxter,  Hickey  u.  Hol- 
me*, Journ.  Amer.  ehem. 
Soc.  29,  127;  1907. 


"C 
0 
15 
25 
30 
35 
40 
45 
50 
65 


mm 
0,030 

0,131 
0,305 
0,469 
0,699 
1,025 
1,498 
2,154 
3,084 


Chlor  Cl, 

Knietsch,  Wied.  Ann. 
259,  124;  1890. 


Temp. 


—102 

—  88 

—  85 

—  80 

—  75 

—  70 

—  65 

—  60 

—  65 

—  50 

—  45 

—  40 

—  35 

—  33,6 

—  30 

—  25 

—  20 

—  15 

—  10 

—  6 
0 
5 

10 

15 

20 

25 

30 

36 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

146 


Sätt-Dr. 


fest 
37,5  mm 
45,0 
62,5 
88,0 
118 

159 
210 

275 
350 
445 
560 

705 
760 

1,20  Atm. 

1,50 
1,84 

2,23 
2,63 

3,14 
3,66 

4,25 
4,95 
5,75 
6,62 

7,63 

8,75 

9,95 
11,50 
14,70 
18,60 
23,00 
28,40 
34,50 
41,70 
50,80 
60,50 
71,60 

93,50 
(krit.  Punkt) 


Jod 

Naumann,    Diss.  Berlin 
1907. 


"C 

—40,7 

—20,9 

0 

16,9 

19,0 


mm 
0,00022 
0,0025 
0,027 
0,146 
0,182 


Jod 

stelzner  und  Nieder- 
schulte,   Verh.   phys. 
Ges.  7,  159;  1905. 


"C 
0 
10 
20 
30 
40 


mm 
0,01 
0,06 
0,25 
0,60 
1,16 


Stirm. 


112  b 


375 


Sättigungsdrucke  der  Elemente. 
Jod  (Schluß),  Schwefel,  Phosphor,  Arsen,  Natrium,  Thallium. 


Jod     (Forts.) 

Stelzner,  Nieder- 
scfanlte.    (Forts.) 


Sättigungs- 

druck 

»c 

mm 

aO 

2,35 

60 

4,42 

70 

8,35 

80 

15,9 

90 

27,0 

100 

47,5 

110 

77,2 

180 

"6,5 

130 

i68,i 

140 

231,5 

läO 

307,0 

160 

412,2 

170 

530,0 

il80 

687,2 

Schwefel    (Forts.) 
Matthies,  Phys.  ZS.  7,  395;  1906. 


Temperatur 


"C 

210,2 

216,7 

2224 

230',6 

234,4 

237,3 

241,8 

265,0 

306,5 

341,7 

352,5 

363,0 

379,4 


Sättigungsdruck 


1,35 

2,1 

3.20 

4,48 
5,54 
6,5 
8,45 
20,5 

53,5 
105,5 
133,0 
176,0 

250,1 


*)  Unterhalb  240"  nicht  garu  sicher. 


Bodeosteia,  ZS.  ph.  Chem.  30,  n8; 
1899. 


Temperatur  Sättigungsdruck 


i 


Schwefel 

Raff  u.  Graf,  Ber.  chem.  Ges. 

40,  4199;   1907,    ZS.  anorg. 

Ch.  58,  209;  1908. 


Temperatur 

druck 

^'C 

mm 

49,7 

0,000  34 

78,3 

0,002  3 

89,0 

0,0057 

99,3 

0,0089 

104,0 

0,011  5 

110,8 

0,020  0 

114,5 

0,0285 

rl2:i,8 

0,053  5 

131,9 

0,081 

132,2 

0,079 

13:^,1 

0,088 

«sc 

141,0 

0,131 

CO 

147,0 

0,192 

157,0 

0,332 

162,0 

0,403 

172,0 

0,629 

1S9,5 

1,38 

l211,3 

3,14 

Für  Schwefe 

1  vergl.  auch 

Barns,   Phil.  ^ 

^g.    (5)    29, 

141 ;  1890  und  G 

rnner.Joum. 

Amer.  chem.  S 

3C  29,   1396; 

1907. 

«c 

374 
393 
410 
427 
444,53 


240 
336 
443 
580 
760 


Arsen 

Gibson,   Diss.  Breslau  191 1. 


Temperatur 


469,4 
476,3 
4S8,4 
499,9 
512,3 
526,4 
557,4 
568,9 


Sättigungs- 
druck 


mm 

26,0 

31,6 

50,9 

67,4 

96,2 

131,6 

269,9 

334,1 


Natrium  Aa  (Hüssig) 

Gebhardt,  Diss.  Erlangen  1904, 
Verh.  phys.  Ges.  7,  184;  1905. 


Temperatur 


Regnanlt,  Mem.de  rAcad.26,339;  1862. 


Temp. 

Sättig.- 
druck 

Temp 

»C 

mm 

"C 

390 

272,31 

500 

400 

328,98 

610 

410 

395,20 

520 

450 

472,11 

630 

430 

560,98 

640 

440 

663,11 

650 

450 

779,89 

560 

460 

912,74 

670 

470 

1063,17 

480 

1232,70 

490 

1422,88 

Sättig.- 
druck 


mm 
1635,32 

1871,57 
2133,30 

2421,97 
2739,21 
3086,51 

3465,33 
3877,08 


Gelber  Phosphor 

Schrötter,  Wien.  Ber.  1,  130;  1848. 


Temp. 


Sättig.- 
druck 


165 
170 
180 
200 
209 


120 

173 
204 
266 
339 


Temp. 


Sättig.- 
druck 


"C 
219 

226 
230 

287,3 


359 
393 
514 
760 


Über  gelben  Phosphor  vergl.  Hittorf, 
Pogg.  Ann.  126,  193;  1865.  Troost 
u.  Hantefenille,  Ann.  chim.  phys. 
(5)  2,  145;  1874.  Über  roten  Phos- 
phor Hittorf,  1.  c 


380 

390 
400 
410 
4-20 
430 
440 
450 
460 
470 
480 
490 
500 
510 
520 
530 
540 
550 
560 
570 


Sättigungs- 
druck 


mm 
i»2 
1,3 
^A 
1,7 
2,0 

2.4 
2,9 
3,4 
4»2 
5,1 
6,1 

7,2 

8,6 
10,3 
12,4 
15,0 
18,5 
23,0 

33,2 
80,0 


Aus  3  wenig  übereinstimmen- 
denVersuchsreihen  interpoliert 


Thallium  Tl 

Gibson,  Diss.  Breslau  19", 
Tl  flüssig.  Interpolierte  Werte. 


Temperatur 


950 
1000 
1050 
1100 
1160 
1200 


Sättigui^- 
druck 


mm 
10,5 
17,5 
26,0 

37,0 
54,0 
78,0 


Stinn. 


376 


112  c 


Sättigungsdrucke  der  Elemente. 


Quecksilber 

vergl.  auch  v.  d.  Plaats  Rec.  Trav.  chim.  5,  149;  1886  u.  Knudsen  Ann.  Phys.  (4)  29,  184;  1909. 


Regnault, 

Mdm.  de 
l'Acad.  26, 
339;  1862. 


Hertz,  Wied. 

Ann.  17, 193; 

1882. 


Ramsay  u. 
Young,  J. 

ehem.  Soc. 
49,  37;  1886. 


Morley,  ZS. 

ph.  Ch.  49, 
100;  1904. 


Pfaundler, 

Wied.  Ann.  63,  36;  1897. 


Temp. 


Sättigungsdrucke 


Temp. 


Sättigungsdrucke 


0 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 

100 
HO 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 

200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
280 
290 

300 
310 
320 
330 
340 
350 
360 
370 
380 
390 

400 
410 
420 
430 
435 
440 
445 
450 


mm 

0,0200 

0,0268 

0,0372 

0,0530 

0,0767 

0,1120 

0,1643 

0,2410 

0,3528 

0,5142 

0,7455 
1,0734 
1,5341 
2,1752 
3,0592 
4,2664 
5,9002 
8,0912 
11,00 
14,84 

19,90 
26,35 
34,70 
45,35 

58,82 

75,75 

96,73 

123,01 

155,17 
194,46 

242,15 

299,7 

368,7 

450,9 

548,4 

663,2 

797,7 

954,7 

1140,0 

1347,0 

1588,0 
1863,7 
2177,5 
2533,0 
2728,0 
2934,0 
3153,0 
3384,4 


mm 
0,00019 
0,00050 
0,0013 
0,0029 
0,0063 
0,013 
0,026 
0,050 
0,093 
0,165 

0,285 
0,478 
0,779 
1,24 

1,93 
2,93 
4,38 
6,41 
9,23 
13,07 

18,25 
25,12 
34,90 


Laby 


255° 


86,2  mm 
97,8 
124,8 

158,4 
199,3 

248,6 

307,7 

378,1 

461,3 

559,1 

673,3 

805,9 

959,2 
"35 
1337 

1566 
1826 
2119 
2446 
2628 
2817 
3018 
3229 


0,008 
0,015 
0,029 
0,052 
0,092 
0,160 

0,270 

0,445 
0,719 

1,137 
1,763 
2,684 

4,013 

5,904 

8,535 

12,137 

17,015 
23,482 

31,957 

42,919 

56,919 

74,952 

96,661 

123,905 

157,378 

198,982 

246,704 

304,9 

373,7 

454,4 

548,6 

658,0 

784,3 

930,3 
1096,0 
1284,0 

1495,6 
1733,8 
2000,2 
2298,8 
2459,0 
2628,8 
2808,0 
2996,1 


16"  0,0010 

0,0027 
0,0052 
0,0113 
0,0214 
0,0404 


15 

56,3 


mm 
0,00081 
0,01801 
0,26305 


Vergl.    auch:    Juhlin,    Bihang 

Svenska  Akad.  17,  Abt.  i,  72; 

1892. 


Jewett,  Phil. 

Mag.    (6)  4, 

546;  1902. 


mm 
1,84 
4,23 
9,1 

24,2 

32,2 

62,3 

100,6 

155,0 

250,0 


Smith  u.  Menzies 


457,85 
555,54 
669,77 
802,62 
956,25 

1133,0 

1335,4 

1566,1 

1827,6 

2123,4 

2456,0 

2637,5 

2828,8*) 

3031,5*) 

3245,0  *) 

*)  extrapoliert 


Young,  J.  ch. 
Soc  69,  629; 
1891. 


Qebhardt, 

Verh.  phys. 

Ges.  7,  184; 

1905. 


vergl. 

auch  folg. 

Seite 

8,41 
11,98 

16,81 
23,22 
31,64 
42,56 
56,55 
74,26 
96,46 
124,0 
157,8 
198,9 

248,6 
308,0 
378,5 
461,7 
559,1 
672,5 
803,7 
954,7 
1127,5 
1325,0 

1548,5 
1801,0 
2085,0 
2402,5 
2572,0 
2757,0 
2939,0 
3150,5 


mm  *) 
1,1 
1,8 
2,8 
4,3 
6,3 
9,2 
13,0 

17,7 
24,0 

33,4 

44,9 

58,5 

77,0 
100,0 
120,0 
158,5 
199,5 

249,0 

309,0 

*)  interpoliert 


Laby, 

Phil.  Mag. 

(6)  16,  789; 

1908. 

Smith   und 
Menzies, 

Journ.  Amer. 

ehem.   Soc. 

32,   1445; 

1910. 

Bei 

tieferen 

Tempp,  vergl. 

Tab.  84  b. 


Stirm. 


Temp. 


130 
140 
150 
160 
170 
180 
190 

200 
210 
220 
230 
240 
250 
260 
270 
280 
290 

300 
310 
320 
330 
340 
350 
360 
370 
380 
390 

400 
410 
420 
430 
435 
440 
445 
450 


112  a 


377 


Sättigungsdrucke  der  Elemente. 
Quecksilber,  Kupfer,  Zink,  Silber,  Cadmium,  Zinn,  Blei,  Wismut 


Quecksilber  (Forts.) 


Yonng,  J,  ehem.  Soc  59,  629;  1891. 


Temp.       Satt.- Dr.       Temp.      Satt.- Dr. 


Cailletet,Colardeau 

u.  Rivi^re,  C  r.  130, 

1585;  1900, 


Refoaalt, 

Mem.d.rAcad. 
^,339;  1862. 


Ramsay  u. 
Yoonf. 

J.  ehem.  Soc 
49,  37, 1886. 


Young, 

J.  ehem.  Soc 
59,629;  1891. 


"C 
330 
331 
332 
333 
334 
335 
336 
337 
.338 
339 
340 
341 
342 
343 
344 
345 


mm 
461,7 
470,8 
480,0 

489,3 
498,8 

508,5 
518,3 
528,3 
538,4 
548,6 
559,1 
569,7 
580,4 
591,3 
602,4 

613.7 


»C 
34« 
347 
»48 
349 
350 
351 
352 
353 
354 
355 
356 
357 
358 
3.59 
360 


mm 
625,1 
636,7 
648,4 
660,4 

672,5 
684,8 

697,3 
709,9 
722,7 

735,7 
749,0 
762,3 
775,9 
789,7 


Temp.      Satt.- Dr. 


Temp. 


»C 
400 
450 
500 
550 
600 
650 
700 
750 
800 
850 
880 


Atm. 
2,01 

4,25 
8,0 

13,8 
22,3 
34,0 
50,0 
72,0 
102,0 

137,5 
162,0 


»C 
460 
470 

480 
490 

500 
510 
520 


Sättigungsdruek  (abgerundet) 


mm 
3888,1 
4449,5 
5072,4 
5761,3 
6520,3 

7353,4 
8265,0 


mm 
3399,5 
3843,7 
4327,1 
4856,7 

5435,0 
6059,2 
6736,6 


mm 
3586,0 
4067,0 
4596,0 


Kupfer,  Zink,  Silber,    Zinn,    Blei,  Wismut  nach 
Greenwood.  Proe.  Roy.  Soe.  A.  83,  483;  1910. — 

ZS.  ph.  Ch.  76,  484;  1911. 

Zink,  Cadmium,  Wismut  nach  Banis.    Phil.  Mag. 

(5),  29,  141;  1890. 


Kupfer  (Gr.) 


Zink  (Gr.) 


Silber  (Gr.) 


Zinn  (Gr.) 


Blei  (Gr.) 


Temp. 


Satt.- Dr. 


Temp.        Satt.- Dr. 


Temp. 


Satt- Dr. 


Temp,        Satt.- Dr. 


Temp. 


Satt.- Dr. 


1980 

2180 
2310 


Atm. 
0,1315 
0,338 
1,0 


1120 
1230 
1280 
1510 


Atm. 
6,3 
11,7 
21,5 
53,0 


iwio 

IT-SO 
1955 


Atm. 
0,1355 
0,346 
1,0 


1970 
2100 
2270 


Atm. 
0,133 
0,345 
1,0 


1320 
1420 
1525 
1870 
2100 


Atm. 
0,138 
0,350 
1,0 

6,3 

11.7 


Wismut 

Greenwood  (s.  0.) 


Zink    (Ba.) 


Cadmium  (Ba.) 


Wismut  (Ba.) 


Temp. 


Sätt-Dr. 


Temp.     ;   Sätt.-Dr. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


1200 
1310 
1420 
1740 
1950 
2060 


Atm, 

0,134 
0,338 
1,0 

6,3 
11,7 
16,5 


"C 
6S4 
699 
710 
736 
758 
802 
838 
863 
884 
900 
914 
933 


mm 

28 

35 

42 

62 

99 

166 

264 

368 

477 

557 

653 

767 


549 
652 
565 
574 

620 
6?9 
667 
681 

702 


mm 
22 

25 
26 

32 

75 
105 

157 
189 
262 


Temp. 


SätL-Dr. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


706 
724 
729 
745 
750 
760 
766 
770 


292 
355 
381 
489 

517 
624 
656 

766 


'- C 
1199 
1611 
1260 


32 
86 

97 


Reihenfolge  der  in  der  folgenden  Tabelle  behandelten  anorganischen  Verbindungen :  Chlorwasser- 
stoff, Bromwasserstoff,  Jodwasserstoff,  Schwefelwasserstoff,  Selenwasserstoff,  Phosphorwasserstoff,  Arsenwasser- 
stoff, Ammoniak,  Kohlendioxyd,  Kohlenoxyd,  Stickoxydul,  Stickoxyd,  Phosphortrioxyd,  Schweflige  Säure, 
Schwefeltrioxyd,  Arsentrioxyd,  Schwefelkohlenstoff,  Fluorbor,  Thiophosphorjifluorid,  Chlorcyan,  Bortrichlorid, 
Phosphortrichlorid,  Siliciumtetrachlorid,  Tetrachlorkohlenstoff,  Stannichlorid,  Germaniumtetrachlorid,  Nickeltetra- 
karbonyl,  Kalomel,  Quecksilberchlorid,  -bromid,  -Jodid. 

Stirm. 


378 


113 


Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen. 

Steele  und  Mc  Intosh,  ZS.  phys.  Gh.  55,  136;  1906. 
*  =  beobachtete  Werte.    **  Bei  HCl  —89°  im  Original  552mm. 


Chlorwasser- 
stoff HCl  (flüssig) 


Bromwasser- 
stoff HBr 


Jodwasser- 
stoff HJ 


Schwefelwasser- 
stoff H,S 


Phosphorwasser- 
stoff PH, 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


»C 

—  80 

—  80,5 

—  81 

—  82 

—  83 

—  83,2 

—  84 

—  85 

—  85,9 

—  86 

—  87 

—  88 

—  89 

—  89,8 

—  90 

—  91 

—  92 

—  92,9 

—  93 

—  94 

—  95 

—  96 

—  97 

—  97,2 

—  98 

—  99 
—100 
—101 
—101,3 
—102 
—103 
-104 
-104,5 
—105 
-106 
—107 
-108 
—109 
—109,9 
—110 


mm 
896 
868* 

851 

808 

764 

748* 

718 

673 

648* 

632 

594 

557 

525** 

522* 

493 

463 

435 

430* 

410 

385 

363 

343 

323 

316* 

304 
287 
270 

254 

245* 

238 

225 

210 

198* 

196 

184 

173 

162 

149 

141* 

138 


Schmelzpunkt  — 1 1 1,3' 


Faraday,  Phil. 

Trans.  13o,  1, 155 ; 

1845- 


Temp. 

Sättig.- 
Druck 

"C 

Atm. 

—73,3 

1,80 

-67,8 

2,38 

—€2,2 

3»i2 

-^5,6 

6,30 

—34,4 

9,22 

-28,9 

10,92 

-23,3 

12,82 

—17,8 

15,04 

-3,9 

23,08 

+  4,4 

30,67 

"C 

—  66 

—  67 

—  68 

—  68,4 

—  69 

—  70 

—  70,7 

—  71 

—  72 

—  73 

—  74 

—  75 

—  76 

—  76,7 

—  77 

—  78 

—  79 

—  79,3 

—  80 

—  81 

—  82 

—  83 

—  84 

—  85 

—  86 


mm 

891 

835 

785 

775* 

743 

704 

682* 

671 

635 
609 

575* 
546 
519 
501* 

483 

468 

445 
431,5* 
423 
402 

381 

357* 

340 

321 

302 


Schmelzpunkt  86» 


—  87  ■ 

—  87,1 

—  88 

—  89 

—  89,3 

—  90 

—  91 

—  92 

—  92,8 

—  93 

—  94 
95 
96 
96,3 
97 

—  98 
99 

100 
100,7 
101 
102 

—103 
104 
104,2 

—105 


283 

284* 

266 

259 

245* 

247 

239 

222 

214* 

214 

204 

195 

187 

185* 

177 

167 

157 

147 

142* 

136 

125 

114 

102 
96* 
90 


Forts,  von  HCl,  HJ 
s.  folgende  S. 


«C 
—35 
-35,9 
—36 
—36,9 
—37 
—38 
—39 
—39,4 
—40 
—41 
-41,7 
—42 
-43 
-43,6 
—44 
-45 
—46 
-^7 
—47,7 
—48 
—49 
-50 


mm 

783 

769* 

750 

713* 

718 

686 

657 

644* 

628 

600 

578* 

573 

547 

530* 

519 

494 

471 

448 

438* 

425 

404 

376* 


50,8»  Schmelzpunkt 


-51 
—52 
—53 
—54 
-54,8 
—55 
—56 
—57 
—58 
—59 
—59,5 
—60 
—61 
-62 
—63 
-63,5 
—64 
—65 
—66 
—67 
—68 
-68,4 
—69 
—70 
-71 
—72 
-73 
—73,5 
—74 
—75 
—76 
—77 
—77,9 
-78 


364 

343 

325 

307 

303* 

289 

274 
258 

244 

230 

224* 

218 

206 

194 

183 

185* 

173 

162 

152 

143 

134 

126* 

126 

118 

III 

103 

97 

92* 

90 

84 

79 

73 

74* 

70 


«C 
—60 
—61 
—62 
—62,2 
—68 
—64 
—60 
-66 
—66,1 
—67 
—68 
-69 
—69,1 
—70 
-71 
—71,6 
—72 
—73 
—74 
—75 
—75,6 
—76 
—77 
-  78 
—78,4 
—79 
-80 
—81 
-81,7 
—82 


770 

724 

682 

676* 

644 

607 

573 

541 

538* 

513 

484 

458 

456* 

432 

409 

400* 

384 

364 

345 

326 

314* 

309 

292 

276 

270* 

261 

246 

232 

220* 

218 


82,9*  Schmelzpunkt 

—831 

—84 
-85 


—86 

—87 
—88 


205 

193* 

181 

169 

158 


Faraday,  Phil. 

Trans.  135, 1,  155; 
1845. 


Temp. 


»C 
—73,3 
—67,8 
—58,9 
—46,6 
—31,1 
—28,9 
—18,9 
—17,8 
—  3,8 
+  10,0 
+11,1 


Sättig.- 
Druck 


Atm. 
1,02 
1,09 
1,50 
2,35 
3,95 
4,24 
5,90 
6,10 
9,36 
14,14 
14,60 


»C 

—  86 

—  86,6 

—  87 

—  88 

—  88,6 

—  89 

—  90 

—  91 

—  92 

—  93 

—  93,1 

—  94 

—  95 

—  96 

—  97 

—  97,7 

—  98 

—  99 
—100 
—101 
—101,2 
—102 
—103 
-104 
—105 
—105,9 
—106 

Schmelzpunkt 


770 

719* 

716 

668 

644* 

630 

595 

563 

531 

503 

498* 

473 
448 

425 
403 
393* 
382 
362 
342 
324 
319* 
305 
287 
269 
253 
237* 
235 
-133' 


Schwefelwasser- 
stoff H^S 
Regnauit,  Mem.  de 
l'Acad.  26,  535; 
1862. 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


»C 
—25 
—20 
—15 
—10 
—  5 
0 
+  5 

10 

15 

20 

26 

30 

35 

40 

45 

50 

66 

60 

66 
+  70 

Stirm. 


Atm. 
4,93 
5,83 
6,84 
8,01 

9,30 
10,80 
12,48 

14,34 
16,38 
18,62 
21,07 

23,73 
26,62 

29,72 
32,83 
36,60 

40,38 
44,39 
48,63 
53,10 


113  a 


379 


Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen. 

Chlorwasserstoff,  Jodwasserstoff,  Schwefelwasserstoff,  Selenwasserstoff, 
Arsenwasserstoff,  Ammoniak. 


Chlorwasser- 
stoff HCl 


Temp. 


»C 


Satt- Dr. 


Atm. 


Faraday,  Phil.  Trans. 
113,  189;  1823. 

+10,0      I     ao,oo 

Ansdell,  Chem.  News 
41,  75;  1880. 


+  4,0 
9,25 
13,8 
18,1 
22,0 
26,75 
33,4 
39,4 
44,8 
48,0 
49,4 

+50,56 


29,8 
33,9 
37,75 
41,8 

45,75 
51,00 
58,85 

66,95 
75,20 
80,80 
84,75 
85,33 


Jodwasserstoff  HJ 

Faraday,  Phil.  Trans.  135,  I, 
155:  1845. 


Temperatur     Sättigungsdruck 


"C 
-17,8 

0 
+15,6 


Atm. 
2,9 
3,97 
5,86 


Schwefelwasserstoff 

H2S 

Olszewski,  Wied.  Ann.  31, 1887. 


Temperatur      Sättigungsdruck 


"  C  Atm. 

0  10,25 

+  18,2  16,95 

50,0  35,66 

52,0  37,17 

+  100,0  88,70 

Bem.  Schwefelwasserstoff 
vgl.  Kamp,  Ann.  Chem.  Pharm. 
18, 170;  1855.  —  Regnault,  C. 
r.  50, 163;  1860.  —  Olszewski, 
Bull.  Acad.  Cracovie  1870.  — 
Melsens,  C.  r.  77,  781;  1873. 
—  De  war,  Phil.  Mag.  (5)  18, 
212;  1884. 


Selenwasser- 
stoff H2Se 
Olszewski,  Wied.  Ann. 

31,  66;   1887. 


Temp. 


"C 
0 

+  18 

52 

100 

+137 


Sätt.-Dr. 


Atm. 
6,6 
8,6 
21,5 
47,1 
91,0 


De  Forcrand  und 
Foozes-Diacon,  C.  r. 
134,   171   und  229; 

1902. 
—42  I 

-30  1,75 

+  0,2  4,5 

+30,8  12 

Schmelzpunkt 
-64" 


Arsenwasser- 
stoff AsH^ 

Faraday,  Phil.  Trans. 
113,   I,   155;   1845. 


Temp. 


«C 
-59,4 
—53,3 
-46,6 
-30,6 
-17,8 
—12,2 

0 
+  4,4 

10,0 
+  15,6 


Satt- Dr. 


Atm. 

0,94 
2,61 

1,73 
3,32 

5,21 

6,24 

8,95 
10,05 
11,56 
13,19 


Schmelzpunkt 
—  119" 


Ammoniak  NHo 


Regnaalt,  Mem.  de 
l'Acad.  26,  535;  1862. 


I 


Temp. 


Satt- Dr. 


"G 

-30 

-25 

-20 

—15 

-10 

—  6 

0 

+  5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45 

50 

55 

60 

65 

70 

75 

80 

85 

90 

95 

+100 


Atm. 
1,14 
1,45 
1,83 
2,24 
2,82 
3,45 
4,19 
5,04 
6,02 

7,14 
8,41 

9,84 
11,45 
13,25 
15,26 
17,48 

19,95 
22,66 

25,63 
28,90 

32,47 
36,35 
40,59 
45,17 
50,14 
55,52 
61,32 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


0  C  Atm. 

Rietet,  Nouvelles 
machines  frigoriques, 
Geneve  1885.  Deutsch 

von  Schollmeyer, 
Leipzig  1885.  Arch.  de 
Geneve  13,  212;  1885. 


—30 
—25 
-20 
—16 
-10 
—  5 
0 

+  5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
45 

+50 


1,14 

1,45 

1,83 

2,28 

2,82 

3,45 

4,19 

5,00 

6,02 

7,12 

8,40 

9,80 

11,44 

13,08 

15,29 

17,38 

19,98 


Blümcl^e,  Wied.  Ann. 
34,  10;  1888. 
—18,5 


0 

+34,0 
+63,5 


1,91 

4,22 

12,80 

28,04 


Brill,  Ann.  Phys.  (4)  21, 
170;  1906. 


Temp. 


Satt- Dr. 


"C 
1^|-S0,0 
>2i\— 79,0 

—77,6* 

—75,1 

—72,7 

—70,4 

—70,0 

—68,3 

—64,4 

—62,8 

—60,8 

—60,0 

—59,5 

— 56,5 

—54,4 

—50,7 

—50,0 

—46,2 

—45,0 

—41,6 

—40,0 

— :»,8 

—38,2 

—33,0 

*  Schmelzp. 

**  interpoliert 


mm 
35,2 
38,0 

44,1 

51,8 

62,5 

74,9 

77,2** 

87,5 
116,0 
136,0 
157,6 
166,6** 

172,4 
210,0 

239,5 

309,3 

323,3** 

403,5 

437,1 

521,9 

563,1** 

568,2 

610,4 

761,0 


Davies,  Proc.  Roy.  Soc 
A  78,  42;  1907, 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


»C 
—50 
—45 
—10 
—35 
—30 
—25 
—20 
—15 
—10 
—  6 

*  interpoliert. 


mm 

293* 
421* 

557* 

712* 

867 

1098* 

1393 
1726 
2146 

2617 


Beob.  Werte: 

— 49,8    I  297,95 

—41,0  530,95 

— 33,5    I  760,00 

(Siedepunkt.) 


Qibbs ,    Joum.   Amer. 

ehem.    Soc   27,    851; 

1904:  Kochp.  33,46". 

Stirm. 


380 


113  b 


Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen. 
Kohiendioxyd  und  Kohlenoxyd. 


Kohlendioxyd  CO^,  fest  und  flüssig. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


«C 


Atm. 


flüssig 


Regnault,   Mem.   de 
l'Acad.  20,535;  1862. 


— 2ö 

17,12 

-20 

19,93 

—15 

23,14 

-10 

26,76 

—  5 

30,84 

0 

35,40 

+  6 

40,47 

10 

46,05 

15 

52,17 

20 

58,84 

25 

66,07 

+30 

73,84 

Cailietet , 
Gen.  (MJ, 
-80 
—74 
-70 
—64 
—60 
-54 
-50 
—44 
—40 
—34 


Arch. 
16;  18' 


de 


1,00 

1,55 
2,08 
3,10 
3,90 

5,46 
6,80 

8,72 
10,25 
12,70 

Viilard,    Ann.   chim. 
phys.    (7)    10,    387; 


—79  (fest) 

0 

+  10 

16 

+  20 

Viilard   u. 

C.  r.  120, 


1,0 
34,25 
44,35 
49,90 

56,30 
Jarry, 

1413; 


-56,7) 

(Schmpkt.)l 
—  79 1_ 
— 115'f^ 

—125^ 


5,1  Atm. 

760  mm 
ca.  20   „ 
5    „ 


Zeleny  u.  Smith,  Phys. 
ZS.  7,  670;  1906. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


OQ 


Atm. 


flüssig 


—  7  I  27,80 
-10  25,83 

-12  I  24,50 
— 15  22,46 

—18  20,65 

—20  19,52 

—22  18,33 

—25  16,74 

-28  15,10 

— 30  14,21 

—32  13,30 

— 35  11,92 

— 38  10,67 

-40  ■       9,88 

—42  {       9,18 

— *4  I        8,53 

-46  i  7,89 
—48  7,30 

—50  6,73 

—52  6,18 

—54  5,66 

—56  5,19 

*— 56,4  5,11 

-08  4,75 

■60  4,35 

,     -62  3,96 

-6*  I        3,58 

1—65,5  I       3,30 

*  dreifacher  Punkt 

t  unterkühlt 


fest 


Nernst,  Phys.  ZS.  9, 
435;  1908  in  einer 
Arbeit  von  E.  Falck. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


-138 
-142 
-146 
-150 
-154 


Atm. 
0,0600 
0,0278 
0,0123 
0,0050 
0,0024 


Kuenen  u.  Robson,  Phil.  Mag. 
(6)  3,  149;  1902. 


Temp. 


"C 
0 
—  5 
—10 
—15 
—20 
-25 
—30 
—35 
—40 
—45 
-50 
-65 

^56,24* 


Satt- Dr. 


Atm. 

34,3 
30,0 
26,0 
22,4 

19,3 
16,5 
14,0 
11,8 
9,82 
8,12 
6,60 
5,35 

5,10 


—60  4,30           3,97 

—65  2,77 

—70  flüssig           i,J 

—75  1,28 

—78,32  1,00 

*  dreifacher  Punkt,  beobachtet, 
die  andern  Werte  interpoliert. 


Atm. 


fest 


fest 


du  Bois  u.  Wills,  Verh.  D.  Phys. 
Ges.  1,  168;  1899. 


Temp. 


—124 
-112 
—102 

—  96 

—  86 

—  81,5 

—  79,2 

—  77  . 


Sätt.-Dr. 


mm 

5 
40 
110 
225 
510 
638 
760 
885 


vergl.  auch:  Lange,  ZS.  angew. 

Gh.  16,  514;  1903  und  Zeleny, 

Phys.  ZS.  7,  718;  1906. 


Zeleny    u.    Smith, 

Phys.  ZS.  7,  670; 
1906. 


Temp.  I  Sätt.-Dr. 


"C 


Atm. 


fest 


—56,4 
—57 
—58 
—59 
—60 
-61 
—62 
-63 
—64 
—66 
—66 
—68 
—70 
-72 
—74 
—75 
—77 

"C 

—  78,2 

—  80 

—  82 

—  84 

—  80 

—  86 

—  88 

—  90 

—  92 

—  94 

—  96 

—  98 
—100 
—102 
-104 
—106 
-108 
—110 
—112 
-114 
—116 
-118 
—120 
-122 


5," 
4,85 
4,51 
4,20 

3.92 

3,67 

3,43 

3,20 

2,98 

2,78 

2,59 

2,21 

1,88 

1,638 

1,395 

1,283 

1,102 

mm 
760 
657 
558 
473 
435 
400 

340 
288 
241 
202 
170 
141 
119 

99 

80 

64 
53 
43 
34 
27 
22 
18 
14 


k'nhipnnvvrl    m      ^  Olszewski,  C.  r.  99,  706;  1884  \  Temperaturen  nach  dem 

ivuiuciiuxyu   '^^^   II  Baly  u.  Oonnan,  J.  ehem.  See.  81,  902;  1902  i  Wasserstoff thermometer. 


I  Temp. 


Sätt.-Dr. 


I  Temp. 


Sätt.-Dr. 


II  Temp. 


Sätt.-Dr. 


—220,5  "C 


-207,0 


—190,0 
—172,6 
—168,2 
—155,7 


Erstarrungspunkt 


4  mm 
100  „ 


Atm. 
4,6  „ 
6,3  „ 
14,8  „ 


-154,4 
—152,0 
-150,0 
—148,6 
-147,7 
—145,3 
-139,5 


16,1  Atm. 

18,1  „ 

20.4  „ 

21.5  „ 

23.4  „ 
25,7  „ 

35.5  „ 


—205 
-200 
—195 
—191 
-190 
—186 
—183 


114,30  mm 

248,80  „ 

483,96  „ 

772,35  „ 

863,06  „ 

1429,98  „ 

-.     1722,63  „ 

Stirm. 


U3 


381 


Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen. 

Oxyde  des  Stickstoffs,  Phosphors,  Schwefels,  Arsens,  Schwefelkohlenstoff, 
Fluorbor,  Thiophosphorylfluorid. 


StickoxyduLv.o 

Faraday ,  Phil.Trans. 
135,  I,  155;  1845. 


Temp. 


Sättigung 
druck 


"C 

-  87,2*) 

-  73,3 
-59,4 

-  45,0 

-  31,7 

-  17,8 

-  3,9 

-  1,' 

Regnault, 

l'Acad.2«, 

—  25 
-20 

—  15 
-10 

—  5 
0 

+  5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 
+  40 


Atni. 
1,00  *) 

1,77 

3,58 

6,89 

12,04 

19,34 
28,90 

33,40 

Mem.  de 
535; 1862. 

20,65 
23,14 
25,90 
28,96 

32,34 
36,08 
40,21 
44,76 
49,77 
55,30 
61,38 
68,03 
75,36 
83,37 


Cailletet,  Arch.  de 
Gen.  (jö,  16;  1878. 

—  92*) 
-90 

—  84 

—  80 

—  74 
-70 

—  64 

—  m 

—  54 

—  50 

—  44 

—  40 

—  34 


1,00' 

1,10 

1,40 

1,90 

2,60 

3,15 
4,20 

5,05 
6,32 
7,63 
9,60 
11,02 
13,19 


*)Ramsayu.Shields, 

J.chem.  Soc63,833; 

1893. 

Kochp.  bei  760  mm 

-  89,8«. 

Villard,  Ann.  chim. 
phys.  (7)  10,  387; 
1897. 
0 


+  5 

8 

12 

16 

+20 


30,75 
34,8 

37,4 
41,2 

45,3 
49,4 


Stickoxyd  NO 

Olszewski,  C.  r.  100, 

940;  1885. 


Temp. 


«C 

-  97,5 
- 110,9 

105,0 
— 110,0 

-  llt>,0 
— 129,0 
— 138,0 

-  167,0*) 
— 176,5 

*)  Ramsay  ü 


Sättigungs- 
drücke 


Atm. 
57,8 
49,9 
41,0 

31,6 
20,0 
10,6 

5,4 
0,182 
0,024 
Travers, 


s.Travera  Exper.  Unter- 
suchung von  Gasen. 
K.T.bei  760,0mm  -149,9" 


Phosphor- 

trioxyd  P^O^ 

Schencku.Banthien, 

Ber.  ehem.  Ges.  39, 
1518;  1906. 


Temp. 


°G 
+  22,4 
26,2 
30,8 
34,8 
40,8 
46,6 
50,0 
54,7 
64,4 
70,7 
72,7 
88,6 
+91,2 


Sättigungs- 
drucke 


mm 

2,7 

3,0 

4,1 
4,9 
6,0 
8,0 
9,5 
11,9 
18,4 

37,5 
50,8 

248,7 
297,9 


Schweflige 
Säure  SO2 

Faraday,  Phil.Trans. 
13-">,  I,  155;   1845. 


Temp. 


—17,8 
-7,2 
-  3,3 
+  4,4 
23,1 
32,2 
+37,8 


Sättigungs- 
drucke 


Atm. 
0,725 

1,12 

1,33 
1,78 
3,28 
4,35 
5,16 


Regnault,  M6m.  de 
rAcad.2(J,  535;  1862. 


—  30 
25 
20 
15 
10 
5 


0,39 
0,49 
0,63 
0,80 
1,00 
1,25 


Schweflige 
Säure  SO^ 

Regnault.  (Forts.) 


Temp.       Satt- Dr. 


+ 


"C 
0 
5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
45 
50 
55 
60 
+  65 


Atm. 

1,53 

1,87 
2,26 
2,72 
3,24 
3,84 
4,52 
5,28 
6,15 
7," 
8,19 
9,38 
10,69 
12,11 


Sajotschewsky, 

Iswestija  d.  Kiewer 

Univ.  1878,  Nr.4,p.  21, 

Nr.  8,  p.  29,  Wied. 

Beibl.  3,  741 ;  1879. 


+  50 

60 

70 

80 

90 

100 

120 

+150 


8,43 
11,09 

14,31 
18,09 

22,47 
27,82 
41,56 
71,45 


Vgl.  Lange,  ZS.  angew. 
Chemie  1809. 

Rietet,  Arch.  de  Ge- 
neve  13,  212;  1885. 


—30 
-25 
—20 
—15 
—10 
—  5 
0 

+.^ 
10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45 

-f50 


0,36 
0,55 
0,61 
0,76 
1,00 
1,25 
1,51 
1,90 

2,35 
2,78 
3,30 
3,80 
4,60 
5,30 
6,20 
7,20 
8,30 


Blümcke,Wied.  Ann. 
34,  10    1888. 


-19,5 
—11,5 

0 

+35,0 

4<),7 

65,0 

77,6 

+98,2 


0,60 

0,95 

1,51 

5,45 

7,55 

12,83 

17,12 

26,96 


Schwefeltrioxyd. 

74V0I. -S O3  4- V4  Vol.  Luf t 

Knietsch,  Ber.  ehem.  Ges. 

34,  41 12;  1901. 


Temp.  Sätt.-Dr. 


»C 
+35 
40 
45 
50 
55 
60 
65 
70 
75 
80 
85 
+90 


Atm. 
0,400 
0,650 

0,875 
1,200 
1,600 
1,850 
2,250 

2,725 
3,300 
4,000 
4,900 
5,900 


ArsentrioxydA^gOg 

stelzner, 

Diss.  Erlangen  1901. 
*)  Niederschulte, 

Diss.  Erlangen  1903. 


Temp. 


+  129 
153,5 
165 
240,8 
253,1 
261,8 
268,6 
280,1 
290,9 

+306,8 


Sätt.-Dr. 


mm 
0,00  *) 
0,01  *) 
0,027  *) 
6,3 

12,2 

18,2 

24,4 
42,1 

65,4 
110,6 


Schwefelkohlen- 
Stoff  cs^ 

Regnault,Mem.  de  l'Acad. 
-6,  339;  1862. 


Temp. 


"C 

—  20 

—  10 

0 
+  10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 

{» 

100 

110 

120 

130 

140 
+  160 
auch  Rex, 

öö,   358 


Sätt.-Dr. 


47,30 

79,44 
127,91 
198,46 
298,03 
434,62 
617,53 
857,07 
1164,51 

1552,09 
2032,53 
2619,08. 

3325,15 
4164,06 

5148,79 
6291,60 
7603,96 

9095,94 
ZS.  ph.  Gh. 
1906. 


Schwefelkohlen- 
Stoff  cs^ 

Battelli.Mem.  dellaAcc. 

di  Torino  (2)  41, 1 ;  1890; 

42,  I;  1891. 


Temp.  Sätt.-Dr. 


"c 

mm 

-30 

7,97 

-20 

42,41 

-10 

79,68 

0 

128,39 

+  10 

198,01 

20 

296,48 

30 

432,76 

40 

616,75 

50 

859,49 

60 

1172,9 

70 

1569,6 

80 

2062,1 

90 

2662,8 

100 

3383,4 

110 

4234,4 

120 

5225,0 

130 

6362,6 

140 

7651,6 

150 

9094,9 

160 

10963,2 

170 

12448,8 

180 

17095,1 

190 

20317,5 

200 

23813,3 

210 

27555,4 

220 

31518,9 

230 

35675,0 

240 

39993,7 

250 

44444,6 

260 

48997,2 

270 

53622,0 

+  273,050 

55380  mm 

krit.Temp. 

=  krit.Druck 

Fluorbor  BF, 

Faraday,  Phil.  Trans. 

135,  I,  155;  1845. 


Temp.  Sätt.-Dr. 


»C 
-73,3 
63,3 

-57,8 
54,4 


Atm. 
4,61 
7,50 
9,23 

10,00 

",54 


Thiophosphoryl- 
fluorid PSF, 
Thorpe  und  Rodger, 

Journ.  ehem.  Soc.  55, 
306;  1889. 


Temp. 


"C 

+  3,8 

10,0 

18,8 

+  20,3 


Sätt.-Dr. 


Atm. 

7,6 

9,4 

10,3 

13,0 


Stirm. 


382 


113  d 


Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen. 

Chloride  von  Cyan,  Bor,  Phosphor,  Silicium,  Kohlenstoff,  Zinn  und  Germanium; 
NIckeltetrakarbonyi ;  Quecksilberhaloide. 


Chlorcyan 

CN.Cl 
Regnault,  Ra 

des  exp.  2,  482. 


Temp.  Sätt.-Dr, 


"C 

mm 

-30 

68,30 

—  20 

148,21 

—  10 

270,51 

0 

444,11 

+  10 

681,92 

20 

1001,87 

80 

1427,43 

40 

1987,96 

50 

2719,29 

60 

3674,14 

70 

4873,19 

+  75 

2594,58 

Bortrichlorid 

BCls 


Phosphor- 
trichlorid 

PCL 


Siliciuni' 

telra- 

chlorid 

ISiCL 


Regnault,  M^m,  de  l'Acad.  26,  339;  1862. 


Kohlenstofftetrachlorid 

CGI, 

Young,  J.  ehem.  Soc.  59,  911, •  1891. 


Temp. 


«C 

—  20 

—  10 

0 
+  10 
+  20 
+  30 
+  40 
+  50 
+  60 
+  70 
+  80 


Sätt.- 
Druck 


mm 
159,46 
250,54 
381,32 

562,94 

807,50 

1127,50 

1535,25 
2042,25 
2658,52 
3392,12 

4248,28 


Sätt.- 
Druck 


mm 

37,98 

62,88 

100,55 
155,65 
233,78 
341,39 
485,63 
674,23 


Sätt- 
Druck 


mm 

26,49 

46,46 

78,02 

125,90 

195,86 

294,49 

429,08 

607,46 

837,23 


Sätt.- 
Druck 


CCUReg. 

mm 

9,80 

18,47 

32,95 

55,97 

90,99 

142,27 

214,81 

314,38 

447,43 

621,15 

843,29 


Temp. 


»C 
+  90 
100 
110 
120 
130 
140 
150 
160 
170 
180 
+190 


Sätt- 
Druck 


mm 
1122,26 
1467,09 
1887,44 

2393,67 
2996,88 

3709,04 
4543,13 
5513,14 
6634,37 

7923,55 
9399,02 


Stannichlorid 

SnCl, 

Youog,  Phil.Mag.(5)34, 

512;  1892. 


Temp. 


Sättigungs- 
Druck 


+ 


»C 
8,8 
39,6 
55,35 
73,0 
93,0 
114,2 
124,25 
152,55 
186,0 
217,65 
240,55 
269,1 
2{)0,9 
+309,1 


mm 
10 

50 
1.00 
200 
400 
760 

1  000 

2  000 
4  000 
7  000 

10  000 
15  000 
20  000 
25  000 


Germaniumtetra- 
chlorid GeCl^ 
Nilson  und  Petterssoo, 

ZS.  ph.  Chem.  1,38;  1887. 


Temp. 


+ 


"C 

10,7 

16,8 

30,0 

40,0 

50,0 

60,0 

70,7 

86,0 
185,0 
202,8 
215,0 
234,2 
244,5 
255,0 
266,0 
+276,9 

Krit.  Temp. 


Sättigungs- 
Druck 


Atm. 

0,073 

0,090 

0,151 
0,231 

0,33 

0,50 

0,67 

1,0 

7,0 
11,5 
15,0 
21,5 
26 
28 
32,5 
38 
Krit.  Dr. 


Nickeltetrakarbonyl 

Mittasch,  ZS.  phys.  Chem. 
*0,  7; 


1902. 


Temp. 


Sätt-Druck 


+   2,05 

7,56 

15,27 

20,20 

24,26 

29,52 

34,29 

+  39,97 

Dewar  u. 

Roy.  Soc 

—  9 

—  7 

—  2 
0 

+  10 
16 
20 

+  30 


133,1 
170,5 
238,2 

294,3 
349,7 
444,2 
532,6 
647,2 

Jones,  Proc. 

71,  434;  1903. 
94,3 
104,3 
129,1 

144,5 
215,0 
283,5 
329,5 
461,9 


Quecksilber-Chlorid,  -Bromid,  -Jodid 

Johnson,  Joum.  Amer.  chem.  Soc.  33,  777;  191 1. 


HgCla 


Temp. 


'C 
+152 
195 
231 
256 
262 
275 
278 
288 
+802 


Sätt.-Dr. 


mm 

3 
20 
82 
198 
237 
375 
421 
481 
754 


HgBrg 


Temp. 


+  162 
206 
229 
233 
238 
247 
255 
276 
290 
306 

+  318,5 


Sätt.-Dr. 


mm 

3 

29 

73 

88 

106 

136 

174 

293 

413 

597 

764 


HgJz 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


»C 
+  177 
203 
231 
243,5 
253 
266 
284,5 
301 
318 
+3*1 


mm 

3 

10 

32 

51 

73 

108 

173 
260 

390 
624 


Temp. 

Sätt.- 
Druck 

Temp. 

°C 

mm 

«C 

-20 

9,92 

+140 

—  10 

18,81 

150 

0 

33,08 

160 

+  10 

55,65 

170 

20 

89,55 

180 

30 

139,6 

190 

40 

210,9 

200 

50 

309,0 

210 

60 

439,0 

220 

70 

613,8 

230 

80 

240 

90 

1112 

250 

100 

1457 

260 

110 

1880 

270 

120 

2391 

+280 

+  130 

3002 

Sätt- 
Druck 


3725 

4  555 

5  539 

6  641 

7899 

9311 

10936 

12759 
14795 
17056 
19633 
22  414 
25528 
28991 
32825 


Calomel  ffg^CIi 

stelzner  u.  Niederschulte, 

Verh.  Phys.  Ges.  7,  159;  1905. 


Temp. 


Dampf  dr. 


"C  mm 

+  90  0,004 

100  0,0089 

110  0,011 

120  0,016 

130  0,0227 

140  0,038 

150  0,07 

160  0,15 

170  0,27 

+180  0,45 

Smith  u.  Menzies,  J.  Amer. 
chem.  Soc.  32,  1541;  1910. 


Temp. 


Sätt-Druck 


"C  mm 

+  360  434 

365  491 

370  556 

375  630 

880  712 

885  805 

390  906 

895  1017 

+400  1135 

Dampf  besteht  nach  Sm.  u.  M. 

aus  Hg  +  HgCIz. 

Weitere  Kohlenstoffverbindungen 

s.  nächste  Tab.: 

Sättigungsdrucke  organischer 

Körper. 


Stirm. 


113 


383 


Sättigungsdrucke  der  anorganischen  Verbindungen. 

Quecksilberhaloide. 

Niederschulte  u.  Stelzaer, 

Verhandl.  phys.  Ges.  7,  159;  1905. 

Prideanx,  Joum.  ehem.  Soc.  97,  2038;  1910. 

HyCk 

HgBr, 

ügJi 

HgCl^ 

HgBr, 

BgJ, 

Temp. 

Sätt.-Dr. 

Sätt.-Dr. 

Sätt.-Dr. 

Temp.     i  Sätt.-Dr. 

Temp.       Sätt.-Dr. 

Temp.     i  Sätt.-Dr. 

»C 

mm 

mm 

mm 

«C 

mm 

''C       1      mm 

»C 

mm 

+  60 

0,003 

— 

— 

+286,1 

505 

+266,0      i      225 

+297,6 

232 

70 

0,01 

— 

— 

289,4 

544 

271,5            252 

303,7 

270 

80 

0,02 

— 

— 

292,3 

582 

283,0            331 

309,5            310 

90 

0,05 

0,045 

— 

294,6 

6l2 

287,5            370 

316,0      ;       357 

100 

0,10 

0,09 

0,023 

297,6 

665 

292,0            409 

321,9      1      404 

110 

0,19 

0,18 

0,061 

300,8 

702 

296,0            447 

327,5      1       453 

120 

0,38 

0,31 

0,125 

301,4 

711 

298,5            485 

332,0      1       500 

130 

0,77 

0,72 

0,25 

302,7 

730 

302,5      1       519 

237,0      I       551 

140 

1,35 

1,33 

0,45 

303,0 

751 

306,3      1       562 

341,3            598 

150 

2,37 

2,30 

0,79 

304,3      1       759 

309,5      ;       602 

345,2     ,      646 

160 

3,87 

3,65 

1,34 

305,8      1       780 

312,2            641 

349,3      1       701 

170 

6,25 

6,30 

2,30 

307,0      !       800 

315,9            692 

350,5      '       720 

ISO 

9,80 

9,80 

3,51 

308,1      i       820 

317,8            7x9 

351,6            730 

190 

15,7 

15,8 

6,1 

+309,0      i       844 

318,8            738 

352,5      !       743 

200 

23.8 

24,1 

9,4 

320,0            755 

353,5            758 

210 

36,7 

36,8 

14,0 

321,4            778 

354,6     ;      770 

220 

55,5 

54,1 

21,1 

323,9            819 

355,9           790 

230 

81,9 

78,2 

32,4 

325,4      i       847 

356,8            801 

240 

119,2 

110,4 

48,1 

328,4      <      897 

357,9            819 

250 

167,1 

150,7 

70,1 

+331,0            947 

358,3            829 

260 

235,5 

199,9 

97,9 

+360,6      1       861 

270 

331,1 

252,9 

126,8 

280 

447,0 

334,2 

162,1 

290 

579,5 

411,8 

204,7 

300 

643,7 

510,8 

256,4 

310 

631,2 

317,3 

III                    1 

320 

— 

761,2 

392,9 

Weitere  Literatur  s.  S.  401. 

+330 

— 

480,1 

114 

Sättigungsdrucl- 

^e  organischer  Verbindungen. 

A.  Fettre 

ihe.     (Kohlenwasserstoffe.) 

Methan  CH, 

Äthan  C,H, 

Propar 

l  C^H^ 

Äthylen  C,H, 

Acetylen  C.ff. 

Olszewski,  C.  r. 

100,  940;  1885. 

Kuenenu.Robsoa, 

Phil.  Mag.  (6)  3, 
149;  1902. 

Hainlen 

Ann.  2i! 
189 

,  Lieb. 
2,  229; 
4- 

Villard,  Ann. 
chim.  phys.  (7) 
10,  387;  1897. 

Cailletet,  C  r.  85, 
851;  1877. 

Villard,  C.  r.  120, 

1262;  1895. 

1 

Temp.    1  Satt.- Dr. 

"C     ,    Atm. 

Temp.    'Sätt.-Dr. 

Temp. 

Sätt.-Dr. 

Temp.    [Sätt.-Dr. 

Temp.     ;  Sätt.-Dr. 

Temp.       Sätt.-Dr. 

—  86,4 

—  93,3 
— 105,S 
— 11«>,6 
-126,8 

—  138,5 
—153,8 
—185,8 
—201,5 

49,0 

»C 

Atm. 

«C 

Atm. 

"C       ;    Atm. 

"C        :    Atm. 

40,0 
26,3 

0 
—  6 

'    23,6 
1    20,7 

—33 
—19 

1,8 

2,7 

—104,0 

—  86 

1,0 
2,85 

+  1 
10 

48 
63 

—90  (fest)         0,69 
— 85  (fest)         1,00 

21,4 

—10 

'    18,2 

-16 

3,1 

-  80 

3,55 

18 

83 

-81         1      1,25 

11,0 
6,2 
2,24 
0,105 
0,066 

—16 
-20 
-25 
—30 

SÄ 

16,0 
i    14,05 
i    12,2 
i    10,5 

-11 

-  6 

-  2 

-"l 

12,5 

22 

53 

86 
+102 

Krit. 

3,6 
4,1 
4,8 
5,1 
5,9 
7,1 
9,0 
17,0 

35,0 
48,5 

—  60 

—  40 

—  80 

0 

+     6 

7,5 
14,3 
18,7 
40,2 
46,1 
49,5 
50,1 

araday, 
IS.  135, 1, 
1845. 

26 
+31 

Ansdell, 

News.40,1 

94 
103 

Chem. 
36;  1879. 

Schmelzpkt. 

— 70               2,22 
-60          i      3,55 
— »0               5,3 
-40          ,      7,7 

Äthan  C^H, 

Hainlen,  Lieb.  Ann. 

282,  229:  1894. 

-:n    i    II 

-20     1     14,5 

—11       18,3 
0  :   23,3 

—46 
—50 
—55 
—60 
-65 
-70 

7,80 
6,67 
5,60 
4,61 

3,79 
3,10 
2,58 

+    »,5 

4-  9,9 

VergL  F 
PhiLTrar 
155; 

—23 

—10 
0 

+13,5 
20,16 
31,6 

+36,9 

11,01 
17,06 
21,53 
32,77 
39,76 
56,20 
67,96 

-23,8 
0 

+  0,8 
11,6 
16,0 

+20,2 

1    13,2 
!  26,05 
30,3 
34,8 
37,9 
42,8 

+  15         32,3 

—76 

2,XO 

Krit.34,5     50 

Stinn. 


384 


114  a 


Sättigungsdrucke   organischer  Verbindungen. 

A.  Fettreihe  (Kohlenwasserstoffe  un 

d  Cyan). 

Temp. 

Normalpentan 

Isopentan 
C5H11 

Normalhexan 
CeH|4 

Diisopropyl 

Hexamethylen 
CeH.a 

Normalheptan 

Normaloktan 

QH,8           ■ 

Diisobutyl 
CgHjg 

Young, 

J.    ehem.  Soc. 
71,  446;  1897. 

Young, 

J.  ehem.  Soc. 
71.445;  1897- 

Thomas  u. 
Young, 

J.    ehem.  Soc. 
«7,1075;  1895- 

Young  u. 
Fortey, 

J.   ehem.  Soc. 
77,  II 26;  1900. 

Young  u. 

Fortey, 

J.  ehem.  Soc. 

75,873;  1899. 

Young, 

].   ehem.  Soc. 
■73,  675 ,  1898. 

Young, 

J.    ehem.  Soc. 
77,  II 45;  1900. 

Young  u. 
Fortey. 

J.    ehem.  Soc. 
77,  II 26;  1900. 

0 

mm         1         mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

—30 

37,95 

6,95 

— 

— 

— 

— 

— 

—20 

68,85 

14,10 

— 

— 

— 

— 

— 

-10 

"4,3 

25,90 

45,20 

— 

— 

— 

' 

0 

183,25 

45,45 

79,45 

27,55 

11,45 

2,94 

+  10 

281,8 

75,00 

123,95 

47,05 

20,50 

5,62 

13,0 

20 

420,2 

120,0 

190,55 

76,9 

35,50 

10,45 

23,05 

30 

610,9 

185,4 

285,1 

121,35 

58,35 

18,40 

38,5 

40 

873 

276,7 

411,6 

181,65 

92,05 

30,85 

61,8 

50 

1193 

400,9 

584,8 

269,2 

140,9 

49,35 

95,95 

60 

1605 

566,2 

807 

385,0 

208,9 

77,55 

145,2 

70 

2iig 

787,0 

1093 

540,8 

302,3 

117,9 

213,3 

80 

2735 

1062 

1444 

741,3 

426,6 

174,8 

305,5 

90 

3498 

4281 

1407 

1876 

992 

588,8 

253,4 

426,6 

100 

4410 

— 

1836 

2411 

1304 

795,2 

353,6 

578,8 

110 

5483 

— 

2358 

3044 

1687 

1047 

481,9 

777,1 

120 

6742 

— 

2982 

3790 

2152 

1367 

646,4 

1020 

130 

8187 

— 

3719 

4677 

2703 

1753 

859 

1319 

140 

9892 

— 

4606 

5717 

3362 

2229 

1114 

1685 

150 

11805 

— 

5610 

6884 

4123 

2784 

1425 

2116 

160 

14060 

16320 

6795 

8256 

5028 

3450 

1807 

2645 

170 

16540 

I9II5 

8126 

9806 

6041 

4212 

2255 

3243 

180 

19345 

22270 

9650 

"535 

7194 

5091 

2776 

3938 

190 

22500 

• 

11390 

13475 

8482 

6095 

3382 

4740 

200 

13350 

15693 

9977 

7261 

4099 

5670 

210 

15577 

18208 

11651 

8594 

4927 

6733 

220 

18100 

21009 

13511 

10105 

5873 

7937 

230 

20955 

15601 

11810 

6948 

9312 

240 

17973 

13790 

8219 

10905 

250 

20529 

15980 

9612 

12668 

260 

23439 

18470 

11185 

14651 

270 

26667 

12980 

16905 

280 

15015 

+290 

17126 

Kr.Temp. 

197,2 

187,8 

234,8 

227,4 

279,95 

266,85 

296,2 

276,8 

Kr  .Druck 

25100 

25010 

22510 

23345 

30260 

20430 

18770 

18660 

■ 

Temp. 

Hexan 

Hexylen 

Oktan 

Dekan 

(Diamyl) 

Temp. 

Oktan 

Dekan 

Cyan 

Faraday.  Phil 
I.  155 

.  Trans.  136, 
1845. 

Fortsetzung 

Woringer,  Z.  ph.  Ch.  34,  262;  1900. 

+  0 

mm 

mm 

mm 

mm 

0 

mm 

mm 
48,0 

Temp. 

Sätt.-Dr. 

46,3 

52,6 

4,0 

0,6 

156,9 

0 

mm 

5 
10 
15 

59,9 

76,8 

97,4 

68,1 

86,9 

110,8 

5,5 
7,4 
9,9 

0,9 
1,3 
1,9 

80 
85 
90 

188,3 
224,9 
267,0 

59,0 
71,9 
87,3 

-17,8 
—12,2 
—  67 

1,25 
1,35 
1,89 
3,28 

4,79 
7,60 

20 

122,5 

138,8 

13,1 

2,7 

95 

315,3 

!    105,1 

+10,0 

23,3 

+39,4 

25 

152,6 

172,6 

17,1 

3,8 

100 

370,5 

!    125,9 

30 
35 

188,6 
229,2 

212,7 
259,9 

22,2 
28,5 

5,0 
6,7 

105 
110 

433,2 
504,2 

!     150,1 
178,0 

40 

281,4 

314,9 

36,2 

8,9 

115 

584,2 

210,1 

Chappuls  u.  Riv 

iöre,  Cr.  104, 

45 

340,0 

378,7 

45,6 

",7 

120 

674,0 

247,0 

1504; 

1887. 

50 

408,1 

452,1 

57,1 

15,2 

+125 

774,4 

289,0 1) 

—20,7 

0,99 

55 

60 

486,6 
576,6 

536,0 
631,3 

70,8 
87,3 

19,5 

24,7 

^)  Beim  Dekar 

1  gehen  die 

0 

+  5 

2,37 
2,83 

65 

679,3 

738,9 

106,8 

31,1 

Messungen    bis    i 

60".      p  = 

10 

3,38 

+70 

795,8 

129,8 

38,8 

789,7  mm. 

+15 

4,04 

Stirm. 


114  b 


385 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 


A.  Fettreihe. 

Rex,  ZS.  ph,  Gh.  55,  358;  1906, 


Substanz 


0« 


10° 


20« 


30° 


Substanz 


0« 


100 


20»    I     30» 


Methylenchlorid 
Chloroform     .     . 
Tetrachlormethan 
Methylenbromid 
Methyljodid  .     . 
Äthylenchlorid    . 
Äthylidenchlorid 
Äthylbromid 


mm 

mm 

mm 

i47»4 

229,7 

348,9 

61,0 

ICX),0 

158,4 

33,4 

56,3 

91,3 

",5 

20,4 

34,7 

141,2 

220,2 

331,4 

20,6 

36,6 

61,0 

70,1 

"5,3 

182,1 

165,2 

256,9 

385,9 

mm 

511,4 
240,0 
141,1 

56,4 
483,4 

97,4 
277,2 

563,7 


Äthyljodid     .     . 

Propylchlorid 

Isopropylchlorid 

Propylbromid     . 

Isopropylbromid 

Propyljodid   .     . 

Isopropyljodid 


41,0 

"5,2 

191,7 

41,6 

69,1 

",7 
21,1 


68,1 
183,9 
291,5 

68,9 
111,4 

19,6 

34,5 


Trimethylen-  u.  Propylenbromid  s.  S. 


mm 
107,1 
280,3 

435,5 
110,8 

175,4 
35,1 
56,4 
393. 


mm 
166,2 

414,4 
629,7 
170,6 
264,2 
54,8 
88,4 


Methylfluorid 

CH.Fl 


Collie,  Journ.  ehem. 
Soc.  55,  110;   1889. 


Temp.      Sätt.-Dr. 


0 

mm 

—  0 

II 365 

0 

14696 

+  ^ 

17740 

10 

20091 

15 

23003 

20 

25621 

25 

28840 

30 

32756 

35 

36204 

40 

40496 

+45 

46010 

Methylchlorid 

CH,Cl 


Regnaalt,    Mem.   de 
rAcad.26,  535;i86a. 


Temp. 


—30 

-20 

—10 

0 

+  10 

20 

30 

+35 


Sätt.-Dr. 


Atm. 

0,762 

1,16 

1,72 

2,49 

3,51 

4,83 

6,50 

7,49 


Äthylchlorid 


Sajottchewtky,   Js- 

westija  d.  Kj'ewer 

Universität  1878 

Nr.  4,  ai;  Nr.  8,  39. 

Wied.  Beibl.  3,  741 ; 

1879. 


Temp. 


+110 
120 
130 
140 
150 
160 

+170 


Sätt.-Dr. 


Atm. 
14,81 

17,35 
20,92 

25,27 
30,22 

35,85 
42,00 


Temp. 


+  20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

+160 


Aceton 

C\H,0 


Chloroform 

CHCL 


Regnault,  Mem.  de  TAcad. 
26,  339;  1862. 


mm 

179,63 
281,00 

420,15 
620,86 
860,48 
1189,38 
1611,05 
2141,66 
2797,27 
3593,96 
4546,86 
5669,72 
6974,43 


mm 
i6o,47 

247,51 
369,26 

535,05 
755,44 
1042,11 
1407,64 
1865,22 
2428,54 
3110,99 

3925,74 
4885,10 
6000,16 
7280,62 
8734,20 


Methylalkohol  GH^.OH 

Ramsay  u.  Young,   Phil.  Trans.  178  A, 
313;  1887. 


Methyläther  C^H^O 


Regnault,  Mem.  de  l'Acad. 
26,  535;  i86a. 


Temp. 


-30 

-20 
10 
0 
10 
20 
30 


Sätt.-Dr. 


Atm 

0,759 

1,16 

1,72 

2,47 

3,40 

4,72 

6,29 


Methylalkohol 

C//, .  OH 


Dittmar  u.  Fawsitt,  Edinb. 
Trans.33,  II,  509;  1886/87 


Temp.         Sätt.-Dr. 


0 
+10 
20 
30 
40 
50 
+60 


mm 

29,7 

53,8 

94,0 

158,9 

259,4 

409,4 

624,3 


—20 

—10 

0 

+  10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

+140 


Äthyl - 
Chlorid 


Äthyl- 
bromid 

C.H^Br 


Äthyl- 
jodid 

C\H.J 


Äthylen- 
bromid 

CoH^Bri 


Regaault,  Mem.  de  l'Acad.  28,  ^39;  i86a. 


mm 

187,55 
302,09 

465,18 
691,11 
996,23 
1398,99 
1919,58 
2579,40 
3400,54 
4405,03 
5614,11 
7047,51 
8722,76 


mm 

59,16 

101,54 

165,57 

257,40 

387,03 

564,51 

801,92 

1112,79 

1511,92 

2015,06 

2638,57 

3398,95 

4312,32 

5394,01 

6658,00 

8116,49 

9779,56 


•)  Beim  Äthylenbromid  gehen 
3020,83  mm). 


mm 

1,73 
2,48 

41,95  3,92 

69,20  6,42 

110,02  10,57 

169,07  I     17,20 

251,73  !  27,49 
364,00  42,99 
512,25  65,75 
98,36 
144,02 
206,58 

290,43 
401,08 
544,06 
725,77 
953,00^) 

die  Messungen  bis  190"' 


—20 

10 

0 

+10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 


Athyläther  {C<,E^),0 


Regnault,  Mem. 

de  l'Acad.  26, 

339;  1862. 


Ramsay  u.  Young,  Phil.  Trans. 
178  A,  57;  1887. 


Sätt.-Dr. 


Sätt.-Dr. 


mm 
68,90 
114,72 
184,39 
286,83 

432,78 
634,80 

907,04 
1264,83 
1725,01 
2304,90 
3022,79 
3898,26 
4953,30 
6214,63 
7719,20 


mm 

62,99 

111,81 

184,9 

291,78 

442,36 

647,92 

921,18 

1276,11 

1728,13 

2293,91 

2991,40 

3839,71 

4859,01 

6070,38 

7495,73 


130 
140 
150 
160 
170 
ISO 
190 


Sätt.-Dr. 


mm 

9157,42 
11078,2 
13281,0 
15788,1 
18622,2 
21804,3 
25355,1 


Methylalkohol 

C//3 .  OH 
Ramiay  u.  Young, 
Phil.  Trans.  178  A, 

313;  1887. 


0 

mm 

0 

+130 

6242 

+200 

140 

8071 

210 

150 

10336 

220 

160 

13027 

225 

170 

16292 

230 

180 

20089 

232 

+190 

24615 

+234 

—10 
0 

+10 
20 
30 
40 

+50 


15,5 
29,6 

54,7 

96,0 

160,0 

260,5 

406,0 


+  60 

70 

80 

90 

100 

110 

+120 


625,0 

1341 
1897 
2621 
3561 
4751 


29787 
35770 
42573 
46297 

50414 
52202 

53939 


+236 
237 
238 
238,5 
2:}9 
239,5 

+240 


55624 
56995 
57576 
58329 
58741 
59145 
59660 


krit  Punkt 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Stirm.    25 


386 


114c 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 
A.  Fettreihe. 

Sättigungsdrucke  des  absoluten  Äthylalkohols  zwischen  0  und  +30*,  nach 

Zehntelgraden  fortschreitend. 

Nach  Regnaults  Messungen  berechnet  von  Bunsen  (Gasometr.  Meth.  Tab.  3.  1877). 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


Temp. 


Sättig.- 
Druck 


0,0 
0,1 
0,2 
0,3 
0,4 
0,6 
0,6 
0,7 
0,8 
0,9 

1,0 
1,1 
1,2 
1,3 
1,4 
1,6 
1,6 
1,7 
1,8 
1,9 

2,0 
2,1 
2,2 
2,3 
2,4 
2,6 
2,6 
2,7 
2,8 
2,9 

8,0 
3,1 
3,2 
3,3 
3,4 
3,6 
3,6 
3.7 
3,8 
3,9 

4,0 
4,1 
4,2 
4,8 
4,4 
4,6 
4,6 
4,7 
4,8 
4,9 


2,73 
2,82 
2,91 
3,01 
3,10 
3,19 
3,28 

3,37 
3,46 
3,56 

3,65 
3,74 
3,84 
3,93 
4,03 
4,12 
4,22 
4,31 
4,41 
4,50 

4,60 
4,70 
4,79 
4,89 
4,99 
5,09 
5,19 
5,29 
5,39 
5,49 

5,59 
5,69 
5,79 
5,90 
6,00 
6,10 
6,21 

6,31 
6,41 
6,52 

6,62 

6,73 
6,84 

6,95 
7,05 
7,16 

7,27 
7,38 
7,48 
7,59 


6,0 
6,1 
6,2 
6,3 
6,4 
6,6 
6,6 
6,7 
6,8 
6,9 

6,0 
6,1 
6,2 
6,3 
6,4 
6,6 
6,6 
6,7 
6,8 
6,9 

7,0 
7,1 

7,2 
7,8 
7,4 

7,6 
7,6 
7,7 
7,8 
7,9 

8,0 
8,1 
8,2 
8,3 
8,4 
8,6 
8,6 
8,7 
8,8 
8,9 

9,0 
9,1 
9,2 
9,3 
9,4 
9,6 
9,6 
9,7 
9,8 
9,9 


17,70 
17,82 

17,93 
18,04 
18,16 
18,27 
18,38 
18,50 
18,61 
18,73 


18,96 
19,08 
19,20 
19,32 
19,44 
19,56 
19,68 
19,80 
19,92 

20,04 
20,17 
20,30 
20,43 
20,55 
20,68 
20,81 
20,93 
21,06 
21,19 

21,31 
21,45 
21,58 
21,72 
21,85 
21,99 
22,12 
22,25 
22,39 
22,52 

22,66 
22,80 

22,94 
23,08 

23,23 
23,37 
23,51 
23,65 
23,79 
23,94 


10,0 
10,1 
10,2 
10,3 
10,4 
10,6 
10,6 
10,7 
10,8 
10,9 

11,0 
11,1 
11,2 
11,3 
11,4 
11,6 
11,6 
11,7 
11,8 
11,9 

12,0 
12,1 
12,2 
12,3 
12,4 
12,6 
12,6 
12,7 
12,8 
12,9 

13,0 
13,1 
13,2 
13,3 
13,4 
13,6 
13,6 
13,7 
13,8 
13,9 

14,0 
14,1 
14,2 
14,3 
14,4 
14,6 
14,6 
14,7 
14,8 
14,9 


24,08 
24,23 
24,38 

24,53 
24,68 

24,83 
24,99 
25,14 
25,29 
25,44 

25,59 
25,75 
25,91 
26,07 
26,23 
26,39 
26,55 
26,71 
26,87 
27,03 

27,19 
27,36 

27,53 
27,70 
27,87 
28,04 
28,21 
28,38 

28,55 
28,72 

28,89 
29,07 
29,25 
29,43 
29,61 

29,79 
29,97 
30,15 
30,33 
30,51 

30,69 
30,88 

31,07 
31,26 

31,45 
31,64 
31,84 
32,03 
32,22 
32,41 


16,0 
16,1 
16,2 
16,3 
16,4 
16,6 
15,6 
16,7 
15,8 
16,9 

16,0 
16,1 
16,2 
16,3 
16,4 
16,6 
16,6 
16,7 
16,8 
16,9 

17,0 
17,1 
17,2 
17,3 
17,4 
17,6 
17,6 
17,7 
17,8 
17,9 

18,0 
18,1 

18,2 
18,3 
18,4 
18,5 
18,6 
18,7 
18,8 
18,9 

19,0 
19,1 
19,2 
19,3 
19,4 
19,5 
19,6 
19,7 
19,8 
19,9 


mm 

32,60 

32,80 

33,01 

33,21 

33,41 

33,61 

33,82 

34,02 

34,22 

34,42 

34,62 
34,84 
35,05 
35,27 
35,48 
35,70 
35,91 
36,13 
36,34 
36,56 

36,77 
37,00 
37,23 
37,45 
37,68 
37,91 
38,14 
38,36 
38,59 
38,82 

39,05 
39,29 
39,53 
39,77 
40,01 

40,25 
40,49 
40,73 
40,97 
41,21 

41,45 
41,71 
41,96 
42,22 
42,47 
42,73 
42,98 

43,24 
43,49 
43,75 


20,0 
20,1 
20,2 
20,3 
20,4 
20,6 
20,6 
20,7 
20,8 
20,9 


44,00 
44,27 
44,54 
44,81 
45,08 
45,35 
45,61 
45,88 

46,15 
46,42 


21,0 

46,69 

21,1 

46,98 

21,2 

47,26 

21,3 

47,55 

21,4 

47,83 

21,6 

48,12 

21,6 

48,40 

21,7 

48,69 

21,8 

48,97 

21,9 

49,26 

22,0 

49,54 

22,1 

49,84 

22,2 

50,14 

22,3 

50,44 

22,4 

50,74 

22,6 

51,04 

22,6 

51,34 

22,7 

51,64 

22,8 

51,94 

22,9 

52,24 

23,0 

52,54 

23,1 

52,86 

23,2 

53,17 

23,3 

53,49 

23,4 

53,81 

23,6 

54,12 

23,6 

54,44 

23,7 

54,75 

23,8 

55,07 

23,9 

55,38 

24,0 

55,70 

24,1 

56,04 

24,2 

56,37 

24,3 

56,70 

24,4 

57,03 

24,6 

57,37 

24,6 

57,70 

24,7 

58,03 

24,8 

58,36 

24,9 

58,70 

25,0 
25,1 
25,2 
25,3 
25,4 
25,5 
26,6 
25,7 
25,8 
26,9 

26,0 
26,1 
26,2 
26,3 
26,4 
26,6 
26,6 
26,7 
26,8 
26,9 

27,0 
27,1 
27,2 
27,3 
27,4 
27,5 
27,6 
27,7 
27,8 
27,9 

28,0 

28,1 
28,2 
28,3 
28,4 
28,6 
28,6 
28,7 
28,8 
28,9 

29,0 
29,1 
29,2 
29,3 
29,4 
29,6 
29,6 
29,7 
29,8 
29,9 

30,0 


59,03 
59,38 
59,73 
60,08 

60,43 
60,78 

61,13 
61,48 
61,83 
62,18 

62,53 
62,90 

63,27 
63,64 
64,01 

64,37 
64,74 
65," 
65,48 
65,85 

66,22 
66,60 
66,99 
67,38 

67,77 
68,15 

68,54 
68,93 
69,31 
69,70 

70,09 

70,49 
70,89 
71,29 
71,69 
72,09 
72,49 
72,89 

73,29 
73,69 

74,09 
74,53 
74,96 
75,39 

75,82 
76,25 
76,68 
77,12 
77,55 
77,98 

78,41 


Stirm. 


U4d 


387 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 


A.  Fettreihe;  gesättigte  Alkohole. 


'Uu  1  Norm, 
^i^yl-  Butyl- 
alkohol  aikohol 

C,H,0   c,R,oO 


Kahlbanm,  ZS.  ph. 

Ch.  26,  603;  1898. 


Äthylalkohol  C.H^O 


Ramsay  u. 
Young, 

Phil.  Trans. 

177,  I;  123, 

1886. 


Regaault, 

Mem.  de 
l'Acad.  26, 
339;  1862. 


Schmidt, 

ZS.ph.Ch. 
8.  628; 


Norm.  Propyl- 
alkohol  C,H,0 


Ramsay  u.  Youag,  Phil. 
Trans.  180,  137;  18S9. 


Satt -Dr. 


Temp.    Temp. 


mm 

1 

.  5 

10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45 

50 

75 

100 

150 

200 

250 

300 

350 

400 

450 

500 

550 

600 

650 

700 

760 


7,9 
ii,i 
14,0 

16,5 

18,7 
20,6 
22,3 
29,6 

34»4 
42,1 
47,8 
52,4 
56,4 
59,9 
62,8 

65,5 
68,0 
70,2 

72,4 
74,4 
76,1 
78,0 


21,7 
31,0 
36,9 
41,5 
45,0 
48,0 
50,6 
52,9 
55,0 
56,9 
64,3 
69,8 
78,1 
84,3 
89,4 
93,7 
97,4 
100,8 

103,7 
106,3 
108,8 
"1,3 
"3,5 
"5,5 
"7,6 


—20 

—10 

0 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

SO 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 

170 

180 

190 

200 

210 

220 

230 

240 


12,24 

23,77 
44,00 
78,06 

133,42 

219,82 

350,2 

540,9 

8ii,8 

"86,5 

1692,3 

2359,8 

3223 

4320 

5666 

7326 

9366 
"856 

14763 
18178 
22164 
26821 

32097 
38176 

45504 


Amylalkohol  C,H,^0 

Qrassi,  N.  Cim.  (3)  23,  109;  il 


0 

mm 

•    1 

mm 

0 

0,60 

80    ! 

95,09 

10 

1,33 

90      I 

51,20 

20 

2,77 

100   !  2 

33,26 

80 

5,54 

110       3 

50,26 

40 

10,57 

1-20       5 

12,17 

50 

19,36 

130       7 

30,84 

60 

34,10 

t   : 

r6o 

70 

57,92 

mm 
3,34 
6,47 

12,70 

24,23 

44,46 

78,52 

133,69 

219,90 

350,21 

541,15 

812,91 

1189,30 

1697,55 
2367,64 

3231,73 
4323,00 

5674,59 
7318,40 


23,4 
43,7 
78,0 

133,8 
220,9 

352,1 
543,0 


mm 

0 

160 

170 

3,44 

180 

7,26 

190 

14,5 

äOO 

27,6 

210 

50,2 

220 

87,2 

290 

147,0 

240 

239,0 

250 

376,0 

260 

574,0 

263,7 

842,5 

1206 

1683 

2293 

3074 

4052 

mm 

5264 

6695 

8383 
10466 
12801 

15575 
18679 

22154 
26194 

30785 
36103 
38120 


0 

10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 


Normal- 
Propyl- 
alkohol 

C,H,0 


Isobutyl-    Isoamyl- 
alkohol    alkohoM) 


Schmidt,  ZS.  ph.  Ch.  8,  628;  1891. 


mm 

7,4 

15,2 

29,4 

53,8 

94,0 

157,0 

252,0 

389,7 
582,4 

843,1 
1205,8 
1668,3 


mm 

4,2 

8,6 

17,0 

31,6 

56,2 

96,2 

158,6 

252,2 

388,4 

580,1 

845,2 

"94,9 

1656,5 


mm 
1,0 

2,3 

4,9 

9,7 

18,4 

33,3 

57,6 

95,9 

153,8 

238,6 

358,6 

523,3 

743,1 

1033,2 

1400,2 

1856,1 


^)  Die  Sättigungsdrucke  des  Isoamylalkohols  von  o  bis  130"  sind  im  Mittel  aus  Beobachtungen 
an  drei  verschiedenen  Präparaten  angegeben. 

Stinn.    25* 


888 


114. 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 

A.  Fettreihe,  gesättigte,  einbasische  Säuren. 

Ameisensäure  CH^Oi  (flüssig) 

Ameisen- 

Kahlbaum, ZS.  phys.  Chem.  13,  34;  1894. 

säure  fest. 
Kahlbaum,ebend. 

Temp. 

Sätt.-Dr. 

lemp. 

1    i>att.-ur. 

lemp. 

i>att.-ur. 

lemp. 

i>att.-ur. 

Temp. 

Satt.- Dr. 

0 

10,6 

9 

18,6 

18 

30,4 

27 

46,7 

0 

mm 

1 

11,3 

10 

19,7 

19 

32,0 

28 

49,0 

1 

8,8 

2 

12,1 

11 

20,9 

20 

33,5 

29 

51,3 

2 

9,7 

8 

12,9 

12    1       22,1 

21 

35,1 

30 

53,9 

3 

10,6 

4 

13,7 

18 

23,4 

22 

36,9 

31 

56,5 

4 

11,6 

5 

14,5 

14 

24,7 

28 

38,7 

32 

59,2 

5 

12,8 

6 

15,4 

15 

26,0 

24 

40,5 

33 

62,1 

6            14,1 

7 

16,4 

16 

27,4 

25 

42,5 

34 

65,2 

7            15,5 

8 

17,5 

17 

28,9 

26 

44,5 

35 

68,5 

8     1      17,0 

Essij 

^säure  C^H^O^ 

Ameisensäure 

CH,0, 

Propion- 
säure 

Isobutter- 
säure 

CaHo  0« 

I 

t 

Ramsay  u. 

Landolt,       Schmidt 

Landolt,    \   Schmidt. 

Young, 

J.chem.Soc. 
59,903;  1891. 

Lieb.  Ann.    ^^    „,     „, 
£. ^1 «  ^ Li),  pn.  Ln. 

Suppl.<),l29;L        ^' 

1868.       17,433,  1891. 

Lieb.  Ann.  i-jc  ^u  ru  '} 

Suppl.  6,     ZS.ph.Ch.7, 

129;  1868.      433;  1891. 

Schmidt,  ZS.  ph.  Gh.  7, 
433;  1891. 

0 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

0 

3,30 

7,6 

10 

6,38 

12,1 

6,6 

18,4 

19,0 

1,5 

0,7 

20 

11,73 

18,9 

11,6 

31,4 

32,0 

3,0 

1,5 

30 

20,61 

29,1 

20,0 

51,6 

52,1 

5,7 

2,8 

40 

34,77 

44,1 

33,4 

82,3 

82.3 

10,3 

5,3 

60 

56,56 

66,0 

54,0 

127,2 

126,4 

I 

8,0 

9,5 

60 

88,94 

97,4 

85,0 

191,2 

189,2 

30,4 

16,4 

70 

136,0 

142,0 

130,2 

280,0 

276,0 

49,7 

27,6 

80 

202,3 

204,3 

194,8 

399,8 

393,4 

78,9 

45,2 

90 

293,7 

290,6 

284,5 

558,0 

548,4 

122,0 

71,7 

100 

417,1 

408,5 

406,4 

762,0 

479,0 

183,6 

110,8 

110 

580,8 

567,8 

568,6 

269,9 

167,0 

120 

794,0 

781,1 

778,2 

387,7 

245,7 

130 

1067,6 

1062,8 

. 

545,0 

353,5 

140 

1414,0 

1431,3 

750,8 

498,2 

150 
160 

fiSS  -7 

i°75 
2409 

3058 
3833 
4733 

170 
180 

Essigsäure 

Propionsäure 

Normal-Butter- 

Normal-Valerian- 

190 

C^H^  O2 

C3HQO2 

säure  C^H^O.i 

säure  C^HioO^ 

200 

5833 

1 

II 

210 

220 

7125 

Kahlbaum,  ZS.  ph.  Gh.  13,  34;  1894.                             || 

8638 

230 

10402 

0 

mm 

0 

mm 

0 

mm 

0 

mm 

240 

12501 

17 

9,2 

45 

12,2 

35 

0,4 

45 

0,1 

250 

14866 

20 

11,2 

50 

16,3 

40 

1,0 

50 

0,5 

260 

17579 

25 

15,2 

55 

21,5 

45 

1,9 

55 

1,0 

270 

20651 

30 

20,3 

60 

27,9 

50 

3,3 

60 

1,8 

280 

24123  ') 

35 

26,6 

65 

36,0 

55 

5,0 

65 

3,1 

290 

27621 

40 

34,8 

70 

46,1 

60 

7,3 

70 

4,8 

300 

32043 

45 

44,7 

75 

58,7 

65 

10,2 

75 

6,9 

310 

36943 

50 

56,2 

80 

74,5 

70 

14,1 

80 

9,5 

320 

42553 

75 

19,1 

85 

12,7 

') 

Interpoliert 

80 
85 

25,3 

90 
95 

17,0 
22,2 

aus  B 
280,25 

sobacht.  bei 
"  u.  280,7". 

90 

95 

100 

42,9 
54,9 
69,8 

100 
105 
110 

28,9 
37,6 
48,6 

Stirm. 


114  f 

389 

Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 

A.  Fettreihe;  gesättigte  einbasische  Säuren. 

Butter^ure     ßuttersäure     '^^^^U"" 

Normal-  Kapronsäure 

Normal-  Heptylsäure 

Normal- Kaprylsäure  | 

Temp. 

0411 8U2 

Ramsay  u. 

Young,  Ber. 

^*"«°^       i      QH.oOa 

QhnQt 

CtHuOj 

QH 

leOa 

ehem. Ges.  1»,          Schmidt,  ZS.  phys.  Ch.  7, 
2107;  1886.                          433;  1891. 

Kahlbaum,  ZS.  phys.  Ch.  13,  34 

1894. 

0 

mm                    mm          1          mm 

0                    0 

0                 0 

0 

0 

10 

0,36 

0,17 

60             0,2 

80      ■        0,7 

95 

0,8 

20 

0,76 

0,37 

66             0,4 

85              1,2 

100 

1,6 

30 

1,5 

0,76 

70      :        0,9 

90      \        1,9 

105 

2,6 

40 

•     3,0 

1,5 

75      i         1,5 

95              2,9 

110 

3,8 

50 

5,2 

5,4 

2,9 

80      ;        2,5 

100              4,3 

115 

5,4 

60 

9,5 

9,8 

5,3 

85      1        3,6 

105              6,0 

120 

7,6 

70 

16,3 

17,0 

9,4 

90      1        5,3 

110      .        8,2 

125 

10,5 

SO 

27,5 

28,6 

16,4 

95              7,6 

115            11,3 

130 

14,2 

90 

44,5 

46,6 

27,3 

100            10,6 

120      !       15,3 

135 

18,8 

100 

73,1 

73,8 

44,2 

105            14,4 

125            20,2 

140 

24,3 

110 

110,2 

114,0 

69,8 

110            18,9 

130            26,4 

145 

31,0 

120 

164,3 

171,3 

107,4 

115            24,6 

135            34,0 

150 

39,0 

130 

241,5 

251,6 

159,8 

120 

31,4 

140 

43,3 

155 

48,9 

i  140 

345,7 

361,4 

236,0 

125 

40,2 

145 

53,5 

160 

61,0 

150 

488,5 

508,5        j         338,3 

130 

51,0 

160 

676,3 

701,2        1         654,9 

135            62,6 

i 

Normal-Pelargonsäure 

Kaprinsäure 

Isobuttersäure 

Isovaleriansäure 

Isokapronsäure       | 

C9H18O2 

CioHaoOa 

C4H8O2 

C0H10O2 

CsH 

12O2            II 

lUlilbaum,  ZS.  phys.  Chem.  13,  34;  1894.                                                                                   || 

0            [        mm 

0          1       mm 

0 

mm 

0         j      mm 

0         1 

mm 

100                0,3 

120                0,5 

27 

1,2 

50       !        1,0 

55       j 

0 

105                0,7 

125       i        1,1 

30 

1,5 

55              2,1 

60 

0,3 

110                        1,2 

130                1,9 

35 

2,3 

60               3,3 

65 

0,8 

115               2,0 

135                3,0 

40 

3,4 

65              5,0 

70 

1,5 

120        !        3,0 

140                4,5 

45 

5,0 

70               7,4 

75 

2,6 

125        1        4,4 

145                6,4 

50 

7,1 

75             10,7 

80 

4,0 

130        1        6,3 

150               8,8 

55 

10,0 

80 

14,7 

85 

5,8 

135        i        9,0 

155       1       11,8 

60 

13,4 

85 

19,6 

90 

8,0 

140        ;      12,2 

160       1      15,4 

65 

18,1 

90 

26,2 

95 

10,6 

145              16,1 

165       1      20,0 

70 

23,9 

95       ;       34,6 

100 

13,9 

150              20,5 

170 

25,4 

75 

31,0 

100              44,8 

105 

18,2 

155              26,0 

175 

32,1 

80 

40,0 

105       !       55,8 

110 

23,5 

160              32,5 

180 

40,2 

85 

51,6 

115 

30,5 

165              40,6 

ISo 

50,5 

120 

39,3 

ITO              51,5 

190       '      62,9 

'                    1 

125 

49,7 

Sätt.- 
Dr. 

Ameisen-       Essig-     !  Propion-     Propion- 
säure    i     säure          säure          säure 
CH2O2     i    C2H4O,        CsHeO,    ;    CaHeOj 

Normal- 
Butter- 
säure 
C4H8O2 

Normal-      Normal- 

Valerian-  j   Heptyl- 

säure     1     säure 

CsHioOj  j  CrHuOä 

Isobut 
C4I 

tersäure 

«802 

Isokapron- 
säure 
QHiiOa 
Kablbaum, 

Kahlbaum, 

i                              -rc    _u    rn. 

RIfthflrdsnn 

ZS.  ph.  Ch. 

Richardson   Diss  Freiburg i. B.  1886;             lUhlbaum,  ZS.  ph.  Ch.  M,  577;  1898.                **t'o577 ■ 
Journ.  chem.  Soc.  49,  761;  1886.     1                            '           '^                  >  jii>     -nr-                     1898. 

,  s.  vorher. 

mm 

0 

0 

0        1        0        1        0 

0 

0         ;          0 

0 

0 

760 

100,75 

118,0 

140,0 

139,9 

162,4 

184,4 

221,0 

153,6 

153,3 

199,7 

700 

98,8 

"6,5 

137,7 

137,6 

159,9 

181,8 

2l8,I 

150,9 

150,8 

197,0 

i  650 

96,7 

"3,8 

135,6 

135,3 

157,5 

179,5 

215,7 

148,1 

148,7 

194,6 

600 

94,5 

111,2 

133,4 

133,0 

155,5 

177,0 

213,1 

145,7 

146,1 

191,8 

550 

92,0 

108,3 

131,1 

130,5 

152,5 

174,5 

210,3 

143,3 

143,8 

189,0 

600 

89,5 

105,4 

128,4 

127,6 

149,9 

170,9 

207,0 

140,6 

141,0 

i86,l 

i  350 

86,5 

102,2 

125,3 

124,6 

146,7 

168,6 

203,6 

137,5 

138,0 

182,9 

!  400 

82,8 

98,9 

121,5 

121,1 

143,3 

165,0 

199,6 

134,3 

134,5 

179,3 

1  450 

78,8 

95,1 

117,7 

117,3 

139,6 

161,1 

195,2 

130,4 

130,4 

175,1 

300 

74,1 

90,7 

"3,3 

113,1      1     135,4 

156,9 

190,9 

126,1 

125,9 

170,6 

250 

69,0 

85,5 

108,9 

108,3      j     130,5 

151,7 

185,8 

121,5 

120,8 

165,3 

200 

63,1 

79,5 

103,5 

102,4      i     124,6 

145,6 

179,3 

"5,9 

"4,5 

159,2 

150 

56,1 

72,3 

96,4 

95,4 

"7,5 

138,1 

171,5 

108,6 

107,8 

151,5 

100 

46,9 

62,5 

86-,7 

86,0 

107,9 

128,3 

160,0 

99,0 

99,2 

141,3 

75 

79,9 

101,6 

121,7 

153,5 

92,8 

— 

135,4 

50 

31,0 

— 

72,0 

71,3      1         — 

112,1 

144,0 

84,4 

84,8 

125,3 

40 





107,5 

— 

— 

— 

— 

30  1        — 

— 

— 

[         

101,3                    — 

— 

1         — 

— 

Stirm. 


390 


114 


s 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 
A.  Fettreihe;  Ester  einbasischer  gesättigter  Säuren. 


Methylformiat 
Äthylformiat 
Methylacetat 
Propylformiat 


CHO2CH3 
CHO2C2H5 
C2H3O2CH3 
CHO2C3H7 


Äthylacetat 

Methylpropionat 

Propylacetat 


C2H3O2C2H1 
C3H3O2CH3 
C2H3O2C3H5 


Äthylpropionat         =  C3H5O2C2H5 
Methylbuty  rat  =  C4  H  7O2C  H , 

Methylisobutyrat      =-C4H702CH3 


Temperatur 


Methyl- 
formiat 


Äthyl- 
formiat 


Methyl- 
acetat 


Propyl- 
formiat 


Äthyl- 
acetat 


Methyl- 
pro- 
pionat 


^'^^^^^   I    pionat 


Methyl- 
butyrat 


Young  und  Thomas,  Journ.  ehem.  l 

5oc.  63,  I] 

[91;  1893 

0 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

—20 

67,7 

22,50 

19,05 

— 

6,55 

5,65 

— 

— 

— 

— 

—10 

117*65 

41,50 

35,15 

11,40 

12,95 

11,55 

3,6 

4,05 

3,55 

6,22 

0 

195,0 

72,45 

62,10 

21,40 

24,3 

21,9 

7,4 

8,30 

7,3 

12,15 

+10 

309,4 

120,35 

104,85 

37,85 

42,7 

38,85 

13,9 

15,55 

13,8 

22,4 

20 

476,4 

192,5 

169,8 

63,9 

72,8 

66,2 

25,1 

27,75 

24,55 

38,9 

80 

707,9 

297,5 

265,8 

104,1 

118,7 

107,8 

42,7 

47,75 

41,95 

65,45 

40 

1029,0 

446,7 

400,4 

163,6 

186,2 

169,3 

70,8 

77,9 

69,2 

104,7 

50 

1451 

649,4 

588,2 

249,4 

282,2 

256,7 

112,2 

123,0 

109,65 

162,0 

60 

1990 

917,6 

837,5 

364,9 

415,4 

380,3 

171,8 

188,0 

167,5 

243,8 

70 

2674 

1266,0 

1167,0 

523,9 

596,3 

548,0 

257,3 

279,9 

250,3 

355,2 

80 

3497 

1710,0 

1589,0 

734,5 

832,7 

771,0 

372,8 

403,6 

361,4 

505,0 

90 

4530 

2266,0 

2120,0 

1003,0 

1130 

1048 

524,8 

569,5 

507,0 

707,0 

100 

5782 

2950,0 

2779,0 

1343 

1515 

1408 

723,6 

785,0 

700,7 

956,0 

110 

7274 

3781,0 

3584,0 

1772 

1995 

1856 

977,0 

1052 

941,0 

1269,0 

120 

9040 

4778 

4556 

2288 

2585 

2404 

1288 

1388 

1247 

1660 

130 

IIIIO 

5960 

5714 

2914 

3300 

3073 

1683 

1803 

1624 

2143 

140 

13580 

7348 

7083 

3673 

4164 

3882 

2165 

2312 

2089 

2729 

160 

16320 

8964 

8694 

4560 

5176 

4831 

2751 

2924 

2658 

3420 

160 

19515 

10830 

10555 

5617 

6368 

5957 

3440 

3648 

3327 

4241 

170 

23050 

12972 

12680 

6808 

7736 

7244 

4261 

4498 

4107 

5188 

180 

27055 

15374 

15120 

8175 

9322 

8750 

5206 

5496 

5018 

6281 

190 

31555 

18080 

17920 

9739 

11130 

10435 

6295 

6630 

6060 

7542 

200 

31660 

21160 

21110 

11520 

13180 

12390 

7551 

7952 

7286 

9005 

210 

42480 

24670 

24690 

13535 

15560 

14620 

8974 

9451 

8680 

10680 

220 

28545 

28755 

15865 

18260 

17180 

10630 

II 180 

10280 

12560 

230 

33015 

33365 

18495 

21360 

20045 

12505 

13160 

12090 

14720 

240 

21455 

24860 

23335 

14655 

15420 

14190 

17180 

250 

24775 

28770 

27010 

17080 

17970 

16540 

19950 

260 

28445 

19800 

20890 

19210 

23120 

270 

23040 

24180 

22310 

280 

25555 

Kr.  Temperatur 

214,0 

235,3 

233,7 

264,85 

250,1 

257,4 

276,2 

272,9 

281,25 

267,55 

Kr.  Druck,  mm 

45030 

35555 

35180 

30445 

28840 

30025 

25205 

25210 

26000 

25730 

„    Atm. 

59,25 

46,83 

46,29 

40,06 

38,00 

39,52 

33,16 

33,16 

34,21 

33,85 

Stirm. 


114h 

Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 
B.  Cyklische  Verbindungen. 


391 


Benzol 

CaH. 


Fluor- 
benzol 


Chlor- 
benzol 


Brom- 
benzol 


Jod- 
benzol 


Yonng,  J.  ehem.  Soc  55,  486 ;  1889. 


Temp.  I 


Sättigungsdrucke 


-20 

-10 

0 

+  10 

20 

30 

40 

60 

60 

70 

80 

90 

100 

110 

120 

130 

140 

150 

160 

170 

180 

190 

200 

210 

220 

230 

240 

250 

260 

270 

+280 


mm 

14,83 
26,54 

45,43 
74,66 
118,24 
181,08 
268,97 
388,58 
5-17,40 
753,62 
1016,1 

1344,3 
1748,2 
2238,1 
2824,9 
3520,0 
4334,8 
5281,9 

6374,1 
7625,2 
9049,4 
10663,0 
12482,0 
14526,0 
16815,0 
19369,0 
22214,0 
25376,0 
28885,0 
32772,0 


mm 

6,15 

11,61 

20,92 

36,11 

59,93 

95,94 

148,56 

223,16 

326,02 

464,30 

645,98 

879,73 

"74,9 

1541,3 

1989,2 

2529,5 
3173,0 

3931,4 

4816,7 

5841,6 

7018,9 

8363,5 

9890,5 

11617,0 

13561,0 

15745,0 

18190,0 

20924,0 

23977,0 
27384,0 
31182,0 


2,56 

4,86 

8,83 

15,35 

25,68 

41,46 

64,78 

98,22 

144,88 

208,35 

292,76 

402,72 

543,31 

720,03 

938,84 

1206,0 

1528,3 
1912,8 
2367,2 
2899,4 
3518,3 
4233,0 
5053,8 
5991,8 
7059,6 
8270,5 
9639,8 
11185,0 
12925,0 


5,67 
10,00 
16,92 
27,54 
43,31 
66,01 
97,80 

141,23 
199,26 
275,26 
373,02 

496,73 
651,0 
840,8 
1071,6 
1349,3 
1379,9 
2070,1 

2527,0 
3057,8 
3670,2 
4372,5 
5173,0 
6080,8 
7104,8 
8254,9 


1,48 
2,73 
4,83 
8,24 

13,57 
21,64 

33,50 
50,44 
74,04 
io6,i6 
148,96 
204,89 
276,70 

367,43 
480,4 
619,26 
787,88 
990,60 
1232,0 
1517,1 
1851,5 
2241,2 
2693,2 
3214,9 
3815,0 
4503,4 


Benzol  Cf.Hf. 


Regnault. 

Mem.  de  l'Acad. 
26,  339;  1862. 


mm 

5,79 
12,92 

25,31 
45,25 

75,65 
120,24 
183,62 

271,37 
390,10 

547,42 

751,86 

1012,75 

1340,05 

1744,12 

2235,44 
2824,35 
3520,73 
4333,71 
5271,43 
6340,72 


Smith  u.Meazies, 

Journ.  Amer. 

ehem.  Soc.  32, 

1453;  1910. 


+ 


0 

mm 

70 

80 
90 

551 

757,5 
1018 

100 
110 
120 

1348 
1751 
2240 

Brombenzol 

C,H,Br 


Jodbenzol 

CßH^J 


Rolla,  Rend.  Line.  (5)  18,  2;  1909. 


-26,1 

—  20,0 

—  18,5 
-17,7 


mm 
0,0956 
0,164 
o,i86 
0,191 


—  25,8 

—  19,8 

—  17,5 

—  8,1 


mm 
0,0189 
0,0310 
0,0701 
0,0887 


Kampher  C^qH^^O 

Ramsay  u.  Young,  Phil.  Trans.  176  A,  37;  1884. 


41,2 
48,9 
92,4 
101,0 
10{),4 
116,7 
127,4 
134,2 


mm 
1,7 

136,3 

7,2 

14C,3 

15,4 

141,7 

27,2 

147,0 

35,0 

154,3 

46,0 

157,9 

66,3 

160,1 

88,6 

168,0 

mm 
92,8 
105,0 
109,4 
155,1 
197,6 
218,5 
240,7 
297,8 


Kampher 

Allen,  J.  ehem. 
Soc.  77,416;  1900. 


0 
0 
6 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
45 
50 
55 
60 
65 
70 
75 
80 


mm 
0,06 
0,08 
0,10 
0,12 

0,15 
0,19 
0,26 

0,38 
0,60 
0,90 
1,30 
1,85 
2,55 
3,40 
4,60 
6,50 
9,15 


Naphthalin  Cio-ö« 

Niederschalte, 

Diss.  Erlangen  1903. 


35 
55 
75 


mm 

0,195 
1,21 

5,37 


Diss. 


Stelzner, 

Erlangen  1901. 


98,3 

18,0 

105,0 

23,9 

112,8 

32,5 

125,8 

53,6 

133,4 

70,0 

141,0 

90,4 

148,1 

116,0 

159,1 

168,5 

l(i5,l 

207,1 

[     I  Niederschalte,  Diss.  Erlangen  1903. 
Kampher       •'  Stelzner,  Diss.  Erlangen  1901. 

I  III  Vanstoae,  J.  ehem.  Soc  97,  429;  1910, 


"     :  mm 
+30  ,    0,24 
75  I    6,41 

97,4  j  21,7 
108,8  I  35,0 


0 
116,7 
127,4 
134,8 
140,7 


mm 

47,3 
68,4 

II 
II 

0 
152,6 
162,7 

89,0 
112,7 

II 
II 

171,3 
183,7 

mm 
172,0 

244,7 
316,8 
430,9 


I     '        mm 

II  194,81555,2 
11.201,81646,1 

III  206,7    731,0 


IUI    78,0     6,40 


III 
III 
III 
III 


0      j 

96,8 

110,9 ! 

132,0  i 

157,0  i 


mm 
16,15 
33,00 
76,61 
181,50 


Barker,  ZS.  ph.  Gh. 

71,  235;  1910. 


0,018  mm 


Ferche,  Diss.  Halle 
1890 ;  Auszug  Wied. 
Ann.  44,  265;   1891. 


0 

+1 
2 

3 
4 
5 
5,3 

+5,58 


fest       flüssig 


mm 

24,42 

26,18 

28,08 

30,03 

32,32 

34,65 

35,41 

36,06 


mm 
26,48 
28,00 
29,80 

31,24 
33,02 
34,88 

35,41 
36,06 


NaphthaiinCiofig 

Barker,  ZS.  ph.  Ch. 
71,  235;  1910. 


Temp. 


0 
+  10,5 

20 

30 
+40 


Satt.- Dr. 


mm 

0,023 

0,031 

0,064 

0,164 

0,378 


Allen. 


J.  ehem.  Soc 
412;  1900, 


0 


+ 


10 

15 

20 

25 

30 

35 

40 

45 

ÖO 

55 

60 

65 

70 

75 

SO 

85 

90 

95 

100 

105 

110 

115 

120 

125 

+  130 


mm 

0,022 

0,034 

0,047 

0,062 

0,080 

0,103 

0,135 

0,21 

0,32 

0,51 

0,81 

1,26 

1,83 
2,65 

3,95 

5,43 

7,4 

9,8 
12,6 
15,5 
18,5 
22,4 

27,3 
32,4 
40,2 

49,8 
61,9 


Stirm. 


392 


1141 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 

B.  Cyklische  Verbindungen.    (Benzolderivate.) 

Kahlbaum,  ZS.  ph.  Gh.  26,  603;  1898, 

Sätt.- 

Benzol 

Brom- 
benzol 
C,H.Br 

Benz- 
aldehyd 
C,H,CHO 

Phenol 

Anilin 

Benzonitril 

Benzyl- 

Nitrobenzol 

Benzoe- 

Dr. 

C.H, 

C,H,OH 

C,H,NHj 

(-  u  ntj             aiKonoi 

C,H,NO, 

säure 
C,H,C02H 

mm 

0 

0 

0 

u 

0 

0 

0 

0 

0 

760 

8o,3 

155,5 

178,3 

181,4 

183,9 

190,6 

205,0 

208,3 

249,0 

700 

77»9 

152,5 

175,1 

179,0 

180,8 

187,7 

201,7 

205,0 

245,5 

650 

75,6 

149,5 

172,2 

176,0 

178,0 

184,8 

198,9 

202,0 

242,9 

600 

73,9 

145,9 

169,7 

173,0 

175,0 

181,6 

195,6 

199,5 

239,8 

660 

70,1 

142,7 

166,2 

170,1 

171,9 

178,1 

192,6 

196,0 

237,0 

600 

67,4 

139,4 

162,3 

167,0 

168,7 

174,4 

189,0 

192,5 

233,8 

460 

64,4 

135,4 

159,5               163,8        1 

165,0 

170,2 

185,7 

189,0 

230,0 

400 

61,0 

131,6 

154,1 

160,0 

161,1 

165,8 

182,0 

184,5 

225,8 

860 

57,0 

127,1 

149,4 

155,8 

156,9 

161,1 

177,7 

180,6 

221,5 

300 

52,6 

122,0 

144,7 

151,0 

151,5 

155,3 

172,6 

174,5 

217,0 

260 

47,9 

116,3 

138,5 

145,5 

145,6 

148,6 

167,1 

168,0 

211,5 

200 

42,1 

109,5 

131,7 

139,0 

138,7 

141,4 

160,8 

160,5 

204,9 

160 

35,4 

101,0 

123,7 

131,0 

130,8 

132,8 

152,1 

152,0 

196,5 

100 

26,4 

90,0 

112,5 

120,2 

119,4 

121,3 

141,3 

139,9 

185,9 

76 

20,0 

82,8 

105,2 

113,7 

111,9 

113,7 

133,9 

131,1 

178,5 

60 

12,1 

73,0 

95,3 

104,7 

101,9 

103,9 

124,4 

120,2 

167,2 

46 

10,1 

70,4 

92,9 

102,3 

99,5 

101,4 

122,2 

117,6 

164,7 

40 

7,8 

67,7 

90,1 

99,8 

96,9 

98,5 

119,6 

114,9 

161,9 

36 

5,4 

64,7 

86,9 

97,0 

94,0 

95,5 

116,7 

111,8 

158,9 

30 

— 

61,2 

83,5 

93,8 

90,9 

92,1 

113,4 

108,2 

155,5 

26 

— 

57,3 

79,7 

90,2 

87,2 

88,0 

109,7 

103,9 

151,4 

20 

— 

52,8 

75,2 

85,8 

82,8 

83,0 

105,3 

99,1 

146,5 

16 

— 

47,7 

69,6 

80,5 

77,2 

77,1 

99,9 

93,1 

140,5 

10 

— 

40,6 

62,0 

73,5 

69,2 

69,1 

92,6 

85,4 

132,5 

6 

— 

29,8 

50,1 

62,5 

57,9 

56,9 

80,8 

72,9 

— 

4 

— 

26,3 

46,6 

59,3 

55,0 

53,8 

77,2 

69,2 

— 

3 

— 

22,3 

42,5 

55,8 

51,8 

50,0 

72,9 

64,9 

— 

2 

— 

17,5 

37,2 

51,5 

47,9 

45,3 

67,8 

59,8 

— 

1 

— 

10,9 

29,3 

44,8 

43,1 

38,4 

60,9 

53,1 

— 

Satt." 
Dr. 

Aceto- 

Methyl- 

Benzojrl- 

o-Kresol           m-Kresol 

p-Kresol 

p-Nitrotoluol 

o-NitrotoIuol 

Toluol 
C,H, 

phenon 
C.H,COCH3 

benzoat 
C.H.CO.,CH3 

chlond 
C,H,COCl 

p  „    /CH:,(l)  p  TT    /CH,(I) 

C.H4<.  OH  (2)  '-•^■^  OH  (3) 

CH^ggl 

0    •    *^NO,(4) 

P„  /CH,  I) 

mm 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

1 

— 

43,0 

38,6 

36,6 

55,9 

55,7 

— 

— 

— 

6 

65,0 

64,4 

60,5 

65,5 

76,0 

76,5 

92,3 

81,8 

— 

10 

79,0 

77,3 

/3,8 

77,6 

87,8 

88,6 

105,6 

94,8 

— 

16 

87,3 

85,5 

82,1 

85,0 

95,7 

96,2 

113,9 

103,2 

— 

20 

93,4 

91,6 

88,2 

90,6 

101,3 

101,8 

120,3 

109,6 

— 

26 

98,2 

96,3 

93,1 

95,1 

105,7 

106,2 

125,7 

114,8 

— 

30 

102,4 

100,5 

97,2 

98,8 

109,5 

110,0 

130,4 

119,2 

25,8 

36 

106,0 

104,1 

100,7 

102,2 

112,9 

113,4 

134,4 

122,8 

28,8 

40 

109,1 

107,2 

103,9 

105,2 

115,9 

116,4 

137,9 

126,1 

31,6 

46 

112,0 

110,0 

106,7 

107,9 

118,5 

119,0 

141,0 

129,0 

34,0 

60 

"4,7 

112,6 

109,4 

110,3 

120,8 

121,3 

143,8 

131,7 

36,3 

76 

12,52 

122,9 

119,9 

120,0 

130,5 

131,0 

155,2 

142,3 

45,2 

100 

133,2 

130,8 

128,0 

127,4 

138,0 

138,4 

164,0 

150,6 

51,8 

160 

145,1 

142,5 

139,7 

138,4 

149,0 

149,4 

176,6 

163,1 

62,0 

200 

154,1 

151,4 

148,9 

146,7 

157,3 

157,7 

186,5 

172,4 

69,6 

260 

161,4 

158,6 

156,2 

153,5 

164,1 

164,5 

194,6 

179,8 

75,9  ; 

300 

167,6 

164,8 

162,5 

159,0 

169,6 

170,0 

201,2 

186,1 

80,9 

860 

172,7 

169,9 

167,7 

164,2 

174,8 

175,2 

207,1 

191,4 

85,5  i 

400 

177,7 

174,7 

172,7 

168,4 

179,0 

179,4 

212,2 

196,0 

89,7  ^ 

460 
500 

182,0 
185,7 

178,8 
182,4 

177,0 
180,9 

172,4 
175,8 

182,9 

183,4 

216,7 
220,8 

200,4           93,2  1 
204,2           96,5  i 

186,3  - 

186,8 

560 

189,3 

185,9 

184,5 

179,0 

189,5 

190,0 

224,8 

207,9            99,4  t 

600 
650 

192,5 

188,9 

187,8 

182,0 

192,5 

193,0 
195,8 

228,4 
231,8 

211,3 

214,5 

102,5 
105,3  1 

195,7 

192,0 

191,0 

184,» 

195,3 

700 

198,5 

194,5 

193,8 

187,5 

198,0 

198,5 

234,8 

217,5 

107,8 

760 

201,5 

197,5 

197,1 

190,1 

200,5 

201,1 

237,7 

220,4 

110,4  1 

Stirm. 


U4k 


393 


1 

Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 

B.  Cyklische  Verbindungen. 

Kahlbaum,  ZS.  ph.  Gh.  26,  603;  1898. 

Methylanilin          ^QHsNHCHa 
Dimethylanilin      =  CeHsN  (CHs)« 

m-Toluidin    =  G«  H4<  ^"J'^  ^^^j 

Dimethyl-  \        p  „  ^GHa  (i) 
p-Toluidini    ~^"*'^N(GH3)2(4) 

Äthylanilin 
Diäthylanilin 

=  C6H5NHC2H5 

=  C6H5N(C2H5), 

p-Toluidin     =C,H,<CH3(^^5 

o-Chloranilin  =C,H«<q^*)^'^ 

o-Toluidin 

-^"*^NH,{2) 

Dimethyl- 1    _  ^  „   /GH3  (i) 
o-Toluidinj   ~^"*^N(GH3)»(2) 

m-Ghloranilin=C6H4<Ä)^^^ 

Sätt.- 

Methyl- 

Dimethyl- 

Äthyl-    Diäthyl- 

j o-ToIu-     m-Tolu- 

p-Tolu- 

Dimethyl- 1  Dimethyl- 1  ^ru,^, 
o-tolu-   !    p-tolu-   ^,^,^J- 
idin     1     idin      1    ^'"^ 

m-Chlor- 

Dr. 

anilin 

anilin 

anilin        anilin 

'     idin          idin 

idin 

anilin 

mm 

0 

0 

0               0 

0       {        0 

0 

0 

0 

0        :          0         II 

1 

46,8 

41,1 

49,0          — 

46,2   :      49,8 

46,9 

— 

— 

5 

67,7 

61,6 

72,0    ^       79,3 

i      69,3         72,8 

70,1 

54,1 

74,3 

72,3 

89,8 

10 

79,2 

73,1 

83,8    i       91,9 

!    81,4      85,3 

72,2 

66,2 

86,7 

84,8 

102,0 

16 

86,9 

81,3 

91,7    1     100,7 

:     89,0        92,7 

89,7 

73,9 

94,5 

92,9 

110,4 

20 

92,0 

87,5 

97,6         107,2 

94,9    1       98,5    1       95,6 

79,7 

100,4 

99,2 

116,8 

85 

97,2 

92,3 

102,5            "2,2 

99,6    {     103,1    1     100,2 

84,4 

105,3 

104,2 

122,0 

80 

101,1 

96,3 

106,7            "6,4 

,     103,6 

107,1 

104,3 

88,5 

109,3 

108^ 

126,2 

85 

104,6 

99,7 

110,4            120,0 

107,0 

110,6 

107,7 

91,9 

"3,o 

112,0 

129,8 

40 

107,6 

102,8 

113,6            123,1 

110,0 

"3,6 

110,7 

95,1 

"6,3 

"5,2 

133,2 

45 

110,1 

105,6 

116,5     1       126,0 

112,7 

"6,3 

"3,4 

97,9 

"9,1 

118,1 

136,2 

50 

"2,5 

108,2 

119,1     ,       128,6 

115,1         118,7 

"5,8 

100,4 

121,8 

120,7 

138,8 

75 

122,5 

118,3          129,1    i     139,2 

1     125,4    i     129,0 

126,1 

"0,4 

132,3 

131,4 

149,9 

100 

129,8 

125,7 

136,8            147,3 

133,0    :     136,6 

133,7 

118,1 

140,3 

139,5 

158,0 

160 

140,9 

137,1 

148,4            159,2 

:   144,9  !   148,5 

145,6 

129,6 

152,7 

151,2 

170,2 

200 

149,3 

146,0 

156,9     i       168,2 

154,0 

157,6 

154,7 

138,3 

161,6 

160,0 

179,5 

250 

156,0 

153,4            163,8     !      175,3 

1  160,5 

164,1 

161,2 

145,5 

168,9 

167,2 

186,7 

800 

161,9 

159,5            169,8           181,5 

1  166,2 

169,8 

166,9 

151,7 

175,2 

173,6 

193,1 

860 

167,0 

164,5    ;     175,0        187,0 

■   171,5 

175,1 

172,2 

157,0 

180,7 

179,0 

198,5 

400 

171,3 

169,2    j     179,5        191,5 

.   176,2  1   179,8 

176,9 

161,5 

185,4 

183,7 

203,5 

460 

175,2 

173,6    i     183,6   1     195,6 

180,2  1   183,8 

180,9 

165,6 

189,8 

188,2 

207,8 

600 

179,0 

177,4        187,5    !     199,4 

i   183,9      187,5 

184,6 

169,5 

193,7 

192,0 

211,9 

650 

182,4 

180,7     !      191,0          202,8 

1   187,3  1   190,9 

188,0 

173,0 

197,3 

195,7 

215,7 

600 

185,5 

183,9           194,5          206,0 

190,4  j   194,0 

191,1 

176,1 

200,7 

199,4 

219,0 

660 

188,4 

187,0           197,5          209,2 

193,2   :    196,8 

193,9 

179,2    1     204,0 

202,5 

222,2 

700 

191,2 

189,9     !     200,7    j     212,4 

196,2       199,8 

196,9    \     182,1     1     206,8 

— 

— 

760 

193,8 

193,1          204,0    1     215,5 

199,7       203,3 

200,4    j     184,8          209,5 

208,8  1  228,5  11 

Trimethylenbromid^CHaBrCHaCHaBr                   Chlornaphthalin  =  Co  Hj  Gl 

1 

Propylenbromid       =  GHsGHBrGHaBr                     Bromnaphthalin  =  GioHyBr 

Sätt.- 

Trimeth. 

ylen-     Propylen-        Ghlor- 

Brom- 

Sätt.- 

Trimethylen-    Propylen-        Chlor-           Brom- 

1  Dr. 

brom 

d           bromid     ,  naphthalin 

naphthalin 

Dr. 

bromid           bromid      naphthalin  naphthalin 

mm 

0 

0                     0 

0 

mm 

0                     00 

0 

1 

— 

—                 80,6 

— 

150 

110,7                89,2 

194,2 

213,2 

5 

— 

—         ^      104,8 

"7,5 

200 

119,2                97,2 

204,2 

223,8 

10 

— 

—               118,6 

134,0 

260 

125,9        1      103,8      j     212,1 

232,2 

15 

55,8 

37,3 

127,8 

143,9 

800 

131,8              109,6      j      218,3 

239,7 

20 

6i,6 

42,5 

134,7 

151,3 

860 

136,9        1      114,7      1     225,0 

246,2 

25 

66,4 

46,8 

140,3 

157,2 

400 

141,3              118,8            230,8 

252,0 

30 
85 

70,4 
73,9 

50,6 

145,1 

162,3 
166,7 

460 
600 

145,3         ,      122 
149,0       !     126 

,9       1      235,7       1       257,0      II 

53,9              149,4 

,4       1      240,5 

261,6 

40 

76,9 

56,8              153,0 

170,5 

660 

152,5         129,8    ;    244,9 

265,9 

46 

79,6 

1       59,4              156,3 

174,0 

600 

155,7         132,9       248,6 

269.8 

60 

82,0 

61,8              159,3 

177,1 

650 

158,7         135,7        252,3 

273,5 

75 

92,1 

'       71,4        '      171,4 

189,4 

760 

161,4     .    138,4        255,5        277,2 

100 

99,4 

1       78,4        i      180,4 

198,8 

760 

164,4         141,0       259,3    j^   281,1 

Stinn. 


394 


1141 


Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 
B.  Cyklische  Verbindungen. 


Toluol  C,H, .  CH, 

Barker,    ZS.   ph.   Ch. 
71,  235;  1910. 


Temp. 


Satt.- Dr. 


—78,0 
—21,0 
-20,3 
0 

+  14,8 
+25,8 


mm 
0,0058 
1,61 

1,74 

6,86 
16,80 
28,75 


Anthracen  (\^H^q. 


Niederscbulte,  Diss. 
Erlangen  1903. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


+100 
110 
120 
130 
140 
150 

+  1(J0 


mm 
0,04 

0,13 
0,22 

0,38 

0,57 
1,07 
1,80 


Stelzfler,  Diss.  Erlangen  1901. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


+102,5 
109,3 
175,8 
181,2 
180,7 
102,1 

+205,3 


mm 
6,1 
8,0 
10,1 
12,4 
15,0 
18,2 
28,2 


Temp. 


Satt- Dr. 


+216,3 
221,3 
225,1 
231,0 
24.7,3 
256,2 

^  2(i5.3 


mm 

39,4 
45,0 
50,1 
59,9 
88,5 
116,6 

145,7 


Hydrochinon  Cf-H^O^. 

stelzner,  Diss. 


I     Anthrachinon 

Erlangen  1901. 


Cx^Hyf^Oo. 


Temp.    1  Sätt.-Dr. 


Temp.    [  Sätt.-Dr. 


Temp. 


Sätt.-Dr. 


Temp.    Sätt.-Dr. 


Temp,     Sätt.-Dr 


+155,0 
157,6 
164,8 
173,7 

+180,7 


5,9 

7,1 
11,0 
18,2 
26,0 


+191,9 
1})9,6 
210,6 
217,7 

+227.6 


mm 
40,0 
54,3 
81,5 
105,9 
147,1 


+  238,3 
252,4 
261,3 

h267,9 


mm 

207,7 
315,8 
403,9 
482,3 


+224,0 
233,6 
239,4 
247,3 

+2(>0,9 


mm 

6,5 

9,8 

12,9 

19,3 

35,8 


+270,1 
280,2 

288,2 

303,8 

+  316,3 


mm 

53,3 

80,9 

105,8 

183,1 

262,0 


115 

Gesamte  Sättigungsdrucke  (P)  und  Teildrucke  {p^  u.  ^J  von  Gemischen 

V,  Z.  ^  V.  Zawidzki,  ZS.  ph.  Ch.  35,  129;  1900. 


Tetrachlorkohlenstoff-Äthylacetat;  v.  Z. 


Essigsäure-Toluol; 


V. 


Mol.-Proz. 
Acetat 


Acetat 


P2 


Mol.-Proz. 
Essigsäure 


Essigsäure 


Toluol 


49,99" 


69,94" 


9,65 
11,97 
19,78 
21,49 
32,63 
42,50 
59,84 
68,38 
74,81 
80,64 


306,0 
311,2 
314,6 
316,5 
317,8 
317,1 
316,1 

311,5 
306,9 
303,3 
299,1 

295,9 
280,5 


34,4 
42,6 
67,0 

72,3 
103,0 
126,5 
175,0 
196,5 
213,2 
228,4 

239,7 

280,5 


306,0 
276,8 
272,0 
249,5 
245,5 
214,1 
189,6 

136,5 

110,4 

90,1 

70,7 
56,2 


4,35 

210,7 

17,2 

9,42 

216,6 

30,5 

17,11 

222,7 

46,5 

24,03 

225,1 

57,8 

32,80 

225,0 

69,3 

40,88 

223,4 

78,2 

46,51 

221,3 

83,7 

51,40 

218,9 

88,2 

59,81 

213,5 

95,7 

68,79 

204,9 

103,0 

76,90 

195,6 

110,8 

87,50 

175,3 

120,5 

193,5 
186,1 
176,2 
167,3 
155,7 
145,2 
137,6 
130,7 
117,8 

101,9 

84,8 

54,8 


Schwefelkohlenstoff  (CS.,) 


—  Aceton  (CH^ 

35,17" 


CO.CH,);  V.  Z. 


Mol.-Proz. 
CS, 


Vi 
CS, 


P2 
Aceton 


Mol.-Proz. 

CS, 


Pi 
CS, 


Pi 

Aceton 


o 

6,24 
12,12 
18,57 
27,61 
35,02 
40,58 
44,74 
49,74 


343,8 
441,7 
505,2 
553,8 
598,5 
622,2 

634,1 
640,6 
646,2 


110,7 
191,7 
258,4 
323,3 
358,3 
379,6 

390,4 
404,1 


343,8 
331,0 
313,5 
295,4 
275,2 
263,9 

254,5 
250,2 
242,1 


57,30 
61,61 

67,13 
72,20 
82,80 

91,91 
92,42 
96,20 
100 


652,5 
653,6 
654,9 
654,6 
645,1 
614,1 
610,3 
574,2 
512,3 


420,3 
428,1 

437,3 
446,9 
464,9 
490,7 
490,0 
500,8 
512,3 


232,2 
225,5 
217,6 
207,7 
180,2 

123,4 
120,3 

73,4 


Stirm. 


115^ 


395 


Gesamte  Sättigungsdrucke  (P)  undTeildrucke(/JiU.7J2)  von  Gemischen. 


Chloroform-Aceton;  v.  Z. 

CHCI^     CH3  .  CO  .  CHi 


Äthylenbromid-Propylenbromid;  v.  Z. 

CnH.Br  C^H^Br, 


Mol.-Proz. 
Chloroform 


Vi 
CHCIi 


Vi 
Aceton 


Mol.-Proz. 

Propylen- 

bromid 


Vi  „     Vi 

Propylen-       Äthylen- 

bromid  bromid 


35,17" 


85.05° 


5,88 
12,03 
18,18 
27,04 
35,68 
40,50 
49,50 
55,16 
66,10 

66,35 
79,97 
91,75 
100 


344,5 
332,4 
320,1 
308,0 
290,5 
273,5 
266,9 

255,7 
250,8 
248,8 
249,2 
261,9 
280,1 
293,1 


9,2 

19,9 

31,7 

50,2 

71,2 

85,0 

111,5 

130,5 

169,6 

170,2 

224,4 
267,1 

293.1 


344,5 

323,2 

300,2 

276,3 

240,3 

202,3 

181,9 

144,2 

120,3 

79,2 

79,0 

37,5 

13,0 

o 


2,02 
7,18 

14,75 
22,21 
30,48 
40,62 
52,63 
62,03 
72,03 
80,05 
91,48 
98,24 
100 


172,6 
171,0 
168,8 
165,0 
161,6 
158,9 
154,6 
149,6 

143,3 
140,5 
136,8 

130,9 
127,3 

127,2 


3,2 

10,2 

19,9 
29,4 
38,1 
52,9 
67,7 

79,3 
92,5 
102,5 
117,1 
126,5 
127,2 


172,6 
167,8 
158,6 

145,1 

132,2 

120,8 

101,7 

81,9 

64,0 

48,0 

34,3 

13,8 

0,8 


Essigsäure-Benzol  CH^ .  CO  OH 


Cf,H^; 


Mol.-Proz. 
Essigsäure 


Pi 

Essigsäure 


Benzol 


Mol.-Proz. 
Essigsäure 


Essigsäure 


P2 
Benzol 


49,99' 


80,05« 


1,60 

3,64 

4,39 

8,35 

11,38 

17,14 
20,89 

29,79 
34,93 
36,96 
58,34 
61,25 
66,04 

84,35 
97,97 
99,31 


265,9 
265,2 
264,4 
261,1 
259,0 
250,2 
245,2 
236,0 
228,0 
224,3 
189,5 
184,0 

175,3 

126,0 

68,0 

59,2 


3,63 
6,53 
7,25 
",51 
14,2 
18,4 
20,5 
24,8 
27,1 
28,7 
36,3 
36,8 
40,2 
50,7 
54.7 
54.7 


262,3 

258,7 
257,2 
249,6 

244.8 
231,8 
224,7 
211,2 
200,9 
195.6 
153.2 
147,2 

135,1 

75,3 

13,3 

3,5 


4,48 

8,90 
14,16 
23,46 
29,91 
36,67 
49,58 
64,40 
91,07 
95,98 
97,23 


308,4 

317,5 
324,2 
331.7 
333,6 
332,1 
326,8 
312,1 
250,1 
229,3 
222,6 


27,8 

45,4 
62,3 
86,7 
100,2 
111,7 
130.1 
148,1 
184,8 
197,5 
199,8 


280,6 
272,1 
261,9 
245,0 

233.4 

220,4 

196,7 

164,0 

65.3 

31.8 

22,8 


Luft;  V.  Wroblewski,  C  r.  102,  loio;  1886. 
Bei  t  =  —  146,6»  C,  P  =  45  Atm, 


Benzol-Athylenchlorid  Cf-H^  —  C^H^CLi;  v.  Z.  49,99" 


Mol.-Proz. 


Pi 

CtHtCif 


Benzol 


Mol.-Proz. 


Pi 


Pi 
Benzol 


7,16 
15,00 
29,27 
41.56 


268,0 
265,5 
263,3 
258,8 
254,7 


30,4 
68,3 
98,6 


268,0 

232,9 
190,5 
156.1 


52,15 
65,66 

75,42 
92,06 
100 


251,3 
247,3 
244,1 

238,7 
236,2 


123.1 
X55,o 
178.1 
217,2 
236,2 


128,2 

92.3 
66,0 

21,5 


116 

Zersetzungsdrucke  ( Reaktionsdrucke) . 
Sauerstoffentwickelung. 

Reaktion:  2 BaO,;^ 2 Bau +  O2  |         2Pb03Ca:i±2PbO,Ca  +  0, 

Le  Chatelier.  C.  r.  115,  655;  1892. 


Temp.  I Sauerstoff dr.    Temp.  j Sauerstoff dr.    Temp.  Sauerstoffdr.    Temp.  i Sauerstoff dr.    Temp.  ! Sauerstoff dr. 


525*  I  20  mm 

555  25 

650     I  65 

670  80 


720« 

735 

750 


2iomm 

260 

340 


<<o"       510mm 
785         620 
790     i     670 


880"        47  mm 

940  112 

950    i  H7 

1020    •  350 


i0<J0V  557  mm 

1070    I  570 

1100  940 

1110    !  1040 

Stinn. 


396 


116  a 


Zersetzungsdrucke  (Reaktionsdrucke). 

Reaktionen:  Freiwerden  von  Sauerstoff,  Wasserstoff,  Phosphor,  Chlor 

und  Brom. 


2Hg0^2Hg  +  02 
Pllabon,  C.  r.  128, 

825;  1899. 


Temp. 


Sauerstoff- 
Druck 


500 
520 
580 
610 


mm 

985 

1392 

3610 

5162 


2Ag0^2Ag  +  0, 

Lewis,  ZS.  ph.  Gh. 

55,  449;  1905. 


Temp. 


Sauerstoff- 
Druck 


25 
302 
325 
445 


Atm. 
5Xio-*ber. 
20,5 
32 
207 


Reaktion : 

2(Cr203.CuO)-f2CuO:^(Cr203.Cu20)+02 
L.  u.  P.  Wöhler,  ZS.  ph.  Gh.  62, 448 ;  1908. 


Temp. 


Wasser-     At.  H  auf 
stoffdruck  i  At.  Pd. 


779 
819 
833 
840 


Sauerstoff- 
Druck 


mm 
176 
322 
410 
440 


Tar^r,      Sauerstoff- 
^^"'P-        Druck 


848 
860 
878 


512 
615 
795 


Zerfall  von  Pailadiumwasserstoff  bei 

100  0 
Hoitsema,   ZS.  ph.  Gh.  17,  22;  1895. 


730 
590 
511 
447 
427 

406 
355 
349 
328 
321 

303 
288 
292 
298 
297 

288 
289 
301 
290 
291 


0,568 
0,559 
0,552 
0,547 
0,542 

0,538 
0,528 
0,518 
0,510 
0,500 

0,491 
0,475 
0,468 

0,436 
0,421 

0,406 

0,395 
0,380 

0,365 
0,354 


Wasser- 
stoffdruck 


293 
296 
299 
286 

282 

280 

273 
298 
276 
274 

280 
288 
292 
281 
304 

269 
240 

235 
230 
224 


At.  H  auf 
I  At.  Pd. 


0,340 
0,324 
0,309 
0,282 
0,266 

0,250 
0,234 
0,216 
0,201 
0,171 

0,153 
0,132 

0,115 
0,099 
0,083 

0,055 
0,043 

0,033 
0,029 
0,028 


Zerfall  von  LiH 

Quntz,  C.  r.  123,  694;  1896. 

Wasserstoffdruck  27  mm  bei  680°. 


4CuO;i!:2Cu20  +  02 

L.  Wöhler,  ZS.  Elch.  12, 

784;  1906. 


Temp. 


Sauerstoff  druck 


fester  Körper: 

50  CuO, 
50  GuaO 
feste  Lös. 


CuO 
fast  rein 


960 
1000 
1010 
1020 
1030 
1040 
1050 
1060 
1070 


mm 

50  beob. 
118^ 
142 

174 
212 

258 

314 

380 

458 


mm 
31 
65 


108 


164 


2PdO  ^  2P(1  +  O2 

L.  Wöhler,   ZS.   Elch.  12, 

781;  1906. 


Temp. 


756 

808 
812 
840 
850 

864 


Sauerstoff  druck 


fester  Körper: 

Pd  u.  feste 
Lösung  V. 
Pd  in  PdO 


Pd+PdO 


mm 

67 

239 

483 
566 
766 


mm 
67 
212 
230 
414 
510 
634 


Reaktion:  Ir02:;f  Ir  +  O. 
L.  Wöhler  und  Witzmana,  ZS.  Elch.  14,  97;  1908. 


Temp. 


Sauerstoffdruck 


fester  Körper: 
Ir02,  fast  rein 


810 

875 
918 
959 


mm 

12,5 

34 

55 

96 


Temp. 


Sauerstoff  druck 


fester  Körper: 

IrO        '      feste  gesättigte 

fast  rein   1  Lösungen  von  Ir  in 

tastrein  |   ,^.q^  ^    umgekehrt 


1010 
1040 
1080 

mm 


mm 

220 

330 
570 
678 


mm 
149 
232 
434 


Troost  u. 
Hautefeuille 

Ann.  chim.  ph. 

(5)2,273;i874. 

Zerfall  von 

Na.H. 


Temp. 


Wasser- 
stoffdruck 


330 

340 

350 

360 

370 

380 

390 

400 

Zerfall 

330 

340 

350 

360 

370 

380 

390 

400 

410 

420 

430 


mm 
28 
40 
57 
75 
100 

150 
289 

447 
V.K2H 

45 

58 

72 

98 

122 

200 

363 

548 

736 

916 

IIOO 


Oranger.Ann. 

chim.  phys.  (7) 
•14,  5;  1901. 

Reaktion: 
AgP2:i!:AgP-fPI 


Temp. 


350 
390 
400 
450 
520 
605 
610 


Druck  des 
Phos- 
phors 


mm 

sehr  klein 
58,6 

59 
109,1 
172,9 
214 
214,5 

Reaktion: 
CuP,4iCuP-l-P| 

410 
445 
455 

485 
495 
520 


530 
570 


sehr  klein 

7,4 

11,4 

13,7 

16,6 

93,3 
94,0 

99,8 


F.Meyer,  G.r.  133,817;  1901. 


Reak- 
tion 


Temp. 


100 
150 
170 
185 
190 
207 
233 
240 


AuCl:;f 
AuCI+Cls 


2AuCl:i± 
2Au-fCl2 


Druck  des  Chlors 


mm 
6 


mm 


12 

— 

31 

14 

67 

21 

85 

26 

174 

65 

— 

172 

— 

220 

Jackson,  Journ.  ehem.  Soc. 
99,  1066;  191 1. 


Reaktion:  2CuBr2 
2CaBr-fBr2 


Druck  d. 

Temp. 

Broms. 

mm 

166,0 

3,1 

172,0 

3,8 

180,5 

6,8 

203,5 

22,0 

213,0 

36,0 

222,8 

55,4 

232,3 

85,0 

Temp. 


Druck  d. 
Broms. 


mm 
239,0    118,0 


250,0 
259,4 
2(}6,3 

268,2 
280,2 
281,0 


Stirm. 


186,0 
272,0 
353,5 
381,5 
597,0 
614,5 


116  b 


397 


Zersetzungsdrucke  (Reaktionsdrucke). 
p  =  Sättigungsdrucke  des  Wasserdampfes  bei  den  Temperaturen  t. 


Frowein,  ZS.  ph.  Gh.  1,  i;  1887, 


CUSO4,  5  H2O 
-SHjO  +  Dampf 


13,95 
20,46 
26,30 
30,20 
34,75 
39,55 
39,70 


mm 

2,99 

5,06 

8,07 

10,90 

15,31 

21,45 

21,73 


BaCU,  2H-O 


18,25 
25,68 
25,90 
28,85 
31,65 
36.45 
36,85 
37,30 
43,45 


2,97 
5,46 
5,55 
7,12 

8,94 
12,74 
13,11 
13,48 
21,12 


SrCU,  6H,0 


14,75 
20,34 
25,66 
30,01 
34,66 
89,45 


3,29 

5,14 

7,82 

10,87 

15,33 

21,57 


Na2HP04.i2H20 


MgS04,  7H1O 
^6HjO-f  Dampf 


14,95 
20,05 
25,75 
30,75 
81,05 


4,87 

7,58 

12,17 

i8,i8 

18,68 


ZnSOi,  7H2O 
;±6H,0-f  Dampf 


18,00 
20,45 
25,15 
28,35 
29,95 


8,41 
10,07 
14,70 
19,13 
21,39 


ZnS04,  6H2O 


6,80 
10,82 
15,00 
17,28 
20,15 
23,02 
27,00 


mm 

4,6 

6,4 

8,8 

10,5 

13,1 

16,2 

21,6 


Cohen,  Arch.Neer- 

land.  (2),  5,  295; 

1900. 

FeSO*,  7H,0 
^6H.0+Dampf 

30,67  21,76 

39,96  39,94 

44,45  52,86 

46,43  59,63 

MgS04,  7H2O 
^6H.>0  +  Dampf 


30,75 
40,02 
41,42 
43,40 
47,45 


18,96 

37,90 
41,89 

48,37 
64,31 


Roozeboom, 

ZS.  ph.  Gh.  4,43, • 
1889. 

Hydrate  von  CaCU 

Die  fett  gedruckten 
Tensionen  beziehen 
sich    auf   Umwand- 
lungspunkte. 

CaCU.6HiO^ 
4HjOa-!-Dampf 

— 15  0,27 

0  0,92 

10  1,92 

20  3,78 

25  5,08 

29,8  ,    6,80 

CaCU.6H20:;t 
4HiO,?4-  Dampf 


17,85 

7,63 

20,45 

9,47 

25,15 

13,29 

28,90 

17,45 

29.95 

18,83 

81,70 

21,07 

-16 
0 
10 
20 
25 
29,2 


0,22 
0,76 
1,62 
3,15 
4,32 
6,62 


Roozeboom,  1.  c 
CaCU.6H.O.  (Forts.) 


-16 

0 
20 
40 
45,8 

CaCU 


mm 
0,12 
0,59 
2,48 

8,53 
11,77 

2  H,o:^ 


CaClj.  H2O4- Dampf 


66 

78 
100 
129 
165 
165 
175,5 


13 
24 
60 

175 
438 

607 
842 


Jobnston.ZS.ph.Ch. 

62,  347;  1908. 

Sr(OH)i  .  8  aq  ;t 
Sr(OH)j.2aq  +  6HjO 


SitOH),  .2aq:^ 
Sr(OH)i.  iaq+  HjO 


Hydr. 

m.8aq 

t 


m.2aq 
t 


mm 
9,2     12,2 

17.4  22,2         41 

31.5  32,2  55 
55  42,2  69 
92     62,2         88 

149     62,2         97 
234     72,2 
355     82,2 

Ba(OH)2.l6aq^ 
BaCOH^.Saq  +  SHjO 

Ba(OHh  .8aq:^ 
Ba(OH).  .laq4-7H30 


mm 

9,2 

17,4 

31,5 

55 

92 

149 

234 

355 


Hydr. 

m . i6aq 

t 


m.8aq 
t 


12 
22 
32 
42 
62 
62 


31,4 
39,8 

48,2 
56,6 
65,0 
73,4 
81,8 
90,2 


Johastoo,  ZS.  phys.  Gh.  62,  347;  1908. 


mm 

9,2 

17,4 

31,5 

55 

92 

149 

234 

355 

526 

760 


Me(OH),  :il  MeO-r  H2O 


Ca(0H)2  *  Sr(H0)2    Ba(OH)j  i    LiOH     'Mg(OH)i 


369 
389 
408 
428 
448 
468 
488 
507 
527 
647 


452 

488 
524 
561 
597 
634 
670 
706 
742 
778 


630 
670 
710 
749 
789 
829 
370 
910 
961 


561 
594 
628 
662 
700 
740 
782 
826 
875 
924 


35 

44 

63 

63 

74 

86 

100 

118 

147 


2TIOH  ^  TliO-^H.O. 
Bahr,  ZS.  anorg.  Gh.  71,  90;  191 1. 


463 
71,6 
79,1 
83,2 

89,5 

91,8 

973 

101,6 


I3(?) 
23 
42 
53 
73 
83 
110 

135 


105,4 
110,6 
116.5 
122,2 
130,0 
135,7 
140,0 


mm 

163 
212 
279 
364 

509 
673 

TTO 


P  =  Ammoniak- Drucke  bei  den 

Temperaturen  t. 
Isambert,  G.  r.  66,  1529;  i868. 


AgCl.sNHs 


0 

10,0 
17,5 
24,0 
28,0 
84,2 
48,5 
51,6 
64,0 
67,0 


108,0 
115,0 
126,0 
131,0 
140,6 
153,5 


mm 

29,3 

50,5 

65,5 

93,7 
135,5 
171,3 
241,4 
413,2 
464,1 
488,0 

CaJj 
10,4 
13,8 
17,4 
21,4 
36,6 
58,4 


2AgC1.3NH, 


20,0 
31,0 
47,0 

68,6 
69,0 
71,6 
77,5 
88,6 
86,1 
88,6 
103,0 

6NH, 
164,0 
172,0 
175,5 
183,0 
1863 


mm 

9,3 

12,5 

26,8 

52,8 

78,6 

94,6 

119,8 

159,3 

181,3 

201,3 

488,0 

83,6 

105,4 
128,6 

154,2 
170,6 


10,4« 

16,0 

20,4 

25,8 
303 


GaCls 
23,1mm 
32,0 
39,0 

54,1 
60,7 


Ammomak-Drucke. 

SNH» 

843» 

39,0 

43,5 

46,2 

53,5 


Caa,. 

87,1mm 

10,0«   : 

108,1 

11,0 

145,1 

26,4 

155,1 

87,0 

191,6 

4«3      i 

68,0 

4NH, 

12,8  mm 
14,5 
31,8 
59.1 
94,3 
121,8 


Stirm. 


398 


116  c 


Zersetzungsdrucke  (Reaktionsdrucke). 

P  =  Ammoniak-Drucke  bei  den  Temperaturen  t. 


Isambert,  C.  r.  66,  1529;  li 


V 


Lang  u.  Rigauit,  J.  ehem. 
Soc.  76,  883;  1899. 


MgCla 
117,0 
122,0 
141,0 
14<i,0 
119,0 
160,0 
162,0 
157,0 


6NH3 
20,7 

31,9 
52,0 

71,9 

91,5 

110,0 

119,9 
141,1 


I  I      mm 

HgCl.  NH3 


163 
167 
173 
179 
1H5 
189 
194 
201 


29,1 
35,2 
43,0 
54,7 
66,2 

75,1 

91,4 

105,5 


ZnCl2 
222 
226 
237 
253 
278 
297 


mm 

NH3 

9,6 

13,1 

23,8 

57,2 

84,5 

102,1 


Pb(0H)Cl+NH"3 
Isambert,  C.  r.  102,  131 3;  1886. 


0  mm 

NHa-Druck 
17,6      '     281 
27,0 
36,3 
48,9 


393,5 

554 

839 


ZnClz 
16,8 
20,2 
26,0 
37,4 
44,0 
52,5 
60,8 
67,0 
70,5 
74,0 
77,6 
78.5 


mm 

NHs 

8,2 

10,3 

12,9 

25,6 

34,3 

56,3 

82,8 

104,1 

122,8 

145,3 
167,2 
172,2 


p  =  Gleichgewichtsdrucke  des  CO2  bei  den  Temperaturen  t. 


Reaktion :  CaCOs  ^  GaO+COa- 


Johnston,  J.  Am. 

ehem.  Soc.  32,  938; 
1910. 


P  (CO2) 


587 
606 
631 
671 
673 
680 
682 
691 
701 
703 
711 
727 
736 
743 
748 
749 
777 
786 
788 
796 
800 
819 
830 
840 
842 
862 
867 
871 
876 
881 
883 
891 
894 


mm 
1,0 

2,3 

4,0 

13,5 

14,5 

15,8 

16,7 

19,0 

23,0 

25,5 

32,7 

44 

54 

60 

70 

72 

105 

134 

138 

150 

183 

235 

255 

3" 

335 

381 

420 

537 
557 
603 
629 
684 
716 


Aus  einer  andern 
Versuchsreihe. 


Zavrieff,  Journ.Chim. 
phys.  7,  37;  1909 


P  (CO,) 


360 
446 
526 
725 
750 
793 
816 
840 
860 
870 
890 
892 
910 
912 
926 


mm 
1,0 

8,5 
18 

71 

IOC 

170 
230 

342 
420 
500 
610 
626 
755 
791,5 
1022 


Reaktion : 
LiaCOaiilLiaO+COa 

Lebeau,  C.  r.  136, 

1256;  1903. 


P  (CO2) 


610 
620 
640 
710 
740 
770 
800 
830 
840 
860 
890 
930 
1000 


mm 

I 

3 

8 
16 
19 
23 
29 

34 

37 
41 
50 
61 

91 


Pott,  Diss.  Freiburg 
i.  B.  1905. 
Mittelwerte 


P  (CO2) 


647 
667 

687 
607 
627 
647 
667 
687 
707 
727 
747 
767 
787 
807 
827 
847 
867 
887 
907 
927 
947 
967 


mm 
30 
31 
34 
36 
38 
42 
48 

55 
65 
75 
95 
120 

155 
205 
270 

375 

500 

625 

950 

1400 

1850 

2300 


Li2C03:i±Li20+C02 
Johnston,  ZS.ph.  Gh. 

62,  347;  1908. 


P  (CO2) 


610 
723 

785* 
810 
860* 
888 
910* 
960* 
i)66 
1010* 


4 
10 

15 

22 

32 
41 
63 
63 
99 


Reaktion 
Na2C03:?Na20+C02 

Johnston,  ZS.  ph.  Ch. 

62,  347;  1908. 


1)  (CO2) 


660 
766 
857 
920 
976 


mm 
1,7 
2,9 
3,9 
4,6 
5,7 


Lescoeur,  * 

Ann.  chim.  phys.  [6] 
28,  423;  1892. 

Reaktion : 

2  NaHCOa:;^ 

Na2C03+  H2O+CO2 


P  (CO2) 


56 

60 
70 
80 
90 
100 


mm 
19 
25 
43 

70 

125 
310 


Reaktion: 

2  KHC03:i^ 
K2CO3+H2O+CO2 


86 
90 
100 
110 
120 
127 


25 
36 

65 
100 

150 
198 


s.  Soury,  Lit  5. 


CdClz , 
0 


6NH3 


13 
22 
25 
31 
39 
44 
48 
50 
62 
69 
60 
61 
63 
66 


46 
68 

133 
152 
181 

235 
290 
411 
455 
511 
631 
696 
711 
776 
831 
931 


CO.  CO2- Druck. 
Systeme  aus  Fe .  C.  0 

Reaktion  I 
FeO+COif:Fe+C02 

2CO:;^c+co, 

Reaktion  II 
3FeO+5CO:;±  Fe3C+4C02 

2C0:^c+C02. 

Beobachter'  I: 
Nippert,  Diss.  Breslau  1912 

Beobachter  II: 

Schenck,  Heller,  Semiller, 

Falcke,  Ben  ehem.  Ges.  40, 

1708;  1907. 


feste  Phasen :   Temp.  Druck 


ü 

mm 

Fe .  FeO . 

460 

20 

C  (amorph) 

600 

40 

(durch  Zer- 

650 

HO 

setzung  von 
CO) 

600 

220 

660 

400 

700 

760 

710 

880 

FesC .  FeO . 

468 

10,3 

C  (amorph) 

640 

30,0 

600 

65,0 

634 

82,9 

672 

131 

691 

195 

722 

298 

784 

341 

774 

562 

779 

657 

! 


Stirm. 


116d 

Zersetzungsdrucke  (Reaktionsdrucke). 


399 


HCl-Drucke 

Reaktion :  NaCl  —  Na  H  SO4 

^  NajSO«  -t-  HCl 
Colson,  C  r.  123, 1286;  1896. 


Temp. 


HCl- Druck 


10 
100 
120 
175 


mm 


15 
23-5 


S03-[S02;02]  Druck 

Reaktion:  Fe,  ($04)3^ 
Fe.Oa  — 3S0i[S0j;  Oj] 
Bodeostein  u.  Sozoki, 
ZS.  Elch.  16,  912;  1910. 


Temp. 


Druck 


636 
675 
680 


mm 

98,2 

221,3 

251,8 


SO2  Drucke 

Systeme  aus  Pb  .  S  .  0 

Scfaenck  u.  Raßbacb,  Ben  ehem.  Ges.  40,  2185, 
2947;  1907. 


PbS-f  PbSO«: 

2Pb  +  2S0, 


Temp. 


SO,- 
Druck 


600 
615 
635 
665 
695 
713 
7S3 


mm 

39 
61 
98 
201 
402 
590 
735 


3PbS+2[PbS04 

.PbO]^7Pb-l- 

5SO, 


T^P-     oSi 


681 
716 
741 
759 
770 
780 
795 
810 
821 
830 


mm 
16 

42 

81 

130 
184 
217 
306 
440 
548 


PbS  +  2PbO 
sPb  +  SO, 


Temp. 


SO,- 
Druck 


692 
712 
733 
751 
776 
800 
824 


mm 
6 
14 
23 
39 
60 

99 
276 


Svstem  aus 

Co .  S .  0 

ScbcQck  u.  Hern- 

pelmaan  in 

Schenck  Phys.  ^ 

Chem.  d.  Met 

fraozös.Ausgabe ' 

S.  220. 
Cu2S-f-2CuiO; 
6Cu  -f  SO2 


T  SOj- 

T'^P-      Drude 


510 
550 
600 
650 
700 
730 


mm 

35 

70 

140 

272 

540 

764 


SOaiSOg;  Osj- Drucke. 

WöUer  u.  Ploddemana,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  703;  1908. 


Fe,(soj3:;f 
Fe,03  ^  3  SO3 


AI,  (504)3  zr 

AljOs  +  3SO, 
[SO^Oj] 


2CuS04Zt2CuO, 
SOs  -r  SOs 
[SO,  .  Oj] 


2CuO .  SO,  ■:^ 

2CuO  +  SO3 
[SO, .  O,] 


ZnSO«  ^  ZnO  -f 
SO3  [SO,  +  OJ 


Temp. 


Druck 


Temp.        Druck 


Temp. 


Druck 


Temp.        Druck 


Temp. 


Druck 


553 
570 
592 
614 
634 
650 
660 
680 
690 
699 
707 


mm 
23 
33 
45 
70 

113 

149 
1S2 
2SÖ 
401 
560 
715 


572 
621 
681 
702 
720 
731 
742 
748 


mm 
28 

51 
120 
180 
261 
356 
480 
692 


546 
588 
615 
642 
660 
700 
714 
725 
731 


mm 

43 

55 

70 

98 

130 

233 

324 

460 

647 


600 
653 
686 
705 
728 
745 
775 
805 


mm 
62 
98 
123 
139 
173 
209 
298 
542 


675 
690 
720 
750 
775 
800 


mm 

5 
6 

24 

61 

112 

189 


Sublimationsdrucke  (Zersetzungsdrucke  vollständig  vergasbarer  Systeme). 


Isambert,  C  r.  93, 

733;  1881. 

CO,{NH,),:;t2NH3 

+  CO, 


Temp. 


Druck 


37,8 
46,9 
49,6 
53,0 
55,6 
59,5 
60,4 
65,1 
67.6 


mm 
252 

435 
500 
601 
684 
871 
gi8 
1206 
1372 


Briner.Joum.Chim. 

ph\'s.  4,  276;  1906. 

CÖ,(NH3).:;l2NH3 

+  CO, 


Temp.        Druck 


77,2 

98,5 
106,0 
114.5 
130,2 
152,0*) 
167,0 
183,0 
197,0 


mm 

2,27 

6,40 

9,60 

14,20 

29,20 

63,30 

86,10 

119,00 

167,00 


*)  Schmelzpunkt 


Isambert,  C  r.  92, 

919,  1881. 
NH4.  HS:;f:  NH, 

—  H,S 


Temp. 


Druck 


4'> 
6,1 
7,9 
9,5 
10,1 
12,0 
15,0 
18,0 
22,0 
25,1 
28,0 
30,9 
32,1 
32,6 
33,2 
35,6 
37,9 
39,3 
42,0 
44,4 


mm 
132 
142 

159 

175 
184 
212 

259 
322 
410 

501 

588 
696 
748 
772 
804 

919 

1062 
1156 

1353 
1560 


Walker  u.  Liuns- 

den.  J.  diem.  Soc 

71,  432;  1897. 

.NH4.  HS^NHs 

+  H,S 


Temp. 


Druck 


0 

mm 

',' 

153 

11,2 

198 

Jc».> 

217 

15,2 

263 

17,6 

3" 

22,4 

417 

24,7 

479 

27,6 

572 

Isambert  C  r.  94, 

Q59;  1882. 

.NH4CN:^NH3  + 

HCN 


Temp. 


Druck 


',-1 
9,2 
9,3 
9,4 
10,2 
11,0 
11,2 
11,4 
12,0 
14,3 
14,4 
15,7 
15,7 
15,7 
17,0 
17,2 


StiroL 


mm 
176,7 
196,0 
200,0 
202,0 
214,0 
227,4 
234.0 
235,4 
246,2 
265,5 
266,3 
296,9 
300,9 
300,5 
322,4 
326,2 


400 


116 


Zersetzungsdrucke  ( Reaktionsdrucke) . 
Sublimationsdrucke  (Zersetzungsdrucke  vollständig  vergasbarer  Systeme). 


Tammann,  Krystallisieren  und  Schmelzen  1903.    S.  289,  292. 
PH4CI  ^  PH3  +  HCl 


Druck 
Temp.  Bodenkörper 
I  amorph?  '  krystallis. 


■80 

70 
•60 

50 

•46*) 

40 
35 
30 
25 
20 
15 


mm 
7,8 
18,0 

50,4 
122,4 
196,0 


mm 
9,6 

20j2 

62,0 

140,4 

186,4 


284 
426 
603 

943 
1260 

1924 


*)  Bei  — 80°  kondensiert  sich 
PH3  u.  HCl  zu  einer  weißen 
Masse,  die  sich  bei  Temperatur- 
erhöhung in  Krystalie  ver- 
wandelt. Ist  die  Masse  amorph, 
so  befindet  sich  bei  — 41°  ein 
Tripelpunkt,  in  dem  der  Dampf, 
die  Krystalie  und  die  amorphe 
Masse  im  Gleichgewicht  sind. 


Temp. 


0,0 
5,0 
9,6 

12,8 

15,0 

18,05 

18,2 

20,0 

22,8 

25,1 

28,0 

28,2 

30,0*) 

32,4 

35,0 

40,3 

45,1 

48,8 

50,1 


Druck 

Bodenkörper 

fest  flüssig         flüssig 


Atm. 

8,9 

10,9 

13,0 

17,4 
19,6 

23,7 
22,6 

25,9 
32,0 
37,6 
46,6 

48,7 


Atm. 


45,0 


50,2 
52,9 
55,4 
60,5 
67,6 
74,2 
75,0 

•)  28,5»  Tripelpunkt. 


Atm. 


•ö  - 


4> 

'C 

aa 

49 

55 

61     (40») 
67,5  (*5°) 


Isambert,  C.  r.  96, 

643;  1883. 
PHi-Br^PHs  +  HBr 


Temp. 


7,6 
9,6 
10,0 
12,5 
13,6 
14,3 
19,8 


Druck 


mm 

118,6 

142,6 

148,6 

175,6 

180,9 

188,2 

266,8 


Kalomel  SgzCl^ 

Smith   u.  Menzies, 

Journ.  Am.  ehem.  Soc. 
82,  1553;  1910. 


Temp. 


360 
365 
370 
375 
380 
385 
390 
395 
400 


Druck 


mm 

434 
491 
556 
630 
712 
805 
906 
1017 
"35 


Zusammensetzung  des 
Dampfes:    Hg  +  HgCU. 


Salmiak. 

NH4C1  -^  NH3+HC1 

Horstmann,  Ben  ehem.  Ges.  2,  137;  1869. 

Ramsay  u.  Young,  Phil.  Trans.  177,  71;  1886. 

Johnson,  ZS.  ph.  Ch.  61,  458;  1908. 

Smith  u.  Menzies,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  1458;  191p. 

Gibson,  Diss.  Breslau  191 1. 


Temp. 


Horstmann 


Ramsay  u.  Young 


Kurve*) 


statisch 


dynamisch 


Johnson 


Smith  u. 
Menzies 


Gibson 


280 

290 

300 

310 

320 

330 

333,5 

840 


259,5 


778,1 


143 

195,5 

264,5 

350 

460,5 

599,5 

661 

777 


mm 

140,5 
189 

251 

333,5 

443,5 

596 

653 

759,5 


mm 

147 
200 

275 
367 
500 

675 
750 


mm 
132 
178 

237 
309 
401 
518 
566 
678 


mm 
138 
189 
252 
336 
447 
587 
642 


mm 

154 
213 
292 
390 
530 


*)  Die  Kurve  lehnt  sich  mit  geeigneten  Korrekturen  an  die  statischen  Werte  an. 
NH^Br^NHs-f  HBr  Johnson,  ZS.  ph.  Ch.  65,  38;  1909.  N H4 J :i±  N H3 -I-  HJ 


Temp.    Druck     Temp.    Druck     Temp.    Druck     Temp.    Druck     Temp.    Druck     Temp.    Druck 


224 
251 
275 

278 


mm 

1,5 

6 
21 
23 


296,5 
309 
343 
856 


mm 

43 

63,5 
195 
289 


364 
379 
386 
395 


mm 
363 
532 
645 
813 


171 
222 
240 
286 


mm 
o 

4,5 
II 
28 


291 
334 
348 


mm 
37,5 
141,5 
201 

371 


375 
379 
392 


Stirm. 


443 
506 
698 


117 


401 


Weitere  Literatur  zu  Tab.   112 — 116. 
(Sättigungs    und  Zersetzungsdrucke.) 


A.  Sättigungsdrucke  anorganischer  Verbindungen. 


Arctowski,   ZS.  anorg.  Ch.  7,  167;  1894;  12, 
417;  1899. 

Quecksilberhaloidsalze. 
Ditte,  C.  r.  140,  1162;  1903. 

HgJ,. 
Faraday,  Phil,  Trans.  135,  I.  155;  1845. 

NH3  u.  COj. 
Franklin,  Ann.  Phys.  (4)  24,  367;  1907. 

NH3. 
Ilosvay,  Bull.  Soc.  chim.  (2)  37,  294;  1882. 

COS. 


Kueoen,  Phil.  Mag.  (5)  40,  173;  1895, 

N,0. 
Ogier,  C.  r.  88,  236;  14879. 

SiH^. 
Rex,  ZS.  ph.  Ol.  65,  358;  1906. 

Sajotschewski,  Beibl.  3,  741;  1879. 

CS,,  SO2. 
Wüllner-Grotrian,  Wied.  Ann.  11,  556;  1880. 

CSj. 


B.  Sättigungsdrucke  organischer  Verbindungen. 


Battelli,  Mem.  della  Acc.  di  Torino  (2)  44,  i ;  1893. 
Äthylalkohol.    S.  hierzu  die  Bern,  von  Ramsay 
u.  Young,  Phil.  Mag.  (5)  37,  215;  1894. 
—  Ann.  chim.  phys.  (6)  25,  38;  1892. 

Äthyläther. 
Beckmann  u.  Fuchs,  ZS.  ph.  Ch.  18,  495;  1895. 
Tensionen  verschiedener  Stoffe  in  der  Nähe  des 
Siedepunktes. 
Brown.  Proc.  Roy.  Soc  26,  238;  1878. 

Isopropyljodid,  Propyljodid. 
Cailletet,  C.  r.  86,  851;  1877. 

Äthan. 
Grafts,  Ben  ehem.  Ges.  20,  709;  1886. 
Tensionen  in  der  Nähe  des  Siedepunktes  von 
Äthyl-,    Propyl-    und    Amylalkohol,   Oxal- 
säuremethylester,     Salicylsäuremethylester, 
Phthalsäureanhydrid,  Phenol,  Anilin,  Aceton, 
Benzophenon,    Sulfobenzid,    Anthrachinon, 
Schwefelkohlenstoff,  Äthylenbromid,  Benzol, 
Chlorbenzol,    Metaxylol,    Brombenzol,    Ter- 
pentin, Naphthalin,  Diphenylmethan,  Naph- 
thalinbromid,   Anthracen,  Triphenylmethan. 
Konowaloff,  Wied.  Ann.  14,  34;  1881. 

Äthylalkohol. 
Kraevitsch,  Phil.  Mag.  (5)  37,  38;  1894. 

Äthyläther,  Benzol,  Chloroform. 
Kaenen  u.  Robson,  Phil.  Mag.  (6)  3,  149;  1902. 

Äthan  und  Kohlendioxyd. 
Mangold,  Wien.  Ber.  102,  II,  1071;  1893. 
Benzol,  Toluol,  die  3  Xylole,  Äthylbenzol  und 
Isopropylbenzol. 
Naccari  u.  Pagliani,   Atti  di  Torino  16,  407; 
1880/81,     Beibl.  6,  87;  1882. 
ToIuoI,  Normalpropylalkohol,  Isobutylalkohol, 
Propionsäureäthylester,  Essigsäureäthylester, 
Ameisensäureäthylester, 


Neubeck,  ZS.  ph,  Ch.  1,  649;- 1887. 
Benzol,  Nitrobenzol,  Anilin,  Toluol,  o-,  m-,  p- 
Nitrotoluol,  a-,m-,p-Toluidin,  o-,m-,p-Xylol, 
Nitro-m-Xylol,  Amido-m-Xylol, 
Niederschulte,  Diss,  Erlangen  1901. 

Benzoesäure. 
Regnault,  Mem.  de  I'Acad.  26,  339;  1862. 

Methylalkohol. 
Richards  u.  Mathews,  ZS.  ph.  Ch.  61, 452;  1908. 
Siedepunkte    und    Dampfdrucke    (20")    ver- 
schiedener Substanzen.  Dort  auch  Daten  von 
Richards  u.  Stull. 

Richardson,   Joum.  ehem.  Soc  49,  761;  1885. 
Methyl-,  Äthyl-,  Propyl-,  Isobutyl-,  isoamylalko- 
hol,  Glycerin,  Ameisensäure,  Essigsäure,  Pro- 
pionsäure,  Isobuttersäure,   Isovaleri ansäure. 
Schumann,  Wied.  Ann.  12,  40;  1881, 

Ester. 
Stüdel,  Ber.  ehem.  Ges.  15,  2559;  1882. 
Tensionen  der  Chlorsubstitutionsprodukte  des 
Äthans:    CH3.CH2CI;    CH3.CHCI,;   CH2CI. 
CHjCl;  CH3CCI3;  CHjCl.CHCl,;  CH,C1.CC1,; 
CHClj.CHCl,;    CHCl..CCi3.-     CjCI,;    CH,. 
CHClBr;  CHj.Cl.CH,Br. 
Stelzner,  Diss.  Erlangen  1901. 

Benzoesäure,  Salicylsäure, 
Vanstone,  Joum.  ehem.  Soc  97,  429;  1910, 

Bomeol. 
Woringer,  ZS.  ph.  Ch.  34,  262;  1900. 

Benzol,  Toluol,  Äthylbenzol,  p-Xylol,  m-XyloI, 

o-Xylol,  Isopropylbenzol,  Propylbenzol,  Iso- 

butylbenzol,  Pseudocumol,  Cymol,  Mesitylen. 

Young  u.  Fortey,  J.  ehern,  Soc  81,  783;  1902. 

Isobuttersäureisopropylester. 


C.  Gesamt-Sättigungsdrucke  und  Teildrucke  von  Gemischen. 


Aten,  ZS,  ph.  Ch.  54,  55;  1906, 

Schwefel-Chlor, 
Steele  u,  Bagster,  Joum.  ehem.  Soc  97,  2607; 
1910. 
Binäre    Gemische    von    verflüssigten    Gasen 
SOj— HBr,  HjS— HBr,  H,S— HJ, 
Benedict,  J,  phys.  Chemistry  1,  397;  1897. 
Äthyläther- Naphthalin;      Kampher    in    ver- 
schiedenen Lösungsmitteln. 
Blnmcke.  Wied.  Ann.  34,  10;  i888. 
Mischungen  von  CO,  und  SO,;   „Flüssigkeit 
Pietet". 


Briner  u.  Cardoso,  J.  Chim.  phys.  6,  641 ;  1908. 
Systeme  aus  Methyläther  u.  SO,  bezw.  CjH^, 
CO,,  NO. 

Carveth,  Joum,  phys,  Chem.  8,  193;  1899. 

Aceton- Wasser, 

Caubet,  C.  r.  l30,  167;  1900;  130,  828;  1900; 
131,  108;  1900.    ZS,  ph,  Ch.  49,  loi;  1903. 

CH3CI— C0„  SO,— C0„  CH3CI— S0„  CO,— N,0. 
S.  a,  Caubet,  Die  Verflüssigung  von  Gas- 
gemischen (Bibliographie)  ZS,  ph,  Ch,  40, 
257;  1902. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Stirm.    26 


402 


117  a 


Weitere  Literatur  zu  Tab. 

(Fortsetzung.) 


112—116. 


Ebersole,  J.  phys.  Chemistry  6,  239;  1901. 

Aceton- Benzol  etc.;  Literaturübersicht. 
Evans,  Journ.  ehem.  Soc.  97,  2233;  1910. 
Gemische    von    enantiomorphen    Substanzen 
r- u.  1- Kampher;  r-  u.  1-Tetrahydrochinaldin. 
Qaj^lielmo,  Acc.  dei  Lincei  (5)  1,  i  242  u.  294; 
1892.     Beibl.  17,  623;  1893. 
Mischungen  Schwefelkohlenstoff-Äther;  Schwe- 
felkohlenstoff-Benzol ;     Schwef  elkohlenstoff- 
Äthylbromid ;  Äthyläther-Chloroform. 
Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  .18,  495;  1884. 
Äthyläther-Chloroform,  Äthylbromid-Äthyljodid. 
Hartman,  J.  phys.  Chemistry  6,  425;  1901. 
Zusammenstellung  der  Literatur:  Chloroform- 
Äthyläther;  Aceton-Äther  usw. 
Haywood,  J.  phys.  Chemistry  1,  232;  1896 — 97. 
Schwef el-Toluol;  Schwef el- Xylol.  3,  317;  1899. 
Alkohol-Äther,  Alkohol- Tetrachlorkohlenstoff, 
Chloroform-Tetrachlorkohlenstoff ;      Chloro- 
form-Methylalkohol ;    Aceton-Methylalkohol ; 
Aceton-Äther ;  Aceton-Tetrachlorkohlenstof f . 
—  Journ.  Am.  ehem.  Soc.  21,  994;  1899. 
Benzol-CHCla,  Benzol-CCl«,  Benzol-Äther,  Ben- 
zol-Aceton,    Benzol-Methylalkohol,    Methyl- 
alkohol-Äthylalkohol ,     Methylalkohol-CCli, 
Methylalkohol-Äthyläther. 
Holley,  Journ.  Am.  eh.  Soc.  24,  448;  1902. 
16  Gemische  mit  Amylverbindungen  als  einem 
Bestandteil. 
Holley  u.  Weaver,  Journ.  Am.  eh.  Soc.  27, 
1049;  1905. 
25  Gemische  mit  Propyl-  u.  Isobutylderivaten 
als  einem  Bestandteil. 
Kablukow,  Solomonow,  Galine,  ZS.  ph.  Ch.  46, 
403;  1903. 
Lösungen  von  Salzen  in  wässer.  Äthylalkohol. 
Kahlbaum,  ZS.  ph.  Ch.  13,  14;  1894. 
Äquimolekulare  Mischungen  von   Fettsäuren: 
Essigsäure- Buttersäure;     Essigsäure- Butter- 
säure-Normalvaleriansäure;    Essigsäure- But- 
tersäure-Normalvaleriansäure-lsocapronsäure. 
Knietsch,  Ber.  ehem.  Ges.  34,  4089,  4111;  1901, 

H2SO4- Wasser;  SOj- Wasser. 
Kohnstamm,  Dissertation  Amsterdam  1901. 

Chlorkohlenstoff-Chlorbenzol. 
Kohnstamm  u.  van  Oaifsen,  Versl.  Amsterd. 
Akad.  1901,  167. 
Äthyläther-Chloroform. 
Kunowalow,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  32,  546;  1904. 

Referate : 
Diehloressigsäure-Äther;  Anilin- Amylen. 
Mischungen  von  Äthyläther  mit  folgendenSäuren : 
Buttersäure,  Isobuttersäure,  Mono-,  Di-,  Tri- 
chloressigsäure. 
Kuenen,  ZS.  ph.  Ch.  24,  667;  1897. 
Äthan- Acetylen ;  Äthan-  Kohlendioxyd. 
Areh.  nderl.  (2)  1,  22;  1897.  Kondensation  und 
krit.  Ersch.  von  NjO-Äthanmischungen. 
Kuenen  u.  Robson,  Phil.  Mag.  (6)  4,  116;  1895. 
Propylalkohol- Wasser ;        Aceton-Chloroform ; 
Kohlendioxyd-Äthan.  ZS.  ph.Ch.  28, 352 ;  1899. 
Äthyläther  -  Wasser ;      Äthan  -  Methylalkohol ; 
Äthan-Äthylalkohol ;     Äthan-  Propylalkohol ; 
Äthan  -  Butylalkohol ;    Äthan  -  Amylalkohol ; 
Äthan- Wasser;  Äthan- Kohlendioxyd. 


Kurilow,  J.  Russ.  ehern  phys.  Ges.  25,  II,  170; 
1893.    Beibl.  17,  697;  1893. 
Lösungen    von    Ammoniumnitrat    in    flüssig. 
Ammoniak. 
van  Laar,  Versl.  K.  Akad.  van  Wetensch.  8.  Okt 
u.  II.  Juni  1903. 
Kochlinien  der  Systeme  Br  +  J  u.  S  +  Cl. 
Lehfeid,  ZS.  ph.  Ch.  29,  500;  1899. 

Benzol-Chlorkohlenstoff ;     Toluol-Chlorkohlen- 
stoff;  Äthylalkohol- Benzol  und  -Toluol. 
Leopo'd,  ZS.  ph.  Ch.  66,  359;  1909;  71,  59;  1910. 
Äthylalkohol-Chloral ;  Chlorwasserstoff- Anilin. 
Linebarger,  J.  Am.  ehem.  Soc.  17, 615, 690;  1895. 
Chem.  News.  70,  52;  1894.     Chem.  News. 
72,  167,  182,  196,  212,  231,  238,  250,  263; 
1895.    Fortsehr.  d.  Physik  51  (2),  387;  1895. 
Tension  von  Mischungen  und  Partialtensionen 
bei  34,8»  von  Benzol-Monochlorbenzol;  To- 
luol-Monoehlorbenzol ;  Benzol-Monobromben- 
zol;  Benzol-Chloroform;  Benzol-Chlorkohlen- 
stoff; Toluol-Chlorkohlenstoff;  Nitrobenzol- 
Chlorkohlenstoff.      Ferner   von    Essigsäure- 
Benzol- Toluol  bei  20"  und  35". 
Mangold,  Wiener  Akad.  102,  2  a,  1071;  1893. 
Diverse  Gemische  von  Benzol  und  Toluol  bei 
verschiedenen  Temperaturen. 
Marshall,  Journ.  chem.  Soc.  89,  1350;  1906. 
Aceton-Trinitroglycerin ;    Aceton- Diäthylamin ; 
Methyläthylketon-Äthylalkohol;Methyläthyl- 
keton-Wasser;  Methylaeetat-Wasser;  Äther- 
Wasser;  Amylalkohol- Wasser. 
Narbutt,  ZS.  ph,  Ch.  53,  697;  1905. 
Siedekurven    in    d.    binären    Syst.    o-  u.  p- 
Bromnitrobenzol,   o-  u.  m-Bromnitrobenzol, 
p-  u.  m-Bromnitrobenzol. 
Ostwald,  Abhandl.  Sachs.  Ges.  d.  Wissenseh.  25, 
411;  1900. 
Ternäre  Gemische. 
Pettit,  J.  phys.  Chemistry  3,  349;  1899. 
Methylalkohol-Chloroform ;        Methylalkohol- 
Äthyläther;  Methylalkohol- Aceton. 

Pictet,  Nouvelles  machines  frigoriques:  Deutseh 
von  Sehollmeyer,  Leipzig,  1885. 
Liquide  Rietet,  64  Teile  Sehwefeldioxyd  und 
44  Teile  Kohlendioxyd. 
Raoult,  ZS.  phys.  Ch.  2,  353;  1888. 
Dampfdruck  ätherischer  Lösungen  von:  Ter- 
pentinöl, Nitrobenzol,  Anilin,  Methylsalieylat, 
Äthylbenzoat. 
Rosanow  u.  Andre,  ZS.  ph.  Ch.  68,  641 ;  1910. 
Journ.  Am.  eh.  Soc.  31,  448  u.  953;  1909. 
Benzol-CCl4;    Benzol-Äthylenchlorid;    Benzol- 
Essigsäure;  Aceton-CS2;  Aceton-CHCl,;  CS2- 
CCI4. 
Ryland,  Amer.  chem.  Journ,  22,  384;  1899. 

80  Gemische,  sowie  Literaturzusammenstellung. 
Saposchnikow,  ZS.  ph.  Ch.  49,  697;  1904;  51, 
609;  1905;  53,  225;  1905. 
Salpeter-Schwefelsäuregemische. 
Schreinemakers,  ZS.  ph.  Ch.  39,  485;  40,  440; 
41,  331;  1902, 
Tensionen  des  temären  Systems  Wasser- Aceton- 
Phenol, 

Stirm. 


117  b 


403 


Weitere  Literatur  zu  Tab. 

(Fortsetzung.) 


112—116. 


Schreinemakers,  ZS.  ph.  Ch.  35,  459;  1900. 

Wasser- Phenol. 
—  ZS.  phys.  Ch.  47,  445;  1904;  48,  257;  1904. 

Benzol-Tetrachlorkohlenstoff- Äthylalkohol. 

Speranski,  ZS.  ph.  Ch.  46, 70;  1903 ;  »1, 45 ;  1905. 
Naphthalin- a-Naphthol    (feste  Lösung);   iso- 
morphe   Mischungen    von    p-C,H4Br,    mit 
p-QjH^Bra,  p-QH^Br,  mit  p-CgHiCl^ 

Thayer,  J.  phys.  Chemistry  2,  382;  1898. 
Benzol-Äthylalkohol ;  3, 36 ;  1899.  Alkohol-Chloro- 
form; Aceton- Alkohol;  Aceton-Chloroform. 
Taylor,  J.  phys.  Chemistry  4,  290,  355, 675 ;  1900. 
Aceton- Wasser. 

Vanstone,  Jounu  ehem.  See  97,  429;  iQio- 
Feste  Lösung  von  Bomeol  in  Kampher. 

Yonng  u.  Fortey,  Joum.  ehem.  Soc  83,  45;  1903. 
Äthylacetat-Athylpropionat ;         Toluol-Äthyl- 


benzol ;    n-  H  exan-n-Oktan ;    Benzol-Toluol ; 
Benzol-CCl«. 
Yoang,  J.  ehem.  Soc  81,  776;  1902, 
Mischungen  von  Chloi-  und  Brombenzol  bei 
verschiedenen  Temperaturen. 

—  J.  ehem.  Soc,  83,  68;  1903. 
Mischungen:  Äthylacetat-Athylpropionat;  To- 

luol-Äthylbenzol ;    n-  Hexan  -  n-Oktan ;    Ben- 
zol-Toluol; Tetrachlorkohlenstoff- BenzoL 
V.  Zawidzki,  ZS.  ph.  Ch.  35,  129;  1900. 
Partialtensionen   nichtvvässeriger    Gemische. 
Außer  den  in  die  Tabellen  aufgenommenen 
wurden  noch  bestimmt:  Benzol- Tetrachlor- 
kohlenstoff;     Tetrachlorkohlenstoff-  Äthyl- 
jodid;   Äthylacetat-Äthyljodid;    Essigsäure- 
Pyridin;  Schwefelkohlenstoff-MethylaL 

—  ZS.  ph.  Ch.  46,  21;  1903. 
Äthyläther- Wasser. 


D.  Zersetzungsdrucke  (Reaktionsdrucke). 


I.  Sauerstoffdnicke. 

Allmand,  ZS.  Elch.  16,  261;  1910. 

HgO. 
Le  Chatelier,  ZS.  ph.  Ch.  1,  518;  1887, 

Ag..O  (Ag^O). 
St.  Ciaire  Deville  u.  Debray,  Q  r.  87, 442;  1878. 

IrOz. 

Foote  u.  Smith,  Joum.  Am.  du  Soc  30, 1344. 
1908. 

CuO.     NiO.    C03O,. 
Qantz,  Cr.  128,  996;  1899. 

Ag,0  (Ag,0). 
Hafner,  ZS.  physiol.  Ch.  12,  568;  1888. 

Sauerstoffdruck  des  Oxyhämoglobins. 
Lewis,  ZS.  ph.  Ch.  55,  449;  1906. 

AgsO. 
Meyer  u.  Rötgers,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  io8;  1908. 

A\nOj .  MnaOs. 
Richards  u.  Baxter,  Chem.  News  81, 125;  1900. 

CoO .  C02O3. 
Schoch,  Amer.  ehem.  Joum.  29,  319;  1903. 

HgO. 
Waiden,  Joum.  Am.  ch.  Soc  30,  1351;   1908. 

Fe^Oa. 
Wöhler,  ZS.  Elch.  12,  781;  1906. 

CuO. 
Wöhler  u.  Frey,  ZS.  Elch.  15,  34;  1909. 

CuO. 
ZS.  Elch.  15,  129;  1909. 

PtOj. 

2.  Wasserdampfdrucke. 

Allmand,  Joum.  chem.  Soc  97,  605;  1910. 

Kupferhydroxyd. 
Andreae,  ZS.  ph.  Ch.  7,  241,  1891. 

Hydrate  von  Strontiumchlorid,   Kupfersulfat, 
N  atriumcarbonat. 


Bakhnis  •  Roozeboom,  Rec  P.-B.  3,  73;  1884: 
(Br,  .loHjO);  3,  84;  1884:  (Ha.2H,0); 
4,  65;  1885:  (SO,.7H30);  3,  85;  1884: 
(C1,.8H,0);  4,  108  u.  331;  1885:  (HBr. 
2H,0).  ZS.  ph.  Ch.  10,  495;  1892.  Hydrate 
von  Eisenchlorid. 

van  Bemmelen,  Rec  P.-B.  7,  37;  1888. 

Dampftension  von  Kolloideru  Z.  anorg.  Ch. 
13,  233;  1896;  18,  14,  98,  1898.  Dampf- 
tension des  Gels  von  Kieselsäure,  Eiweiß, 
Gelatine,  Agar,  Tonerde  und  Beryllerde; 
20,  185;  1S99.  Gel  des  Eisenhydroxyds; 
23,  III ;  1900.  Gel  der  Zinnsäure;  23,  321; 
1900.    Zusammenfassung. 

Cumminf,  Joum.  ehem.  Soc  97,  596;  1910. 
Hydrate  des  NajCGj. 

De  Forcrand  u.  Fonzes-Diacon.  C  r.  134,  171, 

u.  220 j  1902  (H,Se.6H,0).  de  Forcrand; 
C.  r.  94,  967;  1882;  de  Forcrand  a.  Villard; 
a  r.  106,  849,  1357;  1888  (H,S.7  H,0; 
CH3a.9  H,0). 

Hollmann,  Z.  ph.  Ch.  37,  201;  1901. 
Dampftension  isomorpher  Mischkrystalle  von 
Alaunen,  femer  von  ZnS04.7  H,0  —  MgSO*. 
7  H,0 ;  CUSO4 . 5  H jO  —  MnSO^  .  5  H,0 ; 
CUSO4 .  5  H,0  —  ZnSO*  .  7  H,0;  MnSO*. 
5H,0— ZnS04.7  H,0. 

—  ZS.  ph.  Ch.  40,  561,  577;  1902;    42,  597; 
1903;  50,  567;  1905;  54,  98;  1906. 
Spaltungskurven  knstallwasserhaltiger  Misch- 
kr>staUe    (A\nZn)S04.7  HjO;      (MnCu)S04. 
7  H2O;  (MgZn)S0«.7  H,0. 

Keiner,  ZS.  ph.  Ch.  39,  645;  1902. 
Hydrate  des  Na^CO,. 

Koppel,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  293;  1910. 

Hydrate  des  Thoriumsulfats. 

Le  Chatelier,  C  r.  102,  1243;  1886. 
Dampftension  von  Calciumhydroxyd. 

Stirm.    26* 


404 


117 


Weitere  Literatur  zu  Tab. 

( Fortsetzung.) 


112—116. 


Lescoeur,  Recherches  sur  la  dissociation  etc. 
Lille  i888.  ZS.  ph.  Ch.  2,  761;  1888.  (Ref.) 
Hydrate  von  HJO3;  H3BO3;  HBOj;  H3ASO4; 
ferner  Oxalsäure  .  2  HjO;  Ba(OH)j .  i  HjO; 
Ba(OH)j.8H20;  Sr(OH)2.iH20;  Sr(0H2). 
SHaO;  CaCla-aHaO;  CaClj.öHjO;  SrClg . 
2H20;SrCl2.6H,0;BaCl2.H20;BaCl2.2HjO; 
NiCl2.2H20;  NiCla.GHjO;  C0CI2.2H2O; 
C0CI2.6H2O;  NaBr.2HjO;  SrBrg.öHgO; 
NagCOa  .  10  HjO;  Na2C03  .  HgO;  Ca(N03)2  . 
4H2O;  Ca(N03)a.3H20;  Ca(N03)2  .  2H2O; 
NaaSOi.ioHjO;  Na2S04.7H20;  CaSOi- 
2  H2O;  CaSOi.i/zHaO;  MgSOi-y  H2O; 
MgS04.6H20;  ZnS04.7H20;  InSO^.hjO; 
CUSO4.5H2O;  CUSO4.3H2O;  CUSO4.H2O; 
KA1(S04)2  .  12  H2O;  KA1(S04)2  •  3  H2O; 
KCr( 504)2  .  12  H2O;  KCr( 804)2  •  6  H2O; 
NH4Al(S04)2.i2H20;  NH4AI  (S04)2.3H20; 
NaaHPOi  .  13  H2O;  Na2HP04  .  jVzi^iO; 
Na2HAs04  .  13  H2O;  Na2HAs04.7y2H20; 
Natriumacetat  .  3  H2O  und  ii^HgO.  C.  r. 
104,  1511;  1887;  BaCl2.2H20  und  BaCla- 
H2O;  104,  1799;  1887:  Oxalsäure. 2 H2O. 
Ann.  chim.  phys.  (6)  19,  533;  1890.  (6)  21, 
511;  1890.  Na2C03  .  10  H2O;  Na2C03. 
HjO;  Hydrate  von  Ca(N03)2;  Na2S04. 
10H2O;  NajSOi  .  7  H2O;  CaS04  .  2  H2O; 
2CaS04.H20;  ZnS04.7H2O;  ZnS04.H20; 
Hydrate  des  Kupfersulfats,  Natriumphos- 
phats, Arsenats  und  Acetats;  (6)  28,  237; 
1893.  Saure  Acetate  von  Na,  K,  Li,  Th; 
(7)2,78;  1894.  Hydrate  von  MgClj,  ZnCl2, 
WClj,  FeClg,  FeCla,  CuCla,  CuCl,  BaBrj, 
MgBr2,  CdBr2,  ZnBrj,  MnBra,  FeBr2,  FeBrg, 
NaJ,  LiJ,  BaJ2,  MnJ2,  FeJ2;  (7)  4,  213; 
1895;  Sulfate  von  Li,  Mn,  Cd,  Co,  Ni,  Fe, 
U.  (7)  7,  416;  1896;  Nitrate.  (7)  9,  537; 
1896;  K2CO3.2  H2O;  Na2B407.io  H2O; 
Na2B407.5H20;  Na2B407.2H20;  NaaSaOg. 
5H2O;  K4Fe(CN)e.3H20,-  K2C2O4.2H2O; 
KHCO3. 

Linebarger,  ZS.  ph.  Ch.  13,  505;  1894;  CUSO4. 
5  H2O;  SrClj  .  6  H2O;  MgS04  .  7  H2O; 
ZnS04  .  7  H2O;  BaClj  .  2  HaO;  MnSO«. 
4HjO;  FeS04.7H20. 

Löwenstein,  ZS.  anorg.  Ch.  63,  69;  1909. 
Hydrate  mit  kontinuierlich  verändert.  Dampf- 
spannung; Zeolithe  u.  deren  Substitutions- 
produkte; hydratisierte  Kieselsäuren;  Tone 
und  verwandte  Mineralien;  versch.  Nitrate, 
Sulfate  u.  Oxalate. 

Müller-Erzbach,  ZS.  ph.  Ch.  2,  113;  1888. 
(NaaS206.  Pb-Acetat).  4,  i;  1889  (Kali-, 
Ammonium-  u.Chromalaun ;  Na2S04-  Hydrate) ; 
17,  446;  1895  (Hydrate  von  CUSO4  und 
BaClj);  19,  135;  1896  (Hydrate  von  CuSOa, 
BaCl,,  ZnS04,  NagHPOi);  21,  546;  1897 
(Hydrate  von  CaClj).  Wien.  Akad.  107,  (2) 
14;  1898.  Wied.  23, 607;  1884  und  Ber.  ehem. 
Ges.  17,  1417;  1884.  Hydrate  von  Na2C03, 
NajSO«,  NajHPOi,  NajBiO,,  MgSO«, 
ZnS04,  CUSO4;  Wied.  Ann.  25,  357;  1885; 
Absorption  von  Wasserdampf  durch  Kupfer- 
oxyd, Eisenoxyd,  Tonerde;  26,  409;  1885; 
Hydrate  von  MgSO*,  NiS04,  C0SO4,  FeSO«, 


ZnS04,  CUSO4,  MnS04,  CaCl,,  CoCl„ 
MnClj,  NaBr,  BaClj;  27,  623;  1886; 
Hydrate  von  CaClg,  MgCl2,  NaBr,  MnClj, 
BaCl2.  Ber.  ehem.  Ges.  19,  2879;  1886; 
Hydrate  von  Ca(N03)2,  Sr(N03)2,  Zn(N03)2, 
Ba(0H)2;  Sr(0H)2;  20, 137;  1887  (NajHPOi); 
20,  2974;  1887  (NajSaOg,  Pb-Acetat);  20, 
1628;  1887  (Ba[0H]2,  SrLOHJa);  32,  313; 
1887  (CUSO4.5H2O). 

Partington,  Joum.  ehem.  Soe.  99,  466;  1911. 
CuS04.5H,0;  BaCl2.2H20;  Traubensäure. 

Schenck,  Zentralblatt  für  Mineralogie  1900,  317. 
Dampftensionen  über  den  verschiedenen  Kry- 
stallflächen  des  Alauns. 

Schottky,  ZS.  ph.  Ch.  64,  433;  1908. 

Fe(CN)6K4.H,0;    CUSO4.H2O;     BaCl2.2H20; 
BaCl2.iH,0. 

Schulze,  Wied.  Ann.  31,  204;  1887, 
Hydrate  von  ZnS04  und  MgS04. 

Tammann,  Wied.  Ann.  63,  16;  1897. 
Zeolithe. 
ZS.  ph.Ch.  27,  323;  1897;  Dampftension  von 
Gmelinit,  Phakolit,  Chabasit,  Leonhardit, 
Laumontit,  Phillipsit,  Gismondin,  Okenit, 
Natrolith,  Skolezit,  Pyrophyllit,  Thomsonit, 
Prehnit,  Peehstein,  Halbopal,  Hyalith. 

Buxhoevden  u.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  15, 
319;  1897. 
Hydrate  des  Magnesiumplatineyanürs. 
Tschermak,  ZS.  anorg.  Ch.  66,  199;  1910. 
Tensionen   pulveriger    Kieselsäuren    aus    ver- 
schiedenen Mineralien. 
Van't  Hoff  u.  A.,  ZS.  ph.  Ch.  45,  257;  1903. 

Hydrate  des  CaS04. 
Villard,  C.  r.  106,  1602;  1888  (CH4.aq;  CaHß.aq; 
C2H4.aq;  C2H2aq;  N20.aq);  107,  395;  1888 
(CH4.aq;  C,H4.aq);  119,  368;  1895  (CO,. 
6  H2O);  120,  1262;  1895  (C2H2.6  H2O). 
Vriens,  ZS.  ph.  Ch.  7,  195;  1891  (Kupferkalium- 
chlorid). 

3.  Ammoniakdampf  drucke. 

Bakhuis-Roozeboom,  C.  r.  110,  134;  1890. 
Ammoniakdampfdruck  der  Verbindungen  von 
Kalium  u.  Natrium  mit  Ammoniak. 
Band,  Ann.  Chim.  Phys.  (8)  1,  8;  1904. 

Ammoniakverbindungen  von  AICI3. 
Bonnefoi,  C.  r.  124,  771;  1897;  127,  367;  1898; 
130,  1394;  1900.  Ann.  Chim.  Phys.  (7)  23, 
317;  1901. 
Ammoniakverbind,  der  Lithiumhalogenide. 
Bouzat,  Ann.  Chim.  Phys.  (7)  29,  305;  1903. 

CUCI2.4NH3;  CUCI3.6NH3. 
Chauvenet,  Ann.  Chim.  Phys.  (8)  23,  275;  191 1. 

ThCl4.i8NH3. 
Isambert,  C.  r.  66,  1529;   1868:  ZnCl,.4NH8; 

C.  r.  70,  456;  1870:  CdS04.6NHj. 
—  C.  r.  91,  768;  1880. 
Ammoniakverbind,   von   ZnCl2,   CaClj,    PdCl^ 
u.  PdJ2. 
Jarry,  G  r.  124,  288;  1897. 
AgCl.NH,. 

Stirm. 


117d 


405 


Weitere  Literatur  zu  Tab. 

(Fortsetzung.) 


112—116. 


I 


Joannis,  C.  r.  109,  900;  1889  u.  110,  238;  1890, 
NHg-Tension  der  Verbindungen  von    Kalium 
und   Natrium  mit   Ammoniak. 
—  Cr.  112,  393;  1891. 

NaCl.sNHj. 
Joannis  u.  Crozier,  C  r.  118,  1149;  1894. 
NHj-Tension  von  AgBr-sNHa,  2AgBr.3NH3, 
AgBr.NHa,   AgJ.NHj,   aAgJ.NHa,   AgCN. 
NH3,  AgN03.3NH3,  AgN03.2NH3. 

Knrilow,  ZS.  anorg.  Ch.  15,  344;  1897  (Referat). 
Ammonverbind.  von  ZnCl,  u.  CklCl2. 

Troost,  C.  r.  88,  578;  1879;  92,  715;  1881;  94, 
790;  1882. 
Ammoniakverbindungen   von    NH4CI,  NH4Br, 
NH4J,  NH4NO3. 

4.  COa-Dnicke. 
i  Brill,  ZS.  anorg.  Ch.  4ö,  275;  1905. 

Ca—  Sr —  B  a— Mg— Carbonate. 
Colson,  C.  r.  132,  467;  1901;  140,  867;  1905. 

AggCOa  und  PbCGj. 
Finkelstein,  Ber.  ehem.  Ges.  39,  1586^  1906. 

BaCOg. 
Joannis,  C.  r.  115,  934;  1892.    CaCOg. 
Jonlin,  Ann,  chim.  phys.  (4)  30,  278;  1873. 

AgjCOg  und  MnC03. 

Lebeaa,  C.  r.  137,  1255;  1903.     Ann.  chim. 
phys.  (8)  6,  422;  1903;  (8)  6,  433;  1903. 
Li .  N  a .  K .  Rb .  Cs-Carbon.  u.  Gemische  v.  Alkali- 
mit  Erdalkalicarbonaten. 

Pott,  Wss.  Freiburg  1905. 

Ca .  Sr .  Ba-Carbonate. 
Riesenfeld,  Joum.  Chim.  phys.  7,  561;  1909- 

Calciumcarbonat 
Soury,  C.  r.  147,  1297;  1908. 

Natriumbicarbonat. 

5.  Verschiedene  Reaktionsdrucke. 

Bäkeland,  Joum.  Am.  ehem.  Soc.  26,  391 ;  1904. 

Pb(N03)2  :^  PbO  +  0  +  2  NOj,. 

s.  a.  Morgan,  Joum.  phys.  Chem.  8,  416;  1904. 
Bodenstein  u.  Suzuki,  ZS.  Elch.  16,  913;  1910. 

Fe,(S04)3^  Fe,03  +  3  SOjCSOj.O]. 
Baur  u.  Voermann,  ZS.  ph.  Ch.  52,  474 ;  1905. 

Dampfdruck  von  Chromnitrid. 


Colson,  C.  r.  123,  1286;  1896;  124,  81;  1897. 
NaHSOi  +  NaCl  it  Na^SO«  +  HCl 
H2SO4  +  PbClj^  PbSOi  +  2  HCl 
H.2SO4  +  CuClj  ^  CUSO4  +  2  HCl 

—  Gr.  124,  502;  1897. 

C5HUN  +  NH4Cl:;tC5Hji.N.HCl+  NHj 
Piperidin 

CgHiaN  +  NH4Cl:;tC8Hi,N.HCl+  NH, 
Diisobutylamin 

—  Cr.  124,  502;  1897. 

Piperidin-,  Diisobutylamin-Dichlorhydrat; 
Dampf drack   des   2.    Säuremoleküls. 
Keppeler  u.  D'Ans,  ZS.  ph.  Ch.  62,  89;  1908. 

Fej(S04)3:;t  Fe^Oa  +  3  SO3  [SOj.O]. 
Leblanc  u.  Eschmann,  ZS.  Elch.  17,  20;  1911. 

CaCNj  +  C  ^  CaCa  +  N,. 
Mond,  Ramsay  u.  Shields,  Phil.  Trans.  186, 657; 
1895.     ZS.  ph.  Chem.  19,  25;  1896. 
Occlusion    von    Wasserstoff,    Sauerstoff   und 
Kohlendioxyd    durch    Platinschwarz. 
Muthmann  u.  Baur,  Lieb.  Ann.  325,  281;  1902. 
Cer-    und    Lanthanwasserstoff;     Wasserstoff- 
Tension. 
Naumann,  Diss.  Berlin  1907. 

Zersetzungsdmck   von    PtJj,  CSJ3,  AgJ. 
Rothmund,  Gott  Nachr.  1901,  Heft  3. 

CaO  -  3  C  ^  CaCa  +  CO. 
Troost  u.  Hautefeuilie,  Ann.  chim.  phys.  [5]  2, 
273;  1874. 
Palladium- Wasserstoff. 

6.  Sublimationsdampfdrucke 
dissoc.  Verbindungen. 

N  H4 .  S H.     Ammoniumhydrosulfid. 

Briner,  C.  r.  142,  1417;  1906.   Joum.  Chim. 
phys.  4,  279;  1906. 

Isambert,  C.  r.  92,  919;  i88i;  94,  958;  1883. 

Magnusson,  Joum.  phys.  Chem.  11,  21;  1907. 
(CH3)2NH2.SH;  (CaH5)8NH2.SH.  Dimethylamin- 

und  Diäthylaminsulfhydrat. 

Walker  u.   Lumsden ,   J.    ehem.    Soc.    71, 
432;  1897. 
(N  H4)(  N  Ho)  CO2.     Ammoncarbamat 

Briner,  C.  r.  142,  1416;  1906.    Joum.  Chim. 
phys.  4,  276;  1906. 

Horstmann,  Lieb.  Ann.  187,  55;  1877. 

Isambert,  C  r.  93,  733;  1881. 

Naumann,  Ber.  ehem.  Ges.  4,  779;  1871. 

Scheffer,  ZS.  ph.  Ch.  72,  461;  1910. 
P  H4  .  Cl.     Phosphoniumchlorid. 

Briner,  Joum.  Chim.  phys.  4,  283;  1906. 


Stirm. 


406 


118 


Homogene  Gasgleichgewichte. 


Im  Folgenden  bedeutet  T  die  absolute,  t  die  Celsiustemperatur,  x  den  Dissoziationsgrad. 
Rechnet  man  mit  Konzentrationen  der  Reaktionskomponenten  (Mol.  pro  lit.),  so  gilt  die  Gleich- 
gewichtskonstante Kc,  rechnet  man  mit  Partialdrucken  p  beim  Gesamtdruck  P,  so  gilt  Kp.  Ändert 
sich  bei  einer  Reaktion  die  Molekülzahl  um  n  Moleküle  und  bildet  die  Seite  der  Reaktionsgleichung 

mit  der  größeren  Molekülzahl  den  Zähler  des  Quotienten  K,  so  gilt  Kc  = — -• 

*  (0,0821  T)n 

Bei  den  Literaturangaben,  in  denen  nur  die  wichtigsten  Arbeiten  erwähnt  sind,  bedeutet  Gl. 
Gleichgewicht  und  Kin.  Kinetik.  Bei  mehreren  Angaben  sind  diejenigen,  denen  die  Zahlen  und  Formeln 
entnommen  sind,  mit  einem  *  versehen.  Die  Tabellen  sind  gekürzt  und  sollen  nur  zur  Orientierung 
dienen. 


I.  Cla^ZCl:       Kr 


log  K  =  ^~  -  1,75  log  T 


PCl2^  I  —  X'' 

3 

i  x%  ber.  (P  =  i  Atm.) 

1667"  I 

1997"  IG 

2337"  50 

Gl.  M.  Pier,  ZS.  ph.  Gh.  62,  417;  1908. 


2.  J,:i±2J: 

7762 


Kr 


X>P 


log 


3.  3S8^4S8^I2S, 
pSs*  29  000  +  2  T 


24S 

1,75  log  T  +  4,3; 


log  K  =  ^^  —1,75  log  T+4,i6 ,  10  -  4  T  -  0,422 

t  x%  (P  =  i  Atm.  ber.)i) 

400"      0,0601 

600"      4,71 

800°  10,5 

1000°  38,1  I 

1200°  74,0 

Gl.  M.  Bodenstein  u.  0.  Starck,  ZS.  Elch. 
16,  961;  1910. 


64  000  +  4  T 


+3,5  log  T  +  6,2 


pSs^"  4,57  T  '     ""  "°    "    '   "'-  "-°pS6  4,57  T 

Gl.  Q.  Preuner  u.  W.  Schupp,  ZS.  ph.  Gh.  68,  148;  1909. 
Sa  ist  bei  <  =  2ooo''  zu  ca.  50%  in  2S  gespalten    W.  Nernst,  ZS.  Elch.  9,  627;  1903. 


4'').  2H,Oil2H2  +  02 


Kc 


RT  (2  +  x)  (I— x)^ 


[H2]^[02] 


2S  0'?0  T 

log  K  =  11,46 ^^  4-  2,38  log  —^  —  1,38  .  10  — «(T  —  1000)  —  6,85  ,  IG  — 8(T-  —  1000«). 


x% 


P  =  IG  Atm.      P  =  I  Atm.     P  =  g,i  Atm.  P  =  g,gi  Atm, 


(P  =  i  Atm.) 
beobachtete  Werte 


727 
1227 
1727 
2227 


1,39  .  IG 
1,03  ,  IG 

0,273 
1,98 


3,OG  .  IG—" 
2,21  .  IG—* 
0,588 
3,98 


6,46  .  IG— ^ 
4,76  .  IG-» 
1,26 
8,16 


1,39 .  10- 
0,103 
2,70 
16,6 


0 
1124 
1207 

1288 
1882 
1984 


Gl.  W.  Nernst,  u.  H.  v.  Wartenberg,  ZS.  ph.  Ch.  56,  534;  1906. 


0,0073 
0,0189 
ca.  0,034 
1,18 
1,77 


5  ').  2  CO2 :;!  2  CO  +  O2 :    Formel  für  K,,  vergl.  4. 

1,286  .  iG-3  (T  —  looo)  +  1,61 .  10-7  (T*  —  looo«) 


^        V  o         29600  T 

log  K  =  15,48 -^j^  + 2,93  log  ^^ 


x% 


P  =  IG  Atm.      P  =  I  Atm.     P  =  g,i  Atm.   P  =  o,gi  Atm 


Beobachtete  Werte 


t  x%(P  =  iAtm.) 


0 

727 
1227 
1727 
2227 


7,31 .  10^ 
1,88 .  lo- 
0,818 
7,08 


1,58  .  IG 

4,g6  .  IG- 

1,77 
15,8 


3,40 .  10 
8,72 .  lo- 

3,73 
30,7 


7,31  •  lO" 
0,188 
7,88 
53 


0 

1027 
1127 
1205 


0,00414 

0,GI  0,02 

0,029  —  0,035 


Gl.  W.  Nernst  u.  H.  v.  Wartenberg,  ZS.  ph.  Ch.  56,  548;  1906. 


*)  Tabelle  vom  Referenten  berechnet.    ')  S.  Nachtrag  S.  409. 


V.  Wartenberg. 


118 


407 


Homogene  Gasgleichgewichte. 


Gl, 


6.  2H2S:;±2H 

,  +  S,: 

x» 

PH,* .  PS, 

*^^-^-(2  +  x)(l-x)«      " 

PH,*S 

t 

Kp 

x%  beri). 

750° 

0,89  .  lO  -  4 

5,5 

830° 

3,8     „ 

8,7 

945" 

24,5     » 

15,6 

1065» 

118      „ 

24,7 

II32O 

260      „ 

30,7 

G.  Preooer 

u.  Schupp,  ZS. 
157;  1909. 

ph.  Gh.  Gi 

8.  2N0 

log  K  =  — 

t 
223» 
390° 
490° 


2N0  +  O2 

6000 


^    _[NO]^[OJ 
[NO.? 

+  0,75  log  T  +  4,086 


K        %Dissociationbeob, 
1,93 .10-6  5,3 

7,77  .  10  -  *        35,1 

5,15  .  10      3  55^0 


Gl.  M.  Bodensteio  u.  M.  Katayama.  ZS.  ph.  Ch, 

69,  42;  1909. 


log  K  = 


2SO3:  Kc 


[$o,r[02] 
[SO3? 

—  2,222  log  T  4-  14,585 


K  beob. 
1,55 .10-5 
3,16 .10-4 
3,54  .10-3 
2,80  .10-2 
8,16.10-2 
Gl.  R.  Lucas,  ZS.  Elch.  11,  457;  1905. 
M.  Bodenstein  u.  W.  Pohl,  ZS.Elch.11,373;  1905. 
Kin.  M.  Bodensfein  u.  C.  G.  Fink,  ZS.  ph.  Ch. 
60,  i;  1907. 


12.  Ha  +  CO^iflCO  +  HaO:  K  = 


[H20][C0] 


,     „           2116   ,        „     ,       ^ 
logK  = —  +  0,783  log  T 


[C02][H2] 

4,3  .  10  -  4  T 


i 

686" 

886" 

1005° 

1205» 

Gl.  0.  Hahn,  ZS.  ph 
Formel   aus   F.  Haber, 


K  beob. 

0,534 

1,197 

1,62 

2,60 
,  Ch.  44,  513;  1903. 
Thermodynamik   tech- 


nischer Gasprozesse.    München.  1905.  S.  126. 


^)  Vom  Referenten  berechnet. 


7 
K  = 


[NO? 


[N,]  [O3] 


(79.2 -|)  (20,8 -|-) 

(für  Luft  als  Ausgangsgas) 

—                                        2200  —  T 
log  1  K  =  log  0,0249  —  2,148  . 

t  vT       X  %  für  Luft  ber. 

1227"      2,48  .  IQ*  0,10 

1727"  15,3  „  0,61 

2227"  45,5   „  1,79 

27270  93,0   „  3,57 

Gl.  W.  Nernst*,    ZS.  anorg.  Ch.  49,  226;  1906. 

A.  Wolokitin,  ZS.  Elch.  16,  826;  1910. 
Kin.  K.  Jellinek,  ZS.  anorg.  Ch.  49,  230;  1906. 


9.  N,04:;^2NO 


Kc  = 


[NO2? 


[NjO«] 
2866 
log   K  =  7,3374 ^- 

Gl.  Natanson,   Wied.  Ann.  [3]  24,  454;   1885. 
27,  606;  1886. 

K.  Schreber,  ZS.  ph.  Ch.  24,  651;  1897. 
M.  Bodenstein*,   ZS.  ph.  Ch.  69,  43;  1909. 


II.  H20  +  S03:;tH2S0*:  Kc  = 


[H20][S03] 


SOOO 

logK  =  -^+o,75logT 


[H2SO4] 
5,7. 10 -4  T+ 4,086 

H2SO4  ist  bei  t  =  350"  zu  50%  dissoziiert. 

Gl.  M.  Bodenstein  u.  M.  Katayama,  ZS.  ph.  Ch. 

69,  26;  1909. 


13.  2NH3^3H2  +  N,:  Kp  =  P'"/  •  P^' 

P  NH, 
logK  =  — ^  +  3,5  log  7  +  7,24.10-47 

—  1,77  .  10  -  10  J3  _|_  0,440. 

'  VK       %NH3(P=iAtm.)ber. 

1780  0,0183 

3644  0,0089 

7826  0,0042 

11066  0,0029 

Gl.  W.  Nernst*,  ZS.  Elch.  16,  100;  1910. 
F.  Jost.  ZS.  anorg.  Ch.  57,  425;  1908, 
F.  Haber  u.  Le  Rossignol  ZS.  Elch.  14, 181 ;  1908. 
„  Ber.  chem.Ges.  40, 2144;  1907. 


700" 

800« 

930« 

1000" 


V.  Wartenberg. 


408 


118  b 


Homogene  Gasgleichgewichte. 


14.  2  HCl  ^  H, 

+  a: 

y                PH2 

•  PCl2                       X^ 

HCl             4  (I-X)'' 

—  QSSO 

log  K  =      y^    +  0,553  log  T  -  2,42 

t 

x%ber.  (P  =  i  At 

'7! 

2,51  .  IO-15 

227" 

1,92 .  10* 

727° 

1,34 .  10-' 

1227" 

6,10 .  IO-2 

1727» 

0,41 

2227" 

1,30 

Gl.  W.  Nernst*,  ZS.  Elch.  15,  691;  1909. 
L.  Löwensteia,  ZS.  ph,  Gh.  54, 727;  1906. 
(Beob.  bei  i  Atm.  und 
'  =  1537°    0,274  %  Dissoz.) 

16.  2HJ  ==  H2  -|-  J2S     Kp  wie  bei  14. 


log  K 
i 


—  540 


f  0,503  log  T  —  2,35 


X  %  beob.    t 
302'»        18,2         17» 

,0  OT   r.  o-i-,0 


x%  ber. 
6,2 
410"       21,0        227"        15,5 
508"       24,1        727°        29,0 
Gl.  W.  Nernst*,  ZS.  Elch.  15,  691;  1909, 
K.  Vogel  V.  Falkenstein,  ZS.  ph.  Ch.  68, 

270;  1909, 

„    ph.  Ch.  72, 

113;  1910. 

Gl.u.Kin.M.Bodenstein,ZS.  ph.Ch.13,  loi ;  1894. 

»»  „    „    „  22,  i;  1897. 

»  „    „    »29, 295  51899. 


18.  CO  -f  CI2  :^  COCI2 :  Kp 

—  5020 


PCO  •  PCL 


logK  = 


P  COCl, 
1,75  log  T  +  1,158  >) 


t  x%  (P=i  Atm.)  ber. 

3^0»  3,9 

400"  19,8 

500°  55,0 

Gl.  u.  Kin.  F.  Horak*,  Diss.  Berlin,  1909. 
Gl.  M.  Bodenstein  u.  Dunant,  ZS.  ph.  Ch.  61, 

437;  1908. 


15.  2HBr  ^  Hi  +  Br2:     Kp  wie  bei  14. 


log  K  = 


—  5220 


t 


0,553  log.T  —2,72 
X  %  ber. 


17"       4,14 .  10  - 

0  o     /^T  T/-.-4 


227 


727" 
1227° 


2,91  .  IG" 
0,144 
1,19 
1727''  3,40 

Gl.  W.  Nernst*,  ZS.  Elch.  15,  691;  1909. 
K.  Vogel  V.  Falkenstein,  ZS.  ph.  Ch.  68, 

270;  1909. 
„  ZS.  ph.  Ch.  72, 

113;  1910. 
X  beob. 
0,50  % 

0,73 
1,08 


t 

1024" 

1108» 
0 


1222 
17.  4HCI  +  0 


;±  2H2O  +  2CI2 

P%o^P^. 

POj  •  P*HC1 


log  K 


5750 


—  2,136  log  T  —  8,57  •  10-*  T 


+  6,83  .  10-«  T*  +  0,296. 

beob.  (P  =  i  Atm.) 
t  K 

252"  490 

43o">  40,8 

650"  0,42 

Gl.  K.  Vogel  V.  Falkenstein  *,   ZS.  ph.  Ch.  59, 

313;  1907. 
„  „  ph.  Ch.  65, 

371;  1909. 
W.  Nernst,  ZS.  Elch.  15,  689;  1909. 

19.  SOa  +  Cla^SOzCU: 

^  Pcig  •  PsOj  _        X* 


logK^ 


•2250 


Pso.ci,  I— X' 

+ 1,75  logT  — 4.55.10-*!+ 2,2 


t 
102» 
158,6« 
191,1» 


K 

2,37 
8,9 
13,1 


P  =  I  Atm. 
X  %  beob. 
91,2 

97,3 
98,2 


Gl.  M.  Trautz,  ZS.  Elch.  14,  534;  1908. 


Im  folgenden  mögen   noch   Literaturangaben  für  weniger  gut  untersuchte  oder  weniger 
wichtige  Gasgleichgewichte  angeführt  werden: 


Brs 

HaSe  -^ 

Ng  +  2H2O  ;;: 

H2  +  O2 

2O3  7 


:;±  2Br 
Se  +  H2 


Brill,  ZS.  ph.  Ch.  57,  728;  1907. 
P^labon,  C.  r.  124,  360;  1897. 
2NO  +  2H2    0.  F.  Tower,  Ber.  ehem.  Ges.  38,  2945;  1905. 
±  H2O2  K.  Finckh,  ZS.  anorg.  Ch.  45,  118;  1905. 

W.  Nernst,  ZS.  ph.  Ch.  46,  720;  1893. 
F.  Fischer  u.  0.  Ringe,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  945;  1908. 
3O2  Gl.  F.  Fischer  u.  Braehmer,   Ber.  ehem.  Ges.  39,  966;   1906. 

„  Marx,  „        „        „     40,  446;  1907. 

Kin.  E.  Warburg,  Ann.  Phys.  (4)  9,  1286;  1902. 
M      (4)  13,  1080;  1904. 
S.  K.  Clement,  „       „      {4)  14,  341;  1904. 


^)  Im  Original  ist  versehentlich  3,158  gedruckt. 


V   Wartenberg. 


118 


409 


Homogene  Gasgleichgewichte. 


pcu  :^  PCI3  +  eis 

(HCOOH)2  ^  2HCOOH 
(CHaCOOH),  ^  2CH3COOH 

(H20)2    ^   2HjO 


Brill,  ZS.  ph.  Gh.  57,  730;  1907.     Hollaad,  Diss.  Berlin  191 1. 
»      »      »     »    »7,  727;  1907. 
„      „     »    57,  726;  1907. 
Holland,  Diss.  Berlin  191 1. 
W.  Nernst,  Verh.  phys.  Ges.  11,  314;  1909. 
Levy,  Diss.  Berlin  191 1,  bei  Springer. 
H.  Levy,  Verh.  phys.  Ges.  II,  329;  1909;  ebenda  18,926;  1911. 
(CH3)20HC1  ^  HCl  +  (CH8)jO  Friede!,  Bull.  Soc  chim.  24,  241;  1875. 
2HgO  ^  2  Hg  +  O2  P^labon,  C.  r.  12S,  825;  1899. 

2HgC;i  ^  Hg  +  HgCIi        Smith  u.  Menzies,  ZS.  ph.  Gh.  76,  251;  1911. 

Angenäherte  Berechnung  chemischer  Gleichgewichte  nach  Nernst 

Für  ein  Gleichgewicht :  nA  +  mB  -f  •  •  =  rO  +  sE  + . . .  +  q  gilt  angenähert  folgende 
Gleichung  für  die  Abhängigkeit  der  Gleichgewichtskonstanten  (bezogen  auf  Partialdrucke  p  in  At- 
mosphären) von  der  absoluten  Temperatur  T: 


log 


Pa-Pb 


Pd-Pe 


T 


4.57  T 


^v  1,75  logT  ^SvQ, 


Die  Wärmetönung  q  (bei  konstantem  Druck)  bekommt,  in  cal  gerechnet,  das  umgekehrte  Vorzeichen 
wie  in  der  Reaktionsgleichung.  2v  bedeutet  die  Summe  der  Anzahl  der  nur  gasförmig  vorkommenden 
Moleküle  (auf  der  linken  Seite  der  Reaktionsgleichung  positiv,  auf  der  rechten  negativ  gerechnet  z.  B. 
n  +  m  —  r  —  s)  ohne  Berücksichtigung  der  festen  und  flüssigen  Komponenten  sowie  solcher  gas- 
förmigen, die  mit  Bodenkörper  auftreten.  C  sind  die  „chemischen  Konstanten"  der  nur  gasförmig 
auftretenden  Molekülarten,  die  rund  gleich  3  gesetzt  werden  können.  Ihre  Summierung  erfolgt  wie 
vorhin  z.  B.  nC;^  +  mCg  —  rCj)  —  sC^.    Genauer  bekannt  sind  folgende: 


c 

C 

C 

H, 

1,6 

HCl 

3,0 

CS, 

.3,1 

CH4 

2,5 

HJ 

3^ 

NHs 

3,3 

N, 

2,6 

NO 

3,5 

H,0 

3,6 

0, 

2,8 

N,0 

3,3 

ca« 

3,1 

CO 

3,5 

HjS 

3,0 

CHCl, 

3,2 

ci. 

3,1 

SO, 

3,3 

QH« 

3,0 

J. 

3,9 

CO2 

3,2 

Literatur:  W.  Nernst,  Theoretische  Chemie  6.  Aufl.  S.  708,  1909. 


Nachtrag  zu  4  u.  5,  S.  406.    (H,0-  und  COa-Dissociation). 


ZHjO:;! 

2H3  +  O2 

2C0,  ^ 

2CO-O2 

( 

x%  beob. 

i 

x%  beob. 

2027° 

2,6 

2367» 

21,0 

2369» 

4,3 

2606» 

51,7 

2425» 

7,5 

2627» 

49,2 

24880 

8,6 

2672» 

64,7 

2561« 

9,8 

28430 

76,1 

2656» 

ii,i 

GL  N.  Bjerruffl,  ZS.  ph.  Ch.  79,  1912. 


V.  Wartenberg. 


410 


119 


Sättigungsdrucke  wässeriger  Lösungen  bei  0"  C. 

Dieterici,  Wied.  Ann.  42,  513;  1891,  60,  47;  1893,  62,  616;  1897. 

Die  nachstehenden  Sättigungsdrucke  wurden  nicht  direkt  ermittelt,  sondern  ergaben  sich  als 
Differenz  gegen  den  Sättigungsdruck  des  Wassers  bei  oP,  welcher  zu  4,620  mm  angenommen  wurde. 
Siehe  über  letztere  aber  auch  Tabelle  106.  g  bedeutet  die  Anzahl  Gramme  der  in  100  g  Wasser  gelösten 
wasserfreien  Substanz. 


g 


g 


S 


H3PO4 


0,945 
1,968 
2,878 
4,846 
9,64 
22,32 

39,40 
77,56 

124,9 

220,2 

390,8 


4,612 
4,603 
4,593 
4,574 
4,510 
4,377 
4,135 
3,496 
2,710 

1,557 
0,636 


KOH 


5,572 
10,86 
18,10 

27,14 
40,40 
66,86 

107,2 

174,9 


4,489 
4,356 
4,196 
3,898 
3,470 
2,593 
1,547 
0,638 


NaOH 


5,420 
11,78 


4,429 
4,144 


NaOH    (Forts.) 

3,598 
3,118 
2,516 
1,624 
1,027 


20,50 
27,24 
35,18 

47,44 
59,60 


KCl 


7,45 
14,90 

22,35 
28,5 


4,472 
4,326 
4,190 
4,083 


NaCl 


0,428 
0,901 
1,720 
2,65 
5,64 
5,85 
11,70 

17,50 
23,40 
29,25 
35,50 


4,611 
4,600 
4,577 
4,555 
4,478 
4,460 
4,301 
4,125 
3,930 
3,722 
3,504 


LiCl 


8,5 
17,00 

33,59 
42,5 


CaCU 


0,547 
1,103 
2,21 

4,43 
11,08 
18,16 
35,83 
54,34 


33,2 

66,4 

99,6 

124,5 


KJ 


CaJi 


29,07 

59,54 
142,0 
203,2 


4,280 
3,836 
2,728 
2,128 

4,612 
4,605 
4,585 
4,547 
4,416 

4,137 
3,296 

2,277 

4,316 
4,012 
3,704 
3,474 

4,417 
4,122 

3,033 

2,285 


KBr 


11,9 
23,8 
35,7 
47,6 


4,476 

4,324 
4,186 

4,037 


NaNO, 


8,49 
16,98 
33,96 

56,94 
67,92 


4,483 
4,363 
4,146 

3,953 
3,749 


C12  H22O11 
(Rohrzucker) 


3,97 
8,72 

17,31 
33,89 
68,2 


4,612 
4,600 
4,579 
4,533 
4,439 


CO(NH2)2 
(Harnstoff) 


0,810 
1,614 


4,611 
4,603 


CO(NH2)2  (Forts.) 
(Harnstoff) 


2,964 
5,976 

12,0 

24,0 

36,0 

60,0 


4,586 
4,550 
4,485 
4,356 
4,212 
3,968 


CeHi206 
(Dextrose) 


2,25 

4,21 

8,89 

17,80 


4,612 
4,605 
4,582 
4,542 


Ca  HaOa 
(Glycerin) 


21,24 

51,35 

88,15 

185,5 
363,5 


4,432 
4,125 
3,787 
3,113 
2,305 


Sättigungsdrucke    wässeriger    Salzlösungen    bei    verschiedenen 

Temperaturen. 

Emden,  Wied.  Ann.  81,  162;  1887. 

g  bedeutet  die  Anzahl  Gramme  der  überschriebenen  in  100  g  Wasser  gelösten  wasserfreien  Sub- 
stanz, t  die  Temperatur  in  Celsiusgraden. 

I.  NaCl. 


g  =  5,067 


g  =  10,096 


g  =  14,705 


g  =  20,081 


g  =  26,636 


g  =  30,086 


18,92 
26,44 
30,13 
36,66 
40,88 
44,92 
49,69 
56,09 
60,09 
64,68 
70,86 
75,86 
82,83 
85,99 
91,86 


15,8 

23,4 

31,8 

44,3 

55,6 

69,5 

87,3 

113,6 

144,7 

177,9 

234,3 

289,7 

367,2 
434,4 
534,2 


18,11 
26,48 
29,58 
36,25 
40,87 
43,63 
60,36 
64,71 
60,43 
64,62 
70,16 
74,65 
80,68 
90,87 


14,7 
22,9 
29,2 
40,0 

54,1 
62,5 
87,0 
108,5 
141,8 
170,2 
218,3 
264,4 

340,4 
506,8 


13,99 
23,93 
28,38 
35,01 
38,83 
45,94 
49,19 
56,23 
57,20 
70,38 
75,73 
80,46 
86,63 
90,66 
95,19 


10,9 
20,3 
26,1 
38,0 
46,8 
68,3 
79,9 
107,8 
"8,5 

215,15 
269,3 

325,7 
400,4 
487,1 
577,8 


19,14 
25,64 
32,07 
35,28  I 
41,24  ! 
44,69  ; 
60,00  ! 
64,49 
59,99  i 
64,43  I 
69,37 
74,69  1 
79,60 
84,12  I 
89,72  i 
95,12  ! 


14,4 
21,3 
31,1 
37,1 
51,3 
61,5 
79,6 

99,4 
129,7 

158,1 
196,7 
246,2 
300,3 
361,8 

449,7 
553,4 


21,03 
26,59 
30,16 
35,61 
39,78 
45,92 
49,42 
66,36 
60,16 
64,00 
69,61 
76,00 
79,29 
86,40 
91,09 
95,47 


15,4 
20,1 

26,3 
35,5 
44,5 
61,5 
73,3 
97,5 
122,3 

146,3 
187,6 

246,3 
281,7 

359,5 
448,7 
526,8 


19,45 
26,91 
30,66 
35,52 
39,82 
44,93 
50,64 
54,88 
60,04 
63,52 
71,78 
74,39 
79,64 
86,48 
90,37 
95,14 


13,4 
19,7 
26,0 

34,2 

43,2 

56,3 

74,9 

90,2 

117,2 

138,7 

199,3 

222,9 

277,7 
349,0 
422,5 
504,8 


Dolezalek. 


119  a 


411 


Sättigungsdnicke 

wässeriger    Salzlösungen    bei    verschiedenen 

Temperaturen. 

Effldea,  Wied.  Ann.  81,  i 

62;  1887. 

(Fortsetzung.) 

2.  KCl. 

3.  K2SO4. 

g  =  10,051 

g  =  20,040 

g  =  30,009 

g  = 

5,008 

g  =  10,021 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

21,68 

18,7 

14,18 

11,2 

15,50 

",7 

18!82 

15,9 

19,94 

16,8 

26,82 

25.6 

25,59 

22,2 

19,30 

14,8 

24,63 

23,0 

26,86 

24,4 

28,68 

28,3 

29,69 

28,4 

24,95 

20,5 

30,41 

32,1 

29,56 

30,2 

34,77 

40,0 

33,69 

35,8 

30,36 

28,2 

34,90 

41,3 

84,60 

39,7 

40,20 

53.3 

40,46 

51,3 

34,58 

35,8 

39,19 

51,7 

39,68 

52,4 

45,39 

70,1 

44,26 

62,5 

39,88 

47,5 

45,63 

72,9 

45,03 

69,8 

49,02 

83,7 

49,67 

83,1 

46,67 

63,8 

49,48 

88,0 

49,11 

86,0 

55,62 

"5,4 

52,98 

96,9 

51,17 

84,4 

54,28 

111,5 

55,30 

116,5 

!    59,78 

140,2 

60,93 

140,7 

55,26 

103,0 

59,10 

140,2 

61,47 

154,9 

64,84 

176,2 

64,10 

163,9 

60,00 

128,9 

65,18 

184,6 

63,46 

169,8 

68,42 

208,0 

68,92 

201,1 

65,74 

167,3 

70,45 

233,3 

64,79 

180,0 

74,68 

271,8 

77,18 

287,5 

70,30 

204,2 

75,23 

285,5 

68,52 

212,2 

80,00 

338,1 

80,05 

323,5 

76,68 

268,2 

80,85 

360,3 

74,20 

272,4 

84,30 

401.5 

85,35 

399,3 

80,68 

315,0 

85,38 

431,5 

81,68 

366,6 

90,02 

502,3 

90,09 

478,7 

85,08 

376,1 

90,80 

533,4 

85,40 

428,0 

94,88 

603,3 

94,74 

570,1 

90,94 
95,00 

471,5 
548,1 

95,72 

640,9 

90,40 
95,80 

519,0 
636,6 

4.  K 

NO3. 

S  =  t 

5,029 

g  =  i 

0,036 

g  =  i 

4,885 

g  =  20,071 

g  =  25,011 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

0 

0 

0 

0 

0 

15,14 

12,8 

15,05 

12,5 

19,11 

15,7 

12,20 

10,0 

17,71 

14,3 

20,05 

17,6 

19,59 

16,9 

25,67 

23,4 

20,87 

17,7 

25,43 

22,9 

24,55 

22,8 

25,30 

24,0 

29,77 

29,7 

25,86 

23,7 

31,34 

31,8 

31,54 

34.4 

29,10 

29,7 

35,74 

41,7 

29,66 

29,6 

35,10 

39,3 

34,20 

39,7 

36,29 

43,6 

39,99 

52,6 

34,88 

39,8 

40,35 

52,7 

41,11 

57.8 

40,85 

55,9 

45,44 

69,4 

39,87 

51,8 

45,93 

70,1 

44,61 

69,2 

45,35 

71,1 

51,00 

92,3 

45,18 

68,2 

48,50 

80,4 

50,39 

92,0 

50,25 

90,7 

56,38 

118,9 

49,70 

85,9 

55,20 

111,2 

55,18 

116,8 

55,05 

114,4 

61,14 

149,6 

54,74 

HO,l 

69,80 

137,9 

60,92 

153,7 

59,91 

143,7 

66,80 

192,9 

69,66 

137,3 

64,47 

170,0 

63,68 

174.3 

65,45 

184,2 

70,27 

224,5 

65,81 

183,7 

69,94 

216,5 

71,20 

240,9 

69,88 

223,9 

76,67 

283,7 

70,25 

222,2 

76,20 

282,8- 

76,22 

298,4 

77,85 

313,7 

80,26 

342,4 

73,86 

259,1 

79,52 

323,2 

79,55 

341,6 

79,42 

335,0 

86,42 

421,8 

81,27 

351,9 

85,97 

419,0 

85,70 

420,1 

85,83 

432,7 

90,06 

503,4 

85,60 

417.1 

91,06 

509,5 

91,85 

554,6 

90,47 

516,7 

94,18 

587,9 

89,33 

481,8 

96,36 

597,4 

95,16 

625,4 

95,49 

625,4 

95,73 

613,6 

Dolezalek. 


412 


119  b 


Sättigungsdrucke  wässeriger 

Salzlösungen  bei  verschiedenen 

Temperaturen.                                              1 

Emden,  Wied.  Ann.  31, 

162;  1887.     (Fortsetzung.) 

5.  NaNOs. 

g  =  9,976 

g  =  9,978 

g  =  19,680 

g  =  41,75 

g  =  60,099 

g  =  79,872 

t         mm 

t         mm 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

19,40 

16,1 

16,84 

13,0 

22,22       18,4 

20,60 

15.5 

19,68 

13,6 

16,61 

9,9 

24,40  i     21,8 

20,38 

17,2 

26,70  !     22,8 

25,26 

20,6 

25,74 

19,7 

20,23 

13,4 

30,31      31,0 

27,76 

26,8 

30,50       30,3 

30,00 

27,0 

31,29 

27,2 

25,78 

18,8 

86,20 

43,0 

30,60 

31,3 

35,10  i     39,2 

34,29 

34,7 

35,58 

35,1 

31,73 

26,5 

40,72 

54.6 

34,78 

39,6 

40,60 

52,7 

35,82 

36,7 

40,41 

45,3 

32,30 

27,6 

46,70 

70,5 

41,33 

56,6 

46,38 

70,1 

40,84 

47,9 

45,98 

60,1 

40,93  i     43,9   II 

60,74 

91,0 

46,19 

72,6 

49,95 

85,0 

46,48 

62,2 

49,88 

73,3 

45,83 

56,6 

66,74 

116,5 

61,37 

94,2 

65,25 

110,0 

49,68 

77,2 

54,72 

92,9 

51,63 

75,5 

60,61 

145,9 

69,60 

218,7 

59,68 

135.8 

65,60 

103,2 

59,47 

116,2 

55,31 

88,9 

66,21 

180,1 

77,07 

300,3 

65,70 

178,2 

59,91 

126,5 

66,08 

149,6 

60,52 

114,4 

69,69 

219,6 

84,55 

407,0 

69,40 

2og,6 

64,40 

155,0 

71,11 

195,6 

66,78 

152,7 

76,19 

289,5 

90,41 

512,4 

74,79 

264,3 

69,81 

196,6 

75,51 

235,7 

71,52 

186,3 

80,21 

341,4 

95,66  1  622,1 

80,10     329,0 

77,29 

271,2 

80,40 

287,3 

76,13 

225,9 

86,47  i  407,8 

80,79 

312,0 

85,68 

354,9 

80,72 

272,1 

90,23 

491,2 

85,80 

373,4 

90,51 

427,5 

86,64  1  331,3 

96,24 

592,9 

90,86 
95,03 

463,4 
542,6 

95,36 

511,7 

90,18  !  395,8 
93,87  1  455,5 

i 

6. 

CaCIs. 

g  =  12,555 

g  =  15.104 

g  =  i 

9.752 

g  =  19,990 

g  =  20,211 

t 

mm 

t 

mm 

t 

mm 

t       i      mm 

t 

mm 

19,64 

16,6 

20,26 

16,2 

19,62 

15.0 

17,64           13,5 

20,71 

16,0 

24,19 

21,0 

24,65 

21,3 

24,27 

20,0 

23,60 

19,4 

24,98 

20,8 

39,79 

31,0 

31,19 

30,9 

29,48 

27,0 

29,28 

26,9 

29,98 

27,7 

34,74 

38,5 

34,81 

37,8 

35,05 

36,8 

36,24 

37,6 

36,33 

37,4 

40,85 

53,5 

39,44 

49,1 

89,85 

47.9 

39,45 

47,1 

39,42 

46,6 

46,19 

67,2 

44,14 

62,6 

44,85 

60,7 

44,20 

60,4 

46,18 

63,1 

50,04 

85.9 

61,66 

90,9 

50,56 

83.1 

50,17 

8i,6 

60,18 

81,3 

64,36 

105,8 

66,80 

117,2 

65,62 

106,5 

54,98 

103,9 

54,26 

99,5 

61,38 

146,8 

61,19 

143,5 

60,02 

131. 1 

59,56 

127,3 

59,68 

128,5 

66,08 

182,3 

66,38 

173,5 

64,79 

162,4 

64,38 

159,1 

66,50 

167,9 

69,89 

214,6 

72,00 

232,2 

71,62 

219,1 

72,12 

225,0 

69,97 

203,2 

75,44 

273,3 

76,86 

274,0 

76,80 

267,8 

74,22 

245,8 

75,64 

259,6 

80,64 

337,6 

80,57 

332,3 

79,78 

309.5 

80,96 

324,2 

80,66 

318,6 

86,23 

407,3 

86,69 

409,6 

85,44 

387.9 

86,49 

405,0 

85,35 

386,3 

90,30 

495.8 

90,42 

491,0 

90,80 

469.2 

90,08 

466,2 

90,64 

473,0 

96,94 

633,4 

98,50 

551,6 

96,21 

563.7 

93,62 

533,0 

95,48 

567,0 

Dolezalek. 


119  c 


413 


Sättigungsdrucke  wässeriger  Salzlösungen 

bei  verschiedenen 

Temperaturen. 

Emden,  Wied.  Ann.  31,  162;  1887.    (Fortsetzung.) 

7.  ZnSO*. 

8.  CUSO4. 

g  =  14,865 

g  =  26,654 

g  =  26,610 

g  =  6,156 

g  =  11,916 

g  =  16,778 

t           mm 

t           mm 

t           mm 

t      1    mm 

t       !    mm 

t         mm 

20,27  1 

17,3 

19,79 

16,5 

20,24 

17,0 

20,33 

1     17,7 

20,26  1      17,4 

19,64      16,6 

25,44 

23,7 

25,58 

23,5 

25,88 

23,8 

25,38 

23,9 

24,55        22,6 

26,28      24,9 

30,55  ; 

32,0 

30,62 

31,5 

31,84 

34,0 

30,56 

32,2 

31,22        33,6 

30,02      31,1 

35,00 

41,0 

35,44 

41,1 

35,04  1     40,7  1 

31,06 

33,3 

34,96        41,0 

35,47      42,0 

39,67 

52,7 

39,98 

52,6 

39,45 

51,5 

34,69 

40,6 

40,31        55,1 

39,92      53,4 

45,31  j 

70,9 

45,46 

70,2 

43,97 

65,4 

35,98 

43,8 

44,36  i     67,6 

44,81      69,0 

51,66  ; 

97,6 

50,13 

89,0 

50,22 

89,7 

40,71 

56,2 

51,07        95,6 

49,82      89,0 

55,46 

"7,3 

50,71 

91,5 

54,58 

III, I 

45,75 

73,3 

54,05  i    110,1 

55,72     118,5 

61,05 

152,3 

54,70 

111,0 

59,41 

139,3 

50,40 

93,0 

60,90  ;    152,6 

60,45^   148,2 

65,06  1 

182,6 

59,98 

142,9 

63,81      170,2 

54,69 

114,4 

64,55  '    179,3 

65,04     182,1 

70,91  1 

235,6 

65,83 

185,3 

70,33      226,4 

61,17 

154,9 

70,05      229,4 

69,81:   225,0 

76,12 

294,5 

69,24      215,3 

75,94      288,4 

64,64 

182,0 

75,64      290,7 

75,91 1  292,1  1 

80,45 

353,0 

76,08  i    289,7 

80,48      348,5 

70,68 

236,3 

80,03  i   347,7 

79,52 

338,6 

1  85,45 

430,4 

80,66      350,5 

87,73      430,6 

75,90 

296,2 

85,58       435,8 

85,78 

436,2 

90,59 

524,8 

80,10 

351,6 

94,98      621,0 

90,71 

527,5 

95,22 

625,3 

84,66 
89,93 
95,07 

420,8 
517,8 

;        628,3 

95,67 

635,1 

120 

i  Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Stoffe  bei  0°  C. 

Smits,  Arch.  N^erland.  (2)  1,  97;  1898;  ZS.  ph.  Gh.  39,  385;  1902;  51,  33;  1905. 

Die  Tensionen  der  Lösungen  werden  erhalten  durch  Subtraktion  der  nachstehenden  Werte 

von  der  Tension  des  Wassers  bei  o**  (Tat 

).  106). 

g  bedeutet  Anzahl  Gramme  der  in  100  g  Wasser  gelösten  wasserfreien  Substanz. 

g            mm 

g             mm 

1 

1 
g             mm 

g 

i 

mm 

g              mm 

KOH 

KNO3 

C12H22O11 
(Rohrzucker) 

N 

aCl 

NaNO» 

0,5608 

0,01399 

0,4047 

0,00611 

0,25793 

0,007197 

0,43821 

0,00718 

0,9336 

0,02321 

1,467 

0,01504 

1,711      0,00242 
5,896     0,01479 

0,62776 

i  0,01619 

0,76709 

0,01257 

1,878 

0,04986 

6,067 

0,06932 

2,2366 

1  0,05533 

2,8803 

0,04578 

2,378 

0,06454 

9,397 

0,10071 

15,54       0,03972 

3,6847 

0,09125 

7,0864 

0,11042 

6,687 
14,593 

0,19505 
i  0,48440 

34,52       0,09074 

5,7837 
11,978 

0,14564 
0,31017 

23,968 
34,499 

0,33126 
0,46119 

R.  Maier,  Ann.  f   ,^,704   ;  0,01102 

Phvs  ^^)31  42^-  .!    ^°'797    I  0,02545 
Phys.  4)dl,423,  <     17    !            6 

19,657 

;  0,53442 

62,244 

0,79056 

'^'°-             ^    33,078    i  0,07885 

' 

Dolezalek. 


414 


121 


Dampf druckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze  bei  100°. 

Tammann,  M^m.  de  I'Acad.  P6tersbourg  (7)  35;  1887, 

Die  angegebenen  Werte  sind  die  Unterschiede  zwischen  der  Tension  des  reinen  Wassers  und  derjenigen 

der  Lösung,    Die  Tension  der  Lösung  erhält  man  durch  Subtraktion  der  Werte  von  760  mm. 

g  bedeutet  die  Anzahl  Gramme  der  wasserfreien  Substanz  in  100  g  Wasser. 


KCl 


2,47 
4,84 
12,12 
19,30 
27,44 
31,68 

37,34 
51,21 


8,1 

15,2 

39,7 

63,2 

92,1 

108,0 

128,6 

170,7 


KCNS 


7,51 
11,79 
26,47 

46,97 
75,66 

85,51 
115,68 

137,55 
140,69 

159,45 
261,55 


17,2 
29,2 
68,9 
124,8 
196,8 
216,9 
280,6 
315,5 
321,3 
348,3 
452,1 


KBr 


6,08 
10,26 
20,21 

32,70 
36,70 
40,82 
53,84 
61,45 
70,16 

86,57 


11,2 
20,8 

41,5 
69,8 

79,9 
88,9 
119,6 
137,0 
157,1 
192,5 


KF 


4,71 
9,98 
18,02 
34,26 
42,17 
54,76 


17,8 
41,8 

79,5 
164,1 
206,9 
274,0 


KJ 


10,33 
23,14 
30,71 
46,65 
54,75 
61,61 

71,54 

96,88 

111,14 

"5,57 


15,6 
34,7 
47,6 
77,2 
91,0 

103,9 
121,7 
167,4 
191,3 
197,9 


KJ    (Forts.) 


134,93 
137,83 
169,14 
183,08 
200,25 


231,6 
234,8 
283,4 
300,2 

321,3 


NaCl 
5,82 
11,55 
17,05 
22,57 
27,99 
36,91 


25,1 

50,3 

78,7 

107,1 

135,6 
187,5 


NaCNS 


4,64 
10,39 
11,31 
38,03 
40,29 
50,91 
74,03 
91,24 

95,78 
102,14 


13,4 
33,2 
35,6 
145,1 
154,9 
205,5 
289,2 
349,4 
361,4 
380,0 


NaBr 


4,88 

7,01 

17,28 

22,27 

31,54 
38,98 
50,89 
62,68 
74,98 
87,06 


12,4 

16,9 

45,2 

60,5 

90,7 

"7,3 

157,7 

201,2 

243,7 
283,7 


NaJ 


10,05 
22,97 
62,35 
72,73 
89,21 
105,48 

130,93 
204,32 
216,50 
244,60 


16,5 
42,4 
142,3 
171,2 
219,1 
262,2 
331,9 
478,2 
496,6 
536,6 


NaF 

2,48 
4,46 
4,56 


13,9 
24,4 
25,1 


NH4CI 


6,48 
9,97 
16,77 
20,83 
28,15 
37,79 
43,98 
51,66 
62,25 

NE 

7,17 
11,90 
26,32 
35,01 
45,38 
57,62 
79,60 

93,71 
109,91 
119,60 
147,33 
158,41 


28,6 
43,3 
72,4 
92,4 
124,4 

158,3 
184,6 
207,2 
245,0 

CNS 

20,6 
35,6 
79,0 
108,4 
139,2 
170,8 
226,6 
254,2 
286,6 
303,2 
344,5 
360,1 


NH.Br 


5,94 
10,64 
19,64 

23,04 
27,80 
39,66 
51,06 
68,41 
105,20 
116,78 


14,3 
25,9 
46,2 
58,6 

70,5 
100,4 
126,6 
170,7 

242,7 
263,9 


NH4J 

11,64 

25,89 
44,10 

57,56 
63,44 
74,87 
90,28 

153,23 
199,01 


20,1 

44,4 

78,7 

104,0 

"4,9 
136,0 
161,2 
256,2 
310,4 


LiCI 


4,27 
4,36 
8,24 
8,35 
13,63 
16,70 


25,7 
26,7 
54,8 
55,0 
99,7 
130,3 


LiCl   (Forts.) 


26,15 
28,16 
29,28 

35,29 
36,63 
43,64 
47,47 
50,95 
51,54 
63,09 
70,73 
96,46 


226,6 
250,2 
260,1 
328,3 
341,8 
405,1 
435,7 
466,1 
466,6 
530,6 
568,1 
639,8 


LiBr 


3,71 
",45 
18,62 
21,14 
31,60 
45,46 
52,88 
67,82 
83,85 
91,94 
102,78 

135,79 


10,3 
36,0 

64,3 

74,8 

124,1 

198,4 

248,1 

333,7 
424,0 

464,9 
515,3 
623,8 


LiJ 


10,70 
16,87 

34»97 
52,01 

61,33 
85,12 

133,41 
144,22 
146,12 
168,21 


22,4 
36,8 
88,5 

149,4 
184,4 
288,4 
490,1 
527,9 
535,5 
599,7 


RbCl 
13,86 
19,79 
28,35 
39,00 

41,65 

50,80 

52,05 

121,50 


29,1 

40,8 

59,2 

82,5 

89,0 

106,7 

108,4 

248,9 


KNO2 


14,02 
22,64 
35,42 
53,52 


36,9 

60,1 

93,2 

136,2 


KNO2  (Forts.) 

68,10 

78,62 

110,03 


125,42 
165,76 
180,91 
229,01 


167,3 
187,7 
241,1 
265,6 

3",7 
326,1 
370,5 


4,03 

5,78 

6,08 

7,60 

11,76 

17,38 

25,04 

33,90 

37,69 

68,43 

77,99 

96,61 

122,79 

138,88 

178,94 
206,39 
216,09 


KNO3 

8,2 

11,8 

12,1 

16,1 

24,5 

35,1 

48,0 

64,2 

70,8 

112,1 

123,7 

143,9 

169,5 

184,4 

215,8 
237,9 
244,6 


KClOg 


3,92 
10,33 

15,84 
19,67 
30,65 

37,67 
50,60 


7,0 
18,1 
28,0 

35,1 
51,6 

63,1 
82,4 


KCIO4 


5,06 
10,73 
13,64 


7,8 
17,4 
21,7 


KBrOa 


6,59 
13,34 
21,22 

38,91 


8,4 
17,2 

29,5 
51,9 


KHSO4 


11,16 
20,50 
31,50 
53,55 
54,80 


18,0 
33,2 
51,3 
84,9 
87,0 


KHSO4  (Forts.) 


77,88 

86,32 

"5,66 


125,2 
136,9 
179,6 


NaNOa 


3,02 

6,33 
10,67 

23,31 
31,62 

46,76 

56,85 

72,28 

105,58 

111,71 


10,1 
22,1 
37,1 
83,7 
112,7 

164,3 
194,0 

234,2 
306,1 
318,3 


NaNOa 


6,16 
11,02 
22,50 
37," 
46,53 
59,00 
64,81 
75,81 
88,40 

"7,37 


15,8 
30,2 
61,0 

98,4 
120,2 
151,2 
161,5 
182,6 
205,0 
255,4 


NaClOs 


9,02 
23,93 
29,34 
46,22 
57,00 
85,70 
121,28 
160,16 


19,7 
54,7 
67,5 
107,3 
132,1 
197,4 
242,9 
290,0 


NaBrOa 

9,57 
35,92 
40,97 
55,19 
84,23 


15,5 

64,9 

73,9 

100,4 

150,2 


NaHS04 

18,22 

26,02 

34,17 

63,48 

90,08 
123,01 
134,09 


35,2 
51,6 
71,2 
133,3 
179,7 
237,7 
255,5 


Dolezalek. 


121 


a 


415 


Dampf druckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze  bei   100^ 

Tammann,  Mdm.  de  l'Acad.  Petersbourg  (7)  85;  1887, 
(Fortsetzung.) 


g 


S 


NH 

5,02 

6,07 

,     1,91 

^  2,38 
9,43 
■ii3,25 
.7,40 
58,96 
)3,86 
18,51 
t6,93 
77,04 
'2,93 


/T. 


4NO3 
14,6 
16,6 
31,6 
55,4 
83,5 
102,6 

132,1 
158,2 
195,6 
203,3 
235,9 
275,5 
309,2 
324,3 


(NHjHSOi 
18,6 
36,9 


9,30 

8,27 

28,11 

40,08 

54,81 

56,93 
DO,47 
11,28 


57,2 
82,6 
112,6 
116,9 
196,5 
257,5 


LiNOa 


2,28 

),42 
),oo 

,09 
,56 

.09 
.99 

65 

93 
29 


6,8 

19,5 

33,6 

89,7 

145,9 

172,8 

256,3 
332,3 
364,9 
503,8 


-iHSOi 


19,8 

40,4 

58,3 

"5,3 

175,8 


<bN03 
4  I      16,0 


3 

ii 
38 
33 


29,8 

45,8 

60,2 

101,1 


RbHSOi 


,13 

,87 
,10 

,98 
,38 


10,9 
23,9 
36,1 
51,0 
108,5 


HCOOK 
Ameisens.  Kalium 


8,22 
11,58 
22,41 
28,23 
38,24 
48,16 
61,01 

63,37 
100,48 

129,55 
172,43 
196,59 


23,0 

33,1 

68,0 

86,6 

120,1 

152,3 
192,9 
200,2 
298,3 
351,9 
416,4 

446,7 


CH3COOK 
Essigs.  Kalium 


8,25 

14,17 
27,22 

37,83 
50,03  i 
64,65  ! 
82,72  I 
106,21 
148,85 
194,80 
278,02 


21,0 

37,4 
78,6 

113,6 
155,8 
206,8 
263,6 
327,2 
415,5 
479,0 
556,6 


C-HäCOOK 
Propions.  Kalium 
26,6 
57,6 
181,6 


12,03 
24,06 
67,20 
93,93 
"5,17 
146,70 


243,7 
295,1 
354,4 


C3H7COOK 

Normalbutters, 

Kalium 

15,61 


25,27 
53,26 
77,03 
85,89 
144,92 


31,4 

54,4 

120,1 

171,7 
190,0 

299,3 


C3H7COOK 

Isobuttersaures 

Kalium 


25,08 
42,58 
69,72 

91,99 
127,22 
191,27 


51,7 
93,4 
154,6 
200,2 
267,9 
367,7 


CiHsCOOK 

Valeriansaures 

Kalium 

19,72  i  33,6 

34,70  I  61,3 

54,52  I  96,6 

61,35  '  108,2 

125,48  210^ 

235,60  I  355,0 

CH5COOK 
Benzoes.  Kalium 


26,88 
46,72 
63,03 
91,84 


40,9 

70,7 

94,9 

136,3 


CHaCOONa 
Natriumacetat 
7,68 


12,26 
16,92 
23,78 
27,48 
31,24 
36,80 

40,39 
43,50 
48,83 
63,85 
71,76 


22,3 

38,2 

53,9 

79,7 

93,2 

106,5 

126,8 

141,1 

153,2 

172,0 

221,5 

244,4 


77,99  I    261,1 

NH3OHCI 
Salzsaures 
Hydroxylamin 
10,48  34,2 
16,81  ,  54,8 
19,80  :  65,6 
34,24  !   109,5 

NH2CH3HCI 
Salzsaures 
Methylamin 

4,44         12,6 


12,»ö 

23,14 
48,70 
68,36 
98,50 


41,2 

79,7 

165,7 

220,8 

290,6 


NH(CH3)2HC1 

Salzsaures 
Dimethylamin 


12,01 

29,9 

23,37 

61,8 

29,35 

82,9 

52,65 

153,5 

87,13 

246,0 

N(CH3)3HCI 

Salzsaures 

Trimethylamin 


12,90 
28,27 
44,79 
69,76 
96,35 


22,8 

66,8 

101,1 

167,7 

229,0 


N(CH3)4CI 
Tetramethyl- 
ammoniumchlorid 
14,84        31,6 


31,73 
45,44 
63,32 

"4,74 
116,65 


73,3 
110,9 

157,7 
289,0 

292,1 


N(C,H5)3Ha 

Salzsaures 

Triaethylamin 


9,43 
21,91 
42,68 
64,58 
90,21 
105,70 


9,4 

27,0 

67,3 

108,9 

156,3 
176,8 


NH.CsHsHCl 
Salzsaures  Anilin 
11,68  :  18,6 
23,92  36,3 
44,63  I  65,2 
65,28  89,3 
152,94  i    170,6 


LiOH 


1,095 
2,448 
4,787 
5,701 
6,477 


14,4 
37,4 
77,9 
93,2 
105,5 


KOH 


2,47 
4,92 
6,25 
8,61 

9,93 
13,22 
14,69 

17,35 
21,28 

29,29 
42,79 
50,76 


13,1 
25,8 
34,0 
49,2 
55,5 
76,5 
84,1 
102,8 

130,5 
191,1 

294,2 
357,5 


KOH  (Forts.) 
59,18  '  406,5 
62,22  424,0 
74,33  !   487,3 


NaOH 


1,75 

2,99 

7,79 

12,18 

14,34 
22,40 

23,27 
27,92 
32,66 
38,98 
46,05 

57,87 
74,80 


10,2 

17,5 

47,2 

78,7 

94,5 

158,6 

180,5 

206,3 

248,8 

306,3 

363,8 

452,4 

543,0 


Ba(0H)2 


7,87 
13,10 
19,05 
32,65 


11,4 
18,3 
24,9 
38,1 


H3ASO4 
12,68  i  13,1 


23,63 
34,07 
46,68 
62,88 

H, 

20,75 
21,18 

44,84 
58,09 
94,81 
149,16 
220,97 
269,23 
330,52 


24,6 
36,7 
50,7 
72,5 

PO4 

30,1 

31,1 

71,7 

102,4 

183,0 

290,9 

404,6 

467,6 

507,3 


H3BO3 


5,25 

10,2 

11,21 

23,1 

13," 

26,3 

20,01 

41,0 

27,36 

56,1 

C2H4(C 

Bemstf 

joonh 

iinsäure 

13,90 

14,4 

32,7« 

34,1 

47,21 

48,5 

55,25 

55,6 

96,61 

96,2 

C2H2(OH)j 

(C00H)2 

Weinsäure  (rechts) 

27,53  !  27,2 

47,93  !  51,2 

79,39  92,1 

99,46  112,8 

152,89  170,3 

C4H6O6 
Traubensäure 


11,34 
18,34 
45,64 
61,83 
102,43 
119,22 


11,9 
19,3 
49,5 
69,3 
122,3 
149,6 


Zitronensäure 


16,96 
42,64 
58,92 
89,71 
114,08 


12,6 
34,8 
49,7 
83,3 
110,7 


K2M0O4 


19,62 
38,03 
56,06 
88,07 
"1,13 


24,6 

53,4 

85,3 

149,9 

197,1 


K2WO4 
19,71        17,6 


34,85 
51,65 
58,13 
81,77 
99,49 
128,56 
156,52 


35,1 
52,0 
65,2 
96,9 
124,6 

171,3 
215,4 


KjCrOi 
10,93  i     18,0 


14,29 
19,70 
26,63  i 
27,70  j 
34,89  I 
41,23  ! 

46,99  ; 
53,28  j 


22,7 
30,1 
40,4 
41,6 

52,1 
64,3 

73,7 
84,1 


K2SO4 

6,31  ■      10,1 

9,96        15,4 

11,84  '      18,4 

18,38  I      28,2 

21,22  1      32,1 


Dolezalek. 


416 


121b 


Dampf druckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze  bei   100°. 

Tammaan,  M6m.  de  l'Acad.  P6tersbourg  (7)  35;  1887.    (Fortsetzung.) 


K2S2O6 


11,92 
23,01 

31,35 
41,70 

48,29 


12,2 

23,3 
30,6 

41,5 
46,8 


K2S2O3 


6,14 

9,0 

11,05 

15,6 

21,17 

29,3 

32,10 

44,9 

39,54 

55,4 

44,77 

63,3 

58,24 

84,6 

78,14 

117,5 

97,75 

149,9 

141,33 

219,8 

196,43 

287,6 

K2C03 


13,62 

22,45 

34,46 
55,42 

57,35 
61,49 
66,42 
86,49 

114,33 
146,01 


29,7 
52,2 
85,3 
153,1 
159,9 
174,2 
198,1 
268,3 
361,6 
418,1 


K,Fe  (CN)« 


10,46 

17,83 
28,12 
46,28 
56,09 


8,9 
15,9 
26,7 

47,2 
59,6 


NasWO* 


9,16 
19,46 
37,45 
51,58 
58,65 
74,32 
83,35 
87,80 

96,51 


8,6, 
20,8 

43,1 

62,3 

71,6 

94,6 

109,1 

115,5 

129,9 


NaaMoOi 


15,09 
27,00 

42,15 
52,62 
68,25 
81,23 


24,4 
44,0 
73,2 
96,5 
134,3 
166,9 


NajCrOi 


7,50 
11,81 
21,67 
30,88 
34,86 
40,11 
47,19 
55,89 
72,43 


13,3 
21,4 

39,9 
61,6 

71,5 

83,9 

102,2 

124,1 

159,3 


NaaSOi 


5,05 
12,57 
21,93 
32,87 
42,44 

Na2S206 
15,03 
32,93 
37,14 
53,40 
60,86 


9,0 
22,1 
38,2 
56,5 
73,6 


20,3 
49,6 
56,4 
84,7 
98,7 


Na2S203 


8,91 
13,95 
25,25 
32,86 

41,31 
47,51 
54,53 
67,04 
83,93 
93,62 
110,79 
181.48 


16,0 
26,0 

48,5 
64,2 

83,4 

97,9 

"5,2 

146,4 

191,1 

213,1 
250,2 
361,0 


NagCOa 


5,76 
11,15 
14,53 
19,69 
23,60 
31,22 
41,13 
NaaBiOj 


15,5 
29,5 
37,1 
48,8 
59,0 
78,9 
106,4 


5,78 
11,67 
14,09 
19,07 
25,98 
38,04 
50,22 


13,5 
23,0 
26,2 

32,4 
39,0 
50,6 
63,2 


(NHJaSO* 
5,18 
10,07 


20,53 
30,95 
43,53 
55,17 
61,76 
74,12 
79,05 


0,4 

i8,o 

36,6 

54,4 

75,9 

97,1 

109,1 

132,6 

141,0 


(NH4)2S206 


9,08 

12,1 

14,44 

21,7 

30,33 

44,4 

38,41 

•57,1 

54,63 

83,7 

65,95 

97,2 

75,60 

116,2 

{NH4F)2SiF4 

10,27 

20,64 

27,88 

39,16 

44,20 


13,3 
25,9 
35,1 
47,2 
53,5 


LiaCrOi 


4,63 
11,89 
20,23 
31,23 
41,93 
59,09 


11,5 
29,2 
53,6 
90,0 
131,2 
205,2 


Li2S04 


5,99 

14,6 

10,07 

25,7 

22,64 

58,5 

30,20 

81,1 

Li2S206 


8,85 

18,08 
24,74 
38,75 

54,55 
76,99 


15,8 

38,8 

58,2 

104,7 

166,1 

254,5 


(LiF)2SiF4 


7,54 
18,67 

46,45 


15,3 

37,6 

104,9 


RbaSO. 

11,58 
19,04 

31,45 
41,88 

64,95 


12,7 
20,6 
33,1 
44,1 
70,5 


K2C2O4 
Kaliumoxalat 

8,63 

18,73 
31,80 

54,21 


57,01 
73,97 


14,5 
32,2 
57,3 
103,9 
109,3 
148,6 


GH2(COOK)2 

Malons.  Kalium 

13,78  I     22,0 

26,74  I     50,3 

K2H4C4O4 
Bernsteinsaures 

Kalium 
16,10 


31,24 
49,48 
64,75 
98,92 
108,45 


29,0 

62,0 

107,2 

148,3 
238,6 

257.8 


Na2H4C404 

Bernsteinsaures 

Natrium 


9,92 
22,72 

30,13 
40,69 

48,45 
67,29 


20,6 

51,3 
71,0 

99,4 
121,2 
172,2 


K2C4  H4O6 

Weins.  Kalium 


19,55 

41,79 

66,14 

102,11 

130,48 

215,58 


25,5 

55,7 

90,0 

144,6 

181,5 

279,4 


CiHiSbOKOe 
Brechweinstein 


12,07 
22,53 
44,97 


5,2 

9,7 

17,2 


KsCg  H5O7 

Zitronensaures 

Kalium 


19,70 
38,30 
57,65 
86,32 
140,44 
156,86 


22,5 

49,7 

83,7 

136,6 

234,2 
263,6 


NasCftHsOr 

Zitronensaures 

Natrium 


14,32 
27,55 
49,76 
60,10 
71,58 
92,71 


18,7 
37,8 
72,0 
88,8 
109,2 
144,2 


KH2PO4 


13,52 
23,70 
47,85 
67,70 
89,44 
89,76 


19,2 
30,2 
54,8 
72,8 

92,3 
92,7 


KH2ASO4 


14,50 
24,55 
41,52 
66,24 
70,04 
83,28 


17,0 
26,7 
42,6 
64,7 
67,7 
79,7 


NaH^POi 


10,51 
24,34 
40,23 
59,88 
80,42 
129,8 


17,9 
37,0 
57,2 
81,7 

107,5 
169,9 


NaHzAsO« 


10,33 
22,70 

39,52 
58,91 
71,51 
94,73 


14,1 
27,4 
46,4 

67,5 

81,6 

107,0 


Na2HP04 


7,52 
17,06 
21,46 
26,51 

30,74 
34,42 
48,70 
53,58 

78,97 
84,12 

NagHAsO 


12,8 
28,2 
34,3 
40,5 
46,1 
49,0 
66,8 

74,0 
111,8 
121.0 


8,77 
17,42 
22,37 
29,52 
37,36 
45,78 
49,13 
68,34 


13,6 
25,6 
31,2 
40,4 

51,3 
61,6 

66,3 

93,1 


NagPO* 


6,16 
10,42 
17,47 
24,65 
34,53 
45,31 


12,5 
21,6 

31,5 
43,4 
55,1 
69,8 


NaiPzOy 


13,50 
18,47 
23,99 
28,50 
33,08 


13,4 
17,1 
20,7 

23,7 
27,7 


(NaPOs)» 


9,23 
14,63 
16,23 
20,71 
35,58 


10,4 
16,5 
17,9 
23,8 
42,1 


Na2W40,3 


24,01 
43,69 
89,90 
221,2 
332,8 


6,4 
10,0 

19,0 

63,7 

132,2 


Na2C4H40« 
Weins.  Natrium 


16,04 
43,47 
51,73 
70,94 
93,09 
122,53 


24,1 

64,5 

73,2 

100,0 

127,6 

159,4 


AICI3 


6,41 
8,43 
15,34 
19,66 
24,08 
30,23 
36,87 
43,89 
45,75 


21,4 
30,4 
72,5 
109,0 
150,5 
216,1 
284,1 
348,2 
366,4 


CeCls 


6,47 
19,05 
23,06 
35,18 
54,12 
95,01 

BeCl 

2,95 

5,99 

9,87 
14,09 
18,06 
20,24 
23,31 
30,17 
34,81 
39,55 


10,3 
36,3 
47,1 
83,8 
154,4 
305,0 


12,0 
29,0 

55,4 
91,2 
130,6 
153,3 
186,3 
267,5 
319,4 
364,1 


BeBr« 


12,57 
15,08 

25,44 
34,37 
41,34 
53,08 
71,26 
77,61 


30,7 
40,4 

83,6 
126,9 
165,8 
240,4 
349,3 
387,6 


Be(N03)2 
4,66 1     10,6 

11,85  I      35,5 

MgCl, 


6,41 
10,24 
16,69 

23,84 
30,07 
36,07 

42,34 
46,03 
51,68 
59,26 


23,9 
42,6 
84,8 
140,6 
198,4 
258,1 
324,7 
363,3 
420,3 
477,3 


MgBra 


7,17 
12,48 

19,94 
32,21 

45,41 
66,49 
68,69 
85,76 
87,07 


13,5 
25,6 
47,4 
93,2 

154,4 
268,3 

275,6 
363,0 
383,1 


Dolezalek. 


121 


417 


Dampf druckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze  bei  100^ 

Tammann,  Mem.  de  l'Acad.  Petersbourg  (7)  35;  1887.     (Fortsetzung.) 


g 


Mg(N03)2 


5,06 
12,80 
20,80 

30,71 
39,76 
50,61 

CaCl. 
5,04 
12,38  j 
18,95  ! 
25,49  j 
35,11   I 
39,93 
45,64 
46,60 
53,60 
60,66 
68,59 
72,13 


11,4 

34,3 

63,8 

105,7 

150,3 
204,7 

15,3 
44,2 

76,4 
114,9 
178,5 
211,7 

254,3 
260,7 

307,8 
350,2 
394,0 
410,7 


CaBr, 


6,87 
21,40 

25,33 
34,18 
42,27 
55,43 
64,72 
76,54 
78,61 
90,56 

105,14 
112,42 


11,5 
45,4 
56,6 

85,5 
"5,4 
171,1 

213,0 
269,3 
279,5 
334,8 
389,8 
425,2 


Ca(N03)2 


6,69 
12,61 
18,62 
22,66 
28,04 

36,37 
44,40 
47,31 
59,31 
70,72 
72,46 
81,11 
168,13 


13,1 

24,7 
40,2 

49,9 
62,6 

83,4 
104,2 
112,3 
145,6 
176,2 
181,6 
203,4 
403,4 


SrCl.2 


8,02 

I2,OI 
20,94 
28,57 
38,15 

43,74 
50,62 
61,02 

69,94 
85,30 

SrBr 
8,85 
16,04 
26,86 


16,4 
27,1 

53,4 

79,0 

117,2 

140,3 
169,6 
214,4 

250,7 
302,0 

12,3 
24,0 
45,1 


SrBra  (Forts.) 


32,23 
40,16  I 
49,91   I 

61,59 ! 

70,16  i 

83,72  I 

95,75   j 
"3,i6 
113,20  1 


57,0 

75,7 

103,4 

138,7 

166,4 

213,9 
257,1 
315,9 
316,2 


Sr(N03)8 

11,0 
18,9 
27,3 
54,1 
69,1 
75,5 
95,0 
123,1 


7,30 
12,83 
18,60 
35,64 
45,32 
49,43 
61,04 

78,58 

BaCl 

11,33 
21,59 
36,20 

43,73 
49,74 


18,1 
38,3 
67,4 
82,8 
96,0 


BaBra 
12,33  ;     13,7 

18,82  !    22,2 

35,10  47,0 

53,82  80,2 

81,10  1  134,2 

88,68  i    149,5 

105,12  181,4 

126,31  219,2 

130,80  I   226,0 

Ba(N03). 

5,83  6,0 

7,11  7,2 

10,66  1     10,9 

11,44  !  11,9 
18,28       18,8 

23,51    !       24,0 

27.28  27,6 
32,32    i       32,4 

Ba(C103)2 

8,54  8,7 

21.25  22,4 
33,87  37,7 
43,85  49,0 
77,08  91,9 
82,49  99,1 

86.29  !    103,2 

BaFaCBFs)^ 
16,31         21,3 

31.05  42,0 

56.26  '      82,1 

80.06  118,6 
ioi,6o       153,8 


Ba(CH3COO)2 
Baryumacetat 
21,68 
41,66 


56,61 
70,49 

NiCl 
6,45  I 
11,71  i 
20,58 
28,08 
28,23 

33,97 
36,05 

46,83 
48,73 
63,74 


24,3 
46,1 
59,3 
71,1 


16,1 

31,9 

62,7 

95,3 

95,0 

121,2 

136,0 

185,3 

198,7 

270,1 


Ni(N03)3 


10,15 
14,37 
16,59 
24,82 

30,31 
40,16 
42,24 
61,57 
69,87 
80,25 


18,2 

28,6 

33,6 

54,1 

72,3 

102,3 

111,0 

181,9 

221,5 

255,8 


CoCU 


6,05 
9,64 

15,57 
24,04 
28,36 

41,47 
53,90 
57,69 


Co(N03)ä 


13,9 
23,7 
43,6 
75,2 
92,3 
146,3 
193,0 
207,5 


15,38 
25,83 
34,66 
52,61 
69,87 
87,22 
121,42 


MnCls 


31,3 
60,1 
82,1 

144,3 
207,8 
268,1 
358,4 


8,83 

15,85 

29,03 

44,45 

51,62 

66,03 
FeCl 
4,03  I 
7,41  i 

13,65  I 

17,06  1 

24,05  i 

27,00 

42,87 

51,90 

74,15 

90,54 


21,9 

44,0 

89,8 

147,9 

171,5 

219,0 

10,3 
19,7 
39,2 
51,3 
79,9 
89,6 

158,4 
200,1 
291,2 
341,8 


ZnCU 


17,07 
37,21 
68,87 

94,54 
120.81 


25,5 
66,6 

155,9 
244,1 
338,7 
Zn(N03)- 


9,31 
21,35 
32,53 
42,25 
58,70 
78,06 

CdCl 
13,04 
24,79 
30,80 
36,02 
48,63 
56,26 
73,69 
98,51 
102,59 


16,3 

45,0 

78,0 

108,5 

164,5 

231,5 

13,5 
25,8 
30,3 
36,0 

47,3 

58,1 

78,3 

108,2 

113,3 


CdBr* 

23,34  ^ 
44,74  I 
73,37  I 
80,00 

105,05   I 
CdJ, 


29,35 
43,33 
59,56 
87,48 
113,22 


15,0 
29,4 
49,3 
54,2 
76,4 

12,4 

17,5 
26,4 
41,2 
55,9 


Cd(N03)2 


8,18 

17,64 
32,16 
48,15 
60,37 
60,78 

78,33 
86,73 


10,7 
25,1 
51,8 
79,0 

I02,2 
103,3 
137,8 
159,5 


Cd(C103)2 


13,38 

28,98 
39,08 
54,76 
74,84 
152,59 


16,7 
42,1 

59,6 

91,1 

135,3 

310,9 


U0.(N03)i 


14,49 
34,62 
46,40 


13,1 
34,9 
49,3 


Hg(CN). 
9,21  I   4,8 

16.36  1   8,5 

19.37  I  9,3 
26,48  j  12,8 
30,56  I  15,0 


Pb(N03)2 


19,97 
40,49 
70,57 
79,06 
112,18 


14,8 
29,2 
47,8 
52,3 
69,4 


Pb(Q.O,H3)2 
Essigsaures  Blei 


28,59 

43,78 

65,63 
102,41 
156,63 
193,60 

CaSiO, 
12,38 
29,32 
39,97 
54,85 
65,71 

SrSjO« 
15,22  I 
26,06  1 
45,99 
50,17 
58,09 

BaSjO« 


13,0 
17,4 
23,6 
34,6 
48,5 
58,9 

i 

12,6 
34,5 
56,1 
92,1 
119,6 


9,4 
18,5 
41,2 

48,9 
61. 1 


27,90 
28,36 

44,05 
50,76 
53,59 
A1,(S0J3 
9,92 
13,65 
23,80 

36,42 


13,8 
14,0 
25,2 
29,4 
30,9 


40,25 


7,2 

9,4 
20,0 

40,1 

51,5 


BeSOi 


11,37 
20,24 
30,01 
37,98 
64,43 
65,01 


12,8 
25,9 
47,3 
70,6 
166,6 
168,8 


MgSOi 


10,43 
17,56 
25,33 
27,35 
40,27 

50,74 


10,8 
16,7 
26,4 
30,4 
55,8 
82,7 


MgSO.HjSO* 


6,33 
12,10 

17,59 
26,10 

35,51 

48,71 


10,3 
20,9 

34,5 

57,0 

87,4 

136,1 


NiSO, 

11,31  7,4 

19,96  13,0 

26,41  ,  17,4 

34,45  25,0 

39,05  32,6 

C0SO4 


10,55 

7,5 

19,39 

13,3 

28,89 

20,4 

36,34 

28,1 

52,16 

54,2 

Peso* 

8,73 

6,6 

15,96 

11,0 

23,99 

16,5 

28,38 

20,3 

46,96 

43,7 

53,27 

49,8 

MnSOi 

5,11 

4,2 

16,10 

12,0 

23,97 

15,9 

27,51 

18,8 

40,80 

32,1 

ZnSO* 

15,59 

10,0 

26,64 

15,8 

35,76 

25,4 

43,65 

35,0 

77,72 

87,0 

CdSO« 

16,46 

7,1 

25,86 

10,7 

31,21 

12,9 

41,72 

18,3 

49,92 

23,2 

CuSOi 

10,86 

8,3 

23,89 

19,0 

37,33 

33,2 

38,11 

37,8 

56,12 

59,8 

Alj(S04)3 

(NH4),S04 

10,97  : 

10,9 

21,27: 

21,3 

34,41 

36,9 

48,47 

59,7 

67,89 

96,4 

CsHsNO, 

Glyco 

coli 

11,94  ;  19,1 
27,40  1  41,8 
55,19  I       85,2 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Dolezalek.    27 


418 


122 


Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 

bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied.  Ann.  24,  530;  1885. 

Die  erste  Kolumne  p(H20)  enthält  die  Tensionen  des  reinen  Wassers,  die  übrigen  Kolumnen  die  Werte 

1  der  Tensionsverminderung  bei  Auflösung  von  den  an  den  Kopfenden  verzeichneten  Mengen  der  über- 

schriebenen  wasserfreien  Verbindung  in  100  g  Wasser.     Die  Temperaturen  können  aus  dem  Dampf- 

druck des  reinen  Wassers  mittels  Tab.  106  bestimmt  werden. 

Beispiel:    Bei  derjenigen  Temperatur,  bei  welcher  die  Tension  des  Wassers  —  74,0  mm  ist,  zeigt  die 

Lösung  von  13,82  g  KCl  in  loo  g  H2O  eine  Tension,  die  um  4,3  mm  kleiner  ist  als  74,0,  also  =  69,7  mm  ist. 

KCl 

KCNS                                     1 

._     .0      1         .._.       i        ...o 

81,53 

P(HsOy 

13,82 

26,75 

27,34 

p(H2Ü)      !      .:u,4o     1      45,<jy           ^1,^0 

48,7 
63,7 

2,6 

3,8 

6,2 
8,7 

7,2 
10,0 

11,2 
15,3 

i 

74,0        \       4,3 

8,6 

8,7 

89,6 

5,6 

13,1 

14,3 

22,6 

198,0 

12,3 

23,0 

24,0 

112,1 

7,2 

16,7 

19,0 

28,3 

249,5 

14,9 

29,5 

30,9 

130,0 

8,7 

19,5 

22,3 

33,3 

378,3 

23,4 

45,5 

46,8 

151,8 

9,6 

22,3 

25,5 

38,9 

483,8 

29,0 

58,5 

60,0 

190,9 

11,4 

28,1 

32,3 

49,7 

553,5 

34,2 

66,0 

68,3 

218,1 

13,6 

32,5 

37,1 

57,2 

708,7               42,4 

83,8 

86,5 

256,-7 

16,1 

38,5 

43,9 

68,0 

758,0        j       45,3 

89,8 

93,0 

305,1 

20,0 

46,1 

51,9 

80,5 

i                     1                     : 

391,6 

26,6 

60,4 

68,3 

105,4 

488,1 

554,4 

33,7 
37,4 

75,9 
85,4 

86,0 
97,1 

132,2 
150,2 

KBr 

780,3 

55,5 

119,6          140,6 

— 

P(H20) 

24,63 

35,40 

44,45 

68,57 

KNO3 

p(H20)         12,68 

41,08 

86,03 

115,64 

18,2 

23,8 

35,2 

196,8      i     11,9 

242,8     !    15,1 

22,7 

29,8 

43,4 

187,0 

6,0 

12,1 

27,0 

35,9 

298,0         19,5 

28,7 

36,9 

54,6 

210,1 

7,3 

14,4 

30,7 

41,7 

380,8     i    24,8 

37,2 

48,1 

70,8 

231,5 

8,1 

16,1 

34,1 

46,3 

502,3         32,8 

49,1 

64,3 

95,4 

265,3 

9,4 

18,2 

39,6 

53,2 

559,0     1    36,2 

55,3 

71,0 

106,2 

289,3 

9,6 

19,2 

43,3 

57,7 

639,2     j    40,4 

62,7 

80,7 

121,7 

322,6 

11,7 

22,4 

49,4 

65,9 

769,4         51,3 

74,4 

98,0 

— 

366,4 

11,6 

23,9 

55,8 

74,9 

414,5 

14,2 

27,7 

63,4 

85,3 

457,1 
509,5 

15,1 
18,2 

30,0 
35,5 

70,0 
79,5 

94,1 
105,9 

KJ 

557,6 

20,0 

39,1 

88,3     1     117,6     11 

641,5 

24,3 

43,9 

101,5 

135,3 

1 

723,8 

52,7 

"9,5 

158,8 

P(H20) 

13,09 

35,97 

66,61 

96,34 

759,0 

— 

53,7 

122,7 

162,9 

37,1 
60,2 

77,5 

0,8 
1,2 
1,5 

2,5 

4,0 
5,1 

4,4 

7,4 

10,1 

6,5 
",3 
15,1 

K2SO4 

KCIO3                 1 

pCHaO) 

11,92 

14,68 

p(H20)      11,41 

16,58 

98,0 

2,3 

6,8 

13,4 

20,1 

183,5 

3,6 

4,1 

183,5 

2,6 

— 

107,3 
132,4 

2,5 

7,5 
8,8 

14,1 
16,9 

21,4 
25,9 

203,5 
243,6 

3,9 
5,0 

4,3 
5,4 

203,5 
243,6 

3,3 

5,0 

3,5 

158,8 

3,5 

11,4 

21,7 

33,0 

275,3 

5,4 

5,8 

275,3 

5.1 

5,3 

250,9 

5,6 

18,2 

35,2 

52,7 

298,4 

6,0 

7,2 

298,4         5,5 

6,0 

295,5 
343,4 

6,2 
8,4 

21,2 
26,5 

41,6 
49,9 

62,2 
73,8 

344,3 

377,5 

6,8 

7,7 

7,5 
10,0 

344,3    1     6,8 
377,5         9,2 

7,2 

10,2 

410,9 
529,6 

9,0 
11,4 

30,2 
38,9 

59,0 

78,4 

87,7 
114,2 

432,3 
488,2 

9,3 
10,4 

12,3 
13,3 

432,3 
488,2 

10,7 
",9 

12,2 
13,4 

601,8 

12,6 

43,4 

90,1 

130,8 

553,9 

11,2 

14,5 

553,9 

13,3 

15,6 

676,2 

— 

47,7 

97,7 

145,8 

605,9 

12,8 

16,3 

605,9 

15,6 

17,5 

778,1 

^9,^ 

58,1 

"4,3 

— 

677,1 

13,0        17,8 

677,1 

16,4 

20,0 

771,6 

18,3    1    21,9 

771,6       20,4 

24,8 

Dolezalek. 


122 


419 


1 

1 

Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze          j 

bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied.  Ann.  24, 

530;  1885.     (Fortsetzung.) 

KjCOa 

KF     (Fortsetzung.)                           | 

r(H20) 

24,44 

48,70       85,9 

136,3 

p(H20)     !      8,50 

19,41 

54,73 

73,42 

53,7      1         2,8 

6,8     i 

22,6 

31,1 

i8,i 

1,3    1 

3,0 

6,3    1 

9,5 

65,3    !      3,2 

8,5  ; 

26,9    1 

37,4 

27,5 

1,8    1 

4,6 

9,8    1 

14,6 

78,6    ,      3,7 

9,6    i 

31,9 

44,0 

35,3 

2,5    ; 

6,0 

12,3    1 

18,7 

90,1    j.    4,2 

11,0    1 

37,0 

50,0 

49,7 

4,0 

8,5 

16,7    j 

26,3 

104,4         4,7 

",9    1 

42,7 

58,1 

57,9 

5,3 

10,3 

19,6    ; 

30,3 

"4,9 

5,1 

13,4    1 

45,9 

62,9 

71,9 

6,0    j 

12,7 

24,0 

37,2 

133,1 

6,6 

15,3 

52,9 

72,6 

gi,2 

7,4    1 

15,3 

30,2    : 

46,9 

151,2 

6.6 

17,6 

60,1 

81,7 

I02,0 

8,4      i 

17,2 

33,4    ; 

52,1 

168,8 

7.6 

19,5 

66,3 

90,3 

[         "5,2 

9,4      i 

20,0 

37,6    1 

58,6 

178,8 

8,7 

20,9 

70,6 

96,1 

130,2 

10,3      1 

22,0 

41,9    1 

65,9 

198,8 

9,7 

24,2 

78,3 

105,7 

145,0 

11,2 

24,2 

46,6    : 

72,3 

220,4 

9,9 

25,4 

86,0 

116,6 

165,0 

12,0      1 

26,8 

52,5 

82,1 

243,8 

11,6 

28,4 

94,6 

127,9 

188,0 

13,4 

30,4 

59,5 

92,6 

268,5 

12,3 

31,0 

103,7 

141,1 

217,8 

16,0 

34,9 

68,2    1 

106,6 

302,2 

14,5 

34,4 

"5,2 

156,8 

234,1 

16,9      i 

37,9 

73,1    ; 

II  3^7 

330,2              16,1 

38,2 

126,0 

171,4 

264,3 

19,8      , 

43,0 

82,5    ; 

128*3 

379,1              16,9 

42,5 

141,2 

193,7 

280,3 

20,6           ! 

45,3 

86,7    i 

135,0 

386,3              18,0 

44,3 

146,5 

197,6 

305,4 
326,2 

22,5        ! 

23,7    : 

49,9 
52,3 

94,6    : 
100,2 

147,2 
156,3 

436,4 

19,7 

49,5 

162,9 
186,3 

221,3 
251,6 

501,1 

22,7 

57,7 

363,9 

25,9 

57,5 

111,0 

173,0 

565,4 

26,3 

59,4 

205,5 

— 

398,6 

28,2 

62,4 

"9,8  : 

187,4 

628,4 

69,0 

229,6 

— 

429,8 

477,9 
511,8 

30,1 

33,2 

67,0 
74,3 

128,1 
142,5 

200,2 
221,4 

763,5 

38,4 

89,1 

— 

1 

35,3 

79,0 

152,3 

RbCl 

! 

559,8 
628,7 
756,2 

38,8 
43,5 

86,6 
96,5 

166  6 

! 

184^9    ' 

— 

p(HjO)    1     15,08 

!     34,93 

43,23 

76,51   i 



118,1 

220,1 

40,2      i       1,4 
47,0            1,7 
57,0            2,6 

3,7 

1       4,4 

5,7 

4,5 
6,3 
7,3 

8,9    i 
10,6    i 

12,9 

K.CrO« 

1 

p(HjO) 

25,35 

38,04         48,90 

67,83 

66,4            3,2 
80,0            3,0 

6,8 

8,8 

15,2    ; 

i       7,5 

10,5 

17,9    1 

64,8 

3,1 

5,1             7,7 

— 

91,2      1       3,5 

9,0 

11,9 

20,9 

77,9 
91,2 

4,5 

4,8 

7,1             8,8 
7,8           10,0 



105,9             4,5 

10,9 

14,3 

24,7      ! 

116,8             4,7 

11,9 

15,5 

27,3     ! 

131,9 

7,4 

11,5      !     14,7 

— 

133,2      !       5,3 

1      12,9 

17,2 

30,3     1 

144,0 

6,8 

11,8      i     15,3 

— 

148,8      1       5,7 

!    14,4 

19,2 

33,8     ! 

165,2 

8,0 

13,2      1     17,6 

— 

169,3             7,4 

16,9 

21,9 

■■      38,4 

187,3 

9,8 

15,7      !     20,8 

— 

187,4       '       6,8 

17,6 

'     24,6 

'      42,2     i 

215,1 

10,4 

17,6 

23,2 

— 

216,1       i       8,5 

20,7 

27,1 

47,5 

231,3 

",7 

19,4 

25,0 

— 

242,6             9,6 

22,8 

30,5 

54,6 

259,2 

12,6 

20,1 

27,9 

— 

284,2            II, I 

,      26,9 

36,3 

63,8     . 

285,2 

14,3 

23,3 

29,9 

— 

315,2            12,6 

29,4 

39,8 

71,6     i 

311,9 

15,7 

25,1      1     32,4 

46,6 

337,4           13,3 

j      32,3 

42,5 

;    75,8  1 

393,0 

20,3 

32,2 

42,1 

60,1 

360,2      :     13,4 

i      34,0 

45,1 

— 

423,2 

21,1 

33,7 

45,4 

64,9 

385,2         ;        14,3 

1      36,2 

48,3 

85,9   1 

473,5 

35,7 

48,9 

67,4 

414,0                15,5 

39,2 

51,8 

92,3   i 

484,9 

25,1 

38,9      \     50,1 

72,0 

448,3                17,2 

j     42,7 

56,7 

100,8 

516,1 

25,2 

41,1      I     54,2 

77,3 

473,1           17,4 

1     44,4 

58,7 

105,6 

558,0 

27,7 

44,5      1     58,1 

83,2 

502,5           18,0 

!    46,4 

62,2 

i    "1,3 

600,5 
645,7 

28,3 
31,1 

45,2 
49,6 

60,3 

86,4 

584,9           21,1 
654,2           23,8 

1     54,3 
'     60,1 

72,7 
80,2 

!    129,7 
145,7     1 

65,5 

95,2 

754,3 

38,8 

59,1      1     78,8 
K  F 

111,9 

695,1           26,8 
768,5           30,7 

65,1 
73,3 

85,5 
95,3 

154,2 
,    169,8 

p{n,0) 

1     8,50 

19,41         54,73 

73,42 

P(H20) 

14,7^ 

Naa 

i             2 

t,94 

35,66 

22,0 

1,4 

2,9             — 

14,3 

88,6 

7,< 

}       '       I 

2,6        ! 

21,9 

34,5 

2,2 

4,4      1       15,5 

21,2 

103,2 

9,< 

)              i^ 

t,5        i 

25,0 

41,7 

2,4 

5,5      i      18,5 

25,2 

121,4      !      10,. 

)              i< 

5,5 

29,4 

Dolezalek.    27* 


420 


122  b 


Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 
bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied.  Ann.  24,  530;  1885.    (Fortsetzung.) 


Na  Gl    (Fortsetzung.) 


NaJ 


P(H,0) 


14,78 


21,94 


35,66 


p(H20)        13,22  43,97         57,48         86,86 


142,5 
161,1 

177,4 
194,8 
218,9 
245,9 
285,9 
292,5 
323,2 
417,1 
431,4 
427,3 
503,3 
541,5 
598,1 
670,4 

770,9 


12,7 
14,3 
15,4 
17,3 
19,9 
21,2 

25,7 
25,7 
28,6 
36,0 
37,9 
41,7 
44,3 
46,9 
51,4 
58,5 
67,2 


20,2 
21,8 

26,3 
27,0 

30,4 
34,6 
39,8 
40,1 

44,3 
56,8 

59,7 
65,2 
69,5 
73,8 
81,2 
91,7 
104,3 


CsCl 


P(H20) 


32,2 

71,6 

84,6 

99,8 

112,4 

127,0 

160,4 

188,6 

212,1 

244,7 


28,92 


1,9 
4,8 
6,5 
6,7 
7,4 
8,6 
10,0 

11,7 
12,9 

14,7 


P(H20) 


285,3 
336,7 
382,5 
415,0 
488,4 

527,3 
599,2 
652,1 
760,1 


NaBr 


p(H20)        18,24 


31,93 


67,2 
72,2 
81,0 

87,7 
104,8 

125,7 
136,6 
150,0 
167,0 
188,3 
211,2 
222,0 

243,7 
281,7 

348,5 
383,6 
431,3 
481,8 

541,3 
606,8 
682,8 
768,9 


4,2 

4,4 

4,7 

5,5 

6,3 

7,3 

8,0 

8,6 

9,8 

ii,i 

13,2 

13,5 

15,5 

17,5 

21,7 

23,9 
27,2 

29,9 
34,7 
38,0 

42,3 
49,0 


8,1 

8,7 
9,6 
10,7 
12,2 
14,2 
15,9 
17,3 
19,3 
22,1 
25,2 
26,4 
29,2 
33,9 
42,3 
46,1 
51,6 
53,7 
65,6 
73,4 
81,3 
93,3 


41,01 


10,3 

11,3 
12,4 
14,2 
16,1 
19,2 
21,4 
23,5 
26,4 
30,0 

32,5 
36,0 

39,3 
45,4 
56,0 
61,6 
69,6 
78,3 
87,9 
97,9 

UO,2 
124,2 


34,1 

39,5 

42,6 

46,6 

52,7 

59,1 

68,3 

70,3 

76,7 

97,6 

102,4 

112,5 

119,1- 

128,0 

140,2 

157,8 

180,8 


28,92 


15,9 
19,3 
22,3 
24,2 
28,4 
30,5 
34,3 
38,9 
45,1 


57,55 


15,5 
16,9 
18,4 
20,7 
24,4 
29,4 
32,5 
35,5 
39,6 
44,8 
50,5 
53,3 
58,6 

68,5 
82,4 

92,7 
99,8 
115,4 
131,2 
144,7 
163,3 
182,8 


34,1 

39,5 

50,5 

72,3 

84,3 

92,0 

108,9 

125,6 

138,2 

155,2 

181,3 

217,3 

240,2 

265,2 

296,7 

300,2 

392,1 

430,9 

470,9 

529,2 

582,3 

643,6 

693,5 

731,2 

771,5 


60,2 
70,3 
85,8 
94,8 
126,5 

139,5 
149,6 

186,5 
218,8 

239,7 
293,4 
328,8 
368,8 
414,2 
457,9 
504,9 
548,5 
602,2 
691,4 
769,5 


p(H20) 


29,5 
39,1 
49,2 
55,9 
70,9 


1,9 
2,6 

2,8 

2,5 

3,5 

4,2 

5,0 

5,1 

6,3 

6,7 

7,0 

8,5 

9,9 

10,3 

11,2 

12,9 

13,5 
16,1 
17,0 
20,4 

23,4 


6,0 

8,4 
9,8 
10,3 
12,7 
15,0 
16,1 
17,3 
21,3 
25,9 
28,2 

31,1 
35,4 
41,6 
46,0 

51,4 
55,9 
62,0 
69,2 
75,9 
83,6 
89,2 
93,7 


5,4 

6,3 

8,3 

12,0 

13,6 
14,3 
17,6 
20,4 
22,3 
25,3 
29,5 
35,7 
39,2 
43,5 
49,2 
59,3 
64,3 
71,2 
78,2 
86,5 
96,6 
105,9 
114,8 
122,1 
128,5 


NaoSO* 


p(H20)   !     13,31 


1,7 

2,0 

2,6 

3,1 

3,6 

4,3 

4,5 

6,2 

7,1 

7,0 

9,4 

9,7 

11,4 

13,6 

13,9 

15,8 

17,2 

16,9 

21,7 

24,7 


37,34 


3,2 

3,9 

4,5 

4,8 

6,1 

7,1 

7,3 

9,5 

11,0 

11,6 

14,7 

15,3 

17,6 

20,9 

21,8 

24,1 

26,3 

27,4 

33,6 

37,3 


5,4 

6,4 

7,9 

8,7 

ii,i 

12,5 
13,4 
17,2 

20,4 
21,6 
27,0 
29,0 
33,5 
37,7 
41,0 

44,9 
48,3 
51,9 
61,1 
66,9 


NajCOs 


10,16 


21,86 


1,4 
1,7 
1,9 
1,8 
2,2 


2,6 
3,0 
3,7 
4,6 
5,6 


27,73 


■  9,2 
10,8 
13,8 
20,0 

23,3 

25,0 

29,9 

34,3 

37,9 

42,7 

49,7 

59,0 

66,1 

73,0 

82,4 

99,1 

108,1 

118,6 

129,6 

144,3 

159,5 

175,2 

190,5 

201,9 

210,7 


48,84 


6,5 
7,8 
9,8 
11,0 
13,5 
15,1 
16,7 
20,5 
23,8 
26,0 
31,8 
34,8 
39,7 
44,8 
48,5 
53,6 
58,3 
62,8 

72,1 
79,8 


3,2 
4,1 
5,4 
6,2 

7,5 

Dolezalek. 


34,76 


4,2 

5,3 

7,1 

7,9 

10,2 


122  c 


421 


Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 
bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied.  Ann.  24,  530;  1885.    (Fortsetzung.) 


N  32003     ( Fortsetzung. ) 


NaClOa    (Fortsetzung.) 


p(H20)    i     10,16     1     21,86         27,73        34,76 


88,1 

103,9 
121,7 
140,7 
156,9 
175,6 
196,8 
226,8 

258,4 
286,3 

325,5 
360,7 
398,9 
450,3 
510,3 
580,7 
669,2 
762,1 


3,4 
3,7 
3,6 
4,9 
5,6 

5,3 
6,0 

7,8 
8,6 
10,1 
11,0 
12,3 
13,1 
14,8 
18,8 
19,8 
23,6 
28,4 


6,9 
8,0 

9,5 
10,7 
12,2 

13,4 
14,2 
17,2 
19,6 
22,1 
24,8 
27,1 
29,6 

33,5 
38,8 
43,7 
49,9 

57,5 


9,0 
10,6 
12,6 

14,7 
16,2 

17,9 
19,3 
23,2 
26,0 
29,0 
32,8 

35,9 
40,0 

44,1 
50,6 

58,3 
64,8 
72,6 


12,3 
14,2 
i6,l 
18,4 
21,5 
22,3 
25,3 
29,5 
32,8 
36,6 
41,0 
44,9 
49,7 
55,1 
64,4 
71,6 

79,3 
91,0 


NajSaOs 


p(H20)        19,35     i     32,44         50,66 


76,71 


17,2 

32,7 

43,4 

53,2 

72,6 

86,6 

104,5 

125,5 

145,5 

173,9 

203,1 

228,4 

261,9 

307,9 

336,4 

369,5 

429,4 

478,0 

516,7 

561,3 
619,6 
690,0 
759,2 


3,1 

4,9 

3,6 

5,8 

4,4 

7,3 

5,4 

9,0 

5,9 

10,5 

7,0 

12,1 

9,1 

15,4 

9,7 

16,9 

10,8 

19,6 

13,4 

21,7 

14,6 

25,7 

16,9 

26,9 

17,4 

30,6 

20,4 

35,1 

22,5 

39,0 

25,4 

42,4 

27,8 

46,8 

31,2 

52,6 

35,3 

59,1 

35,7 

61,4 

2,2 

4,4 

5,7 

7,3 

9,7 

",9 

14,7 

17,4 

19,8 

24,1 

27,3 

31,5 

36,3 

41,9 

45,9 

50,8 

57,3 
64,4 
71,4 
75,6 
84,5 
94,4 
99,9 


4,8 

8,7 

11,3 

14,1 

18,6 

21,6 

27,2 

31,8 

36,4 

44,0 

49,6 

56,0 

64,4 

74,1 

81,3 

88,9 

100,7 

112,9 

121,8 

132,2 
146,1 
162,7 
173,3 


p(H20)        24,66     I     53,15         86,41    I    136,79 


132,5 

10,4 

153,2 

12,3 

172,3 

13,3 

197,0 

15,1 

219,3 

16,9 

246,8 

19,3 

275,9 

20,9 

292,8 

23,6 

312,6 

24,1 

342,8 

26,5 

374,3 

28,5 

409,2 

30,4 

496,0 

36,4 

541,9 

41,3 

585,9 

46,8 

645,3 

53,4 

763,6 

54,2 

21,7 
25,0 
27,9 
31,6 

35,8 
40,9 
44,5 
47,9 
49,0 
55,9 
59,9 
65,1 
79,9 
88,0 

95,6 
105,6 
124,2 


NaNOa 


p(H20)   I     15,20     I     26,34     1     52,47 


35,0 

1,3 

2,6 

5,4 

53,4 

2,3 

5,0 

9,1 

70,2 

3,2 

6,4 

12,2 

"8,7 

6,2 

10,4 

20,7 

141,7 

7,1 

12,7 

24,2 

175,7 

9,1 

16,1 

29,8 

219,9 

11,8 

20,7 

37,9 

254,0 

13,9 

23,3 

44,1 

303,9 

16,6 

28,8 

53,6 

367,9 

20,0 

34,5 

64,2 

391,7 

21,2 

35,8 

68,5 

468,4 

25,5 

43,7 

82,9 

529,1 

29,1 

49,1 

93,1 

580,1 

32,0 

54,9 

102,5 

642,3 

3^.8 

60,7 

"4,3 

767,3 

41,4 

72,4 

135,0 

39,7 

— 

45,7 

54,2 

51,4 

58,5 

60,1 

71,0 

65,9 

78,3 

73,8 

88,6 

82,8 

99,5 

88,2 

105,9 

93,0 

112,2 

102,9 

123,3 

112,1 

133,8 

122,7 

147,5 

149,4 

179,0 

162,3 

194,9 

175,8 

211,4 

193,8 

232,6 

228,0 

— 

91,11 


9,2 

14,4 
19,0 
32,0 

37,9 

47,0 

60,1 

66,7 

84,1 

100,8 

108,3 

130,1 

145,8 

161,2 

178,3 
211,0 


NHXl 


PCHjO) 


6,06        24,38    :    28,52       48,04 


NaClOs 


p(HjO)       24,66     I     53,15     I     86,41       i36,>9 


16,6 

1,2 

2,8 

24,9 

1,9 

3,7 

33,7 

2,9 

5,9 

45,1 

3,3 

7,3 

66,9 

5,3 

10,8 

83,3 

6,6 

13,4 

104,1 

8,6 

17,0 

111,8 

9,2 

18,2 

4,9 

7,2 

10,0 

13,5 
20,0 

24,9 
30,7 
33,2 


43,2 

57,1 

72,7 

99,7 

238,8 

305,0 

366,3 

542,5 
581,8 
673,0 
768,1 


9,3 
12,1 
17,2 
17,5 
19,5 
23,7 


5,8 

7,8 

10,5 

14,1 

33,5 
42,1 

50,7 
74,8 
79,7 
91,4 
103,2 


6,8 

8,9 
12,2 
16,7 
40,0 

50,2 

61,2 

89,8 

96,2 
110,2 
125,8 

Dolezalek. 


14,1 
18,0 

25,1 
61,0 

77,4 

94,1 

139,9 


422 


122  d 


..             .    ._                            .          . 

Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 
bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied.  Ann.  24,  530;  1885.    (Fortsetzung.) 

NH^Br 

LiCl    (Fortsetzung.)                           | 

p(H20)        14,52 

28,87          55,60 

60,82 

p(H,0) 

8,07           14,49          22,65 

32,36 

1 

47,2 
49,6 
53,3 
58,3 
64,5 
69,2 

75,1 
81,5 
87,3 
93,4 

62,9 

91,3 
121,9 
166,9 

222,2 
362,4 
463,9 
550,0 

777,8 

2,6 

4,2 

5,8 

7,6 

9,5 

16,7 

21,3 
24,3 
36,8 

6,0 

9,1 

11,7 

15,7 

20,9 

34,4 
43,9 
51,6 
74,9 

11,6 
16,7 
22,5 
30,3 
38,8 
66,0 

85,3 
100,3 

142,7 

12,8 
18,5 
25,2 
33,4 
44,1 
72,1 

93,1 
109,5 
155,8 

379,9 
397,9 
433,1 
471,2 
517,4 
558,3 
604,3 
660,4 

697,6 

752,1 

24,2 
25,5 
27,7 
30,2 
34,5 
36,9 
39,8 
43;o 
48,6 
51,3 

77,5 
81,5 
88,4 
95,6 
105,2 
113,7 

133,6 
140,9 
152,0 

111,6 
117,2 
126,8 
137,9 
150,9 
162,8 
176,1 
191,2 
202,3 
216,2 

(NH4)2S04 

LiBr                                       II 

P(H20) 

19,39 

34,89 

51,83 

79,90 

P(H20) 

13,93 

32,89 

33,20 

40,91 

23,4 
39,4 
54,5 
79,1 
96,1 
108,4 
119,1 

148,5 
172,7 
190,6 
204,9 
220,5 
248,9 
270,5 
285,3 
317,1 
338,9 
369,4 
385,7 
408,5 
461,9 
506,3 
538,8 

578,5 
628,2 
672,1 
765,7 

4,9 

5,9 

7,5 

9,1 

10,2 

10,8 

13,4 

14,7 

15,9 

17,3 

18,1 

20,1 

21,3 

23;I 
25,3 
27,5 
29,3 
30,9 

33,2 
37,6 
42,2 
44,6 
47,6 
51,7 
55,6 
62,6 

4,6 

8,7 
11,0 

14,4 
17,6 

19,5 

20,8 

25,1 
27,9 
31,5 

7,4 
11,7 
15,2 
21,2 
25,8 
28,9 

30,7 
38,2 

43,1 
48,3 

10,5 
17,5 
23,3 
32,8 
39,9 
44,2 
48,0 
58,9 
67,8 
75,8 
81,1 
87,0 
98,1 

105,5 
112,6 
124,2 

132,5 
144,2 

150,3 
158,2 

179,4 
196,2 
208,3 

35,6 
48,3 
58,7 
66,0 

75,8 

89,2 

102,0 

117,4 
133,6 
155,3 
172,6 

204,3 
235,8 
262,6 
281,2 
305,3 
344,4 
373,1 
402,0 

441,3 

482,7 

543,5 
589,6 
630,0 
683,9 
762,3 

1,0 
1,2 
2,2 

2,3 

3,6 

3,2 

4,2 

4,6 
5,0 

2,7 

3,6 
4,7 
5,3 
5,8 

7,4 
8,1 

9,6 

11,5 

12,7 

2,9 
3,6 
5,0 
5,4 
5,9 
7,3 
8,0 

9,6 
11,8 
12,6 

3,5 
4,7 
6,1 
6,1 
7,6 
9,3 
10,3 
12,4 

14,7 
16,2 

17,5 
20,9 

24,4 
26,5 
28,0 
30,4 
34,5 
37,0 
39,8 
43,1 
46,2 
52,0 
58,0 

61,5 
66,8 
70,8 

34,1 
37,0 
40,2 
43,6 
46,4 
51,0 
55,2 
59,5 
62,0 

65,8 

74,3 
82,0 

87,1 

92,8 

100,9 

107,6 

122,9 

52,2 
56,2 
62,5 
67,6 
71,4 
79,1 
84,3 
92,1 

96,3 
101,5 

114,7 
126,0 

133,8 
143,9 
155,6 
166,1 
188,2 

6,1 

6,7 

5,4 

8,9 

9,4 

9,9 

10,5 

12,5 

14,1 

14,6 

14,5 

16,5 

19,9 

21,0 

24,0 

24,3 

14,4 
17,0 

19,7 
21,0 
22,6 
24,1 

27,7 
30,0 
32,0 
34,2 
37,0 
41,9 
46,4 
49,1 
53,4 
57,5 

14,0 

17,1 
19,2 
21,2 
22,8 

23,9 
27,1 

29,4 
32,2 

33,9 
36,6 
41,0 

45,4 
49,0 

54,0 
57,6 



LiJ                                       II 

71 : — ^~ ^« 

LlLil 

PlHgO) 

11,16 

32,66     57,65 

64,42 

pCHgO) 

8,07 

14,49 

22,65 

32,36 

41,3 
63,0 
84,8 
120,7 
150,6 
183,1 
209,9 
253,6 
290,5 
326,4 
369,3 
423,2 
458,7 
508,0 
581,0 
660,4 
760,9 

1,3 
2,1 

2,4 
3,6 
4,4 
5,8 
6,0 

7,7 
8,1 

9,4 
10,9 

11,4 
13,0 
16,1 
16,3 
19,3 
j      22,0 

4,2 

6,6 
8,4 
11,9 
14,7 
17,5 
20,0 

23,8 
26,8 
30,6 
34,5 
39,1 
42,3 
48,3 
53,6 
61,2 
70,2 

7,8 
11,9 

15,7 
21,4 
25,8 
30,2 

36,4 
46,4 
49,6 
55,6 
61,8 
70,8 
77,2 
86,3 

97,1 
110,1 

126,6 

10,1 
13,8 
18,1 
24,8 
31,1 
37,4 
42,1 
50,8 

57,5 
64,4 

72,7 
83,2 
89,6 
99,8 

"3,3 

128,6 

147,5 

59,5 
67,8 

77,4 
92,1 
100,8 
112,9 
126,6 
161,3 
1^7.2 
207,6 
228,1 

254,5 
286,4 

324,4 
|l     351,5 

4,7 
5,0 
6,3 
6,8 
8,0 

10,6 
12,1 
13,5 
14,5 
15,8 
19,6 
21,1 
23,7 

8,0 

9,0 

9,5 
11,8 

13,3 
14,3 
16,2 
20,3 
23,6 
26,0 
27,9 
31,6 
36,0 
40,6 
44,0 

12,9 
14,8 
16,9 
20,1 
21,8 

24,4 

27,2 

33,9 

43,4 
46,2 
52,4 
59,9 
67,0 
72,8 

18,6 
21,2 

24,3 
28,6 

31,1 
35,2 
38,9 
48,7 
56,1 
62,0 
68,6 

76,4 
86,1 

96,4 
104,7 

Dolezalek. 


122 


423 


1          Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 

bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied 

Ann.  24, 

530;  1885.     (Fortsetzung.) 

LiNOa 

SrCla     (Fortsetzung.)                          | 

P(H20) 

15,92 

35,01        59,06 

83,53 

p(H20)            10,59             26,59 

41,12 

33,2 

4,0 

8,6      1      13,0 

17,5 

84,6                 — 

7,2 

",5 

49,8 

5,2 

12,4            20,2 

26,9 

99,8 

3,3        ! 

8,5 

13,3 

78,1 

7,1 

17,2            29,8 

40,0 

112,4 

3,4        1- 

9,5 

14,6 

94,1 

8,4 

20,6            35,8 

48,5 

127,0 

3,6        1 

10,6 

16,1 

120,2 

10,3 

25,7            44,8 

61,0 

160,4 

5,0 

13,8 

21,4 

146,0 

13,4 

31,7            55,2 

74,7 

188,6 

4,9 

15,4 

24,2 

i:74r7 

15,4 

37,7      1      65,4 

88,7 

212,1 

5,6 

17,6 

26,3 

205,7 

17,7 

43,8      1      76,5 

103,7 

244,7 

6,1 

19,9 

31,2 

271,4 

23,2 

57,6      1    100,6 

136,0 

285,3 

7,4 

22,8 

35,1 

310,7 

26,0 

65,8          114,7 

155,1 

336,7 

9,2 

28,1 

43,1        j 

361,9 

30,6 

75,9          132,6 

179,2 

382,5 

10,3 

30,3 

47,7 

391,2 

33,4 

82,3      1    143,9 

194,6 

415,0      ;      11,4      ' 

33,3 

51,9 

479,3 

41,0 

100,6          175,1 

236,3 

488,4      1      13,2      1 

38,9 

59,8 

571,9 

48,8 

119,8          207,3 

— 

527,3      i      14,2 

41,6 

64,5 

777,9 

67,6 

162,4      i      — 

— 

599,2      !      15,5 
652,1      '      19,2 

46,7 
51,4 

73,0 
80,2 

LiiSOi 

760,1      1      21,0 

57,4 

91,1 

p(HjO) 

5,20 

8,74            11,41 

14,09 

CaClj 

i     187,6 
258,7 
305,2 

3,7 

5,2 

4,7 

5,5      i        8,2 
7,8      1      10,9 
8,3      i      11,8 

10,6 
13,0 
14,9 

P(H20)  ■      8,73      !     16,70 

20,12 

42,82 

1 

325,0 

5,1 

8,8      j      13,0 

15,6 

45,5     ;       2,5              4,6 

5,0 

9,9 

360,9 

6,1 

10,1      1      14,2 

17,6 

54,2     !       3,2              5,6 

6,1 

11,8 

416,1 

6,8 

11,3            16,2 

19,8 

88,1     [       3,8              7,3 

9,0 

19,2 

476,1 

7,5 

13,0            17,9 

22,5 

104,7     i       4,5 

8,8 

10,4 

22,5 

531,0 

8,5 

15,1            19,2  - 

25,3 

127,4            5,1 

10,5 

12,1 

26,9 

582,5 

9,3 

15,8            22,6 

27,5 

136,6     1       5,3 
1^6  ;;              62 

10,6 

",9 
14,2 
16,3 

12,6 

14,2 

17,3 
19,8 

28,6 
31,8 
37,6 
44,8 

BaCU 

184,4              7,1 

1 

221,9            7,9 

P(nfi) 

11,31 

33,34    :     34,04 

43,46 

243,2            8,4             18,3 

273,2         ;            9,1            j         19,8 

306,0     ;        9,9        j      21,4 

22,0 

24,4 
27,0 

48,8 
54,9 
61,3 

95,0 

2,0 

8,0      1       7,6 

8,9 

121,5 

1,9 

9,2              9,4 

II, I 

347,8           11,8        1      24,9 

30,7 

68,8 

143,2 

2,6 

10,9      j     10,7 

12,4 

375,7     1      12,2       !     26,3 

32,9 

74,4 

158,3 

2,9 

12,4      i      12,3 

14,3 

408,8     '      13,6       1  .  28,7 

36,5 

80,0 

183,7 

4,2 

14,7      '      14,9 

17,5 

453,2     i      14,6       1     31,5 

39,2 

88,3 

221,2 

4,7 

18,0            17,5 

20,9 

496,4     1     16,5       t     34,8 

43,2 

96,6 

240,5 

6,3 

19,1 

17,9 

24,4 

550,8           18,2            38,7 

47,6 

106,8 

272,6 

5,8 

21,4 

21,7 

27,0 

604,7          20,3       ^     43,7 

53,0 

"7,9 

305,0 

7,1 

23,5 

24,4 

29,9 

704,7     '     25,2             50,2 

60,6 

135,5 

353,4 
398,3 

8,0 
10,0 

27,3 
30,9 

28,2 
31,4 

34,4 
39,2 

765,1      1     26,0       1     53,7 

64,8 

145,1 

431,7 
487,6 

527,4 
577,0 

io,5 

9,9 

11,4 

12,5 

33,3 
36,7 
39,9 
44,5 

34,0 
38,3 
41,3 

44,8 

42,0 
46,5 
51,2 
56,7 

MgCU 

p(HaO)   1     12,22     1     24,23 

33,13 

61,20 

; 

642,3 

14,6 

47,9 

50,0 

62,2 

28,0           — 

4,0 
6,4 

5,7 

10,9 

705,0 

18,0 

52,6 

55,5 

69,3 

40,5 

J,3 

9,7 

17,0 

775,0 

19,7 

59,7 

61,2 

75,5 

55,0 
65,0 
75,0 
85,7 

3,5 
4,5 
4,8 
5,3 

7,5 

9,4 

10,9 

12,2 

11,2 

13,3 
15,8 
17,8 

20,0 
23,5 
27,6 
31,9 

SrQs 

PCHjO) 

IG,: 

9                20,39 

41,12 

97,8 
111,8 

6,3            13,6 

20,0 
22,2 

35,5 
39,6 

6,7 

15,2 

27,2 



3,0 

4,4 

125,9 

7,2 

16,9 

25,1 

44,9 

40,9 



3,5 

5,6 

139,4 

8,3            19,1 

27,9 

49,3 

58,1 



6,2         1 

8,6 

154,1 

9,2       i     22,1 

31,1 

55,6 

71,6 



5,8 

9,3 

175,6           II, I        !     24,3 

34,9 

61,8 

Dolezalek. 


424 


122  t 


Dampf  druckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 
bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Tammann,  Wied.  Ann.  24,  530;  1885.    (Fortsetzung.) 


MgCl2     (Fortsetzung.) 


CaBr, 


p(H20) 


24,23 


33,13         61,20 


p(H20)        26,30         46,66      106,40 


149,87 


213,8 
241,8 
270,4 
299,8 
329,0 
383,4 
419,7 
463,5 
497,4 
539,5 
592,4 
669,3 
762,1 


p(HjO) 


57,6 

73,4 

87,8 

101,4 

121,3 

141,3 
162,2 

195,2 
227,3 
258,5 
296,9 
332,8 
370,0 
418,8 
474,0 
517,2 
561,1 
608,0 
616,6 
658,9 

699,4 
764,0 


P(H20) 


75,7 
91,6 
113,0 
130,6 
153,7 
174,7 
198,2 
232,1 
266,4 
291,9 
329,5 
363,6 
431,5 
484,9 
550,0 
616,2 
706,0 
774,2 


12,5 
13,8 
15,9 
17,4 
19,3 
23,3 
24,5 
27,1 
29,0 
30,5 
34,9 
37,7 
45,1 


29,7 
32,9 
36,7 
40,9 
44,4 
51,6 
56,1 
61,5 
66,2 

69,9 

77,7 
86,8 
98,6 


42,3 
47,4 
52,4 
58,2 

63,9 

74,1 

80,4 

88,7 

94,5 

100,8 

111,7 

124,3 

140,9 


BaBr« 


27,43 


56,20 


3,0 
4,0 

4,9 
5,2 
5,4 
6,2 

7,5 

8,5 

10,5 

11,6 

13,4 
14,1 

17,1 
18,4 
21,9 
22,9 

25,3 
26,9 
26,5 
28,7 
31,2 
35,6 


6,4 
8,2 

9,6 
11,5 
13,4 
15,4 
17,7 
20,6 
24,8 
27,2 
32,4 
34,5 
40,4 
43,5 
49,4 
53,0 
57,9 
63,4 
64,3 
68,5 
72,8  , 
78,7 


10,3 
12,0 
15,0 
17,0 
20,7 
24,0 
27,0 

32,7 
38,0 
42,0 
49,1 
53,1 
59,9 
67,5 
76,2 
82,0 
89,8 
96,5 
97,8 
105,9 
111,5 
122,7 


SrBr» 


20,24 


3,1 

4,9 

5,2 

4,4 

6,3 

5,6 

7,6 

8,9 

10,5 

10,8 

12,2 

14,8 

17,7 

18,3 

22,3 

24,0 

27,0 

29,9 


43,15 


71,94 


7,2 

9,0 

10,8 

",7 
14,8 

15,6 
17,8 
21,4 

25,1 
26,3 
30,3 
33,5 
40,4 

43,6 
50,6 
55,8 
62,7 
71,8 


13,0 
16,0 
18,5 
21,2 
25,3 
30,9 
32,4 
37,9 
43,7 
47,8 
53,7 
59,2 
69,7 
76,7 
88,7 
97,7 
111,6 
121,0 


75,1 

84,8 

93,6 

103,8 

113,5 
130,9 
142,5 
156,2 
167,7 
179,6 

197,3 
220,2 

247,4 


81,82         121,86 


15,7 
18,4 
23,0 
26,8 
32,0 
37,1 
42,2 
50,8 
58,6 
65,8 
75,8 
83,8 
94,0 
105,2 
118,2 
127,9 

138,9 
149,6 

151,7 
162,0 
171,2 
185,5 


134,47 


24,9 
30,3 
35,9 
41,1 

48,3 

54,4 

61,8 

72,1 

82,4 

89,2 

101,1 

110,6 

130,0 

144,6 

164,6 

183,2 

208,3 

225,7 


63,0 
80,8 
98,6 

4,0 

5,7 
6,8 

120,9 

8,1 

159,4 

182,8 

ii,i 

12,1 

213,2 

14,2 

241,1 

17,0 

273,3 

18,4 

324,3 
365,1 

21,9 

24,7 

411,9 

27,2 

495,7 

33,7 

554,4 
632,2 
680,3 

35,7 
41,8 

45,7 

775,6 

52,4 

72,3 
117,2 

144,4 

177,2 

211,2 
246,0 
299,7 
346,5 
409,8 

453,3 


8,9 
11,5 
13,6 
16,6 
20,3 

23,1 
27,2 

31,5 
34,3 
40,2 

45,5 
50,5 
60,8 
67,6 
78,0 
83,4 
95,6 


19,2 
25,1 
30,5 
37,2 
48,1 

55,4 
63,7 
72,5 
82,0 

96,3 
108,1 
121,0 

142,9 
161,2 

183,5 
195,6 
220.1 


25,6 
33,0 
40,3 
48,9 
63,6 
72,3 
84,2 

95,2 
107,4 
126,0 
140,9 
158,1 

185,4 
210,0 
238,8 
252,6 
271,6 


MgBrg 


p(H20)   I     18,23 


32,40 


50,76         88,09 


22,8 

1,6 

2,6 

4,6 

7,6 

28,8 

1,5 

3,3 

5,7 

9,3 

36,6 

2,1 

4,1 

7,1 

12,2 

45,4 

2,7 

5,0 

8,8 

14,8 

54,5 

3,2 

5,8 

10,0 

17,6 

69,1 

3,9 

7,1 

12,8 

22,1 

88,2 

4,5 

8,9 

15,7 

27,8 

106,7 

5,9 

11,2 

19,3 

33,8 

135,0 

7,5 

13,6 

24,2 

42,0 

146,1 

6,8 

14,3 

25,3 

44,8 

174,6 

8,2 

17,1 

30,6 

53,8 

193,9 

8,4 

18,1 

33,1 

58,6 

223,6 

9,6 

20,3 

38,4 

67,6 

260,0 

12,5 

24,8 

40,6 

77,6 

286,4 

14,6 

27,9 

45,1 

85,6 

313,1 

15,1 

30,4 

49,8 

93,5 

340,9 

16,3 

32,2 

54,0 

101,3 

375,8 

18,7 

36,4 

61,3 

111,9 

435,1 

22,2 

42,1 

70,8 

128,2 

475,1 

22,7 

45,2 

77,5 

139,7 

539,3 

26,9 

51,8 

87,9 

157,9 

593,8 

29,2 

56,6 

96,6 

172,6 

671,5 

31,4 

61,9 

109,2 

193,3 

718,7 

36,1 

68,9 

116,6 

207,5 

758,7 

37,9 

71,9 

122,9 

217,6 

MgS04 


p(H20)        10,55         22,17 


1,3 

1,5 
1,9 
2,6 
2,6 
3,1 
3,7 
4,0 
4,9 
4,7 


2,5 
3,5 
3,9 
5,3 
6,3 
7,0 
7,5 
9,1 
10,0 
11,0 


23,67 


2,9 

3,8 
4,6 
5,5 
6,8 

7,3 
8,0 

9,7 
11,3 
12,7 

Dolezalek. 


31,63 


3,5 

5,4 
5,9 
8,0 

9,1 
10,2 
12,0 
13,4 
15,9 
16,8 


122 


s 


425 


Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze 

bei 

verschiedenen  Temperaturen, 

Tammann,  Wied 

.  Ann.  24 

530:  1885.     (Fortsetzung.) 

i 
1 

MgSO, 

,     ( Fortsetzung.) 

Ali{S04)3    (Fortsetzung.) 

'  p(H20) 

10,55 

22,17 

23,67 

31,63 

p(H20)        10,56         20,84        45,45          72,3 

523,2 

5,5 



15,0 

19,0. 

126,4 

1,7 

2,3              7,4            ",4 

576,2 

1       6,7 

i     14,2 

15,5 

— 

149,7 

1,9 

2,6 

»,9     !     13,7 

649,4 

8,9 

'     15,5 

17,0 

22,5 

175,4 

1,8 

2,8 

9,6      1       16,1 

1     770,0 

!     9,7 

18,6 

20,0 

26,8 

208,7 
230,8 

2,1 
2,4 
2,1 

3,5 
3,6 
3,9 

12,2 
12,5 
13,8 

19,5 
20.0 

BeSO* 

286,7 

22,9 

302,9 

2,2 

4,3 

14,9 

24,7 

p(HjO) 

14,95 

32,97 

43,86 

63,96 

346,9 
372,4 

2,2 
2,3 

4,2      !      16,5 
4,2            16,3 

27,9 
29,2 

17,4 

— 

1,3 

1,7 

2,7 

422,3 

3,6 

5,8 

19,9 

33,2 

■  34,5 

— 

2,6 

4,2 

5,3 

507,6 

4,6 

— 

24,8 

41,1 

51,8 

1,2 

3,7 

5,9 

8,0 

567,2 

4,8 

8,8            25,7 

42,9 

76,1 

2,1 

4,5 

7,5 

ii,i 

634,6 

4,8 

9,7            27,7 

46,2 

1       85,4 

2,4 

5,5 

8,0 

12,5 

689,0 

4,2       ' 

10,4            27,8 

49,9 

■     126,3 
142,9 

3,1 
3,8 

7,6 
7,9 

12,0 
13,6 

17,5 
19,4 

765,7 

6,2 

11,7            31,2            55,3 

1     163,3 

3,5 

8,8 

15,1 

21,4 

NiSO« 

C0SO4 

4,4 

17,9 

25,7 

228,8 
255,3 

5,1 
6,0 

",9 
12,6 

20,7 
22,6 

29,2 
31,4 

p(H20)        31,07    '     62,38 

33,04              63,50 

296,3 

7,3 

15,2 

25,8 

36,6 

24,7     1       0,5             2,1 

0,7              1,9 

347,6 

8,1 

17,3 

29,4 

41,7 

39,4     1       0,9              2,8 

—               2,3 

401,9 

8,0 

18,4 

32,9 

45,9 

61,9            1,4              4,6 

2,3              5,5 

;    444,8 

8,2 

19,3 

35,2 

50,1 

79,4            2,0              6,0 

3,0              6,2 

'     502,3 

ii,i 

23,6    . 

40,7 

57,7 

107,6            ;                2,6             j                  7,2 

3,4      i        7,9 

540,7 

n,6 

24,5 

42,7 

60,9 

154,0             2,9      1       10,8 

3,8            10,4 

:     589,6 

25,9 

45,6 

65,6 

188,1       .         5,3        :        12,5 

5,8            13,2 

'     637,6 

— 

27,8 

49,2 

70,8 

220,5 

6,7            16,0 

7,0            16,7 

'     775,0 

15,6 

35,0 

57,9 

-82,5 

261,6 
296,8 

344,1 
399,6 

7,2            16,7 
8,0      1      18,9 

7,9      '      18,6 
8,4            IQ.*; 

i                                                     Alj(S04)3 

9,8           21,9 
10,8           24,4 

10,5 

22,4 
25,8 

*i,5 

1  P(H20) 

10,56 

20,84 

45,45 

72,3 

459,1 

12,8           28,2 

14,2       1       30,3 

j 

528,6 

14,2            32,1 

15,7       i       34,0 

!       66,6 

0,9 

0,9 

4,1 

5,6 

604,9 

16,4      !      35,5 

17,4       1       37,0 

83,6 

1,1 

1,4 

4,8 

7,3 

682,4           16,8       '       39,0 

16,8       ■       38,2 

99,3 

1,5 

1,7 

t),i 

9,1 

763,1           20,2             40,0 

19,7             42,4 

ZnSO« 

MnSO« 

CUSO4 

FeS04 

;  p(H20) 

39,32 

84,45 

42,2 

85,1 

p(H,0)        23,16          33,19 

26,47        58,47 

58,9 

2,4 

5,3 

2,4 

7,0 

76,2     !       2,3       :       3,1 

2,5             5,5 

65,9 

2,5 

6,6 

2,7 

1         8,6 

112,0     ,       3,2       1       4,4 

3,3      :        7,8 

;    88,9 

4,0 

9,1 

3,6 

I       10,4 

122,9     i       3,4 

5,2 

3,8              8,8 

103,6 

4,4 

IO,I 

4,1 

11,9 

144,6     j       — 

— 

4,1      i      10,0 

140,9 

5,6 

13,4 

5,4 

13,1 

176,6           4,2 

6,6 

5,1             ",3 

1   155,3 

6,4 

15,1 

6,8 

16,4 

177,0           4,1 

6,2 

5,0            11,5 

1   200,0 

7,6 

17,8 

7,5 

19,2 

207,1     1       5,4 

7,5 

6,0      1      13,5 

;      241,0 

8,6 

20,8 

9,3 

23,8 

234,4     ;       5,5 

6,8 

7,6     ;     15,0 

!      244,1 

8,5 

20,8 

9,1 

23,8 

275,6            6,5 

9,7 

7,8      ;      16,3 

1      281,9 

10,4 

23,7 

10,2 

26,7 

323,6    ;      6,5 

10,3 

9,1             19,2 

!    303,7 

10,5 

24,8 

10,7 

:     28,3 

361,0     ;       8,7 

13,0 

11,4            22,0 

t   342,7 

11,8 

27,4 

11,8 

31,7 

408,8            9,2 

14,0 

11,7            23,6 

I    400,5 

14,0 

31,9 

13,9 

;       33,4 

463,2            — 

14,0 

12,6            25,8 

1    430,1 

14,1 

33,8 

14,2 

36,8 

519,5     1     10,3 

16,4 

14,5            29,8 

1   473,0 

15,2 

36,2 

16,1 

36,9 

573,1          ",7 

17,9 

14,1            31,8 

'    526,9 

16,6 

38,8 

16,4 

41,7 

627,9          14,0 

20,5 

17,7      i      34,0 

;     575,5 

19,0 

43,8 

18,5 

1       46,4 

682,6          12,9       i     21,3 

19,0      '      36,7 

i    620,0 

20,3 

45,3 

19,4 

1      47,5 

759,5          14,6       i     22,9 

19,4            40,2 

\    684,6 

20,8 

48,4 

20,9 

45,1 

] 

!  766,4 

22,9 

52,0 

23,4 

46.3 

Dolezalek. 


426 


123  h 


Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers  durch  gelöste  Salze  bei 
verschiedenen  Temperaturen. 

Nicol,  Phil.  Mag.  (5)  22,  507;  1886. 

Die  Tension  der  Lösung  ergibt  sich  durch  Subtraktion  der  nachstehenden  Werte  von  der 

Tension  des  Wassers  bei  derselben  Temperatur  (Tab.  106.) 

g  bedeutet  Gramm  wasserfreies  Salz  gelöst  in  100  g  Wasser. 


Tensionsverminderung  in  mm  Hg 
bei 


70" 


75»   I    80»       850 


90" 


95" 


Tensionsverminderung  in  mm  Hg 
bei 


70" 


75" 


80« 


85° 


90" 


95" 


6,49 

8,5 

10,8 

13,7 

16,4 

20,4 

12,99 

18,0 

22,5 

28,0 

33,« 

40,9 

16,23 

22,6 

28,5 

35,2 

43»° 

52,5 

19,48 

28,4 

35,4 

43,5 

52,5 

63,5 

25,97 

39,0 

48,6 

59,9 

72,8 

88,2 

32,47 

50,4 

62,4 

76,6 

93,1 

112,8 

9,44 
18,89 

23,61 
28,33 
37,78 
47,22 
70,83 

94,44 
118,05 


8,5 
16,1 
19,8 
22,9 
30,7 
36,7 
51,7 
65,8 
76,8 


10,9 
19,6 
24,6 
28,6 
37,9 
45,8 
64,2 
80,9 
94,8 


NaCl 

13,7 
28,0 

35,2 
43,5 
59,9 
76,6 

NaNOs 
13,3 
24,2 
30,7 
36,1 
46,9 
56,7 
79,5 
99,4 

"7,4 


16,2 
29,9 
37,4 
44,1 
57,4 
69,7 
97,5 
122,7 

144,3 


19,7 

36,0. 

45,6 

53,9 

70,0 

84,9 
119,3 
149,4 
176,2 


24,6 
50,2 
63,3 
77,0 
107,1 

136,4 

23,8 

44,1 

55,8 

65,5 

85,6 
103,3 
144,7 
181,2 
212,9  I 


8,28 
16,56 

24,84 

7,6 
16,6 

25,3 

9,6 
20,5 
31,2 

KCl 
12,2 
25,1 
38,9 

14,7 
31,0 
47,6 
64,9 
82,2 

17,4 
37,4 
57,8 
78,7 
99,7 
i 

33,12 
41,40 

34,5 
44,3 

42,7 
54,7 

53,2 
67,5 

22,3 

46,0 

70,6 

95,1 
120,7 


KNO3 


5,62 

11,23 
16,85 
22,46 
28,08 
56,16 

84,23 
112,31 

140,39 


3,9 

7,5 

10,0 

13,4 
15,8 
27,3 
36,5 
45,0 
51,2 


5,2 

9,7 
12,6 
16,7 
20,2 
34,6 
46,2 
56,8 
65,7 


6,8 

7,8 

9,4 

II, I 

12,2 

15,0 

18,2 

21,2 

15,7 

19,7 

24,0 

29,3 

20,8 

26,0 

31,7 

39,0 

25,0 

30,8 

37,9 

46,5 

43,0 

53,7 

66,2 

«1,3 

57,9 

71,8 

88,6 

108,8 

71,4 

88,4 

109,4 

134,2 

82,5 

102,0 

125,3 

153,9 

123 

Sättigungsdruck  des  Wasserdampfes  aus  Schwefelsäure-Wasser- 
Gemischen. 

i)  Regaault,  Ann.  chim.  phys.  (3)  15,  179;  1845. 


Proz. 
H2SO4 


84,48% 


73,13% 


64,47% 


57,65% 


52,13% 


43,75%      37,69% 


33,10% 


24,26% 


Temp. 
5« 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
16 
16 
17 
18 
19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 
31 
32 
33 
34 
35 


mm 

0,105 

0,106 

0,108 

0,110 

0,112 

0,115 
0,118 
0,121 
0,124 
0,127 
0,131 
0,135 
0,139 

0,144 
0,149 

0,154 
0,159 
0,165 
0,171 
0,177 
0,184 
0,191 
0,199 
0,207 
0,216 
0,225 
0,235 
0,245 
0,256 
0,268 
0,280 


mm 

0,388 

0,409 

0,430 

0,452 

0,476 

0,501 

0,527 

0,556 

0,586 

0,617 

0,651 

0,687 

0,725 

0,765 

0,808 

0,853 

0,901 

0,952 

1,006 

1,064 

1,125 

1,190 

1,258 

1,331 
1,408 
1,490 

1,577 
1,670 
1,767 
1,871 
1,981 


mm 

0,861 

0,922 

0,985 

1,053 

1,125 

1,200 

1,280 

1,364 

1,454 

1,548 

1,648 

1,753 
1,865 
1,983 
2,108 
2,241 
2,380 
2,528 
2,684 
2,849 
3,024 
3,209 
3,405 
3,611 
3,830 
4,061 
4,305 
4,564 
4,838 
5,127 
5,432 


mm 

1,294 

1,399 

1,510 

1,628 

1,753 
1,885 
2,025 
2,173 
2,331 
2,498 
2,674 
2,861 
3,059 
3,270 
3,492 
3,728 
3,977 
4,243 
4,523 
4,820 

5,135 
5,469 
5,822 
6,197 

6,594 
7,014 

7,459 
7,933 
8,432 
8,962 

9,524 


mm 

2,137 
2,296 
2,464 
2,641 
2,829 
3,029 
3,240 
3,463 
3,699 
3,950 
4,215 
4,495 
4,793 
5,107 
5,440 
5,792 
6,166 
6,561 
6,979 
7,422 
7,892 
8,388 
8,914 

9,471 
10,060 
10,684 

",345 
12,045 

12,785 
13,569 
14,400 


mm 

3,168 

3,398 

3,643 

3,902 

4,176 

4,466 

4,773 

5,098 

5,443 
5,808 
6,194 
6,603 
7,036 
7,495 
7,980 

8,494 

9,039 

9,615 

10,226 

10,872 

",557 
12,282 
13,050 
13,862 
14,723 
15,635 
16,600 
17,622 
18,704 
19,850 
21,063 


mm 

4,120 

4,416 

4,728 

5,059 

5,408 

5,777 
6,166 

6,578 

7,013 

7,473 

7,958 

8,471 

9,014 

9,586 

10,191 

10,831 

11,506 

12,220 

12,974 

13,771 

14,613 

15,503 

16,443 

17,436 

18,485 

19,594 
20,765 
22,003 

23,3" 
24,692 
26,152 


mm 

4,428 

4,787 

5,164 

5,562 

5,980 

6,420 

6,883 

7,371 

7,885 

8,425 

8,995 

9,592 

10,222 

10,885 

",583 

12,317 

13,090 

13,904 
14,760 
15,661 
16,610 
17,608 
18,659 
19,765 
20,929 

22,154 
23,443 
24,800 
26,228 
27,732 
29,314 


mm 
5,478 
5,879 
6,300 

6,745 
7,216 

7,712 

8,237 
8,790 

9,374 

9,991 

10,641 

",329 
12,054 
12,820 
13,628 
14,482 
15,383 
16,334 
17,338 
18,397 
19,516 
20,697 

21,944 
23,260 

24,650 
26,117 
27,666 
29,300 
31,025 
32,847 
34,770 


Dolezalek. 


123 


427 


Sättigungsdruck  des  Wasserdampfes  über  Schwefelsäure-Wasser- Gemischen. 

2)  Sorel,  ZS.  angew.  Chenu  1889;  272. 


Proz. 
H.SOi 


103  lö" :  20»    20"     30"     35»     40»     4o»     50»     55»     (JO»     (J5»     70»       7ö»      fHi^       .S5» 


JM)o 


{>ö» 


44 
46 
4S 
50 
52 
54 
56 
58 
60 
62 

64 

66 
68 


74 

7fJ 

78 
So 


4.4 
4,0 
3,7 
3,3 
3,0 


6,1 
5j5 
5,0 
4,5 
4,0 


2,6  :  3,6 
2,2    3,1 


1,9 
1,6 

1,4 


0,9 
0,8 

0,7 
0,5 
0,4 
0,3 

0,2 
0,1 


2,6 
2,1 
1,8 
1,6 

1,4 
1,2 
1,0 
0,8 
0,6 
0,4 

0,3 

0,2 
0,1 


0,5; 

7,7 1 

7,1 1 

6,51 

5,8 1 

5,0 

4,3 

3,5 

3,0 

2,6 

2,2 

1,8 

1,5 

1,3 

1,0 

0,6 

0,5 
0,4 

0,3 
0,2 


",5 
10,5 
•9,6 
8,8 
7,9 
7,0 
6,0 

5,1 
4,3 
3,6 
3,0 
2,5 
2,1 
1,8 

1,4 
1,2 
1,0 
0,8 

0,6 
0,4 


15,5 
14,5 
13,4 

I2,0 
10,9 

9,5 
8,1 

7,2 

6,1 
5,0 
4,0 
3,5 
3,0 
2,5 
2,0 

1,7 
1,4 
1,1 

0,8 

0,5 


20,9  I 

19,7  I 
18,1  I 

16.4  i 

14.5  ' 
12,5  ! 
11,0  I 

9,1  I 
7,5] 
6,5 
5,5  I 
4,5  I 
3,8! 
3,3' 
2,8 

2,1 
1,8 

1,4 


28,1 
26,3 
23,9 
21,4 
18,9 

16,5 

14,2 

12,0 

10,0 

8,1 

6,5 

5,4 

4,5 

3,8 

3,2 

2,6 

2,1 

1,7 
1,3 
0,9 


37,4 

33,6 

!3i,5 

127,4 

24,1 

:2i,3 
18,5 
15,8 
13,0 

!  10,5 
8,2 

6,5 
5,4 
4,4 
3,6 
3,1 
2,5 
2,1 
1,6 
1,1 


48,3;  - 
44,4 1  59,6 
40,1  53,5 
35,9  j  47,4 
31,5    41,5 


27,8 
24,1 
20,4 
16,9 
13,9 


36,2 

31,0 
26,1 
21,6 

17,7 


10,9    14,0 
8,9  j  11,5 

7,2      9,5 


5,9  j 
4,«! 
3,9; 

3,0 
2,4  i 
1,9 
1,4 


7,5 
6,0 

4,9 
4,0 

3,0 

2,4 


76,5 
69,0 

61,3 
54,0 
47,2 
41,6 
34,5 
28,7 
23,9 
18,7 

15,2 

12,3 

9,5 
7,5 
6,0 

4,8 

3,5 

2,9 
2,0 


96,4 
86,8 

77,0 
67,9 
59,9 
51,6 
44,0 

36,7 
30,0 

23,9  I 
19,1  1 

15,4  I 
12,1 

9,5 
7,5 
5,9 
4,0 

3,3 
2,3 


107,2 
95,6 
84,5 
74,8 
65,0 
55,4 
46,1 

37,7 
30,3 
24,2 

19,4 
^5,5 
12,0 

9,5 
7,5 

5,7 
4,1 

2,7 


132,1 
118,1 i 

104,5 1 
92,6, 
80,6 
68,4 
56,7 
46,2 

37,4 
30,3 
24,4 
19,8 

15,4 
12,1 

9,5 
7,0 

5,0 
3,2 


— 

— 

152,0 

192,6 

131,2 

166,5! 

116,1 

146,8  : 

100,9 

128,2  ' 

86,2 

110,6  i 

72,3 

94,0 

59,7 

78,2 

48,0 

63,8. 

39,0 

52,5; 

31,4 

42,5  1 

25,5 

33,9  1 

20,0 

26,2 

15,4 

19,5 

11,8 

15,0; 

8,5 

10,5' 

6,2 

7,5 

3,9 

4,7 

236,7 
207,9 

183,5 

160,0 

138,5 

118,7 

ioo,7 

83,7 
70,0 
56,0 
44,4 
33,7 
24,5 
18,5 
13,0 
9,3 
5,6 


251,5 
222,0 
195,0 

169,5 

146,0 

125,0 

105,0 

88,0 

72,0 

57>o 

43,4 

31,5 

22,0 

15,8 
11,0 

6,8 


Briggs,  Journ.  Soc.  ehem.   Ind.  22,  1275;  1903. 
mm. 


4)  R.  von  Helmholtz,  Wied.  Ann.  27,  532;  1886. 


Prnzent 
H.SO^ 


77,51 
79,17 
Sl,81 
84,26 
S7,32 
01.22 


Prozent 
H,S04 


79.17 
Sl.Sl 
84,26 
87,32 
91.22 


100»      110«     120»     125»      130»      140»      150» 


10,89  g  H2SO4 
auf  100  g  HiO 


20,2 

14,3 

8,5 

5,3 

2,4 


42,5 
33,8 
18,8 
ii,i 

5,0 


71,0 
56,2 
32,5 
i8,5 

8,7 


90,8 

67,5 
40,0 

23,1 

10,5 
5,0 


112,5 
86,2 
51,0 
29,5 

15,0 
6,9 


168,5 
*32,o 

75,7 
46,0 

26,3 

lO.O 


300,0 
210,0 

126,5 

76,7 

43,5 
15,0 


Temp. 


160»      17©» 


335,0 

207,5 

118,5 

63,8 

25,0 


322,5 

180,0 

92,5 

40,6 


176»     180»      190»      200» 


0,0 
20,0 
28,1 
35,1 
47,0 


4,342 
16,547 
26,920 
40,125 

75,582 


400 
230 
"3 

51 


282,5 

132,5 

62,0 


191,0 
92,5 


367 
149 


32,02  g  H2SO4 

auf  100  g  HiO 

0,0  3,775 

4,2  5,084 

6,5  5,969 


32,02  g  H-iSOi 
auf  100  g  H4O 


Temp. 


8,5 
13,0 
14,8 
16,4 
20,3 

24,5 
29,2 
39,0 
48,0 
50,0 


6,834 

9,231 

10,345 

11,419 

14,635 
18,899 
24,972 
43,282 
69,208 
79,592 


49,48  g  H,S04 
auf  ,100  g  HäÖ 


Temp. 


0,0 
4,0 

7,3 
12,2 
15,2 
19,9 

24,7 
28,6 

33,2 


3,223 

4,272 

5,314 

7,401 

8,993 

12,083 

16,213 

20,407 

26,603 


5)  Bei  o» 


nach  Dieterici, 
50,  47:  1893, 


Wied.  Ann.  42,  513;  1891, 
62,  6i6,  1897. 


g^) 


0,531 

0,854 

1,066 

1,736 

2,19 

2,58 

3,43 

4,27 

5,95 

8,74 
10,19 

18,65 
19,58 
26,27 


4,612 
4,609 
4,604 
4,595 
4,585 
4,578 
4,564 
4,549 
4,535 
4,462 
4,452 
4,284 
4,204 

4,065 


g^) 


28,90 
37,16 
48,10 
48,71 
54,86 
68,08 
80,01 
89,56 
92,41 
114,6 
154,6 
158,7 
217,4 


3,925 
3,664 
3,238 
3,200 
2,952 
2,435 
2,077 
1,748 
1,679 
1,206 

0,634 
0,569 
0,164 


Dampfdruckerniedrigung  des  Wassers. 


6)  Bei  o»  nach  Smits, 

Arch.   Neerland.  (2)  1, 

97;    1898. 


mm 


0,9327 
1,185 
4,134 
9,574 


0,01604 
0,01883 
0,06755 
0,16754 


7)   Bei  100»  nach 

Tammann,  Mem.  de 

l'Acad.  Petersbourg  (7) 

35;    1887. 


g^) 


mm 


12,60 
18,45 
37,07 
44,26 
50,80 
62,58 
69,23 
71,56 
77,35 
92,32 


36,4 

57,2 

137,5 

173,1 

205,8 

265,5 
298,8 
311,6 
339,6 
392,9 


^)  g  bedeutet  Gramm  H-2S04  auf  100  g  Wasser. 


Dolezalek. 


428 


123  b 


Sättigungsdruck  des  Wasserdampfes  über  Schwefelsäure-Wasser- 

B.  C.  Burt, 

Gemischen. 

Journ,  ehem.  Soc.  85,  1339;  i 

904. 

8)  Bei  verschiedenen 

remperaturen  nach  Gewichtsprozent  H2SO4. 

Temp. 

24,92 

30,46 

35,54 

41,01 

48,37 

54,24 

62,81 

70,78 

74,36 

0 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

oo 

95,5 

86,8 

78,2 

— 

— 

— 



— 

— 

60 

120,7 

111,0 

100,1 

84,2 

59,8 

44,1 

— 

— 

— 

65 

153,7 

140,6 

126,8 

107,4 

79,0 

57,3 

— 

— 

— 

70 

192,7 

176,6 

159,5 

136,5 

100,4 

74,0 

35,4 

— 

— 

75 

240,2 

219,8 

199,0 

171,6 

126,4 

94,1 

45,9 

— 

— 

80 

295,1 

271,3 

245,0 

211,8 

157,8 

118,1 

58,0 

— 

— 

85 

363,3 

332,8 

301,5 

261,3 

195,9 

146,4 

73,6 

— 

— 

90 

439,1 

403,4 

366,0 

317,2 

241,2 

182,9 

92,3 

35,5 

— 

95 

532,6 

488,2 

445,4 

386,0 

293,5 

223,8 

"5,8 

44,8 

— 

100 

640,8 

589,9 

537,7 

465,8 

355,6 

267,4 

140,0 

57,0 

— 

105 

646,2 

560,2 

429,8 

325,5 

171,5 

71,0 

— 

110 

670,2 

515,4 

391,9 

210,8 

89,0 

— 

115 

621,9 

470,9 

255,3 

— 

— ■ 

120 

561,8 

308,0 

140,4 

80,8 

125 

662,6 

368,5 
438,3 

171,3 

99,5 

J.Olf 

205,2 

120,4 

135 

517,6 

246,3 

146,9 

140 

612,8 

291,2 

178,4 

145 

^55.4- 

221,0 

150 

426,9 

260,7 

155 

501,5 

— 

160 

589,0 

0 

77,26 

78,50 

81,15 

85,14 

86,61 

91,01 

95,94 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

mm 

110 

35,1 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

115 
120 

44,8 
56,1 

37,7 
47,7 

— 

— 

— 

— 



— 

125 

69,3 

58,2 

— 

— 

— 

— 

— 

130 

85,5 

71,8 

— 

— 

— 

— 

— 

135 

105,1 

87,4 

52,8 

— 

— 

— 

— 

140 

127,7 

108,0 

65,3 

31,5 

— 

— 

— 

145 

156,4 

133,2 

82,6 

39,6 

— 

— 

— 

150 

188,9 

163,7 

I 

01,7 

51,3 

37,7 

— 

— 

155 
160 

229,7 

196,3 

I 

24,6 

63,4 

77,6 

57,7 

•~~ 

273,9 

235,2 

I 

50,4 

165 

326,6 

276,8 

1 

80,9 

94,1 

71,2 

— 

— 

170 
175 

387,1 
454,3 

329,8 
385,7 

2 

18,9 

115,0 
137,9 

87,3 
105,6 

z 

• — 

— 

180 

525,7 

445,8 

— 

164,2 

126,6 

45,5 

— 

185 

610,8 

520,2 

— 

194,1 

150,4 

55,6 

— 

190 

597,2 

—                227,9 

— 

67,9 

— • 

195 

689,6 

— 

269,5 

— 

82,2 

— 

200 

307,4 

— 

98,1 

— 

205 

361,3 

— 

I 

15,9 

34,1 

210 

424,6 

— 

138,2 

40,8 

215 

495,2 

— 

163,2 

50,1 

220 

577,8 

— 

190,3 

60,8 

225 

670,3 

— 

223,6 

72,2 

230 

263,5 

85,9 

235 

106,0 

Dolezalek. 


124 


429 


Teil-  und  Gesamtdrucke  von  wässerigen  Lösungen  flüchtiger  Stoffe. 

I)  Chlorwasserstoff- Drucke  wässeriger  Salzsäurelösungen. 
Bei  25»  nach  Qahl,  ZS.  ph.  Ch.  38,  178;  1900. 
Bei  30»  nach  Dolezalek,  ZS.  ph.  Ch.  26,  334;  1898. 


Gramm  HCl  j  HQ-Tension 

auf        i 
100  g  H2O  "^f" 


Gramm  HCl  j  HCl-Tension 

auf        ' 
100  g  H2O  '"'" 


Gramm  HCl  |  HQ-Tension 

auf        I 
100  g  H2O  "if" 


Gramm  HCl  j  HCl-Tension 

auf        1 
100  g  H2O  "if" 


25~ 


30 


30' 


7,34 

0,00117 

12,12 

0,00441 

14,62 

0,0094 

15,22 

0,0110 

17,6 

0,0190 

19,9 

0,0292 

20,0 

0,0302 

22,5 

0,0550 

24,8 

0,0925 

20,1 

22,5 
24,8 
26,8 
27,1 
29,6 
32,2 
32,7 
34,1 


0,24 

0,37 
0,52 
0,69 
0,71 
0,96 

1,33 
1,41 

3,34 


34,9 
37,3 
40,1 
41,2 
42,8 
45,7 
47,3 
48,6 

51,8 


4,10 

7,75 
11,20 

12,74 

^5,5 

31,5 

45,5 

66,0 

112 


30 


53,0 
54,8 
55,7 
58,2 
59,1 
59,9 


134 
170 
189 
277 
313 
337 


2)   Schwefelwasser- 
stoff-Drucke über 
wässerigen  Schwefel- 
wasserstoff-Lösungen 
Mc  Laochlan.  ZS.  ph.  Ch. 
44,  613;  1903. 


3)  Teildrucke  wässeriger  Lösungen  von  Ammoniak  und 

Aminen  bei  60° 

Doyer,  ZS.  ph.  Ch.  6,  486;  1890. 


Gramm-  Partialtension 

äquivalente        des  gelösten 
pro  Liter  Stoffes  mm 


Gramm-         Partialtension 
äquivalente    '    des  gelösten 
pro  Liter  Stoffes  mm 


Gramm-         Partialtension 
äquivalente        des  g:elösten 
pro  Liter  Stoffes  mm 


Gramm  HjS     HaS-Druck 

auf 
100  g  H2O     "if" 


0,0341 
0,0407 
0,0460 
0,0477 
0,0491 


74,7 

88,7 

99,8 

101,4 

105,5 


Ammoniak 

1,043 

55'9 

1,042 

54'5 

0,836 

45'7 

0,522 

28,2 

0,488 

26,3 

Methylamin 
1,019       i         41,8 

0,556     !      22,3 

Dimethylamin 
0,211  j  19 
0,182       !  16,4 

0,095  8,6 


Äthylamin 
0,397       j        25,4 
0,335       I        21,7 

Diäthylamin 
0,213  48,6 

0,109  25,3 

0,0988      I        23,6 

Propylamin 
0,1608  14,3 


Teildrucke  wässeriger  Ammoniaklösungen. 
E.  P.  Perman,  Joum.  ehem.  See.  83,2,  1168;  1903. 


Temperatur 


Gewichtsproz. 


Teildruck 
Ammoniak         Wasser 


Temperatur 


Gewichtsproz. 
NH, 


Teildruck 
Ammoniak         Wasser 


00 


10« 


19,9« 


30,090 


4,72 

9,15 

14,73 

19,62 

22,90 

4,16 

8,26 

12,32 

15,88 

20,54 

21,83 

4,18 

6,50 

6,55 

7,72 

10,15 

10,75 

16,64 

19,40 

23,37 

3,93 

7,43 

9,75 

12,77 

17,76 

17,84 

21,47 


11,4 
24,8 
51,3 
82,5 
116,6 

16,5 
37,2 
64,2 

95,1 
149,2 
169,8 

27,4 

45,8 

46,0 

56,2 

80,6 

86,3 

166,1 

215,6 

302,4 

41,2 

86,3 

120,0 

175,0 
290,2 
291,1 
404,6 


mm 
5,1 
5,3 
4,1 
3,0 
2,8 

9,1 

8,8 

7,6 

7,0 

7,2 

5,5 

16,4 

16,1 

16,0 

15,6 

15,1 

14,7 

12,9 

12,3 

10,3 

31,1 
29,2 
28,5 
26,6 
24,8 
24,3 
22,1 


40° 


50» 


600 


3,79 

7,36 
11,06 

15,55 
17,33 

20,85 

3,29 

5,90 

8,91 

11,57 

14,15 

14,94 

3,86 
5,77 
7,78 
9,37 
",31 


mm 
61,1 
133,0 
218,5 
353,6 
427,7 
576,1 

79,1 
151,3 
246,6 

341,7 
451,4 

487,1 


mm 

53,5 

50,7 

49,1 

44,1 

37,8 

89,6 

87,1 
83,0 
80,6 
77,0 
75,2 


136,9 

144,1 

215,9 

— 

300,4 

138,5 

375,7 

135,5 

475,8 

130,4 

Dolezalek. 


430 


124  a 


Gesamtdrucke  wässeriger  Ammoniaklösungen. 

Hilde  Mollier,  Forschungsarbeiten  d.  Ver.  deutsch.  Ing.  Berlin  1909.  S.  85. 


IGewichts- 

prozent 

NH., 


30» 

40«^  ; 

50" 


60«     70« 


80" 


90" 


130"     140" 


150» 


5% 
10  „ 

15  „ 
20  „ 
25  „ 
30  „ 
35  „ 
40  .. 
45  „ 
50  „ 


mm  Quecksilber 

972 

1342 

1831 

2447 

3235 

4200 

770 

1091 

1520 

2060 

2745 

3620 

4672 

5890 

823 

1166 

1616 

2200 

2937 

3850 

4980 

6350 

840 

1200 

1670 

2270 

3055 

4030 

5210 

6708 

«37 

1208 

1680 

2308 

3120 

4145 

5400 

6950 

820 

1197 

1676 

2320 

3155 

4200 

5510 

7070 

793 

"57 

1652 

2305 

3142 

423« 

5570 

7155 

1103 

1594 

2260 

3120 

4190 

5550 

7135 

1487 

2138 

3000 

4080 

5410 

7030 

i960 

2790 

3850 

5210 

6810 

5350 
7500 


Gesamtdrucke  von  Alkohol-Wasser-  und  Säure-Wasser-Gemischen. 

Konowalow,  Wied.  Ann.  14,  34;  1881, 
""""  Methylalkohol-Wasser. 


100%  Alkohol 


Temp. 


mm 


72,3%  Alkohol 


Temp. 


63,6%  Alkohol 


Temp. 


49,26%  Alkohol 


Temp. 


24,54%  Alkohol 


Temp. 


15,0 

29,3 

43,0 

43,15 

53,9 

65,4 


72,4 
153,4 
292,4 
295,0 
470,3 
756,6 


18,65 

29,25 

43,2 

53,5 

65,5 

71,15 


63,7 
112,8 
224,6 
357,8 
591,7 
747,7 


12,55 

29,75 

43,7 

54,0 

65,7 


39,8 
104,2 
206,2 
330,2 
543,45 


17,0 
29,9 
43,3 
53,5 
65,5 
76,7 


44,5 
90,6 

177,3 
284,0 

479,9 
747,6 


17,25 

29,9 

43,2 

53,6 

64,9 

84,25 


30,15 
62,6 
126,2 
207,25 

345,7 
750,8 


Äthylalkohol- Wasser. 


100%  Alkohol 


Temp. 


85,7%  Alkohol 


Temp. 


68,12%  Alkohol 


Temp. 


50,4%  Alkohol 


Temp. 


mm 


33,13%  Alkohol 


Temp. 


18,7 
35,5 
49,5 
65,4 

78,55 


41,3 
106,3 

215,3 
443,8 
766,5 


17,4 

40,7 

60,45 

70,2 

79,65 

79,95 


35,9 
133,3 
346,35 
532,5 
782,9 
789,5 


18,1 

40,45 
60,65 

70,35 
80,5 


34,2 
123,0 

327,8 
509,7 

768,7 


15,3 

15,5 

40,6 

60,05 

59,65 

70,3 

70,15 

80,5 

80,55 


27,4 
27,7 
"7,5 
301,4 
295,7 
473,4 
470,7 
720,0 

720,9 


21,15 

40,9 

60,45 

70,4 

80,25 


85,1 
107,1 
281,6 
436,7 
654,0 


Propylalkohol- Wasser. 
Siedepunkt  des  Alkohols  97°   bei  749,2  mm. 


88,8%,  Alkohol 


62,27%  Alkohol 


35,9%  Alkohol 


100%  Alkohol 


Temp. 


Temp. 


mm 


Temp. 


52,8%  Alkohol 


Temp. 


Temp. 


11,5 
21,8 
30,6 
39,1 
49,2 
59,4 
70,4 
80,5 
89,6 
98,6 


8,1 

17,2 

29,5 

48,3 

85,3 

143,25 

245,8 

384,1 

561,7 

794,9 


19,4 

32,55 

42,2 

51,2 

61,35 

70,85 

80,65 

89,4 

90,55 


19,4 
42,7 
74,1 
119,2 
195,05 
295,5 
455,8 
649,6 
751,2 


19,4 

33,0 

42,7 

51,05 

60,5 

71,43 

81,4 

87,6 


25,1 

56,8 
94,8 
148,7 
234,8 
384,1 
586,0 
749,0 


19,65 

32,35 

40,15 

51,55 

60,95 

71,4 

81,4 

87,7 


24,5 

52,9 

82,6 

149,8 

237,5 
382,8 
579,8 
749,9 


16,25 

33,0 

42,35 

50,65 

60,5 

70,9 

80,3 

88.0 


19,2 
54,6 
91,8 
141,75 
231,5 
368,8 
546,0 
745,3 


Dolezalek. 


124  b 


431 


\      Gesamtdrucke  von  Alkohol-Wasser-  und  Säure-Wasser-Gemischen. 

1 

Propylalkohol- Wasser. 

Isobutylalkohol- Wasser. 

(Fortsetzung.) 

Siedepunkt  des  Alkohols  107°  bei  741,8  mm              i 

21,8  %  Alkohol 

6,2  %  Alkohol 

100  %  Alkohol 

94,05  %  Alkohol 

6,1  %  Alkohol 

Temp.    !     mm 

Temp.          mm 

Temp.          mm 

Temp.    !      mm 

Temp.    '      mm 

16,25           19,0 

17,65                  20,S 

14,75     ■        5,8 

16,9     ^       17,6 

18,1           18,9 

32,6      1      51,2 

40,3                     79.4 

30 

,85     i       17,7 

40,3     1       65,5 

40,3           71,7 

42,9             91,2 

51,0                  138,7 

50,45     i       55,5 

59,9         176,5 

59,4          193,9 

52,1       1     149,0 

59,8            214.2 

60,4       j       94,1 

71,4         299,9 

70,9         331,3 

51,45         144,2 

69,35          334,1 

70,7           160,05 

81,5     .     457,6 

81,55       516,15 

61,4      i     235,1 

80,85          540,3 

80,0           246,0 

95,1          784,0 

91,0         746,05 

70,55     i     357,2 

88,5            740,4 

91,0            395,2 

1 

80,75     1     547,5 

1 

99,9            570,3 

88,6       ■     747,0 

! 

, 

Ameisensäure-Wasser. 

1 

Essigsäure-Wasser,  i 

Schmelzpunkt  der  Säure  +  7". 

Schmelzp.  der  Säure  -^  i6". 

100  %  Ameis. 

79,78  %  Ameis. 

50,02  %  Ameis. 

22,66  %  Ameis. 

80,22  %  Essigs. 

Temp.       mm 

Temp.        mm 

Temp.       mm 

Temp.       mm 

Temp.                mm 

^ 

17,5          29,1 

18,0           14,5 

16,95 

11,7 

18,9     1      15,3 

16,0 

11,8 

m 

40,5 

85,5 

42,15         54,5 

31,8 

29,1 

42,35  1      58,0 

49,85 

78,2 

■k- 

59,7 

187,8 

61,05        130,5 

42,9     '■ 

51,7 

61,35       147,4 

80,0 

300,7 

1 

70,1 

280,2 

59,9          123,3 

80.7  290,9 

80.8  292,1 

54,9 
70,1 

80,95 

102,7 
169,9 
309,4 

80,8     !    343,6 
100,0     i    719,8 

100,05 

645,7 

W 

99,8          590,7 

90,7 

457,85 

!l 

99,65 

644,0 

il 

Essigsäure-Wasser. 

Propionsäure-Wasser.                  ! 

(Fortsetzung.) 

Siedepunkt  der  Säure  139°  bei  741,5  mm                | 

50,1  °o  Essigs. 

18,2  ^0  Essigs. 

75,68^0  Prop. 

49,37  °o  Prop. 

24,92  "o  Prop. 

Temp.    i      mm 

Temp.          mm 

Temp.          mm 

Temp.          mm 

Temp.         mm 

16,45           12,5 

16,65 

13,35 

17,3 

13,75 

15,95 

12,8 

16,85    1      14,1 

49,95           85,0 

49,85 

87,7 

46,7 

69,6 

46,35    i 

73,25 

46,85         76,6 

80,2           335,6 

80,55        352,5 

63,4 
81,45 

151,4 
336,7 

64,0      j 

173,8 

62,9         167,7 

100,0          750,2 

229,5 

<'l,25     !     370,0 

99,6 

676,35 

81,5      1 
90,0      j 

379,3 
528,6 

99,25     1     746,9 

99,5 

739,6 

Buttersäure-Wasser. 

Siedepunkt  der  Säure  163"  bei  748,1  mm.                                                 ! 

70,1  %  Butters. 

50,0  0^  Butters. 

25^48%  Butters. 

Temp.                    mm 

Temp.                     mm 

Temp.                    mm 

19,45         1           16,4 

15,0 

14,2 

1 
18,3                      15,15 

50,2           1           90,8 

31,25 

35,6 

49,85                    90,4 

80,45                  351,3 

42,75 

65,5 

80,5                    364,9 

100,0                    740,8 

52,25 

109,4 

99,7                       766,4 

60,35 

152,3 

70,3 

237,3 

79,6 

350,8 

99,0 

741,1 

Dolezalek. 


432 


125 


Übersichtstabelle  zu  den  Sättigungsdrucken  wässeriger  Lösungen 

(Tab.   119—124). 


Die  angegebenen  Zahlen  bedeuten  Seitenzahlen. 


1.  Säuren:  HCl  429;  HgSO«  426,  427,  428;  H3PO4  410,  415;  H3ASO4  415;  H3BO3  415; 
HjS  429;  Ameisensäure  431;  Essigsäure  431;  Propionsäure  431;  Buttersäure  431;  Bemsteinsäure 
415;  Weinsäure  (rechts)  415;  Traubensäure  415;  Zitronensäure  415. 

2.  Basen:  KOH  410,  413,  415;  NaOH  410,  415;  LiOH  415;  Ba(0H)2  415;  NH3  429,430; 
Mfethylamin  429,-  Äthylamin  429;  Dimethylamin  429;  Diäthylamin  429;  Propylamin  429. 

3.  Salze:  AICI3  416;  AlaCSOJa  417,  425;  Al2(S04)3  +  (NH4)2S04  417;  BaClg  417.  423; 
BaBrj  417,  424;  Ba(N03)2  4^7;  Ba(C103)2  417;  BaF2(BF3)2  417;  BaSaOg  4^7;  Ba-Acetat  417; 
BeClj  416;  BeBrg  416;  Be(N03)2  416;  BeS04  4^7f  425;  CaCl2  410,  412,  417;  CaJ2  410;  CaBrg 
417;  Ca(N03)2  417;  CaSgOß  417;  CdClg  417,  423;  CdBrg  417;  CdJ2  417;  Cd(N03)2  417;  Cd(C103)2 
417:  CdS04  417;  CeClg  416;  C0CI2  417;  CO(N03)2  417;  C0SO4  417,  425;  CsCl  420;  CUSO4  413, 
417,  425;  FeCla  417;  FeS04  417,  425;  Hg(CN)2  417;  KF  414,  419;  KCl  410,  411,  414,  418,  426; 
KBr  410,  414,  418;  KJ  410,  414,  418;  KNO2  414;  KNO3  411»  413»  414»  41S»  426;  KCIO3  414, 
418;  KCIO4  414;  KBr03  414;  KCNS  414,  418;  KHSO4  414;  K2SO4  411,  415,  418;  K2Cr04  415, 
419;  K2CO3  416,  419;  K2S2O3  416;  K2S2O6  416;  KH2PO4  416;  KH2ASO4  416;  K2M0O4  415; 
K2WO4  415;  K4Fe(CN)e  416;  K,  ameisens.,  415;  K,  essigs.,  415;  K,  propions.,  415;  K,  normal- 
butters.,  415;  K,  isobutters.,  415;  K,  valerians.,  415;  K,  benzoes.,  415;  K,  oxals.,  416; 
K,  malons.,  416;  K,  bernsteins.,  416;  K,  weins.,  416;  K,  zitronens.,  416;  K,  Brechweinstein,  416; 
LiCl  410,  414,  422;  LiBr  414,  422;  LiJ  414,  422;  LiN03  415,  423;  LiHS04  415;  Li2S04  416, 
423;  Li2Cr04  416;  Li2S206  416;  Li2SiF6  416;  MgCl2  416,  423,  424;  MgBrg  416,  424;  Mg(N03)2 
417;  MgSOi  417,  424,  425;  MgH2(S04)2  417;  MnCla  417;  MnS04  417,  425;  NaF  414;  NaCl  410, 
411,  413,  414,  419,  420,  426;  NaBr  414,  420;  NaJ  414,  420;  NaN02  414;  NaN03  410,  412,  413, 
414,  421,  426;  NaC103  414,  421;  NaBr03  414;  NaCNS  414;  NaHS04  414;  Na2S04  416,  420; 
Na2C03  416,  420,421;  Na2S203  416,  421;  Na2S206  416;  Na2Cr04  4i6;  Na2B407  416;  NaHgPOi  416; 
NaaHPOi  416;  Na3P04  416;  Na4P207  416;  (NaP03)3  416;  NaH2As04  416;  Nag  HAsO«  416; 
Na2W04  416;  Na2Mo04  416;  Na2W40i3  416;  Na,  essigs.,  415;  Na,  bernsteins.,  416;  Na,  weins., 
416;    Na,  zitronens.,  416;    NH4CI  414,  421;  NH4Br  414,  422;  NH4J  414;  NH4NO3  415;  NH4CNS 


417;  Zn(N03)2  417;  ZnSOi  413,  417,  425. 

4.  Weitere  organische  Verbindungen:  Methylalkohol  430;  Äthylalkohol  430;  Propyl- 
alkohol  430,  431;  Isobutylalkohol  431;  Salzsaures  Hydroxylamin  415;  Salzsaur.  Methylamin 
415;  Salzsaur.  Dimethylamin  415;  Salzsaur.  Trimethylamin  415;  Salzsaur.  Triäthylamin  415; 
Salzsaur.  Anilin  415;  Tetramethylammoniumchlorid  415;  Rohrzucker  410,  413;  Dextrose  410; 
Harnstoff  410;  Glycerin  410;  Glycocoll  417. 


Weitere  Literatur  über  Sättigungsdrucke  wässeriger  Lösungen 

(Tab.   119—124). 


Abegg  u.  Riesenfeld,  ZS.  ph.  Ch.  40,  84;  1902. 
Ammoniaktensionen  ammoniakalischer  Lösungen 
von  KCl,  KBr,  KJ,  KOH,  NaCl,  NaBr, 
NaJ,  NaOH,  LiCl,  LiBr,  LiJ,  LiOH,  KF, 
KNO3,  KNO2,  KCN,  KCNS,  KBO2,  K2SO4, 
K2SO3,  K2CO3,  K2Cr04,  K2C2O4,  CH3COOK, 
HCOOK,  K2HPO4,  NaaS,  KCIO3,  KBr03, 
KJO3. 
Allan,  Joum.  phys.  Chemistry  2,  120;  1898. 

Tension  conc.  HCl- Lösungen. 
Bunsen,  Gasometr.  Method.  360;  1877. 
7%ige   Natronlauge  bei   verscliiedenen   Tem- 
peraturen. 
Charpy,  C.  r.  113,  794;  1891. 

Bodenkörperlösung  von  C0CI3. 
Christensen,   J.  phys.  Chemistry  4,  585;  1900. 

Chloral- Wasser. 
Cohen,  ZS.  ph.  Ch.  14,  90;  1894. 
Bodenkörperlösungen    von    Glaubersalz    und 
NagSOi. 


Doroschewski,  ZS.  ph.  Ch.  73,  192;  1910. 

Äthylalkohol- Wasser- Gemische. 
Errera,  Gaz.  chim.  18,  225;  1888. 

Berechnung  der  KOH-Tensionen  von  Wüllner, 
Pogg.  Ann.  110,  564;  1860. 
Gaus,  Diss.  Breslau  1900;  Z.  anorg.  Chem.  25, 
236;  1900. 
Einfluß  von  NaOH,  NH4CI,  NH4NO3,  NH4J, 

NH4CNS,  (NH4)2S04,  (NH4)2C204, 

(NH4)2C4H406,  KCl,  NaCl,  BaClj,  SrCl2, 
CaCl2,  MgCl2,  AgCl,  CuCl,  CUSO4,  ZnS04, 
CdS04  auf  die  Ammoniaktension  wässeriger 
Ammoniaklösungen. 

Gerber,  Diss.  Jena  1892. 
Zusammensetzung  des  Dampfes  aus  Gemischen 
von  Wasser  mit  Propylalkohol,  Essigsäure, 
Ameisensäure. 

Haywood,  J.  phys.  Chemistry  3,  317;  189g. 
Äthylalkohol- Wasser,  Aceton-Wasser. 

Dolezalek. 


126; 


433 


Weitere  Literatur  über  Sättigungsdrücke  wässeriger  Lösungen 

(Tab.   119—124). 

(Fortsetzung.) 


R.  V.  Helmholtz,  Wied.  Ann.  27,  532 ;  1886. 
Lösungen  von  NaCl  bei  verschiedenen  Tem- 
peraturen. 

Kablukow,  J.  russ.  phys.  ehem.  Ges.  23,  I,  388; 
1891. 
Tension  von  wässerigem  Äthylalkohol  mit  und 
ohne  Zusatz  von  NaCl. 
Kahlbaam,  ZS.  ph.  Ch.  13,  14;  1894. 

Ameisensäure-Wasser,  Essigsäure- Wasser. 
Lescoear,  C.  r.  104,  1511;  1887. 

Bodenkörperlösungen  von  BaCl,  2H,0. 
McLauchlan,  ZS.  ph.  Ch.  44,  600;  1903. 
Einfluß  von  NaCl,  KCl,  NH4CI,  KNO3,  NaNOj, 
NH4NO3,    KjSOi,    Na,S04,    (NH4),S04   auf 
die  Schwefelwasserstofftension  von  Schwefel- 
wasserstofflösungen. 
Lincoln  u.  Klein,  J.  phys.  Chem.  11,  318;  1907. 

Tension  von  HNO3- Lösungen. 
Moser,  Wied.  Ann.  14,  76;  1881. 

Lösungen  von  ZnClg,  ZnSO^,  CdJj,  CUSO4  bei 
verschiedenen  Temperaturen. 
Nemst,  ZS.  ph.  Ch.  8,  iio;  1891. 
Partialtension  von  Essigsäure  in  Benzol  und 
Äthyläther  in  Wasser. 

Perman,  Proc.  chem.  Soc  17,  261;  1901. 
Einfluß  von  KgSOi,  NH4a,  CUSO4,  Harnstoff, 
Atannit   auf  die   Tension  von   Ammoniak- 
lösungen. 

—  J.  chem.  Soc  79,  725;  1901. 

Einfluß   von    NajSO«   auf  die   Tension   von 
Ammoniaklösungen. 
Riesenfeld,  ZS.  ph.  Ch.  45,  461;  1903. 
Ammoniaktensionen  ammoniakalisch. Lösungen 
von  KCl,  NaCl,  LiCl,  KOH,  NaOH,  KjCOj, 
NajCOs,  KNO3,  CH3COOK. 
Roozeboom,  ZS.  ph.  Ch.  4,  42;  1889. 
Bodenkörperlösimgen  von  CaCl,.6H,0,  CaCl,. 
4  HjO  a,      CaQ, .  4  H,0  A      CaO, .  2  H-0, 
CaClg.HjO. 
Roscoe  u.  Dittmar,  Lieb.  Ann.  112,  327;  1859, 
Ammoniaktensionen  wässer.  Lösungen  bei  0°. 

Schreinemakers ,   ZS.   ph.   Ch.   9,  57;    1892; 
10,  467;  1892. 

Bodenkörperlösungen  von  PbJa  und  KJ. 

—  Versl.  Akad.  Amsterdam.  1899 — 1900;  704. 
Zusammensetzung  des  Dampfes  aus  Wasser- 
Phenol- Gemischen. 

—  ZS.  ph.  Ch.  39,  485;  40,  440;  1902. 
Zusammensetzung  des  Dampfes  aus  Wasser- 

Aceton-  Phenol-  Gemischen. 

—  Arch.  NderL  (2)  4,  346;  1902. 
Zusammensetzung  des  Dampfes  ans  Systemen 

von  Wasser-Phenol,  Wasser-Anilin,  Wasser- 
Phenol- Anilin. 


Schäller,  Progr.  d.  Kaiser  Karls-Gymn.  z.  Aachen 
1890  u.  1892. 
Lösungen  von  ZnS04,  CuSO,,   KOH,  NaOH. 
Smits,  VersL  Akad.  Amsterdam  1900/1901,  500. 

NaCl- Lösungen  bei  hohen  Temperaturen. 
Sorel,  C.  r.  116,  693;  1893. 
Zusammensetzung   des    Dampfes    aus   Äthyl- 
alkohol- Wasser-  Gemischen. 
Speranski,  ZS.  ph.  Ch.  70,  519;  1910. 

Bodenkörperlösungen  von  NaCl,   KCl,  Wein- 
säure, Resorcin. 
Tammann,  Mem.  de  l'Acad.  Pdt.  (7)  35 ;  1887. 
Lösungen  nachstehender  Stoffe  bei  100'*: 
•    NH4BF4,     BaBjFg,     UO2SO4,     UOjSO« + 
HjSOi,  (NaPOa)^,  ameisens.   Na,  propions. 
Na,    normalbutters.    Na,    isobutters.     Na, 
valerians.  Na,  benzoes.  Na,  phenolschwefels. 
Na,  weins.   Na,  propions.  Ca,  milchs.  Ca, 
propions.    Ba,     benzolsulfos.    Ba,     phenol- 
schwefels. Ba,  salzs.  Äthylamin,  salzs.  Diäthyl- 
amin,  salzs.   Guanidin,  Glycolsäure,  Milch- 
säure, Äpfelsäure,  Alanin,  Leudn,  Asparagin, 
Salicin. 

Taylor,  Joum.  phys.  Chem.  4,  290,  355,  675; 
1900. 

Tensionen  von  Wasser- Aceton- Gemischen. 
Van't  Hoff  und  Haler,  Sitz.-Ber.  Preuß.  Akad. 
1900;  1018. 

Bodenkörperlösungen  von  Staßfurter  Salzen. 
van't  Hoff,  Armstrong,  Hinrichsen,  Weigert 
und  Jast,  ZS.  ph.  Ch.  45,  257;  1903. 
Bodenkörperlösungen  von  Gyps,  Anhydrit  und 
Magnesiimichlorid. 
Vriens,  ZS.  ph.  Ch.  7,  194;  1891. 

Bodenkörperlösungen  der  Kupferkaliumchloride. 
Wadell,  Chem.  News  72,  201;  1895. 

Conc  Lösungen  von  LiNOg  u.  Ca(NOs)i- 
Walker,  ZS.  ph.  Ch.  2,  604;  1888. 
Relat.     Tensionsverminderung    durch     NaQ, 
NaNOg,   KCl,   KNO3,  NH4CI,  CaClj,  SrCl» 
Bad«,  MgClj,  ZnClj,  ZnSOi,  CuSO*,  HjCjO«, 
C0{NH^8,  Rohrzucker. 

Willmers,  Acta  Universitatis  Limdensis  24,  i; 

1887/88. 

Tension  von  Methylalkohol- Wasser- Gemischen. 

Witt,  Bih.  Svenska-Akad.  HandL  26,  i;  1900. 

Lösungen  von  NaQ,  KCl  und  Rohrzucker. 

Wöllner,  Pogg.  Ann.  103,  529;  1858;  110,  564; 
1860. 

Lösungen  von  KOH,  NaOH,  NaCl,  NaNO,, 
NajSO«,  KCl,  KNO3,  K,S04,Caa»Ca(NQ,)» 
NiSO«,  Rohrzucker. 

V.  Zawidzkl,  ZS.  ph.  Ch.  35,  129;  1900. 
PartialtensionenvonPyridin- Wasser-Gemischen. 


PhyBikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Dolezalek.    28 


434 


127 


dt 


Änderung  ^  der  Siedetemperatur  t  innerhalb  der  gewöhnlichen  Luft- 
druckschwankungen. 

Nach  Grafts  (Ben  ehem.  Ges.  20,  709;  1887)  kann  die  durch  (nicht  zu  große)  Veränderungen 
des  normalen  Luftdrucks  hervorgebrachte  Siedepunktsänderung  als  proportional  mit  der  absoluten 

Siedetemperatur  T  angesehen  werden.   Es  ist  also  s-  =  Tc,  wo  c  eine  von  der  chemischen  Natur  der 


dp 

Körper  abhängige,  für  ähnlich  konstituierte  Substanzen  nahezu  gleiche  Konstante  bedeutet. 
Tabelle  enthält  ^  und  c  für  dp  =  i  mm. 


Die 


Substanz 


Siede- 
tempe- 
ratur 
bei 
760  min 

t 


I 

dp       £ 

für  i  /ör 
dp    «P  = 
=  I 
mm 


—  T     I  nim 


Beobachter 


Substanz 


Siede- 
tempe- 
ratur 
bei 
760mm 

t 


dl 

für  i  /ör 
dp  \dp=\ 
_  T     I  mm 


Beobachter 


Aceton 


Acetophenon 
Äthyläther 


Äthylalkohol 


Äthylanilin    .   . 

Äthylacetat   .   . 

Äthylbenzol  .  . 
Äthylbromid  .   . 

Äthylenbromid  . 
Äthylenchlorid  . 
Äthylformiat 

Äthylidenchlorid 

Äthyljodid  .  . 
Äthylpropionat 


Ameisensäure 

i- Amylalkohol 

Amylenhydrat 
Anilin  .  .  . 
Anthrachinon 
Anthracen  .  . 
Benzaldehyd  . 
Benzoesäure  . 
Benzoesäuremethyl 
ester    


Benzol    .   . 
Benzonitril . 


Benzophenon . 


Benzoylchlorid 
Benzylalkohol 


57 
57,1 

201,5 
34,6 

78,3 
78,3 

78,6 

204,0 
76,5 

77,15 

133,91 
38,5 

131,1 
83,5 
54,3 

58 

73,3 
99,0 

100,5 
100,8 
130,6 
132,5 

102,9 

183,9 

377 

343 

178,3 

249,0 

197,5 
80 

79,8 

79,43 
190,6 
306 
305,44 

306,08 

197,1 
205,0 


o",o 

388 
396 

500 
398 

342 
334 

346 

550 
468 

380 

600 
392 

472 
436 
380 

410 

438 
412 

438 
366 
392 
394 

408 

514 
748 
680 
560 
580 

500 
430 
438 

428 
484 
644 
640 

638 

550 
540 


0,000 
117 


105 
129 

097 
095 

098 

"5 
134 

109 

147 
126 

117 
122 
116 

124 

127 
III 

117 
098 
097 
097 

110 
112 

115 
110 
124 
III 

106 
122 
124 

121 
104 
III 
III 


117 
"3 


Grafts 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Kahlbaum 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Schmidt  (2) 
Ramsay  und 

Shields 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Kahlbaum 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Young  und 

Thomas 
Woringer 
Beckmann  u. 

Fuchs 


Young  und 
Thomas 

Beckmann  u. 
Fuchs 

,, 
Young  und 

Thomas 
Schmidt  (i) 
Kahlbaum 
Schmidt  (2) 
Beckmann  u. 

Fuchs 

,, 
Kahlbaum 
Grafts 

Kahlbaum 


Regnault  (3) 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Woringer 
Kahlbaum 
Grafts 
Jaquerod  und 

Wassmer 
Holborn  und 

Henning 
Kahlbaum 


a-  Bromnaphthalin 
n- Buttersäure    .   . 

i- Buttersäure     .    . 

n-Butylalkohol  .  . 

i- Butylalkohol   .  . 

i-Butylbenzol     .  . 

o-Ghloranilin      .  . 

m-Chloranilin    .  . 
a-Ghlornaphthalin 

Chloroform     .    .  . 

Gymol     .    .    . 

Diäthylanilin 
Diamyl   .   .   . 
Dibenzylketon 
Diisobutyl  .    . 

Diisopropyl  . 
Dimethylanilin 
o-Dimethyltoluidin 
p-Dimethyltoluidin 
Diphenyl    .   .    . 

Diphenylmethan 

Essigsäure  .   . 

n-Heptan  .  . 
Heptylsäure  . 
Hexamethylen 


n- Hexan     . 
Hexylen 
Kampher    . 

Kaprinsäure 
Kapronsäure 
i- Kap  ronsäure 
Kaprylsäure 
o-  Kresol 
m-Kresol    . 
p-  Kresol     . 
Menthon .    . 

Methylal .    . 
Methylalkohol 
Methylanilin  . 

Methylacetat 

Methylbutyrat 


281,1 

162,2 

162,9 

153,2 

153,6 

117,6 

107,2 

176,41 

208,8 

228,5 

259,3 
61,2 

174,3 

174,98 

215,5 

158,56 

330,6 

109,2 

i 
58,08! 

193,1  I 
184,8 

209,5 
254,93 

265 

119,2 

118,6 

98,43 
221,1 
80,85 

68,53 
65,92 
205 

268,4 
205,7 
199,7 
237,5 
190,1 
200,5 
201,1 
207 

41,9 

66,9 

193,8 

57,4 

57,1 
102,75 


o°,o 

0,000 

650 

117 

436 

100 

416 

095 

436 

102 

448 

105 

350 

090 

362 

095 

524 

119 

600 

124 

600 

120 

634 

119 

416 

124 

570 

127 

556 

124 

516 

106 

490 

114 

686 

114 

478 

125 

412 

534 
450 
450 
610 

670 
434 
384 
450 
500 
440 

418 
430 
556 

534 
484 
464 
516 

434 
416 

434 
554 

376 
350 
476 
376 

400 

446 


124 

"5 
098 
094 
116 

125 
112 
098 
121 

lOI 

124 

123 
127 
116 

099 

lOI 

098 

lOI 

094 

088 

092 
"5 

120 
103 
102 
114 

121 
119 


Kahlbaum 
Schmidt  (i) 
Kahlbaum 
Schmidt  (i) 
Kahlbaum 

Schmidt  (2) 

Woringer 

Kahlbaum 


Beckmann  u. 
Fuchs 

» 
Woringer 
Kahlbaum 
Woringer 
Young  (I) 
Young  und 
Fortey  (2) 

,, 
Kahlbaum 


Jaquerod  und 

Wassmer 
Grafts 

Schmidt  (i) 
Kahlbaum 
Young  (3) 
Kahlbaum 
Young  und 
Fortey  (i) 
Woringer 

,, 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Kahlbaum 


Beckmann  u. 
Fuchs 

Schmidt  (2) 
Kahlbaum 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Young  u.  Th. 


Scheel« 


127  a 


435 


dt 


Änderung  ^    der  Siedetemperatur  t  innerhalb  der  gewöhnlichen  Luft- 
druckschwankungen . 


(Fortsetzung.) 


Substanz 


Siede-  d< 
tempe-l  jp 
ratur     fyj. 


bei 
76001  m 


!  dp 


für 
dp  = 

I  mm 


Beobachter 


Substanz 


Siede-      dt 
tempe-     ^p 

700min   _  j 


für 
dp  = 
I  mm 


Beobachter 


Methylformiat  . 

Methyljodid   .    . 

Methylisobutyrat 

Methyloxalat     . 
Methylpropionat 

Methylsalicylat 

Monobrombenzol 

Monochlorbenzol 

Naphthalin     .   . 


0      0,0  0,000 
33,1     368   120 


31,8 
42,4 
92,3 

164 
9,7 

223 
156 


360 

408 

440 

464 
400 

574 
526 


155,5     512 
132        496 


Nitroäthan. 


218 
217,68 

218,04 

"4,9 


Nitrobenzol    . 
o-N'itrotoluol 
p-NitrotoluoI 
n-Octan  .    .   . 
Paraldehyd    . 

Pelargonsäure 
n-Pentan  .  . 
i-Pentan     .    . 


Phenol    .    . 
Phtalsäureanhydrid 

Propionsäure     .    . 


592 

570 

585 
446 


118 

129 

120 

III 
113 

120 
123 

119 
122 

121 
116 

119 
"5 


208.3  540   112 

220.4  484    098 

237,7  I  484!  095 
124,32  478;  120 
123        422;  107 


lOI 

130 


253,4     534 
26,3  ,388 
27,95j382   127 
181,4     428I  094 
498 
662 


183 

286 

140,4 

140,3 

140,3 


109 
119 

424I  103 
4321  104 
384 1  093 


Beckmann  u. 

Fuchs 
Young  und 

Thomas 
Beckmann  u, 

Fuchs 
Young  und 

Thomas 
Grafts 
Young  und 

Thomas 

» 
Ramsay  und 

Young 
Kahlbaum 
Ramsay  und 

Young  " 
Grafts 
Jaquerod  und 

Wassmer 
Holbom  und 

Henning 
Beckmann  u. 

Fuchs 
Kahlbaum 


Woringer 
Beckmann  u. 
j     Fuchs 
I  Kahlbaum 
j Young  (2) 

I  „  (4) 
i  Kahlbaum 
ICrafts 

I      » 
[Landolt 

j Schmidt  (i) 

i  Kahlbaum 


Propylalkohol    . 

Propylacetat   . 

Propylbenzol  . 
i-Propylbenzol  . 
Propylenbromid 
Propylformiat    . 

Pseudocumol 
Quecksilber   .   . 


96,9 
95,7 


o,"o  0,000 
350    095 
097 


358 


ioi,55i  440 


Schwefel. 


i56,oo| 

154,691 
141,0  ! 

80,9  I 

169,50 

356,8 

444,53 

445,00 


114 


133 


572 
5641  132 
434  i  100 
4101  116 


560 

754 
820 

912 


Schwefelkohlenstoff 


Sulfobenzid 
Terpentinöl 
o-Toluidin  . 
p-Toluidin  . 
m-Toluidin. 
Toluol  .  . 
Trimethylenbromid 
Triphenylmethan  . 
n-Valeriansäure.    . 


46       412 
46,2    408 

51,2 


i-Valeri  ansäure 

Wasser    .  .  . 

p-Xvlol  .  .  . 

m-Xvlol  .  .  . 

o-Xylol   .  .  . 


379 
159 

199,7 
200,4  i 

203.3  ! 
109,20; 

164.4  ' 
353 
184,4 
175,0 
^74,7  I 

100,00: 

1 38,07: 
138,79; 

I43,66| 


422 

676 
568 
584 
584 
584 
448 
500 
690 
430 


127 
120 
114 

127 

129 
128 

130 

104 

131 
124 
124 
123 
117 
119 
110 
094 
454 i  loi 


442 

099 

376 

lOI 

560 

136 

498 

128 

490 

118 

Schmidt  (2) 
I  Beckmann  u. 
j     Fuchs 

Young  und 
j     Thomas 

Woringer 

,, 

Kahlbaum 

':  Young  und 

Thomas 
i  Woringer 
i Young  (i) 
jCallendar  und 

Griffiths 
Holbom  und 

Henning 
Regnault  (2) 
Ramsay  und 

Shields 
Beckmann  u. 

Fuchs 
I  Grafts 

[Regnault  (3) 
j  Kahlbaum 


Woringer 

Kahlbaum 

Grafts 

Kahlbaum 

Landolt 

Schmidt  (r) 

Wiebe 

Woringer 


Literatur. 


E.  Beckmann  u.  P.  Fuchs,  ZS.  ph.  Gh.  18, 495;  1895. 
Hogh  L.  Callendar  u.  E.  H.  Griffiths,  Ghem.  News 

(J3,    I  ;    1891. 

J.  M.  Grafts,  Ben  ehem.  Ges.  20,  709;  1887. 
L.  Holborn  u.  F.  Henning,  Ann.  Phys.  (4)  ä6, 833 :  1908. 
A.  Jaquerod  u.  E.  Wassmer,  Ber.  ehem.  Ges.  37, 

2531:  1904. 
Georg  W.  A,  Kahibanm,  ZS.  ph.  Gh.  26,  577;  1898. 
H.  Landolt.  ZS.  ph.  Ch.  11,  633:  1893. 
W.  Ramsay  u.  S.  Yoang,  ZS.  ph.  Gh.  1,  247;  1887. 
W.  Ramsay  u.  S.  Shields,  ZS.  ph.  Ch.  12,  461 ;  1893. 
H.  V.  Regnault  (i),  Mem.  de  Paris  21,  624;  1847. 

(2),  Mem.  de  Paris  26,  339;  1862. 

(3),  C.  r.  .*»,  301,  345,  397;  1854. 


Q.  C.  Schmidt,  (i),  ZS.  ph.  Gh.  7,  433:  1891. 
(2),    „     „     „    8,  628;  1891. 
H.  F.  Wiebe,  ZS.  f.  Instrk.  13,  329;  1893. 
B.  Woringer,  ZS.  ph.  Gh.  34,  266;  1900. 
S.  Young  (i),   Joum.  ehem.  Soe.  59,  626;  1891. 
.,  (2),   Joum.   ehem.  Soc.  71,  446;    1897. 

„  (3),    Joum.  ehem.  Soc.  73,  675;    1898. 

(4),   ZS.  ph.  Gh.  29,  193;  1899. 
S.  Yonog  u.  E.  C.  Fortey  (i),  Journ.  ehem.  Soc.  75, 
873;  1899. 
,.  ..  (2),  Journ.  ehem.  Soc.  77, 

II 26;  1900. 
S.  Young  u.  G.  L.  Thomas,  Joum.  ehem.  Soc.  63, 
1191;  1893. 

Scheel.    28* 


436 


128 


Siedetemperaturen  wässeriger  Salzlösungen  verschiedener 
Konzentration  bei  760  mm  Druck. 

Nach  Versuchen  von  Gerlach  (ZS.  analyt.  Chem.  26,  413;  1887). 
S  =  Gewichtsteile  wasserfreies  Salz,  gelöst  in  100  Gewichtsteilen  Wasser. 

Wurde  nicht  wasserfreies  Salz  verwendet,  so  ist  das  Ausgangsmaterial  in  eckiger  Klammer  hinzugefügt. 

Die  fettgedruckten  Zahlen  beziehen  sich  auf  Sättigung. 
B.  bezeichnet  den  Bodenkörper,  an  dem  Sättigung  vorliegt.    Steht  neben  dem  B.  ein  ?,  so  bedeutet  dies, 
daß  der  Bodenkörper  nicht  sicher  ist.    i  aq,  2  aq  usw.  bedeutet  ein  Hydrat  mit  i  HgO,  2  H2O  usw. 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 

tempe 

ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede-  j 
tempe- 
ratur 


Ammonium- 
chlorid 

NH.Gl 


lOl"     i 

102     I 

103 
104 

105  j 

106  j 

107  I 

108  j 
109 
110 
III 
112 

113 
114 
114,8 


6,5 
12,8 
19,0 
24,7 
29,7 
34>6 
39,6 
45,0 
50,6 
56,2 
61,9 
67,8 
74,2 
81,3 
87,1 


B.  NHXl 


Ammonium- 
nitrat 

NH4NO3 


lOl" 

102 
103 

104 

105 

106 
107 

108 

109 

HO 

III 

112 

113 

114 

1x6 
117 
1x8 
X19 

120 

125 
X30 

135 
140 

145 
150 
155 
x6o 

165 

170 


10 

20 

30 

41 

52 

63 

74 

85 

96 

108 

120 

132 

145 

158 

172 

187 

202 

217 

232 

248 

337 

439 

554 

682 

823 

977 

"55 

1370 

x6o6 

1844 


180O 

190 

200 

2x0 

220 

230 

240 


2400 
3112 
4099 
5618 

8547 
16950 


Ammonium- 
sulfat 

(NHJaSOi 
15,4 
30,1 
44,2 
58,0 
71,8 
85,5 
99,1 
112,6 
115,3 


lOI" 

102 
103 
X04 

105 
106 
107 
108 
108,2 


B.    (NH4)2S04 


Baryumchlorid 

BaCla 
[BaCl24-2H20] 


lOl" 

12,7 

102 

25,3 

X03 

37,3 

104 

49,5 

104,5 

55,2 

Baryumnitrat 

Ba(N03)2 

100,50 

12,5 

lOI 

26,0 

101,1 

27,5 

B.  Ba(N03)2 


Bleiacetat 

wasserfrei 

Pb(C2H302)2 
[Pb(C2H302)2  + 

3H2O] 

79 
X71 
265 
365 
465 
559 
667 

794 

926 

1064 

1905 


lOI" 

X02 
X03 
104 
105 
106 
X07 
108 
X09 

IIO 

115 


120" 

125 

130 

133 


3226 

6061 

18181,4 

00 


Bleinitrat 

Pb(N03)2 


100,5" 
101,0 

101,5 
102,0 

102,5 
103,0 
103,5 


II 
26 
44 
65 
87 
III 
137 


B. 


Caiciumchlorid 

wasserfrei 
CaCU 


lOl" 

102 
103 
104 
105 

HO 
X20 

125 
130 

135 
140 

145 
150 

155 
160 

165 
170 

175 

178 


6,0 
11,5 
16,5 
21,0 

25,0 
41,5 
69 

84,5 
xoi 
119 
137,5 
157 
178 
200 
222 

245 
268 
292 
305 


B.  2  aq  oder  i  aq .? 


Calciumnitrat 

Ca(N03)2 

[Ca(N03)2+ 

2H2O] 


lox" 

10 

102 

20 

103 

30 

104 

40 

105 

50 

IIO 

98 

115 

137,5 

X20 

X70 

125 

202 

X30 

237,5 

135 

278,5 

140" 

145 
150 
151 
152 


324 

375 
432,5 
444,5 
455,7 


Ferrosulfat 

FeSOi 

[FeS04-|-7H20] 
0 


100,5" 
iox,o 

101,5 

101,6 


17,7 

34,4 
50,4 
53,2 


Kaliumacetat 

KC2H3O2 
6 
12 
18 
24,5 
31 
63,5 
98 

134 

171,5 

212 

256,5 

309 

371,5 

444,5 

526 

609 

626 


lOI" 

102 
103 
104 
105 
xxo 
"5 

X20 

125 

130 

135 
X40 

145 
150 

155 
160 

161 


B.  KC2H3O2 


Kaliumcarbonat 

K2CO3 
11,5 
22,5 
32 
40 

47,5 
78,5 
103,5 
127,5 
152,5 
181,5 
199,5 
202,5 


lOI" 

102 
103 
104 
105 

HO 

115 
120 

125 
130 

133 

133,5 


Kaliumchlorat 

KCIO3 
100,5»  I     6,5 

loi       I    13,2 


101,5" 

X02 

102,5 

103 

103,5 
104 

104,4 
B. 


20,2 
27,8 
35,8 
44,6 

53,4 
62,2 
69,2 

KCIO3 


Kaliumcblorid 


KCl 


lOl" 

102 
103 
104 
105 
106 
107 
108 
108,5 
B. 


9,2 
16,7 

23,4 
29,9 
36,2 

42,4 
48,4 

54,5 
57,4 

KCl 


Kaliumhydroxyd 

KOH 
[K2O+H2O] 


105" 
IIO 

120 

130 

X40 

150 

160 
170 

180 
190 
200 
210 

220 

230 

240 
250 
260 
270 

280 

290 

300 
310 
320 
330 
340 


20,5 

34.5 
57.5 
76,8 

92,5 
106,5 
121,7 

137 

152,6 

168,2 

185 

202 

219,8 

240,9 

263,1 

285,7 

312,5 

343,5 

375 

408,2 

444.4 

484 

526,3 

571,5 
623,6 


Kaliumjodid 

KJ 
XOI»  I   15 
X02  I   30 


103" 
104 

105 
106 
107 
108 
109 

HO 
112 
114 
116 
118 

118,5 
B. 


45 
60 

74 

87 

99,5 
III.5 
123 

134 
155 
175 
195 
215 
220 
KJ 


Kaliumnitrat 

KNO3 


lOI" 
102 
103 
104 
105 
106 
XO7 
XO8 
XO9 
HO 
XII 
112 

113 
114 

116 


15,2 
31.0 
47,5 
64,5 
82,0 
101,0 
120,5 

141.5 
164,0 

188,5 
2x5,0 
243.0 
274.0 
306,0 
338,5 


B.  KNO3 


Kaliumsulfat 


100,5' 

lOI 

iox,5 

102 

102,1 


K2SO4 
0 


7 
14.5 

22,X 
30 

31,6 


B.  K2SO4 


Kaliumtartrat 

K2C4  H4O6 
[K2C4H4O6+ 
'h  HaO] 
17.2 
34.2 
50,9 
67.4 
83,7 
99,6 


XOI" 

102 
103 
104 
105 
106 


Scheel. 


128  a 


437 


Siedetemperaturen  wässeriger  Salzlösungen  verschiedener 
Konzentration  bei  760  mm  Druck. 

Nach  Versuchen  von  Gerlach  (ZS.  analyt.  Chem.  26,  413;  1887). 

S  =  Gewichtsteile  wasserfreies  Salz,  gelöst  in  100  Gewichtsteilen  Wasser. 

Wurde  nicht  wasserfreies  Salz  verwendet,  so  ist  das  Ausgangsmaterial  in  eckiger  Klammer  hiruugefügt. 

Die  fettgedruckten  Zahlen  beziehen  sich  auf  Sättigung. 
B.  bezeichnet  den  Bodenkörper,  an  dem  Sättigung  vorliegt.  Steht  neben  dem  B  ein  ?,  so  bedeutet  dies, 
daß  der  Bodenkörper  nicht  sicher  ist.    i  aq,  2  aq  usw.  bedeutet  ein  Hydrat  mit  i  H^O,  2  H2O  usw. 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede-  ! 


tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Kaiiumtartrat 

(Fortsetzung.) 
116,0 
132,1 
148,0 
163,6 
196,0 
229,8 
246,3 


107" 

108 

109 

HO 

112 

114 

115 


B.  ? 


Kalium-Alu- 
miniumsulfat 

A1K(S04)2 

[AlK(S04)2-t- 

12H2O] 


100,5» 

17,0 

lOI 

30,2 

101,5 

41,8 

102 

51,6 

102,5 

60,4 

103 

68,7 

103,5 

76,7 

104 

83,9 

104,5 

90,7 

105 

97,6 

105,5 

103,9 

106 

110,5 

106,5 

116,9 

106,7 

120,55 

Kali 

uin- 

Natri 

um- 

tart 

rat 

KNaC 

.H^O, 

[KNaCi 

H^Os-f 

4H 

lO] 

TnyO 

TT  1 

102 

103 

104 

105 

HO 

"5 

120 

125 
130 
135 

140 


17,3 

34,5 
51,3 
68,1 
84,8 

171 

272,5 

390 

510 

671 

855 
1087 


145" 
150 

155 
160 

165 


1429 
2000 
3125 
6666 


Knpfersulfat 

CUSO4 
[GuS04-f5H20] 
'1  21,3 
I  36,9 
i  48,0 
I  56,2 
'  63,0 
I  69,0 
'  74,9 
,  80,1 
:  82,2 
5  aq 


100,5^ 

lOI 

101,5 
102 
102,5 
103 

103,5 
104 
104,2 
B. 


Lithiumchlorid 

LiCl 
[LiCl  +  2H20] 
0 


lor 
102 
103 
104 
105 

HO 

115 

120 

125 
130 

135 
140 

145 
150 
155 
160 

165 

168 


3,5 
7 
10 

12,5 

15 

26 

35 

42,5 

50 

57,5 

65 

73,3 

83 

95 

107,5 
122,5 

138,5 
151 


B.  LiCl 


Magnesium- 
Chlorid 

MgCl2 

[MgCl2-f6H20] 

101°         4,9 

102  9,2 

103  j    13,2 


104" 
105 
io6 
108 

HO 
112 
114 

h6 
h8 
120 

122 
124 
126 
128 
130 


16,7 
19,9 
22,5 
27,5 
3«,3 
36,6 
40,2 

43,4 
46,4 

49,4 
52,2 
55,0 
57,7 
60,3 
62,9 


Magaesimn- 
sulfat 

MgS04 

[MgS04  -f 

7H2O] 


ioo,5" 

8,8 

lOI 

16,7 

101,5 

23,5 

102 

29,5 

102,5 

34,7 

103 

39,5 

103,5 

43,8 

104 

47,7 

104,5 

51,3 

105 

54,6 

108 

75? 

B.  6  aq  i 


Mangansalfat 

MnS04 

[MnS04  + 

4H2O] 


100,5° 

lOI 

101,5 
102 

102,4  : 
B. 


17,1 
32,1 
46,2 

58,9 
68,4 


Natriumacetat 

NaCjHaOa 
[NaC2H30a  + 

3H2O] 
loi»    ,      8,5 
102         16 


103" 
104 

105 
106 
107 
108 
109 

HO 
112 

"4 
116 

h8 
120 
122 
124 
125 


23,5 
30,5 
36,5 
42,5 
48,5 

54 
60 

66 

78,5 

92 

107,5 
126 
146 
168 

194 
207 


Natriamborat 

Borax 

Na2B407 

[Na2B407  + 

10  H2O] 

8,64 
17,2 
26,5 
37,5 


100,5" 

lOI 

101,5 
102 
102,5 
IQ» 

103,5 
104 
104,5 
104,6 


61,2 

75,4 
90,8 

109 

112,3 


Natrium- 
carbonat 

NaaCOs 
[NaaCOj  + 
10  HjO] 
0 


100,5' 

lOI 

101,5 

102 

102,5 

103 

103,5 

104 

104,5 
105 


5,2 
10,4 

15,6 
20,8 
26 

31,1 
36,2 
41,2 
46,2 
51,2 


B.  I  aq 


Natriumchiorid 

NaCl 


100,5 

lOI 

ioi,5 

102 

102,5 

103 

103,5 

104 

104,5 

105 

105,5 
106 
106,5 
107 
107,5 
108 
108,5 
108,8 
B. 


3,4 

6,6 

9,6 

12,4 

14,9 
17,2 

19,4 
21,5 
23,5 
j    25,5 

1  27,5 
i  29,5 
'  31,5 
j    33,5 

!  35,5 
37,5 

!    39,5 
40,7 

NaCI 


Natrium- 
hydroxyd 

NaOH 
[2  Na20  -f- 
3H2O] 
0 


105' 

HO 

"5 
120 

125 
130 

135 

140 

145 
150 
155 

160 

165 

170 

175 
180 

185 

190 

195 

200 
210 
220 
230 

240 


17 
30 
41 
51 

60,1 

70,1 
81,1 

93,5 
106,5 
120,4 

134,5 
150,8 
168,8 
187,0 
208,3 
230 

254,5 

281,7 

312,3 

345 

425,5 

526,3 

645,2 

800 


250" 

260 

270 

280 

290 

300 

305 
310 

314 


1000 
1333 
1739 
2353 
3571 
6452 
10526 
22222 


Natriamnitrat 

NaNO, 


lOl" 

9 

102 

18,5 

103 

104 

105 

106 

107 
108 

28 
38 
48 
58 
68 
78,8 

109 

89 

HO 

99,5 

IH 

110,5 

112 

121,5 

"3 

133 

"4 
115 
116 

144,5 

156 

168,5 

117 

181 

h8 

194 

H9 

120   . 

207,5 
222 

B.  NaNOs 


Natrium- 
phosphat 

Na2HP04 

[Na2HP04  + 

12  HjO] 


100,5» 

8,6 

lOI 

17,2 

102 

34,4 

103 

51,4 

104 

68,4 

105 

85,3 

106 

102,1 

106,5 

110,5 

B.? 

Scheel. 


438 


128  b 


Siedetemperaturen  wässeriger  Salzlösungen  verschiedener 
Konzentration  bei  760  mm  Druck. 

Nach  Versuchen  von  Gerlach  (ZS.  analyt.  Chem.  26,  413;  1887). 

S  =  Gewichtsteile  wasserfreies  Salz,  gelöst  in  loo  Gewichtsteilen  Wasser. 

Wurde  nicht  wasserfreies  Salz  verwendet,  so  ist  das  Ausgangsmaterial  in  eckiger  Klammer  hinzugefügt. 

Die  fettgedruckten  Zahlen  beziehen  sich  auf  Sättigung. 
B.  bezeichnet  den  Bodenkörper,  an  dem  Sättigung  vorliegt.    Steht  neben  dem  B.  ein  ?,  so  bedeutet  dies, 
daß  der  Bodenkörper  nicht  sicher  ist.    i  aq,  2  aq  usw.  bedeutet  ein  Hydrat  mit  i  H2O,  2  H2O  usw. 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 
tempe- 
ratur 


Siede- 

Siede- 

tempe- 

S 

tempe- 

ratur 

ratur 

Natriumsulfat 

NazSOi 
[NaaSOi  + 
10  H2O] 
0 


100,5« 

lOI 

101,5 

102 

102,5 

103 

103,2 


9,5 
18 
26 
33 
39 
44,5 
4«,7 


B.  NaaSOi 


103" 

104 

105 

106 

108 

110 

112 

114 

116 

118 

120 

122 

124 

12(; 


Natrium- 
tartrat 

Na2C4H40« 

[Na2C4H40«  + 

2  H2O] 

17,5 
35 
52 
69 
86 
103 
12a 


39 

49,5 

59 

68 

86 
104 
122 

141,5 

164 

188 

214,5 

244 

283 

348 


Strontium- 
aitrat 

Sr{N03)2 


Organische 
Säuren. 


B.  ? 


lOI" 

102 
103 

104 

105 

106 
107 
108 
108,4 


137,5 
140 


B.  ? 


Natriumthio- 
sulfat 

NaaSaOa 
[NaaSaOg  + 

5  H2O] 
loi"         14 
102  27 


Strontium- 
chlorid 

SrCl2 
[SrCla-f  6H2O] 
11,0 
20,5 
28,7 
36,2 
43,2 
49,6 
55,4 
60,8 
66,2 

71,4 
81,6 

93,1 
105,9 
112,3 


100,5' 

lOI 

101,5 
102 
102,5 
103 

103,5 
104 

104,5 

105 

105,5 

106 

100,3 

B. 


12 
24 
34,8 
45 
54,4 
63,6 
72,6 
81,4 
89,6 
97,6 
105 
112,2 
116.6 


Zitronensäure 

CßHöO; 

[CeHsO;  + 
H2O] 


lOl" 

102 

103 

104 

105 

106 
107 
io8 
109 

HO 
112 
114 
116 
117 


Zinksulfat 

ZnSOi 

[ZnSOi  + 

7H2O] 


100,5" 

13,1 

lOI 

25,0 

101,5 

37,7 

102 

45,4 

102,5 

53,9 

103 

61,0 

103,5 

68,0 

104 

74,9 

104,5 

80,7 

105 

85,7 

B.  ? 


lOI» 

26 

102 

50,5 

103 

74 

104 

96,5 

105 

"8,5 

106 

140,5 

107 

162,5 

108 

184,5 

109 

206,5 

HO 

228,5 

III 

250,5 

112 

272,5 

113 

294,5 

114 

316,5 

"5 

341 

116 

367 

117 

394,3 

118 

421,8 

119 

450 

120 

479,3 

122 

544 

124 

617 

126 

704 

128 

800 

130 

909 

135 

1250 

140 

1720 

150 

3470 

160 

lOIOO 

166 

00 

Oxalsäure 

C2  H2O4 
[C2H2O4  + 

2H2O] 

12,9 
25,6 
37,6 
49,3 
60,6 

70,5 
80 

89 


lor 
102 
103 
104 

105 
106 

107 
108 
109 

HO 
112 
114 
116 
118 
120 
122 
124 

125 
130 

135 
140 

145 
150 
155 
158 


107 

125 

143 
160,5 

178,5 
197,5 
217,5 
238 

248,3 
310,6 

392,1 
520,8 

747,4 
1250 

3333 


Weinsäure 

krystallisiert 

GiHfiOo 
loi"    ;     17 
102         34,5 


103" 

52 

104 

69,5 

105 

87 

106 

105 

108 

141 

HO 

177 

112 

214 

114 

253 

116 

292 

118 

333 

120 

374 

122 

415 

124 

460 

126 

507 

128 

556 

130 

608 

132 

663 

134 

728 

136 

805 

138 

890 

140 

980 

142 

1082 

144 

1199 

146 

1333 

148 

1492 

150 

1695 

152 

1923 

154 

2222 

156 

2597 

158 

3077 

160 

3774 

162 

4878 

164 

6666 

166 

lOOOO 

168 

20000 

169 

40000 

170 

00 

A  n  m.  Die  gesättigten  Lösungen  zeigten  nach  Gerlach  vielfach,  wie  sich  aus  dem  Vergleich 
mit  anderen  Autoren  ergibt,  bei  der  Siedetemperatur  eine  höhere  Konzentration,  als  ihnen  in  Wirk- 
lichkeit zukommt.  So  enthält  die  gesättigte  K2SO4- Lösung  bei  ihrem  Kochp.  nach  Gay-Lussac  26,3, 
nach  Mulder  26,7,  nach  Gerlach  jedoch  31,6  g  KaSOi  in  100  g  H2O. 

Ältere  Beobachtungen  sind  vorhanden  von 
Legrand.    Ann.  Chim.  Phys.  (2)  53,  423;  1833.    Pogg.  Ann.  37,  379;  1836  über  Siedetemperatur 

und  Prozentgehalt  von  Salzlösungen  verschiedener  Konzentration, 
T.  Qriffiths.    Journ.  of  Science  Nr.  35,  90.    Pogg.  Ann.  2,  227;  1824  über  Siedetemperatur   und 

Prozentgehalt  gesättigter  Salzlösungen, 
Kremers.     Pogg.  Ann.  97,  19;  1856  über  Siedetemperaturen  gesättigter  Salzlösungen. 

Scheel. 


129 


439 


Kritische  Daten 
nebst  einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten. 

Literatur  Tab.  132,  S.  449. 

tj^ :  Kritische  Temperatur  in  Celsiusgraden.     Tk  —  tk  +  273". 


Pk 

<fk 

a  — 

h  = 


Kritischer  Druck  in  Atmosphären. 

Kritisches  Volumen,  auf  das  des  Gases  bei  o"  unter  Atmosphärendruck  als  Einheit  bez(^en. 
Kritische  Dichte,  auf  Wasser  von  4  "  als  Einheit  bezogen. 
27         Tk* 


64  , 273» 

I 


8.273 
RTk^k 


Pk 
Pk 


Größen  der  vao  der  Waalsschen  Zustandsgieichung 


Mpk 


,  worin  -B  =  82,07  gesetzt  wurde  (den  übrigen  hier  gewählten  Einheiten  entsprechend)  und  M 


das  Molekulargewicht  der  betr.  Substanz  bedeutet,  sollte  nach  der  Zustandsgieichung  den  Wert 
2,67  besitzen.  Die  Berechnung  aus  den  kritischen  Daten  ergibt  bekanntlich  einen  viel  höheren 
Wert.  Sie  wurde  in  allen  Fällen,  in  denen  die  nötigen  Daten  bekannt  geworden  sind,  berechnet; 
in  den  Fällen,  in  denen  die  Daten  mehrfach  bestimmt  worden  sind,  wurden  zur  Berechnung  die 
vermutlich  sichersten  benutzt;  die  Werte  stehen  in  derselben  Horizontalreihe.  Die  von  Young 
beobachteten  kritischen  Daten  ergeben  im  Mittel  bei  Ausschluß  des  Wertes  für  Essigsäure :  3,875. 

I  RTk  T. 

A*  -\-  A  -j^ ,     worin    A  =     _  ^,  _      —   ^r:    bedeutet, 

R 


ist  die  Größe  h  der  van   der  Waalsschen  Zustandsgieichung: 


■b) 


M 


T. 


berechnet  aus  den  kritischen  Daten  unter  der  Annahme,  daß  im  kritischen  Punkt  nur  zwei 
Wurzeln  der  kubischen  Gleichung  in  v  zusammenfallen;  r  =  -^^   ist  in  ccm/g  gemessen.     Die 


von  Yooaf  beobachteten  kritischen  Daten  ergeben  für 


dk.bc 


im  Mittel  bei  Ausschluß   des 


Wertes  für  Essigsäure:  2,439.    (Vgl.  hierzu:  Friderich,  Joum.  Chim.  phys.  4,  123;  1906). 

Die  mit  *  versehenen  Zahlen  sind  unter  Benutzung  gewisser  mehr  oder  weniger  sicherer  Hypothesen 
B.  Gesetz  von  der  geraden  Mittellinie  nach  Cailletet  und  Mathias  (^)  berechnet  worden.  Die  Zahlen  in 
)  sind  mit  geringer  Genauigkeit  beobachtet  oder  geschätzt.    Die  Zahlen  in  [    ]  unter  dem  Text  bei  den  Be- 


obachtungen von  Youog  sind  von  ihm  auf  Grund  seiner  Sättigungsdruckformeln  berechnet. 


Substanz 


Formel 


h  I  Pk 


Beobachter 


a.io*ft.io® 


\Btud 


k^k\ 


^Pk   K^. 


c"'k 


Acetal     .    .    . 
Acetaldehyd  . 

Acetanhydrid 

Aceton    .   .    . 


Acetonitril 


C6H14O2 
CaH.O 

QHgOa 
QHeO 


C,H.,N 


254.4  • 
181,5 

188 

296  j46,2 

246.1  1 
232,8  52,2 

237.5  i6o,o 
234,4  '■ 

270.2  147,7 

274,74 


;  0,2371 


Pawlewski(i)  1882 
V.  d,  Waals  (2)  1881 
Hollmann  1903 

Vespignani  1903 

Avenarius  (i)  1874 
Sajotschewsky  1878 
Sajotschewsky  1878 
Galitzine  1891 

Guye  u.Mallet(3)i902 
Ter  Gazarian     1906 


3967 

2774 
2459 

3503 


5639! 

4437 
3896 

5216 


^)  In  dieser  Form  der  Gleichung  ist  Volumeneinheit  das  Volumen,  das  die  betreffende  Menge  Stoff  bei 
o"  und  der  Druckeinheit  im  Idealzustande  einnehmen  würde. 

Die  Gleichung  kann  nicht  mehr  als  eine  für  alle  Substanzen  gültige  Zustandsgieichung  angesehen  werden, 
nachdem  durch  zahlreiche  Untersuchungen  nachgewiesen  worden  ist,  daß  die  Größen  a  und  b  mehr  oder  weniger 
stark  vom  Volumen  und  von  der  Temperatur  abhängig  sind.  Die  Werte,  die  man  aus  den  kritischen  Daten  nach 
obigen  Formeln  auf  Grund  der  vao  der  Waalsschen  Theorie  für  a  und  b  erhält  (in  der  3.  Aufl.  dieser  Tabellen 

Tk 
als  Tab.  82  mitgeteilt),  sind  deshalb  beibehalten  und  zum  Teil  neu  berechnet  worden,  weil  die  Größen  —  und 

Pk 
Tk*  . 
—  immerhin  bei  den  meisten  Betrachtungen  über  korrespondierende  Zustände  und  Zustandsgieichungen  eine 

Rolle  spielen,  und  daher  durch  die  Wiedergabe  dieser  Werte  die  Rechnung  für  weitere  Untersuchungen  er- 
leichtert ist. 


Valentioer. 


440 


129  a 


! 

Kritische  Daten 

nebst 

einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten.                    | 

Literatur  Tab.  132,  S.  449. 

(Fortsetzung.) 

J^h^k       I 

Substanz 

Formel 

h 

Pk 

^k 

^k 

Beobachter 

a.io^ 

ft.IO« 

Mp^  \  b^dj^^ 

Acetylen 

C2H2 

0 
37,05 

35,5 

68,0 
61,6 

0,2306 

Ansdell  (i)         1879 
Mathias              1909 
Cardoso              191Q 

801 

875 

2088 
2293 

Äthan     

C2H6 

35,0 

34 

32,1 

45,2 
50,2 
49,05 

Dewar  (2)           1884 
Olszewski  (12)    1895 
Cardoso              1910 

1189 
1060 
1074 

3120 
2800 
2848 

Äthylacetat   .... 

QHgOg 

239,8 
256,5 

42,3 

Sajotschewsky    1878 
Pawlewski  (2)    1883 

3519 

5551 

249,5 

39,65 

0,01222 

0,2993 

Nadejdine  (5)     1887 

3897 

6034 

250,1 

38,00^) 

0,3077 

Young                1910 

4076 

6303 

3,885 

2,435 

Äthyläther     .... 

C^HioO 

188,0 

190,5 
192,6 
196,0 
190,0 
195,5 
195,5 
196,0 

191,8 
193,7 

37,5 

36,9 
40,0 

0,01334 
0,01287 

Cagniard  de  laTour(2) 
1821 
Drion                  1859 
Avenarius  (i)     1874 
Ladenburg          1878 
Sajotschewsky    1878 
Strauß  (i)          1880 
Ramsay              1881 
Traube               1885 
Galitzine            1891 
Schmidt  (i)        1891 

3208 

3288 
3106 

5629 

5745 
5363 

197,0 

35,77 

0,01584 

0,208 

Battelli  (i)         1892 

3496    6016 

196,6 

De  Vries            1894 

194,7 

V.  Hirsch            1900 

193,61 

36,28 

0,2604 

Galitzine  u.  Wilip 
1901 

3396 

5887 

194,4 

0,258 

Centnerszwer(2)  1904 

193,6 

Travers  u.  Usher  1906 

193,04 

36,90 

0,01292 

Schamhardt       1908 

3332 

5783 

193,8 

35,61') 

0,2625 

Young                1910 

3464 

6002 

3,814 

2,459 

Äthylalkohol     .   .   . 

CgHgO 

234,3 

62,1 

Sajotschewsky    1878 

2346 

3741 

240,6 
234,6 

Strauß  (i)          1880 
Hannay  u.  Hogarth 

1 

65,0 

2244 

3576 

.  1880 

■ 

233,7 
235,47 

67,07 

Jouk                  1881 
Hannay              1882 

2182 

3472 

238,0 

Traube               1885 

243,6 

62,76 

0,00713 

0,288 

Ramsay  u.  Young  (i) 
1886 

2407 

3769 

234,3 

Schmidt  (2)       1891 

241,4 

62,30 

0,2283 

Battelli  (3)         1893 

2404 

3781 

243,1 

62,96=*) 

0,2755 

Young                 1910 

2395 

3753 

4,"5 

2,396 

Äthylamin     .... 

C2H7N 

177,0 
185,2 

66,0 

Vincent  u.   Chap- 

puis  (i)          1886 
Schmidt  (i)        1891 

1736 

3122 

Äthylanilin    .... 

QHuN 

(425,4) 

Radice               1899 

Äthylbenzol  .... 

QHio 

346,4 

38,1 

Altschul             1893 

5701 

7443 

Äthylbromid  .... 

CaHsBr 

226,0 

Pawlewski  (i)    1882 

Äthylljutyrat.   .   .   . 

CgHigOg 

304,3 

Pawlewski  (2)    1883 

292,8 

30,24 

0,01744 

0,276 

Nadejdine  (5)     1887 

5993 

8567 

3,651 

2,487 

Äthyl-i-butyrat     .   . 

CßHigOa 

290,4 

Pawlewski  (2)    1883 

280,4 

30,13 

0,01749 

0,276 

Nadejdine  (5)     1887 

5754 

8410 

3,584 

2,504 

Äthylcaprylat    .   .   . 

C10H20O2 

385,56 

Brown                 1906: 

Äthylchlorid  .... 

C2H5CI 
[35,50].     3) 

184,0 
182,6 
189,9 
182,5 

52,6 
54,0 

Drion                  1859 
Sajotschewsky    1878 
Djatschewski      1884 
Vincent  u.    Chap- 
puis  (2)          1886 

2234 
2174 

3966 
3862 

')  [37,78].     2) 

[63,08] 

Valentioer 


129  b 

441 

' 

Kritische  Daten                                                    1 

nebst 

einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten.                    {| 

Literatur  Tab.  132,  S.  449. 

(Fortsetzung.) 

) 

&.IO«            *      *|       ^ 

^Pk  1  ^c^l 

Substanz 

Formel 

h      Pk       ^k 

^k 

Beobachter         o.io^ 

Äthylchloroformiat 

C3H5O2CI 

(<235), 

Guyeu.Mallet(4)i902 

i     1 

Äthylcrotonat   .   . 

QHioOj 

326,0  ; 

Pawlewski  (i)    1882 

Äthyldisulfid     .    . 

C4H10S2 

368,931 

Ferretto              1900, 

Äthylen 

C2H4 

9,2    58,0 
13,0 

V.  d.  Waals  (i)  1880  777 
Cailletet              1882! 

2228 

10,1    51,0 

.0,32* 
0,00569    0,21 

Dewar  (2)          18841    889 
Cailletet  u.Mathias(i)| 

2540 

j 

i886[ 

10,0  ,51,7 

Olszewski  (12)    1895!    877 

2510 

9,5    50,7 

Cardoso              1910     891 

2551 

Äthylenbromid  .   . 

CjH^Bra 

309,83  70,6 

Vespignani          1903   2787 

3868 

Äthylenchlorid  .   . 

C2H4CI2 

283,0 

Pawlewski  (i)    1882 

288,4    53,0 

0,00982    0,419 

Nadejdine  (5)     1887   3370;  4850!    3,682 

2,479 

Äthylformiat     .   . 

C3H6O2 

230,0    48,7 

Sajotechewsky    1878  2941 

4729; 

238,6 

Pawlewski  (2)     1883 

233,1    49,16 

0,00975 

0,315 

Nadejdine  (5)     1887  2949 

4714 

235,3    46,76*) 

0,3232 

Young                1910  3128!  4977 

3,895 

2r434 

Äthylidenchlorid  . 

CjH.Cla 

260,0    54,9 

Sajotschewsky    1878   2929,  4445 

254,5 

Pawlewski  (i)     1882! 

250,0    50,0 

0,00982    0,419 

Nadejdine  (5)     1887:  3090 

4790 

3,636 

2,491 

Äthyljodid     .   .   . 

C2H5J 

281,0* 

Guldberg            1882' 

Äthylmethylsulfid 

QHgS 

259,66 

Ferretto              19001 

Äthylnonylat .    .    . 

C11H22O2 

400,81 

Brown                 1906 

Äthylpropionat     . 

C5H10O2 

280,6  1 

Pawlewski  (2)    1883 

1 

272,4    34.64 

0,01482 

0,286 

Nadejdine  (5)     1887  4861 

7209 

279,5  ' 

De  Heen            1888 

272,9    33,i8»r 

0,2965 

Young                1910  5084 

7533 

3,922 

2,429 

Äthylpropyläther 

C5H12O 

233,4 

Pawlewski  (i)    1882 

Äthvlsuccinat 

CgH^O^ 

(390) 

Radice                1899 

Äthylsulfid     .   .   . 

C4H10S 

284,671 
284,60  47,1 

Ferretto              1900 
Vespignani          1903   3737 

5421 

• 

Äthylsulfit     .    .    . 

QHjqSOs 

351,0*; 

Guldberg            1882 

Äthylsulfhydrat    . 

CaHeS 

228      ! 
228,3    63,5 

Ferretto              1900 
Vespignani         1903   2240 

3615 

1  Äthylvalerat  .   .   . 

CeHxA 

297,0 

De  Heen             1888; 

Äthyl-i-valerat  .    . 

CeHiA 

314,87 

Brown                 1906J 

Allen 

CH2=C=CH2 

120,75 

Lespieau  u.  Cha- 
vanne            1905 

Allyläthyläther     . 

C5H10O 

245,0 

Pawlewski  (i)    1882 

AUylalkohol  .   .   . 

CgHeO 

271,9 

Nadejdine  (2)     1882 

Allvlchlorid    .   .   . 

C3H5CI 

240,7 

Pawlewski  (r)     1882! 

AUylen 

CH  =  C— CH3 

129,5 

Lespieau  und  Cha-    1 
vanne              1905J 

Allylsulfid  .... 

CßHioS 

380,38 

Ferretto              1900' 

1 

Ammoniak     .   .   . 

NH3 

130,0 

115,0 

Dewar  (2)          1884I    798 

16061 

131,0 

"3,o 

Vincent   u.   Chap-         8i8    1638! 
puis  (i)           1886; 

132,53 

Centnerszwer  ( i )  1 903 

i-Amylacetat     .   . 

QH.A 

326,18 

Brown                 1906; 

Amylalkohol  .   .   . 

C5H12O 

348,0* 

Guldberg            1882! 

j 

i-Amylalkohol    .   . 

C5H12O 

306,6 
306,9 
309,77 

Pawlewski  (i)    1882! 
Schmidt  {2)        i89i[ 
BrowTi                 1906; 

tert.-Amylalkohol. 

C3H12O 

271,77 

„                      1906 

Amylbromid  .   .   . 

CsHuBr 

307,0* 

Guldberg            1882 

i-Amylbutyrat  .    . 

C9H18O2 

345,68 

Brown                 1906 

Amylchlorid  .    .    . 

QH^iCl 

)  [33,01]. 

279,0* 

Guldberg            1882 

1           ')  [46,63].    = 

Valentifler. 


442 


129  c 


Kritische  Daten 

nebst 

einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten. 

Lit  Tab.  132,  S.  449.     (Fortsetzung.) 

Substanz 

Formel 

h 

Pk          ^'k 

<fk 

! 
Beobachter 

1 

a.io^ 

&.io«i        "     " 

I 

Amylen 

C5H10 

0 
201,0 
208,0 
201,2 

i 
1 

j 
Pawlewski  (i)    1882' 
Altschul              1893 
Pictetu.Altschuli895 

202,6 

40,4      i 

Vespignani          1903 

3169 

5390 

i-Amylen    .... 

C5H10 

191,6    33,9 

Nadejdine  (i)     1882 

3604 

6274 

Amylformiat  .    .    . 

CgHiaOg 

302,6 

34,12      0,01710 

0,282 

Nadejdine  (5)    1887! 

5496 

7724 

3,363 

2,570 

i-Amylformiat   .    . 

CßHiaOg 

304,6 

Pawlewski  (2)    1883 

i-Amylpropionat   . 

CgHisOg 

338,24 

Brown                1906 

i-Amylsulfhydrat  . 

^6"l2S 

330,92 

Ferretto              1900 

i-Aniylsulfid  .    .    . 

CxoHaa^ 

391,25 

i 

Ferretto             1900 

Anilin     

CeH.N 

425,65 

52,35 

Guye  u.Mallet(3)i902; 

5282 

6113 

Anisol 

QHgO 

368,5 

41,25 

Guye  u.Mallet(3)i902 

5645 

7121 

Argon     

A 

— 121 
-117,4 

50,6 
52,9 

Olszewski  (11)    1895 
Ramsay   u.    Travers 

259 

1375 

1 

1901, 

259 

1348 

0,488* 

Rudorf  (i)         1909 

2,853 

2,760 

-122,4 

47,996 

0,509 

Crommelin          1910 

Arsenchlorür .    .    . 

AsClg 

356,0* 

1 
1 

Guldberg            1882 

Benzol    

CeHß 

280,6 

49,5 

Sajotschewsky    1878 

3505 

5121 

291,7 

60,5       • 

Ramsay              1881: 

2981 

4272 

296,4 

Schmidt  (i)        1891: 

290,5 

50,1 

Altschul              1893: 

3588 

5150 

288,1 

. 

Radice                1899 

288,68 

49,55      0,01146 

Schamhardt        1908 

288,5 

47,89^) 

o>3045 

Young                1910 

3727 

5369 

3,755 

2,462 

Benzonitril.    .    .    . 

C^H^N 

426,2 

41,6 

Guye  u.Mallet(3)  1902 

6655 

7697 

Brom 

Brg 

302,2 

0,00605 

1,18 

Nadejdine  (4)     1885 1 

Brombenzol   .    .    . 

CßHsBr 

397,0 

44,64^)! 

0,4853 

Young                 1910 

5692 

6872 

3,813 

2,450 

Bromwasserstoff   . 

HBr 

91,3 

1 

Estreicher           1896 

Buttersäure    .    .    . 

C4  H8O2 

338,0* 

i 

Guldberg             i882| 

n- Buttersäure    .    . 

C4H8O2 

354,74 

Brown                 19061 

i- Buttersäure     .    . 

C4H8O2 

336,25 

Brown                 1906 

Butylacetat    .    .    . 

Q  H12O2 

305,9 

Pawlewski  (2)    1883 

i-Butylacetat     .    . 

Cg  H12O2 

295,8 

Pawlewski  (2)    1883; 

288,3 

31,4      10,01717 

0,281 

Nadejdine  (5)     1887! 

5680 

8185 

3,551 

2,513 

Butylalkohol     .    . 

C4H10O 

287,1 
270,5 

Pawlewski  (i)     1882 
De  Heen             1888 

i-Butylalkohol   .   . 

C4H10O 

265,0 
277,63 

48,27 

Nadejdine  (2)     1882 
Brown                 1906 

3394 

5103 

sec- Butylalkohol  . 

CiHioO 

265,19 

Brown                 1906 

i-Butylbenzol     .    . 

QoHi4 

377,1 

31,1 

Altschul              1893I 

7692 

9572 

i-Butylbutyrat  .   . 

CgHieOa 

338,25 

Brown                 19061 

i-Butyl-i-butyrat  . 

CgHißOa 

328,74 

Brown                 1906 

i-Butylen    .... 

QHg 

150,7 

Nadejdine  (3)     1883; 

i-Butylformiat  .   . 

C5H10O2 

278,2 

38,29 

0,01472  10,2879 

Nadejdine  (5)     18871 

4492 

6591 

3,332 

2,582 

i-Butylpropionat  . 

C7HUO2 

318,7 

Pawlewski  (2)     1883 

i-Butyl-i-valerat    . 

C9H18O2 

348,25 

Brown                 1906 

Butyronitril   .    .   . 

C4H7N 

309,1 

37,4 

Guye  u.Mallet(3)  1902 

5125 

7126 

Capronitril     .    .    . 

CßHnN 

348,8 

32,15 

Guye  u.Mallet(3)  1902 

6808 

8858 

Caprylen     .... 

CsHie 

298,6 

Pawlewski  (i)     1882 

Chinolin 

C9H7N 

(<52o) 

Radice                1899 

Chlor 

CI2 

148,0 

Ladenburg          1878 

1 

141,0 

83,9 

Dewar  (2)           1884 

1157 

2259 

146,0 

93,5 

Knietsch             1890^ 

1063 

2050 

! 

Chloräthyl  .... 

C2H5CI 

i8i,8 

Pictet  u.  Altschul  1895; 

Chloräthylenchlorid 

CI2HC-CH2CI 

•315,0* 

Guldberg            i882| 

'< 

Chloräthyliden- 

j 

chlorid  .... 

C2H3CI3 

255,0* 

Guldberg            1882; 

1 

')  [47,91].    2 

)  [44,52]. 

Valentiner. 


129  d 


443 


Kritische  Daten 

nebst  einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten. 
Lit.  Tab.  132,  S.  449.     (Fortsetzung.) 


Substanz 


Formel 


Pk 


d^ 


Beobachter 


a.io^jft.io'j; 


BUd 


k  "* 


Mpj,    hd. 


Chlorbenzol    .   .   . 
Chlorkohlenstoff   . 


Chlorofonn     .    .    .    . 
Chlorwasserstoff    .    . 


Cyan    .    .    . 

C\niol     .    . 

Dekan.   .   . 
Diäthylamin 


Diallyl  . 
Diamylen 
Di-i-butyl 


Dichloräthylen- 

chlorid  .... 
Dimethylamin  .    . 

Dimethylanilin  .    . 
Dimethylorthotoluid. 
Diphenyl    .... 
Diphenylmethan  . 

Di-i-propyl.    .    .    . 
Dipropylamin    .    . 


Durol  .  . 
Eisen  .  . 
Essigsäure 


Fluorbenzol    .    . 
Formal    .... 
Germaniumtetra- 
chlorid .    .    . 


Helium 

Heptan  normal.    .    . 
Heptylalkohol  norm 


CeH^Cl 
CGI« 


CHCI3 
HCl 


C2N2 

CjoHu 

CX0H22 
CiHuN 


QHjo 

CioHgo 
QH^g 


C2H2CI4 
C2H7N 

CsHuN 
CH.sN 

^12^10 
C13H12 

C«H,5N 

Q0H14 

Fe 
CaH.O, 

CßHgFl 
QjHgOg 


He 
C7H16 

C;Hj«0 


0 

362,2 

359,2 
292,0  I 

277.9    58,1 


44»64*) 


0,3654 


282,51  57,57 

285,3 ; 

284,9  ; 

259.5  39,5 
283,1544,98*) 
260,0    54,9 
1258,8 

I  I 

j  51,25' 86,0 
I  52,3  86,0 
I  51,50,96,0 

I  52,2    83 

I         ! 

I  51,8  ;83,6 

!  51,0  81,5 

124.0  61,7 

128.1  59,6 

378.6  128,6 

385,15' 
330,4    21,3 
|220,o    38,7- 
222,8  I 
i2i6,o  '40,0 


0,5570 


0,61 


0,00399 


223,0 
234,4 
341,5 


270,8 

276,8 

353,0* 
163,0 

414,45 

394,8 

495,6 

497,0 

497,0 

227,35 

277,0 

402,5 
3700* 
321,5 
321,6 

286,55 
223,6 


24,55') 


56,0 

35,8 
30,8 
31,8 
28,2 

30,74*) 
31,0 

28,6 


57,"') 
44,62«) 


GeCU         276,9  138,0 


>-268  2—3 
266,85' 26,88«) 
365,3  I 


0,2366 


0,2411 


0,3506 
0,3541 


0,2341 


Altschul  1893 

Young  1910 

Avenarius  (i)     1874 
Hannay  u.    Hogarth 
1880 
Hannay  1882 

Pawlewski  (i)  1882 
Schmidt  (i)  1891 
Vespignani  1903 

Young  1910 

Sajotschewsky    1878 


Pictet  u. 


Ansdell  (2) 
De  war  (2) 
Vincent   u. 
puis  (2) 
Leduc   u. 


Altschul 

i895| 
1880; 


50681  6485     3,776    2,458 


2957    4342  j 
3034    4418: 


4064  6173 

3892!  5661  3,677  2,479 

2930:  4450 


Briner 
Dorsman 
De  war  (2) 
Cardoso 
Altschul 
Brown 
Altschul 
Sajotschewsky 
Kannegießer 
Vincent   u. 
puis  (i) 
Schmidt  (i) 
Pawlewski  (i) 
Altschul 
Pawlewski  (i) 
Young 


Chap- 

1886 

SacerdotCj 

1897I 


692 
697 

621 


1726: 
1731I 

1548: 


1906 
1908 
1884 
1910 

1893; 
1906- 

1893 
1878 
1884; 
Chap-  i 
i886| 
1891; 
1882 

1893 
1882, 
1910! 


721  1794 

7141  1779 

729  1821 

1446  2900 

1528:  3081 1 

8403110430! 

I  j 

96751129701 
3555  5833: 


3385 


5598 


Guldberg  1882 

Vincent   u.    Chap- 

puis  (2)  1886! 

Guyeu.Mallet(3)i902! 

„   ,,      ,»     „    ,, 
Guyeu.Mallet(2)i9oi 
Guy  e  u.  Mallet(2 )  1901 
Radice  1899 

Young  1910 

Vincent   u.   Chap- 

puis  (i)  1886 

Guye  u.Mallet(2  )i9oi 
Kreichgauer  1907 
Pawlewski  (i)  1882 
Young  1910 

Young  1910 

Pawlewski  (i)    1882 

Nilson  u.  Pettersson 
1887 
KamerlinghOnn.1909 
Young  1910 

Brown  1906 


6970110250;    3,810    2,451 


1922 I  3565 

7473!  8793 

8194!  9929 

10520!  1 1070 

7616  lOOOO 


4610 

5524 
9032 


3505 
3972 


4504 

5') 
6280 


7453 

8124 
10820' 


4767 
5742 


6630 

700») 
11850 


3,741    2,466 


4,991 
3,797 


j2,292 

2,454 


3,945    2,424 


')  [44,67].  *)  [44,89].  ^)  [24,53].  *)  bo,7o].  "]  [57,18].  «)  [44,57].  '')  Von  Kamerlingh-Onnes  berechne.  «)  [26,84]. 

Valentiner. 


444 


139 


Kritische  Daten 

nebst  einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten. 
Lit,  Tab.  132,  S.  449.    (Fortsetzung.) 


Substanz 


Formel 


l^k 


d. 


Beobachter 


a.  10^16.  io«i- — ^^ — -\ 

i      :  ^Pk 


I 


Hexan 


normal 

Hexamethylbenzol 
Hexamethylen  . 
Hexylen     .   .   . 

Jod     

Jodbenzol  .  .  . 
Jodwasserstoff  . 
Kohlenoxyd  .   . 

Kohlenoxysulfid 


Kohlensäure  . 


Kresol  0.  . 

m  . 

P  • 

Krypton  . 

Menthol  .  . 

Mesitylen  . 

Methan  .  . 

Methylacetat 


Methyläther 


Methyläthyläther 
Methyläthylsulfid 
Methylalkohol   . 


Methylamin   .   . 

Methylanilin  .  . 
Methylbromid  . 
Methylbutyrat  . 

Methyl-i-butyrat 


Cr  Hl 


CijHig 
CgHig 
CgHig 

J 
CgHsJ 

HJ 

CO 

COS 


CO, 


CjHgO 
Kr 

C9H12 

CH4 

CsHeOg 

C,Hr0 


QHgO 
C3H2S 
CH4O 


CH5N 

C7H9N 
CHgBr 
C5H10O2 

CsHinO« 


250,3 

234,5 

234,8 

O478) 

280 

(243,5) 

(512) 

448 

150,7 
-141,1 

-139,5 

105,0 

105 

31,1 

30,92 

31,9 


31,35 
31,40 
30,98 
31,10 
31,0 

422,3 

432 

426,0 

—62,5 


(421) 

367,7 

370,5 

—95,5 

—81,8 

229,8 

239,8 

232,9 

235,8 

233,7 

129,6 

129,6 


30 
29,62^) 

39,82«) 


44,648) 

35,9 
35,5 

65,1 

73,0 
77,0 
77 


72,9 

72,93 
73,00 
73,05 

45,0 
54,3 


33,2 

50,0 
54,9 
57,6 

47,54 

46,33*) 

57* 


127,1    53 
168,4    46,27 
259,66  41,9 


232,76 

233,0 

240,2 

240,2 

240,0 

155,0 

428,6 

194,0* 

278,0 

281,3 

273,6 

267,55 


72,85 
69,73 


78,50^) 
72,0 


0,0066 
0,00428 


0,00443 
0,00438 


0,00960 


0,00873 


36,02     0,01455 
34,28«) 

33,87') 


0,2344 
0,2735 


0,305* 

0,46 
0,464 


Pawlewski  (i)  1882 
Altschul  1893 

Young  1910 

Guyeu.Mallet(4)i902 
Young  1910 

Altschul  1893 

Radice  1899 

Young  1910 

Estreicher  1896 

v.Wroblewski  (1)1883 
Olszewski  (6)  1887 
llosvay  1882 

Hempel  1901 

Happel  (2)  1907 
Andrews  (i)  1869 
Andrews  (2)  1876 
Dewar  (2)  1884 

Cailletet  u.Mathias(  i ) 
1886 
Amagat  (i)        1892 
Chappuis  1894 

Keesom  1903 

Dorsman  1908 

Cardoso  1910 

Radice  1899 

Guyeu.Mallet(3)i902 


Radice 
Ramsay  u. 


0,0775* 


1899 

Travers 

1900 

1909 

1899 


0,32 
0,3252 

0,307 


0,275 
0,2722 


0,291 
0,3002 

0,3012 


Rudorf  (I) 
Radice 
Altschul  1893 

Brown  1906 

Dewar  (2)  1884 

Olszewski  (4)  1885 
Sajotschewsky  1878 
Pawlewski  (2)  1883 
Nadejdine  (5)  1887 
Schmidt  (i)  1891 
Young  1910 

Nadejdine  (3)  1883 
Leduc  u.  Sacerdote 

1897 
Brineru.Card.(5)i9o8 
Nadejdine  1887 

Vespignani  1903 
Hannay  1882 

Nadejdine  (i)  1882 
Schmidt  (2)  1891 
Centnerszwer  (2)  1904 
Young  1910 

Vincent  u.  Chappuis 

1886 
Radice  1899 

Guldberg  1882 

Nadejdine  (5)  1887 
Young  1910 

Pawlewski  (2)  1883 
Young  1910 


4861 
4928 

4347 


6592 

275 
285 

784 

717 
678 
683 


719 

717 
716 

6254 
462 

6840 

357 
376 


7747 
7850 

6359 


3,830 
3,798 


7395     3,778 

1683 
1723! 

i 

2597 

„I 
1908  j 

1807; 
1813I 


1912; 

1907 
1905 

7175 
1776 

8835 

1625 
1557 


2485  3997 

3047  4870 

3137  5008 

1609  3235 


2381  4364 
3833  5821 
1988,  3179 
2078;  3323 


1898    2992 
1441    2722 


4771    7004 
5073    7404 

4883    7308 


3,486 


3,014 


3,943 


4,002 


4,559 


3,903 
3,865 


')  [29,52].     ^)  [39,80].     3)  [44,20].     *)  [46,29].    =)  [78,63].     «)  [34,18].     ')  [33,71]. 


Valentiner. 


129  f 

445 

Kritische  Daten 

nebst 

einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten.                    | 

Lit.  Tab.  132,  S.  449-     (Fortsetzung.) 

1 

1         Substanz 

Formel 

/.         *». 

w.                     #f. 

Beobachter         a.ic^'b.T.o*       *    * 

I 

'fc        Vje           "IC      !      ^K 

K*h 

!  Methylchlorid    .   .   . 

CHgCl 

141,5    73,0 

1 

Vincent   u.    Chap-       1332 

2600; 

1 

1 

puis  (2)           1886 

1 

I 

143       65,98 

Kuenen  (i)        1893   1485 

2887 

1 

143,0 

0,370 

Centnerszwer  (2)  1904 

1 

143,2    65,85 

Baume               1908   1489 

2894 1 

!  Methylenchlorid    .   . 

CHgCla 

245,1 

Nadejdine  (i)     1882 

1 

1  Methylfluorid    .    .    . 

CH3F 

44,9    62,0 

Collie                  1889     923 

2350!               '           I 

1  Methylformiat  .   .   . 

C,H,0. 

212,0    61,65 

Nadejdine  (5)     1887   2160 

3602 

1 

214,0  ,59,25*) 

0,3489 

Young                1910  2266 

3764,  3,921       2,429 

iMethyljodid  .   .   .    . 

CH3J 

255,0* 

Guldberg            1882 

Methylpropionat  .   . 

QHgO, 

262,7 

Pawlewski  (2)    1883 

255,7 

39,88 

0,01224 

0,300 

Nadejdine  (5)     1887  3968 

6070 

261,0 

De  Heeo            1888 

i 

257,4 

39,52«) 

0,3124 

Young                 1910 

4027 

6145 

3,908 

2,431 

'  Methvlsalicylat     .   . 

CsHgOa 

(436) 1 

Radice               1899 

:  Methvlsulf id  .   .   .   . 

1 

C,H,S 

231,2  1 
231,29156,14 

Ferretto             1900 
Vespignani          1903 

2564 

1 
4"3! 

1  Methylsulfocyanat    . 

CjHaNS 

324,0  1 

Guldberg            1882 

!  Methylvalerat    .   .   . 

QH^O, 

293,7  '31,5 

0,01728 

0,279 

Nadejdine  (5)     1887 

5771 

8237 

3,549 

2,514 

! 

283,5  ! 

De  Heen            1888 

II 

(294) 

Radice               1899 

Naphthalin    .   .   .   . 

CioHs 

468,2  39,2 

Guye  u.Mallet(2)i9oi 

7923 

8648 

Neon 

Ne 

«-205) 

29 

Ramsay  u.  Trav.  1901 
Kamerlingh  Onnes 
1909 

Oktan 

CsHis 

296,4  125,*^  ~ 

Altschul             1893 

7284 

10590 

n-Oktan     

296,2  '24,65») 

0,2327 

Young                1910 

7440 

10570!  3,864    !  2,440] 

n-Oktylalkohol  .   .   . 

CgHigO 

385,46 

Brown                 1906 

i 

sec-Oktylalkohol  .   . 

CsHigO 

364,12 

Brown                 1906 

j 

iOktylen 

CsHie 

304,8 

Altschul              1893 

1 

jOzon 

O3 

(-109) 

Olszewski  (6)     18S7 

jParaldehyd    .   .   .   . 

CeHiA 

290 

Hollmann           1903 

jPenten  s.  Amylen. 

jPentan   rein  .   .   .    . 

C5H« 

201,0 

Pictet  u.Altschuli895 

1               käufl.  .   .   . 

199,5 

Pictet  u.Altschuli895 

;n-Pentan    

197,2 

33,04*) 

0,2323 

Young                 1910 

3788 

6516    3,762    1  2,460! 

i-Pentan 

CsH« 

194,8 
193,0 

Pawlewski  (2)    1883 
Schmidt  (i)       1891 

t                j 

187,1 

33,3  . 

Altschul             1893 

3598 

6328;                . 

187,8  32,92*) 

0,2343 

Young                1910 

3651 

6409;  3,734    i  2,468 

Perchloräthylen    .   . 

QCl, 

333,0* 

Guldberg            1882 

Phenetol 

CgHioO 

374,0  33,8 

Guye  u.Mallet(3)  1902 

7009 

8764 

II 

:  Phenol 

CeHßO 

419,2  i 

Radice               1899 

1  Phosphoniumchlorid 

PH4CI 

49,1  72,7 

Briner                1906 

808 

2029 

Phosphorbromür  .   . 

PBr3 

441,0* 

Guldberg            1882 

Phosphorchlorür   .   . 

PCI3 

285,5 

Pawlewski  (2)    1883 

Phosphorwasserstoff 

H,P 

52,8  64 

1 
51,3  64,5 

Leduc  u.  Sacerdote 
1897 
Briner                1906 

939 
923 

2330 
2302 

iPiperidin 

CsHuN 

45,9 

Guye  u.MalIet(4)i902 

iPropan 

C3H8 

97       44 
97,5    45 

Olszewski  (12)    1895 
Lebeau               1905 

1760 
1727 

3850 
3770 

Propionsäure     .   .   . 

CjHeO, 

339,9 
337,6 
326,8 

" 

Pawlewski  (i)    1882 
Schmidt  (i)       1891 
Guyeu.Mallet(i)i902 

339       52,9 

Vespignani          1903 

4008 

5297 

Propionitril    .... 

C^H^N 

285,7    41,3 
285,0953,8 

Guye  u.Mallet(3)i902 
Vespignani         1903 

4279   6194 
3277   4750 

[39,32].    ») 

291,20 

0,2401 

Ter  Gazarian      1906 

')  [59,12].    «) 

[24,65] 

')  t3 

2,98].     ») 

[32,90]. 

= 

Valeatiaer. 


446 


129 


s 


Kritische  Daten 

nebst  ( 

einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten.                    | 

Lit.  Tab.  132,  S.  449.     (Fortsetzung.) 

1 

Substanz 

Formel 

h      Pk 

^'k 

^h 

! 
Beobachter          a.io^b.io^ 

i 

Propylacetat .... 

^5^1002 

0 

282,4 

Pawlewski  (2)     1883 

1 

276,3 

34,8 

0,01464 

0,29 

Nadejdine  (5)     1887 

4908    7227 

264,5 

De  Heen             1888 

1 

276,2   33,19^) 

0,2957 

Young                 1910 

5144!  7577 

3,934     2,426 

Propylalkohol    .    .    . 

CgHsO 

256,0 

254,2 
261,0 

53,26 

Nadejdine  (2)     1882 
Nadejdine  (3)     1883 
De  Heen            1888 

2974 

4548 

( 

265,8 

Schmidt  (2)       1891 

1 

263,7 

5o,i62) 

0,2734 

Young                 1910 

3250!  7577 

3,997     2,415 

i-Propylalkohol     .   . 

QHsO 

234,6 
238,0 

243,47 

53,1 

Nadejdine  (2)     1882 
De  Heen             1888 
Brown                 1906 

2747 i  4377 

j 
1 

Propylamin    .... 

•C3H9N 

218,0 

^0,0 

Vincent   u.    Chap- 
puis  (i)           1886 

2729  j  4496 

Propylbenzol     .    .    . 

CgHjg 

365,6 

32,3 

Altschul              1893 

7146 1  9054 

1 

i-Propylbenzol  .    .    . 

C9H12 

362,7 

32,2 

Altschul              1895 

71.05  i  9041 

Propylbutyrat   .    .    . 

C7H14O2 

326,6 

Pawlewski  (2)    1883 

Propyl-i-butyrat   .    . 

C7H14O2 

316,0 

Pawlewski  (2)    1883 

( 

Propylchlorid     .    .    . 

QH7CI 

221,0 

49,0 

Vincent   u.   Chap- 
puis  (I)          1886 

2819!  4614 

Propylen 

QHß 

97,0 

Nadejdine  (3)     1883 

Propylformiat    .   .   . 

C4H802 

267,4 

Pawlewski  (2)     1883 

1 

260,8 

42,7 

0,01207 

0,305 

Nadejdine  (5)     1887 

3777 j  5724 

260,5 

De  Heen             1888 

j 

264,85 

40,o83) 

0,3093 

Young                 1910 

4086    6144 

3,869     2,439 

Propylpropionat    .    . 

C6H1202 

304,8 
290,5 

Pawlewski  (2)     1883 
De  Heen             1888 

i 

Propyl-i-valerat     .    . 

335,93 

Brown                 1906 

Pseudokumol.    .    .    . 

C9H12 

381,2 

33,2 

Altschul              1893 

7298 j  9023 

Pyridin 

CsH,N 

(344,2) 

Radice               1899 

! 

j 

Quecksilber   .... 

Hg 

>IOOO* 

1077* 

456* 

Traube  u.  Teichner 
1904 
Happel  (i)         1904 

2262     1356 

1 

Radiumemanation    . 

104,5* 

62,4* 

Rudorf  (3)          1909 

1293    2770 

Sauerstoff 

O2 

0,65 

Hautefeuille  u.  Cail- 

letet              i88ii 

0,004042* 

Sarrau                1882! 

-118,0 

50,0 

v.Wroblewski  (2)1885     273    1419 

-118,8 

50,8 

0,6044 

Olszewski  (3)      1885     265'  1392 
v.Wroblewski  (3)1886           i 

-118,0 

0,4407 
0,433* 
0,4299 

Dewar  (4)           1904;          | 
Happel  (i)         19071          ; 
Mathias  u.    Kam  er-             | 
lingh  Onnes  19" 

3,504     2,526 

Schwefelkohlenstoff 

CS2 

275,0 

77,8      0,0096 

CagniarddelaTour(2)   2185    3225 
1821' 

276,0 

Avenarius  (i)     1874I           j 

271,8 

74,7 

Sajotschewsky    1878    2248 1  3339 

i 

272,96 

77,9 

Hannay  u.  Hogarth     2166    3209 
1880J 

; 

277,68 

78,14 

Hannay               1882'  2197    3227 

273,05 

72,868 

0,00901 I 

Battelli  (2)         1890:  2316^  3431 

279,6 

Galitzine             1891! 

Schwefelwasserstoff . 

HgS 

100,2 
100,0 

IOC 

92,0 
88,7 
90 

Dewar  (2)          1884     857 ^  1850 
Olszewski  (9)      1890'     888    1926 
Leduc  u.  Sacerdote       876    1896 
1897           1 

( 

: 

[49,93]-     ^ 

100,4 

89,35 

Cardoso              19T0     8831  1914 

^)  [32,89].    ^) 

[40,12]. 

Vaien 

tiner. 

129  h 


447 


Kritische  Daten 

nebst  einigen  aus 

ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten. 

Lit.  Tab.  132,  S.  449.     (Fortsetzung.) 

Substanz 

Formel     | 

1         i                 1 
*k    \Pk\       ^'k      i 

^h 

Beobachter        la.io^lb.io*       k    k     i 

Schweflige  Säure.    . 

SOj 

0 
157,0 

Drion                   1859 

155,4 

78,9 

Sajotschewsky    1878 

1316 

2486 

159,0 

Ladenburg          1878 

157,0 

Clark                   1880 

j 

155,0 

0,00587 

0,49 

Jouk                   1881 

Cailletetu.Mathias(i) 

1886 

] 

156,0 

0,52 

Cailletetu.Mathias(3) 
1887 

157,26 

Centnerszwer  ( i )  1903 

157,20 

77,95 

Briner                 1906 

1344 

2527 

157,3 

Travers  u.Usher  1906 

157,0 

78,25 

Cardoso              1910 

1338 

2516 

) 

^-'-nwasserstoff    .   . 

HgSe 

138,0 

91,0 

Olszewski  (9)      1890 

1050 

2070 

! 

umbromid     .   . 

SiBr, 

383,0* 

Guldberg            1882 

, 

umchlorid  .   .   . 

SiCU 

230,0 

Mendeiejew  (i)  1861 

! 

umwasserstoff  . 

SiH, 

—0,5 

(100) 

Ogier                  1876 

'; 

Koxyd  

NO 

-96 

64 

Olszewski  (4)      1908 

267 

1245 

Stickoxydul   .... 

N,0 

36,4 

73,07 

Janßen               1877 

740 

1937 

35,4 

75,0 

0,0048 

0,41 

Dewar  (2)          1884 

Cailletetu.Mathias(i) 

18S6 

720 

1888 

38,8 

77,5 

0,00436 

0,454 

Villard                1894 

710 

1840   3,401      2,558 

36,5 

71,90 

Cardoso               1910 

754 

1971 

Stickstoff 

N* 

■ 

0,37 

Hautefeuille  u.  Cail- 

letet              1881 

€^004603* 

Sarrau                1882 

1 

-146,0 

35,0 

Olszew-ski  (i)      1884 

277 

1763 

-146,0 

33,0 

0,44 

v.Wroblewski(4)i885 
v.Wroblewski(3)  1886 

259 

1655 

i 

-146,5 

0,3269 
0,315* 

v.Wroblewski{5)i888 
Dewar  (4)           1904 
Happel  (2)         1907 

3,663!)     2,484») 

entinöl    .... 

CioHie 

376,0* 

Guldberg            1882 

phen 

C4H4S 

317,3 

47,7 

Pawlewski  (3)    1888 

4130 

5670 

niol 

CioHuO 

425,1 

Radice                1899 

ichlorid  .... 

TiCli 

358,0* 

Guldberg            1882 

iviüOl 

QHg 

320,8 

Pawlewski  (i)    1882 

320,6 

41,6 

Altschul              1893 

4795 

6533 

p-Toluylnitril     .   .   . 

CgH.N 

450 

Radice                1899 

Triäthylamin     .    .   . 

CeH^sN 

267,1 
259,0 

'30,0 

Pawlevv^ki  (i)    1882 
Vincent   u.    Chap- 

5415 

8176 

Trichloräthylen- 

puis  (i)           1886 

chlorid 

CjHCii 

373,0* 

Guldberg            1882 

Trimethylamin  .    .    . 

CsH.N 

160,5 

41,0 

Vincent  u.   Chap- 
puis  (2)          1886 

2594 

4841 

"^     ".ethylcarbinol     . 

C4H10O 

234,9 

i 

Pawlewski  (i)    1882 

t 

-rsalpetersäure   . 

N2O4 

171,2 

i 

0,00413 

0,66 

Nadejdine  (4)     1885 

Jeri ansäure.   .    . 

C5H10O, 

378,87 

Brown                 1906 

ieriansäure  .   .   . 

C5H10O2 

360,68 

i 

Brown                 1906 

..  ...->er 

HgO 

358,1 

1 

0,001874 

0,429 

Nadejdine  (4)     1885 

1 

364,3 

194,6 

0,003864 

Battelli  (2)         1890 

1185 

1499 

365,0 

200,5 

1 

1 

Cailletet  u.  Colardeau 
1891 

1149 

1457 

374 

i 

1 
j 

0,329 

Traube  u.  Teichner 
1904 
Davis                  1909 

374 

'217,5 

Holborn  u.  Baumann:  1089 

\  1362 

4^58     i2,347 

lit  den  Wert< 

0,3269 

1910 

1 

j 

^1  berechnet  n 

;n  — I 

46,'»5, 

33  Atm., 

gr/ccm. 

Valentiner. 


448 


129  i 


Kritische  Daten 

nebst  einigen  aus  ihnen  berechenbaren  charakteristischen  Konstanten, 
Lit.  Tab.  132,  S.  449-    (Fortsetzung.) 


Substanz 


Formel 


h 

Pk 

^•fc 

^k 

Beobachter         a.io^ 

6.106 

0      1 

—241 15 

Dewar,  Clerke    1902     386  0977 

0,033 

Dewar  (4)          1904 

-240,8 

13,4-15 

OlszeVski  (13)    1906 

H,7 

57,2 

0,94* 

Ramsayu.Trawersi9oo      818 
Rudorf  (i)          1909 

2303 

358,3 

36,9 

Altschul              1893   5974 

7836 

362,95 

Brown                 1906 

345,6 

35,8 

Altschul              1893'  6051 

7912 

349,0 

Brown                  1906 

344,4 

35,0 

Altschul              1893   6165 

8077 

34«,5 

Brown                 1906 

3i«,7 

36,95^) 

0,7419 

Young                 1910;  5363 

7332 

Wasserstoff    .   . 

Xenon  .... 
o-Xylol  .  .  .  . 
m-Xylol  .... 
p-Xylol  .... 
Zinntetrachlorid 
')  [36,95] 


CgH, 


SnCU 


2,860 


3,232 


2,823 


2,715 


3,755      2,462 


130 

Kritische  Daten  von  Mischungen. 

Lit.  Tab.  132,  S.  449- 
In  der  ersten  Spalte  sind  die  Komponenten  der  Mischungen,  deren  kritische  Temperaturen  gemessen 
worden  sind,  angegeben;  in  der  dritten  die  Anzahl  der  untersuchten  verschiedenen  Prozentgehalte;  die  Zahl  I  in 
der  vierten  Spalte  bedeutet,  daß  die  kritische  Temperatur  der  Mischung  sich  aus  den  kritischen  Temperaturen 
der  Komponenten  nach  der  Mischungsregel  berechnen  läßt,  wenn  der  Gehalt  nach  Mol- Prozenten  gerechnet  wird ; 
II  bedeutet,  daß  die  beobachtete  Temperatur  höher,  III,  daß  sie  tiefer  liegt,  als  die  aus  der  Mischungsregel 
berechnete  (vgl.  hierzu  bes.  Centnerszwer  u.  Zoppi,  ZS.  ph.  Gh.  64,  689;  1906). 


Substanzen 


Beobachter 


Typus 


Substanzen 


Beobachter 


Typus 


Acetaldehyd-  Paraldehyd 

Aceton-Äthyläther    .     . 

-Chloroform  .    . 

Acetylen-Äthan   .    .    . 

-Kohlendioxyd 

Äthan-Chlorwasserstoff 

-  Kohlen dioxyd    . 

-Stickoxydul  .     . 

Äthyläther  -Äthylalkohol 


-Amylen 
-Benzol 


1903 
i8qo 


I 


-Diäthylamin 
-Methylacetat 

-Methylalkohol 

-Propionsäure 
-Propylalkohol 
-Schwefelkohlenstoff  . 
-Tetrachlorkohlenstoff 
Äthylalkohol- Benzol  .  . 
-Wasser     .    . 


Hollmann 
Galitzine 
Kuenen  u. 

Robson  (2)  1902 

Kuenen  (2)  1897 

Dewar  (i)  1880 

Quint  1901 

Kuenen  (2)  1897 

Kuenen  (2)  1897 

Strauss  (i)  1880 
Ramsay  u. 

Young  (2)  1887 

Pawlewski(i)  1882 

Ramsay  1881 

Schmidt  (i)  1891 

Schmidt  (i)  1891 

Schmidt  (i)  1891 

Schmidt  (i)  1891 
Centnerszwer 

u.  Zoppi  1906 

Schmidt  (i)  1891 

Schmidt  (i)  1891 

Galitzine  1890 

Schmidt  (i)  1891 

Pawlewski(i)  1882 

Strauß  (i)  1880 


III) 
III 

II*) 
iii^) 
III«) 

UV) 

III 

III 
I 
I 
I 
I 
I 

III 
III 

I 

I 

III«) 

p) 

II 
III 


Äthylamin- Benzol    .    . 
Äthylbromid-Amylen    . 
Benzol-Diäthylamin 
Chlorwasserstoff-  Kohlen 

dioxyd    .... 

-Methyläther   .    .    . 

-  Phosphorwasserstoff 
Diäthylamin-Pentan  (-i-)  . 
Kohlendioxyd- Luft  .    .    . 

Kohlendioxyd  -  Methyl-    I 
Chlorid  ...    1 

-Sauerstoff     .    . 
-Schwefeldioxyd 
-Stickstoff     .    . 
-Stickstoffoxydul 
-Wasserstoff  .    . 

Luft 

Methyläther  -  Schwefel- 
dioxyd      

Methylalkohol-Schwefel- 
dioxyd     

Propylalkohol-Wasser  .    . 


Schmidt  (i)  1891 
Pawlewski(i)  1882 
Schmidt  (i)  1891 
v.d.Waals  (3)1881 
Ansdell  (3)  1882 
Kuenen  (3)  1901 
van  t'  Hoff  J885 
Schmidt  (i)  1891 
v.d.Waals  (3)1881 
Kuenen  (i)  1893 
Caubet  (i)  1902 
Brinkmann  1904 
Keesom  1903 
Caubet  (i)  1902 
Andrews  (3)  1887 
Caubet  (2)  1904 
Verschaffelt  1899 
Olszewski  (2)  1884 
V.  Wrob- 

lewski  (2) 
Briner  u. 

Cardoso 


1885 
1908 


Caubet  (i)    1902 
Kuenen  u. 
Robson  (2)  1902 


II 
I 

110) 

III") 
III") 
11^3) 

II") 

I 

11 

II 
11^5) 

II 

11^6) 

II") 
118) 

III 

II 
J20l 

II-* 
III' 
III' 


^)  Polymerisation.  ")  Zusammensetzung  nicht  angegeben.  ^)  p^  gemessen.  *)  Nicht  durchgerührt.  ^)  pj^  ge 
messen.  «)  p^  gemessen.  ')  p^  gemessen.  ^)  Durch  eintretende  Zersetzung  unsicher.  ^)  Durch  eintretende  Zer- 
setzung unsicher,  i")  Ungenau,  krit.  Temp.  stieg  mit  der  Zeit.  ^^)  pj.  gemessen.  ")  pj^  gemessen.  ")  Durch 
eintretende  Zersetzung  unsicher,  pj^^  gemessen.  ")  p^  gemessen.  ^^)  p^  gemessen.  ^^)  py^  gemessen.  ")  pj^^  ge- 
messen. ")  Neu  bearbeitet  von  Kaott  1909.  ")  pj^  gemessen.  ^)  tj^^  = —140,0;  Pt  =  39,o.  ^i)  t^= —141,0; 
Pk  =  39,6.     22)  p^  gemessen.      Ist  als  Verbindung  anzusehen.    ^)  pj^  gemessen.    ")  p^^  gemessen. 

Valentiner. 


131 


449 


Kritische  Daten  von  Lösungen. 

Lit.  Tab.  132,  hierunter. 

Haonay  u.  Hofarth  (1880)  bestimmten  kritische  Temperaturen  für  Lösungen  von  Salze 
in  verschiedenen  Flüssigkeiten  und  für  eine  Lösung  von  Schwefel  in  Schwefelkohlenstoff.  — 
Cailletet  u.  Colardeaa  i8gi :  Kritische  Temperaturen  für  Lösungen  von  Jod  in  flüssiger  Kohlen- 
säure. —  Rietet  u.  Altschttl  1895:  Kritische  Temperaturen  für  Lösungen  von  Bomeol,  Cineol, 
Terpineol,  Phenol,  Guajacol,  Jod  in  Äther  und  Chloräther,  femer  für  Chloräthyl,  Chloroform  mit 
Spuren  von  Alkohol.  —  Kaenen  u.  Robson  (i)  1899:  Kritische  Temperatuien  für  Gemische  von 
Äthyläther-Wasser,  sowie  von  Äthan  mit  Wasser,  Äthyl-,  Methyl-,  Propyl-,  Butjl-,  Amylalkohol.  — 
Smits  1905 :  Kritische  Temperaturen  für  Lösungen  von  Anthrachinon  in  Äthyläther.  —  Centnerszwer 
u.  Pakalneet  1906,  Centnerszwer  u.  Kalnin  1907  und  Centnerszwer  (3)  1908  ennittelten  die 
molekulare  Erhöhung  der  kritischen  Temperatur  des  Lösungsmittels;  in  der  folgenden,  der 
Arbeit  von  Centnerszwer  (1908)  entnommenen  Tabelle  sind  die  molekularen  Temperaturerhöhungen 

M 

K  =  J  t  —  mitgeteilt,  J  t  bedeutet  die  Temperaturerhöhung  durch  p  g  gelöster  Substanz  vom  Mole- 

P 
kulargewicht  M  in  100  g  Lösungsmittel. 


Gelöster  Stoff 


Siede- 
punkt 


Lösungsmittel  (kritische  Temperatur) 


CO* 

(31.3") 


NHa 

(131») 


CHaQ 

fi43") 


SO, 
(157") 


C5H12 
(189") 


QH.oO 
(194°) 


Naphthalin 

Resorcin 

Phenanthren 

a-Naphthylamin.    .    .     . 

Anthracen 

Diphenylamin     .... 
Naphthalindibromid    .    . 

Benzil 

Triphenylmethan    .    .     . 

Kaliumjodid  in 


218 
280 

340 

301 

351 
30-2 
310 

347 
351 


2,39 


1,66 

2»93 
3.09 
3,08 
3,36 

5,67 
3.99 


2,17 
2,75 


3,33 
3,14 


4,01 
4.43 


1,45 
2,36 
2,65 

2,59 
2,68 

2,82 

3,32 
3,37 


1,28 
1,09 
1,38 
1,37 
1,41 

1,41 
1,73 


0,89 
1.34 
1.71 


1.55 


1,79 
2,20 


CH«0  (240»)  3,44 


132 

Literatur,  betreffend  kritische  Daten. 


;  Altscbul,  ZS.  ph.  Ch.  11,  577;  1893. 

Amagat  (i),  C.  r.  114,  1093;  1892. 

„        (2),  ebenda  1322;  1892, 

(3),  C.  r.  123,  30  u.  83;  1896. 
Andrews  (i),  Phil.  Trans.  159;  583;  1869. 
(2),  ebenda  166,  421;  1876. 
(3),  ebendal78  A.,  45;  1887.    (Vergl. 
die  Neubearbeitung  von  Knott,  s.  u.) 
Ansdell  d),  Proc.  Roy.  Soc.  29,  209;  1879. 
,,        (2),  Chem.  News.  41,  75;  1880, 

(3),   Proc.  Roy.    Soc   34,    113;    1882. 
[Beibl.  7,  257;  1883.] 
Ayenarins  (i),   Bull.   Moscou  47,   117;   1873. 
[Pogg.  Ann.  151,    303;   1874.] 
(2),  Mel.  phys.  Acad.  Pet.  lO,  697: 
1877.    [Beibl.  2,  211;  1878.] 
Baly,  Phil.  Mag.  (5),  49,  517;  1900. 
Battelli  (i),  Mem.  Tor.  (2)  40,  1889.  Ann.  chim. 
phys.    (6),    25,    38:    1892.      Phys. 
Rev.  1,  264;  1892. 
,.      (2),  Mem.  Tor.  (2)  41,  1890. 
(3),  ebenda  44,  57;  1893. 
Baume,  Joum.  chim.  phys.  6,  i;  1908. 
Briner,  Journ.  chim.  phys.  4,  476;  1906. 
Briner  u.  Cardoso,  Joum.  chim.  phys.  6,  641; 
1Q08. 


Brinkmann,  Diss.  Amsterdam  1904. 
Brown,  Joum.  chem.  Soc  89,  31 1;  1906. 
Cagniard  de  la  Tour  (i),  Ann.  chim.  phys.  (2), 
21, 121  u.  178;  1821. 
(2)  ebenda  22,  411 ;  1821. 
Cailletet,  C.  r.  94,  1224;  1882. 
Cailletet  u.  Colardeaa,  C.  r.  112,  1170;   1891. 
Joum.  phys.  (2)  10,  333;  1891.     Phys.  Rev. 
1,  14:  1892. 
Cailletet  u.  Mathias  (i),  C  r.  102, 1202;  1886. 
„        (2),    Joum.  phys.   (2)  5, 
549;  1886. 
(3),  Cr.  104,  1563;  1887. 
Cardoso,  Arch.  sc  phys.  30,  432;  1910. 
Caubet  (i),   ZS.  ph.  Ch.  40,   257;   1902,  43, 
115;  1903, 
„       (2),  ebenda  -tö,  loi ;  1904,  femer  These, 
Paris  1901. 
Centnerszwer  (i),  ZS.  ph.  Ch.  46,  475;  1903. 
,.  (2),  ebenda  49,  199;  1904. 

„  (3),  ebenda  61,  356 ;  1908,  femer 

ebenda  69,  81;  1909. 
Centnerszwer  u.  Kalnin,  ZS.  ph.  Ch.  60,  441; 

1907. 
Centnerszwer  u.  Pakalneet,  ZS.  ph.  Ch.  55, 
303;  1906. 


Physik  alisch.cheiaische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Valeotiner. 


460 


132  a 


Literatur,  betreffend  kritische  Daten. 

(Fortsetzung,) 


Centnerszwer  u.  Zoppi,  ZS.  ph.  Ch.  54,  689; 

1906. 
Chappuis,  C.  r.  118,  976;  1894, 
Clark,  Phil.  Mag.  (5)  10,  149;  1880. 
Clerke,  Proc.  Roy.  Soc.  1901;  62.  Journ.phys.  (4) 

1,  116;  1902. 
Crommelio,  Comm.  Phys.  Lab.  Leiden  Nr.  115 

u.  118.  1910. 
Davis,  Phys.  Rev.  29,  81;  1909, 
Dewar  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  30,  478;  i88o. 
„      (2),  PhiL  Mag.  (5)  18,  210;  1884. 
„      (3),  Chem.  News  84,  281,  293;  1901. 
„       (4),  Proc.  Roy.  Soc.  73,  251;  1904. 
Djatschewsky ,    Journ.    russ.    16,    304;    1884. 

[Beibl.  8,  808;  1884.) 
Dorsmano,  Diss.  Amsterdam  1908. 
Drion,  Ann.  chim.  phys.  (3)  56,  221;  1859. 
Estreicher,  ZS.  ph.  Ch.  20,  605;  1896. 
Ferretto,  Cim.  (4)  12,  288;  1900. 
Galitzine,  Diss.  Straßburg  1890.   Wied.  Ann.  41, 

620;  1890. 
Galitzioe  u.  Wilip,  BulL  Acad.  Pet.  11,  Nr.  3, 

117.     Rapp.  du  congr.  int.  1,  668;  1901. 
Ter  Gazarian,  Journ.  chim.  phys.  4,  140;  1906. 
Guldberg,   Christ.   Vid.    Selsk.,    1882,    Nr.  20, 

[Beibl  7,   350;   1883],  ferner  ZS.  ph.  Ch.  1, 

234;  1887,  ebenda  5,  378;  1890. 
Guye  u.  Maltet  (i),  Arch.  sc.  phys.  (4)  7,  86; 
1899. 

„  „      (2),  C.  r.  133,  1287;  1901. 

„  „      (3),  ebenda  134,  168;  1902. 

„  „       {4),  Arch.  sc.  phys.  (4)  13,  274, 

462,  559;  1902. 
Hannay,  Proc.  Roy.  Soc.  32,  294;  1882. 
Hannay   u.   Hogarth,    ebenda  30,   178;   1880. 

Chem.  News.  41,  103;  1880. 
Happel  (i),  Ann.  Phys.  (4)  13,  340;  1904. 

„       (2),  Phys.  ZS.  8,  204;  1907. 
Hartley,  Nat.  15,  67;  1876. 
Hautefeuille  u.  Cailletet,  C,  r.  92,  901  u.  1088; 

1881. 
de    Heeo,    Recherches    touchant    la   physique 

comparee  et  la  thdorie  des  liquides,  Paris  1888, 

Part,  exper.  102. 
Hempel,  ZS.  f.  angewandte  Chem.  14,  865;  1901. 
Herzog,  ZS.  Elch.  15,  345;  1909. 
V.  Hirsch,  Ann.  Phys.  (4)  1,  655;  1900. 
van  t'Hoff,  Ber.  chem.  Ges.  18,  2088;  1885. 
Holborn  u.  Baumann,  Ann.  Phys.  (4)  31, 945;  1910. 
Hollmann,  ZS.  ph.  Ch.  43,  148;  1903. 
Janssen,    Diss.   Leiden  1877.    [Beibl.  2,  136; 

1878.] 
Ilosvay,  Bull.  Soc.  chim.  37,  299;   1881.     Ber. 

chem.  Ges.  15,  11 86;  1882. 
Jouk,    Journ.   russ.   13,   229;   1881.     [BeibL  6, 

86  u.  208;  1882.] 
Kameriingh  Onnes,   Comm.  Phys.  Lab.   Leiden 

108,    1908   u.    112;    1909.     Proc.  Amst.   11, 

168;  1908;  C.  r.  147,  421;  1908. 
Kannegießer,  Journ.  russ.  16,  304 ;  1884.  [Beibl. 

8,  808;  1884.] 
Keesoffl,  Diss.  Leiden  1904.    Comm.  Phys.  Lab. 

Leiden  Nr.  88;  1903. 
Knietsch,  Lieb.  Ann.  259,  100;  1890, 
Knott,  Edinb.  Proc.  30,  i;  1909. 


Kreichgauer,  Nat.  u.  Offenb.  53,  362  u.  401; 

1907. 
Kuenen  (i),  Arch.  n^eri.  26,  390;  1893.  ZS.  ph. 
Ch.  11,  38;  1893. 
(2),  ZS.  ph.  Ch.  24,  678;  1897. 
„        (3),  ebenda  37,  483;  1901. 
Ferner:  Die  Zustandsgieichung  der  Gase  und 
Flüssigkeiten    u.     d.     Kontinuitätstheorie. 
Braunschweig  1907. 
Kuenen  u.  Robson  (i),  ZS.  ph.  Ch.  28,  342;  1899. 
„  „       (2),  Phil.  Mag.  (6)4, 116;  1902. 

Ladenburg,  Ber.  chem.  Ges.  11,  818;  1878. 
Lebeau,  Bull.  Soc.  chim.  33,  1137;  1905. 
Leduc  u.  Sacerdote,  C.  r.  125,  397;  1897. 
Lespieau  u.  Chavanne,  C.  r.  140,  1035;  1905. 
Mathias  (i),  Journ.  phys.  4,  77;  1905. 
„        (2),  C.  r.  148,   1102;   1909. 
Femer:  Le  point  critique  des  corps  purs.    Paris 
1904. 
Mathias  u.  Kameriingh  Onnes,   Comm.   Phys. 

Lab.  Leiden  Nr.  117;  1911. 
Mendelejew  (i),  Lieb.  Ann.  119,  11 ;  1861. 

„  (2),  Ber.  chem.  Ges.  17,  302,  1884. 

Nadejdine  (i),  Journ.  russ.  14, 157;  1882.  [Beibl. 
7,  678;  1883.] 
„         (2),  ebenda  14,  536;  1882.  [ebenda.] 
„         (3),  ebenda  15,  25;   1883.    [ebenda.] 
„         (4),  Kiewer   Univers.  Unters.  6,  32; 
1885.    [ebenda  9,  721 ;  1885.] 
(5),  Rep.  d.  Phys.  23,  639;  1887. 
(6),  ebenda  23,  708;  1887. 
Nilson  u.  Pettersson,  ZS.  ph.  Ch.  1,  38;  1887. 
Ogier,  C.  r.  88,  236;  1876. 
Olszewski  (i),  C.  r.  98,  914;  1884. 
„  (2),  ebenda  99,  184;  1884. 

(3),  ebenda  100,  350;  1885. 
„  (4),  ebenda  100,  940;  1885. 

„  (5),  Mon.  Chem.  7,  371;  1886. 

(6),  Wied.  Ann.  31,  66;  1887. 
(7),  BulLAcad.  Krakaul4,i97;i886. 
(8),  Wied.  Ann.  37,  337;  1889. 
„  (9),  Bull.  Acad.  Krakaul8,  57;  1890. 

„        (10),  Wied.  Ann.  56,  133;  1895. 
(II),  ZS.  ph.  Ch.  16,  380;  1895. 
(12),  Phil.  Mag.  (5)  39,  188;  1895. 
„        (13),  Ann.  Phys.  (4)  17,  986;   1905, 
Ann.  chim.  phys.  8,  193;  1906. 
Ferner:    Bull.  Acad.  Krakau  1908;   375  (Zu- 
sammenstellung der  Arbeiten  über  kritische 
Daten  im  Institut  von  Olszewski). 
Pawlewski  (i),  Ber.  chem.  Ges.  15,  2463;  1882. 
„  (2),  ebenda  16,  2633;  1883. 

(3),  ebenda  21,  2141;  1888. 
Rietet  u.  Altschul,  C.  r.  120,  43  u.  64;  1895, 

ZS.  ph.  Ch.  16,  26;  1895. 
Quint,  ZS.  ph.  Ch.  39,  14;  1901. 
Radice,  These  de  doctorat,   Geneve  1899;   cit. 

Arch.  sc.  phys.  13,  40,  Anmk.  1902. 
Ramsay,  Proc.  Roy.  Soc.  31,  194;  1881. 
Ramsay  u.  Young  (i),  Phil.  Trans.  177, 156;  1886. 
„  „      (2),  Journ.  chem.  Soc.  51,  755; 

1887. 
Ferner:   PhiL  Trans.    178,  91  u.  321;    1887. 
180,  156;  1889. 

Valentiner. 


132  b 


451 


Literatur,  betreffend  kritische  Daten. 

(Fortsetzung.) 


Ramsay  u.  Travws,  Phil.  Trans.  197,  47;  1901. 
Radorf  (i),  Ann.  Phys.  (4)  29,  751;  1909. 
(2),  ZS.  Elch.  15,  746;  1909. 
(3),  ZS.  Elch.  15,  748;  1909. 
Sajotschewsky,  Kiewer  Univers.  Unters.  1878, 

Nr.  4  u.  8  [Beibl.  3,  741 ;  1879]. 
Sarrau,  C  r.  91,  639,  718,  845;  1882,  femer: 

ebenda  101,  944;  1885,  110,  850;  1890. 
Scbamhardt,  Diss.  Amsterdam  1908. 
Schmidt  (i).  Lieb.  Ann.  266,  266;  1891. 
(2),  ZS.  ph.  Ch.  8,  646;  1891. 
Smits,  ZS.  ph.  Ch.  52,  587;  1905. 
Strauß  (i),  Joum.  russ.  12,  207;  1880  [Beibl.  6, 
282;  1882]. 
(2),  ebenda  14,  510;  1882  [Beibl.  7,  676, 
1883]. 
Traube,   Joum.  prakt.  Ch.  (2),  31,  518;  1885. 
Traube  u.  Teichner,  Ann,  Phys.  (4)  13, 620 ;  1904, 
Travers,    Experimentelle    Untersuchungen    von 

Gasen.     Braunschweig  1905. 
Travers  u.  Usher,  ZS.  ph.  Ch.  57,  365;  1907. 

Verschaffelt,  Comm.  Phys.  Lab.  Leiden.  Nr.  47; 

1S99. 


Vespifoani,  Gazz.  chim.  33,  73;  1903.   [Chem. 

Zbl.  1903,  1,  1109]. 
Villard,  C.  r.  118,  1096;  1894. 
Vincent  u.  Chappnis  (i),  C.  r.  103,  379;  1886. 
„         (2),  Joum.  phys.   (2),  5, 
58;  1886. 
de  Vries,  Arch.  nteri.  28,  210;  1894. 
van  der  Waals  (i),  Versl.  Acad.  van  WeL  Afd. 
Nat.  (2)  15,  1880.  [Beibl. 
4,  704;  1880]. 
„  (2),  Die    Kontinuität  des  gas- 

förmigen und  flüssigen  Zu- 
standes.    i.  Aufl.    Leipzig 
1881;  168,  —  2.  AufL  1, 
1899;  178- 
„  (3),  ebenda  143,  resp.  153. 

von  Wroblewski  (i),  Wied.  Ann.  20,  251;  1883. 
„  (2),  Wied.  Ann.  25,  402;  1885, 

36,  134;  1885. 
(3),  C  r.  102,  loio;  1886. 
„  (4),  Wien.  Ben  91,  696  u.  709; 

1885;  92,  641;  1885. 
„  (5),  ebenda  97,  1378;  1888. 

Yoaoc,  Dublin  Proc  12,  374,  1910. 


Anhang. 

Literatur,    betreffend   Bestimmung  der   Größen  a  und  b  der  van   der  Waalsschen 

Gleichung  und  ihrer  Veränderlichkeit ;  in  Klammem  ist  die  Substanz  beigefügt,  auf  die 

sich  die  Untersuchung  hauptsächlich  bezieht 

Batschinski.  Ann.  Phys.(4)  14,  288;  1904  (Äthyl- 
äther, Fluorbenzol,  Methylformiat,  Isopentan); 
ebenda  19,  307,  310;  1906  (Isopentan);  ebenda 
21,  looi;  1906.  (Äthyolxyd.) 

Boltzmann,  Vorlesungen  über  Gastheorie,  1898. 

Dieterici,  Wied.  Ann.  69,  685;  1899  (van  der 
Waalssche  Gleichung  und  kritische  Dichte); 
Ann.  Phys.  (4)  5,  51;  1901  (Isopentan,  Benzol, 
Äthyläther ,  Schwefeldioxyd ,  Kohlendioxyd , 
Wasser);  ebenda  12,  144;  1903  (Prüfung  einer 
Beziehung  des  Spannungskoeffizienten  u.  der 
kritischen  Dichte  für  11  Substanzen). 

Dorsmann,  Diss.  Amsterdam  1908.  (Chlorwasser- 
stoff, Kohlendioxyd.) 

Qoye  u.  Friedrich,  Arch.  sc  phys.  9,  505 ;  1900, 
13,  559;  1902. 

Goebel.  ZS.  ph.  Ch.  47,  471;  1904,  50,  238; 
1905. 

Fischeru.  Alt,  Ann.Phys.(4)9, 1177;  1902,  (Sauer- 
stoff, Stickstoff,  Wasser  bei  reduzierten  Siede- 
temperaturen.) 

Friderich,  Joum,  chim.  phys.  4,  123:  1906. 
(Berechnung  von  b^,) 

Goldbammer.  ZS.  ph,  Ch.  71,  577;  1910. 

Haentzscbel,  Ann.  Phys.  (4)  16,  565;  1905, 
(Einfache  Berechnungsweise  von  a  und  b.) 

Hall,  Boltzmann- Festschrift,  S99;  1904  (a  für 
Äthylalkohol  und  -Äther,) 


Happel,  Phys,  ZS.  6,  389;  1905  (Zusammen- 
fassende Bearbeitung) ;  Ann.  Phys.  (4)  13,  340; 
1904  (Einatomige  Gase);  ebenda 21,  342;  1906. 
(Berechn.  des  nächst,  Gliedes,  das  bei  der  streng, 
V,  d.  Waalsschen  Gleichung  mitzunehmen 
ist,  Boltzmann'sche  Form.  Einatomige  Gase.) 

Herzog,  ZS.  Elch.  15,  545;  1909  (Kritische 
Dichten.) 

von  Hirsch,  Wied.  Ann.  69,  450;  1899  (Toluol, 
o-,  p-,  m'Xylol,  Propionsäure,  n-  und  i- Butter- 
säure.) 

Jäger,  Wien.  Ber,  105,  15;  1896. 

Kamerlingb  Onnes,  Comm,  Phys,  Lab,  Leiden, 
Nr.  loS  u,  112;  190g  (a  und  b  für  Helium). 

Kuenen,  Die  Zustandsgieichung  etc.,  Braun- 
schweig 1907.  Ann.  Phys.  (4)  17,  189;  1905 
(Einfache  Berechnung  von  a  und  b.) 

van  Laar,  Arch.  Teyler  (2)  6,  48;  1899  und  7, 
34;  1901,  VersL  Akad.  Amst.  (4),  11,  713; 
1902. 

K.  Meyer,  ZS.  ph.  Ch.  32,  i ;  1900  (s.  unten  S.  452). 
ZS.  ph.  Ch.  71,  325;  1910. 

St.  Meyer,  Ann.  Phys.  (4)  7,  938 :  1902. 

Reiaganoffl,  Diss.  Göttingen  1899  (Isopentan); 
Ann.  Phys.  (4)  18,  1008;  1905.  (Abhängigkeit 
der  Größe  a  von  Volumen  und  Temperatur 
bei  Äthyläther,  Kohlendioxyd,  Äthylen,  Iso- 
pentan.) 

van  Rij,  Diss.  Amsterdam  1908.  (Edelgase; 
Sauerstoff,  Wasserstoff,  Kohlendioxyd.) 

Vaientiner.    29* 


452 


132  c 


Literatur,  betreffend  kritische  Daten. 

(Fortsetzung.) 


Roth,  Wied.  Ann.  11,  35;  1903. 

Rudorf,  Ann.  Phys.  29,  751;  1909  (Edelgase); 
ZS.  Elch.  16,  748;  1909  (Radiumemanation.) 

Schamhardt,  Diss.  Amsterdam  1908.  (a  und  b 
für  Äthylättier.) 

Traube,  Ann.  Phys.  (4)  5,  548;  1901  (Beziehung 
zwischen  b  und  dem  Molelcularvolumen); 
ebenda  8,  284;  1902  (b  für  18  Stoffe  für 
verschiedene  Temperaturen);  ZS.  ph.  Ch.  68, 
289;  1910  (Beziehungen  zwischen  Ober- 
flächenspannung, Binnendruck  und  den  Größen 
a,  b,  berechnet  für  eine  große  Zahl  von  Sub- 
stanzen.) 


van  der  Waals,  Die  Kontinuität  etc.,    Leipzig 

1899  und  1900.   Arch.  n^erl.  (2),  4,  302;  1900, 

308;  1900,  G,  47;   1901.     Versl.  Akad.  Amst. 

(4),  7,  160;  1899,  537;  1899,  9,  586,  614,  701; 

1901,  11,   82;    1902.     ZS.   ph.   Ch.  38,   257; 

igoi.     Arch.  neerl.  (2),  9,  381;  1904.    Versl. 

Akad.  Amst.  19,  78;  1910. 
van  der  Waals,  jr.,  Versl.  Akad.  Amst.  (4)  11, 

620;  1902.     Arch.  neerl.  (2)  8,  285;  1902. 
Waiden,  ZS.  ph.  Ch,  00,  385;  1909.  (Beziehung 

zwischen   Oberflächenspannung,    Binnendruck 

und  den  Größen  a  und  b.) 


Korrespondierende  Substanzen. 

Die  in  folgenden  Gruppen  eingeordneten  Substanzen  scheinen  im  Sinne  der  v  an  d  e  r  Wa  alsschen 
Theorie  bezüglich  der  Sättigungsdruckkurven  und  Isothermen  miteinander  zu  korrespondieren^). 


Gruppe  I.    (Einatomige  Gase). 

Argon  2,25  ber.  nach  Ramsay  u.  Travers  von  Happel 

Krypton  2,39 

Xenon  2,38  „ 

Radiumemanation    2,23  ber.  nach  Ramsay  u.  Gray  von  Rudorf 

Quecksilber  2,30  bis  2,39  ber.  nach  Cailletet,  Colardeau  u.  Riviere  von  Happel. 

Die  Zahlen  bedeuten  den  Faktor  /  in  der  Gleichung  lg  -^-^  =  f[  -^ —  i  ),  worin  p  der  zu  der 

absoluten  Temperatur  T  gehörige  Sättigungsdruck,  Pj^  und  Tj.  kritische  Daten  sind.     Dieser  Faktor 
hängt  ein  wenig  von  der  Temperatur  ab  und  hat  für  alle  anderen  bisher  untersuchten  Substanzen 
höhere  Werte  (2,8  bis  3,2  für  die  Substanzen  in  Gruppe  II,  >  3,2  für  die  übrigen). 
Cailletet,  Colardeau  u.  Rivi&re,  C.  r.  ISO,  1585;  1900. 
Happel,  Ann.  Phys.  (4)  13,  340;  1904;  ferner  auch  Phys.  ZS.  6,  389;  1905;  Ann.  Phys.  (4)  21, 

342;  1906. 
Ramsay  u.  Travers,  Phil.  Trans.  197,  47;  1901.  (Travers,  Exper.  Unters,  v.  Gasen  1905. 

Braunschweig.) 
Ramsay  u.  Gray,  Journ.  ehem.  Soc.  95,  1073;  1909. 

Rudorf,  ZS.  Elch.  15,  748;  1909;  ferner  auch  ebenda  746;  Ann.  Phys,  (4)  29,  751;  1909. 

Bezüglich  der  Werte  von  f  und  ihrer  Temperaturabhängigkeit  für  andere  Substanzen  vgl.  bes. 

Jüptner,  ZS.  ph.  Ch.  55,  738;  1906;  60,  loi;  1907;  03,  355,  579;  1908;  04,  709;  1908. 


Gruppe  IL 

Äthyläther  Äthylacetat  Methylformiat  Heptan 

Benzol  Methylacetat  Propylformiat  Hexan 

Brombenzol  Propylacetat  Äthylpropionat  Kohlendioxyd 

Chlorbenzol  Methylbutyrat  Methylpropionat  Schwefelkohlenstoff 

Fluorbenzol  Methyl-i-butyrat  Pentan  Chlorkohlenstoff 

Jodbenzol  Äthylformiat  i- Pentan  Zinntetrachlorid 

Chlorwasserstoff 
Für  diese  Substanzen  konnte  von  K.  Meyer   eine  durch  Hinzunahme  von  2  weiteren  Kon- 
stanten erweiterte  van  der  Waals'sche  Gleichung  aufgestellt  werden,  die  die  Beobachtungen  im  Sätti- 
gungsgebiet befriedigend  darstellt. 

Wahrscheinlich  gehören  in  diese  Gruppe: 

Äthylen       nach    Amagat,  Raveau,  Reinganum, 
Luft  „      Amagat, 

Stickstoff        „      Fischer  u.  Alt, 
Sauerstoff       „      Fischer  u.  Alt, 


^)  Es  ist  noch  nicht  sicher,  ob  eine  derartige  allgemeine  Klassifizierung  möglich  ist  oder  ob  nicht 
nur  gewisse  Substanzen  in  gewissen  Eigenschaften  miteinander  korrespondieren,  in  anderen  nicht. 
K.  M  ey  e  r  hat  z.  B.  (ZS.  ph.  Ch.  71,  325;  1910)  für  die  Substanzen  der  Gruppe  I  dieselbe  Form  der 
Zustandsgieichung  aufstellen  können,  als  für  Gruppe  II;  allerdings  mit  5  Konstanten. 

Valeotiner 


132  d 


453 


Literatur,  betreffend  kritische  Daten. 

(Fortsetzung.) 


•  nach  Happel 


Mischungen  von  2  Stoffen  dieser  Gruppe,  z.  B. 
Kohlendioxyd  und  Sauerstoff    nach  Keesom, 

„  und  Wasserstoff     „    Verschaffelt, 

Chlormethyl     und  Kohlendioxyd  „     Kamerlingh  Onnes  u.  Zakrzewski. 
Korrespondierend  mit  den  genannten  sind  in  bezug  auf  die  Größe  des  kritischen  Volumens 
Schweflige  Säure   \ 

Hexamethylen       ) 
Korrespondierend  in  bezug  auf  die  Dielektrizitätskonstante  sind: 

Benzol  Mejaxylol 

Äthylbenzol  Orthoxylol 

Propylbenzol  Paraxylol 

i-Propylbenzol  Cymol 

i-Butylbenzol  Pseudokumol 

Toluol 

Kamerlingh-Onnes  hat  eine  allgemeine  Zustandsgieichung  empirischer  Natur  für  diese  Gruppe 
abzuleiten  versucht. 

Amagat,  C.  r.  123,  30  u.  83;  1896. 

Dieterici,  Ann.  Phys.  (4)  12,  144;  1903. 

Fischer  u.  AU,  Ann.  Phys.  (4)  9,  1177;  1902. 

Happel,  s.  o.  und  Ph.  ZS.  10,  687;  1909. 

Kamerlinsh  Onaes,  Comm.  Phys.  Lab.  Leiden,  Nr.  71,  74;  1901. 

Kamerlingh  Onnes  u.  Zakrzewski,  ebenda,  Nr.  92  u.  Suppl.  8;  1904. 

Keesom,  ebenda  Nr.  88;  1903. 

Meyer,  ZS.  ph.  Ch.  32,  i;  1900. 

Raveau,  Joum.  phys.  (3)  6,  432;  1897. 

Reinganum,  Ann.  Phys.  (4)  18,  1008;  1905. 

Verschaffelt,  Comm.  Phys.  Lab.  Leiden,  Nr.  47;  1899  u.  Nr.  65;  1900. 


Gruppe  III. 

Äthyl-  und  Propylalkohol. 

Happel  s.  0-,  Meyer  s.  o. 


Nicht  einordnen  lassen  sich  Methylalkohol,  Essigsäure    Wasser. 
Dieterici,  Ann.  Phys.  (4)  15,  860;  1904. 


Happel  s.  0.    Meyer  s.  o. 


Vgl.  zu  dieser  Tabelle  die  in  Tab.  129  aufgeführten  Werte  von  — ^—^  und 

oben  angeführte  Literatur,  besonders 

Boltzmano,  Voriesungen  über  Gastheorie,  II.  Teil,  1898. 
Kuenen,  Die  Zustandsgieichung  etc.  Braunschweig  1907. 
van  der  Waals,  Die  Kontinuität  etc.  Leipzig  1899  u.  1900. 
Happel,  Phys.  ZS.  6,  389;  1905  (Zusammenfassende  Bearbeitung). 


^V 


sowie    die 


Valentiner. 


454  133 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loog  Lösung  angegeben. 

A.  Inhalt. 

Aufgenommen  sind :  Salze,  Säuren,  Basen,  einige  Oxyde  und  Elemente.  —  Doppelsalze  sind,  abgesehen 
von  wenigen  Ausnahmen,  fortgelassen.  —  Bei  der  Auswahl  der  Stoffe  wurden  wesentlich  berücksichtigt: 
I.  wichtige  Verbindungen;  2.  neuere  und  genaue  Bestimmungen. 

Lagen  mehrere  Daten  verschiedener  Autoren  für  gleiche  Konzentration  und  Temperatur  vor,  so  sind 
die  Werte  nur  zum  Teil  aufgenommen  worden,  auf  andere  ist  in  der  Anmerkung  verwiesen.  Eklatant  un- 
richtige oder  unklare  Zahlen  wurden  fortgelassen.  Teile  der  genauen  Eiskurven,  welche  freilich  nur  wenige  Grade 
umfassen,  findet  man  in  Tabelle  182.  Die  Literatur  ist  bis  Ende  191 1  berücksichtigt.  Die  Arbeiten  der 
russischen  Autoren  waren  dem  Verfasser  oft  nur  in  Referaten  zugänglich. 

B.  Abkürzungen. 

Außer  den  im  Vorwort  zusammengestellten  Abkürzungen  der  häufigsten  Zeitschriften  sind  folgende 
abgekürzte  Büchertitel  benutzt: 

Mulder  =  Bijdragen  tot  de  geschiedenis  van  het  scheikundig  gebenden  water;  Rotterdam  1864. 
Comey  =  Dictionary  of  chemical  solubilities  Inorganic;  London  und  New  York  1896. 
Gm.  Kr.  =  Gmelin- Kraut,  Handbuch  der  anorg.  Chemie;  Heidelberg  I — III;  1872— 1897. 
Dammer  =  Handbuch  der  anorg.  Chemie,  I  — IV;  Stuttgart  1892— 1903. 

C.  Einrichtung  der  Tabelle. 

In  der  ersten  Kolumne  sind  die  Gew.-%  des  in  Wasser  gelösten  Stoffes,  also  Gramm  anhydrische 
Substanz  in  100  g  Lösung  (nicht  loog  Wasser)  angeführt.  Nur  in  zwei  Fällen  bei:  NH3-H2O  und  HCIO4-H2O 
sind  die  Mol.-%  angegeben,  wie  auch  besonders  bemerkt.  Die  Gewichtsprozente  sind  teils  Original-Abhand- 
lungen entnommen,  teils  aus  den  Angaben  von  Meyerhoffer  in  der  vorigen  Auflage  dieses  Buches  umgerechnet 
worden.  Unter  anhydrischer  Substanz  ist  stets  diejenige  verstanden,  die  die  Überschrift  bildet.  In  der  z  w  e  i  t  e  n 
Kolumne  ist  der  Bodenkörper  angegeben.  Sind  zwei  durch  +  verbundene  Bodenkörper  angegeben,  so  liegt 
ein  Umwandlungs-  oder  ein  eutektischer  (multipler)  Punkt  vor.  Dies  ist  auch  durch  fetten  Druck  gekenn- 
zeichnet. In  der  dritten  Kolumne  sind  die  einzelnen  Gleichgewichtstemperaturen  verzeichnet.  Labile 
Punkte  sind  in  jedem  Fall  in  einer  besonderen  Tabelle  unter  der  Bezeichnung  „instabiles  System"  zusammen- 
gefaßt. Die  Ziffern  bei  den  Temperaturen  bedeuten  den  Hinweis  auf  die  Literaturangaben,  die  am  Ende 
jeder  Tabelle  stehen.  Wenn  sich  alle  Angaben  einer  Tabelle  auf  eine  einzige  Literaturangabe  beziehen, 
ist  dieser  Literaturnachweis  durch  eine  Ziffer  am  Kopf  der  Tabelle  bemerkbar.  In  einigen  Fällen  sind  Koch- 
punkte (Kp.)  und  andere  Tensionsverhältnisse  angeführt.  Wo  nichts  besonderes  bemerkt  ist,  beziehen  sich 
die  Angaben  auf  direkte  Löslichkeitsbestimmung;  dort,  wo  indirekte  Löslichkeitsbestimmungen  vorliegen, 
ist  die  Methode  mit  Worten  oder  durch  ein  Zeichen  angedeutet.     Es  bedeutet: 

[t]  =  Gesamtlöslichkeit.  |  [EMK]  —  Bestimmung  durch  Potentialmessung. 

[NH3]   =  Bestimmung   aus   der  Löslichkeit    in 
NH3  nach  Bodländer  u.  Fittig, 

[kol.]  =  kolorimetrisch  nach  Whitby. 
Bei  den  indirekten  Lösl.-Best.  ist  im  Original  die  Lösl.  meist  in  Gewichten  pro  Lit.  angegeben.  Diese 
Angaben  sind  für  die  Tabelle  mit  Berücksichtigung  der  Dichte  des  Wassers  — •  aber  ohne  Berücksichtigung 
des  spez.  Gew.  der  Lösungen  —  auf  g  Salz  in  100  g  H2O  umgerechnet.  Die  Tabelle  ist  alphabetisch  nach 
den  Symbolen  der  Kationen  geordnet  (Ag,  AI  etc.).  Mol.-  resp.  Atomgewicht  stehen  neben  den  Salzen. 
Für  die  Smp.  und  Umwp.  vergl.  auch  Tab.  66,  67  u.  154. 


[i]  =  lonenlöslichkeit. 
[k]  =  Bestimmung  durch  Leitfähigkeits- 
messung, 


D.  Genauigkeit.' 

Im  allgemeinen  ist  eine  Löslichkeitsbestimmung  schon  recht  genau,  wenn  sie  nur  um  i  %  vom  wahren 
Wert  abweicht.  Wo  daher  die  Autoren  ihre  Zahlen  bis  auf  ein  Tausendstel  (oder  sogar  Zehntausendstel) 
angeben,  erschien  eine  Abrundung  am  Platze.  Im  großen  und  ganzen  überschreiten  diese  Abrundungen 
nicht  den  Wert  von  ^2%»  nur  bei  einigen  älteren  Autoren  ist  gelegentlich  darüber  hinausgegangen  worden. 
Dagegen  ist  bei  bewährten  Forschern  häufig  von  jeder  Abrundung  abgesehen  worden,  obwohl  eine  solche 
vielfach  am  Platze  sein  dürfte.  Überhaupt  legt  die  Verschiedenartigkeit  der  Bestimmungen  einer  konse- 
quenten Durchführung  der  Abrundung  unüberwindliche  Schwierigkeiten  in  den  Weg,  so  daß  hiervon, 
abgesehen  werden  mußte.  Wo  sich  die  Bestimmung  eines  oder  mehrerer  Autoren  nicht  zu  einer  Kurve 
vereinigen  ließen,  wurde  in  den  meisten  Fällen  eine  Kurve  möglichst  durch  die  Mittelwerte  gezogen  und  aus  j 
ihr  die  interpolierten  Werte  abgelesen.  — •  Eine  solche  Interpolation  ist  meist  besonders  vermerkt.j 
(:inpoL),  desgl.  eine  Extrapolation  (:exp.) 

Figuren  wurden  zur  Erleichterung  des  Verständnisses  bei  solchen  Systemen  gebracht,  bei  denen 
viele  Hydratstufen  vorliegen. 

Die  stabilen  Systemen  entsprechenden  Kurven  sind  voll,  die  instabilen  Systemen  entsprechenden 
gestrichelt  ausgezogen.  Als  Abszissen  sind  die  Gewichtsprozente  anhydrische  Substanz,  als  Ordinaten  die 
Temperaturen  aufgetragen.  Die  Buchstabenbezeichnung  der  Kurven  und  multiplen  Punkte  in  den  Figuren 
ist  auch   in   den  Tabellen   mitgeteilt  und  zwar  in  der  zweiten  Spalte  neben  der  Bodenkörperbezeichnung. 

Kremann 


133a 


455 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


!  AgaAsOs  Silberarsenit^)  4  6,6 

^  X 10-3        AgsAsOj  20» 

Wbitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 

o  [t,  kol.]. 


Ag3As04  Silberarsenat  ^)  462,6 

i    S.5X10-*         AgsAsO*  20» 

■    Whitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 

:    I  .  [t,  kol.]. 


AgBOa  Silberborat    150,9 

•.905  AgBO,  25» 

Arrfaenins,  ZS.  ph.  Ch.  11,  396; 

i>o3  [t]. 


AgBr  Silberbromid  187,8 


19,96"^) 

21,1  «) 

25  ') 

25  *) 

25  ') 

25  •) 

100  ') 


o,S4Xio-*  AgBr 

i.i    XIO-* 

1,33X10-^ 

1.24X10-^ 

1.5    Xio-3 

1.35  X10-» 

3,7   X10-* 

^'  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  y.]. 

-I  Koblrausch  u.  Dolezalek,  Berl. 
Sitzber.  1901,  1021  [i, /.]. 

^)  Kobiraasch  u.  Dolezalek,  ZS. 
ph.  Ch.  39,  605;  1902  [i,  x]. 

*)  Goodwin,  ZS.  ph.  Gh.  13,  645; 
1S94  [i,  E.MK]. 

2>  Tbiel,  ZS.  anorg.  Gh.  Jl,  57; 
1000  [i,  EMK]. 

«I  Bodländer  u.  Fittif,  ZS.  ph.  Gh. 
39.  605:  1902  [i,  NH3]. 

')  Böttfer,  ZS.  ph.  Gh.  66,  93; 

1906  [t,x]. 


AgBrOs  Silberbromat  235,8 

0,159  AgBrOs  19.94"^) 

0.192  „  24,5     *) 

ö,i66  „  25,0    ') 

0,171  ;  „  27,0    ♦) 

*i  Bottger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 

1903  [t,x]. 

2»  Noyes,  ZS.  ph.  Gh.  6,  246; 
iSqo  [t]. 

^)  Longi,  Gazz.  chim.  18,  87;  1883 
[t,  dir.]. 

*)  Whitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 
108;  1910  [t,  kol.]. 


AgCN  Silbercyanid  133,9 

4,3X10-«  AgCN  17,5«  M 

2,2X10-*  „  19,96*) 

1)  Morgan,  ZS.  ph.  Gh.  17,  533; 

1895  [i,  EMK]. 
*)  Böttger,   ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 

1903  [t,x]. 


ind.  Bestimmungen  [x]  bei  18,5  u. 
loo»  liegen  seitens  Melcher  vor. 
( Joum.  Amer.  chem.Soc32, 50 ;  1910.) 


AgCNS  Silberrhodanid  166,0 

1,37X10-*  AgGNS  19,96'^) 
2,50X10-*  „  21,00  *) 

1,80X10-5  „  25,00  3) 

2,10X10-5  „  25,00  *) 

6,40X10—*  „  100,00*) 

^)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,x]. 

*)  Wbitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 
1910  [t,  kol.]. 

*)  Küster  u.  Thiel,  ZS.  anorg.  Gh. 
33,  139;  1903  [i,  EMK]. 

*)  Abegg  u.  Cox,  ZS.  ph.  Gh.  46, 
II;  1903  [i,  NHs]. 

5)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  56,  93; 

1906  [t,  x]. 


AgaCrOi  Silberchromat 

331,8 
2,8   Xio-3       AgjGrO*  18«' 1) 

2,5   X10-'  „  18*) 

2,56x10-*  „  18*) 

ca.  2    xio-3  ^^  25*) 

3,41x10-3  „  27') 

5,34X10-3  „  50») 

ca.  3    xio-3  ^^  100*) 

M  Kobiraasch,  ZS.  ph.  Gh.  12, 221 , 

1893  [i,''-]- 

*)  Kobiraasch.  ZS.  ph.  Gh.  64, 129; 
1908  [i,  x]. 

ä)  Wbitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 
1910  [t,  kol.]. 

*)  Abegg  u.  Cox,  ZS.  ph.  Gh.  46, 
II;  1903  [i,  EMK]. 

')  Carpenter,  Gomey  S.  21. 


AgaCOs  Silbercarbonat  275,8 

ca.  1,7X10-3        AgjGOa  25«  1) 

3,2Xio-ä  „  25*) 

1)  Abegg  u.  Cox,  ZS.  ph.  Gh.  46, 
II;  1903  [i,  EA\K]. 
*)  Spencer  u.  Le  Pia,  ZS.  anorg. 
Gh.  65,  14;  1909  [i,  EMK]. 


AggCraO:  Silberdichromat 

431,8 

8,3x10-5       AgsGr^Or  15") 

*)  0.  Mayer,  Ber.  ehem.  Ges.  36, 
1741;  1903- 


AgCl  Silberchlorid  143,3 


AgGl 


==011 


5,6  Xio^ 
6,6  X10-* 
8,9  Xio-5 
1,31X10-*    i  „ 

1,53X10-* 
1,54X10—*    '  „ 

1,80X10-*  „ 

2,03X10-*  „ 

1,94X10-*  „ 

2,74X10-*  „ 

2,18X10-» 
2,17X10—»  „ 

1)  Kobiraasch,  ZS. 

129;  1908  [x]. 

2)  Böttger,  ZS.  ph. 

1903  [t,x]. 

3)  Goodwin,  ZS.  ph 
1894  [i,  EMK]. 

*)  Thiel,  ZS.  anorg 
1900  [i,  EMK]. 

*)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  56, 93 ;  1906 
[t,  X]. 

•)  Whitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 
1910  [t,  kol.]. 

Ältere,  weniger  genaue  Daten :  Kobi- 
raasch u.  Rose.  ZS.  anorg.  Gh.  12, 
242:  1893  [i, x];  Holleman,  ZS. 
ph.  Gh.  12,  132;  1893  [i,x];  weitere 


1,55 

4,681) 

9,97^) 

17,51  ^) 

19,95  *) 

2I,00') 
25,00») 
25,00*) 

25,861) 

34,12*) 

100,00') 

100,00  •) 

ph.   Gh.   64, 

Gh.  46,  602; 

.  Gh.  13,  645; 

.  Gh.   24,  57; 


AgF  Silberfluorid  «6,9 

57,50  AgF  ?  15,5**) 

M  Gore,  Proc.  Roy.  Soc  18,158; 
1870.  Der  Bodenkörper  ist  ungewiß; 
aus  der  wässerigen  Lösung  scheidet 
sich  das  Salz  teils  in  wasserhaltigen 
Krystallen  (i  aq  u.  2  aq)  aus,  teils 
wasserfrei  und  amorph. 


Ag3Fe(CN)6  Silber!  erricyanid 

535,5 

0,66x10-*       Ag3Fe(GN)«'     2o«i) 
o,36Xio-*(?)  „  :     25  *) 

1)  Whitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 

1910  [t,  kol.]. 
')  Longi,  Gazz.  chim.  13,87;  1883. 


AgJ  Silberjodid   234,8 

1,33X10-'       AgJ  reg.  13°  *) 

3,53X10-'  ;  „  20,8*) 

2,3  X10-'  „  25    ») 

2,5  X10-'  ,.,  25    *) 

1)  Danneel,  ZS.  ph.  Gh.  33,  439; 

1900  [i,  EMK]. 
*)  Kobiraasch  u.  Dolezalek,  Berl, 

Sitz.-Ber.  1901,  1018  [i,  x]. 

»)  Goodwin,  ZS.  ph.  Gh.  13,  646; 
1894  [i,  EMK]. 

*)  Tbiel,  ZS.  anorg.  Gh.  34,  57; 
1900  [i,  EMK). 

Kremaan. 


456 


133  b 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


9/ 
/o 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper  i  Temp. 


AgJOa  Silberjodat  282,8 


19,95^) 
20    3) 

25    *) 

Gh.    04, 


3,85X10    3  AgJ03 

4.35X10-3 
3,9  Xio-3 
5,36X10-3 

')  Kohlrausch,   ZS.  ph. 

129;  igo8  [x]. 

•')  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  y.]. 

■')  Whitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 
1910  [t,  kol.]. 

*)  Noyes  u.  Kohr,  ZS.  ph.  Gh.  42, 
342;  1903  [t]. 


AgNOa  Silbernitrat  169,9 


Eis 

-5.6» 

Eis+AgNOs 
rhomb. 

—7,8 

AgNOsrhomb. 

0 

„ 

IG 

„ 

20 

»> 

30 

„ 

40 

" 

50 
60 
70 
80 

„ 

90 

„ 

ICD 

„ 

110 

„ 

125 

AgNO,  (rhomb.) 

+  AgNO, 

(rhomboedr.) 

AgNOs- 

rhomboedr.  Smp. 

133       ' 

159   j 
208,6) 

34.2 
47,1 

53.5 
61,5 
68,3 

73.0 
77,0 
80,0 
82,5 
84,6 
86,7 
88,4 
90,1 

91,7 
94,2 

95.1 
100,0 


')  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  600; 
1872. 
')  Middelberg,  ZS.  ph.  Ch.  43, 313; 

1893. 

^)  Einer  Kurve  entnommen,  die  nach 
den  Angaben  von  Kremers  (Pogg. 
Ann.  92,  499;  1854),  von  Tilden 
u.  Shenstone  (Lond.  Trans.  1884, 
S.  23),  bis  ,40»  auch  nach  den  An- 
gaben von  Etard,  Ann.  chim.  phys. 
(7)  2,  526;  1894)  gezeichnet  ist. 

^)  Hissiak,  ZS.  ph.  Gh.  32,  551; 
i9oo;Schwarz(GöttingerPreisschrift 
1892)  findet  fast  dieselbe  Temp. 


Rückläufige  Tensionskurve 

der  gesättigten  AgNOs- 

Lösungen ') 

Druck  in  mmHg 

760-')         I]         .  ^„         I       133» 

800        u^^y\    135 

960  \   rhombisch  f^ 


Druck  in  mm  Hg  j 

1000  .\  160» 

lOIO  }      ,^^Z~A  170 

900  [rhomboedr.      ^^^ 

760^)       ;  191 

o         I  208,6 

')  Roozeboom,  Versl.  Akad.  Amster- 
dam, 25.  Januar  1902,  früher  schon 
van't  Hoff,  Vorlesungen  2.  Aufl.  i. 
S.  35, 1901.  Roozeboom,  Heterogene 
Gleichgewichte  21,  350;  1904. 

^)  Siedepunkte. 

'^)  Dampfdruckmaximum. 


0/  AgaO  Silberoxyd   231,8 

19,96"  1) 
20    2) 

24.94 ') 
25  ') 
25  *) 
25  ') 
25    *) 

1)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  k]. 

-)  Whitby,  ZS.  anorg.  Gh.  67, 107; 
1910  [t,  kol.]. 

^)  Abegg  u.  Cox,  ZS.  ph.  Gh.  46, 
II;  1903,  [i,  NH3]  bezw.  [i,  EMK]. 

')  Noyes  u.  Kohr,  ZS.  ph.  Gh.  42, 
342;  1903  [t  bezw.  i]. 


2,14x10—3 

Ag.O 

2,15X10-^ 

2,51X10—'' 

2,1     XlO-3 

2,51  XlO-3 

ca.8,12X10  3 

1,74X10—3 

AgsPOi  Silberphosphat 

418,7 

6,44X10-*    I      AgsPO*       i  19,46"*) 
')  Böttger,    ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  x]. 


AgoS  Silbersulfid   247,8 

1,37X10-^  I  Silberglanz  i  18"') 
1,37X10-^  ;  AgaS  (gefällt)  j  18 1) 
')  0.  Weigel,  ZS.  ph.  Gh.  58,  294; 
1907  (t,  h),  ältere  unsichere  Werte  von 
ca.  5Xio-'o  bei  jgO;  Bernfeld,  ZS. 
ph.  Gh.  25,  73;  1898. 


AggSO^  Silbersulfat  311,8 


AgzSOi 


17"^) 
18  2) 

25') 
100*) 


0,772 
0,727 
0,802 
1,460 

')  Euler,  ZS.  anorg.  Gh.  49,  314; 
1904. 

■"')  Weight-Thompson,  Phil.  Mag. 
(5)  17,  288;  1884  u.  19,  I  [t]  1885. 

«)  Drucker,  ZS.  anorg.  Gh.  28, 
362;  1901, 

*)  Wentzel,  cf.  (Dammer  II,  2;  800). 


AlBrs  Aluminiumbromid 

266,9 

!  Hydrate  mit  i 
I  15  aq-f  6aq  ,ca.  — 7°') 
100  I        AlBra        i        95    ) 

^)  Panfiloff,   Journ.   russ.   (i)  27, 
77;  1895.    Ref.  ZS.  anorg.  Gh.  12, 
230;  1896. 
^)  Roozeboom,  Rec.  P.-B.  8,  268; 
1889. 


AICI3  Aluminiumchlorid 

133,5 

I  Hydrate  mit 

—  !  9  aq  -f  6  aq 


20°') 
15  '} 

(I)  28, 


41,1        i       6aq?        I 
')  Lubarski,   Journ.  russ. 

476;  1896/7. 

18,  387;  1898. 
*)  Gomey,  S.  4. 
Der   Bodenkörper   ist   unbestimmt 


Ref.    ZS.  anorg.  Gh. 


AIJ3  Aluminiumjodid  0 

407,9 

!  Hydrat  mit  j 
—  i5aq(?)-f6aqca. — 18° 

')  Panfiloff,  Journ.  russ.  (2)  27, 
77;  1895.  Ref.  ZS.  anorg.  Gh.  12, 
230;  1896. 


Al2(S04)3  Aluminiumsulfat 


8,09 
10,7 
14,3 

17,5 
19,2 

23,1 

23,8 
24.8 
25.1 
26,6 
28,8 
31.4 
34.3 
37.1 
39.8 
42,2 
44.7 
47,1 


Eis 


Eis  +  Hydrat 
mit  18  aq 

Hydrat  mit  18  aq 


342,4 
—1,02" 

-1.43 
—2,04 
-2,65 
-2,85 

-4,00 

0,00  -) 

+  7,73  ') 

10,00 

20,00 

30,00 

40,00 

50,00 

60,00 

70,00 

80,00 

90,00 
100,00' 


') 


')  Kremann  und  Hüttinger,  Jahrb. 

geol.  Reichsanst.  Wien  58,  637 ;  1908. 

^)  Poggiale,  Ann.  chim.  phys.  (3) 
8,  462;  1843. 

Welche  Hydrate  bei  den  höheren 
Temperaturen  als  Bodenkörper  vor- 
liegen, ist  nicht  bekannt.  —  Bei 
tiefen  Temp.,  jedenfalls  instabil: 
27  aq;  ferner  10  aq  (Gm.  Kr.  II, 
i;  639). 

Kremann. 


133 


457 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

nichts  anderes  vermerict,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


0/ 

/o 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Al2Cs2(S04)4  Caesiumalaun 


0,2I 

o,35 
o,6o 
1,04 
1,96 

9,50 
18,60 

62,00 


Hydrat  mit  34aq 


04,1 

0 


y) 


0,0 

,.  i  3°»° 

i  45.0 

„  ,  60,0 

!  75.0 
„  80,0 

90,0 
„         100,4* 

24  aq  Smp.   122,0-) 
')  Interpoliert  nach  den  Daten  von 
Berkeley,  Lond.  Trans.  203,  A,  215; 

1904. 

')  Locke,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc 
26,  183;  1901. 

*  Kp.  bei  758  mm. 

Die  Angaben  Setterbergs  (Lieb. 
Ann.  211,  104;  1882;  vgl.  Comey 
412)  stimmen  mit  den  Werten  von 
Berkeley  unterhalb  50"  überein, 
oberhalb  dieser  Temperatur  liegen 
sie  etwas  tiefer.  Tilden ( Joum.  ehem. 
Soc.  Jo,  409;  1884)  gibt  für  den 
Smp.  106°,  Erdmann  (Arch.  Pharm. 
232,  18;  1894)  120,5"  an.  — 


ALKsCSOJi  Kaliumalaun 


2,07 
4,80 

7»74 
12,48 
19,85 
51,45 
60,63 
66,67 
67,81 


Hj-dratmit24aq 


516,7 
0,0" 

15.0 
30,0 

45.0 
60,0 

92,5» 


24  aq  Smp, 
Hydr.  m.  x  aq  100,0 
„  110,0 

111,9 

')  Arithm.  Interpol,  der  Daten  von 
Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A,  214; 
1904. 

2}  Mulder  S.  91. 

Locke  (Joum.  Amer.  ehem.  Soc. 
26, 1 83 ;  1 901 )  findet  für  den  Smp.  von 
24  aq  91".  —  Das  niedere  Hydrat 
oberhalb  des  Smp.  ist  nicht  genau  be- 
kannt. —  DerSmp.  ist  möglicherweise 
ein  labiler.  Denn  Neamano  (Ber. 
chem.Ges.10,456;  1877)  beobachtete, 
daß  bei  100°  geschmolzener  Kalium- 
alaun bereits  ein  basisches  Salz  ab- 
scheidet, und  dieselbe  Zersetzung 
findet  vielleicht  schon  bei  78"  statt. 

—  Mäller-Erzbach  (Ber.  ehem.  Ges. 
22, 3181 ;  1889)  findet  beim  K- Alaun 
(wie  auch  bei  NH4-Alaun)  vermittelst 
Diss.-Tens.  Hydrate  mit  24  aq  u.  6  aq. 

—  Berkeley  (S.  205)  fand,  daß  die 
Lösungen  von  resp.  K-,  Rb-  u.  Tl- 
Alaun  oberhalb  resp.  68",  80°  und 
75"  ein  unlösl.  Salz  ausscheiden. 


AUNHiX^CSO^)*  Ammonium- 
alaun 474,6 

Eis -h  Hydrat  _Q3Qoi^ 


2,53 
4,31 
6,19 

8,34 
11,00 

13,70 
17,40 
21,30 
26,00 
52,20 
67,50 


mit  24  aq 

Hydrat  mit  34  aqi 


0,0 
10,0 
20,0 
30,0 
40,0 
50,0 
60,0 
70,0 
80,0 

»5,0«) 


„  24  aq  Smp. 

Hydrat  mit  ?aq  110,6*) 

')  Onthrie,  Phil  Mag.  (4)  49,  268; 
1875  (Guthries  Konzentr.  beim 
Kryop.  ist  zu  hoch.) 

*)  Pofjiale,  Ann.  ehim.  phys.  (3), 
8,  467;  1843. 

^)  Locke,  1.  e. 

*)  Molder,  S.  91  (Bestimmung  bei 
17,5°  zu  hoch). 


Al2Rb2(S04)4  Rubidiumalaun 

609,4 
0,715 

2,15 

3,85 

6,89 

11,03 

17,77 

58,5 

^)  Interpoliert  nach  den  Daten  von 
Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A,  213; 
1904. 

-)  Setterberg,  Lieb.  Ann.  211, 104; 
1882. 

')  Locke,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc 
36,  183,  1901. 


Hydrat 

mita4aq 

0» 

" 

15 

, 

30 

, 

45 

, 

60 

, 

70 

, 

80») 

„  24a 

q  Smp. 

109  3) 

Al2Tl2(S04)4  Thalliumalaun 


jHydrat  mit  a4aq 


846,5 

-0 


3,05 

5.II 

8.77 

11,60 

15,50 
20,30        j 
26,10        j 
—         i  „  24aq  Smp. .' 
')  Locke,   1.  c.    Unsicher, 
kongruenter  oder  inkongruenterSmp 
vorliegt. 
"-)  Interpoliert     nach     Berkeley, 
Lond.  Trans.  203,  A,  215;  1904. 


0,0 
15,0 
30,0 

37,5 
45,0 

52,5 
60,0 
91,0») 

ob  ein 


AS2O3  Arsentrioxyd  197,9 

Bei  2",  15°,  25*  und  39,8°  befinden 
sich  12,0,  16,6,  20,4,  29,3  gr  AS2O3 
im   lit.  Lösung.     (Der  Bodenkörper 


war  .\\odifikation  a,  s.  w.  u.)  Bruaer 
und  Toiloczko,  ZS.  anorg.  Gh.  37, 
456;  1903.  Nach  Balarew,  ZS.  anorg. 
Gh.  71,  73;  191 1  liegt  als  Bdk. 
zwischen  40  u.  180"  das  Hydrat 
H5AS3O10,  bei  Zimmertemp.  u.  unter 
oo  das  Hydrat:  H3A3O4 -i  H2O  vor. 
AS2O3  tritt  in  zwei  Modif.  auf,  a 
(natürlich  als  Arsenit)  krjstallinisch, 
octaedriseh  und  ß  amorph,  glasig. 
ß  löst  sich  rascher  und  leichter  in 
Wasser  als  o  (Bassv.  G.  r.  24,  775; 
1847)  —  Cl.  Winkler  (Joum.  prakt. 
Gh.  31,  257;  1885)  fand  für  Zimmer- 
temperaturen die  Löslk.  der  krjst. 
Mod.  ^  1,7.  Die  amorphe,  anfangs 
reichlicher  gelöste  (bis  3,7)  geht  mit 
der  Zeit  in  a  über  und  zeigt  darm 
die  gleiche  Löslk.  1,7.  Bei  100"  be- 
trägt die  Löslk.  von  a  ca.  10,2,  die 
von  ß  etwas  mehr  (wohl  noch  kein 
Gleichge\vicht).  —  Clandet  (Joum. 
ehem.  Soc  (2)  6,  179;  1863)  hat  mit 
einer  von  Wöhler  (cf.  Gm.  Kr.  II, 
2,  552)  entdeckten,  dritten,  mono- 
klinen  (cf.  Nanmano-ZirkeL  Minera- 
logie S.  475,  1901),  natürlich  als 
Glaudetit  auftretenden  y-Modif.  2  Lös- 
l'chkeitsversuche  in  kaltem  u. heißem 
Wasser  angestellt,  aus  denen  man 
.schließen  muß,  daß  sich  bei  ihm  •/ 
in  a  umgewandelt  hat.  Die  Um- 
wandlungstemp.  von  a  in  ■/  liegt 
vermutlich  höher,  nach  Debray 
erst   oberhalb  200°.    (cf.  Gm.   Kr.). 


AS2S3  Arsentrisulfid   246,1 

5,17X10-5    AS2S3  gefäUt      i8°») 
*)  Weigel,  ZS.  ph.  Gh.  58, 294 ;  1907 
von    W.    Biltz,   ultramikroskc^isch 
gemessen. 


B2O3  Borsäureanhydrid 

cf.   H3BO3  Borsäure 


BaBra  Baryumbromid  297,2 


Hydrat  mit  a  aq 

—20° 

o^ 
20 

40 
60 
80 

r.  Kp. 

IOC 

"3 

45,7 
49,5 
51,0 
53,3 
55,2 
57,4 
59,8 


*)  tturd,  Ann.  ehim.  phys.  (7)  2, 
540:  1894. 

-)  Kremers,  Pogg.  Ann.  99, 47 ,- 1856. 

Die  Werte  von  Etard  (bis  175°) 
liegen    durchweg  niedriger  als   die 

Kremaan. 


458 


133  d 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


0/ 

/o 


Bodenkörper     Temp 


% 


Bodenkörper  ;   Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Baryumbromid  (Forts.), 
von  Kremers.  Obwohl  bei  Kremers 
häufig  Übersättigungen  festgestellt 
sind,  wurden  seine  Daten  ihres  regel- 
mäßigen Verlaufes  wegen  hier  vorge- 
zogen. Die  Kurve  von  Etard  zeigt 
gegen  140°  einen  Knick,  hernach  ab- 
nehmende Löslichkeit.  Lescoeurs 
(Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  98;  1894) 
Beobachtung,  daß  schon  oberhalb 
20"  eine  kleine  Differenz  zwischen 
der  Diss.  Tens.  von  2  aq  und  dessen 
Bodenkörperlösung  stattfindet  und 
daß  demnach  die  Umw.-Temp.  von 
2  aq  in  I  aq  schon  bei  ca.  20"  liegt, 
erscheint  zweifelhaft.  —  v.  Hauer 
(Journ.  prakt.  Gh.  80,  230;  1860) 
u.  Werther  (Journ.  prakt.  Gh.  91, 
167;  1864)  sahen  2  Modif.  des 
Hydrates  mit  2  aq. 


Ba(Br03)2  Baryumbromat^) 

393,2 

Eis  -f  —0,0340 
Hydr,  m.  i  aqi  ±0,002 
Hydr.  m.  i  aq 


0,279 

0,285 

0.437 
0,648 
0,782 
0,941 

1,293 
1,691 
2,221 
2,839 

3,401 
4,086 

4,995 
5,115 


0,00 
10,00 
20,00 
25,00 
30,00 
40,00 
50,00 
60,00 
70,00 
80,00 
90,00 
98,70 
99,65 


„    Kp. 
bei  740  mm 
')  M.  Trautz  u.  A.  Aaschütz,  Z.S. 
ph.  Ch,  56,  239;  1906. 


BaCOs  Baryumcarbonat 


ca.  2X10- 


BaGOs 


.197,4 
Zimmer- 
temp.*) 

16"  2) 


1,86X10- 

^)  Bineau,  Ann.  chim.  phys.  (3), 
51,  299;  1857. 

2)  Schlösing,  G.  r.  75,  73;  1872. 

Infolge  der  starken  hydrolytischen 
Dissoziation  von  BaGOs  wird  die 
Genauigkeit  der  durch  Leitfähigkeit 
ermittelten    Zahlen    beeinträchtigt. 

Käster,  ZS.  anorg.  Gh.  22, 161 ;  1900, 
Bodiänder,  ZS.  ph.Gh.  35, 28 ;  1900  u. 
Qardner  u.  Gerassimoff,  ZS.  ph.  Gh. 
48,  364;  1904  finden  bei  Vermeidung 
von  Hydrolyse  eine  etwa  4  mal  so 
kleine  Leitfähigkeit,  als  frühere 
Autoren,  s.  SrGOs. 


CI2  Baryumchlorid  208,3 

} 

I.  stabil. 

14,2 

Eis 

-3,95»! 

19,7 

j» 

-6,45  h 

21,6 

», 

-7,30  ' 

21,9 

Eis  -f  Hydrat 
mit  2  aq 

-7,502) 

22,5     ' 

» 

-7,803) 

24,0 

Hydrat  mit  aaq 

o,oo*f) 

25,0 

=» 

10,00 

26,3 

„ 

20,00 

27,6 

„ 

30,00 

29,0 

,, 

40,00 

30,4 

„ 

50,00 

31,7 

„ 

60,00 

^•) 

33,1 

„ 

70,00 

34,4 

„ 

80,00 

35,7 

„ 

90,00 

37,0 

„ 

100,00 

37,6 

» 

i04,ioJ 

II.  Instabil 
23,5         I  Eis  —8,45') 

')  Rüdorf f,  Pogg.  Ann.  14Ö,  619, 
1872. 

2)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5),  2,  211, 
1876. 

3)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 
1892. 

Die  Kurve  ist  von  de  Coppet  zu 
tief  angegeben.  Gewählt  wurde  der 
Schnittpunkt  der  Kurven  von  Rüdorff 
u.  Engel-Mulder. 

*)  Eagel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  13, 
372;  1888. 

^)  Taylor,  Journ.  phys.  Ghem.  1, 
727;  1896/97. 

6)  Mulder,  S.  45. 

Die  Eiskurve  ist  noch  von  de  Coppet 
(Ann.  chim.  phys.  (4),  25, 525 ;  1872) 
bestimmt  worden.  Nach  Lescoeur 
(Ann.  chim.  phys.  (6),  19,  541 ;  1890) 
bildet  sich  unterhalb  10°  ein  Hydr.  m. 
6aq  ( ?).  —  fitard  (Ann.  chim.  phys. 
(7)  2,  535;  1894)  bestimmte  die  Lös- 
lichkeit zwischen  ioo°und2i5°.  Seine 
Kurve  zeigt,  an  die  Muldersche 
angesetzt,  einen  Knick  bei  ca.  100° 
(Bildung  eines  Hydrates  mit  i  H2O  ?). 


13,25 


Ba(C!03)2  Baryumchlorat 

304,3 

Eis  4-  Hydrat -2,740 
mit  I  aq     !  ±0,004 

14,46  Hydratrait  I  aq  j       0,0 

17,52  „  I  10,0  y-) 

20,63  „  j  20,0 

21,55  „  I  25,0 

22,75  „  I  30,0 


Hydr. 

m.iaq 

40,0^ 

„ 

50,0 

60,0 

•70,0 

80,0 

90,0 

99,1 

,    Kp. 

104,6  ; 

bei  740  mm 

24,90 

26,84 

28,59 

30,10 

31,46 
32,75 
33,84 
34,50 


')  M.  Trautz  u.  A.  Anschütz,  ZS. 

ph.  Gh.  56,  238;  1906  besonders  ge- 
naue Versuche. 

Ältere  Angaben  von  Kremers.  Pogg. 
Ann.  99, 54;  1856,  sowie  von  Tilden 
u.Shenstone,  Lond.  Trans.  1884, 34, 
bei  höheren  Temp.  bis  180"  ergeben 
zu  hohe  Werte. 


BaCr04  Baryumchromat 

253,4 

3,5X10-*         BaGrO«      ;       180 
Kohlrausch,  ZS.  ph.  Gh.  64,  129; 
1908  [x]. 


BaFa  Baryumfluorid    175,4 

0,1605  BaF.2       I      18» 

F.  Kohlrausch,  ZS.  ph.  Gh.  64, 129; 
1908  [x]. 


BaJ2  Baryumjodid     391,2 


Hydrat  mit 

-20« 

6  aq 

0 

„ 

20 

Hydrat  mit 

ca.40 

L 

6aq+2aq 

Hydrat  mit 

60 

2  aq 

» 

80 

» 

100 

Hydrat  mit 

165«) 

I  aq? 

59,2 
63,0 

66,5 

69,9  exp. 
70,6 

71,7 
72,9 
74,1 


^)  Kremers,  Pogg.  Ann.  103,  66.- 
1858. 

2)  ßtard,  Ann,  chim.  phys.  (7)  2, 
544;  1894.  Die  Zahlen  bis  40°  rühren 
von  einer  graphischen  Ausgleichung 
der  übereinstimmenden  Werte  von 
K.  u.  E.  her.  Oberhalb  40"  wurden 
bei  der  Ausgleichung  mehr  die  Zah- 
len von  E.  berücksichtigt.  Bei 
niederen  Temp.  werden  Hydrate 
7  aq  und  6  aq.  angegeben  (cf.  Dammer 
11,  2,  367),  in  Analogie  mit  Ga  und 
Sr  wurde  hier  jedoch  das  mit  6  aq 
vorgezogen. 

Kremana. 


133 


459 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


BaÜOsli  Baryumjodat  487,2 


[)  (MHtN 

Hydrat  mit 

-0,048» 

Eis  + 1  aq 

+0,002 

0,0140 

Hydratm.  laq 

10 

0,0220 

20 

0,0280 

25 

0,0310 

„ 

30 

0,0410 

„ 

40 

0,0560 

50 

0,0740 

60 

0,0930 

70 

0,1149 

80 

0,1408 

90 

0,1965 

»      Kp. 

bei  735  mm 

99,2    ; 

^)  M.  Tran 

tz  u.  A.  Anschotz,  ZS 

ph.  Gh.  56, 

241;  1906. 

h 


Ba(N02)2Baryumnitrit  229,^ 


36,7 
38,6 

41,5 
45,1 
49.2 


,  Hydratm.  laq 


V) 


49.2  „  35; 

V)  Vogel,  ZS.  anorg.  Gh.  35,  389; 
1903. 


Eis-fBa(N0,)2— 0,7°!) 
-0,7 
BaCNOa), 


Ba(N03)2  Baryumnitrat  261,4 

4,3 
4,6 

4.8 

6,5 

7.9 
10,4 
12,4 
14,6 
16,9 
19,1 


0,0 

io,o 

20,0 

30,0 

40,0 

:  50,0 

I  60,0 

i   70.0 

!   80,0 

90,0 

100,0 

Kp.  101,9 

120,0 

140,0 

160,0 

180,0 

■200,0 

,215.0 

M  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 

1897. 

->  Malder,  S.  47. 

^)  Etard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
528;  1894;  interpoliert. 

Andere  Kryop.  von  Qothrie  (1875 
u-  1876).  Hirzel  (ZS.  Pharm.  1854, 
S.  49;  Gm- Kr.  11,  i,  308)  erhielt 
zwischen  o»— 12"  ein  offenbar  labiles 
Dihvdrat. 


21,3 
23.4 
25.5 
25.8 
29.3 
32.9 
36,5 
40,1 

43.5 
45.8 


BaO  Baryumoxyd     153,4 


1,48 

1,48 
2,17 
3.36 

4»75 
6,85 
10,5 
15.8 
24,2 
36,2 
47.6 
48,65 
48,65 
48,65 
61,44 


I  Eis  -i-  Hydrat 
j     mit  9  aq 
i  Hydr.  m.  9  aq 


«) 


—0,5") 

0,0 
10,0 
20,0 
30,0 
40,0 

50.0 
60,0 
70,0 

75.0 

80,0 

78,5. 

78,0») 

77,9«) 

109,0  3) 


Hydrat 

mit  9aq 

Smp. 

Hydrat  mit 

4  aq   Kp. 

MGnthrie,  Phil.  Mag.  (5)6,35 :187s. 

^)  Rosenstiehl  u.  Rählmaim,  Bull. 
Soc  chim.  Mulhouse  40,  153 :  1870. 
Fortschritte  Ghem.  1870,  S.  314. 
Gm- Kr.  II,  i,  S.  260. 

»)  0.  Bauer,  ZS.  anorg.  Gh. 47, 417 ; 
1906. 

*)  Richards  u.  Chorchill,  ZS.  ph. 
Gh.  28,  314;  1899. 

Lescoear  (Ann.  chim.  phys.  (6)  19, 
62 ;  1890)  fand  vermittelst  Diss.  Tens. 
Hydrate  mit:  9  aq,  2  aq  und  i  aq. 


BaSOs  Baryumsulfit  217,4 


0,01974      ,  BaSOs       j  20' 
0,00177      '  .»  i  80 

')  Rogowicz,     ZS.    Ver.    Rüben 

Zuckerindustrie  1905,  938. 


■}■ 


BaSOi  Baryumsulfat  233,4 


BaSO* 


Schwerspat 
BaSOi 


2,0' 


1,73X10—« 
1,97X10-« 
2,29x10—« 
2,70X10-« 

2,40  X 10—« 

2,30x10-«  I         „ 
2,30x10-«  I 

2,60X10-«  ':  „ 

2,92x10-«  :         „ 
3,ioxio-«  : 

')  Kohlraasch  u.  Rose, 

Gh.  12,  243, 1893,  und  Kohlrausch, 
ZS.  ph.  Gh.  64,  129;  1908  [i,  x]. 

*)  Kaster,  ZS.  anorg.  Gh.  12,  261 ; 
1896  [i,  y.]. 

^)  Hollemao,  ZS.  ph.  Ch.  12,  131; 
1893  [i,  x]. 

*)  Hnlett,  ZS.  ph.  Gh.  37,  398; 
1901  [i,  xj. 

Nach  Hnlett   übt  die  Korngröße 


18,3*) 
18,4a) 
25,0*) 
26,0  j,, 

i  34.0/ 
37.73 

ZS.   ph. 


des  BaSOi  auf  die  Löslichkeit  einen 
erheblichen  Einfluß  aus;  feine  Ver- 
teilung erhöht  die  Lösliclikeit  Z.  B. 
steigt  die  Löslichkeit  bei  25"  von 
2,3x10-*  auf  4,15X10— *,  falls  der 
Durchmesser  der  festen  Teilchen  von 
1,8  fir  Durchmesser  auf  0,1  «  sinkt. 
(/*  =  I  Tausendstel  Millimeter). 
Weitere  indir.  Bestimmungen  (x) 
liegen  bei  18,5  u.  100"  seitens  Melcher 
(Joum.  Amer.  ehem.  Soc  32,  50; 
1910)  vor. 


BeS04  Berylliumsulfat^) 


30.5 
31.9 
38.3 
43.3 
47.5 
53.6 
56,2 


L  StabiL 
BeS04+4aq 


59,9 


Hydrate  mit 
4  aq  -f  2  aq 

Hydrat  mit  a  aq 

II.  Instabil 

^A,A  Hydrat  mit  6  aq' 

37.8  „  „       i 

42.9  „  ..  • 
45,0  „  6aq+2aq, 
45.9  »  2aq  I 
49,5  „  ,,  ' 
54,2  »        „ 

*)  M.  LeTi-Malvano,   ZS. 
Gh.  48,  446;  1906. 


105,2 

30,0» 
40,0 
68,0 
85,0 

95.4 
107,2 
111,0 

113,6 

119,0 


31.0" 

50,0 

72,2 

77,4 

80,0 

91,4 
105,0 

anorg. 


BigSa  Wismutsulfid  512,2 

1,8x10-5      Bi.Ss  gefällt       i8»') 
*)  Weifel,   ZS.  ph»  Gh.  58,  294; 
1907  [t,  x]. 


2,17 

2,25 
2,31 
2,97 
3.50 

3,53 


Bfs  Brom 

L  StabiL 
Eis  +  Hydrat 

mit  10  aq 
Hydr.  m.  10  aq 


iHydr.m.  loaq 
+  2  flüss. 
Schichten 


159,8 

—0,30»^) 

0,2*) 
0,0 

3 
6 

6.2 


II.  InstabiL 

3,03  Eis  —0,37" ' 

^)  Roozeboom,  Rec  P.-B.  3,  73; 
1884;  4,  71;  1885.  ZS.  ph.  Gh.  2, 
452;  1888. 

Kremana. 


460 


133  f 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


/o 


Bodenkörper     Temp. 


/o 


Bodenkörper     Temp 


/o 


Bodenkörper 


Temp. 


Brom  (Forts.). 
^)  Winkler,  Chem.-Ztg.  23,  687; 
1S99. 
Die   Zusammensetzung   der   wäss. 
Schicht  in  Abhängigkeit  von  Temp. 
ist  nach  Winkler:  (1.  c.) 
Stabil 
3,61     I    10,34"  I 

3»33         30»!  7   f) 
3,40    I    49,85  j 

Instabil 

4,00     I    qO^) 

Roozeboom  (u.  Danzer  (1862)  cf. 
R.)  fanden  für  diese  Kurve  etwas 
andere  Zahlen  (o°:4,o5  %). 

Nach  Mc  Lauchlan  (ZS.  ph.  Ch. 
44,  617;  1903)  beträgt  die  Konz. 
bei  25°  33,95  g  Br. 

Die  Bromschicht  besteht  nach  Wil- 
dermann (ZS.  ph.  Ch.  11,  413;  1893) 
bei  22°  aus  99.954  %  Br  und  0,046  % 
H,0. 

Tensionen : 

Für  die  Tensionen  p  der  an  Hydrat 
mit  10  aq  gesättigten  Lösungen  gibt 
Roozeboom  folgende  Werte  (in 
mm  Hg): 


t 


—0,30» 


+2 


43 
45 

57 


t 


+  3" 

4»! 

5.0 


t 


63,5  1+5,5"!  85 


73 
81 


5,9 
6,2 


93 


Unterhalb   des    Kryopunktes   sind 

die   Tensionen  p   von    Hydrat  mit 

10  aq  +  Lös.  kleiner  als  diejenigen 

von  Eis  +  Hydrat  mit  10  aq  (pi). 

p  und  pi  in  mm  Hg: 


t 


Pi 


Pi 


-^,30»     43  I  43  i~3" 

—  I  40  I  41   I  —4 

—2         I  35  I  39  1—5 


31 
27 

23,5 


35 


50,2 
55,6 
58,8 
65,1 

68,1 
73,5 
75,7 


iHydrat  mit  6  aq 


6  aq  Smp. 
4aq? 


CaBfa  Calciumbromid  199,9 
-22,0"') 

0,0  U) 

20,0/ 

34,23) 

>,ol 

>,o}^) 

i05,oj 

*)  l^tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 

540;  1894. 

0  Kremers  Pogg.Ann.103,65 ;  1858. 

•'')  Lubarsky,  Journ.  russ.  28,  460; 

1897.    Ref.  ZS.  anorg.  Ch.  18,386; 


40,' 
60,1 


Das  bei  höheren  Temp.  existierende 
Hydrat  ist  wohl  eines  mit  4  aq  (wie 
beim  CaCU).  Curtman  (Journ.  Amer. 
ehem.  Soc.  16,  621;  1894)  gibt  ein 
solches  an,  das  bei  80 — 81"  schmilzt. 


CaCOs  Calciumcarbonat 


1,31  Xio-3 

2  X 10-3 


CaCOs 


100,1 
16»') 
100  '^) 


')  Schlösing,  C.  r.  74,  1555;  1872. 

^)  Bineau,  Ann.  chim.  phys.  (3), 
51,  292;  1857.  Vergl.  letzte  Be- 
merkung bei  SrCOs  und  Bodländer, 
ZS.  ph.  Ch.  35,  23;  1902. 


CaCIo  Calciumchlorid  "i,^ 


200 

180 
160 

no 

'^120 
^fOO 

■f  so 

k 

vo 

20 

0 

-20 

-w 


G 

■ 

1 

/f 

/ 

f 

/ 

A 

j^ 

0 

4 

''r' 

h' 

% 

\ 

\ 

s 

V 

0 

2 

0 

0 

6 

0 

80 

14,5 

21,3 

25,1 

27,8 

29,9 

33,3 
37,3 
37,6 
39,4 
42,7 

50,1 

53,5 


1.  Stabil 
Eis      OA 


■    Eis  +  Hydrat 
;       mit  6  aq     A 
;Hydr.  m.6aq  AC 


;  Hydrat  mit  6  aq 

-|-  4  äQ  "     C 
Hydr.m.4aqaCD 


-IG" 

-20 
-30 
-40 

— 55 

-25  Un 
oj  ^ 

o3) 

ich) 

20J     ' 
29,81, 
40      ) 


56,6 

57,8 
58,6 

59,5 
60,4 
61,4 

63,4 
65,6 

^9'°]inter. 

tVs  ->• 

74,8 

75,0 
75,7 
76,8 


Hydrat  mit  4  aq 

+  2  aq     D 

Hydr.  m.  2aqDF 


50,4 

50,4 

47,6 
51,1 
53,0 

55,1 


Kp. 


Hydrat  mit  2  aq 

-fiaq      F 

Hydr.  m.  I  aq  FG 


II.  Instabil 
Hydrat  mit 
6  aq  Smp  CB 


45,30 

60 

•  70 

80 

90 
100 
120 
140 
160 
161,5 
170 

175,5 

180 
200 

235 

260 


:Hydr.m.4aqaCC' 

/JE'D' 

Hydrat  mit  6  aq 

+  4  aq  /?    E 

Hydrat  mit 

4  aq  ß  E'D' 
Hydrat  mit 
4  aq/?  +  2  aq  E' 
')  Hammerl,   Wien.  Ben 


56,0 


30,2° 

-) 

29,9  4) 

20,0 

20 

29,2 

35 

-) 

38,4 

78,   59; 

^)  Roozeboom,    Rec.    P-B.  8,   i; 
1889;  ZS.  ph.  Ch.  4,  31;  1889. 
3)  Engel,  Ann.  chim.  phys.  (5)  13, 

382;  1878. 

*)  Lidbury,  ZS.  ph.  Ch.  39,  459; 
1902.     (Schmelzpunktmaximum). 

Über  die  Verschiebung  des  Schmelz- 
punktes des  Hexahydrates  mit  dem 
Druck  siehe  Tammann,  Krystalli- 
sieren  und  Schmelzen  1903,  S.  251. 

Eiskurven  bei  Rüdorff  (Pogg.  Ann. 
114,  74;  1861),  de  Coppet  (Ann. 
chim.  phys.  (4),  25,  523;  1872), 
Guthrie  (Phil.  Mag.  (5)  1, 361 ;  1876). 
Über  die  eventuelle  Existenz  eines 
wasserreicheren  Hydrates  als  6aq 
siehe  Kremers  (Pogg.  Ann.  103,  65; 
1858);  nach  de  Coppet  (1.  c).  —  Das 
Hydrat  m.  4  aq  a  wird  auch  nach 
Hammerl  benannt,  das  mit  4aq/? 
nach  Leföbvre  (C.  r.  70,  684;  1890). 
Tensionen: (p =Tension  in  mm  Hg) 


I.  stabü 


o" 
10 

20 


1,94      25" 
3,46     28,5 
5,62  I  29,5 


6,70 
7,02 

6,91 


2.  instabil  ■ 


30,2»  I 

29,6 
29,2  I 


6,70 

5,83 

5/'7 


Kremann. 


133 


s 


461 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper  i    Temp. 


0/                   i 

/o 

1 

Bodenkörper  ;    Temp. 

bestimmungen  mit  wasserfreiem  Salz 

führten  Rindell 

zu    folgenden   Er- 

gebnissen: 

o,oio  % 

0  aq  ?        30,0" 

0,014   " 

„            40,0 

0,016   „ 

„            50,0 

0,018    „ 

„            60,0 

0,024   >» 

68,0 

0,025    " 

72,9 

0,0254  " 

„          100,1 

Die  Tensionskurve  steigt  ähnlich 
wie  bei  AgNOs  zuerst  an,  zeigt  bei 
28,5"  ein  Maximum,  um  hierauf  bis 
zum  Schmelzpunkt  des  Bodenkörpers 
(30,2"^)  zu  sinken,  setzt  sich  auch 
noch  unterhalb  des  Schmelzpunktes 
fort,  u.  a.  bis  29,2°,  bei  welcher  Temp. 
die  Lösung  zu  einem  Gemenge  von 
Hydraten  mit  6  aq  -f-  4  aq  /?  erstarrt. 


Ca(C103)2  Caiciumchlorat 


207,0 
18»') 

bei  etwas 


64,0        Hydr.  mit  2  aq 
—  „     Smp. 

lüberlOO») 

')  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem.  Ges. 
30,  1718;  1897. 
-)  Wächter,  Journ.  prakt.  Gh.  30, 

323;  1843. 


CaCr04  Calciumchromat 


4,31 

2,23interpol 
i,92interpol 
i,ii 

0,80 

0,42 


14,70 
14,20 
12,40 

9,83 
10,20 
10,40 
11,50 
10,20 

9,09 

7>83 

5.75 

4.58 

3,10 

6,80 

3,66 

1,60 

1,10 

0,80 

')  Mylins 

ehem.    Ges. 
VViss.  Abh. 


1.  Stabil 
CaCrOi 


156,1 
o» 
20 
30 
50 
70 
100 


Hydr.  m 

2aqa 

o"^ 

» 

20 

»» 

45 

zaq/y 

0 

,j 

20 

„ 

40 

I  aq 

0 

2aq/S4-iaq 

14 

Hydr.  m 

I  aq 

25 
40 
60 

75 
100 

'Aaq 

0 

30 

50 

70 

100 

u.  V.  Wrochem,   Ber. 
33,    3689;    1900    und 
P.-T.  R.  3,   459;   1900. 
2  aq  a  ist  monoklin,  2  aq  ß  rhomb. 


CaFs  Calciumfluorid  78,1 

3.7X10-3  CaFa  15,5°') 

1.6X10-3  „  1  18,0)2 

1,5X10-3         Flußspat     I  18,0  j  ' 

M  Wilsoa;  Comey,  S.  73. 

')  Kohlrausch,   ZS.   ph.  Gh.   64, 

129;   1908   [y.]. 


CaH4P208  Monocalcium- 
phosphat        234,2 

Es  ist  nur  das  Salz   mit  i  aq  be- 
kannt (Berzelius  u.  Birnbaum,  ZS. 

f.  Chemie  1871,  142).  Mit  Wasser 
zersetzt  es  sich  unter  Abscheidung 
von  Ga  H  PO4 . 2  H2O.  Nach  Rindell 
(Unters,  über  die  Lösl.  einiger  Kalk- 
salze. Akad.  Abh.  Helsingfors  1899) 
löst  bei  30°  ein  Liter  Wasser  etwa 
18  g  GaH^P.Og.HaO  (nicht  ges. 
Lösung).  Bei  Anwesenheit  größerer 
Mengen  tritt  Zersetzung  ein  und  das 
Verhältnis  HsPOi :  GaO  in  der  Lösung 
steigt  von  2  aufwärts.  Von  welcher 
Konz.  an  GaH^PaO«.  HgO  als  feste 
Phase  auftritt,  hat  Rindell  nicht 
ermittelt.  Nach  Joly  (G.  r.  127, 178; 
1898)  soll  dies  eintreten,  wenn  in  der 
Lösung  wenigstens  80  g  freie  P2O5  bei 
einer  Gesamtmenge  von  240  g  per 
Ltr.  vorhanden  sind. 


CaHPO«  Dicalciumphosphat^) 


0,020 
0,023 
0,038 
0,063 
0,105 

0,082 

0,077 
0,075 


Hydr.  m.  2,5  aq 
„        2  aq  ? 


2  aqH- 
i,5aq? 
1.5  aq 


136,1 
0,0" 

24.5 
30,0 
40,0 
50,0 
60,0 

68,0 

72,9 
100,1 


^)  Nach  Rindell  (Unters,  über  die 
Lösl.  einiger  Kalksalze.  Akad.  Abh. 
Helsingfors,  1899)  aus  dem  GaO-Ge- 
halt  der  Lösung  berechnet.  Das  Salz 
mit  2,5  aq  ist  von  Ousart  u.  Pelouze 
(G.  r.  56,  1327;  1863)  beschrieben. 
Nach  den  von  diesen  Autoren  be- 
schriebenen Versuchen  zurDarstellung 
dieses  Hydrates  erhielten  aber  Debray 
(Ann.  chim.  phys.  (3),  61, 430;  1861) 
und  Warington  (Journ.  ehem.  Soc. 
(2)  11,  983;  1873)  nur  das  mit  2  aq. 
Rindell  erhielt  eines  mit  2,5  aq  durcti 
Kryst.  beio".  DasvonRindellbeiioo" 
erhaltene  Salz  mit  1,5  aq  wurde  von 
Delattre  (Ann.  chim.  phys.  (3)  61, 
424;  1863),  Rawsky  (G.  r.  25  I,  65; 
1847)  und  Skey  (Ghem.  News  22, 61 ; 
1870)  beschrieben.  Außerdem  sollen 
noch  Hydrate  mit  0,5  aq  ==  2GaH  PO4 . 
H,0  (Gerand,  Journ.  prakt.Gh.  (2)  4, 
123  ;i87i)u.  mit  0,16  aq=6GaHP04. 
H20,Vorbringer  (ZS.  anal.Gh.D,  457 ; 
1877)  existieren.  Bei  den  Löslich- 
keitsbestimmungen  ging  Rindell  vom 
Hydrat  mit  2,0  aq  aus.  Löslichkeits- 


Die  geringere  Löslichkeit  führt  den 
Verf.  zur  Annahme,  daß  sich  Hydrate 
erst  langsam  bilden.  Bezögen  sich 
diese  Bestimmungen  auf  instabile 
Systeme,  so  müßte  die  Löslichkeit 
größer  sein  als  die  der  obigen  Hy- 
drate. Es  müßte  also  gerade  die 
Hydratlöslichkeit  instabilen  Syste- 
men entsprechen. 


CaJ-i  Calciumjodid 

65,8  i  Hydr.  m.  6  aq 

67,1  „           „      ■ 

69,4  1  »           „      ; 
73,3 

74.1 
')  Kremers 

1858. 
")  Lubarsky,  Journ.  russ.  28,  460; 


293,9 
o« 
„  „         20 

„  „      ;   40 

„  6aq  Smp.  ca.  42"^) 
„      xaq       ,     43  >) 
Pogg.  Ann.  103,  65; 


Das  bei  höheren  Temp.  existierende 
Hydrat  ist  unsicher;  Curtman  (Journ. 
Amer.  ehem.  Soc.  16,  621;  1894) 
gibt  ein  Hydrat  mit  3  aq.  Spindler 
(Lieb.  Ann.  231,  258;  1885)  ein 
solches  mit  3* '3  aq  an.  —  Die  Löslich- 
keitsverhältnisse  oberhalb  42°  (fitard, 
Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  543;  1894 
n.  Kremers)  sind  nicht  zu  entwirren.  — 
Tassily  (G.  r.  122,  82;  1896)  gibt 
ein  Hydrat  mit  8  aq  an. 


Ca(J03)a  Calciumjodat  389,9 

I.  StabiL 
Hydr.  m.  6  aq; 


o,io 
0,17 
0,28 
0,46 

0,52 
0,65 
0,80 
0,94 

0,61 
1,21 

0,37 


6aq4-iaq 
I  aq 


.  InstabiL 
j  Hydr.  m.  6  aql 

,,  ,, 

..  laq: 


10 
20 
31 

40 

60 

80 

100 


40" 

60 

20 


r) 


*)  Mylins  und  Funk,  Ber.  ehem. 
Ges.  30, 1716;!  897.  —  Ein  von  Ditte 
angegebenes  Tetrahydrat  konnte 
nicht  erhalten  werden. 

Kremann. 


462 


1331. 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


/o 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper  i   Temp 


/o 


Bodenkörper  '   Temp. 


Ca(Mn04)2  Calciumper- 
manganat  ^)       277,9 

ca.  0,28         Ca{Mn04)2    |      o» 
^)  Patterson,  Journ.  Amer.  ehem. 
Soc.  28,  1734;  1906. 


Ca(N03)2  Calciutnnitrat 

164,1 

-6,5% 

—12,9  U] 

— 16,o) 

0,0  2) 

18,0  3) 

42,4*) 

42,7") 

151,0^) 

2,  214; 


19,1 

30,0 


48,2 
54.8 
«9,5 
«9,0 

78,4 


j  Eis 

■Eis  +'Hydrat 
i     mit  4  aq? 
I  Hydr.  m.  4  aq 

„    4  aq  Smp. 

i  ..    4aq 


1)  Guthrie,  Phil.  Ma«.  (5) 
1876, 

^)  Mulder,  S.  109. 

^)  Mylius  u.  Punk,  Ber.  ehem. 
Ges.  30,  17 18;  1897. 

*)  Pickering,  Proc.  Roy.  Soc.  49, 
27;  1890/91. 

»)  Richards,  ZS.  ph.  Ch.  26,  698; 
1898. 

Hingegen  gibt  Gernez  (C.  r.  84, 
773;  1877)  an,  daß  übersättigte 
Lösungen  von  Ca(N03)2  zwischen 
41,5°  u.  42,3°  kein  Hydrat  mit  4  aq 
mehr  geben  können,  wonach  der  Smp. 
also  noch  niedriger  läge.  —  Die 
Eiskurve  ist  auch  vonRüdorff  (Pogg. 
Ann.  114,  72;  1861)  bis  —4,15° 
untersucht.  Lescoeur  (Ann.  chim. 
phys.  (6)  21,  511;  1890)  fand  ver- 
mittelst Diss.  Tens.  Hydrate  mit 
4  aq,  3  aq  u.  2  aq. 


CaO  Calciumoxyd    56,1 


— 

Eis 

+  .' 

—0,1 

501 

o>i3i 

Hydr. 

m.  I 

aq 

o'^) 

0,129 

15') 

0,118 

19*) 

0,123 

20, 

0.113 

30 

0,104 

40 

■  0,096 

50 

') 

0,086 

60 

0,075 

70 

0,067 

80 

0,031 

120], 

0,017 

150/^ 

0,025  ? 

150') 

0,0084 

190*) 

')  Guthrie, 

Phil. 

Mag 

(5 

)  6,   36; 

1878. 

')  Maben, 

Pharm.   J. 

Ti 

ans.   (3) 

1^ 

*,  505;  bei 

Comey  S. 

74- 

^)  Herzfeld,  ZS.  Ver.  Rüben- 
zuck.-Ind.  1897,  818;  Ref.  ehem. 
Zbl.  1897,  II,  932. 

*)  Herold,  ZS.  Elch.  11,  421;  1905. 

^)  Shenstone  u.  Cundall,  Journ. 
ehem.  Soc.  53,  550;  1888. 

Andere  Lösl.-Angaben  von  Lamy 
(C.  r.  8«,  333;  1878),  d'Anselme 
(Bull.  Soc.  chim.  (3)  29,  936;  1904), 
Maben  u.  v.  Zahorsky  (ZS.  anorg. 
Ch.  3,  41;  1893).  —  Die  Zahlen 
von  Guthrie  (Journ.  ehem.  Ind. 
20,  223;  1901)  beziehen  sich  auf 
g  CaO  im  lit.  —  Seiivanoff,  Journ. 
russ.  34,  II,  14;  1902;  Ref.  Bull. 
Soc.  chim.  (3)  28,  824;  1902)  erhielt 
in  der  Kälte  ein  Hydrat  mit  2  aq. 


Ca3(P04)2  Tricalcium- 
phosphat         310,3 

Dieses  Salz  wird  schon  bei  niederer 

Temp.  von  Wasser  zersetzt.     Nach 

Rindell    (Unters,    über    die    Lösl. 

einiger  Kalksalze,  Akad.  Abh.  Hel- 

singfors  1899)  sind  in  Lösung  im  Ltr: 

bei  30"     0,0036  g  CaO  0,1316  g  P2O5 

„  60°     0,0037,,  »     0,1847,,  „ 

,,72,900,0074,,   „     0,2324,,,, 

Ältere     Angaben      von     Völker 

(Fortschr.    Chem.    1862,    131)    und 

Warington  (Journ.  chem.  Soc.  (2) 

4,  296;  1866  u.  11  (2)  983;  1873). 


CaS04  Caiciumsulfat  136,1 

I.  Stabil, 
a)  direkte  Bestimmungen. 


0,1756 

0,1926 

0,2016 

0,2085 

0,2095 

0,2105 

0,2108 

0,2100 

0,2083 

0,19{)(J  exp. 

0,049 

0,031 

0,027 

0,016 

0,018 


Hydr.  m.  2  aq  |      o** 


2aq+CaS04 
CaSO* 


25 
30 
35 
40 
45 
55 
602) 

151.2I3, 
169,6/  ' 
180,0*) 
200,48) 
245,0*) 


b)  Indirekte  Bestimmungen. 


0,191 
0,198 
0,208 
0,202 
0,202 
0,204 


Hydr.  m.2aq 

,, 

,, 

2  aq(Gips) 

2  aq 


9.94\5\ 
14,56]  ' 
18,00«) 
i8,oo\5, 

l8,22J  ' 

19,94 ') 


0,209  |Hydr.  m.  2  aq   25,00"**) 

0,207  [  „  25,15!  5 

0,209  i  „  ;  31,49/ 

II.  Instabil. 
0,197  !  Hydr.m.2aq|  65,3")i, 

0,170  !  „  100,0/ 

0,163  \  2aq+y2aq|  107,0») 

^)  Hulett  u.  Allen,  Journ.  Amer. 
chem.  Soc.  24,  667;  1902. 

2)  van't  Hoff,  Priv.-Mit.  an  Meyer- 
hoffer. 

8)  Boyer-Quillon,  Ann.  Conserva- 
toire  Arts  et  Metiers  (3)  2;  1900. 

*)  Tilden  u.  Shenstone,  Lond. 
Trans.  1884,31.  DerletztePunktvon 
Tilden  u.  Shenstone  bei  245°  liegt 
etwas    oberhalb   der  CaS04- Kurve. 

5)  Kohlrausch.  ZS.  ph.  Ch.  U, 
129;  1908  [x]. 

^)  Kohlrausch  u.  Rose,  ZS.  ph. 
Ch.  12,  241;  1893  [>c]. 

^)  Böttger,  ZS.  ph.  Ch.  46,  602: 
1903  [x,  t]. 

8)  Hulett,  ZS.ph.Ch.37,391;  1901. 

^)  van't  Hoff,  Armstrong,  Hinrich- 
sen.  Weigert  u.  Just,  ZS.  ph.  Ch. 
45,  268;  1903. 

Weitere  indirekte  Bestimmungen  [x] 
bei  18,  50,  100,  156  u.  215"  liegen 
seitens  A.  C.  Melcher,  Journ.  Amer. 
chem.  Soc.  32,  50;  1908,  vor. 

Lösl.  des  2  aq  (Gips).  Nach 
Hulett  (ZS.  ph.  Ch.  37,  393:  1901: 
42,  577;  1903;  vgl.  auch  Ostwald, 
ZS;  ph.  Ch.  34,  495;  1900)  übt  die 
Korngröße  einen  erheblichen  (bis 
20%  gehenden  Einfluß)  aus;  feine 
Verteilung  erhöht  die  Löslk.  Haben 
die  Kryst.  jedoch  eiiie  gewisse  Größe 
erreicht,  so  ist  dieser  Einfluß  nicht 
mehr  wahrnehmbar  (sog.  normale 
Löslk.).  —  Das  Maximum  der  Löslk. 
liegt  nach  einer  Zeichnung  der  Werte 
von  H.  u.  A.  bei  37°  bis  38".  — 
Für  das  Hydrat  mit  2  aq  existiert 
eine  thermodynamische  Löslichkeits- 
formel.  Sie  lautet  (van't  Hoff, 
S.  291): 

log  c=46,8675— 16,25  C^J'^  +  logT) 

woT  die  absol.  Temp.,  c  diegCaSO 
in  100  cem  Lösung  bedeutet.     Diel 
gef.  und  ber.  Löslk.  stimmen  —  ab 
gesehen  von  o**  —  vorzüglich 

Löslk.  des  st  ab.  CaSO*.  Fü 
dessen  Löslk.  gab  van  't  Hoff  (Priv.- 
Mit.)  die  Formel:  log  c'(c'=g  Ca  SO* 
in    100  cem    Lösung)  =  45,2055  — 


ir 


[6,25  ^^^Y--f  logTJ,  die  gleichfalls 


Kremann. 


133  i 


463 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

\\o  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


recht  befriedigende  Übereinstimmung 
mit  dem  Experimente,  bes.  bei 
niedrigeren  Temp.  zeigt. 

Sonstige  Hydrate:  Das CaSOi 
i2aq  bildet  sich  aus  dem  Hydrat 
mit  2  aq  bei  107"  (bei  970  mm  Hg- 
Druck).  (van  't  Hoff,  S.  267).  Es 
ist  ein  durchweg  labiles  Salz,  seine 
Löslk.  kann  bei  25"  sogar  i  %  be- 
tragen (Marigaac  bei  van  't  Hoff, 
S.  292).  —  Das  lösliche  CaSOj,  eine 
vom  Stab.  CaS04  verschiedene  Modi- 
fikation, bildet  sich  aus  dem  Hydrat 
mit  2  aq  bei  ca.  93"  (van  't  Hoff, 
S.  279). 

Ältere  Löslichkeitsbestimmungen 
von  Marignac  (Ann.  chim.  phys.  (5) 
1,  278;  1874)  und  Droeze  (Ber. 
ehem.  Ges.  10,  335;  1877). 

Tensionen:  Beim  Verdampfen  des 
Hydrates  mit  2  aq  entsteht  das  labile 
I2  aq.  Die  Diss.-Tensionen  p  von 
(Dihydrat— Halbhydr.)  sind  in  mm 
Hg  (van 't  Hoff,  1.  c  S.  288): 
t»      0°      25°      75°    101,5°     107° 

p     1,17    9,1      210      760       970 

Bei  101,5"  gerät  also  der  Gips  ins 

Sieden.    Die  Diss.-Tensionen  pi  von 

Dihydrat  +  Stab.  CaSO*  sind: 


t» 


30« 


45" 


50" 


60" 


21,6      58,5      79,7 


M3 


CaSe04  Caiciumselenat  183,3 


7,41  Hydr.  m.  2  aq  —  i"  ^ 

7.61  „            -f2o   L 

6,80  „               37  -    J 

5>i2  „             .     67   ^ 

')  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 

551 :  1894.  Maximum  der  Lösl.  bei 
etwa  20°. 


CdBfo  Cadmiumbromid  272,2 

I.  stabil. 

37>9 
48,8 

5^^>9 

(»0,4  exp. 
61,1 
61,6 

'>3>7 
6g,9 

71.5 

II.  Instabil. 
60,3         Hydr.  m.  i  aq'     35  ') 
^)  Dietz.ZS.  anorg.Ch.20,26o;i899. 
')  Etard ,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
541;  1894.    Die  Zahlen  von  ßtard 
decken  sich  teilw.   mit  denen  von 
Dietz.    Das  niedere  Hydrat  spricht 
Etard  als  solches  mit  iV*aq  an. 


dr.  m.  4  aq 

18 

4aq-fiaq 
I  aq 

30 
36 

60 

„ 

IOC 

,> 

155 

j> 

215 

>j 

245   J 

CdCL  Cadmiumchlorid  183,3 


100 

90 
SO 
70 

x^50 


20 
10 
O 


I 

1 

1 

/* 

/ 

fly 

Z? 

/ 

/ 

k^ 

t  1 

90          50 
"/oCAClg 

I.  Stabil. 


43,6 
46,2 

47»4 
56,3 
57,4 

57.5 
57,8 
58,4 
59,5 
63,0 
68,4 
72,0 
77,7 


exp. 


exp.  ;•= 


4  aq    AC 

4aq-f2i  2aqC 

2V2  aq  CE 

-90 
— 0 

0 

2V»aqH-iaqE 
I  aq    EF 

40 
60 
80 

^) 

" 

IOC 

120 

„        „ 

170 

i^) 

,»        „ 

200 
270 

II.  Instabil. 


4  aq    CB       o"  \ 
2VsaqCD^-io    L 
4aq-fiaqB     12,5  j' 
I  aq    EBj     20    j 

^)  Dietz,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  257; 
1899.  Mylius,  Wiss:  Abh.  P.-T.  R. 
3,  433;  1900. 

-)  Etard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
536;  1894;  bei  tieferen  Temp.  findet 
Verf.  von  Dietz  abweichende  Werte.  — 
Von  versch.  Autoren  ist  ein  Hydrat 
mit  2  aq  angegeben  (cf.  Gm.  Kr  III, 
72;  Dammer,  IV,  544),  Dietz  konnte 
es  nicht  erhalten.  Das  Hydrat  mit 
2V2  aq  tritt  in  2  Modif.  auf.  — 
Nach  Worobieff  (Joum.  russ.  28, 
458;  1898;  Ref.  ZS.  anorg.  Ch.  18, 
386;  1898)  existiert  ein  Hydrat  mit 
5  aq,  das  t5ei  ca.  22°  in  ein  solches 
mit  2  aq  übergeht. 


Cd  (0103)2  Cadmiumchlorat 


26,2 

52,4 
72,2  ? 

74.9 
76,5 
80,2 
82,9 

88,6 


Eis 


279.-3 
—6,5 
—13 
Hydr.  m.  2  aqj — 20 


50 
65 
79 


„  2  aq  Smp. 

^)  Meosser,  Ber.  ehem.  Ges.  35, 
1421;  1902;  graph.  Interpol. 

Die  Bildung  eines  Hydrates  mit 
weniger  als  2  aq  konnte  wegen  der 
bei  der  Schmelztemperatur  (79") 
stattfindenden  Zersetzung  nicht  be- 
obachtet werden. 


CdF:  Cadmiumfluorid  150,4 

ca.  4,3       I        CdF,  25 1) 

1)  Jaeger,  ZS.  anorg.  Ch.  27,  34; 

1901   gibt   0,2  g  g-Mol  pro  lit.  an. 


CdJg  Cadmiunijodid  366,2 


Eis 


Eis  +  CdJj 
CdJ, 


—2,2' 

-3,4  , 
ca.  7,5"^) 


■)■ 


26,5 

33.3 
43,5 

44.4 
46,0 

49,3  i 
52,7  I 
56,1  I 

63,1  I 
70,7  { 
81,5  j» 

^)  Rndorff,  Pogg.  Ann 
1872. 

"-)  Treffpunkt  der  Kurven  von  Rü- 
dorff  und  Dietz. 
')  Dietz,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  262; 
1890.  Mylins  und  Dietz,  Wiss.  Abh. 
P.-T.  R.  3,  434;  1900. 
*)  fitard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
545;  1894. 


18 
!  50 

75 
i  100 

!  140 
!  185 
;  255 

145,  615; 


Cd  (NOs)^  Cadmiumnitrat 


236,4 


15,8 
25.5 

35,9 
36,3 

37,3 
52,3 
52,6 

58,4 
61,4 
76,6 


Eis  — 


-4,201 
-  8,6/ 


intpol. 


—14,5 

Eis-f  Hydrat  ^^ 

mit  9  aq 
Hydr.  m.  9aq -13    U 
4aq  o    ' 

9  aq+4  aq  -f  1 
4aq  30 

40  , 
4  aq  Smp      59,5^) 

Kremann. 


464 


133  k 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


/o 


Bodenkörper     Temp. 


0/ 

/o 


Bodenkörper        Temp 


/o 


Bodenkörper        Temp. 


Cadmiumnitrat  (Forts.). 

^)  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  6i8; 
1872. 

-)  Funk,  ZS.  anorg.  Gh.  20,  414; 
1899;  cf.  Wiss.  Abh.  P.T.R.  3,  440; 
1900. 

=*)  Ordway,  Sill.  Joum.  (2)  27,  19; 
1859. 


ö7,uu  exp.i       _^  (,^3Q      g 


Cd(0H)2  Cadmiumhydroxyd 

146,4 

2,6X10-*    !     Cd(0H)2      I    250») 

1)  Bodländer  (ZS.  ph.  Gh.  27,  66; 

1898)    aus   der  Bildungswärme  be- 
rechnet. 


CdS  Cadmiumsulfid  144,6 

CdS  gefällt   1  i80| 
Greenockit,   \         V) 
hexagonales     i8  | 
j        GdS         I 
1)  Weigel,   ZS.   ph.  Gh.  58,  294; 
1907  [t,x]. 


1,30X10—* 
1,30X10-* 


CdS04  Cadmiumsulfat  208,5 

180 
160 
ItO 
120 
.%100 


20 


K 

N^ 

N 

% 

<iife 

% 

^ 

f 

\ 

V 

V 

7^ 

J 

i 

K 

c 

f 

43»3 

43»o 

43.20 

43.21 

43.24 

43.27 

43.29 

43.40 

43.45 

44,00 

45.00 

40,70 

39.60 

37.70 


20  30 

'>/oCä,SO„ 

I.  Stabil. 

Hydr.  m.  !5  aq  CD 


„  1  aq  +  I  aq  D 
Hydr.  m.  I  aq  DE 


— lO.O»!) 

0,00V) 
13.7 
15.0 
16,0 
16,96 
18,0 
20,0  ^) 
25,0^,^ 
40,0 
60,0 
74,00^1) 
85,0 
100,0 


31.50 

16,70 

2,25 


CdSOi?    EF 


112,0«*) 

120,0^ 

i6o,o[5) 

200,0» 


II.  Instabil. 
j  Hydr.  m.  7  aq  ABl — 10' 


)': 


46,10 

48.50         I  „  „  |—  5  , 

^)  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem.  Ges 
30,  824;  1897. 

^)  Kohnstamm  u.  Cohen,  Wied. 
Ann.  05,  352;  1898.  Ein  von 
diesen  Autoren  erwähnter  Umwandl.- 
Punkt  des  Hydrates  mit  §  aq  bei 
15"  existiert  nicht. 

^)  Steinwehr,  Ann.  Phys.  (4)  9, 
1046;  1902. 

*)  Schnittpunkt  der  Kurven  von 
Mylius,  Funk  und  ßtard.  Die 
Umwandl.-Temp.  wurde  von  Woro- 
bieff  (Journ.  russ.  28,  452;  1898; 
Ref.  ZS.  anorg.  Gh.  18,  387;  1898) 
zu  104"  bestimmt  und  wohl  irrtüm- 
lich dem  Umwandl. -Punkt  |  aq  -f 
I  aq  zugeschrieben. 

^)  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
552;  1894.  Der  Bodenkörper  der 
Kurve  von  E.  ist  unbestimmt. 


Ce(J03)3  Cerojodat^)  665,0 

100  cm  bei  25"  ges.  Lsg.  enthalten 

0,146  [dir.]  bezw.  0,164  %  [»«J- 
^)  Rimbach,  ZS.  phys.  Ghem.  07, 
199;  1909. 


€62(804)3  Cerosulfat  568,7 


100 


70  — ' 


^W 


30 


20 


10 


A 

\ 

i 

B' 

l  VÄ 

7 

*i 

-I 

^ 

-K 

^ 

\ 

R" 

> 

\, 

1 

V 

T 

r" 

_£- 

1? 

0,43 

1,00 

1.36 


5  10  15 

%  Ce^  (SO,)  3 

I.  StabiL 
[Hydr.m.  4aq  AB 


20 


100,5" 
82,0 
70,0 


3.32 

5,21  exp. 

5.88 

0,37  exp. 

6,88 
8,70 
9,96 

14,31 

14.13 

0,467 
0,827 
1,192 
1,890 
3.140 
4,120 
4,580 
8,110 
3.900 

4.570 
5,390 

5.61 
16,020 

3.470 

3.730 

4.470 

4,880 

6,850 

8,870 

10,610 

17.340 

5.700 

7.830 

14,910 

15,040 

14,310 


Hydr.  m.4aq  AB 

..  4  aq  -h 

9  aq  B 
„  9  aq  GB 
..  9aq-f 

8aq  G 
„  8  aq       GD 


,.  8aq  + 
12  aq       D 

„  12  aq     DE 
II.  Instabil 
Hydr.m.saq  AJ 


5aq+9aqFexp. 

5aq+8aqG  „ 
5aq        GJ 
8  aq        GG' 


8  aq  +  4aq 
8aq 

9aq 


DD' 
B'B 


4aq 
12  aq 


GG" 

BK 

.. 
NE' 


50,0« 
42,0 

37.5 
33,0 

30,0 

20,5 

15.0 

3,0 


100,5' 
90,0 
80,0 
70,0 
60,0 
50,0 
54,5 
45.0 
60,0 
50,0 
42,5 
40,0 
0,0 

65.0 
60,0 
50,0 
45,0 
30,0 

2I,C 

15.0 

0,0 

40,0 

35.0 
18,8 
19,2 

4,5 


i2aq  -f  9aq  N 

^)  Koppel,  ZS.  anorg.  Gh.  41,  377;' 
1904. 

Muthmann  u.  Rölig  (ZS.  anorg. 
Gh.  10,  450;  1898)  arbeiteten  nach 
Koppel  mit  stark  übersättigten 
Lösungen. 


I 


Ce2(Se04)3  Ceroselenat^) 


28,35 
27,01 
26,54 
25,28 
24,94 

24,91 

12,03 
11,60 

5.24 
4.36 
1,98 


I.  Stabil 
I  Hydr.m.  4  aq? 


Hydr.  m.  4  aq 

4-xaq 

xaq 


710,1 


Kremann. 


1331 


465 


,  Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Ceroselenat  (Forts.) 

1.51      ^y^'^  »"'*   »5,404- 

X  aq  -f- 1 1  aq         '      ' 
1,75  II  aq  ?      ,    98,0  X 

2,45  „  i  loo.ox 

II.  Instabil. 
24,33        Hydr.m.4aq?  45,6«+ 
24,18  „  1 45,6 X 

')  Cingolani,  Rend.  Line.  (5)  17  I; 
254:  1908. 

Es  ist  fraglich,  welche  H)  drate  als 
Bodenkörper  vorliegen.  C.  fand  je 
nach  den  Versuchsbedingungen 
Hydrate  mit  4,  5,  6,  7,  8  u.  1 1  aq. 
Bei  der  Löslichkeit  ging  Verf.  teik 
vom  Hydrate  mit  4  aq  ( X )  teils 
von  dem  mit  1 1  aq  (+)  aus. 


70,9 


0,490 


-034" 


Clg  Chlor 

Eis  4-  Hydr. 
mit  8  aq 
0004         Hydr.  m.  8  aq  j    o 
0,900  „  1  +  9 

1,820  „  '  20 

Q  KiUi         '.  8  aq-l-2  flüss.    ac  t 
•^'^^  ScWchten«)      ^'' 

'    Roozeboom,   Rec.  P.-B.  3,  59; 
:  u.  4,  69;  1885.    ZS.  ph.Ch.2, 
-;   1888. 
\  Die  wäss.Schicht  enthält  3,56%C1. 
Die    Zusammensetzung    der   Chlor- 
■-'-::ht   ist   nicht   bekannt     Stark 
iichend  von  obigen  Werten  sind 
..  .rte  von  Wiakler  (Budapest)  laut 
Privatmitteilung   an  Meyeriioffer: 
CÖ57         Hydr.  m.  8  aq        0° 
0.764  „  5 

0,956  „  9 

Die  Tension  p  der  an  Gl» .  8  aq  ge- 
sättigten Lösungen  (sog.  Dissozia- 
tionstension von  8  aq,  siehe  bei  Br) 
beträgt  nach  Roozeboom  in  mm  Hg: 


-«,24»  1244    6«     496  112«  j      992 
252     8       620    14         1240 
H-2       1320    9,6   760    16        1522 
4       !  398  10      797   28,7ca-6Atin. 

Die  Löslk.  läßt  sich  nur  im  ge- 
schlossenen Gefäß  beobachten;  in 
offenen  Gefäßen  kommt  man  zu 
divarianten  Gleichgewichten ,  ein 
Umstand,  der  das  schon  Gay-Lassac 
(Ann.  chim.  phys.  (2)  70,  426;  1839) 
*"  '  annte  „Maximum  der  Löslich- 
"  beim  Chlor  (Roozeboom),  das 
9,6'  unter  760  mm  Druck  erreicht 
wird,  erklärt 

Unterhalb  des  Kryop.  — 0,24«  ist 
wieder  die  Tension  p  der  labilen 


Chlor  (Forts.) 
an  Hydr.  m.  8  aq  gesätt   Lösung 
kleiner  als  die  Tension  pi  von  Eis 
-fS  aq  (siehe  Br). 


Pi 


— 034*  244  244  — 2"  200  223 
— I    223  234  —3  183  213 


.  CIO2  Chlordioxyd  *)  67,5 


9  7ft  Hydr.  m.  Eis 

^8(±i)aq 


-0.79« 


2,95 

Hydrat  mit  8 
(±  i)aq 

-f  1,0 

4.21 

» 

5.7 

6,00 

» 

10,0 

8,70 

>» 

15.3 

lAfiA        '  Hydrat  mit  8       ^qq 
^"♦^         (±i)aq+CIO,      ^**'^ 

11,70  ao»  10,70 

*)  W.  Bray,  ZS.  ph.Ch.  54,586;  1906. 

(Die  Berechnung  der  Gewichts- 
prozente ist  nur  annähernd,  da  in  der 
Literatur  Gramm-Mole  per  Liter  an- 
gegeben sind  und  die  Dichte  der 
einzelnen  Lösungen  unbekannt  ist) 


CoCio  Kobaltochlorid   129,9 


Eis 


-IG. 


15.3 
22,5 

^Q  Eis  -f  Hydr.  '  _.>>  - , 


mit  6  aq 


>.o«}, 
0,0 1 

■22,5«) 


25,1 
27,0 
28,8 
30,2 
3i»o 

33.3 
36,1 
39.4 


j  -15,3  .»s) 
:  Hydr.  m.  6  aqj  —20,0 


— io,oJ*) 
0,0 

0,05) 

-j-IO,0^ 

20,0 

30,0 

40,0 


48.3  6aq  +  2aq  'ca.50,0.*) 

48.4  j  Hydr.  m.  2  aq  60,0 
49.0  I  ,.  80,0 
50,7  1           „           '    100,0 

53.5  ,.  I20,0j 

')  Rndorff,  Pogg.  Ann.  145,  614; 
1872. 

*)  Extrapoliert  aus  Rodorffs  und 
Etards  Kurven. 

3)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5),  6,  44; 
1875. 

*)  Interpoliert  nach  fitard,  Ann. 
chim.  phys.  (7),  2,  537;  1894. 

*)  Eogel,  Ann.  chim.  phys,  (6)  17, 
355;  1889. 

bitte  (Ann.  chim.  phys.  (5)  22, 
562;  1882)  findet  bei  12°  415  g  im 
Liter.   —   Bersch  (Wien.  Ben  56, 


Kobaltochlorid  (Forts.) 
II,  724;  1867)  beobachtete  zw.  30" 
u.  35°  eine  polymorphe  Umwandl. 
des  roten  in  ein  blaues  Hexahydrat 
Das  blaue  Hexahydrat  soll  bei  86,75» 
schmelzen.  Durch  Eindampfen  er- 
hielt er  oberhalb  in"  ein  Hydr.  m. 
4  aq  (Analysen  fehlen).  Storten- 
beker  (ZS.  ph.  Gh.  16, 259;  1895)  er- 
hielt dieses  Salz  nur  im  lab.  Zustand 
alsMischkr>'stalle  in  2  Modifikationen. 
Femer  gibt  B.  2  Dihydrate  an,  ein 
rotes  u.  ein  oberhalb  121'*  beständiges 
blaues.  Lescoenr  (Ann.  chim.  phys. 
(6),  19,  549;  1890)  fand  mittelst 
Diss.-Tens.  nur  solche  mit  6  aq 
und  2  aq. 


Co(C103)2  KobaltochloratO 

225,9 

30.0  Eis  — 12" 
37.4                       ..            !  —22 

57.1  ;  Hydr.  m.  6  aq :  — 21 

57.4  ,.  !        o 

61.5  «  !       10 

64.2  Hydr.m.6aq    ^^^^^ 

-r  4  aq  ^ 

67,1  exp.     Hydr.  m.  4  aq       35 

70.6  exp.    !  „  I      50 

')  Mcflsser,   Ber.  ehem.  Ges.  35; 
1417;  1902. 


C0J2 
61,2 

79.0 
79.2 
83,1 


Kobaltojodid   312,8 


,E 

9aq-i-6aq' 

6aq-f4aq 

■s 

2  aq 

■o 

■3: 

..        '1 

6,4»  U 
27,0  i  ' 


46, 
60, 

156 


.0] 

,0^) 
,0  j 


')  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
545;  1894. 

-)  Bolschakoff,  Joum.  russ.  30, 
386;  1898;  cf.  Dammer,   IV.  811. 


Co(J03)2  Kobaltojodat  408,8 


0,32 
0,46 
0,60 
0.74 
0,77 


I.  stabil. 
Hydr.  m.  2  aq 


20 
40 
60 


65 


,.  2  aq  -f- 
Co(J03)j 

0,74              Co(J03),  80 

0,69                                „  IOC 

IL  Instabil. 

0,55        i  Hydr.  m.  4  aq-  o' 

0,84        „           »I  20 

1,20        !  „           "      !  40 

1.85        ;  «            „      I  60 

0,88        „            2  aq  80 

1,02           „              „  100 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Kremann.    30 


133 


m 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper 


Temp. 


/o 


Bodenkörper  |  Temp. 


Kobaltojodat  (Forts.) 
Instabil. 
CoCJOak 


'  Hydrat  mit 
4aq+Co(J03)2 

C0(J03)2 


ca.  25 

40 
60 


0,99 

0,92 

0,86 
0,79 

Nach  Meusser,    Ber.  ehem.   Ges. 
34,  2433;  1901;  graph.  interpoliert. 

Co(N03)2  Kobaltonitrat  183,0 

I.  stabil. 
32,8         ;  Eis  — 180 

36,4  '>  -22 

38,7exp.:^!it"/A''^*'-29 


40,4 
41,5 
43.7 
49,7 
61,7 
65j2 
77,2 


mit  9  aq 
Hydr.  m.  9  aql — 23,5 
„  9  aq+6aqj — 22 


6  aq 


1  +  ^8 
55 
70 
»1 


h 


II. 


56' 


„  6aq+3aq 
»     3aq 
„  3  aq  Smp. 

I  nstabil. 
i  Hydrat  mit 
i  6  aq  Smp. 
ZS.  anorg.  Gh.  20,  407; 
Mylius  u.  Funk,  Wiss. 
Abh.  P.-T.  R.  3,  439;  1900.  Die  Eis- 
kurve trifft  die  Kurve  des  Hydrates 
mit  9  aq  nicht  bei  29",  sondern  bei 
26"  (lt.  graph.  Darstellung). 


62,9 

M  Funk, 

1899;   cf. 


CoS  Kobaltsulfür  91,0 

3,79X10-*      CoS  gefällt    '     iS"') 
M  Weigel,   ZS.   ph.  Gh.  58,  294; 

1907  [t,y.]. 


C0SO4  Kobaltosulfat  155,0 

19.7  Hydr.  m.  7  aq'       o°] 

22.8  „  „       :     10   h 
25,7           "  „      I     20  I 

-^  1  „  6aq  <3o^) 

')  Mulder  S.  68. 

^)  Mitscherlich  bei  Mulder. 

Mulder  hat  die  Löslichkeit  bis 
106,4°  bestimmt,  aber  wegen  der 
Unsicherheit  der  Bodenkörper  seien 
die  Daten  nicht  mitgeteilt.  Nach 
Etard  (Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  553; 
1894)  nimmt  die  Löslichkeit  ober- 
halb ioqo  ab,  eine  bei  15"  (wohl 
an  Hydrat  mit  7  aq)  gesätt.  Lös. 
beginnt  bei  145"  unlösliches  Salz 
(welches  Hydrat?) auszuscheiden.  Bei 
220O  ist  der  Salzgehalt  i  %  und  bei 
250"  fast  Null.  —  Angegeben  werden 
Salze  mit  7,  6,  4  und  i  aq  (vergl. 
Comey,  S.  427). 


CrOa  Chromtrioxyd  loo,] 

8,00  Eis  I — 2,0" 

20,00  „  I  —  8,0 

30,20  „  {— 16,3 

35,00  „  !— 21,0 

40,80  '  „  |— 28,3 

46,00  „  i — 34,6 

49,10  „  ;— 43,o}.>) 

51,00  „  :— 48,2 

52,00  „  —52,0 

53,00  „  — 60,0 

54,00  I  „  —64,0 

55,00  „  —74,0 

57,20  exp.  ;    Eis-f  GrOs     -105,0 
61,54  CrOa  0,0- 

62,10  „  i       0,0^ 

62,40  „  I     15,0^ 

62,52  „  30,0'^ 

64,60  „  50,0* 

65,12  „  60,0* 

66,00  „  i     82,0' 

67,30  „  ;    99,0^ 

67,40  „  '  100,0' 

68,40  „  I  115,0^ 

71,20  „  {  127,0- 

')  Kremann,  Wien.  Ber.  120  IIb 

339;  1911.    Zu  ganz  analogen  Daten 

kommen  unabhängig  E.  Büchner  u 

A.  Prins.     (Priv.-Mitth.) 
'')  Koppel  und  Blumenthal,   ZS 

anorg.  Gh.  53,  262;  1906. 
^)  Mylius  und  Funk,   Wiss.  Abh 

P.-T.  R.  3,  451;  1900. 


CrClg  Chromtrichlorid  158,5 

Es  existiert  eine  grüne  und  eine 
violette  Modifikation.  In  Lsg.  von 
GrGls  liegt  ein  Gleichgewicht  beider 
Modif.  vor.  Für  ungesättigte  Lsgn. 
gibt  folgende  Tabelle  dieses  Gleich- 
gewicht bei  25  u.  84"  nach  Olie 
(ZS.  anorg.  Gh.  51,  49;  1906)  wieder: 


Konzen- 
tration 

der 
Lösung 


Vo  violettes  Salz  bezog,  auf 

die  gelöste  Menge 

"U  viol.  -f  Vo  frrün.  Salz 

=  100  «/„ 


bei  25" 


bei  84« 


3 
19,7 
22,7 

34,7 
50,2 
50,5 
53,7 
55,8 

57,5 
60,8 
80,25 
88,5 
100,0 


100 
93,1 
95,1 

87,1 
68,7 

67,4 


ca.  60 


42,5 
30 


■    68,1 
48,5 

48,2 
ca.  39,0 

37,0 


/o 


Bodenkörper    Temp. 


Chromtrichlorid  ( Forts. ) 
An  grünem  oder  violettem  Salz 
gesättigte  Lösungen  sind  im  allge- 
meinen nicht  im  Innern  Gleichge- 
wicht. Bei  25"  gilt  für  die  Lös- 
lichkeit von  grünem  bzw.  violettem 
Salz  GrGU: 


7o  Salz    Bodenkörper     "^''d"  L^^.'^ 


56  1  grünes  GrGb  0,00* 

58,46  I           „            I  8,30 

63,27  I           „            1  24,80 

68,95  !           „            j  42,78 

62  violettes  GrGU;  100,00* 

Diese  beiden  Punkte  *  sind  nur 
graphisch  extrapoliert  und  expe- 
rimentell unrealisierbar. 

Ältere  Angaben  siehe  Olie,  ZS. 
anorg.  Gh.  51,  49;  1906. 


CsCI  Cäsiumcblorid  i6s,; 


61,7 
61,9 
63,6 
63,5 
65,1 
64,9 
65,5 
66,4 
66,3 
67,5 
67,4 

68,6 
69,6 
70,6 
71,4 
72,3 
73,0 
74,3 


GsGl 

qO 

5> 

0,3 

„ 

10') 

,, 

lO^, 

jj 

20') 

,, 

20-) 

„ 

25^) 

„ 

30') 

„ 

30-) 

„ 

40M 

„ 

40-) 

„ 

50 

„ 

60 

„ 

70 

„ 

80 

„ 

90 

„ 

IOC 

„  Kp.  bei 

119,4' 

756nim 

. 


')  Interpoliert  aus  einer  Kurve, 
gezeichnet  nach  den  Bestimmungen 
von  Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A, 
208;  1904. 

-)  F.  W.  Hinrichsen  u.  E.  Sachsel,' 
ZS.  ph.  Gh.  50,99 ;  1905  und  Sachsel, 
Diss.,  Berlin,  1904. 

*)  Foote,  Amer.  ehem.  Joum.  30^ 
340;  1903. 


CsJ  Cäsiumjodid  259,7 

27,7 

51,5 


Eis  +  GsJ     !-  40  U 
GsJ  -f35.6/' 


+35. 

')  Foote,  Amer.  ehem.  Journ.  29, 
207;  1903. 

Kremann. 


133n 


467 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


CsJOs  Caesiumjodat^)  307,7 

2,54  CsJOa  24"  1) 

*)  Barker,  Proc.  ehem.  Soc  23, 305; 
1908  u.Joum.  ehem. Soc.{>3, 15 ;  1908. 


CSJO4  Caesiumper jodat  323,7 

^-105  CsJOi  15"^) 

',  Barker,  Proc.  ehem.  Soc  23, 305  ; 

1908 ;  Joum.  ch.Soc93, 15—17 ;  1908. 


Cs2Se04  Cäsiumselenat^)  4os,8 

71,2        ,     Cs2Se04      j     12° 

')  Tottoo,  Joum.  ehem.  Soc  71, 
850;  1897. 


CsMnOi  Cäsiumper- 
manganat'j       251,7 

.097*      ;      CsMnOi      ,        i" 

•230        j  „  I       ^9 

i>25o  „  !       59 

*)  PattersoD,  Joum.  Amer.  ehem. 

Soc.  28,  1734;  1906, 

*  Die   Zahlen   beziehen  sich   auf 

:cm  Lösung  statt  auf  Gramm.  — 

der  geringen  Lösliehkeit  macht 

aii^.    in   bezug    auf    Prozentzahlen 

keinen  wesentlichen  Unterschied. 


CuBrs  Kupribromid  223,4 

—  Hydrat  mit     29  bis 

4aq+CuBr...      30,5 1) 

M  Kumakow  u.  Sementschenko, 
ZS.  anorg.  Gh.  19,  337;  1899. 


CsNOa  Caesiumnitrat  194,8 

Eis-axOs   -l,254<'i) 
CsNO.  c 


'3 
IM 

Sö4 
13,0 

18,7 
25,3 
3'.i 
39.-2 
45 ," 
51.7 
57,3 
62,0 
66,3 
68,8 


CuCNS-Kuprorhodaoid 

121,7 

ea.5Xio-^>        CuGNS       j     i8«') 
praktisch  =0  „  j     18-) 

')  Kohlransch  u.  Rose,  ZS.  ph. 

Gh.  12,  241;  1S93  M- 
-)  F.  Kohlransch,  ZS.  ph.  Gh.  M, 
129;  1908  [x]. 


10 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 

IOC 

106,2 


y) 


CuCl  Kuprochlorid  ^)  99,0 

1,5  CuCl  25" 

^)  F.  Noss,    Dissertation,    Graz, 
1912. 


„    Kp. 

I    bei  748  mm 
^)  Wasbbnm  u.  Mac  Innes,   ZS. 

Elch.  17,  503:  191 1. 
")  NachBerkeley,  Lond.Trans.203A, 
213:  1904  logarithm.  interpoliert. 


CuCL  Kuprichlorid  134,5 


10,0«), 

— i8,ij 


CS2SO4  Cäsiumsulfat  361,7 


17,2 
25,3 

36,3 

41^4 
43,3 
43,1 
"44,7 
51.0 


Eis 

Eis+ Hydrat 

mit  2  aq 
Hydr.  m.  2  aq 


62,6 

63,4 
64,1 
64,8 

65,5 
66,1 
66,7 
67,2 
67,8 

68,2 

■-•S.9 

09,2 


GS2S04 


IG 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 


Y) 


i  90 

100 

,Kp.bei   108,6 
,  737n»ni 

)  Interpoliert  aus  einer  Kurve, 
gezeichnet  nach  den  Bestimmungen 
von  Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A, 

210 ;   1904. 


ca. 
-40exp. 
0,0-) 
16,1 ') 
i7,oUx 
3i,5j  ' 
91,0  5) 

')  Rädorff,    Pogg.  Ann.  116,  70; 
1862. 
-)  Engel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  17, 

350;  1889. 

=»)  Rndorff,    Ben    ehem.    Ges.    6, 
484;  1873. 

*)  Reicher  und  van  Deventer,  ZS. 

ph.  Ch.  5,  561;  1890. 
')  fetard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
536;  1894.  —  Es  existiert  noch  ein 
Hydrat  mit  i  aq,  Oitte,  Ann.  chim. 
phys.  (5)  22,  561;  1881.  —  Nach 
Chuard  (Areh.  Sc  phys.  (3)  19, 
477;  1888)  existiert  bei  tieferer  Temp. 
ein  solches  mit  3  aq.  —  i^tard's 
Best,  bei  Temp.  unterhalb  91°  zeigen 
zu  kleine  Konzentr. 


Cu  (0103)2  Kuprichlorat^)  230,: 


30,5 

Eis               -12» 

39,1 

—25 

54,5 

Hydr.  m.  4  aq     — 31 

59,5 

„            „       ■          0 

62,4 

»,            „               20 

65,3 

40 

69,4 

„60 

— 

„  4  aq  Smp.  ?         73 

Mensser, 

Ben  ehem.  Ges.  35, 

1420;  1902  (interp.). 
Nach  Wächter  (Joum.  prakt.  Gh. 
30,  328;  1843)  und  nach  Bourgeois 
(Bull.  Soc.  chim.  (3)  19,  950;  1898) 
existiert  ein  Hexahydrat,  vom  Smp. 
65".  Mensser  konnte  dasselbe  nicht 
erhalten.  Die  Bildung  eines  Hydrates 
mit  weniger  als  4  aq  konnte  wegen 
der  Zersetzung  bei  der  Schmelztempe- 
ratur (73")  nicht  festgestellt  werden. 


CuJ-Kuprojodid    190,5 

4,3X10-*  CuJ  18-20»^) 

praktisch  =  0  .,  i8*) 

')  Bodländer   u.   Storbeck,    ZS. 

anorg.  Ch.  31,  474;   1902  indirekt. 
")  F.  Kohlransch,  ZS.  ph.  Gh.  64, 
129;  1908  [x]. 


CuCNOs)?  Kuprinitrat  187,6 


20  VO  00 


Kremann.    30* 


468 


133  o 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


/o 


Bodenkörper ;  Temp. 


/n 


Bodenkörper    Temp 


Kuprinitrat  (Forts.) 
I.  Stabil. 


21,3 

34.3 
35,9  exp. 


Eis       AO 


37,4 

39,8  exp. 

45,o 

55,6 

61,4  exp. 

C^' 

6i,5 

•0 

64,2 

>1 

67,5 

77,6 

Eis+ Hydrat  mit 
9  aq        A 
gaq    AB 
9aq+6aq  B 
6aq    BC 


6aq+3aqC 
3  aq    CE 


-2,35"ii 

"9,3    f 
—20,0 

-24,0 


—21,0 
ca. -2 
0,0 
20,0 
24,5 
40,0 
60,0 
80,0 
El  114,5«) 


7) 


63,2 


3  aq  Smp. 
II.  Instabil 
Hydrat  mit 
6aq  Smp. 
')  Rüdorff,   Pogg.  Ann 
1872. 

2)  Funk,   ZS.  anorg.  Gh.  20,  412; 
1899;  cf.  Mylius  u.  Fuok,  Wiss.  Abh. 


145,  618; 


CuS-Kupfersulfid   95,6 

3,36x10-6  I         CuS         I     1801) 

^)  Weigel,   ZS.  ph.  Gh.  58,  294; 
1907  [t,x]. 


CugS-Kupfersulfür  159,2 

4,94X10-6   I  GuoS  regulär  j     1801) 

')  Weigel,    ZS.  ph.  Gh.  58,   294; 
1907  [t,>t]. 


CU2SO4 

I. 

8,68        I 

11,90       i 

12,90 
16,20 
17,40 
20,30 
22,80 
25,10 


Kuprisulfat  159,6 


stabil. 

Eis 
Eis  +  Hydr. 

mit  5  aqa 
Hydr.m.saqa 


28,10 

31,40 
34,90 
38,50 
42,40 
43,80 


44,40 

14.5 
21,3 


II. 


Hydr.  m.  5  aqa 

+  5aq/? 
Hydr.m.saq/? 


Kp. 
Hydr.m.5aq/3 

+  3aq 
»    saq 
Instabil. 


— i,oOi) 
-1,62) 

0,03) 
15,0*) 
25,06) 

30,9] 
40,0  [6) 

5o,oj 
56,07) 
60,0 

70,0 

80,0 

90,0 

100,0 
104,0 

ca.l05| 

ca.i65J 


Eis  I  — : 


— 2,oli 

— 3,9j 


Kuprisulfat  (Forts.) 
[)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4), 
25,  534;  1872.  Die  Werte  für  die 
Eiskurve  rühren  von  einer  graph. 
Ausgleichung  der  Werte  von  Coppet 
her.  —  Andere  Eiskurve  von  Rüdorff 
(Pogg.  Ann.  145,  613;  1872). 

2)  de  Coppet,  ZS.  ph.Gh.22,239  ;i897. 

3)  Engel,  G.  r.  102,  113;  1886. 

*)  Cohen,  ZS.  Elch.  9,  433;  1903. 

6)  Trevor,  ZS.  ph.  Gh.  7, 470;  1891. 

«)  Mulder,  S.  79. 

')  Cohen,  ZS.  ph.  Gh.  31,  173; 
1899.  Nach  elektr.  Messungen  in 
Übereinstimmung  mit  einer  älteren 
Angabe  von  0.  Lehmann  und  der 
Tatsache,  daß  i^tard  bei  55"  einen 
Knick  in  der  Lösungskurve  findet. 

^)  ßtard,  Ann.  chim.  phys.  (7),  2, 
554;  1894.  Dagegen  fanden  Tilden 
u.  Shenstone  (Trans.  1884,  32),  daß 
sich  oberhalb  120"  ein  basisches  Salz 
abscheidet.  —  Lescoeur  (Ann.  chim. 
phys.  (6),  21,  547;  1890)  fand  (Diss. 
Tens.)  Hydrate  mit  5  aq,  3  aq  und 
I  aq,  desgl.  Andreae  (ZS.  ph.  Gh.  7, 
266;  1891)  vermittelst  sehr  sorg- 
fältiger Tensionsbestimmungen. 


Ferrochlorid  (Forts.) 
^)  lätard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 

537,  1894  graph.  interpoliert. 
^)  F.  Noss,  thermisch.  (Diss.,  Graz, 

1912.) 
ßtard  schließt  auf  einen  Knick  bei 

72°.  —  Lescoeur,  Ann.  chim.  phys. 

(7)2,88;  1894  folgert  aus  der  Dissoz. 

Tens.  die  Existenz  von  Hydraten  mit 

6  aq,  4  aq,  2  aq  und  i  aq. 


FcoCIß  Ferrichlorid 


324,5 


FeBr,  Ferrobromid  215,7 


52,4 
54,3 
56,5 


Hydr.  m.  6  aq 


') 


lO' 

25 
40 

47  +  2,5^) 


Hydr.  m.  6  aq 
+  4aq 
63,2        [  „    4aq         95 
')  Btard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
541;  1894. 

^)  Volkmann,  Joum.  russ.  26,  239; 

1894.    Ref.  Ghem.  Zbl.  1894  II,  611. 

Lescoeur,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 

104;    1894    gibt    Hydr.   mit  6  aq, 

2  aq,  I  aq  an. 


90 
80 
70 
60 
50 

■^  vo 
izo 

k 

^  0 
-10 
-20 
-30 

-w 

-50 
-60 


1 

ü 

0 

n 

Uli 

? 

4 

f 

/ 

^t^ 

i 

J 

r 

H 

i 

0 

X 

s. 

1 

\ 

\ 

/ 

\ 

1 

J 

' 

\ 

t 

FcaBre  Ferribromid  591,2 

_         1  Hydr.  m.  6  aqj    270  u 
I  kongr.  Smp.  [  ■' 

*)  Bolschakoff,  Journ.  russ.  30, 
389;  1898.  Ref.  Ghem.  Zbl.  1898 
II,  660. 

Lescoeur,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
106;  1894  gibt  Hydrate  mit  6  aq 
und  3  aq  an. 


FeCIo  Ferrochlorid   126,7 


40,7 
41,2 

45,1 

51,0 
51,2 
51,5 


Hydr.  m.  4  aq'  20° 
25 


,  4  aq  +  2  aq 
>     2aq 


50  . 
66,2=') 
80) 
90  }i) 
100 1 


15,3 
22,6 

29,9 
33,1 

38,3 
42,7 
45,0 
47,9 
51,6 

60,0 

68,6 
72,0 
78,2 

75,9 
78,8 


to 
"/oFe^ag 

StabiL 
Eis      OA 


Eis  +  Hydrat 
mit  12  aq    A 
Hydr.m.i2aq  AB 


60 


Hydrat  mit 

12  aq  Smp.  B 

Hydrat  mit  12  aq 

+  7aq      C 

Hydr.m,7aqSmp.  D 

Hydrat  mit  7  aq 

+  5aq      E 

Hydr.msaq  EF 

Hydr.  m.5aqSmp.  F 

Kremann. 


—10,0" 
— 20,0 
— 40,0 

ca.-55 

—27,0 

0,0 

10,0 

20,0 

30,0 

87,0 

27,4 

82,5 

80,0 

50,0 
56,0' 


n 


133 


469 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper       Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Ferrichlorid  (Forts.) 
78,60       Hydrat  mit  5  aq     ^^^^ 

-f-  4  aQ       Li 
81,80      Hydr.m,4aqSmp.H    73,5 

84.01  Hydrat  mit  4  aq    q^q 

-{-  rejUl«      l 

84.02  FdiO«      IK     80,0 
84,26  „  K  100,0 

II.  Instabil. 

Hydrat  mit  12  aq    j-  1. 

—  5  aq      L 

■}  Bakhuis  Roozeboom,  ZS.  ph. 

Gh.  10,  477;  1892.    Nach  Lescoear 

(Ann.  chim.  phys.  (7)  2,91 ;  1894)  gibt 

Ordway  noch  das  Hydrat  m.  6  aq  an. 


FeJ,  Ferrojodid   309,7 

Lescoear,  Ann.  chim.  phys.  (7) 
2,  112;  1894  gibt  Hydrate  mit  6  aq, 
2  aq,  I  aq  an. 

Volkmaon  (Joum.  russ.  26,  239; 
1894.  Ref.  Chem.  ZbL  1.S94  II,  610): 
Smp.  von  Hydr.  m.  9  aq  :  o  bis-r2,5°, 
Hydr.  m.  6  aq  wandelt  sich  in  eines 
mit  4  aq  bei  ca.  8°  um.  Smp.  des 
Hydr.  m.  4  aq  :  90 — 98». 


FeS  Ferrosulfid     87,9 

6,17x10-*      FeS  gefällt       i8»») 
')  Weifd,   ZS.   ph.  Gh.  58,  294; 

1907  [t,  x]. 


FeSa  Ferrisulfid   120,0 

5,87X10-*     Pyrit  v.Freiberg      18"  1,. 

4,90x10—*       „     künstl.        18  /  ' 
')  Weigel,   ZS.  ph.  Gh.  58,  294; 
1907  [t,xl. 


Fe(N03)2  Ferronitrat  179,9 

29,8  Eis  -14,5° 

32,8  „  —20,0 

:i5,5  Eis+Hydrat  _^q 

mit  9  aq 
35>6  Hydr.  m.  9  aq  —27,0 

36.5  „  „       -19,0  y) 

37.3  ,y  »        -i5»o 

39.4  „  9  aq+6  aq  ca--12 

39.6  „     6aq  — io,o 

41.5  '  .,       ,.  0,0 
45.5           .,       ..            +20,0; 
«2,5           „  6aqSmp.      60,5  V) 

')  Fodk,  ZS.  anorg.  Gh.  20,  404; 
1899;  cf.  Mylias  u.  Fniik,  Wiss. 
Abh.  P.-T.  R.  3,  438;  1900. 

*)  Ordway  (SUl.  Joum.  (2)  27, 
^7:  1859)  gibt  47,2°  an.  Die  An- 
gaben der  Löslichkeit  sind  bei  Ord- 
way (Sill.  Joum.  (2)  40,  325;  1S65) 
etwas  tiefer  als  bei  Fnak. 


FeSOi  Ferrosuifat^)  i5*,9 

1.  stabil 

Eis  ^,685« 


5.18 

9,47 

12,99 

13.53 
17,02 
21,00 
24,78 
28,67 
32,70 
33»42 
34,25 

35,32  exp. 

35.46 

35,65  exp. 

34.35 
31.46 
30,35 
28,80 

27,15 


—1,287 
-1,824 


Eis -f- Hydr. 

mit  7  aq 

Hydr.  mit  7  aq'     0,00 

„  +10,00 

„  20,10 

30,03 

,.  40.05 

50,21 

„  52,00 

54.03 

56,17 


Hydrat  mit 
7aq-f  4aq 

Hydr.  mit  4  aq 
Hydrat  mit  | 
7  aq  -f  I  aq 

Hydr.  mit  i  aq 


35,73  - 
35.93 


Instabil. 
FeSO^  4  aq 


60,01 

64,00 

68,02 
77,00 
80,41 
85,02 
90,13 

65,00« 
70,04 

^)  Fraeokel,  ZS.  anorg.  Gh. 55, 223 ; 
1907. 

In  Übereinstimmung  mit  F.  gibt 
Möller  -  Erzbach  (Fortschr.  Ghem. 
22,  3181;  1889)  auf  Gmnd  von 
Diss.  Tens.  Hydrate  mit  7  aq,  4  aq 
und  I  aq  an.  Hingegen  erwähnt 
Danuner  (III,  S.  327)  Hydrate 
mit  7  aq  a  stabil  monoklin,  7  aq  /? 
rhombisdi,  5  aq,  3  aq  und  2  aq. 
Nach  Rammeisberg  (Handb.  der 
kryst.  phys.  Ghem.  1,  S.  424)  ist  das 
Hydr.  mit  4  aq  dimorph.  Bolas(Lieb. 
Ann.  172,  106;  1874)  gibt  ein  Hydr. 
m.  6  aq  an.  Btard  (Ann.  chim.  pliys. 
(7)  2,  553;  1894)  findet  die  Löslk.  bei 
1 60"*  beinahe  Null ;  den  Bodenk.  spricht 
er  als  Hydrat  mit  2  aq  an. 


Gd-a  (804)3  Gadoliniumsulfat^j 

602,8 

3,83  Hydr.  m.  8  aqj        0,0" 

3.20  „  ica.  10,0 
2,72  „  14,0 
2,34  „                 25,0 

2.21  „  34,4 

')  Benedicks,  ZS.  anorg.  Gh.  22, 
409;  1900.  Die  Kurve  zeigt  eine 
Unregelmäßigkeit  bei  etwa  10",  die 
B.  auf  ein  anderes  Hydrat  zurück- 
führt 


2,27 

2,59 

3.69 

4.90 

6,44 

8,02 

10,35 

12,90 

15,58 

19,11 

23.30 

28,10 

36,70 

45,00 

52^0 


H3BO3  Borsäure     62,0 

Eis+HsBOa  -0,70») 
!-0,76 

H3BO3  o 


-12,2 
21 


i  31 
'40 
50 
60 
69 
80 
90 

99.5 
HjBOa-f  HBO.  107,5 

HBOj  115 

„  120 

HBOs-l- 
—  H,B407      ca.l39J 

•)  QuOttie,  Phil.  Mag.  (5)  6,  44; 
1878. 

*)  Nasini  u.  Ageno,  ZS.  ph.  Gh. 
69,  482;  190g  u.  Gazz.  chim.  41  I, 
131;  1911. 

Gut  mit  Nasini  u.  Ageno  überein- 
stimmende Werte  geben  Herz  u. 
Knoch  (ZS.  anorg.  Gh.  41, 319;  1904) 
an.  Weniger  gut  übereinstimmende 
Werte  geben  Brandes  u.  Fimhaber 
(Dammer  III,  62),  Ditte,  C.  r.  So, 
1071;  1877  u.  Mnlder  (S.  144). 
Ditte  nimmt  im  Intervall  o  —  loo" 
BiOs .  3H2O  =  HsB^O»  als  Boden- 
körper an. 

Lescoear  (Ann.  chim.  phys.  (6)  19, 
42;  1890)  nimmt  unterhalb  15— 20" 
die  Existenz  eines  höheren  Hydrats 
an,  dann  solche  mit  3  aq  u.  i  aq. 
Andere  Hydrate  Gm.  Kr.  I,  2,  89. 


HBr  Bromwasserstoff  80,9 


21,3  Eis       AB  — 20° 

30,1  „         „     —40 

36,3  „           B!-64,8 

47,1  Hydr.  m.  4  aq  C  —  66,5 

52,9  „    4aqSmp.  D   -55,8 

Kremaoo. 


r) 


470 


133  q 


n 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


/o 


Bodenkörper    i  Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


%         Bodenkörper 


Temp. 


54,8 
60,0 
60,2 


HBr  (Forts.) 

Hydrat  mit  4  aq 

H-3aq      E 

„  m.3aqSmp.  F 

Hydrat  mit  3  aq 

+  2  aq     G 

Hydr.m,2aqGH 


57° 

—48 
-48,2 


63,1       Hydr.m,2aqUH  —29 

63»?  »         „    —25 

66,7  „         „    — 14,6 

68.1  „         „     —12 

69.2  „  m.2aqSmp.H— 11,3 

70.2  Hydr.m.2aq  IH! — 11,5 

71.3  »         ,,    j— 12,6 

73.3  ^y^'"^^  "^'t  ^  ^"^  -15,5 
'  + 1  aq      J  ! 

74.4  Hydr.m.  laq  IK '  — II 
75>7  »          ,.    I—  7.2 
77.3  »          „     —  4.7 
78,9  2fl.Schichten3)  K  ;—  3,3 

')  Pickering,  Phil.  Mag.  (5),  36, 
119;  1893,  Werte  der  Serie  II. 

2)  Roozebooni,  ZS.  ph.  Gh.  2,  454; 
•1888.  Rec.  P.-B.  4,  108,  331 ;  1885; 
5,  358;  1886. 

^)  Die  wässerige  Schicht  enthält 
ca.  78,9%  HBr,  die  HBr- Schicht 
sehr  wenig  Wasser. 

Tensionen:  Roozeboom,  ZS.  ph. 
Gh.  2,  454;  1888. 

I.  Lösung  gesätt.  an  Hydr.  m.  2  aq. 
Sog.  Diss.-Tens.  von  Hydr.  m.  2  aq. 
(Vergl.  bei  Br). 


t 


-25" 
-21,8 

-18,9 
—16,8 
—14,6 

-13.0 
—12,4 
— 12,0 
—  11,6 


t 


imm 

IG     „ 

30  » 
60  „ 
120  „ 
220  „ 
280  „ 
340  » 
440  » 
2.  Lösung  gesätt. 
-15,5»    2V-Mtm. 


-11,30 

— 11.5 
— 12,0 
— 12,6 

—13.3 
—14,0 
—14,8 
— 15,5 


525  mm 

1  Atm. 
i'AAtm 
i'h   » 
iV*   » 

2  „ 

2V4   » 
2  V*   „ 


-14,0 
-11,0 
-  8,7 


an  Monohydrat 
-5,8°      7  Atm. 


-4.7 


9     » 

IO»/2  „ 


7.2  6  „  j 
3.  Diss.-Tens.  von  Hydr.  m.  2  aq  + 
Hydr.  m.  i  aq.  (Diese  Kurve  trifft, 
vontieferenTemp.  kommend,  in  I  ein.) 
Man  beachte,  daß  hierbei  das  Hydr. 
m.  i  aq  dissoziiert  und  sich  das  Hydr. 
m.  2  aq  bei  der  Dissoz.  bildet. 


—28,5» 
-24 
—  20 


760  mm 
960 
1310 


18"     1560  mm 
— 16       1840   „ 
15,5   1950 


Über  den  Einfluß  des  Druckes  auf 
dieses  Eutektikum  vergl.  bei  Rooze' 
boom  loc.  cit. 


HCl  Chlorwasserstoff  36,5 

o 
-10 

'20 

-30 

g-Vfl 

1-50 

I 

r' 

^-70 
-80 
■30 


^ 

\ 

N 

V. 

^^ 

\ 

c 

-4 

y 

! 

/ 

> 

D 

\ 

/ 

\ 

i 

f 

\ 

\ 

i 

20  30 

Gew.  %  HCL 

Eis      AB 


>w 


Eis-f  HC1.3aqB 
HC1.3aq  BG 


HGl  .  3  aq  Smp.  G 

HCl3aq  +  2aqD 

Ha.2  aq  DE 


-1,7060 

-14.97 

-28,84 

—40 

—60 

-80 

-86 

—50 
-40 

~30 

-24,9 

—27,5 

-23,8 
-19 


1,66 
10,02 

14.51 
17,40 
21,30 
24,20 
24,80 
30,10 

32.70 
36,50 
40,30 
44,00 
45.70 
48,10 
49,00 
50,30 

')  Roloff, 

1895. 

2)  Pickering,  Ber.  ehem.  Ges.  26, 
280;  1893.  IL  Serie  der  Versuche, 
die  sich  an  Roloff s  Zahlen  an- 
schließen. 

3)  Roozebooni,  Rec.  P.-B.  3,  87; 
1884,  ZS.  ph.  Gh.  2,  459;  1888. 

Die  Eiskurve  ist  noch  von  Rüdorff, 
Pogg.  Ann.  116, 66;  1862  u.  Guthrie, 
Phil.  Mag.  (5),  1,  362;  1876  unter- 
sucht, 

Tensionen  der  an  HGl.  2  aq  ge- 
sättigten Lösungen  in  mm  Hg  (Rooze- 
boom). 


-18,3  f 

-17,7j 


iHGl.2aqSmp.DE 

ZS.   ph.  Gh.  18,  576; 


t 

p 

23.4" 

194 

-21,8 

274 

20,5 

376 

19.5 

534 

18,8 

628 

— 18,60 

-i8,3') 
-  18,05 
-17.831 
—17.7    ' 


681 
760 

893 

990 

1080 


HCl  (Forts.) 
^)  Oberhalb  dieser  Temp.  kann  die 
Löslichkeit  des  Hydrats  nur  im 
geschlossenenGefäß  untersucht 
werden  (Roozeboom  loc.  cit),  da  das 
System  einen  größeren  Druck  als 
I  Atm.  besitzt.  Beim  Arbeiten  im 
offenen  Gefäß  gelangt  man  zu  di- 
varianten  Gleichgewichten.  Auf  dem 
rückläufigen  Ast  von  HGl .  2  aq 
bildet  sich  später  noch  HGl.  i  aq  (R). 


HCIO4  Überchlorsäure') 

100,5 


30 
20 

k-10 

f 
^20 

-30 

-W 

-50 

-60. 


1 — 

/ 

/ 

/ 

A 

äI 

\ 

\ 

ff  1 

r 

n 

•  / 

I 

\ 

4 

\ 

M 

'7- 

"Jm 

J 

j  p 

Mol.-Vo 
HCIO4 
100.00 


94,00 
90,70 
83,30 
80,20 
77,70 
71,50 
59,90 
51,60 
50,00 
47,90 
43,70 
40,80 
38,00 
37,00 
36,50 
36,00 
33,33 
32,50 
29,90 
28,67 
27,25 


725  25 

'MoI.%HCW^ 


I.  Stabil. 

HCIO4 
HCIO4+  HClOi . 

H2O 
HCIO4 .  H2O 


Smp.  K 
KJ 


HC104.laq+2aqI 
2aq         IH 
„  Smp.  H 
HG 
..  ., 

2aq-j-2,5aq  G 
2,5  aq      GF 


37,5 


-102,0" 
-102,0 

-40,0 

-21,5 
+  2,2 

12,0 

17,0 

27,5 

45,0 

48,0 

50,0 

49,6 

40,0 

28,6 
+  3,0 
-12,5 
-23,6 

-21,5 
-17,8 

-18,0 
-24,0 
-29,8 
-30,0 


Kremann. 


t 

' 


133) 


471 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  ak  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper 


Temp. 


^"^Sa?"*^       Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper       Temp. 


_    .00 

HC104.2,5aq  GF 

■S,,()0 

„  2,Saq+3aqaF 

24,00 ; 

„       3aqa       FE 

„3aqo+M.-K.I 

23,70 

eines  Hydrates 

mit  3,5  aq      F 

23,50 

ED 

23,00 

ED 

22,50 

„ 

22,20 

„ 

21,50 

MischkrystI  des,, 

20,40 

Hydr.m.3,5aq„ 

20,00 

D 

19,10 

DO 

18,40 

„ 

so 
10.70 

15-50 
14.95 
14.27 

13.22 
13,00 

12,50 

lijSo 
11,30  j 

11,00 
9,00 
7,00  I 
4,10  1 
0,00 


CB- 


Mischkrjst.  1 1 

•  eines  weiteren 

Hydr.  m.  x  aq 


M.-K.  11  + Eis  B 

Eis         AB 


-32,0^ 
-37,2 

-37,6 


-38,0  exp 
-36,5bis  ? 
-35,0»  ■ 
-34,2,,  ? 
-34,1  „  •' 
-30,0,,    ? 

-34,2,,    .> 

-35,2,,   ? 

-37,7,,   ? 

-39.8,,  ? 
43,5»  ? 
46,0  „-51,8 
43,0  »-48,0 
41,0  „-41,7 
41,8  „-42,6 
43,2  „-45,6 
46,0  „-58,0 

47,5  ,» -57,5 
50,0  „-57,5 
53>3„-58,o 
57,5 
54,0 
34,5 
21,0 
10,0 
0.0 


II.  Instabil. 
HClOi.aaq      GM 


'»0 


-4,>jO 


23,00; 

23,So  I 

23,50 

22,22  ! 
21,00  j 
20,00  i 
19,00 

18,80 

')  H. 

48.  I- 


3  aq       P'F 

„  „  „ 

„  „  Smp.  „ 

EE' 

„  „  „ 

„  2aq+3aqiJ  M 
„       3aq/J      MN 


„3aq^+3,5aq  N 
3,5  aq      NP 


3,5  aq 
+M.-K.  II      P 
J.  van  Wyk,  ZS. 

52;  1906. 


—30,3" 

—34,0 

—41,0 

—44,0 

-38,8 

~37,5 
—37,0 

—39,5 
—40,5 
-46,5 

—44,5 
—43,2 
—43,5 
—44,0 

—47,8 

—44,3 
—43,0 
—41,4 
-42,3 
—45,0 
—50,5 
—52,5 
anorg.  Gh. 


HF  Fluorwasserstoff  20,0 

Gew.-V, 

52,6  H  F.i  aq  Smp.  ■  —35»  •) 

't  .Metzner,  C.  r.  119,  683;  1894. 


HJ  Jodwasserstoff  127,? 


13,90 


Eis        AB    10,0« 


30 


-W 


%-50 


^. 

\ 

1 

\ 

.    i 

c 

1 

0 

\ 

7 

^    F 

\ 

\ 

:b 

Y) 


20,3 
29,3 
35,1 
39,0 
42,0 

44,4 
46,2 
47,9 

52,6 
59,0 

64,0  ber. 

65,5 
66,3 

70,3  ber. 
73,5 

74,0 


140  60 

Eis    AB,— 10' 


— 20 
—30 
—40 
—50 
—  60 


Y) 


,»       „  —70 

Eis+HJ.4aqB— 80 

HJ.4aq    BC— 60 

„        „  —40 

4  aq  Smp.C  ca.-35,5 

„      CD  —40 
4aq+3aqD  — 49 
3aqSmp.E  — 48 
3aq+2aq  F  — 56 
2aq      G— 52 
^)  Nach  einer  Kurve  von  Pickerinj; 
(Ber.  ehem.  Ges.  26,  2307;  1893), 
von  der  seine  beob.  Zahlen  teilw. 
stark  abweichen. 


22,90  „  „  —20,0 

27,80  „  „ ;  -  30,0 

31,50  „  » ■ — ^40,0 

32,70  Eis+  HNO3 .  3aqB  -43,0 
34,10  HNO3  •  3  aq  BC  —40,0 
40,00       „  „  „  —30,0 

49,20     .  „  „  „  —20,0 

53,80  „  3  aq  Smp.  C  —18^ 
58,50  „  3aq  CD —20,0 
65,40       „  „  „  —  30,0 

69,70       „  „  „  — ^40,0 

70,50  „  3aq+iaq  D  —  42,0 
72,50     „        laq  j— 4°»° 

77,75  :  „  I  aq  Smp.  E'— 38,0 
82,40  „  I  aq  EF — 40,0 
86,50       „         „  „I — 50,0 

88,80    .  „         „  „  — 60,0 

89,95  „  I  aq+HNOs  F  -663 
91,90  I  „  HNO3  FG— 60,0 
94,80       „  ,,  „  —50,0 

100,00  „  HNO3  Smp.  G— 41,2) 
')  Käster  u.  Kremaim,  ZS.  anorg. 
Gh.  41,  21;  1904.  Die  multiplen 
Punkte  sind  der  Originalarbeit  ent- 
nommen; die  übrigen  aus  dem  um- 
fangreichen Material  interpoliert. 
Pickerin;  (Joum.  ehem.  Soc.  68, 
439;  1893)  fand  für  die  Smp.  der 
Hydrate  mit  3  aq  und  i  aq  nahe- 
liegende Werte. 


HJO3  Jodsäure    1759 

siehe  Jodsäureanhydrid  JaOs- 


HNO3  Salpetersäure  63,05 


-BO 
-70 


C 


so 

Getr-'/oHyO, 


H2PO3  Unterphosphorsäure  ^) 

81,0 

81,8  HiPOs .  H»0        62» 

')  Rosenheim  u.  Pritze,  Ber.  ehem. 
Ges.  41,  2708;  1908. 
(Zwischen  o  und   60°  wurde  nur 
dieses  Hydrat  als  Bodenkörper  be- 
obachtet). 


H3PO4  Orthophosphorsäure 

98,0 

I.  stabil. 
Eis-f2H3P04. 

iHsO* 
2H,P04.iH,0 


62,9 


-81,001) 


76,7 
78,7 
81,7 

85,7 
87.7 
90,5 
91,6 
91,6 
92,5 
93,4 
94,1 


94,87 
94,95 
95,54 


2H3POi.lHsO-i- 

10H3PO4.1H4O 
10H3PO4.1H.O 


Kremaon. 


24,11 
24,81 
25.85 


472 


133 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper       Temp. 


/o 


Bodenkörper       Temp. 


% 


Bodenkörper  i  Temp. 


95,90 
96,11 
97,80 
98,48 
100,00 
100,00 


H3PO4  (Forts.) 

I10H3PO4.1H2O+ 

H3PO4 

H3PO4 


y) 


26,20« 

26,23 
29,77 
37,65 
39,35 
42,30 
41,75   ') 


97,6 


22,5«') 


„     Smp. 
„     Smp. 
II.  Instabil. 
2H3PO4.  H2O 
+  H3PO, 
')  Giran,  C.  r.  146,  1270;  1908, 
*)  Smith  u.  Menzies,  Journ.  Amer. 
ehem.  Soc.  31,  1893;  1909. 
*  Jolys  Hydrat;  Joly  gibt  für  den 
Smp.  von  2H3PO4.  H2O  27"  an. 


H4P2O7  Pyrophosphorsäure^ 

178,0 

Eis+ Hydrat  mit  j 
iVaaq  I 
iV«aq  Smp.i 
i^/i  aq  I 
+  H4P2O7  j 
H4P2O7  Smp.] 


—76» 
+26 
+23 
+61 


r.  146,  1270;  1908. 


H2S  Schwefelwasserstoff 

34,1 

s.  Tab.  145  Absorption  von  Gasen. 


H2SO4  Schwefelsäure  98,1 


16,25 
24,00 
28,50 
31,25 
33,50 
35,25 
36,75 

38,00 

39,00 
41,50 
44,00 

47,75 
53,25 
57,65 
61,00 
65.25 
68,00 
68,50 
71,00 
73,14 

74»25 
74,75 

74,75 
75,25 
76,50 
77,75 
80,25 


Eis 


Eis+Hydr.m.  4aq 
Hydrat  mit  4  aq 


4  aq  Smp. 
4aq 

4  aq+2  aq 


2  aq  Smp. 

2  aq 

2  aq+i  aq 

I  aq 


r) 


-20  SV) 

-30|2) 

-40/ 

-50  V) 

-60 1) 

-70') 

-75 

-70 

-60 

-50 

-40 

-30 

-25 

-30 

-40 

-50 

-45 
-40 
-38,9 

-40 
-41 

-40^) 
-30*) 

-20|3) 
i-IOJ    ' 

I    o*) 


84,50 
84,50 

88,25 
91,50 
92,50 
93,00 
93,75 
95,25 
96,25 

97,75 

99,25 

100,00 

100,00 

100,00 

70,75 

73,25 

73,50 
74,25 


H2SO4  (Forts.) 
Hydr.m.iaqSmp. 
„  ,» 

„       I  aq 


I  aq+H.SOi 
H2SO4 


Smp. 


+8,530  2) 

+8,81 ') 

o^') 
-20)  n 
-30J   ^ 

-38^) 
-30L) 

-20J    ' 

-10  V) 

O") 
+  10        U, 

10,351  ' 

10,5  ^') 
10,0*) 


Instabil. 
'  Hydrat  mit  4  aq — 60 
I  „  4aq+iaq 

I  „       I  aq 


Pfaundler  u.  Schoegg,  Wien. 
Ber.  71,  II,  351;  1875. 

-)  Pickering,  Journ.  ehem.  Soc. 
57,  331;  1890. 

^)  Thilo,  Chem.  Ztg.  16,  II,  1688; 
1892  und  die  damit  übereinstimmen- 
den Veröffentlichungen  von  Pictet, 
C.  r.  119,  645;  1894. 

*)  Knietsch,  Ber.  chem.  Ges.  34, 
4100;  1901. 

^)  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  116,  66; 
1862. 

^)  Biron,  Journ.  russ.  31,  517; 
1899. 

')  Marignac,  Ann.  chim.  phys.  (3) 
39,  184;  1853. 

Weitere  Literaturangaben : 

Pickering,  Proc.  Roy.  Soc.  49,  25 ; 
1890/91,  Lespieau,  Bull.  Soc.  chim. 
(3)  11,  72;  1894. 

Auf  die  große  Genauigkeit  der 
alten  Bestimmungen  von  Marignac 
sei  eigens  hingewiesen.  Es  wurden 
aus  den  versch.  Literaturangaben 
die  Werte  ausgewählt,  die  sich  am 
besten  in  eine  Fig.  vereinigen  ließen. 
Wo  die  Autoren  die  Konz.  nicht 
direkt  bei  den  angegebenen  Temp. 
ermittelt  haben,  ist  dieselbe  aus 
einer  graphischen  Darstellung  ihrer 
Ergebnisse  interpoliert  worden. 

cf.  die  Fig.  bei  SO.,   Seite  493. 


4  Selensäure  ^ 

H2Se04       I 


HgSeO 

94,9 

92,7  „ 

910exD  H*Se04  + 

.^i,uexp.  Hydratm.iaq 

90,7        1  Hydr.  m.  i  aq 

88.7  I  „            „ 

86.8  I  „            „ 

84.9  !  „            ,» 


145,2 
40,20 
26,3 

17,0 

21,9 
25,8 
24,9 
21,0 


HaSeOi  (Forts.) 


83,2 
81,5 
79,9 
78,4 
74,7 
ca.  74,5 
70,8 
69,4 

67,3 
64,8 
61,8 

57,7 

exp.  48,0 

45,2 

42,0 

38,9 
34,0 
30,1 
25,8 
21,0 
16,6 
10,6 

5,1 
0,0 


Ber.  117,  IIb,  735;  i^ 


Hydr.  m.  i  aq 

13,1" 

„ 

+  3.5 

»            » 

—  7,0 

,»            „ 

—24,5 

„            ,» 

—53,3 

„iaq+4aq 

—55 

„    4aq 

—53,3 

—52,6 

—51,7 

>,      ,, 

—52,6 

>,      ,» 

—54,2 

— 61,0 

„  4aq+Eis 

-83,0 

Eis 

-63,5 

" 

—48,2 

„ 

— 37'2 

„ 

—24,9 

—21,4 

—15,3 

—10,5 

—  7,0 

—  3,9 

—  1,3 

0,0 

1  u.  Hofmeier 

,    Wien. 

H2Te04  Tellursäure    193,5 

13,0 

13,9 
25,4 

29,6 
33,4 
36,4 
43,5 
51,6 
62,3 
67,0 

^)  Mylius,  Ber.  chem.  Ges.  34, 
2210;  1901.  Das  Hydr.  m.  2  aq  ist 
dimorph  (Staudenmaier,  ZS.  anorg. 
Ch,  10,  192;  1895).  —  Es  existiert 
nachMylius  noch  eine Allotellursäure, 
die  in  wässeriger  Lösung  langsam 
in  die  gewöhnliche  Tellursäure  über- 
geht. 


Eis  +  Hydr. 

—1,5»] 

m.  6aq 

Hydr.m.6aq 

0 

„  6aq4-2aq 

+10 

„  2  aq 

20 

„    „ 

30 

„    „ 

40 

,,    „ 

60 

,,    „ 

80 

„    „ 

100 

„    „ 

110    j 

HgaBrs  Mercurobromid  559,8 

3,9X10-6    I       HgaBr^       I     2501) 
')  Sherrill,  ZS.  ph.  Ch.  43,  735; 
1903. 


HgBra  Mercuribromid  359,8 

0,61  I       HgBra  25«') 

')  Sherrill,  ZS.  ph.  Ch.  43,  727; 
1903,  sowie  47,  103;  1904. 

Kremann. 


133  t 


473 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Hg(CN)2  Mercuricyanid^i  252,6 

7,41  Eis^Hg(CN),   -0,4ö« 

')  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  6,  40; 
187S. 

Koaowaloff  (Joum.  russ.  31, 985  ; 
1899  Ref.  ZBl.  1900,  1,938)  bei  20»: 
93,0  g  pro  lit.  —  Sherrill  (ZS.  ph. 
Gh.  48,  735;  1902)  bei  25"»:  0^4  g- 
MoUaiL 


HgsCIs  Mercurocblorid  470,9 

1,4   X10-*           HgjCI.  0,50«'') 

0,75X10-*                „  i8,o2) 

2,1    X10-*  j            „  18,0') 

0,38x10-*  !          „  ;  20,0') 

2,8  X10-«  j          „  •  24,6') 

0,47X10-*  I          „  25,0*) 

7,0   XIO-«                „  43,0») 

')  F.  Kohlrausch,  ZS.  ph.  Gh.  64, 
129;  1908  [x]. 

*)  Behrend,  ZS.  ph.  Gh.  11,  466; 
1893,  indirekt. 

3)  Ley  u.  Heimbacher,  ZS.  Elch. 
10,  303;  1904,  indirekt. 

*)  Sherrill,  ZS.  ph.  Gh.  43,  735; 
1903,  indirekt. 


HgCIa  Mercurichlorid  270,9 

3.29  Eis— HgCl,   — 0,2«>) 

4,12  HgClj  0,0«) 

6,19  „  -Mo,oUx 

6,89  „  20,0)   ' 

6,89  „  25,0*) 

7.75  „  39,oi 

8.76  „  40,0 
10,20  „  50,0 
12,20  „  60,0 
14,70  „  70,0 
19,50  „  80,0 
27,10  „  90,0 
35,10         i         .   „  100,0 J 

—  j  „      Kp.  101,1 5) 

')  Guthrie,  PhlL  Mag.  (4)  49,  269; 

1875. 

*)  Malder,  S.  143. 

')  Pofgiale,  Ann.  chim.  phys.  (3) 
8,  468;  1843. 

*)  Foote,  Amer.  ehem.  Joum.  30, 
341;  1903. 

^)  Griffiths,  Gomey,  S.  226, 

Die    Löslichkeit    bei   25"   beträgt 

nach  Morse,   ZS.  ph.  Gh.  41,  734; 

'  T'^":'2  u.  Sherrill,   ZS.  ph.  Gh.  43, 

; :    1903 :    bei    25°    0,262    resp. 

■\^  g-Mol./Iit.  —  Vergl.  Bemerk. 

V.  Sherrill,  ZS.  ph.  Gh.  47;  103; 

1904.  u.  Luther,  ZS.  ph.  Gh.  47, 

107;  1904. 


HggJi  Mercurojodid  653,8 

2x10-^     .        Hg.Jj  25» 

Sherrill,   ZS.   ph.  Gh.   43,  735; 
1903,  indirekt 


HgJg  Mercurojodid  453,8 

2biS4Xio-»    HgJ,  (rot?)  '  i8,o»*) 

4X10-*     Hgjj  tetr.       17,5*) 

ca.  6X10—^  „  25,0') 

')  Kohlraosch,  ZS.  ph.  Gh.  64, 129; 

1908  [x]. 

-)  Bonrf  oia,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
3,  430;  1884. 

')  Morse,  ZS.  ph.  Gh.  41, 731 ;  1902. 

Vergl.  dazu  Sherill.  ZS.  ph.  Gh. 
47,  103;  1904. 


HgO  Mercurioxyd  216,0 

5,20X10-'       HgO  gelb 
5,15X10-'       HgO  rot 
3,95X10-' 
4,30X10*        Hg  gelb 

Hg  rot 
5,00X10-':    grobkörnig        25 

Hg  rot 
15,00x10—'    feinstkömig       25 

')  Schick,  ZS.ph.  Gh. 42, 172;  1903. 

*)  Hulett,  ZS.ph. Gh. 37, 406, -1901. 

Die  gelbe  Modifikation  unterscheidet 
sich  von  der  roten  nur  durch  ver- 
schiedene (kleinere)  Korngröße  (daher 
geringere  Löslichkeit  der  roten  Form). 
Ostwald,  ZS.  ph.  Gh.  34,  495 ;  1900. 


ligS  Mercurisulfid  232,1 


1,25x10 


HgS  gefällt       180 ') 


')  Weifel,  ZS.  ph.  Gh.  58,  294; 
1907  [t,  x]. 


HgsSO*  Merkurosulfat  0  496,1 

6X10-'  HgsSO«  25«') 

')  Drucker,    ZS.   anorg.   Gh.   28, 
362;  1901. 


In  (J03)3  Indium jodat^)  639,6 

0,067  In(J^0j)3  20» 

')  Mathers  und  Schluederberf, 
Joum.  Amer.  ehem.  Soc.  30,  211; 
1908. 


Ira .  2NH,C1  Iridium- 
ammoniumchlorid')  441,9 

0,694  IrCl42NH4a  14,4» 

0,899  „  26,8 

1,124  „  '  39,4 

1,583  „  52,2 

2,068  „  61,2 

2,746  „  69,3 

')  Rimbach   u.   F.   Körten,    ZS. 

anorg.  Gh.  52,  407;  1906, 
Aus  den  vorliegenden  Zahlen  be- 
rechnet sich  folgende  Formel  für  den 
Prozentgehalt  P: 

P  =  0,680  -f-  0,0004 1  (t — 10"). 


J  Jod 

Jod 


126,9 

6,3°^) 
ca.  11,0*) 
13,0») 
15,0*) 
18,0(5 
25,o| 

25,0*) 
25,0') 

25,5') 
30,0*) 


35,o| 

45,0  p) 

5,0  i 


3D 


0,0015 

0,0181 

0,0263 

0,0276 

0,02765 

0,03395 

0,03004 

0,0279 

0,0426 

0,0454 

0,04661 

0,06474 

0,09222 

^)  Dossios  u.  Weith,  ZS.  f.  Ghem. 
12,  379;  1869. 

*)  Wittstein,  Fortschr.  Chem,  1857, 
I,  123. 

')  Bosse  cf.  Dammer,  I,  546. 

*)  Dietze,  Ref.  Zbl.  1898  1,  1034 
(Mittelwert). 

^)  tlartley  u.  Campbell,  Proc 
ehem.  Soc.  24,  58;  1908.  —  Joum. 
ehem.  Soc  93,  741 — 45;  1908, 

«)  Noyes  u.  Seidenstick  er,  ZS.  ph. 
Gh.  27,  359;  1898. 

')  Mc  Lauchlan,  ZS.  ph.  Gh.  44, 
617,  1903. 

«)  Meyerhoffer,  ZS.  ph.  Gh.  2, 
594;  1888. 


J2O5  Jodsäureanhydrid*)  333,8 

Eis 


0,00 
1,69 

4,13 
6,81 

16,75 
26,22 
51,42 
57,61 
67,40 
68,50 
69,10  exp. 


Eis-f  HJO, 


0,00 

—  0,30 

—  0,67 

—  1,01 

—  1,90 
-2,38 

—  4,72 

—  6,32 

—  12,25 

—  13,50 
—14,00 


Kremann. 


474 


133  u 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


0/ 

/o 


Bodenkörper ;  Temp. 


70,30 
71,70 

73.70 
75.90 
78,30 
78,70 
80,80 

82,10 

82,70 
83,80 
85,90 


70,00 
72,00 


J-iOä  (Forts.) 

HJO3  0,00' 

16,00 
40,00 
60,00 
80,00 
85,00 
101,00 

110,00 

125,00 

140,00 
160,00 

—15,00« 

—  19,00 
1)  E.  Groschuff,  ZS.  anorg.Ch.47, 
343 ;  1906.  AndereDaten :  Raoult,  ZS. 
ph.  Gh.  2,  488;  1888,  Landolt,  Berl. 
Sitzber.  1886,  S.  217.  Ber.  ehem.  Ges. 
15),  1361;  1886  u.  Meerburg,  Ghem, 
Weekbl.  1,  474;  1904.  In  Überein- 
stimmung mit  den  Angaben  von 
G.  findet  Lescoeur  (Ann.  chim.  phys. 
(6)  19,  39;  1890)  J2O5.  H,Ou.  J.2O5. 


HJO3  + 
HJ3O« 
HJ3O8 


Instabil. 
Eis 


KBr  Kaliumbromid  "9,6 

7.1"') 


20,0 
20,0 
23.8 
26,3 
29,5 
31,0 
31,2 
32,0 
32,2 
32,7 
33,3 
34,5 
35,1 
35,7 
38,3 
39,4 
43.2 
46,2 
48,8 
51.2 
55,4 
59,0 
61,7 


Eis 


KBr  4- Eis 

»>  ., 

KBr 


6,5') 

—  8,0  2) 

—  8,5  ==) 
10,0  2) 

— 11,0  2) 
-11,52) 
—13,03) 

—  8,0  2) 
—10,0  4) 

—  5.0  2) 
0,0  2) 
0,0*) 

+  3.5  2) 
10,52) 
20,0*) 
40.0*) 

60,0  4) 
80,0*) 

ioo,o\ 

140,0! 
180,0  r  > 

220,oj 


')  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  1,  363; 
1876, 

2)  A.  Meusser,  ZS.  anorg.  Ch,  44, 80; 
1905. 

3)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  211,- 
1875. 

*)  Interpoliert  nach  Daten  von 
de  Coppet.  Ann.  chim.  phys.  (5) 
30,  416;  1883. 

^)  Nach  einer  Kurve,  die  nach  den 
Angaben  von  Coppet, Kremers  ( Pogg. 


Bodenkörper  j  Temp. 


KBr  (Forts.) 
Ann.  »7,  151;  1856),  Tilden  u. 
Shenstofle(Lond.  Trans.  1884;  S.33) 
und  fitard  (Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
539;  1894)  gezeichnet  ist. 
Eiskurve  auch  von  Rüdorf f  (Pogg. 
Ann.  116,  61 ;  1862). 


KBrOs  Kaliumbromat  167,0 


3.01 
6,45 
11,70 
18,60 
25.30 
33.20 


'       KBrOs 

o»| 

20 

40 
60 

80 

100 

„      Kp. 

104 

y) 


^)  Kremers,  Pogg.  Ann.  97, 5 ;  1856. 
Geffcken  (ZS.  ph.  Gh.  49, 296;  1904) 
bei  250 :  0,4715  g-Mol.  pro  lit. 


KCN  Kaliumcyanid    65,1 

—  j       Eis  +  ?       i— 3301) 

55.0         I         KGN   Kp.|.  103,32) 

1)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5),  6,  44; 
1878. 

2)  Griff iths,  Gomey,  S.  146. 


KCNS  Kaliumrhodanid  97,2 

16,7 

Eis 

-6,5°  h. 

23.1 

„ 

-9,55/   ' 

50,25 

Eis+KGNS 

-31,22) 

63.9 

KGNS 

o\3^ 

68,5 

„ 

20I   > 

70,5 

„ 

25*) 

1)  Rüdorff, 

Pogg.  Ann.  I 

45.  611; 

1872 

2)  Wassiljew,    Journ.    russ.    42, 
423  u.  428;  1910. 

2)  Rüdorff,    Ber.   ehem.    Ges.   2, 

68;  1869. 

*)  Foote,  ZS.  ph.  Gh.  46,  81 ;  1903. 

K2CO3  Kaliumkarbonat  138,2 


21,3 
31.0 
36,9 

39,6 


52,6 
51.2 
53.2 
53,3 
53.9 
54.8 
55.9 
57.1 


Eis 


Eis+Hydr. 

m.  xaq 

Hydr.  m.  x  aq 

+  2aq 
.,     2  aq 


—10" 
-20    1] 
-30  j 
— 3(J,52) 


•  6,82 

o3) 


O 

+  25 
30 
40 
50 
60 
70 


r*) 


Bodenkörper    Temp. 


K2CO3  (Forts.) 

58.3  I  Hydr.  m.  2aqi  80*' 
59,6  „  „  90 
60,9  ,,  „  100 
62,5  „        „I  110 

64.4  „        „     I  120 
66,2  „        „     1  130 

^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
25,  528;  1872,  interpoliert. 

2)  Meyerhoffer  1904  (unveröff.). 
Die  Konzentr.  bei  — 36,5°  ist  auf 
Coppets  Kurve  extrapoliert. 

^)  Engel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  13, 
366;  1888. 

*)  Mulder,  S.  97. 

Die  Zusammensetzung  des  Hydr. 
m.  X  aq  ist  wahrscheinlich  3  oder  4  aq. 
Gerlach  (ZS.  anal.  Gh.  26,  461; 
1887)  gibt  einen  Hydr.  m.  4  aq  an, 
das  unterhalb  lo"  entsteht  und  sich 
bei  50  — 60O  (.?)  trocknen  läßt. 
Morel  (Bull.  Soc.  Franc.  Mineral. 
15,  7;  1892)  hat  ein  oberhalb  o" 
beständiges  Salz  mit  3  aq  erhalten. 
Die  von  ihm  beschriebene  Kryst.- 
Form  ist  von  der  des  mit  2  aq  ver- 
schieden. (Mitt.  von  H.  Traube.) 
Meyerhoffer  konnte  jedoch  bei  o" 
kein  anderes  Hydrat  als  das  mit 
2  aq  erhalten. 

deBruyn(ZS.  ph.Gh.32,87;i9oo) 
schließt  aus  seinen  Versuclien  auf 
die  Existenz  von  Hydr.  mit  2  aq 
und  I  Yz  aq.  Wahrscheinlich  ist  jedoch 
letzteres  Salz  erst  oberhalb  100" 
existenzfähig,  oder  überhaupt  labil, 
daMuIder(S.  98)  angibt,  daß  beim 
Trocknen  bei  104^  Salz  mit  2  aq 
zurückbleibt.  Die  Löslichkeit  der 
K2GO3- Hydrate  (wie  der  anderen 
Karbonate)  ist  bei  konst.  Temp. 
von  der  Größe  des  Dampf- 
raumes abhängig,  da  sich  in  dem- 
selben neben  H2O  auch  GO-2  befindet, 
wie  dies  Küster  u.  Grüters  (Ber. 
ehem.  Ges.  36,  748;  1903)  für 
Na-iGOa- Lösungen  direkt  nachge- 
wiesen haben. 


KCl  Kaliumchlorid    74.6 


12,5 
13,6 

14.9 
16,7 

17.7 

19,3 
19,8 
19,5 


Eis 


Eis -f  KCl 


—5.5" 

—  6,0 

—  7.0 

—  8^ 
-8,5 

—  9 
-11,1«) 
—10,643^ 


Kremann. 


133 


475 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


20,6 
21,4 

22,2 

22,3 
22,2 
21,9 
23,0 

23,8 
23,8 
25,0 

25>5 
25,6 

27,2 
28,7 
30.0 
30,2 
31-3 
3i>4 
32,0 

33-« 
33,7 
34'9 
35.0 
35-9 
36,1 
3M 
36,8 
39,8 
43,8 


KCl  (Forts.) 
KCl 


-4,5»| 

-1,0  h 

i+2,5  f 
i    CO») 
;   0,0«,  8) 
i   0,0  5,*) 

1+7,5') 

I    10,0«,   ä) 

!ii,5M 

118,5^) 

j  20,0*) 

20,0^) 

30,0*,  5) 

40,0*,  ^) 

;  50,0') 
50,0  5) 

60,0«) 
60,0^) 

;  70,0  ^*) 
80,0«) 

80,0  5) 
90,0  5) 
90,0  *) 
100,0^) 
100,0*) 

!  107,6*) 

1 08,0  5) 
I  130,0') 

!  180.0') 


^1  Meusser,  ZS.  anorg.  Gh.  44,  80; 
1903. 

-)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Ch.  22, 
239;  1897. 

3)  Ponsot,  C.  r.  129,  98;  1899. 

^)  Mutder,  S.  39- 

*i  Berkeley,  Lond.  Trans.  203,  A. 
207. 

••!  Andreae,  Journ.  prakt.  Ch.  (2) 
2J).  470;  1884. 

'!  Tilden  u.  Shenstone,  Proc. 
Roy.  Soc  3ö,  345;  1883. 

*)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
(5>  30,  414;  1883. 

^)  Engel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  13, 
377;  1888. 

Ältere,  weniger  gut  stimmende  Werte 
bis  242°  von  ßtard,  Ann.  chim. 
phys.  (7)  2,  531;  1894. 

Ältere  Angaben  über  die  Eiskurve 
von  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  114,  71; 
1861  und  de  Coppet,  Ann.  chim. 
phys.  (4),  25,  505;  1872. 


KCIO3  Kaliuinchlorat  122,6 


3,20 
4,76 
4,82 
6,78 

9,17 
12,70 


KC1O3 


o"  \*) 
lO«) 

10') 

20] 

30  h 

40 1 


KCIO3  (Forts.) 

16.5  j       KCIO3  50" 

20.6  „  60 

24,5         I  „  70 

28,4  „  80 

32.3  „  90 
35,9  „  100 
38,1          I            „      Kp.  104,2*) 

42.4  i  „  I20J 

49,8         I  „  I36l5> 

59.7  {  „  i6o| 
64,7         I            „  190J 

')  Mulder  (S.  143)- 

*)  Nach  den  Daten  von  Gay-Lussac, 
Ann.  chim.  phys.  11,  314;  1819 
graphisch  interpoliert. 

^)  Roozeboom  (ZS.  ph.  Gh.  8, 
532:  1891). 

*)  Legrand  bei  Gomey,  S.  103. 

^)  Tilden  u.  Shenstone,  Lond. 
Trans.  1884,  S.  34. 

Pawlewski  (Ber.  ehem.  Ges.  32, 
1041;  1899)  hat  weniger  zuverlässige 
Zahlen  gefunden  als  Gay-Lussac. 
Eine  von  Nordenskjöld  (Pogg.  Ann. 
136,  313;  1869)  aufgestellte  log. 
Interpol.- Formel  schließt  sich  den 
Werten  v'on  Gay-Lussac  gut  an. 

Werte  von  G^rardin  (Ann.  chim. 
phys.  (4)  5,  148;  1865)  fallen  eben- 
falls in  die  Kurve  von  Gay-Lussac. 


KCIO4  Kaliumperchlorat 

138,6 

0,705  KGIO4  o«] 

1,920  „  ;         25      L 

5,070  „  I         50      I     ' 

15,800  ,,  i  100  ; 

*)  Pattison  Muir.  Ghem.  News  33, 
15;  1876.  Noyes  u.  Sammet  (ZS. 
ph.  Gh.  43,  530;  1903)  finden  für 
10°,  20",  30°  resp. :  10,82,  16,68, 
24,94  g  Salz  pro  Lit. 


K2Cr04  Kaliumchromat  194,3 


23,1 
33,3 

36,6 
36,3 
3o,3 

36,4 
37,1 
37,9 
38,4 
38,6 

39,4 
39,5 
40,1 
40,8 
42,7 


Eis 

Eis-t-KgCrO« 
» 

KjCrOi 


-9,95 1 
-11,302) 
-11,003) 
-ll,70j4j 

0\5) 
10  I  ' 

19,5  •) 
20  üj 

30/ 
30*) 

40  J5) 
50  I  ' 
60«) 


K.,Cr04  (Forts.) 

41,5  K2Gr04    60 

42,2  „      70 

42,9  „      80 

43,5  „  i  90 

44,2  „  100 

47,0  i      „  ;  105,8  j 

—  „   Kp.  1107,0') 

')  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
(4)  2Ö,  536;  1872. 
2)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 

1897. 

^)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  267; 

1875. 

*)  Koppel  u.  Blnmenthal,  ZS.  an- 
org. Gh.  53,  262;  1906. 

^)  Alluard,  G.  r.  59,  500;  1864. 

«)  Schiff,  Lieb.  Ann.  109,  326; 
1859. 

')  Gomey,  S.  120. 

Die  Eiskurve  Rüdorffs,  Pogg.  Ann. 
145,  611;  1872  stimmt  mit  der  de 
Coppets  sehr  gut  überein.  Zu  nie- 
drige Werte  findet  £tard,  Ann. 
chim.  phys.  (7),  2,  550;  1894,  zu 
hohe  Nordenskjöld  u.  Lindström, 
Pogg.  Ann.  136,  315;  1869. 


KaCfsO:  Kaliumbichromat 

294,4 

Eis-f  KjGrsO;  — l.OO^i) 
-0,63i, 
K.,Gr.>07  o      ) 


4,31 

4,43 
4,7<-> 
7,83 
8,34 
11,60 

15,40 
22,60 
31,30 
42,20 
50,50 


0>; 


10  r 

15*) 
20  3) 

>    30^) 
1    40') 
I   60*) 
„  i    80  \3. 

„  ilOO  1   ' 

„         Kp.1035) 
52,00  „  104,80*) 

56,10  „  1117] 

60,60  „  129  L> 

66,80  „  J148 1  ' 

72,50  „  [180  J 

')  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  16; 
1875. 

-)  Koppel  u.  Blumenthal,  ZS.  an- 
org. Ghem.  53,  263;  1906. 

3)  Kremers,  Pogg.  Ann.  92,  499; 
1854. 

*)  Michel  u.  Krafft,  Ann.  chim. 
phys.  (3)  41,  482;  1854. 

^)  Alluard,  G.  r.  59,  500;  1864. 

•)  Tilden  u.Shenstone,  Lond.Trans. 
1884,  34.  Alluard  u.  I&tard  (Ann. 
chim.  phys.  (7)  2,  550;  1894)  finden 
niedrigere  Werte. 

Kremann. 


476 


133 


W 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


fr, 


Bodenkörper    Temp 


^L 


Bodenkörper    Temp 


/o 


Bodenkörper  I  Temp. 


KF  Kaliumfluorid    58,1 


48,0 
49.1 


jHydr.  m.  2aq|     i8" 


21==) 


^)  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem.  Ges. 
30,  1718;  1897. 
2)  Ditte,  C.  r.  123,  1282,-  1896. 


K4Fe(CN)6  Ferrocyankalium 

368,3 


11,8 

12,7 

I9»7 
26,5 

33»i 
39,0 

41,2  exp. 

41.9 
42,5 
46,8 


Eis  +  Hydrat 

mit  3  aq 
Hydr.  m.  3  aq 


3aq 

+  xaq 

xaq 


-l,7°i) 


o 
20 
40 
60 
75 
ca.  80 


•) 


157' 


^)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  «,  39; 
1878. 

^)  Interpoliert  nach  den  Daten  von 

Etard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
546;  1894. 

Viel  höhere  Zahlen-  als  E.  findet 
Thomseo  (bei  Comey,  S.  155).  Das 
Hydrat  oberhalb  80"  ist  unbekannt. 


K3Fe(CN)6  Ferricyankalium 


Eis  + 

K3Fe(CN)6 

K3Fe(CN)6 


24,8 
26,8 

27,5 
29,0 

37,0 
43.7 
45.2 

^)  Guthrie,   Phil.  Mag.  (5)  6,  39; 
1878. 

2)  Wallace,  Journ.  ehem.  Soc.  7, 
80;  1855. 

3)  Schiff,   Lieb.    Ann.   113,   350; 
1860. 


329.2 
— 3,»oi) 


4.4  \2\ 


KHCOq  Kaliumbikarbonat 


18,4 
21,7 
24.9 
28,1 
31,2 
34.2 
37.5 


KHCO3 


100,1 

o« 
10 
20 

30 
40 

50 
60 


KHCO3  (Forts.) 

^)  Dibbits,  Journ.  prakt.  Gh.  (2) 
10,^  439;  1874. 

Dibbits  fand  eine  mit  steigender 
Temp.  immer  größere  Differenz  zw. 
K  und  GO2  in  der  Lös.  infolge  von 
GOi-Verlust.  Bei  der  Berechnung 
der  Konz.  ist  der  gef.  K- Gehalt 
zugrunde  gelegt. 


KH2ASO4  Monokalium- 
arsenat  i8o,i 

282,4  g  pro  Lit.  bei  ca.  7''  nach 
Muthmann  u.  Kuntze,  ZS.  Kryst. 
23,  371 ;  1894.  —  Ferner  existiert  ein 
Hydr.  m.  i  aq  (Gm. Kr.  II,  2,  631). 


KH2PO4  Monokalium- 
phosphat         135,1 

249,9  g  pro  Lit.  bei  ca.  7°  nach 
Muthmann  u.  Kuntze,  ZS.  Kryst. 
23,  370;  1894. 


22,5 
25.6 
29,9 
30.0 
34,0 
36.7 
39,3 
39.7 
42,7 
43,1 
46.3 
49,0 

51,6 
52,2 
52,0 

52,4 
53.8 
54,1 
55,6 
55,8 
56,1 
57,7 
59.1 
60,4 

61,5 
62,7 
63,8 
64,8 
65,8 
66,8 
67,6 
68,6 
70,0 


KJ  Kaliumjodid 


Eis 


KJ  +  Eis 
KJ 


Kp. 


166,0 

-  6,0  ^1) 

-  7.0) 

-  9.0  2) 

-  9.5') 
— 12,2^) 

-11,5') 
-13.7*) 
—14,0!) 

—15.9 

-18,3 

—20,2 

—22,6 

-23,0J 

-22,05) 

-  20,08) 

-14.2*) 
—10,08) 

-  4.0*) 
0,0') 
0,0 

10,0 
20,0 
30.0 
40,0 

50.0 

60,0 

70,0 

80,0 

90,0 
100,0 
110,0 
118,4 
44,88; 


^)  Meusser,  ZS.  anorg.  Ch 
1905. 

^)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  1.  363; 
1876. 


Cr; 
ZS. 


KJ  (Forts.) 
3)  Rüdorff,   Pogg.  Ann.  116, 
1862. 
*)  Kremann  u.  Kerschbaum, 

anorg.  Ch.  56,  218;  1907. 
5)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  211; 

1875. 

8)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (t) 
30,  417;  1883. 

')  Mulder,  S.  63. 

Größere  Abweichungen  zeigen  die 
Daten  von  Meusser  bei  denjenigen 
Konz.,  wo  KJ  als  Bodenkörper  vor- 
liegt. Ferner  die  älteren  Daten  von 
Tilden  u.  Shenstone,  Lond.  Trans. 
1884,  38  u.  ßtard,  Ann.  chim.  phys. 
(7)  2,  542;  1894. 


KJO3  Kaliumjodat  214,0 


4.5 

KJO3 

•  oo) 

X\ 

7.5 

20j    ' 

10,5 

30=*) 

11,4 

40 

15.6 

60 

19,9 

80 

') 

24,4 

100 

— 

„     Kp. 

102 

')  Kremers  Pogg.  Ann.  97, 5;  1856 

^)  Meerburg,    Chem.   Weekbl.   1 

474;  1904. 

KJO4  Kaliumperjodat  230,0 
0,656  KJO4     I   13'') 

')  Parker,  Proc.  chem.  Soc.  23, 
305;  1907;  Journ.  chem.  Soc.  93, 
15;  1908. 


Eis 


Eis+  KMnO* 


KMnOi  Kaliumpermanganat 

158,0 

o,i80i) 
—0,27') 

-^,48') 
-0,58') 
0,00 ') 
+9,80^) 
10,00') 
15,00') 
19,80*) 
24,80") 
25,00') 
29,80-') 
34.80-) 
40,00') 
40,00*) 
45,00-) 
50,00^) 
50,00-) 
55,00-) 
65,00») 


0,58 
0,99 
1,98 
2,91 

2,75 
4.13 
4,01 

4,95 

5,96 

7,06 

7,60 

8,28 

9,64 

10,40 

11,16 

12,73 

14.35 

14.45 

16,20 

20,02 


KMn04 


Kremann. 


133 


477 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


KMnO^  (Forts.) 

';  Q.  L.  Voermaiin,  Chem.  Weekbl. 
•2,  766—67;  1905. 

')  P.  Baxter,  Boylston  u.  Hnb- 
band,  Joum.  Amer.  chem.  Soc  28, 
1336—43;  1906, 

Gnthrie,  Phil.  Mag.  (5)  6,  37;  1878, 
findet  das  Eutektikum  bei  2,82  % 
und  —5,7°;  Mitscherlich,  Pogg. 
Ann.  25,  295;  1832,  einen  Gehalt 
von  5,93  %  KMnO*  bei  15".  —  Bei 
ca.  7°  41,81  g  Salz  pro  lit  nach 
Mathmami  u.  Kontze,  ZS.  Kryst. 
•23,  374;  1894. 

\\eitere  Versuche  von  Patierson, 
Joum.  Amer.  chem.  Soc  28,  1734; 
1906  und  E.  Worden,  Joum.  chem. 
Ind.  26,  452;  1906. 


KNO2  Kaliumnitrit  85,1 

ca.  75  K.NO,  15,5') 

M  Divers,  Joum.  ehem.  Soc  75, 

86:  1899, 


KNO3  Kaliumaitrat  ioi,i 

—2,57/ 
-3,0*) 


4,82 
9ÖO 

11,20 

9,66 
10,9 

i7»7 
17.7 
24,1 
24,0 
31,6 

3i»4 

39,2 

39,0 

46,3 

46,1 

52,4 

52,6 

58,0  . 

62,8 

67,1 

7I.I 

75»7 


Eis 


Eis+KNOa 
rhomb. 


KNO3 


-2,80',*) 
—2,9*) 
rhomb.     o*) 
o^) 

IC«) 

10') 

20«) 
20') 
30«) 
30') 
40«) 
40^) 
50*) 

60/^ 
60 


70 

80 

90 

lioo 


,Kp.beiiii4,i 

745  mra      j 
83,1  KNO3  rhomb.  1258) 

')  Le  Blanc  u.  Noyes,   ZS.  ph. 
Gh.  6,  386;  1890. 
*)Qnthrie,PhlLMag.(4)49,i4;i875. 
')  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 
1897. 

*)  Rädorff,  Pogg.  Ann.  122,  341; 
1864. 

*)  Treffpunkt  der  Kurven  von  Le 
Blanc-Noyes  mit  der  von  Aadreae. 


KNO3  (Forts.) 

•)  Interp.  nach  Berkeley,  Lond. 
Trans.  203  A,  212;  1904. 

')  Andreae,  Joum.  prakt  Gh.  (2) 
29,  476;  1884. 

*)  Tilden  u.  Sbenstone,  Lond.  Trans. 
1884;  33. 

Die  Eiskurve  ist  noch  von  Rädorff 
(Pogg.  Ann.  114,  71;  1861;  ibid. 
145,  607;  1872)  und  Gntlirie  (PhiL 
Mag.  (5)  I,  361;  1876)  bestimmt 
£tard  (Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  526; 
1894)  hat  die  Löslk.  des  KNO3  bis 
283"  bestimmt 


KOH  Kaiiumhydroxyd  56,1 


no 
100 

80 


5-^ 


zo 

k;  o 

-20 

-«? 

-60 

-80 


1 

K 

1    . 

1 

/ 

J 

V 

1        , 

/   ; 

1 

1 

- 

pL 

^ff  ; 

A 

N 

\, 

1 

i 

s 

\ 

«0 

nn 

5-     ! 

\ 

c 

\ 
B 

o 

3.51 

12,97 
18,50 
22,66 
30,83 

37.33 
40,10 
43.12 

4a,ao 

45.87 
48,12 

50,47 
51.70 
53.39 
56,72 

57,00 

58,52 
62,50 
66,42 
70,22 
71,84 
75,68 


20  90  60 

o/oKOS 

\         •    Eis        AB -2,2» 

!        „      ,.  -11,2 
„  —20,7 

„  -30,5 
,.       ..  — 65,2 

;  Hydr.  m.  4  aq  GD  —42,2 
».  ».       ..  —35.0 

,.  »       »»      33.0 

„  4aq+2aq  D  — 33,0 
„  2aq  DF— 23,2 
—  9,0 
+  8,8 
+  15.0*) 
+22,5^ 
'     32.8 


2  aq  + 
I  aq  P  exp. 
laq      PH 


I  aq  Smp. 


33,0 

49,0 

88,5 

110,0 

134.65 

139.15 

143,00 


■•) 


32,7* 


KOH  (Forts.) 
Instabil'). 

43,75       'Hydrat  mit 

4  aq  Smp.  E 
60,87         .,  2  aq    „    G  ■  +35,5 
')  Pickering,    Joum.   ehem.  Soc 
63,  908;  1893. 
')  Kercbland,  ZS.  anoi^.  Oi.  30, 
133;  1902. 

')  VergL  Walter,  Pogg.  Ann.  39, 
192;  1836. 
Eiskurve  bis  -6,6°  auch  von  Rädorff 
(Pc^g.  Ann.  116, 67;  1862)  bestimmt 


K2PtCl6  Kaliumplatinchlorid 

486,0 

K.PtCL 


loj  ' 

15») 
20 


0,70 
0,89 
0,89 
1,09 
1,38 
1.77 
2,15 
2,53 
3.10 
3.60 

4.31 
4,96 

5.03 

0.477 

0,665 

0,852 

1,120 

1,720 

2,340 
2,830 
3.520 
4.290 
')  Bansen  u.  Kirchhoff,  Pogg.  Ann 
113,  373;  1861. 
')  Crookes,  Fortschr.  Chem.  1864, 
256. 

')  Arcfaibald,  Wilson  u.  Bnckley 
(Joum.  Amer.  chem.  Soc  30,  747; 
1908)  finden  geringere  Lösliehlceit 


30 
40 

50 

60 

70 

80 

90 
100 
100 -) 
2 

16 

25 

35 

48 

59 

68 

78 
92 


T) 


5,66 
6,54 

6,85 

6,89 

8,44 

8,50 

10,00 

10,07 

10,75 

10,77 

11,48 

",50 

13.17 
12,99 


Kaliumsulfat  174,3 

Eis  -i,35'*' 

Eis+  K,S04  — 1,55«) 


KsSO« 


0,00') 

0,00*) 

10,00  •) 

10,00*) 

20,00  •)  ! 

20»00*) 

25,00») 
25,00«) 
30,00*) 
30,00*) 
40,00*) 

40,00*) 


Kremana. 


478 


133 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 

Bodenkörper 

Temp. 

K,SO, 

( Forts.) 

14,16 

K2SO4 

50,00°  3) 

14,17 

50,00  4) 

15,40 

60,00  3) 

15,47 

60,00*) 

16,51 

70,00  3) 

16,60 

70,00*) 

17,60 

80,00  j 
90,00(4 

18,60 

19,40 

100,00  [ 

lOIjOoJ 

19,50 

„Kp.bei 

753  m 

20,90 

120,00 1 

22,40 

143,00  [') 

24,70 

170,00) 

0/ 

/o 


Bodenkörper  ;  Temp. 


/o 


Bodenkörper  ,  Temp. 


K2Se04  Kaliumselenat  221,4 


KsSeO* 

— 20O 

„ 

0 

„ 

+20 

», 

100 

51,5 

51,8 
52,6 

55>o 

')  6tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
550;  1894,  graph.  interpol.  Ältere 
Angaben  von  £tard,  C.  r.  106,  741; 
1888,  Nach  Tutton  (Journ.  ehem. 
Sog.  71,  850;  1897)  bei  12°:  53,5% 
K^SeOi. 


')  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
25,  535;  1872. 

2)  Diese  Temp.  hat  Bruni  (Gazz. 
chim.  27,  I,  548;  1897)  angegeben. 
Als  Konzentration  wurde  der  Schnitt- 
punkt der  Kurven  von  de  Coppet 
und  Andreae  gewählt.  Zufällig  ist 
dieser  Punkt  auch  von  de  Coppet 
—  als  Eiskurvenpunkt  —  bestimmt, 
ebenfalls  mit  — 1,55°  und  6,54%. 

3)  Andreae,  Journ.  prakt.  Gh.  (2) 
29,  472;  1884. 

*)  Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A, 
209;  1904. 

«)  Trevor,  ZS.  ph.  Gh.  7, 470;  1891, 
besonders   sorgfältige    Bestimmung. 

*)  Meyerhoff  er  (unveröff.) 

'')  Tilden  u.  Shenstone,  Lond.Trans. 
1884,  31. 

Von  175°  bis  220°  findet  Etard, 
Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  549;  1894 
die  konst.  Löslk.  24,5%. 


K2S2O3  Kaliumthiosulfat^) 


49,00 
60,03 
61,87 
65,10 

66,93 

67,41 
68,28 
69,84 

70,05 

70,26 
70,84 
72,71 
74,27 
74,49 


K.,S203.2aq  j 
3K2S203.5aql 


3K2S203.5aq 
+  K2S203.iaq 
K2S2O3 . 1  aq 


K2S203.iaq-f 
3K2S2O3.  laq 
3K2S203.iaq 


3K2S203.iaq 

+  K2S2O3 

K2S2O3 


74,52 
74,96 
75,53 

')  Inohiko  Jo.,  Mem.  Goll. 
and  Eng.  Kyoto  3,  41;  191 


190,3 
o,oO 

17,2 

24,3 

33,5 

35,0 

43,0 
50,0 
56,0 

56,1 

58,4 
66,0 

75,0 
78,0 

78,3 

79,5 

85,2 

89,0 
Science 
I. 


La(J03)3  Lanthanjodat ')  663,8 

100  cm  bei  25°  ges.  Lsg.  enthalten 
0,168  gr  (dir.)  bezw.  0,187  g  (h). 
')  Rimbach,  ZS.  ph.  Gh.  67,  199; 

1909. 


La2(S04)3  Lanthansulfat')  566,2 


2,91 

2,53 

1,86 

1,48 
0,95 
0,69 


Hydr.  m.  9  aq 


0° 

14 
30 
50 

75 
100 


^)  Muthmann  u.  Rölig,  Ber.  ehem. 
Ges.  31,  1723;  1898. 


LiBr  Lithiumbromid  86,9 

58.8  iHydr.  m.  3aq       o°^) 
ca.  61,6  exp.     „  3aq  +  2aq       4  2) 

66,2  „     2  aq  34 ') 

ca.  67,6  exp.  „  2aq+iaq  44"-') 

69,0  „     I  aq  59] 

70.9  „  82  ') 
73>o          j            ,f  103  J 

—  i  „  laq+LiBr  1592) 

')  Kremers,  Pogg.  Ann.  103,  65; 
1858. 

2)  Bogorodsky,  Journ.  russ.  2(>, 
209;  1894.     Ref.  ZbL  1894  II,  514. 


LiBrOsLithiumbromat')  134,9 

60,54         Hydr.  m.  i  aq.'      18" 
oder  LiBrOs?: 
')  Mylius   u.   Funk,    Ber.   ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 


LioCOs  Lithiumkarbonat  74,0 


1,510 
1,390 
1,380 
1,310 
1,170 
0,860 
0,725 


Li2C03 


o«l, 
10  1  ' 

15  V) 

20  \ 

50  ') 

75   ) 
100  V) 


')  Bewad,  Journ.  russ.  16,  591; 
1884.     Ref.  J,  1884,  379. 

2)  Flückiger,  Arch.  Pharm.  (3)  25, 
513;  1887. 

^)  Draper,  Ghem.  News.  55.  169; 
1887. 

Bei  102"  findet  Bewad,  je  nach- 
dem V4  oder  V2  Stunde  gekocht 
wird,  0,79  resp.  0,95%  LiiGO.,. 
Vielleicht  Bildung  von  LiOH.  — 
Kremers  (Pogg.  Ann.  99,  48;  1856) 
findet  bei  102"  (Kp.)  0,77%  LiaGOs- 


LiCI  Lithiumchlorid  42,5 


38,9 

44,6 

42,4 
50,2 

53,5 

56,7 

57,4 
58,2 
60,6 


;  Hydrat  mit     j  jg^o.) 
3  aq+2  aq;       '      ' 
„    2  aq         '     0,0  2) 
2aq+iaq    12,5') 
I  aq  20,0) 

40,0    2  X 

60,0    ' 

8o,oJ 

98,0') 

I20,ol 


laq+LiGl 
LiCl 

i40,oJ2) 

„  1 160,0) 

^)  Bogorodsky,  Journ.  russ.  25, 
316;  1893;  und  26,  209;  1894.  Ref. 
Zbl.  1893  II,  910  und  1894  II,  514. 

2)  Kremers,  Pogg.  Ann.  99,  47; 
1856. 


LigCrOi  Lithiumchromat^) 

130,1 

52,6  Hydr.  m.  2aq        18" 

')  Mylius   u.    Funk,    Ber.    ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 


LiF  Lithiumfluorid  ^)  20,0 

0,26         !  LiF  iS" 

^)  Mylius   u.    Funk,    Ber.   ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 


LiJ  Lithiumjodid    133,9 


60,3 
62,3 
64,2 

66,8 
71,2 


81,3 
82,8 

85,5 
0  Kremers, 


1  Hydrat  mit  3  aq 


„  3  aq  Smp. 
„  2  aqSmp.  ?  ca. 
„laq 


exp. 


20,^ 
40 

üol 

75\j, 

85(  ' 
8oj 
In 


100 
120 


Pogg.  Ann,  103,  65; 
1858.  Ref.  ehem.  Zbl.  1897  II.  176. 
2)  Bogorodsky,    Journ.  russ.  29, 
179;  1897. 

Kremann. 


133 


479 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Vo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loog  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper       Temp. 


i  LiJ  (Forts.) 

Die  Coexistenzpunkte  von  LiJ  .  3  aq 
•f  2  aq,  sowie  von  LiJ  ,  2  aq  +  i  aq 
lat  B.  nicht  bestimmt;  die  Kurve 
st  daher  nicht  vollständig  zu 
zeichnen.  —  Ob  300"  der  kongr.  oder 
;in  inkongr.  Smp.  von  LiJ  .  i  aq  ist, 
cann  aus  dem  Ref.  nicht  entnommen 

.  Firstoff  (Joum.  russ.  25, 
i_^,  .  1S93.  Ref.  Zbl.  1SS&  IL  1080) 
iegt  der  Smp.  von  LiJ  .  3  aq  bei  72**. 
—  Lescoenr  (Ann.  chim.  phys. 
j)  2,  108;  1894)  gibt  ein  Hydrat 
mit  6  aq  an. 


LiJOs  Lithiumjodat   181,9 

44Ö  Hydr.m.Vjaq       i8»») 

LiJO,?      ^^  > 
')  Mylius   u.  Fank,    Ben   ehem. 
Ges.  'Sb,  1718;  1897.  Diese  Autoren 
geben   wohl   irrtümlich  als   Boden- 
körper LiJOs  an. 

*)  Ditte,  Ann.  chim.  phys.  (6)  21, 
145;  1890. 


LiNOa  Lithiumnitrat  ^)  69,0 

—  Eis+Hydr.m.3aq;  — IT.S*" 

34.8  Hydr.  m.  3  aq  0,1 

37.9  „  „  '+10,5 
42,9  „            „  22,1 
56,1  „  3  aq  Smp.         29,88 
»^,>>  „  3aq+V,aq  i    29,6 
59,2 1  „  Vs  aq            !    40,0 

^    -'  „  50,0 

60,0 

-,   I  ..    ,aq+LiNa    61,1 

')  Donnan  u.  Bart,  Joum.  ehem. 
Soc.  <i,  335;  1903. 

Kremers  (Pogg.  Ann.  92,  520; 
1854)  und  Troost  (Fortschr.  Chem. 
1857,  140)  geben  ein  Hydrat  mit 
2^,  j  aq  an,  das  unterhalb  20*  aus- 
kr>stallisiert;  nach  Dott  (Pharm. 
Joum.  (3)  24,  215;  1893)  liegt  aber 
das  Trihydrat  vor. 


LiOH  Lithiumtaydroxyd  24,0 


4'3i  Eis  -5,90" 

7.23  j  „  -10,50 

10,12  I  „  -16,45 

11,2  i^^  ±  Hydrat  _jg^^ 

mit  I  aq     j 

11,28  Hydr.  m,  I  aqi4-io,o 

">68  j  „  14-45,5 

12,25  »  j+60,0*) 

12,36  I  „  '+66,5|,. 

13,01  .,  ^77,3/  ' 


LiOH  (Forts.) 
13,27         Hvdr.  m.  I  aq-l-8o,o*) 
13.31  '       »  +81,1») 

14,90  „  4- 100,0*) 

^)  Pickering,  Joum.  ehem.  Soc  63, 

909;  1893. 

*)  Nach  Oittmar,  Joum.  chem. 
Ind.  7,  731;  1888.  Die  Werte 
dieses  Autors  sind  etwas  zu  tief  für 
Temp.  unter  60°.  Dieser  Umstand 
ist  unschwer  erklärlich,  da  mini- 
malen Konzentrationsunterschieden 
enorme  Tempera t.- Differenzen  ent- 
sprechen. Nach  Qöttif  (Ben  ehem. 
Ges.  20,  2912;  1887)  existiert  noch 
ein  Hydr.  m.  '/*  aq. 


0,60 


—0,60 


LioO .  B9O3  Lithiuraborat  ^)  100,0 

Eis  +  Hydn 
m.  16  aq 

0,70         Hydr.m.i6  aq  0,0 

1,38            „           „  10,0 

2,53            »           "      \  20,0 

4.67            »           »     '  30.0 

10.07  ».  »»  !  40,0 
16,67  ,  „  „  ;  45,0 
25,76           „i6aqSmp.:  47,0 

34.08  -        „i6aq        i      41,7 
—  ,,i6aq-|-xaq       Ii4,0 

')  Le  Chatelier,  C.n  124, 1094 ;  1897. 

Die  Werte  von  10—45°  sind  inter- 
poliert —  Das  bei  34°  sich  bil- 
dende Salz  scheint  Anhydrid  zu 
sein  (Le  Chatelier).  Indessen  ist 
ein  direkter  Abfall  von  einem  so 
wasserreichen  Salz  auf  das  Anhydrid 
noch  ohne  Analogie. 


Li2S04  Lithiumsulfat  "o,i 

18,4  Hydr.  m.  laq  —20" 

26,2  „        „  o 


25.7 
24»5 
24,0 

23.1 
22,8 


-f  20 

;  40 

i  60 

'  80 

100 


') 


^)  Graphische  Ausgleichung  der 
Werte  von  Kremers  (Pogg.  Ann. 
95,  469;  1855)  und  l^tard  (Ann. 
chim.  phys.  (7)  2,  547;  1894).  Das 
Salz  mit  i  aq  liat  ein  Maximum 
der  Löslichkeit,  das  nach  einer  Zeich- 
nung bei  ca.  -  5"  und  26,5  liegt. 
—  Das  Monohydrat  besteht  noch 
oberhalb  100**  nach  Lescoear  (Ann. 
chim.  phys.  (7)  4,  217;  1895). 


MgBrs  Magnesiumbromid 

184,2 

Bei  diesem  Salz  liegen  nur  wider- 
sprechende Literaturangaben  vor,  die 


MfBr»  (Forts.) 
nicht  gestatten,  ein  klares  Gleich- 
gewichtsdiagramm zu  erhalten. 

Nachstehend  einige  Angaben  von: 
Etard'),  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
541;  1894. 

Mylins  u.  Fank*),  Ben  chem.  Ges. 
30,  1718:  1897. 

Panfiloff^),  Joum.  russ.  26,  234; 
1894.  Ref.  Fortschr.  Chem.  1894, 
S.  565. 

Hydrat  mite  aq?| 
51,9         oder  instab.  4  aq  ? — 18°) 
58,0  „  +17 

60,9  „  ;     48 

62,5  „  63 

65,8  „  i     96^ 

50,7  Hydrat  mit  6  aq      18') 

—  Hydr.m.loaq-l-6aq     12    |,j 

—  Hydr.m.6aq  Smp.    152,5J 
Das  bei  gew.  Temp.  stabile  Salz 

hat  jedenfalls  6  aq. 


MgCOs  Magnesiumkarbonat 

84,3 

0,097  Salz  mit  3  aq        12*  *) 

')  Eofel,  C.  n  100,  445;  1885. 
cf.  Bodiäoder,  ZS.  ph.  Gh.  35,  29; 

1900. 


MgCig  Magnesiumchlorid 

95,2 


sä 


!    I    '                    i 
oj . 


".4 
16,0 

19.4 


so       so       fo       50  ect'. 
"/oHgCL, 

L  stabil. 

Eis      CA   -  10 

„    -20    Y) 

„   —30 

Kremann. 


480 


133 


aa 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper    j  Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


/o 


Bodenkörper  [  Temp. 


20,6 

26,7 
30.5 
31,6 

34,3 

34.6 
34»9 
35»3 
35.6 
36»5 
37.9 
39,8 
42,2 
46,1 

49,1 
55,8 

56,1 


32,3 
33,3 
33,9 


MgCla  (Forts.) 
Eis  +  Hydr.  m. 
12  aq  A 
Hydr.m.i2aq  AB 
„  i2aqSmp.  AB 
„      12  aq  + 

8aq  a      B 
„     8  aq  a  + 

6  aq         F 
„      6  aq       FG 


„  6aq  +  4aq  G 
4  aq      GH 

„      4  aq  + 

2  aq       H 

„        2  aq    HJ 

II.  Instabil. 

Hydr.  m.  12  aq+ 
8  aq/?      C 
„    12  aq  + 

6  aq   q 
„    8  aq  /?  + 
6  aq    E 


—33,6 

—  20 
—16,4 

-16,8 

-3,4 

o 
10 
20 
22^) 
40 
60 
80 
100 
116,67 
152,60 

ca. 
181,6 
186 


—17,4 
-19,4 
-  9,6 


n 


')  Interpoliert  aus  einer  Kurve  nach 
den  Werten  von  van  t'Hoff  u. 
Mey erhoffer  (ZS.  ph.  Ch.  27,  75; 
1898.)  ')  Genaue  Bestimmung  von 
Dawson  (Private  Mitt.  an  Meyer- 
hoffer). 

Frühere  Beobachter  fanden  z.  T. 
höhere  Werte  (CaCla-haltiges  MgClg  ?) 
Engel  (Ann.  chim.  phys.  (6)  13,  384; 
1888)  bei  o»:34,i%. 


Mg(Ci03)2  Magnesiumchlorat 


22,2 
26,4 
51,7 
53.3 
56,5 
56,3 

63,6 
63,8 
69,1 
72,1 


65.5 

7o»7 


I.  Stabil. 

Eis 

Hydrat  mit  6  aq 


Hydr.m.6aq+4aq 
Hydrat  mit  4  aq 

» 
Hydr.m.2aq-t-4aq 

II.  Instabil. 
Hydrat  mit  2  aq 


191,2 


— 12 

—18 

o 

18 
18*) 

35 

42 

65,5 
ca.  75») 


)■' 


Mg(C10,,)2  (Forts.) 
^)  Meusser,    Ben  ehem.  Ges.  36, 
1414;  1902. 

'')  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 

^)  Aus  dem  Schnittpunkt  der  Kurve 
mit  4  aq  und  der  instabilen  mit  2  aq 
extrapol.  Meusser  gibt  aber  jeden- 
falls irrtümlich  an,  daß  das  Salz 
mit  4  aq  bei  ca.  65"  in  dasjenige 
mit  2  aq  übergeht. 


MgCr04  Magnesiumchrotnat 


42,0     I  Hydrat  mit  7  aq 

')  Mylius   u.  Funk,    Ber. 
Ges.  30,  1718;  1897. 


140,4 
18«') 

ehem. 


MgFa  Magnesiumfluorid 

62,3 

8,7X10-3     I        MgF.>         !     iS"') 

^)  Kohlrausch.  ZS.  ph.  Ch.  64, 129; 
1908  (jt). 


MgJa  Magnesiumjodid  278,1 


i8"i) 

42  2) 


23  2) 


I.  Stabil. 
59,7        ;  Hydr.  m.  8  aq 
—  j  „  8  aq  Smp. 

II.  Instabil. 

I  Hydr.  m.  loaql 

I  +8aq  I 
')  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem.  Ges. 
30,  1718;  1897  (Die  Lös.  enthielt 
etwas  freies  Jod.) 
*)  Panfüoff,  Journ.  russ.  26,  234; 
1894.  Ref.  ZS.  anorg.  Ch.  6,  335; 
1894. 


Mg  (J03)2  Magnesiumjodat 


374,1 


3,10 

7,32  exp. 
7,70 
8,51 
12,10 

19,30 


10,20 
65,90 

6,87 


I.  Stabil. 
Hydr.m.  loaq 
„  ioaq+4aq 
„     4aq 


Instabil. 
I  Hydr.m.  10  aq 
1  „  10  aqSmp. 

I  »,    4  aq 


o" 
13 

20 

30 

60 

100 


20 
ca.  50}') 
o 


*)  Mvlius  u.  Funk,  Ber,  ehem. 
Ges.  30,  1721;  1897.  Wiss.  Abh. 
P.-T.  R.  3,  446;  1900. 


Mg(J03)2  (Forts.) 

Nach  Millon   (Ann.   chim.   phys. 

(3)  9,  422;  1843)  bildet  sich  beim 

Erhitzen  des  Tetrahydrates  auf  150" 

ein  wenig  lösl.  Hydrat  mit  7«  aq. 


Mg  (N03)2  Magnesiumnitrat 


Eis 

,, 

Eis-1-  Hydrat 

mit  9  aq 
Hydr.  m.  9  aq 
9aq  +  6aq 
6  aq 


15,0 

27,4 

ca.  34,6  exp. 

36,2 
38,0 

40,0 

42,3 

43,1 

45,9 

53,7 

57,9  „  6  aq  Smp. 

63,1  <  „    6aq 

65,6 

67,5 

')  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  617; 
1872. 

'')  Funk,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  395; 
1899.  Ber.  ehem.  Ges.  32,  96; 
1899;  cf.  Mylius  u.  Funk,  Wiss. 
Abh.  P.-T.  R.  3,  437;  1900. 

'*)  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 

*)  Der  Smp.  des  Hydr.  m.  6  aq  ist  be- 
reits von  Ordway  (Sill.  Journ.  (2) 
27,  16;  1859)  gefunden.  Ditte  (C.  r. 
89,  643;  1870)  besehreibt  ein  Di- 
und  ein  Trihydrat,  die  Funk  nicht 
erhalten  konnte. 


ea.29 

—  20 

—  18 


18 
i8=<) 

40|2) 

8o|  > 
90  V) 
89    ) 

77,5}') 
67    j 


Mg(0H)2  Magnesium- 
hydroxyd         58,3 


2,8x10-* 

9X10-* 

8,4x10-* 

4,0x10—^ 


Mg(0H)2 


15,5"') 

i8''*) 
18  3) 

IOC  ') 


')  Fyfe,  Gm.  Gr.  II  i,  429  und 
Comey,  S.  216. 

^)  Kohlrausch  u.  Rose,  ZS.  ph. 
Ch.  12,  241;  1893  [x]. 

^)  Dupr^  jun.  u.  Bialas,  ZS.  angew. 
Ch.  1903,  55,  indirekt. 

Die  älteren  Angaben  von  Fyfe  sind 
nicht  kontrollierbar  und  nur  zum 
Vergleiche  aufgenommen.  R.  Fre- 
senius (Ann.  Chem.  Pharm.  69, 117; 
1846)  findet  bei  Zimmertemp.  wie 
bei  Siedehitze  dieselbe  Löslichkeit 
2,6  xio-^ 

Kremann. 


133bb 


481 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper       Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


MgSOi  Magnesiumsulfat 

120,4 


13.9 
19,0 

21,1 

23.6 

26,2 
26,8 
29,0 
31,3 
83,0 

33Ö 
34,3 
35,5 
37,0 

38,6 
40.2 
40,6 

29.3 
20,3 


Eis 


20  30 

stabil. 

Eis       AB| 

f  Hydrat  mit' 

12  aq        B 

t2aq+7aq 

rhomb).   C 

7  a^Q 
rhomb.  CD 


7  aq  rhomb. 
4-6aq    D 
6aq   DE 


6aq+iaq  El 
I  aqELM 


+1,8) 
lol 


II 


.V 

\ 

V 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

) 

\ 

L 

h 

/ 

/ 

.$ 

V 

n 

7 

(J 

1 

7. 

i 
lÄ- 

/ 

i 

*?" 

A 

1/ 

^7 
/    1 

1 

in 

^ 

^' 

•»-» 

8,4°') 

5,0") 


Instabil. 

Eis        BI  -»,4 
Eis  +  Hydrat  mit  _ 
7  aq  rhomb.  G 
yaqrhomb.CG 

hexagonal  P  K 


23,6 
19,0 

20,6 

25,8 
27,9 
30,0 
29,0 

29,7 
30,8 
31,2 
37,3 
39,1 
40,8 

42,5 


^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
25,  532;  1872. 

)  Cottrell,  bei  van  't  Hoff,  Meyer- 
hoffer  und  Norman  Smith  (Berl. 
Sitzber.  1901,  S.  1035)  Konzentr. 
Interpol. 

)  Loewel,  Ann.  chim.  phys.  (3) 
43,  413;  1855. 

*)  Bascb,  nissert.  Berl.  1901,  S.  17. 

5)  Mulder,  S.  52. 

8)  van  der  Heide,  ZS.  ph.  Gh.  12, 
418;  1893. 

')  Smith,  Priv.  Mitt.  an  Meyer- 
hoffer. 

8)  van 't  Hoff,  bei  van 't  Hoff, 
Meyerhoffer  u.  Smith,  Berl.  Sitzber. 
1901,  S.  1035. 

^)  Geiger ,  Inaug.  -  Diss.  Berlin 
1904,  S.  22. 

")  Meyerhoffer  unveröff. 

^^)  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
551;  1894. 

^a)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  1,  366; 
1876  gibt  eine  zu  hohe  Konzentr. 
an;  die  angegebene  ist  ein  Interpol. 
Wert. 

Die  Eiskurve  ist  auch  von  Rudorff 
(Pogg.  Ann.  145,  612;  1872)  be- 
stimmt. —  Außer  dem  Hydrat  mit 
I  aq  existiert  noch  eines  mit  V*  aq, 
van't  Hoff  u.  Dawson  (Berl.  Sitzber. 
1899,  S.  340).  Zwischen  beiden  exi- 
stiert in  bezug  auf  die  Gleich- 
gewichtskonstanten (Ent- 
stehungstemp.  aus  dem  Hydrat  mit 
6  aq,  Lösl.  wenigstens  bei  100")  kein 
Unterschied.  —  Es  existieren  femer 
ein  labilesHydr.  m.  5  aq  u.  4  aq  (van't 
Hoff  u.  A.  loc.  cit.),  dann  ein  lab. 
m.  2  aq  (van't  Hoff  u.  Dawson,  Berl. 
Sitzber.  1899,  S.  341),  femer  MgSO^. 


MnBr^  Manganobromid 


50,0 
62,8 


j  Hydr.  m.  6  aq 
I        +4aq 
i  „     4aq 


214,8 
13«  1) 


40J 


—         !  „  4aq+iaq     64') 
^)  Knsnetzoff,    Joum.    mss.    29, 
330;  1887.  Ref.  ZS.  anorg.  Gh.  18, 
387;   1898   u.  Bull.  Soc   chim.  18, 
1250;  1897. 

-)  Etard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 

541;  1894. 

')  Kusnetzoff  (Joum.  russ.  29, 
330;  1887)  gibt  das  Monohydrat 
nicht  an;  dessen  Existenz  ergibt 
sich  jedoch  aus  den  Tensionsmes- 
sungen von  Lescoeur,  Ann.  chim. 
phys.  (7)  2,  103;  1894. 


MnCla  Manganochlorid  125,9 


10,5 
17,0 

38,3 
43,6 
44,7 
49,5 

51,4 

52,1 
53,0 
53,7 
54,8 


Eis 


— D,5  h\ 


— D,0   U\ 

-12,0  /  ' 
Hydr.m.6aq+4  aq  — 2*) 
4  aq     i  +8») 
25) 
30  h 
5o| 
,4aq+2aq  58,089«) 
I  57,85] 
2  aq    I    60  >*) 
j    80  j 

i  140J 
198*) 


2  aq  -f  MnClj 
1)  Rüdorff,   Pogg.  Ann.  116.  63; 

1862. 

*)  Knsnetzoff.  Joum.  russ.  30,  741 ; 
1898.    Ref.  Ghem.  Zbl.  1899  I,  246. 

3)  Brandes,  Pogg.  Ann.  22,  263; 
1831. 

*)  Dawson  u.  Williams,  ZS.  ph. 
Gh.  31,  59;  1899. 

5)  Richards  u.  Wrede.  ZS.  ph. 
Gh.  61;  213;  1908  empfehlen  diesen 
Punkt  als  Standard- Fix- Punkt  der 
Thermometrie.  Nach  älteren  Be- 
stimmungen von  Richards  u.  Chur- 
chill (ZS.  ph.  Gh.  28,  314;  1899) 
liegt  er  bei  57,7°- 

«)  ßtard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
537;  1894. 

Es  existiert  noch  ein  labiles  Salz 
mit  4  aq  ß,  welches  bei  87,6"  kon- 
gruent schmilzt  (Brandes:  cf.  D. 
u.  W.).  —  Ditte  (Ann.  chim.  phys. 
(5)  22,  563;  1881)  gibt  ebenfalls 
das  Hydrat  mit  2  aq  an. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Kremann.    3  t 


482 


133 


CC 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper       Temp. 


°/„ 


Bodenkörper 


Temp. 


Bodenkörper  I     Temp. 


MnClg  (Fortsetzung) 
Tensionea:  *)  pi  =  Tension  der 
Bodenkörperlösung  des  Hydr.  m. 
4  aq,  oberhalb  57,8"  des  mit  2  aq; 
P4  =  Diss.-Tens.  der  Hydr.  m.  4  aq 
+  2  aq;  p2  =  Diss.-Tens.  des  Hydr. 
m.  2aq+MnCl2;  alle  p  in  mm  Hg 
von  t°. 


15,5° 

20,0 

30,0 

40,0 

50,0 

67,8 

60,0 

70^5 
80,5 
90,0 


Pi 


P4 


7,85 

9,45 

17,02 

28,67 

46,29 

62,9 

64,8 

110,25 

172,10 

262,00 


3.50 
4,06 

9.31 
19,28 
41,72 
62,83 


P2 


2,9 

5.9 

13,8 
26,0 

38,4 
73»2 


MnJ2  Manganojodid  308,8 

Smp.  des     !       _93o. 
Hydr.  m.  9  aq  '     dv 

I      +  4  aq       ^^-     ^'^  ^ 
')  Kusnetzoff,  Journ,  russ.  82,290; 

1900;  Ref.  Chem.  Zbl.  1900  II,  525. 
Nach  Lescoeur  (Ann.  chim.  phys. 

(7)   2,  iio;  1894)   existieren  noch 

Hydr.  m.  2  aq  u.  i  aq. 


Mn(N03)2  Manganonitrat 

179,0 


HO 

30 

20 

g   10 

I     ^ 

k 

|-» 

-20 
-30 


ut 

H? 

/ 

H 

0 

^j 

1 

N 

^ 

^ 

/ 

\ 

/ 

\ 

l 

21,3 
33.0 

40,5 

exp. 

42,3 
45»5 
50,5 
54.6 
62,4 


ZO  tO  60 

Eis   OA 

"  >> 
Eis  +  Hydr. 

m,  6  aq  A 
Hydr.  m. 

6  aq    AB 


-looi) 

—  20"k 


-30 


V 


„  6aq  Smp.  B 


+  11 

25,.S3) 


04,6 

exp. 
65,6 

67»4 

76,8 


Hydr.m.6aqC 

+  3  aq 
„     3  aq  CD 


ca.  23,50 

27 
30 
35,5 


r) 


„  saqSmp.  D 

1)  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  618; 
1872  intpol. 

2)  Funk,  ZS.  anorg.  Gh.  20,  403; 
1899;  cf.  Mylius  u.  Funk,  Wiss. 
Abh.  P.-T.-R.  3,  438;  1900. 

3)  Ordway,  Sill.  Journ.  (2)  27, 
16;  1859.  Nach  Ditte  (C.  r.  80, 
641;  1879)  existiert  noch  ein  Hydr. 
m.  I  aq. 


Mn(0H)2  Manganohydroxy  d ' 

88,9 

1,9X10-«   i     Mn(0H)2     I      18° 

^)  Sackur  u.  Fritzmann,  ZS.  Elch. 
15,  845;  1909  [x]. 

Die  ältere  Angabe  von  Herz,  ZS. 
anorg.  Gh.  22,  279;  1900  [indir.], 
5,3X10-*  bei  Zimmertemp.  weicht 
von  Sackur  jedenfalls  ab,  desgl. 
der  Wert  von  Bodländer,  ZS.  ph. 
Gh.  27,  60;  1898  bei  25":  5,6X10-*. 

Neuerdings  findet  Tamm,  ZS. 
ph.  Ch.  74,  499;  1910  dir.  bei  18« 
2  X  10-*  Mol.  pro  Ltr. 


MnS  Mangansulfür   87,6 


6,09x10-*  1  MnS  gefällt  ]  180  K. 
4,76  X  10-*  I  MnS  grün     :  18  }  ' 
1)  Weigel,   ZS.  ph.  Gh.  58,   294; 
1907  [t,  Jt]. 


MnSOi  Manganosulfat  i5i,c 


19.4 
27,9 

32,2 

32,4 
34.7 
36»° 
37,2 

37.9 
38,6 

39>3 

39,8 

39,4 
37.3 
34.2 
24.9 
9.5 
0,0 


I.  Stabil. 
Eis 

Eis-t-Hydr. 

m.  7  aq 
Hydr.  m.  7  aq 

j» 

?> 

Hydr.  m.  7  aq 

-h5  aq 

5  aq 


Hydr.m.  5  aq 

4- 1  aq 

I  aq 


„  ooderi  aq 


— 3,35"li) 

—7,50' 

ca. -10,5 

— 10 
o 

+  5 

ca.  9 

15 

20 

25 
ca.  27 


30 

50 

70 

100 

140  \i) 
200  / 


II.  Instabil, 

Hydr.  m.  i  aq 

Hydr.  m.  7  aq 

-f  4aq 

„     4aq 


ca.  14 


'"'  I. 


30,1513 

35.00/ 

40,00^' 


40,3 
38,8 

39.89 

40.56 

ca.  40,80 

1)  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  615; 
1872. 

2)  Cottrell,  Journ.  phys.  Ghem.  4, 

651 ;   1900. 

^)  Richards  u.  Froprie,  Amer.  ehem. 

Journ.  26,  77;  1901. 

*)  l^tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
553;  1894. 

Das  Hydr.  m.  4  aq  ist  dimorph. 
Schieber,  Mon.  Ghem.  19, 297, 1898. 


NH3  Ammoniak^)    i7,c 


Mol.-% 
NH3 


100 
90 

85 

ca.78 

75 
70 
66,6 

60 

ca.57,5 

55 
50 

45 

40 

ca.35 

31 
25 

20 
10 


Bodenkörper         Temp. 


NHo 


NH3+2NH3. 

iHjO 
2NH3.  iHijO 

„     Smp. 

2NH3.'iH20+ 
1NH3.1H0O 
NH3.1H2O 
„     Smp. 


iNH,  .1H2O 

-f  Eis 
Eis 


-^0 

-83 
—88 

—95 

—80 

—88 


—89 

—82,:, 
—77  i 

—  82,ij 

-90  I 
ca.  -12 
exp. 
-81 
—49 
—32 
—14 


^)  Smits  u.  Postma,  Kon.  Akad 
Amst.  Proc.  Sept.  25;  186, 1909  naci 
Fig.  interpoliert,  vergl.  ZS.  anorg 
Gh.  71,  250;  1911. 

Andere  Bestimmungen  von  Rup^ 
Journ.  Amer.  chem.  Soc  32, 748 ;  191c 
die  gleichfalls  auf  die  Existenz  de 
Verb.  2NH3.1H2O  u.  iNHs.iH.C 
hindeuten.  Nach  Rupert  liegt  da 
Eutektikum  von  NH3U.2NH3  .iHs< 
bei — 94" u.  80,3%  N  H3,  daszwische 
2  N  Ha .  HoO  u.  I N  Ha  .  I H2O  bei  — ' 
u.  56,3%  NHa-  Die  Eiskurve  i.^ 
ferner  von  Rüdorff  (Pogg.  Ann.  11< 
67;  1862)  und  eingehender  vn 
Pickering  (Journ.  chem.  Soc.  (*■ 
181 ;  1893)  bestimmt  worden. 


Kremann. 


133dd 


483 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper ;  Temp. 


Bodenkörper  1  Temp. 


/o 


Bodenkörper       Temp. 


NHiBr  Ammoniumbromid 


32,1  Eis+NHiBr 

39,8  NHiBr 

41,1 

41.9 

44,8 

48,5 

56,1 

1)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  213; 
1875- 

2)  Gerlach,  Comey,  S.  13. 

3)  Eder,  Wien.  Ber.  82  IIb,  1284; 
1880. 


Die  Eiskurve  ist  noch  von  Rüdorff 
(Pogg.  Ann.  114,  71 ;  1861),  Guthrie 
(Phil.  Mag.  (5)  1,  360;  1876)  und 
Meerbarg  (1.  c.)  bestimmt. 

5)  Fedotieff,  ZS.  ph.  Gh.  49,  162; 
1904. 

«)  Mulder,  S.  57. 


NH4HCO3  Ammoniumbikar- 


IO,(j 

13,7 
15,7 

17,4 

21,3 


bonat 

NHiHCOa 


79,0 


loi) 

15') 
20I) 

3o\2) 


NH4CNS  Ammonium- 
rhodanid  76,1 


16,7 
24,3 

41,97 


Eis 


DD," 
61,8 


-8,2011. 
-i2,8|  ' 
Eis+NHiCNS— 25,22) 
NH4CNS  0(3. 

;+2oj  > 

^)  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  608; 
1S72. 

2)  Wassiljew,  Journ.  russ.  42, 
423  u.  42S:  igio. 

')  Rüdorff,  Ber.  ehem.  Ges.  2, 
70;  1869. 


')  Dibbits,  Journ.  prakt.  Gh.  (2), 
10,  439;  1874.  Versuche  mit  GO2- 
freiem  Wasser.  —  Der  C02-Verlust 
ist  hier  größer  als  beim  KHCOa  (s. 
dort),  bei  ca.  30". 
2)  Fedotieff, ZS.  ph.Ch.  49,162 ;  1904. 
Bei  F.  gilt  Pco,+Ph.O  =  i  Atm. 


NH4CI  Ammoniumchlorid 


NH4J  Ammomumjodid  ms,» 

00,6       ;  Eis+NHiJ    ca.-27,5oi) 
62,5        I        NH,J        I    +15-) 

1)  Gnthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,213; 
1875. 

2)  Eder,   Dingl.  Journ.  221,  189; 
1876. 


9-1 
15,3 
18,ü 
19,3 
19,5 
23,0 
22,9 
25,0 
27,1 
29,3 
31,4 
33,5 
35,6 
37,6 
39,6 
41,6 
43,6 
45,6 
46,6 


Eis 
Eis+NHiGl 


NH 


4CI 


Kp. 


53,5 

-6,65«i) 

—  12,20^) 

—15,802) 

—16,003) 

—16,00*) 

0,00^) 

0,0 

+  10,0 

20,0 

30,0 

40,0 

50,0 

60,0 

70,0 

80,0 

90,0 

100,0 

110,0 

ii5,6J 


NH4JO4  Ammoniumper- 
jodat 

2,63         !      NH4JO4      I     i6«i) 

^)  Parker,  Proc.  ehem.  Soc.  23, 
305 ;  1907.  Journ.  ehem.  Soc.  93, 15 ; 
1908. 


NH4NO3  Ammoniuranitrat 

80,1 

!-  6,9°U^ 
1-13,6  /  ) 

—17,352) 


M  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
14)  25,  518;  1872. 

^)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 

1897. 

')  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  269; 

^875. 

*)  Meerburg,  ZS.  anorg.  Gh.  37, 

203;  1903. 


16,7 
33,3 
41,2 

54,2 
60,5 
68,2 
70,8 

72,0 

73,1 
74,8 
78,5 
81,5 
84,0 


Eis 

Eis+NHiNOs 
rhomb.  ß 
NH4NO3 
rhomb.  ß 


NH4NO3  rhomb. 

;5+ rhomb.  a 
NH4NO3  rhomb.  a 

99 

„      ? 


03) 
+  12,2 
25,05 

30»o 

32,5 

36 

40     . 
50) 

60     5) 
70) 


>*) 


77,5 
80,8 

83,3 
85,3 


89,7 


i  NH4NO3  rhomb.  a   50" 
60 
70 
80 
N  H4NO3  rhomb.  a    o.,  - 
+rhomboed.       ^-''^3^ 

NH4NO3         i 
rhomboed.  ?      |  90 
„  100 

_  NH4NO3         125  6 

rhomboedr.+  regul.!       ' 

^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
25,  544;  1872. 

2)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  240; 
1897. 

3)  Schwarz,  Preisschrift  Göttingen 
1892,  S.  42. 

*)  W.  Müller  u.  Kaufmann,  ZS. 
ph.  Gh.  42,  499;  1903. 

^)  Mulder,  S.  95 

Die  Eiskurve  und  der  Kryop.  ist 
noch  von  Guthrie  (Phil.  Mag.  (5)  1, 
365;  1876),  die  Eiskurve  noch  von 
Rüdorff  j  Pogg.  Ann.  114,  71;  1861 
und  145,  608;  1872)  bestimmt 
worden.  Vgl.  noch  Tollinger,  Wien. 
Ber.  72  IIb,  560;  1875  u.  W.  Müller, 
ZS.  ph.  Gh.  31,  356;  1890. 

Die  Zahlen  von  S.  (von  20 — 40") 
stimmen  mit  den  von  Müller-Kauf- 
mann ungenügend  überein,  so  daß 
für  50 — 70°  auch  die  Mulderschen 
Zahlen  angeführt  sind. 


(NHJaSO*  Ammoniumsulfat 


16,7 
28,6 
37,5 

38,4 

41,4 
42,2 

43,0 
43,8 
44,8 
45,8 
46,8 

47,9 
48,8 
49,8 
50,8 
51,8 


I.  Stabil. 
Eis 


Eis+ 

(NH4)2S04 

(NH4)jS04 


132,2 


-18  2) 

-19,05') 


+  10 
20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 
100 
108,9 


„      Kp. 
II.  Instabil. 
39,4  Eis         ;— 20,4"*) 

^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
25,  536;  1872. 

2)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 
1897- 

Kremann.    31* 


484 


133 


ee 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper 


Temp. 


Bodenkörper  i  Temp. 


Bodenkörper 


Temp. 


(NHOaSOi  (Fortsetzung) 
^)  Mulder,  S.  60.  Bei  höheren  Temp., 
über  100"  sind  die  Bestimmungen 
wegen  des  NH3- Verlustes  nicht  ganz 
sicher.  Die  Eiskurve  ist  noch  von 
Rüdorff  (Pogg.  Ann.  145,  610;  1872) 
und  von  Guthrie  (Phil.  Mag.  (5)  1, 
364;  1876)  bestimmt  worden.  Die 
Werte  stimmen  mit  denen  von  Coppet 
nahe  überein.  Guthrie  (1.  c.)  gibt 
die  Temp.  des  Kryop.  zu  — 17°  an, 
findet   jedoch  eine  zu  hohe  Konz. 


1,38 
1,28 
1,58 
3.75 
7.49 
9,52 
12,4 

16,7 

18,0 
19,6 

23.9 
29,0 

34.3 
35  »6 
•)  Mulder, 

*)  Hörn  u. 

ehem.  Journ 


Na2B407  Borax 


202,6 


Hydr.m.  loaq 

o« 

5\ 

IG 

30 

45 

50 

55 

Hydr.m.  loaq 

+  5aq 
Hydr.  m.  5  aq 

ca.60 

65 

70 
80 

90 

100' 

100') 

S.  144. 

van  Wagener,  Amer. 

30,  347;  1903. 


Nach  Lescoeur  (Ann.  chim.  phys. 
(7)  9,  543;  1896)  existieren  Hydrate 
mit  10  aq,  5  aq  und  2  aq;  das  mit 
5  aq  existiert  bis  gegen  125**. 


NaBr  Natriumbromid  102,9 

f 


20,8 

40,3 

ca.  41,2  exp. 
„   41,2   „ 

41,8 
42,9 
44.3 
47.5 
51.4 
53.7 

ca.  53,9  exp. 

54.2 
54.8 
55.1 


Eis   AB 
Eis+ 
Hydr.m.saq  B 
(  ,.    ..5aqtp 

l    +2aq   r 
Hydr.m.2aqCD 


Hydr.  m.  2  aq 

+  NaBr  D 

NaBrDE 


Kp. 


—10,1°^) 

—24) 
-23,53) 

— 20 

—  IG 


+  2G 
40 
50J 

50,75) 
80] 

IOC  [*) 

iig] 

121®) 

140 

180 

210 

230 

Ann.   116,   63  ; 


56.5 
59.5 
60,9 
62,0 

')  Rüdorff, 

1862. 

2)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  210; 
1875. 

^)  Panfiloff,  Journ.  russ.  25,  162; 
1893.  Ref.  Chem.  Zbl.  1893  II,  91G. 

*)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phy«. 
(5)  34),  420;  1883. 

5)  Richards  u.  Churchill,  ZS.  ph. 
Gh.  28,  314;  1899. 

®)  Kremers,  Pogg.  Ann.  97,  20; 
1850. 

^)  ßtard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
539;  1894. 


NaBrOs  Natriumbromat*) 


21,6 
27.7 
33.4 
38,5 
43.1 
47.6 


NaBrOs 


Kp. 


150,9 
o" 
20 

40 
60 
80 

IGG 
109 


*)  Kremers,  Pogg.  Ann.  97, 5 ;  1855. 


NaoCOs  Natriumkarbonat 


4.76 
5,93 

6,63 
11,2 
17,6 
23.0 
29,0 


I.  stabil. 

Eis    AB 

Eis+ Hydr.m. 

10  aq     B 

Hydrat  mit 

10  aq  BD 


106,0 


31,5 
33,8 

33.2 

32.2 

31.7 

31.4 

31.13 

31,08 


Hydr.m.  IG  aqj  30000 

+  7aq      Di  "' 

,       „        D  31,851, 

,7aq+iaqF  35,10) 

,       „         F  35,37^ 


I  aq 


FG   40 
50 

\  60 
I  70 
'  88,4 
104,75 


700 

90 
80 
W 

\50 

2ö 
10 
0 


G 

"j 

1 

\ 

1 

0r 

*^ 

^ 

V 

/ 

^' 

/ 

/ 

/ 

^*^-~<T 

JE 

0 


7.4 

16,9 

20,8 
25.1 
30,3 


10  20  30 

II.  Instabil. 

I         Eis      BC'— 2,8 

IHydr.  m.  7  aq' 

j      rhomb.  ED!       o 

„  +10 


20 
30 
32,96 


_  „  iGaq4- 

I         I  aq      F' 

^)  de  Coppet,    Ann.   chim.   phy 
(4)  25,  546;  1872. 

'')  Guthrie,  Phil.  Mag.  (4)  49,  26« 
1875. 

^)  Mulder,  S.  129. 

*)  Epple,    Diss.    Heidelberg   i 
S.  26. 

^)  Wells  u.  Mc.  Adam  jun.,  J01 
Amer.    chem.    Soc.    29,    721 
1907. 

6)  Ketner,  ZS.  ph.  Gh.  39,  d 
1902. 

®)  Loewel,  Ann.  chim.  phys.  ( 
33,  382;  1851. 

Der  von  de  Coppet  (ZS.  ph.  4 
22,  240;  1897)  angegebene  Krye 
des  Hydr.  m.  10  aq  ( — 2,1"  und  5,3  *^ 
liegt  auf  der  Eiskurve. 

Kremana. 


133ff 


485 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


NasCOs  (Fortsetzung) 
Richards  u.  Charchill  (ZS.  ph.  Gh. 
28,  314;  1899)  geben  ^5,2'^ als  Umw.- 
Temp.  des  Hydr.  m.  10  aq  in  das  m. 
7  aq  an.  Entweder  handelt  es  sich  um 
den  Umw.- Punkt  von  7  aq  in  i  aq  oder 
um  den  kongr.  Smp.  d.  Dekahydrats. 
Nach  Tilden  (Joum.  ehem.  Soc.  4o, 
268;  1884)  liegt  dieser  bei  34°.  Es 
existiert  noch  ein  Hydrat  mit  7  aq 
(Loewel),  von  ihm  als  7  aq  a  be- 
zeichnet, das  rhomboedrisch  krystalli- 
siert.  Es  ist  durchweg  labil.  Sicher- 
gestellt scheint  noch  eines  mit  5  aq 
zu  sein  (vergl.  Gm.  Kr.  II,  I, 
S.  147)  in  rhomb.  Octaedem,  dessen 
Platz  auf  dem  Diagramm  jedoch 
unbekannt  ist.  —  Epple  sprach  das 
Hydrat  mit  i  aq  irrtümlicherweise 
als  ein  solches  mit  2  aq  an. 


NaCl  Natriumchlorid  58,5 


9,09 
16,67 

24,41 

25,48 
26,23 
26,23 
26,52 
26,34 

26,30 

26,29 
26,36 

26,38 
26,34 
26,39 

26,42 

26,44 
26,50 
26,47 
26,51 
26,55 

26,65 
26,66 

26,72 
26,82 

26,85 
26,91 
27,04 

27,06 

-7,28 
-7,30 
27,32 
27,54 
27,56 


stabil. 
Eis 


-6,10)1 
1-13,6) 


■21,2«) 
') 


Eis  +  Hydr 

m.  2  aq 
Hydr.  m.  2  aqi — 14I3 
-6 
o*) 

o«) 

..        ..  o') 

.,2aq-fNaCl +0,158) 
NaCl        ;     io9) 

„  j       IG*) 

!     10') 

i       209) 

I  20«) 

205) 
20«) 

:  20') 
'  30») 
30*) 
30^) 
30') 
40') 
„  40") 

40') 
50») 
50*) 
50^) 
60») 

6o5) 
6o7) 
70«) 
70^) 

80  9) 

I     80^7) 


27,81 
28,15 
28,39 
29,63 
30,36 
30,99 
31,59 


NaCl 


90M 
IOC     p 

107,7) 
140] 

i6oj«») 
180) 

215") 


II.  Instabil. 


23,6»  1; 

22  4'*) 


23,80  Eis 

23,08  Eis+NaCl 

26,28  NaCl 

^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
25,  511;  1872. 
-)  Meyerhoffer  u.  Sannders,  ZS. 

ph.  Gh.  31,  381;  1899.  Die  Konz. 
zum  Kryop.  von  NaCl .  2  aq  ist  aus 
der  Eiskurve  von  de  Coppet  inter- 
poliert worden. 

')  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
(5)  30,  427;  1883. 

*)  Möller,  Pogg.  Ann.  117,  386; 
1862. 

^)  Raapenstranch,  Mon.  Ghem.  6, 
563:  1885. 

')  Taylor,  Joum.  phys.  Ghem.  1, 
730;  1896/7. 

')  Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A, 
206;  1904. 

8)  Meyerhoffer  u.  Sannders,  ZS. 

ph.  Ch.  28,  461;  1899. 

9)  Andreae,  Joum.  prakt.  Gh.  29, 
467;  1884  interpoliert. 

10)  Tilden  u.  Shenstone,  Lond. 
Trans.  1884;  32. 

")  ttnrd  (Ann.  chim.  phys.  (7) 
2,  531;  1894)  findet  bei  140"  ein 
Minimum  der  Konz. 

,*^)  Meyerhoffer  (unveröff.)  Nur 
schwierig  zu  bestimmen,  da  die 
Temperatur  bald  auf  —  2 1,2**  springt. 
Hydrate  mit  10  oder  5  aq  können 
nach  Meyerhoffer  (unveröff.)  nicht 
existieren. 

Die  Eiskurve  ist  noch  von  Rndorff 
(Pogg.    Ann.    114,    71;    1861)   und 
von  Guthrie  (Phil.  Mag.  (4)  49,  8; 
1875)  bestimmt  worden.    Die  Über- 
einstimmung zwischen  Rndorff  und 
de  Coppet  ist  keine  gute.    Rüdorff 
(Pogg.  Ann.  122,  337;  1864)  findet 
für  den  Kryop.  —  21.3". 
Andere  Löslichkeitsangaben : 
Poggiale   (Ann.    chim.    phys.    (3) 
8,   469;    1843).    de  Coppet  (Ann. 
chim.    phys.    (5)    30,    426;    1883). 
Gay-Lussac  (Ann.  chim.  phys.  (2) 
I  11,  310;  1819). 


NaClOa  Natriumchlorat  106,3 
45,1 
47,2 
47,6 
49,7 
56,5 
59,5 
63,6 
67,1 


1)  Kremers  Pogg.  Ann.  97, 5 ;  1856. 

*)  Graebe,  Ben  ehem.  Ges.  34, 
648;  1901. 

')  Roozeboom,  VersL  Amsterd. 
27.  Januar  1902. 


NaClOs 

oO| 

1\ 

12   (  ' 

, 

15^) 

j 

, 

20  1 

, 

40 

, 

60 

') 

, 

80 

j 

100  ) 

,  I  Kp. 

I26|3^ 

j 

„  2  Kp. 

255  1 

24,1 

33,4 
44,2 


exp. 


NaaCrOi  Natriumchromat 

162,1 

L  StabiL 
_  ;Eis+Hydr.m.}_^^i 

I        IG  aq        ! 
Hydr.  m,  loaqj      g), 
„        ,.  l  +  ioj  > 

„  ioaq+6aq;  19,63') 
19,525 
±0,002*) 
21,2] 

L4.7  p 
26,6) 

25,90*) 

31,2*) 
40 

50 

60 

ca.  68 


;^! 


44,6 
45,7 

46,3 

47,1 
49,0 

51,2 

53,5 

55.2  exp. 

55.3  exp. 
55,8 


6  aq 
»» 
6aq+4aq 
», 
4aq 


4aq  + 
NajGrOi 
NaaGrO« 


80 

lOG 


47.4 


II.  Instabil 
Hydrat  mit 
loaqSmp. 
43,7  „    6aq 

—  „  ioaq+4aq 


210  2) 


17,7') 
19,987 

f  0,002«) 

1)  Zeltner,  Priv.-Mitt.  an  Meyer- 
hoffer. 

-)  Mylins  u.  Fnnk,  Wiss.  Abh. 
P.-T.  R.  3,  451;  1900. 

»)  Richards  u.  Churchill  (ZS.  ph. 
Ch.  28,  314;  1899)  die  Temp.  be- 
zieht sich  auf  das  Ha-Therm. 

*)  Richards  u.  Kelley,  Joum.  Am. 
ehem.  Soc.  33,  847;  191 1. 

^)  Salkowski,  Ber.  ehem.  Ges.  34, 
1948;  1901. 

Über  die  Verschiebung  der  Umw.- 
Temp.  von  Salz  mit  ig  aq  in 
solches  mit  6  aq  mit  dem  Dmek 
siehe  Tammann  ( Krystallisieren  und 
Schmelzen  1903,  S.  262). 

Kremann. 


486 


133gg 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper  I  Temp. 


Na.  CraO?  Natriumbichromat^) 

262,2 


62,0 
63,0 

64»3 
66,3 
68,8 
71.3 
73»9 
76,4 
79,4 


Hydr.  m.  2  aq 


2  aq 

f  NaaCr.O, 
NagCraOj 


o" 
10 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 

83 

93 


Sl,20 
81,24 

^)  Mylius  u.  Funk,  Wiss.  Abb. 
P.-T.  R.  3,  452;  1900. 

Die  Zahlen  Stanleys  (Chem.  News. 
»54,  194;  1886)  liegen  weit  niedriger, 
geben  aber  vermutlich  g  Salz  in 
100  ccm  Lösung  an.  (Mylius  und 
Funk). 


NaF  Natriumfluorid  42,0 

—  Eis+NaF  j  — 5,ßoi) 

3,85  NaF  I  +  15') 

4,22  „  18  3) 

4,00  i  „  !    21*) 

1)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  6,  40; 
1878. 

^)  Fremy,  Ann.  chim.  phys.  (3) 
47,  32;  1856. 

3)  Mylius  u.  Funk,  Ber.  chem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 

*)  Ditte,  C.  r.  123,  1283;  1896. 


Na4Fe(CN)6  Natriumferro- 
cyanid  302,9 


Hydr.  m.ioaq    20" 
?        42 
„     i    80 


I5»2 

23.2 
37»2 
38,6         i         „         „     i    98,5^ 

^)  Conroy^  Journ.  ehem.  Ind.  17, 
104;  1898. 


NaaHAsOi  Dinatriumarsenat 

186,0 

ooi) 

14^) 


6,8 
16,5 
27,0 


[Hydr.m.  12  aq 


281 


_  i        "  12  aq      .00/ 

I      +  7  aq      i     "'j 

^)  Tilden,   Journ.   chem.  Soc.  45, 
269;  1884. 
2)  Schiff,  Lieb.  Ann.  113, 350;  1860. 


Bodenkörper  |  Temp. 


NaHCOg  Natriumbicarbonat 


6,45 

7,58 
8,09 
8,76 

9>99 
9,93 
11,27 
12,17 
12,67 
14,09 


NaHCOa 


2oUn 
30)  ^ 
30  2) 
40') 

45=') 
50J1) 
6oj  ' 

1)  Dibbits  (Journ.  prakt.  Gh.  (2) 
10,  439;  1874).  Ähnlicher  GO2- 
Verlust  wie  beim  KHGO3. 

2)  Fedotieff,  ZS.  ph.  Gh.  49,  162; 
1904. 

Bei  F.  ist  stets  Pco,+Ph,o^^  ^t"^- 


84,0 

O01,2) 

10 1) 
15') 


Na.  HPO4  Dinatriumphosphat 


1,87 

2,44 
3,75 
4,21 

8,51 
11,13 
19,20 


Eis+Hydr.m.i 

12  aq       j 

Hydr.m.  12  aq 


12  aq+7aq 


7  aq 

7  aq+2  aq 
2  aq 

o  aq? 


Kp. 


142,0 
-0,901) 

0  2) 

+  10^) 

17') 
20  2) 

25^) 
30'') 

36,4*) 
35,06) 

ca.  36,6«) 

35,47) 
40^) 
48,357) 

52,7 
59,0 
70,0 

78,5 
85,0 
99,0 

105 

105,6 

106,4 


r) 


31,55 

35,40 
44,10 

45,80 
47,60 
48,70 
48,90 
49,30 
49,70 
45,20 

44,70 
44,20 

1)  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  2,  212; 
1876. 

2)  Mulder,  S.  100. 

3)  Schiff,  Lieb.  Ann.  109, 326;  1859. 
*)  Person,    Ann.   chim.   phys.  (3) 

27,  253;  1849. 

6)  Tilden,  Journ.  chem.  Soc.  45, 
268;  1884. 

«)  Baur,  ZS.  ph.  Gh.  18, 180;  1895. 

7)  D'Ans  u.  Schreiner,  ZS.  ph. 
Gh.  75,  99;  191 1.  Von  50°  ab 
stimmen  die  Werte  dieser  Autoren 
mit  denen  von  Mulder  gut  überein. 

Weitere  Versuche:  Shiomi,  Mem. 
Goll.  Eng.   Kyoto  1,  406;  1909. 


Bodenkörper :  Temp. 


*  Aus  den  drei  letzten  Zahlen  er- 
gibt sich,  daß  die  Lösung  beim 
Kochen  übersättigt  war  ( Fallen  des 
Gehaltes  bei  Anstieg  der  Temp.  ? !)  ; 
welches  das  hierbei  ausgeschiedene 
Salz  war,  muß  dahingestellt  bleiben. 

Nach  Lescoeur  (Ann.  chim.  phys. 
(6)  21,  551;  1890)  existieren  keine 
Hydrate  mehr  außer  denen  mit 
12  aq  und  7  aq.  Vergl.  noch 
Müller-Erzbach  (Ber.  chem.  Ges. 
20,  137;  1887). 

Diss.-Tensionen  p  der  Hydr.  12  aq  + 
7aq  nach  Frowein  (ZS.  ph.  Gh.  1, 
362;  1887)  in  mm  Hg: 


t 


6,8o0 

10,82 
15,00 
17,28 


4,61 

6,38 

8,84 

10,53 


t 


20,15" 

23,02 

27,00 


13,03 
16,19 

21,58 


NaJ  Natriumjodid  149,^ 


200 


r.J20 

^100 


1 

F 

■ 

1 

^1 

1 

1 

/£ 

J 

' 

/ 

A 

7 

~-^. 

(S(1 

<W-1 

L 

j 

'^ 

J^ 

C 

j 

14,6 

26,5 
ca.  39  exp. 

57,2 
«0,2 

61,3 
61,4 
62,8 
64,2 

65,5 
67,2 


°/oNaJ 
I.  StabiL 

Eis    AB!-4,2f 

„  1-9,75  J 
Eis+Hydr    |_3,5, 

m.  5  aq    B  ' 

Hydrat  mit 

5  aq     BDj— 15,2 


„  5aq+2aqD 
„     2  aq  DE 


-13,5 

o») 


+  1 


30 

40J 


Kremann. 


133iih 


487 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


■90 

-2.0 

74-4 

:4'7 
75.1 
75.4 
76,3 

77.^ 
70,9 

79,4 


NaJ  (Fortsetzung) 
Hydrat  mit 
2  aq 


DE 


+  NaJK 

»    r 

NaJEF 


,Kp. 


50«  U, 
60  I  ' 
6o5) 
65») 

ioo|    ' 

lOO*) 

120*) 

140«) 
140*) 
141') 
190«) 


Instabil. 
Hydrat  mit  i 

5aq       C— 17,1') 
Ann,  116,  64; 


59.9 

I  Rädorff, 
1862. 

-)  Meyerhoffer  1904  (unveröff.) 
^)  de  Goppel,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

m,  425:  1SS3. 

*)  Panfiloff,  Joum.  russ.  25,  262 ; 
1S93.    Ref.  ZS.  anorg.  5,  490;  1894. 

°)  Kremers,  Pogg.  Ann.  97,  14: 
1856. 

*)  6tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
543:  1894. 

')  Gerlach,  ZS.  anal.  Gh.  8,  285; 
1869. 


Hvdr.  m. 

5 

aq 

0» 

') 

>» 

14.5') 

„ 

201 

? 

40 

60 

80 

100 

') 

NaJOs  Natriumjodat  197,9 

-.44 

6,76 

S,34 
12,6 

17,7 
2i>7 
25>3 
—  ?     Kp.     105») 

M  Kremers,  Pogg.  Ann.  97, 8 :  1856. 
)  Gay-Lnssac,  Gm.  Kr.  1 1,  i,  S.196. 

Es   existieren    Hydrate    mit   8  (?), 

,  5,  3,  2,  1V2  und  I  aq;  vergl. 

mer  (II  2,  S.  191).  Das  mit 
I  5  aq  besteht  bis  wenigstens  22" 
I  iDitte  1.  c).    Die   Kurve  Kremers 

:  eine  leichte  Unregelmäßigkeit 

:hen  20  und  40". 

Ditte,  Gm.  Kr.  II  i,  S.  196. 


r^ 


NaiMnOi  Natriummanganat 

164,9 

^:'.ch  Funk  (Ber.  ehem.  Ges.  33, 

':    1906)    existiert   ein    Hydrat 

.  10  aq. 

I    Auf  er  (C.  r.  151,  69;  1910)  konnte 

1  außer  diesem  Hydr.  nocli  solche  mit 

4  aq  und  6  aq  herstellen. 


NasMoOi  Natriummolybdat ') 

206,6 

I.  Stabil 

30,7        !  Hydr.  ra.  i  o  aq  o** 

35-6  „  6 

38.2  \  „  9 

39.3  »y^f-'M^^'lica.ll 


39,4 
39.8 

41.4 
45.6 


39,3 


+  2  aq 
*  Hydr.  m.  2  aq! 


II.  Instabil. 
i  Hydr.  m.  2  aq 


20 

30 

50 

100 


1)  Faok,  Ber.  ehem.  Ges.  33,  3699: 
1901.  Die  Werte  für  20,  30  und  50° 
sind  graphisch  interpoliert 


NaNOa  Natriumnitrat  «5, 


16,7 
28,6 — 

36,9 

42,2 

44.6 
46,8 
49.0 
51.2 
53.3 
55.5 
57.6 
59.7 
61,7 

63.5 
64,4 
67.6 


I.  Stabil 
I  Eis 


1-6,7%) 

— I2,7J 

Eis+NaNO,  —18,5*) 
NaNOs 


-f-io 
20 
30 
40 

50 
60 

70 

80 

90 

100^ 

IOC' 


'Kp.bei    "9** 

736  mm 

,    2Kp.:   310^) 


II.  Instabil. 

37.5  Eis  -i8,7« 

41.2  „  —21,7 

')  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
(4)  25,  544;  1872. 

-)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  240; 
1897. 

')  Interpol,  nach  Berkeley,  Lond. 
Trans.  203  A,  211 ;  1904. 

*)  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
527:  1894. 

^)  Roozeboom,  VersLAkad.Amster- 
dam  27.  Jan.  1902. 

Der  Kr>  op.  von  de  Coppet  liegt  nicht 
auf  dessen  Eiskurve.  —  Die  Eis- 
kurve ist  noch  von  Rndorff  (Pogg. 


.4nn.  145;  607;  1872)  sowie  von 
Guthrie  (Phü.  Mag.  (5)  2, 213;  1876) 
bestimmt  worden.  Kr>op.  nach  Rn- 
dorff (Pogg.  Ann.  122,  337;  1864); 
—  I7.75*'-  —  Andere  Zahlen  von 
Mnlder  (S.  81),  Manmen^  (C  r. 
58,  81;  1864)  und  Ditte  (C  r.  80, 
II 64;  1875).  Ditte  gibt  ein  bei 
— 15,7°  kongr.  schmelzendes  Hydr. 
m.  7  aq  an. 


NaNOa  Natriumnitrit  ^)  69,0 

45,4  NaNO,  15" 

^)  Divers,    Joum.    ehem.    Soc. 
75,  86;  1899. 


NaOH  NatriumhydroxydO 

40,0 


ZO  W  6O 


5,78 

10,03 
14,11 

18,17 

19,0 

exp. 

19,98 

21,10 

22,10 

23.31 

23.97 

24,7 

exp. 


Stabil. 
Eis 


ABI 


5.27' 


„    j — 10,29 

„  „   1—17,2 

,.        ..  !  — 25,2 

Eis  +  Hydrat  mit   '  —28,0 
7aq  B  i 


Hv 


dr.  m.  7  aq    BD 

7  aq4-5  aq    D 
5aq       DE 
..  >. 

5  aq-r4aq  a  E 


— 26,0 
—25,2 
—24,0 

— 21,7 

—19.55 
—18,0 


Kremann. 


488 


133  ii 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper 


Temp. 


/r» 


Bodenkörper 


Temp. 


% 


Bodenkörper !  Temp. 


25»47  , 
26,91  I 
30.38  ' 
32,3 

exp. 

32,97 

35.51 

38,83 

42,28 

44,22 

45,5 

exp. 
47.30 
49,11 
50,80 
51.70 

56,44 
62,85 
66,45 
68,49 

71.17 
74,20 

75.83 
78,15 
81,09 

83.87 


19.53 
19,90 

19,80 

21,00 
21,70 
22,06 
23,80 

25.44 
26,91 

25.73 
27.24 
28,26 
29,60 

31.19 
30,18 
33.06 

35,71 

37,50 

39,21 
41,67 
43,50 

42.97 
44.77 
52,63 

29.07 
31.82 
34.02 
35,71 
38,25 
49,70 
74.15 


NaOH  (Fortsetzung) 
Hydr.m.  4aqa    EF 


4aq«+ 
3.5  aq 
3,5  aq 


F 
FG 

?. 
Smp. 


,.  3.5  aq+2  aq  G 

>,  „          GJ 

,,  ,,             >. 

„  2  aq+i  aq   J 

„  I  aq       HJ 


„       Smp, 

,','  laq+NaOH  H 
NaOH     HK 


Instabil. 

Eis         BC 

?.  .. 

Eis+  Hydr. 

m.  5  aq        C 

Hydr.  m.  5  aq     CD 


7aq 
7aq+4aqaU 
7aq 

..         ' 
5aq      EN 


5aq+4aq/?  N 

5  aq  * 

4aq/3  NM 

5.  ». 

„Smp.  „ 

4aq/S+ 

3,11  aq     M 

3,11  aq  MP 

„Smp.  „ 

3,1  aq+2aq  P 

2  aq     PG 

2  aq  Smp.* 
3.5  aqU 

..       ) 

4  aq  a    FF' 

„  Smp.  „ 

..  .. 

I  aq      JJ' 

oaq    HH' 


—12,600 

—  8,45 
+  1.62 

5,40 

7.00 
13,20 
15,55 

13.95 

10,75 

5,00 

7,80 
10,30 
12,30 
18,00 
40,25 
57,85 
63.23 
64,3 
63,0 
62,0 
80,0 
110,0 
159.0 
192,0 


—31,0" 

—32,6 

—32,0 

—28,2 
-25,9 

—24.5 
-'23,5 

—23.75 

—24.77 

—15.0 

-13.8 

— 13.1 

—12,3 

— 12,6 

—  7.95 

—  4.35 
-2,73 

—  3,00 

4-  0,40 

+  2,73 

+  1.30 

+  0,35 
+  2,90 
+12,60 

—  8,75 
+  3.90 
+  6,70 
+  7,-57 
+  6,60 
+  4.50 
+60,00 


^)  Pickering,  Journ.  ehem.  Soc 
63,  890;  1893. 

Die  Eiskurve  bis  — 9,6"  wurde  auch 
von  Rüdorff  (Pogg.  Ann.  116,  67; 
1862),  die  Kurve  für  das  Hydr.  m. 
I  aq  von  Dietz,  (Wiss.  Abh.  P.-T.  R. 
3,  450;  1900)  im  Intervall  o"— 64" 
bestimmt. 

*  In  der  Fig.,  um  bei  dem  kl.  Maß- 
stab Undeutlichkeit  zu  vermeiden, 
fortgelassen ! 


NaaPO*  Trinatriumphosphat 

164,0 

9,51      Hydr.  m.  12  aq  15"^) 

„     i2aqkongr.      ^^32. 
od.  inkongr.  Smp.  ' 

1)  Schiff,  Lieb.  Ann.  113, 350;  1860. 

2)  Richards  u.  Churchill,  zs.  ph. 
Gh.  28,  314;  1899. 

Es   existiert   noch    ein    Hydr.   m. 
10  aq  (Gm.  Kr.  II  i,  163). 


Na4P207  Natriumpyro- 
phosphat         266,0 

3,1  Hydr.m.  I  oaq  0° 

3,8  „  ..  10 

5.8  .,  „  20 

9.0  „  „  30 

11,9  .,  .,  40 

14,8  „         „  50 

18.0  „          „  60 
20,3              „          „  70 

23.1  „  „  80 
^)  Poggiale,  Journ.  Pharm.  Chim. 

(3)  44,  273;  1863. 


NaoS  Natriumsulfid  78,1 


13.36 
14.36 
15.30 
16,20 

17.73 
19,09 
20,98 
24,19 

26,30 

26,70 
28,10 
30,22 
32.95 
36,42 

28,30 

28,48 
29,27 
29,92 
31.38 


I.  Stabil^). 
Hydr.  m.  9  aq 


II. 


Hydr.  m.  9  aq 
+6aq 
„    6aq 


Instabil^). 
Hydr.  m.  9  aq 
+5.5  aq 
..    5.5  aq 


10" 

15 

18 
22 
28 
32 
37 
45 

48 

so 
60 
70 
80 
90 

49 

50 

55 
60 

70 


33.95 
37.20 

38,00 


Hydr.m.  5,5  aq 


80« 
90 

92 


,.   5.5  aq+ 
6aq 

^)  Paravano  u.  Foraaiai,   Rend. 

Line.  (5)  16  II,    464  —  69;    1907  u. 
Gazz.  chim.  37  II,  521;  1907. 


NaoSOs  Natriumsulfit 


2,10 
4,04 
5,92 

8,63 

11,11 

11.57 
12,40 
12,91 
14,98 
16,68 
20,18 

21,91 

21,96 
22,00 
22,33 
22,05 
22,04 
24,80 


I.  Stabil 
Eis 


Eis+ Hydr.m. 
I        7  aq 
Hydr.  m.  7  aq 


7  aq+ 
Na^SOs 
NaiSOs 


—0,76»  j 

—1.37 
—1,96 

—2.77   } 

-3,51  I 

—1,90  ) 

0,00  2) 

+2,00 

5,90 

10,60 

18,20 

37,00 

47.00 
55.60 
59.80 
60,40 
84,00 
100,00*) 


15,19 
22,30 

23.04 
25.92 
28,39 
30,59 
33.10 


II.  Instabil 

Eis 
Hydr.  m.  7  aq 


4.5 

+20,0  2) 

23.5   j 
29,0   [1 
33.5   I 
37.2   ' 
40,0  ') 

^)  Hartley  u.  Barrett,  Journ.  clien 
Soc.  95,  II 78;  1909. 

^)  Kremers,  Pogg.  Ann.  99,  5« 
1856. 

^)  Fourcroy  s.  Comey,  S.  464 

Die  Angabe  Mitscherlichs  (Pog 
Ann.  12,  140;  1827),  daß  bei  3: 
ein  Maximum  der  Löslichkeit  lieg 
bezieht  sich  jedenfalls  auf  d 
instabile  System.  1 

Muspratt  (Fortschr.  Chem.  1S4' 
369)  fand  ein  Hydr.  m.  loaq;  jedocl- 
scheint  dieses  eine  labile  Modifikatioi 
zu  sein.  Denn  andere  Autoren,  w'u 
C.  Schulte-Sellack  (Fortschr.  Chem 
1870,  304)  konnten  nur  die  Exi 
stenz  eines  solchen  m.  7  aq  feststellen 

Kremaan. 


133kk 


489 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper       Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


NasSOi  Natriumsulfat  142,1 


äT 

4^ 

, ■ 1 

\l 

ZOO 

0 

v 

u 

» 

s 

\ 

f 

— ^-f^ 

% 

0     25      30       ; 

k 

-/" 

' 

\i, 

a/^      ,'''"  i 

1 

^!     1  ^ 

1 

i 



30 


w 


1,96 
3,85 

4.76 

4,22 

8,25 

8,24 
11,70 
16,20 
16,00 
21,90 
28,60 
29,10 

-      ; 


I.  stabil. 

1  Eis    AB -0,6»  1) 

jEis+Hydr.m.  _j2») 


10  aq    B 
Hydr.  m. 
10  aq  BF 


33,20 

33.10 
32,50 
31,90 
31,80 
31,30 
31,20 
30,80 
30,60 
30,40 
30,20 
30,00 
29,90 
29,90 
29,70 
29,50 
29,60 
30,40 
31,40 
31,70 


loaq     jp 

NazSO« 
rhomb.  FG 


o*) 
-4-IO-'') 

IG*) 

15') 

20  ä) 
20*) 

30I  ^ 
30*) 

32,3835) 

32,5«,*) 


35*) 

40  V) 

50«) 

50*) 

60«) 

60*) 

708) 

70^) 

80«) 

80*) 

90«) 

90*) 

IOC*) 

Kp.b.75imm    101,9*) 

120] 

1401 

HCl     i6o>") 

„     '  180 

„     ■  230J 


29,70 
29,90 
30,00 
17,80 


35,5 

12,7 

16,4 
23,4 
30,9 
35,5 
34.8 
34,6 

:«,1 

34,0 
33,5 


NaiS04  I 

rhomb.  HGi;  150» 
„     ;  190 

„  „     .  240 

„     i  320 


II.  Instabil. 
iHydr.m.  loaqFF', 


34"') 


10  aq  Smp.j  ca.  34') 
i  Eis+Hydr.m.  !_3^.) 

7  aq        Ci     ^^ 
Hydr.  m.  7  aq  CE;      o 

I         „         „        „j  +  io 

., '    20 


NasSO,     FE 

yaq+NatSOiE; 
NajSO,     EDj 


26 
18 
20 
31,4 

25 
30 


Y) 


^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
(4)  25,  539;  1872. 

-)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 
1897. 

')  Loewel,  Ann.  chim.  phvs.  (3) 
49,  50;  1857. 

*)  Berkeley,  Lond.  Trans.  303  A, 
209;  1904. 

5)  Richards  u.   Wells,   ZS.   ph. 

Ch.  43,  471 ;  1903,  auf  dasHs-Therm. 
bezogen. 

•)    Interpol   nach    Gay-Lassac, 

Ann.  chim.  phys.  11,  312;  1819. 

^)  Tildea  u.  Shenstone,    Lond. 

Trans.  1884,  28. 
8)  ßterd,  C  r.  113,  854;  1891. 
Tensionen :  Tensionen  p  der  Boden- 
körperlösungen von  Dekahydrat  und 
NajSOi    in    mm    Hg   nach   Cohen 
(ZS.  ph.  Ch.  14,  90;  1894). 


t 


p  beim  Bodenkörper 
NasSO*       Dekahydrat 


28,3"        '        24,07  26,20 

30.1  26,60  28,03 

32,6  30,82  30,82 

Verschiedene  hier  in  Betracht  kom- 
mende Tensionen  hat  Lescoear  (Ann. 
chim.  phys.  (6)  21,  529;  1890) 
gemessen.  Über  Verschiebung  des 
Umw.-P.  von  Dekahydrat  in  ,Na2S04, 
mit  dem  Druck  siehe  Tammann 
( Krystallisieren  und  Schmelzen  1903, 
S.  254). 

NachWjTOOboff  (Bull.  Soc.  Franc. 
Min.  13,  311 ;  1890)  entsteht  ober- 
halb 180"  aus  dem  rhomb.  NajSOi 
eine  wahrscheinlich  monokline  Form. 


Na2S293  Natriumthiosulfat 


15,04 

30,03 

34.43 


37,89  intpoL 

41,17 

45,86 

50,65 
54,49 


62,92 
67,39 
70,39 
71,33 
71,76 
72,68 


Stabil 

Eis 

Eis  -f  Hydr. 

m.  5aq 

'-  Hydr.  m.  5  aq 


j8,i 


-3.9" 
11 


^) 


Y) 


,  5aq+2aq 
»         », 
,    2aq 


o 

-HO 

20 

30 

40 

45 

47,9») 

48,09«) 

50 

60 

72 

80,5 

90,5 
100 


63,08 


II.  Instabil 
Hydr.  m.  5  aq' 


50") 


1)  Gnthrie,  PhiL  Mag.  (5)  6,  41; 
1878. 

')  Taylor,  Edinb.  Proc  22,  249; 
1897/98.  Die  Taylorsche  Kurve  für 
das  Hydr.  m.  2  aq  verläuft  unregel- 
mäßig und  weist  einen  Knick  bei 
etwa  65°  auf. 

3)  Richards  u.  Chorchill,  ZS.  ph. 
Gh.  28,  314:  1899. 

*)  V.  Trratinaf  lia,  Wien.  Ber.  72, 
670;  1876  (s.  femer  Gomey,  S.  475). 

Unstimmige  Konz.- Angabe  bei  19,5' 
von  Schiff  (Lieb.  Ann.  113,  350; 
1860).  Eine  labile  Modif.  des  Hydr. 
m.  5  aq  geben  Pannentier  u.  Amat 
(Q  r.  98,  735;  1884)  an,  Smp.  32". 

Weitere  Versuche  von  Younf  und 
Barke  (Joum.  Amen  ehem.  Soc. 
26,  141 3;  1904). 


Na^SeO*  Natriumselenat  189,2 


11,7 
20,0 

30,3 
44,0 

4fi,0 

44.9 
44,4 
43,8 
43.2 
42,5 
42,2 

42,1 


Hydr.m.  loaq  o* 

„          „     !  10 

„          .,     j  20 

„          „     i  30 


NajSeO« 
.NajSeO* 


40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


369 


Nach  Funk,  Ber.  ehem.  Ges.  33, 
1901  graph.  interpoliert. 

Kremann. 


490 


13311 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrlsche  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper  j  Temp 


Bodenkörper  [  Temp. 


°/ 


Bodenkörper    Temp. 


NaoWOi  Natriumwolframat 


I.  stabil. 
Hydr.  m.  loaq 


30,6 

36,5 
41,0 
41,8 

41,9 

42,2 

43,8 
47,4 
49,2 

II.  Instabil. 
41,7        |Hydr.  m.  2  aq 

')  Nach  Funk  Ben  ehem. 
3701;  1901  graph.  Interpol. 


294,0 
-5° 


+5 

ioaq+2aqica.  +6 

2  aq  10 

20 

40 

80 


y) 


-3,5" 
Ges.  33, 


NdCis  Neodymchlorid  ^)  250,7 

49,7        jHydr.  m.  6  aqj       13° 

58,4        1  „    6aq.>        I     100 

^)  Matignon,  C.  r.  133,  289;  1901. 


Nd2  (804)3  Neodymsulfat  576,8 


Hydr.  m.  8  aq 


8.7 
6,6 

4,9 
3,6 

2,6 
2,25 

^)  Muthmana    und 


ehem.  Ges.  31,  1728;  li 


16 
30 
50 
80 
108 
Rölig ,     Ber. 


NiBfo  Nickelbromid  218,5 


Hydrat  mit 

9  aq  Smp 
„  9aq+6aq 
„    6aq? 
„  6aq+3aq 
„     3aq? 
^)  Bolschakoff  (Journ.   russ.   29, 
288;  1897.  Ref.  Chem.  Zbl.  1897  II; 
331)-    *  Stabil  oder  labil.^ 
^)  l^tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
548;  1894. 


56,5 
60,5 


-2,50*1) 

20-) 

28,51) 

58-^) 


NiClo  Nickelchlorid  129,6 


9,09 
14,5 
20,4 

37,5 
39,0 
40,5 
41,9 
43,2 
44,8 

46,5 
46,8 


Eis 


Eis+  ? 
Hydr.  m.  6  aq 


,  6  aq+4  aq  ? 
,      4aq       ? 


—4,4" 
-8,85 

—17,1 
-lO.So'^) 

-f-io 
20 

30 
40 

50 
60 
ca.  70 
78 
96 


1)  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  615; 

1872. 

^)  Guthrie,   Phil.  Mag.   (5)  6,  44; 

1878. 

Es  bleibt  unsicher,  ob  der  letzte 
Wert  von  R.  labil  ist,  oder  ob  Gs. 
Punkt  etwas  anderes  als  den  Kryop. 
darstellt. 

^)  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
545;  1894.     Graph.  Interpol. 


Ni  (€103)2  Nickelchlorat  225,6 
26,6 
31,8 
49,5 
52,7 

57,3  intp. 
64,0  intp. 
68,8 
69,0 


1)  Meusser,  Ber.  chem.  Ges.  35, 
1419;  1902.  Die  Umw.  in  ein  Di- 
hydrat  konnte  wegen  teilweiser  Zer- 
setzung bei  der  Schmelztemperatur 
(80O)  nicht  festgestellt  werden. 

NiJa  Nickel  Jodid  ^)  312,5 


Eis 

-  9'^  j 

Hydr.  m.  6  aq 

-13,5 
—18 

„            „ 

0 

„  6aq+4aq 

20 
39 

„    4aq 
„       „ 
„  4aq  Smp. 
od.  4aq+2aq 

55 
65 

80 

51,9 

55,8 
59,7 
63,5 
64,2  intp. 

64,3 
64,8 
65,6 


^Hydr.  m.  6  aq  — 20° 


„  6aq+4aqi 
„    4aq? 


20 

40 

43  intp 

50 

70 

90 


1)  Nach  einer  Kurve  aus  Zahlen 
von  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7) 
2,  540;  1894.  —  Daß  bei  der  Umw. 
ein  Hydr,  m.  4  aq  entsteht,  ist  nach 
Analogie  wahrscheinlich.  E.  gibt 
jedoch  an,  daß  sich  beim  Erhitzen 
der  Lösungen  NiJ?  niederschlägt. 


Ni(J03)2  Nickeljodat  408,5 

I.  stabil. 

i  Hydrat  mit    \     i' 


r) 


0,53 

0,64 
0,78 
0,94 

0,99 


2aq  /3 


,  2  aq  /?  + 
Ni(J03)2 
NKJOa). 


30 
50 
70 

74 

90 


0,74 
0,85 
1,06 
1,41 
0,52 
0,70 
1,21 
1,80 
1,10 

1,18 
1,08 

1,03 
1,00 


II.  Instabil. 
j  Hydr.  m.  4  aq' 


2  aq  a 


2  aq/3 
4aq  + 
Ni(J03)2 
2  aq  a+ 

Ni(J03)2 

NKJOa), 


10 
20 
30 
o 
20 
40 
50 
80 

ca.  24 

ca.  37 

30 
7°) 


1)  Nach  Meusser,  Ber.  chem.  Ges. 
34,  2437;  igoi;  graph.  interpoliert. 


Ni(N03)2  Nickelnitrat  182,7 


I.  stabil. 


18,0 
34'7 
38,7  exp. 


Eis 

-7,4" 

» 

— 20 

Eis-I- Hydrat 

—27 

m.  9  aq 

Hydr.  m.  9  aq 

—20 

„  9aq+6aq 

—16 

intp. 

„  6aq 

0 

„     " 

+20 

,'     » 

40 

„  6aq+3aq 

55 

intp. 

„  3aq 

70 

„  3aqSmp. 

95i 

39,7 
ca.  40,8 

44,3 
49,1 
54.8 
61,1 

63,9 

77,2 


II.  Instabil. 

62,8         1  "/'^'■^*  ""*  !    56,7') 
'  I    6  aq  Smp.     |       '    ' 

')  Rüdorff.  Pogg.  Ann.  145,  616; 
1872. 

-)  Funk,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  409; 
1899;  cf.  Mylius  u.  Funk,  Wiss. 
Abh.  P.-T.  R.  3,  439;  1900. 

3)  Ordway,  Sill.  Journ.  (2),  27 
17;  1859. 


NiS  Nickelsulfür    90,8 

3,62X10-*  !    NiS  gefällt    !] 

Millerit(hexag.-  JiS"*) 
1,48X10-*   irhomboed.  NiS)  j 

')  Weigel,  ZS.  ph.  Ch.  58,  294;? 

1907  [t,  x]. 

Kremann. 


133 


nim 


491 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhjdrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper  '  Temp. 


NiSOi  Nickelsulfat  154,8 


130 
1Z0 

no 

100 
90 

so 

l. 

-  s  "^ 
|.5Ö 

30 
!0 


\ 

7 

/ 

r 

1 

/ 

4 

f 

f 

J 

i 

C 

^ 

< 

\ 

/ 

fB 

i 

n' 

/ 

«^  / 

■-~.j£^ 

1 

I-;7 


30 

Eis      OA 


50 


.m  a        i     Eis+  Hydrat 
2ü,öexp.i  -4.     „^     A 

'       '^  mit  7  aq    A 

21.4 

-5,5 
29,8 


j-i,6o«  I , 
-2,95  j 


30,2  exp. 


Hydr.  m.  7  aq  AB        o 
„  1+15 

„  !  30 

Hydrat  mit  7  aq 
-f  6  aq  blau    B 

Hydr,m.6aqblauBC'  32,3 

»,  44,7 


31,5 


+6aq  grün  C 
Hydr.in.6aqgrünCD 


3^.4 

32r4  j  „  », 

33-4         ! 

34,5  exp. '  ^^^'  *"•  ^  ^'^  ^'^" 

35,4 
37,3 

33.7 
40,4 
43,4 
46,5 

49,5 

36.3 

ca.  0,0 


50 
53,8 

60 
70 
80 
89 
99 
110 


Hydrat  mit  6  aq 


-    .         /:>\  i~w  ca.  120 
;grun+2aq(?)  D  ; 

,Hydr.m.2aq?DE    163 

.•     230 


^)  Rädorff,  Pogg.  Ann.  145,  612; 
1872. 

')  Steele  u.  Johnson,  Joum.  ehem. 
Soc.  85,  113;  1904. 

^)  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
552:  1894.  Das  blaue  Hexahydrat 
ist  tetragonal,  das  grüne  monoklin 
(Marignac).     Den    Übergang   von 


monoklin.  Hexahydrat  in  das  tetra- 
gonale  bei  gewöhnlicher  Temp.  hat 
schon  Mari^nac  beobachtet  (vergl. 
Gm.  Kr.  III  548). 
Auf  den  von  Steele  u.  Johnson 
nicht  beobachteten  Umw.-P.  120° 
M^Tirde  aus  der  Angabe  6tards  ge- 
schlossen, daß  oberhalb  dieser  Temp. 
die  Löslichkeit  abnimmt. 


PbBra  Bleibromid  366,9 

0,455  PbBr.  ?   o,o<»|, 

0,730  '  „  15,0/ 

0,835  „  19,96*) 

0,972  „  j  25,0») 

0,965  „  25,2») 

1,730  „  45,0 

2,520  !  „  65,0  (, 

3,240  „  80,0 

4,550  „  100,0 

')  Lichty,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc. 
25,  469:  1903. 

-)  Bottfer,  ZS.  ph.  Gh.  46,  462; 
1903  [t,  x]. 

')  V.  Ende,  ZS.  anorg.  Gh.  26,  462; 
1901. 


Pb(Br03)2  Bleibromat  462,9 

1,32  PbCBrOs),      19,94°*) 

»)  Böttfer,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  x]. 


Pb(CNS)2  Bleirhodanid  323, 

4,49  Pb(CNS)ä      19,96*' 

>)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602 

1903  [t,  x]. 


PbCOs  Bleicarbonat  267,1 

i,iiXio-*  I      PbGOs        19,96°) 
1,68x10-*  „  19,96  I') 

1,75X10-*  ,^  19,96  j 

')  Bötfger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  604; 
1903  [t,  x].  Die  drei  Angaben  be- 
ziehen sich  auf  PbGOs  von  ver- 
schiedener Darstellung. 


PbCl2  Bleichlorid  278,0 


0,637 
0,672 
0,695 
0,908 
0,961 
1,030 
1,030 
1,030 
1,550 
2,080 

2,540 
3,200 
3,100 


PbCU 


^)  Muider,  S.  143. 

"-)  Lichty ,  Joum.  Amer.  ehem. 
Soc  25,  469;  1903. 

')  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  x]. 

*)  Noyes,  ZS.  ph.  Gh.  9, 623;  1892. 

*)  V.  Ende,  ZS.  anorg.  Gh.  26, 
162;  1901. 

Weitere  Daten  zwischen  20,3  bis 
100"  liegen  vor  seitens  Brönsted, 
ZS.  ph.  Gh.  56,  679;  1907. 


Pb(C103)2  Bleichlorat  374,0 

60,2  Hydr.  m.  i  aq      i8'*) 

*)  Mylins   u.   Fnnk,    Ber.   ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 


PbCrOi  Bleichromat  323,2 

2,0x10-5  PbGrOi  18»  1) 

^)  Kohlranscfa,   Priv.  Mitteil,  an 
Meyerhoffer  1904  [i,  x]. 


PbFs  Bleifluorid    245,1 

6,41X10--  PbF.  iS") 

1)  Kohlrausch,   ZS.   ph.   Oi.   64^ 

129;  1908  [i,  x]. 


0,044 
0,061 
0,060 
0,076 
0,073 
0,145 
0,217 
0,301 

0,434 


PbJ, 


PbJo  Bleijodid     460,9 

15,0 1 
19,96*) 
25,0^) 
25,2') 
45,0) 


65,0  In 
80,0  f    ' 
100,0 


*)    Lichty,    Joum.    Amer.    ehem. 
Soc.  25,  469;  1903,  direkt. 

2)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  x]. 

3)  V.  Ende,   ZS.   anorg.   Gh.  26, 
162;  1901. 


PbCJOs),  Bleijodat  556,9 

1,78x10   3        Pb(J03)j       i8,o»i) 
1,83x10-»  „  19,95') 

1)  Kohlransch,   ZS.   ph.   Gh.  64, 

129  [i,  x]. 
*)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 

1903  [t,  xj. 

Kremann. 


492 


133 


im 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper 


Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


^L 


Bodenkörper    Temp. 


Pb(N03)2  Bleinitrat  331,^ 

-2,5  i 

-2,7^) 


13,8 
24,2 

26,0 

26,7 
30,8 
34-3 
37,8 
41,0 
44,0 
46,8 

49,4 
51,8 

54,0 
56,0 
56,8 


Eis 

,, 

Eis+ 

Pb(N03)2 

Pb(N03)2 


-i,5"U) 


0,0 

+10,0 

20,0 

30,0 
40,0 
50,0 
60,0 
70,0 
80,0 
90,0 
100,0 
104,7, 


r) 


^)  de  Goppel,  Ann.  chim.  phys. 
(4)  25,  548;  1872. 

'')  de  Coppet,  zs.  ph.  Ch.  22,  239; 
1897. 

3)  Mulder,  S.  66. 

Schiff  (Lieb.  Ann.  109,  326;  1859) 
fand  bei  17,5''  34,8% 

Eiskurve  von  Rüdorf f  (Pogg.  Ann. 
145,  607;  1872),  Eiskurve  und  Kryop. 
von  Guthrie  (Phil.  Mag.  (5)  2,  214; 
1876).  —  Kremers  (Pogg.  Ann.  1)2, 
497;  1854)  findet  höhere  Zahlen  als 
Mulder. 


PbO  Bleioxyd    223,1 


1,71  Xio— - 
2,06X10-* 
1,28X10-2 


PbO         19,96°! 
19,96  Y) 
19,96  ) 

')  Böttger,  ZS.  ph.  Ch.  46,  602; 
1903  [t,  %\.  Die  drei  Angaben  be- 
ziehen sich  auf  PbO  verschiedener 
Herkunft. 


Pb3(P04)2  Bleiphosphat  811,3 

1,3X10-5      !       Pb3(P04)2       I    19,95") 

^)  Bötiger,  ZS.  ph.  Ch.  46,  604; 
1903  [t,  x]. 


PbS  Bleisulfid 


239 


8,6x10-5 
2,9x10-5 
2,9x10-5 

2,8x10-5 


PbS  gefällt      j 

Bleiglanzv.  Freiberg; 

„      „      künstlich 

^  durch  Um-  j 
„  >  Wandlung  von  j 

)  gefälltem  PbS 


^)  Weigel.  ZS.  ph.  Ch.  58,  294; 

1907  [t,  x]. 


i8,oo0i) 

19,94] 
19,95  [2) 
24,95 
24,95^ 


PbSO^  Bleisulfat  303,^ 

4,07x10-=*         PbSOi 
4,21X10-^   !  „ 

4,25X10-3   I  „ 

4,38x10-3   j 
4,43x10-3  ! 

1)  Kohlrausch,    ZS.   ph.  Ch.   64, 

129;  1908  [i,  x]. 

')  Böttger,  ZS.  ph.  Ch.  46,  604; 
1903  [t,  x]. 

Die  Lösungen  sind  bis  zu  5  % 
hydrolyt.  gespalten.  Dolezalek,  ZS. 
Elch.  6,  557;  1899/1900. 


Pr2(S04)3 


16,5 
i2;4 

9,42 
6,63 

4,03 

1,53 
i.oo 


Praseodymsulfat 

569,4 

j  Hydr.  m.  8  aq 


8aq+5aq 
5aq 


35 

55 

ca.  75 

85 

95 


^)  Muthmann  u.  Rölig,  Ben  ehem. 
Ges.  31,  1727;  1898;  V.  Scheele 
(ZS.  anorg.  Ch.  18,  358;  1898)  findet 
bei  o":  19,1  %  und  bei  20":  15,0%. 


RbBr  Rubidiumbromid  165,^ 


5°)x 
i6J 


49,5    •     I         RbBr 

51,2  I 

1)  Reißig,    Lieb.   Ann.   127,    34; 

1863.    Neuere  Lösl.-Best.  von  Rim- 

bach,  Ben  ehem.  Ges.  38, 1557;  1905. 


RbCl  Rubidiumchlorid  ^)  120,9 


43,50 
45,76 
47,66 

49,39 
50,85 
52,22 
53,59 
54,83 
55,99 
57,11 
58,14 
59,46 


RbCl 


10 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 
100 
112,9 


„Kp.  bei 
756,6  mm 

^)  Interpoliert  aus  einer  Kurve, 
gezeichnet  nach  den  Angaben  von 
Berkeley,  Lond.  Trans.  203  A,  207; 
1904. 

Mit  den  Angaben  Bs.  stehen  die 
von  Bunsen  u.  Kirchhoff  (Pogg.  "Ann. 
113,  352;  1861)  z.  T.  in  bemerkens- 
wert guter  Übereinst.  —  An  einer 
anderen  Stelle  gibt  Berk.  114°  als 
Kp.  an. 


RbClOsRubidiumchlorat  i' ^5,9 

2,7                  RbClOa  4,7°) 

3,75  '            „  13      L 

4,7  j            „  18,2   1  ' 

4,85  !            „  19      ' 

1)  Reißig,  Lieb.    Ann.  127,    33; 
1863. 


RbJ  Rubidium  Jodid  212,4 


RbJ 


6,9« 


58,0 

60,3         I  „  17,4   f 

')  Reißig,    Lieb.   Ann.   127,   34 
1863. 


RbJOa  Rubidiumjodat  260,4 

2,05  :  RbJOs  ,       23"!) 

^)  Barker,  Proc.  ehem.  Soc.  23, 
305  u.  Journ.  ehem.  Soc.  93,  15; 
1908. 


RbJOi  Rubidiumperjodat  276,4 

0,646  RbJOi        !     13"^) 

^)  Barker,  Proc.  ehem.  Soc.  23, 
305  u.  Journ.  ehem.  Soc.  93,  15; 
1908. 


RbMnOi  Rubidiumper- 
manganat        204,4 

ca.  0,46  RbMnOi     j      2'*^) 

ca.  0,60  „  ca.  7  *) 

ca.  1,10  „  I    19') 

^)  Pattersoo,  Journ.  Amen  ehem. 
Soc.  28,  1734;  1906.  Verf.  gibt 
die  Löslichkeit  in  g  pro  100  ccm 
Lösung  an,  weshalb  die  %  nur  an- 
nähernd mitgeteilt  sind. 

-)  Muthmana  und  Kuntze,  ZS. 
Kryst.  23,  377;  1894. 


16,3 

16,4 

24,8 

30,3  i" 

34,8 

44,8 

53,9 

60,9 

66,7 

71,5 

75,6 

78,9 

81,9 

86,1 


aiumn 

nr 

at  147 

,J 

RbNOs 
„ 
» 
„ 

ooi 

0^) 

10 1) 
10") 
20   ' 

) 

„ 

30 

„ 

40 

„ 

50 
60 

') 

„ 

70 
80 

90 

100 

„Kp. 

bei 

118,3 

734  mm 

Kremann. 


1 


133 


00 


493 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper  Temp. 


RbNOs  (Forts.) 

*;  Nach  Berkeley,  Lond.  Trans. 
203  A,  212;  1904  Interpol. 

-)  Bonsea  u.  Kirchhoff,  Pogg.  Ann. 
113.  350;  1861. 


Rb.SOi  Rubidiumsulfat 


SOj  (Forts.) 

(nach  einer  Berechnung  von  Nemst, 
Theor.  Chem.  III.  Aufl.  S.  575). 
Tension  p  der  an  Hydr.  m.  7  aq 
gesättigten  Lösungen  (=  sog.  Disso- 
ziationstens.  d.  Hydr.  m.  7  aq)  in 
mm  Hg: 


26,7 
29,8 
29,9 
32,5 
34,9 
36,9 
38,7 
40,3 
41.7 
42,9 
44.0 
44.8 
45,0 
45,2 


RbiSOi 


267,0 
o»i) 
10«) 

IG 

20 

30 

40 

50 

60 

70 

80 

90 
100') 
100      \i. 
I02,4J    ' 


+  7.1 
12,1 


211,5 

297,0 

760,0 

1773.0 


') 


Unterhalb  des  Kr>op.  ist  wieder 
die  Tension  p  des  laljilen  Systems 
( Hydr.  m.  7  aq  -f  Lös.)  kleiner  als 
die  Tension  p,  von  (Eis  -fHj'dr.  m. 
7  aq)  (siehe  bei  Br) : 


49,2 


170») 


RbjSO^Kp.bei 

742,4  mm 

Rb,S04 

')  Interpol,  aus  einer  Kurve,  ge- 
zeichnet nach  Daten  von  Berkeley, 
Lond.  Trans.  203  A,  210;  1904. 

-)  Bonsea  u.  Ktrchhoif,  Pogg. 
Ann.  113,  351 ;  1861. 

*;  £tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
550;  1894- 


Fl 


—2,«» 

—3 
—4 


211,5 
201 

176,5 
137 


211,5 
206,5 

193,5 

177 


SO3  Schwefeltrioxyd 


Rb2Se40  Rubidiumselenat 


314,1 
12° 


61,38  RbjSeOi 

*)   Tatton ,    Joum.    chem.     Soc 
71,  850;  1S97. 


SO2  Schwefeldioxyd 

64,1 

_         1  Eis+Hydr.     _i5on 
'     m.  7  aq  ' 

-2,6 

Hydr.  m.  7  aq       o 

„  +4 


7,9 

9,4 
11,9 
16,0 

23,7 


2  flüss. 
Schichten') 


12.1 


y) 


m  30  w  so  fo 
%S0, 


'/  Guthrie,  Phfl.  Mag.  (5)  6,  44; 

1878. 

*i  Roozeboom.  Rec.  P.-B.  3,  44; 
1884.  *,  68;  1885.  ZS.  ph.  Gh. 
2,  450;  1888. 

•)  Die  wäss.  Schicht  enthält  23,7  % 
SO,,   die   SO,-Schicht   98,6%  SQ. 


13.25 
19,50  \ 
23,25  ' 
25,50  ■ 
27.25 
28,75 
30,00  i 


L  StabiL 
Eis 


AB— io<>»,5) 
„— 2o>,V) 
-30») 
-40*) 
.,  — 5o\«) 
— 6o>) 
-70«) 


31,00 

31,75 
33,75 
36,00 
39,00 

43.25 
47,0« 

49,75 
53,25 
05,50 

56,00 
58,00 
59,0» 
60,50 
61,00 
61,00 

61,50 
62,50 

63,50 
65.50 
68,98 
68,98 
72,00 

74.75 
75,50 
76,00 

76,50 
77,75 
78,50 

79,75 
81,00 
81,62 
81,62 
81,62 
82,00 

83.25 
84.50 
85,00 

85.25 
86,00 

86,75 
87.50 
88,50 
89,89 
90,50 
91,50 
92,25 
93.00 


SO3  (Forts.) 

Eis+Hydr.  m. 
5aq 
Hydr.  m.  5  aq 


'  —  «0 


B 
BC— 70 
„  —60 
..  ,—50 
..  —40 

!     „         ,.         ., !— 30 
I      „  „  Smp.C;-25 

CDl— 30 

.,  f»  ♦»  j    ^40 

„  5aq+3aq     D  — 50 

Hydr.  m.  3  aq       DE: — 45" 
.,  ..  .. .     40 

„        3  aq  Smp.  E  — 38,9 
„        3aq       EG — 40 
„  3  aq+2  aq     G  |— 41 

n  — 40U) 
'    -30I 


Ko- 


2aq  Smp.  H  4-^,53  j 
2aq  Smp.  HJ     8,81») 


2  aq 


2  aq+i  aq 
I  aq 


HJ;  o«) 
«^0(4 
.,'— 30J  ' 
J  -38») 

JK-3o(4) 

J       o*) 

„  H-io*) 

I  aq  Smp.  K     10,35«) 
„        10,5»,^) 
10*) 
I  aq  KL  +10 


I  aq+i  aq    L 
|aq  LM 


i  aq    Smp.  M 
i  aq  MN 


— 10 

—12 

— 10 

o 

+10 

20 

30 

36 


aq+  ? 


30 
„!  20 
„ !    10 

N*,+  6,5J 


Y) 


IL  Instabil. 

57,75  Hydr.  m.  5  aq       DF  — 6o*> 
59,75        „    5aq-f2aq     F  — 70  ■,> 
60,00        „        2  aq       FG|  — 60   •' 
60,50  i       „  „  „  —50 


Kremann. 


494 


133  pp 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper 


Temp. 


Bodenkörper  ;  Temp. 


Bodenkörper  ,  Temp. 


SO3  (Forts.) 

')  Pfaundler  u.  Schnegg,  Wien. 
Ber.  71  IIb,  351;  1875. 

^)  Pickering,  Journ.  ehem.  Soc. 
57,  331;  1890. 

3)  Thilo,  Chem.-Ztg.  16  II,  1688; 
1892  und  die  damit  übereinstimmen- 
den Veröffentlichungen  von  Pictet, 
C.  r.  119,  645;  1894. 

*)  Knietscli,  Ber.  ehem.  Ges.  34, 
4100;  1901. 


Rüdorff, 


Ann.   116,   66; 


1862. 

^)  Biron,  Journ.  russ.  31,  517; 
1899. 

'')  Marignac,  Ann.  chim.  phys.  (3), 
39,  184;  1853.  Weitere  Literatur- 
angaben :  Pickering,  Proc.  Roy.  Soc. 
49,  25;  1890,91.  Lespieau,  BulL 
Soc.  chim.  (3)  11,  72;  1894. 

Auf  die  große  Genauigkeit  der  alten 
Bestimmungen  von  Marignac  sei 
eigens  hingewiesen.  Es  wurden  aus 
den  versch.  Literaturangaben  die 
Werte  ausgewählt,  die  sich  am  besten 
in  eine  Fig.  vereinigen  ließen.  Wo 
die  Autoren  die  Konz.  nicht  direkt 
bei  der  angegebenen  Temp.  ermittelt 
haben,  ist  dieselbe  aus  einer  graph. 
Darstellung  ihrer  Ergebnisse  inter- 
poliert worden. 

*  Das  SO3  (Oleum)  tritt  in  einer 
labilen  Modif.  auf.  Smp.  nach: 
Marignac:  +18";  Schaltz-Sellack 

(Pogg.  Ann.  139,  480;  1870):  -I-16''; 
R.  Weber  (Pogg.  Ann.  159,  313; 
1876):  4-14,8»;  Oddo  (Gazz.  chim. 
31,2, 158;  1901):  4-13,80";  Knietsch 
+  17,7". 

Wie  Marignac  fand,  verwandelt 
sich  dieses  labile  SO3  allmählich  in 
eine  stabilere  (je  nach  der  Aufbe- 
wahrungsdauer), bei  100"  oder  noch 
höher  schmelzende  Modifikation. 
Auch  in  viel  SO3  enthaltenden, 
wässerigen  Lösungen  läßt  sich  diese 
zeitliche  Umwandlung  (Polymeri- 
sation) beobachten.  Welcher  Boden- 
körper sich  bei  N  (-f  0,5")  neben  dem 
Hydr.  m.  '/2  aq  befindet,  kann  noch 
nicht  mit  Sicherheit  gesagt  werden. 
Knietsch  nimmt  an,  daß  es  die  labile 
Modif.  von  SO3  sei,  deren  Gefrier- 
kurve —  diese  ist  in  der  Fig.  nicht  ge- 
zeichnet —  er  von  N  bis  zum  Smp. 
des  lab.  SO3  (4- 17,7*')  verfolgt  hat. 
Diese  Kurve  zeigt  aber  ein  Maximum 
bei  ca.  27°,  wonach  es  den  Anschein 


SO3  (Forts.) 

hat,  als  ob  ein  noch  wasserärmeres 
Hydrat  als  ein  solches  mit  V«  aq 
existiert,  etwa  '/« aq.  Ist  das  der 
Fall,  so  tritt  dieses  in  N  auf  und 
nicht  das  lab.  SO3. 


SbFo  Antimonfluorid 


177,2 


SbFg 


79,37 
81,64 
81,91 
83,12 
84-93 

Rosenheim  und  Grünbaum,  ZS. 

anorg.  Gh.  61,  189;  1909. 


20 
22,5 
25,0 
30 


SbaSs  Antimontrisulfid 

366,6 

1,75X10-*   |Sb2S3  gefällt!     18") 

')  Weigel,   ZS.  ph.  Gh.  58,  294; 
1907  [t,  xj. 


SnCl2  Zinnchlorür 

189,9 

45>6        jHydr.  m.  2aq|       o**') 
73,0        I  »  I     15*) 

*)  Engel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  17, 
347;  1889. 

■•')  Michel  u.  Krafft,  Ann.  chim. 
phys.  (3)41,  482;  1854.  Beio"  er- 
hielt Scheurer-Kestner  (cf.  Dam- 
mer II,  669)  ein  Hydr.  m.  4  aq.  — 
Das  mit  2  aq  schmilzt  zw.  32,2**  bis 
40,5"  (Penny,  Journ.  ehem.  Soc.  4, 
239;  1852).  —  Es  existiert  noch 
eines  mit  i  aq,  cf.  Dammer. 


SnCli  Zinntetrachlorid 


!Hydr.m.8aq-f5aq| 
j     „    5aq4-4aq 
I     „    4aq+3aq 
'2  flüss.  Schichten  2) 


260,8 

m 

56   .,, 
63   (> 

83 


0  Meyerhoffer,  Bull.  Soc.  chim. 
(3),  6,  85;  1891. 

*)  Eine  wässerige  und  eine  Zinn- 
tetrachlorid-Schicht, die  sich  bei 
höheren  Temp.  wieder  mischen.  Die 
Zinntetrachlorid  -  Schicht  erstreckt 
sich  bei  Koexistenz  von  Trihydrat 
von  83"  bis  — 35",  wo  sie  zu  einem 
Gemenge  von  Hydr.  mit  3  aq  und 


SnCli  (Forts.) 

SnCl«  erstarrt.  Nach  Nöllner  (Gm. 
Kr.  III  129)  soll  noch  ein  Hydr.  m. 
9  aq  existieren. 


SnJs  Zinnjodtir 


0,97         j         SnJ2 

1,14        1 

1,38         I 

1,66 

2,03 

2,42 

2,87 

3)35 
3,88 

')  S.  W.  Young,     Journ. 
ehem.  Soc.  19,  851;  1897. 


372,8 

20" 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 
100 

Amer. 


SnS  Zinnsulfür 

151,1 

1,36X10-6    |SnS,  krystall.  I     i8«i) 

1)  Weigel,   ZS.  ph.  Ch.  58,  294; 
1907  [t,  x]. 


SnSa  Zinnsulfid 

183,1 

1,46X10-5     SnS2, Mussiv- '     iS^i) 
I         gold        i 

1)  Weigel,  ZS.  ph.  Ch.  58,  294; 
1907  [t,  üj. 


SrBro  Strontiumbroraid 


247,5 


46,8 
50,0 
53,1 
57,4 
63,6 

68,6 
69,8 

71,4 


Hyc 

Ir. 

m.  6aq 

„       i 

;;    i 

xaq 

;m 


20 
40 
60  ) 
80 

93    \2) 

107    i    ' 
IIO^) 


^)  Kremers,  Pogg.  Ann.  103,  66; 
1858. 

2)  fitard,  Ann.  chim.  phys.  (7), 
2,  540;  1894. 

Für  die  Annahme  eines  niederen 
Hydrates  m.  x  aq  spricht  u.  a.  die 
Angabe  von  Lescoeur  (Ann.  chim. 
phys.  (6)  19,  554;  1890),  daß 
die  Diss.-Tens.  von  SrBra .  6  aq  bei 
20°  und  40°  kleiner  ist,  als  die  der 
Bodenkörperlösung  von  SrBr2 .  6  aq, 
während  bei  loo*'  bereits  Gleichheit 
eingetreten  ist. 

Kremann. 


133  qq 


495 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper    Temp. 


SrCOs  Strontiumcarbonat 

147,6 

1,0X10-3  SrCOs       iZimmer- 

I  temp.^) 

^)  Bineau,  Ann.  chim.  phys.  (3) 
51,  290;  1857. 

Die  mittelst  Leitfähigkeit  von 
Kohlrausch  u.  Rose  (ZS.  ph.  Gh. 
12, 241 :  1893)  u.  v.Holleman  (ZS.  ph. 

Gh.  12, 125 ;  1893)  ermittelten  Löslich- 
keitswerte  stimmen  zwar  mit  den 
direkt  ermittelten  ziemlich  überein, 
doch  können  sie  infolge  von  Hydro- 
lyse nicht  als  exakt  bezeichnet 
werden. 


SrCIo  Strontiumchlorid 


13,0 

16,7 
22,3 


Eis 


26,2  exp. 

Eis-f 
m. 

-  Hydr. 
6aq 

30,7 

Hydr. 

m.  6  aq 

30,6 

32,6 

35,0 

37,5 

40,0 

42,7 

45,4 

„ 

47,0 

Hydr. 

-L. 

m.  6  aq 

-5,45°h 
-7,95  f 
—13,00*) 

-18,703) 

o*) 


+10 
20 
30 
40 

53 
60 


47,3 
48,0 
49,0 
50,5 
52,2 
53,8 
54,8 
64,3 
67,3 


Hydr.  m.  2  aq; 


Hydr.  m.  2  aq 

»Kp. 

„  2aq+iaq? 


66,5 

70 

80 

90 

100 

HO»   h) 

ii8,8|  ' 
ca.l451 
215«) 
250) 


h 


M  de  Coppet,  Ann.   chim.  phys. 
(4)  25,  524:  1872. 

*)  Rädorff.  Pogg.  Ann.  145,  614; 

1S72. 

")  de  Coppet,   ZS.   ph.   Gh.   22, 

239;  1897. 

*)  Engel,    Ann.   chim.   phys.    (6) 
13,  376;  1888. 

')  Malder,  S.  118. 

*)  Nach  ßtard,   Ann.  chim.  phvs. 
(7)  2,  535;  1894. 


Strontiomchlorid  (Forts.) 

Die  Konz.  beim  Kryop.  ist  extrap. 
—  Anderer  Kryop.  von  Guthrie 
(Phil.  Mag.  (4)  49,  269;  1875). 

Lescoeor  (Ann.  chim.  phys.  (6) 
19,  538;  1890)  fand  (Diss.-Tens.) 
nur  Hydrate  mit  6  aq  und  2  aq; 
desgl.  Andreae  (ZS.  ph.  Gh.  7,  248; 
1891). 

Über  die  Verschiebung  des  Umw.-P. 
von  Hexahydrat  in  Dihydrat  mit  dem 
Druck  siehe  Tammano,  Krystalli- 
sieren  u.  Schmelzen  1903,  S.  251. 


SrCClOa)^  Strontiumchlorat 

254,5 

63,6  Sr(C103)2     I     1801) 

^)    Mylius   u.    Funk,    Ber.    ehem. 
Ges.  30,  1718;  1897. 


SrF,  Strontiumfluorid 


1,17x10- 


SrFj 


125,6 
i8»i) 


1)  Kohlranscb,   ZS.   ph.   Gh.  U, 
129;  1908  [i,  x]. 


SrJa  Strontiumjodid 


60,0 
62,1 
64,2 
66,2 

71,4 
74,0 

76,0 

78,7 
80,8 

85,6 


ydr 

.  m.  6  aq 

„  Smp. 

2  aq 

„      1 

>» 

j>      1 

341,5 


+20  L 

40 

70/ 


81  1) 

84exp, 

IOC  2) 
I20h 
I75J 

^)  ttard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
543;  1894. 

■)  Kremers,  Pogg.  Ann.  103,  65; 
1858. 


Sr(Mn04)2  Strontium- 
permanganat  ^)    325,5 

ca.  2,5  Sr(Mn04)2    '      o" 

^)  Pattersoa,  Joum.  Amer.  ehem. 
Soc.  28,  1734;  1906. 


Sr(N03)2  Strontiumnitrat 


211,7 

L  Stabil 

Eis  — 4,6'^i) 

Eis-f  Hydr.m.|_5  75 

4  aq  I  ' 
'  Hydr.  m.  4  aq  o 
i  „  „  +10 
!  „  „  20 
30 


lydr.  m.  4  aq 

+  Sr(N03)2 

Sr(N03)2 

31,3 

40 

„ 

50 
60 

n 

70 
80 

?> 

90 

,» 

100 

» 

Kp. 

107,9 

p 


20,0 
24,5 

28,3 
35,5 
41,5 
46,7 
47,4 

47,7 
48,1 

48,5 
48,9 
49,3 
49,7 
50,3 
50,7 


IL  Instabil 

25,9  Eis  -6,2501) 

^)  de  Coppet.  Ann.  chim.  phys. 
(4)  25,  548:  1872. 

*)  de  Coppet.  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 
1897. 
3)  Mnlder,  S.  114. 

Eiskurve  von  Rüdorff  (Pogg.  Ann. 
145,  610;  1872)  —  Quthries  (1875) 

Kryopunkt  liegt  bei:  — 6"  und  (der 
zu  hohen  Konz.)  26%. 

de  Coppet  (loc.  cit.  S.  547)  gibt  ein 
Dihydrat  ( .')  an. 

6tards  Zahlen  (Ann.  chim.  phys. 
(7)  2,  528;  1894)  stimmen  ziemlich 
mit  denen  von  Mnlder  überein. 


SrO  Strontiumoxyd 


0,39 

0,35 
0,48 
0,69 
1,00 
1,48 
2,13 
3,03 
4,33 
6,57 
12,00 

19,48 


103 

,6 

Eis+Hydr.m. 
9  aq  ? 

-0,101) 

Hydr.  m. 

9aq 

0 

+10 

20 

30 

40 

50 

60 

r 

fj 

70 
80 
90 

IOC 

Kremann. 


496 


133 


rr 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper    Temp 


Bodenkörper!  Temp. 


Bodenkörper'  Temp. 


Strontiumoxyd  (Forts.) 

1)  Guthrie,  Phil.Mag.(5)6,36;i878. 

^)  Scheibler  u.  Sidersky,  Neue 
Zeitschr.  für  Rübenzuckerindustrie 
7,  258;  1881,  Ref.  Chem.  Zbl. 
1882,  33. 

Lescoeur  (Ann.  chim.  phys.  (6) 
19,  66;  1890)  gibt  Hydrate  mit 
9  aq,  2  aq  und  i  aq  an. 


SrSOi  Strontiumsulfat 


9,8x10-3 
9,9x10-'' 
11,4x10-^ 
14,8x10-3 
16,3x10-* 
17,9x10-3 
11,4x10-3 


SrSO* 


Coelestin 


183,7 

2,5°^) 
10,0 1) 
i8,o'0 

20,0l) 

50,0^) 

97,0^) 
18,0^) 


^)  Woifmann  (Österr.-ung.  ZS.  für 
Zuckerindustrie  25,  988;  1896). 

'')  Kohlrausch,  ZS.  ph.  Gh.  64, 
129;  1908  [i,  x]. 

Ältere  Daten  von  Hollemao,  ZS. 
ph.  Gh.  12, 131 ;  1893  (indir.)  weichen 
von  den  übrigen  ab. 


Th  (804)2  Thoriumsulfat 


0,74 
0,97 
1,36 
1,95 
2,91 

3,24 

2,47 
1,60 
1,08 
0,71 


4,96 

6,33 
8,60 

4,31 
3,88 
9,90 
1,82 


I.  stabil. 
Hydr.  m.  9  aq 


„  9aq+4aq 


424,6 


II. 


4aq 


Instabil. 
Hydr.  m.  9  aqj 

„     4aq 


oo] 

10 

20 

1^ 

30 

} 

40 

4» 

47 

') 

50 1 

60  h 

70J 

95" 

) 

8aq 

>, 
8  aq+4  aq 
6aq 


1,48 
2,39 
6,23 

^)  Bakhuis  Roozebooni,   ZS.  ph. 

Gh.  5,  201 ;  1890. 


Thoriumsulfat  (Forts.) 

^)  Demargay,  G.  r.  69, 1860;  1883. 
Für  das  Hydr.  m.  9  aq  findet  D. 
z.  T.  andere  Werte. 

3)  Dawson  u.  Williams,  Proc. 
chem.  Soc.  15,  211;  1899. 

Ferner  existieren  nach  B.  R.  ein 
Hydrat  mit  2aq  und  Th(S04)2.  Das 
Anhydrid  besitzt  bei  0°  eine  Löslk. 
von  ca.  20%. 


TlBr  Thallobromid 


TlBr 


283,9 
i8,ooOi) 
20,06  ^) 

25,00  3) 
68,50*) 


4,23X10-^ 
4,76X10  -■'' 
5,70X10-2 
2,52X10-^ 

^)  Kohlrausch,   ZS.   ph.   Gh.   64, 

129;  1908  [i,  k], 

-)  Böttjjer,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602 
1903  [t,  y.l 

3)  Qoodwin,  ZS.  ph.  Gh.  13,  649 
1894. 

*)  Noyes,  ZS.  ph.  Gh.  6,  248 
1890. 


TlBrOs  Thallobromat 


331,9 

0,345        j       TlBrOs       [19,94") 
0,702  „  1 39,75  ■^) 

^)  Böttger,   ZS.  ph.  Gh.  4ß,  602; 
1903  [t,  a]. 

'^)  Noyes  u.   Abbot,   ZS.  ph.  Gh. 
16,  132;  1895,  dir. 


TICNS  Thallorhodanid 


TIGNS 


262,1 

19,94") 
25,00-) 

39,75'') 


0,315 
0,391 
0,727 

1)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  x]. 

■^)  Noyes,  ZS.  ph.  Gh.  6,  248; 
1890. 

3)  Noyes  u.  Abbot,  ZS.  ph.  Gh. 
16,  132;  1895. 


TI9CO3  Thallocarbonat 


3,87 

4,94 

11,43 

18,30 

21,39 


TI2GO3 


468,0 
15,5"^) 

i8,o| 
62,0  p) 
ioo,8J 
100,0^) 


^)  Crookes,  Journ.  ehem.  Soc.  (2) 
2,  134;  1864. 

^)  Lam3%  Ann.  chim.  phys.  (3) 
67,  408;  1863. 


HCl  Thallochlorid 


0,17 

0,24 

0,306 

0,325 

0,34 

0,386 

0,385 
0,46 
0,604 
0,60 

0,79 
1,01 
1,27 
1,58 
1,93 
2,35 


TlGl 


239,5 

0,0«  li> 
10,0/  > 
18,0 -^ 
19,963) 
20,0*) 
25,0*) 
25,0') 
30,0^) 

39,7^) 
40,0] 

50.0  h 

60.0 1 
{  70,0 

90,0 

„Kp.bei  99,3' 

I  742  mm 

^)  Interpoliert  aus  einer  Kurve, 
gezeichnet  nach  den  Best,  von  Berke- 
ley, Lond.  Trans.  203  A,  208;  1904. 

-)  Kohlrausch,  ZS.  ph.  Gh.  64, 
129;  1908  [i,  x]. 

3)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  568; 
1903  [t,  h]. 

*)  Noyes,  ZS.  ph.  Gh.  6,  249; 
1890. 

»)  Qeffckea,  ZS.  ph.  Gh.  49,  296; 
1904. 

»)  Noyes  u.  Abbot,  ZS.  ph.  Gh. 
16,  132;  1895. 


TICIO,  Thallochlorat 


TIG103 


287,5 

ooi) 

10«) 


201 

50  ll 

8o| 


1,96* 
2,51 

3,77 
11,27 
25,20 
36,40 

1)  Muir, 

857;  1876. 

')  Roozeboom;  ZS.  ph.  Gh.  8,  532 
1892. 

*  Im  Original  steht  irrtümlicll 
eine  Zahl,  die  zu  2,72  %  führen 
würde. 


Journ.    chem. 


looJ 
Soc.   29, 


TlzCrO*  Thallochromat 

524. 

0,03        I      TlaGrOi      1     60«  Jn 

0,20  I  „  IOC   / 

^)  Browning  und  Hutchins,  ZS. 

anorg.  Gh.  22,  380;  1900. 

Kremaan. 


133 


SS 


497 


,  Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

i  Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper  \  Temp. 


% 


Bodenkörper    Temp. 


Bodenkörper  Temp. 


TU  Thallojodid 


5,60x10-' 
6,37x10 


TU 


330,9 
18,00» ') 
20,15*) 


')  Kohlrauscb,   ZS.   ph.  Gh.  04, 
129;  1908  [i,  y.]. 

*)  Böltger,   ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  y.]. 


5,7:^X10-- 


TIJO3  Thallojodat 

378,9 
19,95"') 


TIJO3 


')  Bottger,  ZS.  ph.  Ch.  46,  602; 
1903  [t,  x]. 


TINO.  Thaüonitrat 


3,76 
5,86 
8,72 
12,50 
17,30 
23,30 
31,60 
41,00 

52,60 

66,70 
80,50 

85,60 


TINO3  rhomb. 


TINO3  rhomb. 

+rhomboed. 

iTlNOa  rhomboed 


266,1 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 

80* 


90 

„  100 

„  i.Kp.*)    105  ' 

TINO3  rhomboed.    iaa3\ 

+TINO3  reg.       ^^  ' 

TlN03reg.2.Kp.')    196') 


^)  Nach  Berkeley,  Lond.  Trans. 
203  A,  213;  1904  Interpol. 

*)  Roozebooffl,  Versl.  Amsterdam 
27.  Jan.  1902. 

')  van  Eyk,  ZS.  ph.  Gh.  30.  459; 
1899. 

Andere  Zahlen  von  Lamy ,  Ann. 
chim.  phys.  (3)  67,  406;  1863  und 
Etard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  527; 
1894. 

*  Roozeboom  (Heterogene  Gleich- 
gew. I,  126;  1901)  fand  bei  ca.  80° 
einen  Umwandlungspunkt  des  rhom- 
bischen und  rhomboedr.  TINO3. 

TI3PO,  Thallophosphat 


'3>495 
•->,667 


TI3PO4 


707,0 
15,5"  li 

[00,0    J    ' 


Thallophosphat  (Forts.) 

^)  Crookes,  Joum.  ehem.  Soc.  (2) 
2,  135;  1864. 


TLS  ThaUosulfid 


2,15x10--- 


TlaS 


440,1 
19,96° ') 


1)  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602; 
1903  [t,  xl 


TLSOg  ThaUosuim 


3,24 


TlaS03 


488,1 
15,5°*) 


1)  Seubert  u.  Elteo,  ZS.  anorg.  Gh. 
2,  434;  1892. 


S04 

0" 

lO 

20 

30 
40 

50 
60 

70 
80 

[^Kp.bei 

90 

99,7 

504,1 


i') 


TI2SO4  Thallosulfat 

2,63 

3,57 

4,64 

5,80 

7,06 

8,44 

9,85 
11,31 
12,75 
14,19 
15,57 

748  mm  i 
^)  Interpoliert  aus  einer  Kurve,  ge- 
zeichnet nach  Best,  von  Berkeley, 
Lond.  Trans.  203  A,  211;  1904. 
Andere  Zahlen  von  Lamy,  Ann. 
chim.  phys.  (3)  67,  408;  1863  und 
Crookes,  Joum.  ehem.  Soc.  (2)  2, 
137;  1864. 


UO^.a  UranylchloridO 

341,4 

74,45         Hydr,  m.  3  aq;      i8<* 

^)  Mylius  u.  Dietz,  Ber.  ehem.  Ges. 
34,  2775;  1901, 


U02.(N03)2  Uranylnitrat 


10,83 

17,19 
26,20 

37,09 

43,12 

45,53 
48,77 
49,46 


Eis 


394,5 
!— i,6"> 

—  2,9 

—  6,0 
— 11,2 


Eis+Hydr. 
I      m.  6  aq 
jHydr.  m.  6  aq 


18,1 

-12,1 

-  2,2 

0,0 


50,55 
52,88 

55,98 

57,17 
61,27 
65,12 
67,76 
78.50 


Uranylnitrat  (Forts.) 

Hydr.  m.  6  aq  4-5,5° 
12,3 
21,1 


,  Smp. 


25,6 

36,7 

45,2 

51,8^ 

59,5^) 


^)  Wasiljew,  Journ.  russ.  42,  577; 
1910. 

-)  Ordway,  Sill.  Joum.  (2)  27, 
171 ;  1859.  Lescoear  (Ann.  chim. 
phys.  (7)  7,  429;  1896)  gibt  Hy- 
drate mit  6  aq  und  3  aq  an. 


ÜO2.SO,  üranylsuIfatO 

366,6 

13,86        '  Hydr.  m.  3  aq  j     13,2" 
14,82        '  „  I     15,5 

^)  Oechsner  de  Coninck,    Bull. 
Aead.  Belg.  1901,  350. 


U(S04)2  Uranosulfat^) 


430,6 


I.  Stabil. 


10,17 

Hydr.  m.  8  aq 

18,0« 

10,50  exp. 

„    8aq-f 
4aq 

19,5 

9,80 

„    4  aq 

24,0 

8,30 

,»      „ 

37,0 

8,10 

„      » 

48,2 

6,30 

,,      „ 

63,0 

II.  Vermutlich  instabil. 
13,32         Hydr.  m.  8  aq  |    25,6" 
19,98  „  i     37,0 

28,72  „  I     48,2 

36,80  „  j     62,0 

63,20  „        !   93,0 

^)  Giolitti  u.  Bucci,  Gazz.  chim. 
35,  II,  162;  1905. 


Yb.CSOJs  Ytterbiumsulfat  0 

632,2 

30,7  Hydr.  m.  8  aq  o*> 

25,7  „  I  15,5 

16,0  „  i  35 

10,3  „  I  55 

9,00  „  60 

6,73  .,  70 

6,48  „  80 

5,51  ,.  I       90 

4,46  „  100 

1)  Astrid  Cleve,  ZS.  anorg.  Gh. 
32,  143;  1902.  Es  existiert  noch 
das  Anhydrid  (bei  welcher  Temp.  ?) 


Physikaliscfa-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Kremann.    32 


498 


133  tt 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  als  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


% 


Bodenkörper 


Temp. 


% 


Bodenkörper  1  Temp. 


/o 


Bodenkörper    Temp. 


ZnBra  Zinkbromid  ^) 


225,2 


90 
80 

W 
^60 

10 

o 

-10 
-20 


1 

F 

1 

1 

4' 

1 

<^\ 

\ 

^ 

E 

%p 

^' 

/ 

/ 

/ 

/ 

L 

,'L 

a 

73  80         82         8t 

%Z7vBr, 


77,1 
78,5 
79,1 

79,5 
80,7 

82,5 
84,1 

85,4 

85,5 
86,1 
86,6 
87,1 


80,7 
86,2 


I.  Stabil. 
iHydr.  m.  .3aq    AB 


3  aq+2  aq    B 
2  aq       BD 


2  aq+ZnBr2  D 
ZnBr«       DF 


—15« 

— 10 

—  8 

o 

+15 

25 

30 

35 

40 

68 

80 

100 


11.  Instabil. 

Hydr.m. .  saq  Smp.C  i     —5" 
„    2aqSmp.DE  I  +37 


^)  Dietz,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  250; 
1899.  NachLubarski  (Journ.  russ. 
28,  470;  1896/97.  Ref.  ZS.  anorg. 
Ch.  18,  387;  1898)  liegt  der  Umw.- 
Punkt  des  Hydr.  m.  3  aq  in  das 
mit  2  aq  bei  — 2°  oder  — 3".  Die 
Werte  von  ctard  (Ann.  chim.  phys. 
(7)  2,  541;  1894)  liegen  sehr  viel 
tiefer  als  die  von  Dietz.  Stabilere 
Salze  ? 


ZnClo  Zinkchlorid 


136,3 


88 


80 
10 
60 
50 

to 

^30 

f  ^^ 
|/^ 

1"  ^ 
-10 

-20 

-30 

-to 

-50 
-60 


G 

\ 

1 

4 

7 

/ 

f 

IR 

i^ 

r 

/ 

h 

it 

L 

/E 

J.!p 

f 

/ 

/ 

^ 

4 

r 

A 

65  75 

%  Zna. 


0,0 
12,3 
20,0 

45,3 
51,0 

53,0 
55,9 
61,5 

65,4 
67,5 
69,7 
71,6 

73,1 
75,2 
77,0 
78,6 
80,9 
81,3 
81,9 
83,0 
84,4 
86,0 
100,0 


I.  Stabil^). 
Eis 


Eis  +  Hydr.  m.  4  aq  A 
Hydr.  m.  4  aq       AB 


4aq+3aq    B 
3aq        BC 


3aq+2,5aq   C 
2,5  aq      CD 

2,5aq+i,5aq  D 

1,5  aq     DE 

i,5aq+iaq    E 

I  aq+ZnCli    F 

ZnCU      FG 


Smp. 


0,0^ 

—  5,0 
— 10,0 
—40,0 
ca. -62,0 
—50,0 
—40,0 
—30,0 
— 10,0 
0,0 

+5,0 
6,5 

10,0 

12,5 
11,5 

20,0 
26,0 

28,0 
40,0 
60,0 
80,0 
100,0 
262,0 


^)  Mvlius  u.  R.  Dietz,  ZS.  anorg. 
Ch.  44,  217;  1905. 


73,8 
75,5 

70,1 
78,3 

79,4 
74,9 
76,8 
81,2 
77,4 
78,4 
79,4 
82,7 
81,2 


Zinkchlorid  (Forts.) 

II.  Instabil). 

Hydr.  m.  3  aq        Gl  i 

„    3aq+i,5aq    I 

2,5  aq      CH 

„  2,5  aq+i  aq  K 

2,5  aq      DL 

1,5  aq       DI 

„  i,5aq+ZnCl2  M 
„         I  aq        PE 


5,0" 
0,0 
0,0 
9,0 

+  6,0 

—  6,0 

-f-10,0 

26,3 

0,0 
10,0 
20,0 
31,0 
25,0 
anorg. 


FR 
ZnClo        FN 

1)  Mylius  u.  R.  Dietz,  ZS. 

Ch.  44,  217;  1905. 

Ältere  Versuche: 

Dietz,  ZS.  anorg.  Ch.  20,  240; 
1899.  Die  Existenz  von  ZnCU  .  2  aq 
(Engel,  C.  r.  102,  im;  1886. 
Dietz  1.  c)  ist  zweifelhaft. 

ZnCCIOa)^  Zinkchlorat 

232,3 

I.  StabiL 
26,52 

30,25 
55,60 
59,18 

66,33  exp. 

67,65 
69,05 
75,42 

II.  Instabil. 
65,06  I  Hydr.  m.  6  aq 

^)  Meusser,  Ber.  ehem.  Ges.  36,  j 
1416;  1902. 

2)  Mylius  u.  Funk,  Ber.  ehem. 
Ges.  30,  1718;  li 


Eis 

—  9« 

», 

—13 

Hydr.  m.  6  aq 

~i8 

„        „ 

0 

+  4  aq 

+14,5l> 

Hydr.  m.  4  aq 

30 

„        „ 

40 

„     4  aq 

55 

+  2aq 

18"*)  ! 


ZnJg  Zinkjodid 


319J 


Hydr.  m.  4  aq 

-;< 

+  2  aq 

80,8 

„    2  aq 

—5 

81,1 

„  2aq+ZnJ2 

0 

81,2 

ZnJg 

+  1« 

81,7 

„ 

40 

82,4 

60 

83,0 

„ 

80 

83,6 

„ 

100 

II. 

Instabil. 

82,1 

Hydr.  m.  2  aq 

+  io»| 

83,1 

„          „ 

^.^ 

89,9 

„  22.H  Smp. 

2V| 

Kremann. 


133 


nn 


499 


Gleichgewichte  zwischen  Wasser  und  anorganischen  Stoffen. 

Wo  nichts  anderes  vermerkt,  ist  die  Konzentration  stets  ak  g  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Lösung  angegeben. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Bodenkörper     Temp. 


Zinkjodid  (Forts.) 

1)  Lubarsky,  Joum.  russ.  28,  470; 
189697.  Ref.  ZS.  anorg.  Gh.  18, 
387;  1898. 

')  Dietz,  Ber.  ehem.  Ges.  32,  93; 
1899;  cf.  Mylius  u.  Dietz,  Wiss. 
Abh.  P.-T.R.  3,  431;  1900. 


Zn(0H)2  Zinkhydroxyd 


99,4 


Zn(0H)2 


Zimmer- 

temp.') 

18"^) 

25') 


Zn(N03)2  Zinknitrat 


50 
W 

tzo 

1^0 


-20 


,i 

^ 

'A 

V 

7 

0 

^ 

^ 

^- 

X 

V 

'.^^ 

>v 

T 

1,29X10-* 

5,62X10-* 
1,25X10-* 

^)  Herz,  ZS.  anorg.  Chem.  23,  227; 
1900  indirekt. 

^)  Dopr^  jr.  u.  Bialas,  ZS.  angew. 
Gh.  55;  1903. 

3)  Bodländer,  ZS.  ph.  Gh.  27,  66; 
1898  indirekt. 

Der  Bodenkörper  ist  bei  keiner  Be- 
stimmung ermittelt.  Es  existiert  ein 
bei  Zimmertemp.  beständiges  Hydrat 
Zn(0H)2.  H2O  (Gm.  Kr.  III,  10). 


ZnS  Zinksulfid 


11,19 
18,43 

30r03 

35,03 
ca.  39,40 


40.12 
42,00 
ca.  44,80  exp. 

45,74 
48,66 

53,52 
53,89 
55,91 
63,68 
65,52 
66,39 
67,42 
77.80 


20  VO  60 


Eis    AOj— 3,6«U 
»         »,  i     7,4   ' 
„         „  —16 
„         ,,  \     23,5 
Eis+Hydr.m.^^    29 

9  aq     k     '  " 

Hydr.  m.         | 

9  aq    AB; — 25 

„     „     —20 

„9aq+6aqB|— 17 

„      6aq  BGi— 12| 


68,8   xio-5 
6,49X10-5 

6,46X10-* 
28,1    Xio-5 


1)  Weigel,  ZS.  ph 

1907  [t,  x]. 


ZnS  gefällt 
Zinkblende  von 

Santander 

„  künstl. 
Wurtzit  (hexago- 

nales  ZnS). 

58, 


Gh. 


97,4 

18 

18 
18 

294; 


ZnSO^  Zinksulfat 


161,46 


„       „  oj") 

„       „  i  +  i8i 
„         „       „   '     18') 
„       „        25^) 
„  6aq  Smp.  G     36,4  V) 
„  6aq4-3aqD  ca.35    | 
„     3  aq  DE;     37    ! 

"      »        40  „ 
„  3aq  Smp.  E      45,5J 


')  Rüdorff,  Pogg.  Ann.  145,  617; 
1872. 

^)  Funk,  ZS.  anorg.  Gh.  20,  398; 
1899;  cf.  Mylius  u.  Funk,  Wiss. 
Abh.  P.-T.R.  3,  438;  1900. 

*)  Mylius  u.  Fuflk,  Ber.  ehem. 
Ges.  30,  17 18;  1897. 

*)  Ordway,  Sill.  Joum.  (2)  27, 
16;  1859. 


25,00 

27,-20 

28,21 
29,55 
29,51 
32,01 

33,73 
33,67 
36,67 
39,98 
41,20 
41,21 

43,45 
47,10 

46,20 
44,00 
41,20 
37,50 
29,60 


I.  Stabil. 

I  Eis  -5,1 

Eis-fHydr.m. 

7  aq 
Hydr.  m.  7  aq 


Ol) 

6,55-) 


7aq-f6aq 

6  aq 
6aq-l-i  aq 

I  aq 


„      +0,1  (^ 
0,1*) 

„        ^       9,1  |3) 

„    i  15,0*) 
7  aq  j  25,0«  I 
35,0 ,) 
„    I   39,0) 
39,03,*) 
50,0*) 
70,0 
80,0 

100,0    5x 
120,0 
140,0 
170,0 


28,10 
30,70 
32,01 
33,10 
38,93 


^inksnlfat  (Forts.) 
II.  Instabil. 
Eis  ! 


-7,15»  U) 
-10,1   J  ' 


Hydr.  m.  6  aq ; — 5,0 


!+o,i  ») 
25,0' 


^)  de  Coppet,  Ann.  chim.  phys. 
(4)  25,  532;  1872.  Die  Eiskurve  von 
Rüdorff  (Pogg.  Ann.  145, 613 ;  1872) 
fällt  mit  der  von  de  Coppet  zu- 
sammen. 

-)  de  Coppet,  ZS.  ph.  Gh.  22,  239; 
1897.  Der  Kryop.  liegt  laut  Zeich- 
nung der  Kurve  bei  27,87%  Salz. 
Auch  zeigen  die  Kryop.  von  Gutllrie 
(Phil.  Mag.  (4)  49,  13;  1875)  und 
Brnni  (Gazz.  chim.  27,  548;  1897) 
viel  höhere  Konzentrationen  als 
Punkt  A  (—7"  u.  30,8%  resp.  —6,4° 
u.  30,3%). 

3)  Cohen,  ZS.  ph.  Gh.  34,  182; 
1900. 

*)  Callendar  u.  Barnes  (Proc. 
Roy.  Soc.  62,  149;  1897). 

5)  ^tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2, 
551;  1894).  £tard  spricht  das  nie- 
dere Hydrat  als  ZnSOi .  2  aq  an. 
Callendar  u.  Barnes,  sowie  Cohen 
fanden  jedoch,  daß  bei  100"  ZnSO^ 
.  I  aq  entsteht,  wobei  es  freilich  un- 
sicher bleibt,  ob  nicht  zuerst  doch 
ein  Hydrat  mit  2  aq  zur  Abschei- 
dung gelangt.  Lescoear  (Ann.  chim. 
phys.  (6)  21,  544;  1890)  fand  eben- 
falls kein  Hydr.  m.  2  aq,  nur  eines 
mit  I  aq.  —  Vergl.  über  die  Hy- 
drate mit  2  aq,  i  aq  und  andere 
Gm.  Kr.  III,  24,  Dammer  II,  2, 
471.  —  Mulder's  (S.  74)  Werte 
für  ZnS04 .  7  aq  liegen  höher  als 
die  von  Cohen  (z.  B.  o":  31,3%). 
Ob  Mulder  ein  labiles  Hydr.  m. 
7  aq  unter  den  Händen  hatte,  wie 
ein  solches  beim  iVlgSO*  existiert, 
oder  ob  ein  anderer  Grund  vorlag, 
bleibt  unentschieden. 

Mnlder  findet,  daß  oberhalb  40" 
die  gesättigten  Lösungen  neben 
einem  niederen  Hydrat  ein  basisches 
Salz  abscheiden.  Die  anderen  Au- 
toren erwähnen  dieses  basische  Salz 
nicht. 


Kremann.    32* 


500 


134 


Gleichgewichte  je  zweier  anorganischer  Stoffe 
mit  Ausschluß  der  in  besonderen  Tabellen  behandelten  binären  Systeme. 

In  diese  Tabelle  sind  solche  binäre  Systeme  je  zweier  anorganischer  Stoffe  aufgenommen,  die  nicht 
in  besonderen  Tabellen  behandelt  sind,  wie  Systeme  aus  je  zwei  Metallen,  einem  Metall  und  Schwefel  oder 
Phosphor.  Legierungen  (Tab.  151),  Systeme  je  zweier  Salze  (Tab.  148)  oder  Systeme,  deren  eine  Kom- 
ponente Wasser  ist  (Tab.  133).  Die  Zusammensetzung  der  einzelnen  binären  Mischungen  ist  in  der  ersten 
Spalte  der  Tabellen  in  Gewichts-  oder  Molekül-  bezw.  Atom- Prozenten  eines  der  beiden  Stoffe  verzeichnet. 
Der  betreffende  Konzentrationswert  der  zweiten  Komponente  ergibt  sich  durch  Subtraktion  von  100%. 
In  der  zweiten  Spalte  sind  die  Bodenkörper,  in  der  dritten  die  zugehörigen  Gleichgewichtstempe- 
raturen fest-flüssig  angegeben.  Sind  zwei  Temperaturen  z.  B.  143°— isq*"  angegeben,  so  bedeutet  die  erste 
Zahl  den  Beginn,  die  zweite  den  Endpunkt  der  Krystallisation,  wie  dies  bei  Anwesenheit  von  Mischkrystallen 
als  Bodenkörper  der  Fall  ist.  Die  Angabe  143"—?  deutet  an,  daß  wohl  Krystallisationsintervalle  vorliegen, 
der  Endpunkt  der  Krystallisation  aber  vom  Autor  nicht  bestimmt  wurde.  Instabile  Punkte  sind  in  besonderen 
Tabellen  vereinigt.  Multiple  Punkte,  wie  Schmelzpunkte  auftretender  Verbindungen,  Umwandlungs-  und 
eutektische  Punkte  sind  durch  fetten  Druck  gekennzeichnet.  Die  Tabellen  sind  in  der  Weise  geordnet,  daß 
zunächst  alle  Systeme  einander  folgen,  deren  eine  Komponente  Chlor  oder  eine  seiner  Verbindungen  ist;  dann 
der  Reihe  nach  solche  mit  Brom,  Jod,  Schwefel  bzw.  deren  Verbindungen.  Den  Schluß  machen  die  übrigen  hier- 
her gehörigen  Systeme.  Bei  ihrer  geringen  Zahl  dürfte  der  Leser  ein  oder  das  andere  System  nach  Gesagtem 
leicht  auffinden.  Bezüglich  der  Figuren  ist  zu  bemerken,  daß  von  einzelnen  komplizierten  Typen  binärer 
Gleichgewichtsdiagramme  Beispiele  zur  Erleichterung  des  Verständnisses  ausgewählt  und  durch  Figuren  die 
Zahlendaten  der  betreffenden  Tabellen  veranschaulicht  wurden.  Als  Abszissen  sind  die  Konzentrationen, 
als  Ordinaten  die  zugehörigen  Temperaturen  aufgetragen.  Die  Buchstabenbezeichnung  der  Kurven  und 
multiplen  Punkte  ist  auch  in  den  Tabellen  u.  zw.  in  der  zweiten  Spalte  neben  der  Bodenkörperbezeichnung 
angegeben. 


Cl  Br  Chlor-Brom^) 


Atom-% ' 
01 


Boden- 
körper 


Temp. 


0,00 

1,75 
10,1 
20,7 
37,8 
45,1 
50,8 
67,6 
76,2 
80,0 
81,2 
89,4 

lOO.O 


Brom 

Konst. 
Reihe 
von 
Misch- 
kryst. 
zwischen 

Brom 
u.  Chlor 

Chlor 


-  7.30" 
—  8,4  bis — 10,4 
—15,2 
—22,9 
—40,6 
—48,6 
—54,0 
-70,4 
—76,9 

—77 
—82 
-87 


M  Barta  J.  Karsten,  ZS. 

Ch.  53,  367;  1907. 


„  —21,5 
„  —40,0 
„  -55,7 
„  —65,0 
„  —  66,0 

„  -81,5 
„  —    ? 
„  —94,5 

„  -97,0 
102 

anorg. 


Cl-J  Chlor- Jod  ^) 


Atom-% 
Cl 


Bodenkörper 


Temp. 


0,00 

9,55 
22,1 
28,7 
30,9 
33,0 
35,0 
39,3 
39,8 

40,9 
43,3 
45,7 
50,0 
52,6 


I.  Stabil 
I         Jod 


Jod-fJCIa 
JCla 


„  Smp. 


114,5" 
100,0 
70,0 
50,0 
40,0 
30,0 
20,0 
10,0 
7,9 
10,0 

15,0 
20,0 
27,5 

25,0 


Atom-% 
Cl 


54,4 

55,8 
57,8 
60,8 
62,4 
66,9 
70,9 
75,0 

77,2 
92,1 
97,8 
99,0 

99,5 

99,9 

<99,9 


Bodenkörper  \  Temp. 


JCla-f  JCI3 
JCI3 


JClaSmp. 


40,7 
52,4 
50,0 

45,6 
41,8 

53,8 

Tens 
o,oO 
28,7 
33,0 
35,0 
39,8 
40,9 
45,7 
50,0 
52,6 
54,4 
55,8 
57.8 
60,8 
62,4 


JCls+Cla 

Instabil. 

Jod 

JCl/? 

JCl  ß  Smp. 

JCl/? 

JCI3 


22,70 

30,0 
40,0 
60,0 
73,6 
89,0 
96,0 
101,0 
101,0 

94,0 
75,0 
60,5 

42,5 
+  30,0 
-102,0 


5,0" 
12,0 
13,9 

7,0 
0,9 
20 


ionen  (nur  stabil). 

91  mm  Hg 

63 

25 

15 

11 

12 

22 

39 

41,5 

42 

72 

147 

571 

1631 


66,9»  4735  mm  Hg 

70,9  8442      „ 

75,0  16  Atm. 

99,9  :       <  I     „ 

')  Stortenbecker,  ZS.  ph.  Ch.  3, 
[i;  1889  u.  Rec.  P.-B.  7,  152;  1888. 


Cl-S  Chlor-SchwefeP) 


Gew.-% 
Cl 


Bodenkörper  |  Temp. 


S2CI2 


Smp. 


SzCU-f  SCI4 
SCI4 


51,5 
52,6 

53,3 
53,8 
54,5 
ca.60 
65,8 
68,3 
69,4 

70,65 
73,3 
79,6 
79,0 

84,7 

88,4         i 

91,0        j  SCU-fSCL* 

92,5      1       sei,, 

100  '  Clj 

*  n>ii 

^)  Ruff  u.  G.  Fischer,  Ber.  chenC 
Ges.  3(),  418;  1903. 

Weitere  Versuche  liegen  vor  seitens 
A.  H.  W.  Aten,  ZS.  ph.  Ch.  54,  55? 
1905,  die  mit  Ruff  im  allgemeinen 
in  guter  Übereinstimmung  stehen. 
Die  Bestimmungen  für  S  -  reiche 
Mischungen   seien   in  ff.  mitgeteilt 

Aten  rechnet  Mol-%  Ss  bezogen; 
auf  das  System  S«  —  S2CI2 


SSk 


Kremann. 


134a 


501 


Gleichgewichte  je  zweier  anorganischer  Stoffe. 


Bodenkörper 


Bodenkörper     Temp. 


Atom- 
°i.  I 

/O  -J 


Bodenkörper 


Temp. 


S  rhombisch 


S  monoklin 


BiCU+BiOs  C 

BiCls     CD 

BiQa  Smp.  D 

„        DE 

BiCU+BiCl  E 

BiCl       EF 

BiCl  ]  FG 

„    [  2  flüss.    „ 

„    j  Schichten  „ 

GK 

BiCI+Bi     K 

Bi  I 


206,0« 

220,0 

232,0 

225,0 
209,0 
280,0 
318,0 
318,0 
318,0 
303,0 
267,5 

271,5 


CL-SOq  Chlor-Schwefel 


dioxyd^ 

(bei  I  Atm.  Druck) 


•^^'•■"^    Bodenkörper 


SO. 


ICD 
90 
80 
70 
60 

'50 
40 
30 
20 

15 

IG 


SO, 


3,3 
1,5 


0,8 
0,0 

*)  A. 
Akad. 


-83 

-85 
-86 


SO«-reiche 
Mischkryst.  A  -87 
mit  einem  ges.  -87,5 
Mischkryst.     -"" 
mit45Mol.-%'  -88,5,, 
SO»  -90   „ 

-93,3,, 
:  -97   „ 

-IOC     „ 

Mischkr.  A  + 
Mischkr.  B 
Ch-reiche 
Mischkryst  B 
mit  den   ges. 
Mischkr.  mit  ! 

o,8Mol.-%  CI3  -loi  b.  -102,3 
CI2  —100,45 

Smits  u.  de  Mooy  ( Koninkl. 
van  Wetens.  Amsterdam. 
Wisk.  en  Natk.  Afd.  19,  293;  1910). 
Proc  of  the  Meeting  of  24  Sept.  1910, 
339  nach  Fig.  interpoliert. 
Bei  Einwirkung  von  Sonnen-  und 
Hg- Licht  wird  obiges  Gleichgewicht 
durch  Bildung  der  Verb.  SOsCl» 
gestört 


Ma 


5 
10 

15 
25 
40 

45 
50 
52 
53 

60 
70 
80 
90 
100 


Brom     A 

AB 

,» 

Kont  Reihe" 
'Mischkr.  von  " 
Br-BrJ      " 


BrJ       B 
BC 

Kont.  Reihe  „ 
von  Mischkr.  „ 
von  BrJ  u.  J  „ 


Jod 


-7,3" 
— 6,9  bis —7,2 
-  6,1  „  —6,7 
-2,8  „ 
—2,5  „ 
+13.8,, 

31,0,,  26 

35,2 

41,0  „  40 

42,8  „  42 

43,5 

52 

69     „    ? 

83,7,,   ? 

99,0  „  94 
110,6 


6,2 
5,0 


32{ca.) 


42,5 
46,9 


')  Meerum-Terwogt,    ZS. 

Ch.  47,  203:  1905. 


anorg. 


Br-S  Brom-SchwefeP) 


Gew.-' 
Br 


Bodenkörper      Temp. 


w 

Af^o  Chlor 


Cl-Bi  Chlor-Wismut^) 


Atom- 
Bi 


Bodenkörper     '  Temp. 


14,2 
16,2 
18,4 
20,0 

20,8 


BiCli       A;  206,0« 

„         ABj  213,0 

„   218,0 

„  Smp.  Bi  226,0 

„         BC  221,0 


')  B.  0.  Eggink,  ZS.  ph. 

492;  1908. 


80 

Ch.  64, 


71,38 
75,71 
ca.  80 
82,92 
85,08 
87,72 
90,94 
92,46 


SaBro 

,,  1 

S2Br2+Brom 
Brom 


-39,5^ 

-46 

—62 

—45 
-36 
—25 
—17 
—13 


Br-J  Brom-Jod 


\50 

K 

l 


A 


20  W         60 

At  °o  Jod 


')  Raff  u.  Winterfeld,  Ber.  ehem. 
Ges.  36,  2437;  1903. 


Br-Bi  Brom-Wismut  1) 


Atom-% 
Bi 


Bodenkörper  j    Temp. 


25,0 

27,0 

29,5  exp. 
35,0 
38,0 
50,0 
75,0 

85,0  exp. 
90,0    „ 
HS    „ 

lOO.O 


BiBrs  Smp. 

BiBra-fBiBr 

BiBr 
„  I  2  flüss. 
„  >  Schich- 
„  j     ten 
BiBr 

BiBr+Bi 
Bi 


218,0» 

214,5 
205,0 

265,0 
286,0 
286,0 
286,0 
278,0 
273,0 
262,5 
271,5 


1)  B.  Q.  Eggink,  ZS.  ph.  Ch.  64, 

500;  1908. 

Kremann. 


502 


134  b 


Gleichgewichte  je  zweier  anorganischer  Stoffe. 


J-S  Jod-Schwefel 


»jew.-  /o       enthalten 


Tle.  S 


/* 


ioo,o 
94.1 


8o,o 
76,2 

72,7 
69,6 

61,5 
57,1 
55,2 
53,2 

51,1  exp. 
33,2 
27,3 
23,8 
0,0 


3,6 

4,4 
2,8 
4,3 
3,5 
2,7 
2,5 


2,6 


Boden- 
körper 


S 

monokl. 


Schwefel+Jod 
Jod 


Temp. 


114,5" 

108,8 

103,2 

98,0 

93,3 
89,8 
86,7 
84,0 

75,1 
71,0 

69,3 
67,0 
65,6 

84,3 
89,8 
92,6 


1)  A.   Smith   u.   C.   M.   Carson, 

ZS.  ph,  Gh.  61,  200;  1908. 

*)  Natürl.  Gefrierpunkt  von  S,  bei 
dem  S;^  mit  S^  bei  der  Gefriertemp. 
im  Gleichgewicht  ist. 

In  guter  Übereinstimmung  mit 
vorlieg.  Daten  untersuchte  dieses 
System  auch:  Ephraim,  ZS.  anorg. 
Ch.  58,  338;  1908,  während  Line- 
barger, Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 
1',  33;  1895  abweichende  Daten 
angibt,  die  irrtümlich  auf  die  Exi- 
stenz einer  Verb,  weisen,  cf.  Mc 
Ivor,  Chem.  News.  86,  57;  1902. 


J-Se  Jod-Selen') 


Atom-% 
Selen 


Bodenkörper  1   Temp. 


IG 

17,2 

20 

30 

40 

50 

55 
60 
70 
80 
90 
98 
100 


Jod 


Jod  +  Selen 
Selen 


113" 

109 

100 

93 
89 
80 
70 
58 
73 
93 
124,5 

157 
190 
213 
218,5 


^)  Pellini  u.  Pedrina,  Rend.  Line. 
(5)  17.11.,  78;  1908. 


S  rhomb.  +  S, 


0,0 
0,5 
2,3 
3,0 
3,5 


Bodenkörper 


S  rhomb. 


nat.  Smp.  von 
S  rhomb. 


Temp. 


112,8"  exp. 

112,4 

111,4 

110,9 

110,5 


1)  Kruyt,   ZS.  phys.  Gh.  64,  513; 
1908. 


S  monoklin  +  S^^) 


0/     c 

/O     «3, 


0,0 
0,5 

2,3 

3,0 

3,6 


Bodenkörper 


Temp. 


S  monoklin 


inat.  Smp.  von 
I     S  monokl. 


119,25" 
118,50 
116,10 

115,30 
114,60 


')  Kruyt,    ZS.   ph.  Gh.   64,    513; 
1908. 


S-P  Schwefel-Phosphor ') 


320 
300 
280 
260 
ZW 
220 
200 
^780 

Q 
.g 

^^60 

^720 

WO 

80 

60 

W 

20 

0 

-20 

-UO 


l\ 

T  / 

\ 

Va 

\ 

w 

M 

Vir 

K 

1 

f 

^1 

// 

1 
1 

1 

A 

BJ 

fU 

1 

1 

% 

nA 

/ 

1 

1 

l_A_. 

T-r 

b 

J 

\       1 
\     1 

20  W  60  80 

&eir.  %  Schwefel 


Gew.-% 
S 


Bodenkörper  \  Temp. 


I.  Stabil. 


0,0 

6,0 
10,0 
12,0 
16,0 
20,0 
24,0 
26,0 
30,0 
34,0 
36,0 
38,0 
40,0 

41,0  exp. 
43,6 
45,0 


A 
AB 


P-fP2S.?  B 
P2S?   BD 


P2S?-fP4S3D 

P4S3  DE 


P4S3  Smp. 

EF 

50,0  P4S3+P2S3  F 

55.0  P2S3  FG 
60,8  „  Smp. 
67,5          P2S3-I-P2S5H 

72.1  PüSöSmp.  I 
75,0          P.Sä+PSe  K 

80.0  exp.  PSe  LK 

86.1  I  PSßSmp. 
90,0  exp.  ,  PSb  LM 
95,0  exp.  PSe     „ 

100,0  I  S        N 

II.  Instabil''). 
30,0  exp.  !  P     BC 


27  j 


33,5 

10,0 
20,0 

23,0 

30,0 
40,0 
50,0 
60,0 
70,0 
80,0 


P-fP4S3C 

P-reicbe 
Mischkr.m.AO 
dem  ges. 
Mischkr.a 
mit  4V0  S      ., 

ges.Mischkr.  a 

+  ges. 
Mischkr.  b   O 
ON 

S-reiche         ! 
Mischkr.  mit" 
dem  ges.    "  1 
Mischkr.  b  „ 
m.  79%  S    ..  ; 


44 

2 
200 

13 

+  3 

—7 

+  5 
II 

24 

38 
44 

86 
122 
146 
167 » ■') 

154 
46 
230 
21)6 
230 
271 
243 
300 
314 
308 
260 
115.2J 

-30,0"  1 2 
-40,0  ] 

+28,5 
14,0 


9,8 

22,5 
38,5 
51,0 
64,0 

77,0 
90,0; 


M  Boulouch,  G.  r.  142,  1045;  iga 
'')  Giran,  G.  r.  142,  398;  1906. ; 
^)  Boulouch,  G.  r.  135,  167;  ig 


S-Bi  Schwefel-Wismut^) 


Atom-% 
S 


Bodenkörper  [  Tem] 


0,0 

0,4  exp. 
0,9 

4,2 
17,2 
28,8 
40,7 
46,9 
52,4 


Bi 

S+Bi2S3* 
BiaSs 


277 
270 

318  J 

452 

535 

602 

656 

702 

760 


Kremann. 


134. 


503 


Gleichgewichte  je  zweier  anorganischer  Stoffe. 


h  A.  H.  W.  Aten,  ZS.  anorg.  Gh. 
47,  387;  cf.  Pelabon,  Journ.  Chim. 
phys.  2,  320;  1904. 

*  nach  Pelabon  BiS. 


SOa-KJ  Schwefeldioxyd- 
Kaliumjodid  0 


<  20 


-60 


pE 1 

^ 

G 

c 

C  1 

y'^ 

E 

F 

f 

% 

10  20 

Mol  %  EJ 


Mol.-« 
KJ 


Bodenkörper        Temp. 


I.  Gleichgew.  bei  hoher  Temp. 

0,58      I  KJ         K      94,9" 

[     KJ  u.     ]  Ge-     KonsL 
1,06 — 10,8  I    2  flüss.    Jrade  i  Mittel- 
^  Schichten-)]  IH    temp.88,1 
ir    KJ  aus  i        |    ^„^ 
.{homogener    HG I     "^ft 
|l    Phase     J  "^'3 

,  (  2  flüss.  \  rechts        _ 
i^Schicht/vonGEl 


14,78 
15,66 


0,000 
0,336 

1,406 

4.130 
7.0 

8,476 


11,60 
14.37 
17.93 
20,00 
ca.  21,0 


Gleichgew.  bei  tiefer  Temp. 

SO2        A    —72,7" 

SO2+KJ.14SO2B   —73,0 

KJ  .  14  SO2  \  ^^   —57.4 

i  —37.4 

„naheSmp.C  — 23,4 

KJ .  14  S0,+ 

KJ.4SO2  D 
KJ  .  4SO2    I       I  — 19,2 
—  10,9 


-28,4 


DE 


„Smp.C/ 


KJ.4SO2+KJE   —  1,8 


2,5 
+  1,0 


Lber  21,5  Mol.-%  KJ  wurde  nur 
das  Eutekt.  K J  .  4  SO.  +  KJ  bei 
—1,8"  beobachtet.  Siehe  in  Fig. :  E  F. 


^)  Waiden  u.  Centnerszwer,  ZS. 

ph.  Gh.  42,  454;  1903. 

*)  Die  Zusammensetzung  der  beiden 
flüss.  Schichten  in  Abhängigkeit  von 
der  Temp.  ist  folgende: 

Mol-%  KJ         Mol-%  KJ 
in  d.  ob.Schicht   ind.unt.Schicht 

1,06  10,8 

1.79  — 

-  8,7 


Temp. 


88° 

84 

82 

77 


4,97  krit.  Temp.  u.  Konz. 


NO2-NO  Stickstoffdioxyd- 
Stickoxyd  ^) 


Gew.-% 
NOj 


Bodenkörper  I     Temp. 


99,9      \  —  10.0° 

91,2  —  18,0 

82,9      [        NO2  —  31,7 

80,0  —  37,7 

71,0     i^  —  73,0 

65,4        NO2+N2O3  —112,5 

<6i,3    ;  i 

')  N.  V.  Wittorff,  ZS.  anorg.  Gh. 
41,  83;  1904  u.  Journ.  russ.  36,  857; 
1904. 


HsPOs-H^PO^  Phosphorige 
Säure-Phosphorsäure  0 


Mol.-% 
H3PO4 


Bodenkörper ;      Temp. 


0,0  H3PO3  73,6« 

9,1  „  65,8 

21,5  I           ..  53,7 

31.5  „  42,4 
38,9  ,.  31,1 

43.7  „  23,8 

49.6  „  13,2 
50,0  „  I         12,7 

54,5  „  +  3,0 

61,0  H3PO3  +  H3PO,  —13,0 

62,5  !       H3PO4  -10,5 

68.8  ,  „  +  1,5 
81,8  i           „  !         21,0 

91,5  I            ,.  30,3 

100,0  „  35,0 

')  Rosenheim,  Stadler  und  Jakob- 
sohn, Ber.  ehem.  Ges.  39,  2841; 
1906. 


K-NH3  Kalium-Ammoniak  ^) 


^.Jn^;!^   I  Bodenkörper  :     Temp. 


Kalium 


17.4 
17,3 
17,2 


Kalium 


o" 

—  50 
— 100 


^)  Raff  u.  Geisel,  Ber.  ehem.  Ges. 
39,  839;  1906. 


Na-NHs  Natrium-AmmoniakO 


Atom-% 
Na 

Bodenkörper 

Temp. 

14,0 

Natrium 

+  22» 

14,6 

0 

15.3 

—  30 

15,7 

!     ~  50 

16,1 

1     -70 

16,7 

—  100 

»)  Raff 

u.  Geisel, 

Ber. 

ehem.  Ges. 

39,  839; 

1906. 

Li-NHg  Lithium-Ammoniak  0 


Atom-% 
Li 


Bodenkörper      Temp. 


20,3" 


Lithium 


—  15 
-50 

—80 


^)  Raff  und  Geisel,  Ber.  ehem. 
Ges.  39,  839;  1906.  *  Unmerklich 
ansteigende  Konzentration. 


H2S-NH3  Schwefelwasser- 
stoff-Ammoniak 0 

1)  cf.  Fr.  E.  C.  Sclieffer,  ZS.  ph. 
Gh.  76,  161;  1912. 


H2S-HJ  Schwefelwasser- 
stoff-Jodwasserstoff 0 

1)  Nach  L.  S.  Bagster  (Journ. 
ehem.  Soc  99,  1218;  1911)  dürften 
in  diesem  System  keine  Verb.  u. 
kein  Eutektikum,  sondern  eine  kon- 
tin. Reihe  von  Mischkryst.  vor- 
liegen. 


HaS-HBr  Schwefelwasser- 
stoff-Bromwasserstoff 0 

1)  wie  bei  H.S-HJ. 


Kremana. 


504 


135 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe. 

In  diese  Tabelle  sind  vornehmlich  Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe  aufgenommen  worden, 
die  vollständig,  von  ioo%  des  einen  bis  zu  ioo%  des  andern  Stoffes  ausgearbeitet  sind.  Über  wenige 
Prozente  ausgearbeitete  Systeme  sind  nur  in  seltenen  Fällen  aufgenommen  worden,  wenn  ein  besonderes 
Interesse  vorliegt.  Die  Zusammensetzung  der  einzelnen  binären  Mischungen  ist  in  der  ersten  Spalte  der 
Tabellen  in  Gewichts-  oder  Molekül- Prozenten  eines  der  beiden  Stoffe  verzeichnet. 

In  der  zweiten  Spalte  sind  die  Bodenkörper,  in  der  dritten  die  zugehörigen  Gleichgewichts- 
temperaturen fest-flüssig  angegeben.  Sind  zwei  Temperaturen  z.  B.  143'^ — 139"  angegeben,  so  bedeutet  die 
erste  Zahl  den  Beginn,  die  zweite  den  Endpunkt  der  Krystallisation,  wie  dies  bei  Mischkrystallen  als  Boden- 
körper der  Fall  ist.  Die  Angabe  143° — ?  deutet  an,  daß  wohl  Krystallisationsintervalle  vorliegen,  der  End- 
punkt der  Krystallisation  aber  vom  Autor  nicht  bestimmt  wurde.  Instabile  Punkte,  sowie  Klärungspunkte 
bei  Systemen,  deren  Komponenten  fließende  Krystalle  liefern,  sind  in  besonderen  Tabellen  vereinigt.  Mul- 
tiple Punkte,  wie  maximale  Schmelz-,  Umwandlungs-  und  eutektische  Punkte  sind  durch  fetten  Druck  ge- 
kennzeichnet.    Das  gesamte  vorliegende  Material  wurde  in  nachstehende  Unterabteilungen  geordnet: 

I.  Systemeje  zweier  isomerer  Stoffe.  Zuerst  stehen  die  der  aliphatischen,  dann  die  der  aromatischen  Reihe. 

IL  Systeme  mit  aliphatischen  Kohlenwasserstoffen,  „sowie  deren  Halogenderivaten. 

III.  Systeme  mit  Alkoholen,  Aldehyden,  Ketonen,  Äthem. 

IV.  Systeme  mit  aliphatischen  Säuren  und  deren  Derivaten,  Halogensäuren,  Estern. 

V.  Systeme  mit  aliphatischen  Amidoverbindungen  (Amiden,  Säureamiden,  Imiden,  Harnstoff  und 
seinen  Derivaten). 

VI.  Systeme  mit  Benzol. 

VII.  Systeme  mit  Di-  und  triphenyl  und  Acenaphten. 
VIII.  Systeme  mit  Naphtalin. 

IX.  Systeme  mit  Anthracen. 
X.  Systeme  mit  Phenanthren. 

XI.  Systeme  mit  Fluoren. 
XII.  Systeme  mit  cyklischen  Halogenderivaten. 

XIII.  Systeme  mit  Phenolen  und  Menthol  und   deren  Derivaten,  ausgenommen  diejenigen  Systeme, 
in  denen  die  zweite  Komponente  ein  aromatisches  Amin  ist. 

XIV.  Systeme  mit  Phenolen  und  deren  Derivaten  einerseits,  aromatischen   Aminen  und  deren 
Derivaten  anderseits. 

XV.  Systeme  mit  aromatischen  Aminen,  bei  denen  die  zweite  Komponente  kein  Phenol  ist. 
XVI.  Systeme  mit  Azo-Körpern. 
XVII.  Verschiedene  Systeme  mit  in  die  übrigen  Gruppen  nicht  einteilbaren  Komponenten. 

Die  Einteilung  in  vorstehende  17  Gruppen  ist  im  allgemeinen  so  getroffen,  daß  das  betreffende  binäre 
System  dort  eingereiht  wurde,  wo  eine  der  beiden  Komponenten  in  die  voranstehende  Gruppe  sich  einpaßt. 
Z.  B.  Chloroform- Anilin  wurde  in  Gruppe  II,  nicht  in  Gruppe  XV  eingeteilt;  Essigsäure-Benzol  in  Gruppe  IV, 
nicht  in  Gruppe  VI;  Methylalkohol- Benzol  in  Gruppe  III,  nicht  in  Gruppe  VI;  Benzol- Triphenylmethan  in 
Gruppe  VI,  nicht  in  Gruppe  VII  u.  s.  w.  In  den  einzelnen  Gruppen  wurde  die  Einteilung  so  getroffen,  daß 
die  einfacher  zusammengesetzten  Stoffe  zuerst,  die  substituierten,  komplizierter  zusammengesetzten  Stoffe 
später  eingereiht  wurden,  worauf  beim  Aufsuchen  aus  den  Tabellen  zu  achten  ist.  « 

Zum  Schluß  ist  auf  die  Regel  von  Carnalley  u.  Thomson  (siehe  XVIII)  verwiesen.  Die  tabella 
rische  Wiedergabe  des  betreffenden  Materiales  hätte  einen  zu  großen  Raum  beansprucht. 

Bei  der  relativen  Einfachheit  organischer  binärer  Systeme  sind  nur  wenige  Figuren  gegeben,  um 
zwar  im  allgemeinen  zur  Veranschaulichung  einzelner  hier  vorliegender  Typen  binärer  Gleichgewichtsdia 
gramme.  Interessenten  können  leicht  nach  den  Tabellen  selbst  die  gesuchten  Diagramme  entwerfen.  AI 
Abscissen  sind  die  Konzentrationen,  als  Ordinaten  die  zugehörigen  Temperaturen  aufgetragen.  Die  Buch 
stabenbezeichnung  der  Kurven  und  multiplen  Punkte  in  den  Figuren  sind  in  den  Tabellen  in  der  zweitei 
Spalte  neben  der  Bodenkörperbezeichnung  mitgeteilt. 


L  Systeme  je  zweier 

isomerer  Stoffe*). 

d-  u.  l-Chlorbernsteinsäure^) 


%  I-Form 


100,0 
90,2 
80,3 
69,6 
59,8 
60,0 
40,0 
30,0 
20,0 
9,6 
0,0 


Bodenkörper        Temp 


1-Form 


i-Form  Smp. 
i- Form -fd- Form 
d-Form 


175,80 

168,4 

159,8 

156,4 

153,7 

15(>,0 

149,2 

158,2 

162,5 

169,1 

176,1 


')  M,  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Ch. 

29,  715;  1899. 


d-u.l-Aminobernsteinsäure  0 


%  l-Form 


ioo,o 
90,5 

70,2 

69,3 
50,0 
60,4 
30,0 
20,1 
10,2 
0,0 


Bodenkörper 


Temp. 


1-Form 

I  +  i-  Form 

i-  Form 

,, 

„  Smp. 


i  -f  d-Form 
d-  Form 


148,7« 
145,3 

145,7 
146,7 
148,1 
147,6 

147,2 
146,4 
145,8 

149,1 


d-  u.  I-Benzylaminoberii' 
steinsäure  ^ 


%  l-Form 


Bodenkörper 


100,0 
90,6 
80,8 
70,8 
60,9 
50,0 
40,6 
30,8 
20,3 
10,4 
0,0 


1-  Form 

,, 

]  +  i-Form 

i-  Form 

,, 

„  Smp. 


i  -f  d-  Form 
d-Form 


Temi 


*)  M.  Centnerszwer,  ZS. 

29,  715;  1899. 


^)  M.  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Gh. 

______  29,  715;  1899. 

)  Da  Gew.  und  Mol.-%  hier  identisch  sind,  ist  im  Kopf  der  einzelnen  Tab.  nur  %  gedruckt. 

Kremann. 


129,^ 
125,7 

i24,e 

127,7 

129,1 
131,0 

130,2 
129,9 
127,8 

129,0 

130,5 

ph.  Ch 


135 


505 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   I. 


d-  u.  i-Weinsäure^) 


1-  u.  d-Mandelsäure  0 


d-  u.  I-Kamphersäure  ^) 


■Form     Bodenkörper  1     Temp 


lOO 

90,2 

79,8 
69,9 
60,2 
50,2 
40,2 
30,0 
19,5 
9,8 
0.0 


1-Form 
i-Form 


d-  Form 


167,1" 

178,3 
180,8 

188,3 

197,7 
203,8 

198,3 
191,2 
182,0 

173,3 
166,8 

ph.  Gh. 


')  M.  Centnerszwer,  ZS. 

29,  715;  1899. 

I-  u.  d-Weinsäuredimethyl- 

ester  ^) 


^'o  d-Form      Bodenkörper       Temp. 


ZOO 

99,02 

98,49 

97,61 

95,42 

90,0 

80,0 

70,0 

60,0 

50,0 

40,0 

30,0 

20,0 

10,0 

5,0 
1,0 

0.0 


d-Form 

» 

d- Form -i-i- Form 

i-Form 


43,3" 

41,7 

41,6 

45,0 
57,0 
66,8 

78,7 
84,2 

87,3 
Smp.    89,4 

87,4 
84,2 
78,6 
67,0 

59,5 
41,6 

43,3 


i- Form -rl- Form 
1-Form 

')  Adriani,  ZS.ph.Ch.  33, 467;  1900. 
Ältere  Versuche: 
Centnerszwer,  ZS.  ph.  Ch.  29, 715  ; 


l-  u.  d-Diacetvlweinsäure- 
dimethylester  0 


%  d-Form      Bodenkörper       Temp. 


lOO 

90 
80 
70 

65 
60 
5ö 
dO 
4ö 
40 

30 
20 

IG 
O 


d-Form 


104,3° 
99,8 
95,1 
90,3 

87,4 
84,6 
83,4 

83,8 
83,4 

84,6 
90,4 
95,2 
99,8 
104,3 

')  Adriani,  ZS.  ph.  Gh.  33, 647 ;  1900. 


d-Form  4- i-Form 
i-  Form  Smp. 

d- Form -f  i-Form 
1-Form 


% 
d-Form 


Bodenkörper       Temp. 


%  1-Form      Bodenkörper       Temp. 


100  d-Form  132,8° 

90        !  „  128,1 

80  „  123,2 

75  „  120,6 

70  „  118,2 

65  „  115,2 

60  d-i- i-Form    ;  113,0 

55  i-Form  116,8 

50  „   Smp.  118,0 

32exp.     1-  — i-Form  115,0 

25,0  1-Form  120,6 

12,5  „  126,7 

5  „  129,9 

o  „  132,7 


r) 


") 


100,0  1-Form  171,8° 

89.4  i- Form + 1-Form  168,0 
80,1  i-Form  i77,o 
70,0  I  „  184,5 
59,0  „  188,5 
49,3  „  189,8 
39,3  „  \  188,1 
30,0  „  I    184,2 

20.5  „  ':  178,1 
10,0  i-  Form  -  d-  Form      166,7 

0,0  d-Form  171,7 

')  M.  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Gh. 
29,  715;  1899. 


d-  u.  1-lsokamphersäure  Q 


>)  Adriani,  ZS.  ph.  Gh.  33,  468; 
1900. 
*)  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Gh.  29, 

715;  1899. 


%  1-Form        Bodenkörper     Temp. 


u.  d-Mandelsäuremethyl- 

ester  ^) 


0/ 

/O 

1-Form 


Bodenkörper        Temp. 


100,0  l-Form  171,8" 

89.4  1-+ i-Form  168,0 
80,1  i-Form  177,8 
70,0  i  „  184,5 
59,0  „  188,5 
50,7  „  j  189,8 
49,3  „  '  188,1 
30,0  1             „  ;  184,2 

20.5  „  !  178,1 
10,0  i- Form -f  d-Form  166,3 

0,0  d-Form  171,7 

')  M.  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Gh. 

29,  715,  1899. 


100,0 
95,1 
87,5 
75,5 

69,0exp. 
62,4 
54,8 
50,0 


1-Form 


l--f  i-Form 
i-Form 


Smp.i 


54,6° 

52,3 

50,0 

47,5 
46,0 

48,3 
49,2 
50,0 


GH; 


u.  yff-Acet-hy  droxy  lamin- 
^  Benzoesäureester  0 

'        XNH.O.CO.CsHä 

Instabil. 


')  M.  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Gh. 
29,  715;  189g. 


1-  u.  d-Mandelsäureisobutyl 
ester  ^) 


% 

l-Form 


Bodenkörper  '    Temp. 


7W 


Iwo 


60 


100,0 

95,0 
90,5 

87,3 
75,0 
62,6 

54,7 
50,0 


1-Form 

,, 

l--i- i-Form 

i-Form 


35,3" 

33,3 

31,0 

32,9 
37,0 
37,8 
38.2 
38,7 


ZS  so  75 

<yoce.  Mxü/tkeäüm. 


no 


')  M.  Centnerszwer,   ZS.  ph.  Gh. 

29,  715;  1899. 


%  g-Mod.  :    Bodenkörper       Temp. 

100  a-Mod.     A      99,0° 

80  „       AG      90,0 

50  „          „ ',      l^P 

35  „         »       70,0 

25  o-f^-Mod.  C      65,5 

10  ^-Mod.   CB      68,0 

o  „          B;      70,0 

*)  Cameron,  Joum.  phys.  Ghem.  2, 

379;  1898.  Nach  Fig.  extrapoliert 

Kremana. 


506 


135  b 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  I, 


a-  u.  /S-Acet-hydroxylamin-Benzoe- 

säureester  (Forts.) 
Das  stabile  Gleichgewicht  zwischen 
beiden  Modifikationen  liegt  bei  qs** 
und  93%  a-Mod.  —  Es  verschiebt 
sich  die  Konz.  dieses  Gleichgewichts 
in  flüssiger  Phase  wie  folgt:  bei 
HO» ...  87  %  a-Mod.,  bei  140O . . . 
76%  a-Mod.  (DE   Fig.) 


% 
d-  Form 


Bodenkörper   i     Temp. 


a-  u.  A-Benzaldoxim  0 


Instabil. 


%  a-Mod. 


Bodenkörper 


Temp. 


a-Mod. 


a-+ß-N[od. 
ß-Niod. 


100,0 
96,0 
95,0 
91,7 
91,0 

73,7 

49,2 

26,2 

0,0 

^)  Cameron,  Jou'm.  phys.  Chem, 

413;  1898. 

Bei  27,7"  und  94%  a-Mod.  liegt 
der  stabile  Gleichgewichtspunkt  der 
beiden  Modifikationen  vor.  Die  Zu- 
sammensetzung in  der  flüssigen  Phase 
ist  von  der  Temp.  unabhängig. 


34,5»  i.M. 

30,0 

28,6 

26,2 

25,5 

46,0 

79,0 
101,0 
131,0 


d-  u.  1-Kampheroxim ') 


%  d-Form|     Bodenkörper        Temp. 


90 
80 
70 
60 
50 
40 
20 
10 


d-Form 


Kontinuier- 
liche Reihe  von 

Misch- 
krystallen  der 

d-  u.  1-Form 


118.80O 


1-  Form 

^)  Adriani,  ZS.  ph.  Ch.  33, 469;  1900. 

Die  racemische  i-Form  ist  nur  unter 
103O  existenzfähig,  sie  bildet  sich  ver- 
mutlich aus  diesen  Mischkrystallen 
bei  tiefer  Temperatur. 


d-  u.  1-Carvoxim  0 


0/ 

/o 

d-Form 


Bodenkörper    |     Temp. 


IOC 

99 
98 
95 
90 
80 
70 
60 


d-Form 

Kontinuier- 
liche Reihe  von 

Misch- 
krystallen der 

d-  u.  i-Form 


72,0" 
72,4—  .> 
73,0 -.> 
75,4-73,0 
79,0—75,0 
84,6 — 80,0 
88,2—85,0 
90,4—? 


50 

25 
8 
I 
o 


i-Form  Smp. 

Kont.  Reihe 

fvonMischkryst. 

der  i-  u.  1-  Form 

1-Form 


91,4« 

86,4-.? 
77,4—? 
72,4-  ? 

72. 0 


^)  Adriani,  ZS.  ph.  Ch.  33, 469 ;  1900. 


d-  u.  1-Benzoyltetrahydro- 
chinaldinO 


/o 

d-Form 


Bodenkörper    ;   Temp. 


o  d-Form  ,     119,4° 

10  „  119,0 

20  „  118,5 

25  „  "8,3 

30  „  118,0 

35  d-Form  4- i-Form      117,8 

40  i-Form  118,2 

.    45  „  118,6 

50  „  119,2 

^)  Adriani,   ZS.  ph.  Ch.  33,  469; 
1900. 


0-  und  p-ChlornitrobenzoP) 


/o 

p-Verb. 


Bodenkörper 


Temp. 


0/ 
/o 

p-Verb. 


0,0 

8,88 

19,22 

26,89 

33,1 


37,53 
48,94 
60,18 
70,02 

81,93 

90,30 

100,0      I 

^)  Holleman, 

1900. 


o-Chlornitro- 
benzol 


p-  +  o-Chlor- 
nitrobenzol 
p-Chlornitro- 
benzol 


Rec.  P.-B. 


32,090 

27,89 
22,65 
18,30 

14,65 

21,90 
37.65 
50,10 

59,22 

69,10 

75,40 
82,15 

19,  191; 


0- und  p-BromnitrobenzolO 


/o 

p-Verb. 


0,0 
8,19 

10,3 


Bodenkörper 


Temp. 


o-Bromnitro- 
benzol 

0-  +  p-Brom- 
nitrobenzol 


38,0" 

34,3 

33,5 


12,61 


25,71 

32,4 

60,91 

67,79 
100,0 


Bodenkörper 


Temp. 


39,1" 


p-Bromnitro- 
benzol 

61,8 
69,8 

97,7 
102,3 

123,3 

^)  Holleman,    Rec.  P.-B.  19,  367; 
1900. 


0-  und  p-JodnitrobenzoI ') 


/o 
0-Verb. 


Bodenkörper 


0,0 
12,4 
27,3 
33,8 


100,0 


I  p- Jodnitrobenzol 


p-  +  o-Jodnitro 

benzol 
0- Jodnitrobenzol 


Temp. 


173,1" 
165,5 
155,5 
150,5 

45,2 

54,0 


^)  Holleman,   Rec.  P.-B.  20,  355; 
1901. 


0-  und  p-Nitrofluorbenzol^) 


/o 

0-Verb. 


0,0 

4,9 

13,0 

100,0 


Bodenkörper 


p-Nitrofluorbenz. 


Temp. 


26,4«] 

23,51 
+  18,1 
—  8,0 


o-Nitrofluorbenz, 

^)  Holleman,  Rec.  P.-B.  24,  143; 
19Ö5. 


ChlornitrotoluolO 

CH3,  Cl,  NO2  =  I,  4>  2  u.  1, 4, 3. 


0/ 

/o 

1,4, 2- Verb 


100,0 
57,0 
44,7 
34,8 
32,0 
29,8 
24,1 

17,5 

14,1 

6,6 

0,0 


Bodenkörper      Tenq> 


I,  4,  2 


I,  4,  2  +  I,  4,  3 
1,4,3 


I 


+38, 

9,: 
+  I,' 

—  6, 
-8, 

—  7, 

—  4. 

—  o, 
+  o, 

4, 
+  5, 


1)  Holleman,   Rec.  P.-B.  28,  408 
1909. 

Kremann. 


135  c 


507 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe,   l 


o-Bromtoluol  u.  p-Brom- 
toluoP) 


°L 


o-Brom-  |     Bodenkörper 
toluol 


0,0 

3  1,1 
18,7 
29,1 

35.5 
47.0 
55.7 

74.5 
75.3 
75,7 


p-Bromtoluol 


o+p-Bromtoluol 
O-Bromtoluol 


Temp. 


+26,7» 
20,7 
16,3 
9.7 

+  5.5 

—  2,7 

—  9,7 
—19,8 
—35,3 
-38,2 

ca.— 38,6 
—32,0 
—25.75 


^)  vaa  der  Laan,   Rec.  P.-B.  2G, 

2Q:  1907. 


0-  u.  p-NitrotoluoP) 


p- Nitro-  ':     Bodenkörper 
toluol    ; 


100,0 
91,6 
79,0 

67.5 
46,6 
37,2 
30,5 

24.9 

16,3 

11,2 

0,0 


p-Nitrotoluol 


p--|-a-o-Nitro- 

toluol  *) 
a-o-Nitrotoluol 


Temp. 


54,4° 
46,2 

38,5 

30,4 

+  11.6 

—  1,2 
—15,2 

—14.4 
-12,1 

— 11.3 

—  9.4 


^)  Hoilemaa,  Rec.  P.-B.  28,  408; 
1909. 

*)  Die  /9-Form  von  o-Nitrotoluol 
schmilzt  bei  — 3,7°  und  ist  im  ge- 
samten Konzentrationsgebiet  in- 
stabil 


Dichlornitrobenzol  *) 

Gl,  Gl,  NO2  =  I,  2,  4  u.  1,  2,  3 


I,  2,  3-°Verb.  ;  ßodenkörper     Temp. 


0,00 

7,63 

12,76 

100,00 


I.  2,  4 


1,2,  3 


40,5"^ 

35,9 
32,8 
59,9 


')  Holleman,  Rec.  P.-B.  23,  371; 
1904. 


Dichlornitrobenzol ') 

Gl,  Gl,  NO2  =  I,  3,  4  u.  I,  3,  5 


I,  3.  5- Verb. 


Bodenkörper  |  Temp. 

i 


0,0 
3,06 
5,66 
8,07 
100,00 


1,3,4 


30,45" 
29,03 

27,80 

26,57 
63,15 


1,3,5 

^)  Holleman,  Rec.  P.-B.  23,  372; 
1904. 


Dichlornitrobenzol  ^) 

Gl,  Gl,  NO2  =  I,  3,  4  u.  I,  3,  2 


1,3,2- 


Verh     Bodenkörper  ;    Temp. 


0,0 

5,37 
10,48 
100,00        ; 

^)  Hoilemao, 

1904. 


I,  3. 4  30,45" 

27,95 
25,49 

I,  3, 2  70,05 

Rec.  P.-B.  23,  372; 


Dibromnitrobenzol ') 

Br,  Br,  NO2  =  i,  2,  4  u.  i,  2,  3 


% 


I  2, 3- Verb.     Bodenkörper     Temp. 


0,0 

4,2 

8,2 

13,1 
15,6 
24,2 
36,0 


56,8» 
53,8 
50,8 
47,2 
45,2 
40,0 
■34,6 
30,5 
84,0 


—  1,2,4-1-1,2,3, 

100,0  I,  2,  3      ! 

1)  Holleman,  Rec.  P.-B.  27,  156; 
1908. 


Dibromnitrobenzol  ^) 

Br,  Br,  NO2  =  i,  3,  4  u.  i,  3,  2 


1, 3, 2-°Verb.    Bodenkörper     Temp. 


0,0 

2,74 

6,16 

8,76 

100,00 


I,  3,  4 


I     60,450 
I     59,1 
57,4 
I     56,2 
i     82,6 


I,  3,  2 

1)  Holleman,    Rec.  P.-B.  25,  200, 
1906. 


m-  u.  o-Nitranilin  ^) 


0/ 

/o 

1 

Meta- 

Bodenkörper 

Temp. 

Nitranilin 

i 

100,0 

1                       1 
m-Nitranilin  , 

112,30 

84,9 

„           1 

103,9 

72,1 

'           "           i 

95,8 

60,1 

■           „           1 

86,9 

49,8 

i           "           1 

77,9 

39,7 

!         „         ' 

66,7 

ca.  22,5 

m-l-o-Nitranil. 

52,2 

19,8 

i  o-Nitranilin 

54,4 

10,3 

1           " 

62,1 

0,0 

i 

69,5 

^)  Nach  Versuchen  von  van  der 
Linden,  Privat -Mitt.  von  Holle- 
man. 

Ältere  Versuche  von  Valeton,  Versl. 
Akad.  Amst.  1910,  755  u.  Kremana, 
üeba  u.  Noss,  Mon.  Ghem.  31, 
855;  1910. 


p-  u.  O-Nitranilin  0 


0/       1 

/o  I 

Para-         Bodenkörper  [    Temp. 
Nitranilin   i 


100,0            p-Nitranilin  148,3 

85,6                    „  1     138,0 

71,5                     „  126,5 

59,4                     „  115,0 

49,3                       „  I     104,0 

30,0  :              „  ca.77,5(exp.> 

ca.  18,0  exp.'p-f  O-Nitranilin        56,6 

9,7 .        ■  o-Nitranilin  62,0 

0,0  !            „  69,5 

^)  Nach  Versuchen  von  van  der 
Linden,  Priv.-Mitt.  v.  Holleman. 
Ältere  Versuche  von  Valeton,  Versl. 
Akad.  Amst.  1910,  755  u.  Kre- 
mann, Qeba  u.  Noss,  Mon.  Ghem. 
31,  855;  1910. 


p-  u.  m-Nitranilin  0 


%       I  I 

Para-       [   Bodenkörper   :  Temp. 
Nitranilin  i 


100,0 
84,3 
74,8 
60,3 
49,6 
ca.  37,0 

30,3 

20,9 

10,2 

0,0 


p-Nitranilin 


p-f  m-Nitranilin 
i    m-Nitranilin 


148,3° 

136,8 

129,0 

"5,4 
102,2 
89,8 
94,0 
100,3 
106,6 
112,4 


^)  Nach  Versuchen  von  van  der 
Linden,  Priv.-Mitt.  v.  Holleman. 

Kremann. 


508 


135  d 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.    I.u.  II, 


p-  u.  m-Nitranilin  (Forts.) 

Ältere  Versuche  v.  Valeton,  Versl. 
Akad.  Amst.  1910,  755  u.  Kremann, 
Qeba  u.  Noss,  Mon.  Chem.  31,  855 ; 
1910. 


Bromnitrobenzoesäure  ^) 

CO2H,  Br,  NOo  =  I,  3,  6  +  I,  3,  2 


0-  u.  p-Acettoluid ') 


/o 

Para-Acet- 
toluid 


Bodenkörper 


Temp, 


0,0  o-Acettoluid     109,15° 

2,42  „  107,75 

9,58  „  103,2 

13,6  „  100,8 

100,0  p-Acettoluid     147,0 

*)  Holleman,  Rec.  P.-B.  27,  459; 


Chlornitrobenzoesäure  0 

CO2H,  Cl,  N02  =  i,  2,  5U.  I,  2,  3 


i,2,3\erb.     Bodenkörper  I  Temp 


0,0 

8,0 

12,7 

17,0 

100,0 


I,  2,  5      I  164,0° 

»  I  159,7 

!  157.0 

„  I54»4 

1,2,5+1,2,3  130,5 

I,  2,  3      i  185,0 

^)  Holleman,  Rec.  P.-B.  20,  222; 
1901. 


Chlornitrobenzoesäure  0 

CO2H,  Cl,  Gl  =  I,  3,  6  u.  I,  3,  2 


i,3,r-Verb.  |ß°'^^"'^örper|  Temp. 


0,0 


16,7 

21,4 

100,0 


I.  3.  6       I    1390 
ii3,6+i,3,2|    130,5 

I»  3,  2       j    141,5 

I    151,5 
235 

1)  Holleman,   Rec.  P.-B.  20,  223; 
1901. 


Bromnitrobenzoesäure  0 

GO2H,    Br,    NOi  =  i,   2,  5  u.  I,  2,  3 


/o 

1, 2, 3- Verb. 


0,0 
10,7 
15,2 
19,0 


Bodenkörper     Temp 


I,  2,  5 


180O 

172,5 

169,5 

166,5 

140,5 

191,0 


I,2,5-fl,2,3 
100,0  I,   2,   3 

^)  Holleman,  Rec.  P.-B.  20,  223; 
1901. 


0/  I  i 

I,  3,  2  Verb,  i  Bodenkörper     Temp. 


0,0  I,  3,  6  140" 

i4'7        i  I,  3,  2       .      149 
19,1         I  „  I     162,5 

100,0        j  „  I     250 

^)  Holleman,  Rec.  P.  B.  20,  223, 
1901. 


Dinitroanisol  *) 

OCH3,  NO2,  N02  =  i,2,4-f  1,2,6 


1,2, 6  Verb.  :  Bodenkörper 


Temp. 


0,0 
6,27 

",77 
17,21 
18,98 
25,16 


1,2,4 


I,2,4-fl,2,6 
1,2,6 


86,o0 

82,0 

78,05 

73,7 

72,7 

67»4 

61,8 

1170 


')  Holleman,   Rec.  P.-B.  22,  267; 
1903. 


m-  u.  p-BenzoIdisulfo- 
chlorid ') 


/o 

p-Verb. 


Bodenkörper 


1    m-Benzol- 
!  disulfochlorid 


Temp. 


0,0 
10,8 
19,0 

24,7 

4i»4 
ca.  46,0 

55,4 
66,2 

76,3 

86,8 

92,1 

100,0 

')  Holleman,  Versl.  Akad. 
1908,  573. 


m-l-p- Benzol- 
disulf ochlorid 

a-p-Benzol- 
disulfochlorid 

«+i*-p-Ben- 

zoldisulfochl. 

/S-p- Benzol- 
disulf och  lorid 


60,0« 

53,8 
49,6 

47,0 

69,2 
71,4 

89,2 
103,2 
116,2 
127,4 
132,4 
140,8 

Amst. 


Tribromtoluole  0 

')  Alle  möglichen  15  binären 
Systeme  der  6  Isomeren  untersucht 
von  Jaeger,  Dissertation  Leiden  1903. 


IL  Systeme  mit  alipha- 
tischen Kohlenwasser- 
stoffen, sowie  deren 
Halogenderivaten. 

Paraffin-Stearin  0 


Gew.-% 
Stearin 


Bodenkörper    j  Temp. 


100,0 
80,0 

75,1 
66,6 
50,0 

33,3 
28,6 
25,0 
20,0 
0,0 


Stearin 


Stearin + Paraffin 
Paraffin 


')  Palazzo  u.  Battelli,  Att 

19,  514;  1883. 


54,8" 

52,1 

51,8 

50,0 

46,7 

49,5 

50,0 

50,4 

51.C 

52,4 

i  Tc 


Paraffin-Palmitinsäure- 
cetylester  0 


Gew.-% 
Paraffin 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0 

75,1 
66,67 
50,0 
33,33 


20,0 
0,0 


Paraffin 


Paraffin-fPalmi- 

tinsäurecetylester ! 

Palmitinsäure- 

cetylester 


52,4«:^ 

50,6; 

49,2 
47.5 
44,1 
39,2 

42,5^ 
43,9 


')  Palazzo  u.  Battelli,  Atti  T 

19,  514;  1883. 


Paraff  in-Diphenylamin  ^) 


DiphenÄinl  ^oden).örpc 


i 


Temp. 


100,0 

75,1 
50,0 

25,0 
20,0 


ii,i 

5,88 
0,0 


iDiphenylamin 


Diphenylamin 

4-  Paraffin 

Paraffin 


50,90' 

49,70 
48,26 

45,08 
41,20 

40,08 


42,70 
48,00 
52,40 , 

')  Battelli  u.  Martinetti,  Atti  To 
20,  844;  1885. 

Kremann. 


135 


509 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   IL 


Paraffin-Naphthalin ') 


Ge\v.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper     Temp. 


100,0 
66,6 
50,0 
33.33 


Naphthalin 


Naphthalin+ 

Paraffin 

Paraffin 


79,3" 

72,4 

64,5 

53,4 

45,2 


2  2,2  paranin  47,3 

20,0  „  I    46,8 

0,0  „  I    52,4 

1)  Palazzo  u.  Battelli,  Atti  Tor.  19, 

514,  1883. 


Paraff  in-Nitronaphthalin  0 


Gew.-% 
Paraffin 


Bodenkörper         Temp. 


75,1 
66,G7 

50,0 

33,3 

25,0 

0.0 


Paraffin 
Paraffin+Nitro- 

naphthalin 
Nitronaphthalin+ 
2  f  lüss.  Schichten  ? 

,» 
Nitronaphthalin 


52^" 
41,8 

53,0 
53,0 

53,8 
54,4 
54,5 
55,1 


1)  Battelli  u.  Martinetti,  Atti  Tor. 
30,  844;  i88s. 


Chlorof  orm-Chloralhydrat  0 


Wol  -^/  I 

|chioraih?drat  Bodenkörper  ^  Temp. 


1 00,00 1 

100,00! 

1 00,00  J 

31,93 

4.23 

2,67 


Chloralhydrat 


46,3° 

44,4 

44,0 

27,7 

12,5 

0,0 


')  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295  ; 
1902. 


Chloroform-Urethan  *) 


Mol  -^'       ' 

Urethan       Bodenkörper     Temp. 


78,54 
69,92 
48,78 
42,66 

27,56 


Urethan 


39,2° 
31,1 
17,4 
10,5 
0.0 


')  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295; 

1902. 


Chloroform-Benzol  ^) 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper  '■  Temp. 


100,0              Benzol  -r  5,0* 

92,7  „  0,0 

80,9  „  —  8,6 

70.6  „  —17,7 
60,9  „  —25,9 

50.1  „  -38,1 

41.2  „  —51,2 

30.7  „  —68,3 

ra  34  5         Chloroform -f         ,oa 
ca. -4,0  ggj^^j       ca.   ^»,u 

Chloroform       — 72,9 
—64,3 


19,0 
9,0 
0,0 
')  Wroczynski  u.  Gaye, 

Chim.  phys.  8,  569;  1910. 


—63,5 
Joum. 


Chloroform-m-Dinitro- 
benzol ') 


Mol.-% 

m-Dinitro- 

benzol 


Bodenkörper  |  Temp. 


100,0 
52,3 
37,7 
27,4 
16,6 


m-Dinitro- 
benzol 


89,8« 
57,0 
44,0 
32,0 
14,0 


^)  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  11,  456; 
1893. 


Chloroform-p-Nitrobenzoe- 
säure  0 


Gew.-% 

p-Nitro- 

benzoesäure 


Bodenkörper  |  Temp. 


p-Nitro- 

0,088       '  benzoesäure        15" 

0,114  »  25 

0,156  „  I       35 

^)  Holleman,  Rec  P.-B.  17,  247; 


Chloroform-o-Nitrobenzoe- 
säure  0 


Gew.-% 

o-Nitro- 

benzoesäure 


Bodenkörper  |  Temp. 


o-Nitro- 

1,05  benzoesäure         15" 

1,12  „  25 

1,57  „  i      35 

^)  Hollemao,  Rec.  P.-B.  17,  247; 


Chloroform-m-Nitrobenzoe- 
säure  0 


Gew.-%     ^  : 

m-Nitro-     :  Bodenkörper  |  Temp. 
benzoesäure  ■  | 


m-Xitro- 

3,34        I  benzoesäure         15^ 

4,49        i  „  '25 

5,94  »  35 

')  Holleman,  Rec.  P.  B.  17,  247; 


Chloroform-Anilin  0 


Mol.-% 
Anilin 


Bodenkörper     Temp 


100,0 
81,6 
68,6 
63,8 
59,5 
52,4 
46,8 

38,7 
31 

26,2 

15,0 

0.0 


Anilin 


Anilin+ 
Chloroform 
Chloroform 


—  6,80 

—  17,1 
—26,4 

—29,7 
—32,1 
-38,4 
—43,3 
-54,7 

-73 

— 71,0 
—67,6 
—63,0 


*)  Guye  u.   Tsakalotos,    Joum. 
Chim.  phys.  8,  340;  1910. 


Chlorof  orm-Acetanilid  0 


Mol.-% 
Acetanilid 


Bodenkörper    Temp. 


Acetanilid 


37,55 
24,07 

15,64 
7,32 
3,24 

')  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295 ; 
1902. 


61,4» 
45,9 
31,4 
10,6 
0.0 


Chloroform-Acenaphthen ') 


Mol.-% 
Acenaphthen 


Bodenkörper    Temp. 


42,19          Acenaphthen  52,7* 

54,62?      \           „  29,8 

16,54                  »  "^ 

12,72                  „  0,0 

')  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295; 
1902. 

Kremann. 


510 


135  f 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.    II, 


Chloroform-Naphthalin  0 


Mol.-% 
Naphthalin 


57,40 
38,53 
23,14 
19,58 


Bodenkörper 


Temp. 


Naphthalin 


52,5" 

30,3 

10,6 

0,0 


^)  Speyers,  Sill.  Journ.  (4)  14, 295  ; 
1902. 


Athylenbromid-Paralde- 
hyd^) 


Gew.-  % 

Äthylen- 

bromid 


0,00 

6,21 
18,49 
26,40 
36,64 
44,75 
48,13 
55,08 
56,23 
58,01 

60,5  exp. 

65,13 

71,91 

100.00 


Bodenkörper     '   Temp. 


Paraldehyd 


Paraldehyd      j 

+  Äthylenbromid 

Äthylenbromid   | 


12,03' 

9,74 

+  4,71 

0,95 

—  4,35 

—  8,85 

—  11,02 
-15,70 
-17,30 
-18,13 

-1» 

-16,89 
—11,91 

+  10 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


Äthylenbromid -Essigsäure  ^) 


Mol.-% 
Äthylen- 
bromid 


Bodenkörper 


Temp. 


100,00 
88,40 
76,25 
63,52 

52,90 

46,03 
29,99 
14,16 

4,51 
0.00 


I.  Stabil. 
Äthylenbromid 


Äthylenbromid 

-f  Essigsäure 

Essigsäure 


9,69° 

6,30 

3»ii 

-fo,o8 

—2,76 

— 1,00 

+  3,40 

8,59 

12,92 

15,44 


II.  Instabil. 
49,29     i  Äthylenbromid   i  — ^3,680 

^)  Oahms,   Wied.   Ann.  54,  486; 
1895. 


Athylenbromid-Diäthyl- 
diacetyltartrat  0 


Mol.-% 
Tartrat 


Bodenkörper     |    Temp. 


3,39 
8,08 

13,4 


16,61 
24,61 
34,18 
45,97 
57i89 
65,74 
74,40 
80,89 

90,53 
96,45 
100,0 


Äthylenbromid 


Äthylenbromid 
+  Diäthyldiac- 

Tartrat 
Diäthyldiacetyl- 

tartrat 


9,95" 

7,90 

5,10 

1,95 


5,3 
14,05 
23,6 
34,2 
42,4 
46,9 
52,0 

55,5 
60,8 

64,5 
67,0 


% 
p-Xylol 


Bodenkörper        Temp. 


36,06 
42,79 
51,74 
59,68 

63,67 
72,49 
81,68 
90,14 
100,00 


p-Xylol 


—15,55 
—10,53 

—  4,86 

—  0,41 

+    1,28 

5,05 

8,30 

10,83 

13,35 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chii^i. 
27,  481;  1897. 


Athylenbromid-Nitrobenzol = 


Mol.-% 
Nitro- 
benzol 


^)  Scheuer,   ZS.  ph,  Gh.  72,  528; 
1910. 


Äthylenbromid-Benzol  ^) 


Mol.-ro 
Benzol 


Bodenkörper 

Temp. 

Benzol 

5,32 

„ 

+   2,18 

„ 

—  4,95 

,, 

—12,93 

» 

— 20,7 

Benzol 

ÄthvlpnbrnmiH 

-27,57 

100,00 

95,30 
84,58 

73,29 
62,79 

53,92 

38,79 

24,56 

12,93 

4,85 

0,00 


^)  Dahms,  Wied.  Ann. 
1895. 


Äthylenbromid 


-15,73 

—  5,76 

+  1,76 

6,71 

9,70 

54,   486; 


Äthylenbromid-p-Xylol  0 


Gew.-% 
P-Xylol 


Bodenkörper     j   Temp. 


0,00  Äthylenbromid  i     10,00" 

6,19  „              :  +  3,55 

",93  „               ■  —  1,93 

18,75  „                1—8,12 

24,93  „            !  —14,23 

27,82  ..         „            '—16,95 

^2  ^7;^t'Sr'''i -18,85 


100,00 
91,24 

83,34 
76,08 

66,57 
60,5 

62,0 

49,15 
40,36 
31,84 
19,25 
9,6 

4,95 
0.00 


Bodenkörper     i   Temp. 


Nitrobenzol 


Nitrobenzol 

-fÄthylenbr. 

Äthylenbromid 


+ 


5,54 
0,76 

3,57 

7,50 

12,81 

16,35 

21,46 

19,2 

13,30 
8,06 

1,071 

4,I5| 
6,7t  I 
9,71 

^)  Dafams,   Wied.  Ann.   54,   486 
1895. 


+ 


Äthylenbromid  -Bromtoluol 


Gew.-% 
Äthylen- 
bromid 


Bodenkörper     |   Temp 


Äthylenbromid 


Äthylenbromid 
+  Bromtol. 
Bromtoluol 


100,00 
92,82 
81,17 
70,35 
66  exp. 

58,19 
52,89 
40,09 
28,17 
15,21 
5,68 
0,00 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  ciiin 
27,  481;  1897. 

Kremann. 


135 


s 


511 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   II.u.  III. 


Äthyienbromid-Phenol  0 


.Mol.-% 
Äthylen- 
bromid 


Bodenkörper        Temp. 


lOOjOO 

89,79 
80,07 

68,15 
63,0 

55,20 

38,71  i 
23,12 
15,63  i 
6,41  ! 

0,00 

^)  Dabms, 

1895. 
Pateroö  u, 


Äthylenbromid 


Äthylenbromid 
+  Phenol 
Phenol 


Wied.  Ann. 


9,6250 

;   5,28 

+2,60 

l— 0,40 

i-1,70 

i  +3»25 
13.30 

i  23,29 
28,45 

i  34,99 
39,54 

*4,  486; 


Ampola  (Gazz.  chim. 
27,  481;  1897)  finden  den  eutekt. 
Punkt  zu  — 1,32"  bei  21,5  Gew.-% 
Phenol." 


Äthylenbromid-Menthol  ^) 


Mol.-°o 
Äthylen- 
bromid 


Bodenkörper       Temp. 


100,00 
91,2 

.82 

7^,64 
61,67 
51,64 
34.36 
24,09 
9^0 
0.00 


I.  Stabil 
Äthylenbromid 

.» 

Äthylenbromid + 

Menthol 


9,61» 

6,29 

5,40 

8,80 
11,80 
14,80 
17.50 
24,10 
28,70 
36,10 
41,20 


II.  Instabil. 
^^•53    i  Äthylenbromid 
.  Polymorph.  .3- 
72,64    :        Menthol 
')  Dahms,  Wied.  Ann.  54,  486; 
1895. 


5.15" 


3,90 


Athylenbromid-Diphenyl- 
amin 


Mol.-°/o 
Äthylen- 
bromid 


Bodenkörper    i  Temp. 


100,00 
90,48 
79,5 
76,6 


Äthylenbromid 


Äthylenbromid  I 
-f  Diphenylamin  ■ 


9,73" 
+3,81 
—3,0 

-5,32 


Mol.-% 

Äthylen-       Bodenkörper 
bromid 


Temp, 


72,53 
66,37 
56,36 
40,74 
31,14 
18,29 
3,22 
0.00 


Diphenylamin 


-0,4" 

+7,1 

17,0 

29,4 

35,7 

43,42 

51,3 

52,9 


Methylalkohol  Bodenkörper  j  Temp. 


')  Dafams,   Wied.  Ann.  54,  486; 
1895. 


Äthylenbromid-Naphthalin  0 


Mol.-%   i 

Äthylen-  :     Bodenkörper    •  Temp. 

bromid    !  s 


100,00 

Äthylenbromid 

9,71' 

94,40 

„ 

6,2 

85,61 

0,7 

U,90 

Äthylenbromid 
+  Naphthalin 

0,24 

83,11 

Naphthalin 

4,0 

75,86 

„ 

16,6 

65,82    ' 

„ 

29,5 

55,12 

» 

40,5 

41,92 

51,9 

32,17 

,' 

59,5 

24,19 

„ 

64,92 

15,54 

». 

70,64 

4,51 

,. 

77,34 

0,00 

„ 

79,87 

•)  Dahiiis,  Wied.  Ann.  3 

4,   486; 

1895- 

III.  Systeme  mit 

Alkoholen,  Aldehyden, 

Ketonen,  Äthern. 

Methy  lalkohol-Urethan ') 


Mol.-% 
Urethan 


Bodenkörper     Temp. 


90,00 
58,58 
41,70 
31,18 


Urethan 


40,9" 

22,5 

10,6 

0.0 


1)  Speyers,  Sill.  Joum.  {4)  14, 294; 
1902. 


Methylalkohol-Benzol  ^) 


Gew. 


0,00 

Benzol 

5  A4' 

9,34 

„ 

2,46 

18,43 

,» 

1,52 

27,92 

» 

+  0,45 

37,60 

„ 

—  1,35 

47AS 

„ 

—  4,26 

57,55 

! 

„ 

—  8,27 

67,84 

i 

„ 

— i6,l 

78,33 

i 

n 

-29,4 

89,05 

! 

„ 

—55,5 

94,50 

1 

J> 

—69,0 

')  Pickeriog, 

Joum. 

ehem.   Soc 

63,998; 

1893. 

Methylalkohol- Acetanilid  0 


Mol.-°'o 
Acetanilid 


Bodenkörper     Temp. 


33,33 

Acetanilid 

63,3' 

35,24 

n 

60,9 

23,72 

„ 

47,4 

17,05 

„ 

40,2 

13,96 

„ 

33,6 

11,12 

„ 

22,8 

7,02 

",5 

5,38 

n 

0,0 

^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  1^  294; 
1902. 


Methylalkohol-Acenaph- 
then^) 


AcS^en'ß«^^"'^ö'T'^n'^^P- 


2,46 
1,55 
0,73 
0,38 
0,39 


Acenaphthen 


62,3" 
46,0 

30,7 

12,4 

0.0 


^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 294; 
1902. 


Methylalkohol-Naphthalin ') 


Mol.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper     Temp. 


Naphthalin 


59,9" 
48,0 

31,8 

14,6 

0.0 


12,34 
5,83 
2,97 
1,68 
0,87 

*)  Speyo^,  Sill.  Joum.  (4)  14, 294; 

1902. 

Kremaiiti. 


512 


135  h 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.    III, 


Äthylalkohol -Acet- 
aldehyd  0 


Mol.-°'o 
Aldehyd 


I 
Bodenkörper     \  Temp. 


lOO 

90,31 
83,90 

ca.  80 

77,34 
74,45 
66,01 

59,70 
50,73 
44,53 

ca.  40 

39,50 
34,33 
29,25 
25,06 

ca.  21 

17,32 
9,78 


Aldehyd 


Aldehyd  + 
(lAldeh.iAlkoh.) 
lAldeh.  .  I  Alkohol 


(lAldeh.  .lAlko-) 
hol) +  (i  Aldehyd} 
.  2  Alkohol)     J 
I  Aldeh. .  2  Alkoh. 


(iAldeh..2Alkoh.) 
+  Alkohol 
Alkohol 


—123,3 
—125,4 
—127,6 

ca. 
-130  exp, 
— 126 
— 126,05 
-124,3 
- 123,5 
—122,3 
-125,3 

-131 exp 

—  128,05 

—  123,2 
-126,8 
-132,2 

ca. 
-140 exp 
—130,6 
— 120,6 
—114 


^)  Smits  u.  de  Leeuw,  Versl.  Akad. 
Amst.  19,  283;  1910. 


Äthylalkohol-ChloraP) 


Mol.-% 
Chloral 


Bodenkörper     j  Temp. 


10,0 

20,0 

25,0 

31,0 

40,0 

47,6 

49,0 

49,6 

50,0 

50,7 

52,7 

60,4 

66,7 

73,8 

85 

93 

98,5  exp, 


Alkohol 

Alkohol + 

(i  Alk. .  I  Chloral) 

(I  Alk. .  I  Chloral) 


-130,5' 


+ 


Smp. 


(i  Alk. .  I  Chloral) 

+  Chloral 

Chloral 


unter  —70 

23 

2 

16 

34,7 
45,2 
45,9 
46,2 
46,0 
45,9 
45 
38 
30 
21 
I 

--  18 
-55,5 
exp. 
—  57,5 


+ 


Sättigungsdrucke. 

a)  Sublimationskurve  von  reinem 

Chloralalkoholat. 


Stabil 


Temp. 


Druck  in 
mm  Hg 


20,5° 
40,0 

46,6  Smp 

50,0 

55,0 


1,4 

9,9 

17,5 

22,0 

31,8 


Instabil 


Temp. 


Druck  in 
mm  Hg 


46« 

40 

30 


16,8 

10,7 

5,0 


b)  Gesätt.  Lösg.  von  Chloralalkoholat 
in  Chloral  (ca.  i  Gew.-%  überschüss. 
Chloral) 


Stabil 


Temp. 


Druck  in 
mm  Hg 


20,5" 

35,0 

41,5 

46,0 

48,0 


10,0 

17,9 

19,8  Max. 
17,8  Min. 
20,0 


Stabil 


Temp. 


Druck  in 
mm  Hg 


50,0" 
55,0 


22,8 
32,8 


Instabil 


44,5" 

40,0 

36,0 


15,7 
11,2 

8,3 


c)  Gesätt.  Lösg.  v.  Chloralalkoholat  in 

Alkohol  mit  4  Gew.-%  überschüss. 

Alkohol*) 


Stabil 


Temp. 


Druck  in 
mm  Hg 


30" 

43 

45 

50 

55 


20,3 
20,5 
19.1 
23,8 
33,4 


Instabil 


Temp. 


Druck  in 
mm  Hg 


45" 
40 

30 


17,0 

11,9 

5,8 


1)  Leopold,  ZS.  ph.  Ch.  66,  359; 
1909.  *)  Es  wurden  auch  Messungen 
mit  10  u.  20%  Gehalt  angestellt. 


Äthylalkohol  "Chloral- 
hydrat  ^) 


Mol  -°/ 
Chloralhydrat    B^denkörper 


Temp. 


92,32        Chloralhydrat      43,4*^ 
83,16  „  36,0 

41,08       ;  „  13,5 

34,35  „  0,0 

^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295; 
1902. 

Äthylalkohoi-Acetamid  0 


Mol.-% 
Acetamid 


Bodenkörper  ■  Temp. 


Acetamid 


78,92 
56,06 
32,87 
18,53 

*)  Speyers,  Sill.  Journ.  (4)  14, 295; 
1902. 


62,0» 

42,5 

18,6 

0.0 


Äthylalkohol-Succininid ') 


Mol.-% 
Succininid 


Bodenkörper  i  Temp. 


11,49 
5,63 
2,44 
1,36 


Succinimid 


58,6" 
43,7 
24,2 
ii,i 
0,0 


^)  Speyers,  Sill.  Journ.  (4)  14, 295  ; 
1902. 


Athylalkohol-Urethan  0 


Mol.-% 
Urethan 


Bodenkörper  !  Temp. 


88,32  I      Urethan  40,5« 

72,35  I  „  30,9 

52,21  „  21,7 

36,86  „  10,5 

23,91  !        „  0,0 

^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)14,295; 
1902. 


Athylalkohol-Benzol  0 


Gew  -*y      ' 
Äthylalkohol  i^^'^^^'^örper;  Temp. 


0,00 
10,02 
21,65 
32,90 

43,11 
53,10 
63,00 

73,17 
83,56 
88,80 

92,43 


Benzol 


5,44 

2,29 

+  0,68 

—  1,14 

—  3,64 

—  7,58 

—  13,67 
-25,16 
—42,76 

— 57,ie 
—71,01 


')  Pickeriag,  Journ.  ehem.  Soc.  S9, 
998;  1893. 


Äthylalkohol  -  p-Dibrom 
benzol 0 


H 


Mol.-%    I 

p-Dibrom-: 

benzol     i 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
76,9 
58,4 
44,6 
36,3 
20,9 

13,9 
9,8 
4,5 
3,2 


p-Dibrombenzol 


87,0 
80,0 

77,0 
75,0 
73,5 
70,0 

65,0 
57,5 
41,5 
31,0 


^)  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  11,  45^ 

1893- 

Kremana. 


135  i 


513 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   III. 


Äthylalkohol-o-Nitrobenzoe- 
säure  0 


Gew.-%  I 

0- -Nitro-         Bodenkörper  !  Temp. 
benzoesäure  j 


2,2G         o-Nitrobenzoe-       15° 
säure 

1)  Holleman,  Rec.  P.-B.  17,  247; 
1898. 


Äthylalkohol-  m-Nitrobenzoe- 
säure  0 


Gew.-% 

m- Nitro-        Bodenkörper  |  Temp. 
benzoesäure 


2,75         m-Nitrobenzoe- 1      15^ 
säure 

^)  Hoilemaa,  Rec.  P.-B.  17,  247; 


Äthylalkohol-p-Nitrobenzoe- 
saure  0 


Gew.-%  ; 

p- Nitro-         Bodenkörper     Temp. 
benzoesäure 


o,ii8        p-Nitrobenzoe-       15° 
säure 

^)  Holieman,  Rec.  P.-B.  17,  247; 
1898. 


Athylalkohol-Resorcin  *) 


Mol  -% 

Resorcin   ;  Bodenkörper       Temp. 


58,03  Resorcin  73,1° 

47,07  ,  „  50,6 

41,84  '  „  31,8 

37,69  ,.  9,2 

34,37  „  0,0 

^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)14,295; 
1902. 


Äthylalkohol- Acetanilid ') 


Äthylalkohol-p-Toluidin  0 


p-Tlidin  ^^^'^»^ö'T^r     T^'"?- 


50,90         p-Toluidin  22,1° 

33,88      I  „  ,       11,7 

20,72      1  „  i         0,0 

')  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295; 
1902. 


Äthylalkohol-Benzamid  0 


ßTnzä^id    Bodenkörper 


Temp. 


Benzamid 


-ro  oO 


20,86 

14,44 
8,72 

4,25 
3,08 

^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295 ; 
1902. 


72,3" 
50,4 
32,6 
10,4 
0,0 


Äthylalkohol-Phenanthren  0 


Ph^th^en  Bodenkörper  :     Temp. 


7,52 
2,19 
1,56 
0,86 
0,82 


Phenanthren 


70,2" 

47,0 

32,1 

10,9 

0.0 


^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295 ; 
1902. 


Äthyialkohol-Acenaphthen  0 


moi.  ;o      Bodenkörper       Temp. 
Acenaphthen  ^  ^ 


12,94 

Acenaphthen  ■ 

71,6» 

3,86 

„ 

49,8 

1,70 

»' 

30,3 

0,84 

1           1, 

10,0 

0,57 

1           »           1 

0,0 

^)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295; 
1902. 


Propylalkohol-Urethan  *) 


Propylalkohol-Benzol  0 


PrÄ^oljß^^'^ö'T^'';  '^^'"P- 


0,00  Benzol 

9,16  ;  „ 

18,49  !  „ 

28,00  „ 

37»70 
47,58        I 
57,65        I  „ 

67,93 
78,40        i 
89,09 
92,34 
^)  Pickering,  Joum. 
63,  998;  1893- 


5,44 

2,49 

+    1,06 

—  0,56 

—  2,38 

—  5,13 

—  8,51 

—  15,9 
:  -28,5 

—  53,2 
-69,2 

ehem.   Soc 


Propylalkohol-p-Dibrom- 
benzol  0 


Mol.-% 

p-Dibrom- 

benzol 


Bodenkörper 


Temp. 


p-Dibrom- 
benzol 


90,9 
72,3 

28,2 

19,4 
12,2 


87,0« 

82,0 
77,5 
66,5 
62,0 
54,0 


1)  Schröder,  ZS.  ph.  Gh.  11,  456; 
1893. 


Propylalkohol-Naphthalin  ^) 


Mol.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper  \  Temp. 


Naphthalin 


62,9 

15,34 

5,34 

2,70 

2,09 

')  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295 ; 
1902. 


68,5° 
50,3 
30,3 
10,4 
0,0 


Propylalkohol-Acenaph- 
thenO 


Mol  -°/ 
AcetaniHd    Bodenkörper       Temp. 


ShTn      Bodenkörper       Temp. 


Urethan 


Mol.-% 
Acenaphthen 


Bodenkörper     Temp. 


31,36 
15,40 

17,93 
6,84 

^,01 


Acetanilid 


61,6» 
43,5 
42,5 
10,8 
0.0 


iyo2. 


Speyers,  Sill.  Joum.  (4)14,295; 


85,74    i 

Ur 

ethan 

40,7" 

68,75      . 

„ 

40,4 

53,31 

„ 

21,6 

32,27 

„ 

10,4 

19,48 

n 

0,0 

')  Speyers, 

SUl 

.  Joum. 

4)14,295; 

1902. 

'  Acenaphthen      73,4" 
I    50,3 

i     10.5 
0.0 


19,9 
4,37 
1,88 

0,97 
0,88 

1)  Speyers,  Sill.  Joum.  (4)  14, 295  ; 
1902. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


Kremana.    33 


514 


135  k 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   III, 


Isobutylalkohol-p-Dibrom- 
benzoF) 


MoI.-% 

p-Dibrom- 

benzol 


ioo,o 
84,6 

49,4 
26,5 
15,2 
11,2 

5,4 


Bodenkörper 


p-Dibrombenzol 


Temp. 


87,00 
80,0 

74,0 
66,0 
56,0 
49,5 
30,5 


1)  Schröder,  ZS.  ph.  Gh.  11,  456; 
1893. 


Trimethylcarbinol-p-Xylol  ^) 


Gew.-% 
p-Xylol 


0,00 
12,06 
22,23 
32,01 

35,54 

40,00 

48,35 
59,01 

67,37 
80,58 

91,36 
100,00 


Bodenkörper 


Trimethylkarbinol 


p-Xylol  +  Trime- 
thylcarb. 
p-Xylol 


Temp. 


18,790 
9.88 
+4,205 
— 0,61 

-1,80 

—0,97 
+  1,74 
4,33 
6,265 

8,755 
10,71 

13,18 


')  Paterno  u.  Montemartini,  Gazz. 
chim.  24  II,  208;  1894. 


Trimethylcarbinol-p-Brom- 
toluoP) 


Gew.-% 
Bromtol. 


Bodenkörper     j  Temp. 


0,00 
12,03 
20,60 
30,92 

38,85 

51,57 

58,00 

100,00 


Trimethylcarb. 


Bromtolubl 
+  Trimethylcarb. 


23,52" 
18,30 
14,32 
10,45 

8,76 

13,01 

14,73 
26,74 


Trimethylcarbinol- 
Phenol  0  94 


30 


1 

^ 

r 

Q 
X 

/ 

V 

/ 

\ 

/ 

B 

1 

1 

0  20  W  60         80         100 

Gew.%Thenol 


Gew.-% 
Phenol 


0,00 

5,49 

8,96 

12,62 

15,5  exp. 

18,1 

20,28 
26,28 
29,22 

34,17 
38,11 
38,9 

42,78 
46,11 

51,49 
54,18 
56,29 
59,32 
60,56 

62,14 

70,0 

72,73 

75,44 
77,85 

79,6 

80,78 
100,00 


Bodenkörper 


Temp. 


Trimethylcarbinol  A 
AB 


Trimethylc.  +  (2  Tri- 
methylc.  i  Phenol)  B 

(2  Trimethylcarbinol. 
I  Phenol)     BC 


Smp 


C 
CD 


(2  Trimethylcarb 

1  Phenol)+(i  Trime- 
thylcarb. 2  Phenol)  D 

(i  Trimethylcarbinol. 

2  Phenol)     DE 

„     Smp.  E 

EF 

(i  Trimethylcarb. 

2  Phenol)  +  Phenol  F 
Phenol        FG 

G 


24,95 

19,7 

15,86 

",25 

8,14 

10,69 

13,66 

18,85 

20,6 

22,6 

23,11 

22,54 
21,6 
18,17 
15,41 
13,1 
9,34 
7,54 

4,48 

15,56 

15,75 

15,12 
14,04 

8,5 

12,24 
40,87 


Trimethylcarbinol-Thymol  ^) 


Gew.-% 
Thymol 


0,00 
10,42 
20,26 
30,1 
30,1-72,13 
72,13 
79,98 

90,54 
100,00 


Bodenkörper 


Trimethylcarb. 


Kein  Erstarren. 
Thymol 


—  3,72 
+  18,84 

37,71 
49,12 

^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


Temp. 


24,97" 
17,87 
+  6,74 
—12,82 


Acetaldehyd-Paraldehyd  ^) 


Mol.-% 

Par- 
aldehyd 


Bodenkörper 


100,0 
92,8 
88,3 
76,1 

63,3 
52,5 
44,4 
31,3 
21,7 
13,0 

9,8 

4,4 

1,4  exp. 


Paraldehyd 


Temp. 


Paraldehyd 
+  Acetaldehyd 
Acetaldehyd      \ 

phys.  Ch 


12,55" 
8,90 

6,75*) 
+  0,93 

—  6,65 

—  12,20 
— 17,10 
—29,80 

—  42,60 
— 62,00 
-71,50 
—91,76 

IID.JH) 


43, 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897.  I 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 

Ältere  Versuche: 

Paternö  u.  Montemartini,   Gazz. 
chim.  24  11,  208;  1894. 


^)  Hollmann,  ZS 

134;  1903. 
*)  Natürl.  Schmelzpunkt.  (Die 
Temp.,  bei  der  die  reversible  Um' 
Wandlung  zwischen  den  Komponenten 
eines  flüssigen  Gemisches  zumGleich- 
gewicht  gekommen  ist  und  das  G 
misch  gleichzeitig  erstarrt.) 


Paraldehyd-Benzol ') 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper        Temp» 


100,0  Benzol 

91,04 
81,0 
71,08 
44,0  exp. 

31,65 

20,97 

10,74 

0,00 

^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chinu 

27,  481;  1897. 


Benzol + Par- 
aldehyd 
Paraldehyd 


Kremano. 


1351 


515 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   III. 


Paraldehyd-p-XyloP) 


Athyläther-Benzol ') 


Athyläther-JodäthyD 


Gew.-^b 
P-Xylol 


Bodenkörper 


Temp. 


.Gew.-% 
Äthyläther 


Bodenkörper     Temp. 


Mol.-Vo 
Jod- 
äthyl 


Bodenkörper 


Temp. 


100,00 

94>i9 
88,84 
82,56 
71,20 
64,40 
59,28 
51,56 
49,39 

:is,lo 

29,66 

19,22 

9,68 

0,00 


p-Xylol 


p-Xylol 
+  Paraldehyd 


+ 


13,35 

11,34 

9,53 

7,20 

2,90 

—  0,32 

—  2,71 

—  6,52 

—  7,60 

—14,14 

—  8,02 

—  1,04 
+  5,03 

11,29 


Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 

4S1;  1897. 


Chloralhydrat-Toluol  0 


Mol  -°^  < 

Chloralhydrati^^'^^^'^örperj   Temp. 


89,86 
31,18 
11,42 

4»24 
1,78 


[Chloralhydrat  | 


42,5'^ 
29,6 
20,7 
10,0 
6,0 


^)  Speyers,  Sill.  Journ.  (4)  14, 295 ; 
1902. 


Chloralhydrat-Naphthalin ') 

^)  Buguet,  C.  r.  149,  857;   1909 

findet  keine  Verb.,  nur  ein  Eutek- 

tikum.     Nähere    Daten  gibt    Verf. 
nicht  an. 


Chloralhydrat-Menthol ') 


Mol.-%       I       ^     ,  ..         I    ^ 
'Chloralhydrat  ^^^^"''^'TP^M    ^^'"P- 


100 

89,45 
79,05 
73,16 
bis 
9,44 
4,71 
0.0 


Chloralhydrat 


Menthol 


56,5° 

49,9 

42,6 


36,3 
43,0 


^)   Pawlewski,    Krakauer   Akad. 

Ber.  1893,  p.  379. 


0,00 
8,26 
17,18 
28,21 
37,94 
48,34 
58,33 
67,90 

76,50 
80,27 


Benzol 


I  +  5,44' 

:—    0,3 

-  6,7 
I  —14,99 

;  —23,3 
I  -  33,6 
I  —45,1 
-56,4 
— 69,0 
—76,1 


^)  Pickering,  Journ.  ehem.  Soc. 
6B,  998;  1893. 


Äthyläther-Nitrobenzol  ^) 


Mol.-% 
Nitro- 
benzol 


100,0 

83,6 
66,8 

53,3 
44,0 
34,1 
23,7 
17,1 
8,7 
2,2 

0,8 

0.0 


Bodenkörper     !  Temp. 


Nitrobenzol 


Nitrobenzol 

+  Äthyläther 

Äthyläther 


+ 


1,1 

5,3 
12,3 
18,0 

23,7 
32,8 

43,1 

63,5 

112,9 

111,3 

112.1 


^)   üaye  u.   Tsakalotos,    Journ. 
Chim.  phys.  8,  340;  1910. 


Äthyläther-p-Dibrom- 
benzol  ^ 


Mol.-% 

p-Dibrom- 

benzol 


Bodenkörper     1  Temp. 


lOOjO 

68,9 
33,2 
11,8 


p-Dibrombenzol 


87,00 

70,5 
45,0 

lO.O 


^)  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  11,  456; 
1893. 


100,0 

91,7 
83,2 

76,7 

76,3 

75,2 

67,7 

65,2 
61,0 

50,2 
46,4 
44,4 
41,7 
33,5 
25,9 

19,4 

11,2 

8,6 
0.0 


Jodäthyl 


(3  Jodäth. .  I  Äthyl- 
äther) +  Jodäthyl 
(3  Jodäthyl .  lÄthyl- 
ätiier) 

,» 

(2  Jodäthyl.  lÄthyl- 

ätiier) 


(i  Jodäthyl.  lÄthyl-i 
äther 


Äthyläther  +  (i  Jod- 
äther.  I  Äthyläther) 
Äthyläther 


-  63,5" 

-  64,4 

-  70,5 

-  73,1 

-  69,2 

-  72,5 

-  78,7 

-  77,1 

-  81,1 

-  87,6 

-  91,8 

-  93,8 

-  95,7 

-  97,9 
-103,8 

-"3,8 

-123,5 

-122,5 
-120,2 
-117,6 


^)  Wroczynski  u.  Guye,    Journ. 
Chim.  phys.  8,  569;  igio. 


Aceton-PhenoP) 


Gew.-% 
Aceton 


Bodenkörper     I    Temp. 


100 
80 
70 
60 
50 
40 

30 
28,6 

20 

15 

10 
o 


Aceton 
(i  Aceton.  I  Phenol) 


„      Smp. 

(i  Aceton.  I  Phenol) 

-t-  Phenol 

Phenol 


—95" 
—57 
-38 
—21 
—  7 
+   5 

14 

14,8 

14 


20 
41 


^)  Schtnidlio  u.  Lang,  Ber.  ehem. 
Ges.  43,  2812;  1910, 

Graphisch  nach  Diagrammen  inter- 
poliert. Verf.  teilen  keine  Ta- 
bellen mit. 

Kremana.    33* 


516 


135 


III 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   III.  u.  IV. 


Aceton-Brenzkatechin  0 


Gew.-% 
Aceton 


Bodenkörper 


lOO 

59 


41 

40 

35 
30 
20 


Aceton 
(i  Aceton  . 
I     I   Brenzkat.) 

I  " 

(i  Aceton.  I  Brenz- 

!  kat.)+ Brenzkat. 

Brenzkatechin 


Temp. 


-95" 
—60 

—40 


—21 

+20 
40 

73 

96 

115 


^)  Schmidlin  u.  Lang,  Ber.  ehem. 
Ges.  43,  2812;  1910. 

Graphisch  nach  Diagrammen  inter- 
poliert. Verf.  teilen  keine  Tabellen 
mit. 


Aceton-Resorcin  0 


Gew.-% 
Aceton 


Bodenkörper     :  Temp. 


100 
80 
70 
60 
51,3 

41 

40 
35 
30 
20 
10 


Aceton 
(iResorc.  .2Acet.) 


„     Smp 
iResorc.  .2Acet.) 
+  Resorcin 
Resorcin 


-95" 

—57 

-42 

—32 

—28 

-45 

—35 

+  12 

.    40 
76 

95 
109 


^)  Schmidlin  u.  Lang,  Ber.  ehem. 
Ges.  43,  2812;  1910. 

Graphisch  nach  Diagrammen  inter- 
poliert. Verf.  teilen  keine  Tabellen 
mit. 


Aceton-Hydrochinon  ^) 

^)  Schmidlin  u.  Lang,  Ber.  ehem. 
Ges.  43,  2812;  1910. 

Verfasser  konnten  keine  vollstän- 
digeGleichgewichtskurve  aufnehmen  ; 
doch  ergaben  ihre  Versuche  ein 
Maximum  der  Schmelzkurve,  die  der 
bereits  von  Habermann  (Mon.  Chem. 
5,  929;  1884)  beschriebenen  Verbin- 
dung I  Aceton .  i  Hydrochinon  ent- 
spricht. 


Aceton-Pyrogallol  0 


Gew.-% 
Aceton 


Bodenkörper     |  Temp. 


100 
90 

80 
70 

58 
50 

45 

40 
30 
20 
10 


I.  Stabil. 

Aceton 

(i   Pyrogallol 

3  Aceton) 


„      Smp. 

)> 

(i  Pyrogallol  . 

3  Aceton)  + 
Pyrogallol 
Pyrogallol 


II.  Instabil. 
Pyrogallol 


-95" 
-64 

—43 
—29 
—24 

—28 

—34 

+  10 

60 

96 

126 

154 


-35.5^ 


^)  Schmidlin  u.  Lang,  Ber.  chem. 
Ges.  43,  2812;  1910. 

Graphisch  nach  Diagrammen  inter- 
poliert. Verf.  teilen  keine  Tabellen 
mit. 


IV.  Systeme  mit 
aliphatischen  Säuren 
und  deren  Derivaten, 
Halogensäuren,  Ester. 

Ameisensäure-Chlornitro" 
benzol  ^) 


Mol.-% 
Ameisen- 
säure 


Bodenkörper 


Temp. 


Ameisensäure 

Ameiss.  -f  Chlor- 

nitrobenz. 
Chlornitrobenzol 


100 
98,98 

ca.  97,06 

94,47 
85,44 
45,56 
66,47 
58,91 
47,44 
41,41 

33,14 
21,65 
16,48 

9,23 
0,00 

^)  Brani  u.    Berti, 

30  II;   1900. 


Gazz. 


+  7,1° 
6,45 

5,6 

8,95 
21,3 
23,1 
23,75 
24,10 

24,55 
24,8 

25,4 
26,7 

27,35 

29,35 

+32,1 

chim. 


Essigsäure-Schwefelkohlen- 
stoff^) 


Gew.-o/o 
Schwefel- 
kohlenstoff 


Bodenkörper     Temp. 


0,00 

7,21 
16,89 
25,14 
35,47 
44,47 
52,37 


Essigsäure 


+ 16,63' 

13,79 

11,06 

9,50 

8,31 

8,11 

+  7,94 


^)  Pickering,    Journ.  chem.   Soc 
63,  998;  1893. 


Essigsäure-Methylalkohol  0 


Methylalkohol^  Bodenkörper  j  Temp. 


0,00 

7,72 

15,85 

24,41 

33,43 
42,96 

53,05 
58,31 


Essigsäure 


-f  16,63" 
-I-  8,19 
—  0,12 
— 10,06 
—24,4 
—36,9 
-55,6 
— 76,2 


63, 


Pickering,    Journ.  chem.   Soc. 
998;  1893. 


Essigsäure- Äthylalkohol  0 


Gew  -"y 
Methylalkohol  Bodenkörper 


Temp. 


0,00 

8,19 
17,27 
18,25 
37,85 
48,47 
58,27 
68,04 

73,59 
^)  Pickering,    Journ 
63,  998;  1893- 


+ 


Essigsäure      -f  16,63 
10,32 

3,09 
6,21 
■15,68 
28,5 
42,4 
63,3 
75,0 
chem.   Soc. 


Essigsäure-Propylalkohol  0 


Pro?yTä;kiol|ß<^'l^"'^ö'T^^^ 


Essigsäure 


0,00 
11,78 
20,13 
28,94 

38,23 
48,04 

58,41 
69,41 
81,09 

^)  Pickering,    Journ. 
63,  998;  1893. 


Temp^ 


+  16,64 

9,3t 

+  4,1t 

—  2,3 

—  9,8 
—19,^ 

-50,7 
—70,23 
chem.   Sc 


Kremann. 


135  n 


517 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   IV. 


Essigsäure-Äthylacetat  *) 


Gew.-% 
Äthvlacetat 


Bodenkörper  ;  Temp. 


o.oo  Essigsäure  -1-16,63'' 

10-24  »  ii»35 

21.35  „  +  5,06 

31,26  I  „  —  1,25 

41,22  I  „  —  8,37 

51,00  I  „  —16,57 

60,95  „  -24,9 

71,80  „  -38,0 

81,35  ,,  -55,3 

86,19  (  „  -  66,5 

*)  Pickerifl^,  Journ.  ehem.  Soc  63, 
998;  1893. 


Essigsäure-Essigsäure- 
anhydrid ') 


Gew.-% 
Essigsäure- 
anhvdrid 


Bodenkörper  ,  Temp. 


Essigsäure 


0,00 
10,19 
20,82 
29,85 
37,94 
47,95 
56,99 
65,50 
74,06 
83,21 
93,40 

^)  Pickering,  Joum.  ehem.  See.  63, 
99S;  1893. 


+  16,63« 

12,94 

8,91 

5,27 

+  1,87 

—  3,30 

—  8,55 
—13,95 
—22,32 

—35,9 
—66,0 


Essigsäure-Benzol  0 


Gew.-% 
Essigsäure 


Bodenkörper     Temp. 


ioo,o 
84,2 
69,2 
59,0 
49,0 
39,9 
36,1 

32,4 
25,1 
20,0 

15,2 
9,3 
5,1 

0,0 


I.  Stabil 
''    Essigsäure 


Essigsäure 
Benzol 
Benzol 


+  16,2« 
9,7 
3,9 

+  0,2 

—  3,4 

—  7,4 

—  8,8 

—  7,2 

—  4,3 

—  2,3 
0,4 
1,9 
3,6 
5,6 


+ 


Gew.-% 

Essigsäure 


Bodenkörper     Temp. 


II.  Instabil. 
37,1  Benzol  —9,1" 

38,4  „  '     —9,6 

^)  Roloff,  ZS.  ph.  Gh.  17, 335 ;  1895. 
Bestimmung  auf  der  Benzol-  u. 
Essigsäure- Kurve  bei  geringer  Kon- 
zentration der  zwei  Stoffe  in  guter 
Übereinstimmung  mit  Beckmana, 
ZS.  ph.  Gh.  2,  735;  1888. 

Bestimmungen  von  Dahnis,  Wied. 
Ann.  54,  486;  1895  geben  zu  tiefe 
Gleichgewichtstemperaturen,  jeden- 
falls infolge  von  Wassergehalt  der 
Essigsäure, 


Essigsäure  -  p-Xylol  *) 


Gew.-% 
Xvlol 


Bodenkörper 

Temp. 

p-Xylol 

-1-15,29° 

12,01 

9,225 

6,845 

„ 

4,38 

" 

1,35 

p-Xylol-1- 

0,51 

Essigsäure 

Essigsäure 

2,285 

„ 

4,86 

» 

6,965 

» 

10,02 

+  13,18 

0,00 
10,00 

19,96 
30,23 
40,24 
50,80 

52,4 

60,47 
70,78 
79,08 
90,00 
100,00 

^)  Paterno  u.  Montemartini,  Gazz. 
chim.  34  II,  208;  1894. 

cf.  Paterno  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


Essigsäure-Nitrobenzol  ^ 


Mol.-% 
N'itrobenzol 


Bodenkörper    Temp. 


100,00 

89,75 
77,22 
68,92 
62,38 

55,3 

50,64 
45,76 
32,93 
21,95 
8,00 
0,00 

I 
50,64 
^)  Dahnis, 
1895. 


I.  StabiL 
Nitrobenzol    +  5,50" 
+  2,53 

—  1,20 

—  3,75 

—  5,85 

—  8,25 

—  5,80 

—  3.70 
+  1,30 

5,35 
11,09 

+  15,39 

I.  Instabil 

Nitrobenzol  \  — 10,00" 

Wied.    Ann.  54,  486; 


I  Nitrobenzol 
'  +  Essigsäure 
■    Essigsäure 


Essigsäure-Thymol  ^) 


Gew.-% 
Thymol 


Bodenkörper  }  Temp. 


I.  Stabil 

100,00  Thymol  1  +49,32° 

91,12  „                40,04 

80,36  „  :     30,73 

71.84  „  j     22,38 
60,66  „  !      10,68 

57.85  „  \  +  7,48 

49,83  Jhy™.«'+    '  -  4,27- 

Essigsäure  ^ 

44,43  Essigsäure  ^—  1,05 

39,33  „  +1,68 

29,57  „  6,03 

22,65  „  8,53 

14,30  „  10,57 

7,63  „  I2Hf6 

0,00  „  +15,05 

11.  Instabil 

56,27*  Essigsäure  — 8,76« 

52,46*    .       „       ;  —5,75 

^)  Paterno  u.  Ampola.  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 

*Die  vom  Verf.  im  Intervall  56  bis 
50%  beobachteten  tieferen  Tempe- 
raturen, als  dem  Eutektikum  ent- 
sprechen, sind  jedenfalls  Über- 
schreitungserseheinungen. 


Essigsäure-IndoP) 


Gew.-% 
Essigsäure 


Bodenkörper     Temp. 


100,00       i    Essigsäure      -J- 16,50* 
98,12        i  „  15,87 

93,98      ;         „  +14,54 

^)  Ferratini  u.  Garelii,  Gazz.  chim. 

22  1 1,  245 ;  1892. 


Monochloressigsäure- 
Kampfer") 


Mol-% 
Monochlor- 
essigsäure 


Bodenkörper  j  Temp. 


0,00 
22,03 
28,63 
34,87 
40,87 

bis 
66,93 
70,57 


Kampfer 


}     ^     I 


81,01 

88,12 
96,71        i 
100,00 

^)  Pawlewski, 

Ben  1893,  379. 


Monoehlor- 
essigsäure 


+175° 
106 

75 
40 


23,1 


„  j        33 

!      41 
i      46,2 
;  +  63 

Krakauer    Akad. 


Kremann. 


518 


135  o 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.    IV. 


Myristinsäure-Palmitin- 
säureO 


Gew.-% 
Myristinsäure 


Bodenkörper 


lO 

20 

40 

50 

ca.  63 

70 

80 

90 

100 


Palmitinsäure 


Palmitins.  + 

Myristins. 
Myristinsäure 


Temp. 


+  62« 
60,1 
58 
51,5 
47,8 
44,0 

46,2 

49,5 

51,8 

+  53,8 


^)  Heiotz,  Pogg.Ann.92,588;i854. 


Myristinsäure-Stearin- 
säure  0 


Gew.-% 
Myristinsäure 


90 
80 

ca.  78 

60 

50 
30 
20 
10 


Bodenkörper 


Myristinsäure 


Myristins.  + 
Stearinsäure 
Stearinsäure 


Temp. 


+53,8« 
51,7 
47,8 

45,0 

50,4 
54,5 
62,8 

65,0 

67,1 

+  69,2 


^)  Heintz,  Pogg.  Ann.  92, 588 ;  1 854. 


Myristinsäure-Lauro- 
stearinsäure  0 


Gew.-% 
Myristinsäure 


90 
80 
70 
60 
50 
40 

30 

20 

10 

o 


Bodenkörper     Temp 


Myristinsäure 


Myristins.  + 

Laurostearins. 

Laurostearins. 


+53,8^ 
51,8 
49,6 
46,7 
43,0 
37,4 
ca.  32 

35,1 

38,5 

41,3 

+43,6 


Palmitinsäure-Stearin- 
säure ') 


Gew.-% 
Stearin- 
säure 


^)  Heintz,  Pogg.  Ann.  92, 588 ;  1854. 


100 

90 
80 
70 
60 
52,5 

50 


40 

30 
20 
10 


Bodenkörper 


Stearinsäure 
Kont.  Reihe 
von  Mischkr. 
von  Stearinsäure 
u.  einer  Verb, 
(i  Stearins.  . 
I  Palmitins.) 
nach  Typ.  1 1 1 

Verb.:  (i  Stearins. 

I  Palmitins.) 
Kont.  Reihe  von 
Mischkr.  d.  Verb, 
(i  Stearinsäure. 
I  Palmitinsäure) 

mit  Palmitins. 

nach  Typ.  III 

Palmitinsäure 


Temp. 


68,2" 

65,9—61,5 

63,5-   ? 
60,8 — 57,00 

57,65-  ? 
56,0 

Smp.  56,25 


55,9-55,0 

54,75 

55,75—54,8 

58,4  -56,8 

61 


^)  Carliafanti  und  Levi-Malvaao, 

Gazz.  chim.  39  II,  353;  1909. 

Zu  ganz  ähnlichem  Verlauf  der 
Schmelzkurve  kommt  de  Visser 
(Rec.  P.-B.  17,  182;  1898),  jedoch 
ohne  daß  er  Krystallisationsinter- 
valle  beobachtet. 

Ältere  Versuche: 

Heintz,  Pogg.  Ann.  92,  p.  588; 
1854. 


Palmitinsäure-Lauro- 
stearinsäure  0 


Gew.-% 
Palmitin- 
säure 


lO 

20 
ca.  26 

30 
50 
60 
70 
80 
90 

IOC 


^)  Heintz, 

1854. 


Bodenkörper 


Laurostearin- 
säure 


Laurostearin- 

säure  + 
Palmitinsäure 
Palmitinsäure 


Temp. 


43,6» 

41,5 
37,1 

ca.  34,5 

38,3 
47,0 
51,2 
54,5 
57,4 
59,8 
62,0 


.   Ann.   92,   588; 


Palmitinsäure-Ölsäure  ^) 


Gew.-% 
Palmitin- 
säure 


Bodenkörper 


Temp. 


100 
90 
80 
70 
60 

50 
40 

30 
20 
10 


Palmitinsäure 


Kont.  Reihe 

von  Misch- 

krystallen 

nach  Typ.  I 


-f6i'> 
59,2—? 
57,3—? 
55,1  -  ? 
52,6-44 

49,75—  ? 
46,25—? 
41,60 — 29 
35,0  —  ? 
24,8—  ? 
+  9 


Ölsäure 

^)  Carlinfanti  und  Levi-Malvano, 

Gazz.  chim.  39  II,  353;  1909. 
Auch  das  ternäre  System :  Palmitin- 
säure -  Stearinsäure  -  Ölsäure  wurde 
von  den  Verff.  untersucht. 


Stearinsäure-Laurostearin- 
säure  ^) 


Gew.-% 
Stearin- 
säure 


Bodenkörper 


Temp. 


10 
20 

ca.  23 

30 

40 

50 
60 
70 
80 
90 
100 


Laurostearinsäure 


Laurostearinsäure 

+  Stearinsäure 

Stearinsäure 


+  43,6" 
41,5 
38,5 

ca.  37 

43.4 
50,8 
55,8 
59,0 
62,0 

64,7 
67,0 

+  69,2 


^)   Heintz,   Pogg.   Ann.  92, 
1854. 


Stearinsäure-ÖIsäure  0 


Gew.-Vo 
Stearin- 
säure 


Bodenkörper 


Ölsäure 


o 

5 

15 
25 
35 
46 

55 
65 
75 
85 
100         Stearinsäure 

^)  Carlinfanti  u.  Levi-Malvano,  < 

Gazz.  chim.  39  II,  353;  1909. 


Kont.  Reihe 

von  Misch- 

kryst. 

nach  Typ.  I. 


Kremann. 


1 


135 


519 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   IV. 


d-CI-Bernsteinsäure 
u.  I-Br-Bernsteinsäure  ^ 


oew.-% 
I-Br-Bern- 
steinsäure 


Bodenkörper  i  Temp. 


lOO.O 

79,1 
70,0 

59,9 
55,0 
50,0 
45,0 

40,6 
30,2 
20,7 
10,2 
0.0 


1-Form 


l-fi-Form 
i-FormSmp. 
d-f  i-Form 
d-Form 


i6S,9 
163,7 
160,8 

157,2 
157,0 
157,3 
157,0 

157,1 
161,6 
164,5 
1710 
176,5 


*)  M.  Centnerszwer,  ZS.  ph. 

S9,  715;  1899. 


Gh. 


i-Chlorbern  steinsäure 
u.  1-Brombernsteinsäure  0 


Gew.-V,  ; 
:-Brombern- 
steinsäure  | 


Bodenkörper    i  Temp. 


ICO.O 

89,7 
80,9 
69,5 

60,0 

49,5 
39,8 
29,3 
20,0 
15,0 
9,7 


1-Bromb 
sä 

emstein- 
Lire          1 

»             ( 

exp. 

i-Form- 

i-Chlorb 

sä 

! 
'                          i 

-1-Form  1 

emstein- 

ure 

175,7" 

172,6 

169,3 
165,9 
165,8 

163,1 

159,5 
155,7 

154,1 
153,7 

153,9 
156,0 


^)  M.  CentnerszwCT,  ZS.  ph.  Ch. 

29,  715:  1899. 


i-Äpfelsäure  u.  I-Mandel- 
säure  0 


j  Gew.-% 
l-.Mandel- 
:     säure 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
89,2 
80,0 
69,9 
0H.3 


1-Mandelsäure 


1-Mandelsäure 

—  i-Äpfekäure 


132,9 
127,2 
124,4 
118,0 

114.0 


Gew.-Oo 

1-MandeI- 

säure 


Bodenkörper        Temp. 


49.3  i     i-Äpfelsäure  j    115,7° 

39,7     \              »  ;    "''9 

30,0     j              „  121,2 

19.4  I              ..  I    124,4 
10,4     i              ,,  126,9 

0,0                   ,.  131,3 

*)  M.  Centoerszwer,  ZS.  ph.  Gh. 
29,  715;  1899. 


Maleinsäure  u.  1-Mandel- 
säure  ^) 


Ge\v.-% 
1-Mandel- 
säure 


Bodenkörper        Temp. 


I-Mandelsäure 


1-Mandelsäure 
-f- Maleinsäure 
Maleinsäure 


132,9" 

125,7 

"9,3 

"5,3 

112,5 


100,0 

89,7 

80,3      ! 
76,2      I 

63,0  exp.  i 


59,3       1     Maleinsäure  "5,7 

50,1       !             „  ,    122,2 

40,6       .             „  '    128,0 

30,0       i             «  I    130,0 

19,0  — i             „  j   131,4 

9,4        !              „  i33rJ 

0,0        l              „  I    137,2 

1)  M.  Centoerszwer,  ZS.  ph.  Gh. 

29,  715;  1899. 


Äthylacetat- Anilin  ^) 


Mol.-% 
Anilin 


Bodenkörper     '  Temp. 


100,0 
88,9 
77,8 
73,2 

70,8 

69,3 
66,2 

60,3 

58,0 
55,9 
52,3 

46,6 

21,5 

14,4 

5,2 

0,0 


Anilin 


(3  Anilin 
I  Äthylacetat) 


(3  Anilin 
2  Äthylacetat) 


(I  Anilin 
I  Äthylacetat) 

„ 

„ 
Äthylacetat 


—  6,9 

—  14,9 
—23,7 
-27,0 

—27,6 

—30,4 
—37,9 
-39,9 

—40,5 
—45,4 
—47,0 

—59,0 
-93,7 
—92,7 
-86,8 

-83,6 


*)  Wroczynsld  u.   Gnye,   Joum. 

Chim.  phys.  8,  569;  1910. 


Oxalsäuremethylester- 
Naphthalin  ) 

1)  Bafuet,  C.  r.  149,  857;  1909 
findet  keine  Verb.,  nur  ein  Eutekti- 
ktun.  Nähere  Daten  gibt  Verf. 
nicht  OTL 


Diäthyldiacetyltartrat" 

Nitrobenzol  0 


MoL-% 
Tartrat 


Bodenkörper       Temp. 


Nitrobenzol 


Nitrobenzol  -f 

Tartrat 

Diäthyldiacetyl- 

tartrat 


0,00 

6,00 

9,98 

13,32 

17,54 

22,78 
26,37 
32,28 
38,88 

44,14 
49,10 

58,01 
64,89 
70,45 
75,45 
81,79 
86,36 

90,43 
94,80 
100,00  „ 

1)  Schraer,  ZS.  ph.  Gh. 
1910. 


2,35 
-j-  0,00 

—  1,65 

-f  6,1 

13^4 
19,2 

24,4 

30,4 

34,55 

37,8 

43,0 

47,1 

50,0 

52,55 
56,0 

58,5 

60,9 

63,6 

+67,0 

"*%  525; 


Diäthyldiacetyltartrat- 
m-Nitrotoluol  ^ 


Mol.-% 
Tartrat 


Bodenkörper     ;  Temp. 


m-Nitrotoluol 


Nitrotoluol -f 

Tartrat 

DBLthyldiacetyl- 

tartrat 


4,45 
9,56 

13,80 

17,98 

24,04 
30,93 
37,64 
45,18 
52,76 
58,27 
65,86 
77,76 
84,94 
95,15 
100,0  „ 

1)  Sdieaer,  ZS.  ph.  Ch. 

1910. 

Kremaon. 


i6,i» 

14,0 

11,6 

9,85 

14,0 

20,2 

27,9 

33,6 

38,2 

42,0 

44,35 

47,9 

53,5 

57,2 

63,7 

67,0 

72,  527; 


520 


135  q 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   IV.  u.  V. 


Diäthyldiacetyltartrat- 
PhenoP) 


Mol.-% 
Tartrat 


0,0 

5,39 
10,96 

14,05 
17,40 
23,02 

28,80 
33,69 

41,63 
51,36 
64,52 
72,18 
80,30 

85,74 
93,88 
100,0 


Bodenkörper 


Temp. 


Phenol 


Phenol+ Tartrat 

Diäthyldiacetyl- 
tartrat 


+40° 
33,9 
24,6 
18,6 

+  11,1 

—  3,6 
-24,15 

-  4,6 

+  17,25 
31,9 
46,2 
51,0 
55,7 
58,6 
62,7 

+67,0 


1)  Scheuer,  ZS.  ph.  Gh.  72,  530; 
1910. 


Diäthyldiacetyltartrat- 
Naphthalin  0 


Mol.-% 
Tartrat 


0,0 

4,55 
10,36 

14,52 
20,77 
30,92 
38,84 
46,54 

60,0 

58,88 

65,95 
73,53 
85,90 
94,28 
100,0 


Bodenkörper 


Temp. 


Naphthalin 

8o,iO 

„ 

77,5 

73,45 

70,6 

66,4 

59,5 

53,3 
46,65 

Naphthalin 
+  Tartrat 

Diäthyldiacetyl- 
tartrat 


43,0 

47,3 

50,65 
54,35 
60,15 
64,0 

67,0 


^)  Scheuer,  ZS.  ph.  Gh.  72,  531; 
1910. 


Stearin-Naphthalin  ^) 


Gew.-% 
Naphthalin 


100,0 
66,67 
50,0 
33,0 
25,0 

20,0 
0,0 


Bodenkörper    Temp. 


Naphthalin 


Naphthalin 

+  Stearin 

Stearin 


79,3" 

71,8 

64,3 
50,9 

46,3 

48,2 
54,8 


')  Palazzo  u.  Battelli,  Atti  Tor.  1», 
514;  1883. 


Stearin-MonobromkampferO 


Gew.-%      :  I 

Monobrom-      Bodenkörper  |   Temp. 
kampfer      j 


89,3 

66,67 

50,0 

33,33 

25,0 
7,7 
0,0 


Monobrom- 
kampfer 


Monobrom- 

kampfer+ 

Stearin 

Stearin 


76,00" 

70,28 
62,96 
55,30 

48,70 

49,88 
52,90 
54,80 


1)  Battelli  u.  Martinetti,  Atti  Tor. 
20,  844;  1885. 


Palmitinsäurecetylester- 
NaphthalinO 


Gew.-% 
Naphthalin 


100,0 
80,0 
66,67 
50,0 
33,3 
25,0 

22,2 

16,66 
14,48 


Bodenkörper 


Naphthalin 


Naphth.+ 

Palmitin- 

säurecet. 

Palmitinsäure- 

cetylester 


Temp. 


79,3" 

75,7 
70,4 
62,8 

49,2 
39,8 

86,6 

38,4 

39,3 
43,9 


1)  Palazzo  u.  Battelli,  Atti  Tor.  19, 
514;  1883. 


V.  Systeme  mit  aliphat. 
Amido-Verbindungen 

(Amiden,  Säureamiden,  Imiden 
Harnstoff  u.  seinen  Derivaten) 

Diäthylamin-Benzol  0 


Diäthylamin  |  Bodenkörper  j   Temp. 


0,00 
12,54 
21,25 
30,36 
39,85 
49,74 
60,06 
70,84 

76,41 


Benzol 


Benzol+ 

Dimethylamin 

Dimethylamin 


82,10 

93,90 

100,00 

^)  Pickering,    Journ.   ehem. 
63,  998;  1893. 


-i-   5,44^ 

—  3,44 

—  8,91 
-16,01 

—  24,2 
— 32,0 
— 4I0I 
—50,3 

—54,6 


■52,4 
50,0 

49,3 
Soc. 


Trichloracetamid  CCI3CONH2 

und  Tribromacetamid 

CBrsCONHa') 


Mol.-% 
CCI3GONH,. 


0,00 
17,88 
29,16 
37,98 
44,88 
54,99 
62,03 
71,10 
76,40 
85," 
95,39 
1 00,00 

1)  F.  W. 

577;  1891. 


Bodenkörper  \    Temp. 


CBraCONHa 


Kont. 

Reihe  ( ?) 

von  Misch- 

kryst. 


CGI3CONH2 
Küster,  ZS. 


120,55 
121,91  —  ? 
123,56—? 
125,09  -  ? 
126,43—? 
128,63—? 
130,23  —  ? 
132,50—? 
133,88-? 
136,07-? 
138,70-  ■' 
1139,91 
ph.  Gh.  8, 


Äthylsuccinimid-p-Xylol  ^)  \ 


Gew.-% 
p-Xylol 


11,16 
20,05 
29,49 
36,28 

40,98 
48,25 
52,41 


Bodenkörper 


Äthyl- 
succinimid 


Äthylsucc. 
+  p-Xylol 
p-Xylol 


Temp. 


+28,81 


+  i,^ 


Kremann. 


135 


521 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer 

Stoffe. 

V. 

Harnstoff -o-Nitrophenol  0 

Harnstoff-o-Kresol  ^) 

Xvlo?        Bodenkörper  |  Temp. 

58,3         ,      p-Xylol      i       3,04° 

li^Sf      Bodenkörper       Temp. 

Mol.-% 
Harnstoff 

Bodenkörper 

Temp. 

66,0         1           „                        ' 

4,05 

1 

74,37 

6,64 

100,0 

Harnstoff           131,5" 

100,0 

Harnstoff 

131,5'^ 

81,85 

8,29 

99^ 

!    128,0 

92,3 

» 

128,5 

93,14 

11,18 

98,6                      „                1    126,0 

85.3 

,j 

126,0 

100,0                      ., 

+  13,28 

ofirtK-  an  Harnst.+2  flüss.     124,5 
'          '          Schichten        im  Mittel 

79,0 

» 

124,0 

73,8 

122,5 

')  Paternö  u.  Atnpola,  Gazz.  chim. 

2,4      1        Harnstoff             93,5 

68,0 

120,5 

27,  481;  1897. 

M  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 

59,0 
51,6 
43,3 

115,5 
108,0 

97,0 

36,7 
31,2 

» 

89,5 
73,0 

\thylsuccinimid  u.  p-Brom- 

toluolO 

Harnstoff-m-Nitrophenol  0 

27,8 
26,0 

Harnst. +  (i  Harnst. 

.  I  0-  Kresol) 
(i  Harnst.  .10- Kresol) 

60,0 

59,0 

1 

B?omtoluol       Bodenkörper     Temp. 

fi^Sst^f;     Bodenkörper       Temp. 

24,9 
21,0 

19,5 
16,3 

»> 

57,7 
53,5 
51,5 
46,0 

100,00       [    Bromtoluol     j  26,73" 

ioo,o 

Harnstoff 

132,0'' 

93,20       )            „             j  21,55 

89,8 

„ 

125,0 

11,9 

37,0 

81,26       1            „             1  17,89 
71,91                    „                14,21 

80,4 
71,4 

„ 

120,0 
112,0 

9,5 

(1  Harnst.  .1  0- Kresol) 
-fo- Kresol 

25,0 

62,16       j            „                10,24 

61,6 

», 

103,0 

4»o 

Kresol 

28,5 

51,40        i             „                   4,55 

54,3 

„ 

88,0 

0,0 

31,0 

joAp          Bromtoluol  +        /v^- 
**'**         Äthylsuccinimid  •     "'^ 

50,0 

( I  m-  N  it  rophenol ;      0«  - 
.1  Harnstoff  )Smp.      ^'^ 

38,70          Äthylsuccinimid  j     2,82 

42,9 

80,0 

1)  Kremann,  Mon.  Chem.  28, 

1125; 

31,06                     „                   7,99 

34,3 

_           „                    74,0 

1907. 

19,84                     „                 15,87 

(1  m-Nitrophenol 

14,13                     „                 19,57 
3.00                     „                 25,60 

ca.  29,0 

I  Harnstoff)          68,0 

+ m-Nitrophenol 

0.00                     „                 28,81 

20,2 

8  A 

m-Nitrophenol 

79,5 

Harnstoff-m-Kresol  ^)       il 

^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 

0,0      [               „                    95,0 

27,  481:  1897. 

^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 

Mol.-% 
Harnst. 

Bodenkörper 

Temp. 

100,0 
95,6 
89,1 
81,4 
75,9 

Harnstoff 

131,5 
129,0 

Harnstoff-PhenoP) 

Harnstoff-p-Nitrophenol  0 

126,5 
124,0 
122,5 

Mnl  -0/                                             f 

» 

Phenol         Bodenkorper  ;   Temp. 

Mnl  -OZ 

H^ästoffi     Bodenkörper 

Temp. 

65,0 

» 

119,0 

1 

100,0               Phenol       1     41,00 
ra  oas         ■Ph+ (2  Phenol.       «ca 
'^•^'°         1     I  Harnst.)     ,      ^'^ 

57,8 
49,2 
45,1 

115,0 
106,2 
101,3 

100,0              Harnstoff 
90,1                     „ 

131,5" 
123,8 

86,6 

i     44,0 

80,7                    „ 

117,0 

41,3 

„ 

94,5 

77,5 

55,8 

60,0      (i .  p-Nitrophenol 

"3,5 

36,5 

,» 

86,0 

69,2 

„                 60,0 

.  1  Harnstoff) 

34,0 

79,5 

«6,6 

„  Smp.i     61,0 

116,0 

1      (I   Harnstoff. 

54,0 

Harnstoff     i      84,0 

46,8 

38,7                   „ 

116,0 

30,0 

I  m- Kresol)  + 

66,0 

46,4 

1     95,0 

"3,5 

Harnst. 

40,7 

j» 

101,5 

30,3                    „ 

102,0 

28,3 

(I  Harnstoff . 

65,0 

31,3 

„ 

110,0 

(i  p-Nitrophenol . 

I  m- Kresol) 

23,2 

,, 

"6,5 

21,0      !     I   Harnstoff) 

87,0 

22,0 

« 

59,5 

11,2 

1    122,8 

!  +  p-Nitrophenol 

15,9 

n 

49,0 

0,0        1           ^^           1    129,0 

17,3         p-Nitrophenol 

92,5 

12,7 

,» 

')  Kremana  u.  Rodinis.Mon.  Chem. 

8,0 

104,0 

10,6 

,f 

35,0° 

27,  125;  1906. 

0,0        I                    „                    ;     111,0 

Ältere  Daten :  Philip,  Joum.  chem. 

^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 

')  Krem 

ann,  Mon.  Chem.  28, 

1125; 

Soc.  83,  823;  1903. 

27,  125;  1906. 

1907. 

Kremann. 


522 


135 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  V.  u.  VI. 


Harnstoff-p-Kresol  ^) 


Mol.-% 
H  arnstof  f 


ioo,o 
92,4 
78,4 
70,8 
67,2 
62,0 
51,8 
41,1 
32,1 
27,1 
23,6 
21,0  exp. 


Bodenkörper 


Harnstoff 


Temp. 


Harnst. +  (i  Harnst. 

.  I  p-Kresol) 

(i  Harnstoff. 

I  p-Kresol) 


20,2 

18,1 
16,8 

15,0 

14,1 
10,8 

7,5 

5,3 

0,0 

^)  Kremann,  Mon.  Chem. ' 
1907. 


p-Kresol  -|-  (i  Harnst. 
.  I  Kresol) 
p-  Kresol 


131,5" 

127,5 

122,0 

119,0 

117,8 

115,0 

109,5 

95,5 

74,0 

57,0 

41,0 

26,0 

25,3 

24,0 
22,0 

20,0 

22,5 
25,5 
28,0 

31,0 

34,5 

1125; 


Monomethylharnstoff- 
PhenoP) 


Gew.-% 
Phenol 


Bodenkörper 


Monomethyl- 
harnstoff 
12,5 
22,0 
34,0 
42,7 
50,4 
58,4 

60,0 

61,1 

65,1 
68,0 

74,6 
78,0 
80,1 
84,7 
89,7 
95,4 
100,0 

^)  Kremana,  Mon.  Chem.  31 
1910 U.Wien.  Ber.  119,  IIb, 657 


Monomethylh.  + 
(i  Phenol.  I Mono- 
methylh.) 
(i  Phenol.  I Mono- 
methylh.) 


(i  Phenol .  I  Mono- 
methylh.) +  Phenol 
Phenol 


Temp. 


98,0» 

89,0 
81,0 
70,0 

55,5 
43,0 
16,0 

8,3 

7,7 

4,7 
2,0 

—5,0 
-7,0 

+2,0 
13,0 
24,5 
34,0 
41,0 

,  843; 
;  1910 


Sym.  Dimethylharnstoff- 
PhenoP) 


Gew.-% 
Phenol 


0,0 
10,2 

19,3 
28,0 

33,9 
39,8 
45,3 
47,0 

54,7 

55,9 
67,0 
68,1 
73,2 
80,0 

82,8 
84,2 
91,0 

lOO.O 


Bodenkörper         Temp. 


Dimethylharnstoff 


Dimethylh.+ (2  Phe- 
nol .  I  Dimethylh.) 
(2  Phenol .  I  Di- 
methylh.) 


„        Smp, 

Phenol  -f  (2  Phenol . 

I  Dimethylh.) 

Phenol 


102,0" 

93,0 
80,0 
64,0 
48,5 
31,0 

lO.O 


-3 

+  7 

8,3 
13,3 
14,0 

12,7 

+5 
8,0 

14 

30 
41 


^)  Kremana,  Mon.  Chem.  31,  843 ; 
i9iou.Wien.  Ber.  119,  IIb, 657;  1910. 


Asym.  Dimethylharnstoff- 
Phenol^) 


Gew.-% 
Phenol 


Bodenkörper         Temp. 


D  imethy  Iharnstof  f 

9,2 

17,4 
25,0 
31,2 
39,2 
46,0 
52,1 
58,7 
62,2 

64,0 

66,5 

69,3 
74,2 
77,4 

82,6 

85,8 
90,0 

93,4 

96,7 

100,0 

')  Kremann,  Mon.  Chem. 
1910  u.  Wien.  Ber.  119,  I 
1910. 


Dimethylh. -f(i  Phe- 
nol .  I  Dimetiiylh.) 
(I  Phenol.  I  Di- 
methylh.) 


(I Phenol.  I  Di- 
methylh.) +  Phenol 
Phenol 


178» 

170 

162 

153 

144 

129 

112 

92 

65 

47 

25,2 

25 

24 
21 
18 

9,0 

16,5 
26,0 
32,0 
37,0 
41,0 

31,843; 
Ib,  657; 


Urethan-Toluol  0 


Mol.-% 
Urethan 


Bodenkörper 


87,86  Urethan 

63,60 
19,63 
1,77 

^)  Speyers  Sill.  Journ.  (4)  14,  295 
1902. 


Temp. 


40,7" 

33,9 

22,1 

0,0 


VI.  Systeme  mit  Benzol 

Benzol  -  Schwefelkohlen- 
stoff ') 


Gew.-% 
Schwefel- 
kohlenstoff 


0,00  Benzol 

8,65 
18,00 
29,59 
39,23 
47,46 
57,62 
69,11 

81,13 
90,90 

')  Pickering,   Journ. 
63,  998;  1893. 


Bodenkörper  [  Temp. 


!  +  5,4- 
I  —  o,4' 
i  —  6,3« 

I  —14,1- 
i  — 20,6 

—26,9' 
—35,3' 
—45,3' 
— 60,6 

—74,3 
ehem.  See 


Benzol-Triphenylmethan 


Mol.-% 

Triphenyl- 

methan 


100,0 
89,6 
82,1 
73,5 

69,4 

59,0 

53,2 
49,7 
32,5 
30,7 
26,8 

15,1 
10,0 
4,86 
1,97 
1,63 
1,28 

1,25 


Bodenkörper 


Tempj 


Triphenylmethan 


Triphenylmeth.  + 1 
(i  Triphenylmeth. 
I  Benzol)        j 
(i  Triphenyl- 
methan. I  Benzol) 


(iTriphenylmeth. 

I  Benzol)  -f  Benzol 

Benzol 

Kremana. 


92,5' 
87,3 
83.5 
77,6 

74,0 

77,: 
77,1 

7^ 

741 

73 
7H 

52 
4c 
2^ 

8,2 
4,2 

5 


oj 


135  t 


523 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VI, 


1)  Knriloff,  ZS.  ph.Ch.23,547 ;  1S97. 
iltere  Versuche  von  Linebarger, 
ourn.  Amer.  ehem.  Soc.  15,  45; 
893,  neuere  von  Hartley  u.  Thomas, 
ourn.  ehem.  Soc.  89,  1013;  1906. 


Benzol-Diphenylamin  0 


iVl0l.-°o 

iBenzol 


Bodenkörper     !  Temp. 


I.  Stabil. 
Benzol 


Benzol + 
Diphenylamin 
Diphenylamin 


ioo,o 
92,1 
84,35 
78,9 

69,23 
60,7 
50,83 
41,43 
30,37 
15,28 
0,0 

II.  Instabil. 

77,5  Benzol 

^)  Dahffls,   Wied.  Ann. 
fS95. 


5,34" 
-fo,79 
—3,7 
—6,85 

+4,9 
13,5 
22,0 
29,1 
36,4 
45," 
52,88 


:  -7,70" 
54,  486; 


Benzol-Benzoesäure  ^) 


Gew.-% 
Benzoesäure 


Bodenkörper  j  Temp. 


0,0 

3,71 

5,1 

6.3 

"•4 


Benzol 

» 
Benzol-- 
Benzoesäure I 
Benzoesäure 


34,2 
42,6 
78,2 

87,5 
100,0 

*)  Roloff,  ZS.  ph.  Gh.  17,  333; 
1895.  Benzolkurve  cf.  Beckmann, 
ZS.  ph.  Gh.  2,  279;  1888. 


5,37" 

4,54 

4,2 

",7 

17,1 

33,9 

60,5 

68,7 

99,6 
105,3 
121,0 


Benzol-p-XylolO 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper 


Temp. 


0,00 
10,79 

17,03 

27,12 


p-Xylol 


13,18» 
7,045 
3,465 

-  3,04 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper  '  Temp. 


34,13 
40,45 
48,46 

ca.  58 

61,65 
63,86 
68,86 
76,10 
82,08 

90,73 
100,00 


p-Xylol 


p-Xylol+ 
Benzol 
Benzol 


-  7,22" 
—11,65 
—16,98 

;  ca.  —23 

—17,44 
—15,94 
1—12,52 
I—  7,80 

—  4,19 
;+  0,32 
!     5,17 


')  Paternö  u.  Montemartini,  Gazz. 
chim.  24  II,  208;  1894.  Neuere 
Untersuchungen  dieses  Systems  von 
Paternö  u.  Ampola  ibid.  27,  481; 
1897  führen  zum  Eutektikum  bei 
55,22  u.  22,39". 


Benzol-p-Bromtoluol  0 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper     Temp. 


0,0 
11,0 
22,15 
30,03 
38,47 
43,96 

50,25 

53,02 
63,15 
75,75 
88,09 

94,78 
100,00 


Bromtoluol 


Benzol+ 

Bromtoluol 

Benzol 


26,71» 

15,32 

4,75 

—  2,61 
—10,57 
—15,51 
—16,76 

—14,69 

—  9,53 

—  3,23 
--  1,56 
--  3,81 
--  5,48 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


Benzol-p-Dibrombenzol  ^) 


MoI.-% 

p-Dibrom- 

benzol 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0 
67,6 
45,6 
25,1 
15,6 


p-DibrombenzoI 


87,0« 

68,0 

51,0 

28,0 

12,0 


1)  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  11,  456; 

1893- 


Benzol-Nitrobenzol  0 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper  1  Temp. 


91,10 
82,28 
70,14 
59,92 

51,3 

44,74 
31,25 
25,33 
16,34 

7,14 
0,00 

^)  Dahms, 
1895. 


Benzol 


Benzol + 
Nitrobenzol 
Nitrobenzol 


Wied.  Ann.  54,  486; 


+  5.30« 

—  0,07 

—  5,06 
—12,37 
—18,9 

—84,58 

— 20,1 
— 12,01 
-8,7 

3,57 

,48 

6 


Benzol  -  o-Dinitrobenzol ') 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0 
98,7 
98,0 


Benzol 

„ 

O-Dinitrobenzol 

-r  Benzol 
O-Dinitrobenzol 


+5,0" 
4,3 
3,5 


96,1  j  O-Dinitrobenzol  ;  31,0 

89.7  „  i  47,0 
78,9  „  1  65,0 
69,9  ,,            !  75,0 

59.8  „  84,0 
50,8  „  90,0 
43,5                     „  95,5 

0,0  „  116,5 

')  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  836; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117,  IIb,  569; 
1908. 


Benzol  -  m-Dinitrobenzol 


MoI.-% 
Benzol 


Bodenkörper     1  Temp. 


100,0 
92,7 
88,0 

86,0 
82,8 
79,0 
77,8 
71,5 
68,5 
61,2 
52,6 

50,1 
36,8 
29,1 
20,5 
0,0 


Benzol 

„ 
Benzol  +m-Di- 

nitrobenzol 
m-Dinitrobenzol 


—3,0 


Kremann. 


524 


135  u 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VI, 


Benzol-m-Dinitrobenzol  (Forts.) 

')  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  863  ; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117,  IIb,  569; 
1908. 

2)  Schröder,  ZS.  ph.  Gh.  11,  456; 
1893. 


Benzol -p-Dinitrobenzol  0 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper 


loo.o  Benzol                5,2" 

'  nitrobenzol               ' 

3,3  p-Dinitrobenzol       28,0 

96,5  „                   54>o 

92,0  „         Kp       80,9 

')  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  863 ; 

1908  u.  Wien.  Ber.  117,   IIb,  569; 
1908. 


Temp. 


Benzol-  1,  2,  4-Dinitro- 
toluoP) 


Mol.-% 
Benzol 


ioo,o 
92,6 

89,5  exp. 

85,6 
78,6 
72,8 
63,7 
55,4 
46,6 

37,3 

24,6 

15,6 

0,0 


Bodenkörper     |  Temp. 


Benzol 

,, 

Benzol 

+  Dinitrotoluol 

Dinitrotoluol 


5,0" 
+  1,0 

-0,7 

+5,5 
18,0 
25,0 

33,0 
40,0 

48,0 
53,0 
59,0 
63,0 
71,5 


*)  Kremann,  Mon,  Chem.  29,  863 ; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117,  IIb,  569; 
1908. 


Benzol-  1,  2,  6-Dinitro- 
toluoP) 


Mol.-% 
Benzol 


0,0 
2,8 
21,2 
32,5 
45,0 
55,3 
66,8 

73,0 
80,2 

87,3 


Bodenkörper 


Temp. 


Dinitrotoluol 


65,0» 
63,2 
53,3 
46,5 
38,0 
33,0 
25,0 
19,5 
13,5 
3,8 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper 


oj  o  ■     Dinitrotoluol  « -. 

'               +  Benzol  * 

96,2               Benzol  2,8 

100,0  I               „  5,3 

^)  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  863; 

1908  u.  Wien.  Ber.   117  IIb,   569; 
1908. 


Temp. 


Benzol-  1,  3,  4-Dinitro- 
toluoP) 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper       Temp. 


ioo,o  Benzol 

96.3  „  3,4 

88.0  „  +0,2 

80.1  „  —3,2 
üKü.  Benzol  ra 
^'''^  +  Dinitrotoluol  "~^'" 

69.4  Dinitrotoluol  +6,6 
58,1  „  20,5 

49.5  „  28,6 
36r3  „  38,2 
24,3  „  46,0 

0,0  „  59,0 

^)  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  863 ; 
1908  U.Wien.  Ber.  117, 1  Ib,  569 ;  1908. 


Benzol-Pikrinsäure ') 


M01.-V, 

Pikrin 
säure 


Bodenkörper 


100,0 
89,9 
84,5 
63,2 
56,6 
52,2 
51,9 
51,1 
50,0 


48,1 

45,9 

37,6 

20,2 
7,59 
5,69 
2,10 

1,74 
1,33 


Pikrinsäure 


Pikrins. 
+  (i  Pikrins.  .  i  Benz.) 
(i  Pikrins.  .  i  Benz.) 


(i  Pikrins. 

-f  Benzol 
Benzol 


I  Benz.) 


0,00  I 

1)  Kuriloff,  ZS.  ph.  Ch. 

1897. 


Temp. 


122,2" 
116,0 
111,0 

95,1 
88,8 
86,4 
85,6 
85,1 
84,3 

83,8 
82,8 
81,4 

77,0 
67,0 
40,4 
34,9 
15,0 
10,0 

4,15 

5,02 
>  679; 


Benzol-Phenol  0 


Mol.-% 
Phenol 


Bodenkörper     !  Temp. 


100,0  Phenol                39, 

86,9  „                    28, 

75,3  „                      21, 

66,9  „                      16, 

58.0  „  I        II, 

50.1  „  !      +3, 
42,9  „  (      — I, 

37.7  „  I      —4, 
ca. 35,5  Benzol  +  Phenol  ca.— 6, 

31.8  Benzol  j     — 3, 
25,7  „  I      — I, 

0,0  •       „  I      +5, 

^)  Guye  u.  Tsakalotos,  Jourr 
Chim.  phys.  8,  340;  1910. 

Ältere  Versuche: 

Paterno  u.  Ampola,  Gazz.  chin 
27,  481 ;  1897,  sowie  Dahms,  Wiec 
Ann.  54,  486;  1895,  der  das  Eutek 
tikum  bei  34,8  Mol.-%  Phenol  i 
— 4,36"  findet. 


Benzol-Naphthalin  ^ 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper     1  Temp 


0,00 
10,53 
20,03 
29,28 

39,29 
49,18 
59,20 
69,18 
78,83 
79,0 

79,86 

84,99 
89,78 

94,44 
100,00 


Naphthalin 


Naphthalin 

+  Benzol 

Benzol 


79,8 

\     70,8 

62,6 

54,7 

i     45,8 

35,7 

25,0 

+  10,6 

;  —2,7 
—3,6 

-3,3 
I  —1,0; 
+  1,0 
+3,1 
+5,4 
ehem.  Sc 


^)  Pickering,   Journ 
63,  998;  1893. 

cf.  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  11,  45 
1893. 


Benzol-Inden  ^) 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper 


Benzol 


6,0 
5,4 
4,5' 
2,8, 


100,0 

98,7 
96,6 
93,0 

^)  Ferratini  u.  Qarelli,  Gazz.  chi 
22  II,  245;  1892. 

Kremann. 


135 


525 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VI.  u.  VII, 


BenzoM-NaphtholO 


Benzol-Pyridin  ^) 


Benzol-Menthol  0 


rtol.-% 
Naphth. 


Bodenkörper        Temp. 


Gew.-% 
Pyridin 


Bodenkörper     Temp. 


«IUI.-  /o 

Benzol 

Bodenkörper 

I 

.  Stabil. 

ioo,oo 

Benzol 

92,22 

8i,i6 

», 

70,0 

Benzol+ 
Menthol 

62,17 

Menthol 

53,62 
46,99 

" 

34,99 
25,66 
18,28 

" 

8,87 

„ 

0,00 

Temp. 


00,0 

79,0 
71,6 
51.S 
44,8 
39,3 
25,1 
17,8 
14,6 

3,6 

1,83 

1,03 


^-Naphthol 


,?-Naphthol 

+  Benzol 

Benzol 


121,0" 

112,5 

106,5 

95,3 
89,8 
87,0 
77,4 
71,5 
67,0 

32,5 
12,0 

4,33 

5,02 


1)  Knriloff,  ZS.  ph.  Ch.  23,  682; 
897- 


Benzol-lndol  0 


Benzol 


Bodenkörper     Temp. 


ioo,o 

98,1 

04,0 


Benzol 


6,0° 
5.2 
3,5 
1,6 


'1  Ferratini  u.  Gareili,  Gazz.  chim. 

au,  245: 1892. 


Benzol-/?-Methylindol  0 


Gew.-% 

Benzol 


Bodenkörper     Temp. 


loo.o  Benzol 

98,5 


6,0" 
5,4 


^)  Ferratini  u.  Gareili,  Gazz.  chim. 
^2!l.  245;  1892. 


Benzol-a-Methylindol ') 


Gew.-% 
Benzol 


Bodenkörper  '  Temp. 


100,0 
98,5 


Benzol 


6,0» 
5,4 


^  Ferratioi  u.  Gareili,  Gazz.  chim. 
2211,245;  1892. 


0,00 
11,06 
21,86 
32,26 
42,72 
52,80 
62,66 
72,30 

75,5   exp. 

77,16 
81,74 

86,37 
100,00 


Benzol 


Benzol-- 
Pyridin 
Pyridin 


^)  Pickering,   Joum. 
63,  998;  1893. 


+  5,44" 
,  —  0,83 

—  7,24 
- 14,57 

i  -23,0 

i  —32,7 

■  —44,0 

—57,3 

-62 

— 61,0 

—  59,5 
—57,0 
—49,8 

ehem.   Soc. 


.66 


II.  Instabil. 
i       Benzol 


^)  Dahffls,    Wied.   Ann. 
1895. 


+  5,34' 
+  2,42 
—  0,28 

-3,4 

0,0 

+  5,4 

9,9 

18,1 

24,7 

29,7 

35,9 

+41,9 


-3,62« 
54,  486; 


Benzol-Nikotin  ^) 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper     Temp. 


100,00 
82,36 
77,3 
64,53 
39,5 


Benzol 


+  5,0» 

—  7,2 

—  9,9 
-17,5 
-46,8 


VII.  Systeme  mit  Di-  u. 

Triphenylmethan  und 

Acenaphthen. 

Triphenylmethan-Schwefel- 
kohlenstoff  ^) 


')  Wroczynski  u.  Goye,   Joum. 
Chim.  phys.  8,  569:  19 10. 


Gew.-% 
Triphenyl- 
methan 


Bodenkörper     Temp. 


Benzol-ThiophenO 


Mol.-% 
Benzol 


Bodenkörper     Temp. 


100,0 

81,9 

69,4 
60,2 

53,1 
47,5 
34,1 
25,5 
14,7 
0,0 


Benzol        -i- 

Kontinuier-  ~ 

liehe  Reihe  

•  isomorpher 

Misch- 

krystalle 


Thiophen 


5,4" 

2,5-? 

8,7-? 

13,8-? 

17,4-  ? 

20,8-  .> 

26,6-? 

30,0-  .> 

■32,7-  ? 

■37,1 


^)  Gaye  und  Tsakalotos,  Joum. 

Chim.  phys.  8,  340;  igio. 


0,98            Triphenyl-  —113,5* 

methan 

1,24                    „  - 102,0 

1,56                    „  —  91,0 

1,91                    „  i  —  83,0 

^)  Arctowski,  C  r.  121, 123 ;  1895. 


Triphenylmethan-Diphenyl  *) 


MoI.-% 
Diphenyl 


Bodenkörper       Temp. 


100,00 
66,67 
50,00 

33,33 
0,00 


Diphenyl        j 
Triphenylmethan 


70,5" 

50,0 

52,0 

68,0 

90,0 


1)  Vignofl,  Bull.  Soc  chim.  (3)  6, 

387;  1891. 

Kremann. 


526 


135 


W 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VII, 


Diphenylmethan  -  Naph- 
thalin ') 


Gew.-% 
Naphthalin 


100,00 
96,59 
90,53 
78,63 
67,96 
58,76 
50,23 
43,44 
35,53 
25,13 
21,29 

15,02 

5,75 
0.00 


Bodenkörper      Temp 


Naphthalin 


Naphthalin + 
Diphenylmethan 
Diphenylmethan 


80,0» 

78,57 
75,81 
69,90 

63,53 
57,17 
50,35 
44,30 
36,25 
22,30 

15,40 

17,35 
22,50 

25,64 


Miolati,ZS.ph.Ch.9,653;  1892. 


Diphenylmethan-Phenol  0 


Phenol 


0,00 

8,08 

14,24 

20,73 

31,56 

38,68 

43,43 

51,08 

100,00 


Bodenkörper 


Diphenylmethan 


Phenol + 

Diphenylmethan 

Phenol 


Temp. 


24,45" 

20,72 

18,40 

16,49 

13,24 

11,62 

12,94 
16,73 
40,24 


')  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


Triphenylmethan-Anilin  ^) 


T[öl.-7„ 

Triphenyl- 
methan 


Bodenkörper       Temp. 


90,2 
80,9 
68,2 
63,5 


ca.61 


Triphenylmethan 


Triphenylmethan+ 

(i  Triph.  I  Anilin) 

(iTriphenylm.iAn.) 


57,9 
55,1 
49,1 
44,6 
40,9 
31,6 

25,4 
17,8 

9,7 
5,6 
3,8 
1,85 

^)  Hartley  U.Thomas,  Journ. 
Soc.  89,  1026,  1906. 


87,3° 
82,1 

74,3 
71,6 

70,0 

70,6 
71,2 
71,6 

71,3 
70,1 

68,7 
66,0 
61,4 
52,1 
43,0 
35,3 
23,0 
ehem. 


Triphenylmethan-Thiophen  0 


Mol.-%    I 
Triphenyl-  [ 
methan 


Bodenkörper 


Temp. 


89,9 
76,3 
70,5 
61,3 
60,8 
56,0 

51,0 

44,7 

32,9 
24,4 
21,1 

13,5 
10.8 


Triphenylmethan 


Triphenylmethan 

+  (i  Triphenylm. 

I  Thiophen) 

(i  Triphenylmethan. 

I  Thiophen) 


87,2" 

79,0 

74,2 

67,2 

67,0 

62,7 

57,6 

57,4 

53,5 
47,6 
44,0 

33,5 
25,7 


^)  Hartley  u.Thomas,  Journ.  ehem. 
Soc.  89,  1022;  1906. 


Triphenylmethan-Naph- 
Ihalin ') 


Mol.-%         o    ,     ,  .. 
Naphthalin     Bodenkorper 


100 
80 

66,67 
50 

33,33 


Naphthalin 


Triphenyl- 
methan 


Temp. 


80" 
68 
59 
53 

61 
90 


^)  Vigflon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6, 
387;  1891. 


Triphenylmethan- 
Anthracen  0 


Mol.-%       L,    ,     ,  .. 
Anthracen    1  Bodenkorper 


Triphenyl- 

90* 

methan 

Anthracen 

146 

166 

„ 

181 

„ 

213 

33,3 
50 

66,67 
100 


1)  Vigaon,  Bull.  Soc.  chim.  (3),  6, 
387;  1891. 


Temp. 


Triphenylmethan-Pyrrol 


Mol.-% 
Triphenyl- 
methan 


Bodenkörper 


Tem 


Triphenylmethan 


91,8 
86,1 
74,8 
59,8 
55,6 
50,9 
47,4 
42,3 
41,8 
32,8 
25,9 
20,9 
15,8 

ca.  13 

12,1 

10,4 
8,1 

')  Hartley   u.   Thomas, 

ehem.  Soc.  89,  1024;  1906. 


Triphenylm.  + 

(i Triph.  iPyrrol) 

(i  Triphenylm. 

I  Pyrrol) 


86r 
80, 

71, 
68, 

65, 
63, 
60, 
60, 

53, 
46, 

42, 
36, 
33 

31, 

29,' 

24.' 

Jouri 


Triphenylmethan  und 
Pyridin  0 


Mol.-% 
Triphenyl- 
methan 


77,2 
66,4 

59,7 
50,3 
43,5 
39,5 
30,7 
27,2 
22,0 


Bodenkörper 


Triphenyl- 
methan 


Temp 


86,8 

8o,e 

72,8; 
67,8, 

59,3 
53,1 
48,7 
37,S 
31,; 

22,i 


^)  Hartley    u.    Thomas,    Joui 

ehem.  Soc.  89,  1028;  1906. 


Acenaphthen-Toluol ' 


Mol.-% 
Acenaphthen 


Bodenkörper 


Acenaphthen 


45,08 
29,29 
16,53 
10,76 

7,88 

^)  Speyers,  Sill.  Journ.  (4)  14, 2f 
1902. 


i 


43 

0,t 


Kremana. 


135 


527 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VII.  u.  VIII. 


icenaphthen-p-NitrotoluoI  ^) 

1)  Buguet,  C.  r.  149,  857;  1909. 
Keine  Verb.  Nur  ein  Eutektikum. 
N'ähere  Angaben  sind  dem  Original 
licht  zu  entnehmen. 


Vcenaphthen-  2,  4-Dinitro- 
toluoIO 

1)  Buguet,  C.  r.  149,  857;  1909. 

Es  existiert  eine  äquimolare  Ver- 
bindung. Nähere  Daten  sind  der 
Abhandlung  nicht  zu  entnehmen. 


Acenaphthen-a-Trinitro- 
toluoP) 

1)  Buguet,  C.  r.  149,  857;  1909. 

Es  existiert  eine  äquimolare  Ver- 
bindung. Nähere  Daten  sind  der 
Abhandlung  nicht  zu  entnehmen. 


Acenaphthen-Benzil  ^) 


Mol.-^o 

Ace- 

laphthen 


Bodenkörper     |  Temp. 


0,0  Benzil 

25,34     I 

39,54 

46,42 

55,29 
73,08 

88,24  „  I 

95,77  „  "    ! 

')   Pawlewski,    Krakauer 
Ber.  1893,  379. 


Acenaphthen 

+  Benzil 
Acenaphthen 


8i,8 
74,0 
68,8 

72,0 

79,5 
89,2 
91,8 
95,0 

Akad. 


VIII.  Systeme  mit 
Naphthalin. 

Naphthalin-Schwefelkohlen- 
stoff') 


Gew  -°/  ' 

Naphthalin      Bodenkörper    Temp. 


0,62  Naphthalin 

1.05 


—  108,5« 

—  89,5 

—  82,0 

')  Arctowski,  C.  r.  121,  123;  1895. 


Naphthalin-Tetrachlor- 
kohlenstoff ^) 


Naphihahn  ,  Bodenkörper    Temp. 


100,0 
88,9 
80,0 
44,6 
29,3 
13,3 


Naphthalin 


80,0» 
74,0 
68,5 
44,0 
29,0 
4,0 


Schröder,  ZS.  ph.  Gh.  11,  456; 


1893. 


Naphthalin-Toluol  0 


Mnl  -*''' 

Naphthalin     Bodenkörper  :  Temp. 


84,43  ;  Naphthalin 

47,37  I 

23,26  ! 

12,82  „ 


69,5° 

46,3 

25,2 

0,0 

^)  Speyers,  Sil!.  Joum.  (4)  14, 295 ; 
1902. 


Naphthalin-Diphenyl  ^) 


Mol.-%   I 
Naphthalin 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
80,0 
66,67 
50,0 

33,3 

27,27 

20,0  • 

0,0 


Naphthalin 


Naphthalin 

-f  Diphenyl 

Diphenyl 


80» 

71 
60 

50 
46 


1)  Vignon, 

6,  387;  189] 


50 
I  59 
I       70,5 

Bull.    Soc.    chim.    (3), 


Naphthalin  und  Dihydro- 
naphthalin 


Mol.-% 
Naphthalin 


I 
Bodenkörper  j      Temp. 


Kont.  Reihe 
■  vonMisch- 
kryst. 


15,41 
20,46 
25,80 
37,60 
44,39 
51,88 
63,90 
76,13 
84,57 
89,93 
100,00       Naphthalin 

^)  F.  W.  Küster,  ZS. 

577;  1891. 


23,24— 
27,49— 
31,78- 
41,23— 
46,46— 

51,87- 
60,04 — 

67,39— 
71,93— 
74,60- 

79,33 
ph.  Ch.  8, 


Naphthalin- Anthracen  0 


aS?LL    I  Bodenkörper  ^   Temp. 


s'aphthalin         80° 

5  „  I       78,5 

jQ  Naphthalin  + '      ^  j 

Anthracen  ■ 

15  Anthracen  :      88 

20  „  j     102 

30  „  :     124 

40  „                143 

50  „                155 

60  „                168 

70  „                178 

80  „                192 

90  „                198 

100  „                213 

^)  Radolfi,  ZS.  ph.  Ch.  66,  722; 
1909. 

Ältere  Versuche:  Miolati,  ibid.  9, 
651;  1892.  Vigaon,  Bull.  Soc.  chim. 
(3)  6,  387;  1891. 


Naphthalin-Phenanthren  ^) 


Gew  **' 
Phenanth^en  ;  Bodenkörper  j  Temp. 


o  Naphthalin  80O 

10  „           i  75 

20  „  70 

30  „  65 

40  »  57 

50  „            i  50 

W  Naphthalin+i  ^^ 

Phenanthren  ' 

60  Phenanthren  54 

70  „  64,5 

80  „  74,5 

90  „      .  85 

100  „  95 

^)  Rudolf!,  ZS.  ph.  Ch.  66,  716; 
1909. 

Ältere  Versuche:  Miolati,  ibid.  9, 
651;  1892. 

Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6,  387; 
1891. 

Garelli  u.  Ferratini,  Gazz.  chim. 
23  1,  442:  1893. 

Auch  Buguet  (C.  r.  149,  857;  1908) 
findet  nur  ein  Eutektikum.  Nähere 
Angaben  fehlen. 


Naphthalin-Carbazol  0 


Naphthalin 


Bodenkörper  I  Temp. 


100,0 
98,1 


Naphthalin 


79,6» 
78,8 


^)  Ferratini  u.  Garelli,  Gazz.  chim. 
22  II,  245;  1892. 

Kremann. 


528 


135y 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VIII, 


Naphthalin-Chlorbenzol  0 


Mol.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0 
84,0 
74>2 
48,2 
39,2 
30,9 
23,2 


Naphthalin 


80,00 

70,5 

64,5 

44,5 

34,5 

24,0 

12,5 


^)  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  11,  456; 
1893. 


Naphthalin-Nitrobenzol  ^) 


Mol.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper 


Temp. 


0,0 
4,3 
8,9 

14  exp. 
21,4 
34,7 
42,9 
54,2 
61,4 
72,5 
80,8 
100,0 


Nitrobenzol 


Naphthalin   ! 
+  Nitrobenzol 
Naphthalin 


3,0" 
+  1,0 

—  2,0 

—  6,8 

+  12,0 
30,0 
40,0 
50,0 
56,0 
64,0 
70,0 
81,0 


')  Kremann,  Mon.  Chem.  26,  1246; 
1904. 


Naphthalin-m-Chlornitro- 
benzoP) 


Mol.-% 

m-Chlornitro- 

benzol 


84,4 
M,h 

55,9 
43,4 
28,7 
13,9 
0,0 


Bodenkörper 


Temp. 


m-Chlornitro- 
benzol 

Naphth.+ 

m-Chlornitrob. 

Naphthalin 


43,5" 

37,3 
23,0 

33,5 
46,5 
60,0 

70,5 
80,5 


^)  Kremann  u.  Rodinis.Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Naphthalin-p-Chlornitro- 
benzol  ^) 


Mol.-% 
p-Chlornitro- '  Bodenkörper 
benzol 


Temp. 


82,1 
59,6 
51,6 

ca.  49  exp. 

39,6 
24,0 

13,9 

0,0 


p-Chlornitro- 
benzol 


p-Chlomitr. 
+  Naphth. 
Naphthalin 


80,5" 

71,0 

53,0 
43,8 

ca.40 

49,0 
63,0 
71,0 
80.0 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Naphthalin-0-Dinitrobenzol  0 


Mol.-% 

o-Dinitro- 

benzol 


Bodenkörper  i  Temp. 


100,0 
81,9 
63,0 
45,9 
36,0 

ca.  32  exp. 

24,9 

12,7 

0.0 


o-Dinitrobenzol 


o-Dinitrobenzol 

+  Naphthalin 
Naphthalin 


116,0" 
105,0 

92,5 
79,0 
68,0 

62 

66,5 

73,5 
80,0 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Naphthalin  -  m-Dinitro- 
benzol  ^) 


1^ 
•S70 


A 

.^ 

\ 

/ 

N 

\ 

/ 

\ 

?     c; 

/ 

20  W  60  80 

Mol.°/o  mi-Dvutrobertxol 


Mol.-% 

m-Dinitro- 

benzol 


0,0 
12,1 
24,3 
34,0 
40,0 


Bodenkörper 


Temp. 


Naphthalin  A  1 
AB! 


Naphthalin+   B 
(iDin.i  Naphth.) 


8o,60 

72,5 
64,2 

56,3 
50,3 


Mol.-%    I 
m-Dinitro- 
benzol 


Bodenkörper       Temp. 


43,3 

49,1 
55,5 
58,0 

66,1 
78,9 
87,5 
93,9 
100,0 


(I  Dinitr.     BCJ 
I  Naphth.)       j 


(iDin.  iNaph.)  C 

+  Dinitrob. 
Dinitrobenzol  CD 


50,5" 

50,8 
50,6 

50,5 

60,0 
70,0 
79,0 
83.0 

87i5 


^)  Kremann,  Mon.  Chem,  25,  1246; 
1904. 


Naphthalin  -  p-Dinitro- 
benzol 0 


Mol.-%    I 
Naphthal. 


Bodenkörper 


100,0 
97,3 
«3,0 

81,3 
73,5 
60,0 

54,9 

47,3 

29,3 

13,4 

0,0 


Naphthalin 

Naphth'.' +  (I  p- 

Din. .  I  Naph.) 

(i  p-Din.  .iNaph.) 


p-Dinitroph.  + 

(i  p-Din.. I Naph.) 

p-Dinitrobenzol 


Temp. 


^)   Kremann   u.   Rodinis , 
Chem.  27,  125;  1906. 


80,0» 
79,0 
76,5 

98,8 

109,5 
116,5 

117,0 

130,0 

150,0 
161,0 

170,5 
Mon. 


Naphthalin  -  p-Nitrotoluol ') 


Mol.-% 
Naphthalin 


100,0 

79,3 
62,9 

44,1 

38  exp. 

22,8 
0,0 


Bodenkörper  ;  Temp. 


Naphthalin 


Naphthalin+; 
p-Nitrotoluol  1 
p-Nitrotoluol  I 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  25, 12^ 
1904. 

Dieses  System  ist  auch  voi 
Buguet  (C.  r.  149,  857;  1909 
untersucht.  Er  findet  in  Über 
einstimmung  mit  K.  nur  i  Eutek 
tikum  und  keine  Verbindung.  Näher 
Angaben  macht  B.  nicht. 


Kremann. 


135 


529 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VIII. 


Naphthalin- 1,  2,  4-Dinitro- 
toluoP) 


saphthal. 


Bodenkörper       Temp. 


ca.58,5exp. 


I,  2,  4-Dmitro- 
toluol 


5,8 
16,5 

22,4 

28exp. 

33,1 
38,0 
44,7 
53,8 
58,8 
64,0 

69exp. 

75,9 

85,5 

94,2 

100,0 

M  Kretnann,  Mon.  Chem.  25, 
1904. 


Dinitrotoluol 
+  (i  Din.  I  Naph.) 
(I  Dinitr.  i  Naph.) 


Naphthalin 

+  (i  Din.  I  Naph.) 

Naphthalin 


71,5° 

68,0 
62,5 
58,0 

53 

57,0 
58,0 
60,0 
60,0 
59,0 
58,0 

56 

65,0 
72,0 
78,0 
80,5 

1246; 


Naphthalin-Dinitrotoluol 
(I,  3,  5)0 


Vl0l.-°o 

Jinitro- 
loluol 


Bodenkörper  Temp. 


100,0 
84,4 
75,1 

a.70 

66,9 
54,9 
45,6 
34,1 
fa.32 


Dinitrotoluol 


Dinitrotoluol 
+  (i  Din.  .  I  Naph.) 
(i  Dinitr.  .  i  Naph.) 


(I 


Din.  I   Naphth.) 
+  Naphth. 
Naphthalin 


21,5 
8,4 
0,0 

^)  Kremanfl  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


So.o«' 
69,7 
63,8 
ca.  57 

58,8 
62,5 
62,8 

56,5 
ca.  55 

66,5 
76,5 
80,3 


Naphthalin-Dinitrotoluol 
(1,  3,  4)0 


Mol.-% 
Dinitro- 
toluol 


Bodenkörper       Temp. 


Mol.-% 
Dinitro- 
toluol 


Bodenkörper     j  Temp. 


100,0 
88,6 
79,5 
71,5 

65,9 


Dinitrotoluol 


59,0" 
52,5 
47,0 
41,0 

36,5 


51,4 
41^ 
30,4 
18,8 

",7 
0,0 


Dinitrotoluol 

-f  Naphthalin 

Naphthalin 


30,00 

38,0 
50,0 
60,5 
70,5 
74,5 
80,3 

^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Naphthalin-Dinitrotoluol 

(1,  2,  6)0 


Mol.-% 
Dinitro- 
toluol 


Bodenkörper     I  Temp. 


100,0  Dinitrotoluol     |  62,0" 

80.1  „  j  51,0 
62,5  „  37,8 
59,0  exp.  Dinitr.  +  Naphth. ;  34,0 
52,3              Naphthalin      j  41,5 

42.8  „  48,8 

32.2  „  59,0 

21.3  .-  „  67,5 

12.9  ,              „  72,0 
0,0                       „  80,0 

^)  Kremano  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Naphthalin- 1,  3,  5-Trinitro- 
benzolO 


Mol.-% 
Naphthal. 


Bodenkörper 


Naphthalin 

Naphthalin 

+  (iTrin. .  iNaph.) 

(i  Trinitrobenzol 

.  I  Naphth.) 


ioo,o 
94,9 
92  exp. 

87,3 

80,3 
71,3 
61,0 

54,1 
46,0 

35,1 
26,9 

17,5 

^s,        '      Trinitrobenzol 

Trinitrobenzol 


»,5 
2,9 
0,0 


Temp. 


81,0" 
78,0 

77 

108,0 

129,0 
141,0 
149,0 
151,0 
151,0 
146,5 
140,5 
128,0 

114 

116,0 
120,0 

I22,0 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  25, 1246; 
1904. 


Naphthalin  -  a  -  Trinitro- 
toluoP) 


Mol.-% 
Naphthal. 


Bodenkörper       Temp. 


j        Naphthalin 

„ 

Naphthalin 

-r-(iTrin. .  i  Naph.) 

(i  Trinit.  .  I  Naph.) 


0,0 
12,1 

13  exp. 

21,7 

31,6 

39,0 

50,0 

59,7 

68,7 

79,9 

«JA  f;  ovn  '      Trinitrotoluol 

■^'*^P-  +(iTrin..iNaph.) 

88,5  Trinitrotoluol 

95,7         ' 
100,0         i 
^)  Kremann,  Mon.  Chem.  25, 
1904. 


8o,o<' 

74,0 

72 

82,0 
91,0 
95,0 
96,5 
95,0 
91,0 
79,0 

70 

74,0 
79,0 
81,0 
1215; 


Naphthalin  -  Nitro- 
naphthalinO 


Ge\v.-% 
Naphthal. 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
66,67 
50,0 
40,0 
33,33 
28,6 

22,2 
0,0 


Naphthalin 


Naphthalin 
-f  Nitronaphthal. 
Nitronapüthalin 


79,3** 

63,5 

52,1 

43,2 

35,9 

35,6 

39.3 
55,1 


^)  Paiazzo  u.  Battelli,  Atti  Tor. 
19,  514;  1883. 

cf.  Bngnet  (C  r.  149,  857;  1909), 
der  gleichfalls  keine  Verbindung, 
sondern  nur  ein  Eutektikum  angibt. 
Nähere  Daten  fehlen  bei  B. 


Naphthalin-Phenol  0 


Mol..-% 
Naphthalin 


Bodenkörper     Temp. 


100,00 
93,59 
85,62 
75,99 
64,90 

56,47 
46,07 
31,36 
20.61 


Naphthalin 


ca. 


15,9 

9,97 
0.00 


Naphthalin 

+  Phenol 

Phenol 


79,95° 
76,81 

73,33 
69,70 

65,43 
61,94 
57,16 
47,92 
36,39 
ca.  29,7 

33,42 
40,39 


^)  Yamamoto,  Joum.  of  the  Coli 
Sc.  Tokio  25,  article  11;  1908. 


f^ 


nysikalisch-diemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Kremann.    34 


530 


135 


aa 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VIII. 


Naphthalin -o-Nitrophenol  0 


Gew.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper 


Temp. 


loo  Naphthalin  79,5" 

80  "  j  ^^'^ 

60,7  „  1  55,3 

41.5  „  I  36,9 

36,1  „  34.5 

qn  o         Naphthalin  +  an  n 

^^'^        O-Nitrophenol  ^'^ 

30  O-Nitrophenol  30,3 

14  „  37,0 

o  »  44,5 

^)  Saposchnikow  u.Gelvlch,  Journ. 
russ.  3o,  1084;  1904  u.  ZS.  ph.  Gh. 
49,  693 ;  1904. 

Andere  Angaben: 

Kremann,  Mon.  Chem.  25,  1246; 
1904. 


Naphthalin  -  p-Nitrophenol ') 


Mol.-% 
p-Nitro- 
phenol 


100,0 

79,9 
60,7 
49,6 
38,1 

23 

18,1 

6,3 
0.0 


Bodenkörper 


p-Nitrophenol 


Naphthalin  -f 

p-Nitrophenol 

Naphthalin 


Temp. 


113,0" 

102,0 

92,0 

87,0 

81,0 

73 

75,0 
78,0 
80,5 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  25,  1246; 
1904. 


Naphthalin -2,  4-Dinitro- 
phenol  ^) 


Gew.-% 


100,0 
89,1 

81,1 

85,5 

75,5 
64,1 
50,0 
40,0 

32,4 

26,4 

",7 
0,0 


Bodenkörper     i  Temp. 


Naphthalin 

,, 

Naphthalin  -\- 

(iDinitr.  i  Naph.) 

(I  Dinitropli. 

I  Naphthal.) 


Dinitroph.  -f 

(I  Dinitr.  iNaph.) 

Dinitrophenol 


79,5" 
72,9 

72,0 

77,4 

83,9 
90,4 
91,7 
91,3 

90,9 

95,6 
104,9 
111,4 


^)  Saposchnikow  u.Gelvich,  Journ. 
russ.   35,  1075   u.   ZS.  ph.  Gh.   49, 

692 ;   1904. 

Andere  Angaben: 

Kremann,  Mon.  Ghem.  25,  1246; 
1904. 


Naphthalin-Pikrinsäure  0 


Gew.-% 
Pikrin- 
säure 


ca. 


Bodenkörper 


IG 

20 

30 
40 

50 

60 
70 
80 
90 

ca.  92 

95 
100 


Naphthalin 

,, 
Naphth.  -f  (i  Pikrins. 

.  I  Naphth.) 
(i  Pikrins. .  i  Naphth.) 


Pikrins. -f(i  Pikrins. 
.  I  Naphth.) 
Pikrinsäure 


Temp. 


80" 
79 

78 

83 
III 
127 
140 
146 

151 

148 

140 

121,5 

114 

116 
122 


')  Rudolfi,  ZS.  ph.  Gh.  66,  729; 
1909. 

Vergl.  ältereVersuche  von  Kremann, 
Wien.  Ber.  11311b,  844;  1904, 
sowie  Saposchnikow  und  Rdut- 
lowsky,  Journ.  russ.  35, 1073;  1904 
u.  ZS.  ph.  Gh.  49,  688;  1904. 


Naphthalin-Trinitrokresol  0 


Mol.-%    I 
Naphthalin  [ 


Bodenkörper 


Temp. 


ioo,o 
94,45 

88,3 

8i,6 
74,o 
65,5 
55,9 
50,0 

44,9 

27,4 

17,4 

8,9 

6,6  exp. 

4,7 
0.0 


Naphthalin 

Naphthalin-f 

(I  Naph.  .  I  Trin.) 

(i  Naphthalin  . 

I  Trinitrokresol) 


Smp. 


(iNaph.lTrinitrkr,] 

-|- Trinitrokresol 

Trinitrokresol 


80,0« 
76,4 

93,0 

105 
"3 
120 

12l,6 

124 

118 

103 

91 

88,5exp. 

93 
103 


')  Saposchnikow  u.  Rdutlowsky, 

Journ.  russ.  35,    1097  und  ZS.  ph. 
Gh.  49,  695;  1904. 


Naphthalin-Resorcin  ^) 


Mol.-% 
Naph- 
thalin 


Bodenkörper 


Temp. 


100,00 
66,67 
50,00 

33,33 
0,00 


Naphthalin 
\  Verb.  (Naph- 
/thalin.Resorcin?) 
Resorcin 


1)  Vignon,  Bull.  Soc.  chim. 
656;  1891. 


So» 

97 
98 

lOI 

110 

(3)6 


Naphthalin-Guajacol  ^) 

^)  Buguet  (C.  r.  149,  857;  1909), 
findet  keine  Verb.,  nur  ein  Eutekti- 
kum.  Nähere  Daten  gibt  Verfasset 
nicht  an. 


Naphthalin-a-Naphthol  ^) 


M0l.-%  I    D      J  1    ••  T- 

Naphthalin      Bodenkorper     Temp. 


Naphthalin 


79,8» 
90  „  74,8 

80  „  71,2 

70  „  65,7 

65  „  64,4 

60,5         N.^P^.*^^ll",+      61,0 

60  a-NaphthoI        62,2 

50  j  „  69,6 

40  „  74,5 

30  „  80,8 

18,2  „  87,3 

10  „  92,5 

o  „  95Ö 

')  Crompton  und  Whiteley,  Journ 
chem.  Soc.  67,  327;  1895. 
cf.  Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6 
656;  1891  u.  Perratini  u.  Garelli 
Gazz.  chim.  22  II,  245;  1892 


I 


Naphthalin-yff-NaphthoF) 


Gew.-% 
/?-Naphthol 


Bodenkörper  |     Temp. 


10 

20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 
100 


Naphthalin 


Kont.  Reihe 
isomorpher 
Mischkryst. 
nach  Typ.  I. 


jS-Naphthol 


80O 

84—80 

88—8,1 

91,5-^., 

95,5-*4 

100,0 — 8 

103,5-9 
108-98 
114— IC 

"7,5—1 
121,5 


Kremann. 


135bb 


531 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VIII. 


')  Rndolfi,  ZS.  ph.  Gh.  66,  727; 
1909. 
Ältere  Versuche  von  Kaster  ibid,  17, 

357;  1895. 

Crompton  und  Whiteley,  Joum. 
ehem.  Soc.  67,  327:  1895. 

Bijlert,  ZS.  ph.  Gh.  8,  343;  1891 
u.  Vignon,  Bull.  Soc  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 


Naphthalin-Menthol  •) 


Mol.-?o 
Menthol 


j  Bodenkörper 


Temp. 


100,0 

95,38 
86,26 

83,0 

72,08 

64,69 

56,67 

48,04 

38,08 

-S.24 

^  S.38 

9,27 

5,87 

0.0 


Menthol 


Menthol+ 
Naphthalin 
Naphthalin 


42,0» 
38,8 
33,25 
31,7 

42,75 
49,60 

54,7 

58,55 

63,0 

67,05 

71,3 

75,5 

77,15 

80,1 


^)  Scheuer,  ZS.  ph.  Gh.  72,534 ;  191  o. 

In  Übereinstimmung  mit  Seh.  findet 
auch  Bngaet  (C  r.  149,  857;  1909) 
nur  ein  Eutektikum.  Nähere  Daten 
gibt  B.  jedoch  nicht. 


Naphthalin-Thymol  0 


Gew.-o^o 
Naphthalin 


Bodenkörper  \  Temp 


Thymol 

Thymol+ 
Naphthalin 


0,0 

",5 
22,2 

2s,7 

33,1 
44,7 
50,9 
62,0 
76,3 
83,4 
93,4 
100,0 

^)  RoIoff,ZS.ph.Gh.l7,337 
In  Übereinstimmung  mit  R. 

auch  Bagaet  (C  r.  149,  857; 

nur  ein  Eutektikum.    Nähere 

?ibt  B.  nicht  an. 


49,2" 

42,5 

34,9 

30,0 

35,7 
49,4 
53,8 
60,9 
68,6 
72,4 
77,0 
79,5 

; 1895. 
findet 
1909) 
Daten 


NaphthaUn-SaloP) 

j  ')  Bognet,  C.  r.  149, 857 ;  1909  findet 
1  keine  Verb.,  nur  ein  Eutektikum. 
;  Nähere  Daten  gibt  Verf.  nicht  an. 


Naphthalin-Bromkampfer  ^) 


Gew  -**« 
Bromkampfer   Bodenkörper     Temp. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 

63 

70 
80 
90 

100 


Naphthalin 


;  Naphthalin +' 
j  Bromkampf  er  I 
jBromkampfer 


80,0» 

77,0 

73,5 

67,5 

61,0 

53,0 

43,5 

41,0 

47,0 
56,0 
66,5 
76,0 


1)  Rndolfi,  ZS.  ph.  Gh.  66,  715; 
1909. 

Ältere  Versuche:  Battelli  u.  Marti- 
netti,  AttiAcc.Torino20,844;  1885. 


Naphthalin  -  p-Toluidin  ^) 


Gew.-% 
p-Toluidin 


Bodenkörper     Temp. 


o  Naphthalin 

10  j 
20—  I 
30  I 
40  I 
50  { 
60 
70 

ca.  72 

80 
90 
100  „ 

')  Rodolfi,  ZS.  ph.  Gh.  66,  715: 
1909-  Ältere  Versuche :  Battelli  u. 
Martiaetti.  Atti  Acc.  Torino  '20, 844  ; 
1885.  Vigoon,  Bull.  Soc.  chim.  (3) 
6,  656;  1891. 


Naphthalin+ 
p-Toluidin  : 
p-Toluidin    ' 


80» 

74,5 
69 
63 
56 

50 

40,5 

32- 

29,8 

33 
36 
39,5 


Naphthalin-Diphenylamin  0 


Gew.-% 
NaphthaUn 


Bodenkörper  ,  Temp. 


100,0 
89,0 
75,9 
65,3 
55,8 
46,9 
36,0 

32,45 

26,9 

18,0 

6,0 

0.0 


Naphthalin 


Naphtihalin-f ; 
Diphenylamin 
;Diphenylamin; 


79,5° 

74,5 

68,0 

61,5 
54,7 
46,7 
36,5 

30,1 

33,2 
39,6 
48,4 
52,6 


1)  Roloff,  ZS.  ph.  Gh.  17,  338; 
1895- 

Ältere  Versuche: 

Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 

Auch  Bngnet,  G.  r.  149,  857;  1909 
untersuchte  dieses  System  und  fand 
nur  ein  Eutektikum.  Nähere  An- 
gaben macht  B.  nicht. 


Naphthalin  -  a-Naphthyl- 
amin  ^) 


Gew.-% 
Naphthyl- 


Bodenkörper        Temp. 


o 
10 
20 

30 
40 
50 
60 

70 
73 

80 
90 


Naphthalin 


Naphthalin -f 
a-Naphthylamin 
a-Naphthylamin 


80» 

75 

69 

65,5 

58 

54 

46 

35 
28 

35 

41.5 

49 

^)  Rndolfi,  ZS.  ph.  Gh.  66,  719; 
1909. 

Ältere  Versuche: 

Battelli  u.  Martinetti,  Atti  Tor. 
20,  844;  1885. 

cf.  Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 


Naphthalin-)9-Naphthylaniin^) 


Gew.-%     I 
/3-Naphthyl-  1  Bodenkörper  1  Temp. 


10 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 
100 


Naphthalin 


Kont.  Reihe 

isomorph. 

'  Mischkrj'st. 

nachTyp.  1 1 1 


^-Naphthyl- 
amin 


80» 
76—74,5 
75-72,5 
72,5—72 

76,5—73 
82—74 

85,5—77 
91,5-87 
96-92 

103,5-100 
III 


1)  Rndolfi,  ZS.  ph.  Chem.  66,  728; 
1909. 

Ältere  Versuche: 

Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6; 
656;  1891. 

Kremann.    34* 


532 


135 


CC 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  VIII  u.  IX. 


Naphthalin- Azobenzol  ^) 

1)  Bus:uet,  C.  r.  149,  857;  1909, 
findet  keine  Verbindung,  nur  ein 
Eutektikum.  Nähere  Daten  gibt 
Verf.  nicht  an. 


Naphthalin-Benzoesäure  0 


Gew.-% 
Naphthal. 


Bodenkörper     i  Temp. 


ioo,o 
98,5 
95,3 
90,0 


Naphthalin 

1   Naphthalin-    i 
reiche        < 
Mischkrystalle  { 


79,6" 
79,1. 
78,2 

76,4 


^)  Ferratini  u.  Garelli,  Gazz.  chim. 
22 II,  245;  1892.  Buguet  (C.  r. 
149,  857;  1909)  hat  das  gesamte 
System  untersucht;  er  findet  keine 
Verbindung  und  nur  ein  Eutektikum, 
jedenfalls  nach  obigem  aus  Misch- 
krystallen  bestehend.  Nähere  An- 
gaben macht  B.  nicht. 


Naphthalin-Salicylsäure ') 

^)  Buguet,  C.  r.  149,  857;  1909 
findet  keine  Verbindung,  nur  ein  Eu- 
tektikum. Nähere  Daten  gibt  der 
Verf.  nicht  an. 


Naphthalin-Inden  ^) 


Gevv'.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper 


100,0  Naphthalin 

98,6 
95,3 
91,9 

^)   Ferratini    u.    Garelli, 

chim.  22  II,  245;  1892. 


Temp. 


79,60 
79,0 
77,2 
75,2 

Gazz. 


Naphthalin  -  a-lndolkarbon- 
säure  0 


Gew.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper     Temp 


ioo,o  Naphthalin  79,6° 

98,6  „  79,3 

96,8  „  78,9 

^)   Ferratini    u,    Garelli,  Gazz. 
chim.  22  II,  245;  1892. 


Naphthalin-Indol  0 


Gew.-% 
Naphthal. 


Bodenkörper 


ioo,o 
98,5 
96,7 
93,0 


Naphthalin 

!   Naphthalin- 
reiche 
Mischkrystalle 


Temp. 


79,6» 
79,0 

78,3 
76,8 


^)  Ferratini  und  Garelli,  Gazz. 
chim.  2211,  245;  1892. 


Naphthalin-  a-Methylindol ') 


Ätlä.!     Bodenkörper 


Temp. 


100,0     I      Naphthalin      I     79,6° 
98,5      )    Naphthalin-    (\     78,8 


95,2 
92,7 


>        reiche        <      77,2 
j  Mischkrystalle  (1     75,9 


IX.  Systeme  mit 
Anthracen. 

Anthracen-Diphenyl  ^) 


Mol.-% 
Diphenyl 


Bodenkörper  ]  Temp. 


100,0 
66,67 
50,0 

33,3 
0.0 


Diphenyl 
Anthracen 


70,5" 
146 
164 
180 
213 


^)  Vignon,    Bull.    Soc.  chim.  (; 
6,  387;  1891. 


Anthracen-Phenanthren  ^] 


Mol.-%  ■ 
Anthracen 


^)  Ferratini  u.  Garelli,  Gazz.  chim. 
22  II,  245;  1892. 


Naphthalin-  yff-Methylindol ') 


N^phihlnn     Bodenkörper  I  Temp. 


100,0 
98,4 
95 


Naphthalin 


79,6« 
79,0 

77,7 


^)  Ferratini  u.  Garelli,  Gazz.  chim. 
22  II,  245;  1892, 


Naphthalin-  a,  /ff-Dimethyl- 
indoP) 


Gew.-% 
Naphthalin 


Bodenkörper 


95,9 


Naphthalin 


Temp. 


79,6» 

79,1 

77,9 


100,00 
92,87 
79,38 
69,16 

58,53 
49,66 

39,65 
29,30 
14,46 

6,59 
0.00 


Bodenkörper 


Anthracen 


Kontinuier- 
liche Reihe 
von  Misch- 
krystallen 


Phenanthren 


Temp. 


213,0" 
208,1- 
197,8 -i 
176,9—? 
177,1— j 

154,1 
156,4— i 
143,7-! 
118,5— i 
103,4- i 
96,0 


^)  Garelli,  Gazz.  chim.  24  II,  26 


M 


d.  Vignon,   Bull. 
6,  387;  1891. 


Soc.   chim.   (3), 


Anthracen-Carbazol  0 


Mol.-% 
Anthracen 


^)  Ferratini  u.  Garelli,  Gazz.  chim. 
22  II,  245;  1892. 


0,00 

7,40 
12,28 

23,17 
35,42 
49,40 
60,68 
71,38 
86,78 
93,30 
100,00 


Bodenkörper 


Karbazol 


Kontinuier- 
liche Reihe 
von  Misch- 
krystallen 


Anthracen 


Temp. 


1)    Garelli,    Gazz.    chim.    24 II 
263;  1894.  i 

-I 
Kremann. 


135dd 


533 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.   IXu.  X. 


Anthracen-Resorcin  ^) 


Mol.-%    : 
lAnthracen  '■ 


Bodenkörper 


Temp. 


100,00 

66,67 

50,00 

33»3o 

0,00 


Anthracen 


1     „  o.  ä 


äquimol. 
Verb.  ?      I 
Resorcin 


213" 
190 
186 
180 

HO 


1)  Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6, 
656;  1891, 


Anthracen-  a-NaphthoP) 


Mol.-% 
lAnthracen 


Bodenkörper       Temp. 


100,00 
66,67 
50,00 

33,33 
0,00 


Anthracen 


I    „  o.  Verbind,  .^i 

o-Naphthol     i 


213" 
180 
169 
149 
92 


^)  Vignon,    Bull.   Soc   chim.   (3) 
6,  656;  1891. 


Anthracen-  yS-Naphthol^) 


Anthm/en      Bodenkörper       Temp. 


0 
10 

13 

15 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


/?-Naphthol 

J  Mischkrystalle 

Mischkrystalle 

+  Anthracen 

Anthracen 


121" 
117— 113 

114— HO 

110 

114 
125 

141. 5 

158 

167,5 

176,5 

186,0 

194,0 

200,0 

213,0 


*)  Rndolfi,  ZS.  phys.  Chem.  66, 
724;  1909. 

Ältere  Versuche: 

Vigaoo,  Bull.  Soc  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 


Anthracen-Pikrinsäure  0 


Mol.-% 
Pikrins. 


Bodenkörper        Temp. 


86,0 

83,1 
76,5 
70,2 
64,4 
60,8 

56,8 

53,7 
50,0. 
46,9 
42,0 
38,0 

31,0 
0,0 


Pikrins.  lAnthr. 

+  Pikrins. 
Pikrins.  lAnthr. 


[Pikrins.  lAnthr. 

+  Anthracen 

Anthracen 


109,00 

114,0 
125,0 
132,0 
136,0 
139,0 

141,0 

147,0 
152,5 
157,0 
164,0 
169,0 
177,0 
212,0 


^)  Kremann.  Wien.  Ben  113,  IIb, 
1085;  1904. 


Anthracen-p-Toluidm  0 


Mol.-% 
Anthracen 


Bodenkörper  !    Temp. 


100,00           Anthracen  |  213'' 

66,67                  >,  i  184 

50,00-                 „  j  170 

33,30  i           „  i  156 

0,00  ;    p-Toluidin  \  45 

')  Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3),  6, 
656;  1891. 


Anthracen-Diphenylamin  0 


Anttacen    I  Bodenkörper  !    Temp. 


100,00       1    Anthracen  213" 

66,67       i           „  180 

50.00       I          „  165 

33,30       ,          „  147 

0,00        Diphenylaminj  54 

1)  Vignon,  Bull.  Soc  chim.  (3),  6, 
656  ff,;  1891. 


Anthracen-a-Naphthylamin  ^) 


MoI.-%    I 
Anthracen 


Bodenkörper     j    Temp. 


Anthracen- /S-Naphthylamin  ^) 


Gew  -°/ 
Anthracen      Bodenkörper        Temp. 


0 

/S-Naphthylamin 

5 

>  Mischkrystalle 

10 

j 

12 

Mischkryst. 
+  Anthracen 

15 

Anthracen 

20 

„ 

25 

„ 

30 

„ 

40 

»» 

50 
60 

" 

70 
80 

» 

90 

,» 

100 

,» 

III" 
107,5— 

lo6,o 
99—98 


107,5 
118,0 

131,5 
140,0 

150,5 
164,0 
176,0 
186,0 

194,5 
203,0 
213 


1)  Radolfi,  ZS.  phys.  Chem.  66, 
725;  1909.  Ältere  Versuche  Vignon, 
Bull.  Soc  chim.  (3),  6,  656;   1891. 


X.  Systeme  mit 
Phenanthren. 

Phenanthren-Toluol  0 


PhSi'tLn    Bodenkörper     Temp. 


81,98 

53,25 
26,90 

17,40 
11,88 


Phenanthren 


78,3" 
54,9 
30,8 
13,9 
0,0 


^)  Speyers,   Sill.  Joum.   (4)  14, 
295;  1902. 


Phenanthren-Diphenyi ') 


MoL-% 
Diphenyl 


Bodenkörper  |   Temp. 


Mol.-% 
Pikrins. 


Bodenkörper        Temp. 


100,0 
98,7 
96,8 
92,4 
89,0 


Pikrinsäure 


122,5» 

120,5 

119,0 

"4,5 
112,0 


Anthracen 


100,00 
66,67 
50,00 

33,33 
0,00      a-Naphthylamin 

^)  Vignon,  Bull.  Soc  chim.  (3),  6, 

6s6:  1891. 


213" 


180 

165 

146 

50 


100,00 

66,65 

50,00 

33,30 

0,00    I 

^)  Vignon,  Bull 
6,  387;  1891. 


Diphenyl 
Phenanthren  > 


70,5" 

64,0 

71,0 

80,0 

98,0 

Soc.   chim.   (3), 


Kremann. 


534 


135 


ee 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  X. 


Phenanthren-Carbazol  0 


Mol.-% 
Phenantliren 


o,oo 
92,36 
87,56 
68,38 
60,90 
47,15 
37,25 
27,01 

17,75 
9,65 
3,32 
0,00 


Bodenkörper 


Temp. 


Karbazol      236,1° 
231,2— 

1227,4— 

|2I2,6— 

Kontinuier-  206,6 — 
liehe  Reihe  ,190,5 — 
von  Misch-  172,0 — 
kryst.  1 158,1 — 
140,6  - 
119,1  — 
102,1 — 
96,1 


Phenanthren 


Garelli,  Gazz.  chim.  24  II,  263; 


Phenanthren-o-Dinitro- 
benzoP) 


Mol.-% 
Phenanthren 


0,0 
17,1 
33,1 
51,2 
56,9 
G2 

66,5 
80,7 

89,3 
100,0 


Bodenkörper 


Dinitrobenzol 


Temp. 


Dinitrob.  + 

74 

Phenanthren 

Phenanthren 

79,0 

,, 

90,2 

» 

96,5 

>, 

103,0 

ii6,oö 

107,1 

98,0 

83,5 
79,0 


1)  Kremano,  Mon.  Chem.  20,  865; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117  I  Ib,  569 ;  1908. 


Phenanthren-m-Dinitro- 
benzol  0 


Mol.-% 
Phenanthren 


ioo,o 
89,7 
76,3 
63,2 
53,2 

48,0  exp, 

39,9 
29,4 
19,4 
10,0 
0,0 


Bodenkörper 


Temp. 


Phenanthren 


Phenanthr. 

+  Dinitrob. 

m-Dinitrobenz. 


103,5° 
96,0 

84,5 
70,0 
58,0 

48,0 

58,0 
69,0 
76,5 
83.0 
89,5 


^)  Kremana,  Mon.  Chem.  29,  863; 
1908  u.  Wien.  Ber,  117  Hb,  569; 
1908. 


Phenanthren-p-Dinitro- 
benzol^) 


Mol.-% 
Phenanthren 


100,0 

94,1 
84,4 

77,0 

75,0 

70,6 

61,4 
51,2 
41,6 

34,9 
24,8 

13,8 
0,0 


Bodenkörper 


Phenanthren 


Phenanth.+ 
(3Phen..iDin.) 
(3Phen..iDin.) 

Dinitrb.+ 
(3Phen.  .iDin.) 
Dinitrobenzol 


Temp. 


103,0" 
98,5 
89,5 
79,0 
81,0 
79,0 

104,0 
124,0 
137,6 
145,5 
155,5 
165,0 
172,0 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  863; 
[908   u.  Wien.  Ber.   117  IIb,   569; 


Phenanthren-Dinitrotoluol 
(I,  2,  6)0 


Mol.-% 
Phenanthren 


100,0 
91,2 

78,7 
66,2 

53,8 
42,6 

36,5  exp. 

28,0 

15,2 

0,0 


Bodenkörper 


Phenanthren 


Phenanthr. + 
Dinitrotoluol 
Dinitrotoluol 


Temp. 


103,5" 
97,2 
87,5 
75,5 
63,0 
48,0 

40,0 

48,0 
57,0 
65,0 


')  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  836; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117  11b,  569; 
1908. 


Phenanthren-Dinitrotoluol 
(I,  2,  4)0 


Mol.-% 
Phenanthren 


0,0 
14,6 
26,7 
39,0 

44,8  exp. 

49,2 
62,8 

73,8 

87,8 

100,0 


Bodenkörper 


Dinitrotoluol 


Phenanthr. + 
Dinitrotoluol 
Phenanthren 


Temp. 


69,0° 
61,5 
54,5 
44,0 

37,0 

46,0 
68,0 
81,5 
95,0 
103,5 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  2i),  836; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117  11b,  569; 
1908. 

Dieses  System  ist  auch  von  Buguet 
(C.  r.  149,  857;  1909)  untersucht. 
Nähere  Daten  sind  dieser  Abhand- 
lung jedoch  nicht  zu  entnehmen. 


Phenanthren-Dinitrotoluol 
(1,  3,  4)0 


Mol.-% 
Phenanthren 

Bodenkörper 

Temp 

100,0 

Phenanthren 

103,5' 

89,1 

96,5 

78,6 

87,5 

66,6 

77,0 

54,3 

61,0 

45,3 

50,9 

ca.  34 

Dinitrotol.+ 
Phenanthren 

ca.  33,0 

27,6 

Dinitrotoluol 

40,0 

17,0 

„ 

47,0 

0,0 

„ 

59,0 

^)  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  836; 
1908  u.  Wien.  Ber.  117  IIb,  569; 
1908. 


Phenanthren-Trinitro- 
benzol  (1,  3,  5)0 


Mol.-% 
Phenanthren 


ioo,o 

94,2 

87,8 

84,5  exp. 

78,7 
68,2 

58,1 
52,9 
42,1 
27,1 

17,0  exp. 
11,7 


Bodenkörper 


Ter 


Phenanthren 


Phenanthr. + 
(iTrin.iPhen.) 
(iTrin  .  iPhen) 


Trinitroben.  + 
(lTrin..lPhen.) 
Trinitrobenzol 


103,0^ 

100,0 
94,0 

85,5 

102,0 
117,0 
124,0 
125,0 
124,0 
115,0 
104,0 

111,0 
121,0 


1)  Kremann,  Mon.  Chem.  29,  83^ 
1908  u.  Wien.  Ber.  117  1 1  b,  56c  j 
1908. 


Kremann. 


135  ff 


535 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  Xu.  XI. 


Phenanthren  -  a-Trinitro- 
toluoP) 


Mol.-% 
Phenan- 
thren 


Bodenkörper       Temp. 


ioo,o 
95,9 
89,8 
79,6 
70  exp. 
62,9 

55,6 
51,7 
44,9 
39,0 
29,1 
21,3 
17,0 

10.4 
0,0 


Phenanthren 


Phenanthren+ 

(i  a-Trin. .  i  Phen. 

(i  a-Trinitrotol. . 

I  Phenanth.) 


a-Trinitrotol.  — 

(i  Phen.  I  a-Trln.) 

a-Trinitrotoluol 


103,0" 

101,5 

96,0 

87,0 

76,0 

82,5 

86,5 
87.5 
87,0 
85,0 
78,5 
72,0 

69,0 

74,0 
78,0 


^)  Kremana,  Mon.  Chem.  29,  836 ; 
1900  u.  Wien.   Ber.  117  IIb,  569; 

190S. 

Dieses  System  ist  auch  von  Bagoet, 
C.  r.  149,  857;  1909  untersucht,  der 
gleichfalls  die  Existenz  einer  äqui- 
molekularen Verb,  findet. 


Phenanthren  -  a-Nitro- 
naphthalin  ^) 

')  Baguet,  C.  r.  149,  857;  1909. 

Keine  Verb.,  nur  ein  Eutektikum. 
Nähere  Angaben  sind  dem  Original 
nicht  zu  entnehmen. 


Phenanthren-Diphenylamin^) 


Phenanthren-Dinitro- 
phenoP) 


Ge\v.-% 
Phenanthren 


Bodenkörper     Temp. 


0,0 
7,0 
15,1 
23,9 
31,6 
39,7 
48,5 
51,7 

55,0 

61,6 
70,7 
75,9 
83,3 
89,4 
95,6 
100,0 


Dinitrophenol  111° 
107 
101 
96 
90 
82 
74 
67 
61 

68 
78 

83 

90 

96 

100 

103 


Phenanthren    j 

-f  Dinitrophenol; 

Phenanthren    ! 


M  Kremann  u.  Hofmeier,   Wien. 

Ber.  11911b,  121;  1910. 


Gew.-% 
Phenan- 
thren 


Bodenkörper      |Temp. 


98,9 
95,3 


Phenanthren 
Mischkr>stalle  von 
Phenanthren  und 

Diphenylamin 


96,3" 

95,4 
92,7 


^)  Garelli  u.  Ferratini,Gazz.  chim. 

23  I,  442  ;   1893. 


Phenanthren-Thymol  0 


Gew.-% 
Phenanthren 


Bodenkörper  i  Temp. 


ioo,o 
99,0 
94,9 


Phenanthren 


96,3° 

95,4 

92,1 


^)  Garelli  u.  Ferratini,  Gazz.  chim. 
231,  442;  1893. 


XL  Systeme  mit 
Fluoren. 

Fluoren- 1, 3, 5-Trinitro- 
benzölO 


Fiaoren-  1,  3,  5-Triaitrobenzol 

( Fortsetzung) 


Gew.-% 
Fluoren 


Gleichgew.- 

Bodenkörper        Temp. 

,  fest-fllOss. 


i    (2  Fluoren.     I 
!3Trinitrobenzol)l 


(2  Fluoren . 
3  Trinitrobenz.) 
;  -f  Trinitrobenz. 
I  Trinitrobenzol 


103,5" 
105,0 

104,5 


42,4 
33,2 
28,1 

20  exp. 

16,2 

8,4 

0,0 

1)  Kremann,  Wien.  Ber.  120  II  b, 
329;  1911. 


105,0 

112,5 
121,0 


Fluoren  ■  2, 4-Dinitrophenol  0 


Gew.-% 
Fluoren 


Bodenkörper 


Gleichgew. 
Temp. 

fest-flüss. 


Gew.-% 
Fluoren 


Bodenkörper 


Gleichgew. 

Temp. 

fest-flüss. 


100,0 
90,5 
82,9 
69,4 

64  exp. 


59,0 
53,2 


Fluoren 


Fluoren  4- 
(2  Fluoren. 

sTrinitrobenz.) 
(2  Fluoren. 

3  Trinitrobenzol 


112,5° 

106,0 

101,0 

90,5 

86 


93,0 
98,0 


100,0               Fluoren  112,5 

80,8       I             „  102,0 

67,4       !             „  90,0 

60,0       1             „  82,5 

^-  ^^P-  2,4  Dinitrophen. 

50,8        2,4-Dinitrophen.^  75,0 

39.7  ».  85,5 

26.8  „  95,5 
11,7                      „  105,0 

0,0                      „  112,0 

1)  Kremann,  Wien.  Ber.  12011b, 
329;  191 I. 


Fluoren-a-Trinitrotoluol  0 


Gew.-%  , 
Fluoren  i 


Bodenkörper 


Gleichg.- 
j  Temp. 
{fest-flüss. 


100,0 
89,8 
68,9 
62,2 

57,5  exp. 

52,4 
45,5 
42,9 
38,8 
24,8 
20,8 

17 

10,7 
0,0 


exp. 


Fluoren 


Fluoren -f 
(I  Fluoren.  iTrin.) 
(I  Fluoren.  iTrin.) 


(I  Fluoren. iTrin.) 
-fTrinitrotoluol 
Trinitrotoluol 


112,5" 

106,0 

91,0 

83,5 

78,5 

82,5 
84,5 
85,0 
84,5 
81,0 

77,0 
72 

75,5 
82,0 


1)  Kremann,  Wien.  Ber.  120  IIb, 
329;  1911. 


Kremann. 


536 


135gg 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XI  u.  XII 


Fluoren-  o  DinitrobenzoP) 


Gew.-% 
Fluoren 


ioo,o 

88,5 
78,1 

69,9 
60,4 

53  exp. 

42,1 

29,7 

12,7 

0,0 


Bodenkörper 


iGleichg.- 

Temp. 

Ifest-flüss. 


Fluoren 


Fluoren 
+o-Dinitrobenz. 
o-Dinitrobenzol 


112,50 

105,0 

98,0 

92,0 

84,0 

77 

88,4 

98,0 

109,6 

115,0 


Fluoren-  p-Dinitrobenzol ') 


Gew.-% 
Fluoren 


1)  Kremann,  Wien.  Ben  120  II  b, 
329;  1911. 


Fluoren-  m-Dinitrobenzol  ^) 


Gew.-% 
Fluoren 


100,0 

89,5 
73,8 
62,7 
51,2 
42  exp. 

32,6 

23,4 
7,0 
0,0 


Bodenkörper 


Fluoren 


Fluoren 

+m-Dinitrob. 

m-Dinitrobenzol 


Gleichg.- 

Temp.- 

fest-flüss. 


112,5" 
105,0 
92,0 
83,0 
68,5 
54 

66,5 
72,5 
84,5 
89,0 


1)  Kremaan,  Wien.  Ber.  120  IIb, 
329;  1911. 


Fluoren-  1,  2,  4-Dinitro 
toluoP) 


Gew.-% 
Fluoren 


ioo,o 
82,0 
74,5 
63,4 
57,5 
50,3 
44,1 
88  exp. 

25,0 
8,0 
0,0 


Bodenkörper 


Fluoren 


Gleichg.- 

Temp. 

fest-flüss, 


Fluoren 
4-i,2,4-Dinitrot. 
1,2, 4-Dinitrotol. 


112,5" 
99,0 
93,2 
84,0 

76,5 
67,0 
56,0 

44,8 

56,0 
^5,0 
68,0 


^)  Kremann,  Wien.  Ber.  120  IIb, 
329;  191 I. 


100,0 
91,9 
77,8 
72  exp. 


60,3 
41,6 
28,4 
20,6 
12,8 
0,0 


Bodenkörper 


iGleichg.- 
i    Temp, 
Ifest-flüss. 


Brombenzol  a.  p-Dibrombenzol 

(Fortsetzung) 


Mol.-% 
p-Dibrom- 
benzol 


Bodenkörper        Temp. 


Fluoren 


Fluoren 

-f  p-Dinitrobenz. 

p-Dinitrobenzol 


116,0 
140,0 
152,0 
158,0 
164,0 
172,0 

^)  Kremann,  Wien.  Ber.  12011b, 
329;  1911. 


112,5° 

107,0 

95,0 

90,0 


Fluoren-Pikrinsäure  ^) 


Gew.-% 
Fluoren 


Bodenkörper 


iGleichg.- 
I   Temp. 
ifest-flüss, 


Fluoren 


100,00 
94,45 
86,35 
78,18 
70,36 
63,19 
55,5 
56,07 

52,74 
48,64 
39,90 

34  exp. 

23,10 

17,70 

10,10 

0,00 

^)  Kremann,  Wien.  Ber.  120  11b, 
329;  1911. 


Fluoren-f(i  Fluoren 

.  I  Pikrins.) 

(i   Fluoren 

.  I  Pikrinsäure) 


(i  Fluoren  | 
I  Pikrinsäure)  j 
+  Pikrinsäure    i 

Pikrinsäure 


112,50 

110,0 

105,5 

99,0 

92,5 

86,0 

80,5 

81,0 

82,0 
84,0 
83,5 

80 

96,0 
103,0 
111,0 
122.0 


43,9 

20,7 


p-Dibrombenzol 


50,0« 
19,0 


14,3  „  7,0 

^)  Schröder,  ZS.  ph.  Gh.  11,  456; 
1893. 

Brombenzol  m-Dinitro- 
benzol') 


Mol.-% 
m-Dinitro- 
benzol 


Bodenkörper     j  Temp. 


100,0        m-Dinitrobenzol       89,8" 
53,1  „  58,0 

46,3  „  i     52,0 

25,1  „  ;    30.5 

^)  Schröder,  ZS.  ph.  Gh.  11,  456; 
1893. 


Bromtoluol  p-Xylol  0 


/o 
P-Xylol 


XII.  Systeme  mit 
cyklischen  Halogen- 
derivaten. 

Brombenzol  u.  p-Dibrom- 
benzor) 


Mol.-% 
p-Dibrom- 
benzol 


Bodenkörper 


ioo,o 
84,0 
58,8 


p-Dibrombenzol 


Temp. 


87,0° 

78,0 

61,0 


0,00 
18,46 
28,55 
30 

38,27 
42,20 
44,76 
48,26 

50,55 
54,39 
58,95 
60,78 

65,21 

68,81 

100,00 


Bodenkörper     j    Temp. 


Bromtoluol 


Bromtoluol 

-t-Verb.  ? 
Verb.  ? 


Verb.  +  P-Xylol 
P-Xylol 


26,.74'' 

20,14 

12,41 

12 

9,92 
8,8r 
7,76 
6,55 
5,71 
4-45 
2,89 
2,39 
3,60 
4-45  i 
13.35  ' 


^)  Paterno  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481  ;  1897.  Die  Kurve  für  Brom-  i 
toluol  zeigt  einen  Knick  (=  Verb.  ?:, 


p-Bromtoluol-p-Dibrom- 
benzoiO 


Gew.-% 
p- Brom- 
toluol 


Bodenkörper     I    Temp 


100,0 

95,0 

92,7 
85,0 
77,1 
66,8 

63,2 


p- Bromtoluol  26,5" 

Homogene      ^8  0—2^ 
Mischkrystalle  1286— 2? 
zwischen        ,o'-_2^ 

>p- Bromtoluol  u.  ^  'J ^ 

einem  Krystall  ^  '  ,?* 
mit  fiT  cW  i34,4  34i 
mii  01,5/0         --  ._,6 

Bromtoluol     p^'^    ^-* 


Kremann. 


135hh 


537 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XII. 


p-Bromtolaol-p-Dibrombenzoi 

(Fortsetzung) 


Gew.-% 

p-Brom- 

toluol 


Bodenkörpe!"     '■    Temp. 


61,5 


60,8 
59,0 
57,0 
55,0 
45,0 
35,0 
24,6 
17,8 
10,1 
5,3 

0,0 
^)  Borodowski  u 


p-Dibrombenzol 

+  Mischkrystall 

mit  61,5% 

Bromtoluol 

Dibrombenzol 


36,7« 


Journ.  russ.  36,  559;  1904. 


37,4 
38,5 
40,7 
43,0 

52,3 
60,1 

69,5 

74,8 
79,6 
82,9 
85,9 
87,05 

Bogojawlenski, 


Bromtoluol-Phenol  0 


Gew.-% 
Phenol 


Bodenkörper  |   Temp. 


0,00  I   Bromtoluol  26,74° 

10,41  j           „  21,99 

21.75  I  „  18,39 
30,04  !  „  16,67 
38,00  „  14,14 

42.76  ^i°Sl!''^"°'  13,41 

+ Phenol  ' 

44,S2  „  I      13,51 

40,84  „  j      17,23 

50,67  „  I      19,25 

59,32  „  I     23,18 

72,02  „  1     28,51 

81,51  „  32,48 

91,00  „  36,36 

100,00  „  40,06 

^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 

i7,  481;  1897. 


p-Bromtoluol  ThymolQ 


VJtW.-  /o 

Thymol 

Bodenkörper 

0,00 

Bromtoluol 

9,56 

„ 

29,04 

,j 

35  5'' 

Bromtoluol 

39,43 
68,04 
82,64 
91,69 

+  Thymol 
Thymol 

100,00 

Temp. 


26,74" 

22,35 

14,11 

11,35 

15,39 
33,12 
40,92 
45,20 
,     49,20 

[)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
2<,  481  ;  1897. 


p  Bromtoluol- Veratrol  ^) 


Gew-% 
Bromtoluol     Bodenkörper     Temp. 


100,0 
91,46 
82,76 
72,00 
63,52 
57,70 

52,6 

47,15 
39,23 
24,31 
14,87 

9,5 
0.0 


Bromtoluol 


Bromtoluol 

+  Veratrol 

Veratrol 


26,74° 
1  21,61 
i  16,25 
I  9,85 
'  4,35 
0,33 

—3,33 

I  +0,27 

;  4,90 
I  11,95 
I  16,22 

18,39 
22,22 


p-Dicblorbenzoi-p-Dijodbeozol 

( Fortsetzung) 


Mol.-%  I 

p- Dichlor-      Bodenkörper     ;  Temp. 
benzol 


86,0      i    P:^'^^^2^         45,0» 
'  +  p-Dichlorb.    |         ' 

95,0       :  p-Dichlorbenzol  ;     50,5 

100,0      i  „  I     52,7 

^)  Nagoroow,  ZS.  ph.  Ch.  75,  580; 
1911. 


')  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 

27,  481 ;   1897. 


Bromtoluol'Tribenzilamin  ^) 


Gew.-% 
Bromtoluol 


Bodenkörper ;   Temp. 


0,0 
4,6 

11,13 

22,05 

37,0 
58,2 
63,69 
69,03 

70,89 
100,00 


Tribenzilamin 


Tribenzilamin  | 
I  +  Bromtoluol  '■ 
'   Bromtoluol 


91,3" 
87,0 

79,7 
71,7 
54,7 
27,1 
19,06 

14,19 

15,39 
26,73 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


p-Dichlorbenzol  p-Dijod- 
benzolO 


Mol.-% 

p.-Dichlor- 

benzol 


Bodenkörper       Temp. 


0,0 
10,0 
20,0 
30,0 
40,0 
50,0 
65,1 
75,0 


p-Dijodbenzol 


128,0" 

121,3 
116,0 
110,0 
102,5 

95,5 
82,0 

67,5 


p-Dichlorbenzol  -  p-Chlor- 
JodbenzoP) 


S-  50 


^  3 


ZO  W  60  80 

Mol.  "/op-Bicfüarbenxol 


Mol.-% 

p-Dichlor-     Bodenkörper 
benzol 


Temp. 


0,0 

10,0 
20,1 
30,0 
40,1 
50,0 
60,3 
70,1 
80,0 

93,5 
100,0 


p-Chlor-Jod-   A 
benzol 

AG 

Kontinu-     „ 

ierliche      „ 

Reihe  von   „ 

Misch-       C 

krystallen  CB 

nach        „ 

Typ.  III     „ 

I  p-Dichlorbenzol  B 


;       53,0" 

50,5—50,2 
48—47 

45—44 
42,5—42,2 

41 
41,1—41,0] 

43-41,3 

46,5-43,7 

51,5-50 

52,8. 


^)  Nagomow.  ZS.  ph.  Ch.  75,  580; 
1911. 


p-Dibrombenzol-Schwefel- 
kohlenstoff  0 


Mol.-% 
p-Dibrom- 
benzol 


Bodenkörper  ;   Temp. 


1893- 


too,o  p-Dibrom- 

I  benzol 

65,4        I  „ 

38,7      ! 

17,4       i  „ 

8,8         I 

Schröder,  ZS.  ph.  Gh. 


87,0» 

66,0 

44,5 
I     i6,o 

!  —4,0 
11, 456; 


Kremann. 


538 


135  ii 


11 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XII, 


p-Dibrombenzol  -  p-Brom- 
Jodbenzol ') 


Mol.-% 
Dibrombenzol 


Bodenkörper 


io,o 

20,I 

30,1 
40,1 
50,0 
60,0 

69,9 

80,0 

90,1 

100,0 


p- Brom- Jod- 
benzol 


Kont.  Reihe*) 

von  Misch- 

krystallen 

Typ.  III 


Temp. 


89,9' 


87,4 
86,5 
86,0 

85,4 
85,1 
85,1 
85,4 
86,3 
87,1 


p- Dibrom- 
benzol 

^)  Nagornow,  ZS.  ph.  Gh.  75,  580; 
1911. 

*)  Die  Krystallisations- Intervalle 
sind  von  unbeobachtbar  geringer 
Ausdehnung. 


p-Dibrombenzol  -  p-Dijod- 
benzoP) 


Mol.-% 

p-Dijod- 

benzol 


Bodenkörper 


100,0 

89,7 
69,1 
50,1 
39,4 

30.0 


25,1 

14,9 

10,0 

5,2 

0,0 


p-Dijodbenzol 


ip-Dijodbenzol-f- 
p-Dibrombenzol- 
reiche  Mischkryst. 


(p-Dibrombenzol- 
reiche 
Mischkryst.*) 

p-Dibrombenzol 

')Nagoriiow,ZS.ph.Ch.75,582;i9ii, 

*)  Die    Krystallisations  -  Intervalle 

sind  hier  von  unbeobachtbar  geringer 

Ausdehnung. 


Temp. 


128,0» 

123,5 
112,0 

99,7 
90,0 

80.0 


80,4 
82,3 
83,0 
84,5 
87,1 


p-Dijodbenzol  -  p-Chlorjod- 
benzol ') 


•s 

I  90 

5 

I 

70 


50 


r\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

^r 

y 

^ 

20  W  60  88 

Mol?/6  CMorjodbenzoL 


Mol.-% 
Dijodbenzol 


Bodenkörper 


100,0      ,  p-Dijodbenzol  A 


90,0 
80,1 
70,5 
59,9 
49,6 
40,2 

30,0 
20,3 


14 


p-Dijod-     .p. 

benzolreiche 
Mischkry- 

stallemitden 

•  ges.  Misch- 
krystallen 

m.85Mol.-% 

Dijod- 
benzol (B) 

p-Dijodben- 

zolreiche 
Mischkr.-f  p- 
Chlor- Jod- 
benzolreich. 
Mischkryst. 


p-Chlorjod- 
benzolreiche 
Mischkr.  mit 
10,0        I     den  ges.    CD      58,5 
5,1        jMischkr.  mit  „        57,3 
20  Mol.-% 
p-Dijod- 
benzol (E) 

p-Chlorjodbenzol  D|     53 

')  Nagornow,  ZS.  ph.  Ch.  75,  582; 
1911. 


Temp. 


1280 


122 
117,7 
110,3 
105 

97 
87 
78,5 
67 


59 


p-Dijodbenzol  -  p-Bromjod- 
benzol 0 


Mol.-% 
Dijodbenzol 


Bodenkörper 


100,0 
90,1 
80,0 
70,0 
60,0 

50,0 
40,0 
30,0 
20,4 
10,0 
0.0 


p-Dijodbenzol 

Kontinuier- 
liche Reihe 
von  Mischkr.*) 
nach  Typ. la 
Ruer  (horiz. 
Wende- 
tangente) 

p- Bromjodbenz. 


Temp. 


128,00 

125,5 
123,0 
118,0 

115,5 

111,0 

106,0 

100,5 

96,0 

91,3 

89,9 

75, 


^)   Nagornow,    ZS.   ph.   Ch 
584;  1911- 

*)  Die  Krystallisationsintervalle 
sind  von  unbeobachtbar  geringer 
Ausdehnung. 


p-Dichlorbenzol  -  p-Chlor- 
brombenzoP) 


Mol.-% 
Dichlor- 
benzol 


Bodenkörper 


Temp. 


100 
98,0 
97,42 
76,74 
68,58 

39,97 
32,83 
22,94 
13,34 
6,16 
0,00 


p-Dichlorbenzol 


Kontinuierliche 

Reihe  vonMisch- 

krystallen  nach 

Typ.  III 


p-Chlorbrom- 
benzol 


52,7" 
52,64- ; 
52,6 
53,90-? 
54,6  -i 
60,9  - 

6r,95- 
63,85- i 
64,85- i 
66,0 
67 


^)  G.  Bruni  u.  Gorni,  Rend.  Line. 

(5)  811,  181 ;  1899  u.  9  II,  326;  1900. 

Auch  das  ternäre  System  p-Dichlor- 
p-Dibrom-  und  p-Chlorbrombenzol 
haben  die  Verf.  untersucht. 


p-Dichlorbenzol  -  p-Dibrom- 
benzol 0 


Mol.-% 
p-Dichlor- 
benzol 


100 

99,19 
98,41 

93,13 

85,70 
77,16 
62,83 

53,14 
24,28 
15,26 

6,95 
0,00 


Bodenkörper    j  Temp 


p-Dichlorbenzol 


Kontinuierliche 

Reihe  von 
Mischkrystallen 
nach  Typ.  III 


p-Dibrombenzol 


52,7" 

52,61 

52,55 

52,98 

53,90 

56,00- 

61,15- 

65,20- 

77,62- 

80,77- 

83,67- 
85,90 


^)  Bruni   u.   Gorni,    Rend.   Lim 

(5)  8  II,  181 ;  1899  u.  9  II,  326;  I90< 

Auch  das  ternäre  System  p-Dichlo! 

p-Dibrom-    und  p-Chlorbromben» 

haben  die  Verf.  untersucht. 


\ 


p-Chlorbrombenzol-    i 
p-Dibrombenzol  0 


Mol.-% 
Chlorbrom- 
benzol 


Bodenkörper 


p-Chlorbrom- 
benzol 


Temf 


67,0c 


Kremann. 


135kk 


539 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XII. 


p-Chlorbrom-  u.  p-Dibrombenzol 

( Fortsetzung) 


Mol.-% 

Ihlorbrom- 

benzol 


Bodenkörper    !  Temp. 


97>35 
91,52 
87,95 
56,14 
42,35 
33,11 
21,98 
10,70 

5,4s 

0,00 

M  Brnni 

Sil,  iSi; 

Auch  das 

p-Dibrom- 

haben  die 


Kontinuierl. 

Reihe  von 

Mischkrystall. 

nach  Typ.  I. 


67,54-? 
68,75- 
69,47- 
74,35  - 
77,6o- 
79,70- 
81,65^ 
83,95 
84,96 
p-Dibrombenzol  85,90 

u.  Gorni,  Rend.  Line  (5) 

1899  u.  9 II,  326;   1900. 

ternäre  System  p-Dichlor- 
und    p-Chlorbrombenzol 

Verf.  untersucht. 


p-Nitrofluorbenzol-Dinitro- 
fluorbenzol  ^) 

jFl,  NOa,  XO,  ^  I,  2,  4) 


Mol.-% 

Dinitrofluor- 

benzol 


Bodenkörper    Temp. 


p-Dinitro- 
fluorbenzol 


3,0 

6,0 

9,0 

100,0 


26,4« 

24,7 
23,0 
21,0 

24,3 


Dinitrofluor- 
!       benzol 
Holleman,   Rec.  P.-B.  34,  143; 


1905. 


0-Chlor-  u.  o-Bromnitro- 
benzoF) 


Mol.-7o 

niü-o™'      Bodenkörper 

benzol 


Temp. 


Bromnitro- 
benzolreiche 
Mischktystalle 


100,0    o-Bromnitrobenz.    34,2 

88,3  ^ 
80,0  ; 

71,9  : 
65,0  I 
60,2 

52,9 
50,0 

45,9 

40,0 

36,0 

30,8  Chlornitro-     i  31,8 

23,3     {   benzolreiche    !  31,8 

20,0        Mischkrystalle     31,8 
9,5     J  I  31,8 

4,4  31,9 

0,0     o-Chlornitrobenz.    32,0 

^)  R.  Kremann  u.  Ehrlich,  Jahrb.  d 
geol.  Reichsanst.  Wien  58,  569;  1908 


33,5— ? 

33,2—33,0 

32,8—? 

32,5—32, 

32,2—  ? 

32,0—  ? 

32,0  -  32, 

32,0—? 

31,8-31, 

31,9 


m  Chlornitrobenzol  und 
m  Bromnitrobenzol  ^) 


Mol.-% 
QHiBrNOa 


Bodenkörper     Temp. 


0,00 

7,17 

17,67 

30,62 
40,42 
67,09 
82,91 

100,00 


I  m-Chlornitro- 
I       benzol 

Bromnitro- 
benzolarme 
Mischkryst. 

Chlornitro-  i 
benzolarme  • 
Mischkryst. 

|m-Bromnitro- 
i       benzol 


29,78° 
29,93  — 
30,35- 

31,37— 
32,24— 
34,70— " 
36,55— 

38,68 


1)  Küster,   ZS. 

1891. 


ph.    Gh.   8,   577; 


p-Chlor-  u.  p"Bromnitro- 
benzol 0 


Mol.-V, 

p-Brom- 

nitro- 

benzol 


Bodenkörper 


Temp. 


96,5 
89,7 
81,4 
80,0 

72,4 
65,0 
57,7 
50,0 
57,2 
48,0 
40,0 
37,2 
33,9 
31,1 
27,8 


25,0 


20,0 

12,1 

4,8 


p-Bromnitro- 

benzolreiche 

Mischkrystalle 


p-  Bromnitrobenz.  123,0° 

121,0—  ? 
ri8,5— .' 

j"4,5— ? 
jii4,o — III, 

|"i,5— ? 

1 108,0 — 104,0 
104,0—.' 
100,0 — 97,0 
104,0 —  } 

\  99,5-? 
I  94,8—92,0 

{  93,5—? 

91,5  —  ? 

'  90,0-? 

l  88,5-? 

p-Bromnitro- 
benzolreiche 

Mischkryst.  +  :         

p-Chlornitro-  \ 

benzolreiche  ! 

Mischkryst.  ! 

1p-Chlomitroben-|  84,3—83,0 
zolreiche  Misch- 
krystalle 


0,0  }p- Chlomitrobenz. 


84,0 
83,0 

82,0 


^)  Kremann  u.  Ehrlich,  Jahrb. 
der  geolog.  Reichsanstalt  Wien  58, 
659;  1908. 


0-Cblornitrobenzoi  Anilin  0 


Mol.-% 
o-Chlor- 
nitrobenz. ' 


Bodenkörper     ;  Temp. 


0,0 

4,4 

9,7 

14,7 

19,9 

exp.23 

24,7 
30,1 
38,5 
45,2 
55,8 
63,3 
75,3 
88,7 
100,0 


Anilin 


Anilin  i 

+ Chlomitrobenz. 
o-  Chlomitrobenz. 


—  30 

—  7,8 
— 11,0 

—13,5 
—17,0 

—19 

—  17,0 
— 12,0 

—  3,0 
+  2,0 

9,0 
14,5 
20,7 
27,0 
32,0 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  28,  7; 
1907. 


m-Cfalornitrobenzoi  Anilin  0 


Mol.-% 
m-Chlor- 
nitrobenz. 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0  i   m-Chlornitrob.  '       43,0'^ 

88,6  j  „  39,5 

72,0  i  „  32,0 

54.6  „  23,0 
39,8                     „  13,0 

27.7  „  3,0 
24,7  „  0,3 
19,3  „  —  4,0 
j9^         m-Chlomitrob.  |  ^an 

^'  +  Anilin  |  ' 

5,7  Anilin  j  —  8,2 

0,0  „  I  —  6,3 

^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 

27,  125;  1906. 


p-Chlornitrobenzol- Anilin  ^) 


Mol.-% 
Chlor-p- 
nitrobenz. 


Bodenkörper     I  Temp. 


0,0 
13,0 

19,0 

26,7 
36,9 
50,5 
67,2 
88,6 
100,0 


Anilin 

,, 

Anilin 

+  p-Chlomit 

I  p-Chlomitrobenz. 


-  6,3» 
— 12,6 

—15,0 

+  10,0 
29,5 
46,5 
62,0 

77,0 
82,5 


^)  Kremann  u.  Rodinis, Mon. Chem. 

27,  125;  1906.  • 

Kremana. 


540 


13511 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XII.  u.  XIII 


Diacetylmonochlorhydro- 

chinon  u.  Diacetylmonobrom 

hydrochinon  ^) 


Mol.-% 
CioHsBrOj 


ca. 


0,00 

5,01 
11,63 

21,15 
27,99 
36,96 
42,70 

46 

47,88 
55,50 
64,03 
71,11 
80,37 
88,74 
93,14 

100,00 

')  F.  W 

577;  1891 


Bodenkörper  I     Temp. 


Diacetylmono- 
chlorhydr. 

Diacetyl- 
monobrom- 
hydrochinon- 

reiche 
Mischkryst.  A 

Mischkryst. 
A  u.  B 

Diacetyl- 

monochlor- 

hydrochinon- 

reiche 
Mischkryst.  B 

Diacetylmono- 
bromhydr. 

Küster,   ZS. 


68,46" 
67,69— 
66,68  - 
65,51— 
64,55  - 
63,50  — 
62,53- 
ca.62     - 

62,75— 

63,88- 

j    65,08— 

,    66,15— 

!   67,45— 

!        68,58- 
I        69,35— i 

!  70,30 

ph.  Cb.  8, 


a-Monochlorzimmtaldehyd 

und 
a-Monobromzimmtaldehyd^) 


Mol.-% 
CgHjBrO 


Bodenkörper 


0,00 
1,81 

3,58 
10,48 
13,62 
21,91 
30,07 
36,23 
45,04 
47,96 
52,12 
54,48 
58,39 
62,16 
66,14 
69,46 
75,05 
82,98 
88,86 
93,50 
97,32 

100,00 

M  F.  W. 

577;  1891. 


a-Monochlor- 
zimmtald.        31,22 
32,28  — 

33,85 

37,28  - 

39,02 

43,12 

46,80— 

49,44— 

52,94 

54,00 

55,47— 
56,38- 

57,63 
58,82- 
60,07 — 
61,10 — 
62,79 — 

65,07 
66,70 — 
67,91 
68,86 
a-Monobrom- 
zimmtald.        69,56 

Küster,  ZS.  ph.  Gh.   8, 


Kont.  Reihe 
>         von 
Mischkryst. 


Temp. 


Hexachlor-a-Keto  y-R  penten 

CöCIßO  u.  Pentachlormono- 

brom-a-Keto-y-R-penten 

CaClsBrO^) 


Mol.-% 
CsClöBrO 


Bodenkörper 


0,00  CoCIbO 

5,29 
8,65 
14,29 

17,47 
25,32 
29,95 
42,26 

58,91 
71,33 
82,09 

90,45 

98,00 

100,00 

1)  F.  W.  Küster,  ZS. 

603;  1890. 


Temp. 


Vermuti.  eine 
kont.  Reihe 

von 
AJischkryst. 


CsClöBrO 


87,50° 

87,99  — 

88,30- 

88,80— 

88,11- 

89,85— 

90,30— 

91,60— 

93,27- 

94,59  - 

95,74— 

96,68  — 

97,49— 
97,91 

ph.  Ch.  5, 


XIII.  Systeme  mit 
Phenolen  und  Menthol 
und  deren  Derivaten, 
ausgenommen  diejeni- 
gen Systeme,  in  denen 
die  zweite  Komponente 
ein  aromatisches 

Amin  ist. 
Phenol  -  Cyclohexanon  0 


Gew.-% 
Phenol 


lOO 

90 
80 
70 
63,5 

60 
49 
40 
30 
20 

12,5 

8,5 
0,0 


Bodenkörper 


Phenol 


(iPhen.iCyclohex.) 
+  Phenol 


(iPhen.iCyclohex. 

+  Gyclohex. 

Cyclohexanon 


Temp. 


41,0" 

30,0 

15,0 

—  11,0 

-40 

—30 
-23 
—25 
—38 
—61 

-90 

—60 
—26 


^)  Schmidlin  u.  Lang,  Ber.  ehem. 
Ges.  43,  2812;  1910,  graphisch  nach 
Diagrammen  interpoliert;  die  Verf. 
teilen  keine  Tabellen  mit. 


Phenol  pXyloF) 


Gew.-% 
p- Xylol 

Bodenkörper 

Temp. 

100,00 

p- Xylol 

13,18« 

91,11 

„ 

10,32 

79,94 

„ 

8,1.5 

68,99 

„ 

6,26 

00,54 

p-Xylol+ Phenol 

4,00 

51,27 

Phenol 

8,61 

40,71 

„ 

14,07 

30,78 

„ 

18,91 

20,23 

24,82 

10,54 

>, 

30,37 

0,00 

„ 

37,02 

^)  Paternö  u.  Montemartiai,  Gazz. 
chim.  24 1 1,  208 ;  1894.  Nach  neueren 
Versuchen  mit  reinem  Phenol  (Smp. 
40,24")  geben  Paternö  u.  Ampola 

(Gazz.  chim  27,  481;  1897)  das 
Eutektikum  zu  5,58°  u.  einem  Ge- 
halt von  62,96  Gew.-%  p- Xylol  an. 


Phenol-Nitrobenzol  ^) 


Mol.% 
Nitrobenz. 


Bodenkörper 


Nitrobenzol 
Nitrobenzolreiche 
Mischkrystalle  ? 


1 00,00 
94,16 

87,56 
75,18 
65,90 

57,00 

49,77 
40,86 

25,47 
14,00 

4,41 

0,00             Phenol 
1)  Dahms,  Wied.  Ann.  54, '486; 
1895. 

Phenol-ThymoP) 


Nitrobenzolreiche 

Mischkryst.  ?  + 

Phenolr.Mischkr.? 

Phenolr.Mischkr.? 


Temp. 


5,52' 
2,65 

—  6,7 
-6,8 
— ir,6 

—16,55 

—  7,4 
+  2,7 

19,0 
28,8 
36,3 
39,6  I 


0/ 
/o 

Phenol 


0,00 
10,65 

20,54 
30,83 

39,45 
49,69 
51,83 

53,59 
58,49 
75,28 
84,52 

93,31 
100,00 


Bodenkörper 


Thymol 


Thymol+ Phenol 
Phenol 


Temp. 


49,^4' 

40,52 

33,64 

25,09 

19,17 

8,29 

7,41» 

9,08 

12,90 

25,82 

31,5^ 

36,20 

39,53 


)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chin 
27,  481;  1897. 


Kreraano. 


135 


mm 


541 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIII. 


Phenol-Pikrinsäure  ^) 


*\oI.-% 
Pikrin- 
säure 


Bodenkörper       Temp. 


ioo,o 
90,6 
79,0 
65,2 
6i)5 
60,5 

52,9 
41,7 
31,4 
21,6 

18,3 
10.2 


3,6 
0.0 


Pikrinsäure 


Pikrinsäure + 
(I  Pik.  I  Phen.) 
(I  Pik.  I  Phen.) 


Phenol+(i  Pik. 

I  Phen.)        I 
(I  Pik.   I  Phen.) 


122,5° 

i",5 

101,5 

87,0 

83,0 

81,5 

84,0 
83,0 
79,0 
72,0 
68,0 
53»o 
96 

38,8 
41,0 


^)  Kremano,  Mon.  Chem.  25, 1215; 

904. 

Zu  gleichem  Resultat  kommt  Philip, 
ioum.   ehem.  Soc  88,  833;    1903. 


o-Nitrophenol  —  a-Dinitro- 
phenol  0 


Wol  -"'       I 
Nitroph^nol!    B«le"körper    iTemp. 


100,0 
90,0 
85,0 

81,5 

80,0 
75,0 
70,0 
61,4 
50,0 
40,0 
35,0 
30,0 
25,0 
20,0 
10,0 
0,0 


O-Nitrophenol 


o-Nitrophenol-f- 
a-Dinitrophenol 
a-Dinitrophenol 


46,2« 
41,0 
38,6 

36,5 

40,0 

51,6 

55,8 

64,8 

82,3 

69,7 

90,9 

94,6 

100,9 

105,2 

108,8 

"2,5 


*)  Crompton  u.  Whiteley,  Joum. 
ehem.  Soc.  67,  327;  1895. 


o-Nitrophenol-Pikrinsäure  ^) 


Mol.-% 
o-Nitrophenol, 


Bodenkörper     Temp. 


100,0 
92,6 
81,6 

76,5  exp. 

71,1 
64,0 

47,4 

28,5 

0,0 


O-Nitrophenol 


Pikrinsäure-r 

o-Nitrophenol 

Pikrinsäure 


45,5« 

41,5 

36,0 

HO 

45,5 
57,3 
79,0 
97,5 
120,0 


^)  Kremaon  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
i7,  125;  1906. 


m-Nitrophenol-Pikrinsäure  ^) 


Mol.-% 

m-Nitro- 

phenol 


Bodenkörper        Temp. 


100,0 
83,6 
65,3 
56,9 

47,6 

27,5 

7,9 

0,0 


m-Nitrophenol 


Pikrinsäure-f 
m-Nitrophenol 


Pikrinsäure 


94,5" 
86,3 
76,5 
71,0 

81,5 

99,5 

"4,5 

120.0 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 

27,  125;  1906. 


p-Nitrophenol-Pikrinsäure  0 


MoL-% 
Pikrins. 


Bodenkörper 


100,0 
80,7 
62,0 
53,7 
47,7 

40,8 

20,1 

0.0 


Pikrinsäure 


Pikrinsäure + 
p-Nitrophenol 
p-Nitrophenol 


Temp. 


120,0" 

107,0 

90,5 

83,0 

79,0 

83,4 
98,0 

"3,0 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Brenzkatechin-Pikrinsäure  ^) 


Mol.-% 
Pikrins. 


Bodenkörper        Temp. 


0,0 
10,7 

ca.  14 

21,9 
31,2 
40,5 
50,0 

60,5 

71,5 

ca.  81,5 

84,1 

90,1 

loo.o 


Brenzkatechin 

Brenzk.  -f  (iBrenzk. 

,  I  Pikrinsäure) 
(i  Brenzk. .  i  Pikrins.) 


Smp. 


(i  Brenzk.  .i  Pikrins.) 
!     -f  Pikrinsäure 
Pikrinsäure 


103,4" 
97,8 

96,35 

108,8 
116,5 
120,8 
122,4 

119,8 
112,9 

104,2 

107,3 
112,8 
120,25 


*)  Philip  u-  Smith,   Joum.  chem. 
Soc  87,  1735;  1905. 


Resorcin-Pikrinsäure  *) 


Mol.-% 
Pikrins. 


Bodenkörper         Temp. 


0,0 
10,9 
20,8 

ca.  25 

28,1 
35,8 
43,3 
50,0 

54,2 
59,9 
66,3 

ca.  70 

76,7 

81,6 

90,1 

100,0 


Resorcin 


Resordn-f 
(i  Resorc .  i  Pikrins.) 
(I  Resorc .  i  Pikrins.) 


Smp. 


|(i  Resorc .  i  Pikrins.)! 
:     -f  Pikrinsäure 
i      Pikrinsäure 


108,8« 

102,1 

95,8 

93,7 

94,7 
97,9 
99,65 
100,3 

99,8 
98,9 
96,6 

95,15 

100,8 
105,2 
112,6 
120,25 


')  Philip  u.  Smhh,   Joum.  chem. 
Soc.  87,  1735;  1905. 


Resorcin-yff-Naphthol  ^) 


Mol.-% 
Resorcin 


Bodenkörper     Temp. 


100,0 
66,67 
50,0 

33,33 
0,0 


Resorcin 
^-Naphthol 


iio" 
90 
88 

IOC 
122 


')  Vifnon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6, 

656;  1891. 

Kremann. 


542 


135 


nn 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIII. 


Resorcin-Kampfer  0 


Gew.-% 
Kampfer 


20 

40 
50 
56 
68,1 
73,6 
80 
90 
100 


Bodenkörper 


Resorcin 


Resorc.+Verb. 

Verb.  Smp. 
Verb.  +  Kampfer 
Kampfer 


Temp. 


109" 

98 

78 

64 

26 

29 

0 

50 

118 

177 


')  Cailfe,  C.  r.  148, 1461 ;  1909 ;  nach 
Fig.  exp. 


Hydrochinon-  p-Methoxy 
zimtntsäure  ^) 

I.  Fließende  Mischk  rystalle 


Mol.-»/„ 
Hydro- 
chinon 


Bodenkörper 


3,19 
5,70 

ca. 
11,00 


Fließ.   Kryst.  v. 
Methoxyzimmts. 

I  Fließ.  Mischkr.r 
V.  Methoxy-   J 
zimmtsäure  u.  1 
Hydrochinon   ' 
Fließ.  Mischkryst. 
+ feste  Meth- 
oxyzimmtsäure 


Temp. 


185,5' 


177,6—179,9 
170,6—174,7 


167,0 


II.  Fest- Fließende  Krystalle 
170,60 


0,00 

3,19 

5,7 

8,0 

10,0 

19,9 

30,0 

40,0 

ca. 

66,0 

59,8 

79,8 

loo.o 


Methoxyzimmt- 
säure 


Methoxyzimmts. 

+  Hydrochinon 

Hydrochinon 


169,7 
168,6 
167,9 
167,3 
161,7 
156,2 
149,7 
140,8 

145,4 
157,3 
169,0 


1)  de  Kock,  ZS.  ph.  Gh.  48,  129; 
1904. 


Guajacol  Pikrinsäure  0 


Mol.-% 
Pikrins. 


0,0 
i.i 


ca.  2,0 


Bodenkörper       Temp. 


Guajacol 

Guajac.  +  (i  Pik. 
.  I  Guajacol) 


28,1° 
27,25 
26.56 


Guajacol-Pikrinsäure  (Forts.) 


Mol.-% 
Pikrins. 


Bodenkörper       Temp 


4,4 

9,9 

20,4 

30,3 
39,9 
50,0 

60,2 

ca.  64 


(i  Pik. .  I Guajac.) 


„     Smp. 

(iPik. .  I Guajac.) 

+  Pikrins. 

Pikrinsäure 


66,6 

72,0 

79,6 

90,0 
roo,o      j 

^)  Philip  u.  Smitti, 
Soc.  87,  1735;  1905. 


41,65'' 
58,85 

74,8 

83,0 

87,1 

87,9 

86,45 

86 


»8,7 

95,9 

103,2 

112,6 

120,25 

Journ.  ehem. 


a-Naphthol-)g-NaphthoP) 


Mol 


a-Naphth.l     Bodenkörper     ,  Temp. 


100 

84,9 

80 

70 

62 

60 

50 
40 

30 
20 

IG 


a-Naphthol 


95,5" 


85,1 

79,1 

a+/S-Naphthol         73,6 

/?-Naphthol  75,8 

85,1 

93,9 

102,7 

109,5 
"6,5 
122,2 
Crompton  u.  Whiteley,  Journ. 
ehem.  Soc.  67,  327;  1895. 

Ältere  Versuche:  Vignon,  Bull.  Soc. 
chim.  (3),  6,  656;  1891. 


/g-Naphthol-Pikrinsäure  Q 


Mol.-% 
Pikrins. 


100,0 
95,6 
91,0 

86,4 

85,4 
70,2 

62,9 
51,4 
50,0 
49,9 
35,2 
23,1 
12,4 


Bodenkörper 


Pikrinsäure 

„ 

Pikrins. +  (i  Pikr.- 
i^-Napht.) 

(iPikrins.-i.ff-Napht.) 


(iPikrs.-ljS-Napht.) 

+  /9-Naphthol 
/?-Naphthol 


6,0 

4,87 
0,00 
1)  Kuriloff,  ZS.  ph.Ch.  23,674 


Temp. 


122,2" 
117,0 

111,0 

118,0 
120,2 
146,0 
151,0 
156,4 
157,0 
157,0 
150,8 

136,4 
127,0 

116,0 

117,0 
121,0 
;  1897. 


a-Naphthol-Kampfer  0 

^)  Cailie,  C.  r.  148,  1461;  1909. 
Nähere  Angaben  sind  dem  Original 
nicht  zu  entnehmen.    ' 


)ffNaphthol  Kampfer  0 

1)  Caille,  C.  r.  148,   1461;  1909. 
Nähere  Angaben  sind  dem  Original 
nicht  zu  entnehmen. 


Menthol-Methylurethan  0 


Mol.-% 
Menthol 


0,0 

5,78 

9,02 

14,62 

19,63 

26,03 

34,09 
42,51 
54,60 
63,04 
74,61 

80,0 

86,57 
90,20 
96,70 

lOO.O 


I9I0. 


Bodenkörper 

Temp. 

Methylurethan 

54,0« 

„ 

51,25 

„ 

50,2 

„ 

49,15 

,, 

48,4 

„ 

47,7 

„ 

46,6 

„ 

45,2 

„ 

42,9 

„ 

40,15 

„ 

35,15 

Menthol 
+ Methylurethan 

32,15 

Menthol 

34,95 

„ 

36,75 

„ 

40,15 

„ 

42,0 

ler,   ZS.  ph.  Gh. 

72,  536; 

Menthol-Nitrobenzol  0 


Mol.-% 
Menthol 


Bodenkörper     \  Temp, 


0,0  Nitrobenzol  5,7" 

3,10  „  4,0 

6,26  „  2,85 

8,78        ^'*'°^?J'?^"^         2,60 
'  Menthol  ' 

12,01  Menthol  10,15 

18,30  „  16,2 

24,77  „  20,2 

29,94  „  22,0 

38,76  „  23,8 

48,32  „  25,7 

58.42  „  27,4 
68,80  „  29,5 
78,89  „  31,85 
88,79  „  35,2 

96.43  „  40,3 
100,0                      „  42,0 

1)  Scheuer,  ZS.  ph.  Ch.  72,  532; 
1910. 

Ältere  Versuche  von  Dahms,  Wied. 
Ann.  54,  486;  1895  stehen  in  guter 
Übereinstimmung   mit    denen    von 

Kremann. 


135 


00 


543 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIII.  u.  XIV. 


Menthol-Nitrobenzol  (Forts.) 
Scheuer.  Die  Mentholkurve  zeigt 
einen  Wendepunkt  bei  ca.  5oMoI.-%, 
woraus  Dahms  auf  die  Existenz  einer 
Verb,  (i  Nitrob.  i  Menthol)  schließt. 
Deren  Existenz  steht  jedoch  nicht 
einwandfrei  fest. 

iVlenthol  AnethoP) 


Mol.-°o 
Menthol 


Bodenkörper       Temp. 


o,o 
4,70 
9,10 
14,06 
20,75 
28,40 
3o,8 

40,38 
46,41 

57,55 
66,04 
76,81 
85,68 

91,07 

94,86 

100,0 


Anethol 


Anethol-f- Menth. 
Menthol 


21,3" 

19,35 

18,0 

16,7 

15,45 

14,35 

13,9 

16,5 

18,8 

22,8 

25,9 

30,1 

34,5 

37»3 

39,25 

42,0 


^)  Scheuer,  ZS.  ph.  Gh.  72,  536 


1910. 


Menthol-Kampfer  0 


Mol.-?o 
Menthol 


Bodenkörper       Temp. 


7,36 
11,46 

23,27 
29,65 
44,92 
49,46 
53,46 
64,16 

74,57 
86,29 

94,54 
100,00 

M  Pawlewski, 

Ber.  1893,  379. 


Kampfer 


Menthol 


Krakauer 


175" 

142 
108 

96 

48 

34,5 

19 

? 

22,5 
34,5 
39,6 
43,-5 
Akad. 


Thymol-Benzophenon  ^) 


Mol.-% 
Thvmol 


Bodenkörper       Temp. 


o  Benzophenon  j     48,5" 

12,50  „  i     40,5 

23,61  „  I     35,0 

76,85  Thvmol  39,2 

86,73  ,.  44,0 

93,73  „  47,4 

100,0  „  49,0 

^)  Pawlewski,     Krakauer    Akad. 
Ber.  1893,  379. 


XIV.  Systeme  mit 
Phenolen  und  deren 
Derivaten  einerseits, 
aromatischen  Aminen 
und  deren  Derivaten 
anderseits. 

Anilin-Phenol  0 


Mol.-% 
Anilin 


Bodenkörper     !  Temp. 


0,0  Phenol  41,0* 

4,0  „  '■  37,3 

9,8  „  i  32,0 

15,4  „  j  25,3 

20,4  „  !  18,5 

ca. 23,0    i,  p^P^'"°l+,.  ,'      15,0 

'       :  (iPhen.  lAnihn)  s  ' 

25.4  (iPhen.  I  Anilin)  j       18,0 

30.1  „  !  22,7 
37,3     ;               „  27,7 

45.2  :  „  29,9 

50.0  ;  „  31,0 

55.5  i  „  29,5 
60,9     !               „                      27,5 

70.1  j  .,  22,0 

76.1  j  „                       16,5 

83.2  j  „  5»7 
89,2  '  „  —  5,2 
90  (»  (iPhen.  I  Anilin)  I  _j20 

"'  +  Anilin  "'' 

96,9  Anilin  j  —  8,1 

100,0     i  „  1  —  6,1 

^)  Schreiaemakers.  ZS.  ph.  Chem. 
29,  581;  1899. 

Ausführl.  Vers,  über  den  Verlauf 
der  Gleichgew.- Kurve  der  Verbdg. 
(iPhen.  lAnilin)  cf.Lidbnry,  ZS.  ph. 
Ch.  39,  401 ;  1902. 


Phenol-0-Nitranilin  0 


o??Sa^in  i  ß^^"^°'T'^'-     'Ten^P- 


100,0 
85,5 
75,9 
60,6 

47,3 
.  35 

21,6 

10,7 

0,0 


o-Nitranilin 


Phenol 

+o-Nitran. 

Phenol 


68,0» 
58,0 

51,0 
40,0 
28,0 

10 

22,5 
32,0 
40,5 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Phenol-m-Nitranilin  0 


Mol.-% 
Nitranilin 


Bodenkörper     Temp. 


lOOjO 

88,2 
72,1 
52,9 
38,3 
26,2 

15,7 

10,1 
0.0 


m- Nitranilin 


Phenol +m- 

Nitranilin 

Phenol 


111,0" 
105,3 
96,0 
81,0 
66,5 
49,8 

28,8 

33,0 
40,5 


')  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 

27,  125;  1906. 


Phenol-p-Nitranilin  ^ 


P-N^tranilin     Bodenkörper     Temp. 


100,0 
86,7 
60,8 

47,1 
33,1 
19,9 

12,5 

8,3 
0,0 


p- Nitranilin 


Phenol +p- 
Nitran. 
Phenol 


147,5' 
139,0 
"5,8 
103,5 
81,8 

55,8 
ca.  30 

I     34,0 
!    40,5 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


Phenol-Dimethylanilin  0 


Mol.-% 
Phenol 


Bodenkörper     \   Temp. 


0,0 

20,8 
36,0 
49,0 
67,4 
72,3 
80,6 

lOO.O 


Dimethylanilin 


Phenol 


+  1,5» 

—  7,3 
—17,7 
—32,5 

—  5,5 
+  5,0 

19,0 
41,0 


*)  Kremann,  Mon.  Chem.  27,  91; 
1906. 

Kremaon. 


544 


135pi) 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIV. 


Phenol-Nitrosodimethyl- 
anilin  0 


Mol.-% 

Nitrosodi- 

methylanilin 


94,5 
89,3 

88,0 

78,7 
7o»5 
66,5 
63,7 
57,7 
46,3 
36,9 
29,9 
25,8 
23,1 
21,0 

13,4 
10,5 

5,1 

0,0 

^)  Kremann 

1904. 


Bodenkörper 


Nitrosodi- 
methylanilin 


Nitrosodim.  + 
(2  Nitrosodim. 

.1  Phenol) 
(2  Nitr..i  Phenol) 


Temp. 


(2  Nitrosodim. . 

I  Phenol) + Phenol 

Phenol 


24,5 
29,0 

36,7 

41,5 

i,  Mon.  Chem.  26,  1312; 


86,0» 

82,0 
77,0 

74,0 

86,0 
90,0 

90,5 
91,0 
90,0 
85,0 
75,0 
58,0 
44,0 
24,0 

14,0 


Phenol-o-ToluidinO 


Mol.-% 
Phenol 


ex 


100,0 
93,7 
85,8 

,82 

78,2 
70,5 
62,0 

53,1 
46,4 
36,8 
26,0 
18,6 
9,0 


Bodenkörper 


Temp. 


Phenol 


Phenol+(i  Phen.    „ 
.iToluid.)        '^^• 
(I  Phenol.  iToluid.) 


41,0" 

35,0 

22,0 

12 

17,5 
26,5 
32,0 
34,0 
34,0 
32,0 

23,0 
11,0 

15,0 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  27,  91; 
1906. 


Phenol-p-ToluidinO 


Mol.% 
Phenol 


Bodenkörper 


90,0 
75,6 


Phenol 

Phenol  +"(i  Phenol 
.  I  Toluidin) 


Temp. 


41,0« 
32,0 

9,0 


PhenoI-p-Toluidin  (Fortsetzung). 


Mol.-% 
Phenol 


Bodenkörper 


66,8 
56,5 
48,7 
41,0 

ca.  32,5 

27,2 

18,6 

0,0 


;i  Phenol.  IToluid.) 


Toluldin+(iToluid. 
.1  Phenol) 
p-Toluidin 


Temp. 


22,0" 

28,5 

29,0 

27,5 
ca.  17,0 

23,0 
32,5 
42,5 


*)  Kremann,  Mon.  Chem.  27,  91; 
1906.  Ältere  Versuche:  Philip,  Journ. 
chem.  Soc.  83,  828;  1903. 


Phenol-m-XylidinO 


MoI.-% 
Phenol 


Bodenkörper      j   Temp. 


100,0 
90,3 

75,4 
ca.  71 

69,4 
61,9 
52,3 
48,4 
43,6 
35,6 
22,0 
0,0 


Phenol 


Phenoli- 
er Phenol  .  iXylidin) 
(i  Phenol  .  iXy lidin) 


Xyiidin 


41,0" 

33,0 
8,0 

ca.  — 1 

+2,0 

10,5 
16,0 
16,0 

14,5 

10,0 

—  6,0 

—16.6 


')  Kremann,  Mon.  Chem.  27,  91; 
1906. 


Phenol-Diphenylamin  0 


Mol.-% 
Diphenylamin 


4,5 
13,1 
22,0 

29,3 

ca.  31  exp. 

42,8 
55,7 
65,9 
81,6 
90,7 
100,0 


Bodenkörper 


Temp. 


Phenol 


Phenol -[- 
Diphenylamin 
Diphenylamin 


36,8« 

30,3 
24,6 
19,8 

18,1 

25,0 
32,0 
37,1 
44,1 
48,2 
52,6 


^)  Philip,    Journ.  chem.  Soc.  83, 
814;  1903. 


Phenol-a-Naphthylamin  0 


Mol.-% 
a-Naph- 
thylamin 


Bodenkörper. 


Phenol 


Temp. 


0,0 

7,6 

18,6 

23,0 

29,4 
42,6 
50,0 

57,9 
ca.  68 

70,0 
76,1 
83,2 
90,9 
100,0 

^)  Philip,   Journ.   chem.  Soc.  83, 
814;  1903. 


Phenol + 
(iPhen..ia-Naph.) 
(iPhen..  la-Naph.) 

,, 

„    Smp. 

» 
(iPhen..ia-Naph.) 

+  a-Naphth. 
a-Naphthylamin 


40,4" 

34,2 

21,6 

16,1 

20,8 

27,8 

28,6 
27,6 

24 

25,6 
31,0 
36,9 
42,5 
48,3 


Phenol-yff-Naphthylamin  ^) 


Mol.-%    { 

Naph-     i     Bodenkörper 
thylamin  j  


Temp. 


Naphthylamin 


100,0 
82,3 
65,6 

57,2 

51,5 

41,7 
32,8 
20,0 

14,5 
8,7 

ca.  4,0 

3,1 
0,0 

')  Kremann,  Mon.  Chem. 
1906. 


Naphthylamin  + 
(iPhen. .  iNaphth.) 

(i  Phenol. 
I  Naphthylamin) 


(iPhenol.  iNaphth.) 
+  Phenol 

Phenol 


109,0" 
99,0 
89,0 

83,0 

83,5 

83,0 
80,0 

71,5 
66,0 

51,0 
ca.  36,0 

37,5 
40,5 

27,  91; 


0-Kresol- Anilin  ^) 


Mol.-% 
Anilin 


100,0 

95,3 
90,0 

81,8 

74,4 
67,5 
54,6 
47,1 
35,0 


Bodenkörper 


Anilin 


Anilin + 
(i  Anilin.  iKresol) 
(lAnilin.iKresol) 


Kremann. 


Temp. 


—  6,80 

—  9,8 
—12,5 

—16,7 

—  7,1 
+   1,3 

8,3 
8,3 
4,2 


135qq 


545 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIV. 


o-Kresol-Anilia  ( Fortsetzung) 


o*Nitrophenol-Aailia  (Fortsetzung) 


p-Nitrophenol- Anilin  ^ 


Mol.-^'o 
Anilin 


Bodenkörper        Temp. 


.32 


ca.  2« 


Kresol-r 

(iKresol .  i  An.) 

21.7  Kresol  ;     12,9 

11,0  „  22,1 

0,0  „  30^ 

^)  Kremana,  Mon.  Chem.  27,  91 

1906. 


m-Kresoi- Anilin  ^) 


Mol.-°o 
Anilin 


Bodenkörper        Temp. 


100,0 
81.6 


64,3 
49,3 
35,9 

29,7 


Anilin  [ 

Anilin-f  | 
(lAnilin.i  Kresol) 
(I Anilin.  I Kresol) 


(I Anilin.  I Kresol) 

4-  Kresol 

Kresol 


17-7 
8,5 
0,0 

')  Kremaan,  Mon.  Chem.  27 
1906. 


-  6,6» 
23,4 
29 

-18,7 
-14,6 
23,8 
30,2 

-12,5 

-  4»6 

-  4,2 
,  91; 


p-Kresol- Anilin  ^) 


MoL-Oq 


Anilin"        Bodenkörper        Temp. 


0.0  p-Kresol              33,2» 

12,9  „                      20,8 

9^7  p-Kresol-f-              pq 

"**''  (I  Anilin. I  Kresol)        **'' 

39,9  ( I Anilin.  I  Kresol);      16,7 

51,2  „              i      19,2 

58,6  „              1      18,3 

69,1  „              I      12,1 

78,1  .               „                 +  3,7 
89  exp.Anilin+dKr.iA.)  — 15 

96,0  Anilin           — 10,0 

100.0  „               —  6,7 

^)  Kremana,  Mon.  Chem.  27,  91; 

1906.     Ältere  Daten: 
Philip,  Joum.  Chem.  Soc.  83,  822 ; 
1903. 


0-Nitrophenol- Anilin  ^) 


Mol.-% 
o-Nitro- 
phenol 


Bodenkörper       Temp. 


ico,o 

83,3 

63,2 
50,0 


0-Nitrophenol 


46,0« 
38,0 
27,0 
17,5 


Moi.-%  ; 

o- Nitro-       Bodenkörper 
phenol 


Temp. 


39,4         o-Nitrophenol  -7-10,0^ 

26.1  ;  „  —  2,5 

14.2  i    O-Nitrophenol  _^^^ 
^                -f  Anilm  ' 
8,4      '          Anilin  — 10,5 
0,0                   ,.  —  6,3' 

^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
27,  125;  1906. 


0  Nitrophenol-  p-Toluidin  0 


Mol.-% 
p-  Toluidin 


Bodenkörper     i  Temp. 


lOO 

92,1 

83,92 

75,25 

66,13 

56,53 

46,46 


p-Toluidin 


p-Toiuidin 

-f  O-Nitrophenol 

o-Nitrophenol 


35,91 

24,54      ;  »  i 

12,55    : 

6,43    i  „         I 

0,0 

^)    Pawlewski,    Krakauer 
Ber.  1893,  379- 

Neuere  Versuche: 

Philip,  Joum,  chem.  Soc.  83,  814; 
1903 ;  nach  Ph.  liegt  das  Eutektikum 
bei  15,6"  u.  ca.5iMol.-%  p-Toluidin. 


45,0" 

40,5 

36,4 

32,0 

27,3 

23,0 

19,5 

26,0 
32,7 
39,0 
42,0 
45,0 
Akad. 


m-Nitrophenol- Anilin  ^) 


Mol.-% 
m-Nitro- 
phenol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 

m-Nitrophenol 

96,0 

80,5 

„ 

j      82,0 

62,2 

„ 

i      60,0 

51,1 

m-Nitrophenol 

'      36,0 

47,0 

+  (i  m-Nitroph. 

I  Anil.) 

(i  m-Nitroph. 

ca.23,0 

43,2 

I  Anil.) 

22,5 

39,3 

,, 

,     20,5 

31,5 

„ 

1      13,0 

27,6 

l-f  6,5 

20  exp.i 


Anilin 
(i  m-Nitroph. 
I  Anil.) 
Anilin 


— o 


9,7  Anilin  -10,0 

2,7      >  „  —  7,0 

0,0      i  „  —  6,3 

Kremana  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
,125;  1906. 


Mol.-% 
p-Nitro- 
phenol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
72.2 

59,7 
52,8 

50,0 


42,3 
36,2 
22,1 
16,0 

10,5 

9,3 
3,4 
0,0 


p-Nitrophenol 


p-Nitrophenol 
-i-(ip-Nitroph. . 

I  Anil.) 
(i  p-Nitroph. . 

I  Anil.) 


Anilin 

(i  p-Nitroph. 

I  Anil.) 

Anilin 


113,0" 
86,5 
67,0 
49,0 

42,0 


42,0 

38,5 
:      20,0 

+  4,0 
-20,5 

—17,5 
—10,5 
6,3 


Kremana  u.  Rodiais,  Mon.  Chem. 
,  125;  1906. 


2,  4-Dinitrophenol- Anilin  0 


Mol.-% 

2,4-Di- 

nitrophen. 


Bodenkörper       Temp. 


Dinitroph,-r 
(iDinitr.  .  lAnil.) 
(iDinitr..!  Anilin) 


100,0       2,  4-Dinitrophen. 

90,7 
80,9 

63,1 
55,6 

52 

50,9 
48,3 
41,1 
26,8 

17,9 
12,0 

7,5 

4,75 

1,7 

1,0 

0,5 

0,0  „ 

1)  Kremaao,  Wien.  Ber. 
369;  1906. 


Anilin + 

(iDinitr. .  iAnil.)| 

Anilin 


110,5" 

106,0 

101,0 

86,5 

80,0 

73 

74,0 
75,0 
74,0 
69,0 
60,0 
51,0 
42,0 
-f  22,0 
—7,0 
-9,0 

—7,0 

-6,5 

11511b, 


g-Dinitrophenol-Acetanilid  ^ 


Mol.-°^ 
Acetanilid 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
85,0 

7;ö 
65,0 

5«,0 


Acetanilid 


Acetanilid 
+  Dinitrcphenol 


113,50 
103,0 

97,0 
88,3 
79,0 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Kremaan     35 


546 


135 


rr 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIV. 


a-Diahrnphenol'Acetaailid  (Forts.) 


MoI.-% 
Acetanilid 


50,0 
46,2 
41,3 
36,4 
26,9 

17,7 
0,0 


Bodenkörper     1  Temp. 


a-Dinitrophenol 


83,3" 
86,0 
89,1 
94,4 
99,5 
104,3 

"2,5 


^)  Crompton  u.  Whiteley,  Joum. 
ehem.  Soc.  67,  327;  1895. 


Brenzkatechin  Anilin  ^) 


Mol.-% 
Anilin 


Bodenkörper     |  Temp. 


0,0 

8,4 
20,5 

29,4 
40,9 
46,7 
53,0  exp. 

59,1 
70,1 

79,5 

88,5exp. 

95,0 
100,0 


Brenzkatechin 


(lAnil.  .iBrzk.) 

39,0 

+  Brenzkatechin 

(lAnil. .  iBrzk.) 

37,0 

„ 

26,0 

+   4,8 

105,0" 
100,0 

91,5 

82,5 

68,0 
56,0 


Anilin 

+  (iAnil..iBrzk. 

Anilin 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon. 
27,  125;  1906. 


—14,0 

—  9,0 

-  6,3 
Chem. 


Brenzkatechin-p-Toluidin  ^) 


Mol.-%    I 
p-Toluidin 


Bodenkörper     j   Temp. 


0,0 

6,5 
16,2 

23,4 
27,8 
39,8 
41,9 
ca.  46 

50,0 

54,0 

62,8 

ca.  65,5 

66,6 

70,4 
76,2 

79,5 


I.  Stabil. 
Brenzkatechin 


Brenzkat.+ 
(iBrenzk..ip-Tol.) 
(i  Brenzk. 
.  I  p-Tol.)Smp. 


( I Brenzk..  ip-Tol.) 
+  (iBr..2p-Tol.) 
(i  Brenzk. 
.2  p-Tol.)Smp. 


103,2" 

99,4 
92,0 

85,2 

80,2 

62,65 

58,4 

40,8 

50,2 

49,4 
44,65 

41,4 

41,4 

40,5 
38,5 
36,3 


Brenzkatecbin-p-Toluidin  (Forts.) 


Mol.-% 
p-Toluidin: 


Bodenkörper     i  Temp. 


83,6 

90,0 
95,8 

lOO.O 


46,7 

49,1 


(iBrenzk..2p-Tol. 

+p-Toluidin 

p-Toluidin 


II.  Instabil. 
Brenzkatechin 

Brenzkat.+ 


53,9     I      (i  Brenzkat.  i 

.  2  p-Toluidin)  ; 

55,6  „  I 

60,1 

')  Philip  u.  Smith,  Journ. 
Soc  87,  1735;  1905. 


32,60 

38,0 
41,2 
43,4 


47,75" 
42,0 

35,8 

36,55 

37,8 
40,2 

chem. 


^)  Kremana  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 

27,  125;  1906. 

*)  Bei  weiterem  Zusatz  von  Anilin 
war  kein  Erstarren  mehr  zu  be- 
obachten. 


Brenzkatechin  a-Naphthyl- 
amin  0 


Mol.-% 
a-Naph- 
tylamin 


Bodenkörper 


0,0 

15,4 
28,7 

39,6 
50,0 
56,1 

ca.  58 

60,9 
66,4 

76,3 
ca.  84 

86,1 
89,8 
100 

')  Philip 

Soc.  87, 


Temp. 


Brenzkatechin 


Brenzk. +  (2  a- 
Naphth.i  Brenzk.; 
(2  a-Naphthylam. 
I  Brenzkat.) 


(2  a-Naphth. 

I  Brenzk.) 

-fa-Naphth. 

a-Naphthylamin 


u.    Smith,    Journ. 
1735;  1905. 


103,2" 
94,0 
83,0 
71,3 
56,3 
45,2 

41,65 

42,05 

43,4 

40,95 

36,95 

38,4 
41,3 
48,0 

chem. 


Resorcin  ■  p-Toluidin ') 


Mol.-% 
p-Toluidin 


Resorcin-Anilin  0 


Mol.-% 
Resorcin 


100,0 
89,6 
73,8 
64,7 
56,8 

50,3*) 


Bodenkörper    Temp. 


Resorcin 


110,0" 
102,0 
89,5 
77,5 
65,0 
50,0 


Bodenkörper       Temp, 


0,0  Resorcin  !  108,7" 

15,4                   „  97,8 

30.4  „  80,9 
41,3                   „  56,5 

45.5  ,  p  Resorcin+  ^^ 
'  [(iResorc. .  I  p-Tol.)  ' 

47,3  (iResorc. .  I  p-Tol.)  31,6 

50,0  I               „  31,95 

55,3  „  I  30,05 

60.0  „  26,4 

63.8  „  I  22,15 

66,7    i^'/''--'P-™-J+    16,4 

'      I    (I  Res. .  2  p-Tol.)  I       ' 

69.1  !(iResorc. .  2  p-Tol.);  16,2 

ca.  72,5    i(^R^Sv1^H'^''''^  +  '  15,0 
'      '        p-Toluidm  ' 

74.6  p-Toluidin         ;  19,2 

84.9  j  „  j  32,9 
100,0    j                „                I  43,3 

^)  Philip  u.  Smith,  Journ.  chem. 
Soc.  87,  1735;  1905. 

Ältere,  jedoch  unvollständige  Ver- 
suche von  Vigoon,  Bull.  Soc.  chim. 
(3)  6,  656;  1891. 


Resorcin-a-Naphtnylamin  ^) 


Mol.-% 
a-Naphthyl. 


0,0 
16,1 

27,7 
37,7 

ca.  46,5 

50,0 

60,6 
70,5 
83,3 

85,0 

86,2 
90,9 

lOO.O 


Bodenkörper      Temp. 


Resorin 


Resorc.-t-(i  Res. 

.  I  a-Naphth.) 

(I  Resorcin . 

I a-Naphth.)  Smp. 


(iRes.  .la-Naphth.) 

-fa-Naphth. 

a-Naphthylam. 


1108,8» 
98,2 
I  88,5 
I  77,5 
I  65,05 

j  65,05 

I  62,6 
I  56,3 
48,8 

3S,2 

38,6 
42,1 

48,1 


^)  Philip  u.  Smith,  Journ.  ehem. 
Soc.  87,  1735;  1905. 

Ältere,  unvollständige  Versuche 
von  Vignon,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 

Kremann. 


135 


SS 


547 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIV. 


Resorcin- A-Naphthylamin ') 


Mol.-% 

f>-Naphthyl- 

amin 


Bodenkörper     Temp. 


MoL-% 
p-Toluidin 


icx),o          iJ-Naphthylamin  iiz» 

66,67                    „  76 

Verb.  (,3-Naph- 

50,0          thylam.Resorc?)  74 

33,3                       V  69 

0,0               Resorcin  iio 

^)  VifflOQ,  Bull.  Soc  chim.  (3)  «, 

656;  1891. 


Resorcin-Diphenylamin  ^) 


m\.-% 

'  Diphenyl- 
amin 


Bodenkörper      Temp. 


100,0           Diphenylamin  54'^ 

66,67       >Verb.{Diphenyl-r  85 

50,0        Jamin .  Resorc,?)V  93 

33,3               Resorcin  loi 

0,0           i                      „  IIO 

^)  YifBon,  BulL  Soc.  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 


Hydrochinon- Anilin  0 


MoI.-% 
Anilin 


Bodenkörper        Temp. 


96,9 
93,6 

89,3 
81,9 

78,9 
67,8 

66,6 

62,3 
50,0 
44,1 
35,2 


(iHydroch.  .2Anil.) 


Hvdrochinon  — 

(I  Hydr.  2  Anil.) 

Hvdrochinon 


54,5^ 
68,5 
76,5 
85,0 
86,5 
88,5 

88,0 

ic-o,o 
126,0 

135,0 
144,0 


[)  Kremaanu.Rodiois,Mon.  Chem. 

-',  125;   igcö. 


Hydrochinon  ■  p-Toluidin  ^) 


MoL-^'o 
p-Toluidin 


Bodenkörper       Temp. 


0,0 
16,0 

30,7 
40,0 

49,7 
60,0 

ca.  63 


Hydro  rhinon 


1        Hydroch.  + 
|(iHydroch.  .2p-Tol.) 


1169,2'' 
|i59,o 
1147,1 
;i37,5 

|I25,I 

1105,2 
96,5 


Hydrochinon-p-Toluidin  (Forts.) 


Bodenkörper      JTemp. 


66,6  ^'^y^lf^-         %.7o^' 

'  .2  p-ToL)  Smp.  j     ' 

78,8     '  „  '  94,1 

89,6  „  '  83,7 

98,8      (^"yd^-^P-,!«'-)'  42,6 
'  -r  p-Toluidm     ,    ^ 

99,5     1        p-Toluidin        j  43,05 

100,0     I  „  •  43,4 

')  Philip  u.  Smith,  Joum.  chem. 

Soc.  87,  1735;  1905. 


Hydrochinon  -  a-Naphthyl- 

amin  ^) 


MoL-% 
a-Naph- 

thvlamin 


Bodenkörper       Temp. 


0,0 
20,3 

33,1 
50,0 

59,5 
67,5 
76,1 

82,3 
ca.  86,0 

88,*. 
91,7 
ca.  94 


Hydrochinon 


Hydroch.  +       ! 
(iHydr..ia-Napht.) 

(i  Hydrochinon- 
j  I  a-Naphthylamin) 

kiHydr..i'a-Napht.)' 
-f  a-NaphthyL 
a-Naphthylamin    i 


169,2" 
157,2 
:i48,7 
;i34.8 
!i25,o 
114,5 

I  98,5 

I  76,9 
57,0 


98,4 

100,0  ., 

')  Philip  u.  Smith,  Joum 

Soc.  87,  1735;  1905- 


54,9 
50,2 

45,3 

47,0 
48,0 

chem. 


a-Naphthol-  p-Toluidin  ^) 


Mol.-% 
p-Toluidin 


Bodenkörper      iTemp. 


0,0 

6,7 
20,9 

33,3 

40 

45,4 
50,0 

56,2 
61,6 
68,6 
71.8 
77,9 

ca.  81,5 

87,7 

93,9 

100,0 


a-Naphthol 


93,9" 
89,9 
78,2 
62,5 

a-  N  aphthol  -f-     ;  ca.52 

(i  a-Naph.  I  p-Tol.)  exp. 

(i  o-Naph.  I  p-Tol.)  I  53,1 

i  „      Smp.  1  53,6 

i  „  ;  52,6 
I  «  '  50,1 
1        .,         44,6 

i  „  i  41,1 

!  „  !  34,1 

\  (i  a-Naph.  i  p-Tol.) :  -^  q 

-f  p-Toluidin  ' 

p-Toluidin  35,4 

i  „  i  39,7 

i  »  1  43,1 


')  Philip,   Joum.  chem.   Soc.  83, 
814;  1903. 

Ältere,  unvollständ.  Angaben  von  ] 
Vifoon,  Bull.  Soc  chim.  (3)  6, 656; 
i8qi. 


■Naphthol-Diphenylamin  ^) 


Mol.-% 

Biphenyl-      Bodenkörper        Temp. 
amin 


ioo,o      ;    Diphenylamin  54® 

66,67      l  Verb.(Diphenyl.  50 

50,0       j    a-Naphthol)?  .  61 

33,33     .      a-Naphthol      ;  72 

0,0  „  92 

')  Vignoa,    BulL   Soc   chim.   {3) 

6,  656;  1891. 


o-Naphthol-o-NaphthylaminO 


Mol.-%     i 
a-Naphthyl-  '<      Bodenkörper       Temp. 


100,0        a-Naphthvlamin  30° 

Verb.(a-Naphthyl- 

66,67     amin-a-Naphthol?)  46 

50,0  „  56 

33,3  a-Naphthol       ,  70 

0,0  „  92 

^)  Vifooa,    Bull.  Soc.   chim.  (3) 
6,  656;  1891. 


a-NaphthoI-yff  Naphthylamin  0 


Mol.-% 
Naphthyl-        Bodenkörper        Temp. 


66,67 
50,0 

33,3 
0,0 


i-Naphthylamin      112'-' 
Verb.(.i-Naphthyl- 
amin-a-Naphthol?)     54 
64 


a-Naphthol 


70 
92 


')  Vignofl,    Bull.  Soc  chim.  (3) 
6,  656;  1891. 


i?-Naphthol-p-Toluidin') 


p-ToSin        Bodenkörper        Temp. 


100,0              p-Toluidin  45" 

Verb.  (p-Toluidin- 

66,67     i      ^-Naphthol?)  75 

50,0      I                „  82 

33,3              /?-Naphthol  91 

0,0                      „  122 

')  Vif;aoa,    Bull.  Soc  chim.   (3) 
6,  656;  1891. 

Kremaao.    35* 


548 


135  tt 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XIV.  u.  XV. 


/ff-Naphthol-Diphenylamin  0 


Mol.-% 

Diphenyl- 

amin 


ioo,o 

66,67 
50,0 

33,33 
0,0 


Bodenkörper 


Diphenylamin 
1  Verb.  (Diphenyl. 
j     /?-Naphthol)? 
/J-Naphthol 


Temp. 


54" 

72 

87 

99 
122 


*)  Vignon,    Bull.   Soc.   chim.   (3) 
6,  656;  1891. 


/ff-Naphthol-a  Naphthylamin  ^) 


Mol.-% 
a-Naph- 
thylamin 

Bodenkörper 

Tem 

100,0 

66,67 
50,0 

33,3 
0,0 

a-Naphthylamin 

(a-Naphthylamin- 

/3-NaphthoI) 

/?-Naphthol 

„ 

50' 

66 

75 

92 

122 

J)  Vignon,   Bull.   Soc.    chim.   (3) 
6,  656;  1891. 


/ff-Naphthol /ff-NaphthylaminO 


Mol.-% 

/J-Naph- 
thylamin 


Bodenkörper 


100,0 
66,67 
50,0 

33,3       ! 
0,0       j 

')  Vignon,    Bull. 
6,  656;  1891. 


/?-Naphthylamin 
Verbindung  ? 
/?-Naphthol 


Temp. 


112 
68 

74 
93 

122 


Soc.   chim.    (3) 


Mentholp-Toluidin ') 


Mol.-%    I 
p-To!uidin 


Bodenkörper       Temp. 


100 

89,22 

72,98 

59,34 
46,26 

43  exp. 

41,31 
32,92 

20,73 
7,03 
0.00 


p-Toluidin 


Menthol 

+p-Toluidin 

p-Toluidin 


45,0" 

41,2 

33,8 

29,5 

21,7 

19,5 

20,5 
25,0 
31,0 
38,5 
43,0 


^•)  Pawlewski,  Krakauer  Akad.  Ber. 

1893;   379. 


XV.  Systeme  mit  aro- 
matischen Aminen,  bei 
denen  die  zweite  Kom- 
ponente keinPhenol  ist. 

Anilin-Nitrosobenzol  0 


Mol.-% 
Nitroso- 
benzol 


ioo,o 

76,4 
59,8 
48,4 
40,1 

29,1 

24,3 
18,5 
exp. 
11,6 

4,7 
0.0 


Bodenkörper 


Nitrosobenzol 


Nitrosobenzol 

-f  Anilin 

Anilin 


Temp. 


63,5° 
52,5 
42,0 
32,0 
22,0 
+8,5 
—3,0 

-13,0 


—7,5 
—6.0 


*)  Kremann,  Mon.  Chem.  25,  13 12; 
1904. 


Anilin-Nitrosodiraethyl- 
anilin  0 


Mol.-% 

Nitrosodi- 

methylanilin 


Bodenkörper 


Temp, 


0,0 
1,0 

2,5 

5,5 

9,3 

15,2 

24,3 

38,8 

52,5 
67,5 
76,0 

85,7 

89,0 

95,6 
100,0 


Anilin 

Anilin + 
(2  Nitr.  I  Anil.) 
(2  Nitr.  I  Anil.) 


Nitrosodimeth. 

+  (2Nitr.  lAnil.) 

Nitrosodi- 

methylanilin 


-7,0 
—8,0 

3,5 
22,0 
38,0 

57,0 
79,0 
88,5 
93,0 
90,0. 
81,0 

74,5 

83,0 
85,5 


^)  Kremann.  Mon.  Chem.  25,  1215; 
1904. 


Anilin-Nitrobenzol^) 


Mol.-% 
Nitro- 
benzol 


Bodenkörper    1   Temp. 


100,0 
86,3 
69,5 
57,0 
50,6 

41,0 

28,9 

16,0 

0,0 


Nitrobenzol 


Anilin 

+  Nitrobenzol 

Anilin 


2,8« 

—6,1 

-14,7 
-20,4 
—24,1 

—29,8 

—22,3 

—15,6 

-6,1 


*)  Kremann,  Mon.  Chem.  25,  1246; 
1904. 


Anilin-p-Nitrotoluol  ^) 


Mol.-% 
Nitro- 
toluol 


Bodenkörper        Temp. 


100,0 
79,0 
64,0 
51,6 
34,0 
23,7 

15,0 

10,6 

3,5 
0.0 


Nitrotoluol 


Anilin +Nitro- 
toluol 
Anilin 


51,3" 

39,5 

30,0 

21,0 

5,0 

-5,5 

-17,0 

— 13,0 
—8,0 
—5,5 


')  Kremann,  Mon.  Chem.  25,  1246; 
1904. 


Anilin-o-Dinitrobenzol  0 


Mol.-% 

o-Dinitro- 

benzol 


Bodenkörper    |   Temp. 


ioo,o 
82,9 
64,2 

44,5 

29,0 

19,8 

9,7 

a.  4,8 

3,5 
0,0 


o-Dinitrobenzol 


Anilin+ 

o-Dinitrobenzol 

Anilin 


"6,5" 

108,0 

92,0 

73,0 
54,0 
37,0 
12,0 

-11,0 

-8,5 
—5,5 


0  Kremann    u.    Rodinis,    Mon. 

Chem.  27,  125;  1906. 


Kremann. 


135 


UU 


549 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XV. 


1 


Anilin-m-Dinitrobenzol  0 


MoI.-% 
m-Dinitro-      Bodenkörper 

benzol 


Temp. 


o,o 

4,2  exp. 

6,6 

13,3        i 
20,8 
31,8 
39,0 

46,2  exp. 


Anilin  < 

Anilin  | 

—  (iDin. .  I  AniL)j 
(i  Din. .  I  AniL)  j 


m-Dinitrob. 
-f  (i  Din..  I  Anil.) 
54,6       i  m-Dinitrobenzol 

66.0  1 
81,8 

91.1  I 
100,0 

^)  Kremaan,  Mon.  Chem.  25, 1246; 
1904. 


-  5,5' 

-  6,0 

-  8,0 

—  2,0 

+  14,0 

26,5 

37,0 
39,0 

41,5 

53,0 
65,0 
80,0 

85,5 
91,0 


Anilin  p  Dinitrobenzol  ^) 


.M01.-O0 

p- Dinitro- 
benzol 


Bodenkörper       Temp. 


61,0 
51,1 
42.4 
34,4 
22,6 

12,5 
9,0 


p- Dinitrobenzol 


143,5" 

131,0 

117,0 

102,0 

72,0 

36,5 

15,0 


^)  Kremann  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 
il,  125;  1906. 


Anilin  Dinitrotoluol  (1, 3, 5)0 


MoL-Oq 

Dinitro- 

toluol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
67,6 
614 

55,0  exp. 

50,4 
40,9 
29,8 
13,8 

9,7 

4,4  exp. 

2,7 
0.0 


Dinitrotoluol 


Dinitrotoluol 
+  (i  Din-.  I  AniL) 
(i  Din. .  I  AniL)' 


Anilin 
(i  Din.  .1  AniL) 
Anilin 


80,0» 
56,0 
51,0 
44,5 

44,5 
41,5 
33,5 
17,5 
+8,0 

—9,2 

-8,2 
-6,5 


^)  Kremann  u.  Rodinis.  Mon  Ch^m. 
(,  125:  1906.    Dort  auch  Anilin- 
I,  3,  4-Dinitrotolaol. 


Anilin-Dinitrotoluol  (1, 2, 6)  ^ 


Mol.-% 

Dinitro- 
toluol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 

Dinitrotoluol 

62,0« 

70,7 

n 

41,8 

59,4 

n 

35,5 

44,6 

n 

25,0 

32,0 

n 

14,0 

21,1 

rt 

+  0,5 

ll,2exp. 

Dinitrotoluol 
-r  Anilin 

-13,0 

7,3 

Anilin 

—10,5 

0,0 

„ 

—  5.5 

1)  Kremj 

inn  u.  Rodinis,  Mon.  Chem. 

27,  125: 

1906. 

Anilin- 1, 2, 4-DiiiitrotoiuoP) 


Mol.-Oo 
Dinitro- 
toluol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
89,0 
74,0 
64,2 
55,2 
44,6 

35,3 
20,9 

11,0  exT 

8,4 
3,2 
0.0 


Dinitrotoluol 


Anilin 
Dinitrotol. 
Anilin 


71,0« 
65,0 
56,0 
49,0 
41,0 

31,0 

20,0 

0,0 

—13,0 

—11,5 
—  8,0 

5S 


^)  Kremaan,  Mon.  Chem.  25, 1246; 

1904. 


Anilm-Trimtrobenzol  ^ 


Mol.-% 

Trinitro- 

benzol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0 
86,1 

82  exp. 

75,6 
61,0 

54,5 
41,2 
36,0 
25,0 
19,8 
13,8 

9,0 

2.0 


I  Trinitrobenzol 

I 

I    Trinitroberuol 
j-f(iTrin..  lAniL 
I  (i  Trin. .  I  AniL 


0,5  rxp. 


Anilin 
-f  (iTrin..iAniL 
0,0  Anilin 

')  Kremaan,  Mon.  Chem. 
1904. 


122,2" 
109,0 

101 

110,0 

123,0 

125,0 

124,0 

121,0 

"0,5 

102,0 

88,0 

71,0 

16,0 

)    -«,5 

\    —5,5 
25,  1246; 


Anilin-g-Trinitrotoluol  0 


Mol.-°/o 

Trinitro- 

toluol 


Bodenkörper       Temp. 


100,0  j    Trinitrotoluol 

91,9  ! 

o-  „^       Trinitrotoluol 
***  ^^-  -KiTrin..iAniL) 

70,2  !  (i  Trin. .  i  AniL) 
58,8 

51,2  i  „  ! 

40,5  *  „  I 

29r4  I 

23,4  I  „  j 

",3  „  ! 

6,5  „  \ 

1.8 


82,0« 
74,5 


78,0 
84,0 
85,0 
84,0 
77.0 
71,0 
62,0 
52,0 
+35,0 
— i.o 


1,5  exp. 


Anilin 
(iTrin. .  lAnil.) 
0,0       I  Anibn 

^)  Kremaaa,  Mon.  Chem.  25, 1246; 
1904. 


—8,0 


Monomethylanilin-Benzyl- 
chloridO 


A 

\ 

w 

\i 

II 

1 

B 

C 

£ 

100  80  60  HO 

Mol.'^'oSeTayliiilorüL 


Benzyl- 
chlorid 


Bodenkörper         Temp. 


100,0 
95,0 
92,7 
88,2 

17,3 

74,7 

73,6 
71,7 

69,6 

68,1 

66,0 
64,8 

62,4 


Benzylchlorid   A  —41,2" 

„           AB  — 44,8 

„  —46,3 

„    :  —47,3 
BenzylchL  +    Bl 

(3  Benzylchlor.  — 50,3 
I  Monomethyla.) 

(3  BenzylchL.  BC  —49,5 
I  Monomethyla.) 

»  —49,9 

„              „  — ^50,9 

(3  BenzylchL.     C 

I  Monomethvla.)  '■%  » 

-f-  (2  BenzylchL .  *^»'» 
I  Monometh.) 

(2  BenzylchL  .  CD  —49,3 
I  Monomethyla.) 

„              „  — 48,8 

„              >»  — 48,8 
(2  BenzylchL .  D 

1  Monom.  )-f  —^,5 
(3 Benz.  2  Monom.) 

Kremaaa. 


550 


135 


VV 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XV. 


Monomethylan.-BenzylcbJ.  (Forts.) 


Mol.-% 
Benzyl- 
chlorid 


Bodenkörper      I  Temp. 


6i,4 

59,7 
58,7 

51,5 

43,9 
41,3 


(3  Benzylchl..  DE 
2  Monom.) 

(3  Benzylchl. .    E 
2  Monom.) + 
(iBenz.  .iMon.) 
(i Benzylchl. .    EF 
I  Monom.) 


—46,9" 

—47,1 

-51,2 

-44,8 

—44,8 
—45,3 


')  Wroczynski  u.   Guye,    Journ. 
Chim.  phys.  8,  569;  1910. 


Acetanilid  m-Dinitrobenzol ') 


Mol.-% 
Acetanilid 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0 
80,0 
60,0 

50,0 
40,0 

38,5 

35,0 
30,0 
20,0 
10,0 
0,0 


Acetanilid 


Acetanilid + 
m-Dinitrobenzol 
m-Dinitrobenzol 


113,5" 

101,1 

86,8 

79,5 
70,0 

68,5 

71,5 
75,5 
80,2 
85,6 
90,2 


')  Crompton  u.  Whiteley,  Journ. 
ehem.  See,  67,  327;  1895. 


Acetanilid-m-Nitranilin  0 


Mol.-% 
Acetanilid 


lOO 

80 
70 
60 
50 
52 

50 
45 
40 

30 

20 

o 


Bodenkörper 


Acetanilid 


Acetanilid -f 

m-Nitroanilin 

m-Nitroanilin 


Temp. 


113,5" 
99,3 
93,2 
85,5 
83,3 

81,0 

82,7 
88,0 
91,2 

97,3 
103,0 
114,0 


Crompton   u.    Whiteley,    Journ. 
ehem.  Soc.  67,  327;  1895. 


p-Nitroacetanilid  u.  Dinitro- 
acetanilid  0 


N  H  Ac  :  NOi :  NO2 


2,  4 


MoL-Oq 
p-Nitro- 
acetanilid 


Bodenkörper 


Dinitroverb. 


Dinitro.  +  p-Nitro. 
p-Nitroacetanilid 


0,0 

2,4 

5,4 

ca.  10,0 

14,2 
22,0 
32,4 
42,4 
62,1 

74,3 
100,0 

1)  Holleman,  Rec.  P. 
1906. 


Temp. 


118,0" 
116,8 

"5,2 

112,5exp, 

119,0 
135,2 
148,0 
156,2 
167,0 
189,0 
199,4 
25,  212; 


m  Nitranilin-m  Dinitrobenzol 


Mol.-% 
Dinitro- 
benzol 


100,0 
90,0 
80,0 
70,0 
65,0 

61,5 

60,0 
55,0 
50,0 
45,0 
40,0 
30,0 
20,0 
10,0 
0,0 


Bodenkörper 


Temp. 


m-Dinitrobenzol 


m-Dinitrobenzol 

-I- m-Nitroanilin 

m-Nitroanilin 


Crompton   u.   Whiteley, 

ehem.  Soc.  67,  327;  1895. 


90,2" 

83,7 
76,1 
68,0 
63,3 
60,0 

62,5 
69,6 

73,5 

78,0 

83,6 

93,5 

100,5 

107,5 

114,0 

Journ. 


0-Toluidin-Nitroso- 
dimethylanilin  0 


Mol.-% 
Nitrosodi- 
methylanil. 


5,2 

9,4 

14,3 

i8,4 

21,5 

30,2 
40,2 
48,2 
55,1 
65,6 


Bodenkörper 


(2  Nitros.  I  o-Tol.) 


Temp. 


—17,0" 
—  2,0 
+  15,0 
28,0 

31,0 
46,0 

57,0 
64,0 
67,0 
70,0 


Mol.-%     j 
Nitrosodi- 
methylanil.. 


Bodenkörper 


Temp. 


exp.75,0  L  M.r''*''°^*^-r  ^^!      67,5» 
^      '     '(2  Nitros..  10- Toi.)  ' 


I00,0         i 


Nitrosodimethyl- 
anilin 


77,o 
86,5 


')  Kremann,  Mon.  Chem.  25, 1312; 
1904. 


p-Toluidin  Nitrosodimethyl 
anilin  0 


Mol.-%  Nitro- 

sodi- 
methylanilin 


Bodenkörper 


Temp, 


ioo,o 
94,0 
86,2 
80,1 
76,0 

ca.  66,6 

63,9 
61,0 
57,6 
52,9 
44,3 
33,9 

ca.  27,6 

23,9 

14,3 

3,6 

0,0 


Nitrosodi- 
methylanilin 


Nitros.+(2Nitros.^ 

.  I  p-Tol.)      i 

(2  Nitros.  ip-Tol.) 


(2 Nitros.  .ip-Tol.) 

-fp-Tol. 

p-Toluidin 


86,0» 

82,0 

75,0 

68,5 

63,7 

48,5 

48,5 
48,0. 

47,0 
45,0 
38,0 
32,0 

28,0 

29,0 
35,0 
40,0 
43,0 


•)  Kremann,  Mcn.  Chem.  25,  13 12; 
1904. 


p-Toluidin-Diphenylamin  ^ 


Mol.-% 
p-Toluidin 


Bodenkörper    !   Temp. 


100,0 
66,67 
50,0 

33,3 
0,0 


p-Toluidin 
Diphenylamin 


45" 

24,5 

29 

35 

54 


')  Vi^non,   Bull.  Soc.   chim.   (3) 
6,  656;  1891. 

Kremann. 


135 


WW 


551 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XV. 


p-Toluidin  a  Naphthylamin^) 


Mol.-°o 
Toluidin 


Bodenkörper        Temp. 


Mol.-%  Nitro- 

sodi- 
methylanilin 


ioo,o 
66,67 
50,0 

33,3 
0,0 


p-Toluidin 
a-Naphthylamin 


45" 

23 

14 

25 

50 


')  Vignon,   Bull.  Soc.  chim.   (3) 
j,  656;  1891. 


p  Toluidin- /ÖNaphthylamin^) 


Mol.-°o 
/J-Naph- 
thvlamin 


Bodenkörper        Temp. 


100,0 
66,67 
50,0 

33,3 
0.0 


.3-Naphthylamin 


p-Toluidin 


112" 
43,0 
30,0 
28,0 
45 


')  Vignon,    Bull.   Soc.  chim.   (3) 
6,  656;  1891. 


p-Toluidin-Benzoesäure  ^) 


^Mdinl     Bodenkörper    |   Temp. 


100,0 
66,67 

50,0 

33,3 
0,0 


p-Toluidin 

Verb.(p-Toluidin- 

Benzoes.)  ? 

Benzoesäure     ! 


45" 
47 

55 

85 

121 


M  Vignon,    Bull.   Soc.   chim.   (3) 
6,  656;  1891. 


m-Xylidin-Nitrosodimethyl- 
anilin  ^) 


|Mol.-°o  Nitro- 

sodi- 
methvlanilin 


Bodenkörper     Temp. 


100,0 
90,2 
79,0 

70,3 
64,2 

62 

57,2 
51,6 
42,6 

33,7 

29,6 


Nitrosodi- 
methylanilin 


Nitros.-i-(2Nitros. 

.3m-Xyl.)      : 

(aNitros. .  3  m-Xyl.)j 


(2  Nitros. .  3  m- 

Xvl.)-f(iNitros. 

.  3  m-Xyl.) 


Bodenkörper    Temp. 


23,* 

20,5 
12,6 

9,5 
6,4 
2,6 


( I  N'itros. . 
3  m-Xyl.) 


-26,0« 

!— 24,0 

1+17,0 

11,0 

I    3,0 

I    ii.o 


')  Kremann,  Mon.  Chem.  25,  1312; 
1904. 


/ß-Naphthylamin  Nitrosodi- 
methylaniiin^) 


Mol.-% 

Nitrosodi- 

methylanilin 


Bodenkörper    Temp. 


86,o0 
79,0 
68,0 
57,0 
48,0 

46 

47,5 
46,5 
39,5 
30,5 

26,0 


100,0 
93,5 
83,0 

74,3 

67,2 
62,1 
55,6 
48,8 

43,1 
41,6 

39,7 
36,5 


Nitrosodi- 

methylanilin 

»> 

Nitros.4- (aNitros. . 
3  ;:f-Naphthylam.) 

(2  Nitrosodim. . 
;3/J-NaphthyIam.) 


28,5 

21,2 

12,8 

5,0 

0,0 


/3-NaphthyIamin 
exp.  +  (2  Nitrosodim. 
.  3  Naphthylam.) 
^-Naphthylaminj 


86,0» 
82,0 

74,5 

81,5 

85,0 
86,0 
86,0 
85,5 
84,5 
83,5 
83,0 

80,5 

88,5 

96,0 

102,0 

107,0 

110,0 


Diplienylamin-Schwefel- 
kohlenstoff  ^) 


Gew.-% 

Diphenyl- 

amin 


Bodenkörper    •  Temp. 


0,37      '    Diphenvlamin     — 117,0" 
0,87     !  „'  —  88,5 

^)  Arctowski,  C  r.  121,  123;  1895. 


Diphenylamin-Nitro- 
naphthalin^) 


Ge\v.-% 

Nitro-           Bodenkörper 
naphthalin 


Temp. 


^)  Kremann,  Mon.  Chem.  25, 1312; 
1904. 


a-Naphtiiylaniin-Diphenyl- 
amin  0 


Mol.-% 
a-Naphthyl- 


Bodenkörper    Temp. 


100,0  a-Waphthylamin     50° 

66,67       I  „  ,29 

50,0         !«-Naphthylamin     jg 

-f  Diphenylamm 
33,3         i  Diphenylamin       34 
0,0         ;  „  54 

^)  Vignon,  Bull.  Soc  chim.  (3)  6, 
656;  1891. 


100,0 

90,9 
66,67 

50,0 

33,3 
20,0 

9,1 

0,0 


Nitronaphthalin 


Nitronaphthalin- 
Diphenylamin 
Diphenylamin 


55,1" 

50,1 

32,2 

23,3 

28,2 
40,2 
46,4 
50,9 


1)  Battelli  u.  Martinetti,  Atti  Tor. 
20,  844;  1S85. 


Benzalanilin-Benzylanilin^) 


Mol.-% 
Benzol- 
anilin 


Bodenkörper        Temp. 


IOC 

90 
80 
60 
50 
40 
20 
10 


Benzalanilin 

Kontinuierliche 

Reihe  von 
■  Mischkrystallen 
nach  Typ.  III? 


49,0" 

47,5— 

43,8- 

30,3— 

23,4— 

14,9—? 

22.5  -  ? 

26.6  —  ? 
32,0 


o  Benzylanilin 

')  Beck,  ZS.  ph.  Ch.  48,  652;  1904 


Benzalaniiin-Stilben  ^) 


Mol.-°o 
Benzol- 
anilin 


Bodenkörper    i    Temp. 


Benzalanilin 

49,0« 

56,9-? 

65,2—? 

Kontinuierliche 

81,0-? 

Reihe  von 

89,3-? 

Mischkr>stallen 

97,3-? 

112,2 — ? 

117,0—? 

100 

90 
80 
60 
50 
40 

20 
10 
o      Stilben    ;  124 

*)  Beck,  ZS.  ph.  Ch.  48, 652;  1904. 
Kremann. 


652 


135 


XX 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XVL 


XVI.  Systeme  mit  Azo- 
Körpern. 

Azobenzol-Benzalanilin  0 


Mol.-% 

Azoben- 

zol 


Bodenkörper     ;    Temp. 

i 


lOO 

90 
80 
60 
50 
40 

20 
10 


Azobenzol 

Kontinuierliche 

Reihe  von 

'  Mischkrystallen 

nach  Typ.  111. 

Benzalanilin 


68,0« 
66,0  — 
64,0- 

55,5— 
51,0— 
47,3- 
40,8 

46,5  -  ? 
49,0 


')  Beck,   ZS.   ph.   Ch.   48,   652; 
1904. 


Azobenzol-Dibenzyl  0 


Mol.-% 
Azoben- 
zol 


Bodenkörper        Temp. 


lOO 

90 
80 
60 
50 
40 
20 

IG 
O 


Azobenzol 

Kontinuierliche 

Reihe  von 

*  Mischkrystallen 

nach  Typ.  111? 

Dibenzyl 


68,0« 

63,1—? 

59,1—? 

49,5—  ? 

45,3-? 

42,3 

44,3—  ? 

48,0-? 

52,0 


•)  Beck,    ZS.   ph.    Ch.   48,  652; 
1904. 


Azobenzol-Stilben  0 


Mol.-% 
Azobenzol 


IG 

20 
40 
50 
6g 
80 
90 

lOG 


Bodenkörper 

Temp. 

Stilben 

124,0° 

118,8—? 

Kontinuier- 
liche Reihe 
von  Misch- 
krystallen 

113,2—? 
104,5—? 

98,5—? 

92,0  -  ? 

81,1—? 

Azobenzol 

74,2—? 
68,G 

^)  Qarelli    u.    Calzolari, 
chim.  2911,  263;  1899. 


Gazz. 


p-Methylpropylazophenol+ 
p-Äthylpropylazophenol  0 


Mol  -"/o  I  t 

Methyl-j  Temp. 

propyi-     Bodenkörper      f-^st- 

azo-  !  flüssig 

phenol  ; I 


I00,0 
89,4 
79,1 
68,8 

58,7 
48,7 
45,0 
39,8 
35,6 
28,9 
26,3 
19,2 
17,2 
9,5 


Äthylpropyl- 
azophenol 


Vermutlich 
kont.  Reihe 
von  Misch- 
krystallen 


Klä- 
rungs- 
temp. 


144,2"  139,6 

140.5  1136,5*) 

136.6  ;i33,8 
132,4  1130,6 

127,9 
124,9 


128,0 
123,0 

I2I,G 

"7,9 

116,4 
113,9 
113,5 

112,6 
112,3 

111,0 


118,8 

116,1 

113,0 


Methylpropyl- 
0,0        azophenol     |  113,1  ;  109,9 
^)  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 

gradow,  ZS.  ph.  Ch.  64,  233;  1908. 
*)  Hier  wie  im  ff.  können  dort,  wo 
die  Klärungspunkte  tiefer  liegen  als 
die  Temp.  fest— flüssig,  erstere  nur  in 
unterkühlten  Schmelzen  beobachtet 
werden. 


p-MethylpropyIazophenol4- 
p-Dipropylazophenol  0 


p-Azophenetol+p-Dipropyl 
azophenol 0 


Mol.-''/o 

Azo- 

phene- 

toi 


Bodenkörper 


Temp.  I    Klä- 

fest-    I  runjrs- 
flüssig  I  temp. 


100,0 
90,5 
81,0 

71,1 
61,2 
51,2 
46,2 

41,1 

31,2 

20,8 
10,0 

O.G 


Azophenetol 


n 


Azophenetol + 
Dipropylazo- 

phenol 
Dipropyl-    ] 
azophenol    L, 


-160,2'' 
156,2 

151,7 
147,0 
142,9 
139,9 
138,9 


156,1» 
151,5 

147,4 
143,1 
138,5 
134,5 


138,4  i  129,9 


139,6 

141,6 

J43,5 
146,1 


')  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 

gradow,  ZS.  ph.  Ch.  64,  236;  1908. 

*)  Vielleicht  Mischkry stalle. 


p-Azophenetol-  p-Azoanisol  0 


Mol.-%    I  I 

azophenol  j  | 


Mol.-% 
Azoanisol 


Bodenkörper       Temp. 


ioo,o 


90,9 
81,6 
72,0 


109,9 


Methylpropyl- 
azopiienol 

in  Form  108,9 

fließender  108,9 

Krystalle      ;     108,9 

^)  Bogojawlenski  u.  Winogradow, 

ZS.  ph.  Ch.  64,  240;  1908. 


p-MethylpropylazophenoI 
+p-AzoanisoP) 


Mol.-%    I 
Methyl-   ! 
propyl- 
azophenol 


Bodenkörper 


Klärungs- 
temp. 


100,0 
89,0 
78,2 
67,6 
57,3 


p-Methylpropyl- 
,     a.ophenol  in 
Form  fließender 
Krystalle 

p-Azoanisol 


109,9" 

109,5 

109,1 

109,1 

109,2 


')  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 
gradow, ZS.  ph.  Ch.  (»4,  240;  1908. 


0,0 
ii,i 
21,8 
32,2 
42,7 
50 

62,6 
72,2 
81,7 

90,9 
100,0 


0,0 
ii,i 
21,8 
32,2 

42,7 
52,8 
62,6 


I.  Erstarrung. 
Azophenetol 


Azoanisol -f  Azo- 
phenetol 
Azoanisol 


Klärung. 


flüssig  + 
kryst.-flüssig 


159,5' 
154,5 
149,5 
143,8 
138,0 

133 

141,0 

147,4 
152,8 
159,0 
164,6 


155,0" 

149,9 

145,3 

140,6 

136,2 

131,8 

127,2 


^)  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 
gradow, ZS.  ph.  Ch.  60,  439;  1907. 

Kremann. 


135yy 


553 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XVI. 


p-Azophenetol+p-  Azoanisol 
pbenetol  ^) 


Mol.-V, 

Azo-     Bodenkörper 

phenet. 


Temp. 
fest- 
flüss. 


Klär.- 
temp. 


100,0 
89,5 
79,1 
68,9 

58,7 
48,7 
38,7 
.28,9 
19,3 
9,4 
0,0 


p-Azophenet. 


Vermut- 
lich kont. 
Reihe  von 
Misch- 
kryst. 


Azoanisolphen. 


160,2" 

156,0 

152,0 

147,4 

143,6 

141,6 

139,0 

137,0 

i35,y 
134,7 
134,5 


156,1' 
153,1 
150,8 

148,4 
145,9 
143,7 
141,5 
139,6 
136,2 

134,7 
132,2 


^)  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 

gradow,  ZS.  ph.  Ch.  64,  231;  1908. 


p-Azophenetol  —  p-Azooxy- 
phenetol  ^) 


75  so  25 

Mai  %  AzojiheneioL 


Mol.-7o 
p-Azo- 
o-xyph. 


Bodenkörper 


Temp. 


I.  Flüs-sigkeit  -f  flüs 
feste  Krystal 
IOC   p-Azooxyphen.  A 
flüssige  Misch- 
75    kryst.    AE  bz.  AG 
50       „ 
40 

25        „ 
•a  20   flüssige-!- feste 

Mischkryst.      E 
15    feste  Misch- 
kryst. EBbz.  BD 
10       » 
o   p-Azophenetol   B 


sige  bezw. 
le^). 

167,3° 

164,0—163,3 
161,1 — 160,2 
159,0—158,0 
158,3—157,4 

157,4 
159,0—157,4 

159,8-158,2 
162,4 


2.  Umw.:  Flüss.  Mischkryst.  in 
feste  Mischkryst.^). 


Mol.-V, 
p-Azo- 
oxyph. 


Bodenkörper 


Temp. 


138,4° 


75 

50 
30 
25 
20 

15 
12 


flüss.  Kryst. 
+ festes  Azooxy- 
phen.         F 
feste4-flüss.Misch- 145,0 — 140,2 
kr}St.     FCbz.FD 

„  „         152,0 — 144,6 

156,2—150,2 
157,4—152,2 
157,4—153,4 
157,4-155,8 
D  157,4 


Mol.-% 
Azo- 
anisol 


3.  Umwandlungskurve  der 
festen  Mischkry stalle^). 


Mol.-V„ 

Azo- 

phenet. 


Bodenkörper 


Temp. 


100,0    I  GJ  ■      97,2" 

90,6    !  „  '      82,1 

80,9        a-Mischkryst.     „  '       66,8 

71.3  \      -f.'J-Misch-       „         49,2 

61.4  kryst.  ,,  —27,0 
51,4  „  -21,0 
41,4     /                              ,,     — 80.0 

^)  A.  Prins,  ZS.  phys.  Chem.  «7, 
689:  1909,  teilw.  nach  der  Fig. 
extrapoliert. 

Ältere.  Versuche; 

')  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 
gradow,  ZS.  phys.  Chem.  60,  436; 
1907. 


p-Azoanisol-p-AzoxyanisoP) 


A^olnlil      Bodenkörper 


Temp. 


0,0 
10,6 

20,0 

31,3 
41,5 
51,6 
61,7 
70,5 
80,5 
90,4 
100,0 


Erstarrungskurve. 
I  Azoxyanisol    I 


Azoxyanisol-f 
Azoanisol 
Azoanisol 


117,4" 
115,3 

113,0 

124,0 

133,14 

140,1 

146,7 

151,7 
156,1 
160,5 
164,6 


2.  K!  ärungskurve 

0,0     h  I    134,8* 

ic,ö  Fließende  132,3 

21,6  Krystalle;      j    129,3 

31,2      i   Mischkrystalle  ? '    126,7 
41,5      1^  124,1 

^)  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 
gradow,  ZS.  ph.  Gh.  60,  437;  1907. 


p-Azoanisol  +  p-Azoanisol- 
phenetol  0 


Bodenkörper 


Temp. 
fest- 
flüssig 


Klä- 
rungs- 
temp 


ioo,o 
90,8 
78,5 
71,2 
61,5 
51,5 
41,3 
36,2 


Azoanisol 


164,0» 

159,0 

153,4 
149,6 

144,4 
139,5 
135,8 

133,8 


123,60 
125,6 


Azoanisol 
30,2        Azoanisol-       133,2 

phenetol 
25,7      Azoanisol-  \       132,2 

phenetol 

20,9  „         p   132,8    127,9 

10,5  „  133,6    130,0 

0,0  „         )       134,5     132,2 

M  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 

gradow,  ZS.  ph.  Gh.  64,  234;  1908. 
*)  Vielleicht  Mischkrystalle. 


p-Azoanisolphenetol  + 
p-Azoxyphenetol  ^) 


Mol.-o,« 
Azo- 

ox\"phe- 
netol 


Bodenkörper 


Temp.  Klä- 
fest-  rungs- 
flüssic:   temp. 


100,0      Azoxyphenetol     136,9"^ 

89,9  „  ;  134,1 

78,2  I  „  I  129,7 

67.6  1              „  !  125,1 
57,5                „  !  120,7 
52,0     Azoanisolphen.  ;  <-|c 
exp.      -r  Azoxyphen. 

47.2  Azoanisolphenet.    120,0 

37,4  „  123,1 

27.7  „  126,0 

18.3  „  129,0 
9,0  „  131,8 
0,0                „  134,5 

')  A.  Bogojawlenski  u.  N. 
gradow,  ZS.  ph.  Gh.  64,  239: 


167,5'' 

162,7 

159,2 

155,4 

152,1 


i  148,4 
145,0 
141,8 

138,3 
135,1 
132,2 

Wino- 

;  1908. 


p-AzoanisolphenetoI 
Azoxyanisol  0 


MoL-Vo 
Azo- 
oxy- 

anisol 


Bodenkörper 


Temp.     Klä- 
fest-     rungs- 
flüssig  temp. 


ioo,o 

89,9 

79,9 

6»,5 

exp. 


Azoxyanisol 


Azoxyanisol  -f 

Azoanisol- 

phenetol 


117,4" 

112,2 

107,0 


134,4 
132,8 
131,3 


102,5     128,8 


Kremano. 


554 


135 


ZZ 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XVI, 


p-Azoantsolphen. + Azoxyanisol 

( Fortsetzung). 


Mol.-V, 
Ato- 
oxy- 

anisol 


59,8 
49,8 
39,8 
29,8 
19,8 
9,9 
o.o 


I  Temp.  j   Klä- 
Bodenkörper  |  fest-    rungs- 
i  flüssig  I  temp. 


Azoanisolphen. 


io9,8» 

115,7 
i2o,3 

124,5 

128,3 
131,8 
134,5 


129,8' 
129,8 

129,3 
129,7 

130,1 
130,8 
132,2 


^)  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 
gradow,  ZS.  ph.  Gh.  64,  238;  1908. 


p-Azoanisolphenetol  -f 
p-Dipropylazophenol  ^) 


Mol  -Vo 

Azo- 

anisol- 

phenet. 


Bodenkörper 


100,0 
91,0 

81,7 
72,2 
61,6 

59,0 

exp. 


52,6 
43,1 
33,0 

21,7 

11,0 

0,0 


Azoanisol- 
phenetol 


Azoanisol- 

phenetol  + 

p-Dipro- 

pylazo- 

phenol 

p-Dipropyl- 

azophenol 


Temp.  i     Klä- 
fest-   j  rungs- 
flüssig    temp. 


134,5" 

130,5 

126,1 

121,0 

"4,9 


118,0 


117,6 

124,5 
130,8 
136,6 

141,5 
146,1 


ca. 

132,2" 

ca.  12  9,2 

126,8 

124,3 


120,2 


^)  A.  Bogojawlenski  u.  N.  Wino- 

gradow,  ZS.  ph.  Ch.  64,  237;  1908. 


p-Azoxyphenetol  —  p-Azo- 
oxyanisol  0 


Mol.-%  i 

p-Azoxy-l  Bodenkörper 

phenetol  | 


Temp. 


Flüssig+flüssig-krystal- 
linisch. 


5 

IG 

25 
40 

60 

75 
95 


p-Azoxyanisol|       135,5" 


Kont.  Reihe 

von  Misch- 

krystallen 

(Typ.  I) 


p-Azoxy- 
phenetol 


136,5—136,1 
137,8-137,2 
141,8 — 141,4 
146,3-145,8 
149,6—149,2 
152,8-152,4 
158,0—157,4 
165,2  - 164,6 

167,3 


Mol.-%  j 

p-Azoxy-|  Bodenkörper 
phenetol , 


Temp. 


Umw.:    Flüssig-kryst. + 
feste  Krystalle. 


o 

5 
10 

25 


p- Azoxyanisol 


p-Azoxy- 
phenetol 


118,50 
116,7-97,6 
114,0—97,6 
107,0-97,0 


40  pnenetoi  99,0—97,2 

50  „  107,8  —  97,0 

60  „  115,2—96,8 

75  „  125,4-96,8 

95  „  136,4-97,2 

100  „  [        138,4 

')  A.  Prins,  ZS.  ph.  Ch.  67, 

1909. 


p  Azoxyphenetol— p-Meth 
oxyzimtsäure  0 


Mol.-%  I 
Azoxy- ! 
phenetol. 


Bodenkörper 


Temp. 


I.   Flüssig  +  f üssig-krystal- 
linisch. 


o 

IG 

20 
30 
33 
35 
40 
70 
90 


p-Methoxy- 
zimtsäure  *) 

Kont.  Reihe 
flüss.  Misch- 
kryst.  mit 
Temperatur- 
minimum 
(Typ.  III) 

p- Azoxyphene- 
tol*) 


167,25" 
160,0 — 159,0 
158,4—158,2 
159,5-158,8 
160,2 — 159,0 

160,5—159,3 
162,0 — 160,2 
173,6 — 171,2 
183,8—182,2 

188,3 


Umw.:  Flüssig-kryst.  — 
feste  Krystalle. 


p-Methoxy- 
zimtsäure**) 


138,4° 
10  „  135,8-125,; 

20    I  „  132,2—125,6 

30  ?  127,0 — 125,6 

p-Methoxy- 
33        Zimts.  +  p-  125,2 

Azoxyphenetol 
35     p-Azoxyphene-  128,0 — 125,6 

toi*) 
40        „  132,0—125,2 

70  „  155,0—125,0 

90  „  166,8—? 

100  „  173,8 

")  A.  Prins,  ZS.  phys.  Chem.  67, 
689;  1909. 
*)  Flüssig-krystallinisch. 
**)  Feste  Krystalle. 


p-Azoxyphenetol-Chole- 
sterylpropiortat  ^) 


Mol.-%  i 
Azooxy- ' 
phenetoll 


Bodenkörper        Temp. 


I.  Flüssig -f  flüssig-krystal 
1  in  i  seh. 
Cholesteryl-    ! 
Propionat 


10 
20 
30 
50 
60 
80 
90 


Kont.  Reihe 

flüss.  Misch- 

krystalle 


p- Azoxyphene- , 
toi 


100 

2.  Umw.  der  flüss 
Kryst. 
Cholesteryl- 
propionat 
(Kryst.  fest) 
10 

20  p-Azoxyphene- 
tol  ( Kryst.  fest) 
30 
50 
60 
80 
90 
100 

')  A.  Prins,  ZS.  phys 
689;  1909. 


112,4" 
115,2—114,4 
118,2—117,4 
121,1 — 120,3 
129,2 — 128,0 
134,2-133,0 
148,4—147,4 
157,2—156,6 

167,3 
in  feste 

96,2'' 


88,4—82,8 
87,2—82,6 

IG2,3 — 82,8 

117,0—82,7 

122,2 82,6 

130,2—83,4 
135,0—? 
138,4 

Chem.  67, 


p-Azoxyphenetol- 
Cholesterylbenzoat  ^) 


Mol.-»/o 

Cholesteryl- 

benzonat 


Bodenkörper  i      Temp. 


Flüssig  +  flüssig-krystal- 
lini  seh. 
p- Azoxy- 
phenetol 

10        \  Kont.    Reihe 

20         flüss.  Misch- 

40         krystalle  mit 

60  Minimum 

80       J    Typ.    III 
Cholesteryl- 
benzoat  178,8 


167,3" 
162,0 — 161,0 
157,1— I56,d 

157,3—157,3! 
161,8 — 161,2 
169,0 — 167,5 


100 

2.  Umw.:  Flüssig-kryst 
flüssig-kryst. 
p- Azooxy 
phenetol 


o 
10 
20 
40 

60 

80 

100 


Cholesteryl- 
benzoat 


138,4" 
134,5— ii2,q 
130,0—111,5 
121,8 — 112,5 


120,0 — 112,0 

136,5-1  II, slli 

149,5 


^)  A.  Prins,  ZS.  phys.  Chem.  67, 
689;  1909. 

Kremann. 


135  a 


555 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XVI 


p-Azoxyphenetol- 
Cholestery  lisobuty  rat  ^) 


p-Azo- '     Bodenkorper 

oxyph. 


Temp. 


I.  Flüss.  —  flüss.  od.  festeKryst. 


o  Cholesterylisobut. 
lo    (feste  Krystalle) 

15 
20 

25 


o^  Cholesterylisobut.! 
ca.ou    _fjQ55_  Mischkr.! 


33 
35 
40 
60 
80 
95 


Flüss.  Mischkr. 


p-Azoxyphenetol 
100      (flüss.  Kryst.) 


128,8» 
124,8 

121,3 
118,0 
117,6 
112,2 

110,0 

112,3 — 110,8 
113,6 — 112,0 
115,2 — 114,2 
1 127,8 -125,0 
1145,2—142,6 
;i6i,o  — 159,2 


167,3 


Umw.  der  flüss.  Kryst. 
^feste  Kryst 


33 
40 
öo 
80 

95 
100 


108,4-106,4* 

flüss.Mischkryst  "2,2—106,4 

+p-Azoxyphen.  ^",2-106,4 

•"^  130,4—106,4 

136,4—106,4 

p-Azoxyphen.  138,4 


[)  A.  Prins,  ZS.  phys.  Chem. 
6S9;  1909. 


6; 


p-Azoxyanisol-p-Methoxy- 
zimtsäure ') 


MoL-«o 

oxy^       Bodenkörper 

zimts. 


Temp. 


I.  Fließende  Krystalle. 


0,0 
10,4 
20,0 
26,7 
30,3 
40,3 
59.2 
80,1 
95,0 


100,0 


Flüss.  Kryst.  v.  j 
p-Azoxyanisol    i 

Kontinuierliche 
Reihe  von  flüss. 
Mischkrvst  von 
>  p-Azoxyanisol 

u.  p-Methoxy- 
zimtsäure 

nach  Typ.  III 

Flüss.  Kryst.  v. 
p-Methoxy- 
zimtsäure 


135,2* 

130,4—130,8 

134,4—135,0 
136,9—137,6 
139,7—140,8 
146,5—147,9 
158,1—159,3 
172,6—173,8 
183,2-183.8 


185,5 


Mo!.-V. 
Meth- 
oxy- 
zimts. 


Bodenkörper 


Temp. 


2.  Fest  —  krystallinisch  — 
flüssig. 


Mol.-% 
Hydro- 
chinon 


o,o|      Azoxyanisol 


j  Azoxyanis.-r 

ca.±f,Ü 

>   p-Methoxv- 

)     zimtsäure 

26,7 

p-Methoxv- 

zimtsäure 

40,3 

„ 

59,2 

„ 

80,1 

» 

95,0 

„ 

100,0 

„ 

1     114.0' 

111,6 
ca.  107,6 


111,7 

128,0 
142,9 
157,8 
166,6 
170,6 


■)  de  Kock,  ZS.  ph.  Ch.  48, 
1904. 


129; 


p-Azoxyanisol-Benzo- 
phenon  ^) 


Mol.-»(o 

Benzo-       Bodenkörper 

phenon ' 


Temp. 


I.  Fließende  Mischkrystalle. 

Flüss. Kr>stalle  v. 
0,0      p-Azoxyanisol    •        135" 
2,0    ]  Flüss.  Mischkr. V.  127,6-126,3 
3,9    >  p-Azoxyanisol.    122,2 — 120,0 
6,0  jju.  Benzophenon  114,9—111,8 


2.  Fest  +  krystallinisch- 
flüssig. 


114,0" 

"3,1 

112,4 

111,8 

111,7 

110,4 

107  2 

95,4 

83,1 

62,4 

46,8 

4S,2 

47,7 


>)  de  Kock,  ZS.  ph.  Ch.  48,  129; 
1904. 


0,0 

p-Azoxyanisol    ' 

2,0 

„ 

3,9 

6,0 

7,8 

10,0 

20,0 

40,2 

59,8 

80,0 

90,0 

98,0 

p-Azoxyanisol -f  1 

Benzophenon    j 

00,0 

Benzo 

phenon 

p-Azoxyanisoi  Hydrochinon') 


Bodenkörper  Temp. 


1.  Fließende  Mischkrystalle. 
0,00  p-Azoxvanisol  135,0" 
^'^3  IpiüssigeMisch-  J^9,4-i3o,| 
^'45  :  knstalle  von  123,3—124,^ 
^'f  (  p-Äzoxvanisol  "7,6-ii9,4 
7'«°  ;  u.  Hvdrochinon  "4,7-ii6,6 
8,75  '  -  111,4— "3,^ 
<io    primäre  Abschei-     cf.  Tab.  2 

düng  von  festem 
Azoxyanisol 

2.  Fest-r  krystallinisch-flüssig. 


0,00 
2,25 
4,50 
6,40 
7,80 

8,75 
12,00 
15,00 

35,60 

40,00  j 
50,30  i 
59,80' 
74,80 
100,00 


Azoxyanisol 


114,0" 

113,2 

112,75 

112,2 

111,0 

111,4 

110,6 

109,2 

106,2 

128,1 
140,2 
145,8 
153,6 
169,0 

^)  de  Kock,  ZS.  ph.Ch.48, 129;  1904. 


Azoxyanisol-^ 
Hydrochinon 
Hydrochinon 


Azobenzoesaureäthylester 
—  p-  Azoxybenzoesäure- 
äthylester  ^) 


MoL-V. 
,  p-Azo- 

benzoe-      Bodenkörpcr 

saure- 
äthylest 


Temp. 


1.  F  ließende  Mischkrystalle. 

Fließende  Krj'st.i 
0,0       v.Azoxybenzoe- :       122,4' 
j  säureäthylest.   | 
Fließ.  Mischkr. 
2,0      V.  p-Azobenzoe- 121,8—120,8 
8,0    1    Säureäthylester  120,2 — 115,0 
12,0    ,    u.  p-Azoxyben-  118,6 — ? 
20,0   j    zoesäureäthyi-  ,116,2 — ? 
II         ester         | 

2.  Fest-f  krystallinisch-flüss. 

o      p-Azoxybenzoe-      114,2» 

j  Säureäthylester 

2    \\  Kontinuierliche     114,2 — 

8    il      Reihe  von         114,2 — 

12     I  Mischkryst.  ?  V.  (    114,4 — 

20    I  •   Azobenzoes.-    '    114,8— 

30       äthylester  und     114,6 — 

50   j    Azoxybenzoe-  |    117,8 — 

89   |)  säureäthylest.  !    139,0— 

100      p- Azobenzoes.-   |    143,1 

äthylester      | 
^)  de  Kock,  ZS.  ph.Ch.  48, 129;  1904 

Kremaoa. 


556 


135  ß 


Gleichgewichte  je  zweier  organischer  Stoffe.  XVII.  u.  XVIII. 


XVII. 

Verschiedene  Systeme 
mit   in   die   übrigen 
1 6  Gruppen  nicht  einteil- 
baren Komponenten. 
Dibenzyl-Stilben^) 


MoI.-% 
Stilben 


lOO 

90 
80 
60 
50 
40 
20 
10 


Bodenkörper        Temp. 


Stilben 

Kontinuier- 
liche Reihe 
von  Misch- 
krystallen 


124" 

119,1—? 
113,3-? 
100,2  —  ? 

92,3-? 
83,9—? 
69,7—? 
56,9-  ? 
52 


Gew.-% 

Hydrozimt- 

säure 


Bodenkörper  !  Temp. 


70 

90 
100 


Hydrozimt- 
säure 


27,0" 

41,5 
47,5 


')  Salkowski,  Ber.  ehem.  Ges.  18, 
321;  1885. 


Dibenzyl 

^)  Garelli  u.  Calzolari,  Gazz.  chim. 
29 II,  263;  1899. 


Phthalsäureanhydrid- 
Schwef  elkohlenstoff  ^ 


Gew.-% 

Phthalsäure- 

anhydrid 


0,013 
0,013 
0,016 


Bodenkörper  \   Temp 


Phthalsäure- 
anhydrid 


—112,5^ 

—  93,0 

—  77,5 


')  Arctowski,  C.  r.  121, 123;  1895. 


Hydrozimtsäure-Phenyl- 
essigsäure  ^) 


Gew.-% 

Hydrozimt- 

säure 


Bodenkörper  !   Temp. 


o 
10 
20 
30 
40 
50 

65 


Phenylessig- 
säure 


Phenylessigs.+ 
I  Hvdrozimts. 


7/,o 
71,5 
65,5 
58,0 
50,0 
39,5 
21,0 


SaloI-yff-Monobromkampfer  ^) 

1)  Caille,  G.  r.  14S,  1461;  1909. 
Nähere  Angaben  sind  dem  Original 
nicht  zu  entnehmen. 


p-Xylol-Veratrol  0 


Gew.-% 
p-Xyiol 


Bodenkörper    >   Temp. 


Anisol-Benzylchlorid  0 


Mol.-% 
Anisol 


Bodenkörper 


Temp. 


ioo,o 
83,6 
66,0 
52,8 

50,0 

47,6 

33,0 

23,7 

0,0 


Anisol 


Anisol  +  Benzyl- 

chlorid 

Benzylchlorid 


—37,2" 

—46,2 

—59,8 

—70,5 

—72,8 

—70,7 
—63,0 
—55,3 
—41,1 


^)  Wroczynski   u.  Guye,    Journ. 
Chim,  phys.  8,  569;  1910. 


Saloi-Kampfer  0 


Gew.-% 
Kampfer 


o 

20 
40 
48 
60 
80 
100 


Bodenkörper 


Salol 


Salol+  Kampfer 
Kampfer 


Temp. 


42» 

27,5 
II 
6 

65 
130 
177 


^)  Caille,  C.  r.  148, 1461 ;  1909  nach 
Fig.  exp. 


100,00 
82,83 
70,03 
62,26 
55,63 
48,99 

42,65 
36,78 
29,19 
20,32 
10,41 
4,10 
0,00 


p-Xylol 


p-Xylol 
+  Veratrol 


13,35" 

8,04 

4,03 

1,47 

-1,51 

-4,00 

—1,99 

+  1,73 

5,85 

10,64 

16,10 

19,87 
22,40 


^)  Paternö  u.  Ampola,  Gazz.  chim. 
27,  481;  1897. 


XVIII.  Regel  von  Thom- 
son u.  Carnalley,  journ.  ehem. 

Soc.  53,  782;  1888. 

Die  Verf.  stellten  aus  der  Literatur 
und  eigenen  Versuchen  die  Angaben 
über  Löslichkeiten  isomerer  organi- 
scher Verbindungen   in  allerlei  Lö- 
sungsmitteln, meist  bei  gewöhnlicher 
Temperatur,  zusammen  und  kamen 
dabei  zu  folgenden  Regeln: 
.  Für  eine  Gruppe  isomerer  organi- 
scher   Stoffe    ist    die    Reihe    der 
Löslichkeit  dieselbe  wie  die  Reihe 
der  Schmelzpunkte  d.  h.  der  leichtest 
schmelzbare  ist  auch  am  löslichsten 
(in  1755  von  1778  Fällen  bewährt). 
2.  Für  eine  Gruppe  isomerer  organi- 
scher Stoffe  ist  die  Reihe  der  Lös- 
lichkeiten dieselbe,  unabhängig  von 
der  Natur  des  Lösungsmittels  (in 
666  Fällen  ausnahmslos  bewährt). 
Das  Verhältnis  der  Löslichkeiten 
zweier  Isomeren  ist  nahezu  unab- 
hängig von  der  Natur  des  Lösungs- 
mittels. 

Späterhin  wurden  noch  mancher- 
lei Ausnahmen  gefunden,  bes.  von 
Regel  3,  so  daß  Regel  3  kaum  als 
zutreffend  bezeichnet  werden  kann. 


Nachtrag 

Benzol-Cyclohexan,  MascarelH  u.  Pestalozza, 

Rend.  Line.  (5)  16  II,  574;  1907. 

Phenol-Cyclohexanol,  ebenda,  17 1, 602;  1907. 


Cyclohexanol-Piperidin,  Mascareiii  u.  Costan- 

tino,  Gazz.  chim.  401,  31;  1910. 


I 


Kremana. 


136 


00/ 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 

Eine  fettgedruckte  Temperatur  bedeutet  eine  Verwandlung  zv^ischen  den  beiden  in  der  zu'eiten  Spalte 

verzeichneten  Stoffen. 


Temp. 


Bodenkörper 


'  g  aiihydr 
Substanz  in 
loo  z  H.O 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


BodenkOrper 


g  anhydr. 

Substanz  in 

loo  s  H,0 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Ag  (C2H3O2)  Silberacetat. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 

20 
25 
30 


Anh. 

Salz        0,722 
0,875 
1,037 
1,215 
1,413 
1,637 
1,892 
2,183 
2,517 

1,035 
,                1,122 

1,213 

1 

Raupeastrauch, 
Mon.  Chem.  6,  585; 
1885. 
Außerdem : 
Wright  u.Thompson, 
Phil.Mag.(5)17,288; 
1884;   1»,   i:    1885. 
Arrheoias,  ZS.  ph. 
Ch.  11,  396;  1893. 

[Goldschmidt.ZS.ph. 
Ch.  '25,  93;  1898. 


Ag  (CH2CICO2)  Silbermonochloracetat. 

16,9"  I    Anh.  Salz         1,30      |   Arrhenios,  (I.  c) 
g-Mol..lit:  0,0644. 


3'3 

5'^ 


20 

25 
30 


Ag  (C3H5O2)  Silberpropionat 

Anh.  Salz  ,  0,512 
i    0,678 

0,836 

0,993 

1,335 

1,764 
!     2,030 

I  0,848 
j  0,906 
1     0,970 


Raapeflstraach, 

Mon.  Chem.  6,  587; 

1885. 

Außerdem : 

Arrbenios,  ZS.  ph. 

Ch.   11,  396;   1893. 

IGoldschfflidtZS.ph. 
Ch.  35,  94;  1898. 


AgCCHsCHsCHgCOO)  Silberbutyrat 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 


Anh.  Salz 

0,363      1 

,, 

0,419 

,. 

0,484 

„ 

0,561 

„ 

0,647 

„ 

0,742 

„ 

0,848 

„ 

0,901 

„ 

1,14        J 

Raapenstraach, 

Mon.  Chem.  6,  589: 

1885. 

Außerdem : 

Arrfaenios,  ZS.  ph. 

Ch.  11,  396:   1893. 


Ag  [(CH3)2CH  •  COO]  Silberisobutyrat 

)Goldschiiiidt,ZS.  ph. 
Ch.  '20,  94;  1898. 


20" 

25 


20 
30 
50 
70 
80 


Anh.  Salz 


0,999 
1,044 
1,102 

0,796 
0,874 
0,961 
1,060 

1,313 
1,670 
1,898 


Raapenstraach, 

►Mon.  Chem.  6,  587; 
1885. 


Ag(CH3.CH2.CH2CH2.CO,)Silber-n-valerat. 


10 
20 

30 
40 
50 
60 

70 


Anh.  Salz 

0,229 

0,259 
0,300 

0,349 

0,403 
0,474 
0,552 

0,636 

Fürth,  Mon.  Chem.  9, 
313;  1888. 
Außerdem: 

Arrhenios,   ZS.  ph. 

Ch.  11,   396;   1893. 


Ag(CH3.CH(CH3)2CH,C02)Silberisovalerat 


10 
20 
30 

40 

50 
60 
70 
80 


Anh.  Salz 


0,177 
0,211 
0,246 
0,283 
0,321 
0,360 
0,401 

0,443 
0,486 


Sedlitzky, 

►Mon.  Chem.  8,  566; 


Ag(CH3CHo  CH(CH3)C02)  Silber- 

metbyläthylacetat  (Racemisches  Salz). 


Sedlitzky, 

•Mon.  Chem.  8,  572; 
1887. 


o"        Anh.  Salz  1,1 1 

10  „  .      1,13 

20  „  i      1,18 

30  „  1      1,28 

40  „  j      1,42 

50  „  1,60 

60  „  1      1,83 

70  „  I      2,09 

80  „  i      2,40 

Marckwald,  (Ben  chem.  Ges.  32,  1091;  1899) 
fand  im  Gegensatz  zu  Sedlitzky  bei  20°  eine  weit 
geringere  Löslichkeit:  0,94  g  i"  100  ccm  Lösung,  und 
zwar  erkannte  er  das  Salz  als  Antipodengemisch.  Nach 
Meyerhoff  er,  (Ber.  chem.  Ges.  37,  2609;  1904)  ist 
die  Verschiedenheit  der  Resultate  vielleiclit  dadurch 
zu  ericlären,  daß  S.  das  labile,  also  löslichere  Racem- 
salz  unter  Händen  hatte,  M.  hingegen  mit  dem  stabilen 
inaktiven  Antipodengemisch  arbeitete.  Die  Löslichkeit 
des  letzteren  ist  bei  16":  8,8  g,  bei  20°:  9,4  g  Salz 
pro  Liter  Lösung.  Die  Löslichkeit  des  aktiven  Silber- 
methyläthylacetats  ist  nach  Schätz  u.  Marckwald 
(Ber.  chem.  Ges.  29,  58;  1896)  bei  16":  6,8  g,  bei 
18»:  7,1  g,  nach  Marckwald  (Ber.  ehem.  Ges.  32, 1094; 
1899)  bei  16°:  6,8  g,  bei  20":  7,35  g  pro  Liter  Lösung. 


Ag  [(CH3)3CC02)]  Silbertrimethylacetat. 


10 

20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 


.  Salz 

1,10 

1,15 

1,22 

1,22 

1,37 

1,47 

1,57 

1,68 

1,80        j 

Stiassny,Mon.Chem. 
12,  601;  1891. 


Weigert. 


558 


136  a 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


Bodenkörper 


g  anliydr. 
Substanz  in 
1  loo  g  HjO 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Ag  (CHa  •  CHa  •  CHa  •  CHg  •  CHa  •  CO2) 

Silber-n-capronat. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 


Anh.  Salz 


0,076 
0,085 
0,100 
0,122 
0,154 
0,193 
0,240 

0,295 
0,354 


Altschul,  Mon.Chem. 

17,  570;  1896. 

Außerdem : 

Keppicb,  Mon.Chem. 

2,  592;  1888. 


Ag  (CH3  CHCCHs)  CHa  •  CHa  •  CO2) 
2-methylpeiitan  -4-  saures  Silber. 


10 
20 

30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 


Anh.  Salz 


0,162 
0,162 
0,163 
0,170 
0,183 
0,203 
0,229 
0,262 
0,300 
0,340 


^  König,  Mon.  Chem. 
15,  26:  1894. 


Ag  (CH3  CHa   CHCCHs)  •  CHa  •  COa) 
3-niethylpentan  -4-  saures  Silber. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 


Anh.  Salz 


0,880 
0,858 
0,849 

0,854 

0,871 

0,902 

0,948 

1,000 

1,07 

1,16 


Kulisch,  Mon.  Chem. 
14,  571;  1893. 


Ag(Ch3.CH2.CHa.CH(CH3).C02) 
4-metliylpentan  -4-  saures  Silber. 


10 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 


Anh.  Salz 


0,510 
0,528 
0,550 

0,574 
0,602 
0,632 
0,666 
0,702 
0,742 


IStiassny, Mon.Chem. 
12,  596;  1891. 


Stiassny,  Mon.Chem. 
^  12,  596;  1891. 


Ag[(C2H5)aCH 


CO2]  Diäthylessigsaures 
Silber. 


0" 

Anh.  Salz 

0,401 

10 

0,413 

20 

0,432 

30 

0,458 

IKeppicfa,  Mon.  Chem 

40 

„ 

0,494 

2,  599;   1888. 

50 

0,536 

60 

0,585 

70 

0,643 

Temp. 


Bodenkörper 


I  g  anhydr. 
j  Substanz  in 
jioog  HjO 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Ag  (CH3    CHa    CHa    CH2  .  CHa  •  CHa    COa) 

Silberönanthat. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 

70 
80 


Anh. 

Salz 

0,043 
0,049 

0,055 
0,062 
0,071 
0,086 
0,104 

0,135 
0,169 

Altschul,  Mon.  Chem. 
17,  574;  1896. 


AgaCaOi  Silberoxalat. 


9,72 
18,50 
26,9 


Anh.  Salz 


0,00366 

0,0026 
0,0034 
0,0043 


Böttger^) 

I  Kohlrausch,  ZS.  ph. 

l  Ch.  04,  168;   1908. 


^)  ZS.  ph.  Ch.  46,  602;  1903. 


Ag(C6H5C02)  Silberbenzoat. 


Anh.  Salz 


0,179 
1,263 
89313.    ' 


Hollemaa^j 

Noyes  u.  Schwartz^) 

ZS.  ph.  Ch.  27,   281; 


14,5 
25 

1)  ZS.  12,  130;  I 
1898  [7]. 

g-Mol./lit.:  14,5°:  7,8Xio-3;  25°:   1,14X10-2. 
N.   u.   S.   fanden  für    übersättigte    und   untersättigte 
Lösungen  verschiedene  Werte.    Wie  auch  Paul  (ZS.  ph. 
Ch.l4,ii2;  1894)  feststellte,  gehen  übersättigte  Lösungen 
sehr  langsam  in  ihren  Gleichgewichtszustand  über. 


AgCCeH^OHCOa)  Silbersalicylat. 


15'^ 


Anh.  Salz    1 9,58X10 


Holleman,  ZS.  ph.  Ch 
12,  130;  1893  ITj. 


g-Mol./lit.:  3,9X10- 


Ba(CaH302)a  Baryumacetat. 


0,3" 
7,9 
17,5 
24.1 

2G,2 

35,0 
39,6 

40,5 

50 
60 
70 
80 
90 


Hydr.  m.  3  aq 

58,8       ) 
61,6 

» 

69,2 
78,1 

3  aq  +  I  aq 

7ß,4 

I  aq 

75,8 

„ 

77,9 

iaq4-anh.Salz 
Anh.  Salz 

79,0 

77,1 

„ 
„ 

„ 

75,0 
73,8 
73,8 

„ 

74,5 

Walker  u.  Fyffe, 

Journ.   ch.  Soc.  83, 

179;  1903. 
Die  Angaben  für 

50  bis  90° 
sind  interpoliert. 


Weigert. 


136  b 


559 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


g  anhj-dr. 

BodenkOrper     Substanz  in 

loogHjO 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


g  anhj'dr. 
BodenkOrper  Substanz  in 
!  loo  g  H,0 


Literatur  und 
Bemerkungen 


BaC204  ßaryumoxalat. 


18 
30 

o 
i8 
30 
40 
65 

0 
30 
40 

63 

100 
1140-150 

3,0° 

5,47 

11,28 

17,9 
23,3 
284 

2,07 

4,2 
16.1 
17,8 

0,08 

2,46 

9,62 

15,04 

17.54 

27,02 

33,73 


Hydr.m.3^2aq 

0,0058 

„ 

0,0112 

„ 

0,0170 

Hydr.  m.  2  aq 

0,0053 

„ 

0,0089 

» 

0,0121 

f»" 

0,0152 

n   - 

0,0250 

Hydr.  m.  ^oaq 

0,0087 

„ 

0,0140 

2  aq  -t-  V2  aq 

0,0151 

»■>  aq 

0,0175 

„ 

0,0211 

Vi  aq-f-anh. 

— 

Salz 

Hydr.  m.  2  aq 

0,00519 

n 

0,00575 

„ 

0,00693 

» 

0,00851 

„ 

0,00987 

» 

0,01124 

Hydr.m.3^2aq 

0,0055 

,» 

0,0059 

„ 

0,0096 

" 

0,0105 

Hydr.  m.  ?  aq 

0,00499 

>» 

0,0053 

»» 

0,00619 

»» 

0,00699 

» 

0,00755 

»» 

0,0091 

-, 

0,01018 

Groscfaaff,  Ber. 

ehem.  Ges.  M,  3318; 

1901. 


F.  Kohlrausch, 

•ZS.  ph.Ch.  64,  168; 
1938 


0,4 
iS,i 

39,8 
56,4 
70,3 


(BaCsHsOi)  Baryummalonat 

Hydr.  m.  2  aq       0,14 

I      0,21 

:     0,27 

I     0,30 

0,32 


Miczynski,  Mon. 
Chem.  7,  262 ;  1886. 


11,0 
33,7 
51,7 
71,3 


Ba(C4H404)  Baryumsuccinat. 

Anh.  Salz  0,42 

0,43 

„  '      0,38 

0,33 

0,27 


Miczynski,  Mon. 
Chem.  7,  267;  1886. 


19,2 
35,7 
55,3 
69,8 


10 
20 
30 
40 


Ba(C4H404)  Baryumisosuccinat. 

Hvdr.  m.  2  aq  1,91 
3,56 
4,41 
4,69 
4,42 


Miczynski,  Mon. 
Chem.  7,  271 ;  1886. 


CadlCOo)?  Calciumformiat. 

Anh.  Salz         16.15 

16,37 

„  i     16,60 

16,82 

17,05 


Lumsden,  Joum. 

chem.  Soc.  81,  355 ; 
1902  (siehe  Fig.) 


50« 
60 

70 

70 

90 

100 


Anh.  Salz 


17,27 
17,50 
17,72 
17,95 
18,17 
18^40 


Lumsden,  Joum. 

ehem.  Soc.  81,  355; 

1902  (siehe  Fig.) 


V.  Krasnlcki.  Mon.  Oiem.  8,  592;  1887  findet  in 
Übereinstimmung  mit  Lnnisden  bei  o":  16,27;  bei 
30":  17,13;  bei  60O:  17,77. 


-11,8» 


CaCCHsCOo] 

Eis  —  Hydr. 

mit  2  aq 
Hydr.  m.  2  aq 


Calciumacetat. 

Guthrie^) 


37r^O 

+10  „       i   35,98 

20  „  I  34,73 

30  „  I  33,82 

40  „  I  33,22 

50  „  32,82 

60  „  >  32,70 

70  „  !  32,98 

80  „  33,50 

84  2  aq  4-  laq       33,80 

85  I  aq        I     32,85 
90  „  I     31,05 

100  „  I     29,65 

1)  Phil.  Mag.  (5)  6,  44;  1878. 
*)  Mon.  Chem.  8,  592;  1887:  für  das  Hydr.  m.  2  aq 
bei  o»:38,i;  bei  30»:  34,2;  bei  60»:  33,6. 


Lumsden,  Joum. 

eh.  S<>:.  81,  355; 

1902 

(siehe  Fig.). 

Außerdem 

V.  Krasnlcki'). 


Calcium-Saize. 


E^ 


160   '5 


Weifcrt. 


560 


136  c 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


I   g  anhydr. 

Bodenkörper    [Substanz  in 

j  loo  g  H.,0 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


g  anhydr. 
Bodenkörper  'Substanz  in 
I   IOC  g  H-jO 


Literatur  und 
Bemerkungen 


CaCCHs .  CH2  •  002)2  Calciutnpropionat. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


Hydr.  m.  '/a^q 

42,80      ] 

40,95 

.   39,85 

39,05 

38,45 

38,25 

38,25 

38,75 

39,85 

42,15 

48,44       j 

Lumsden, 

Joum.  ehem.  Soc.  81, 

356;  1902 

■  (siehe  Fig.   S.  559). 

Außerdem : 

V.  Krasnicki '). 


')  Mon.  Chem.  8, 604 ;  1887.  Kr.  findet  für  Ca  (C,  H502)2. 
I  aq  (?)  bei  o":  41,3;  bei  30°:  38,4;  bei  40":  37,7;  bei 
80°:  38,9. 


Ca(CH3.CH2.CH3. 002)2  Calcium-n-butyrat. 


10 

20 

30 
40 
50 
60 
70 

75 
80 

90 
100 

25 
45 
65 


Hydr.  m.  i  aql 


20,31 

19,15 
18,20 

17,25 
16,40 

15,70 

15,15 

14,92 

14,90*) 

14,95 

15,25 

15,85 

17,62 
15,89 
15,28 


Lumsden, 

Journ.  chem.  Soc.  81, 
357;  1902. 

(siehe  Fig.  S.  559). 
Außerdem: 
Deszätby  ^). 


Haberland, 

Diss.   Heidelberg 
19;  1898. 


*)  Minimum  der  Löslichkeit. 

*)  Mon.  Chem.  14,  252;  1893:  für  i  aq  bei  10°:  19,1; 
bei  50":  15,8;  bei  80":  15,3  in  guter  Übereinstimmung  mit 
Lumsden.  D.  findet  das  Minimum  zwischen  70  und  80". 


Ca  [(0113)2  •  CH .  C02]2  Calciumisobutyrat. 


Hydr.  m.  5  aq 

20,10 
21,10 
22,40 
23,80 
25,28 
26,80 

28,40 

. 

5  aq  +  2  aq 
Hydr.  m.  2  aq 

28,70 
28,25 

„ 

27,75 

„ 
„ 

27,00 
26,48 
26,10 

o" 
10 
20 

30 
40 
50 
60 

62 

65 

70 

80 

90 

100 

^)  Mon.  Chem.  8,  569;  1887: 
bei  40°:  24,5;  bei  60":  27,4. 
2)  C.  r.  104,  474;  1887. 


Lumsden, 

Journ.  chem.  Soc.  81, 

360;  1902 

(siehe  Fig.   S.  559). 

Außerdem: 

Sedlitzky '). 

Chancel  und 

Parmentier^). 


für  5  aq:  bei  0°:  20,3; 


Ca(CH3.CH2.CH2.CH2.C0a)2 
Calcium-n-valerat. 


o* 

10 
20 

30 
40 
50 

55 
57 
60 
70 
80 
90 
100 


Hydr.  m.  i  aq 

9,82 

9,25 
8,80 

8,40 
8,05 
7,85 
7,76 

7,75*) 

7,78 

7,80 

7,95 
8,20 

8,78 

Lumsden,  Joum. 

eh.  Soc.  81,  357; 

1902 
(siehe  Fig.  S.  559). 
Außerdem:  Fürth ^). 


*)  Minimum  der  Löslichkeit. 
^)  Mon.  Chem.  D,  315;  1888:  für  i  aq  bei  0°:  10,3; 
bei  40":  8,2;  bei  60":  7,9  (Minimum);  bei  80":  8,1. 


CarCCHs)^ .  CH .  CH2 .  C0o]3 
Calciumisovalerat. 


oi 
10 
20 

25 
30 

35 
40 

45 
45,5 

50 

55 
60 
70 
80 
90 
100 


Hydr.  m. 

3aq 

26,05 
22,70 
21,80 
21,68 
21,68 
21,80 
22,00 
22,30 

3aq  + 
Hydr.  m. 

i  aq 
I  aq 

22,35 

19,95 
19,00 
18,38 
17,40 
16,88 
16,65 
16,55 

Lumsden,  Journ; 

eh.  Soc.  81,  361; 

1902 

'^  (siehe  Fig.  S.  559). 

Außerdem: 

Sedlitzky,  Mon. 

Chem.  8,  568;  1887. 


CalCHsCCaHs) .  CH .  CO2L 
Calciummethyläthylacetat. 

1    Sedlitzky,  Mon. 
Chem.  8,  574;  1887. 

Außerdem:  Milojkowic,  Mon.  Chem.  14,  706;  1893. 


oO 

Hydr.  m.  5  aq 

28,6 

10 

„ 

31,7 

20 

„    ' 

33,8 

Ca[(CH3)3.C.C02]2 
Calciumtrimetbylacetat. 


"      |Hydr.  m.  5aq       7,3       | 
^)  Mon.  Chem.  14,  717;  1893. 


Landau^) 


Weigert. 


136  d 


561 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


Bodenkörper 


g  anhydr. 

Substanz  in 

loo  g  H,0 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


g  anhydr. 

Bodenkörper     Substanz  in 

loo  z  H.O 


Literatur  und 
Bemerkungen 


CalCHs .  CH2  •  CH2  •  CH2  •  CHa .  €02)2 
Calcium-n-capronat. 


Ca  (CH3  •  CH2  •  CH2  •  CH2  •  CH2  •  CH2  •  002)2 
Calciumoenanthat. 


10 
20 

30 

60 

70 

80 

90 

100 


Hydr.  m. 

I  aq 

2,23 
2,20 
2,18 
2,17 

2,15 
2,10*) 

2.15 
2,20 
2,30 
2,45 
2,57        J 

Lamsden,  Joum. 

eh.  Soc  81,  358; 

1902 

(siehe  Fig.  S.  559-) 

Außerdem: 

Keppich^), 

Altschul  -). 


10 
20 

30 
40 

50 

60 

70 

80 

90 

100 


Hydr.  m. 

i.aq 

0,95 

0,90 

0,86 
0,84 
0,82 
0,80 

• 

0,82 

0,90 
0,98 

1,10 

1,26 

Lamsden,  Joum. 

ehem.  Soc  81,  358; 

1902. 

Außerdem : 

■  Landau,  Mon.  Chem. 

14,  713:  1893. 

Altscbnl,  Mon. 

Chem.  17,  576; 

1896. 


*)  Minimum  der  Löslichkeit 

^)  Mon.  Chem-  9,  594;  i888:  für  das  Hydr.  m.  i  aq 
bei  o":  2,74;  bei  40":  2,49;  bei  80":  2,92. 

*)  Mon.  Chem.  17,  572 ;  1893 :  für  das  Hydr.  m.  i  aq 
bei  o":  2,71;  bei  40":  2,26;  bei  80"*:  2,83. 


Ca(CH3.CHa.CH2.CH2.CH2.CH2.CH2-C02)8 
Calciumcaprylat. 


Ca[(C2H5)2 .  CH .  COs],  Calciumdiäthylacetat. 


o«  Hydr.m.  laq^)  30,3 

10  „           ;  27,8 

20  „           i  25,6 

30  „  23,7 

40  »  22,1 

50  „  20,8 

60  „  19,9 

70  „  19,2 

^)  Nach  Beilstein  I,  433. 


Keppich,  Mon. 
Chem.  9,  600;  1888. 


10 

20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 
100 


Hydr.  m. 

I  aq 

0,33      1 

„ 

0,32 

" 

0,31 
0,30 

„ 

0,28 

„ 

0,26 

» 

0,24 

„ 

0,28 

», 

0,32 

>» 

0,40 

» 

0,50     j 

Lamsden,  Joum. 

chem.  Soc  81,  359; 

1902. 


Ca(CH3.CH2.CH2.CH2.CH2.CH2.CH2.CH2.C0,), 
Caiciumpelargonat. 


Ca  [CH3 .  CH, .  CH  (CH3) .  CHa  •  CO^i 
Calcium-3-metbylpentanat. 


10 

20 

33 

4'J 
50 
60 
70 
80 
90 


Hydr.  m.  3  aq 

12,3 

15,1 

17,2 

18,5 

19,0 

18,7 

17,7 

15,9 

„ 

I3r4 

» 

9,94      1 

Knlisch,  Mon. 

Chem.  14,  566; 

1893. 


o" 
10 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 

IOC 


Hydr.  m.  i  aq 


0,16 

0,15 

0,14 

0,14 

0,13 

Lamsden,  Joum. 

0,13 

ehem.  Soc  81,  360 

0,12 

1902. 

0,12 

0,15 

0,18 

0,26 

CaCoO^  Calciumoxalat. 


Ca[(CH3)2.CH.CH2.CH2.C02i 

Calciumisobutylacetat 


10 
20 
30 


i3 

dr. 

m. 

5aq 

7^48 

» 

>, 

6,38 

» 

?aqi 

j>    : 

5,66 
5,31 

Könij,  Mon.  Chem. 
lo,  22;  1894. 


Außerdem:  Ornstein,  Mon.  Chem.  äO,  664;  1899. 


25" 
50 
95 
0,46 

9,32 
16,4 

17,35 

26,3 

35,8 


Hydr.  m.  i  aq  0,00068 

„  0,00096 

,  0,0014 

„         !  0,000402 

„         l  0,000491 

I  0,00054 

;  0,000554 

„         I  0,000621 

„  0,000719 


Richards, 
Mc  Caffrey, 
Bisbee^). 

Kohlraascb,  ZS. 

ph.  Ch.  64,  168; 
1908. 


*)  ZS.  anorg.  Ch.  28,  71;  1901, 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Weifcrt    36 


562 


136. 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


!  g  anhydr. 

Bodenkörper    jSubstanz  in 

I  loo  g  H.O 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


Bodenkörper 


g  anhydr. 

Substanz  in 

roo  g  H2O 


Literatur  und 
Bemerkungen 


0,0" 
19,1 

30,0 
40,4 
59,1 

63,4 
72,1 


0,3" 
20,1 
24,2 
41,6 

55,7 
68,8 


Ca(C3H204)  Calciummalonat. 


Miczynski,  Mon. 
Chem.  7,  260;  1881 


r.  m.  4  aq 

0,29 

0,36 

0,39 

0,42 

0,45 

0,46 

0,47 

Ca(C4H204)  Calciumsuccinat. 

Hydr.  m.  3aq 


1,13 

1,28 
1,29 

1,15 
0,96 
0,78 


Miczynski,  Mon. 
Chem.  7,  265;  i88( 


Ca(C4H204)  Calciumisosuccinat. 


36,5 
71,2 


Hydr.  m.  i  aq 


0,52 
0,49 
0,33 


!    Miczynski,  Mon. 
Chem.  7,  269;  1886. 


",13" 
18,06 


Cd(C204)  Cadmiumoxalat. 

Hydr.  m.  3  aq 


0,0028   HKotilrausch,  ZS.  ph. 

0,0037    1/  Ch.  64,  168;  1908. 


H.CH3CO2  Essigsäure. 


—  5" 
— 10 

—15 
— 20 

—25 

-26,6 

—  20 
— 10 

o 

+10 

16,5 


Eis 


Eis+Essigsäure 
Essigsäure 


Gew.VoEssigs. 

15,1*) 
28,2*) 

39,5*) 
49,5*) 
57,0*) 

68,9*) 
66,3*) 
76,7*) 
87,0*) 
90,8*) 
100*) 
*)  Die  Zahlenwerte  bedeuten  nicht  Teile  Essigsäure 
auf  100  Teile  Wasser,  sondern  Gewichtsprozent 
Essigsäure. 

Roloff,  ZS.  ph.  Ch.  18,  343;  1895  findet  für  den 
Kryop.  —27,5°;  de  Goppel,  Ann.  chim.  phys.  (7)  16, 
284;  1899:  —26,80. 


Smp. 


Dahms, 

Ann.  Phys.  (4)  60, 

122;  1897. 

Die  Zahlenwerte 

für  den 
Essigsäuregehalt 
sind  interpoliert. 


10 

20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 


«20 

LU 

2)2  Uxah 

li 

Hydr.  m.  2 

aq 

3,6 

5,3 

10,2 

15,9 

22,8 

{ 

32,1 
44,5 
63,5 

97,8 
120,0 

Alluard, 

C.  r.  59,  500;  1869. 

Außerdem : 
Henry,C.r.  99,1157; 

1884. 


1,0" 
16,1 


H2[CH2(C02)2]  Malonsäure. 

Malonsäure   !     108,5 
!     137,8 


n    Miczynski,  Mon. 
II  Chem.  7,  259;  1886. 


H2(CH2  •  002)2  Bernsteinsäure. 


Bernsteinsäure 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 


24,8 
49,6 
^)  Bull.  Soc.  chim 


2,8 

4,5 

6,9 

10,6 

16,2 

24,4 
35,8 
51,1 
70,8 
120,9 

2,35 
6,76 
18,72 
21,  iio; 


Miczynski, 

>Mon.  Chem.  7,  255; 
1886. 


Bourgoin^) 

van  der  Stadt, 

ZS.  ph.  Ch.  41,  362; 
1902. 
1874. 


HgCCHOH- 002)2  d-oder  1-Weinsäure. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


Säure 

"5        ) 

„ 

126 

, 

139 

, 

156 

, 

176 

, 

195 

, 

218 

, 

244 

, 

273 

, 

307 

, 

343        ' 

.  Leidie, 

C.  r.  95,   90;   1882. 


Ho(CHOH- 002)2  Traubensäure. 


10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


Hydr.  m.  i  aq 


9,23 
14,0 
20,6 
29,1 
43,3 
59,5 
78,3 
99,9 

125 

153 

185 


Leidie, 

C.  r.  95,  90;   i{ 


o" 
10 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
75 


H.(C6H5C02)  Benzoesäure. 


Benzoesäure 


25 

24,85 

34,8 

24,9 

1)  ZS.  ph.  Ch.  14,  III 


0,17 
0,21 
0,29 
0,41 
0,56 
0,78 
1,16 
1,78 
2,2 

0,3426" 

0,3376 
0,4702 

0,341 

0,671 

if 


Bourgoin,  Ann.  eh. 

ph.  (5)15, 171;  187S. 

1         Außerdem : 

*  A.  A.  Noyes,  Amer. 

chem.     Journ.     20, 

753;  1898. 


PauP) 

Karplus,  Diss. 

Berlin  1907. 
Hoffmann  und 

Langbeck ') 

')  ebenda  51,  385: 1905. 


*)  Oberhalb  70"  bilden  sich  zwei  flüssige  Schichten 
vgl.  die  Löslichkeitsbestimmungen  von  Alexejew, 
Tab.  144  a. 

Weigert. 


136  f 


563 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


g  anhydr. 

Bodenkörper     Substanz  in 

loo  g-  H.,0 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


g  anhydr. 

Bodenkörper     Substanz  in 

IOC  g  H,0 


Literatur  und 
Bemerkungen 


H(CH3 .  CsH* .  CO2)  o-Toluylsäure. 

25O    I  o-Toluylsäure  0,1182*)  |         Paal  **) 


«(CHsCßH^  CO2)  m-Toluylsäure. 

25°     I  m-Toluylsäure    0,0980*)  |  Paul  **) 


HiCHa  C6H4.CO2)  p-ToluyIsäure. 

|p-Toluylsäure   0,0345*)  |  Paul**) 


H(C3H7.C6H4C02)  Cuminsäure. 

25°    I  Cuminsäure   ;  0,0152*)  |         Paul**) 


H(C1C6H4C02)  o-Cblorbenzoesäure. 

25"    |o-Cl-Benzoes.    0,2087*)!         Panl  **) 


H(BrCcH4C02)  o-Brombenzoesäure. 

25°     |o-Br-Benzoes.    0,1856*)]  Paul**) 


H(BrC6H4C02)  m-Brombenzoesäure. 

25"     I  m-Br-Benzoes.  1  0,0402*)  I  Paul**) 


H(BrC6H4C02)  p-Brombenzoesäure. 

25°    |p-Br-Benzoes.   0,0056*)!         Paul**) 


H(JC6H4C02)  0-Jodbenzoesäure. 


25°     I  G-J-Benzoes.     0,0952*)  | 


Paul**) 


H(JC6H4C03)  m-Jodbenzoesäure. 

25°     |m-J-Benzoes.    0,0116*)  |  Paul**) 


25" 
24,9 
34,8 
25 
35 


H(CsH4C0H)C02)  Salicylsäure. 


Salicylsäure 

0,2261*) 

„ 

0,221 

» 

0,321 

„ 

0,2219 

„ 

0,3212 

^)  ZS,  ph.  Ch.  51,  385;  1905. 


Paul**) 

Hoffmano  und 
LaogbeckM 

Karpius.  Diss. 
Berlin  1907. 


H(C6H4(0CH3)C0.)  Anissäure. 

I    Anissäure    :  0,0226*)  |         Paul**) 


H(C6H4(N02)C02)o-Nitrobenzoesäure. 

0-NO2-     :  0,7380*)  1 

Benzoesäure  i  I  Hoffoiana  u.  Lang- 

24>9  „    -      I  0,737       I       becki),  1.  c. 

34,8  „  ;    1,065       J 

s.  a.  Noyes  u.  Sammet,  ZS.  ph.  Ch.  43,  528;  1903, 


»(CßHsCH :  CHCO2)  Zimtsäure  (Trans-) 

Julius  Meyer,  ZS.  Elch.  17,  978;  191 1. 


18,0° 
25,0 
35,0 
45,0 


Zimtsäure 
(Smp.  133") 


0,0420 
0,0546 
0,0780 
0,1091 


■  g  in  100  ccm  Lösung. 


H(C6H5CH :  CBrC02)  a-Bromzimtsäure. 

25«     I  a-Br.-Zimts.    0,3933*)  |  Paul**) 


HCCeHäCBr :  CH  •  CO2)  /^-Bromzimtsäure. 

25»     I  ^-Br.-Zimts.  ^  0,0526*)  |  Paul**) 


HiCeHsCH  :  CHCO2)  Allozimtsäure  (Cis-) 

Julius   Meyer,  Ben   ehem.    Ges.   44,   2969;    1911 
und  ZS.  Elch.  17,  978;  191 1. 
jeschm.Säure     1,363 

»  j     i»444 

I  1,605 
i  1,811 
I     2,050 

2,343 

2,769 

Kodifikation  0,503 

^om  Smp.  42":  0,895 

(labil)       j  1,103 

I  1,461 

V\odifikation  I  0,426 

,rom  Smp.  58°;  0,762 

(labil)  0,937 

i  1,239 

I  1,609 

V\odifikation  i     0,387 

ram  Smp.  680     Q^^gg 

(stabil)      j     0,845 

i,"4 
„  I     1,446 

:     1,845 
Kryohydratische  Punkte, 


18,0» 

25,0 
35,0 
45,0 
55,0 
65,0 
75,0 

—0,160" 
-fi8,o 
25,0 
35,0 

—0,054' 

+  18,0 

25,0 

35,0 

45,0 

—0,046" 
—  18,0 
25,0 
35,0 
45,0 
55,0 
^) 


g  in  100  ccm  Lösung 


0° 
24,8 
50,1 


H2[C6H4(C00)2]  Phthalsäure. 


Phthalsäure 


0,273 
0,621 
1,630 


van  der  Stadt. 

ZS.  ph.  Ch.  41,  362; 
1902. 


HCCioHjCOa)  /?-Naphtoesäure. 

I  5-Naphtoes.     0,0058*)  |  Paul**) 


H(CßH4(N02)C02)  m-Nitrobenzoesäure. 

25O      |m-NO,-Benzoes.     0,3414*)  |  Paul  **) 


H(C6H4(N02)C02)  p-Nitrobenzoesäure. 

:S^      |p-NO,-Benzoes.     0,0277*)  I  Paul  **) 


H(C6H2(N03)30  Pikrinsäure. 

30°     I  Pikrinsäure       1,525  \\  Karpius,  Diss. 

40       I        _   „                1,868  1/  Berlin  1907. 

s.  a.  Levin,  ZS.  ph.  Ch.  55,  520;  1906  u.  Brönsted, 

ebenda  78,  286;  191 1. 

*)  g  Säure  in  100  ccm  Lösung. 


KlHCOs)  Kaliumformiat. 

— 200      Anhydr.  Salz         268 

o                 „  '        290 

+20                 „  I        335 

40                 „  381 

60                 „  455 

80                 „  I        575 

100                 „  790 

120                 „  1150 

140                 „  I      2390 

157  Smp.  ' 

*♦)  ZS.  ph,  Ch.  14,  iii;  1894. 


Groschuff,  Ber. 
ehem.  Ges.  36, 1783; 

1903 
(interpoliert). 


Weigert.    36* 


564 


136  s 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 


Temp. 


'  g  anhydr. 

Bodenkörper     Substanz  in 

loo  g  HjO 


Literatur  und 
Bemerkungen 


Temp. 


Bodenkörper 


g  anhydr. 

Substanz  in 

loo  g  HoQ 


Literatur  und 
Bemerkungen 


KslQH^Oi)  Kaliumtartrat. 


2" 

14 
23 
64 


Hydr.m,  ^aq 


0,75 
0,66 
0,63 
0,47 


Beilstein  I  792; 
1893. 


KH(C4H404)  Kaliumbitartrat. 


10 
20 
30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 
100 


Anhydr. 

Salz 

0,32 
0,40 

0,57 
0,90 

1,31 

1,81 

2,40 

3,2 

4,5 

5,7 

6,9 

Alluard, 

>  Lieb.  Ann.  133,  292; 

1865. 


Li(HCOa)  Lithiumformiat. 


—  20" 

o 
+  20 

40 
60 
80 

94 

100 
120 


Hydr.  m.  i  aq] 


1  aq+anh.  Salz 
anh.  Salz 


26,8 
32,3 
39,5 
48,7 
65,5 
93,8 

131,0 

134 


Groschuff, 

Ber.  ehem.  Ges. 
1791;  1903 
(interpoliert). 


36, 


MgCsO^  Magnesiumoxalat. 


18°     |Hydr.  m.  2aql     0,030     | 
1)  ZS.   ph.   Ch.   64,    168;    i( 
2,71  X  10— ^ 


F.  Kohlrausch  ^) 
'08   Q;    g-mol./lit. 


NHiCHCOa)  Aminoniumformiat. 


Groschuff, 

^  Ber.  ehem.  Ges.  36, 

4353;  1903 

(interpoliert). 


—  200 

Anhydr.  Salz 

72       \ 

0 

102 

+  20 

143 

40 

204 

60 

311 

80 
114-116 

Smp. 

531 

N  (CHs)^ J  Tetrafnethylammoniumjodid. 

2,01      n  Waiden,  ZS.  ph.  Ch. 
5,51      \j     55,  698;  1906. 


25 


I»    I  Anhydr.  Salz 
I  „ 


N(C2H5)4J  Tetraäthylammoniumjodid. 


25 


fi    I  Anhydr.  Salz 
I  „ 


18,3 
45,8 


II 


Waiden,  ZS.  ph.  Ch. 
55,  698;  1906. 


NalHCOa)  Natriumformiat. 


—  20" 

o 

+  15 

17 

21 


Hydr.  m.  3  aq 

„ 

29,5 
43,3 
72,0 

3  aq  +  2  aq 
2  aq 

79,2 

88,3 

Groschuff, 

.  Ber,  ehem.  Ges.  36, 

1787;  1903 

(interpoliert). 


NaCtlCOz)  Natriumformiat  (Fortsetzung). 


250 

40 

60 

80 

100 

120 


2aq+anh.  Salz 

})9,6       ] 

anh.  Salz 

107 

„ 

121 

138 

160 

„ 

191 

Groschuff, 

Ber.  ehem.  Ges.  36, 
1787;  1903 
(interpoliert). 


Na2C204  Natriumoxalat. 


-1,7» 

fi5,5 

21,8 
100 


Eis+anh.Salz 
anh.  Salz 


3,22 

3,74 
6,33 


Guthrie^) 
Souchay  und 

Lenssen^) 
Pohl  2) 
Souchay  und 

Lenssen  ^) 


Phil.  Mag.  (5)  6,  44;  1878. 
Lieb.  Ann.  99,  33;  1856. 
Joum.  prakt.  Ch.  56,  216;  1852. 


PbC204  Bleioxalat. 


18,8' 
22,0 
20,0 

1)  ZS 


Anhydr.  Salz 


0,00015 
0,00017 
0,00018 


1  Kohlrausch,  ZS.  ph. 
j   Ch    (>4,  168;    1908. 
Böttger^) 


ph.  Ch.  4ß,  604;  1903  |71. 


SrC204  Strontiumoxalat. 


1,35^ 
15,9 
18 

31,7 
37,3 


Anhydr.  Salz 

0,00328 

„ 

0,00444 

„ 

0,00461 

„ 

0,00575 

„ 

0,00619    ' 

Kohlrausch, 

ZS.  ph.  Ch.  64, 
168;  1904. 


Ti2C204 

19,96°!  Anhydr.  Salz 


Thallooxalat. 

1,58     I    Böttger,  1. 


T1(C6H2(N02)3  0)  Thallopikrat. 


30 
40 

45 

47 

46 

45 
47 
50 
60 
70 


Rot 


Rot  +  gelb 
Gelb 


0,135 

0,36 

0,575 

0,825 

1,01 

1,14 

1,04 

1,10 

1,205 

1,73 

2,43 


Rabe,  ZS.  ph.  .Ch. 

38,  179;  1901. 

Modifikationen  : 

rot,  monoklin; 

gelb,  triklin. 


ZnC204  Zini(oxalat 


9,76» 
17,92 
26,15 


Hydr.  m.  2  aq[ 


0,00057 
0,00064 
0,00071 


I  Kohlrausch,  ZS.  ph. 
Ch.  64,   168;  1908, 


23,89" 
25,0 


Mannit 


CeHsCOHe)  Mannit. 

]  Cohen,  Inouye  und 

[  Emden,  ZS.  ph.  Ch. 
j       75,  297;  1911 

Weigert 


25,52 
27,13 


13611 


565 


Löslichkeit  einiger  organischer  Substanzen  in  Wasser. 

CisHgsOii  Rohrzucker. 

Guthrie  (PhiL  Mag.  (5)  2,  216;   1876)  findet  für  den  Kr>op.  —  8,5»:  105,8  g  Zucker  in 

100  g  HjO. 

Herzfeld  (ZS.  d.  Ver.  für  Rübenz.-Industr.  181 ;  1892).    Löslichkeit  oberhalb  0": 

Der    Bodenkörper   ist  Rohrzucker.     Die   3    Kolumnen  bedeuten:    i)   Temperatur;    2)  g^ 

Gewichtsteile  Rohrzucker,  die  von  100  Teilen  Wass er  gelöst  werden;  3)  %  =  Gehalt  der  Lösung 

1  an  Zucker  in  Gewichtsprozenten  (Originalzahlen). 

i 

t 
t              '•             g 

% 

0»                     179,2                    64,18 

51° 

262,9         ;         72,44 

I                      180,3                    64,31 

52 

265,5 

72,63 

2                      181,4                    64,45 

53 

268,0 

72,82 

3                        182,5                      64,59 

54 

270,6 

73,oi 

4                        183,6                      64,73 

55 

273,1               73,20 

5                        184,7                      64,87 

56 

276,0                      73,39 

6             i           185,8                      65,01 

57 

278,8                      73,58 

7                        !                     187,0                                         65,15 

58 

281,6                      73,78 

8                        188,2                      65,29 

59 

284,5                      73,98 

9                         189,3                       65,43 

60 

287,3                      74,18 

10                         190,5                       65,58 

61 

290,4                      74,38 

II                          191,8                       65,73 

62 

293,5                      74,58 

12                         193,1                        65,88 

63 

296,7                      74,78 

13                         194,4 

66,03 

64 

299,8                      74,98 

14                         195,7 

66,18 

65 

302,9 

75,18 

15                         197,0 

66,33 

66 

306,4 

75,38 

16                         198,4 

66,48 

67 

310,0 

75,59 

17                         199,7 

66,63 

68 

313,5 

75,80 

18                         201,1 

66,78 

69 

317,0 

76,01 

19                         202,5 

-^,93 

70 

320,5 

76,22 

20                         203,9 

67,09 

71 

324,4 

76^43 

21                         205,4 

67,25 

72 

328,3 

76,64 

22                         206,9 

67,41 

73 

332,2 

76,85 

23                         208,4 

67,57 

74 

336,0 

77,06 

24                         209,9 

67,73 

75 

339,9 

77,27 

25                             2X1,4 

67,89 

76 

344rt 

77,48 

!                 26                                 213,0 

68,05 

77 

348,8 

77,70 

27                                 214,7 

68,21 

78 

353,2 

77,92 

28                                 216,3 

68,37 

79 

357,6 

78,14 

29                                 217,9 

68,53 

80 

362,1 

78,36 

30                                 219,5 

68,70 

81 

367,1 

78,58 

31                                  221,3 

68,87 

82 

372,0 

78,80 

32                                 223,1 

69,04 

83 

376,9 

79,02 

33                        224,8 

69,21 

84 

381,9 

79,24 

34             !           226,6 

69,38 

85 

386,8 

79,46 

35                        228,4 

69,55 

86 

392,6 

79,69 

36             i           230,3 

69,72 

87 

398,4 

79,92 

37                        232,3 

69,89 

88 

404,2 

80,15 

38                        234,3 

70,06 

89 

409,9 

80,38 

39             i           236,1 

70,24 

90 

415,7 

80,61 

40             \           238,1 

70,42 

91 

422,3 

89,84 

41             i           240,2 

70,60 

92                         428,8 

81,07 

42                        242,3 

70,78 

93                         435,4 

81,30 

43                         2^A 

70,96 

94                         442,0 

81,53 

44              1           246,6 

7M4 

95                         448,6 

81,77 

45                         248,8 

71,32 

96                         456,3 

82,01 

46                         251,0 

71,50 

97                         464,0 

82,25 

47              !           253,3 

71,68 

98                         471,7 

82,49 

48         i       255,7 

71,87 

99                         479r^ 

82,73 

49                !             258,0 

72,06 

100                         487,2 

82,97           1 

50                 ;              260,4 

72,25 

Weigert. 


566 


137 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Äthylalkohol. 

%  A  =  Gewichtsprozente  Äthylalkohol  des  Lösungsmittels.  —  %  S  =  die  Gewichtsmenge 
in  g  der  die  Überschrift  bildenden  Substanz,  die  in  loo  g  der  Lösung  enthalten  sind. 
Falls  nichts  besonderes  vermerkt  ist,  ist  auch  die  die  Überschrift  bildende  Substanz  als  Boden- 
körper zugegen.    Literatur  am  Schluß  der  Tabelle  S.  570. 


%A 


%Ä' 


%^ 


t 


%S 


%A 


t 


%S 


%s 


Eder  (i) 

8,05 

15« 

16,3 

„ 

24,7 

„ 

33,4 

,, 

42,5 

,, 

52,2 

„ 

62,5 

„ 

73,6 

92,5 

»'„ 

16,3 

50» 

33,4 

,, 

52,2 

,, 

92,5 

„ 

16,3 

75» 

33,4 

„ 

52,2 

„ 

73,6 

» 

92,5 

„ 

61,3 

51,7 
42,4 
36,1 
29,8 

23,4 
10,8 

9,3 

3,7 
68,2 

49,5 

36,7 

6,8 

77,2 
61,5 
47,1 
29,5 
15,5 


Lobry  de  Bruyn  (i) 


abs. 


19" 


3,0 


BaBrz 

Lobry  de  Bruyn  (2) 

abs.    I    22,5"   I    3,0 


BaBfa .  2H2O    Roland 

97      i     15"      I    0,48 


BaCtz 

10 
20 
30 
40 
60 
80 


2H2OI) 

15° 


Schiff 

23,7 
18,0 
12,8 
10,1 
3,5 
0,5 


Roland 
97      I     15"     I  0,014 


BaJa .  2H2O     Roland 

97      I     15"     I    1,07 


CaCla  Menschutkin  (i) 

Bodenkörper:  CaCla. 

3C2HBOH 

o" 

20 

40 

60 

80 


abs. 


90 

97(SmP.) 


14,9 
19,7 
25,2 
31,3 
37,2 
39,4 
42,9 


CdCl2 

Lobry  de  Bruyn  (i) 

abs.    i   15,5°  I    1,50 


CdJ2  Timofejew 


abs. 


20" 


53,0 


C0CI2    Bödtker 

abs.     i  Zimmer-  j     36  o 
I    temp.    I 


C0SO4.7H2O 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.     I     3°     1     2,4 


CuClz  L.  de  Bruyn 

abs.     I    15,5"  I    34,6 
„      I    21,5    I    35,1 


Etard 


abs. 


0" 

31,9 

20 

35,9 

38 

38,5 

50 

41,7 

CUC12.2H20 

Oechsner  de  Coninck 
80 


95 


20,7" 

13,9 

21,8 

14,3 

21,8 

10,0 

23 

10,5 

19,6 

7,7 

20,3 

7,9 

CUS04.SH20 

Schiff 


10 
20 
40 


15" 


13,3 
3,1 
0,25 


L.  de  Bruyn 


abs. 


1,1 


C82CO3     Bunsen 


99,5 


19" 
ca.  80 


10,0 
16,7 


FeSOi.THzO    Schiff 


40 


15" 


0,3 


HgBr^ 

Herz  und  Anders 


0 

25« 

20,18 

40,69 

„ 

70,01 

„ 

100 

„ 

0,60 

0,69 

1,68 

7,14 
23,10 


Hg(CN)2 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


19,5" 


9,2 


Herz  und  Anders 


0 

25» 

20,18 

J, 

40,69 

,, 

70,01 

„ 

100 

,, 

10,12 

8,47 
9,01 

10,15 

9,57 


abs. 


HgCU 

Timofejew 

8,5°  1 
20 
38,2    I 


31,0 
32,2 
35,7 


L.  de  Bruyn  (3) 


abs. 


25'' 


33,1 


abs 


HgCIs    (Forts.) 
Etard 

—  60» 

—  40 

—  20 

—  II 

—  5 


+  10 
19 
31 
51 

63 

80 

93 
100 

115 
138 


3,0 

9,8 

21,9 

24,7 

29,7 


29,5 
31,4 
32,0 
34,2 
38,9 

42,5 
47,9 
51,4 
53,7 
60,6 

67,9 


Herz  u.  Anders 


0 

25» 

20,18 

40,69 

» 

70,01 

„ 

100 

„ 

6,84 

6,58 

10,50 

22,2 

33,35 


H5J2 

L. 

de  Bruyn 

(I) 

abs. 

1    19,5°  1 

2,05 

Herz  u.  Knoch 


100 

25" 

95,82 

„ 

86,74 

„ 

78,75 

„ 

65,63 

„ 

2,18 

1,44 
0,76 
0,502 
0,234 


KBr 

L. 

de 

Bruyn 

(I) 

abs. 

1 

25° 

0,13 

90 
80 

70 
60 
50 


Taylor 
30« 


0,88 

3,09 
6,90 

11,5 

16,0 


^)  G^rardin  (Ann.  chim.  phys.  (4)  5,  144;  1865)  gibt  für  die  Löslichkeit  des  BaCla  folgende 
Interpolationsformeln : 


5,2 
9,8 

15,4 

23 


t 
14-60O 
14-63 
"—45 
15—50 


S*) 
25,1  -j-  0,246  t 
21,6  +  0,225  t 
17,3  + 0,206  < 
13,0  +  0,187« 


%A  t  S*) 

35  13—50"  8,18  +  0,139« 

45  12—47  5,11+0,105« 

65  12 — 47  2,38  +  0,051  t 

Der  Bodenkörper  ist  wohl  BaCla .  2  H2O. 


*)  S  =  g  BaCl2,  die  von  100  g  des  Alkohol- Gemisches  gelöst  werden. 


Weigert. 


137 


567 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Äthylalkohol. 


Lit.  S.  570. 


O'      J 


O       <J  O      A 


%s 


°nA 


i 


%S 


°.^  : 


%s 


KBr    (Forts.) 


40 

30 
20 
10 

5 
o 

90 
80 
70 
60 
50 
40 

30 

20 

10 

5 


o 

1,14 
2,25 
4,40 

8,43 
18,70 


30" 


40" 


22,4 
26,0 

31,1 
36,3 
39,0 
41,6 

1,03 
3,66 
7,98 

13,0 
18,1 

23,2 
28,3 

33,3 
38,2 
40,8 
43,3 


Armstrong 

:    25» 


40,8 
40,3 
39,5 
38,4 
35,1 
30,9 


KC2H3O2     Destouches 


99 


ca.  15" 

„  80 


25 
33,3 


KCN    L.  de  Bruyn  (i) 
abs.        19,5"       0,87 


K2CO3    Cuno. 


1,5 

5,8 

10,2 

19,2 

31,6 
45,7 
57,9 
81,5 

3,2 
11,5 
15,3 

31,4 
45,6 
71,5 


25" 


40' 


43,8 
30,2 

24,7 
17,8 

10,0 

3,92 

1,47 
0,14 

34,2 
23,5 
19,5 

9,91 

3,68P) 

0,50 


5,2 

9,7 

18,5 

45,3 
66,7 


KjCOa     (Forts.) 

60"       33,oj 


•y 


25,9 
I 

4,03  \: 

o,83j 


10 
20 

30 
40 
50 
60 
80 


KCl*) 

Schiff 

15» 


19,8 

14,7 
10,7 

7,7 
5,0 
2,8 

0,45 


Bodländer 


0 

14.5» 

3,15 

5,6 

11,6 

17,1 

22,7 

26,6 

44,6 

54,5 

„      1 

81,5 

„      1 

L.  de  Btuyn 
abs.    !   18,5'  ; 


Bathrik 

0 

5,28 

30O 

» 

9,43 
16,9 

n 

25,1 

,» 

34,1 

» 

43,1 

»» 

55,9 
65,9 
78,1 
86,2 

»» 
,» 
»» 
» 

0 
5,28 

40« 

9,43 
16,9 

„ 

25,1 

» 

24,8 
23,3 

21,7 

18,4 
16,0 

13,5 

12,9 

6,5 
4,1 
0,36 

(I) 
0,034 


28,0 

25,3 
23,2 
19,9 
16,1 

13,5 
10,0 
6,4 
3,5 
1,3 
0,4 

29,5 
26,4 
23,2 
19,9 
17,9 


34,1 
43,1 
55,6 
65,9 

78,1 
86,2 


KCl  (Forts.) 
;     40» 


14,7 
11,6 

7,6 
3,9 
1,6 

0,5 


Armstrong 


0 

25» 

1,14 

„ 

2,25 

n 

4,40 

», 

8,43 

„ 

18,70 

» 

26,5 
25,9 
25,3 
24,2 

21,3 

17,4 


5,2 


15,4 


45 


KCIO3 

Gerardin 

13° 

21 

50 

14 
38 
65 

14,5 

40 

67 

12 

31 

58 


90 
80 
70 
60 
50 
40 
30 
20 
10 


90 
80 
70 
60 
50 


Taylor 
30« 


40" 


4,7 

5,9 

13,9 

3,1 

7,3 

16,0 

1,1 
3,2 
7,1 

0,46 

1,3 

3,0 


0,06 
0,24 
0,54 

I;OI 
1,64 

2,35 

3,21 

4,52 

6r45 

7,71 
9,25 

0,12 

0,34 
0,78 
1,46 
2,41 


KCIO3  (Forts.) 
40» 


3,41 
4,66 
6,41 
8,84 
10,5 
12,0 


KJ    Gerardin 


5,2 
9,8 

23 

29 

38 

45 

59 

86 

91 
34,7 


iS» 


8 
13 
25 
46 

55 

62 


56,7 
54.4 
50,0 

47»3 
43»4 
39,9 
32,5 
10,2 

5.8 
40,2 
40,8 
42.8 
45»8 
46,6 
47,4 


L. 

95 
abs- 


de  Bruyn  (2) 


17- 


3,84 
1,83 


L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    i   20,5° 


Waiden 


abs. 


„ 

25 

Armstrong 

0 

25" 

1,14 

„ 

2,25 

»» 

4,40 

»» 

8,43 

„       i 

8,70 

»         ! 

1,72 


1,479 
1,922 

59,8 
59,5 
59,0 
58,1 
55,9 
52,0 


KJOj     Karplus 


3»o6 

5,22 

10,14 

15,23 
24,00 

31,40 
40,95 
53,80 


8,375 
8,192 
8,053 
7,815 
7,546 
7,116 

6,763 
6,322 

5,771 


')  Untere  wässerige  Schicht.    -)  Obere  alkoholische  Schicht, 

^)  Gerardin  (Ann.  chim.  phys.  (4)  5,  141 ;  1865)  gibt  für  bestimmte  Wasser- Alkohol- Gemische 
folgende  Interpolationsformeln: 


7o^ 

5,2 
9,8 

15,4 

23 


0-52» 
4 — 60 
4—43 
3—34 


S*) 

23,2+0,27^ 
19,94-0,255 
15,7+0,233 
11,9+0,205 


35 
45 
65 


t 

10—60» 

2—57 
12-65 


S*) 

7.1  -f  0,162  < 

4.2  +0,125 
1,89+0,061 


*)  'S  =  g  KCl,  die  von  100  g  des  Wasser-Alkohol-Gemisches  gelöst  werden. 


Weigert. 


568 


137  b 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Äthylalkohol. 


Lit.  S.  57°- 


%A 


%S 


%A 


%S 


%A 


%^ 


%A 


%S 


lO 
20 

30 
40 

50 

6o 

80 


5,2 


15,4 


35 


65 


KNO3 

Schiff 

15° 


Gerardin 
12° 
21 
62 
10 
20 
62 

14 
25 
65 

12 
33 

57 


13,2 

8,5 
5,6 
4,3 
2,8 
1,7 
0,4 


15,3 
20,0 

48,9 

9,2 

14,0 

42,3 

5,1 

8,3 

26,5 

1,57 
3,49 
6,52 


Bodländer 


0 

9,83 

17,7" 

25,1 

40,9 

47»2 
57,8 

7i»4 
83,3 

Bathrick 

0 

30" 

8,28 

,, 

16,9 

„ 

26,0 

„ 

34,4 

» 

44,9 

„ 

54,3 

„ 

65,0 

„ 

75,6 

„ 

88,0 

„ 

0 

40" 

5,28 

„ 

8,26 

„ 

17,0 

„ 

25,5 

„ 

35,0 

" 

44,0 

», 

55,0 

„ 

65,1 

„ 

76,3 

„ 

88,5 

„ 

21,6 

14,3 

7,97 
4,28 

3,57 
2,15 
0,95 
0,23 


31,3 
24'4 
18,3 
13,1 
10,2 

6,5 
4,3 
2,6 

1,3 
0,4 

39,2 

34,0 
32,0 
25,0 
19,4 
14.3 

10,4 

6,7 
4,2 
2,0 
0,6 


10 
20 

30 
40 


45 


K2SO4 

Schiff 

15" 


Gerardin 

4"     I 
8 
60 


3,9 
1,46 
0,55 
0,21 


0,16 
0,21 
0,91 


MgBr2  Menschutkin  (i ) 
Bodenkörper: 
MgBra.eCaHäOH 


bs. 

0« 

6,9 

20 

13,1 

,, 

40 

19,1 

60 

24,9 

80 

29,5 

100 

34,7 

108,5 

40,0 

(Smp.) 

MgJ2  Menschutkin  (i) 
Bodenkörper: 
MgJa.eCjHäOH 


abs. 


20 

40 

60 

80 
100 
120 
140 

146,5 
(Smp.) 


11,0 
16,7 
22,3 
27,7 
32,9 
37,5 
41,5 
46,8 

50,2 


MgS04.7H2O 
Schiff 


IG 
20 
40 


15" 


39,3 
21,3 
1,62 


L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    I     3"     I     1,3 


MnS04 .  6H2O 

Schiff 


10 

50 
60 


15" 


51,4 
2,0 
0,66 


MnS04  Schreinemakers 

Bodenkörper: 

MnS04.5H20 


10,3 
12,4 
19,4 
35,6 

50,7 
53,7 
57,7 


25" 


39,3 
33>72 
31,51 
22,61 

8,01 
1,83 
1,23 

0,56 


Bodenkörp  er: 
MnS04 .  H2O 


o 

8,7 
II, I 

12,3 
15,8 

37,3 
43,3 
46,9 
54'2 


50" 


36,26 
34,95 
30,99 
29,20 
24,84 

5,95 
3,11 
2,19 
0,97 


mfir 

L.  de  Bruyn  (2) 
abs.    j     17°    I    3,21 

94      I       ,.      I    4,76 


L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


19" 


3»i2 


Eder  (2) 
abs.    I     15"    :    3,0 

„       i     78      i     9,5 


Herz  u.  Kuhn 

abs.    !    25"    I    3,17 


NH4CI 

Gerardin 


45 


4" 

10,1 

8 

11,2 

27 

16,2 

38 

19,1 

56 

23,1 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


19" 


0,62 


L.  de  Bruyn  (2) 
abs.    I     17°    I   0,67 

94      I       »»I    i»°7 


87,9 
75,6 
65,0 
54,3 
45,9 

34.4 
25,9 
16,9 

8,3 


NH4CI     (Forts.) 
Bathrick 
p 


30" 


2,8 

6,0 

8,8 

12,3 

14.5 

17,8 
21,6 
24,1 
26,1 
28,7 


Armstrong 


0 

25° 

1,14 

2,25 

4,40 

8,43 

18,70 

28,3 
28,1 
27,6 
27,0 
25,3 

22,6 


Herz  u.  Kuhn 


abs. 


25" 


0,673 


66,8 


85,7 


NH4NO3 

Pohl  (i) 

;     25°    I 

Wenzel 

!  ca.  80 


30,4 


47,6 


L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    i   20,5"  j      3,7 


(NH4)2S04 

Anthon 


56 

70 


1,6 
0.2 


Pohl  (2) 
66,8    i    24.3"    I     0,46 


13,9 
9,96 
6,84 

3.63 
o 

78,5 
71,8 
58,8 
46,6 

14,4 
11,5 


!    24,3" 
Bodländer 

r.0 


15 


30,5 

34.5  li^ 

36.6  (  > 
40,0  } 
42,3 

0,10] 

0,34  lay 
1,72     '' 

5,48) 

32,5  1  J 
34,5  j  ' 
42,6 


')  Untere  wässerige  Schicht.    ^)  Obere  alkoholische  Schicht. 


Weigert. 


137  c 


569 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Äthylalkohol. 


Lit.  S.  570- 


%^-l 


%s 


.A 


0/  s 


0/    4 


t 


%s 


%^ 


%s 


NaBr 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.        19,5°        2,16 

Herz  u.   Kuhn 
abs.  250         3,58 

NaC^HsOj 

Gerardin 


8,4 
16,7 
25,1 
33,4 
41,8 

50,2 

58,5 
66,9 
75,2 
83,6 


75 


95,5 


30 
40 

50 
60 
80 


5,2 

lö" 

27,5 

9,8 

26,5 

23 

22,9 

29 

21,5 

38 

19,0 

45 

„ 

16,9 

59 

„ 

12,7 

86 

3,8 

91 

2,0 

Bödtker 

.  Zimmer- 

^■^S-  temp.    I 


NaCI 

Kopp 

25° 


Schiff 

15° 


54 

Gerardin 
4" 

10 

13 

32 

44 
60 

1,8 


26,3 
23,4 
19,9 
16,2 

13,8 

11,7 
10,1 

7,38 
5,62 
3,62 
1,57 


Wagner 

15,2°   I  0,7 

38        1  0,74 

71,5  1,03 

15  0,18 

77,2  0,17 


22,2 
18,4 
14,9 
"'7 

8,9 
5,6 
1,2 


9,9 
10,0 
10,3 

10,9 
11,6 
12,3 


94 

abs. 


NaCl     (Forts.) 
L.  de  Bruyn  (3) 
0 


17" 


0,29 
0,09 


L.  de  Bruyn  (i) 
abs.       18,5"      0,065 


Bodländer 
.  11,5" 


3,22 
6,06 

8,87 
12,1 

18,7 

O 
13,1 
17,7 
21,3 

27.5 

35,8 
45.0 
74.7 
86,5 


13 


26,4 
25,0 

23,7 
22,5 
21,3 
18,6 

26,3 
20,5 

18,7 
17,2 

15,2 
12,3 

9,3 
1,8 
0,6 


Bathrick(B),  Taylor  (T) 

26,5 
24,6 

23,5 
22,6 
20,5 


5 

8,28 
10 
16,9 

20 

26,0 

30 

34,4 

40 

45,9 
50 
54,3 
60 

65,0 

70 

75,6 

80 

88,0 

90 


7,95 
10 

i6,S 

20 

26,5 

30 

35,1 

40 


30"  m: 

„  (T) 
„  (B) 
„  (T) 

..  (Bi 

..     T 

„  (T) 
„  (B) 
„  (T) 

.,  (T) 

..  >B. 

„  (B) 

„  (T) 
„  (B) 

„  (T) 
-  (T) 
..  'B- 

..    T 

..  .8, 

,.  (T) 
„  (B) 
,-  (T) 
„  (B) 
,.  (T) 

19,0 

17,7 
15,7 
15,0 
12,4 

11,2 

9,3 

8,3 

6,35 

4,8 

3,68 
2,9 
1,56 
0,9 

0,43 

26,7 
24,8 

23,9 
22,9 
20,5 

19,5 
17,7 
16,0 

15,1 
12,7 


NaCl    (Forts.) 

44,5  30°  (B)  12,3 

50  „  (T)  9,7 

54,3  „  (B)  9,2 

60  „  (T)  6,7 

65,3  „  (B)  6,2 

70  „     (T)  ;  3,87 

74,1  „  (B)  3,8 

80  „  (T)  1,69 

90  „  (T)  0,5 

Armstrong 

o  ;     25°  26,55 

1,14  !       „  26,1 

2,25  1       „  25,6 

4.40  I       „     I  24,7 

8^3  i       „      !  23,3 

18,70  1       „      i  19,3 


Herz  u.  Kuhn 
abs.        -=» 


25" 


1,94 


NaCIOa   Wittstein 

77  16°  2,8 


NaJ 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.       22,5°        30,1 


Herz  u.  Kuhn 
abs.         25°        32,6 


Tyrer 

30,5 
31,1 
30,7 
29,7 
27,8 
24,6 
9,75 
7,92 


abs. 

10» 

„ 

100 

180 

200 

220     1 

240 
260 

261,5 

krit    P. 

der  ges. 
Lös. 

NaNOa 

Schiff 


10 
20 
30 

40 
60 
80 


39,5 
32,8 
26,2 

20,5 
10,2 

2,6 


Bodländer 


0 

13» 

4,02 

„ 

10,5 

„ 

17,0 

„ 

19,9 

,, 

44,9 

42,8 

38,3 
34,3 

31,3 


NaNOj    (Forts.) 
>         16,5 


8,0 
14,6 
20,2 
26,4 

37,9 
43,4 
50,7 
70,1 
74,8 


45,3 
41,6 
36,6 
32,9 

27,8 

21,6 
18,8 
13,7 
5,14 


L.  de  Bruyn  (i) 
abs.         25°         0,036 


D 
IG 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
90 


Bathrick 

0 

40O 

8,22 

„ 

17,4 

, 

26,0 

, 

j 

36,0 

> 

42,8 

55,3 

, 

65,1 

, 

77,0 

, 

87,2 

, 

49,1 

46,4 
43,4 
37,4 
31,3 

25,1 
18,9 
13,0 
7.82 
1,20 


51,1 
47,6 
42,2 
38,1 
32,5 
28,9 
21,3 
15,3 
8,6 
4,0 


NaNO,  L.  de  Bruyn  (i) 
abs.       19,5°        0,31 


NaaSOi.lOHaO  Schiff 

10  15"    I  14,4 

20     „      I     5,3 
40     I      »      I     1,3 


abs. 


NiCU    Bödtker 

Zimmer- 
temp. 


9,2 


NiCIa .  6H2O     Bödtker 

Zimmer- 
temp. 


abs. 


34,9 


NiS04.7H20 

L.  de  Bruyn 


abs. 


1,4 


Weigert. 


570 


137(1 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Äthylalkohol. 


%A 


%S 


o/    J 

/n  -^ 


%s 


%A 


%S 


%^ 


%s 


45 


Pb(N03)2 

Gerardin 

4° 
8 

22 
40 
50 


4.72 
5.50 
8,08 
11,4 
13.0 


S    (Forts.) 

Payen 

abs.    [Siedep.  i    0,42 


SrCiz .  6H2O 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    i  6— 70  I    3,7 


SrCIa    Görardin 

Bodenkörper; 

SrCla.öHaO  { ?) 

18' 


SrJ,    Etard 


U02(N03)2.6H20 

(Forts.) 

Oechsner  de  Coninck  (2) 

85     1     12»     I    3,3 


abs. 


L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


20,5" 


0,04 


Schwefel 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    I    18,50   I    0,05 


5.2 
9,8 

23 
29 

38 
45 
5.9 
86 

91 


33'3 
32,0 
28,3 
26,4 

23.3 

21,1 

16,1 

4.7 

3»! 


-20" 

2,6 

+  4 

3.1 

82 

4.7 

Sr  (N03)2     Rose 

gg       j  Zimmer-    o,Ol2 
I    temp.    I« 


(H02)S04.3H20 

Oechsner  de  Coninck  (3) 
85,0   I  ca.  16°       2,5 
16,2    I     10°    i    10,9 


Ü02(N03)2.6H20 

Buchholz 

gg       j  iimmer-  j       78 

I    temp.    I 


ZnS0..7H20 

10         15° 
20 

40 


Schiff 
51.0 

!  39,0 
!    3.5 


Literatur  zu  Tab.  137. 


Anthon,  Journ.  pract.  Ch.  56,  219;  1852. 
Armstrong,  Proc.  Roy.  Soc.  73  A,  568;  1907. 
Bathrick,  Journ.  phys.  Chem.  1,  160;  1896. 
Bodländer,  ZS.  ph.  Ch.  7,  316;  1891. 
Bödtker,  ZS.  ph.  Ch.  22,  508;  1897. 
Lobry  de  Bruyn  (i)  Rec.  P.-B.  11,  156;  1892. 

(2)  ZS.  ph.  Ch.  10,  783;  1892. 

(3)  Rec.  P.-B.  11,  124;  1892. 
Buchholz,  Gm.  Kr.  Hdb.  II,  2,  409. 
Bunsen,  Gm.  Kr.  Hdb.  II,  1,  124. 

Cuno,  Ann.  Phys.  (4)  25,  356;  1908. 
Destouches,  Beilstein  Hdb.  I,  386. 
Eder  (i)  Journ.  pract.  Ch.  17,  45;  1878. 
„     (2)  Wien.  Anz.  82  (2)  1284;  1882. 
£tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  564;  1894. 
Gerardin,  Ann.  chim.  phys.  (4)  5,  149;  1865. 
Herz  u.  Anders,  ZS.  anorg.  Ch.  52, 170;  1907. 
Herz  u.  Knoch,   ZS.  anorg.  Ch.  45,  266;  1905. 
Herz  u.  Kuhn,  ZS.  anorg.  Ch.  60,  152;  1908. 
Karplus,  Diss.  Berlin  1907. 


Kopp,  Lieb.  Ann.  40,  206;  1891. 
Menschutkin,  ZS.  anorg.  Ch.  52,  23;  1907. 
Oechsner  de  Coninck  (i)  C.  r.  131,  59;  1900. 
,,  (2)  C.  r.  131, 1304;  1900. 

(3)    Bull.    Acad.     Belg. 
1902;  94. 
Payen,  C.  r.  34,  356;  1852. 
Pohl  (i)  Wien.  Anz.  6,  599;  1851. 

„     (2)  Journ.  pract.  Ch.  56,  219;  1882. 
Roland,  ZS.  anorg.  Ch.  15,  412;  1897. 
Rose,  Pogg.  Ann.  110,  296;  1860. 
Schiff,  Lieb.  Ann.  118,  365;  1861. 
Schreinemakers,  Chem.  Weekbl.  6,  136;  1909. 
Taylor,  Journ.  phys.  chem.  1,  724;  1897. 
Timofejew,  C.  r.  112,  1224;  1891. 
Tyrer,  Journ.  chem.  Soc.  97,  626;  1910. 
Wagner,  Journ.  pract.  Ch.  40,  448,  1847. 
Waiden,  ZS.  ph.  Ch,  55,  714;  1906. 
Wenzel,  Gm.  Kr.  Hdb.  I,  2;  578. 
Wittstein,  Gm.  Kr.  Hdb.  II,  1;  211. 


Weigert. 


138 


571 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Methylalkohol. 

%  M  =  Gewichtsprozent  Methylalkohol  des  Lösungsmittel.  —  %  S  —  Gewichtsmenge  in  g  der  die 

Überschrift  bildenden  Substanz,  die  in  loo  g  der  Lösung  enthalten  sind.    Falls  nichts 

besonderes  vermerkt  ist,  ist  auch  die  die  Überschrift  bildende  Substanz  als  Bodenkörper  zugegen. 

Literatur  am  Schluß  der  Tabelle  S.  572. 


,3/ 


%S 


%M 


%s 


%M 


%s 


%M 


%S 


AjNOs    L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


19" 


3»59 


C0SO4   L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    i     18«       1,03') 


BaBr, .  ZH^O 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 

90,5 
50 


15" 

9 

18—19 


31.4') 

30,4*) 

21,4 

3,8 


BaCI,    L.  de  Bruyn  (i) 
abs.        i5»5°      2,13 


BaClj.ZHgO 

L.  de  Bruyn  (i) 

abs.    ,  6-7»  I  6,8«) 


CaClg   Menschutkin 

Bodenkörper: 

CaCl2.4CH30H 


abs. 


o" 
10 
20 

30 
40 

50 
56 


17.9 
20,2 
22,6 
25,2 
27.9 
30,7 
32,9 


Bodenkörper: 
CaClj.sCHaOH 


abs. 


75     I 
95     1 
"5 

135  ! 
155  i 
170 

177 

(Sm.P.), 


32.4 
33.8 
35.5 
37.7 
40.3 
43.8 
48,0 

53.6 


Bodenkörper: 

CaClg.CHaOH  (?) 

abs.    I    190»  j    55,7 

»      !    215    :    57,7 


CdClj    L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    I    15,5   j    1,69 


CdJj    Timofejew 
abs.        20"  69 


C0SO4.7H2O 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 

18-19» 

35.3*) 

» 

15 

33.7*) 

» 

3-4 

30.0*) 

90,5 

». 

",7*) 

50 

j» 

1.8 

CuClg 

abs. 

abs. 


L.  de  Bruyn  (i) 


15.5" 
Etard 

22* 
40 
50 
60 


40,4 

36,8 
37.5 
37.1 
37.5 


CaSO«  L.  de  Bruyn  (i) 
abs.        18°    '  1,04*) 


CaS04 .  5H2O 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


90,5 
50 


18» 

15 

3-4 

18    19 


13.5  •) 
12,8«) 
11,8«) 

0,92  «) 

0,40 


HgBr, 

o 

30,77 
47,06 

64,00 

78,05 

IOC 


Herz  u. 
25» 


Anders 

0,6 

1.35 
2,68 

7,29 
15.05 
41,0 


Hg(CN)2 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    ,  19,5°       30,6 

Herz  und  Anders 

IO,I2 

11,89 

15.68 

19,60 

23,5 

31,9 


0 

25» 

30,77 

., 

47.06 

»» 

64,00 

„ 

78.05 

,» 

100 

ttgCh 

Timofejew 

abs.  '  8,5°  25,3 
..  I  20  34,3 
..     !   38.2      55.3 


L. 
abs. 


abs. 


de  Bruyn  (2) 


19,5" 
25 

Etard 

-34» 

—15 

+4 

12 

36 

51 

74 
100 

127 


34.5 
40,0 


7.6 
12,8 
23,2 
27,6 
59.1 
61,2 

64.3 
68,7 

75.2 


Herz  u.  Anders 


0 

25"  1 

30,77 

„ 

47,06 

„ 

64,00 

„ 

78,05 

„ 

100 

„ 

6,85 
10,83 
18,22 
32,0 
43.0 

40,0 


ngj, 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.       19,5°       3.06 


Herz  u.  Anders 


47.06 

25° 

64,00 

>» 

78.05 

„ 

00,0 

>.   ! 

0,048 

0,179 
0,522 
3.17 


KBr 

L,  de  Bruyn  (i) 


abs. 


25" 


1,49 


o 
10,6 
30,8 

47.1 
64,0 

78.1 
98,9 
100 


Herz  u.  Anders 
0 


25" 


40,1 
35,7 
25,9 
18,27 
10,58 
5.88 
3.26 
2,11 


KCN 

abs. 


L.  de  Bruyn  (i) 
19,5"   !     4.68 


abs. 


KCl 

L.  de  Bruyn 
;  1 7,2-18,5"  I     0,5 


KJ 

L.  de  Bruyn  (3) 
abs.    I  19,5»  ;     14,1 
98     !      „     !    14.6 


abs. 


12,95 
14.97 


Herz  u.  Anders 


o 

10,6 
30,8 

47,1 
64,0 
78,1 

98,9 
100 


abs. 


25' 


Tyrer 

15» 

50 

100 

120 

140 

160 
180 
200    : 

220    1 

240  I 
250  ; 
252,5; 

Krit-P.  1 

der  ges. ! 

Lös. 


59.8 

56,3 
49,0 

41,9 
34.0 
26,3 
19,3 
14.7 

12,67 

15.91 
20,00 

21,35 
22,55 

23,44 
23.48 
22,50 

21,55 

19,87 

12,13 

7,06 


')  Übersatt,  an  BaBrj.HjO.  *)  Übersatt,  an  BaC^ .  H2Ö.  ')  Übersatt,  an  C0SO4.2CH5OH. 
*)  Übersatt,  an  C0SO4.  H2O,  yCHjOH.  ^)  Übersatt,  an  CuSO,.  2CH3OH.  «)  Übersatt,  an 
CUSO4.3HJO. 

Weigert 


572 


138  a 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Methylalkohol. 


%M 


%s      %M 


KJO3  Karplus 


251 


1,92 

3.75 
6,83 

9,45 
12,60 
20,60 
27.50 
36,15 


8>375 
8,284 
8,189 
8,050 
7»923 
7.767 
7.419 
7,122 

6,759 


LiCl  Lemoine 


abs. 


23 
50 


5,2 

14.5 
22,1 


MgBr2    Menschutkin 
Bodenkörper:  MgBrj. 

6CH3OH 

abs.     0°  20,8 

„     20  I  21,8 

„   I  40  I  22,9 

„  \     60  23,9 

„  !  80  25,2 

„  I  100  27,2 

120  29,7 

140  32,7 

160  36,3 

180  41,3 

190  49,0 

(Sm.P.) 


M2J2    Menschutkin 

Bodenkörper:  Mgjg 

6CH3OH 

r^0 


abs 


20 
40 
60 
80 
100 

120 
140 


29,3 
31.1 
32,7 
34.3 
35.9 
37.4 

39.1 
41,1 


%S        %M         t 


MgJj 


abs. 


(Forts.) 
160«  ;    43,3 
180        45,6 
200        48,2 


MgS04  L.  deBruyn(i) 

abs.    I    180     I  1,16^) 


MgS04.7H20 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 

», 
905 

50 


17" 
3—4 

17 
3—4 


28,6^) 
22,5 

8.8-^) 

3,9 


NH,Br  L 

de  Bruyn  (3) 

abs. 

19,5" 

ii,i 

98 
Herz 

» 

ii>5 

hn 

u.   Ku 

abs. 

25"    1 

11,4 

NH^CI    L 

de  Bruyn  (3) 

abs.    1 

19,5° 

3.24 

98     1 
Herz 

t} 

3.40 
hn 

u.   Ku 

abs.    s 

25»    ! 

3.42 

NH,N03 

L.  d.  Bruyn  (i) 

abs. 

18,5"  1 

14,0 

L.  de 

20,5 

14,6 
(3) 

Bruyn 

abs.    1 

19,5*'    : 

14,6 

98     1 

„ 

14.9 

NaBr 

abs. 


L.  de  Bruyn  (i) 
18,5° 
19,5 


14.5 
14,8 


%S        %M  \       f. 


%s 


NaBr    (Forts.) 

Herz  und  Kuhn 

abs.    I    25"    I    15,6 


NaCl 

abs. 
98 


40 


L. 

de  Bruyn  (i) 

19,5" 

i»39 

>» 

1,50 

Schiff 

15°    1 

12,3 

Herz  u.  Kuhn 
abs.    I    25°    I     14,6 


NaaCrOi  L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


25^ 


0.35 


NaJ 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    ,    22,5"  i    43,7 


Herz  u.  Kuhn 


abs. 


25" 


47»7 


NaNOs 

L.  de  Bruyn  (3) 
abs.    I  19,5*"   I    0,41 

98    1    „    !  0,38 


L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


40 


25     I    0.41 
Schiff 
15»    \     24,4 


NaNOa 

abs. 


L.  de  Bruyn  (i) 


19,5^ 


4.23 


NiSO« 

abs. 


L.  de  Bruyn  (i) 
I     18°         0,5 


NiSOi .  6  H.O 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 
90,5 
50 


18 


24,0 

7.27 
1,88 


NiSOi-THaO 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


90,5 
50 


20"  I  33,3-') 

15  i  31,0^) 

4  I  19,8^) 

3—4        9,2  3) 

f>  ',     2,0 


Pb(N03)2 

L.  de  Bruyn  (i) 


abs. 


20,5" 


1.35 


S     L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    ;    18,5°   ;    0,03 


SrCl2 .  6H3O 

L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    !   6-7°  I    38,7 


U02(N03)2.6H20 

Oechsner  de  Coninck  (i] 

Handels-  j      12»       ii^y—i  S 
Holzg.     I  I 

Oechsner  de  Coninck  (2) 
abs.    I     11°     I    4,07 


ZnSOä    L.  de  Bruyn  (i) 
abs.    I     18°     \    0,65 


ZnSOi.THzO 

L.  de  Bruyn  (i) 

abs.    j     17°     i    37*) 
50      I     16       I    13,6 

..       I       o       j      5,2 


1)  Übersatt,  an  MgSOi .  2  -  3CH3OH.     =)  Übersatt,  an  MgSOi.  3H.,0  .  3CH3OH.     ^)  Übersatt, 
an  NiS04.3H20.3CH30H.    «)  Übersatt,  an  ZnS04 .  H.O. 


Literatur  zu  Tab.   138. 


L.  de  Bruyn  (i)  Rec  P.-B.  11,  156;  1892. 
(2)  Rec.  P.-B.  11,  124;  1892. 
„  (3)  ZS.  ph.  Ch.  10,  787;  1892. 

Herz  u.  Anders,  ZS.  anorg.  Ch.  52, 165;  1907. 
Herz  u.  Kuhn,   ZS.  anorg.  Ch.  60,  152;  1908. 
£tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  564;  1894. 
Karplus,  Diss.  Berlin  1907. 
Lemonie,  C.  r,  125,  604;  1897. 


Menschutkin,  ZS.  anorg.  Ch.  52,  21;  1907. 
Oechsner  de  Coninck  (i)  C.  r.  130, 1304;  1900. 

„  (2)  C.  r.  132,  90;  1901. 

Schiff,  Lieb.  Ann.  118,  365;  1861. 
Timofejew,  C.  r.  112,  1234;  1891. 
Tyrer,  Journ.  ehem.  Soc.  97,  626;  1910. 
Waiden,  ZS.  ph,  Ch.  55,  714;  1906. 


Weigert. 


139 


573 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Aceton. 

%  A  =  Gewichtsprozent  Aceton  des  Lösungsmittels.   —   %  -S'  =  Gewichtsmenge  in  g  der  die 

Überschrift  bildenden  Substanz,  die  in  loo  g  der  Lösung  enthalten  sind.    Falls  nichts 

Besonderes  vermerkt  ist,  ist  auch  die  die  Überschrift  bildende  Substanz  als  Bodenkörper  zugegen. 

Literatur  am  Schlüsse  der  Tabelle  S.  574. 


..4 


%-l 


o'  s 


%A 


AgNOa  Laszczynski 

abs.  14°        0.35 

„  59  0,35 

Naumann 
abs.  iS**        0,44 


Ba(0ff)2 

Herz  u.  Knoch  (i) 
0 


o 
10 
20 
30 
40 

50 
60 
70 


25" 


■  4ÖI 

!  2,68 

'  IÖ3 
0,80 

;  0,045 

0,009 


BiQa  Naumann 
abs.         18"        15,2 


CdBr2  Naumann 
abs.         18"        1,53 


CdJj  Naumann 
abs.    ,      iS**    ;    20,0 


CoCIi  Laszczynski 

abs.         0°         8,34 

„  22,5        8,48 


Krug  u.  Mc  Elroy 
abs.         25"        7,96 


Naumann 
abs.         18°       2,67 


CoClg.ZHgO  Laszczynski 
abs.  o"  14,6 

i     25         14,6 


CuCIs  Laszczynski 
abs.  56°        1,38 


Naumann 
abs.    :     18"       2,80 


CoCis.ZHgO 

Oechsner  de  Coninck 
abs.  22°  2,2 
80  23         15,9 


Laszczynski 
abs.  o»         8,14 

13,5       8,19 


FeCla  Naumaim 
abs.         18»    ;    38,6 


8(011)3 

Herz  u.  Knoch  (i) 

o     ,     20"  79,15 

20     j      „  81,71 

30  „  83,35 

40  „  82,74 

50  „  81,61 

60  „  76,4 

70     ,       „  67,62 

80     '       „      .  55,05 

100  „  8,06 


HgCl3 

Laszczynski 
abs.  o**        49,6 

10  52,6 

18  55.9 


abs.j 


Etard 


5M 

56,7 
60,2 


,    I +6  bis  54  61,8— 62,2 

Naumami 
abs.         18»    I    58,8 


Aten 

Bodenkörper: 

HgCU .  CH3COCH3 

abs.      —15°       49,9 

"      \        o   I    49.5 
i  +10   j    57,8 

Bodenkörper:  HgClj 

abs.       +10°       58,9 

17        58,5 
25        57,9 


abs. 


HgJ. 

Laszczynski 
—  1°       2,75 
+  18        3.25 

40  4Ö2 

58    i     5.72 


Krug  u.  Mc  Elroy 


abs. 


25" 


2,03 


KBr 

Krug  u.  Mc  Elroy 


abs. 


25" 


0,02 


Herz  u.  Knoch  (2) 

o  <     25°  41,6 

20  I  „  34,5 

30  »  30>5 

40  j  „  26,7 

50  j  »  22»! 

60  !  „  16,8 

70  i  „  11,9 

80  „  6,2 

90  »  1,44 


KCNS    Laszczynski 


abs. 


22" 
58 


17,2 
16,9 


KCl  Herz  u.  Knoch  (i) 

o  20"     30,5 ») 

10  „  26,2*) 

20  „  21,4") 

30  „  17^») 

40  „  12,4*) 

50  „  8,6i ') 

60  „  5.31') 

70  „  2,87») 

80  „  0,96*) 

90  „  0,15  *) 

100  „  0.0 


KCIO3    Taylor 


30^ 


9,09 
20 

30 
40 


9.2 

8,32 

7.63 

6,08 

4»92 

3.89 


*)  g  KCl  in  IOC  ccm  Lösung.    •)  ^/s  Millimol  in  100  ccm  Lösung. 


KCIO3     (Forts.) 


50 

60 

30° 

70 

80 

" 

90 

'. 

0 

40" 

5 

„ 

9,09 

„ 

20 

„ 

30 

„ 

40 

■ 

50 
60 

j» 

70 
80 

»» 

90 

» 

2,90 
2,03 
1,24 

0,57 
0,18 

12,1 
II, I 

10,3 

8,27 

6,68 
5.37 

4.03 
2,89 
1,68 

0,79 
0,24 


KJ 

Laszczynski 

—2,5°      2,99 

-|-22        2,30 

56        1,19 


abs. 


Waiden 


abs. 


25 


2,105 
1,302 


Krug  und  Mc  Elroy 
abs.         25®    j   2,85 


KMnO« 

Herz  und  Knoch  (i) 

o  ;  13»  148,5^ 

10  I  „  162,2 

20  j  „  177,3 

30  ;  „  208,2 

40  j  „  257,4 

50  ;  „  289,7 

60  „  316,8 

70  1  »  328 

80  j  „  312,5 

90  „  227,0 

IOC  ■  „  :  67,6' 


Weigert 


574 


139  a 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  absolutem  und  wässerigem 

Aceton. 


%A 


%s 


%A 


%S 


%A 


%A 


%S 


KNO3 


0,0 

8,5 
16,8 

34.3 
44.1 
53,9 
64,8 
76,0 
87,6 


Bathrick 
40< 


MgBra 


39,2 

33,9 
28,0 
19,8 

14.5 
10,7 

6,7 
2,9 

0,7 


abs. 


70' 

80 

92 

(Smp.) 


(Forts.) 
0 


1,0 
42,8 
51.3 


MgJ2    Menschutkin 

Bodenkörper: 
MgJa.sCHsCOCHg 


NaCl  Herz  u.  Knoch  (i) 


31,5') 
27,2') 

23,1 ') 
19,3  *) 
chten) 

0,43  *) 
0,25 1) 
0,0 


0 

20» 

10 

„ 

20 

„ 

30 

2-87 

88 

(2  "schi 
20" 

90 

„ 

100 

" 

NaNOs    (Forts.) 


44'i 
53»9 
64,8 
76,0 
87,6 


40" 


31.5 
24»7 
18,7 

9,7 
3.1 


abs. 


LiCI     Laszczynski 


abs. 


o" 
12 

25 
46 

53 

58 


4,39 
4,21 

3.94 
3.63 
3,02 
2,09 


o" 
30 

50 

70 
90 

IOC 

106,5 
(Smp.) 


2,2 

3.0 

3.7 

6,8 

26,3 

41,1 

44.4 


NaNOs  Taylor 


RbJ   Waiden 
abs.    I       o"    [0,960-) 

„      I     25      10,674-) 


MgBfz    Menschutkin 

Bodenkörper: 
MgBra.sCHaCOCHg 
abs. 


0» 

0,1 

30 

0,4 

60 

0.75 

NH4CI 

Herz  und  Knoch  (2) 
o      I     25"        28,1 
10  „  26,8 

20      I      „  23,8 

30      j      „  20,6 

40      I      „  17,6 

46,5—85,7  (2  Schichten) 
90         25°    I    0,6 


5 

9,09 
20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 


30" 


Bathrick 

0 

40" 

8,47 

,. 

16,8 

..    • 

25,2 

„ 

34.3 

„ 

49,1 
47.0 
45.3 
40,1 

35.1 
29,8 
24.3 
18,6 

13.3 
7." 
1,98 


51.2 
47.7 
43.8 
39.9 

36,7 


S  Herz  u.  Knoch  (2) 


abs. 


25" 


0,083 


SbCIs  Naumann 

abs.    I     18°     1   84,2 


SnCle  Naumann 

abs.    !     18»     I   35,8 


U02(N03)2.6H20 

Oechsner  de  Coninck 
abs.    I    12"     I     1,5 


ZnCl2  Naumann 
abs.    I     18°     I   30,3 


')  gNaCl  in  100  ccm  Lösung.     -)  g  RbJ  in  100  ccm  Lösung. 


Literatur  zu  Tab.   139. 


Aten,  ZS.  ph.  Gh.  54,  121;  1906. 
Bathrick,  Journ.  phys.  ehem.  1,  162;  1896. 
fitard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  560;  1894. 
Herz  u.  Knocb  (i)  ZS.  anorg.  Gh.  41,  321;  1904. 
.,  (2)  ZS.  anorg.  Gh.  45,  262;  1905. 

Krug  u.  Mc  Elroy,  Ghem.  Zbl.  1892,  II;  157. 


Laszczynski,   Ber.  ehem.  Ges.  27,  2285;  1894. 
Menscliutkin,  ZS.  anorg.  Gh.  53.  32;  1907. 
Naumann,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  4332;  1904. 
Oeclisner  de  Coninck,  G.  r.  130,  1304;  1900. 
Taylor,  Journ.  phys.  Ghem.  1,  722;  1897. 
Waiden,  ZS.  ph.  Gh.  55,  714;  1906. 


Weigert. 


140 


575 


Löslichkeit  anorganischer   Substanzen   in   reinem  und  wässerigem 
Äthylacetat,  Glycerin  und  Pyridin. 

%  A,  %  G,  %  P^  Gewichtsprozent  Äthylacetat,  Glycerin  und  Pyridin;  —  %  'S  ist  die  Ge- 
wichtsmenge  in  g  der  die  Überschrift  bildenden  Substanz,  die  in  icxj  g  der  Lösung 
enthalten  sind.     Diese  ist  auch  als  Bodenkörper  zugegen.     Literatur  am  Schluß  der  Tabelle. 


Äthylacetat. 


I    o     -1 


%S 


o     4 


t 


o;  5 


o       -1 


o'    e 
,o  '^ 


o     4 


%s 


C0CI2    Laszczynski 
abs.         14°         0,08 
79  0,26 


abs. 


abs. 


abs. 


CaClj 

Etard. 

!    72     : 

Naumann 
i    18» 


3»o 

2»5 

1,3 
o»4 


HgCU 

Etard 

-50» 

—  6 

+19 

45 

66 

100 

150 

180 


39.6 
40,0 
41,2 
41,6 

43,5 
48,8 
56,8 
59,2 


abs. 


HgCIj     (Forts.) 

Naumann 

18» 


22,4 


Aten 
abs.      — 15 


4,39 
96,76 
100 


HgJj     (Forts.) 
Herz  und  Anders 
0 


25" 


0,013 

2,06 

1,21 


»      23.6 
o       23,9 
25        23,7 


KCNS    Laszczynski 
abs. 


HgBn 

o 

4,39! 
96,76 ! 

100      ! 


Herz  u. 

:        25» 


Anders 

0,60 

0,57 

23,05 

13,96 


Linebar?:er 

abs.    !     o"        32,1 

„  13      ;   32,9 

„      j    30      '    33,0 

40,5        33,3 

,»      I   50,2    :   33,5 


Herz  und  Anders 
6,84 

6,97 
33,6 
23,75 


o" 

14 
79 


0,44 
0,40 
0,2 


0 

25» 

4,39 

„ 

96,76 

" 

00 

„ 

NaCI    Linebarger 

abs.        17"        0,24 

„      !    40         0,29 


Hf(CN),  Herz  u.  Anders 

o  25"         10,12 

4,39  j  »       [    10,05 

96,76!  „       '      2,57 

100       i  „       I      1,98 


Laszczynski 

abs.          o"  22,4 

„       i     13  j  22,5 

„      i     35  I  23,5 

„       ;    48  :  24,2 

„      i     60  i  24,7 

83  ,  26,5 


HkJ, 

Laszczynski 


abs. 

—  2« 

" 

+  17»5 
21 

„ 

40 

55 
76 

M7 
i»53 
1,61 

2»47 
3.09 
4.13 


SnClt .  2H2O 

Laszczynski 

abs.    '  —  2°       23,8 

„      j  -{-22        26,2 

»      i      82        42,3 


UOj(N03)j.6H,0 

Oechsner  de  Ck)ninck 
abs. 


10,5" 


5.1 


Glycerin.     Herz  u.  Knoch  (i)  n.  (2) 


0/    c 
/O  '-' 


%G 


«n-S- 


o   "-^ 


t 


o  »-' 


°nÖ 


t 


0/    .C 

/o  '^ 


B(0H)3  (I) 


o       !     25« 

40,95  i      ». 
69,2 
100 


5,49 
5,40 

7,33 
19,01 


J  (I) 

0 

25" 

20,44 

»» 

40,95 

M 

69,2 

»» 

100 

J,           ' 

0,0305 

0,046 
0,080 

0,236 
0,967 


KCl  (I) 

o       I     25*    {  26,9 

45.36!     „     '  16,8 

83,84      „    '  8,85 

100  „  6,43 


NaCl  (i) 

o       '     25*      i  26,7 

45,36      „     '  17.67 

83,84         „       :  10,20 
100       i       „       ,      7,55 


Ca(OH)i  (2) 


o 

20,44 

40,95 
69,2 


25" 


0,159 
0,52 

1,33 
2,94 


45,36 
83,84 
100 


KBr  (I) 

25° 


41,6 
29,8 
19,2 
15,1 


NH4CI  (I) 

o  25"  29,00 

45^36       „  20,25 

83,84      „    I  12,78 

100  „  9,68  i 


Pyridin. 


o-    p 


i 


°nS 


O'     P 


t 


0'     p 

.0  -^ 

t 

%s 

KCl     (Forts.) 

40 

10» 

10,05 

50 

6,34 

60 

3,34 

70 

1,25 

80 

0,24 

90 

0,04 

100 

., 

0,00 

0/    p 


t 


%s 


AgJ    Laszczynski 
abs.         10°         0,1 
121  7,9 


KCNS    (Forts.) 
abs.    ;    97° 
'  115 


3.74 
3,11 


KJ    Laszczynski 
abs.  lo"        0,26 

119  •  ,    0,11 


KCNS    Laszczynski 
abs.    j      o«     I    6,33 
„      j    20      I    5,79 

58  4'73 


KCl 


10 
20 
30 


Schroeder 

iqo    '    23,79 

»         19,76 

„     !    16,37 

13^19 


LiCI    Laszczynski 


abs. 


15" 
100 


7,22 
12,5 


Literatur  zu  Tab.   140. 


Aten.  ZS.  ph.  Gh.  53,  472;  1905. 
Etard,  Ann.  ehem.  phys.  (7)  '1,  560;  1894. 
Herz  u.  Anders,  ZS.  anorg.  Gh.  52,  172;  1907. 
Herz  u.  Knoch  (i)  ZS.  anorg.  Gh.  45,  268;  1905. 
(2)  ZS.  anorg.  Gh.  46, 193;  1905. 


Laszczynski,   Ber.  ehem.  Ges.  27,  2285;  1894. 
Linebarger,  Amer.  ehem.  Joum.  16,  214;  1894. 
Oechsner  de  Caninck,  G.  r.  132,  90;  1901. 
Naumann,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  3607;  1904. 
Schroeder,  Joum.  pr.  Gh.  77,  267;  1908. 

Weigert. 


576 


141 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  wasserfreien  Lösungs- 
mitteln. 

%S  =  Gewichtsmenge  in  g  der  die   Überschrift  bildenden  Substanz,  die  in  loo  g 

der   Lösung   enthalten   sind.     Falls   nichts    Besonderes   vermerkt,   ist   die   in   der   Überschrift 

genannte  Substanz  auch  als  Bodenkörper  zugegen. 

Literatur  am  Schluß  der  Tabelle  S.  579. 


I.  Nach  Lösungsmitteln  geordnet:   Acetonitril,  Äthyläther,  Amylalkohol,  Benzol,   Essigsäure, 
Furfurol,  Nitromethan,  Propylalkohol,  Schwefelkohlenstoff. 


0/  t' 

/n   »J 


%s 


/o  " 


%s 


Acetonitril 

KJ    Waiden 
o"         1      2,859 
25  i      2,003 

NaJ 

O*"  :  0,339  *) 

25  1  0.478  ^) 


RbJ 

0°        I    1,478 ') 

25       !   1.350') 


Äthyläther 

CdJa  Linebarger  (i) 


o" 

15.5 
20,3 


0,15 

0,2 

0,25 


CoCIg  Bödtker 

Zimmertemp.  1        0,02I 


C0CI2.6H2O  Bödtker 

Zimmertemp.  [         0,291 


CuCla  Bödtker 

Zimmertemp.  |        0,043 


CUCI2.2H2O  Bödtker 

Zimmertemp.  j         0,o6l 


HgJa 

36 


Laszczynski 

0,62 

I        0,96 


MgBr2  Menschutkin 
Bodenkörper: 
MgBr2.2C4H,oO 
0,6 
0,8 

-IG  1,27 

16  1,93 

20        I        2,7 
22        I        3,22 
22,8"  Smp.  unter  d. 
äther.  Lösung**) 


23" 

26 

30 


HgCl2  Laszczynski 

5.98 
6,05 
5.99 


o» 
18 
35.5 


Etard 


-47" 
-40°  bis 

+  13" 

83 

100 

115 


5.Ö 

5,8 
8,4 
8,7 
9,0 


o 

20 
40 
60 
80 

100 
120 
140 

158*) 

159 
162 
170 


,9/ 


40,1 
44,08 
47.4 

Bodenkörper: 
MgBra.CiHioO 
49 
47 
46,7 
45,5 
44.3 

43.3 
42.5 
41,7 
41,0 

1.4 
0,27 

0,13 


MgJa    Menschutkin 
Bodenkörp  er: 

MgJ2.2C4H3oO 


MgJa 

24,5° 
28,0 

35,5 
40,5 
45 
51 


(Forts.) 

47.65 

50,9 

57,4 

58,5 

61,0 

65,0 


S    Cossa 


23,5" 


0,96 


SnCU .  2H2O 

Laszczynski 


o" 
35,5 


10,2 
10,2 


U02(N03)2  .  6H2O 

Oechsner  de  Coninck 
12,5°       I        5,8 


Amylalkohol 

HgJa     Laszczynski 

13O  0,65 

71  3,53 

100  5,03 

133,5  8,73 


KCNS     Laszczynski 


5,4" 
11,8 

15,6 


1,45 
2,43 
3,46 


18.1  5,4 
20,4  7,55 

22.2  11,28 

23,6°  Smp.  unter  der 
äther.  Lösung^) 


13U 

65 
100 

133.5 


0,18 

1,33 
2,09 

3,05 


95' 
110 


S    Gerardin 
0       I 


1.5 
2,1 


Benzol 

AgNOs 

Linebarger  (i) 
0 


35 
40,5 


0,22 
0,44 


AlBfs    Menschutkin  (2) 

[^SOCEutekt.-POj  27,4 

20  j  46,5 

40  :  70,0 

60  I  83,0 

80  j  91,2 

96  Smp.  j  100,0 


CdJ2 

Linebarger  (i) 
16"  0,47 

35  I       0,93 


HgCl2 

Laszczynski 
15°  0,54 

41  I      0,62 

55  I      0,84 

84  '      1,8 


Linebarger 
10,7»         I      0,38 

11.4  0,42 
38,8  0,79 

40.5  I      0,86 


HgJ. 

Laszczynski 


15« 

0,22 

60 

0,87 

65 

0,94 

84 

1,22 

S  Cossa 

26°              0,95 

71 

4.19 

Essigsäure 

Menschutkin  (3) 

CaCIo 

Bodenkörp  er: 

CaCl2,4  CH3COOH 

II^lO(Eutekt.-P.)|       13,3 

30  I      15.0 

50  22,0 

70  28,8 

73  Smp.  I      31,6 


')  g  Salz  in  100  ccm  Lösung.  —  ^)  Trennung  in  2  flüssige  Schichten.  Beim  Erhöhen  der 
Temperatur  verschwindet  bei  Gegenwart  des  Bodenkörpers  die  obere  Schicht.  —  ^)  Metastabil.  — 
*)  Trennung  in  2  flüssige  Schichten.  Beim  Erhöhen  der  Temperatur  verschwindet  die  untere 
Schicht.    (Näheres  siehe  OriginaL) 

Weigert. 


141a 


577 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  wasserfreien  Lösungs- 
mitteln. 

Literatur  S.  579. 


O'     C' 

n   *J 


0/    e 
.0  ^ 


°;s 


MgBr. 

Bodenkörper: 
MgBrä.eCHaCOOH 

17"  !  o.i 

30  1  0,5 

50  I  1.5 

70  I  5.5 

90  :  19,5 

100  24,3 

112  (Smp.)  33,8 


NaJ 

25»       I    25,10') 


HgJa 


25"^ 


1.75 


RbJ 


NHiBr 


25" 


4.93') 


25" 


1,18 


MgJ. 

Bodenkörper: 
MgJi.eCHsCOOH 
20''  i        0,26 

40  0,87 


Nitromethan 

Waiden 
KJ 

o"        i       0,315 
25  !        0.305 


NH4CI 

25°  0,225 


HgJa 

Linebarger 

-76,25-'  0,48 

—  21  I  0,77 

—  10,25     I  1,01 
'  1,71 


+ 


NaBr 


25" 


0,915 


13.5 
19,5 
25 
29 


60 
80 


2,2 
8,1 


LiJ 

0°       j    1,219') 
25 


NaCl 

25"  :        0,534 


2,29 

2,57 
2,91 

3.24 
4.52 


2,519*) 


NaJ 

25°  24,2 


P  (weiß) 
Cohen  und  Inouye 
,0 


95  18.3 

115  I  28,3 

135  37.1 

142  (Smp.)  43,6 


NaJ 

o"         ;     0,339 ') 
25  i     0,478  •) 


25 


Furfurol 

Waiden 
KBr 
»  0,139*) 


RbJ 

o»         I     0,567') 

25       I   0,518  •) 


KCl 

25«       j     0,085') 


Propylalkohol 

Herz  u.   Kuhn 
H«Br, 


Schwefel- 
kohlenstoff 

HgBr.2 

Linebarger 

-10,25"  0,52 

o  0,84 

-r  8  1,12 

13.5  1.35 

19.5  1.77 

29  I  1,90 


— 10,0' 

—  7.5 

—  5,0 

—  3.5 

—  3.2 

—  2,5 
0,0 

+  5.0 
10,0 


31,40 
35.85 
41.95 
66,14 
71,72 

75,00 
81,27 
86,30 
89,80 


S  Cossa 


25" 


14.9 


KJ 

25"  4.94 


Hg(CN)2 

25"  4.15 


LiJ 

25"  45.86') 


HgCIa 


25" 


20,6 


HgCIa 

Linebarger 

— 10,25°  0,011 

o  1      0,014 

+  8  !       0,018 

19,5  0,351 


-II" 

—  6 

o 

+  15 
22 

38 

48,5 

55 


14.2 
15,8 
19,3 
27.0 

31.5 
48,6 

59,5 

64.3 


II.  Nach  gelöstea  Substanzen  geordnet:   AgXOs, 

RbJ,  S, 


HgCU,    HgJo,   J,  KJ,   MgBr?,  MgJ.,  NaJ,  P, 

Se. 


AgNOs 

Äthylalkohol-Äthyl- 

äther>Geniische    Eder 

I  Vol.  Alkohol 

+  I  Vol.  Äther 

15"      !       1,6 


2  Vol.  Alkohol 
4-  I  Vol.  Äther 


-47" 
— 40°  bis 

+  13" 


„Hga 

Äthyläther 

Etard 

5.6 


5,8 


Äthyläther    (Forts.) 
83  8,4 

115  9,0 

Laszczynski 

o»  5,98 

35.5        i        5,99 


Benzol 

Laszczynski 


15" 
41 
55 
84 


0,54 
0,62 
0,84 
1,8 


Linebarger 


10,7» 
11,4 


0,38 
0,42 


Benzol    (Forts.) 

38.8 

40,5 


0,79 
0,86 


Essigsäure    Etard 


33 
43 
50 
61 

87 

95 

"5 

127 

145 

182 
207 


2,7 
5,0 
6,0 

6,7 
8,0 
11,0 
12,0 
16,0 
20 
26,3 

44.7 
55,2 


Propylalkohol 

Herz  und  Kuhn 
25°        '       20,6 


Schwefelkohlenstoff 

Linebarger  (i) 

—  10,3"  0,011 

o  !       0,014 

+  8  0,018 

19,5  0,351 


HgJ^ 

Äthyläther  Laszczynski 


36 


0,62 
0,96 


^)  g  Salz  in  100  ccm  Lösung. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


Weigert.    37 


578 


141b 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  wasserfreien  Lösungs- 
mitteln. 

Literatur  S.  579. 


%S 


%S 


%s 


%s 


Amylalkohol 

Laszczynski 

0,65 

3.53 

5.03 

8,73 


13" 
71 
100 

I33»5 


Benzol     Laszczynski 


15" 
60 

65 


0,22 
0,87 
0,94 
1,22 


Propylalkohol 

Herz  und  Kuhn 


25" 


1,75 


Schwefelkohlenstoff 

Linebarger  (i) 


—76,25° 

—21 

—10,25 


+ 


13,5 
19,5 
25 
29 


0,48 

0,77 
1,01 

1,71 
2,29 
2,57 
2,91 
3,24 
4,52 


Jod 

Chloroform    Duncan 
10»        I        1,8 


Schwefelkohlenstoff 

Arctowski 


—25" 
—20 

—15 
— 10 

—  5 
o 

5 
10 

15 
20 

25 
30 
36 
40 

42 


3,35 
3,97 
4,61 

5,23 
6,17 
7,32 
8,43 
9,5 
10,9 
12,7 

14,5 
16,2 
18,5 
20,3 
21,1 


KJ 

Waiden 
Acetonitril 


25 


2,259 
2,003 


Anisaldehyd 


25 


1,355 
0,644 


Benzaldehyd 

250       I      0,328 


Furfurol 

25"       I       4.94 


Glykol 


25 


31,03 
33,01 


Nitromethan 


o" 

25 


0,315 
0,305 


Proprionitril 


25 


0,429 
0,404 


Salicylaldehyd 


o" 

25 


1,093 
0^483 


MgBr2 

Äthyläther 

Menschutkin  (i) 

Bodenkörper: 
MgBr2 . 2  C4H10O 
0,6 


0° 

0,8 

+10 

1,27 

16 

1,93 

20 

2,7 

22 

3,22 

23 
26 

40,1 
44,08 

30 

47»4 

Athyläther  (Forts.) 
Bodenkörper.- 
MgBr^ .  C4H10O 

o"  49,1 

20  47,9 

40  46,7 

60  45,5 

80  44,3 

100  43,3 

120  42,5 

140  41,7 

158  41,0 

159  1,4 
162  0,27 
170  0,13 


Ameisensäure 

Menschutkin  (3) 
Bodenkörper: 
MgBra.e  HCOOH 
qO 
20 
40 


60 
80 
88  (SmP.) 


19,9 
23,0 
26,1 
29,2 

34.4 
40,0 


Anilin 

Menschutkin  (4) 
Bodenkörper: 
MgBr2.6C6H5.NH2 
1,1 


30 
50 
70 

1,3 
1,7 
2,5 

90 

100 

4,2 
6,1 

103,5 

9,1 

Bodenk 
MgBr2 . 4 

103° 
120 

örper : 
C6H5NH2 
8,0 
8,1 

140 
160 

8,3 
8,6 

180 
200 

9,4 
ii,i 

220 

237 

14,9 
25,3 

Boden 
MgBra .  2 

Icörper: 
QHsNHa 

2370 

250 

270 

25,3 
25,6 
26,2 

Essigsäure 

Menschutkin  (3) 

Bodenkörper: 

MgBr2.6CH3COOH 

17°  0,1 

30  0,5 

50  1,5 

70  5,5 

90  19,5 

100  24,3 

112  33,8 


MgJg 

Äthyläther 

Menschutkin  (i) 
Bodenkörper: 
MgJ2.2  CiHioO 

1,45 
2,43 
3,46 
5,4 
7,55 
11,28 

47,65 

50,9 

57,4 

58,5 

61,0 

64,99 


5,4" 
11,8 

15,6 
18,1 
20,4 
22,2 

24,5 
28,0 

35,5 
40,5 
45 
51 


Essigsäure 

Menschutkin  (3) 
Bodenkörper: 
MgJa.eCHaCOOH 


20" 

40 

60 

80 

95 
115 
135 
142  (Smp.) 


0,26 
0,87 
2,2 
8,1 
18,3 
28,3 

37.1 
43,6 


NaJ 

Acetonitril 

Waiden 
o"  22,09') 

25  i     18,43') 


Furfurol 

Waiden 
25»        i    25,10') 


')  g  NaJ  in  100  ccm  Lösung. 


Weigert. 


141 


579 


Löslichkeit  anorganischer  Substanzen  in  wasserfreien  Lösungs- 
mitteln. 


0/     c 


Nitromethan 

Waiden 

o"        i    0,339') 

25  :     0,478*) 


Proprionitril 

Waiden 
o"         i     9,091') 

25        :    6,230') 


Propylalkohol 

Herz  u.   Kuhn 
25°  ^2,2 


P  (weiß) 
Äthylüther  Brugnatelli 


15,5" 


1,23 


Schwefelkohlenstoff 

Vc^el 

Zimmertemp.        ca.  94 


Cohen  und  Inouye 

^0 


— 10,0" 

—  7ö 

—  5.0 

—  3.5 

—  3.2 


31.40 
35.85 
41.95 
66,14 
71,72 


%s 


Schwefelkohleostoff 

(Forts.) 


—    2,5- 

0,0 
+    5.0 

-j-IOjO 


75.00 
81,27 
86,30 
89,80 


RbJ 

Acetonitril  Waiden 
o»  1,478') 

25        i    1.350') 


Nitromethan 


25 


0,567 ') 
0,518') 


Propioiiitrii 


25 


0,274  *) 
0,305 ') 


S  (rhomb.) 

Äthylätber  Cossa 
23,5°  0,962 


Amylalkohol  Gerardin 


95" 
110 


1.5 
2,1 


( 


S 


Anilin  Cossa 
1,30"      !       46,2 


Benzol  Cossa 


26" 

71 


0,95 
4.19 


Chloroform  Cossa 
22°  1,20 


Methylenjodid  Retgers 


9,1 


Olivenöl 

(sp.  Gew.  =  0,885) 
Pelouze. 


15" 

40 

65 

100 

110 

130 


2,2 
5.3 

17.1 

20 

23.2 
30.2 


Phenol  Cossa 
174°  14.1 


0/    c- 


Schwefelkohlenstoff 

Cossa 


—  11" 

—  6 
o 

+  15 
22 

38 

48,: 

55 


14,2 

15.8 

19.3 
27,0 

31.5 
48,6 

59.5 
64.3 


Terpentinöl  Payen 

16°  1,33 

Siedep.  13,9 


Tolnol  Cossa 
23°       i       1.46 


Se  (metall.) 

Methylenjodid  Retgers 

12°  1,3 


Schwefelkohlenstoff 

Mitscherlich 


o» 
46,6 


0,016 
0,1 


')  g  Salz  in  100  ccm  Lösung. 


Literatur  zu  Tab.   141. 


Arctowski,  ZS.  anorg.  Ch.  6,  405;  1894. 
Bödtker,  ZS.  ph.  Ch.  22,  508;  1897. 
Brugnatelli,  [Comey,  316.] 
Cohen    u.    Inooye,    Chem.    Weekbl.    7,   277; 

1910. 
Cossa,  Ben  chem.  Ges.  1,  138;  1868. 
Dancan,  [Comey,  316.] 
Eder,  Joum.  pr.  Ch.  17,  45;  1878. 
^tard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  %  560;  1894. 
Gerardin,   Ann.  chim.  phys.   (4)  5,  134;  1865. 
Herz  u.  Kuhn,   ZS.  anorg.  Ch.  60,  152;  1908. 
Laszczynski,   Ber.  ehem.  Ges.  27,  2285,  1894. 
Linebarger,  Sill.  Joum.  (3)  49,  52;  1895. 


Menschatkin  (i)  ZS.  anorg.  Ch.  49,  34,  207; 
1906. 

„  (2)    Nachr.     Petersb.     Polytechn. 

Inst.  12,  I;  1909. 

,.  (3)  ZS.  anorg.  Ch.  54,  90;  1907. 

„  (4)  ZS.  anorg.  Ch.  52,  159;  1907. 

Mitscberlich,  [Fortschr.  Chem.  1855;  314.] 
Oechsner  de  Coninck,  C  r.  131,  90;  1901. 
Payen,  C.  r.  34,  356;  1852. 
Pelouze,  C  r.  68,  1179;  1869. 
Retgers,  ZS-  anorg.  Ch.  3,  347;  1893. 
Vogel,  [Fortschr.  Chem.  1868;  149.] 
Waiden,  ZS.  ph.  Ch.  55,  719;  1906. 


Weigert.    37* 


680 


142 


Weitere  Literatur  über  die  Löslichkeit  in  nichtwässerigen  Lösungs- 
mitteln und  in  deren  Gemischen  mit  Wasser. 

Zu  Tabelle  137 — 141. 


Abegg,  ZS.  Elch.  9,  550;  1903.  —  Mercurl- 
haloide  in  Benzol  und  Äthyläther. 

Antusch  s.  HoUeman. 

Arctowski,  C.  r.  121,  123;  1895.  —  Jod,  Schwe- 
fel, HgJ2,  SnJi  in  CS2  bei  sehr  tiefen  Temp. 

Bödtker,  ZS.  ph.  Gh.  22,  505;  1897.  —  CuClg; 
CUCI2.2H2O;  C0CI2;  CoClz.eHaO;  CaCla.öHzO; 
Na2S203;  NaaSgOs-s  H2O  in  Äthylalkohol;  Oxal- 
säure in  Äthyläther. 

Berthelot  u.  Jungfleisch,  Ann.  chini.  phys.  (4) 
26,  407;  1872.  —  Jod  in  CS2. 

Bodlaender,  ZS-  ph.  Gh.  16,  730;  1895.  — 
Alanin  in  wässer.  Äthylalkohol. 

Bruner,  ZS.  ph.  Gh.  26,  145;  1898.  —Jod  in 
Äthylalkohol  +  Wasser;  Benzol  +  Chloroform; 
CSz-fCHGla;  CgHe-hCGU;  GSg-i-GGU; 
C2H5OH  -f  GHGI3;  GgHvOH  +  CHGI3. 

Büchner,  ZS.  ph.  Gh.  54,  678;  1906.  —  Feste 
Körper  in  verflüssigter  Kohlensäure. 

Cap  u.  Garot,  Joum,  Pharm.  (3)  26,  80;  1854. 

—  Jod  in  Äthylalkohol,  Öl,  Glycerin. 
Carrara  u.  Minozzi,   Gazz.  chim.  27  II,  955; 

1897.  —  Kupfersulfat  in  Methylalkohol. 

Cuno,  Ann.  Phys.  (4)  25,  357;  1908.  —  Lös- 
lichkeit von  MnSOi  in  Äthylalkohol  und 
Wasser.     Schichtenbildung. 

Dewar,  Proc.  Roy.  Soc.  14,  241;  1898.  —  Jod 
in  Gasen. 

Dodge  u.  Qraton,  Journ.  phys.  Ghem.  2, 498 ;  1898. 

—  KNO3  in  Äthylalkohol- Wasser- Gemischen. 
Eidmann,  Inaug.-Diss.  Gießen  1899;  Ghem.  Zbl. 

1899  II,  1014.  —  Angabe  vieler  in  Äthyl-  und 

Methylalkohol  lösl.  Salze. 
Fleckenstein,  Phys.  ZS.  6,  419;  1905.  —  Lös- 
lichkeit von  NH4NO3  in  Äthylalkohol,  Wasser. 

Schichtenbildung. 
Fonzes-Diacon,    J.    Pharm.    (6)   1,   59;   1895; 

Journ.  eh.  Soc.  68 II,  223;  1895.  —  Strontium- 

bromid  in  Alkohol. 
Qarot,  s.  Cap. 
Graton,  s.  Dodge. 
Hannay  u.  Hogarth,   Journ.  eh.  Soc.  38,  210; 

1880.  —  Feste  Körper  in  Gasen. 
Herz  u.  Kuhn,  ZS.  anorg.  Gh.  60,  152;  1908. 

—  Löslichkeit  von  NaJ,  NaBr,  KJ,  NH4GI, 
NHiBr,  HgGla,  HgBrj,  HgJg,  Hg(GN)2  in 
Gemischen  von  Methyl-  und  Äthylalkohol, 
Methyl-  und  Propylalkohol,  Äthyl-  und  Pro- 
pylalkohol  bei  15°. 

Holleman  u.  Antusch,  Rec.  P.-B.  13,  288;  1894. 

—  Nicht- Elektrolyte  in  Wasser- Alkohol- Ge- 
mischen. 

Jungfleisch,  s.  Berthelot. 

Kahlenberg  u.  Schlundt,   Journ.   phys.  Ghem. 

6,  452;  1902.  —  FeCl3,  SbGla,  BiClj,  AgN03, 

KMnOi,  NH4GI  in  flüssiger  HGN. 
Karls,   Pogg.  Ann.  10,  608;   1827.   —    HgClg 

in  Äthyläther. 
Klever,  Bull.  Soc.  chim.  18,  372;  1872.  —  Jod, 

Schwefel,  Phosphor,  K- Alaun,  Na2G08,  NaHGOs, 

NaG103,    KBr,    KJ,    KGIO3,    NH4GI,    ZnGla, 

ZnJ2,  HgCl2  in  Glycerin. 
Klobbie,  ZS.  ph.  Gh.  24,  615;  1897.  —  Systeme 

Äthyläther- Wasser-Malonsäure. 


Kruyt,  ZS.  ph   Gh.  65,  497;  ^909.  —  Schwefel 

u.  org.  Lösungsmittel. 
Linebarger,  Amer.  ehem.  Journ.  16,  214;  1894. 

—  NaGl  und  HgGlz  in  Äthylacetat. 
Menschutkin,  ZS.  anorg.  Gh.  53,  32;  1907.  — 

MgBr2  in  Methylalkohol. 

„  ZS.  anorg.  Gh.  52,  23;  1907.  — 

MgBr2  in  Propylalkohol,  Isobutyl- 
alkohol,  Isoamylalkohol,  Dime- 
thylcarbinol,  Trimethylcarbinol; 
MgJ2  in  Dimethylcarbinol. 

„  ZS.  anorg.  Gh.  61,  100 ;  1909.  — 

MgBr2  in  Acetamid,  Acetanilid, 
Essigsäureanhydrid;  MgJ2  in  Acet- 
amid ,  Acetonitril ,  Essigsäure- 
methyl-, -äthyl-,  -propyl-,  -iso- 
butyl-,  -isoamylester. 

„  Nachr.  Petersb.  Polytechn.  Inst. 

11,  261;  1909;  13,  I,  559;  1910. 
— Konzentrations-Temperaturdia- 
gramme  von  AlBrg  mit  Nitroben- 
zol,  o-,  m-,  p  -  Chlornitrobenzol, 
o-,  m-,  p-Bromnitrobenzol,  0-,  m-, 
p  -  Nitrophenol ,  Benzophenon, 
Äthylenbromid,  Benzoylchlorid. 

„  Nachr.  Petersb.  Polytechn.  Inst. 

11,  261;  1909;  13,  I,  559;  1910. 
—  Konzentrations  -  Temperatur- 
diagramme der  Systeme  von  AIGI3 
mit  Nitrobenzol,  0-,  m-,  p-Ghlor- 
nitrobenzol,  0-,  m-,  p-Bromnitro- 
benzol, 0-,  m-,  p- Nitrophenol, 
Benzophenon,  Benzoylchlorid. 
Minozzi.  s.  Carrara. 
Mc  Intosh,  Joum.  phys.  Ghem.  7,  350;  1903.  — 

KCl  in  Wässer.  Äthyl-  und  Methylalkohol. 
Naumann,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  3600, 4328;  1904. 

—  Löslichkeiten   in  Äthylacetat  und  Aceton. 
Oechsner  de  Coninck,  G.  r.  130,  1304;  1899. 

—  Uranylnitrat  in  Eisessig. 
Parmentier,  G.  r.  122,  135;  1895.  —  NaaSaOs 

in  Äthylalkohol-Wasser-  Gemischen. 
Pfeiffer,   ZS.   anorg.  Gh.   15,    194;    1897.   — 

Schwefel  in  GS2. 
Pictet,  Joum.  eh.  Soc.  68,  201;  1895.  —  Feste 

Körper  in  Gasen. 
Ramsay,   Proc.    Roy.  Soc.  30,  326;   1880.   — 

KJ  in  Äthylalkoholdampf. 
Retgers,  ZS.  anorg.  Gh.  3,  349;  1893.  —  Tellur 

in  Methylenjodid. 
Schiavon,    Gazz.   chim.   32 II,   532;    1903.  — 

Natriumacetat  in  Äthylalkohol. 
Schlundt,  s.  Kahlenberg. 
Snell,  Journ.  phys.  ehem.  2,  457;  1898.  —  KCl 

in  wässer.  Aceton. 
Strömholm,  ZS.  ph.  Ch.  44, 721 ;  1903.  —  Jod  in 

Äthylalkohol  (A.),  A.  -f  Wasser,  A.  -f  Äthyläther 

(Ä),  A.  Ä.  +  CS2;  Ä.  -f  Wasser;  Ä.  +  GS2,  -i- 

GHCI3,  +  Benzol,  +  GH3J ;  CS2  +  CHCI3. 
§ulc,  ZS.  anorg.  Ch.  25,  399;  1900.  —   HgCU 

in  organ.  Lösungsmitteln. 
Villard,    Journ.    ch.    Soc.   68,   255;    1895.  — 

Feste  Körper  in  Gasen. 
Wood,   ZS.  ph.  Ch.  19,  692;  1896.  —  Feste 

Körper  in  Gasen. 

Weigert. 


143 


581 


Verteilungskoeffizienten. 

Der  Verteilungskoeffizient  bedeutet  das  Verhältnis  der  Gleichgewichtskonzentrationen  eines 
Stoffes  in  zwei  nicht  (oder  nur  beschränkt)  mischbaren  Lösungsmitteln. 
Verteilungssatz  nach  Nernst: 

1.  Besitzt  der  gelöste  Stoff  in  beiden  Lösungsmitteln  das  gleiche  Molekelgewicht,  so  ist 
der  Teilungskoeffizient  bei  gegebener  Temperatur  konstant. 

2.  Bei  Gegenwart  mehrerer  gelöster  Stoffe  verteilt  sich  jede  einzehie  Molekelgattung  so, 
als  ob  die  anderen  nicht  zugegen  wären. 

3.  Befindet  sich  der  gelöste  Stoff  nicht  in  einem  einheitlichen  Molekularzustande,  sondern 
ist  er  in  Dissoziation  begriffen,  so  gilt  Satz  i  für  jede  der  bei  der  Dissoziation  ent- 
standenen Molekelgattungen. 

Prinzipiell  werden  Abweichungen  von  einem  konstanten  Verteilungsverhältnis  der  Gesamt- 
konzentrationen in  beiden  Phasen  auftreten,  wenn  es  sich  um  nicht  zu  schwache  Elektrolyte 
handelt,  wenn  der  gelöste  Stoff  in  einem  der  gewählten  Lösungsmittel  doppelte,  dreifache  etc. 
Molekeln  bildet,  oder  wenn  er  mit  einem  der  Lösungsmittel  in  Reaktion  tritt 

In  den  folgenden  Tabellen  sind  die  Konzentrationen  in  Gramm-Äquivalenten  pro  Liter 
angegeben.  Nur  ausgewählte  Gruppen  und  Zahlen  werden  gegeben,  mitunter  sind  die  Dezimalen  gekürzt. 

Eine  ausführlichere  Zusammenstellung  siehe:  W.  Herr,  Der  Verteilungssatz,  Stuttgart  1909. 

Verteilungskoeffizienten  unter  Benutzung  gemischter  Lösungsmittel  siehe:  W.  Herz  und 
A.  Kurzer,  ZS.  Elch.  16,  240,  869;  1910. 

Die  Flüssigkeitspaare  sind  in  folgender  Reihenfolge  geordnet:  L  Wasser  und  Äthyläther.  II.  Wasser 
und  Amylalkohol.  III.  Wasser  und  Benzol.  IV.  Wasser  und  Bromoform.  V.  Wasser  und  Chloro- 
form. VI.  Wasser  und  Schwefelkohlenstoff.  VII.  Wasser  und  Tetrachlorkohlenstoff.  VIII.  Wasser 
und  Toluol.  IX.  Äthylalkohol  und  Schwefelkohlenstoff.  X.  Glycerin  und  Äthyläther.  XI.  Glycerin 
und  Amylalkohol.     XII.  Glycerin  und  Chloroform. 

Wo  keine  Temperatur  verzeichnet  ist,  handelt  es  sich  um  „Zimmertemperatur". 

Die  gelösten  Stoffe  sind  m  jeder  Gruppe  alphabetisch  geordnet 

Die  Abkürzungen  der  Zitate  ergeben  sich  aus  der  Literatur  S.  587, 


I.  Wasser  (W)  und  Äther  (A). 

1.  Äthylalkohol  bei  25°  (M.  u.  B.) 


W 


W:Ä 


0,252 
0,628 
1,496 
2,215 


0.356 
1,077 
2,448 
4,118 


0.707 

o,5«3 
0,611 

0,538 


2.  Benzoesäure  bei  10"  (B.  u.  J.) 


W 


W:Ä 


Bern. 


0,00090 
0,00123 
0,002 1 1 
0,00249 


0,0639 
0,0975 
0,186 
0,226 


0,0141 
0,0126 
0,0114 
0,0110 


Elektro- 
lytische Disso- 
ziation in 
W! 


3.  Bemsteinsäure  bei  15°  (B.  u.  J.) 


w 


W:Ä 


Bem. 


0,041 

0,0078 

5.3 

1      Elektro- 

0,205 

1    0,0373 

5.5 

lytische  Disso- 

0,619 

!     0,103 

6,0 

ziation  in 

0,823 

0,124 

6,6 

Wl 

4.  Chloralhydrat  (H.  u.  V.) 


w 


10 
20 

30 


0,178 
0,178 

0,180 
0,180 


0,764 
0,764 
0,766 
0,766 


W:Ä 


0,233 
0,233 
0,235 
0,235 


5.  Eisenrhodanid  (H.  u.  V.) 


w 


W:Ä 


10 
20 
35 

Bem. 
und  Ä! 


0,0089 
0,0127 
0,0165 
0,0207 


0,0167 
0,0128 
0,0091 
0,0048 


0,53 
1,00 
1,81 
4.3 


Wahrscheinlich  Verbindung  von  Salz 


6.  Essigsäure  bei  25"  (M.  u.  B.) 


W 


W:Ä 


0,0733 
0.333 
1,156 
1,919 


0,0416  I  1,76 

0,168  j  1,98 

0,616  i  1,88 

1,026  i  1,87 


Formaldehyd  (H.  u.  V.) 


W 


W:Ä 


10 
20 


0,0577 
0,0582 
0,0582 


0,0068 
0,0063 
0,0063 


0.5 
9.2 

9,2 


8.  Oxalsäure  bei  11°  (B.  u.  J.) 


W 


W:Ä 


Bem. 


0.451 
0.675 
1.05 


0,0455 
0,0689 
0,115 


9,9 
9.8 
9.1 


'      Elektro- 
lytische Disso- 
ziation in  Wl 


W.  Herz. 


582 


143  a 


Verteilungskoeffizienten. 

Lit.  s.  S.  587. 

1 

9.  Quecksilberchlorid  (H.  u.  S.) 

4.  Borsäure  bei  25"  (F.) 

t 

W 

Ä 

W:Ä 

W 

Amy 

W  :  Amy 

0"            0,112           0,2814 
10              0,132           0,2830 
25              0,190           0,4152 

10.  Quecksilbercyanid  bei  25 

W  =  o,44;   Ä  =  o,oi;  W:Ä 

0,40 

0,47 
0,46 

»  (Sh.) 
=  44. 

0,0646                0,01976 
0,1260                0,0371 
0,1965                0,0595 
0,2658                0,0766 

5.  Essigsäure  bei  20"  (H 

3.27 
3,40 
3>3o 
3.47 

.  u.  F.) 

II.  Salpetersäure  (R.) 

Amy 

W 

Amy  :  W 

W 

Ä 

W:Ä 

Bem. 

0,08034                 0,08838                  0,909 
0,3304                   0,3515                    0,941 
0,7296                   0,7944"                    0,918 
1,208                     1,326                      0,911 

6.  Formaldehyd  bei  25°  (H.  u.  L.) 

0,117 

0,233 

0,531 

0,997 

i»77 

2,77 

4,98 

0,00211 
0,00523 
0,0242 
0,0904 

0,354 
1,19 

3.43 

55,6 

44.5 
21,9 
11,0 
5,01 
2,34 
i»45 

Elektro- 
lytische Disso- 
ziation in 
WI 

Amy 

W         :  Amy  :  W           Bem. 

12.  Trimethylamin  (H.  u.  V.) 

0,995 
1,81 

3.13 

7,68 

0,326 
0,709 
1,61 

fi.nS 

3,06 

2,56 
1,94 

T.TO 

In  "W  poly- 
merisierte 
Molekeln  I 

t 

W 

Ä 

W:Ä 

0« 
10 
20 
30 

Bem 

0,0539 
0,0498 
0,0444 
0,0394 

0,0082 
0,0124 
0,0178 
0,0228 

6,3 
3,9 
2,4 
1,66 

7.  Jod  bei  25»  (H.  u.  L.) 

Amy 

W 

Amy:W 

Bem. 

lytischen  Dissoziation  berechnet.   Hydratbildung I 

0,278 

0,599 
0,672 

8. 

0,00127 
0,00255 
0,00267 

Methylam 

220 
230 
250 

n  bei  25" 

Vielleichtverbin- 
dung von  Jod  u. 
Lösungsmittel  1 

(H.  u.  F.) 

IL  Wasser  (W)  und  Amylalkohol 
(Amy). 

I.  Ammoniak  bei  20"  (H.  u.  F.) 

Amy 

W                      Am  :W 

Amy 

w 

Amy:W 

0,03804 
0,1070 
0,2315 
0,3974 

9.  Phe 

0,1155 
0,3036 
0,6429 
1,0613 

nol  bei  25»  (H. 

0,330 
0,352 
0,360 

0,374 
u.   F.) 

0,01224               0,08917 
0,05455               0,36406 
0,08422               0,5795 
0,2874                 1,970 

0,137 
0,150 

0,145 
0,146 

2.  Arsenige  Säure  bei  25"  (a.; 

Amy 

W 

Amy  :W 

W 

Amy                  W  :  Amy 

0,075 

o,n 

0,26 

5,41 

10.  Pikrin 

0,0047 
0,0070 
0,016 
0,383 

isäure  bei  25"  (1 

16 
16 
16 
14 

i.  u.   F.) 

0,0449 
0,0887 
0,180 

3.  Bernste 

0,0082 
0,0164 
0,0324 

insäure  bei  20" 

5.5 
5.4 
5,6 

(H.  u.  F.) 



Amy 

w 

Amy  :  W 

Bem. 

Amy 

W 

Amy:'W 

Bem. 

0,01888 
0,27147 

0,51995 
0,7119 

0,02684 
0,40495 

0,8099 

I.I555 

0,703 
0,670 
0,642 
0,616 

Elektro- 
lytische 
Dissoziation 
in  Wl 

0,009296 
0,05182 
0,1638 
0,2549 

0,005531       10,07 
0,01869          6,82 
0,04471           6,65 
0,06423          6,5 

Unter  Berücksich- 
tigung der  elektro- 
lytischenDissozia- 
tioninWberechn.! 

I 


W.  Herz. 


143  b 


583 


Verteilungskoeffizienten. 

Lit.  s.  S.  587- 


II.  Triäthylamin  bei  25»  (H.  u.  F.) 


5.  Pikriosäure  (K.) 


Amy 


W 


Amy :  W 


W 


B 


B:W 


Bemerkung 


0,2273 
0,4408 
0,6418 


0,00875 
0,01664 
0,02474 


26,0 
26,5 
26,0 


12.  Wasserstoffsaperoxyd  bei  25"  (C.) 


0,00973  o>oi977 

0,01882  !  0,06184 

0,02080  I  0,07790 

0,02609  0,09401 

I 


38 
39 
41 
38 


Unter  Berücksich- 
tigung der  elektro- 
lytischen Dissozi- 
ation in  W  be-l 
rechnet  I 


Amy 


W :  Amv 


6.  Pyridin  (H.  u.  S.) 


0,0134 
0,0280 
0,0419 
0,0945 
0,1300 


0,0940 

0,1935 
0,2967 
0,6700 
0,9110 


7,01 
6,91 
7,08 

7.09 
7,01 


W 


W  :B 


5,5" 
25" 


0,00g  12 
0,00780 


0,01856 
0,02008 


50"         I     0,00628  0,02176 

Bern.  Hydratbildung!  j 


0,491 
0,388 
0,289 


lil.  Wasser  (W)  und  Benzol  (B). 

I.  Acetoo  bei  25*  (H.  u.  F.) 


7.  Qoecksilberbromid  "bei  25»  (Sh.) 


w 


W  :B 


B 


W 


B  :  W 


0,2065 
0,8967 
1,2045 
2,3947 


0,2200 
0,9185 
1,2083 
2,2167 


0,938 
0,976 

0,997 
1,080 


0,00320 
0,00634 
0,01147 
0,0170 


0,00353 
0,00715 
0,01303 
0,0194 


0,90 
0,89 
0,88 
0,88 


2.  Äthylalkohol  bei  25»  (M.  u.  B.) 


W 


B 


W  :  B 


0,867 
1,502 
3,467 
5,677 


0,834 
1,480 
2,852 
4»i95 


1,04 

I,02 
1,22 

1,35 


8.  Qnecksilberchtorid  bei  25°  (Sh.) 
W  =  0,263     B  =  0,0197     W:  B  =  13,4 

9.  Qaecksilberjodid  bei  25"  (Sh.) 
W  =  0,00013     B  =  0,00493     W :  B  =  0,026 

10.  Trimethylamin  bei  25°  (H.  u.  F.) 


W 


B:W 


3.  Essigsäure  bei  25"  (H.  u.  F.) 


W 


B:W 


Bern. 


0,0295 
0,1237 
0,2328 
0,5861 


0,0584 

0,2474 
0,4663 

1,1135 


0,505 
0,500 
0,499 
0,526 


0,0159  '  0,5793   !   0,0274 

0,0554  I  1,3821      0,0401 

0,2555  '  3,2984 

0,9053  '  6,9974 


Essigsäure 
bildet  in  B 
0,0776    I  Doppelmolekeln  1 
0,1294 


4-  Phenol  bei  25°  (R.  u.  W.) 


IV.  Wasser  (W)  und  Bromoform  (Bf). 

I.  Ammoniak  bei  25°  (H.  u.  L.) 


W 


B 


W:B 


Bem. 


Bf 


W 


Bf:W 


0,0272  I  0,062 

0,1013  I  0,279 

0,3660  ;  2,978 

0,5299  i  6,487 


0,44 
0,36 
0,12 
0,08 


Phenol  bildet 

in  B 

D(^pelmolekeln! 


0,070 
0,131 
0,235 
0,417 


2,59 
4,18 

6,30 
8,53 


0,0271 
0,0312 

0,0373 
0,0489 


W.  Herz. 


584 


143  c 


Verteilungskoeffizienten. 

Lit.  s.  S.  587. 


2.  Brom  bei  25°  (Jn.) 


3.  Ammoniak  bei  25"  (H.  u.  S.) 


W 


Bf 


Bf:W 


Bern. 


W 


Ch 


W:Ch 


Bern. 


0,000366 
0,000766 
0,002368 
0,005424 


0,02362 
0,05049 
0,1615 
0,3736 


64»5 
65,9 
68,2 
68,9 


Vielleicht  Bildung 

von    Bromhydrat 

in  Wl 


0,000172 
0,000715 
0,010985 
0,04425 


0,0000070 
0,00002625 
0,000455 
0,00165 


24,6 

25,7 
24,1 
26,2 


Unter  Berücksichti- 
gung der  elektroly- 
tischen Dissoziation 
in  W  berechnet  I 


3.  Essigsäure  bei  25"  (H.  u.  L.) 


4.  Benzoesäure  bei  10"  (Hx.) 


Bf 


W 


0,354 
0,593 
1,43 


3,96 
5,37 
8,74 


Bf:W 


Bern. 


W 


0,089 
0,110 
0,164 


Essigsäure  ist  in 
Bl  polymerisiertl 


0,0416 
0,0654 
0,2113 


4.  Jod  bei  25"  (Jn.) 


Ch 


0,1830 
0,4339 
4,1859 


W:Ch 


0,188 
0,130 
0,0465 


Bern. 


Unter  Berücks.  der 
elektrolyt.Dissoziat. 

in  W  berechnet! 
Benzoesäure    bildet 
in  Ch  Doppelmolek. ! 


W 


Bf 


Bf:W 


Bern. 


5.  Essigsäure  bei  25°  (R.  u.  W.) 


0,0000517 
0,0001084 
0,0002736 


0,02219 
0,04993 
0,14436 


429 
461 
528 


Vielleicht  Bildung 

einer  Verbindung 

von  Jod  mit 

Lösungsmittel. 


W 


Ch 


5.  Plienol  bei  25»  (H.  u.  L.) 


0,405 
0,727 
1,188 
2,056 


0,0231 
0,0583 
0,1351 
0,3493 


W:Ch 


17,5 
12,5 

8,8 

5,9 


Bern. 


Bildung  von 
Doppelmolekeln  1 


Bf 


W 


Bf:W 


Bem, 


6.  Formaldehyd  bei  25»  (H.  u.  L.) 


0,173 
1,80 

5,07 
6,83 


0,0707 
0,304 
0,477 
0,559 


2,45 
5,9 
10,6 
12,2 


Phenol  bildet  in 
Bf  Doppel- 
molekeln 1 


Ch 


6.  Pikrinsäure  bei  25"  (H.  u.  L.) 


0,0235 
0,107 
0,543 
0,733 


W 


1,16 

3,27 
7,08 

7,99 


Ch:W 


Bem. 


0,0203 
0,0326 
0,0767 
0,0916 


Vielleicht  Polymeri- 
sation in  beiden 
Lösungsmitteini 


Bf 


W 


Bf:W 


Bem. 


7.  Jod  bei  25°  (H.  u.  K.) 


0,365 
0,655 
1,14 


0,321 

0,475 
0,674 


2,30 
2,46 
2,76 


UnterBerücksich- 
tigung der  elektro- 
lyt.  Dissoziation 
in  W  berechnet! 


Ch 


V.  Wasser  (W)  und  Chloroform  (Ch). 

I.  Aceton  bei  25»  (H.  u.  L.) 


0,0338 
0,1546 
0,2318 
0,3207 


W 


0,00025 
0,00120 
0,00184 
0,00242 


Ch:W 


135 
129 
126 
133 


8.  Phenol  bei  25«  (H.  u.  L.) 


Ch 


0,168 
0,676 
1,98 
3,06 


W 


0,0320 
0,145 
0,493 
1,01 


Ch:W 


5,26 

4,65 
4,01 
3,02 


Ch 


Bem. 


Vielleicht  Bildung 
einer  Verbindung 
von  Aceton  u.  Chi 


0,254 
0,761 

1,85 

5,43 


W 


Ch.:W 


0,0737 
0,163 
0,247 
0,436 


3,5 

4,7 

7,5 

12,5 


Bem. 


Phenol  bildet 
in  Bf  Doppel- 
molekeln I 


2.  Äthylencyanid  (H.  u.  V.) 


9.  Pikrinsäure  bei  25°  (H.  u.  L.) 


W 


10 
20 


0,0786 
0,0787 
0,0791 


Ch 


0,0464 
0,0463 
0,0459 


Ch 


W:Ch 


1,69 
1,70 
1,72 


0,254 
0,547 
1,09 

1,53 


W 


0,207 

0,329 

0,488 
0,588 


Ch:W 


Bem. 


2,90 
3,32 
3,97 
4,39 


Unter  Berücks.  der 
elektroly  t.  D  issoziat. 
in  W  berechnet!  Im 
Ch  Doppelmolekeln! 

W.  Herz. 


143  d 


585 


Verteilungskoeffizienten . 
Lit.  s.  s.  587- 


10.  Salizylsäure  bei  10"  (Hx) 


W 


Ch 


W:Ch 


Bern. 


0,0587  0,0884  0,337 
0,0915  0,1893  0,285 
0,2472        1.2538         0,141 


Wie  bei  9- 


II.  Schwefeldioxyd  bei  20*'  (Cr.  u.  W.) 


w 


Ch 


W:Ch 


Bern. 


0,0271        0,0171  1,58  ,      Elektrolytische 

0,0583        0,0478  1,22        Dissoziation  von 

0,1028  ''     0,0965  1,07  H1SO3  in  WI 

0,5184  '     0,5815  0,89 


VI.  Wasser  <W)  und  Schwefelkohlen- 
stoft  (S). 

I.  Brom  bei  25»  (H.  u.  K.) 


VII.  Wasser  (W)  und  Tetrachlor- 
kohlenstoff (Tc). 

I.  Aceton  bei  25"  (H.  u.  L.) 


Tc 


W 


Tc :  W 


Bern. 


0,0833  I     0,186  0,45           Aceton  bildet 

0,514           1,01  0,51                 in  Tc 

0,997           i»^  O'^  I  Dc^pelmolekeln! 

2,10  i     2,87  I     0,73  I 


2.  Ammoniak  bei  25°  (H.  u.  L.) 


Tc 


W 


Tc:W 


0,00787 
0,0118 
0,0464 
0,0735 


1.73 
2,35 
6^ 

8,59 


0,0045 
0,0050 
0,0068 
0,0086 


3.  Brom  bei  25»  (H.  u.  K.) 


W 


S:W 


Tc 


W 


Tc:W 


Bern. 


0.7750 
1,4696 
2.6345 
4,0625 


0,01015 
0,01910 
0,03467 
0,05194 


76,4 
77,0 
76,0 

7».2 


0,1949 
0,7008 
1,2171 
3,9880 


0,00853 
0,03085 
0,05300 
0,13132 


22,7 
22,7 
22,9 
30.3 


Vielleicht 
Bildung  von 
Bromhvdrat  1 


2.  Essigsäure  bei  25*'  (H.  u.  K.) 


4.  Chlor  bei  o"  (Jn.) 


W 


S:W 


Bern. 


W 


Tc 


Tc:W 


0,0041    ' 

0,678 

0,0061 

Essigsäure  bildet 

0,002707 

0,0129 

1,37 

0,0094 

im  S 

0,01112 

0,1159 

5,456 

0,0213 

Doppelmolekeln! 

0,01636 

0.3429 

9,692 

0,0354 

0,04255 

0,05293 

0,2225 

0,3351 

0,8642 


19,55 

20,X0 
20,35 
20,32 


3.  Jod  bei  25«  (Jn.) 


5.  Essifsäore  bei  25"  (H.  u.  K.) 


W 


sw 


Bern. 


Tc 


\\' 


Tc:W 


Bern. 


0,0000518  0,03036 

0,0001104  0,06581 

0,0001605  0,09827 

0,0002571  0,1676 


586  ;  Vielleicht  Bildung 

596  !  von  Verbindungen 

612  zwischen  Jod  und 

652  ,      Lösungsmittel ! 


0,0096 
0,0187 
0,0450 
1,0461 


0,684 
1,021 
1,691 
9,346 


I   0,0141 

I   0,0183 

1    0,0266 

0,1119 


Essigsäure 
bildet  in  Tc 
Doppel- 
molekeln I 


4.  Phenol  bei  25°  (H.  u.  L.) 


6.  Jod  bei  25"  (Jn.) 


W 


S:W 


Bem. 


W 


Tc 


Tc:W 


0,0297 

0,0515 

0,58 

Phenol  ist  in  S 

0,0000516 

0,004412 

0,414 

0,330 

1,25 

,    polvmerisiert! 

0,0000818       ' 

0,006966 

2.67 

0,465 

5.74 

i 

0,0001276 

0,01088 

4,02 

0,502 

8,00 

0,0002913 

0,02501 

85,5 

85,2 
85,3 

87,9 


W.  Herz. 


586 


143 


Verteilungskoeffizienten. 

Lit.  s.  S.  587. 


7.  Phenol  bei  25»  (H.  u.  L.) 


7.  Pikrinsäure  bei  25°  (H.  u.  F. 


Tc 


W 


Tc:W 


Bern. 


To 


W 


To:W 


Bern. 


0,0247 
0,0722 

2,49 


0,0605 
0,140 
0,489 
o»525 


0,41 
0,52 
3.01 
4»74 


Phenol  ist  in  Tc 
polymerisiertl 


VIII.  Wasser  (W)  und  Toluol  (To). 

I.  Aceton  (H.  u.  V.) 


W 


O" 

10 
20 
30 


0,0363 
0,0345 
0,0338 
0,0322 


To 


W:To 


0,0173 
0,0165 
0,0165 
0,0165 


2,10 
2,09 
2,05 
1,95 


2.  Anilin  bei  25*'  (Rd.) 


To 


0,181 

0,413 
1,006 
4,428 


W 


0,0232 
0,0484 
0,102 
0,230 


To:W 


7,8 

8,5 

9,9 

19,3 


Bern. 


Anilin  bildet  in 
To  Doppel- 
molekeln I 


3.  Chloralhydrat  (H.  u.  V.) 


o" 
10 
20 


W 


0,820 
0,710 
0,870 


To 


W:To 


0,011 
0,011 
0,015 


75 
65 
58 


4.  CoUidin  (H.  u.  V.) 


W 


To 


0,0035  0,0580  0,060 

20  0,0022  0,0588  0,037 

50  0,0017  0,0596  0,029 

90  0,0013  0,0598  0,022 

5.  Essigsäure  bei  25°  (H.  u. 


W:To 


Bern. 


Hydrat- 
bildung I 


F.) 


To 


W 


0,00604 
0,0864 
0,5750 
1 ,2690 


0,3338 
2,0633 
6,2614 
9,5100 


To:W 


0,0181 
0,0418 
0,0918 
0,1365 


Bern. 


Essigsäure  bildet 
in  To  Doppel- 
molekeln 1 


6.  Phenol  bei  25»  (H.  u.  F.) 


To 


0,1244 
1,4960 
4,7003 
9,0287 


W 


0,0724 
0,4750 
0,7706 
0,9651 


To:W 


1,718 

3,149 
6,100 

9,355 


Bem. 


Phenol  ist  in 
To  polymerisiertl 


0,0126 
0,1026 
0,3747 
0,5135 


0,0075 
0,0244 
0,0496 
0,0583 


6,6 

9,3 

13,4 

I4»9 


Unter  Berücks.   der 
elektrolyt.  Dissoziat. 
in  W  berechnet. 
Pikrinsäure  bildet  in 
To  Doppelmolekeln! 


8.  Pyridin  (H.  u.  V.) 


20 
40 
90 


W 


0,0168 
0,01 1 1 
0,0101 
0,0082 


To 


0,0201 
0,0228 
0,0245 
0,0266 


W:To 


Bem. 


0,84 
0,49 
0,41 
0,31 


Hydrat- 
bildung I 


9.  Quecksilberchlorid  (H.  u.  V.) 


t 


o" 
10 
20 

50 


W 


To 


0,0578 
0,0575 
0,0576 
0,0573 


0,0047 
0,0050 
0,0050 
0,0052 


W:To 


12,3 
11,5 
11,5 
11,0 


10.  Triäthylamin  (H.  u.  V.) 


W 


To 


W:To 


o"  0,0203  0,0429  0,395 

10  0,0141  0,0492  0,231 

30  0,0087  0,0533  0,122 

90  0,0050  0,0575  0,061 

Bern.    Unter  Berücksichtigung  der  elektro- 
lytischen Dissoziation  berechnet.  Hydratbildung! 

II.  Trimethylamin  (H.  u.  V.) 


o" 
20 

40 
80 


W 


To 


0,0629 
0,0535 
0,0417 
0,0233 


0,0084 
0,0187 
0,0300 
0,0454 


W:To 


7,24 
2,76 

1,33 
0,485 


Bem. 


Ebenso 


IX.  Alkohol  (A)  und  Schwefelkohlen- 
stoff (S). 

Jod  (Kü.) 


0,0486 
0,0635 
0,0929 


A  :S 


Bem. 


0,0209 
0,0228 
0,0251 


2,33  Vielleicht  Bildung  von 
2,78  i  Verbindungen  zwischen 
3,69       Jod  u.  Lösungsmitteln  I 


W.  Herz. 


14:3  f 


587 


Verteilungskoeffizienten. 

Lit.  hierunter. 


X.  Glyzerin  (Gl)  und  Äther  (A). 

Jod  (H.  u.  V.) 


XII.  Glyzerin  (Gl)  u.  Chloroform  (Ch). 

I.  Jod  (H.  u.  V.) 


Gl 


Gl  :Ä 


Gl 


Ch      Gl  :  Ch 


Bern. 


30 


0,00566 
0,00544 


0,0270 
0,0272 


0,21 

0,20 


b 


XI.  Glyzerin  (Gl)  u.  Amylalkohol (Amy). 

Borsäare  bei  25»  (H.  u.  L.) 


o"  0,0119  0,0177'  o»67 

10  0,0101  0,0198  ^  0,51 

20  0,0084  0,0213  0,39 

50  0,0074    0,0226  ;  0,33 


Wahrscheinlich  Bildung 
von  Verbindungen 

zwischen  Jod 
und  Lösiingsmitteln ! 


2.  Essigsäore  bei  25°  (H.  u.  L.) 


Amy 


Gl     :  Amy  :  Gl 


Bern. 


Ch 


Gl 


Ch  :GI 


Bern. 


0,128  0,156  0,821  Wahrscheinlich  Bildung 

0,451  0,617  0,732  einer  Verbindung 

0,638  0,964  ;  0,661  zwischen  Borsäure  und 

0,809  ij29  0,626  Amy! 


0,0319  1  0,220  j  0,145  j    Essigsäure 

0,0640  i  0,339  I  0,189  I  bildet  in  Ch. 

0.407  I  1^4  -  o»39i  I      Doppel- 

1,06  i  1,97  0,539  ;    molekeln! 


Literatur. 


F.  Anerbach,  ZS.  anorg.  Ch.  37,  353;  1903.  (A.) 

Berthelot  u.  Jon^leiscb,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
26,  396,  408;  1872.     (B.  u.  J.) 

Bordan,  ZS.  Elch.  11,  824;  1905;  12, 489;  1906. 

0.  W.  Brown,  Joum.  phys.  Chem.  2,  51 ;  1898. 

Bagarszky,  ZS.  ph.  Ch.  71,  753;  1910. 

Calvert,  ZS.  ph.  Ch.  38,  513;  1901.    (C) 

McCrae  u.  Wilson,  ZS.  anorg.  Ch.  35,  11 ; 
1903.     (Cr.  u.  W.) 

Dawson  u.  Mc  Crae,  Joum.  ehem.  Soc  79, 
493;  1901. 

Dawson  u.  Grant,  Joum.  chem.  Soc  81, 512;  1902. 

Fontein,  ZS.  ph.  Ch.  73,  227;  1910. 

Fox,  nach  Abegg,  Fox  und  Herz,  ZS.  anorg. 
Ch.  35,  129;  1903.     (F.) 

Hantzsch  u.  Sebaldt,  ZS.  ph.  Ch.  30,  258;  1899. 
(H.  u.  S.) 

Hantzsch  u.  \agt,  ZS.  ph.  Ch.  38,  705;  1901. 
(H.  u.  V.) 

Hendrixson,  ZS.  anorg.  Ch.  13,  73;  1897.  (Hx.) 

Herz,  Der  Verteilungssatz.    Stuttgart  1909. 

Herz,  Nemstfestschrift.     Halle  1912. 

Herz  u.  Fischer,  Ber.  chem.  Ges.  37,  4746; 
1904;  3S,  1138;  1905.    (H.  u.  F.) 

Herz  u.  Kurzer,  ZS.  Elch.  16,  240,  869;  1910. 
(H.  u.   K.) 

Herz  u.  Lewy,  ZS.  Elch.  11,  818 ;  1905.  Sitzungs- 
bericht Schi.  Ges.  f.  Vaterl.  Kultur.  Natur- 
wissenschaft. Sekt.  1906,  I.     (H.  u.  L.) 


Jakowkin,  ZS.  ph.  Gh.  18,  585;  1895;  29,613; 

1S99.     (Jn.) 
Keane  u.  Narracot,  The  Analyst  34,  436;  1909. 

E.  A.  Klobbie,  ZS.  ph.  Ch.  24,  615;  1897. 

F.  W.  Küster,  ZS.  ph.  Ch.  16, 162;  1895.  (Kü.) 
Kuriloff.  ZS.  ph.  Ch.  35,  418;  1898.    (K.) 
Landau,  ZS.  ph.  Ch.  73,  200;  1910. 
Morgan  u.  Benson,   ZS.  anorg.  Ch.  55,  356; 

1907.     (M.  u.  B.) 
H.  Morse,  ZS.  ph.  Ch.  41,  709;  190a. 
Moeller  u.  Abefg,  ZS.  ph.  Ch.  57,  513;  1906. 
Mylins,  ZS.  anorg.  Ch.  70,  203;  1911. 
Nemst,  ZS.  ph.  Ch.  8,  iio;  1891. 
Pinnow,  ZS.  anal.  Ch.  50,  154;  191 1. 
Reichel,  Biochem.  ZS.  22,  149;  1909. 
R.  Riedel,   ZS.  ph.  Ch.  56,  243;  1906.    (Rd.) 
E.  H.  Riesenfeld,  zitiert  nach  F.  Jüttner,  ZS. 
ph.  Ch.  38,  74;  1901.    (R.) 
„  ZS.  ph.  Ch.  41,  347;  1902. 

Rothmnnd  u.  Wilsmore,  ZS.  ph.  Ch.  40,  611 ; 

1902.     (R.  u.  W.) 
Sherill,  ZS.  ph.  Ch.  43,  705;  1903.    (Sh.) 
Strömholm,  ZS.  ph.  Ch.  44,  70;  1903. 
Tanret,  Bull.  Soc  chim.  (3)  17,  497;  1897. 
Wedekind  u.  Paschke,  ZS.  ph.  Ch.  73,  118; 

1910. 
Winther,  ZS.  ph.  Ch.  60,  563;  1907. 


W.  Herz. 


588 


144 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten, 

Lit.  s.  S.  595- 


Die  für  die  Löslichiceit  angegebenen  Zahlen 
bedeuten,  wenn  nichts  anderes  bemerkt  ist,  die 
in  loo  Gewichtsteilen  der  gesättigten  Lösung  ent- 
haltene Anzahl  Gewichtsteile  des  gelösten  Stoffes. 
Da  es  freisteht,  die  eine  oder  andere  der  beiden 
Flüssigkeiten  als  gelösten  Stoff  zu  betrachten, 
so  muß  hierüber  eine  bestimmte  Festsetzung  ge- 
troffen werden.  Ist  die  eine  der  beiden  Flüssig- 
keiten Wasser,  so  wird  in  der  Tabelle  die  andere 
Flüssigkeit  als  gelöster  Stoff  angesehen  und  die 
Löslichkeit  durch  den  Gehalt  an  ihr  definiert. 
In  allen  anderen  Fällen  gilt'  die  zuerst  genannte 
der  beiden  Flüssigkeiten  als  gelöster  Stoff. 

Wo  es  in  Ermangelung  einer  Angabe  über 
das  spezifische  Gewicht  der  gesättigten  Lösung 
nicht  möglich  war,  aus  den  Messungen  die  der 
obigen  Definition  entsprechende  Löslichkeit  zu 
berechnen  und  daher  die  in  loo  ccm  der  ge- 
sättigten Lösung  enthaltene  Gewichtsmenge  an- 
gegeben wurde,   ist  dies  ausdrücklich  bemerkt. 

Wenn  die  Temperatur  nicht  angegeben  ist, 
wird  vorausgesetzt,  daß  die  Bestimmung  bei 
Zimmertemperatur  ausgeführt  wurde  und  dies 
durch  Z.T.  bezeichnet. 

Da  die  Löslichkeit  immer  gegenseitig  ist, 
so  gehören  zu  jeder  Temperatur  zwei  den  beiden 
flüssigen  Phasen  entsprechende  Werte.  Bei  der 
kritischen  Lösungstemperatur  fallen  dieselben 
zusammen  und  beide  Flüssigkeiten  werden  hier 
vollkommen  mischbar.  Man  muß  unterscheiden 
zwischen  einer  oberen  kritischen  Temperatur 
(O.K.T.),  welche  die  obere  Grenze  für  die  Ko- 
existenz der  beiden  flüssigen  Phasen  bildet,  und 


einer  unteren  kritischen  Temperatur  (U.K.T.), 
welche  die  untere  Grenze  bildet.  In  einigen 
Fällen  ist  bei  dem  gleichen  Flüssigkeitspaar 
sowohl  eine  obere  als  eine  untere  kritische  Lö- 
sungstemperatur beobachtet  worden;  die  Löslich- 
keitskurve  ist  dann  geschlossen. 

Die  Sättigungskurve  für  die  beiden  flüssigen 
Phasen  wird  häufig  von  der  Sättigungskurve 
für  den  einen  festen  Stoff  geschnitten.  Dieser 
vierfache  Punkt  ist  der  Punkt,  bei  dem  der 
betreffende  feste  Stoff  unter  dem  Lösungsmittel 
schmilzt,  und  liegt  natürlich  immer  unterhalb 
des  Schmelzpunkts  des  reinen  festen  Stoffes. 
Unterhalb  dieses  Punktes  ist  die  Sättigungskurve 
der  zwei  flüssigen  Phasen  metastabil.  Es  kann 
auch  vorkommen,  wie  bei  Salizylsäure  und 
Wasser,  daß  die  beiden  Kurven  sich  gar  nicht 
schneiden  und  demnach  das  Gleichgewicht 
zwischen  den  zwei  flüssigen  Phasen  im  ganzen 
Gebiet  metastabil  ist.  Metastabile  Werte  sind 
eingeklammert. 

Bei  den  Messungen  von  Alexejew,  Klobbie 
und  Rothmuad  ist  die  Löslichkeit  in  Intervallen 
von  5°,  ig"  oder  20°  durch  Interpolation  er- 
mittelt, ebenso  die  kritische  Temperatur  und 
Konzentration,  letztere  auf  Grund  des  Gesetzes 
vom  geraden  Durchmesser  (Cailletet  u.  Mathias). 
Bei  den  Messungen  der  übrigen  Autoren  sind 
meist  die  direkt  beobachteten  Werte  angegeben 
und  daher  die  Werte  für  die  kritischen  Daten, 
speziell  die  kritische  Konzentration  weniger  genau. 

Beispiel:  Bei  30"  enthält  die  eine  Schicht 
15.46%,  die  andere  95,02%  Acetylaceton. 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Acetal  und  Wasser 

(Stas) 
25°        I       4.4       I 


Äther  und  Wasser 

(Klobbie) 


Acetylaceton  (2,4-Pentandion) 
und  Wasser 

(Rothmund) 


—  3.5°  bis 
-4° 


30» 

40 

15.46 
17.58 

95,02 

93,68 

50 

60 

20,22 

23.23 

91,90 
89,41 

70 
80 
O.K.T.87,7 

27,10 

33.92 
56 

85.77 
78,82 
80 

Äther  und  Wasser 

(Schuncke) 

11,08 

8,76 

6,97 

5.99 


97.37 
97.35 


(Tolloczk( 

13° 

8,21 

15 

7.74 

17 

7.37 

19 

6,96 

21 

6,49 

+10 

20 

30 
40 

50 
60 
70 
80 
90 


o" 
5 

IG 

15 
20 

25 
30 


12,63 

12,17 
9,02 
6,48 
5,04 
4.50 
4,04 

3,6g 
3.10 

2,75 

(W.  Herz) 
I  5,462 

(Y.  Osaka) 
11,61 

IG,G5 

8,73 
7.60 
6,52 

5,77 
5,12 


(Forts.) 
99,06 

99,07 
98,91 
98,78 
98,65 
98,50 

98,34 
98,18 
98,00 
97.83 
97.67 

96,050 


Äthylacetat  und  Wasser 

(Mohr) 
Z.T.       I        7,8       i        - 


17 


(Becker) 
"       I       7.7 


97 


(Marsson) 
17.5°      I       7.9       I       97 

(Euler)') 
28"       I      7,26      i        — 


Äthylbutyrat  und  Wasser 

(I.  Traube) 
22»       I       0,5      I       - 


Äthylformiat  und  Wasser 

(I.  Traube) 

22"         I  IG  I  — 


(Shinkichi  Horiba) 
25"       I       5.77      I      98,72 


Äthylpropionat  und  Wasser 

(I.  Traube) 
22*^       I       1,7       j       — 


1)  Die  Zahl  bedeutet  die  in  igo  ccm  Lösung  enthaltene  Anzahl  von  Grammen  Äthylacetat. 


Rothmnnd. 


144a 


589 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  s.  S.  595- 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Äthyleochlorid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
2o°       I     o,86i  — 


Ätbylidenchlorid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
2o°       I      o,547  — 


Äthylbromid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
2o°   I  0,905 


20" 

40 

60 

80 
100 
120 
140 
160 
O.K.T.167 


Anilin  nnd  Wasser 

(Alexejew) 

3>i 
3.3 
3,8 
5,5 

7.2    : 

9,1 
130 
24.9 
48,6 


m-Nltrobenzoesäure  u.  Wasser 

(Alexejew) 


95,0 
94.7 
94,2 
93,5 
91,6 
88,1 
83.1 
71,2 


70" 

80 

90 

100 

O.K.T.  107 


3.3      !  — 

4.6  - 

6,8  — 

10,8  59,4 

35,6 


(W.  Herz) 

I     3.422         95,12 


(Aignan  und  Dugas)*) 


Äthyljodid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
20"       I     0,401     I        — 


I       3,5 


95,8 


(R.  Riedel) 
I     3,61      I 


(O.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

55,0°  ~  :    (74,4) 

77,6  6,0  — 

87.4  --  66,9 

98.5  10,0  — 
101,0  —  57,4 
106,0  19,7  — 
106,3  —  i     49.4 
107,2  —  j      40,0 

O.K.T.107,5  29,9 


iso-Amylalkohol  und  Wasser 

(Wittstein) 

2,5 


Benzaldebyd  and  Wasser 

(Flückinger) 
Z.T.       I        0,3  - 


16,5" 


13,5" 


92,9 


(Balbiano) 
I      2,0 


(W.  Herz) 
I    2,607 

(F.  Fontein)') 


-0,5» 

+15 

3,96 

2,72 

15,5 

— 

29 

2,31 

34 
36 
58 
69,5 

2,23 
2,23 

95 

2,72 

97,3 
112 

3,38 

122,3 

— 

140 

141,6 

167,0 

^  4,95 
8,68 

174,6 
186,0 
186,5 
O.K.T.187,5 

19,27 
25,02 

36 

61 

97,355 


90,69 

89,82 
87,39 

84,04 
80,18 

75,93 
62,76 

44,14 


Benzoesäure  und  Wasser 

(Alexejew) 

(3,3)  1       — 

(4,2)  ■     (79,2) 

5,5  75,3 

7,7  69,1 

13,3  ■      58,1 


70" 

80 

90 

100 

110 

p.K.T.ii5,5 


o-Amidobenzoesäure  u.  Wasser 

(O.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 
62,4»  (9,9)  — 

73,0  —  {67,0) 

74,6  (18,5)  — 

75,8  —        j     (59,4) 

78,0  (30,6)     I     (49,4) 

O.K.T.  78,0  (38,0) 


35,2 


o-Oxybenzoesäure  (Salizyl- 
säure) und  Wasser 

(Alexejew) 


60» 
70 
80 
90 
O.K.T.  90,5 


(5a) 

(7,4) 

(20,1) 


(31) 


(68,4) 
(64,4) 
(59,4) 
(39,5) 


o-Toluylsäure  und  Wasser 

(O.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

108»  —  89,5 

147,6  10,0  — 

150,4  —  69,2 

O.K.T.158,6  39,7 


(O.  Flaschner  und  J.  G.  Rankin) 


(65,4) 


61,20 

(4.6) 

65,5 

84,2 
84,4 

86,2 

(13,0)      1 

-        1 

86,9 

— 

O.K.T.87,2 

(22 

(48,9) 
(39,5) 
(30,1) 


m-Toluyl 

säure  und  Wasser 

(0.  Flaschner 

u.  J. 

G.  Rankin) 

89,4° 

— 

(90,6) 

III 

2,6 

— 

132,6 

— 

78,3 

147,0 

— 

69,6 

153 

9,9 

— 

O.K.T.160,4 

40 

,0 

iso-Amylformiat  und  Wasser 

(1.  Traube) 
""        I       0,3  - 


0-Nitrobenzoesänre  u.  Wasser 

(O.  Flaschner  und  J.  G.  Rankin) 


p-Toluylsäure  und  Wasser 

(O.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 


46,2» 

51,6 

O.K.T.  52,0 


(10,0) 
(20,0) 
(29,8) 


(49,5) 
{39.4) 


146" 
150,6 

158,0 
O.K.T.158,2 


9,9 


(68,3) 

54,9 
40,0 


25,0 
0,94"  berechnet  sich  ein  Gehalt 


^)  Sdp.  131,1 — 131,4°.  —  Aus  der  optischen  Drehung 
von  16%  an  optisch  aktivem  Amylalkohol. 

')  Die  Zahlen  bedeuten  das  in  100  VoL  Wasser  gelöste  Volumen  Anilin 


Rothmund. 


590 


144  b 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  s,   S.  595. 

1 

Temp. 

Löslichkeit 

Temp. 

Löslichkeit 

Temp. 

Löslichkeit 

0-Chlorbeazoesäure  u.  Wasser 

Bernsteinsäurenitril  und  Wasser 

iso-Buttersäure  und  Wasser 

(0.   Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

(Schreinemakers) 

(Forts.) 

97" 

(5,5) 

62,9 

18,5»  [ 
20 

10,2 
11,0 

92,0 
91,5 

(G.  Friedländer) 

125,9 

19,3 

— 

39 

— 

85,2 

17,61» 

19,99 

— 

126 

48,7 

45 

22,0 

— 

20,87 

— 

59,93 

Ü.K.T.126,2 

34,9 

53,5 

33,2 

66,4 

23,00 

24,25 

— 

■ 

55 
O.K.T.55,4 

40,3 

62,8 

25,14 
25,74 
25,77 

33,32 

49,00 
41,00 

m-Chlorbenzoesäure  u.  Wasser 

51,0 

(0.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

Brom  und  Wasser 

O.K.T.25,80 

37,45               II 

IIÖ" 



(75,8) 

(Dancer) 

122 

(4,2) 

5° 

3,600 



136 

60,2 

10 

3,327 

— 

(K.  Drucker  und  E.  Moles) 

142,0 
142,6 

18,9 

51,3 

15 
20 

3,226 
3,208 

— 

O.K.T.22,85J               37,5 

O.K.T.142,8 

34,3 

25 

3,167 
3,126 

Vildermann 

— 

p-Methoxybenzoesäure  und 
Wasser 

30 

(^ 

) 

iso-Butylacetat  und  Wasser 

(0.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

22"         1        —         1      99,95 

(I.  Traube) 

136,0« 

(19,7)              — 

(L.  Winkler) 

22"        1      0,5       1       — 

i37»o 

—               (50,0) 

0° 

4,00- 

— 

137,6 

(30,0)               — 

10,34 

3,60 

— 

O.K.T.138,2 

(40) 

19,96 

3,45 

— 

30,17 

3,32 

— 

sec.  Butylalkohol  und  Wasser 

Acetylsalicylsäure  und  Wasser 

(0.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

40,03 
49,85 

3,33 
3,40 

— 

(Alexejew) 

25,0° 

66,0 

70,0 

(4,8) 
(10,0) 

(68,8) 

n-Buttersäure  und  Wasser 

(J.  Timmermans  I) 

—10»      [ 

0 
+  10 

28,2 
30,2 
27,0 

55,3 
54,6 

80,0 

(60,0) 

—  6,9"     1 

— 

63,02 

20 

22,0 

59,8 

87,4 

(20,0) 

(50,0) 

—5,1 

23,33 

— 

30 

17,6 

62,6 

O.K.T.89,0 

(30,0) 

(40,0) 

-3,5 

— 

52,92 

40 

15.1 

64,0 

—3,3 
O.K.T.-2,3 

( 

27,69 
34,91 

\.  Faucon] 

45,29 

50 
60 
70 
80 

14,3 
14,2 

14,3 
14,7 

64,7 
64,6 
63,6 
61,5 

1,3,  5-Dinitrobeazoesäure 
und  Wasser 

(0.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin) 

-7,0° 

— 

58,2 

90 

15,7 

58,3 

87,0» 

(4,4) 

— 

—5,2 

25,0 

— 

100 

19,0 

52,2 

96,0 

(80,2) 

-4,5 

30,0 

— 

O.K.T.  107 

35,8                II 

111,4 

120,2 
122,0 

(lo) 



— 4,0 

35,0 

— 

19,8 

(60) 

O.K.T.    3,8 

40,0 

(W.  Dolgolenko) 

122,8 

— 

50 

iso-Buttersäure  und  Wasser 

—23,4° 

20,8 



123,6 

— 

40 

(Rothmund) 

—14,9 

23,89 



O.K.T.123,8 

30 

5° 

16,15 

73,70 

—  7,5 
+  0,7 

'-'      W 

63,65 

10 

16,98 

68,60 



61,09 

Benzol  und  Wasser 

15 

18,82 

62,59 

1,2 

23,89 

■   — 

(W.   Herz) 

20 

22,97 

53,97 

5,9 

— 

61,09 

22°        1     0,072     1     99,77 

O.K.T.  24,3 

36,30 

14,4 
18,2 

20,28 

63,65 

(A.  Hantzsch) 

(A.   Faucon; 

33,1 

15,34 

25«       1     0,113    !    99,987 

-5,2° 

14,91 

— 

44,9 

13,60 

— 

—3,6 
+0,7 

nT  '7  T 

62    0 

___ 

66,68 
65,64 

(E.  Groschuff) 

— 

97,^^ 
86,44 

76,2 

— 

3° 

— 

99,97 

17,9 

— 

60,12 

85,5 

13,60 

■    — 

23 

— 

99,939 

18,9 

20,60 

— 

95,5 

15,32 

— 

40 

— 

99,886 

22,1 

— 

50,25 

105,1 

— 

55,18 

55 

— 

99,816 

24,0 

29,97 

— 

112,1 

22,81 

48,45 

66 

— 

99,745 

24,4 

— 

39,80 

"4,5 

— 

40,09 

77 

— 

99,663 

O.K.T.  24,7 

35,60              1 

O.K.T.114,9 

35,20                1 

Rotbmund. 


144c 


591 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  s.  S.  595- 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


sec.  Butylalkohol  und  Wasser 

(Forts.) 
(J.  Timmermans  II)') 

65.95 
63,0 


63,0 
64.5 
64.5 


—12,5» 

^_ 

—  1,0 

— 

+  4»o 

26,35 

13.5 

— 

19,0 

21,0 

23,0 

— 

43.5 

14.9 

82,6 

89,5 

14.9 

93.0 

— 

107,1 

— 

107,7 

21,0 

112,5 

26,35 

112,8 

— 

O.K.T.113,8 

36 

,0 

63,0 

55.95 


46,0 


iso-Batylalkohol  und  Wasser 

(Alexejew) 

105"  —       I  69,1 

110  —       i  67,2 

115  12,1  65,0 

120  13,7  61,8 

16,9  57,3 

25,6      ,  50,1 


125 

130 

O.K.T.131,5 


35.0 


iso-Batylformiat  and  Wasser 

(I.  Traube) 


1,0 


n-Botyraldehyd  and  Wasser 

(Vaubel) 
20"       I      3,6  — 


iso-Batyraldehyd  and  Wasser 

(Vaubel) 


Chloral  and  Wasser 

(C.  van  Rossem) 
172,5"«)      60  Mol  %  Chloral 
174,6  50  „ 

179,8       ;  40 


Chloroform  und  Wasser 

(Chancel  und  Parmentier  II) 

0,983     ,       — 

0,888     I       — 

0,710 

0,703 

0,709 

0,773 


3.2 
17.4 
29,4 
41,6 

54.9 


(W.  Herz) 
I     0,617    i 

(A.  Rex) 
I     0,815 


Diüthylketon  (3-Pentanon) 
and  Wasser 

(Forts.) 
(Rothmund) 

3,68  93,10 

4,05  90,18 

140  4,76      i     87,01 

160  6,io       i     83,33 

(I.  Traube) 


99,90 


Farforol  and  Wasser 

( Rothmund) 


Chlorkohlenstoff  nnd  Wasser 

(A.  Rex) 
20°       I     0,080  — 


20" 

30 

40 

50 

60 


Diätbylamin  and  Wasser 

(Guthrie) 


121,0" 

20,94 

— 

121,8 

16,30 

— 

123,0 

— 

26,89 

128,0 

15,02 

37.80 

134.5 

— 

45.42 

154.0 

— 

62,35 

80 
90 

100 

HO 

120 

O.K.T.i22,8 


7,72 

7.92 

8,45 

9.32 

10,67 

12,67 

15.62 

19,14 

23.98 

33.93 


95.53 
94,80 

93,82 
92,81 
91,69 
90,44 
88,81 
86,64 
83,82 
79.05 
69,42 


52,10 


(R. 

U.K.T.143,5» 
143,2 
143,5 
144.4 
145.0 
147.5 
150,3 
154.5 
156,0 


T.  Lattey) 

37,4 

34.03  I      — 

—  !     38,18 
28,60  — 

48,89 

25.04  — 

-  !    54,78 

21,73        !  — 

—  58,99 


Ligroin  and  Wasser 

(W.   Herz) 
2°        I    0,227  99.50 


Methylacetat  and  Wasser 

(I.  Traube) 
22»       I       25  - 


Diäthylketon  (3-Pentaaoa) 
und  Wasser 

( Rothmund) 
20"  4,60  — 

40  3,43  97.42 

60  3,08  96,18 

80  3,20  94,92 


Methyiathylketon  (Batanon) 
and  Wasser 

( Rothmund) 

40,1  89,4 

30,6      1  89,6 

22,6  90,1 

18.6  89,6 

16.5  88,2 

15.7  85,8 
16,4  82,6 

18.6  77,3 
26,4  65,5 


—20" 

o 

-(  20 

40 

60 

80 

100 

120 

140 

K.T.150 


45.0 


^)  Die  Kurven  von  Dolfolenko  einerseits,  Timmermans  andererseits  weichen  in  den  Zahlen- 
werten der  kritischen  Temperatur  wie  überhaupt  bei  den  höheren  Temperaturen  wenig  von  ein- 
ander ab,  bei  tieferen  Temperaturen  ergeben  dagegen  die  Messungen  der  beiden  Forscher  Kurven 
Twi  ganz  verschiedener  Form.  Timmermans  hat  durch  sehr  soii^fältige  Reinigung  des  Alkohols 
eine  Kurve  erhalten,  die  sich  einem  geschlossenen  Ring  nähert,  sich  jedoch  nicht  bis  zur 
U.K.T.  verfolgen  läßt,  da  vorher  die  Krystallisation  beginnt.  Die  mitgeteilten  Werte  von  DolfO- 
lenko  sind  mit  der  am  höchsten  siedenden  Fraktion  erhalten,  die  er  für  rein  hält,  mit  der  am 
tiefsten  siedenden  Fraktion  wurde  eine  ringförmige  Kurve  erhalten.  Timmermans  hat  dagegen 
für  zwei  Fraktionen  seines  aufs  sorgfältigste  gereinigten  Präparates  identische  Löslichkeitskurs-en  i 
gefunden,  woraus  zu  schließen  ist,  daß  xungekehrt  das  Auseinandergehen  der  Kurvenäste  bei 
Alexejew  und  Dolg[olenko  durch  Verunreinigungen  hervorgerufen  wird  und  die  Löslichkeitskur>e  | 
des  reinen  sec.  Butylalkohols  einen  geschlossenen  Ring  bildet,  was  auch  aus  theoretischen  Gründen 
wahrscheinlich  ist. 

')  Wahrscheinlich  angenäherter  Wert  der  U.K.T.    Alle  Daten  unsicher  w^en  Zersetzung  1 
oder  Angriff  des  Glases. 

Rothmand. 


592 


144  d 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  s.  S.  595- 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Methyläthylketon  (Butanoa) 
und  Wasser  (Forts.) 
(J.  Timmermans  III) 
Bei  lo  Atmosphären^) 


125,4 

137,2 

140,9 

O.K.T.141,0 


71,8 

62,35 

53,60 


44 


(J.  Timmermans  III) 
Bei  150  Atmosphären 


U.K.T.-6,i<» 

62, 

—6,0 

— 

—4,2 

53,60 

+1.9 
"7,3 
128,9 

44,0 

132,5 
O.K.T.132,8 

44 

71,80 


71,80 
62,35 
53,60 


Methylbutyrat  und  Wasser 

(I.  Traube) 
22«        I       1,7  - 


Methylenchlorid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
20°        I     1,960      j       — 


Methylenbromid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
20"        I      1,135     I       — 


iMethyljodid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
20O        I     1,398     !       — 


Methylpropionat  und  Wasser 

(I.  Traube) 


Nikotin  und  Wasser 

(C.  S.  Hudson) 


U.K.T.6I» 

32 

64 

65 

14,8 

72 

— 

75 

10,0 

94 

6,8 

129 

— 

155 

7,8 

190 

— 

200 

14,8 

205 

— 

O.K.T.210 

32 

49,0 

66,8 

82,2 
66,8 
49,0 


Nikotin  und  Wasser  (Forts.; 
(D.  E.  Tsakalotos) 

49,6 

71,7 
79,2 

79,2 
66,7 

49,6 


U.K.T.60,8" 

34 

62,7 

— 

64,3 

15,3 

75,8 

— 

86,1 

— 

92,7 

6,5 

168. 

— 

194 

— 

195 

15,3 

204 

— 

O.K.T.208 

3A 

ParaffinöP)  und  Wasser 

(E.  Groschuff) 


16» 

50 

65 

73 

77 

94 


99,997 
99,986 

99,978 
99,970 

99,965 
99,945 


Petroleum  und  Wasser^) 

(E.  Groschuff) 


-2» 
+  18 
23 
30 
36 
53 
59 
61 
66 
79 
85 
94 


99,999 
99,995 
99,993 
99,992 
99,988 

99,974 
99,969 
99,965 
99,957 
99,937 
99,925 
99,903 


Phenol  und  Wasser 

(Alexejew) 
7,12 


20 
45 
53 
60 

65 

67 
67 


20" 
25 
30 
35 


10,2 

15,31 

26,15 

28,55 

(Rothmund) 
8,40     I 

8,71  I 
8,92  I 
9,34     I 


71.97 

61,15 

48,86 
36,7 


72,24 
71,38 
69,95 
68,28 


Phenol  und  Wasser  (Forts.) 
66,81 
65,02 
62,83 
60,18 
56,10 
49,34 


400 

9,78 

45 

10,62 

50 

12,08 

55 

13,88 

60 

17,10 

65 

22,26 

O.K.T.68,8 

35. 

38,49° 

42,86 
50,02 
65,07 
65,27 
65,91 
65,97 
O.K.T.66,06 


( Friedländer) 
9.54 


12,04 
24.17 


65,04 


45,00 
40,46 
36,13 


30,93 


18,2» 
30,5 
30,7 
49,0 

53,8 
63,6 
65,0 

65,5 
O.K.T.65,8 


(O.  Scarpa) 


—  I  73,80 
7.6  i  — 

—  I  69,03 
10,14  t  — 

—  j  63,50 
20,13  j  — 

—  I  51.05 

—  I  40,70 

30,72 


(J.  Timmermans  I) 
20,6° 
38,0 


42,7 
58,8 
60,2 
65,2 
O.K.T.65,3 


9,45 
16,16 

34.23 


71.4 
64.7 
53,86 


36,51 


p-Nitro-Phenol  und  Wasser 

(J.  Timmermans  I) 


60,82 


50,41 
42,25 


67,6" 

7,61 

76,4 

— 

80,4 

11,71 

87,5 

16,84 

88,2 

— 

90,0 

33,80  i 

O.K.T.90,3 

37, 

Phenylhydrazin  und  Wasser 

(J.  J.  Blanksma) 


19,8" 
|O.K.T.55,2 


11,6      I       60,1 
33.6 


Propionaldebyd  und  Wasser 

(Vaubel) 


16 


^)  Erhöhung  des  Druckes  bewirkt  eine  Erhöhung  der  U.K.T.  und  eine  Erniedrigung  der 
O.K.T.  Während  bei  dem  Druck  des  gesättigten  Dampfes  die  U.K.T.  nicht  erreichbar  ist,  da 
Krystallisation  eintritt,  gelingt  es  bei  höheren  Drucken  die  ganze  ringförmige  Kurve  zu  realisieren. 

f)  Sp.  Gew.  0,883  bei  18",  Sdp.  2000— 300°  bei  10  mm  Hg. 

*)  Sp.  Gew.  ==  0,792  bei  20°,  Sdp.  190" — 250». 

Rothmund. 


144 


593 


1 

Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  S.  595. 

Temp. 

Löslichkeit 

Temp. 

Löslichkeit 

Temp. 

Löslichkeit 

Propionitril  und  Wasser 

3-MethyI-Pyridin  (i-PicoIio) 

2-MetbyI-Piperidin  und  Wasser 

{ Rothmund) 

and  Wasser  (Forts.) 

(0.  Flaschner  und  Mc  Ewen) 

200 

— 

94.39 

63.3" 

— 

52.3 

Ü.K.T.79,3° 

19.4 

30 

— 

93,27 

83.5 

— 

59,7 

79,8 

13.8 

— 

40 

10,56 

91,98 

125,7 

12,7 

— 

81,0 

24,0 

50 

11,10 

90,32 

133.3 

— 

59,7 

86,5 

8,6 

— 

60 

12,00 

88,11 

140,0 

16,4 

— 

87,0 

.    — 

39,7 

70 

13,22 

85,88 

151,0 

— 

42,3 

92,4 

7.8 

80 

14,81 

83,28 

O.K.T.152,5 

26,4 

94 

52,4 

90 
100 

17.58 
22,37 

80,02 
75.58 

112 
171 

8,2 

64,7 

HO 

31.96 

66,95 

2-,6-Dimethyl-Pyridin 
(aa-Latidin)  und  Wasser 

220 

15,0 

— 

P.K.T.113,5 

48,8              1 

225 

52,4 

(0.  Flaschner  II) 

0.  K.T.227 

20,1 

28,3 

Propylacetat  nod  Wasser 

U.K.T.45,3*' 

27,2 

_ 

(I.  Traube) 
22"       1       1,7      :       _ 

45.4 
48,1 

50,2 

18,1 

33,8 
46,4 

3-Methyi-Piperidin  and  Wasser 

(0.  Flaschner  II) 

74.5 

9,5 

— 

U.K.T.56,9° 

19,2 

Propylformiat  und  Wasser 

92,2 

— 

66,9 

57,5 

— 

29,2 

(I.  Traube) 

105,0 
130,5 

9,5 

66,9 

58,1 
69,8 

9.9 

50,5 

22"       1       2,1              — 

153,5 
157.0 

18,1 

54.8 

80,0 

T  T  c  r% 

4.8 

X  i._3fv 

70,1 

o-Propylchorid  und  Wasser 

(A.  Rex) 

163,4 
O.K.T.164,9 

—             40,6 
33.8 

142,2 

143.0 

184,0 

4.8 

74,8 
74.8 

1        20*^        1      0,271             — 

197,0 

9,9 

i 

2-,  4-,  6  - Trimethyl  -  Pyridin 

226,5 

58,2 

!  Iso-Propylchlorid  und  Wasser 

(symm.  Collidin)  und  Wasser 

( Rothmund) 

228,5 
234.0 

19,2 

38,1 

i                     (A.  Rex) 

0.  K.T.235 

29,2 

200      1    0,304   ;     — 

U.K.T.5,7» 

lO 

20 
30 
40 

17.20 

7,02 

3.42 
2,51 

1,93 

4i,uu 
54,92 
62,80 
70,03 

4-Methyl-Piperidin  and  Wasser 

(0.   Flaschner  11) 

1 

!    n-Propylbromid  und  Wasser 

\                      (A.   Rex) 

j      200     1    0,244   :     — 

60 
80 

1,76 

1.73 
1,78 

80,19 
86,12 
88,07 

U.K.T.84,9« 
85,1 

23 
16,0 

.7 

1 

85,9 

— 

30,0 

1  Iso-Propylbromid  und  Wasser 

(A.  Rex) 
1        20»        1     0,317            — 

120 
140 
160 
180 

1,82 
2,19 
2,93 
3,67 

88,98 
89,10 

87.2 

94,2 

95.5 

133,0 

146,0 

168,5 

8,9 
8,9 

42,4 
57,5 

1 

57.5 

n-Propyljodid  and  Wasser 

178,0 

16,0 

— 

(A.  Rex) 

1-Methyl-Piperidin  and  Wasser 

187,5 
188,8 

30,0 

42,4 

'        200        1     0,107            — 

(0.   Flaschner  I) 

IT     VT"     .0    ^0                                   _ /-    _ 

O.K.T.189,5 

36,2 

U-K.T.40,3*' 

ID 

,7 

Iso-Propyljodid  and  Wasser 

(A.  Rex) 

48,7 
50,3 
51,2 

13,0 
10,3 

26,9 
46,3 

1-Äthyl-Piperidio  and  Wasser 

(0.  Flaschner  I) 

20"        1      0,140            — 

63,6 

6,4 

U.K.T.7,45° 

2 

7 

38.8 

3-Methyl  Pyridin  (i-Picolin) 

yOjO 

74.2 

7,7 

77 

5,3 

0-*  ^ 

7.8 

15,8 

— 

!                und  Wasser 

112 

89,6 

8,7 

—"' 

50,8 

(0.  Flaschner  II) 

176 

178 

5,3 

89,6 

io,5 
21,9 

10,0 

84,3 

U.K.T.49,40 

26,4 

196 

8,8 



22,7 

5,3 

51,4 

—               35.5 

230 

— 

83.4 

64,0 

1.7 

— 

54.5            16,4             —       1 

236 

13.5 

69,0 

95,3 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Rotbmuod.    38 


S94 


144  f 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  S.  595- 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


I     Temp. 


Löslichkeit 


l-n-Propyl-Piperidin  u.  Wasser 

(0.  Flaschner  1) 


-  3.0" 
+  9,5 
ii,o 

30.0 
32,0 


3.2 

1,4 
0,6 


97,4 
98,4 


Schwefelkohlenstoff  u.  Wasser 

(Chancel  und  Parmentier  I)  ^) 


3,4" 

0,200 

15.8 

0,181 

30,1 

0,153 

41,1 

0,105 

.hancel  u 

nd  Pam 

0» 

0,204 

5 

0,199 

10 

0,194 

15 

0,187 

20 

0,179 

25 

0,169 

30 

0,155 

35 

0,137 

40 

0,111 

45 

0,070 

49 

0,014 

(W.  Herz) 
I    0,218 

(A.  Rex) 
I    0,200 


90,242 


p'ToIuidin  und  Wasser 

(Walker) 

44°  —  98,22 

57,5  —  97,96 

69  —  97»66 


Triäthylamin  und  Wasser 

( Rothmund) 


72,00 

95,18 

96,60 

96,50 

96,48 

96,4 

96,4 

96,3 

96,3 

96,3 


U.K.T.18,6« 

51 

,9 

20 

14,24 

25 

7,30 

30 

5,80 

35 

4,58 

40 

3,65 

45 

3»2o 

50 

2,87 

55 

2,57 

60 

2,23 

65 

1,97 

(J.  Timmermans  I) 


U.K.T.I9.IO 

31,6 

19,1 

28,5 

19,3 

— 

19,5 

20,7 

19,7 

— 

36,0 
41,7 
72,65 

77,7 


n-Valeriansäure  und  Wasser 

(Lieben  und  Rossi) 
i6°        I      3,4       1     90,4 


Hexan  und  Methylalkohol 

(Rothmund) 


lo" 

26,28 

96,80 

15 

28,60 

96,53 

20 

31,33 

96,12 

25 

34,48 

95,36 

30 

38,30 

94,00 

35 

43,44 

91,58 

40 

52,90 

86,00 

O.K.T.42,8 

69,6 

Cyklohexan  und  Methylalkohol 

(Lecat) 


95,9 
91 
81,3 
77,6 


16» 

31 

[ 

21,8 

— 

29,0 

38,3 

38,5 

— 

39,9 

50,6 

47,0 

— 

47,2 

62,7 

48,2 

— 

0.  K.T.49,1 

71 

Nitrobenzol  und  Isopentan 

(J.  Timmermans  II  u.  III) 
|O.K.T.32,6°|     50,37     i       — 


Schwefelkohlenstoff  und 
Methylalkohol 

( Rothmund) 

98,23 
97,91 
97,42 
96,78 
95,62 
93,28 


10» 

44,92 

15 

47,60 

20 

50,43 

25 

53,80 

30 

57,88 

35 

63,86 

O.K.T.40,5 

8c 

,5 

Bernsteinsäurenitril  und 
Äthylalkohol 

(Schreinemakers  II) 

13,4°  -        I      79,8 

13,5  12,5       !       — 

19,3  —             75,0 

20,0  16,0 

28,2  24,9 

29,8  —             60,2 

30,8  —             48,9 

O.K.T.31,2  40,3 


Chrysen  und  Äther 

(Smits  und  E.  H.  Büchner) 
U.  K.  T. 


ca.  207"   1 8  Mol 


Magnesiumbromid  und  Äther 

(B.  N.  Menschutkin) 


— 10" 
o 

+10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 


(1,8) 
(2,3) 
(2,8) 

(3,3) 
3,8 
4,3 
4,7 
5,1 
5,4 
5,6 
5,7 


(42,0) 
(41,0) 
(40,1) 
(39,3) 
38,7 
38,2 
37,8 
37,6 
37,6 
37,8 
38,1 


Magnesium  Jodid  und  Äther 

(B.  N.  Menschutkin) 

14,8° 

18,6  (13,57) 

20 

14,6 


24,4 
28,4 

32,4 
33,0 
37,3 
38,0 
O.K.T.38,5 


15,82 


19,4 


26,07 


(35,5) 
(35,8) 
35,5 
35,7 
32,8 


Nitrobenzol  und  Hexan 

(J.  Timmermans  II) 
— 0,2' 

+5,0  19,92 

5,8 

29,06 


14,0 

15,5 
16,1 

18,7 

0.K.T.2I,O2 


32,79 


82,14 

80,53 
70,28 

42,71 


51,57 


Anilin  und  Cyclohexsn 

(J.  Timmermans  II  u.   III) 
O.K.T.32,37»|  49,72 


Anilin  und  Amylen 

(D.   Konowalow) 


-0,15" 

+3'9 
10,1 
10,7 
14,15 
14,3 
p.K.T.  14,5 


20,2 
28,0 


47,7 


81,5 


71,5 
60,4 


51,6 


Resorcin  und  Benzol 

(Rothmund) 
40O 


50 
60 
70 
80 
90 
100 
O.K.T.io8,9 


(4,59) 
(6,64) 
9,27 
12,80 
18,70 


(83,40) 
(81,84) 
(79,96) 
{77,54) 
74,49 
70,98 
65,83 


41,9 


Dimethylsulfat  und  Terpentinöl 

(M.  Dubroca) 


25,2" 

38,0 

50,3 

74,0 

94,8 

95,3 
101,9 
104,4 
105,6 
107,9 
lO.K.T.  108,2 


2,80 

5,28 
10,16 
19,50 

27,79 

33,89 


93,99 
88,53 
80,84 
68,90 
57,44 


50,22 


^)  Die  Zahlen  bedeuten  die  in  100  ccm  Lösung  enthaltene  Gewichtsmenge  Schwefelkohlenstoff. 


Rothmund. 


144 


s 


595 


Gegenseitige  Löslichkeit  von  Flüssigkeiten. 

Lit.  hierunter. 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Temp. 


Löslichkeit 


Pyridin  nod  Methyljodid ') 

(A.  W.  Aten) 


(8i,3)») 
(85,1)*) 
89,5*) 


U.K.T.78,4'» 

(79. 

79,0 

— 

80,4 

— 

86,6 

— 

87,0 

75.1*) 

117,0 

70,5')   : 

Aailia  aad  Schwefel  (Forts.) 
120»  11,7     i      64,5 

130  16,1     I      55,7 

O.K.T.139,5  37 


Chlorbeazola.  Schwefel  (Forts-) 


90" 
100 
110 
O.K.T.117,0 


14.9  69,3 

20,6  63,6 

27.4      !  55.7 

44 


Benzol  und  Schwefel 

(Alexejew) 


Seaföl  and  Schwefel 

(Alexejew) 


Jodkaliuid  und  Schwefeldioxyd 

(P.  Waiden  und  M.  Centnerszwer) 


U.K.T.77,3' 
78 
80 

84 


12 

8,5  15.0 

6,8  17,6 

4.5  21.1 

2,7  24,0 


900 

100 

— 

HO 

9.9 

120 

H,8 

130 

13.6 

140 

16,1 

150 

19,2 

160 

25.4 

O.K.T.  162,8 

3 

5 

77.3 
74.4 
71.5 

68,1 
64,0 
59.1 
53.0 
44.3 


800 

90 

100 

HO 

120 

IO.K.T.125,7 


10,5 
12,8 

16,9 
23.9 


73.3 
69,6 

65.3 
59.9 
51.5 


40 


Tolaol  und  Schwefel 

(Alexejew) 


Anilin  und  Schwefel 

(Alexejew) 
loo"      I       —  75,9 

HO        I        8,4  70,5 


Chlorbenzol  und  Schwefel 

(Alexejew) 

—  79.5 

-  74.1 


70« 
80 


50" 
100 
120 
140 
160 
|0.K.T.I79,5 


8,2 
11,4 
16,1 


78,1 

70.4 
66,4 
60,7 
50.5 


34 


^)  Ein  zweites  Entmischungsgebiet  liegt  zwischen  den  Konzentrationen  i — 41  Mol.  */o  Pyridin 
bei  88**,  doch  gelang  es  nicht  die  Kurve  weiter  zu  verfolgen,  weil  die  Löslichkeitsänderung  zu 
gering  ist.     "-)  Mol.  •'0  Pyridin. 


Literatur. 


Aignan,  C.  r.  124,  1013;  1897. 
Aignan  u.  Dagas,  C.  r.  129,  643;  1899. 
W.  Alexejew.  Wied.  Ann.  28,  305;  1886. 
A.  W.  Aten,  ZS.  ph.  Ch.  54,  126;  1906. 
Balbiano,  Ber.  ehem.  Ges.  9,  1437;  1876. 
Becker,  Arch.  Pharm.  (2)  73,  3;  1852.    J.  B. 

1S52,  563. 
J.  J.  Blanksma.  Chem.  Weekbl.  7,  418;  1910. 
Bödtker,  ZS.  ph.  Ch.  22,  511 ;  1897. 

E.  H.  Büchner,  ZS.  ph.  Ch.  54,  668;  1906. 
Chancel  u.  Parmentier,  C.  r.  99,  892;  1884; 

100,  773;  1885. 
Dancer,  Joum.  chem.  Soc.  15,  477;  1862.  Lieb. 

Ann.  12o,  237;  1863. 
W.  Dolgolenko,  ZS.  ph.  Ch.  62,  499;  1908. 
Draper,  Chem.  New3  35,  87;  1877. 
K.  Drucker  u.  E.  Moles,  ZS.  ph.  Ch.  75, 432 ;  1910. 
M.  Dubroca.  Joum.  Chim.  phys.  2,  447;  1904. 
Euler,  ZS.  ph.  Ch.  31,  360;  1899. 
A.  Fancoo,  Ann.  chim.  phys.  (8)  19,  119;  1910. 
0.  Flaschner  (i),  ZS.  ph.  Ch.  62,  493;  1908. 
„  (2),  Trans,   chem.  Soc  95,  668; 

1909. 
0.  Flaschner  u.  B.  Mac  Ewen,  Trans,  chem. 

Soc.  93,  1000 :  1908. 
0.  Flaschner  u.  J.  G.  Rankin,  Mon.  Chem.  31, 

36:  1910. 
Flöckinger,   Arch.   Pharm.    (3)   7,  103;  1875. 

31,  36:  1910.    J.  B.  1875,  482. 

F.  Fontein,  ZS.  ph.  Ch.  73,  212;  1910. 

G.  Friedländer,  ZS.  ph.  Ch.  38,  389;  1901. 

E.  Groschuff,  ZS.  Elch.  18,  348;  1911. 

F.  Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  18,  29  und  499;  1884. 
A.  Hantzsch,  ZS.  ph.  Ch.  30,  295;  1899. 
W.Herz.  Ber.  chem.  Ges.  31,  2669;  1898. 
Shinkichi  Horiba,  J.Tok.  chem.  Soc.  31, 944 ;  1910. 
C.  S.  Hudson,  ZS.  ph.  Ch.  47,  114;  1903. 


Klobbie,  ZS.  ph.  Ch.  24,  613;  1897- 
D.  Konowalow,  Ann.  Phys.  (4)  10,  375;  1903. 
R.  T.  Lattey.  Phil.  Mag.  (6)  10,  397;  1905. 
Lecat,  These  Brüssel  1909. 
Lieben  u.  Rossi,  Lieb.  Ann.  159,  60;  1871. 
Linebarger,  Chem.  News  70,  52;  1894. 
Marsson,  Arch.  Pharm.  (2)  74,  290;  1853.  J.  B. 
ls>3,  501. 

B.  N.  Menschntkin,  ZS.  anorg.  Chem.  49,34;  1906. 
Mohr,   Arch.  Pharm.  (2)  65,  i;   1851.    J.  B. 

1851,  514. 
Y.  Osaka,  J.  Tok.  chem.  Soc.  31,  236;  1910. 

Nature,  London  84,  248;  191  o. 
A.  Rex,  ZS.  ph.  Ch.  55,  355;  1906. 
R.  Riedel,  ZS.  ph.  Ch.  61,  2;  1907. 

C.  van  Rossem,  ZS.  ph.  Ch.  62,  711;  1908. 
Rothmand,  ZS.  ph.  Ch.  26,  433;  1898. 

0.  Scarpa,  Joum.  Chim.  phys.  2,  447;  1904. 
Schreinemakers  (I)  ZS.  ph.  Ch.  23,417;  1897. 

(11)  ZS.  ph.  Ch.  27,105;  1898. 
Schnncke,  ZS.  ph.  Ch.  14,  331;  1894. 
Smits  s.  Bächner. 
StaSj  Lieb.  Ann.  64,  322;  1847. 
J.  Timmermaas  (I)  ZS.  ph.  Ch.  58, 184;  1907. 
(II)  Proc  K.  Akad.  Wet.  Amst. 
„  13,  523;  1910. 

„  (III)  These,  Brüssel  1911- 

ToUoczko,  ZS.  ph.  Ch.  20,  404;  1896. 

D.  E.  Tsakalotos,  Bull.  Soc.  chim.  5,  397;  1909. 

1.  Traube,   Ber.  chem.  Ges.  17,  2304;  1884. 
Vaabel,  Joum.  pract.  Chem.  59,  30;  1899. 

P.  Waiden  u.  M.  Centnerszwer,  ZS.  ph.  Ch.  42, 

452:  1902. 
J.  Walker,  ZS.  ph.  Ch.  5,  196;  1890. 
M.  Wildermann,  ZS-  ph.  Ch.  11,  413;  1893. 
L.  Winkler,  Chem.  Ztg.  23,  687;  1899. 
Wittstein,  J.  B.  1862,  408. 


Rothmand.    38* 


145 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser. 

a,  der  Absorptionskoeffizient,  ist  das  von  einem  Volum  des  Lösungsmittels  bei  der  betreffenden 
Temperatur  aufgenommene  Volum  eines  Gases  (red.  auf  o°  und  760  mm  Druck),  wenn  der 
Teildruck  des  Gases  760  mm  Hg  beträgt. 

l  hat  dieselbe  Bedeutung  wie  a,  nur  daß  nicht  der  Teildruck  des  Gases,  sondern  der 
Gesamtdruck  760  mm  beträgt;  diese  Größe  ist  da  gegeben,  wo  wegen  der  Nichtgültigkeit 
des  Henry- Daltonschen  Gesetzes  a  nicht  berechnet  werden  konnte, 
a',  die  Löslichkeit,  ist  das  Verhältnis  der  Konzentration  des  Gases  in  der  Flüssigkeit  zu  der 
in  der  Gasphase,  also  auch  das  Verhältnis  des  Volums  des  absorbierten  Gases  zu  dem  der 
absorbierenden  Flüssigkeit  (nur  bei  den  Emanationen  neben  den  Werten  von  a  aufgeführt). 

q  ist  die  Menge  des  Gases  in  Grammen,  welche  von  100  g  des  reinen  Lösungsmittels  bei  der 
betreffenden  Temperatur  aufgenommen  wird,  wenn  der  Gesamtdruck,  also  der  Partialdruck 
des  Gases  plus  dem  Sättigungsdruck  der  Flüssigkeit  bei  der  Absorptionstemperatur  760  mm 
beträgt. 

t  ist  die  Absorptionstemperatur  in  Celsiusgraden. 

Lit.  s.  S.  606. 

I,  Löslichkeit  in  Wasser. 

Reihenfolge  der  Gase. 

Ho,  No,  O2,  CI2,   Bra,  He,    Ne,   A,   Kr,  X,  Radium-,   Thorium-   u.  Aktiniumemanation,    NH3,  NO, 
N2O,  CO,  COS,  CO2,  SO2,  CH4,  QHb,  C2H4,  CsHe,  C2H2,   H2S,  HCl,  HBr,  Luft. 


Wasserstoff. 


Timofejew,  ZS.  ph, 

1890. 


I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 


0,02153 

2134 
2115 
2097 
2079 
2061 
2044 
2027 
2010 
1994 
1978 
1962 

1947 
1932 
1918 
1903 
1889 
1876 
1863 
1850 

1837 
1825 
1813 
1802 

1791 
1780 
1770 


Ch.  6,  141 ; 

0,0001925 
1907 
1889 
1872 

1855 
1838 
1822 
1805 
1789 
1774 
1758 

1743 
1728 

1713 
1699 
1685 
1671 

1657 
1644 
1631 
1617 
1605 
1592 
1580 
1568 
1556 
1545 


Winkler,  L.  W.,  Ber.  ehem. 

Ges.  24,  89;  1891.  ZS.  ph. 

Ch.  9,  171;  1892.  Math.  u. 

naturw.  Ber.  aus  Ungarn  9, 
195;  1891. 

0,0001921 
1900 
1880 
1861 
1842 
1823 
1805 
1788 


0 

0,02148 

I 

2126 

2 

2105 

3 

2084 

4 

2064 

5 

2044 

6 

2025 

7 

2007 

9 
10 

XI 

12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 

29 
30 
35 
40 

45 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,01989 
1972 

1955 
1940 

1925 
1911 

1897 
1883 
1869 
1856 
1844 
1831 
1819 
1805 
1792 
1779 
1766 

1754 
1742 

1731 
1720 
1709 
1699 
1666 
1644 
1624 
1608 
1600 
1600 
1600 
1600 
1600 


0,0001770 

1754 
1738 

1723 
1709 

1695 
1681 
1667 
1653 
1640 
1627 
1614 
1602 
1587 
1574 
1560 

1546 
1533 
1520 
1508 
1496 

1483 
1471 

1425 
1383 
1336 
1286 
II 76 
1019 
0788 

0459 
0000 


Stickstoff. 

Bohr  u.  Bock.  Wied.  Ann.  44, 
318;  1891 


0,02388 

2337 
2288 
2241 
2196 

2153 
2111 
2070 


0,002968 
2903 
2841 
2781 
2724 
2669 
2615 
2563 


9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 

35 
40 

45 

50 

60 

100 


0,02031 

1993 
1956 
1920 
1885 
1851 
1818 
1786 
1755 
1725 
1698 
1667 
1639 
1611 
1584 
1557 
1530 
1504 
1478 

1453 
1428 
1404 
1380 
1271 
1182 

IUI 

1061 
1000 
1000 


0,002513 
2464 
2417 
2370 

2325 
2282 
2239 
2197 

2157 
2118 
2083 
2042 
2006 
1969 

1933 
1898 
1862 
1827 
1793 
1759 
1726 
1693 
1661 

1511 
1382 
1271 
1180 
1022 


Winkler,  L.  W.,  Ber.  ehem. 
Ges.  24,  3602;  1891.  ZS.  ph, 
Ch.  9,  171;  1892.  Math.  u. 
naturw.  Ber.  aus  Ungarn  9, 
195;   1891. 

0  I  0,02348    0,002918 

1  2291      2846 

2  2236      2776 

3  2182      2708 

4  2130      2642 

5  2081      2579 

6  2032       2517 

7  1986       2459 

8  1941       2401 

9  1898       2347 

Jnst. 


145  a 


597 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser. 


Weitere  Lit.  s.  S.  606. 


13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 

20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 
35 
40 

45 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,01857 
1819 
1782 

1747 
1714 
1682 
1651 
1622 
1594 
1567 
1542 
1519 
1496 

1473 
1452 

1431 
1411 
1392 
1374 
1356 
1340 
1254 
1183 
1129 
1087 
1022 
0976 

0957 
0952 
0947 


0,002294 
2246 
2198 

2153 
2111 
2070 
2029 
1992 

1955 
1920 
1887 

1857 
1826 

1795 
1767 

1739 
1712 
1685 
1661 
1636 
1613 
1490 

1383 
1291 
1209 
1044 
0864 

0655 
0380 
0000 


Sauerstoff. 

Winkler,  L.  W.,  Ber.  ehem.  Ges. 

24,  3602;  1891.   ZS.  ph.  Ch.  9, 

171 ;  1892.  Math.  u.  naturw.  Ber. 

aus  Ungarn  9,  195;  1891. 


0 

0,04890 

0,006941 

I 

4759 

6752 

2 

4633 

6569 

3 

4512 

6394 

4 

4397 

6228 

5 

4286 

6067 

6 

4181 

5915 

7 

4080 

5768 

8 

3983 

5628 

9 

3891 

5494 

lo 

3802 

5364 

11 

3718 

5242 

12 

3637 

5124 

13 

3560 

501 1 

M 

3486 

4903 

15 

3415 

4799 

16 

3347 

4698 

17 

3283 

4604 

18 

3220 

4510 

19 

3160 

4421 

20 

3102 

4335 

21 

3044 

4249 

22 

2988 

4165 

23 

2934 

4084 

24 

2881 

4004 

25 

2831 

3928 

26 

2783 

3855 

27 

2736 

3783 

28 
29 
30 

35 

40 

^^    i 
50 

60    I 

70 

80 

90    i 

100    I 

Bohr  u. 

o 
I 

2 

ll 

5  i 

6  I 

7 
8 

9 

10  ; 

11  i 

"    i 

13  ! 

14  ! 

^5    ; 

16  J 

17  - 

18  ; 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 

35 
40 

45 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,02691 
2649 
2608 
2440 
2306 
2187 
2090 
1946 

1833 
1761 

1723 
1700 


Bock.  Wied 
318;  1891 

0,04961  I 
4838  i 
4720  j 
4606  j 
4496 

4389 
4286 
4186 
4089 
3994 
3903 
3816 
3732 
3651 
3573 
3497 
3425 
3357 
3292 
3230 
3171 
3114 
3059 
3006 

2954 
2904 

2855 
2808 
2762 
2718 
2676 
2486 
2326 
2188 
2070 

1893 
1787 
1726 

1693 
1679 


0,003714 
3649 
3585 
3312 
3078 
2857 
2654 
2270 
1853 
1377 
0785 
0000 

.  Ann.  44, 

0,007042 
6864 
6693 
6527 
6368 
6213 
6063 
5918 
5778 
5640 

5507 
5380 
5258 

5140 
5025 
4914 
4808 
4708 
461 1 
4519 
4432 
4347 
4264 
4184 
4106 
4030 

3995 
3883 
3812 

3744 
3678 
3374 
3105 
2858 
2629 
2209 
.1807 

1350 
0771 
0000 


Chlor. 

Roozeboom,  B.  Rec.  P.-B.  3, 
64;  1884. 


t 


4,61 
3.95 


6 

9 
12 


3»4i 
3.03 
2,78 


1,08 
0,96 
0,88 


1,46 
1.25 


Winkler.  L.W.  Math,  es  Termes- 

zettudomänyiErtesitc 

i  35, 86;  1907 

10 

3.095 

0,980 

II 

2,996 

948 

12 

2,900 

918 

13 

2,808 

889 

14 

2,720 

861 

15 

2,635 

835 

16 

2,553 

809 

17 

2,474 

784 

18 

2,399 

760 

19 

2,328 

738 

20 

2,260 

716 

21 

2,200 

698 

22 

2,143 

680 

23 

2,087 

662 

24 

2,035 

646 

25 

1,985 

630 

26 

1,937 

615 

27 

1,891 

600 

28 

1,848 

587 

29 

1,808 

574 

30 

1,769 

562 

35 

1.575 

501 

40 

1,414 

451 

45 

1,300 

415 

50 

1,204 

386 

60 

1,006 

324 

70 

0,848 

274 

80 

0,672 

219 

90 

0,380 

125 

100 

0,000 

000 

Bromdampf. 

Wiokler,  L.  W.,  Mag>  ar.  Chem. 

Folzöirat  4, 33 ;  1898.  Chem.  Ztg. 

28,  687;  1899. 


0 

60,5 

2 

4 

54,1 
48,3 

6 
8 

43.3 
38,9 

10 

35,1 

12 

14 
16 

18 

31,5 
28,4 

25,7 
23,4 

20 

21,3 

22 

19,4 

24 
26 
28 

17,7 
16,3 
15,0 

30 

13,8 

40 

9,4 

42,9 
38,3 
34.2 
30,6 
27.5 
24.7 

22,2 
20,0 
18,0 
16,4 
14.9 
13.5 
12,3 

",3 

10,3 

9,5 
6,3 


Just 


Ö93 


145  b 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser. 

Weitere  Lit.  s.  S.  606. 


t 


t 


Bromdampf  (Forts.) 


50 
60 
70 
80 


6,5 
4.9 
3,8 
3.0 


4.1 
2,9 
1,9 
1,2 


Helium. 

Estreicher'),  ZS.  ph.  Ch.  31, 

176;  1899. 


o 

5 

10 

15 
20 

25 
30 
35 
40 

45 
50 


0,01500 
1460 
1442 
1396 
1386 

1371 
1382 
1380 
1387 
1403 
1404 


0,000265 
258 

254 
245 
242 

237 
237 
234 
231 
229 
222 


Neon. 

V.  Antropoff,  A.  Proc.  Roy.  Soc. 
83  A,  474;  1910. 


10 
20 

30 
40 

50 


0,0114 
118 
147 
157 
201 

313 


0,00102 

105 
130 

136 
169 

251 


Argon. 

Winkler,  L.  W.  bei  v.  Thao, 

Kiserleti  Chemia  1,  854;  1897. 

o  0,053       1    0,00938 

10  42       I  739 

20  35       1  610 

30  30       ':  514 

40  27       I  449 


Estreicher,  J. '),  ZS.  ph.  Ch.  31, 

176;  1899. 

0  0,05780  0,01022 

1  5612  0,00992 
5  5080  896 

10  4525  796 

15  4099  718 

20  3790  660 

25  3470  600 

30  3256  558 

35  3053  516 

40  2865  477 

45  2731  445 

50  I    2567  406 


Krypton. 

V.  Antropoff,  A.,  Proc.  Roy.  Soc. 
83  A,  474;  1910. 


10 
20 

30 
40 

50 


0,1249 
0,0965 
787 
759 
734 
813 


0,0459 
353 
285 
270 

254 

267 


Zweite  Versuchsreihe. 


0 

0,1166 

0,0429 

10 

0,0877 

321 

20 

669 

242 

30 

594 

212 

40 

557 

193 

50 

603 

198 

Xenon 

V.  Antropoff, 

A. 

,  ebenda. 

0 

0,2189 

0,1264 

10 

1500 

0,0861 

20 

1107 

629 

30 

0896 

501 

40 

0806 

438 

50 

0868 

448 

Radiumemanation. 

Boyle,  R.  W.,  Phil.  Mag.  (6) 
22,  840;  1911. 


o  0,506 


4,3 

5,7 

10,0 

14,0 

17,6 


424 
398 
340 
303 
280 


0,506 

417 
390 
328 
288 
263 


2o,o;o,245 
26,8     206 


0,228 

188 

173 
156 
150 

140 

Weitere  Daten  s.  unter  Him- 
stedt,  Mache,  v.  Traubenberg. 
Lit.  S.  607  u.  608. 


31,6 
34,8 
35,2 
39,1 


193 
176 
170 
160 


t 


i  0,270  I  0,25 
Phys.  ZS.  9, 


3 

0,245 

0,242 

20 

230 

214 

40 

170 

148 

60 

135 

III 

70 

120 

095 

80 

110 

093 

I  Kofier,  M. 
6;   1908. 

Hofmann, 
Phys.ZS.6, 
337;  1905 


Thoriumemanation. 

19  !  1,052  I  0,98  I  Klaus 
Phys.  ZS.  6,  820;  1905. 


Aktiniumemanation. 

18  !  2,03  1  1,904  I  V.  Hevery, 
Phys.  ZS.  12,  1214;  191 1. 


Ammoniak. 

Raoutt'),  Ann.  chim.  phys.  (5) 
1,  262;  1874. 


o" 

I 

2 

3 

4 

5 

6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 


1305 

1225 
II61 

II07 
1058 
1024 
1002 
980,2 

959,5 
937,5 
915,5 
892,1 
870,1 
848,1 
826,1 
806,7 

787,4 
768,0 

748,8 
730,8 
715,4 
694,7 
678,3 
665,6 

653,0 
640,5 
626,6 
614,1 
600,3 


98,4 
92,4 
87,4 
83,3 
79,6 
77,0 
75,3 
73,6 
72,0 
70,3 
68,6 
66,8 
65,1 

63,4 
61,7 
60,2 
58,7 
57,2 
55,7 
54,3 
53,1 
51,5 
50,2 
49,2 
48,2 
47,2 
46,1 

45,1 
44,0 


Stickoxyd. 

Winkler,  L.  W.,  Ber. 

34,  1408;  1901.    ZS. 

171;  1892 

0  I     0,07381 

1  i  7184 


3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 


6993 
6809 
6632 
6461 
6298 
6140 
5990 
5846 
5709 
5587 
5470 
5357 
5250 
5147 
5049 
4956 


ehem.  Ges. 
ph.  Ch.  9, 

0,009825 
9556 
9299 
9049 


8577 
8356 
8141 

7937 
7741 
7554 
7387 
7227 
7072 
6925 
6783 
6647 
6518 
6394 


*)  Die  durch  v.  Antropoff  (Proc.  Roy.  Soc.  83  (A),  474;  1910)  an  Estreichers  Zahlen  an- 
gebrachten Korrekturen  wurden  durch  v.  Antropoff  selbst  in  brieflicher  Mitteilung  als  unbegründet 
zurückgezogen. 

*)  Im  Original  sind  die  Werte  von  4  zu  4  Grad  angegeben;  die  zwischenliegenden  Werte 
wurden  graphisch  interpoliert. 

Just! 


145  c 


599 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser. 

Weitere  Lit.  s.  S.  606. 


t 


t 


19 
20 


23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 

■  35 
40 

45 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,04785 
4706 
4625 
4545 
4469 

4395 
4323 
4254 
4188 
4124 
4063 
4004 
3734 
3507 
33" 
3152 

2954 
2810 
2700 
2648 
2628 


0,006278 
6168 
6054 
5942 
5834 
5729 
5626 

5527 
5431 
5338 
5248 
5161 

4753 
4391 
4056 

3754 
3233 
2664 
1980 
1131 
0000 


Stickoxydul. 

Geffcken,  ZS.  ph.  Ch.  49,  257; 
1904. 


5 

1,0480 

c 

>.204 

10 

0,8778 

170 

15 

7378 

143 

20 

6294 

121 

25 

5443 

104 

Kohlenox: 

yd. 

Winkle 

r,  L.W.,  Ber 

ehem.  Ges. 

a4, 140 

8;  1901;  ZS 
171;  1892 

ph 

Ch.  9, 

0 

0,03537 

0,004393 

I 

3455 

4289 

2 

3375 

4187 

3 

3297 

4088 

4 

3222 

3993 

5 

3149 

3900 

6 

3078 

3810 

7 

3009 

3722 

8 

2942 

3637 

9 

2878 

3556 

10 

2816 

3477 

II 

2757 

3401 

12 

2701 

3330 

13 

2646 

3259 

14 

2593 

3191 

15 

2543 

3127 

16 

2494 

3063 

17 

2448 

3004 

18 

2402 

2944 

19 

2360 

2889 

20 

2319 

2836 

21 

2281 

2786 

22 

2244 

2737 

23 

2208 

2689 

24 

2174 

2644 

25 

2142 

2601 

26 

2110 

2558 

27 
28 

29 
30 

35 
40 

45 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,02080 
2051 
2024 
1998 
1877 

1775 
1690 
1615 

1488 
1440 

1430 
1420 
1410 


0,002517 
2477 
2439 
2403 
2229 
2073 
1932 

1794 
1520 
1274 
0979 
0566 
0000 


Kohfenoxysulfid. 

winkler,  L.  W.,  Math,  es  Ter- 

m&zettudomänyi  Ertesitö  25, 86; 
1907. 
1,333 


o 

I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 
29 
30 


1,273 

1,215 

1,160 

1,107 

1,056 

1,007 

0,961 

917 

875 

835 

800 

767 

736 

706 

677 

651 
626 
603 
581 
561 
540 
520 
502 
484 
468 
452 
438 
425 
413 
403 


0,355 
339 
323 
309 
294 
281 
267 
255 
243 
232 
221 
212 
203 
194 
186 
179 
172 
165 
159 
153 
147 
141 

136 
131 
126 
122 
118 
114 
110 
107 
104 


Kohlendioxyd. 

Bohr  u.  Bock,  Wied.  Ann.  44, 
318;  1891. 

1.713  j  0,3343 
1,646  !  321 I 
1,584  3088 
1,527  2976 
1,473  2869 
1,424  2772 
1,377  2679 
1,331  2588 
1,282  2491 
1,237     2402 


12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 
35 
40 

45 
50 
60 


1,194 

1,154 

1,117 

1,083 

1,050 

1,019 

0,985 

956 

928 

902 

878 

854 
829 
804 
781 
759 
738 
718 
699 
682 
665 
592 
530 
479 
436 
359 


0,2316 
2237 
2164 
2096 
2030 
1969 
1901 

1843 
1787 

1735 
1687 

1639 
1589 
1539 
1493 
1448 
1406 
1365 
1327 
1292 

1257 
1105 

0973 
0860 
0761 
0576 


Schwefeldioxyd. 

Schönfeld,  Lieb.  Ann.  95,  i; 
1855. 


t 


0 

79,789 

22,81 

I 

77,210 

22,07 

2 

74,691 

21,35 

3 

72,230 

20,65 

4 

69,828 

19,96 

5 

67,485 

19,29 

6 

65,200 

18,64 

7 

62,973 

18,00 

8 

60,805 

17.38 

9 

58,697 

•  16,78 

10 

56,647 

16,20 

II 

54.655 

15.63 

12 

52,723 

15,08 

13 

50,849 

14.55 

14 

49,033 

14.03 

15 

47,276 

13.53 

16 

45.578 

13.04 

17 

43.939 

12,58 

18 

42,360 

12,13 

19 

40,838 

11,69 

20 

39,374 

11,28 

21 

37.970 

10,88 

22 

36,617 

10,49 

23 

35.302 

10,12 

24 

34,026 

9.75 

25 

32.786 

9,40 

26 

31.584 

9,06 

27 

30,422 

8.73 

28 

29,314 

8,41 

29  j 

28,210 

8,10 

Jnst. 


600 


145  d 


■"'- 

Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in 

Wasser. 

Weitere  Lit.  s. 

S.  606. 

t 

l                         q 

t 

a 

9 

t 

a 

9 

0 

0 

0 

30 

27,161        7,80 

7 

0,07400 

0,000982 

26 

0,106 

0,0129 

35 

22,489        6,47 

8 

7106 

0943 

27 

104 

126 

40 

18,766   1     5,41 

9 

6826 

0905 

28 

102 

123 

10 

6561 
6328 
6106 

0869 
0838 
0808 

29 
30 

100 

121 

Methan. 

II 
12 

098 

118 

Winkler,  _L.  W.,  Ber.  ehem.  Ges. 

13 

5894 

0779 

Propylen. 

34,  1400;  1901. 

14 
15 

5694 
5504 

0752 
0726 

v.Thai 

1,  Lieb.  Ann.  123,187;  1862. 

0 

0,4465 

0,00320 

t 

a 

q 

16  1    5326 

0702 

I 

4249 

7921 

17  1    5159 

0679 

2 

4045 
3841 

7537 
7153 

0 

18      5003 

0658 

3 

0 

0,05563 

0,003956 

19  [    4858 

0638 

4 

3669 

6829 

I 

5401 

3839 

20  !   4724 

0620 

5 

3493 

6497 

2 

5244 

3725 

21 

4509 

0601 

6 

3344 

6216 

3 

5093 

3616 

22 

4459 

0584 

7 

3183 

5913 

4 

4946 

3510 

23 

4335 

0567 

8 

3044 

5651 

5 

4805 

3408 

24 

4217 

0550 

9 

2915 

5408 

6 

4669 

3309 

25 

4104 

0535 

10 

2796 

5184 

7 

4539 

3215 

26 

3997 

0520 

II 

2689 

4982 

8 

4413 

3124 

27 

3895 

0506 

12 

2592 

4798 

9 

4292 

3036 

28 

3799 

0492 

13 

2505 

4634 

10 

4177 

2953 

29 

3709 

0480 

14 

2430 

4491 

II 

4072 

2876 

30 

3624 

0468 

15 

2366 

4369 

12 

3970 

2802 

35 

3232 

0412 

16 

2312 

4265 

13 

3872 

2731 

40 

2915 

0365 

17 

2269 

4181 

14 

3779 

2663 

45 

2660 

0326 

18 

2237 

4117 

15 

3690 

2598 

50 

2459 

0293 

19 

2216 

4074 

16 

17 
18 

3606 
3525 
3448 

2536 
2477 
2420 

60 
70 
80 

2177 
1948 
1826 

0239 
0185 
0134 

20 

2205 

4049 

Acetvlen. 

19 

3376 

2366 

90 

1759 

0075 

Winkler.  L.  W.. 

noch  nicht  ! 

20 

3308 

2316 

100 

1720 

0000 

veröffentlicht.       ll 

21 

3243 

2268 

1.73 
1,68 
i»63 

0,200 
194 

188 

22  , 
23 

3180 
3"9 

2221 
2175 

Äthylei 

1. 

0 

I 
2 

24 

3061 

2131 

Winkler,  L.  W., 

noch  nicht 

3 

1,58 

182 

25 

3006 

2090 

veröffentli( 

:ht. 

4 

1.53 

176 

26 

2952 

2049 

0 

0,226 

0,0281 

5 

1.49 

171 

27 

2901 

2010 

I 

219 

272 

6 

1.45 

167 

28 

2852 

1972 

2 

211 

262 

7 

1,41 

162 

29 

2806 

1936 

3 

204 

253 

8 

1.37 

157 

30 

2762 

1902 

4 

197 

244 

9 

1.34 

154 

35 

2546 

1731 

5 

191 

237 

10 

1.31 

150 

40 

2369 

1584 

6 

184 

228 

II 

1,27 

146 

45 

2238 

1465 

7 

178 

220 

12 

1,24 

142 

50 

2134 

1358 

8 

173 

214 

13 

1,21 

138 

60 

1954 

1142 

9 

167 

207 

14 

1,18 

135 

70 

1825 

0924 

10 

162 

200 

15 

1.15 

131 

80 

1770 

0694 

II 

157 

194 

16 

1.13 

129 

90 

1735 

0396 

12 

152 

188 

17 

1,10 

125 

100 

1700 

0000 

13 

148 

183 

18 

1,08 

123 

14 

143 

176 

19 

1,05 

119 

Äthan. 

15 

139 

171 

20 

1.03 

117 

Wiokh 

sr,  L.  W.,  Ber.  ehem.  Ges. 

16 

17 

136 
132 

167 
162 

21 
22 

1,01 
0,99 

115 
112 

34,  1408;  1901. 

18 

129 

158 

23 

0,97 

HO 

0 

0,09874 

0,01316 

19 

125 

153 

24 

0,95 

107 

I 

9476 

1262 

20 

122 

149 

25 

0,93 

105 

2 

9093 

1211 

21 

119 

146 

26 

0,91 

102 

3 

8725 

1161 

22 

116 

142 

27 

0,89 

100 

4 

8372 

1113 

23 

114 

139 

28 

0,87 

098 

5 

8033 

1068 

24 

III 

135 

29 

0,85 

095 

6 

7709 

1024 

25 

108 

131 

30 

0,84 

094 

Just. 


145 


601 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser. 

Weitere  Lit.  s.  S.  606. 


t 


t 


Schwefelwasserstoff. 

Faaser.  Math.  u.  naturw.  Ben 
aus  Ungarn  6,  154;  1888. 


3 

4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
Z3 
13 


19 
20 


4,686 

4Ö55 
4.428 

4.303 
4,182 
4»o63 
3,948 
3.836 

3,728 
3,622 
3,520 
3,421 
3,325 
3,232 
3,142 
3,056 
2,973 
2,893 
2,816 
2,742 
2,672 


I  0,709 
688 
669 
650 
631 
1  613 

;  595 

!      578 

!  561 
I  545 
529 
514 
499 
485 
471 
457 
445 
432 
420 

409 

398 


Winkler,  L.  W..  Math,  es  Ter- 

misztti 

tudomänyi  Ertesitö  25, 86; 

1907, 

0 

4,621 

;     0,699 

I 

4,475 

676 

2 

4,333 

654 

3 

4,196 

633 

4 

4.063 

613 

5 

3.935 

593 

6 

3.81 1 

574 

7 

3.692 

556 

8 

3.578 

539 

9 

3,468 

522 

10 

3.362 

505 

f'-Xl 

3,265 

490 

<&.az. 

3.172 

476 

13 

3,082 

462 

14 

2,996 

449 

15 

2,913 

436 

16 

2.834 

424 

17 

2.759 

412 

18 

2,687 

401 

r^ 

2,619 

390 

^26 

2,554 

380 

^    31 

2.491 

370 

zit' 

2,429 

361 

23 

2,370        1 

351 

24 

2.312        1 

342 

25 

2,257 

334 

26 

2,204 

325 

27 

2.153 

317 

28 

2,105       ! 

309 

29 

2,058 

302 

30 

2,014 

295 

35 

1,811 

262 

40 

1,642 

0,233 

45 

1,499 

209 

50 

1,376 

186 

00 

1,176 

146 

70 

1,010 

109 

80 

0,906 

076 

90 

0,835 

041 

100 

0,800 

000 

Chlorwasserstoff. 

Roozeboom,  B.,  Rec.  P.-B. 
104;  1884. 


t 


-24 
-21 
-18 

15 
-10 

-  5 
o 


550,9 
533.1 
517.4 


101,2 
98,3 
95,7 
93,3 
89,8 
86,8 
84,2 


Roscoe-Dittmar,  Lieb.  Ann.  112, 
•    327;  1859. 


4 

6 

8 

10 

12 

14 
16 
18 
20 
22 

24 
26 
28 
30 

40 
50 
60 


506,9 
500,2 

494,1 
487,3 
481,1 
474,3 
468,1 
461,8 

455,5 
448,6 

442,3 
435,4 
429,0 

423,3 
417,6 
411.8 

386,0 
361,9 
339,0 


82,5 
81,4 
80,4 

79,3 
78,3 
77,2 
76,2 
75,2 
74,2 
73,1 
72,1 
71,0 
70,0 
69,1 
68,2 
67.3 
63,3 
59,6 
56,1 


Bromwasserstoff. 

Roozeboom,  B.,  Rec.  P.-B.  4, 
103;  1885. 


—25 
— 20 

—15 
— 10 

—  5 

o 

10 

25 
50 

75 
100 


645,5 
631,0 
612,5 
582,3 
533,0 
468,2 
406,4 
345.0 


255.0 
247.3 
239,0 

233,5 
228,0 

221,2 
210,3 
193,0 
171.5 
150.5 
130.0 


Luft 

Winkler,    L.  W.,   Ber.   ehem. 

Ges.  34,  1408;  1901.   Teilweise 

noch  nicht  veröffentlicht. 

Ol  berechnet  aus  den  Absorp- 
tionskoeffizienten des  Sauer- 
stoffs und  Stickstoffs. 

oo  berechnet  aus  dem  Sauer- 
stoffgehalt des  mit  Luft  ge- 
sättigten Wassers  und  aus 
dem  Sauerstoffgehalt  der 
durch  Kochen  ausgetriebenen 
Luft. 


o" 

I 

2 

3 

4 

5 

6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 

13 
14 

15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 
29 
30 
35 
40 
45 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


0,02881 
2808 
2738 
2670 
2606 

2543 
2482 
2424 
2369 
2316 
2264 
2217 
2171 
2127 
2085 
2045 
2005 
1970 

1935 
1901 
1869 
1838 
i8o8 
1779 
1751 
1724 
1698 

1674 
1650 
1627 
1606 

1503 
1418 

1351 
1297 
1216 
1156 
1126 

1113 
1105 


0,02936 
2860 
2789 

2719 
2653 
2590 
2529 
2471 
2416 
2362 
2312 
2263 
2217 

2173 
2130 
2090 
2051 
2014 
1978 
1944 
191 1 
1880 
1849 
1820 

1791 
1762 

1734 
1708 
1683 

1657 
1632 


Just 


602 


145  f 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  in  Wasser 

Weitere  Lit.  s.  S.  606. 

Luft. 

Wiakler,  L.  W.,  bei  Lunge:  Chem.  techn.  Unters.-Meth.  Bd.  I,  322;  1904. 

Gehalt  von  1000  ccm  Wasser,  welches  bei  normalem  Barometerstand  mit  Luft  gesättigt  ist. 

(Die  Luft  frei  von  CO2  und  NH3). 

j 

1  0,-Gehalt 

Oa-Gehalt 

t           O2          N2,Aetc. 

Summe 

der  gelösten 
Luft 

t 

O2           N2,Aetc. 

Summe      der  gelösten 
Luft 

0    i 

0  110,19  ccm ^){  18,99  ccm') 

29,18  ccm') 

34,91  % 

0 
16 

6,89  ccm')  113,25  ccm') 

i 

20,14  ccm')|  34,21  % 

I  1  9,91    „       18,51    „ 

28,42    „ 

34,87   „ 

17 

6,75    „       3 

3,00   „ 

19,75    „ 

34,17  " 

2 ;  9,64  „     118,05  „ 

27,69    „ 

34,82   „ 

18 

6,61    „        ] 

2,77    „ 

19,38    „ 

34»i2  „ 

3  i  9,39  „ 

17,60    „ 

26,99    „ 

34,78   „ 

19 

6,48    „       ] 

2,54    " 

19,02    „         34,08  „ 

4  i  9,14  „ 

17,18    „ 

26,32    „ 

34,74   " 

20 

6,36   „       ] 

2,32    „ 

18,68    „         34,03  „ 

5   8,91  „ 

16,77    „ 

25,68    „ 

34,69   „ 

21 

6,23    „        ] 

2,11    „ 

18,34    »          33,99  „ 

6  ;  8,68    „ 

16,38    „ 

25,06   „ 

34,65    „ 

22 

6,11    „        ] 

1,90    „ 

18,01    „       1  33,95  „ 

7     8,47    „ 

16,00    „ 

24,47    „ 

34,60   „ 

23 

6,00    „        ] 

[1,69    „ 

17,69    „       j  33,90  „ 

8 

8,26  „ 

15,64    „ 

23,90   „ 

34,56   „ 

24 

5,89   „       5 

[1,49    „ 

17,38    „          33,86  „ 

9 

8,06  „ 

15,30    „ 

23,36   „ 

34,52   „ 

25 

5,78    „       1 

[1,30    „ 

17,08    „          33,82  „ 

|io     7,87    „ 

14,97    „ 

22,84   „ 

34,47  „ 

26 

5,67    „       1 

[1,12     „ 

16,79  „     !  33,77  " 

1 1      7,69    „ 

14,65    „ 

22,34   „ 

1  34,43  „ 

27 

5,56   „ 

[o,94    „ 

16,50  „ 

33,73  „ 

12  ,  7,52    „ 

14,35    " 

21,87    „ 

34,38  „ 

28 

5,46   „       10,75    „ 

16,21  „ 

33,68  „ 

13 

7,35  » 

14,06    „ 

21,41    „ 

34,34  » 

29 

5,36   „ 

1:0,56    „ 

15,92  „ 

33.64  „ 

14 

7,19  „ 

13,78    „ 

20,97   „ 

34,30  „ 

30 

5,26   „ 

[0,38    „ 

15,64  „     1  33,60  „ 

15 

7,04  » 

13,51    „ 

20,55    „ 

34.25  „ 

*)  Bei  0*'  und  760  mm. 

146 

Löslichkeit  von  Gasen  in  wässerigen  Lösungen. 

Löslichkeit  in  wässerigen  Glyzerinlösungen. 

Weitere  Lit.  s.  S.  606. 

t 

%  Glyzerin 

a 

t 

%  Glyzerin            a 

t 

%  Glyzerin            a 

1 
1 

Wasserstoff. 

Wasserstoff. 

Stickstoff. 

H.  Henkel,  Dissertation,  Berlin 

K.  Drucker  und  E.  Moles,  ZS. 

K.  Drucker  und  E.  Moles,  ZS. 

1905. 

ph.  Gh.  75,  405;  1910. 

ph.  Gh.  75,  405;  1910. 

140 

0 

0,01928 

250 

0 

0,01797 

250 

0 

0,01430 

2,29 

0,01886 

„ 

4,0 

0,0170 

„ 

16,0 

0,0093 

„ 

5,32 

0,01862 

„ 

10,5 

0,0163 

„ 

29,7 

0,0062 

„ 

8,57 

0,01820 

„ 

22,0 

0,0141 

„ 

48,9 

0,0047 

10,83 

0,01815 

„ 

49,8 

0,0091 

„ 

74,5 

0,0023 

,, 

15,31 

0,01765 

„ 

50,5 

0,0089 

„ 

84,1 

0,0022 

21« 

0 

0,01838 

„ 

52,6 

0,0083 

II 

" 

2,29 
5,68 

0,01809 
0,01771 

" 

67,0 
80,0 

0,0062 
0,0047 

„ 

6,46 

0,01767 

,, 

82,0 

0,0047 

„ 

10,40 

0,01706 

„ 

88,0 

0,0040 

„ 

14,11 

0,01688 

„ 

95,0 

0,0030 

" 

18,20 

0,01602 

Just. 


146 


603 


Löslichkeit  von  Gasen  in  wässerigen  Lösungen. 


Weitere  Lit.  s.  S.  606. 


t  =  i5 


LösUchkeit  in  wässerigen  Lösungen  verschiedener  Stoffe. 

m  bedeutet  die  Grammäquivalente  pro  Liter. 

Wasserstoff. 

Steiner,  Wied.  Ann.  72,  275;  1894. 


LiCl 
KNO3 
KCl 
NaNOa 

a  = 
a  = 
a  — 

a  = 

-CaQs 
2 

NaCl 

a  = 
a  = 

V  MgSO, 

a  — 

Y  ZnSO« 

a  = 

y  NajSO^ 

a  = 

~  K2CO3 

a  = 

-^  NajCOs 

a  = 

0,01883 


0,01574 
0,01524 
0,01502 
0,01496 

0,01493 

0,01478 
0,01451 

0,01446 

0,01370 
0,01338 
0,01340 


0,01325 
0,01276 
0,01217 
0,01201 

0,01195 

0,01144 
0,01120 

0,01113 
0,00991 
0,00967 
0,00967 


0,01121 
0,01076 
0,00996 
0,00984 

0,00958 

0,00880 

0,00856 

0,00852 

0,00710 

0,00700 

0,00699 


0,00949 

o,oo8io 
0,00808 

0,00780 

0,00699 

0,00659 


0,00667 
0,00667 

0,00635 

0,00573 

0,00499 


0,00550 
0,00542 

0,00510 


0,00667    0,00510 


0,00508    0,00372  '  0,00273 


t  =  25« 


Wasserstoff. 

Geffcken,  ZS.  ph.  Ch.  49,  257,  1904. 


0.5 


CH3COOH 

CH2C1COOH 

HN03 

HQ 

a  = 
a== 
0  = 
a  = 

l  H2SO4 

0  = 

KOH 
NaOH 

a  = 
a  = 

0,01764 


0,0176 

0,0173 
0,0172 
0,0170 

0,0175 
0,0170 
0,0168 
0,0164 

0,0172 
0,0165 
0,0159 
0,0154 

0,0170 

0,0153 
0,0146 

0,0170 
0,0147 

0,0169 

0,0162 

0,0149 

0,0137 

0,0129 

0,0153 
0,0151 

0,0130 
0,0127 

0,0089 

0,0066 

0,0050 

Sauerstoff. 

Geffck 

en,  loc  cit. 

1  =  15- 


0,5 


HNO3 
HCl 

H2SO4 

NaCl 


K,S04     a  = 

KOH       a  = 
NaOH      a  = 


=     0,03441 


0,0330 
0,0326 

0,0320 

0,0292 

0,0279 

0,0276 
0,0273 


0,0319 
0,0310 

j     0,0302 

0,0246 

I     0,0225 

I     0,0222 
{     0,0219 


0,0299 
0,0283 


0,0173 


0,0144 


0,0243      1     0,0221      i     0,0202 


Jast 


601 


146  b 


Löslichkeit  von  Gasen  in  wässerigen  Lösungen. 

Weitere  Lit.  s.  S.  606. 

t  =  25<> 

Sauerstoff.     (Fortsetzung.) 

m  = 

0 

0,5 

I 

2              1             3 

4 

5 

HNO3      a 

! 

02821 

0,0277 

0,0270 

0,0260                    — 





HCl         a 

= 

— 

0,0271 

0,0263 

0,0245                    — 

— 

— 

--H2SO4     a 
NaCl        a 

— 

— 

0,0264 

0,02 

52 
04 

0,0230              0,0210 
0,0145                    — 

0,0191 

0,0178 

— 

0,0240 

0,02 

—  K2SO4      a 

= 

— 

0,0232 

0,0190 

— 

— 

— 

— 

KOH       a 

=  { 

— • 

0,0230 

0,0189 

— 

— 

— 

— 

NaOH      a 

" 

0,0229 

0,0187 

0,0122 

Kohlendioxyd. 

t  =  i5» 

Geffcken,  loc.  cit. 

m  = 

0 

0,5 

I 

2 

3 

4 

HNO3 
HCl 

a  = 

1,014 

1,022 
0,990 

1,029 
0,974 

1,043 
0,948 





^-H2S04 

2 

a  = 

0,965 

0,927 

0,869 

0,825 

0,785 

CsCl 

KNO3 

KJ 

RbCl 

KBr 

a  = 
a  = 
a  = 
a  = 
a  = 

— 

0,954 
0,953 
0,940 

0,937 
0,935 

0,897 
0,875 
0,873 
0,866 

— 

— 

— 

KCl 

0  = 

— 

0,925 

0,850 



— 

— 

1  =  25» 

m  = 

0 

I        0,5 

I                                 2 

1 

3 

4 

HNO3 
HCl 

a  = 
a  = 

0,756 

I 

0,769 
0,738 

0,781 
0,732 

0,803 
0,728 

— 

— 

—  H2SO4 
2 

a  = 

0,727 

0,705 

0,669 

0,639 

0,611 

CsCl 

KNOa 

KJ 

a  = 
a  = 
0  = 

0,715 
0,718 

0,710 

0,684 
0,666 

'~~' 

z 

— 

RbCl 
KBr 
KCl 

a  = 
a  = 
a  = 

— 

0,704 
0,703 
0,695 

0,722 

0,653 
0,641 



— 

— 

Stickoxydul. 

t  =  i5'' 

Geffcken,  loc.  cit. 

m  = 

0 

1        0,5 

I                                 2 

i 

3 

4 

HNO3 
HCl 

a  = 

0,737 

s 

0,736 

0,716 

0,736 
0,700 

0,735 
0,679 



— 

— H2SO4 
2 

«  = 

0,696 

0,663 

0,611 

0,571 

0,533 

NH4CI 

a  = 

0,692 

0,655 

— 

— 

~ 

Just. 


146 


605 


: 

Löslichkeit  von  Gasen  in  wässerigen  Lösungen 

. 

Weitere  Lit. 

s.  S.  606 

Stickoxydul. 

( Fortsetzung.) 

, 

t  = 

15° 

m 

! 

0 

1 
0,5       i 

I 

2 

3 

4 

'      CsCl 

a  = 

_ 

0.673 

_ 





KJ 

0  = 



0,665 

0,600 

— 

— 

1       LiCl 

a  = 

— 

0,661 

0,591 

— 

— 

— 

;       KBr 

a  = 

— 

0,661      i 

0,594 

— 

— 

— 

RbCl 

0  = 



0,659 

0,592 

— 

— 

— 

KCl 

«== : 

— 

0,650 

0,584 

— 

— 

— 

KOH 

a=  j 

0,633 

0,530 

— 

i           t  = 

25» 

m 

1 

0 

1 
0,5 

I 
■ 

2 

3 

4 

HNO3 

a  = 

0,5443 

0,547 

0,551 

0,560 



i 

HCl 

0  = 

— 

0,529 

0,520 

0,510 

— 

— 

^  H3SO4 

0  = 

— 

0,518     i 

0,497 

0,466 

0,442 

0,424 

NH.Cl 

a  = 



0,510      ! 

0,485 



— 

— 

CsQ 

0  = 

— 

0,498 

— 

— 

— 

KJ 

0== 

— 

0,496 

0,451 

— 

— 

j          — 

Lia 

a  = 

— 

0,490 

0,442 

— 

i          ~ 

KBr 

0^ 



0,491      i 

0,444 

— 

— 

j 

Rba 

a  = 

— 

0,488      ■ 

0,442 

— 

— 

KQ 

a  = 

— 

0,483 

0,435 

— 

— 

KOH 

0= ; 

i 

0,471      ■ 

! 

0,399 

1 

Stic 

koxydul  in  ( 

H.  Henkel,  Dis 

ilyzerinl 

s.  Berlin  i 

ösungen. 

905. 

15°       0 

\  GL 

X  =  0,7327 

20" 

0      •'.  a 

.  0  =  0 

6288                      II 

2,49 

— ■ 

0,7181 

2,36      — 

0.6131              II 

3.28 

— 

0,7103 

4.88         - 

0 

5993 

7.17 

— 

0,6844 

6,88         — 

0 

5903 

10,52 

— 

0,6668 

9.86         — 

0 

.5633 

i4»o5 

— 

0,6410 

15.82         — 

0 

531 

C5 

17,08 

— 

0,6229 

Löslicbkeit 

in  Schwefels 

5äure-W 

assergemis 

sehen. 

Cfa 

Stickstoff  un 

.  Bohr,  ZS.  ph. 

d  Sauer 

Ch.  71,  4' 

Stoff. 

7;  1910. 

m 

t 

0  N, 

t 

a  O2 

m 

t 

a  N, 

aO, 

0 

20,9° 

0,0156 

,       0,0310 

24,8 

21,5" 

0,0048 

1 
1 

1 

0,0103 

4.9 

1    20,9 

0,0091 

i       0,0195 

29,6 

20,8     , 

0,0051 

1 

0,0117 

8,9 

i    20,9 

0,0072 

1       0,0155 

34,3 

20,9 

0,0100 

0,0201 

10,7 

21,2 

0,0066 

1       0,0143 

35,8 

21,1 

0,0129 

0,0275 

20,3 

21,1 

0,0049 

j       0,0119 

1 

i 

Jost 


606 


147 


Literatur,  betreffend  Absorption  der  Gase. 


In  Flüssigkeiten. 

Abegg,  R.,  u.  Riesenfeld,   H.,  ZS.  ph.  Ch.  40, 

84;  1902.  Partialdruck  und  Löslichkeit  von 
NH3  in  wässerigen  Lösungen  folgender  Salze: 
KCl,  KBr,  KJ,  KOH,  NaCl,  NaBr,  NaJ, 
NaOH,  LiCl,  LiBr,  LiJ,  LiOH,  KF,  KNO3, 
KNO2,  KCy,  KCyS,  KBO2,  K2SO4,  K^SOs, 
K2CO3,  KoCrO^,  K2C2O4,  CH3COOK,  K2HPO0 

0  Na.S,  KCIO3,  KBrOs,  KJO3. 

Aogström,  Öfversigt  Svenska  Vet.  Ak.  Förh. 
6,  37;  1881.  Ausdehnung  des  Wassers  durch 
Absorption  von  Gasen.  —  Wied.  Ann.  16, 
297;  1882.   Dasselbe.  —  Wied.  Ann.  33,  223; 

1888.  Ausdehnung  von  Chloroform,  Nitro- 
benzol,  Benzol,  Methyl-  und  Äthylalkohol  und 
Äther  durch  Absorption  von  CO2,  H2  und  Luft. 

Baly,    Phil.  Mag.   (5)  49,   517;    1900.    O2  in 

flüssiger  Luft. 
Bell,  J.,  u.  Feild,  A.,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc. 

33,  940;  191 1.     NH3  in  H2O  und  CHCI3. 
Bellati   u.   Lussana,    Atti    Ist.    Venet.    (6)  7; 

1889.  Ref.:  BeibL  14,  18;  1890  CO2  und  N2O 
in  Wasser  und  Äthylalkohol.  Einfluß  der 
Auflösung  auf  die  Oberflächenspannung. 

Berthelot,  Ann.  chim.  phys.  (5)  14,  369; 
1878.     HBr  in  H2O. 

Billitzer,  J.,  ZS.  ph.  Ch.  40,  535;  1902.  Ace- 
tylen  in  Wasser  und  wässerigen  Lösungen  von 
Ba(0H)2,  Ca(OH)2,.NH40H,  NaOH,  KOH, 
Na2S04,  H2SO4;  Äthylen  in  Wasser  und 
wässerigen  Lösungen  von  KOH ,  NaOH, 
NH4OH,  NaaSO*. 

Blümcke,  Wied.  Ann.  23,  404;  1884  und  30; 
243;  1887.  CO2  in  Wasser  und  Äthylalkohol; 
Volumänderung. 

Bohr  u.  Bock,  Wied.  Ann.  44,  318;  1891.  Overs. 
K.  Dansk.  Vidensk.  Selsk.  Forhandl.  22,  84; 
1891.  O2,  N2,  H2,  CO2  in  H2O  bei  Tempe- 
raturen von  o"  bis  100". 

Bohr,  C,  Festschrift  Ludwig  gewidmet,  168; 
1887.   CO2  in  H2O  bei  verschiedenen  Drucken. 

—  C.  r.  124,  414;  1897.    N2  und  H2  in  Blut. 

—  Wied.  Ann.  62,  644;  1897.  Allgem.  Be- 
trachtungen und  Zusammenstellung  der  Resul- 
tate der  verschiedensten  Forscher  auf  dem 
Gebiet  der  Gasabsorption.  —  Sauerstoffauf- 
nahme des  Blutfarbstoffs,    Kopenhagen  1895. 

—  Wied.  Ann.  68,  500;  1899.  Invasions-, 
Evasions-  und  Absorptionskoeffizienten  von 
CO2  in  H2O  und  wässerigen  Kochsalzlösungen. 

—  Ann.  Phys.  (4)  1,  244;  1900.  CO2  in 
Äthylalkohol  von  —67"  bis  +45".  Invasions- 
und Evasionskoeffizient  bei  o".  —  ZS.  ph. 
Ch.  71,  47 ;  1910.  CO2,  N2,  O2  in  Mischungen 
von  H2O  und  H2SO4. 

Boyle,  R.  W.,   Bull,    of  the  Macdonald   Phys. 

Build.  1,  52;  1910  Thoriumemanation  in  H2O, 

konz.    H2SO4,   Äthylalkohol   und    Petroleum. 

PhiL  Mag.  (6)  22,  840;   191 1   Ra-Emanation 

in  H2O,  Äthyl-  u.  Amylalkohol  sowie  Toluol. 
Braun,    ZS.  ph.  Ch.  33,   721;   1900.     N2  und 

H2  in  wässerigen  Lösungen  von  Propionsäure, 

Harnstoff  (nur  H2),  NaCl,  BaCU. 
Brichaux,  A.,   Bull.  Soc.  Belg.  25,  145;  191 1. 

NHa-Löslichkeit. 
Brociner,  C.  r.  121,  773;  1895.    C2H2  in  Blut. 


Bunsen,  R.,  Lieb.  Ann.  93,  i;  1855.  Phil.  Mag. 
(4)  9,  116  und  181;  1855.  Arch.  Sc.  phys. 
28,  235;  1855.  Ann.  chim.  phys.  (3)  43,  496; 
1855.  Gasometrische  Methoden,  2.  Auflage, 
Braunschweig  1877.  N2,  H2,  CjHe,  CO,  GH4, 
C2H4,  CO2,  O2,  Luft  in  H2O. 

Carius,  Lieb.  Ann.  94,  129;  1855.  Ann.  chim. 
phys.  (3)  47,  418;  1856  (Ref.).  H2,  CH„  C.H4, 
O2,  CO,  CO2,  N2,  N2O,  NO,  H2S,  SO2  in 
Äthylalkohol,  N2O  in  H2O.  —  Lieb.  Ann.  99, 
129;  1856.     NH3  in  H2O. 

Caron,  C.  r.  63,  1129;  1866.  H2  und  CO,  in 
geschmolzenem  Cu. 

Cbappuis,  Wied.  Ann.  19,  21;  1883.  SO^  und 
NH3  in  H2O. 

Chlopin,  Arch.  Hyg.  27,  18;  1896.  Betrach- 
tungen über  Winklers  Verfahren,  O2  in  H^O 
zu  bestimmen.    O2  in  Flußwasser. 

Christoff,  A.,  ZS.  ph.  Ch.  53,  321;  1905.  COo 
in  einer  großen  Reihe  wässeriger  Salzlösungen 
und  binärer  Flüssigkeitsgemenge.  —  ZS.  ph. 
Ch.  65,  622;  1906.  H2,  No,  O2,  CH4,  CO  und 
CO2  in  konzentrierter  H2SO4  und  Mischungen 
von  H2O  und  H2SO4.  Zusammenhang  zwischen 
Löslichkeit  und  Oberflächenspannung. 

Clowes  u.  Bipps,  Journ.  ehem.  Ind.  32,  358; 
1904.  Atmosphärischer  O2  in  Meerwasser  und 
H2O  von  verschiedenem  Kochsalzgehalt. 

Clowes,  Journ.  ehem.  Ind.  16,  210;  1897. 
Apparat  zum  Sammeln  der  in  Flüssigkeiten 
gelösten  Gase. 

McCrae  u.  Wilson,  Proc.  ehem.  Soc  17,  5; 
1901.  Einfluß  gelöster  Salze  auf  die  Ver- 
teilung von  NH3  zwischen  H2O  und  CHCI3. 
—  ZS.  anorg.  Ch.  11,  35;  1903.  Verteilung 
von  SO2  zwischen  H2O  und  CHCI3. 

Cundall,  Journ.  ehem.  Soc.  69,  1076;  1891, 
Dissoziation  von  flüssigem  N2O4.  —  Journ. 
ehem.  Soc.  67,  794;  1895.  Dissoziation  von 
flüssigem  N2O4  und  Auflösung  in  Chloroform, 
Methylenchlorid,Tetrachlorkohlenstoff,Äthylen- 
chlorid,  Benzol,  Monochlorbenzol,  Monobrom- 
benzol,  Bromoform,  Bromäthyl,  Äthylen- 
bromid,  Schwefelkohlenstoff,  Siliciumtetra- 
chlorid. 

Mac  Daniel,  Journ.  phys.  Chem.  15,  587,  191 1. 
Gasförmige  Kohlenwasserstoffe  in  organischen 
Flüssigkeiten. 

Deicke,  Pogg.  Ann.  119, 156;  1863.   HCl  in  H2O. 

Del^pine,  Journ.  Pharm.  Chim.  (5)  25;  496; 
1892  NH3  in  H2O. 

Oittmar,  Challenger  Expedition,  Physies  and 
Chemistry  1,  172;  1884.  N2- Gehalt  des 
Meerwassers. 

Drucker,  K.,  u.  Moles,  E.,  ZS.  ph.  Ch.  75, 
405;  1910.  N2  und  H2  in  Wasser- Glycerin 
Mischungen,  N2  in  Wasser- Isobuttersäure 
Mischungen.  Neue  Versuchsanordnung  zur 
Messung  kleiner  Gaslöslichkeiten. 

Erdmann  u.  Bedford,  Ber.  ehem.  Ges.  37, 
1432;  1904.     N2  in  flüssigem  O2. 

Estreicher,  T.,  ZS.  ph.  Ch.  31,  176;  1899.  A 
und  He  in  H.O. 

Faiciola,  Rend.  Line.  (5)  17 II,  324;  1908. 
Gazz.  chim.  391,  398;   1909.     Kryoskopische 

Just. 


147a 


607 


Literatur,  betreffend  Absorption  der  Gase. 


Untersuchungen   an   Lösungen   von  CO,    Nj, 
H»,  Ol,  CH4  in  organischen  Flüssigkeiten. 

Faaser,  Math.  u.  natun^'.  Ben  Ungarn  6, 154 ;  1889. 
Ref.:  Chem.  Zbl.  1889 1,  754  H^S  in  H.O. 

Feroet,  These  sur  le  röle  des  principaux  Cle- 
ments du  sang  dans  l'absorption  ou  le  d^age- 
ment  des  gaz  de  la  respiration.  Paris  1858. 
Ann.  d.  Sc  nat.  (4)  8,  125. 

Findlay,  A.,  u.  Creigbton.  H.  J.,  Joum.  chem. 
Soc.  y7,  536;  1910.  CXDj  und  NO  in  kolloi- 
dalen Lösungen  und  feinen  Suspensionen. 

Fonda.  G.,  Dissertation  Karlsruhe  1910.  CO 
in  NaOH-Lösungen. 

Fox,  ZS.  ph.  Ch.  41,  458;  1902.  SO2  in  HjO 
und  wässerigen  Lösungen  der  folgenden  Salze : 
KJ,  CdJ.,  NHiBr,  KBr,  NaBr,  CdBr,,  NH*^ 
KCl,  Naä,  Cda„  NH4CyS,  KCyS,  NaCyS, 
NHiNO,,  KNO„  (NH4)sS04,  K^SO^,  NajSO*, 
CdS04.  —  Farad.  Trans,  o,  70;  1909.  N,  in 
H,0. 

Freach  u.  Ashworth,  Chem.  News  81,  13; 
1900.  Löslichkeit  versch.  Gase  in  HjO  als 
Vorlesungsversuch. 

Friedet,  C,  u.  Gorgea,  A.,  C  r.  127,  590; 
1908.  H„  Chu  CH«,  CsHg,  C4H,o,  in  Amyl- 
alkohol. 

Fulda,  W.,  Arb.  Gesundh.  30,  81 ;  1909.  SO, 
in  H»0  an  Hand  der  Versuche  von  Sims. 

Garelli  u.  Falcioia,  Rend.  Line  (5)  13,  iio; 
1904.  Gazz.  chim.  34 II,  1 ;  1904.  Kryo- 
skopische  Untersuchungen  an  Lösungen  von 
CO,,  H,S,  CH„  N,0. 

Gans,  ZS.  anoi^.  Chem.  25,  236;  1900.  Partial- 
drucke  von  NHj,  gelöst  in  H,0  und  wässe- 
rigen Lösungen  der  folgenden  Salze:  NH4CI, 
NH4NO3,  NH4J,  NH4CyS,  (NH4),S04, 
{NH4),C04,  (NH4),C4H40„  KQ,  NaQ,  BaQ,, 
SrClo,  OaCl,,  MgCl,,  AgQ,  CuQ,,  CuSO«, 
ZnSO«,  CdSO«. 

Geffcken,  ZS.  ph.  Ch.  49,  257;  1904.  H,  in 
Lösungen  von  CH3COOH,  CHjQCOOH,  KNO„ 
HQ,  H,S04,  NaOH,  KOH.  O,  in  Lösungen 
von  H.NOs,  HQ,  H,S04,  NaOH,  KOH,  NaQ, 
K..SO4.  CO.  in  Lösungen  von  HNO3,  HCl, 
HsSO*,  KCl,  LiCl,  RbCl,  CsGl,  KJ,  KNOa, 
KBr.N.O  in  Lösungen  von  HNO3,  HQ, 
H.2SO4,  KOH,  KQ,  LiQ,  RbQ,  CsCl,  KJ,  KBr. 

Gniewosz  u.  Walfisz,  ZS.  ph.  Ch.  1,  70;  1887. 
H2,  Ns,  O2,  N,0,  CsH^,  CO,,  CO,  CH4  in 
Petroleum. 

Goodwin,  Ben  chem.  Ges.  15,  3039;  1883,  Cli 
in  HjO  und  wässerigen  Lösungen  der  Salze: 
KQ,  NaQ,  SrClj,  CaQ^,  MgCl,,  Fe^Cl,,  CoCI„ 
NiQi,  MnCU,  CdQ.,  LiCl,  HCl,  NaCl-f  KQ, 
CoQj+Naa,  .Wna,'-f  NaQ. 

Gordon,  ZS.  ph.  Ch.  18,  i;  1895.  N,0  in 
wässerigen  Lösungen  der  Salze:  LiQ,  NaQ, 
KCl,  Na.SOi,  K2SO4,  LisSO*,  CaCU,  SrQ,, 
MgSO*. 

Gr^haut,  C  n  118,  594;  1894.  Einfluß  der 
Zeit  auf  die  Absorption  von  CO  durch  Blut. 
—  C  n  125,  735;  1897.    CO  in  Blut. 

Gr^goire,  Bull.  Soc  Belg.  17,  120;  1903.    Be- 
stimmungsmethode für  O,  in  H2O. 
Bamberg,  Bihang  til  Svensk.  Akad.  Handl.  10, 
No.  13;    1886.     Joum.  prakt.   Ch.  33,   433; 
1885.    N,-  und  COi-Gehalt  des  Meerwassers. 


Hantzscb,  A.,  u.  Sebaldt,  F.,  ZS.  ph.  Ch.  30. 

258;  1899  NH3  in  verschiedenen  Flüssigkeiten. 

Hantzscb,  A.,  u.  Vagt,  A.,  ZS.  ph.  Ch.  38,  705 ; 
1901.  Zustand  gel.  Stoffe  auf  Grund  v.  Ver- 
teilungsverss. 

Hempel,  ZS.  angew.  Gh.  14,  865;  1901.  COS 
in  KOH-  und  salzsaurer  CuOi-Lösung. 

Hempel  u.  Seidel,  Ben  chem.  Ges.  31,  2997; 
1898.  Verbindungen  von  CO,  mit  H,0,  Äthyl- 
äther und  Alkoholen. 

Henkel,  Dissertation  Berlin  1905.  H,  und  NjO 
in  Glyzerin- Wasser  Mischungen. 

Henricb,  ZS.  ph.  Ch.  9,  435;  1892.  Umrech- 
nung Bunsenscher  Messungen,  Aufstellung 
neuer  Interpolationsformeln. 

V.  Hevesy,  Phys.  ZS.  12,  1214;  191 1.  Aktinium- 
emanation in  H»0,  wässr.  gesättigter  KCl- 
Lösung,  konz.  H,S04  u.  org.  Lösimgsmitteln. 

Himstedt,  Phys.  ZS.  5,  210;  1904.  Ra-Ema- 
nation  in  H2O. 

Hofmann,  R.,  Phys.  ZS.  6,  337;  1905.  Radium- 
emanation in  Wasser,  Petroleum  und  Toluol. 

Hafner,  G.,  Wied.  Ann.  1,  629;  1877.  Arch. 
f.  Anat.  und  Physiol.,  physiol.  Abt.  1890, 
27.  Luft  und  N,  in  H,0.  —  ZS.  ph.  Ch.  57, 
611;  1907.  Nj  und  Hj  in  Lösungen  ver- 
schiedener organischer  Substanzen.  —  ZS.  ph. 
Ch.  59,  416;  1907.  NO  in  Lösungen  anorgani- 
scher Salze. 

Homfray,  Joum.  chem.  Soc  97,  1669;  1910. 
CO2  in  p-Azoxyphenetol. 

Jakowkin,  ZS.  ph.  Ch-  18,  585;  1895.  COj 
in  H,0. 

Jngtis,  Joum.  chem.  Soc  88,  loio;  1903- 
Proc  chem.  Soc  19,  197;  1903.  O3  in  HjO. 

Jolin,  Arch.  f.  Anat.  u.  Physiol.  1889,  262. 
Absorption  von  CO*  und  Oj  durch  Hämo- 
globine. 

Jones,  W.,  Joum.  chem.  Soc  99,  392;  191 1. 
LösÜchkeitsbestimmung  durch  Aspiration. 

Jorissen,  Chem.  Weekbl.  6,  123;  1909,  Be- 
stimmungsmethode für  O2  in  HjO. 

Just,  G..  ZS.  ph.  Ch.  37,  342;  1901.  CO2,  Hj, 
Nj,  CO  in  einer  Reihe  organischer  Lösungsmittel. 

Kaiser,  Chem.  Ztg.  27,  663;  1901.  Methode 
zur  Bestimmung  von  Oj  in  H^O. 

Kbanikoff  u.  Luginin,  Ann.  chim.  phys.  (4) 
11,  412;  1867.  Untersuchung  der  Gültigkeit 
des  Heruy-Daltonschen  Gesetzes  für  COg  in  HjO. 

Klaas,  A.,  Phys.  ZS.  6,  820;  1905.  Thorium- 
emanation in  Wasser  und  Petroleum. 

Knopp,  ZS.  ph.  Ch.  48,  97;  1904-  H,  in 
wässerigen  Lösungen  von  Chloralhydrat, 
NH4NO3,  KNO3,  NaNOs,  KCl .  N,0  in  den- 
selben Flüssigkeiten  und  femer  in  Propion- 
säurelösung. 

Kofier,  M.,  Phys.  ZS.  9,  6:  1908.  Radium- 
emanation in  Salzlösungen  imd  in  Alkohol- 
Wasser  Gemischen. 

Kohn  u.  O'Brien,  Joum.  chem.  Ind.  17,  iioo; 
189S.  CI2  in  gesättigter  NaQ- Lösung.  14"  bis  82*. 

Konowaloff.  Joum.  russ.  (4)  30,  367;  1898, 
ibid.  (4)  31,  910;  1899,  ibid.  (4)  31,  985; 
1899-  Ref.:  Chem.  Zbl,  1900  I,  646  und  938. 
NH3  Dampfdracke  über  an  NH,  gesättigtem 
HjO  und  wässerigen  Lösungen  folgender  Salze: 

löst. 


147  b 


Literatur,  betreffend  Absorption  der  Gase. 


AgNOa,  KOH,  K^COs,  CH3COOK,  {COOK)j 
KCl,  NaOH,  NaaCOs,  CHaCOONa,  HCOONa, 
NaCl,  BaClg,  SrClj,  CaCU,  (CH3COO)2Ba, 
(HC00)2Ba,  LiCl,  NH4CI,  (NH4)2S04,  K2SO4, 
KNO3,  KBr,  KJ. 

Korschun,  S.,  Arch.  Hyg.  61,  324;  1907.  Be- 
stimmungsmethoden von  O2  in  HgO. 

Kreider,  Sill.  Journ.  (4)  2,  361 ;  1896.  Apparat 
zur  Bestimmung  von  O2  in  H2O. 

Kuenen,  Edinb.  Proc  23,  312;  1901.  Änderung 
des  Absorptionskoeffizienten  der  Gase  mit  der 
Temperatur. 

Kuenen  u.  Robson,  Comm.  Lab.  Phys.  Leyden 
No.  16,  32.  Kritischer  Punkt  von  Gemischen 
von  C2H4  und  N2O.  —  ZS.  ph.  Ch.  28,  342; 
1899.     (X)2  in  H2O. 

Kumpf,  Dissertation,  Graz  188 1.  Ref.:  Beibl.  6, 
276;  1882.  CI2  in  wässerigen  Lösungen  von  NaCl. 

McLauchlan,  ZS.  ph.  Ch.  44,  600;  1903.  H2S 
in  H2O  und  Salzlösungen. 

Levi,  M.  Q.,  Gazz.  chim.  1901 II,  513.  O2  in 
Methylalkohol  und  Aceton,  CH4  in  Methyl- 
alkohol, N2  in  Methylalkohol  und  Lösungen 
von  KJ  und  Harnstoff  in  Methylalkohol. 

L6vy,  A.,  u.  Marboutin,  C.  r.  124,  959;  1897. 
O2  in  Meerwasser.  —  Bull,  soc  chim.  (3)  19, 149; 
1898.  Methode  zur  Bestimmung  von  O2  in  H2O. 

Lubarscb,  Dissertation  Halle  1886.  Ref. :  Fortschr. 
Phys.  421,  547;  1886.  NO  in  H2SO4.  — 
Wied.  Ann.  37,  524;  1889.  O2,  Hg,  CO  in 
Gemischen  von  Äthylalkohol  und  Wasser. 

Mache,  Wien.  Akad.  11311a,  1329;  1904-  Mon. 
Chem.  26,  349;  1905.  Radiumemanation  in 
Wasser. 

Mackenzie  u.  Nichols,  Wied.  Ann.  3, 134;  1878. 
Ausdehnung  von  H2O  durch  Absorption  von  COg. 

Mackenzie,  Wied.  Ann.  1,  438;  1877.  CO2  in 
H2O  und  wässerigen  Lösungen  der  Salze  KCl, 
NaCl,  NH4CI,  BaCl2,  SrCl2,  CaClg. 

Mai,  J.,  Ber.  chem.  Ges.  41,  3897;  1908.  CO2 
in  H2SO4. 

Mailfert,  C.  r.  119,  951;  1894.  O3  in  HgO 
und  verdünnter  H2SO4.    o°— 60". 

Mallet,  Amer.  chem.  Journ.  19,  804;  1897. 
NH3  in  H2O  unterhalb  o». 

Mancbot  u.  Zechentmayer,  Lieb.  Ann.  350, 
368;  1906.     NO  in  Lösungen  von  Ferrosalzen. 

Meyer,  J.,ZS.  Elch  15, 249;  1909.  Geschwindigkeit 
der  Aufnahme  und  Abgabe  von  CO2  durch  HgO. 

Meyer,  L.,  Die  Gase  des  Blutes.  Göttingen  1857. 

Müller,  J.,  Dissertation  Erlangen  1891.  Wied. 
Ann.  43,  554;  1891.  Diffusion  und  Absorption 
von  NH3  in  HgO  und  Äthylalkohol. 

Müller,  0.,  Dissertation  Leipzig  1889.  Wied. 
Ann.  37,  24;  1889.  CO2  in  Äthylalkohol, 
Wasser  und  Gemischen  beider. 

Naccari  u.  Pagliani,  Cim.  (3)  7,  71;  1880. 
Atti  Tor.  15,  279;  1880.     Ref.:  Beibl.  4,  518; 

1880.  Henry-Daltonsches  Gesetz. 

Naylor,  Chem.  News  85,  259;  1902.    Methode 

zur  Bestimmung  von  Og  in  HgO. 
Nichols  u.  Wheeler,   Phil.  Mag.   (5)  U.  113; 

1881.  Volumänderung  von  HjO  durch  Ab- 
sorption von  C02- 

Noll,  ZS.  angew.  Ch.  18,  1767;  1905.  Be- 
stimmung von  O2  in  HjO. 


Ostrejko,  Trudy  bak.  otd.  imp.  russk.  techn. 
obtschtsch.  1896,  Heft  6.  Chem.  Ztg.  20,  196; 
1896.     COs,   N.2,  O9,    H.2,  N2O   in  Petroleum. 

Pasliani  und  Emo.  Atti  Tor.  18,  9;  1882.  Beibl. 
8,  18;  1884.  Ref.:  NH3  in  Äthyl-,  Propyl-, 
Isobutylalkohol  bei  verschiedenen  Drucken. 
Das  Henrysche  Gesetz  ist  nicht  gültig. 

P^labon,  C.  r.  124,  35;  1897.  H2S  in  flüssigem 
Schwefel. 

Perman,  Journ.  chem.  Soc.  67,  868;  1895  und 
67,  983;  1895.  Evasionskoeffizient  von  NH3, 
HCl,  H2S,  SO2,  CI2,  Brj,  CO2  aus  wässr.  Lösungen 
verschiedener  Konzentration.  —  Journ.  chem. 
Soc.  83, 1168;  1903.  Proc.  chem.  Soc.  19,  204; 
1903.  NHs-Partialdrucke  wässeriger  Ammoniak- 
lösungen. 

Petterson  und  Sonden,  Svensk.  Kemisk.  Tidskrift 
1,  17;  1889.  O2  in  H2O.  —  Ber.  chem.  Ges. 
22,  1439;  1889.    O2  und  N2  in  H2O. 

Philip,  J.,  Journ.  ehem.  Soc.  91,  711;  1907. 
Proc.  chem.  Soc.  23,  85,  1907.  Einfluß  von 
Elektrolyten  und  Nicht-Elektrolyten  auf  die 
Löslichkeit  schwach  löslicher  Gase. 

Pollitzer,  ZS.  anorg.  Chem.  64,  121;  1909, 
H2S  in  H2O. 

Prytz  und  Holst,  Wied.  Ann.  54,  130;  1895. 
CO2  und  H2S  in  HgO  beim  Gefrierpunkt. 

Ramsay  und  Rayleigb,  Phil.  Trans.  186  A,  225; 
1895.     A  in  H2O. 

Ramstedt,  Le  Radium  8,  253;  191 1  Ra-Ema- 
nation  in  organischen  Flüssigkeiten. 

Raoult,  Ann.  chim.  phys.  (5)  1,  262;  1874. 
C.  r.  77,  1078;  1873.  NH3  in  H2O  und 
wässerigen  Lösungen  von  KOH,  NaNOa,  NH4CI, 
NH4NO3,  Ca(N0;,)2.  ZS.  ph.  Ch.  27,  651; 
1898.  Auflösungsgeschw.  von  O2  in  H2O. 

Rex,  A.,  ZS.  ph.  Ch.  55,  355;  1906.  Halogen- 
derivate der  Kohlenwasserstoffe  in  H2O. 

Riesenfeld,  ZS.  ph.  Ch.  45,  460;  1902.  NH3 
Partialdrucke  und  Löslichkeiten  in  wässerigen 
Lösungen  der  Salze  NaaCOs,  K2CO3,  NaOH, 
KOH,  NaCl,  KCl,  LiCl,  KNO3,  CH3COOK, 
(C00K)2. 

Ritzel,  A.,  ZS.  ph.  Ch.  60,  319;  1907.  Gas- 
löslichkeit,  Kompressibilität  und  Oberflächen- 
spannung. 

Romyn,  ZS.  angew.  Ch.  1897,  658.  Apparat 
zur  Bestimmung  von  O2  in  H2O. 

Roozeboom,  Rec.  P.-B.  3,  103;  1884.  SO2 
in  H2O. 

Roscoe,  Lieb.  Ann.  95,  357;  1855.  Journ. 
chem.  Soc.  8,  14;  1856.     CI2  in  H2O. 

Roscoe  und  Dittmar,  Lieb.  Ann.  112,  327; 
1859.     HCl  und  NH3  in  H2O. 

Roth,  ZS.  ph.  Ch.  24,  114;  1897.  N2O  in  H2O 
und  wässerigen  Lösungen  von  NaCl,  Harn- 
stoff, Glyzerin,  Oxalsäure,  Phosphorsäure.  — 
ZS.  Elch.  15,  328;  1909.  Auflösungsgeschw. 
von  H2,  N2O  u.  CO2  in  H2O;  s.  a.  ebenda  16, 
714;  1910. 

Ruppin,  ZS.  anorg.  Ch.  88,  117;  1903.  Be- 
stimmung der  im  Meerwasser  gelösten  Gase. 

Schickendantz,  Lieb.  Ann.  109,  116;  1859. 
Ann.  chim.  phys.  (3)  59,  123;  1860.  (Ref.) 
CjHs  in  H2O. 

Just. 


147( 


609 


Schönfeld,    Lieb.  Ann.  95,  i;  1855  und  96,  8; 

1856.     SO2,  CI2,   HsS  in  HjO. 

Schätzen  berger,  C  r.  75,  879;  1872.  Oj  in 
NaHSOa-Lösung. 

Setschenow,  Pflüg.  Arch.  8,  i;  1873.  Mem. 
de  St.  Petersb.  22,  No.  6,  i  u.  102;  1875. 
CXD2  in  Salzlösungen.  —  Mem.  de  St.  Petersb. 
26,  1879  CO2  in  H2O.  —  Ibid.  M,  24;  1886. 
Ref.:  Beibl.  11,  79:  1887  COj  in  wässerigen 
Lösungen  von  NaCl  und  NaNOa.  —  Mem. 
de  St.  Petersb.  35,  No.  7 ;  1887.  Nouv.  Mem. 
See.  Imp.  d.  .N'at.  d.  Moscou  15,  23;  1889. 
CO2  in  Salzlö.<;ungen.  ZS.  ph.  Ch.  4,  117; 
1889.  Zusammenfassung  der  russischen  Ar- 
beiten. —  Ann.  chim.  phys.  (6)  25,  226;  1892. 
CO2  in  H2O  und  wässerigen  Lösungen  der 
Salze:  MgSOi,  ZnSO^,  NaQ,  NH4NO3  bei 
verschiedenen  Drucken.  Femer  NaNOs,  NaBr, 
Na2S04,  LiCl,  MgClj,  MgSO*,  Ca(N08)2,  CaCla, 
Ba(N03)2.  KiFeCy«,  Co(N03)2,  Zn(N03)2, 
ZnS04,  Pb(N03)2,  NH4CI,  (NH4),S04,  KCl, 
KBr,  K  J,  KSCy,  NaClOs  bei  Atmosphärendruck. 

Siebeck,  Scand.  Arch.  f.  Physiol.  21,  368 ;  1909. 
.\,0  im  Blut. 

Sims,  Dissertation,  Manchester  1860.  Joum. 
chem  Soc.  14,  i:  1862.  Lieb.  Ann.  118,  333; 
1861.     SO2  und  NH3  in  Ufi. 

Skirrow,  ZS.  ph.  Ch.  41,  139;  1902.  CO  in 
Benzol,  Toluol,  Aceton  und  Lösungen  von 
Naphthalin,  Phenanthren,  a-  und  ^-Naphthol 
in  diesen  Flüssigkeiten;  femer  in  einer  großen 
Zahl  binärer  organischer  Flüssigkeitsgemische. 

Ssaposchaikow,  C.  r.  131,  416;  1900.  Zustand 
der  salpetrigen   Säure  in  wässeriger  Lösung. 

Steiner,  Wied.  Ann.  52,  275;  1894.  H2  in  HgO 
und  wässerigen  Lösungen  von  KCl,  KNO3, 
K2CO3,  NaCl,  NaNOs,  NaaCOs,  NaaSO^,  LiCl, 
MgSO«,  ZnSO*,  CaCla,  AICI3  und  Rohrzucker. 

Stock,  Ber.  chem.  Ges.  37, 1432 ;  1904.  Nj  in  fl.  Oj. 

V.  Than,  Ber.  ung.  nat.  Ges.  2, 13;  1861.  Lieb. 
Ann.  123,  187;  1862.     Propylen  in  HjO. 

Thomas,  C.  r.  123,  943;  1896.  NO2  in  FeBrg- 
Lösungen. 

Thorpe  u.  Rodger,  Joum.  chem.  Soc.  65,  782; 
1894.  Chem.  News  70,  45;  1894.  Gaslöslich- 
keit  und  innere  Reibung  des  Lösungsmittels. 

Timofejew,  ZS.  ph.  Ch.  6,  141 ;  1890.  Hj,  O2 
in  H2O  und  Äthylalkohol. 

Tower,  ZS.  anorg.  Ch.  50,  382;  1906.  NO  und 
Luft  in  Schwefelsäure. 

V.  Traabenberg,  Phys.  ZS.  5,  130;  1904. 
Radiumemanation  in  HjO,  Äthylalkohol,  Ben- 
zol, Petroleum,  Kaiseröl,  Kupfersulfatlösung 
und  verschiedenen  Kohlenwasserstoffen.  Gesetz 
von  Henry. 

Traatz,  M.,  u.  Henning,  Q^  ZS.  ph.  Ch.  57, 
251 ;  1907.  Beziehung  zwischen  innerer  Rei- 
bung und  Gasabsorption. 

Tnimann,  Joum.  ehem.  Soc.  65,  43;  1893. 
Apparat  zur  Extraktion  und  Bestimmung  der 
in  H2O  gelösten  Gase. 

Usher,  F.,  ZS.  ph.  Ch.  62,  622;  1908.    NO 

in    wässerigen     anorganischen     Salzlösungen. 

Joum.   chem.    Soc.   97,    66;    1910.     COj   in 

Lösungen  organischer  Stoffe. 

I  Watts,    Joum.   chem.    Soc.   (2)  2,  88:   1864. 


Lieb.  Ann.  Suppl.  III,  227;  1864.  SOj,  CO2, 
Gemische  von  NH3  und  Luft  in  HjO. 

Wiedemann,  E.,  Wied.  Ann.  17,  349;  1882. 
Absorptionskoeffizient  und  Temperatur. 

Winkler,  L.  W..  Ber.  chem.  Ges.  21,  2843; 
1889.  Math.  nat.  Ber.  Ungarn  6,  176;  1889 
Oj  in  H2O.  —  Ber.  chem.  Ges.  22,  1764; 
1889.  Math.  nat.  Ber.  Ungam  7,  337;  1889. 
O2  in  HjO.  —  Ber.  chem.  Ges.  24,  89;  1891. 
Math.  nat.  Ber.  Ungam  9,  195;  1891.  H2  in 
H2O.  Ber.  chem.  Ges.  24,3602;  1891.  Hj,  N« 
O2  in  H2O.  —  ZS.  ph.  Ch.  9,  171 ;  1892. 
Hj,  N2,  CO,  NO,  O2  in  HjO.  -  Chem.  Ztg. 
23,687;  1899.  Bra  in  HjO.  —  Chem.  Ztg.  23, 
454  und  541;  1899.  ibid.  25,  586;  1901.  Be- 
stimmung von  NH3  in  natürlichen  Wässem. 
—  Ber.  chem.  Ges.  34,  1408;  1901.  Luft, 
NO,  CO,  CH4,  CjHs  in  H2O.  —  ZS.  anal. 
Ch.  40,  523;  1901.  Bestimmung  der  in  natür- 
lichen Wässem  gelösten  Gase.  —  ZS.  anal. 
Ch.  40,  772;  1901.  ibid.  42,  735;  1904.  Be- 
stimmung von  HjS  und  CO2  in  natürlichen 
Wässem.  —  ZS.  ph.  Ch.  55,  344;  1906.  Ge- 
setzmäßigkeiten bei  der  Absorption  von  Gasen 
in  Flüssigkeiten.  —  Math,  es  Termeszettu- 
domanvi  Ertesito  25,  86;  1907-  Clj,  H2S, 
COS  in  H2O. 

Woukonloff.  C.  r.  108,  674;  1889.  CO2  in  CS2 
bei  geringen  Dmcken.  Prüfung  des  Henrv- 
schen  Gesetzes.  —  C.  r.  109,  61 ;  1889.  CÖ2 
in  CHCI3  bei  verschiedenen  Dmcken. 

V.  Wroblewski,  Wied.  Ann.  4,  268;  1879.  ibid. 
7,  II;  1879.  ibid.  17,  103;  1881.  ibid.  18, 
290;  1883.  Ausbreitung  von  Gasen  in  Flüssig- 
keiten; Löslichkeit  von  CO»  in  HgO  bei  hohen 
Dmcken. 

Zetsche,  ZS.  Unters.  Nähr.  Genußm.  2,  696; 
1899.     Bestimmungsmethode  für  O2  in  H2O. 

Znntz,   Dissertation  Bonn  1868.    CO2  in  H»0. 

In  festen  Stoffen. 

Altmayer,  Dissertation  Karlsmhe  1908.  H2  in 
Nickel. 

Anelli,   Cim.  (4)  4,  257;   1896.     H2  in  Platin. 

d'Arsonval,  C  r.  128,  1545;  1899.  CO2,  O2, 
N2  in  Kautschuk. 

Asianogloa,  Chem.  News  73,  115;  1896.  Na 
in  Mg,  Cu,  Fe,  Zn,  AL 

Mc  Bain,  Phil.  Mag.  (6)  18,  916;  1909.  ZS. 
ph.  Ch.  68,  471;  1909.     H2  in  Kohle. 

Baxter,  Amer.  chem.  Joum.  22,  351;  1899. 
Einschluß  von  H«  durch  Co,  Ni,  Cu,  Ag. 

Bertbelot,  Bull.  Soc  chim.  (2)  40,  109;  1883. 
Gase  in  Pt.  —  C.  r.  131,  1167;  1900.  Ann. 
chim.  phys.  (7)  22,  300;  1901.  Einwirkung 
von  CO  auf  verschiedene  Metalle.  —  Gr. 
131,  1169;  1900.  Ann.  chim.  phys.  (7)  22, 
305;  1901.     Einwirkung  von  H«  auf  Ag. 

Bose,  ZS.  ph.  Ch.  34,  710;  1900.  Literatur- 
Zusammenstellung  über  Okklusion  und  Ab- 
sorption von  Gasen  in  Metallen. 

Boyie,  R.  W.,  Joum.  phys.  Chem.  12,  484; 
1908.  Phil.  Mag.  (6)  17,  374;  1909.  BulL  of 
the  Macdonald  Phys.  Build.  1,  52 ;  1910.  Ab- 
sorption radioaktiver  Emanationen  durch  Kohle. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Just     39 


610 


147  d 


Literatur,  betreffend  Absorption  der  Gase. 


Cailletet  und  Colardeau,  C.  r.  119,  830;  18^4. 
Verschiedene  Gase  in  Metallen  der  Platingruppe. 

Calvert,  Journ.  ehem.  Soc.  5,  235;  1867.  CO2, 
Ha,  O2,  N2,  CH4,  Luft,  CO  in  Kautschuk. 
O2,  N2,  CO2,  CI2,  HCl,  H2O- Dampf,  CH4, 
NH3  etc.  in  Pt.  Ho  in  Pd,  Cu,  Au,  Ag,  Fe, 
Os  etc. 

Chappuis,  Wied.  Ann.  12,  160;  1880.  CO2  in 
Holzkohle;  Einfluß  von  Druck  und  Temperatur 

Craig,  Chem.  News  90,  109;  1904.  Verschiedene 
Gase  in  Kohle  und  Koks. 

Deslaodres,   C.  r.  121,  886;    1895.    N2  in  Li. 

Dewar,  Proc.  chem.  Soc.  91,  192;  1896.  Hg 
in  Pd  bei  hohen  Temperaturen  und  Drucken.  — 
C.  r.  139,  261;  1904.  Proc.  Roy.  Soc.  74, 
122;  1904.  Ann.  chim.  phys.  (8)  3,  5;  1904. 
H2,  N2,  O2,  A,  He,  CO,  CO  +  O2,  Ha  +  O2 
in  Holzkohle  bei  o"  und  —  185°  —  Proc. 
Roy.  Soc.  74,  122;  1905.    Gase  in  Holzkohle. 

Favre,  C.  r.  68,  1300  und  1520;  1869.  Ha  in 
in  Pd.  —  C.  r.  77,  649;  1873.  Ann.  chim. 
phys.  {5)  1.  209;  1874.  Ha  in  Pt;  ver- 
schiedene Gase  in  Holzkohle. 

Graham,  C.  r.  66,  1014;  1868.  Pogg.  Ann.  134, 
321;  1868.  H2  in  Pd,  Pt,  Fe.  —  C.  r.  68, 
101;  1869.  Pogg.  Ann.  13i8,  317;  1869.  Hg 
in  Pd.  —  C.  r.  68,  151 1;  1869.  Pogg.  Ann. 
138,  49;  1869.  Ha  in  Pd,  Pd  -f  Au,  Pd  +  Pt, 
Pd  +  Ag. 

Hampe,  Chem.  Ztg.  17,  1692;  1893.  Cu  ab- 
sorbiert CH4  nicht. 

Hannay,  Chem.  News  44,  3;  1881.  Hg,  O2, 
CO2  (300  Atm.)  in  Metallen  und  anorganischen 
Salzen. 

Harbeck  und  Lunge,  ZS.  anorg.  Ch.  16,  50; 
1897.     CO  in  Pd  und  Pt. 

Heald,  Phys.  Rev.  24,  269;  1907.  Phys.  ZS.  8, 
659;  1907.  Absorption  von  Ha  durch  dünne 
Metallschichten. 

Heyn,  St.  E.  20,  837;  1900.     Hg  in  Fe. 

Hempel,  ZS.  anorg.  Ch.  21,  19;  1899.  Ng  in 
Mg,   Li,  CaO,  Na  und  Mischungen  derselben. 

V.  Hevesy,  Phys.  ZS.  12,  1214;  1911.  Aktinium- 
emanation in  Kohle. 

Homfray,  Chem.  News,  96,  93.  ZS.  ph.  Ch. 
74,  129;  1910.  Verschiedene  Gase  in  Holz- 
kohle. —  Journ.  chem.  Soc.  97,  1669;  1910. 
CO2  in  p-Azoxyphenetol. 

Hafner,  Wied.  Ann.  84,  i;  1880.  —  Luft,  Na, 
CO2,  H2  in  Kautschuk. 

Hunter,  Phil.  Mag.  (4)  25,  364;  1863.  ibid. 
(4)  29,  116;  1865.  Journ.  chem.  Soc.  (2)  6, 
160;  1867.  ibid.  (2)  6,  186;  1868.  ibid.  (2) 
8»  73;  1870.  ibid.  (2)  9,  76;  1871.  ibid. 
(2)  10,  649;  1872.  Verschiedene  Gase  und 
Dämpfe  in  Tierkohle  und  Holzkohle. 

Hoitsema,  ZS.  ph.  Ch.  17,  i;  1895.    Hj  in  Pd. 

Kern,  Chem.  News  36,  19;  1877.  Gase  okklu- 
diert  in  Stahl,  bes.  Bessemerstahl. 

Lidloff,  Journ.  russ.  35,  1238;  1904.  Na  und 
Nhaltige  Gase  (z.  B.  Dicyan)  in  Fe,  Cr,  AI, 
Mn,  Mg. 

Maquenne,  C.  r.  121,  1147;  1895.  Na  in  Erd- 
alkalimetallen. 

Mayer,  M.,  Habilitationsschrift  Karlsruhe  1908. 
Ha  in  Ni. 


Mayer,  M.,  u.  Altmayer,    Ber.  ehem.  Ges.  41, 

3062;  1908. 
Mior,  Cim.  (4)  9,  67;  1899.     Ha  in  Pt. 
Mond,  Ramsay  u.  Shields,  ZS.  ph.  Ch.  19, 

25;  1896.  ibid.  25,  657;  1898.  Proc.  Roy. 
Soc.  62,  50;  1897.  O2  und  Ha  in  Platin- 
schwarz. —  Proc.  Roy.  Soc.  62,  290;  1897. 
ZS.  anorg.  Ch.  16,  325;  1898.  O2  u.  Hg  in  Pd. 

Morse  u.  Arbuckle,  Amer.  chem.  Journ.  20, 
195;  1898.  Von  Metalloxyden  okkludierte  Gase. 

Neumann-Streintz,  Naturw.  Rdsch.  34,  640; 
1893.  H2  in  Pb,  Pd,  Pt,  Au,  Ag,  Cu,  AI, 
Fe,  Ni,  Co. 

V.  Pirani,  ZS.  Elch.  11,  555;  1905.  Wasser- 
stoffaufnahme durch  Tantal. 

Quennessen,  C.  r.  139, 795;  1904.  Hg  in  Rhodium. 

Ramsay,  Phil.  Mag.  (5)  38,  206;  1894.  Durch- 
gang von  H2  durch  Pd. 

Ramsay  u.  Travers,  Proc.  Roy.  Soc.  61,  267: 
1897.  Es  gelingt  nicht,  den  Durchgang  von 
He  oder  A  durch  rotglühendes  Pd,  Pt  oder 
Fe  zu  bewirken. 

Raoult,  C.  r.  69,  826;  1869.     Ha  in  Ni. 

Reichardt,  Journ.  prakt.  Ch.  98,  458;  1866. 
N2,  O2,  CO2,  CO,  NH3  etc.  in  verschiedenen 
Kohlesorten  etc. 

Richardson,  Phil.  Mag.  (6)  7,  266;  1904.  H2 
in  Pt. 

Rutherford,  Nature  74,  634;  1906.  79, 119;  1908. 

—  Manch.  Proc.  52,  38;  1908.  Radiumemana- 
tion in  Holzkohle. 

Schmidt,  Q.  N.,  Ann.  Phys.  (4)  13   74.7;  1904. 

Ha  in  Pd.    Temperatur-  und  Druckeinfluß. 
Scheermesser,  Dissertation  Jena  1871. 
Shields,  Edinb.  Proc.  1898,  169.     Ha  in  Pd. 
Sieverts,    A.,    ZS.    anorg.  Ch.  55,  371;   1907. 

ZS.  ph.  Ch.  60,  129;  1907.    Gase  in  Metallen. 

—  ZS.  Elch.  16,  707;  1910.    Gase  in  Metallen. 
Sieverts,  A.,  u.   tiagenacker,  J.,    Ber.  chem. 

Ges.  42,  338;  1909.     Ha  in  Ni.    ZS.  ph.  Ch. 

68,  115;   1909.     Ha  und   O2  in  festem  und 

geschmolzenem  Ag. 
Sieverts,  A ,  u.  Krumbhaar,  W.,   Ber.  chem. 

Ges.  43,   893;   1910.     Gase   in  Metallen  und 

Legierungen.   —   ZS.  ph,  Ch.  74,  277;   1910. 

Gase  in  festem  und  flüssigem  Cu. 
Titoff,    ZS.  ph.  Ch.   74,  641;   1910.     Gase  in 

Holzkohle. 
Troost  u.  Hautefeuille,  C.  r.  80,  788;  1875. 

Ann.   chim.   phys.    (5)   7,   155;  1876.    Hg  in 

Ni,  Co,  Fe. 
Yandenberghe,  ZS.  anorg.  Ch.  11,  397;  1896. 

H2,  N2  werden  von  Mo  nicht  absorbiert. 
Valentiner,  Verh.  d.  phys.  Ges.  13,  1003;  1911. 

H2  in  Pd. 
Vaubel,   Journ.  prakt.  Ch.  (2)   74,  232;  1906. 

Gase  in  Kohle. 
Warburg,  Wied.  Ann.  40,  i;  1890.    N2  in  Na. 
Warrington,  Journ.  prakt.  Ch.  104,  316;  1868. 
Wadding  u.  Fischer,  Th.,   Stahl  u.  Eisen  23, 

1268;  1903.    H2  in  Fe. 
Winkelmann,   Ann.    Phys.    (4)   6,  104;    1901. 

H2  in  Pd.  —  Ann.  Phys.  (4)  8,    388;   1902. 

H2  in  Pt.  —  Ann.  Phys.  (4)   16,  773;  1905 

H2  in  Pd. 
Zehnder,  Wied.  Ann.  62,  56;  1894.   Nj  in  Na 

lüst. 


148 


611 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 

Inhalt:  Aufgenommen  vkoirden  alle  binären  Systeme  aus  je  zwei  anorganischen  Salzen  (ein- 
schließlich Sulfiden),  femer  einige  Systeme  aus  je  zwei  Oxyden,  welche  miteinander  mehrere  Salze 
bilden  (z.  B.  LijO  +  SiOa  usw.),  oder  aus  je  einem  Salz  und  einem  Oxyd,  welche  komplexe, 
saure  oder  basische  Salze  liefern  (z.  PbCl,  +  PbO,  Na^oO,  +  M0O3  usw.) ;  endlich  einige  Systeme 
aus  je  zwei  Alkalihydroxyden. 

Wo  die  vorhandenen  Angaben  ausreichend  waren,  wurden  stets  die  vollständigen  Erstamings- 
und  Umwandlungsdiagramme  gezeichnet.  Waren  die  Angaben  unzureichend,  so  wurden  sie  in 
Tabellen  ztisammengefaßt. 

Als  Erstarrung  wird  immer  imd  ausschließlich  der  Übergang  in  den  krystallinischen 
Zustand  verstanden. 

Die  Literatur  wurde  bis  zum  30.  Juni  191 1  möglichst  ersch^fend  berücksichtigt 

Anordnung. 

A.  Diagramme.  —  Die  Salzpaare  sind  alphabetisch  geordnet  (nach  der  alphabetischen 
Reihenfolge  der  Symbole  ihrer  Kationen  und  nicht  der  Namen) ,  bei  mehreren  Salzen  mit  gleichem 
Kation  alphabetisch  nach  den  Anionen. 

Die  Zusammensetzung  (Abszisse)  ist  fast  immer  in  Mol.- Prozenten,  nur  ausnahmsweise  in 
Gewichtsprozenten  ausgedrückt. 

Die  Ordinaten  sind  stets  die  Temperaturen  (*>  C). 

Die  wichtigsten  Temperaturen  jedes  Systems,  wie  Erstarrungs-  und  Umwandlungspunkte  der 
Komponenten  und  der  Verbindungen,  eutektische  Temperaturen,  Maximum-  oder  Minimum 
punkte  usw.,  werden  immer  auf  dem  Diagramm  selbst  mit  der  betreffenden  Zahl  angegeben. 

B.  Tabellen.  —  Die  Salzpaare  sind  in  derselben  Weise,  wie  bei  den  Diagrammen,  alpha- 
betisch geordnet. 


A.  Diag 

I    AgBr  ^  AgCI.     Mönkemeyer 


AgCl'til 


;0       80       M       IM 


«oL*/.  AgBr 


2. 

AgBr 

— 

AgJ. 

Mönkemey 

er 

&2a 

■ 

^ 

7 

440 
AgSr 

'^i 

^ 

'y 

^ 

/ 

— 

5   160 

"^^""-^.-«S---'^  !       !       i       i       ! 

a.JsJ 


ßAgJ 


M     n     §0     ia     so     öö     rö     ää     m     wo 

Mol«/*  A«J 


ramme. 

3-  AgCI  -—  AgJ.     Mönkemeyer 


ifO 

1   ! 

/ 

jga 

«r 

vu 

\ 

V 

/ 

?^ 

N 

J 

/ 

S    uu 

\^       1 

y 

\    :     :/ 

;     / 

\ 

j 

V 

w 

ISO 

m* 

^  i  ^^ 

^  :  M 

1 

0       2 

0     3 

«     4 

G       h 

»       G 

0       7 

6 

a 

t 

» 

i     i 

a-jlffj 


A^J 


MoL«/.  A«  J 


Brnni  u.  Sandonnini.    39* 


612 


148a 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


4-  AgCl  +  CuCl.     Sandonnini  (2) 


450 

cua 

's'  400 

s 

g  350 

i  300 

250 


Ki' 

t22° 

,^ 

1 

\ 
\ 

\ 

y 

1 
1 

\ 
\ 

X 

\, 

,/ 

A 

1 

\ 

V 

s 

\/ 

260' 

Aga 


10       20       30       40       50       CO        70       80       90       100 
Mol.o/o  AgCl      , 


5.  AgCI+KCl.     Äemczuzoy 


Ka 

,««» 

700 

\ 

\ 

?600 

\ 

\ 

\ 

i  500 

\ 

Vit' 

400 

/ 

\ 

/ 

\ 

/ 

106' 

\ 

/ 

L 

lö       20       30       40       50       60        70       80       80       100 

Molo/o  Agca 


6.  AgCl  +  LiCl.     Sandonnini  (3) 


7-  AgCl  +  NaCl.     Sandonnini  (3) 

Vgl.  Botta 


Kaa 

800 

soe' 

\ 

N, 

\ 

X 

V 

\, 

X 

N, 

3 
|eoo 

N 

\ 

N 

\ 

N 

\ 

s 

500 

\ 

\ 

\ 

\ 

^ 

¥33'^ 

Aga 


le     ao     30     40     50     eo     70     so     90     100 

MoHo  AgCl 


8.  AgCl  +  RbCl.     Sandonnini  u.  Aureggi 


uu 

602' 

V 

\ 

\ 

N, 

\ 

X 

\ 

N 

N. 

\ 

X 

k 

\ 

VJI^" 

N, 

=-«2? 

460 

/ 

- — 

/ 
/ 

.   1 

\ — 

\ 
1 

AgCl 


10       20       30       40       SO       60        70       80       90       100 
Molo/,  AgCl 


ma 

'< 

s 

\ 

600 

V 

V 

S    500 

\ 

s 

V 

V5S' 

H 

400 

\ 

/ 

/ 

\ 

\ 

/ 

/ 

300 

• 

\ 

> 

/ 

\ 

A 

2i1<> 

AgCL 


TÖ       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol»/.  AgCl 


9-  AgCl  +  TlCl.    Sandonnini  u.  Aureggi 


Aga 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MoWoTlCI 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148b 


613 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s   S.  637. 


10.   AgJ-l-HgJg  (Erstarrangsdiagramm). 
Steger 


500 

KJ 

i    ;    1 

> 

\ 

V 

i 

I 

j 

*ss 

^. 

P  ^«1 

N 

1 

X 

^ 

Ss 

_  _.J 

^^ 

^300 

\ 

N 

<    -ü; 

> 

1            1 

1 

1        *    1 

1 

e 

2 

0 

3 

0 

4 

0 

5 

0      s 

0 

7 

0 

80       »0       10 

OL-Bgli 


Mol»/.  HgJj 


1 0  a.  Ag J  -f-  Hg J2    { Umwandlungsdiagramm). 
Steger 


a.:B^J, 


ß-BgJ^ 


10   20   30   40    50   60    70   SO   90   100 
Molo,„  Hgjj 

II.    AgNOg^KNOs.       USSOW 


aJEV 

%iM^         1 

1 

\ 

\ 

280 
^260 

\ 

\ 

\ 

5  240 

a 

|220 

\ 

\ 

*i 

\ 

7 

200 
180 
160 

V 

A 

/ 

\ 

V 

/ 

A 

ml 

140 

nsni 

, 

V 

V- 

IV* 

125.3' 

120 

:      1      M 

na' 

. 

ß-AgVO, 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol"  o  AgNOj 


12.  AgNOs-j-NaNOs-     Hissink 


SaSO,  30t* 


a.-Agjn>, 


^Agm, 


W       60        10       80       90       100 


.Mol°/o  AgXOj 

13.  AgN03^NH4N03.     V.  Zawidzki 


s-jfKfim, 


n-JgyOf 


ß-J^O, 


50        60        70        80 
JIoWo  Ag.VO, 


14.  AgNOs  +TINO3.     van  Eyk  (3) 


10       M       30 


40       50       60 

Mol-o/o  TIXO, 


2SL 


tMa.-lUfO^ 


ilSiß-nro, 


70       80       90       100 


Broni  n.  Sandonnini. 


614 


148. 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.   Lit.  s.  S.  637. 


15.  AggS  +  CUgS.     Friedrich  (2) 


1100 

W/° 

\ 

1000 

\ 

\ 

9 

Z  900 

0. 

E 

\ 

\ 

800 

\l 

7 

S 

\^ 

/ 

\ 

\ 

/ 

V 

67-, 

<^ 

<?»' 


10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Gewichtsprozente  Ag,S 

1 6.  AgaS  +  PbS  *).     Friedrich  ( i ) 


900 
AgtS 


mi' 

/ 

^ 

y 

/' 

<"° 

^ 

y 

\ 

s 

y 

o' 

\ 

s  ^ 

^ 

eso" 

IG   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Gewichtsprozente  Pb  S 


17- 

AgaS  +  ZnS**). 

Friedrich 

(3) 

1S70^ 

^ 

y 

y 

^ 

S 

/ 

/ 

/ 

/ 

y 

«07" 

10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Gewichtsprozente  ZüS 


i8.  AgaSOi  +  KgSOi.     Nacken  (2) 


a.J^SO, 

^Ö7«' 

1000 

\ 

ü 
u 

\ 

1 

^\ 

e. 

N 

^\ 

ß-lQSO, 

\59S'^ 

N 

\ 

^- 

vX 

\ 

\, 

^^-^ 

%»_ 

6S1^ 

\ 

s 

^ 

\, 

/ 

/ 

V 

/ 

V 

1  -KU.' 

zev 

\ 

1 

' 

SP 

200 

4*  ! 

ß-Ag,SO^ 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.o/o  AgjSO^ 


19-  Ag2S04  +  Li2S04.     Nacken  (2) 


900 

K-ZiiSO, 

Mw° 

\ 

iP 

\ 

\\ 

3 

\> 

\ 

esf 

u 

§ 

^\ 

.-^ 

y 

573« 

V 

i 

72° 

X*^^ 

^_3 

— 

500 

^ 

^^ 

N, 

§* 

¥20' 

\ 

1 

y 

W** 

/ 

300 

K-AgfSO, 


ß-AgjSO^ 


Mol  o/o  AgjSQ^ 


*)  Natürl.  Bleiglanz  mit  87,1%  Pb,  anstatt  86,6,  wie  für  PbS  berechnet.      **)  Die  Temperaturen 
'sind  als  Näherungswerte  zu  betrachten. 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148d 


615 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


20.  Ag2S04  +  Na,S04.     Nacken  (2) 


900 

^^ 

^N 

^^ 

^v 

•^•^ 

'^ 

\ 

^^ 

^.. 

X 

N, 

-- 

^ 

«/• 

? 

3 

,^ 

/ 

/ 

/ 

y 

/ 

X 

y 

fJHärStt, 

< 

/ 

1     i77 

• 

=^  oi-Aa,so, 


ß-Ag^SO, 


10       M       30       40       50       M       7*       M       M       IM 
Mol«/.  AgjSO^ 


21 

BaOs  +  BaO*). 

Gnertler 

f^ 

1 
i 

1 

'^it 

tn» 

1 

\ 

/ 

w 

1 

iOZ 

, 

'l 

\l<£ 

i^ 

70«| 

!        i        >        1 

1 

10       %       30       40       50       60       70       8Ö       90       100 
MoL«/.  BaO 


22.  BaOg  +  CaO*).     Gnertler 


;.  B2O3— SrO*).     Gnertler 


1300 

i           1           1  '       ! 

/ 

,  »»5- 

~ 

i/|^./ 

r^i 

"      ^ 
^ 

•^ 

, 

IS 

5i! 

1«       M       30       40       50       «0       70       M       90       !•• 
Hol*/.  SrO 


24.  BaCls^BaFa.    Pi«to 


1200 

■ 

i 

\    ' 

p 

2 

\ 

m 

5» 

e 

-_,\/" 

N 

H 

H 

\ 

s 

n.0 

/ 

4 

StS" 

\ 

/ 

800 

« 

^ 

i  i 

ft-Ma,CLf 


10       20       30       40       50       60        70       M       90       100 
Mol«,.  BaCl, 


25-  BaCla  4-  CaClg.     Sandonnini  (4) 

Vgl.  Ruft  u.  Plato 


1000 

0 

> 

"fe* 

d 

y 

y 

/ 

/ 

OLOt 

s!* 

/ 

/ 

i 

\ 

s. 

/ 

i 

s 

s. 

/ 

1 

600 

s 

V 

«w 

i 

1 

. 

t 

10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
MoL>/.  BaO, 


*)  Die  Temperaturen  sind  als  Näherungswerte  zu  betrachten. 


Bmni  u.  Sandonnini. 


616 


148. 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


26.  BaCl2  +  CdCl2.     Sandonoini  (5) 


JOOO 

960' 

900 

x' 

»• 

\ 

800 
ü 

0 

\ 

V. 

\ 

1 

\ 

\ 

\ 

600 

> 

\. 

• 

\ 

up 

600 

^ 

V 

^^ 

^ 

MO» 

\. 

^ 

^ 

Cdci, 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 

Mol  Wo  Cd  Cl, 


27.  BaCIa  +  SrCli.     Sandoonini  (5) 
Vgl.  Ruff  u.  Plato 


1000 
«50 

2       900 

tSrCL, 

S      0-,. 

aev 

<-- 

92^ 

t72°_ 

- 

«Vi 

^ 

A 

e 

/ 

A 

/ 

ß-BaJCLt 


10        20        30        40        50        60        70        80        90        100 
Molo/o  BaCl 


28.  BaSiOs  +  CaSiOs.     Lebedew 


CtLSiOj 
1500 

1400 

\s 

Nv 

nzs^ 

\ 

s, 

/ 

/ 

|-1200 

*"  1100 

1000 

s 

^\ 

/ 

\ 

V 

y 

// 

\ 

y 

10       20       30       40       50       60        70       80       »0       100 
Mol.oio  BaSiO, 


29    BaSiOs  +  LigSiOs.     Wallace 


LifSH 


I 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MoI»/o  BaSiO, 


30.  BaSiOa  +  NaaSiOa.     Wallace 


10        20        30        40        50        60        70        80        90        TOü 
Mol.»/o  BaSiO, 


31   CaCls  +  CaFa.    Piato 


\ 

\ 

\ 

\ 

3  yoo 

\ 

\ 

E 
800 

> 

V 

\ 

77** 

;jj' 

\ 

^ 

i 

/ 

^' 

\ 

/ 

—et 

IfO 

CaO, 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.0/0  CaClj 


Bruni  u.  Sandonoini. 


148f 


617 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


32.  CaCla  +  CaSiOs-     Karand^eff  (2) 


1»00 
1400 

mr 

i 

Z' 

y\ 

i 

/" 

/" 

p 

y 

i 

^ 

x*' 

e 
f-  1000 

900 

X 

/ 

1 

1 

ßiO, 

Ali' 

\ 

100 

Tef 

70<f' 

10        20        3b        40        M        60        70 
Mol»/,  Ca  Sic, 


Z?>-  CaCIi  +  CdClo.     Sandonnini(4) 


6/7, 

<" 

p     TOO 

X^                     ; 

l 

;       i      \^ 

"^\^            ^ 

Sfi' 

caa-i 


10        20        M        46        50        60        70        80       90        100 
Mol«/oC<ICIj 


34    CaClo  —  MnCL.     Sandonnini  (4) 


est^üvo. 


35-  CaCl2 -f  PbCL.     Sandooniiii  (41 


Pba^ 


10       20       30       40       5u       6<i        70       80       »0       100 
MoL'o  PbCl> 


36.  CaCL  4-  SrCL.     Sandonnini  (4) 


800 
OUtj 


SHlt 


Z7-    CaFa  +  CaSiOs-     Karand^eff  (2) 


I6lf  CiLSiO, 


Bmni  n.  SandonninL 


618 


148g 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


38.  CaSO^+KaSO^.     Müller 


1100 

1000 


ß-K^O^ 


/ 

1 

/ 

/ 

/ 

' 

;057< 

\ 

^ 

/ 

'  lOOH 

\ 
\ 
\ 

\ 

N 

V 

/ 

j»*  ■ 

935' 

\ 

s 

/ 

««5» 

1 

1 
1 

1 
1 

§* 

<r 

jä*» 

y 

1 

1 
1 

1 
1 

1 

CaSO,, 


10       20       30       40       50       60        70 
Molo/o  CaSOj 

39-  CaS04  +  LigSOi.     Müller 


uoo 

^^ 

y 

g>  ^'^'^ 

y 

^y 

2  1100 
1 

S-IOOO 

B 

/ 

r 

/ 

aliiSO, 

^7f° 

/' 

700 
600 

\ 

N 

/' 

700" 

57?* 

— 

— 

ß-ZizSOt 

CaSO^ 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.»/»  CaSO^ 

40.  CaSO^  +  Na2S04.     Calcagni  u. 

Mancini 

Vgl.  Müller 


41    CaS04  +  Rb2S04.    MÜUer 


1300 

1200 

1100 

PlOOO 
u 

3 

S    900 

§. 

1   800 

700 
ßJßfSOf 

600 

/ 

/ 

V 

tOäf 

/ 

lOSS" 

— 

^ 

^ 

\ 

^ 

K 

V 

^910 

\ 

8¥5° 

\, 

/' 

> 

866° 

1S1° 

1 

^ 

tfV»" 

S25' 

- 

1 

1 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
M0I.W0  CaSOt 


42.  CaSiOs  +  LigSiOg.     Wallace 


10       20       30       40       50       60 

Mol  Wo  CaSiOa 


1iOrCa.SvO, 


1200 

> 

/ 

P  1100 

A 

/ 

s 

i  1000 

i 

/ 

9¥9'' 

/ 

/ 

i 

"^ 

-^>,y 

/ 

911° 

Sa^a, 

'n,- 

'S 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       109 
Mol.0/0  CaSO^ 


43-  CaSiOs  +  MgSi03(*).    Allen  u.  White 
Vgl.  Ginsberg  (i) 


MgSiO, 
1500 


H  1300 


«2* 

IN 

ISIO' 

\ 

/ 

/\ 

\ 

/ 

1     «75 

V* 

,r— 

n 

w 

> 

/ 

«♦*< 

1     /.wj" 

1 

^ 
^ 

1 

1 

1 

1 

-^ 

OrCa-SvOi 


ß-(hSiO, 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Oewichtsprozente  CaSiO, 


*)  /J-CaSiOs  entspricht  dem  Mineral  Wollastonit,  ,/?-MgSi03  dem  Klino-Enstatit,  das  Doppel- 
salz CaSiOs  •  MgSiOs  dem  Diopsid. 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148h 


619 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


44-  CaSiOs  +  MnSiOa.     Ginsberg  (2) 


CaSiO, 

i*'H 

\ 

s 

^ 

\ 

K: 

^, 

ff 

j5  1300 

!    i  ' 

\ 

^, 

% 

\ 

\ 

^^ 

1200 

X. 

^ 

>v. 

Hl* 

10       M       30       40       50       M       70       80       90       100 

Hol.%  MnSiO, 


45    CaSiOs  +  NaaSiOs.     Wallace 
Vgl.  Kultascheff 


1500 

«tf 

/ 

1 

1  1300 

/ 

1 
1 

i 

l 

1 
/ 

><^^^^ 

"^ 

U  IltO'i 

S'ojSiO, 

> 

\^it-  ^          \          '\       % 

1 

10       20       30       40       50       60       70       80       90       100 
Mol«/o  CaSiOj 


46.  CdBra  +  CdCl^.     Nacken  (3) 


^O^CiBr^ 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MoL«/o  CdBr„ 


47-  CdBrs  —  CdJg.     Nacken  (3) 


600 
OtStt 

^7' 





-    500 

^ 

^ 

% 

-< 

*^ 

400 

t> 

^ 

-1 

r^ 

J££. 

cdJ^ 


10       20        30       40        30        60        ?Ö       80       90       TÖO 
MoL»/o  Cdjj 


48.  CdCl,  +  CdJa.     Nacken  (3) 


CdJ, 


10     20     30     M     So     SO     t5     w     55     ibo 


MoLo/o  Cd-J, 

49.  CdCls  -f-  MnCl2.    Sandonnini  u.  Scarpa 


6S^i£tCt^ 


50.  CdCL  -f"  SnClg«    Sandonnini  u.  Scarpa 


600 

.^        j     i 

^ 

^ 

9 

^ 

\, 

3 

1 

i         1 

N 

\ 

%   400 

a. 
E 

\ 

H 

\ 

ani\ 

\ 

tu' 

tvt* 

s 

^ 

200 

10       20        30        40        50       60        70       80       »0       100 
Molo.o  SnCl, 

51.  CdCla  ^SrCL.     Sandonnini  (5) 


900 
SrCl, 

^.'                                                          1 

800 

\    :     M 

i      ! 
i 

A 

9    700 

N 

\   \ 

1 

\ 

Iv 

1 

S 

\ 

i           i 

• 

\ 

1 

i 

m' 

\<- 

^^-^ 

i 

1 
1      1 

CiOx 


Mol.o'o  CdCl, 


Bnini  n.  Sandonnini. 


620 


148i 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


52.  CdJs  4-  HgJa.     Sandonnini  (6) 


< 

^, 

^ 



~~~- 

^ 

_^^ 



J3(t 

ß- 

1 

ö     s 

0       3 

0       4 

0       & 

0       6 

0        7 

0       8 

0       90       100 

<-UgJz 


f-HgJt 


MoWaHgJjj 

53    CdSiOs  +  ZnSiOs.     van  Klooster 


1500 


56.  CsCl  -\-  RbCl*    Zemczuzny  u.  Rambach 


ß  CaCl 


10       20       30       40       50       60       70       80       »0       100 
MoLo/o  CsCl  ' 

57-  CuBr  +  CuCl.     Mönkemeyer 


10       20       30       40       50       60       70       60       90       100 
MoL»/oCd8l03 

54-  CsCl  -|~  KCl.    Zemczuzny  u.  Rambach 


10 — m 


40       50       60       70       80       90       100 
MolWo  CsCl 


5  5  •  CsCl  -h  NaCl.    l^emczuzny  u.  Rambach 


10       20       30       40       50       60       70       80       90       100 
MoLo/oCsCI 


480 

-^ 

OM 

V«° 

L 

*(«" 

, 

H 

" 



ß-ÜLBt 


10       20       30       40       50       60        70       80       »0       100 
Mol»/o  CuBr 

58    CuBr  +  CuJ.     Mönkemeyer 

-U6^a-Gij 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol  0/0  CuJ 

59    CuBr  +  KBr.     De  Cesaris  (2) 


KBr 

^'' 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

/ 

400 

^ 

1 

/ 

\ 

/ 

m* 

/ 

300 

\ 

y 

f 

\ 

\ 

/ 

25  V  " 

\ 

/ 

200 

\i 

— 

V 

1lf3'> 

ß-OcBr 


10       20       30       40       50       60       70       80       90       100 
Mol.o/o  CuBr 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148k 


621 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


60.  CuCl  -|-  CuJ.     Mönkemeyer 


MO'ß-t^/ 


10       20       30       40       &0       60        70       M       M       IM 

SlolV.  CnJ 

61.  CuCl  +  KCl.     Sandoonini  {2) 
Vgl.  Poma  u.  Gabbi,  femer  De  Cesaris  (i) 


800 

xa 

"^■j 

1 

> 

\ 

\ 

s. 

\ 

k 

\ 

9 

> 

. 

3 

I.400 

s 

\ 

\ 

/ 

^ 

^ 

/ 

\ 

J 

f 

t^t'          : 

^ 

/ 

\ 

s 

! 

\/ 

« 

V 

100 

T  ^ 

F 

■■        1 

0  1 

«       3 

0 

4 

0     i 

A      ( 

«       7 

0       H 

0     i 

•     1 

MoL*/.  CnQ 


62. 

CuCl  +  LiCI 

^andonniiii  (3) 

LiCb 

«7?* 

\ 

N, 

0 

c 

s 

^ 

\ 

1 

\ 

"V 

-^ 

E 

\ 

«♦■?       j  ^<^ 

^lOf  ^ 

♦?r* 

^    .00 

"-i: 

I 

>    9 

>    •% 

0       K 

>       1 

r-*! 

1 

0      (»      ) 

•  "i 

MoLVo  Cua 


63.  CuCl  +  NaCL     Sandonnioi  (2) 

Vgl.  Poma  u.  Gabbi 

„    De  Cesaris  (i) 


yanß06° 

\N 

N 

■i — 

\ 
1 

\ 

\, 

\ 

\ 

\ 

^      »iU, 

\ 

\ 

s 

\ 

S. 

\ 

V 

^    •*« 

\ 

, 

. 

\ 

:? 

\ 

/ 

1 

sn' 

M   / 

r 

Hol*/.  Csa 


64.  CuCl  -h  RbCl.    Sandoonini  (7) 


2&a 

r 

1      '                                   ! 

\ 

1                               i 

\ 

\ 

\ 

\ 

9 

\ 

s 
0, 

\ 

J 

/ 

s 

\ 

/ 

SSO* 

> 

\ 

/ 

f 

200 

«w 

\ 

\ 

/ 

tso* 

i 

po* 

i 

\ 

l 

•> 

. 

1 

^ 

QUZ 


1«       M       N       a       M       60       70       80       M       IM 


Bruni  a.  Sandoonini. 


622 


1481 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


65.  CuCI  -f  TlCl.     Sandonnini  (2) 


OlCI 
400 

MZZ" 

V29° 

\ 

\ 

/ 

/ 

? 

\ 

/ 

/ 

/ 

1 

\ 

/ 

/ 
/ 

E 

\ 

\ 

/ 

/ 

225° 

/ 

/^ 

\ 

/ 

1 
1 

8 

122° 

\ 

1 

1 

*? 

100 

^ 

10       20       30       iO       50       60        70       80       90       100 
liol.o/0  TlCl 


66.  CU2S  +  PbS(*).     Friedrich  (2) 


1100 

^21" 

fivo\ 

\ 

^ 

/ 

\ 

s 

/ 

\ 

/ 

700 
600 

\ 

/ 

/ 

k. 

/ 

/ 

s 

/ 

sw" 

10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Gewichtsprozente  PbS 


67.  CU2S4-ZnS(**).     Friedrich  (3) 


1600 
1500 


^  1400 

« 
u 

|l300 

^  1200 

ms" 
1100 


i 

690^ 

A 

^ 

/> 

f" 

y 

^ 

_J^ 

, 

y 

^ 

»^^ 

■ 

" 

VifO'* 

— •" 

10       20       30       40        50       60       70       80        90       100 
Gewichtsprozente  ZnS 


68.  FeS(***)  +  PbS(*).    Friedrich    d) 


FbS 
1100 


^ 

mx. 

\ 

/ 

y 

\ 

/ 

/ 

\ 

\ 

t 

/ 

\ 

/ 

\ 

\ 

\ 

(863' 

10   20   30   40   50   60   70   80   90   lOO 
Gewichtsprozente  FeS 

69.  FeS(***)H-ZnS(**).    Friedrich  (3) 

1 700| -r— — I 1 1 1 1 1 1 r^^äfif^-^^- 


tO   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Gewichtsprozente  ZnS 


70.  HgBr2  +  HgJ2.     Reinders 


xRgJf 


^ 

^ 

220 

<. 

^^ 

^<: 

f^ 

^ 

'-'^a 

r-^ 

200 

216,1 

0 

-"h 

1  100 

h 

1 

7 

/ 

1 

/ 

/ 

/ 

/ 

^ 

/ 

ß-HgJz 


lÖ       2Ö       3Ö       4Ö       50       60        70       80       90       100 
Molo/o  Hgjg 


*)  Natürlicher  Bleiglanz  mit  87,1  %  Pb,  anstatt  86,6,  wie  für  PbS  berechnet. 
**)  Natürliche  Zinkblende  mit  66,39%  Zn,  anstatt  67,08,  wie  sich  für  ZnS  berechnet 
***)  Natürlicher  Magnetkies  mit  62,35%  Fe,  anstatt  63,54,  wie  sich  für  FeS,  und  61,6,  wie 
sich  für  FeiiSi2  berechnet. 


Bruni  u.  Sandonnini. 


um 


148 


m 


623 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


71.  HgBr.  -f  PbBrg.     Sandonnini  (7) 


36e'  PbBr^ 


72.  HgCI,  —  HgJa.     Padoa  u.  Tibaldi 


^gJf 


ß-MgJt 


73    KBOs^KPOa.     van  Klooster 


74    KBO2  +  NaBOg.     van  Klooster 


SntKBO, 


~?' 


10       M       M       M       so       M       78       M       N       IM 
Hol*/.  KBC^ 


75-  KBr  -j-  KCl.    Amadori  u.  Pampanfai 
Vgl.  Ruff  u.  Plato 


O  800(- 


ISS' 


&7mL 


10       20       30       40       5U       60       ;o       80       90       100 

Moi'o  KBr 


76.  KBr  4"  KJ.     Amadori  u.  Pampanini 
Vgl.  Rnff  u.  Plato 


17-  KCl  -|-  K2Cr04.     ZemcKozny 


iUW) 

^ 

900 

i 

y 

/ 

i 

/ 

/ 

f)W 

/ 

m 

^ 

[/' 

k 

/ 

X 

y 

«7J" 

azi 

10       30       30       40       M 

Mol»/.  KJCrQ, 


ß-3i<H>, 


70      M       90      100 


Bnioi  a.  Sandonniai. 


624 


148n 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.    Lit.  s.  S.  637. 


78-  KCl  -\-  K2Cr207.     temciuiny 


hn 

VÄW" 

\ 

\, 

600 

\ 

s 

\, 

500 

\ 

s 

\ 

400 

\ 

396° 

ses" 

\ 

KsO-lOy 


10       'JO       30       10       50       SO        70       80       90       100 
Mol.o/o  K^CrjO, 


79   KCl  +  KR    Piato 


XF 

SSB" 

\ 

S, 

p 

\ 

\, 

772' 

s. 

\, 

/ 

y 

s 

y 

\, 

/ 

y 

600 

K 

605^ 

'mz 


I.  KCI+K2SO4.     Jänecke 


lOlf  OL-K^SO,, 


ß-S^SO^ 


10       20       30       40       50       60        7Ö       55       55       100 
Molo/o  KjSO^ 

82.   KCl  -|-  LiCl.     Zemczuzny  u.  Rambach 

800, 1 , 1 , ; , , , r^r^KCl 


Molo/o  KCl 


80.  KCl  -f"  KJ.     Amadori  u.  Pampanint 

Vgl.  Le  Chatelier  (i) 

„    Raff  u.  Plato 


6«>°  KJ 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Molo/o  KJ 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.o/o  KCl 

83- KCl-j-NaCl.  Kurnakow  u.  Zemczuzny 

83  a.  KBr  +  NaBr.     „ 

83  b.  KJ-fNaJ. 


800 
NiLBr 

750 

700 

?    650 

3 

2   600 

<f 

w»N 

\, 

^ 

^ 

KBi 

V 

\ 

>. 

y^ 

> 

XJ 

660° 

V 

^ 

6t 

'C^ 

^ 

^ 

^ 

■—Jti 

t-^" 

, 

^ 

v^ 

§    560 

""^         nS       2Ö       30       40       50       60       70       80       90       lÖO 

fnci 


Mol 0/0  <  KBr 

Ikj 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148o 


625 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 

gemischen.     ut.  s.  s.  637. _^___ 


84.  KCl  —  PbCL.     Lorenz  u.  Ruckstahl 


J7t' 

i 

;oo 

\ 

i 

\ 

i 

600 

\ 

V 

\ 

> 

V 

-4ta^ 

ffO* 

^ 

\ 

/ 

^ 

pS 

/^ 

JiT 

^ 

AV- 

-^ 

400 

S 
e 

b 
e 

1           ^ 
5 

1 

1       5 

^ 

»^j 

i 

iO, 


10   20   30   40   50   60    70   80   »0   100 
Mol"«  PbClj 


>5.  KCl  -f  RbCl.     Zemczazny  u.  Rambach 


-1 — =t=^=^=i zat 


10       M       30       40       &0       60       ;o       80       9<)       100 


S6.  KCl  4-  TlCl.     Sandonnini  u.  Aureggi 


800| 

< 

X 

> 

s 

\ 

s 

'  coo 

\ 

s. 

,>s 

: 

N 

N 

k 

N 

1 

\ 

i 

'    -> 

ti^ 

:         •         ,                  ■         ■         i    ^ 

10       20        30        40        SO        60        70       SO       90       100 
Mol«).  TlCl 


8;. 

K,CrO 

4- 

KaCraO: 

.     ( 

Qroschuff  ( 

I) 

ix.-ji^&-a, 

^- 

V 

S^ 

•s 

N 

O 

\ 

\ 

V 

E 

tS     -All 

\ 

/-SiO-Of 

«W« 

\ 

\ 

> 

\ 

\ 

N 

V 

\ 

i 
i 

Hl' 

\ 

10       20       30       4«       &0       60       70       80       M       100 
GewichUprozenl«  KjCr^O; 

88.  K,Cr04  4-  K2SO,.     Groschuff  (i) 


1100 

1050 

^             i  — 

i^ 

^^^^^^1 

2  *^ 

i      :      ;      ■     '-f— ^=J=r=- 

1^=-^  :  ,vii 

: 

!       J_ 

U- 

JgS^ 

:  4-4-^^""*"^         ^ 

r 

A-l^SQ, 

^    1     : 

-Ü^O-ff, 


fi-x^G-a, 


10       20       30       40       60       6<)        70       80       M       !<• 
Mol»/.  K/;rO^ 


89.  KF  -f  K2SO4.     Karand^eff  d) 


4^ 


(X-iiJe^ 


-! 


10       20       30       40       50       60       70 

Mol»/.  K-ÄO, 


J L 


ß-K,SOi 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Brunt  u.  Sandonnini.    40 


626 


148p 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


90-  KF  +  NaF.     Kumakow  u.  Zemczuzny 


1000 

NeuT 


OT?" 

\ 

\ 

\ 

\ 

^ 

yl' 

\ 

y 

y 

/ 

700" 

\ 

/ 

1 
1 

' 

\ 
\ 
\ 

\ 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.0/0  K  F 


91    KNOs  +  LiNOs.     Carveth 


331\ 

lZ53' 

/ 

r 

^ 

/ 

/ 

"^ 

X 

/ 





>J\ 

132^ 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MolWoKNOj 


92.  KNO3  4-  NaNOa.    Hissink 

Vgl.  Carveth 


10 

Sii'U 

2faM 

% 

TS 

/ 

/  1 

1 

?  280 

2 

\ 

/ 

1 

1 
1 

\ 

S 

\ 

/ 

1 
1 

\ 
\ 

V 

\, 

/ 

1 

\ 
\ 

\ 

/ 

219° 

1 
1 
1 

/ 

— ( 

180 

/ 

/ 

' 

/ 
j..  . 

l 
\ 
1 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 


jaw. 


Mol»/o  KXO3 


93-  KNO3+TINO3.     vanEyk(i)  u.  (; 


x-TlAVj 


ß-n.voj 


y-TlMlj 


10       20       30       40       50       60       70       80       90       100 
Mol.0/0.  TINO3 

94    KOH  +  NaOH.     von  Hevesy 


X-NaOB 

300 

ß-VaOr 


260 


3«;  oi-KOS 


10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 


Mol.'/o  KOH 

95    KOH  +  RbOH.     von  Hevesy 


10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Mol.»/o  RbOH 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148q 


627 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit  s.  S.  637. 


96.  KPO3  —  K4P2O:.     Parravano  u. 

Calcagni 


.^ 

/ 

^ 

/ 

\  1 
1 

3 

■ 

I900 

s 

c 

/ 

r 

/ 

r 

1 
1 

KPOj 

800 

r 

/ 

1 

>\ 

/ 

1 

1 

/ 

1 

1 

f 

\ 
1 

\ 

/ 

1 
1 

> 

V 

1*** 

1 

10       M       M       M       M 

JIoL«/.  K,P,0, 


97-  K2SO4  —  Li2S04.     Nacken  (2 j 


3it^, 


98-  K2SO4  —  MgSOi*).     Nacken  (i) 
Vgl.  Giosberg  (ii 


m^ 

oiK^SO, 

J07f 

1 

l    "" 

\ 

/ 

1 

\ 

1 

ü 

't.    900 

1 

\ 

an' 

/ 

1 

\ 

/ 

Y 

9f^ 

s 

■^  **« 

1 

\ 

/ 

r 

7W 

A 

/ 

! 

^ 

, 

§ 

Ss 

!         ! 

1 

1 

ß-XfSa, 

^ 

575» 

i      i 

1 

1 

1        1 

%5a. 


10   20   30   40   50   60   70   SO   90   100 
Mol»/.  MgSO, 

99-  K2SO4  -f  NagSO^.     Nacken  (2)  u.  (4) 
Vgl.  Jänecke 

llOOi 


»Ä.«, 


A^Sfl, 


10       20       30       40       aO       60       70       80       90       100 
Mo»»/.  KjSO, 


a.^SO^ 


fiS,SO, 


10       20       30       40       50       60       n       80       90       100 


*)  Der  Doppelsalz  K2SO4 . 2  MgSOi  entspricht  dem  Mineral  Langbeinit. 


Bruoi  u.  Sandonnini.    40* 


628 


148i 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


100.  LiB02+Li2Si03.     van  Klooster 


UtSiO, 
P  1100 

\ 

\ 

s 

a  lUOC 

\ 
\ 

*  V 

\ 

§    900 

\ 

\ 

'X 

\ 

800 

1 

800' 

k 

X 

**J2  j 

'.iBOz 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.0/0  LiBO^ 


lOl.  LiBOa+NaBOg.     van  Klooster 


1000 

eee^ 

/ 

/    1 

/ 

/ 

F   800 

3 

sM« 

/ 

' 

1 
1 

N 

/ 

^ 

»    700 

1 
1 

\ 

/ 

1 

1 

\ 

/ 

«w 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MoL»/o  NaBO, 


102.    LiCl]+NaCl.    Zemczuzny  u.  Rambach 


'Z 

/ 

^/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

LiCl 

ü   600 

m» 

/ 

/ 

^^ 

^ 

,_^ 

^ 

E   500 

552' 

400 

^ 

311 

0 

•300 

•^ 

^^^^^ 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.0/0  Na  Cl 


103.  LiCl  +  RbCl.     Zemczuzny  u. 
Rambach 


nep 

/ 

/ 

LiCl 
«00 

0 

sT 

/ 

\ 

s 

/ 

3 

£  500 

N 

/ 

r 

\ 

/ 

H 

^ 

\ 

/ 

\ 

.  / 

/ 

V 

3n<> 

300 

10        20        30        40        50        60        70        80        90        100 
MoWo  RbCI 


104.  LiCl  +  TICI.     Sandonnini  u. 
Aureggi 


«50 

ua 

600 
?    650 
?     400 

S. 
§   tsc 

60Z' 

\ 

a 

N 

s. 

\ 

\, 

s 

k, 

«w; 

350 

\ 

^ 

r" 

JM* 

10   20   30   40   50   60   70   80   90   100 
Mol.»/.  TlCl 


105.  LiNOg  +  NaNOs.     Carveth 


320 
300 

30F 

y 

/ 

/ 

^o 

v_ 

/ 

S 

v 

\ 

h^ 

/ 

s 

"V 

^^^ 

z. 

joiz 

- 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       TOO 
Gewichtsprozente  NaNOj 


Bruni  u.  Sandonnini. 


14& 


629 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


106.  LigO  -r  Si02.     van  IGooster 


li       M       3»       «       SS       M       Yi       M       io       IM 
MoL-^SiOa 

107.  LisSOi  +  Na2S04.     Nacken  (2) 


cZijSO, 


pii^sa. 


OJ'la.MtfSI^ 


'/uk^sa. 


M       M       M       M       70       M       M       100 
Mol»',  yi,S04 


108.  LLSiOa— MgSiOa.     WaUace 


1«00| 

7 

/ 

1 

/ 

/ 

i 

/ 

/ 

/ 

li^O, 

^ 

/ 

/ 
/ 

? 

^" 

-, 

X 

J 

/ 

J 

' 

^ 

-^ 

^> 

\ 

/ 
/ 

'";r^ 

tr — -its^ 

'— 7- 

^ 

I 

i 

1 

0     * 

p     3 

0     4 

0      » 

e     c 

t      7 

0       8 

»       • 

1   1« 

'gSißi 


109.  LigSiOa  +  NagSiOg.    Waiiac« 


U^iJO, 


HO.  LijSiOa  +  SrSiOs.    Waiiace 


IMO 

C^ 

^ 

1 
1 

/ 

1 

1 
1 

/ 

1 

U^SiO, 

d 

y 

/ 

i 

N 

\        w«»^^^S^>/ 

1/ 

/ 
\ 

r 

M      M      M 


SrSai^ 


7«      M      M       IM 


UoL»hBrKO, 


III.  MgSOi  +  NSaSOi  *).     Ginsberg  (2) 
Vgl.  Nacken  (n 


aJkjSH, 


Molr.MgSiOj  Mol«/.Mg60^ 

*)  Der  Doppelsalz  3  Na,S04 .  MgSO,  entspricht  dem  Mineral  Vanthoffit. 


Bnini  o.  Sandonnini. 


630 


148t 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


112.  MgSiOg  4-  MnSiOa.     Lebedew 


it)SiO, 

^J 

1450 

ü 

S  1400 

a; 

^ 

\ 

s\ 

N 

\ 

s. 

i 

^    1300 
1260 
1200 

\Si 

^ 

"^ 

V 

^ 

1^ 

^ 

i6vSiOj 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Molo/oMnSiOj 


113-  MnCla  +  PbCl2.    Sandonniniu.Scarpa 


e.      500 

e  na. 


650" 

^ 

^ 

^ 

y 

. 

^ 

/ 

^ 

s. 

/ 

's 

-^ 

/ 

WS" 

ibvCli 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.o/oMnClä 


114-  MnCl2  +  SnCl2.     Sandonamiu.Scarpa 


700 

650° 

^ 

-^ 

X 

^' 

y 

y 

2 

/ 

/ 

1. 
1- 

/ 

/ 

A 

300 

/ 

/ 

r.W 

\/ 

233' 

ünCtj 


10       20       30       40       50       60       70       80       »0       100 
Molo/o  IfnClj 


115-  MnCls  +  SrCla.     Sandonnlni  (5) 


SrOf 

.»7?» 

800 

\ 

\ 

? 

\ 

1 

650' 

§ 

600 

V 

y^ 

y 

\ 

^ 

X 

500 

> 

500" 

\. 

^ 

y 

Mn,Clj 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.°/o  MnCl^ 


Ii6.  MoOa  +  NaaMoOi.     Qroschuff  (i 


800 

700 

600 
y-NaftbO,, 


400 


7 

l 

n» 

/ 

flb" 

^ 

^Z 

\v 

^/ 

1^2° 

■fr 

4 

20       30       40       50       60        70 
Mol-o/o  M0O3 


80       90       100 


117.  NH4NO3-I-TINO3.     Boks 


160 


^        120 
100 


JOS' 

^ 

=^ 

"^ 

«=*= 

im^ 

^ 

^ 

^v 

10 

!• 

^ 

r 

80° 

"^ 

16^ 

x-nirOj 


j-TlBOf 


10       20       30       40       50       60        70       80       »0       100 
Molo/oTlNO, 


Bruni  u.  Sandonnki. 


148n 


631 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


1 1 8.  NaBO?  4-  NaaSiOa.     van  Klooster;} 


llOOi-    _ 


lloL«/.N»BOi 


119-  NaCI  +  NaF.     Wolters 
Vgl.  Pfato 


~IÖ 20   30   40   50   60    70   80   90   100 

)ioi>/.N»a 

120.  NaCl  —  NaaSOi.     Wolters 
Vgl.  Jänecke 


Jba 


1 

TOT» 

ß-JkijSO^ 


10       M       30       40       M       M        70       M       M       IM 
lloL*/.Na,SO, 

121.  NaCl  -^  RbCl.     Zemczozny  u. 
Rambach 


Saa 

$00 


^T 

\ 

\, 

xba 

s 

\, 

7 

\ 

s. 

/ 

/ 

s 

s 

/ 

/ 

s^ 

Vv 

y 

*•/• 

1 

0  2 

0  3 

0       4 

A      & 

A      & 

0     i 

0       8 

0       » 

0  i 

DO 

MoL"i«Rba 


122.  NaCl-rTIQ.     Sandonnini  u.  Auref f i 


«2!n/z 


10       M       so       40       M       60       70       W       00       10« 


MoLo/oTia 

123.  NaF  -  Na2S04.     Wolters 


iijS 

^ 

\ 

\, 

V 

y 

/ 

775" 

i 

rr* 

^ 

/^ 

/ 

1 

. .. 

«Ä,«V 


4 


^ 


/füi,Äv 


10       M       So       M       50       CO        7Ö       8Ö       90       100 

MoL»'o  NajSOi 

124.  Na2Mo04  +  Na2S04.    Boeke 


AJn«,«^ 


a-Jb^fbOt 


ttr  fiitL^a, 


T-M^M^ 


10       20       30       40       M       60       ?0       80       90       100 
Mol  o/o  XayMoO, 


Bmiii  a.  SandooniiiL 


632 


148^ 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


125.  NaaMoO^ -I- Na2W04.     Boeke 


700 
680 

est' 

TTP 

== 

660 

/ 

'/ 

640 

y. 

V 

620 

^ 

^ 

600 

613' 

^° 

«^ 

_ 

5tf*J 

3    660 

u 

c.  640 

e 

H 

&20 

y 

-C^"^ 

,^ 

/} 

480 
460 

/ 

y. 

/ 

y 

0 

t 

A 

iSa^O„ 

22ii«! 

f^ 

<x.ytLfWO^ 


r-NoutVO,, 


127.  NaNOa  +  TlNOg.     van  Eyk  (3) 


1^ 

Mf 

¥    250 

^ 

s 

a    200 

■"^ 

^^ 

Z06^ 

i    150 

/«?" 

^^ 

^^ 

^ 

H 

m° 

79* 

10       20       30       40       5 

O       6 

a      7 

0        8 

n     9 

0     10 

ß  TlKOj 


y-Tim, 


Mol »/o  TINO, 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.o/o   NajWO^ 


126.  NaNOa  +  NaNOs.    Bruni  u.  Meneghini 


310 
300 
290 
280 

o 

<-    270 

I  260 
g 
H    250 

240 

230 

220 


312', 

1 

^W 

L 

1 

V 

\ 

\ 

/ 

'1 

V 

y 

/ 

\ 

\ 

/ 

7 

V 

\ 

// 

V 

^ 

.^ 

J 

r 

1 
1 
1 

i 

Hfi" 

10       20       30       40       50       60       70       80       90       100 
Molo/oNaNO, 


128.  NaOHH-RbOH.     von  Hevesy 


10  ~iÖ       30       40       50       60       70       8Ö       90 100 

Mol.»/oRbOH 


129.  NaPOs  +  Na4P207.     Parravano  u. 
Calcagni 


9$s'  yä^PfO, 


.._\^2f 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       TOO 
MoWoNa^PjO, 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148 


W 


633 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


130.  NaaSO^ -r  Na2W04.     Boeke 


131    NazSiOs  —  SrSiOs.     Wallace 


13     55     5«     io     50     60     70     80     öo     ibo 

Mol»/,  SrSiOj 

132.  NagWOi  ^  WO3.     Parravaoo 


800 

. 

■ ■ — f ■ — 1 

str» 

7 

PL,^^"-  '   1 

1 

V  *Sä^KO, 

\ 

y 

y 

X. 

/ 

sw 

t            800 

!          1  SM" 

S4^ 

550 

1 

'     1 

10       20       30       M       50       60       70       80       M       100 
Mol«/.  WO, 


133    PbBrg  — PbClo.     Möakemeyer 


lö     »     30     iö     5i     {9     ii — le — 15- 
Mol»/.PbBr5 

134-  PbBra  +  PbFg.     Sandonnini  di 


nr. 

r' 

\ 

\ 

y 

\ 

51f 

H»        1( 

K 

i 

sr» 

s 

n 

\^3y 

/ 

•^ 

N, 

H 

1 

i 

S 

k 

^ 

% 
« 

\ 

% 

§ 

j««* 

Ksse 

PbBr^ 


10   20   30   iO   50   60    70   80   90   100 


135- 

PbBra  +  PbJa. 

Mönkemeyer 

PbBrj 

^^ 

1          1  Zif 

FbJ, 

s 

\ 

^ 

^ 

X 

\ 

^ 

^ 

k 

^ 

»r- 

..        1         i 

'       ■' 

10   20   30   iO   50   60    70   80   90   100 
Mol'/.Ph/, 

136    PbCI,  H- PbFg.     Sandoonini  (i) 


PbOf 


10       M       30       40       50       60       70       80       M       100 

Mol»/.Pbaj 


BniDi  n.  Sandonnioi. 


634 


148) 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


137-  PbCla  +  PbJg.     Mönkemeyer 


TÖ       20       30       iö       50       60        70       80       90       100 
MoJo/o  Pb  Jg 


138.   PbCl2  +  PbO.     Ruer 


500 


««"  PbC 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MoL»/o  Pb  O 


139-  PbCl2  +  SnCl2.     Saadonnini  u. 
Scarpa 


tnClf 


IM' 


10       20       30       40       60       60       70       80       90       100 
MoL«/oPbCl, 


140.  PbClaH-SrCla.     Sandonoini  (5) 


^oPbOj 


10        20        30        40        50        60        70        80        90        100 

Mol.«/o  PbCl2 


141-  PbF2  + PbJ2.     Sandonnini  (i) 


Pbr^ 

800 

V 

\ 

700 

\ 

\ 

600 

\ 

573" 

\ 

500 

4 

^ 

1 

^ 

s 

^ 

'fSip' 

s 

\, 

WO' 

400 

S 

6^ 

W 

s 

r^-* 

^ 

Pb^ 


10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
MoL"/o  PbJa 

142.  PbO  +  PbSO*.     Schenk  u.  Rassbach 


1000 

xPbSO^ 

900 
I 
,  ßPbSO^ 

i  800 


350' 

96 

6° 

»«*' 

s 

N 

^. 

HO.'. 

f 

(/" 

> 

7 

i 

§^ 

»20' 

/ 

Si 

s; 

^ 

1450' 

10       20       30       40       50       60        70       80       90       100 
Mol.»/o  Pb  O 


Bruni  n.  Sandonnini. 


148: 


635 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


143    PbS*)-i-ZllS***.     Friedrich  (3) 


1(00 

!       .iets 

^^ 

'^^ 

1600 

,^ 

^^' 

3 

/ 

i* 

/ 

PbS 

A 

\y         '.10V4 

] 

\ 

'~~ 

~^ 

10      M        30      «•        SO 

OowiditipniUBla  Zu  S 


70     M        W    100 


144-  RbCl  -^  TlCl.    Saodonnini  u.  Aareggi 


juba 

Tl'O 

\ 

s 

s 

\j 

\ 

N 

\ 

N 

s 

\ 

N, 

N 

\ 

«^     ♦ 

1 

•v^_ 

^^-kjgi 

i 

•na 


10       tO       30       40       M       so       70       80       SO       100 

iioi«/.Tia 


145-  SrCL  — SrF2.    Piato 


1200| 

\ 

\ 

\ 

\        ' 

!  \ 

, 

■     \      ■ 

äJ» 

W* 

"x 

s. 

1 

\ 

«7/1 

\ 

/ 

K      ,          S            :      \    1 

».  V 

SrCLf 


3O405O6O7080N100 
H<ri.*/.  SrC»} 


146.  TlBr  -r  TlCI.     Mönkemeyer 


a  na 

I.    400 

E 


<y^*  i 


"io     M     55     w     So     VT 
MoH.  TlBr 


147    TlBr  -r  TU.     Mönkemeyer 


10   20   30   40   so   60   70   SO   M   10t 
MoL«f.  TIJ 


148.  TIQ  -j-  TIJ.     Mönkemeyer 


IT 1 r 


149    TU  ^  TINO3.     van  Eyk  {2) 


TU 

400 

^* 

! 

\  ^N. 

\] 

>\ 

? 

\ 

2 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

WS* 

> 

200 

■^ 

^ 

1          1 

TUlDt 


10       SO       30       40       M       00       70       M       tO       100 


*)  Natüri.  Bleiglanz,  siehe  S.  614.    *•)  Natürl.  Zinkblende  mit  66,39%  Zn  und  33,26%  S. 
mit  0,30  Fe. 


Bruni  u.  Sandonnini. 


148; 


Erstarrungs- 


und Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  S.  637. 


1.  AggSe+BizSes.    P^labon. 


Mol.-% 
Bij  Sea 


Beginn  der 
Erstarrang 


Bemerkungen 


B.  Tabellen. 

6.  CaS+CaSiOg.    Lebedew. 


Mol.-o/o 
CaSiOj 


Beginn 
der  Er 
starrung 


Ende 
der  Er 
starrung 


Zerfall 
der  festen 
Lösungen 


10.  K2  Si03  +  Li,  SiOa.  Wallace. 


Mol.-% 
LigSiOs 


Beginn  der 
Erstarrung 


Ende  der 
Erstarrung 


57,1 


760 
773 

692 
710 


Eutekt.  Punkt 
Verb.sAga  Se . 

4  Bi2  Se3 
Eutekt.  Punkt 


2.  AgaSe+SbSe.    P61abon. 


Mol.-% 
SbSe 


46 
66,6 

94,1 
100 


Beginn  der 
Erstarrung 


492 
553 

492 


50 

63 
70 

75 
80 

85 

86,2 

90 

95 
100 


0 

1398 

1432 
1443 
1443 
1421 
1489 
1496 
1482 
1482 
1512 


1370 
1364 

1404 
1404 


1472 
1512 


1148 
1200 
1290 

1301 

1230 
1222 


Vono 
bis  63 
71,9 
79,8 
87,3 
93,8 
100 


erstarren  als  Gläser 
,0 


947" 

999 

1112 

1152 

1168 


933 

972 
1078 
1128 
1168 


11.  LiaSiOs+ZnSiOa. 
van  Klooster. 


Bemerkungen 


7.  K2CO3+K2SO4. 
Le  Chatelier  (1). 


Verb.  Ag2Se 

SbSe 
Eutekt.  Punkt 


3.  AgiSe+SboScs.    P61abon. 


Mol.-% 
SbaSea 


20 
57,1 


Beginn  der 
Erstarrung 


540 
650 

573 
615 


Bemerkungen 


Gew.-% 

Beginn  der 

KjSOi 

Erstarrung 

0 

0 
86o(  ?) 

38,3 

880 

45,6 

900 

55,7 

920 

71,9 

960 

79,1 

980 

100 

1045 

Bemerkungen 


8.  KgCOs+LiaCO,. 
Le  Chatelier  (3). 


Verb.  3Ag2Se . 

4Sb2Se3 
Eutekt.  Punkt 


4.  BaCl2+NaCl.  LeChatelier(2). 


Gew.-% 
NaCl 


10,6 
22,25 
100 


Beginn  der 
Erstarrung 


0 
912 

775 
635 

778 


Bemerkungen 


Eutekt.  Punkt 


Gew.-% 

Beginn  der 

LiaCOa 

Erstarrung 

0 

0 

860 

5 

777 

9,6 

720 

19,4 

590 

26 

500 

29,9 

505 

34,9 

515 

39,1 

505 

46,6 

492 

51,6 

525 

73 

638 

100 

710 

Bemerkungen 


Eutekt.  Punkt 

Verb.K2C03. 
Li2C03 

Eutekt.  Punkt 


5.  BaSiOj+MnSiOs.  Lebedew. 


9.  K2C03+Na2C03. 
Le  Chatelier  (1). 


Mol.-% 
MnSiÜ, 


o 
10 

87,5 

94 

97 


Beginn  der 
Erstarrung 


1438 
1363 
1137 
"73 
1188 


Gew.-% 
NaaCOa 


Bemerkungen 


o 
16 
32 

48,5 
58,8 
74,2 
100 


Beginn  der 
Erstarrung 


860 
770 

715 
690 
700 
740 
820 


Bemerkungen 


Mol.-% 

Beginn  der 

ZnSiOs 

Erstarrung 

0 

0 
1188 

6,6 

1184 

13,8 

1169 

21,5 

1130 

von  29,9 
bis  71,9 

1  erstarren 

85,2 

1353 

100 

1419 

Bemerkungen 


12.  MgSiOa+Na.SiOa.  Wallace. 


Mol.-% 
Na^SiOa 


Beginn  der 
Erstarrung 


Bemerkungen 


1549 
4  1435 

bis  76 '7  I    ^""Starren  als  Gläser 

,1  921      I  — 

100  1018     I  — 

13.  MnO+SiOg.    Doeriackel. 


Mol.-% 
SiO, 


20 

25 
30 

33,3 

36,6 

40 

41,65 

45,0 

47,5 

50 

52,5 

54 


Temp. 
d.  pri- 
mären 
Kry 
stallis. 


1318 
1260 
1240 


1220 
1230 
1240 
124O 
1265 
1290 


Temp.  d. 
sekundären 
Krystallis. 


1321-1280 
I324-1275 
1320-1280 
I 327-1280 

II 70 

I185 

I180 

I190 

I185 


Be- 
merkungen 


Verb. 
MnsSiOi^) 


Verb. 
MnSiOs') 


1210 
1220 
1210 
1220 

^)  Entspricht   dem   Mineral 
Tephroit. 

*)  Entspricht   dem  Mineral 
Rhodonit. 


Bnmi  u.  Sandonnini. 


148 


aa 


687 


Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen  von  binären  Salz- 
gemischen.     Lit.  s.  hierunter. 


14.  NaBO.-NaPOa. 
van  Klooster. 


Mol.-% 
NaPOa 


7.6 
14,8 
28,1 
40.1 

51 
61 
65,6 
70,1 

78,5 
86,2 

93»4 
100 


Beg^inn  der  Er- 
starrung bzw. 
Ende  des 
Schmelzens 


Banerk. 


610 

erstarren  als  Gläser 

608  (?) 

796  ( ?) 

Soo  — ■ 

774  {:> 

erstarren  als  Gläser 


864 
866 
922 
966 


(?) 


15.  NajBiOT-NajP^O-. 
Le  Chatelier  (3). 


Ge\v.-°^ 
Na^PaOv 


13.2 
16,7 

37»6 
49,8 

51,8 
58,3 


Beginn  der 

Erstarrung 


940 
918 
910 
932 
952 
960 
960 


Bemerkungen 


Eutekt.  Punkt 


Verb.SNa.B^O; 
.  Na^PjO; 


15.  Na^BiOr  -Na4P20T. 
Le  Chatelier (3).  ( Fortsetzung.) 


Gew.-% 


61,4 
66,8 
83,7 
94.5 
100 


Beginn  der 
Erstarrung 


950 
930 
850 

925 

970 


Bemerkungen 


Eutekt.  Punkt 


16.  Na^CO+NaaCl. 
U  Chatelier  (1). 


Gew.-% 
NaCl 


34.7 

lOO 


Beginn  der 
Erstarrung 


820 
620 


Bemerkungen 


Eutekt.  Punkt 


17.  NaaCOa+NajSOi. 
Le  Chatelier  (!)• 


Gt^\■.-% 

Beginn  der 

Na-^SO, 

Erstarrung 

0 

0 
820 

27.4 

795 

39,8 

790 

57,3 

800 

73,1 

Sio 

100 

860 

Bemerkungen 


18.  NaCl-Na^PsOr. 
Le  Chatelier  (3). 


Gew.-% 
NaiPiOr 


o 

53,4 
100 


Beginn  der 
Erstarrung 


778 
620 
820 


Bemerkungen 


Eutekt.  Punkt 


19.  SbCK  -  SbCIö.    Aten. 


Mol.-% 
SbClg 


0,0 
4,0 
10,4 
17,4 
270 
39,8 
50,5 
55,3 
61.7 
70,1 
74.2 
93-5 
too.o 


Bodenkörper 


SbCU 
SbQs 


Ten:p. 


4,0 

2,5 

24,0 
39,0 
48,5 
54,0 
57,0 
59,0 
62,5 
65,0 
66,0 
70,0 
73,0 


Literatur,  betreffend  Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen 
von  binären  Salzgemischen. 


Allen  u.  White,  Sill.  Joum.  (4)  27,  i;  1909. 
Amadori  u.  Pampaoini,  Rend.  Line.  (5)  20,  II, 

572;  1911. 
Aten,  ZS.  ph.  Gh.  68,  41;  1909. 
Boeke,  ZS.  anorg.  Gh.  50,  335;  1907. 
Boks,  Diss.  Amsterdam  1902. 
I  Botta,   Zentralbl.  f.  Miner.  u.  Geol.  1911,   123. 
Bruni  u.  Menegbini,  ZS.  anorg.  Gh. 64, 193:  1909. 

'  Calcag;ni  u.  Mancini,   Rend.   Line.  (5)  19,   II, 

j      422;  1910. 

1  Carveth,  Joum.  phys.  Ghem.  2,  209;  1898. 
I  DeCesaris  (i),  Rend.  Line.  (5),  20,  I,  597;  1911. 
!  ,,  (2),  ebenda,  20,  I,  749;  1911. 

Doerinckel,  MetalL  8,  201;  191 1. 
Friedrich  (i),  MetaH.  4,  480;  1907. 
„         (2),  ebenda  4,  671;  1907. 
„         (3),  ebenda  5,  114;  1908. 


Ginsberg  (i),  Ber.  Petersburg.  Polytechn.  Inst. 
6,  493:  1906. 
(2),  ZS.  anorg.  Gh.  59,  346;  1908. 
(3),  ebenda,  61,  122;  1909. 
Groschuff  (i),  ZS.  anorg.  Gh.  58,  102,  1908. 

„         (2),  ebenda,  58,  113;  1908. 
Guertler,  ZS.  anorg.  Gh.  40,  337;  1904. 
von  Hevesy,  ZS.  ph.  Gh.  73,  667:  1910. 
Hissink,  ZS.  ph.  Gh.  32,  537;  1900. 
Jänecke,  ZS.  ph.  Gh.  64,  343;  1908. 
Karand^eff  (i),  Zentralbl.    f.   Miner.   u.    Geol. 
1909,  728. 
(2),  ZS.  anoi^.  Gh.  68,  188;  1910. 
Kultascheff,  ZS.  anorg.  Gh.  35,  187;  1903. 
Kurnakow  u.  Zemczuzay,  ZS.  anorg.  Gh.  52, 
186;  1907. 


Bruni  u.  Sandonnini. 


636 


148bb 


Literatur,  betreffend  Erstarrungs-  und  Umwandlungstemperaturen 
von  binären  Salzgemischen. 

(Fortsetzung.) 


Lebedew,  ZS.  anorg.  Gh.  70,  311;  1911. 
Le  Chatelier  (i),  Cr.  118,  350;  1894. 
„  (2),  ebenda  118,  709;  1894. 

„  (3),  ebenda  118,  800;  1894. 

Lorenz  u.  Rackstuhl,   ZS.  anorg.  Ch.  51,  70; 

1906. 
Mönkemeyer,  N.  Jahrb.  f.  Miner.  u.  Geol.  Beil. 

22,  i;  1906. 
Müller,   N.  Jahrb.  f.  Miner.  u.  Geol.   Beil.  30, 

i;  1910. 
Nacken  (i),  Gott.  Nachr.  1907,  602. 

„       (2),  N.  Jahrb.  f.  Miner.  u.  Geol.    Beil. 
24,  i;  1907. 
(3),  Zentralbl.  f.  Miner.  u.  Geol.  1907, 
262. 
„       (4),  ebenda,  1907,  301. 
Padoa  u.  Tibaldi,  Rend.  Line.  (5)  12,  II.  158; 

1903. 
Parravano,  Gazz.  chim.  ital.  39,  II,  55;  1909. 
Parravano  u.  Calcagni,  ZS.  anorg.  Ch.  65,  i; 

1910. 
P^labon,  C.  r.  146,  975;  1908. 
Plato,  ZS.  ph.  Ch.  58,  350;  1907. 
Poma  u.  Gabbi,  Rend.  Line.  (5)  20,  I,  464;  1911. 
Reinders,  ZS.  ph.  Ch.  32,  494;  1900. 
Ruer,  ZS.  anorg.  Ch.  49,  365;  1906. 
Raff  u.  Plato,  Ber.  ehem.  Ges.  36,  2357;  1903. 
Sandonnini  (i),  Rend.    Line.    (5)    20,    I,    172, 
233;  1911. 
„  (2),  ebenda  20,  I,  457;  1911. 

„  (3),  ebenda  20,  I,  758;  1911. 

„  (4),  ebenda,  20,  II,  456;  191 1. 

„  (5),  ebenda,  20,  II,  646;  1911. 

„  (6),  ebenda,  21,  I,  208;  1912. 

„  (7),  Privatmitteilung. 

Sandonnini  u.  Aureggi,  Rend.  Line.  (5)  20,  II, 

588;  1911. 
Sandonnini  u.  Scarpa,  ebenda,  20,  II,  61;  1911. 
Schenck   u.   Rassbach,    Ber.   ehem.    Ges.   41, 

2917;  1908. 
Steger,  ZS.  ph.  Ch.  43,  595;  1903. 
Ussow,  ZS.  anorg.  Ch.  38,  419;  1904. 
Van  Byk  (i),  ZS.  ph.  Ch.  30,  430;  1899. 

„        (2),  Kon.  Akad.  d.  Wetensch.  Amster- 
dam (Proc.)  2,  98;  1901. 
(3),  ZS.  ph.  Ch.  51,  721;  1905. 
Van  Klooster,  ZS.  anorg.  Ch.  69,  122, 131;  1911. 
Wallace,  ZS.  anorg.  Ch.  63,  i;  1909. 
Wolters,  N.  Jahrb.  f.  Miner.  u.   Geol.  Beil.  30, 

57;  1910. 
V.  Zawidzki,  ZS.  ph.  Ch.  47,  721;  1904. 


^emczuzny,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  267;  1908. 
Zemczuzny  u.  Rambach,  ebenda  65,  403;  1910. 

Nach  Fertigstellung  der  Tabelle  (30.  Juni  1911) 
sind  noch  folgende  Arbeiten  erschienen,  die  nicht 
mehr  berücksichtigt  werden  konnten.     Sie  be- 
handeln die  angegebenen  Systeme: 

Menzies  u.  Dutt,  Journ.  Amer.  ehem.  Soe.  33, 
1366;  1911.  Ca(N03)2+KN03;  Ca(N03)>  + 
NaNOs. 

Herrmann,  ZS.  anorg.  Ch.  71,  257;  191 1. 

CuCl-PbCla;  CdCla-PbCla;  PbCVSnCl.;  CuCl- 
SnCU;  CuCl-ZnCl2;  CuCl-BiCla;  CuCl-FeCU; 
SnCla-ZnCl.;  FeCl3-PbCl2;  BiCls-FeCla;  FeCU- 
ZnCla;  CdCl2-SnCl2,-  CdClj-ZnCla ;  PbCla- 
ZnCl.;  BiCl3-ZnCl2;  BiCla-PbCb;  BiBrs- 
PbBr,;  CdCla-CuCl;  CdBr-rCuBr;  CdJa-CuJ. 

Menge,  ZS.  anorg.  Ch.  72,  162;  1911. 

CaCU-MgCL;  KCl-MgCb;  MgCla-NaCl;  AgCI- 
MgCU;  MgCU-PbCla;  CuCl-MgCla;  MgCl-r 
ZnCl2 ;  MgCl2-SnCl2 ;  CdClj-MgClz ;  CaCl.-  KCl  ; 
CaCla-NaQ;  AgCI-CaCla,-  CaClz-PbClj;  CaCl.>- 
CuCljCaCli-ZnCla;  CaCla-SnCU;  CaCla-CdCU. 

Ginsberg,  ZS.  anorg.  Ch.  73,  277;  1911. 
CaAl2Si.08-NajAl2Si208. 

Smolensky,  ZS.  anorg.  Ch.  73,  292;  1911. 

CaSiOa-CaTiOs;  MnSi03-MnTi03;  BaSi0.r 
BaTiOs. 

Kumakow  u.  J.  B.  Wrzesnewsky,  ZS.  anort^. 
Ch.  74,  90;  1912. 
KBr-KF. 

Wrzesnewsky,  ZS.  anorg.  Ch.  74,  95;  1912. 
KCNS-NaCNS;     KCNS-NH4CNS;     KCNS- 
RbCNS;  KCl-KJ;   KBr-KJ;  KBr-KCl. 

Brand,  N.  Jahrb.  Min.  32  Bb.,  627;  191 1. 
CdCla-KCl;  CdCl,-NaCl. 

Brand,  Zentralbl.  f.  Min.  Geol.  u.  Pal.  1912,  26. 
CdJ2-KJ;  CdJ2-NaJ. 

Quercigh,  Rend.  Line.  21,  I;  1912. 

Sb203-|-Sb2S3. 

Sandonnini,  Atti  Ist.  Yen.  71,  553;  1912. 

CuCl-j-CuCla- 
Jaeger,  Akad.  v.  Wetensch.  Amsterdam,  20, 497 ; 
1911. 

Ag2S-Sb2S3. 
Jaeger  u.  van  Klooster,  ebenda,  20,  510;  191 1. 

PbS-SbaSg. 
Doornbosch,  ebenda,  20,  516;  191 1. 

ASJ3-PJ3;  SbJs-PJs;  AsJij-SbJs. 
Sandonnini,  Rend.  Line.  21,  I,  208;  1912. 

BaCl,-MnCl2;  CdClj-PbClj. 


Bruni  u.  Sandonnini. 


149 


639 


Gefrierpunktserniedrigung  von  Metallen  in  sehr  verdünnten  Schmelzen. 


T: 


M: 
A: 

n: 
E: 
Ea: 


Absolute  Erstarrungstemperatur  des  reinen  Lösungsmittels  ''C. 
Schmelzwärme  für  i  g  Lösungsmittel  in  g-cal. 
Anzahl  der  g  gelösten  Körpers  in  loo  g  Lösungsmittel. 
Erstarrungspunktsemiedrigung    des     Lösungsmittels    durch 

m  Gramm  gelösten  Körpers. 
Molekulargewicht  des  gelösten  Körpers. 
Atomgewicht  des  gelösten  Körpers. 
Anzahl  der  Atome  im  Molekül  des  gelösten  Körpers. 
Molekulare  Gefrierpunktsemiedrigung. 
Atomare  Gefrierpunktsemiedrigung. 

w  m  Ha 


I.  Lösungsmittel:  Blei, 
£=  1225. 


Gelöster  Körper 


Antimon  . 
Arsen  .  . 
Cadmium . 
Gold  .  . 
Kupfer  . 
Magnesium 
Natrium  . 
Palladium 
Platin  .  . 
Quecksilber 
Silber  .  . 
Wismut  . 
Zinn  .  . 
Zink     .     . 


Ea 


821 
1222 

835 
1289 
1265 

947 

244 
1330 
1318 

684 
1221 

620 

394 

loiS 


4.  Lösungsmittel :  Natrium, 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

J.  ehem.  Soc.  Ol,  904;  1S92 


2.   Lösungsmittel: 

Cadmium.    ^  =  516. 


Gelöster  Körper 


Antimon  . 
Arsen  .  . 
Blei  .  . 
Gold  .  . 
Kupfer 
Natrium  . 
Palladium 
Platin  .  . 
Quecksilber 
Thallium  . 
Wismut  . 
Zinn  .  . 
Zink     .     . 


Ea 


472 
5" 
500 
179 
404 
505 
253 
510 
274 

513 
506 
502 
3" 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

J.  ehem.  Soc.  Ol,  904;  1892. 


Fortsetzung  von  3.  (Kupfer) 


Silber 
Wismut 
Zinn     . 


509 
712 
735 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

Phil.  Trans.  189  A.  25:  1897 


Gelöster  Körper 


Cadmium 

Gold    . 

Indium 

Kalium 

Lithium 

Quecksilber 

Thallium  . 


S5 

105 

81 

83 

29 

104 

95 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

J.  ehem.  Soc.  00,  666;  1889. 

Palladium     •     •  1      15        — 
Zinn    ....  I       13        — 

Nach  Tamtnann, 
ZS.  phvs.  Cham.  3,  441;  1S89. 


5.  Lösungsmittel:  Queck- 
silber.    E  =  390. 


Gelöster  Körper 


Kalium  . 
Natrium  . 
Thallium  . 
Wismut  . 
Zink     .     . 


Ea 


584  350  - 

415  — 

370  I 

570  — 

390  I 


Nach  Tammann, 
ZS.  phys.  Chem.  3,  441;  1889. 


6.  Lösungsmittel:  Silber, 
i'=i443. 


Gelöster  Körper 


^.  Lösungsmittel :  Kupfcr. 

E=S7o. 


Gelöster  Körper 


Aluminium 
Blei  .  . 
Gold    .     . 


Ea 


72 
700 
352 


Aluminium 
Antimon 
Blei      . 
Kupfer 
Thallium 
Wismut 
Zinn     . 
Zink     . 


Ea 


740 
922 

1050 
585 
956 

1172 

725 
700 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

Phil.  Trans.  189  A.,  25;  1897 


7.  Lösungsmittel :  Wismut 
E  =  460. 


Gelöster  Körper 


Arsen  .  . 
Cadmium . 
Gold  .  . 
Kupfer  . 
Natrium  . 
Palladium 
Platin .  . 
Quecksilber 
Silber  .  . 
Zinn  .  . 
Zink    .     . 


Ea 


150 

428 

435 
215 
419 
428 
442 
440 
420 

437 

328 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

J.  chem.  Soc  61,  892;  1892. 


8.  Lösungsmittel:  Zinn. 

^  =  359- 


Gelöster  Körper 


Aluminium 
Blei  .  . 
Cadmium . 
Calcium  . 
Gold  .  . 
Indium  . 
Kupfer  . 
Magnesium 
Natrium  . 
Nickel 
Palladium 
Quecksilber 
Silber  .  . 
Thallium  . 
Wismut  . 
Zink    .     . 


Ea 


145 
321 

292 
286 
348 
227 

337 
340 
335 
349 
329 
282 

343 
3Ö1 
294 
311 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

J.  chem.  Soc.  57,  376;  1890. 


9.  Lösungsmittel:  Zink. 
^=341. 


Gelöster  Körper 


Aluminium 
Antimon  . 
Blei  .  . 
Cadmium . 
Magnesium 
Thallium  . 
Wismut  . 
Zinn    .     . 


Ea 


270 
322 

337 
292 
356 
197 
339 
350 


2(?) 

I 


Nach  Heycock  u.  Neville, 

J.  ehem.  See.  71,  383;  1897. 

0.  Bauer. 


640 


150 


Die  Legieruni 
arbeit  Ator 

Erstarrungskurven  binärer 

Legierungen. 

?en  sind  alphabetisch  nach  den  Symbolen  der  Elemente  geordnet.    Wo  in  der  Original- 
nprozente  angegeben  waren,  hat  Umrechnung  in  Gewichtsprozente  stattgefunden'). 

1 

Al-K   Aluminium- Kalium  .     34 

Au-Sb  Gold-Antimon    .     . 

67 

Ag-Al 

Silber- Aluminium    .       i 

„-As 

„    -Arsen  .    .    . 

2 

„  -Mg          .,        -Magnesium  35 

„  -Se     „    -Selen     .     .     . 

68 

„  -Au 

„    -Gold    .    .     . 

3 

„  -Mn         „        -Mangan  .     36 

„  -Sn     „    -Zinn  .... 

69 

„-Bi 

„    -Wismut    . 

4 

„  -Na         .,        -Natrium 

37 

„  -Tl      „   -Thallium    .     . 

70 

„-Ca 

„     -Calcium 

5 

„  -Ni          .,        -Nickel 

38 

„  -Zn     „    -Zink      .     .    . 

71 

„-Cd 

„    -Gadmium 

6 

„-Pb          „        -Blei    . 

39 

Bi-Ca  Wismut-Calcium 

72 

„-Co 

„    -  Kobalt 

7 

„  -Sb          „        -Antimom 

40 

„  -Cd       ,,      -Cadmium   . 

73 

»-Cr 

„    -Chrom 

8 

„  -Si           „        -Silicium 

41 

„-Co      „      -Kobalt  .    . 

74 

„-Cu 

„    -  Kupfer 

9 

„  -Sn          ,.        -Zinn  . 

42 

„  -Cr       „      -Chrom    .     . 

75 

„-Fe 

„    -Eisen   . 

10 

„  -Tl           „        -Thallium 

43 

„  -Cu      „      -  Kupfer  .    . 

76 

»-Mg 

„    -Magnesiun 

1 

II 

»  -Zn 

-Zink  . 

44 

„  -Fe      „      -Eisen     .    . 

77 

„-Mn 

„     -Mangan 

12 

As- Au  Arsen- Gold     . 

45 

„-Hg      „      -Quecksilber 

78 

„-Na 
„-Ni 

„    -Natrium 
„    -Nickel . 

13 
14 

„  -Bi       „    -Wismut 

46 
47 

„  -K        „      -Kalium  .     . 
„  -Mg      „      -Magnesium 

79 
80 

„-Co       „    -Kobalt. 
„ -Cu       „    -Kupfer 

»  -Pb 

„    -Blei 

15 

48 

„  -Na      „      -Natrium 

81 

»-Pd 

„    -Palladium 

16 

„  -Fe       „    -Eisen    . 

49 

„  -Ni       „      -Nickel    .    . 

82 

»-Pt 

„    -Platin  . 

17 

„  -Ni       „    -Nickel  . 

50 

„  -Pb       „      -Blei  .    .    . 

83 

»-S 
„-Sb 

-'srhwpfpl 

18 

^^  -Pb      ^j    -Blei . 

51 
52 

-'s                    -'srhwpfpl 

84 
85 

„    -Antimon 

19 

„  -Pt       „    -Platin  . 

„      0                   ,,                OdiWClCl 

„  -Sb       „      -Antimon    . 

»  -Se 

„    -Selen   . 

20 

„  -S        „    -Schwefel 
„  -Sn       „    -Zinn     . 

53 
54 

„  -Si        „      -Silicium     . 
„ -Sn       „      -Zinn.    .    . 

86 
87 

»-Si 

„    -Silicium 

21 

,, -Sn 

,,    -Zinn     . 

22 

„  -Zn       „    -Zink     . 

55 

„-Te      „      -Tellur    .    . 

88 

»-Te 

„    -Tellur  . 

23 

Au-Bi  Gold- Wismut  . 

56 

„  -Tl        „       -Thallium    . 

89 

»-T1 

„    -Thallium 

24 

„  -Cd     „   -Cadmium 

•   57 

„ -Zn       „      -Zink.     .    . 

90 

»-Zn 

„    -Zink     . 

•     25 

„-Co     „   -Kobalt    . 

•   58 

C- Fe  Kohlenstoff- Eisen.    . 

91a 

Al-Au  Aluminium- Gold 

.     26 

„  -Cu     „   -  Kupfer   . 

•   59 

j>   5»           »            5»     •    • 

91b 

»-Bi 

-Wismut 

•     27 

„  -Fe     „    -Eisen  .     . 

.   60 

„  -Mn        „         -Mangan  . 

92 

»-Ca 

„        -Calcium 

.     28 

„  -Mg    „   -Magnesium 

.   61 

„-Ni          „         -Nickel     . 

93 

»-Cd 

-Cadmiun 

1     29 

„  -Na     „   -Natrium  . 

.   62 

Ca-Cd  Calcium-Cadmium  . 

94 

„-Co 
»-Cr 

» 

-Kobalt 
-Chrom 

•  30 

•  31 

„  -Ni     „   -Nickel     . 

•   63 
.   64 

„ -Cu        .,      -Kupfer.     . 
„  -Fe       .,      -Eisen    .    . 

95 
96 

„  -Pb     „   -Blei    .    . 

»  -Cu 

» 

-Kupfer 

32 

„  -Pd     „   -Palladium 

•   65 

„  -Mg       „      -Magnesium 

97 

„  -Fe 

" 

-Eisen. 

33 

„-Pt     „   -Platin     . 

.     66 

„  -Pb       „      -Blei  .     .     . 

98 
nach 

')  Sin( 
der  Formel: 

1  Atomprozente  a  u.  ß  gegeben,  s 

0  berechnen  sich  die  Gewichtsprozente  a  u.  b 

loo  a                       ,          IOC  ß  VA/ 
T       1  —                                           h  — 

■    ..4iy       <.+.(|) 

der  Fe 

Sind  Gewichtsprozente  a 
rmel: 

u.  b  gegeben,    so  berechnen  sich  die   Atomprozente  a  u.  ß 

nach 

Tnn  ü 

TOO 

blii 

_           _,  

a —    ^"^ 

a  +  bU                       a-fl 

'(§) 

In  den  Formeln  i.  und  2.  bedeuten: 

a  =  Gewichtsprozente  ] 

a  =  Atomprozente       >  des  Stoffes 

A  =  Atomgewicht         ) 

A 

b  =  Gewichtsprozente  ] 

ß  =  Atomprozente        >  des  Stoffes 

B  =  Atomgewicht         j 

B 

0.  Bauer. 


150 


641 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 

(Fortsetzung.) 


Ca-Sb  Calcium- Antimon 
„  -Si         „      -Silicium 
„  -Sn       „      -Zinn     . 
„  -Tl        „      -Thallium 
„  -Zn       „      -Zink     . 

Cd-Co  Cadmium-  Kobalt 


„-Cr 
„-Cu 

„-Fe 

„-Hg 

„-K 

„-Li 

„-Mg 

„-Na 

„-Ni 

„-Pb 

„-Sb 

„-Sn 

„-Te 

„-T1 

„  -Zn 


-Chrom 
-  Kupfer 
-Eisen 


99 

lOO 
lOI 
I02 
103 
104 
105 
106 
107 


-Quecksilber  108 
-  Kalium .     . 
-Lithium 
-Magnesium 
-Natrium     . 
-Nickel 
-Blei  . 
-Antimon 
-Zinn  . 
-Tellur 
-Thallium 
-Zink  . 


Ce-Sn  Cerium-Zinn  . 
Co-Cr  Kobalt-Chrom 


„-Cu 
„-Fe 

„-Ni 

„-P 

„-Pb 

„-S 

„-Sb 

„-Si 

„-Sn 

„-T1 

„  -Zn 


-  Kupfer 

-Eisen 

-Nickel 

-Phosphor 

-Blei   .     . 

-Schwefel 

-Antimon 

-Silicium . 

-Zinn  .     . 

-Thallium 

-Zink  .    . 


Cr-Cu  Chrom-  Kupfer  .  . 
„-Fe  „  -Eisen  .  .  . 
„-Ni  „  -Nickel.  .  . 
„-Pb  „  -Blei  .  .  . 
„-Sb  „  -Antimon .  . 
„  -Sn  „  -Zinn  .  .  . 
„-Zn  „  -Zink  .  .  . 
Cs- Hg  Caesium- Quecksilber 
„-S  „  -Schwefel  . 
Cu-Mg  Kupfer-Magnesium.  142 


109 
HO 
III 
112 

"3 
114 

"5 
116 
117 

118 
119 
120 
121 
122 
123 
124 
125 
126 
127 
128 
129 
130 

131 
132 

133 
134 
135 
136 

137 
138 
139 
140 
141 


„-Mn 

„-Ni 

„-0 

„-P 

„-Pb 

„-Pd 

„-Pt 

„-S 


-Mangan  . 
-Nickel  . 
-Sauerstoff 
-Phosphor 
-Blei  .  . 
-Palladium 
-Platin  . 
-Schwefel 


Cu-Sb  Kupfer- Antimon 


M3 
144 

145 
146 

147 
148 
149 
150 


„-Se 

„  -Si 

„-Sn 

„-Te 

„-T1 

„-Zn 


-Selen. 
-Silicium 
-Zinn    . 
-Tellur 
-Thallium 
-Zink    . 


Fe-Cu  Eisen- Kupfer 


„  -Mn 
„-Mo 

„-Ni 

„-P 

„-Pb 

„-Pt 

„-S 

99       9> 

„-Sb 

„  -Si 

„  -Sn 

„-T1 

„-V 

„-W 

„-Zn 


-Mangan 
-Molybdän 
-Nickel  • 
-Phosphor 
-Blei  .  . 
-Platin  . 
-Schwefel 

-Antimon 

-Silicium 

-Zinn  .    . 

-Thallium 

-Vanadium 

-Wolfram 

-Zink 


Hg-K  Quecksilber- Kalium 


„  -Li 
„  -Na^ 
„  -Pb 
„  -Rb 
„-Sn 
„-T1 
„  -Zn 


-Lithium 
-Natrium 
-Blei 
-Rubidium  177 


.  151 

•  152 

•  153 

•  154 

•  155 
.  156 

•  157 
.  158 

•  159 
.  160 
.  161 
.  162 

•  163 
.  164 

165a 
165b 
166 
167 
168 
169 
170 
171 
172 
173 
174 
175 
176 


-Zinn    . 
-Thallium 
-Zink   . 


In-Pb  Indium-Blei  .  . 
„  -Tl  „  -Thallium  . 
K-Li  Kalium- Lithium  . 
„  -Mg  „  -Magnesium 
„-Na  „  -Natrium  . 
„-Pb  „  -Blei.  .  . 
„  -Sn  „  -Zinn  .  . 
„-TI  „  -Thallium  . 
„  -Zn  „  -Zink  .  . 
Li-Mg  Lithium-Magnesium 

„-Na       „      -Natrium. 

„-Sn  „  -Zinn  .  . 
Mg- Na  Magnesium- Natrium 


„  -Ni 
„-Pb 
„-Sb 
„  -Si 
„  -Sn 
„-T1 
„-Zn 


-Nickel 
-Blei    . 
-Antimon 
-Silicium 
-Zinn  . 
-Thallium  199 
-Zink  .    .  200 


178 
179 
180 
181 
182 

183 
184 
185 
186 
187 
188 
189 
190 
191 
192 

193 
194 

195 
196 
197 
198 


Mn-Ni  Mangan- Nickel 


-P 

-Pb 

-Sb 

-Si 

-Sn 

-Tl 


-Phosphor 
-Blei  .  . 
-Antimon . 
-Silicium  . 
-Zinn  .  . 
-Thallium 


Mo-Ni  Molybdän- Nickel 

Na-Pb  Natrium-Blei  . 
„  -Sb        „      -Antimon 
„  -Sn        „      -Zinn 
„  -Tl         „      -Thallium 
„  -Zn        „      -Zink  • 

Ni-P  Nickel-Phosphor 
„-Pb  „  -Blei  .  . 
„-S  „  -Schwefel 
„  -Sb  „  -Antimon 
„  -Si  „  -Silicium 
„  -Sn  „  -Zinn  . 
„  -Tl  „  -Thallium 
„  Zn        „    -Zink . 

Pb-Pd   Blei- Palladium 
„  -Pt     „   -Platin 
„  -S       „   -Schwefel 
„  -Sb     „   -Antimon 
„  -Se     „   -Selen  . 
„  -Si      „   -Silicium 
„  -Sn     „   -Zinn  . 
„  -Te     „   -Tellur. 
„  -Tl      „   -Thallium 
„  Zn      „   -Zink   . 
Pt-S  Platin- Schwefel 
„  -Sb     „    -Antimon 
„  -Sn    „    -Zinn   . 
„  -Tl     „     -Thallium 
Rb-S  Rubidium- Schwefel 
S-Se  Schwefel- Selen  . 
„-Sn         „      -Zinn    . 
„-Te         „      -Tellur . 
Sb-Si  Antimon-Silicium 
„  -Sn        „      -Zinn . 
„  -Te        „      -Tellur 
„  -Tl         „      -Thallium 
„  -Zn        „      -Zink  . 
Se-Sn  Selen-Zinn  .    . 
Si-Sn  Silicium-Zinn    . 
„  -Tl         „     -Thallium 
Sn-Te  Zinn-Tellur.    . 
„-T1      „   -Thallium 
„  -Zn     „    -Zink  .     . 
Tl-Zn  Thallium-Zink  . 


.  201 
.  202 
.  203 
.  204 

•  205 
.  206 
.  207 
.  208 
.  209 
.  2x0 
.  211 
.  212 
.  213 
.  214 

•  215 

.  2X6 

.  2x7 

.  2X8 

.  219 
.  220 

.  221 

.  222 

•  223 
.  224 

•  225 
.  226 
.  227 
.  228 
.  229 

•  230 

•  23X 

•  232 

•  233 

•  234 

•  235 
.  236 

•  237 
.  238 

•  239 
.  240 
.  241 
.  242 

•  243 
.  244 

•  245 
.  246 
.  247 
.  248 

•  249 
.  250 

•  251 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


0.  Bauer.    41 


642 


150  b 


Erstarrungskurven  .  binärer  Legierungen. 


I 

■  Ag-Al  Silber-Aluminium. 

961,S 

. 

J 

1  °" 

n 

i 

:,- 

i 

/ 

/ 

M 

657' 

J 

^ 

-v^ 

/ 

'^ 

^ 

/ 

- 

'> 

\v 

1 

Ag 


20  40  60  60  100 

Gewichtsprozente  Silber 


Erstarrungskurve    nach   0.    J.   Petrenko,    ZS. 

anorg.  Ch.  46,  53;  1905. 
Chem.  Verbindungen:  AlAgg,  AlAgs. 


2. 

Ag-As  Silber-Arsen 

1. 

^ 

^r 

900 

\ 

\, 

\ 

\ 

\ 

\ 

\ 

k 

\ 

\, 

\ 

SZT 

1 

> — 

1 

>  ■'  ■ 

-  -J, 

Gewichtiprozente  Arsen 


Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich  u.  A.  Leroux, 

Metall.  3;  194;  1906. 


3-  Ag-Au  Silber-Gold. 


1060 

Au 

70et' 

ü 

~ 

^ 

N 

IL 

\ 

V 

H 

98fi 

\ 

960 

\ 

0' 

10       20       30       40       SO       60        ?ö       8Ö       95 R 

Gewichaproient«  Silber. 

Erstarrungskurve  nach  Roberts-Austen  u.  Kirke 
RöSe,  Chem.  News.  87,  2;  1903.  Heycock  u. 
Neville,  Phil.  Trans.  189  A,  69;  1897. 


4.  Ag-Bi  Silber-Wismut. 


Ag 

961, S 

• 

900 

\ 

1 
1 

\ 

800 

\ 

\ 

700 

\ 

\ 

600 

\ 

\ 

&00 

\ 

s. 

\ 

400 

V 

N. 

k 

300 

^ 

1 

262° 

V 

200 

* 

20  40  60  80 

Gewichtsprozente  Wismut 


Erstarrungskurve  nach  G.  J.  Petrenko,  ZS.  anorg. 
Ch.  50,  138;  1906. 


0.  Bauer. 


150 


643 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


5.  Ag-Ca  Snber-Calciam. 


Agiser 


liS        2Ö        «i 


&n        60        70        80        «0        100 
Gewichtsprozente  Otldiiin 


Erstarrungskurve  nach  N.  Baar,  ZS.  anorg.  Ch. 

70,  385;  1911. 
Chem.  Verbindungen :  Ag4Ca,  AgjCa,  AgjCa,  AgCa.  ? 


6.  Ag-Cd  Silber-Cadmiom. 


,       :       i             [             '       :      'ms 

800 
1 

.   1   i    1   !>^^ 

^^^          i 

^ 

*  -'>^ 

""y^                          1 

B. 

s 

A 

^ 

1^ 

\ 
\ 

\ 

ii 

/ 

/ 

iH 

\ 

' 

^ 

j, 

1 
1 
1  1 

CJ 

' 

20« 

1 

i 

i 

i 

Gewichtsproiente  Silber 


Erstarrungskurve  nach  (L  J.  Petrenko  u.  A.  S. 
Fedorow,   ZS.  anorg.  Ch.  70,  161;  1911. 

Chem.  Verbindungen:  AgCd«,  AgCds,  Ag^Gds. 


7.  Ag-Co  Silber-Kobalt. 

Flüssiges  Kobalt  ist  bis  1600  C  in  Silber  un- 
löslich. 

Q.  J.  Petreoko,  ZS.  anorg.  Ch.  53,  215;  1907. 


8.  Ag-Cr  Silber-Chrom. 


net* 


Ä: 


AgiiMl 


Gewichtsproiente  Chrom 


Erstamingskurve  nach  G.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 
Ch.  59,  425;  1908. 


9-  Ag-Cu  Snber-Kupfer. 


~Vä        2Ö        55        4Ö        50        «Ö        tÖ        8Ö        so        100 
Gewichtsprozente  Silber 

Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich  u.  A.  Leronx, 
Metall.  2,  298 ;  1907.  W.  v.  Lepkowski,  ZS. 
anorg.  Ch.  59,  290;  1908.  Heycock  u.  Ne- 
ville,  Phil.  Trans.  189  A,  25;  1897.  Elektrische 
Leitfähigkeit  und  Härte.  N.  Kamakow,  N.  Pb- 
schin  u.  Senkowsky,  ZS.  anorg.  Ch.  68, 
123;  1910. 


0.  Baaer.    41* 


644 


150  d 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


10.  Ag-Fe  Silber-Eisen. 

Flüssiges  Eisen  ist  bis  i6oo  C°  in  Silber  unlöslich. 
Q.  J.  Petrenko,  ZS.  anorg.  Ch.  53,  215;  1907. 


II.  Ag-Mg  Silber-IWagnesiam. 


^9 


55»" 

900 

J 

1 

/ 

/ 

^\ 

li 

J756' 

V 

'\ 

1  ^ 

600 

evs" 

/ 

1 
1 

/ 

1 
1 

N 

\, 

\ 

500 

\ 

s. 

J\ 

^92" 

\ 

^ 

w 

% 

400 

.9 

1 

20  40  60  80  100 

GeMTichtsprozente  Silber 

Erstarrungskurve  nach  S.  F.  Zemczuzny,   ZS. 

anorg.  Ch.  49,  405;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  MgsAg,  MgAg. 


12.  Ag-Mn  Silber-Mangan. 


13-  Ag-Na  Silber-Natrium. 


£    500 


96-/,  i 

° 

\ 

1       "" 

^^ 

^^ 

' 

"^ 

^, 

> 

\ 

1 

\ 

\ 

\ 

\ 

S7,5  1 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente   Natrium 

Erstarrungskurve  nach  E.  Quercigh,  ZS.  anorg. 
Ch.  68,  303;  1910.  C.  H.  Mathewson,  Int. 
Z.  f.  Metallogr.  1,  57;  1911. 


14-  Ag-Ni  Silber-Nickel. 


1000 
^9 


. 

/ 

\ 

/ 

1 

1 

\ 

\ 
\ 

1207, 

1 
1 

riHs 

\ 

/ 

81 

■% 

953° 

5*5° 

30  40 


80  100 


Gewichtsprozente   Mangan 

Erstarrungskurve  nach  Q.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 
Ch.  69,  440;  1908. 


/ 

\ 

1600 

/ 

\ 
\ 

M 

< 

m 

iW5 

' 

\ 

\ 

\ 

\ 

1100 

1000 

9S15 

^9 

900 

20  40 

Gewichtsprozente  Silber 


80  100 


Erstarrungskurve  nach    G.   J.   Petrenko,    ZS. 
anorg.  Ch.  53,  213;  1907. 

0.  Bauer. 


150 


645 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


i; 

Ag-Pb  Silber-Blei. 

:       .       i 

^ 

^ 

!    ' 

/ 

y 

1 

y 

X 

3 

i 

^ 

s      600 

y 

^ 

/ 

/ 

«7" 

J 

so*' 

:.i% 

Ik       « 

!      i 

!        i        ; 

1 

j    i< 

1      a/ 

!)       4( 

)       & 

l>       6 

0       » 

ö      u 

w 

G«wichtsprox«Dte  Sflber 

Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrieb,  Metall.  3, 
398;  1906.  Q.  J.  Petreako,  ZS.  anorg.  Ch. 
53,  202;  1907.  Heycock  u.  Neville,  Phil. 
Trans.  189 A,  37;  1897. 


16. 

Ag-Pd  Silber-Pallad 

am. 

1                                 ^^<^ 

^<^>^     ■ 

? 

•<^ 

1 

!  y^^ 

y^y^ 

^ 

961,5' 

i                                                                                   1 

!6   ■ 

"TC 30 «5 35 Si fö — 

an 

^1      ■; 

Gewichtsprozent«  Palladium 

Erstarrungskurve  nach  R.  Rner,  ZS.  anorg.  Ch. 
51,  316;  1906. 

17.  Ag-Pt  Silber-Platin. 


15       5Ö       iöo 


Ceirictitsprozeote  Platin 

Erstarrungskurve  nach  Fr.  Doerinckel,  ZS.  anorg. 

Ch.  54,  341 ;  1907.  Thomsoo  u.  Miller,  Joum. 

Am.  ch.  Soc.  28,  1115;  1906. 
Cham.  Verbindung:  PtAga? 


18.  Ag-S  Snber-Schwefel. 


lOM 

4ff 

96r 

< 

i 

»00 

X                                               906° 

j 

0 

! 

MOt* 

3 

l          .          . , 

f 

f- 

175" 

Gewiditsprozraie  S^waMaObcr 

Erstamingskurve  nach  K.Friedrich  u.  A.  Leroax, 

Metall.  3,  365;  1906. 
Chem.  Verbindung:  Ag^S. 


19-  Ag-Sb  Silber-Antimon. 


1000 

«»,5: 

!• 

1 

1                      ' 

^ 

i                     ' 

^ 

___  i_  .        ! 

\ 
\ 

^                ; 

\\ 

1    -o« 

3 

(        \ 

\         \ 

S. 

1    600 

i\  i\  ^   :   i 

, 

6W 

» 

'  \ 

\ 

S6S° 

>^ 

^ 

r\  ^ 

Xv^      v*j"                 ; 

' 

85 
4 

;       .       j       ■ 

1 

0 

4 

0 

« 

0 

» 

0 

1 

N 

Gewichtsprozente   Antimon 


Erstarrungskurve  nach  G.J.Petrenko,  ZS.  anorg. 

Ch.  50,  141;  1906. 
Chem.  Verbindung:  AgsSb. 


0.  Bauer 


646 


150  f 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


20.  Ag-Se  Silber-Selen. 


1000 


\° 

\ 

/ 

/ 

u 

\Uj,,& 

l 

1 
1 

1 

1 

1  - 

1 

1 

10 


20 


Gewichtsprozente   Selen 


Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich  u.  A.  Leroux, 

Metall.  5,  355;  1908. 
Chem.  Verbindung:  AgaSe. 

21.  Ag-Si  Silber-Silicium. 


~iö      55      55      45       5Ö       HÖ       ?!5      m      5!5      TOo 
Gewichtsprozente  Silicium 

Erstarrungskurve  nach  G.  Arrivaut,  ZS.  anorg. 
Ch.  60,^439;  1908. 

22.  Ag-Sn  Silber-Zinn. 


li)         So        30        46        50        60        70        80        90        iOO 


Gewichtsprozente  Zinn 

Erstarrungskurve  nach  Q.  J.  Petrenko,  ZS.  anorg. 

Ch.  53,  210;  1907. 
Chem.  Verbindung:  AgsSn. 
Heycock  u.  Nevilie,  Phil.  Trans.  189  A,  40;  1897. 


23.  Ag-Te  Silber-Tellur. 

PUschin,  ZS.  anorg.  Ch.  56,  8;  1908. 
Chem.  Verbindung;  Ag2Te. 


24. 

Ag-Tl 

Silber-Thallium. 

^ 

961,  i 

(inn 

:\ 

1 
1 

\ 

ADO 

1 
1 

\ 

V 

\ 

V 

700 

\ 

V. 

\ 

\ 

AOO 

\ 

\ 

1 

l 

" 

S 

\^ 

"iOO 

1  ! 

s 

\ 

\ 

1         j 
'    \    i 

\ 

1 

.    '       1       ! 

\ 

300 

V. 

227° 

60 
Gewichtsprozente  Thallium 

Erstarrungskurve  nach  G.  J.  Petrenko,  ZS.  an- 
org. Ch.  50,  135;  1906. 


21 

.  Ag-Zn 

Silber-Zink 

^9 

961,5 

\ 

V 

V 

\ 

\ 

V 

\ 

711* 

\ 

^ 

^ 

^=N, 

^ 

V-^ 

^^ 

V 

\ 

\ 

s 

\ 

\ 

■ 

i 

,1 

n? 

\ 

\ 

1 

■^ 
^ 

1 

1 

\t3i 

[\ 

'^ 

3«' 
— /\ 

/ 

/ 

\ 

<< 


o  5f  c 

.    c  < 


bfi  9 

<:=5 


o  5 


"  3 


•ED 
>  w 


=  IQ 

)0 


40 
Gewichtsprozente  Zink 


0.  Bauer. 


150  g 


647 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


26.  Al-Au  Alaminiam-Gold. 


Ju. 

r 

X 

jfee. 

.^ 

i 

f 

i 

---1^ 

SM 

i 
j 

'   -^ 

^'•^ 

-«, 

! 

1 

^^ 

1 

1 

:.;>-. 

Cf^l 

_ 

I 

-^  3J. 

iOL 

1 

t 

1 
1 

mi 

§ 

. 

(i 

>^ 

i  » 

i 

t 

• 

3 

• 

« 

0 

M 

CO 

T« 

M 

Co 

IM 

Erstarrungskurve  nach  Heycock  u.  Nevflie,   Phil.  Trans.  194 A,  201;  1900.     Sicher  festgestellte 
ehem.  Verbindungen:  Au,  AI  und  Au  AI«.    Wahrscheinliche  Verb. :  AU4AI.  —  Verbindungen  Au  AI; 

Alls  Als;  AU(A1  sehr  unsicher. 


27.  Al-Bi  Alomiiiiiun- Wismut 


1  1 

i 

1 

AI 

1 

^7- 

IfiSZ" 

1 
1 

i     i     i 

1 

1 

: 

:                                    ■            ' 

1 
1 

°     600 

1 

1 

3 

1 
1 

s. 

1 

T7r 

n~ 

40 
GewkhtsproieDte  Wiamot 

Erstamingskurve  nach  A.  G.  C.  Qwyer,   ZS. 
anorg.  Ch.  49,  318;  1906. 


28.  Al-Ca  Alamiiiiain-Caiciain. 


soo 

r 

\ 

/ 

/ 

/ 

ßt 

\ 

/ 

JB. 

«7« 

y\^ 

/ 

? 

v  .«. 

2    ""'' 

m 

N 

N     / 

SSO' 

i.» 

ao  100 


Gvwiehtsprozaate  Caieia 


Erstarrungskurve  nach  L.  Donski,  ZS.   anoi^. 

Ch.  57,  203;  1908. 
Chem.  Verbindung:  Ca  AU. 


0.  Baaer. 


618 


15011 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


29.  AI-Cd  Alumiaium-Cadniiuni. 


7 
1 

1 

\ 

\ 
\ 

700 

1 

1 

\ 
\ 

1 
165  f 

\ 

400 

Cd, 

322' 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Cadmium 


Erstarrungskurve  nach  A,  G.  C.  Qwyer,   ZS. 
anorg.  Ch.  57,  150;  1908. 


30.  Al-Co  Aluminium-Kobalt. 


16 

/ 

'% 

\ 

s 

/ 

> 

\^ 

^ 

/ 

s 

p 

/i 

31 

V 

m5 

h 
J 

/ 

/ 

1 

/ 

20% 

/ 

«    i 

w' 

/ 

/ 

/ 

^ 

/ 

m' 

^vt 

0 

555° 

20  40 

Gewichtsprozente  Kobalt 


Erstarrungs-     und     Umwandlungskurve     nach 
A.  Q.  C.  Gwyer,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  136;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  C03AI13,  C02AI5,  Co  AI. 
h-c-k  magnetische  Umwandlung. 


31-  Al-Cr  Aluminium-Chrom. 


e 

H     »00 


/ 

/ 

■KSÖ 

1 

c 

^ 

y 

^'- 

^-. 

1 

\ 
\ 

\ 

\ 

/ 

/ 

\\ 

OT«<* 

V 

1 

55% 

1 

1 

1 

1 

^662°' 

6Vt" 

1 

20  40  60  80 

Gewichtsprozente   Chrom 


O- 


Erstarrungskurve  nach  G.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 
Ch.  69,  433;  1908. 

nicht  sicher  festgestellt. 

Chem.  Verbindung:  Vermutlich  AlCrs. 


32.  Al-Cu  Aluminium-Kupfer. 


"0         ÜÖ        56         40      TO         ftÖ         7Ö        8Ö         »0        lÖO 

Gewichtsprozente  Aluminium 

Erstarrungskurve  nach  A.  Q.  C.  Qwyer,  ZS.  anorg. 

Ch.  57,  117;  1908. 
Verbindungen:  CU3AI,  CuAl,  CuAlg. 
Le  Chatelier,  Bull.  Soc.  d'Encour.  (4)  10,  573; 

1895- 

0.  Bauer. 


150 


649 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


33-  Al-Fc  Aluminiam-Eiseo. 


1600 

■aii 

J 

'^ 

y 

4 

// 

/ 

f^Al 

r     / 

kl 

/ 

yj 

■ms*^ 

K 

\j 

' 

V 

Siooo 

i 

/ 

e 

"?o 

/ 

/ 

r 

^ 

/ 

i- 

AI 

fsss 

ff»*"! 

40 


60 


Gewichtsprozeiite  Eisen 


Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  A.O.  C. 

Gwyer,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  12g;  1908. 
Chem.  Verbindung:  FeAls. 
h  -  i  magnetische  Umwandlung. 


34*  Al-K  Aluminium-Kalium. 


T 

1 

\ 

1 
1      ^ 

\ 

\ 

M 

SST^ 

• 

500 

300 

100 

K 

ÜJ* 

i 

i 

& 

0 

5 

10 

Gewichtsprozent«    Kalium 


Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smith,  ZS.  anorg. 
Ch.  66,  113;  1908. 


•1 

>5- 

Al'Mg  Aluminium-Magoesiam. 

M 

857' 

«5f 

\ 

/ 

\ 

/ 

V 

J 

r 

\ 

1 

> 

\ 

1 

1 

\ 

/ 

\ 

i 

ffft> 

r. 

/ 

vsz' 

L 

¥ 

S    , 

/ 

\/ 

YW' 

40 


60 


Gewichtsprozent«    Magnesium 


Erstarrungskurve  nach  G.  Grube,  ZS.  anorg.  Ch. 

45,  229;  1905- 
Chem.  Verbindung:  Al3Mg4. 


36. 

Al-Mn  Aluminium-Maogaa 

1300 

! 

1273*. 

/ 

/h 

/, 

"^  1ZOT 

/ 

/ 

4 

\ 

1 

/ 
/ 

1 

\ 
\ 

/ 

/ 

f 

-■mit. 

s" 

\ 
1 

\ 

/ 

/ 
/ 

1 

9t0* 

f 

° 

/ 

c.  soo 

E 

/ 

AI 

J 

ffwH 

Jtn. 

11,  1. 

Vn        :        1          sns" 

Gevicfatsprozente  M»nR»n 

Erstarrungskurve  nach  G.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 

Ch.  59,  444;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  MnAU?,  MnsAl? 

0.  Bauer. 


650 


150  k 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


37-  Al-Na  Aluminium-Natrium. 


! 

700 

1 

1 

1 

1 

\ 

657"] 

AI 

500 

300 

^li 

?7,f° 

( 

i 

0 

4 

0 

6 

0 

8 

0 

1 

00 

Gewichtsprozente    Aluminium 


Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,   ZS. 

anorg.  Ch.  48,  193;  1906. 


38.  Al-Ni  Aluminium-Nickel. 


16tC 

'MA 

■ 

/ 

\'^ 

1 

\ 

V 

1VS1° 

/ 

T 

1- 

f 

^ISTI" 

/ 

tr. 

/. 

%All 

«»" 

' 

/ 

73% 

i5 

% 

/ 

h. 

r.J 

^s" 

ytMf 

i 

! 

7 

/ 

/ 

1 

1 

^/ 

r 

630' 

1 
1 

??o° 

L 

/ 

f 

"20  40 

Gewichtsprozente    Nickel 


Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  A.  G.  C, 

Qwyer,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  136;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  NiAU,  NiAU,  NiAl. 
h  -  i  magnetische  Umwandlung. 


39-  Al-Pb  Aluminium-Blei. 


1 

1 

\ 
\ 

1 
1 

\ 

\ 

M 

1      ^ 
6SV' 

\ 

\ 

V 

1. 

i 

Fl 

PJ" 

Gewichtsprozente   Blei 

Erstarrungskurve    nach   A.  G.  C.  Gwyer,    ZS. 

anorg,  Ch.  57,  149;  1908. 


40-  Al-Sb  Aluminium-Antimon. 


1100 
.1000 

-   900 


800 


a 


mW 

^ 

^ 

-^ 

i    i 

\ 

/ 

/ 

!   i 

\ 

/ 

J 

\i 

fi,fJf. 

iso° 

«? 
^ 

c 

1 

10        20         30        40         50        60        70        80        90        100 
Oewicbtsprozente  ÄJQtimoo. 


Erstarrungskurve  nach  H.  Qautier,    Bull.   Soc. 

d'Encour.  (5)  1,  1315;  1896. 
W.  Campbell  u.  J.  Mathews,  Journ.  Am.  chem. 

Soc.  24,  259;  1902. 
G.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  48,  53;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  Al^Sb?,  AlSb?,  Al.Sbs? 


0.  Bauer. 


1501 


651 


,                         Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 

1 . 

1 

'             41-  Al-Si  Aliiaiiiiiam-Siliciam. 

43-  Al-Tl  Alaminiam-Thalliam.            1 

SL 

M. 

n 
« 

wt 

wv' 

^ 

^ 

y 

K 

2  10«O 

i 
1 

800 

AI 

60« 
400 

/ 

/ 

1" 

/ 

r 

/ 

/ 

300 

/ 

/ 

3tf 

J 

/ 

i 

/ 

-yn^ 

\ 

A 

v^ 

2*                  i.                  ■>•"'                 80                 11 

GcwiditsprozMite  ThalHiia 

Erstarrungskurve  nach  Fr.  Doerinckel,  ZS.  anorg. 
Ch.  48,  189;  1906. 

Erstar 
Ch. 

M                  40                  M                 80                 t 
OevicfatBproxente  SOiduin 

rungskurve  nach  W.  Fraenkel,  ZS.  an« 

58,  157;  1908. 

M 

44-  Al-Zn  Alaminiam-Ziiik. 

42.   Al-Sn  Alaminium-Zinn. 

SS9' 

AL 

TOO 

1    500 

1. 

^     Zn 
400 

300 

^ 

^ 

/ 

AI 
600 

C     500 

657" 

Sn 
Z3f 

^ 

y^ 

/ 
/ 

^~~~~-«.^i 

— i 

/ 

— / 
/ 

V- 

w 

/ 

/ 

f- — 

\ 

k 

\^ 

391' 

-r- 

7 

1 

9 

! 

§     400 
300 
200 

\ 

1 

SO- 

\ 

/ 

\y 

231,1 

m- 

1 

22».' 

■L 

zzg_ 

1 

! 

M                  40                  60                 88                 1 

88 

i 

t        6 

flßV 

0 

1 

Erstarrungskurve  nach  Heycock  u.  Neville,  Chem. 

Soc.  71,  383;  1897. 
Shepherd,  Joum.  ot  phys.  Chem.  9,  504;  1905. 

\ 

-ns 

1 

\ 

i 
i 

Ersta] 

org 

Heyc( 

189 

20                  40                 CO                 M                 1 
Gewichuproiente  Zinn 

-rungskurve  nach  A.  Q.  C.  Gwyer,  ZS. 

Ch.  49,  315;  1906. 
)ck  u.  Neville,  Joum.  ehem.  Soc.  57,  3 
0. 

M 

an- 
76; 

K.  Fn 

edr 

45 
icb, 

.  A 

Me 

s-A 

tall. 

lU 
5, 

Krsi 

603 

io-G 

I9< 

old 
08. 

0.  Bauer. 


652 


150 


m 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


1600 
Co 


47-  As-Co  Arsen-Kobalt. 


46.   AS"Bi  Arsen-Wismut. 


■ 

1 

0 

15 

S?  1100 


QewichUprozente  Arsen 


Erstarrungskurve    nach    K.  »oo 

Friedrich  u.  A.  Leroux, 

Metall.  5,  148;  1908. 


Nr.  47  siehe  nächste  Spalte. 


\tv9lt 

° 

\ 

\ 

s. 

\ 

\ 

\ 

\ 

•4 

\ 

? 

\ 

/ 

\ 

/ 

/ 

j- 

\ 

^ 

/ 

d- 

\ 

^ 
^ 

1 

/ 

916' 

\ 

€y 

■^ 

/-\ 

y 

\ 

"^ 

48-  As-Cu  Arsen-Kupfer. 


10  16  20  25  30  36  40  45  50  55 

Gewichtsprozente  Arsen 

Erstarrungskurve  nach^K.  Friedrich,  Metall,  ö,  150;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  C05AS2,  CcjAs,  C03AS2,  CoAs. 

49-  As-Fe  Arsen-Eisen. 


\ 

\ 

s^ 

\ 

S, 

iLß 

850° 

esH** 

\ 

u 

N 

11 

21* 

X 

Ä?*' 

N 

^ 

. 

<! 

Gewichtsprozente  Arsen 


Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich,  Metall. 

2,  490;  1905. 
Metall.  6,  529;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  CusAs,  CusAsg. 


N 

1300 

\ 

\ 

1200 

\ 

\ 

3  1100 

\ 

\ 

§ 

^1000 

\ 

L 

^ 

5 
y 

As 

\ 

•> 

// 

'7\ 
/ 

too 

\ 

/ 

//' 

\ 

/ 

1 

*■ 

1 

/ 

X— 

I^ 

1 

0 

2 

3 

3 

0 

4 

0 

5 

0 

60 

Gewichtsprozente   Eisen 

Erstarrungskurve  nachK.Friedrich,Metall.4, 131 ;  1907- 
Chem.  Verbindungen:  FeaAs,  FeaAsj,  FeAs. 

0.  Bauer. 


150  o 


653 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


50.  As-Ni  Arsen-Nickel. 


Isf*'*' 

1400 

1300 

^ 

'1       \ 

1200 

1 

^ 

\ 

1100 

>| 

\ 

• 

\ 

^' 

> 

^ 

^ 

\ 

.1 

-lA, 

V 

r 

N 

1 

/ 

/ 

i 

\ 

\, 

/ 

y. 

i 

10  20  30  40  50  M 

GeTiehtsproient«  Arseii 


Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich,  Metall.  4, 

207;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  NisAs*.  NiAs. 


51    As-Pb  Arseo-BIei. 


•00 

!       1 

? 

y 

,^ 

2 

c 
1.400 

s 
f2 

ä 

/ 

/ 

Fb 

«rV 

300 

\i 

i 

1 

; 

1 

1 

0 

i 

0 

3 

0 

k\. 

Gewichtsprozente  Arsen 

Erstamingskurve  nach  K.  Friedrich,  Metall.  3, 
46;  1906.  Während  der  Abkühlung  findet 
starke  Entmischung  statt. 


5 

2. 

As-Pt 

Arsen-PIafin. 

pt 

fTVf 

1 

\ 
\ 

\ 
\ 

ftg.k^ 

\ 

y 

H 

\ 

1 

? 

\ 

/ 

1 

J 

s 

^10«. 

/ 

/ 

/ 

1 

/ 

800 

V 

57»' 

1 

! 

i 

1     1 

40« 

;         ,11 

GeTicfatsprozeDle  Arsen 

Erstarrungskur\'e  nach  K.  Friedrich  u.  A.  Leroiu, 

Metall.  5,  148;  1908. 
Chem.  Verbindung:  PtaASs. 

53-  As-S  Arsen-Schwefel. 

W.  P.  A.  Jonker,  ZS.  anorg.  Ch.  62,  89;  1909. 
ASiS2  ist  nicht  nur  in  der  Dampfphase,  sondern 
auch  in  der  flüssigen  teilweise  dissoziiert  AsjSs 
destilliert  undissoziiert  über. 

Schmelzpunkt  von  AsaS*:  320",  von  AsgSa:  310". 


54- 

As-Sn  Arsen-Zinn. 

1 

~    .„.„^^^^^^^ 

■"^ 

,/ 

9 

> 

i      i 

« 

]/   '                         i 

1      1 

■      1 

4' 

1 

/ 

i 

/           '■ 

231-* 

Gewichtsprozente  Arsen 

Erstarrupgskurve  nach  N.  Parravano  u.  P.  de 

Cesaris,  Intern.  Z.  f.  Metallographie 2,  i;  1911. 
Chem.  Verbindungen:  SnsAs,  SnAs. 

0.  Bauer. 


654 


150  o 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


55-  As-Zn  Arsen-Zink. 


800 

" 

? 

^ 

/ 
1 

B 

1 
1 

Zn 

1 

IV9' 

Gewichteprozente   Arsen 


57-  Au-Cd  Qold-Cadmiam. 


Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich  u.  A.  Leroux, 

Metall.  3,  477;  1906. 


56.  Au-Bi  Gold-Wismut. 


Au. 

MS>t 

0 

too 

\ 

\ 

\ 

\, 

.     700 

1 

\ 

S, 

\ 

S, 

H    SOO 

\ 

\, 

\ 

\ 

\ 
\ 

^ 1 

\ 

\ 

\ 

zvo° 

\ 

J^l 

V"/ 

ihi 

/t^% 

w~ 

2 

0 

4 

0 

6 

0 

s 

9 

10 

Ju, 

uoev 

> 

1000 

\ 

vy 

900 

y 

i 

\ 

\ 

800 

2 

£  700 

S. 

\ 

y 

i 

\ 

\ 

\ 

\ 

H 

\ 

ezA 

600 

"^ 

\ 

N 

VI 

\ 

vsi^ 

3j 

^ 

1^ 

N, 

400 

S 

\ 

\ 

303° 

\ 

322° 

Cd 

Gewichteprozente  Wismut 

Erstarrungskurve   nach   R.   Vogel,    ZS.  anorg. 
Ch.  50,  147;  1906. 


20  40  60  80  100 

Gewichteprozente  Cadmium 

Erstarrungskurve   nach   R.   Vogel,    ZS.    anorg. 

Ch.  48,  337;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  AuiCds,  AuCds. 


58-  Au-Co  Qold-Kobalt. 


-IUSSTj) 

uoo 

^ 

-^ 

^ 

P1300 

^ 

2 

^ 

Q. 

/ 

A 

■ 

7790 

Au, 

1000 

jpet 

/ 

.«.«7<» 

^ 

^ 

I 

j      2 

9  3 

0        4 

9         B 

0         6 

0        7 

0        » 

0        « 

0 

1 

X) 

Gewichteprozente  Kobalt 


Erstarrungskurve   nach    W.   Wahl,    ZS.   anorg. 
Ch.  66,  65;  191  o. 

0.  Bauer. 


« 


150 


655 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


^59- 

Au-Cu  Gold-Kupfer 

CiL 

^^^^fc:^::^  : 

Mti' 

y 

1 

10       äö       So       4Ö       So       ÖÖ       7Ö       So       9Ö      ioo 
Gewichtsprozente  Gold 

Erstarrungskurve    nach    N.    S.    Karoakow    u. 

S.  F.  Zemezuzny,  ZS.  anorg.Ch.  54, 164;  1907. 
Roberts-Austen  u.  Kirke-Rose,  Proc.  Roy.  Soc. 

67,  105;  1901. 

60.  Au-Fe  Gold-Eisen. 


1527 

\ 

\ 

•V 

\ 

s 

\ 

\ 

N 

S 

N 

s. 

■n^ 

k  7»' 

s 

? 

1 

K, 

N 

1 

\ 
\ 

-Vj 

^ 

g,100« 

i 

-a: 

•     1 

\ 

OA^I 

1 

\ 

'-TH^ 

n 



— 

_A 

\ 

\ 

\ 

1 

\ 

20  40  60  80  100 

Gewichtsproiente  Oold 

Erstarrungskurve  nach  E.  Isaak  u.  G.  Tanunaoa, 
ZS.  anorg.  Ch.  53,  294;  1907. 

61.  Au-Mg  Gold-Magnesium. 

AuMt 


10        20         30        40         »0         00         70        80        »O        100 

Gewichtsprozente  Magnesium 

Erstarrungskurve  nach  R.  Vogel,  ZS.  anorg.  Ch. 

63,  173;  1909. 
Chem.  Verbindungen:  AuMg,  AuMga,  AuMga. 
Q.  G.  Urasow,  ZS.  anorg.  Ch.  64,  383;  1909. 


An-iMg  (Forts.) 

Urasows  Erstarrungskurve  weicht  in  einigen 
Punkten  von  Vogels  Kurve  ab.  Chem.  Ver- 
bindungen :  AuMg,  AuMgj,  AuMgs  und  AujMgs. 

G.  G.  Urasow  u.  R.  Vogel,  ZS.  anorg.  Ch.  67, 
442;  1910. 

62.  Au-Na  Gold-Natrium. 


_ 

7 

V 

/ 

j. 

^ 

j 

/ 

3 

/ 

E 

/ 

r- 

^ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

^ 

100 

/ 

/ 

-no*- 

Jb 

wr 

■ 

1 

Gewichtsprozente  Gold 

Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,   Int. 
ZS.  f.  Metallogr.  1,  84;  191 1. 

^Z'  Au-Ni  Gold-Nickel. 


80  IM 

Gewichtsprozente  Nickel 

Erstarrungskurve   nach   M.  Levin,    ZS.  anorg. 
Ch.  45,  239;  1905. 

0.  Bauer. 


656 


150  q 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


64.  Au-Pb  Oold-Blei. 


A^L 

^V 

' 

\ 

k 

\ 

> 

\ 

9 

N 

V 

1 

\ 

E 

w 

\ 

300 

^ 

N 

326" 
> 

?5»° 

L^ 

i*4 

H1° 

, 

^ 

rfi 

^ 

1 

fi 
^ 

Gewichtsprozente  Blei 


Erstarrungskurve    nach    R.  Vogel,    ZS.    anorg. 

Ch.  46,  17;  1905, 
Chem.  Verbindung:  Au^Pb,  AuPb^. 


65.  Au-Pd  Gold-Palladiura. 


10         20        30         40         BO        60         70        80         90        100 
Gewichtsprozente  Palladium 


Erstarrungskurve  nach  R.  Ruer,  ZS.  anorg.  Ch. 
51;  393;  1906. 


66.  Au-Pt  Gold-Platin. 


10         20        30         40         5Ö        6Ö        70         BÖ        55        TOO 
Gewichtsprozente   Platin 

Erstarrungskurve  nachFr.Doerinckel,  ZS.  anorg. 

Ch.  54,  347;  1907. 
Erhard  u.  Scherte!,  Jahrb.  Berg-  u.  Hüttenwesen 

Sachsen  17;  1879. 


67.  Au-Sb  Gold- Antimon. 


UDO 

Au, 

W»*' 

900 

\ 

\ 

^     ,w, 

\ 

« 

i 

E 

H  600 

\ 

831* 

\ 

y 

y' 

500 

\ 

/ 

/ 

\ 

Au. 

n,/ 

wq' 

\ 

/ 

^ 

400 

V 

r 

leo' 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Antimon 


Erstarrungskurve  nach  R.  Vogel,  ZS,  anorg.  Ch. 

50,  153;  1906. 
Chem.  Verbindung:  AuSb>. 

0.  Bauer. 


K.,  1 


150 


657 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


68.  Au-Se  Qold-Seleo. 
K.  Friedrich,  Metall.  5,  603;  190S. 


Ju 
1000 

900 

800 

700 
3 

foev 

69.  Au-Sn 

Gold-Zinn. 

\ 

\ 

1 

, 

i' 

i**" 

w 

400 
300 
200 

Au. 

/ 

\ 

\ 

/ 

JOS' 

\ 

1           Vcso'      l 

r 

^ 

4 

a 

? 

^7° 

\ 

at^ 

Sh. 

1 

^ 

, 

0 

0 

6 

0 

^ 

0 

1 

00 

Gewichtsprozente  Zinn 

Erstarrungskurve  nach  R.  Vogel,  ZS.  anorg.  Ch. 
46,  64;  1905. 
Chem.  Verbindungen :  Au  Sn,  Au  Sn,,  Au  Sn4. 

70.  Au-TI  Gold-Thallium. 


J 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

p 

j 

/ 

12S 

X 

s. 

/ 

ISO 

"""•' 

^-V 

M 

100 

~n 

'o 

«0 

* 

0 

6 

0 

6> 

0  — 

— r 

Gewichtsprozente  Gold 

Erstarrungs-     und     Umwandlungskurve     nach 
M.  Levin,  ZS.  anorg.  Ch.  45,  34;  1905. 


71-  Au-Zn  Gold-Zink. 


1100 

1000 

W«f 

900 

800 

\  V              7«<r<« 

9    700 

1 

V 

,f70'    "^ 

\\ 

1 

Li*'" 

! 

1 , 

"<>s 

hv 

4 

\ 

\ 

> 

\ 

k 

r 

•S  jMa;^_^__^ 

»Ö  40  M  So 

Gewichtsprozente  Zink 


Erstarrungskurve  nach  R.  Vogel,  ZS.  anoi^.  Ch. 
48,  323;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  AuZn,  AusZns,  AuZns- 


72.  Bi-Ca  Wismut-Calcium. 


600 

1     :     .     ,     1 

500 

\ 

^60V> 

V 

1 

3 

/ 

|ion 

Bi 
IST 

L^ 

is.» 

MO 

> 

1 

0 

IS 

Gewiehlsprozente  Calcium 


Erstarrungskurve  nach  L.  Donski,   ZS.  anorg. 
Ch.  57,  215;  1908. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


0.  Bauer.    42 


668 


150  s 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


Th'  Bi-Cd  Wismut-Cadmium. 


350 

Cd. 
300 

i^" 

\ 

V250 

\ 

s 

ieiTj 

\ 

/ 

1 

\ 

/ 

> 

\ 

/ 

/ 

150 

\ 

^ 

/ 

ins" 

60  80 

Gewichtsprozente  Wismut 


Erstarrungskurve   nach   A.   W.   Kapp,    Dissert. 

Königsberg  1901. 
A.  Stoffel,  ZS.  anorg.  Ch.  53,  149;  1907. 


74-  Bi-Co  Wismut-Kobalt. 


Co 

1400 


\ 

mw 

/ 
/ 

\ 

\ 

/ 

\ 
\ 

v 

^7J« 

,0 

4 

7,5« 

i 

<IUOi 

.X. 

258° 

96,7«' 

20  40  60 

Gewichtsprozente  Wismut 


Erstarrungskurve  nach  K.  Lewkonja,  ZS.  anorg. 
Ch.  59,  317;  1908. 


1800 

75. 

Bi-Cr 

Wismut-Chrom 

. 

/ 

1600 

/ 

/ 

\ 
1 

«53 

? 

1 

E 

Bi 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Chrom 

Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  anorg. 
Ch.  55,  24;  1907.  L3^.'1BM 

1^.  Bi-Cu  Wismut-Kupfer. 


Si 

200 


^ 

1Ui^ 

u 

^ 

^ 

^ 

-^ 

^ 

/ 

/ 

/ 

/ 

210^ 

2 

e 

4 

0 

6 

0 

8 

0 

1 

DO 

Gewichtsprozente    Kupfer 

Erstarrungskurve  nach  K.  Jeriomin,  ZS.  anorg. 

Ch.  55;  413;  1907. 
Gautier,  Contrib.  ä  l'etude  des  alliages  1901,  iio. 
Heycock  u.  Neville,  Phil.  Trans.  189  A,  25;  1897. 
Roland-Gosselin,    Bull.    Soc.  d'Encour.  (5)   1, 

1310;  1896. 

0.  Bauer. 


150  t 


659 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


n.  Bi-Fe  Wismnt-Eisen. 


! 

^ 

tffir. 

UM 

i 

3 

h 

!     1 

j 

1 

! 

i 
1 

! 
1 

ISO 

i                    i 

!    ! 

25 


75 


Gewichtaproiente  Wismut 


Erstarrungskurve  nach  E.  Isaac  u.  Q.  Tammann, 
ZS.  2cnatg.  Ch.  55,  6o;  1907. 


78-  Bi-Hg  Wismat-Qnecksilber. 


GewicfatsprozeDte  Quecksilber 


Erstarrungskurve   nach    N.   A.    Puschia,    ZS. 
anorg.  Ch.  36,  214;  1903. 


79-  Bi-K  Wismat-Kalium. 


^^^^ 


\ 


^v^ 


"^^^K 


10      »      55      «5      55      eö      70      It'      ^      Too 
Geirictauprozente  Kalium 

Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smifb,  ZS.  anorg. 

Ch.  56,  127;  1908. 
Chem.   Verbindungen:    KBi,,    KsBi,     Yi^Bh  ??, 

K.Bi,? 


80.  Bi-Mg  Wismnt-Mapiesiniii. 


800 

7 

Jfr 

ao^ 

> 

/i 

\ 

^~^-^^^!             /    i 

\ 

""^■^-^7    55T' 

? 

3"" 

i 

P*** 

W 

' 

Cewiditoiicanate  Wiaaist 


Erstarrungskiirve  nach  (L  Grabe,   ZS.  anorg. 

Ch.  49,  85;  1906. 
Chem.  Verbindung:  Bi^Mga. 


0.  Baaer.    42* 


660 


150  u 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


8i.  Bi-Na  Wismut-Natrium. 


700 

y 

" 

K""" 

/ 

/ 

'S 

4 

\ 

P 

A 

/ 

\ 

3 

/ 

/ 

HH5° 

i 

1 

\ 

1 

/ 

/ 

% 

\ 

/ 

/ 

.\ 

/ 

91" 

Na, 

97,5^ 

Bi 

273» 


10         20         30        40         60         60         70        80         90        100 
Gewichtsprozente  Wismut 


Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewsofl,  ZS. 

anorg.  Ch.  50,  189;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  NasBi,  NaBi. 


82.  Bi-Ni  Wismut-Nickel. 


300 


1t5P 

^ 

^ 

■ 

/ 

^ 

1 

r 

A 

^ 

i 

■^ 

638° 

1 

1 

WZ* 

/  ' 

f  ^ 

h 

i  i 

tif 

Gewichtsprozente  Nickel 


Erstarrungs- u.  Umwandlungskurve  nach  Q.Voß, 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  54;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  NiBig,  NiBi. 
h-i-k  magnetische  Umwandlung. 


83.  Bi-Pb  Wismut-Blei. 


350 

7i 

1*0 

/ 

' 

Bi 

^68' 
\ 

/ 

/ 

9 

r 

\ 

3 

\ 

\ 

V 

/ 

r 

a.  200 

i 

\ 

\ 

/ 

/ 

\ 

\ 

/ 

' 

150 

\ 

\ 

/ 

V 

ji 

1 

1 

0 

40 

60 

80 

100 

Gewichtsprozente  Blei 

Erstarrungskurve  nach  A.  Stoffel,   ZS.   anorg. 

Ch.  53,  150;  1907. 
A.  W.  Kapp,  Diss.  Königsberg  1901. 


84.  Bi-S  Wismut-Schwefel. 


VbO 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

550 

/ 

/ 

> 

/ 

450 

/ 

/ 

/ 

1 

250 

10 
Gewiohtsprozente  Schwefel 

Erstarrungskurve  nach  A.  H.  W.  Aten,  ZS.  an- 
org. Ch.  47,  387;  1905. 
Chem.  Verbindung:  Bi2S3? 

0.  Bauer. 


150 


661 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


85.  Bi-Sb  Wismut- Antimon. 


soo 

.g»» 

^ 

\ 

\ 

s 

600 

\ 

\ 

V 

N 

\ 

N 

\, 

\ 

\ 
\ 

X 

\, 

\ 

\ 

\ 

^ 

N 

\, 

'V 

\ 

200 

Gewichtsprozente  Wismut 

Erstarrungskurve  nach  K.  Hüttner  u.  0.  Tam- 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  44,  138;  1905. 

86.  Bi-Si  Wismut-Siliciura. 


fe  800 

a. 

e 


Bi 


Too 
Gewichtsprozente  Sflicium 

Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  an- 
org. Ch.  00,  22;  1907. 

Es  tritt  Schichtenbildung  ein.  Ob  Wismut  im 
krv'stallisierten  Zustand  etwas  Silicium  zu  lösen 
vermag,  steht  nicht  einwandfrei  fest. 


87.  Bi-Sn  Wismot-Zinn. 


zeiA 

232° 

j 

/ 

X 

v 

/ 

\ 

X 

N 

/ 

\ 

/ 

as.^ 

N, 

/ 

ff 

0 

»<. 

40 


60 


Gewichtsprozente  Wismut 


Erstarrungskurve  nach  W.  v.  Lepkowski,  ZS. 
anorg.  Ch.  69,  287;  1908.  A.  Stoffel,  ZS. 
anorg.  Ch.  53,  148;  1907.  A.  W.  Kapp,  Diss. 
Königsberg  1901. 


Bi-Te  Wismut-Tellur. 


57 

C 

/ 

\ 

/ 

4 

\ 

400 

/ 

\f 

"N 

\ 

vzp. 

/ 

v* 

300 

/ 

/ 

tet" 

200 



20  40  «0  80 

Gewichtsprozente  Tellur 


Erstarrungskurve  von  K.  Mönkemeyer,  ZS.  anorg. 

Ch.  46,  419;  1905. 
Chem.  Verbindung:  Bi2Te3. 


0 .  Bauer. 


662 


150 


W 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


89.  Bi"Tl  Wismut-Thallium. 


§ 

^150 


301° 

A 

f 

^,2 

J 

( 

\ 

Bi, 

'l^ 

/ 

0  \ 

^ 

211. 

3 

^. 

/ 

/ 

— '\ 

\       ' 

\J  1 

rl 

, 

1 

/ 

/ 

L> 

^trt 

r'' 

/ 

/ 

' 

n 


231,8 


60 
Gewichtsprozente  Thallium 

Erstarrungs-  und   Umwandlungskurve  nach  M. 

Chikashige,  ZS.  anorg.  Ch.  51,  330;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  BisTls,  BiTU? 


90.  Bi-Zn  Wismut-Zink. 


700 

0    , 

/ 

' 

N 

/ 
1 

\ 

3 

S  500 

S. 

s 

1 

1 

\ 
\ 

1 
L 

V/f» 

\ 

E- 

/ 

/ 

ISf.V 

J 

M\t 

0 

2 

0 

4 

0 

6 

0 

ä 

Ö 

IC 

Gewichtsprozente  Zink 


Erstarrungskurve  nach  Heycock  u.  Neville, 
Joum.  ch.  Soc.  71,  394;  1897.  Spring  u. 
Romanoff,  ZS.  anorg.  Ch.  13,  29;  1897. 
Arnemann,  Metall.  7,  201;  1910. 


91-  C-Fe  Kohlenstoff-Eisen. 

a)  Stabiles  System. 


ISOOr 

1500 

uoo- 

1300- 


1200- 

I 

I  1100- 

1000- 

900  = 

800; 

700- 

6O0L 


4' 

N, 

s 

\ 

\ 

/ 

\ 

\. 

s:// 

\c' 

\ 

/ 

,y; 

y 

T 

Q 

_^ 

-p^- 

w 

1) 

: 

4 

1 

Gewichtsprozente  Kohlenstoff 


b)  Labiles  System. 


Gewichtsprozente  Kohlenstoff 


Roberts -Austen,  Proc.  Inst.  Mech.  Eng.  6, 
Febr.  1899.  Roozeboom,  ZS.  phys.  Ch.  34, 
437;  1900.  Charpy  u.  Qrenet,  Bull.  S. 
d'Enc.  1902,  399,  März.  E.  Heyn,  ZS.  Elch. 
10,  437;  1904.  Benedicks,  Metall.  3,  393, 
425;  1906;  5,  41 ;  1908.  E.  Heyn  u.  0.  Bauer, 
Stahl  u.  Eisen  1907,  1565,  1621.  F.  Wüst, 
Metall.  0,  512;  1909. 


0.  Bauer. 


150 


X 


663 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


92.  C-Mn  Kohlenstoff-Mangan. 


1400 

«- 

1200 

<< 

^ 

'^ 

^ 

5 1000 

1 

^    800 

f 

^ 

-^ 

1 

' 

Erstarrungskurve 
nach  A.  Stadeler, 

MetalI.5,26o;i9o8. 
Chem.  Verbindung: 
MnaC. 


2Ji  i  Ifi 

Gewichtsprozente  Kohlenstoff 


93    C-Ni  Kohlenstoff-Nickel. 


1500 


Erstarrungskurve     | 
nach  K.  Friedrich  % 

o. 

u.  Leroux,  Metall.  ij309 

7,  10;  1910. 


r 

\ 

K 

s^ 

j 

"S 

X 

^ 

1               i 

:     i     i 

._ 

1 

s 

3 

Gewichtsprozente  Kohlenatotf 


94-  Ca-Cd  Calciam-Cadmiom. 


800 

1 
1 

■ 

i 

/ 

700 

( 

\ 
\ 

'/' 

V, 

/  / 

1 

/     / 

e 

1 

f 

1 

/ 
/ 

'f 

^«00 

1 
1 

1 

1 

S 

1 

StO' 

u  \ 

1 

^ 

. 

il 

1  / 

1  / 

1 
( 

1  5 

1  "^ 

<il 

tis' 

l 

794 

7/^ 

1 

1 

M" 

ISIS' 

r% 

1 

Gewichtsprozente  Calcium 

Erstarrungskurve  nach  L.  Donski,  ZS.   anorg. 

Ch.  57,  196;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  CaCds,  CaCd,  Ca3Ckl2? 


95-  Ca-Cu  Calcinm-Kopfer. 


1200 

i 

' 

Ol 

UOT«*» 

u 

^4 

\ 

lOf 

a 

\ 

^ 

^ 

^^^ 

i 

\ 

> 

/ 

/'' 

«  «00 

V      1: 

•^ 

\     ^ 

1 — \ — 1 
1 

■ 

Ol 


20  40  60  80 

G«wichtipr«zenu  Caldiun 


Erstarrungskurve  nach  N.  Baar,  ZS.  anoi^.  Ch. 

70,  379;  191 1. 
Chem.  Verbindung:  CuiCa. 


96.  Ca-Fe  Calcium-Eisen. 

C.  Quasebart,  Metall.  3,  28;  1906,   L.  Stockem, 

Metall.  3,  147;  1906. 


97.  Ca-Mg  Calcium-Magnesium. 


Mg 

«00 


i 

1     1 

i 

' — 

r— 

/ 

1 

\ 

\ 

/       srs"', 

\l 

Y 

♦»ä' 

L 

. 

w 


60 


Oevichtiproxsnte  Caldiiin 

Erstarrungskurve  nach  N.  Baar,  ZS.  anorg. 

Ch.  70,  364;  1911. 
Chem.  Verbindung:  Mg^Cas- 

0.  Bauer. 


664 


150  y 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


9B-  Ca-Pb  Calciam-Blei. 


55  iö  55  gö" 

Gewichtsprotente  Calcium 


Erstarrungskurve  nach  N.  Baar,  ZS.  anorg.  Ch. 

70,  375;  1911. 
Chem.  Verbindungen:  PbsCa,  PbCa,  PbCag. 
L.  Donski,  ZS.  anorg.  Ch.  ö7,  210;  1908. 


99-  Ca-Sb   Calcium- Aotimon. 


vuo 

5b 

600 

£«" 

^ 

/ 

r 

/ 

^sss 

y« 

- 

s% 

500 

1 

0 

IE 

Gewichtsprozente  Calcium 

Erstarrungskurve  nach  L.   Donski,   ZS.  anorg. 
Ch.  57,    217;  1908. 


100.  Ca-Si  Calcium-Silicium. 


700 

,/' 

/ 

/ 

eoo 

*^-* 

/ 

{ 

eof" 

/ 

/ 

500 

/ 

/ 

/ 

/ 

/ 

300 

/ 

/ 

m" 

6n, 
200 

232« 

10 


15 


Gewichtsprozente  Calcium 


Erstarrungskurve  nach  S.  Tamara,  ZS.  anorg. 
Ch.  62,  86;  1909. 

Chem.  Verbindung:  CaSia? 


lOi.  Ca-Sn   Calcium-Zinn. 


400 

• 



0  1200 

/ 

/ 

,^^ 

/ 

1  1000 

y 

'  -^ 

A 

~a^ 

,^^ 

^ 

800 

^^^ 

t03' 

15 So    '     3Ö         40         60        60         70        80        90        100 

Gewichtsprozente  Silicium 

Erstarrungskurve  nach  L.   Donski,   ZS.  anorg. 
Ch.  57,  213;  1908. 

Chem.  Verbindung:  CaSns. 


0.  Bauer. 


150 


665 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


102.  Ca-Tl  Calcium-Thallium. 


KT      SO       35       «5       6Ö        65" 

G«»iclit8prozente  Calcium 


Erstamingskurve  nach  N.  Baar,  ZS.  anorg.  Ch. 

70,  369;  191 1. 
Chem.  Verbindungen:  TlgCa,  TliCas,  TlCa. 
L.  Donski,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  206;  1908. 


103.  Ca-Zn  Calciam-Zink. 


"io"^ — SS      SB     «ö      so      6ö      7ö      iö      so     »So 
Gevichteprozentc  Oüeiuiii 

Erstarrungskurve   nach  L.  Dooski,   ZS.   anorg. 

Ch.  57,  189;  1908. 
Chem.  Verbindungen:    CaZnio,  CaZn4,  CaiZns, 

CajZn,  CaZn? 


104.  Cd-Co  Cadmiam-Kobalt. 

Durch   Zusatz   von  Kobalt   wird   der    Schmelz- 
punkt des  Cadmiums  um  6°  erniedrigt. 
K.  Lewkonja,  ZS.  anorg.  Ch.  59,  322;  1908. 


105.  Cd-Cr  Cadmium-Chrom. 


106.  Cd-Cu  Cadminm-Kapfer. 


Gcvirhtsproiente  Cadmium 


Erstarrungskurve  nach  R.  Sahmen,   ZS.   anorg. 

Ch.  49,  305;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  Cu^Cd,  CujCds. 


107.  Cd-Fe  Cadmium-Eisen. 

Cadmium  löst  sich  nicht  in  geschmolzenem  Eisen, 
sondern  verdampft.  Ob  Eisen  von  geschmol- 
zenem Cadmium  aufgenommen  wird,  ließ  sich 
bisher  nicht  mit  Sicherheit  feststellen. 

E.  Isaak  u.  G.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  55, 
61;  1907. 


108.  Cd-Hg   Cadmium-Qaecksilber. 


26       55       M       50 

G*«nctiBpKaeate  Cadmium. 


Lösen  sich  nicht  ineinander.  Erstarrungskurve   nach    Bijl>    ZS.   ph.  Ch.  41, 

G.  Hiadrichs,  ZS.  anorg.  Chem.  69,  427; -1908.  I      641;  1902. 

0.  Bauer. 


666 


150 


aa 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


109.  Cd-K  Cadmium-Kalium. 


/ 

/ 

v 

\ 

^/ 

\ 

\ 

V 

ves' 

\ 

t 

\ 

\ 

' 

»«1 

63° 

Gewichtsprozente  Kalium 

Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smith,  ZS.  f.  anorg. 
iCh.  56,  121;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  KCdu?,  KCdj? 


HO.  Cd-Li  Cadmium-Lithium. 


1^ 

1 

[ 

/] 

// 

> 

// 

/ 

/ 

200 

,  ^ 

/ 

i79*L 

" 

"20  40  6Ö  80 

Gewichtsprozente  Cadmiunt 

Erstarrungskurve  nach  G.  Masing  u.  G.  Tam- 

maan,  ZS.  anorg.  Ch.  07,  196;  1910. 
Chem.  Verbindungen:  LiCd,  LiCd2.'' 


III.  Cd-Mg  Cadmium-Magnesium. 


aso.» 

VaCA 

tff/c 

ca 

V. 

--^ 

f , 

"^ 

1 

i 

^ 

Im7' 

!  S 

! 

.^ 

J» 

A 

y 

i  \ 
i 

\ 

i 

20        30         40         50         60        70        80         90        100 
Gewichtsprozente  Cadraium 


Erstarrungs-    und  Umwandlungskurve  nach  G. 

Grube,  ZS.  anorg.  Ch.  49,  75;  1906.    Boudou- 

ard,  C.  r.  134,  1431;  1902. 
Chem.  Verbindung:  MgCd. 

112.  Cd-Na  Cadmium-Natrium. 


3 

S   260 


\ 

\ 

3lä.& 

^ 

[ioo-'J^ 

3W 

\ 

y 

y 

1 

ts 

/ 

y 

A 

/^if 

9^" 

10         20        30         40         60        60         70         80        90        100 
Gewichtsprozente  Cadmium 

Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,  ZS. 

anorg.  Ch.  50,  182;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  NaCd-.»,  NaCds. 

113    Cd-Ni  Cadmium-Nickel. 


^ 

- 

/ 

'' 

/ 

/' 

L 

SOI» 

_/ 

^ 

M 

/ 

0 

WS' 

/ 

f 

321° 

321» 

Gewichtsprozente  Nickel 

{Erstarrungskurve  nach  G.  Voß,  ZS.  anorg.  Ch. 

67,  70;  1908. 
Chem;  Verbindung:  NiCd^. 


0.  Bauer. 


150  bb 


667 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


114-  Cd-Pb   Cadmium-BIei. 


350 
J»6 

SU* 

! 

i 

1/ 

b 

K 

^>^ 

fsso 

v^.^- — 

1 

ZM«; 

200 

Ctf 


40  60  SO  100 

G«wicliUproient&  Cadmium 


Erstamingskurve  nach  A.  Stoffel,  ZS.  anorg.  Ch. 
53,  152;  1907.  A.  W.  Kapp,  Diss.  Königs- 
berg 1901. 


115.  Cd-Sb  Cadmium-Antimoa. 


660| 

i    !       \    '    \    l«.. 

5» 

/ 

J 

f 

/ 

/ 

500 
1 

/ 

/ 

1^ 

s° 

/ 

/ 

/ 

»«s' 

t" 

/TN, 

/ 

/ 

mtm,^ 

/ 

iL? 

350 

/ 

N" 

/ 

1 
1 

Sn 

<7 

1 
1 

v     *»• 

'•»*    :    1    ;! 

1 
1 

i 

0 

4 

« 

t 

w 

8 

• 

1 

00 

0«wicbtsprox«nte  Antunon 

Erstarrungskur\-e  nach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  S. 
Konstantinow,  ZS.  anorg.  Ch.  58,  16;   1908. 

Stabiles  System. 

Labiles  System. 

Chem.  Verbindungen:  CdSb,  CdaSb^. 

W.  Treitschke,  ZS.  anorg.  Ch.  50,  217;  1906. 


116.  Cd-Sn  Cadmiam-Zian. 


350 

1 

' 

1          ^ 
1 

3ZO*i 

j 

/ 

/ 

[/1 

U  Sn 

ff 

L^ 

/ 

3 

V 

s. 

y 

^ 

0. 

E 

\ 

s 

L 

^ 

777» 

150 

f 

■ 

100 

\ 

t 

1 

M  MM 

Ocwiefatsprozente   Cadmium 


U. 


Erstarrungskurve  nach  A.  W.  Kapp,  Diss.  Königs- 
berg 1901.  A.  Stoffel,  ZS.  anorg.  Ch.  53, 
146;  1907. 


117    Cd-Te  Cadmium-Tellnr. 


1200 

i     1 

J-^T 

IX 

^^ 

rv 

y 

y 

Xs, 

9 

1 

1 
1 

1 

\ 

2 

9  <Aa 

1      i      !     1 

1 

k 

.MO 

S 

'         ^\ 

H 

•iz-A 

1 

Cd, 

nz* 

20  40  60  80 

Gewichtsprozente  TeUor 


Erstamingskurve  nach  Matsasuke  Kobayashi, 

ZS.  anorg.  Ch.  69,  4;  1911, 
Chem.  Verbindung:  TeCd. 


0.  Bauer. 


668 


150 


cc 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


II 8.  Cd-Tl    Cadmium-Thallium. 


350 

a 

^ 

i01,7\ 

^ 

>^ 

^250 

2 

es 

V 

/ 

s 

X 

} 

f 

i 

203,i 

» 

\ 

/ 

l 

r,7% 

160 

20  40  60  80 

Gewichtsprozente  Thallium 


Erstarrungskurve  nach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A. 
Puschin,  ZS.  anorg.  Ch.  30,  io6;  1902. 


119.  Cd-Zn  Cadmium-Zink. 


Zn 

IffgO 

0 

"^ 

^ 

. 

121^ 

^  300 

2^0" 

**     ^ 

^^ 

S 

n,6% 

H 

■  1 

V    ■  5 

3       ä 

3       4 

& 

51 

0         6 

0 

7 

fr 

0      » 

0        10. 

Ca. 


Gewichtsprozente  Cadmium 


trstarrungskurve  nach  G.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 
Ch.  5ö,  417;  1907.  Heycock  u.  Neville,  J. 
ch.  Sog.  71,  383;  1897.  Qautier,  Bull.  Soc. 
d'Encour.  (5)  1,  1293,  1896. 


120.  Ce-Sn  Cerium-Zinn. 


S    800 


/^ 

r? 

\ 

/ 

CS 

\ 

/ 

1130' 

\ 

^ 

t) 

"V. 

' 

^ 

/ 

rS' 

mn-^ 

N 

\ 

' 

^ 

\ 

sso^ 





\ 

\ 

\ 

' 

tzo" 

20  40  60  80 

Gewichtsprozente  Zinn 

Erstarrungskurve  nach  R.  Vogel,  ZS.  anorg.  Ch. 

72,  325;  1911. 
Chem.  Verbindungen:  CcoSn.  Ce-iSna,  CeSn«. 


121.  Co-Cr  Kobalt-Chrom. 


15 20 SO 15 SO 56 % 

Gewichtsprozente  Chrom 


Erstarrungskurve  nach  K.  Lewkonja,  ZS.  anorg. 
Ch.  59,  325;  1908. 

0.  Bauer. 


I50dd 


669 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


122.  Co-Cu  Kobalt-Knpfer. 


Co 

^ 

1400 

^ 

^ 

-- 

ISOO 

N 

\ 

1200 

\ 

\ 

V 

\ 

> 

lOM 

1 
> 

\ 

20  40  60  80 

Gewicfatsproiente   Kupfer 


Erstarrungs-   und    Umwandlungskun'e  nach   R. 
Sahmen,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  3;  1908. 


123.  Co-Fe  Kobalt-Eisen. 


fe 


16061 

1 

1 1 

liiO' 

Co 

■NM' 

; 

?  1200 

S. 

\ 

i  1000 

\ 

\ 

> 

\ 

\ 

\ 

\ 

40 


60 


GevichtsproxeDte  £U«n 

Erstarrungskurve  nach  W.  Gaertler  u.  0.  Tam- 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  45,  217;  1905. 

Bei  tieferen  Temperaturen  erleidet  das  Kobalt 
eine  und  das  Eisen  zwei  Umwandlungen.  Die 
Umwandlungsvorgänge  der  Eisen-  Kobalt- Legie- 
rungen sind  noch  nicht  völlig  aufgeklärt. 


124.  Co-Ni  Kobalt-Nickel. 


Gewichtsprozente    Kobalt 

Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  W. 
Goertler  u.G.Tamniaan,  ZS.  anorg.  Ch.  42, 361 ; 
1904.  W.  Gaertler,  Metallographie  S.  80, 
Berlin  1909. 


12 

5- 

Co-P 

Kobalt-Phospho 

r. 

\ 

\ 

\ 

\ 

i 

3r 

\ 

V 

/l 

\ 

/   ^ 

/      F 

\ 

\ 

\ 

i 

\ 

N 

nKz'\ 

■ 

ie,e^ 

'« 

— 

9iO' 

■ 

900 

Geirichtsprozente  Phosphor 

Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  S. 
2emczazay  u.  J.  Schepelew,  ZS.  anorg.  Ch. 
64,  254;  1909.     Chem.  Verbindung:  C02P. 

0.  Bauer. 


670 


150 


ee 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


126.  Co-Pb  Kobalt-Blei. 


' 

\ 

7 

/ 

\ 

imo' 

/ 

1V3S' 

\ 

\ 

1300 

1100 

1 

1.900 

700 

500 

326° 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Blei 

Erstarrungskurve  nach  K.  Lewkonja,  ZS.  anorg. 
Ch.  59,  314;  1908. 


127.  Co-S   Kobalt-Schwefel. 


1300 

---^ 

^\ 

\, 

X 

H  1000 

\ 

/ 

> 

V  «s^ 

r 

900 

\^ 

1    _ 

800 

u^ 

5 

1 

I)                 1 

5                 2 

B              2 

5           a 

D                3< 

Gewichtsprozente  Schwefel 

Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich,  Metall.  5, 

212;  1908. 
Chem.  Verbindung:  C04S3,  C05S4?,  CosSe?,  CoS? 


128.  Co-Sb  Kobalt-Antimon. 


Co 

1400 

mW 

v 

N 

1200 

\ 

'\^ 

s 

'3n9t° 

V 

\ 

\ 

^ 

> 

N 

0 

\ 

\ 

0 

S  '^ 

k 

^897,5« 

k 

u 

i 

H    800 

\ 

\ 

^«7« 

•l 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Antimon 

Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  K.  Lew- 
konja, ZS.  anorg.  Ch.  59,  307;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  CoSb,  CoSb2. 
h-i-k  =  magnetische  Umwandlung. 


129.  Co-Si  Kobalt-Silicium. 


10        2Ö         35        40         5Ö        6Ö        TO        SO        90        TOO 

Gewicht«prozeute  Silioitim 

Erstarrungskurve  nach  K.  Lewkonja,  ZS.  anorg. 

Ch.  59,  331;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  Co2Si,  Co3Si2,  CoSi,  CoSia, 

CoSis. 
i-k-1  =  magnetische  Umwandlung. 

0.  Bauer. 


150  ff 


671 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


130.  Co-Sn  Kobalt-Zinn. 


1«00 

i 

Co 

K      ^ 

Nj 

\ 

1200 
h 

\J 

4 

^w 

A. 

^ 

— 

"V 

1000 

\ 
\ 

^ 

K 

n — ^ — ^ — —k 

~»Ä7i»      ;  \ 

! 

\ 

8» 
?OO0 

\ 

I 

4 
'S 

\ 

^    1 

.3^'         11 

!       II 

400 

230» 

1 

i 
1 

i    ! 

571 


M  M  60  M  100 

G«widiisproMnto  Zinn 


Erstarrungs-  u.  Umwandlunpkurve  nach  K.  Lew- 
konja,  ZS.  anorg.  Ch.  59,  298;  1908.  Zem- 
cznznyi  u.  Belynsky,    ZS.  anorg.  Ch.  59, 

368;  1908. 

Chem.  Verbindungen:  CojSn,  CoSn. 
h-i-k  =  magnetische  Umwandlung. 


131    Co-Tl  Kobalt-Thallium. 

Kobalt  ist  in  Thallium  nur  zu  2,5  bis  3%  lös- 
lich, wodurch  der  Schmelzpunkt  des  Thalliums 
um  etwa  6°,  sein  Umwandlungspunkt  um  etwa 
8'  erniedrigt  wird. 

Geschmolzenes  Kobalt  kann  nicht  mehr  als 
2,87%  Thallium  lösen,  ein  Thalliumüberschuß 
destilliert  ab. 

K.  Lewkonja,  ZS.  anorg.  Ch.  59,  318;  1908. 


132.  Co-Zn   Kobalt-Zink. 


900 

• — 1 

V^ 

TT 

. 

-y 

^ 

r 

/ 

/ 

/^ 

/ 

/ 

9 

i 

/ 

1 

/, 

iL 

/! 

H 

/ 

/ 

/ 

Xh 

7         IIS» 

IZ.-'i,          \ 

1 
i 

i 

5 

10 

15 

20 

Gevidit(|irozeDte  Kobalt 

Erstarrungskurve  nach  K.  Lewkonja,  ZS.  anorg. 

Ch.  59,  321;  1908. 
Chem.  Verbindung:  CoZn*. 


133    Cr-Cu  Chrom -Kupfer. 


-1300 
1200 


1100 
(k. 


\m't 


V 


Cr 


■JO  4tl  65  8Ö~ 

G«TicbUprozente  Chrom 

Erstarrungskurve  nach  G.  Hindrichs,  ZS.  anoig. 

Ch.  59,  422;  1908. 
nicht  sicher  ermittelt. 

0.  Baaer. 


672 


150  gg 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


134    Cr-Fe  Chrom-Eiseo. 


Gewichts- 
prozente 
Chrom 

ßegmn      tnae 

der 

Erstarrung 

C»      j      C» 

Halte- 
punkt 
C 

0 

1540 





10 

1443 

I402 

— 

20 

1444 

1346 

— 

30 

1471  : 

1335 

1275 

40 

1440 

1285 

1245 

50 

1458   ! 

1273 

1255 

60 

1476     : 

— 

1259 

70 

1565  \ 

1348 

— 

80 

1586  j 

I43I 

— 

90 

I6I0? 

1423 

— 

100 

I5I3  1 

Zur  Erklärung  ver- 
schiedener Abnor- 
mitäten in  der  Er- 
starrungs-  und  Ab- 
kühlungskurve neh- 
men Treitschke  u. 
Tammann  die  Bil- 
dung einer  Ver- 
bindung X  mit  rela- 
tiv geringer  Bil- 
dungsgeschwindig  - 
keit  an. 


Nach  W.  Treitschke  u.  G.  Tammann,  ZS.  anorg. 
Ch.  66,  403;  1907. 


Bemerkungen 


135-  Cr-Ni  Chrom-Nickel. 


IttOU 
Cr 

«53° 



.«^^ 

1400 

^V 

N, 

\ 

. 

7W2' 

m 

V. 

^ 

^ 

*^' 

r 

1200 

1000 

800 

600 

400 

1 

JiS 

200 

1 

1 

1 
ii 

2 

0 

< 

0 

6 

0 

6 

0 

1 

00 

Gewichtsprozente  Nickel 


Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  Q.  Voß, 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  60;  1908. 
h-i  =  magnetische  Umwandlung. 


136.  Cr-Pb  Chrom-Blei. 


1 

r 

\ 
\ 

isscy 

1 
1 

\ 

r^ 

^ 

1 

1V70< ' 

\.^ 



1 

72% 

1400 

1 

) 

/ 

/ 
1 

1 

1 
1 

Pb 

sis" 



300 

40 


60 


Gewiehtsproiente  Chrom 


Erstarrungskurve  nach  Q.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 
Ch.  69,  429;  1908, 


137    Cr-Sb  Chrom- Antimon. 


tsoo 

,<-^ 

^ 

MM' 

-7 

/ 

^ 

/ 

/ 

/ 

/ 

p  «^ 

/ 

/ 

^ 

s 

( 

,^/ 

flOO^ 

/' 

i7,i 

% 

0. 

E  1000 

/ 

/ 

/ 

800 

1 

1 

h 

1 

ft" 

Sb 

eio' 

ö  ■  J 

/    ^ 

to" 

^^i 

5       2 

5       8 

i 

a     8 

ö       6 

0     r 

ö       i 

fl-    I 

Gewichtsprozente  Chrom 

Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  an- 
org. Ch.  66,  8;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  Sb2Cr,  SbCr. 

Oi  Bauer. 


150iih 


673 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


138.  Cr-Sn  Chrom-Zinn. 


1600 

/ 
/ 

\ 

\ 

ififf 

/ 

/ 

\ 

J 

/ 
/ 

_ 

\ 

ß 

nto* 

/ 

/ 

1400 

,  «^ 

b 

9 

- 

% 

i 
§ 

H 

— 

SO« 

- 

Sn 

SSi,i 

- 

200 



1 

1 

■» 

» 

4^ 

0 

61 

» 

81 

> 

10 

Gewichtaproiente  Chrom 


Erstarrungskurve  nach  0.  Hindrichs,  ZS.  anorg. 
Ch.  59,  418;  1908. 


139    Cr-Zn  Chrom-Zink. 

G.  Hindrichs,  ZS.  anorg.  Ch.  59,  427;  1908. 
H.  Le  Chatelier,  Bull.  Soc.  d'Encour.  (4)  10, 
388;  1895. 


140-  Cs-Hg  Caesium-Quecksilber. 


x^*v* 


Oewi<^taprozeDte  Caesium 


Erstarrungskurve    nach    N.   S.    Kumakow    u. 
Q.  J.  Zakowsky,  ZS.  anorg.  Ch.  52,  423 ;  1907. 
Chem.  Verbindungen:   CsHg,o?,  CsHgs,  CsHg*, 
-CsHgj,  CsHg??,  CSaHg.??. 


14 

I. 

Cs-S  Caesium-Scbwefel. 

\ 

230 

V 

i 

9 

- 

\ 

/ 

) 

il 

s 

\a. 

H 

v_ 

_^ 

17« 

1 

/.. 

'S 

a 

1 

> 

-5 
^ — SU— 

is — ' 

4 

r- 

t 

a 

50 

Gewiohtsproxento  Caesium 

Erstamingskurve  nach  W.  Biltz  u.  E.  Wilke- 

Dörfnrt,  ZS.  anorg.  Ch.  48,  316;  1906. 
Chem.  Verbind. :  CsaS«,  CS2S3,  CsaS«,  CsaSs,  Cs^S«. 


142 

. 

Z\i'}\%  Kupfer-Ma^esium. 

cu 

■fOS**> 

i     ;     j          i 

1 

\          :    : 

\     i    ! 

\ 

\  'id^  , 

1/ 

"\         ' 

-wif 

3 

i     \ 

! 

\sso' 

j 

\     ' 

/ 

sii'  L^ 

sio'X 

/ 

1     1 

N 

N, 

/  1 

\ 

'    jwi"! 

^ 


Gewichtsproiente  Magnesium 

Erstarrungskurve  nach  R.  Satamen,  ZS.  anorg.  Ch. 

57,  31,  1908. 
Chem.  Verbindungen:  CujMg,  CuMga- 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


0.  Bauer.    43 


674 


150  ii 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


143    Cu-Mn  Kupfer-Mangan. 


~I0         20        30         40         50         5b         70         80         W       lOO 
Gewichtsprozent«  Kupfer 

Erstarrungskurve  nach  Zemczuzny,  Q.  Urasow 
u.  A.  Rykowskow,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  256; 
1908.   R.  Sahmen,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  23;  1908. 


144    Cu-Ni  Kupfer-Nickel. 


"60         70 

Gewichtsprozent«  Nickel 

Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  W. 
Guertler  u.  Q.  Tamniann,  ZS.  anorg.  Ch.  52, 
27;  1907.  N.  S.  Kurnakow  u.  S.  F.  Zem- 
czuzny,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  153, 1907.  Gautier, 
Bull.  Soc.  d'Encour.  (5)  1,  1310;  1896. 

145    Cu-0  Kupfer-Sauerstoff. 


1070- 

losoL 


/ 

/ 

/ 

h 

f 

1 

^i«' 

^  1 

^ 

WIH^ 

^ 

i 

\ 

It 

Gewichtsprozent*  CiijO. 

Erstarrungskurve  nach  E.  Heyn,  Mitt.Kgl.  Techn. 

Vers.-Anst.  Berlin.     1900,  S.  315. 
Chem.  Verbindung:  CUiO. 


146.  Cu-P   Kupfer-Phosphor. 


1100 

Ol 


^U 

" 

1 

N 

s^ 

^ 

lOtS" 

s 

\, 

j 

/ 

\ 

j 

/ 

\ 

/ 

». 

\ 

V 

/ 

«^' 

\, 

/ 

J^ 

707° 

i,i7\i 

Gewichtsprozente  Phosphor 

Erstarrungskurve    nach    E.  Heyn    u.   0.  Bauer, 

ZS.  anorg.  Ch.  52,  131;  1907. 

Chem.  Verbindung:  CU3P. 


147    Cu-Pb  Kupfer-Blei. 


i:>oo 

7 

/ 
/ 

\ 

1000 

/ 

/ 

\ 
\ 

TOS^ 

L- 

951° 

Ö5"/ 

/ 

/ 

/ 

Ph 

5?7« 

200 

Gewichtsprozente  Kupfer 


Erstarrungskurve  nach  K.  Friedrich  u.  A.  Leroux, 

Metall.  4,  300;  1907. 

0.  Bauer. 


150  kk 


675 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


148.  Cu-Pd  Kupfer-Palladium. 


fs*f'  Pd, 


~i6 58 Jo 50 85 — % B5 — ^5 — ioff 

Gewichtsprozente    Palladium 

Erstarrungskurve  nach  R.  Roer,  ZS.  anorg.  Ch. 
51,  225;  1906. 

149    Cu-Pt  Kupfer-Platin. 


tSOOi 
1700 



\ — , 

/ 

1000 

A 

^ 

H 

g4«00 

1 

iiaoo 

E- 



— 

,c 

^ 

/ 

1100 
CiL 

lOfO* 

1 

^ 

■ 

Oewicfatsprozeote  Platin 

Erstarrungskurve  nach  Fr.  Doerinckel,  ZS.  zv. 
org.  Ch.  54,  337;  1907. 

150.  Cu-S  Kupfer-Schwefel. 


110^ 


ISSL' 


"58  4Ö  M  So  100 

Oewiefataprozente  ScbwefeUrapfer 

Erstarrungskurve  nach  E.  Heyn  u.   0.  Bauer, 

Metall.  3,  76;  1906. 
Chem.  Verbindung:  Cu,.S. 


151-  CU"Sb  Kupfer-Antimon. 


10       »       30       40       50       60        70       80       90       100 
G<.wirlitB|)rozeDte  Aoniiioo 

Erstarrungs-  u.  Abkühlungskurve  nach  Baikow, 
Veröff.  des  Wegebauinst.  Kais.  Alexander  I., 
Petersburg  1902.  Hioms,  Joum.  Soc.  chem. 
Ind.  25,  616;  1906. 

Chem.  Verbindungen:  Cu»Sb,  CujSb. 


152. 

Cu-Se  k 

upfer-Selen. 

i        j 

i         '         ' 

» 

i     ! 

1  '^ 

i* 

1100 

Cu 

S.  /  1      ,      i 

1 

\ 

1 

V)     !     ! 

wesi 

i 

1 
l 

ü 

!      !      !                '    1 

2 

1 
\ 

\ 

\ 

i 
'         1 

Uewichtai<fuzrnie  Se.ea 


Erstarrungskurvenach K.  Friedrich  u.  A.  Leroux, 

Metall.  5,  355;  1908. 
Chem.  Verbindung:  CujSe. 

^53-  Cu-Si  Kupfer-Silicium. 


Gewichtsprozente  Silicium 


Erstarrungskurve  nach  E.  Rndolfi,  ZS.   anoi^. 

Ch.  53,  223;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  CuaSi,  Cui9Si4. 


0.  Bauer.    43* 


676 


15011 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


154    Cu-Sn  Kupfer-Zinn. 


~iÖ       20      53      Jö       So       SB      7!r^    «5      9Ü      too 
Gewichtsprozente  Kupfer 


Erstarrungskurve  nach  Heycock  u.  Neville,  Phil. 
Trans.  A  I,  202;  1903.  Shepherd  u.  Blough, 
Journ.  ph.  Ch.  10,  630;  1906.  Giolitti  u. 
Tavanti,  Gazz.  chim.  ital.  38 II,  209;  1908. 


Chem.  Verbindung:  CusSn. 


155-  Cu-Te  Kupfer-Tellur. 


TS         50         30         40         BO         60         70 

Gewichtsprozente  Kupfer 


Erstarrungs-  und   Umwandlungskurve  nach  M. 
Chikashige,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  54;  1907. 

Chem.  Verbindungen:  Cu^Tes,  Cu2Te. 


156.  Cu-Tl   Kupfer-Thallium. 


1100 

, 

Cu- 

«.^ 

/ 
/ 

\ 
\ 

959' 

900 

35,r"/^ 

^700 

1 
500 

300 

502° 

Gewichtsprozente  Thallium 

Erstarrungskurve  nach  Fr.  Doerinckel,  ZS.  an- 
org, Ch.  48,  186;  1906. 


157.  Cu-Zn  Kupfer-Zink. 


TO         50         30         40         50         80         70        80        90       TöO 
Gewichtsprozente  Zink 


Erstarrungskurve  nach  Shepherd,  Journ.  ph.  Ch. 
8,  421,   1904  u.  Tafel,  Metall.  5,  349;  1908. 


Chem.  Verbindung:  CujZns. 


0.  Bauer. 


150 


mm 


677 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


158.  Fe-Cu   Eisen-Kupfer. 


re 

<q      1       i 

N 

! 

1 1 

-^ 

\ 

^ 

k 

\ 

i 

V 

i 
1 

[ 

\ 

f,oo4      )    \ 

\ 

i    i  f 

1             1             1             1 

— — ! — 1 — ! — ' 

' 

AAA 

I       '       ' 

l 

MM 

' 1 

800 

L 

1    ,          : 

1       '       1 

! 

!      1      1 

1 

Gewichtsprozente  Kupfe 


Erstarrungs-    und   Umwandlungskurve  nach  R. 
Sahmeo,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  13,  1908. 


159-  Fe-Mn  Eisen-Mangan. 


««/37> 


TS      20      SS      40      5Ö      eö      t5      8Ö      «5     5oo 
Uevichteprozente  Eiseii 


Erstarrungskurve  nach  M.  Levin  u.  G.  Tam- 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  47,  141,  1905. 

Die  Umwandlungen  des  Eisens  werden  durch 
Mangan  schnell  in  tiefere  Temperaturzonen 
herabgedrückt.  Vgl.  auch  W.  Gaertler,  „Me- 
tallographie" 76,  1909. 


160.  Fe-Mo  Eisen  Molybdän. 


Temperaturen 
Gewichts-  ^S^^        «'er  Wende- 
^l^^„^    der  Er-      punkte,  Inter- 
iSowÄ.^^^T^g    vaUe  U.Halte- 
■'  1      K,'  p'inkte 

C» 


I 

2,5         1 

5 

10 

12,5 

14 

15 

17Ö 

20 

25 

30 

35 

37.5 

40 

42,5 

44 
46,16    : 

53 

60 

Nach 
Ch.  55, 


1525  ni        1468  Zur  Erklärung  ver- 

1484  0.1  13^^  schiedenerAbnonni- 
1514  -S  j  1398  täten  in  der  Er- 
1497  ^'         137^  starrungs-  und  Um- 

1485  n  Wandlungskurve 
1467                   1238  nehmen  Laut-rch  imd 
1460  t"   1225 — I2IO  Tammann   das  Auf- 
1456  n     12 16 — 1200  treten  einer  Verbin- 
1445  5    1252 — 1230  düng  X  an,  die  sich 
1444  ~    I261 — 1250  im  Vergleich  zur  Ge- 
1423          11265 — 1240  schwindigkeit      der 
1407                    1298  Konzentrationsändi 
1383                   1297  rung   während    der 
1393  =           I316  Erstarrung  der 
^3°5  r            I3*-'3  Schmelzen  nur  lang" 
1354  V.            1324  sam  bildet  und  lang- 
1392  S-           1324  sam  wieder  zeröllt- 
I4I3  n            1303 
1458                    1288 
I487          [         1324 

Lantsch  und  Q.  Tammann,  ZS.  anorg. 
388;  1907. 


Bemerkungen 


ifS^^^ 

161 

.  Fe-Ni  Eisen-Nickel, 

"     ^ 

-^t— 1 

\       j              "^5/' 

.\7 

; 

■ 
!                                            i 

t 

\ 

, 

«? 

3^ 

K 

i 

\\ 

i       1 

H 

\j 

\ 

A-^r^ 

\ 

> 

/ 

T 

'       ^ 

V 

i\ 

_y! 

t 

\ 

V 

1  \ 

/ 

vi^ 

SV 

1    :    i 

20  40  60  80  100 

Gevichtiproiente  Nickel 

Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nachR.  Raer, 
u.  E.  Scbntz,  .Metall.  7,  415;  1910.  W.  Gaert- 
ler u.  G.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  45,  211; 
1905.    W.  Osmond,  C  r.  128,  304;  1899. 

A — B  =  Verlust  des  Magnetismus  beim  Erhitzen. 

A— C  =  Wiederkehr  des  Magfnetismus  b.  Erkalten. 

D  —  E  —  F= reversibele  magnetische  Umwandlung. 

0.  Bauer. 


678 


150 


nii 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


162.   Fe-P   Eisen-Phosphor. 


A 

\ 

\ 

\ 

«V 

1- 

'f 

\ 

I 

«VP 

/ 

D 

1000 

Y 

^ 

^ 

' 

700 

^         6         9        12       15       18        21       24 
Oewichtoprozente  Phosphor 


Erstarrungskurve  nach  E.  Qercke,  Metall.  5,  604 ; 
1908. 

Chem.  Verbindungen:  FejP,  Fe2P. 

Nr.  163  siehe  nächste  Spalte! 
164.  Fe-Pt  Eisen-Platifl. 


1800 

^ 

7 

Fe 

1527 

1        1 





'^ 

^ 

1400 

r  - 

Misd 

krisi 

alle 

y^ 

y 

\fm 

^ 

11 

loon 

Iß' 

krist, 

•s. 

8on 

-s. 

/ 

y\ 

V" 

600 

\ 

V 

V 

^ 

V 

400 

^ 

v^ 

y 

\ 

/ 

/ 

"nm 

«.- 

Msa 

\Jsrisi 

i&\ 

V 

/ 

\ 

ot'-JI 

'ücM 

Tista 

Vbe 

^ 

i 

Pt 


Qewichtsprozente  Platin 


Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  E.  Isaac 


163.  Fe-Pb  Eisen-Blei. 


«27« 

1600 

1250 

S*  1000 

2 

1 

»    750 

,  500 

327" 

250 

Fe 

IStT 


25  50  75  100 

Gewichteprozente  Blei 

Erstarrungskurve  nach  E.  Isaac  u.  G.  Tammann, 

ZS.  anorg.  Ch.  55,  59;  1907. 


165  a.  Fe-S  Eisen-Schwefel. 


1500 

feS 
1300 


) 

1    i 

1W0 

1 

7 

\ 

\ 

\ 

\ 

'3TV* 

/ 

— 1 — 

1 

1 

i 

Fe 
15W> 


100   Eisen 
0   Schweieleison 


Gewichtsprozente 

Erstarrungskurve    I    nach    W.    Treitschke    u. 


u.  G.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  55,  66;  1907.  |         G.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  49,  329;  1906 

0.  Bauer. 


150 


00 


679 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


165  b.  Fe-S  Eisen-Schwefel. 


1«00| 

— 

■ 

KVT 

/ 

^/ 

f 

<1. 

J 

/ 

^ 

/ 

/ 

1 

f 

|JV5 

\ 

/ 

1 

\ 

\ 

,t 

V 

MO 

ir 

5IT» 

1 

^ 

' 

- 

: " 

■ 

1  1 

i 

..  ..-j 

a«wicktq«tiMate 


7»« 


IM   EiMB 

•    SAwefafeiaer 


Erstarrungskurve  II  nach  K.  Friedrich,  Metall. 

7,  257;  1910. 
Chem.  Verbindung:  FeS- 


166.  Fe-Sb  Eisen- AntimoH. 


Erstarrungskurve  nach  N.  S.  Knrnakow  u.  N.  S. 
Konstantinow,  ZS.  anorg.  Ch.  58,  i;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  FeSbj,  FejSbj. 


I 

67. 

Fe-Si 

Eisen-Siliciiiiii. 

Fe 

^ 

- 

'     •    i 

i 

Vy 

'\ 

y 

\ 

\ 

K 

\ 

/ 

V     1 

S» 

1 

S 

^ 

V 

1 

Gewiehtsprozrate  Süiduio 

Erstarrungskurve  nach  W.  Gnertler  u.  G.  Tam- 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  47,  173;  1905  in  der 
von  G.  Gontermann  abgeänderten  Gestalt, 
ZS.  anorg.  Gh.  59,  385;  1908. 

Chem.  Verbindung:  FeSi. 

168.  Fe-Sn   Eisen-Zinn. 


',äl*&n. 


GcTichtsproient*  Zinn 

Erstarrungs-  u.  Umwandliuigskurve  nach  E.  Isaac 
u.  Q.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  53, 285;  1907. 
Chem.  Verbindung:  FesSn?. 

0.  Bauer. 


680 


150 


pp 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


169.  Fe-Tl  Eisen-Thallium. 

Eisen  und  Thallium  sind  in  krystallisiertem  Zu- 
stand ineinander  unlöslich.  Ob  im  flüssigen 
Zustand  Löslichkeit  besteht,  läßt  sich  bei  ge- 
wöhnlichem Druck  nicht  entscheiden,  da  der 
Schmelzpunkt  des  Eisens  über  dem  Siedepunkt 
des  Thalliums  liegt. 

E.  Isaac  u.  Q.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  55, 
61;  1907. 


170-  Fe-V   Eiseo- Vanadium. 


"TO        20        So        40         50         80        70        80         90       l60 

Gewichtsprozente  Vanadium 

Erstarrungskurve  nach  R.  Vogel  u.  Q.  Tam- 
mann, ZS.  anorg.  Ch.  58,  77;  1908. 


171-  Fe-W   Eisen-Wolfram. 
H.  Harkort,  Metall.  4,  617,  639,  673;  1907. 

172.  Fe-2n  Eisen-Zink. 


900 

/ 

/ 
/ 

800 

/ 

^ 

l 

Tn° 

Fei 

^, 

/ 

j700 

/ 

Fe 

Zrvj 

662' 

; 

y' 

> 

/ 

' 

1 

/ 

1 
1 

/ 

1 

1 

1 
1 
1 

flv 

i 

ViZ' 

7.S% 

400 

Gewichtsprozente  Eisen 

Erstarrungskurve  nach  A.  v.  Wegesack,  ZS.  an- 
org. Ch.  52,  37;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  FeZn,,  FeZn.,. 
P.  Arnemann,  Metall.  7,  201;  1910. 


173    Hg-K  Quecksilber-Kalium. 


3ö      40      50      55      fö      Sö      So     ibo 
Gewichtsprozente  Kalium 


Erstarrungskurve  nach  E.  Jänecke,  ZS.  ph.  Ch. 

58,  246;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  KHg«.?,  KaHg»?,  KaHgg?, 

KHg2,  KHg. 


174    Hg-Li  Quecksilber-Lithium. 


600 

^ 

500 

/ 

/ 

j 

^ 

It 

0 
=  300 

/ 

i 

y 

- 

/ 

p 

a 

/ 

/ 

■ 

Ir-Li 

779° 

^^ 

/ 

_. 

i 

100 

85  90  95  100 

Gewichtsprozente  QuecIcsUber 


Erstarrungskurve  nach  Q.  J.   Zukowsky,   ZS. 

anorg.  Ch.  71,  409;  191 1. 

Chem.    Verbindungen:     LisHg,     Li  Hg,     LiHga, 
LiHgs. 

0.  Bauer. 


150  qq 


681 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


175    Hg-Na  Qaecksilber-Natrium. 


10         20        aO         40         50         6ü         70 

Gewichtsprozente  Natrium 


Erstarrungskurve  nach  A.  Scbuller,  ZS.  anorg. 

Ch.  40,  389;  1904. 
Chem.  Verbindungen:  NaHgi,  NaHg.,  NaizHgia?, 

NaHg,  Na.Hg;?,  NasHg,.  NagHg. 

176.  Hg-Pb  Qaecksilber-Blei. 


400 

Tb 

300 

327' 

k 

200 

K 

\ 

s 

i 

\ 

"n 

N,^ 

1 

\ 

■^^^...^^ 

\ 

i_c:N 

\ 

! 

\ 

1 

1 

i         1       ■ 

Gewichtsprozente  Quecksilber 

Erstarrungskurve  nach  N.  A.  Puschin,  ZS.  anorg. 
Ch.  36,  213;  1903.  Jänecke,  ZS.  f.  ph.  Ch. 
ßO,  399;  1907. 

177-  Hg-Rb  Quecksilber-Rubidium. 

N.  S.  Kurnakow  u.  G.  J.  Zukowsky,  ZS.  an- 
org. Ch.  52,  427;  1907. 
Chem.  Verbindung:  RbHg«. 

178.  Hg-Sn  Quecksilber-Zinn. 


To      55      30      40      bö 


80       90       100 


Oewiclitspnjce&t«  Zinn. 

Erstarrungskurve    nach   Bakhois   Roozeboom, 

Verh.  K.  Ak.  Wetensch.  Amsterd.  1902,  S.  420. 
van  Heteren,  ZS.  anorg.  Ch.  42,  129;  1904. 


179-  Hg-Tl  Quecksilber-Thallium. 


10        20        30        40        K 


7^      TÖ      »5      M     ioo 


Erstamingskurve  nach  Komakow,  Joum.  russ. 
33,  565;  1901.    ZS.  anorg.  Ch.  30,  86;  1902. 


180.  Hg-Zn  Quecksilber-Zink. 


i    !    M    >2= 

Zr. 

1          Lr-'^l 

1 

M 

1  ^      !        !        1 

1               /  i        •        1        i 

) 

j 

/ 

i 

i 

1 

/ 

100 

/ 

! 

! 

' 

1 

\     \ 

-59" 

l     i 

j 

:JSJ 

0 

1 

1 
i 

2 

0 

4 

0 

fi 

« 

* 

0 

1 

DO 

GewichUprozeate  Zink 


Erstarrungskurve  nach  N.  A.  Puscbin,  ZS.  an- 
org. Ch.  36,  214;  1903.    . 


181.  In-Pb   Indium-Blei. 


f*2lFb 


-B5 — 55 — SB — JB 80 tiS — * — SS — DS — ri» 

Gewichtsprozente  Blei 

Erstarrungskurve  nach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A. 
Puschin,  ZS.  anorg.  Ch.  52,  444,  1907. 

0.  Bauer. 


682 


150 


rr 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


182.   In-Tl  ladium-Thallium. 


Gewichts- 
prozente 
Indium 


100 
92,9 
61,2 

47.1 
39,1 
25»5 
16,2 

7.3 
0,0 


Beginn  der 

Erstarrung 

C» 


154 

154 
158,6 

169,3 
216,3 
228,9 
256,5 
284,0 
301,0 


Umwandlungs- 
punkt 


180 


Nach  N.  S.  Kurnakow  und  N.  A.  Puschin, 

ZS.  anorg.  Chem.  52,  445;  1907. 


183.  K-Li  Kalium-Lithium. 


/ 

' 

\ 

\ 

200 

li 

/ 

/ 

\ 
\ 

sj 

we' 

150 

60' 

&0 

20  40  60  80 

Gewichtsprozente  Kalium 


K 
60° 


Erstarrungskurve  nach  G.  Masing  u.  G.  Tam- 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  189;  1910. 


184.  K-Mg  Kalium-lVlagnesium. 


> 
/ 
1 

\ 

\ 

1 
1 

\ 

\ 

Mg 

eso^ 

esq' 

y  snn 

3 

1 

100 

K 

S3» 

e^o 

Gewichtsprozente  Kalium 


Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smith,  ZS.  anorg. 
Ch.  56,  114;  1908. 


185.  K-Na  Kalium-Natrium. 


90 

8C 

r 

1 

\ 

\ 

\ 

\ 

f  1(1 

\ 

\ 

/ 

\ 

/ 

^30 

V 

\ 

/ 

\ 

k 

1 

^l^r 

s, 

N, 

L,i 

^^ 

^ 

s 

\ 

/ 

1 

v 

-n,^' 

.  ^' 

1 

0   2 

0  3 

0   4 

Oewio 

6       5 
ItBproA 

D       6 
snie  K 

0    7 

«liuni. 

1)        8 

0     9 

0      u 

0 

Erstarrungskurve  nach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A. 
Puschin,  ZS.  anorg.  Ch.  30,  iii;  1902. 

Chem.  Verbindung:  Na2K?. 


0.  Bauer. 


150 


SS 


683 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


l86.  K-Pb  Kaliam-Blei. 


\l 


§   \ 


iss^ 


MSS. 


■S2SL 


^ 


^v 


V 


1  i      Ja      f»      40      BO      eo      To      So      SC      Voo 
Gewichtsprozente  Kalium 

Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smith,  ZS.  anorg. 
'Ch.  56,  137;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  KPb«?,  KPba,  KjPb?. 


187.  K-Sn  Kalium -Zinn. 


a 

|400 

a 

^300^ 

Sn. 


\  h 


ü'ji. 


«iL 


ii       4i 


Tz: 


^ 


-V 


^. 


■^^ 


i 


lO         60         60         TO         80        5(5        iOO 

Gewichtsprozente  Kalium 


Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smith,  ZS.  anorg. 

Ch.  66,  131 ;  1908. 
Chem. Verbindungen:  KSn*,  KSn«?,  KSn?,  KjSn?. 


K-Tl  Kaliam-Thallium. 


35      48      5Ö      60 
Oewiofattipn»eat0  TluüUam. 


* Too 


Erstarrungskurve  nach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A. 
Paschin,  ZS.  anorg.  Ch.  30,  93,  1902. 

Chem.  Verbindungen:  KTl,  K2TI? 


189.  K-Zn   Kalium-Zink. 


- 

/ 

/ 
/ 

\ 

I3«-|     ■, 

;         1    \ 

510' 

\ 

1 

^»400 

i 

i         1 

L 

!      ; 

1      \ 

.J«0 

1    ! 

1 
i    1 

i 

öAk 

1 

i 

0 

4 

« 

60 

M 

100 

Gewichtsprozente   Kalium 

Erstarrungskurve  nach  D.  P.  Smith,  ZS.  anorg. 

Ch.  56,  116;  1908. 
Chem.  Verbindung:  RZn,-.  ? 


190    Li-Mg  Lithium-Ma£flesium. 

Vermutlich  bilden  Lithium  und  Magnesium  zwei 
Reihen  von  Mischkrystallen,  die  durch  eine 
Lücke  zwischen  etwa  85  und  95%  Magnesium 
voneinander  getrennt  sind.  G.  Masing;  u. 
G.  Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  197;  1910. 


191    Li-Na  Lithium-Natrium. 


/ 

\    ; 

/ 
1 

Li 

/ 
/ 

\ 
\ 

V 

«*• 

0 

1 

3 

l 

1.00 

J21 

60 

Na. 
97° 


Gewichtsprozente  Natrium 

Erstarrungskurve  nach  G.  Masiag  u.  G. 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  189;  1910. 

0.  Bauer. 


Tam- 


684 


150  tt 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


192.  Li-Sn  Lithium-Zinn. 


20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Zinn 


Erstarrungskurve  nach  G.  Masing  u.  Q.  Tarn- 

mann,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  193;  1910. 
Chem.  Verbindungen:  LiiSn,  Li3Sn2,  LigSn,,. 


193.  Mg-Na  Magnesium-Natrium. 


1 
1 

\ 

1 
1 

\ 
\ 

1 

638' 

\ 

P-ion 

ä 

a 

»300 

97,5" 

'0 

Neu 

40  60 

Gewichtsprozente  Magnesium 


Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,   ZS. 

anorg.  Ch.  48,  194;  1906. 


194. 

Mg-Ni 

Mag 

aesium-Nickel. 

«52' 
/ 

/ 

/ 

/\ 

11  VI' 

^    W 

' 

/ 

/ 

sh, 

?  900 

/ 

ä 

/ 

( 

VIS* 

0. 

/ 

^Mg 

651' 

^ 

/ 

f 

512' 

y 

SH'/o 

i 

h 

t 

l 

60  »0 


Gewichtsprozente  Nickel 


Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  Q.  Voß, 

ZS.  anorg.  Gh.  57,  64,  1908. 
Chem.  Verbindungen:  NiMga,  NioMg. 
h— i  k — 1  =  magnetische  Umwandlung, 


[95-  Mg-Pb  Magnesium-Blei. 


700r 
Mg 


C400 

S. 
a 


661° 

^ 

* 

\ 

N. 

A 

551° 

V 

^ 

r 

\ 

♦ffO" 

Ny 

\ 

\ 

\ 

\l 

250 

•V 

JPb 
327° 


20  40  60  80 


Gewichtsprozente  Blei 

Erstarrungskurve  nach  Q.  Grube,  ZS.  anorg.  Ch. 

44,  124,  1905. 
Chem.  Verbindung:  PbMg?. 
N.  S.  Kumakow  u.  N.  J.  Stepanow,  ZS.  anorg. 

Ch.  46,  184;  1905. 


0.  Bauer. 


150 


Uli 


685 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


196.  Mg-Sb  Mag:aesiam-Aatimon. 


1000 

;      1 
! 

1 

" 

1 
i 

j 

/^ 

\ 

/ 

/ 

r 

i        i        \ 

/ 

\ 

S?TIM 

i      f 

\     \ 

u 

/ 

i\ 

-m 

f 

szf 

■sn'  V 

^m 

! 

1    ■    1       i 

i    i    !        ! 

SSO* 


60 
Gewichteproieiite  Antunon 


Erstamingskune  nach  G.  Qrabe,  ZS.  anorg.  Ch. 

49,  90;  1906. 
Chem.  Verbindung:  Sb*Mg3. 


198. 

Mg-Sn   Magnesium-Zian 

• 

1 

r\ 

TgS.VO 

/ 

l\            ' 

Mf 

6«' 

J 

f 

^       \         ' 

^ 

/ 

V 

k,i 

f 

5»r" 

\ 

:           '            ■            - 

\ 

' 

V 

3 

\ 

s. 
§ 

\ 

too 

t 

!    ! 

i 

i           i 

197.  Mg-Si  Magnesium-Siliciam 


Erstamingskurve  nach  R.  Vogel,  ZS.  anorg.  Ch 

W,  50;  1909. 
Chem.  Verbindung:  MgjSi. 


20  M  60  so  100 

Gewichtsproientr  Zinn 

Erstarrungskurve   nach  G.  Grabe,    ZS.   anorg. 

Ch.  46,  79;  1905. 
Chem.  Verbindung:  SnMg*. 
Karaakow   u.   Stepanow,    ZS.  anorg.  Ch.  4€, 

184;  1905. 


199-  Mg-Tl  Magnesium-Thallium. 


Q«vichtBproient»  Thtlliaiii 


Erstarrungskurve  nach  G.  Grabe,  ZS.  anorg.  Ch. 

46,  87;  1905. 
Chem.  Verbindungen:  TUMgg,  TlMgj,  T1,M&. 


0.  Bauer. 


686 


150 


vv 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


200.  Mg-Zn   Magnesium-Zink. 


20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente   Zink 

Erstarrungskurve  nach  Q.  Grube,  ZS.  anorg.  Ch. 
49,  8o;  1906.  —  Chem.  Verbindung:  Mgln^. 

201.  Mn-Ni  Mangan-Nickel. 


1400 


o    1300 

3 

e 
» 1200 

a 
I 
H  1100 


^ 

0 

^ 

^ 

\ 

\ 

1260' 

li 

\ 

k 

/ 

^ 

/ 

N 

^ 

^ 

t> 

i 

)     a 

i     a 

)     i 

3     5 

3        6 

0         7 

0      e 

D        » 

ö — ic 

K) 

GewichtsprnTftnte  Mangan 

Erstarrungskurve  nachS.Zeniczu/ny,Q.Urasow 
u.  A.  Rykowskow,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  263 ;  1908. 

202.  Mn-P   Mangan-Phosphor. 


1300 


A 

Vi^ö** 

... 

1 

n. 

\ 

1260 

> 

/ 

\ 

/ 

^ 

ffW 

\> 

A 

J 

/ 

y    mm 

^ 

/ 

ZI,?',, 

\l 

V 

96it° 

■ ' 

1 

0 

20 

3 

0 

4C 

Gewichtsprozente  Phosphor 

Erstarrungskurve  nach  S.  Zemczuzny  u.  N.  Ef- 

remow,  ZS.  anorg.  Ch.  57,  247;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  MnsPj,  MnP. 


203.  Mn-Pb  Mangan-Blei. 


UDO 

} 
1 
1 

\ 

1200 

1 
1 

\ 
T 
\ 

^^ 

1 

«S«^ 

1 
1 

1 
1 

?800 

B 

1 

s 

Pb 

326' 

326' 

Mn 
122«' 


Gewichtsprozente  Mangan 

Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  an- 
org. Ch.  65,  32;  1907. 


204.  Mn-Sb  Mangan- Antimon. 


Gewichtsprozente  Mangan 


Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  an- 
org. Ch.  55,  3;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  SbjMns,  SbMnj. 


0.  BauM-. 


150 


ww 


687 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


205.  Mn-Si  Mangan-Silicium. 


■Xr;fSt 


20  40  60 

Gewichtsprozente  Silidum 

Erstarrungskurve  nach  Fr.  Doerinckel,  ZS.  anorg. 

Ch.  oO,  123;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  MnjSi,  MnSi. 


206.  Mn-Sn  Mangan-Zinn. 


10         30        30         40 


to — sr 


TO      «5      «5      ioo 


Gewichtsprozente  liangan 

Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  an- 
org. Ch.  55,  26,  1907. 

Die  chem.  Verbindungen  SnMna,  SnMn«  sind 
nach  Williams  sicher  festgestellt.  SnMn  ist 
zweifelhaft. 


207.  Mn-Tl   Mangan-Tballiam. 


1— y 

/ 
/ 

r— V 

l 

1200 

/ 

\ 

\ 

f 

-^ 

1000 

5P  800 

3 

1 

•«00 

400 

n 

iOfO 

1 

^T- 

2 

4( 

6 

) 

6C 

100 

Gewichtaproiente  Mangan 


Erstamingskurv-e  nach  N.  Baar,  ZS.  anorg.  Ch. 
70,  360,  191 1. 


208.  Mo-Ni  Molybdän-Nickel. 


Gewiditsprozente  Molybdän 

Erstarrungskurve  nach  N.  Baar,  ZS.  anorg.  Ch. 

70,  356;  191 1. 
Chem.  Verbindung:  MoNi. 

0.  Baaer. 


688 


150 


XX 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


209.  Na-Pb  Natrium-Blei. 


7o        20        30        40        5Ö        6Ö  0        80        80        100 


Gewichtsprozente  Blei 

Erstamingskurve  nach  C.  H.  Mathewson,  ZS. 

anorg.  Ch.  50,  175;  1906. 
Chem.    Verbindungen:     Na4Pb,    NaaPb,    NaPb, 
NajPbö. 

210.  Na-Sb   Natrium- Antimon. 


"»I      so      40      50      Sir'    7^3      öS"'    Öö      fOO 
Gewichtsprozente  Antimon 

Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,  ZS. 

anorg.  Ch.  50,  194;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  NaaSb,  NaSb. 

211.  Na-Sn   Natrium-Zinn. 


/\ 

N 

1 

\ 

/^ 

h^ 

, 

A 

\ 

^ 

4 

\ 

/ 

/ 

4 

4 

\ 

/ 

/ 

6 

4 

^  \ 

/ 

4 

"    \ 

"■ — 

/ 

/ 

■9Z5 

i 

0 

4 

0 

6 

0 

8 

0 

u 

Gewichtsprozente  Zinn 

Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,   ZS. 

anorg.  Ch.  46,  loi;  1905. 
Chem.   Verbindungen:    Na4Sn,    Na2Sn,   NaiSns, 
NaSn,  NaSn,. 


212.  Na-Tl  Natrium-Thallium. 


10        20        3Ö        40        50        60 

Gewichtsprozente  Thallii 


95      Too 


Erstarrungskurve  nach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A. 

Puscfain,  ZS.  anorg.  Ch.  30,  93;  1902. 
Chem.  Verbindungen:  NaTl,  Na2Tl?,  NasTl? 


213.  Na-Zn  Natrium-Zink. 


700 

/ 
/ 

\ 
\ 

/ 

( 

\ 
\ 

1 

557«" 

\ 

500 

\ 

1 

1 

r 

300 

dl 

100 

.97.5" 

1 
1 

-^ 

1 
1 

1 

1 

2 

0 

4 

0 

fi 

0 

« 

u 

10 

Gewichtsprozente   Zink 

Erstarrungskurve  nach  C.  H.  Mathewson,   ZS. 

anorg.  Ch.  48,  196;  1906. 
Chem.  Verbindung:  NaZnia?. 


214.  Ni-P  Nickel-Phosphor. 


■73s         iO        i53        15        its       20       52.5        25 

Gewichtsprozente  Phosphor 


Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve   nach  N. 
Konstantinow,  ZS.  anorg.  Ch.  60,  410,  1908. 
Chem.  Verbindungen:  NiaP,  NisPa,  NijP. 

0.  Bauer. 


150 


YV 


689 


Erstarrungskurven  binärer   Legierungen. 


215    Ni-Pb   Nickel-Blei. 


400 
Pb 


rjst^ 


iHSr'Hi 


1  t 


40  »  ÜT 

Öawiehtsproxante  Nicket 


•  Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nachCVoß, 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  47;  1908. 
h — i— k  =  magnetische  Umwandlung. 


216.  Ni-S  Nickel-Schwefel. 


8        I2       Is       53       24       28       32 
Gewichtsprozente  Schwefel 


Eretarrungskurve  nach  K.  Bornemann,  Metall. 

5,  13;  1908  u.  7,  667;  1910. 
Chem.  Verbindungen:  NiaS-j,  NigSs- 


21;.  Ni-Sb  Nickel-Antimon. 


1500 

i        !        1 

i   W 

.Vi 

1300 

■                1 

LI  1  V 

' 

:       ig           ^         Vi      i 

ms-          Zi 

X/|         «oot 

1      •/ 

\ 

^i 

;     1 

1 

1 

uni' 

i    / 

! 

? 
ä 

/  ,                '"f 

1  ^ 

\ 

1 

7         ^   =? 

i£r 

1 

117';« 

1/^ 

1 

i      1 

Jjtff       - 

j 

1 

1      1 

1 

; 

. 

1        1 
^         1 

A 

iSO* 

i\    i 

c 

1 
\- 

i553 

1 

! 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Nickel 


Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  K.  L08- 
sew,  ZS.  anorg.  Ch.  49,  63;  1906. 

Chem.  Verbindungen:  Ni^Sbs?,  NiSb,  NisSb«, 
NiiSb. 

h— i  k— 1  =  magnetische  Umwandlung. 


218.  Ni-Si  Nickel-Siliciam. 


40         so        00        70         80         so        IOC 

Gewichtsprozente  Silicium 


Erstarrungskurve  nach  W.  Guertler  u.  Q.  Tam- 
mann,  ZS.  anorg.  Ch.  49,  98;  1906. 

Chem.  Verbindungen:  NijSi,  Ni2Si,  NisSi«,  NiSi, 
NiaSia? 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


0.  Bauer.    44 


690 


150 


zz 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


21 

9.  Ni-Sn 

Nickel-Zinn. 

^1 

uoo 

/ 

\ 
\ 

y 

/ 

i 

fÄJä' 

^ 

/ 

/ 

/ 

/ 

/    / 

/ 

13  7Ö" 

s 

/       / 

s 

'  ms° 

/ 

/ 

4 

/ 

/ 

\j 

t 

*! 

^ 

4 

; 

79«° 

fei 

85 

}" 

I 

V 

S700 

1 

. 

&00 

soo 

A 

223" 

; 

V 

/ 

i 

100 

? 

0 

4(1 

6 

0 

8 

1 

1 

0 

Gewichtsprozente  Nickel 

Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  Q.  Voß, 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  38;  1908. 
Chem.  Verbindungen:  NisSn^,  Ni^Sn,  KiiSn. 
h  -  i  —  k — 1  =  magnetische  Umwandlung. 


220.  Ni-Tl   Nickel-Tlialliuni. 


/l 

\ 

1400 

/ 

/ 

\ 

\ 

J? 

1 

h" 

1200 

1000 

ü 

«    800 

H 

400 

k 

i  ^ 

Ä, 

'"       ' 

^      ~ 

302' 

1 

Wl 

^       \ 

„■ 

I 

ä 

Ö 

A 

0 

e 

0 

8 

0 

00 

Gewichtsprozente  Nickel 

Erstarrungs-  u.  Umwandlungskurve  nach  Q.  Voß, 

ZS.  anorg.  Ch.  57,  50;  1908. 
h—i—k  =  magnetische  Umwandlung. 
1 — m  =  Umwandlung  von  a-  in  /S-Thallium. 


uoo 

221 

.  Ni-Zn  Nickel-Zink. 

ias%/ 

y 

1000 

/ 

^ 

-~ 

/ 

( 

900 

mzn 

I 

/ 

S1& 

.^ 

m. 

\o 

$9,7» 

^ 

7 

27,5»/, 

/ 

/ 

/ 

r 

1 

r 

ItO' 

1 

1 

' 

/ 

ffW 

600 

/ 

/ 

500 

/ 

Zrv 

•*18,S 

12 

,2% 

400 

Gewichtsprozente   Nickel 

Erstarrungskurve  nach  V.  Tafel,  Metall.  4,  784; 
1907.     Q.  Voß,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  68;  1908. 
Chem.  Verbindung:  NiZna. 

222.  Pb-Pd   Blei-Palladlura. 


Gewichtsprozente  Palladium 

Erstarrungskurve  nach  R.  Ruer,  ZS.  anorg.  Ch. 
62,  347;  1907. 

Chem.Verbindungen:  PdPba,  PdPb,  Pd2Pb,Pd.,Pb. 

Zwischen  37,5  und  40%  Pd  tritt  noch  eine  Ver- 
bindung auf,  deren  Zusammensetzung  sich  nicht 
mit  Sicherheit  ermitteln  ließ. 


0.  Bauer. 


150  a 


691 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


223.  Pb-Pt   Blei-Platin. 


190< 

) ■ . ____^ 

i            1            117 VV^ 

!  7- 

y 

i            ■ 

1 

1300 

/ 

i 

/ 

i            i    / 

1 

'     7 

/          1     ' 
/      1    Jw»i 

f_   '"" 

/ 

^                          r- 

500 

y   1 

/     i     i              11 

i 

* 

Pb 

/                    350" 

!    — 1 

327' 

1      !      1 

1              j       i                     '              ' 

! 

ou  luv 

GeTicfatsprozente  Platin 

Erstarrungskurve  nach  Fr.  Doerinckel,  ZS.  an- 
org.  Ch.  54,  361;  1907. 


224.  Pb-S  Blei-Schwefel. 


H^FbS 


Gewichtsproiente  ScHwefelblei 


Erstarrungskurvenach  K.Friedrich  u.  A.  Leronx, 

Metall.  2,  536;  1905. 
Chem.  Verbindung:  PbS. 


Pb-Sb  Blei -Antimon. 


i 

eiO" 

\ 

■^ 

^ 

S, 

\ 

S 

k, 

»^ 

:        '■■  iie'^ 

"N-f^ 

\       ! 

1 

ti  i 

.       j 
i,      J 

DO        tOO 

Gewichtsprozente    Blei 

Erstarrungskurve   nach  W.  Gontermann,    ZS. 
anorg.  Ch.  oS,  421 ;  1907.    Rolaod-Gosselin, 

Bull.  Soc.  d'Encour.  (5)  1, 1301;  1896.   Stead, 
Soc.  chem.  Ind.  16,  200  u.  505;  1897. 

226.  Pb-Se   Blei-Selen. 


Erstarrungskurve 
nach  K.  Friedrich 
und    A.    Leroux, 

Metall.     5 .     355 ; 
1908. 

Chem.  Verbindung: 
PbSe. 


Gewichtsproiente  Selen 

227.  Pb-Si  Blei-Silicium. 


i    i    M    i 

1500 

Si 

!      i 

i     i     ! 

\ 

13S5* 

1 

i 

1 

! 

:         i         i 

750 

! 

1 

i 

1     i     ! 

Ph 

37!T\ 

250 

i 

i 

... 

st 
S 

OS 


.<->    PO 

J2  '^ 


Gewichtsprozente  Silicium 


0.  Bauer.    44* 


692 


150  b 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


228.   Pb-Sn  Blei -Zinn. 


!    i 

326° 

300 

// 

y 

/ 

y' 

0  Stv 

^32" 

/ 

/ 

|200 

S 

X 

/ 

/ 

ISI« 

^ 

^/ 

1H1° 

\ 

\ 

H 

1 

-KU" 

\ 

l 

\ 

Pb 


Gewichtsprozente  Blei 

Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  P.  N. 
Degens,  ZS.  anorg.  Ch.  63, 212 ;  1909.  Guertler, 
ZS.  Elch.  15,  129;  1909.  A.Stoffel,  ZS.  an- 
org. Ch.  53,  139;  1907,  Roberts- Austen, 
Engineering  63,  223;  1897.  A.  W.  Kapp, 
Diss.  Königsberg  1901.  D.  Mazzotto,  Internat. 
ZS.  Metallogr.  1,  289,  191 1. 


229.  Pb-Te  Blei -Tellur. 


i 

1  > 

\ 

/ 

\ 

600 

/ 

\ 

/ 

\ 

g«y° 

^ 

1/ 

WO" 

Im 

!l 

332^ 

313 

1 

«       2 

6      3 

0      1 

Oewi 

Ö        5 
chtsorc 

0      6 

zentc 

ö      } 
Blei. 

6      ä 

ö     ä 

0     1 

io 

Erstarrungskurve  nach  Fay  u.  Gillson,   Trans. 

Am.  Inst  Min,  Eng.  Nov.  190 1. 
Chem.  Verbindung:  PbTe. 


230.  Pb-Tl  Blei-Tallium. 


a»o 

^ 

Sil" 

F^. 

\     ! 

// 

iT 

N 

^ 

/ 

1 

äJ 

N 

^ 

^-^ 

/ 

"^ 

f^ 

320 

1 

52^ 

l 

309,6 

300 

n 

/ 

! 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Blei 


Erstarrungskurve  nach  K.  Lewkonja,  ZS.  anorg. 

Ch.  52,  454;  1907. 
Chem.  Verbindung:  PbTla. 
N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A.  Pusctiin,  ZS.  anorg.  Ch. 

52,  435;  1907. 


231.  Pb-Zn  Blei-Zink. 


900 

^ 

\ 

/ 

\ 

1 

/ 
1 

\ 

\ 

\ 

1 
/ 

\ 

\ 

i 

•ns° 

\ 

Tb 

321° 

/ 

317« 

300 

! 

i 
i 

20  40  60  80  100 

Gewichtsprozente  Zink 

Erstarrungskurve  nach  Heycock  u.  Neville,  J. 
ch.  Soc.  71,  394;  1897.  Arnemann,  Metall. 
7,  201;  1910,  Spring  u.  Romanoff,  ZS.  an- 
org. Ch.  13,  29;  1897. 


232.  Pt-S  Platin-Schwefel. 
K.  Friedrich,  Metall.  5,  603;  1908. 


0.  Bauer. 


150  c 


693 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


233    Pt-Sb  Platin-Antimon. 


10     20      3Ö      40      5t.      w     fö      w     55     ioo 
Gewicfatsproxente  Platm 

Erstarningskurve    nach    K.    Friedrich    u.    A. 

Leronx,  Metall.  6,  i;  1909. 
Chem.  Verbindungen:  PtSbj,  PtSb?,  PtjSb. 


ISOO 

234  Pt-Sn 

Plat 

in-Zinn. 

... 

1600 

/ 

j       / 

'      / 

/ 

K       1 

' 

j 

/ 

V 

J 

^ttSO"                          1 

5 

m 

,                      ■        / 

Y 

1^      i 

s. 

! 

J    - 

850" 

P    800 
•     WO 

/ 

1 

t 

1     z 

^••tc 

^                    ' 

\  /                           '        1 

539" 

"^■■^        i                      1 

/ 

/ 

^ 

.^ 

1 

^ 

„... 

1 

\ 

1 

i 
.!    . 

Gewiditsprozenie  PUtio 

Erstarrungs-  und  Umwandiungskurve  nach  Fr. 

Doerinckel,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  351;  1907. 
Chem.  Verbindungen:  PtgSn,  PtSn,  Pt.Sna,  PtjSn., 

235    Pt-Ti  Platin-Thallimn. 

ilackspUI,  C.  r.  146,  820;  1908. 
Chem.  Verbindung:  PtTl. 


236 

■  Rb-S  Rubidium 

-Schwefel 

! 
1 

\        i          i                                       ^ 

\ 

\ 

W                      /     i§ 

\ 

9 

\                       / 
1                              ' 

^  :  : 

|l90 

\ 

\ 

& 

'^ 

\            ' 

,         c 

\ 

l 

;  /      ! 

■i 

1 

'    1 

! 

i    i 

1 

1       '  ■■ 

^ 

1 
i 

S r'^ 

i 

' 

50 
GeTicbtsprozente  Schwefel 

Erstarrungskurve  nach  W.  Blitz  u.  E.  Wilke- 

Oörfnrt,  ZS.  anorg.  Ch.  48,  314;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  RbäSs,  RbaSi,  RbjSs,  Rb,S,. 

237.  S-Se  Schwefel -Seleo. 

W.  E.  Rinfer,  ZS.  anorg.  Ch.  32,  202;  1902. 
Schwefel  und  Selen  sind  im  flüssigen  Zustand 
in  allen  Verhältnissen  mischbar. 

238.  S-Sn  Schwefel-Zinn. 


— -^^4a^g 


i       1 


1  SnS 


Gewichtsprozente  SchweleJ 

Erstarrungs-  und  Siedekurve  nach  W.  Blitz  u. 
W.  Mecklenburg,  ZS.  anorg.  Ch.  64,  231 ;  1909. 
Chem.  Verbindung:  SnS. 

0.  Bauer. 


694 


150D 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


239    S-Te  Schwefel-Tellur. 


(2  200 


/>5f)' 

• 

/ 

y 

^ 

^ 

y 

y 

A 

/ 

/ 

^ 

/ 

70»° 

n 

° 



40 


60 


Gewichtsprozente  Tellur 


Erstarrungskurve  nach  M.  Chikashige,  ZS.  an- 

org.  Ch.  72,  112;  191 1. 

240.  Sb-Si    Antimon-Silicium. 


1400 

ii»it° 

1300 
1200 
UDO 

f 

000 

800 

700 
Rh 

630' 

630° 

600 

1 

B        2 

5    -3 

ö 

4 

ö 

S 

6 

Ö        1 

ö      ä 

0      9 

0        10 

Gewichtsprozente  Silicium 


Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS4  an- 
org.  Ch.  65,  20;  1907. 

241.  Sb-Sn  Antimon-Zinn. 


a 

^  800- 


630' 

Sb 

.X« 

^ 

^ 

7 

y 

^ 

«200 

/ 

-^ 

S^'i- 

y^\ 

iW 

1 

0     2 

0    3 

0      4 

0         6{ 

6 

0        7 

0        8 

0      e 

10  1 

30 

Gewichtsprozente  Antimon 


Erstarrungskurve  nach  R.  S.  Williams,  ZS.  an- 
org.  Ch.  66,  14,  1907.  Reinders,  ZS.  anorg. 
Ch.  26,  113;  1900. 


242.  Sb-Te  Antimon-Tellur. 


%  Antimon 


95 
90 

80 

75 

70 

60 

50 

38,6 

30 

20 

15 
10 

5 


Erstarrungs- 
Beginn  Ende 


6240  C. 
623 

599 

568 

547 
551 
561 
599 
629 
613 
526 

434 
421 

456 
446 


Sb.,Te3 
422 
419 
422 


Nach  Fay  u.  Ashley,   Ann.   ehem.   J.  27,  95; 
1902. 


243-  Sb-Tl  Antimon-Thallium. 


Sb 
600 

^0' 

\ 

N, 

600 

N 

\ 

s. 

1 

1 

400 

\ 

s 

\ 

300 

\ 

301' 

\ 

/ 

\ 

/ 

2ZS' 

!>00 

/ 

ms' 

1S7' 

100 

^ 
^ 

4Ü  60 

Gewichtsprozente  Thallium 


Erstarrungs-  und  Umwandlungskurve  nach  R.  S. 

Williams,  ZS.  anorg.  Ch.  50,  129;  1906. 
Chem.  Verbindung:  SbTls. 


0.  Bauer. 


150  E 


695 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen, 


244.  Sb-Zn  Antimon-Zink. 


700 

631' 

st 

-«1 

*s. 

#57» 

y 

ti 

ü    .«. 

^ 

y 

! 

SN/  i^"^" 

1 

^ 

.^ 

4 

- 

"' 

j^ 

-- 

Hü' 

1^7' 

A 

•m^s 

» 

«3 

4 

§    400 



i 

!£ 

ps"-"^ 

20  40  «0  SO  100 

0«wichtsprozente  Antimon 


Erstarrungskurve  nach  S.  F.  2emczuzay,   ZS. 

anorg.  Ch.  49,  386;  1906. 
Chem.  Verbindungen:  ZnjSbj,  ZnSb. 

Stabiles  System. 

Labiles  System. 

K.  Mönkemeyer,  ZS.  anorg.  Ch.  43,  187;  1905. 


245    Se-Sn  Selen-Zinn. 


tJSl  Se 


T5 2Ö — "S5       40       5Ö       »ö       TO       8Ö       95      ioo 

Oewichtsproiente   Selen 


Erstarrungskurve  nach  W.  Biltz  u.  W.  Meck- 
lenburg, ZS.  anorg.  Ch.  64,  232;  1909. 
Chem.  Verbindungen:  SnSe,  Sn^Ses,  SnSej. 


246.  Si-Sn  Silicium-Zinn. 


itivSi 


1400 

^ 

^^ 

'^^^ 

/ 

^ 

/ 

1000 

9 

^ 

1 

|800 

i 

i 
1 

MO 

1 

1 

Sn. 

2J3' 

1 

200« i 

i          I 

1          1 

20  40 

Givicfateproienta  SUidum 


Erstarrungskurve  nach  S.  Tamara,  ZS.  anorg. 
Ch.  61,  42;  1909. 


247    Si-TI  Silicium-Thallium. 


1500 
Si 

1396^ 

1250 
3 

\ 

s 

fS 

•n 

303° 

t 

25  50  75  100 

Gewicfataproxaote  Silidam 


Erstamingskurve  nach  S.  Tamara,   ZS.  anorg. 
Ch.  61,  45;  1909. 

0.  Bauer. 


696 


150  F 


Erstarrungskurven  binärer  Legierungen. 


248.  Sn-Te  Zinn-Tellar. 


800' 



^ 

^ 

\ 

1 

r 

4 

\ 

p 

/ 

\ 

§. 

/ 

not» 

\ 

\^ 

W55 

^ 

/ 

*»,J?. 

Sn 

232» 

232° 

'  1 

\  4 

S)      s 

i)      4 

D        5 

6 

0      i 

0 

8 

0        90       10 

Gewichtsprozente  Tellur 

Erstarrungskurve  nach  W.  Biltz  u.  W.  Meck- 
lenburg, ZS.  anorg.  Ch.  64,  233;  1909. 

Chem.  Verbindung:  SnTe. 

Matsusuke  Kobayashi,  ZS.  anorg.  Ch.  69,  8; 
1911. 


249-  Sn-Tl  Zinn-Thallium. 


301,7°  Tl 


10  ■      20       ao       40        50        60       70 
Qewiobtsprozente  Thallium 


Erstarrungskurvenach  N.  S.  Kurnakow  u.  N.  A. 
Puschin,  ZS.  anorg.  Ch.  30,  106;  1902. 


250.  Sn-Zn  Zinn-Zink. 


~IÖ       20        35       40       5(5       60       70       Sö       55       100 
Qewichtsprozente  Zinn 

Erstarrungskurve  nach  Heycock  u.  Neville,  J. 
chem.  Soc.  71,  383;  1897.  Arnemann,  Metall. 
7,  201;  1910. 


251 

Tl-Zn  Thallium-Zink. 

/ 

\ 

/ 

\ 

Fh 

/ 
/ 

1 

t^qo 

tl 

Wff« 

1 

" 

290fi 

t 

Gewichtsprozente  Thallium 

Erstarrungskurve  nach  A.  v.  Vejjesack,  ZS.  an- 
org. Ch.  52,  32;  1907. 


0.  Bauer. 


151 


697 


Literatur  über  ternäre  Legierungen. 

Die  Legierungen  sind  alphabetisch  nach  den  Symbolen  der  Elemente  geordnet. 


Ag-Au-Cu  Silber- Gold- Kupfer:  E.  Jänecke, 
Metall.  8,  597;  191 1. 

Ag-Cu-Pb  Silber- Kupfer- Blei:  K.  Friedrich 
u.  A.  Leroux,  Metall.  4,  293;  1907. 

Ag-Hg-Sn    Silber- Quecksilber-Zinn:    R.   A. 
Joyner,  Trans.  Chem.  Soc.  8,  99;  191 1. 
Ag-Pb-Sn  Silber- Blei-Zinn:  N.  Parravano, 
Int.  ZS.  Metallographie  1,  89;  191 1. 
Al-Cu-Sn  Aluminium- Kupfer-Zinn :  Edwards 
u.  Andrew,  Engineering  88,  664;  1909 

Bi-Cd-Pb     Wismut-Cadmium-Blei:     W.    E. 
Barlow,  ZS.  anorg.  Ch.  70,  178;  1911. 

Bi-Cd-Sn   Wismut-Cadmium-Zinn :    Stoffel, 
ZS.  anorg.  Ch.  53,  137;  1907. 

Bi-Cu-Sb  Wismut- Kupfer- Antimon:  N.  Par- 
ravano, Gazz.  chim.  40,  445;  1910. 

Bi-Pb-Sn  Wismut- Blei-Zinn:  Charpy,  Con- 

tribution  ä  l'etude  des  alliages  1901,  200. 

C-  Fe-Mn  Kohlenstoff-  E  isen-Mangan :  F.  Wüst, 

Metall.  6,  3;  1909.  —  P.  Goerens,  Metall. 

6,  538;  1909- 

C-Fe-P  Kohlenstoff- Eisen- Phosphor :  F. Wüst, 

Metall.  5,  73;  1908.  —  P,  Goerens  u.  W. 

Dobbelstein,  Metall.  5,  561;  1908. 

C-  Fe-  Sb    Kohlenstoff  -  Eisen  -  Antimon :    P. 

Goerens   u.    K.   Ellinger,  Metall.   7,   72; 

1910. 


13.  C-Fe-Si  Kohlenstoff- Eisen- Silicium:  W. 
Gontermann,  ZS.  anorg.  Ch.  59,  373; 
1908. 

14.  C-Fe-Sn  Kohlenstoff- Eisen-Zinn:  P.  Goerens 
u.  K.  Ellinger,  Metall.  7,  76;  1910. 

15.  C-Fe-V  Kohlenstoff- Eisen -Vanadium:  P. 
Pütz,  Metall.  3,  635;  1906. 

16.  Cd-Hg-Pb  Cadmium- Quecksilber -Blei:  E. 
Jänecke,  ZS.  ph.  Ch.  60,  399;  1907;  73, 
328;  1910. 

17.  Cd-Mg-Zn  Cadmium-Magnesium-Zink:  Bruni, 
Sandonnini  u.  Qaercigh,  ZS.  anorg.  Ch.  68, 
73;  1910. 

18.  Cd-Pb-Sn  Cadmium-Blei-Zinn:  Stoffel,  ZS. 
anorg.  Ch.  53,  137;  1907. 

19.  Cu-Fe-Ni  Kupfer-Eisen- Nickel:  Vogel,  ZS. 
anorg.  Ch.  67,  i,  191  o. 

20.  Cu-Ni-Zn  Kupfer- Nickel-Zink:  Tafel,  Metall. 
5,  343;  1908. 

21.  Cu-Pb-Sn  Kupfer -Blei -Zinn:  Giolitti  u. 
Marantonio,  Gazz.  chim.  40,  i;  1910. 

22.  Fe-Si-V  Eisen-Silicium- Vanadium:  Voge  u. 
Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  58,  76;  1908. 

23.  Mg-Pb-Sn  Magnesium- Blei-Zinn:  A.  v,  Vege- 
sack,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  367;  1907. 

24.  Pb-Sb-Sn  Blei- Antimon -Zinn:  Loebe, 
Metall.  8,  7;  1911.  —  Campbell  Eider, 
School  of  Mines  Quarterly  32,  244;  911. 


153 

Leichtflüssige  Legierungen. 


Cadmium  . 
Zinn  .  . 
Blei  .  .  . 
Wismut     . 


10,8 
14,2 
24,9 
50,1 


10,2 
i4»3 
25,1 
50,4 


7,0 
14,8 
26,0 
52,2 


13,1 
13,8 
24.3 


6,2 

9,4 

34.4 

50,0 


7.1 

39,7 
53,2 


6,7% 
-  % 
43.4% 
49.9% 


Erstarrungspunkt 
Spez.  Gewicht   . 


65,5°  c. 

9,685 


67,5*'  c. 
9,725 


68,5°  c. 
9,784 


68,5»  C. 
9,765 


76,50  c.        89,5»  C. 
—        i    10,563 


95"  C. 
10,732 


Nach  V.  Hauer,  Jahresber.  1865.  S.  236.  S.  a.  Drewitz,  Diss.  Rostock.  1902. 

S.  a.  K.  Heine  „Über  leichtflüssige  Legierungen",  ferner  Chem.  Ztg.  30,  11 39;  1906. 


0.  Bauer. 


698 


153 


Spezifische  Gewichte  von  Legierungen. 

Die  Legierungen  sind  alphabetisch  nach  den  Symbolen  der  Elemente  geordnet. 


I.  Ag-Au  Silber  u  Qold. 


%  Silber     Spez.  Gew.     Temp 


o  19,265  12,8" 

8,4  18,041  13,1 

12,0  17,540  12,3 

21,5  16,354  13,0 

35,4  14,870  13,0 

52,2  13-432      i  14,3 

68,7  12,257  14,7 

76,7       I       11,760  13,1 

100,0        :        10,468  13,2 

Matthiessen,   Pogg.  Ann.  110, 

36;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,05191  +  0,0004309  p 

(p  =  %  Silber), 

Maey,  ZS.  ph.  Gh.  38, 295 ;  1901. 


2.  Ag-Bi  Silber  u. Wismut. 


%  Wismut     Spez.  Gew.  j  Temp. 


10,468  13,2" 

32,5             10,323  15,1 

49.0  10,197  13,2 

65.8  10,068  15,6 
79,5              9,966  14,9 

,5                 9>899  15 '2 

92.1  9,859  21,0 

95.9  9,836  21,8 
98,0  9,820  23,3 
99,0                9,813  23,6 

100,0                9-823  12,3 

Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  33  ; 

1860. 
Spez.  Volum: 

0,0955  +  0,000063  P 

(P  =  %  Wismut), 

Maey,  ZS.ph.Ch.38, 295;  1901. 


3  Ag-Cu  Silber u.  Kupfer^) 


%  Silber     Spez.  Gew.     Temp. 


22,0 
22,5 
29»4 
30.4 
33.4 
36,8 

42,4 
49,6 

51,3 
56,3 
62,6 
66,3 


8,956 
9,196 
9.203 

9,317 
9,333 
9,383 
9,439 
9,532 
9,650 
9,679 
9,761 
9,870 
9.927 


3.  Ag-Cu  (Forts.) 


%  Silber  \  Spez.  Gew.      Temp. 


75,0  10,065 

81,0  10,164 

89,3  10,304 

92,0  10,358 

100,0  10,547      i      — 

')  Im  geprägten  Zustande. 
Karmarsch,  Dingl.  pol.  J.  226, 

335;  1877- 
Spez.  Volum: 

0,0948  +  0,000169  P 

(p  =  %  Kupfer), 

Maey,  ZS.ph.Ch.38, 295;  1901. 


4  Ag-Pb  Silber  u.  Blei. 


%  Silber  |  Spez.  Gew.     Temp. 


2,0 
4.9 

11,5 
20,6 

34'2 

51,1 

67,6 

100,0 


11,376 

"'334 
11,285 
11,196 
11,144 
11,054 
10,925 
10,800 
10,468 


13-5" 

20,6 

22,2 

21,0 

18,2 

12,5 

13,8 

I3'5 
13,2 


Matthiessen,   Pogg.  Ann.  110, 

36;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,08791  +  0,000076  p 

(p  =  %  Silber), 

Maey,  ZS.ph.Ch.38, 295;  1901. 


5.  A  ;-Sn  Silber  u.  Zinn. 


%  Zinn    !  Spez.  Gew. 


21,2 
35,0 
51,8 
68,2 

76,5 
86,6 
90,6 
95,2 
100,0 


10,468 

9,953 
9,507 
8,828 
8,223 
7-963 
7,666 
7.551 
7,421 
7,294 


Temp. 


13,2" 
14,8 
12,9 
13-8 
16,3 

19,3 
18,4 
18,8 
18,6 
12,8 


Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  30; 
1860.  Spez.  Volum:  Starke  Kon- 
traktion bei  29,2%  Zinn. 
Maey,  ZS.ph.Ch.38, 297;  1901. 


6.  Al-Bi  Aluminium  u. 
Wismut. 


„Aluminium    Spez. Gew.  I  Temp. 


75  I  2,857 

85  2,79 

88  I  2,776 

94  I  2,74 


H.  P^cheux,  C.  r.  138,  1501; 
1904. 


7-  Al-Cu  Aluminium  u. 
Kupfer. 


Vo  Aluminium,  Spez.  Gew. ;    Temp. 


3  8,691 

4  8,621 

5  i   8,369   I   - 
10  I   7,689   I   — 

Bell,    Kerl-Stohmann,    Techn. 
Chemie.  4.  Aufl.  i.  731. 


8.  Al-Mg  Aluminium  u. 
Magnesium. 


Vo  Aluminium  Spez.  Gew.     Temp. 


66 
68 
73 
77 
85 


2,244 
2,275 
2,324 
2,373 
2,474 


H.  P^cheux,  C.  r.  138,  1501; 
1904. 


9  Al-Sb  Aluminium  u. 
Antimon. 


%  Antimon  Spez.  Gew.     Temp 


81,13 


4,2176 


van  Anbei,  C  r.   132,   1266; 
1901. 

0.  Bauer. 


153 


699 


Spezifische  Gewichte  von  Legierungen. 


10.  Au-Bi  Gold  u.Wismut. 


%Wisniut    Spez.  Gew.     Temp. 


34'6 
51.4 
67,8 
80,9 
89,4 
95'5 
97'7 

lOO.O 


19.265 
14,844 
13.403 

12,067 
11,025 
10,452 

10,076 

9.942 

9.823 


12,8" 

16,0 

16,5 

16,0 

23,0 
21,4 

18,7 

21,2 
12,3 


Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  35 ; 
1860.  Spez.  Volum:  Größte  Kon- 
traktion bei  61,2%  Wismut, 
Maey,  zs.ph.Ch.38,298;  1901. 


1 1  Au-Cu  Gold  u.  Kupfer. 


%  Kupfer     Spez.  Gew.     Temp. 


1.99 
3,12 

4.17 
5,16 
6,15 
6,80 

7.72 

9.95 

11,95 

13,86 


19,320 
18,839 
18,581 
18,356 
18,117 

17.934 
17,791 
17,568 
17.165 
16,806 
16,483 


Roberts,    Proc.  Roy.  Soc.  23, 

481;  1875. 
Spez.  Volum: 

0,05191  +  0,000605  p 

(p  =  %  Kupfer), 

Maey,  ZS-ph.  Ch.3S,  295;  1901. 


12.  Au-Pb  Gold  u.  Blei. 


%  Gold       Spez.  Gew.     Temp. 


8,7 
16,0 
19,2 
24,1 
32.2 
48,8 
65,6 
79,1 
100,0 


11,376 
11,841 
12,274 
12,445 
12,737 
13,306 
14,466 
15,603 
17,013 
19,265 


13-5" 
23.3 
19.4 
21,6 

21,3 
22,1 

I4'3 
145 
14-3 

12,8 


Matthiessen,   Pogg.  Ann.  110, 

37;  1860.  Spez.  Volum:  Größte 

Kontraktion  bei  40,5  %  Gold, 

Maey,  ZS.ph.Ch.38,295;i9oi. 


13   Au-Sn  Gold  u.  Zinn. 


%  Zinn       Spez.  Gew.     Temp. 


o  19,265  12,8" 

12,8  16,367  15,4 

22.8  14,243  I  14,2 

37.0  11,833  1  I4'6 

46.9  10,794  !  23,7 

54.1  10,168  23,7 
59,5  9.715  \  22,4 

63.8  9,405  ;  23,7 

70.2  8,931  )  24,6 

78.0  8,470  23,1 

84.1  8,118  !  22,4 

89.9  7,801  j  22,8 
96,7  7,441  i  22,9 

100,0  7,294         !       21,8 

Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  31  ; 

1860.     Spez.  Volum: 

0,05191  +  0,000852  p 

(p  =  %  Zinn), 

Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38, 295 ;  1901. 


14  Bi-Pb  Wismut  u.  Blei. 


%  Wismut  ,  Spez.  Gew.     Temp. 


o  11,376  13.5** 

7,7  11,280  22,5 

20.0  11,188  20,8 

25.1  •  11,161  14,8 
33,4  11,141  i  12,7 
50,0  10,956  j  14,9 
66,7             10,538     i     14,0 

80.0  10,235  12,5 
88,9'            10,048  10,7 

94.1  9.934  21,1 

95.2  9,893  19,5 
100,0              9823  12,3 

Carty,  Pogg.  Ann.  110, 34;  i86o. 
Spez.  Volum :  Größte  Kontraktion 

bei  40  bis  50  %  Wismut, 
Maey,  ZS-ph.Ch.38, 299;  1901. 


15   Bi-Cd  Wismut  u. 
Cadmium. 


%  Wismut     Spez.  Gew.     Temp. 


o  8,655           10,5" 

38,3  9,079  I     13,1 

48,2  9,195           15,5 

65.0  9,388           15,0 
78,8  9.554  i     13.4 

88.1  !        9,669  !     14,8 

93,7       I        9.737       I     14.7 
95^6  9,766  15,4 

100,0       I        9,823  12,3 

Matthiessen,  Pogg.  Ann.  110, 
32;  1860.     Spez.  Volum: 
0,10181  +  0,0001373  p 
(P  =  %  Cadmium), 
Maey,  ZS.ph.Ch.38,295;  1901. 


16   Bi-Sb  Wismut  u. 
Antimon. 


%  Wismut :  Spez.  Gew.     Temp. 


o                6,713  14,3» 

46,0              7.864  9,7 

63,0               8,392  11, o 

77,2               8,886       ;  14,0 

87,2               9.277  12,1 

91,0       I        9,435  9,4 

100,0       j        9,823  12,3 
Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  27; 

1860. 
Spez.  Volum: 

0,10181  +  0,0004715  p 

(p  =  %  Antimon), 

Maey,  ZS-ph.Ch.  38, 295;  1901. 


17  Bi-Sn  Wismut  u.Zinn. 


%  Zinn       Spez.  Gew.  '  Temp. 


0,9 

2.7 

4.4 

6,5 

12,2 

21,8 

35.8 

52,7 

62,5 

69,0 

92,5 

lOO.O 


9,823 
9,774 
9,737 
9,675 
9,614 
9.435 
9,178 
8,772 
8,339 

8,112 

7.943 
7.438 
7,294 


12,3"  . 

23,0  i 
19,8  I 
15,2 

12,7 

15,0 
15,9 

12,6 

13.9 
14.2 

20,0 

19,9 

12,8 


Carty,  Pogg.  Ann.  110, 29;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,10181  +  0,000353  p 

(p  =  %  Zinn), 

Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38, 295 ;  1901. 


18  Cd-Pb  Cadmium  U.Blei 


%Cadmium    Spez.  Gew.     Temp. 


o  :      11.376  j  I3.5*' 

8,3  '      11,044  '  14,8 

11,9  10,950  9,2 

21,2  ■  10,656  13,4 

35,1  10,246  j  11,7 

52.0  9,755  I  14-7 

68-4  9,353  I  12,0 

76,5  ;        9,160  I  13,7 

100,0  8,655  ■  10,5 

Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  33 ; 

1860. 
Spez.  Volum: 

0,08791  -f-  0,0002763  p 

(p  =  %  Cadmium), 

Maey,  ZS.ph.Ch.  38, 295  ,-1901. 

0.  Bauer. 


700 


153  b 


Spezifische  Gewichte  von  Legierungen. 


19-  Cd-Sn  Cadmium  u. 
Zinn. 


%  Zinn 


Spez.  Gew.     Temp. 


o 

8.655 

io,5< 

14.7 

8.432 

15,0 

20,6 

8,336 

14.5 

34.1 

8,139 

II, I 

50.8 

7.904 

13.2 

67.5 

7.690 

12,9 

80,6 

7,489 

15 

86,2 

7.434 

12,7 

100,0 

7.294 

12,8 

Mattbiessen,  Pogg.  Ann.  110, 

28;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,11554  +  0,0002156  p 

(p  -  %  Zinn), 

Maey,  SZ.ph.Ch.38, 295;  1901. 


20.  Cu-P  Kupfer  u. 
Phosphor. 


% Phosphor 


Spez.  Gew. 


Temp. 


0,00 

8,92 

20» 

1,88 

8.54 

16,5 

4.03 

8,22 

17 

6,20 

7.95 

16,5 

8.57 

7.67 

16,5 

9,41 

7,55 

16 

11,91 

7.36 

15.5 

13.19 

7,26 

16,5 

13.96 

7.18 

16,5 

14,16 

7." 

21.5 

14,56 

7,02 

19 

14.58 

6.95 

18 

14,85 

6,93 

17.5 

15.02 

6.79 

17 

E.  Heyn 

u.   0.  Bauer 

,    Mitt 

Prüf.  A. 

24,  93; 

190 

6. 

21.  Cu-Sn  Kupfer  u.  Zinn. 


%  Zinn    !  Spez.  Gew.  !  Temp. 


3.8 
5.6 

7,4 
9,0 
10,7 
12,3 
13.8 
25,0 
28,0 

39.2 
42,0 
50,0 


5.79 
^.78 
3,76 
^,76 
B,8o 
3,81 
5.87 

B.83 

3,903* 

3,980* 

3,791* 

3,79 


21.  Cu-Sn  (Forts.) 


%  Zinn 


Spez.  Gew. 


Temp. 


56.0 
59.0 
70,3 

78.4 

80,0 

xoo,o 


10—20" 


8.357* 
8,210* 

7.972* 
7,726* 

7.735* 
7.284* 

Riche,  C  r.67,  ii38;i{ 

69,  985;  1869. 
*)  Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38,  291 ; 

1901. 
Spez.  Volum : Größte  Kontraktion 
bei  39%Zinn  entspr.  Verb.CuaSn, 
Maey,  ZS.ph.Ch.38, 302;  1901. 


Cr. 


22.  Cu-Zn  Kupfer  u.  Zink. 


%  Zink       Spez.  Gew.      Temp 


9.3 
10,2 

11,4 
12,7 
14,6 
20,4 

25.4 
33.8 


19,8 
52.4 
53.5 
61,4 

63.7 
65.4 
67,1 
67,8 
68,4 

76,4 
85,0 

87.9 

94.1 
100,0 


8,667 
8,605 
8,607 
8,633 
8.587 
8,591 
8,448 

8.397 
8,299 
Ältere  Bestimmungen  v.  Mallet, 
Phil.  Mag.  (3)  21,  68;  iJ 
8,862 
8.459 
8,149 
8.143 
7.976 
7.951 
7.904 
7.873 
7=878 
7,833 
7.714 
7.595 
7,481 

7.3" 
7.087 

Neuere  Bestimmungen  nach 
Maey,  ZS-  ph.  Ch.  38, 291 ;  1901. 


24  Fe-Si  Eisen  u.  Silicium 


23.Fe-Sb  Eisen  u.Antimon. 


%  Eisen    i  Spez.  Gew.  1   Temp. 


18,48 
25.69 
35.42 
39.20 
43.12 
55.02 
61,20 
81,20 


7,211 
7,912 
8,300 
8,071 
8,298 

8.159 
8,120 
7,800 


Laborde,  C.  r.  123,  227;  1896. 

Spez.  Volum: 

Minimum  bei  31,8%  Eisen 

entspr.  Verb.  SbFe, 

Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38, 302 ;  1901. 


%  Silicium    Spez.  Gew. 


Temp. 


11,58  1       6,96  20,3" 

15,81  I        6,88  20,7 

22,83  6,51  17,3 

23,47  6,51  19,5 

24,26  6,48  17,2 

29.04  6,40  19,9 

32.05  6,18  16,7 
47.25  4.55  21,0 
77,29  i        2,93         I     19,6 

J.  Rothe,  Mitt.  Prüf.  A.  25,  51 ; 
1907. 


25   Hg-K  Quecksilber 
u.  KaüumO. 


%  Kalium     Spez.  Gew.     Temp. 


0,18 
1,96 

13.371 

12,282 

5.14 
8,44 

18,60 

100,00 

9.945 
8,183 

4.737 
0,859 

26.  Hg-Li  Quecksilber 
u.  Lithium'). 


%  Lithium  \  Spez.  Gew.     Temp. 


0,03 
1,29 
3.92 
9.50 
19.58 
100,00 


13.501 
12,208 
9,009 
5,607 
2,946 
0,610 


27.  Hg-Na  Quecksilber  u. 
Natrium  % 


%Natrium     Spez.  Gew.  |  Temp. 


0,10  13.448 

1,02  12,693 

5,08  10,101 

11,50  6,734 

27,10  3,490 

39,50  2,420 

100,00  0,972           — 

•)  Maey,  ZS.  ph.  Ch.  29,  127; 
1899. 

0.  Bauer. 


153 


701 


Spezifische  Gewichte  von  Legierungen. 


28.  Hg-Pb  Quecksilber 
u.  Blei. 


%  Queck- 
silber 


Spez.  Gew.  '  Temp. 


32,6 

65'9 

lOO.O 


11.376 
11.979 

12,484 
12,815 

i3'573 


13-5" 

15.9 

15.7 

15.5 

i4'5 


Matthiessen,   Pogg.  Ann.  110, 

37;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,07368  -r  0,0001422  p 

(p  =  %  Blei), 

Maey,  ZS.  ph.  Gh.  38, 295 ;  1901. 


29.  Hg-Sn  Quecksilber 
u.  Zinn. 


%  Zinn       Spez.  Gew.      Temp. 


22,5 

36,7 

53.7 

100,0 


I3'575 

11,456 

10,369 

9,362 

7'294 


14-5'' 

"'3 

14.2 

9,9 

12,8 


Holzmann,  Pogg.  Ann.  110,  31 ; 

1860. 
Spez.  Volum: 

0,07366  -r  0,0006345  p 

(p  =  %  Zinn), 
Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38, 295 ;  1901- 


30.  Ir-Pt  Iridium  u. 
Platin. 


%  Platin      Spez.  Gew.  ;  Temp. 


90 

85 
66.6-: 


21,615 
21,618 
21,874 
22,384 


Deville  u.  Debray, 

839;  1875. 


i7o 
17,5 
16,0 
13,0 


81, 


Spez.  Volum: 

0,04461  +  0,000019  p 

(p  =  %  Platin), 

Maey,  ZS.ph.Ch.38,295;  1901. 


1 1  K-Na Kalium  u.Natrium. 


%  Natrium    Spez.  Gew.  I  Temp. 


31,7  0.S905  4.5° 

HageD,Wied.  Ann.  19, 436 ;  1883. 


32  Pb-Sb  Blei  u.  Antimon. 


%Antimon  Spez.  Gew.     Temp. 


100 

54.2 
37»2 
22,8 
16,5 
10,6 
5,6 
2,3 


6,713 
8,201 

8,989 
9,811 
10,144 
10,586 
10,930 
11,194 
".376 


14,3" 

13,7 

"»7 

14,3 

15,4 

19,3 

19,9 

20,5 

13.5 


Matthiessen,  Pogg.  Ann.  110, 

28;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,08791  +  0,0006106  p 

(p  =  %  Antimon), 

Maey,  ZS.  ph.  Ch.38, 295 ;  1901. 


33  Pb-Sn  Blei  u.  Zinn. 


%  Zinn       Spez.  Gew.     Temp. 


0,5 
12,3 
21,8 

35,9 
52,8 
69,2 

77,0 
100,0 


"»376 
10,815 
10,590 
10,080 
9,460 

8,779 
8,188 

7,927 
7,294 


13,5" 
15,6 

14,3 
14,8 

15,5 
17,2 
16,0 
15,2 
12,8 


Long,  P(^g.  Ann.  110,  31 ;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,08811  +  0,00049  p 

(p  =  %  Zinn), 

Maey,  ZS-ph.  Ch.38, 295;  1901. 


34.Sb-Sn  Antimon  u.  Zinn. 


%  Zinn       Spez.  Gew.      Temp. 


o  6,713  14,3» 

7,3  6,739  16,2 

10.6  6,747  13,4 
19,2  6,781  13,5 
32,2  6,844  1     13,8 

48.7  6,929  }  15,8 
65,4  7,023  1  15,8 
74,1  7,100  10,6 
82,6  7,140  19,0 
90,4  7,208  i     18,5 

95,0  7,276     !    19,4 

98,0  7,279      I     20,0 

98.9  7,284      j     20,2 

loo.o  7,294       i     12,8 

Lonj:,  Pogg.  Ann.  110,  27;  1860. 
Spez.  Volum: 

0,13710  4-  0,0001187  p 

(p  =  %  Antimon), 

Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38, 295 ;  1901. 


35   Sb-Te  Antimon  u. 
Tellur. 


%  Tellur      Spez.  Gew.     Temp. 


100 
90 
80 
70 
60 
50 
40 
30 

25 
20 
10 


6,243 

6,264 

6,368.' 

6,370 

6,462 

6,347 
6,496 
6,615 
6,564 
6,601 
6,717 
6,693 


Fay  u.  Ashley,  Am.  ehem.  J. 
27,  95;  1902. 


36.  Sn-Zn  Zinn  u.  Zink. 


%  Zinn       Spez.  Gew.      Temp. 


o  7,087       ,10—20 

25        i        7,"o       j       „ 
50        I        7,190       I       „ 

75        j        7,233       !       „ 
100        I        7,284       I       „ 

Maey,  ZS.  ph.  Ch.  38,  291  u. 

295;  1901. 
Spez.  Volum: 

0,13710  +  0,00004  P 
(p  =  %  Zink). 


0.  Bauer. 


702 


154 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte   einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale. 

(Vgl.  auch  Tabelle  67  und  die  folgende  mineralogische  Tab.  155). 
(Weitere  Lit.  s.  in  Tab.  67). 

Sm»  =  Beginn  des  Schmelzens ,  Sm^  =  eigentlicher  Schmelzpunkt  [Gleichgewicht:  fest 
(krystallin.)  —  flüssig  (amorph)],  Smc  =  vollständige  Umwandlung  in  die  flüssige  (amorphe)  Phase, 
Smd  =  Temperatur  der  Dünnflüssigkeit;  Zt.  =  Zersetzungstemperatur,  Uwp.  =  Umwandlungspunkt. 

Die  Minerale  sind  alphabetisch  geordnet  und  bei  den  einzelnen  Spezies  diejenigen  Angaben, 
welche  sich  auf  künstliche  Minerale  beziehen,  vorangestellt.  (Vgl.  zur  Ergänzung  immer 
Tab.  67 1) 

Die  anschließenden  Daten,  betreffend  natürliche  Vorkommen,  sind  alphabetisch  nach  den 
Fundorten  gereiht.  Die  mit  ausdrücklichem  Verzicht  auf  Vollständigkeit  gegebenen  Zahlen  für 
jedes  Vorkommen  sind  nach  den  Jahreszahlen  der  Publikation,  die  jüngsten  zuerst,  angeordnet. 

Durch  neuere  Arbeiten  korrigierte  ältere  Daten  des  gleichen  Autors  sind  nicht  aufgenommen. 

Die  Literatur  ist  bis  Ende  Oktober  191 1  berücksichtigt. 

Bei  den  polymorphen  Verbindungen  bezieht  sich  (V)a  auf  die  bei  niedriger  Temperatur 
beständige,  (V)/?,  (V)/  usw.  auf  die  bei  höheren  Temperaturen  beständigen  Modifikationen. 

Im  Folgenden  ist  die  benützte  Literatur,  soweit  sie  nicht  schon  in  Tabelle  67 
angeführt  ist,  alphabetisch  zitiert,  worauf  in  der  Tabelle  durch  Autornamen  und  Jahreszahl 
hingewiesen  wird.  Bei  Zitierung  gemeinsamer  Arbeiten  wird  nur  der  erste  Autorname  mit  dem 
Anfangsbuchstaben  der  folgenden  in  der  Tabelle  angegeben. 


Abkürzungen    der   Meßmethoden:    Th.  =  Thermoelement;    Hm. 
Wanners  opt.   Pyrometer;  Q.  =  Quecksilberthermometer. 


Heizmikroskop;   W.P.  = 


Literaturnachweis. 


Allen  u.  White,  Sill.  Journ.  (4)  1906,  21,  89  u. 
(4)  1909,  27,  I.    (Th.) 

Allen,  Wright  u.  Clement,  Sill.  Journ.  (4)  1906, 

22,  385.     (Th.) 
Arndt,  a)  ZS.  Elch.  1906,  12,  337  u.  b)  Chem. 

Zt.  IJKMJ,  30,  211.     (Th  ) 
Ballo,  in  Doelters  Handb.  d.  Mineralchem.  1911, 
Bellati  u.  Lussana,  Atti  Ist.  Venet.  (6)  1889,  7 

u.  (7)  1892,  2,  995.    (Th.) 
Blitz,    ZS.   anorg.  Gh.  1908,  59,  273.     (W.P., 

Na'Atmosphäre) 

Boeke,  ZS.  anorg.  Gh.  1906,  50,  244.    (Th.) 
Bornemann,  Metall.  IIKM),  6,  619.    (Th.) 
Boudouard,    Journ.    Iron   Steel  WOo,   1,  339. 

(Segerkegel) 
Brill,  ZS.  anorg.  Gh.  1905,  45,  275.    (Th.) 
Brun,  Arch.  Sc.  phys.  1J)02, 13,  352  (Segerkegel) 

u.  IJMM,  18,  537,     (Kalorimetrisch) 

Bütschli,  Abh.  Göttinger  Akad.  1908,  No.  4,  3. 

Cohen,  ZS.  ph.  Gh.  1894,  1*,  53. 

Cohen,  Inouye  u.  Euwen,  ZS.  ph.  Gh.  1911,  75, 

I.    (Dilatometr.  u.  Kompressionselement) 
Cusack,   Proc.    Irish.  Acad.   (3)  1896,   4,   399. 

(Meldometer) 
Day  u.  Allen,   a)  ZS.  ph.  Gh.  ims,  54,  i  u 

b)  Sill.  Journ.  (4)  1{H)5,  19,  93.     (Th.) 
Day  u.Shepherd,Sill.  Journ.(4)  190<{,  22, 265.  (Th.) 


Day,  Shepherd,  White  u.  Wright,  T.  min.  petr. 
Mitt.  1JM)7,  26,  169.     (Th.) 

Day,  Shepherd  u.  Wright,  Sill.  Journ.  (4)  1906, 
22,  265.     (Th.) 

Day  u.  Sosman,  Sill.  Journ.  (4)  1911,  31,  341. 
(Korrektur  aller  früheren  Angaben  nach  der 
neuen  Skala  des  Ng-Thermometers). 

Deleanu-Schumoff  u.  Dittler,  in  Doelters  Hand- 
buch d.  Mineralchemie  1911. 

Dittler,  Wien.  Ber.  1908,  117,  581.  (Th.  u.  Hm.) 
„   ,    T.  Min.  petr.  Mitt.  1910,  29  a)  273  u. 
b)  506.    (Th.  u.   Hm.) 
ZS.  anorg.  Gh.  1911,  69,  273.  (Th.  u.  Hm.) 

Doelter,  T.  min.  petr.  Mitt.  1901,  20,  210. 
(Vergleichsmeth.  u.  Th.) ;  1902,  21, 
23.  (Th.) ;  1JK)3,  22,  297.  (Th.) ;  Wien. 
Ber.  1904,  113,  177  u.  495.  (Th.) ;  1905, 

114,  529.  (Th.). 

Wien.  Ber.   a)  1906,  115,  617.    (Th.), 
b)    IJKM},    115,    723.   (Hrn.),    c)   IJKMJ, 

115,  1329.  (Hm.),  d)  ZS.  Elch.  190(}, 
12,  617. 

Wien.    Ber.    1J)07,   116,    1243.    (Th.), 
a)   1908,    117,    299.    (Hrn.),    b)  1908, 
117,  845.  (Hm.)  u.  Zbl.  Gh.  Anal.  hydr. 
Zemente  1910,  1,  104. 
„  Handbuch  d.  Mineralchemie  1911. 

Doeltz,  Metall.  190(>,  3,  442.  (Th.) 

Tertsch. 


154  a 


703 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Literatur.) 


Doaglas,  Quart.  Joum.  geol.  Soc.  1907,  63, 
145.  (Meldometer) 

Finkelsteio,   Ber.  ehem.  Ges.  1900,  39,   1585. 

Friedrich,  Metall.  1907,  4,  479;  1908,  5,  50; 
190}),  (>,  169. 

Oinsberg.  ZS.  anorg.  Gh.  1908,  59,  351  u.  1909, 
61,  124.  (Th.) 

Glaser,  ZS.  anorg.  Gh.  1903,  36,  i. 

Groschuff,  ZS.  anorg.  Gh.  1908,  58,  103.  (Th.) 

Guinchant,  G.  r.  1902,  134,  1224.  (Th.) 

Guinchant  u.  Chr^tien,  C.  r.  1904, 139,  51.  (Th.) 

Herzfeld,   Z.  Ver.  Rübenzuckerind.   1897,   820. 

Heyn  u.  Bauer,  Metall.  1906,  3,  75. 

Himmelbauer,  Wien.  Ber.  1910,  119,  164.  (Th. 
u.   Hm.) 

Hittorf,  Pogg.  Ann.  1851,  84,  i.  (Th.) 

Johnston,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc.  1910, 32, 938. 

Joly,  Proc.  Irish.  Acad.  1891,  2,  38.  (Meldo- 
meter) 

Kfaittl,  in  Doelters  Handbuch  d.  Mineralchemie. 
1911. 

Klein,  Berl.  Sitzber.  1897,  48. 

Kohlmeyer,  Metall.  1909,  6,  323. 

Krenner  u.  Schuller,  ZS.  Kryst.  1907,  43,  476. 

Kultatscheff,  ZS.  anorg.  Gh.  1903,  35,  187. 

Lebedew,  ZS.  anorg.  Gh.  1911,  70,  301.  (Th.) 

Le  Chatelier,  G.  r.  1889,  108,   1046  u.  1890, 

111,  123  u.  Ann.  min.  1897,  11,  131. 

Le  Chatelier  u.  Ziegler,  Bull.  Soc.  Encouragem. 

Industr.  1902,  101  (2),  368. 
Lossew,  ZS.  anorg.  Gh.  1906,  49,  58.  (Th.) 
Meyer,  Riddle  u.  Lamb,  Ber.  ehem.  Ges.  1894, 

27,  3129. 
Meyer  u.  Rötgers,  ZS.  anorg.  Gh.  1908,  57,  104. 
Mönch,  N.  Jahrb.  Min.  1905,  Beil.  20,  365. 
Mugge,   N.  Jahrb.  Min.   a)  1884,   1,  66  u.  204 

b)  18M,  2,  3.  (Q.)  u.  1901,  Beil   14,  246. 
Nacken,  a)   N.  Jahrb.  Min.  1907,   Beil.  24,   i. 

(Th.  u.  Hm.)    b)  Nachr.  Ges.  Wiss.  Göttingen 

1907. 

Pöschl,  T.  min.  petr.  Mitt.  1907,  26,  413. 
(Th.  u.  Hm.) 


Rieke,  Stahl  u.  Eisen  1908,  28,  16.  (Segerkegel.) 
Riesenfeld,  Joum.  Ghim.  phys.  1909,  7,  561. 
Rinne  u.  Kolb,  N.  Jahrb.  Min.  1910,  2,  138  u. 

Zentrbl.  Min.  1911,  65. 
Rohland,  ZS.  anorg.  Gh.  1903,  35,  194  u.  201. 
Rose,  Pogg.  Ann.  1851,  83,  423. 
Ruer,  ZS.  anorg.  Gh.  1906,  49,  365.    (Th.) 
Raff,  Ber.  ehem.  Ges.  1910,  43,  1564.    (W.  P. 

im  Vacuum  u.  Nj-Atm.) 
Sahmen  u.  Tammann,  Ann.  Phys.  (4)  1903,  10, 

879.    (Th.) 
Schertel,  Berg-  u.  hüttenm.  Ztg.  1880,  39,  87. 

(Vgl.  mit  Princepschen  Legierungen) 
Schindler,  Mag.  Pharm.  1831,  33,  14. 
Shepherd,  Rankin  u.  Wright,   Sill.  Joum.  (4) 

1909,  2S,  293.     (Th.) 
Shepherd,  Rankin  u.Wright,  ZS.  anorg.  Gh.  1911, 

71,  19.    (Th.) 
Simonis.  Tonindustr.-Ztg.  1906,  1723,  „Sprech- 

saal"  1907,  391.    (Segerkegel) 
Spring,  ZS.  anorg.  Gh.  18»4,  7,  371.     (Th.) 
Stein,  ZS.  anorg.  Gh.  1907,  55,   159.     (W.  P.) 
Tilden,  Joum.  ehem.  Soe.  1884,  45,  268. 
Treitschke  u.  Tammann,  ZS.  anorg.  Gh.  1906, 

49,  320. 
Vemadsky,  Bull.  Soc.  min.   1889,   12,  466  u. 

1890,  13,  257. 
Vemadsky,    Verh.  Univ.  Moskau   1891,   1,   9. 

(Nach  ZS.  Kryst.  23,  278.) 
Vesterberg,  Bull.  geol.  Inst.  Upsala  1900,  127. 
Vogt,  Silikatschmelzlösungen  1904,  2.  Bd. 
Vucnik,  Zentrbl.  Min.  1906,  132.     (Th.) 
Vukits.  Zentrbl.  Min.  1904,  706.     (Th.) 
Wells,  McAdam,   Joum.  ehem.  Soe.  1907,  29, 

721. 

Wülfing,  Jahresber.  Ver.  Nat.  Württemb.  1900, 
56,  I. 

Zavrieff,  G.  r.  1907,  145;  428. 

Zemczuzny,  ZS.  anorg.  Gh.  1908,  57,  275.  (Th.) 


Tertsch. 


704 


154b 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Lit.  s.  702  f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °C 


Autor 


Aegy  rin  siehe  Pyroxene,  Aenigmatit  s.  Amphi- 
bole,  Akermannit  s.  Melilithgruppe,  Akti- 
nolith  s.  Amphibole,  Albit  s.  Feldspate, 
Alm  and  in  s.  Granatgruppe,  Amazonit  s. 
Feldspate 

Amphibolgruppe 

a)  rhombisch:  Anthophyllit,  Hermannschlag 
(Anal.:  Brezina,  T.  min.  Mitt.  1874,  247).     . 

Kongsberg 

b)  monoklin:    Aktinolith   (Strahlstein) 

Glenely  (Schottland) 

Grönland  (hellgrün) 

Pfitsch,  Tirol  (dunkelgrün) 

„  „     (lauchgrün) 

Tirol  (dunkel) 

Zermatt 

?  

?  

Arfvedsonit.  Grönland 

Nangakasik,  Grönland  (Anal. :  Berwerth,Wien. 

Ber.  85,  168;  1882) 

Asbest  ( Anal. :  Scheerer,  Pogg.  Ann.84,383 ;  1 85 1 ) 

Barkevikit,  Langensund 

( Anal.  :Flinck,ZS.  Kryst.16,412 ;  1890) 
Qastaldit,   St.  Marcel  (Anal.:   Cossa,  Accad. 

Line.  2,  33;  1875) 

Qlaukophan,  Syra  (Anal.:  Luedecke,  ZS.  geol. 

Ges.  28,  253;  1876) . 

Hornblende,  Achmatowsk 

Arendal  (Norwegen) 

Cantal,  schwarz  (aus  einem  Phonolith)  .     . 

Cervin,  braun 

Czernosin,    schwarz   (Anal.:    Rammeisberg, 

Pogg.  Ann.  103,  453;  1858)       .     .     .     . 

Lukow  (vgl.  mit  Czernosin,  Hintze,  Handb. 

d.  Min.  2,  1234) 

„       braun  

„       dunkelbraun 

„       (basaltisch) 

Marienberg,  Sachsen 

Pierrepoint,    grau    (Anal.:    Haefcke,    Diss. 

Göttingen  1890) 

Risör 

Vesuv,  schwarz  (Anal. :  Berwerth,  Wien.  Ber. 
85,  174;  1882)      

Zillertal 

}       

Krokydolith,  Narsarsuk  (Grönland)  .  .  . 
Nephrit,  Jordansmühle 

Kashgar  (Kouen-Lun) 

Pargasit,  Pargas(Anal. :  Berwerth,  Wien.  Ber. 

85,  180;  1882)    

Riebeckit,   St.  Peters  Dom  El   Paso  (Anal: 

König,  ZS.  Kryst.  1,  431 ;  1877) .... 
Tremolit,  Bunbeg  (County  Donegal)    .    .    . 

Gotthard   . 

?  

?  ...  


Sma  1325,  Smc  1340 
Smt>  1150,  Smd  1230 

Sm  1282 
Sm  1288 
Sm»  II 40 — 50  Smc  II 70 
Sm»  1240 
Sm  1272 
Sm  1190 
Sm  1275 
Sm  1296 
Sma  ca.  1000"  (Sm- Intervall) 

Sma  930  Smc  940 
Smai275— 85  Smci29o  — 1310 

Sm  1080 -1 125 
Sm*  1060 — 70  Smc  1085 — 95 

Sm^  1020 — 30  Smc  1040 

Sma  1035—45  Smc  1050-55 
Sma  1075 — 90 

Sm  1187 

Sm  1060 
Sm  106a — 70 

Sma  1075 — 80  Smcio9o — iioo 

Sm  1150—70  Er.  1135 — iioo 

Smaio95 — iiio,  Smcii2o— 25 

Sm*  1050 — 65,  Sm«^  1085 

Smd  II 66 

Sm<^  II 30 

Sma  1065  Smc  1080 
Sma  1140  Smc  1155 

Sma  1085  —90  Smc  1095  - 1 100 

Sm  1196 

Smd  1385— 1413 

Sm  1200 

Sma  935  Sm<:  945 

Sma  II 80 — 90  Smc  12 IG 

Sm''  950  Smd  1250 

Sma  1140 — 55  Smc  1160  —  75 

Sma  g^o  Smc  950 

Sm  1219 

Smb  1090  Smd  1270 

Sma  1200  Smc  1220 

Sm  1223 


Doelter  1903 
Brun  1902 

Cusack  1896 

Doelter  1903 
„  1902 
Cusack  1896 
Brun  1902 
Cusack  1896 
Joly  1892 
Doelter  1908  b 

1903 
Doelter  1903 
Deleanu  D.  191 1 
Doelter  1903 

Doelter  1903 

Doelter  1903 
Doelter  1903 
Cusack  1896 
Brun  1902 
„     1902 

Doelter  1903 

Doelter  1907, 08  a 
„      1903 
„      1902 
Schertel  1880 
1880 

Doelter  1903 
1903 

„  1903 
Cusack  1896 
Schertel  1880 
Cusack  1896 
Doelter  1903 
Doelter  1903 
Brun  1902 

Doelter  1903 

Doelter  1903 
Cusack  1896 
Brun  1902 
Doelter  1903 
Cusack  1896 

Tertsch. 


154 


705 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Lit.  s.  702  f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °C 


Autor 


c)  t  r  i  k  1  i  n :  Aeaigmatit,  Kangerdluarsuk  (Anal. : 
Forsberg,  ZS.   Kryst.  16,  428;  1890)    .     .     . 

Analcim,  Fassa (NaAlSi206  +  H2O) 

?     Das  „Glas"  nochmals  geschmolzen 

Andalusitgruppe (AijSiOs) 

Andalusit,   Lisenz,   Uw.  zu  Sillimannit  wie  bei 

? [Disthen 

Distheo  (Cyanit)  künstlich 

Disthen  (a)  -^ 

Sillimannit  (/?) 
Andalusit  (a')  — >• 


Donegal  .  .  . 
St.  Gotthard  .  . 
Tainach      .     .    . 

Sillimannit,  künstlich 


And  es  in  s.  Feldspate 

Anhydrit,  künstlich (CaSO^) 

„        a  (rhombisch)  —  ß  (rhombisch) 

Anomit  s.  Glimmer;  Anorthit  und  Anortho- 

klas  s.  Feldspate;  Anthophyllit  s.  Amphibol 

Antimonit,  Ichinokawa,  Japan  (feinstes  Korn,  bei 
gröberem  Korn  bedeutend  höhere  Zahlen), 
s.  auch  Tab.  67  b,  S.  209.  

Apatit,  Renfrew  Canada    .    .    .  ([FjCllCaäPsOij) 


Schlaggenwald 

Schweiz 

Tirol     

Aragonit  s.    Kalkspat,  Arfvedsonit  s.  Am- 
phibol, Argentit  s.  Silberglanz 
Asbest  s.  Amphibol,  Augit  s.  Pyroxen 
Auripigment,  vergl.  auch  Tab.  67  e,  S.  210. 

Zimeihbad  ( Kurdistan),  a)  grobes,  b)  feines 
Korn 


Axinit,  Schweiz    ....     (HMgCaaBAlaSiiOia) 
Barkevikit  s.  Amphibol 

Beryll,  Limoges (BejAUSieOu) 

(gibt  harte  Schlacke) 

Biotit  s.  Glimmer 

Bittersalz,  künstlich      ....  (MgSOi+yHjO) 

a)  Zt.;tMgS04-f  HjO  (Kieserit), 

b)  Zt.:;±MgS04 

Bleiglanz,  künstlich (PbS) 


Beihilfe  (Halsbrücke)  u.  Burbach.    .    .    . 

Cumberland 

Freiberg 

Joplin,  Missouri,  feines  Korn,  allmählich  erwärmt; 
in  den  heißen  Ofen  eingesetzt;  . 

in  Luft 

Portugal 

?  zersetzt  sich  im  Augenblicke  des 

„Schmelzens" 

?  (Umwandlung?) 


Sma  935  Smc  945 

Sma  880 — 910 

Sma  875 — 79  Er.  cca  968 

Sma  (Glas)  968—1020 

Sma  1330—50  Smc  1395 
Sm  1209 

Uwp.  ca.i3oou.darüber|  „c:ii: 

Uwp.  ca.  1330  l"""""'* 

Sm  1090 

Sm''   13 10 

Sm*  1370 — 90  Smc  1395 — 1430 

Sm  >  1800 
Uwp.  ca.  1300  Sm  1816 

Sm.  ca.  1850 
Sma  1890 

Sm  1350"  (extrapoliert) 
Uwp.  1200 

Zt  276,  Glühen  605,  u. 

Sm*  370  in  O2 

Zt.  290,  Sm»  440,  u. 

Sm«*  510  in  Luft 
Sm»  1270,  Smc  1300 
Sm  1227 
Smc  1300 
Sm  I22I 
Sm  1550 


Zt.(b)  170,  Entzündung (a)  320 
Sm  325  (?) 


Sm  325 
Sm  995 


Sm  1410 — 30 
Sm.  70 

a)  Zt.  150,  b)  Zt.  200 

Sublimation  950*',  Sm  11 10 

Sm  1015 

Er.  II 14 

Er.  II 15 

Er.  II 12  ±2 

Zt.  u.  Glühen  830—47  \  .     , 

Zt.  u.  Glühen  646     j  *"  '' 

Zt.  u.  Glühen  740 — 96,  Er.  in- 

Er.  II 14 

Sm  830  (?) 
Sm  727 


Doelter  1903 

1903 
1901 


»       1903 
Gusack  1896 

Shepherd  R.  W. 

1909 
Vemadsky  1889 

und  1890 
Gusack  1896 
Brun  1902 
Doelter  1903 
Wallace  1909 
Shepherd  R.  W 

1908  (1911) 
Rieke  1908 
Boudouard  1905 

LeChatelieri897 
Vemadsky  1891 


Friedrich  1909 


Doelter  1903 
Gusack  1896 
Vukits  1904 
Gusack  1896 
Brun  1902 


Friedrich  1909 
Gusack  1896 
Gusack  1896 


Brun  1902 
Tilden  1884 

Rohland  1903 
Biltz  1908 
Guinchant  1902 
Friedrich  1907 
„         1907 
Biltz  1908 

Friedrich  1909 
u.  1907 

»         1907 

Brun  1902 
Gusack  1896 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Tertsch.    45 


706 


154  d 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale,     (ut.  s.  702!.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °  C 


Autor 


Boraclt (MgvCUBieOso), 

a  (rhombisch?)  ^ /?  (tesseral) 

Borax (NaaBiOv+ioHgO) 

Braun it,  künstlich (Mn-fia) 

setzt  sich  zu  Hausmannit  (MnaO^)  um, 

in  Ol  reversibel 

Breithauptit,  künstlich (NiSb) 

Bronzit  s.  Pyroxen 

Brookit,  polymorph  mit   Rutil  u.  Anatas    (TiOg) 

Chromit,    Kosswinsky    Kamen    (Ural)    (CriFeOj 

Kraubath  (Steiermark) 

Var  (unrein) 

Cordierit,  Finnland (Mg.,Al4Si.,0,8) 

Couzeranit  s.  Skapolithgruppe ;  Diailag  siehe 
Pyroxen 

Dimorphin,  künstlich (AS4S3) 

D  i  0  p  s  i  d  s.  Pyroxen 

Dioptas (H2CuSi04) 

Disthen  s.  Andalusitgruppe 

Dolomit (CaMgCsOfi) 

Eisenvitriol  (Melanterit)  künstlich  (FeSOi+yHaO) 
Eläolith  s.  Nephelin;  Enstatit  s.  Pyroxen 
Epidot,  Arendal    ....     (HCa2(Al,Fe)3Si30i3) 

Bourg  d'Oisaus 

Portrane 

Untersulzbach 

Fassait  s.  Pyroxen,  Fayalit  s.  Olivin 

Feldspate 

I.  Kalifeldspate (KAlSisO«) 

Orthoklas,  Arendal  (Anal.:  Schulz,  Rammels- 

berg  Min.  Chem.  1860,  628) 

(Adular)  Ceylon 

Col  du  G^ant 

(Sanidin)  Drachenfels  (Anal.:  Schmidt,  T. 
min.  petr.  Mitt.  4,  12;  1881)     .... 

(Adular)  St.  Gotthard 

„  „       (Anal. :  Abich,  Pogg. 

Ann.  51,  530;  1840) 


Norwegen 


(Adular)  Schweiz 
Viesch     .    .    . 


(Sanidin)  .> 


?  Orthoklasglas   .    . 
?   Kryptoperthitglas 


Mikroklin,  Binnental 
(Amazonit)  Colorado     .... 
Miask   (Anal.:   Descloiseaux-Pisani 

chim.  phys.  9,  463;  1876).     . 
Mitchell  Co.,  North  Carolina 
Pikes  Peak 


Ann. 


rot 


Anorthoklas,  QuadreRibeiras  [(K,Na)AlSi308] 
Kalknatronfeldspate 

(NaAlSi308)[Ab]  —  (CaAlaSiiOg)  [An] 

Aibit,  künstlich (NaAlSiaO«) 

Mourne  Mountains 

Norwegen 


Uwp.  265,2 
Sm  75,5 

Zt.  (in  Luft)  940,  Zt.  ( in  O)  1090 

Zt.  (in  H)  230 

Er.  1158 

Sm  1560 
Sm  1850 
Sm^  >  1450 
Sm  1670 
Sm  1310 

Sm  etwas  >  200" 
Sm  1171 

Zt.  765-895 
Sm  64 

Sm  976 

Sma  1095  Smc  II 10 

Sm  954 

Smb  ca.  900  Smd  1250 


Sma  1185 — 90  Smc  1205 — 20 

Sm  1 168»,  bei  i23oBlasenwerfen 

Sm  1270 

Sma  1140  —  55  Smc  1175 
Sm  1180 — 1200 

Sma  1185  —  95  Smc  12 IG — 20 

Sm^  1400  — 1420 
rSmaiiSo  — 95  Sm^'i2io — 2o,j 
jSmc  1260 — 1300  Smd  >  1360 
l  Sm  („Glas")  11 90  ) 

Sm  1 164,  bei  i23o''Blasenwerfen 
Sm  1300 


Sm 
Sm 
Sm 
Sm 
Sm 
Sm 


1175 
1140 
1220 

1175 
1169 

1330 


Sm^  1155—60  Smc  1170 — 80 

Sm  1135— 1275 

Sm*  II 50 — 60  Smc  II 75 

Sm  1290 
Sm  1175 
Sm  1250 


Sm  <C  1200,  Sm  Intervall 

Sm  1172 

Sma  1120-40  Smci  160  (Mittel) 


Schwarz  1892 
Tilden  1884 

Meyer,  R.,  1908 
Glaser  1903 
Lossew  1906 

Cusack  1896 
Brun  1902 
Doelter  1903 
Brun  1902 
Brun  1902 


Krenner  S.  1907 

Cusack  1896 

LeChatelieri887 
Tilden  1884 

Cusack  1896 
Doelter  1902 
Cusack  1896 
Brun  1902 


Doelter  1903 
Cusack  1896 
Brun  1902 

Doelter  1903 
Dittler  1911 

Doelter  1903 
Schertel  1880 

Doelter  1905 
„       1904 

Cusack  1896 
Brun  1902 
Joly  1891 
„     1891 
Douglas  1907 
1907 
Cusack  1896 
Brun  1902 

Doelter  1903 
Day  A.  1905  a 
Doelter  1902  u. 
1903 

Brun  1902 
Joly  1891 
Brun  1902 


DayA.i905a(i9ii)| 
Cusack  1896 
Doelter  1903,  o. 


Tertsch. 


154 


707 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale,     (ut.  s.  702  fj 


Name,   Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "  C 


Autor 


Pfitsch  (wird  bei  Sm^  amorph,  bleibt  aber 

starr) 

Pfitsch,  Albitglas 

Rhonetal (CaO  =  o,5%) 

Schmim 

Striegau  (Anal.:  Beutell  in  Hintze  Handbuch 
d.  Min.  2,  1470)  wird  im  starren  Zustande 
amorph 

Viesch  (Periklin) 

Oligoklasalbit,  Soboth  (Anal.:  Smita,  T.  min. 

Mitt.  1877,  265).     . 

Stainz  (Sauerbrunn)  (Anal.:  Maly,  Nat.  Ver. 
Steierm.  1885,  9) 

Wilmington  (Delaware)  (AbgäAuis)  (Anal,  in 

d.  Arbeit  selbst) 

Oiisokias,  künstlich  AbsAni 

Bakersville  (Anal. :  Kunz-Clarke,  Sill.  Joum. 
36,  223;  1888)      

Fredriksväm  (sehr  große  Krystalle)  .    .    . 

Mauthem  b.  St.  Jakob  (Steiermarlt)  (Teil- 
analyse in  d.  Arbeit) 

Tvedestrand  (Anal.:  Scheerer,  Pogg.  Ann. 
(J4,  153;  1845) 

Tvedestrand  (Glas) 

Andesin,  künstlich  AbaAn, 

Var  (Anal.:   Schuster- Sipöcz  T.  min.  petr. 

Mitt.  3,  175;  1880) 

„     (aus  einem  Porphyrit,  sehr  rein)     .     . 

?     Glas 

Labradorit,  künstlich  AbiAni 

„         Ab35An65 

sehr  langsam  erhitzt 

„         AbiAng  (nicht  glasfrei) 
„         AbiAn2 

Howth  (Basalt) 

Kamenoi  Brod  (b.  Kiew)  Anal.:  Schuster,  T. 
min.  petr.  Mitt.  1,  367;  1878 


Kiew 


„     (Anal,  in  der  Arbeit)  nicht  ganz  rein 

„     (Anal.:  Segeth,  Bull.  sc.  Petersb.  7,  25; 

1840),  Smb  fast  noch  starr    .    .     . 

„     (Labradorglas) 

„     (fraglich) 

Labradorküste     

(Glas) 

Monzoni  (Anal.:  Lemberg,  ZS.  geol.  Ges.  24, 

188;  1872)  

St.  Rafael  (Anal.:  Sipöcz,  in  d. Arbeit  selbst) 

Szuligata   (Siebenbürgen)   (Anal.:    Doelter, 

T.  min.  Mitt.  1874,  15)      ... 

?  (Anal,  in  der  Arbeit)     .... 


Smb  1160 — 65 
Smc  1220—25,  Erweichen 

Sm  1268 

Sm»  1135,  Smb  1160  -  75, 

Smc  1200 — 15 

Smaiii5 — 25  Sm^  II 50 (Mittel) 

Sm*  II 40 — 60 
Smc  1200  (sehr  zähe) 
Sm  1259,  Sm  (Glas)  1177 
Sm  1175 

Sm»  1140—60  Smc  II 75 — 85 

Sm»  II 20 — 40  Smc  II 50 — 60 

Sma-c  1150  -1200 

Smd  1240  (sehr  zähe) 

Sm  ca.  1345 

Sm»  1170,  Smt>  1200,  Smc  1240 
Sm  1260 

Sm»  1135 — 45  Smc  1150 — 60 

Sm-"*  1135 — 45    Smc  11 70 

Sm  1310 

Sm  1220 

Sm  ca.  1375  (Sm- Intervall) 

Sma  1155—65  Smc  1185 

Sm  1280 

Sm  1340 

Sm  ca.  1430  (Sm- Intervall) 

[  Sma  1240  Smc  1285  I 
1  Er.  1 180— II 10  optisch;  I 
jSmi285— 1300  Er.1240— 1200J 
l  thermisch  j 

Sma  1190  Smc  1240 
Sm  cca  1477  (Sm- Intervall) 

Sm  1223 

Sma — c  1190  — 1225 
Smc  1210 

Sm  1180 — 1220 

Sm  1240 — 90  Er.  1200  — 1160 

Sma  1180    Smb  1205 — 25 

Smc  1220-  1300 

Sm  1185 

Sm  1370 

Sma  1185  Smb  1220  Smc  1260 

Er.  1200— 1150 

Sm  1390 

Sma  ii^o  -  55    Smc  iig3 
Sma  1190  Sm^»  1240  Smc  1255 

Sma  1185  Smb  1225  Smc  1275 
Sma  1240  Smt»  1280  Smc  1310 
Er.  1230-20 

Sm  1235 

Sm  1230 


Doelter  1905 
Douglas  1907 
Doelter  1906  b 

„    1903,  04 


Doelter  1908 
Brun  1904 
Joly  1891 

Doelter  1903 

1903 

Dittler  1911 
Day  A.  1905  b 

Doelter  1906  b 
Brun  1902 

Doelter  1903 

»  1903 
Douglas  1907 
Joly  1891 
Day  A.  1905  b 

(corr.  191 1) 
Doelter  1903 
Brun  1902 
Douglas  1907 
Day  A.  1905  b 

(corr.  1911) 

Dittler  1910  a 
„      1911 

Doelter  1906  d 
Day  A.  1905  b 
(corr.  191 1) 
Cusack  1896 

Dittler  1908 
(VuCnik  1906 
(  Vukits  1904 
Khittl  191 1 
Dittler  191 1 
Doelter  1905 

»       1904 
Brun  1902 
Doelter  1906  b 

Douglas  1907 

Doelter  1903 
„        1906 d 

„        1906  b 
„     1907  u.c8 

Cusack  1896 
Joly  1891 


Tertsch.    45* 


708 


154f 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Lit.  s.  702 f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "  C 


Autor 


Bytownit,  künstlich  AbisAnjs 

AbaoAngo 

AbisAUge 

Abi2,5An87.r. 

AbiAns 

Aaorthit,  künstlich  Ab,oAn9o 

„  AbsAn^s 

„  An   (stark  überhitzt  bei 

1540°  eine  von  An.  versch. 

Verbindung) 

„  An     .     .    .  (CaAl2Si208) 

„  An 

An 

An 

An 

An 

Japan  (unrein) 

Mijake  Idsu  (Japan) 

Mijakeshima .    .    . 

Pizmeda  (Anal,  in  der  Arbeit) 

>>  

„        (Anal:    G.    v.    Rath   „Monzoni", 

Niederrhein.  Ges.,  Bonn  1875) . 

Vesuv 

„      (Anal.:  Lemberg,  ZS.  geol.  Ges.  1883, 

;J5,  606) 

„      (Mte.  Somma)  Glas 

Fluorit,  vgl.  auch  öyf.  S.  213  .    .    .    .    (CaFg) 
Charpouagletscher 

? 

Forsterit  s.  Olivin 

Franklinit 

Fowlerit  s.  Pyroxen,  Gastaldit  s.  Amphibol 
Glaserit,  künstlich  .  .  .  (Na2S04+3  K2SO4) 
Glaukophan  s.  Amphibol 

Giimmergruppe 

Anomir  Steinegg  b.  Krems 

Biotit,  Miask  (Anal.:  Rammeisberg,  „Glimmer" 
Berl.  Sitzber.  1889,  36)      .    .    .    . 
„         Monzoni  (Anal. :  Rammeisberg,  „Glim- 
mer" Berl.  Sitzber.  1889,  26)  .    . 

„  Vesuv  schwarz 

Lepidolith,  Rozena  (Anal:  Berwerth,  T.  min. 

Mitt.  1877,  344) 

Lepidomelan,  Freiberg  (Anal. :  Scheerer,  Ram- 
melsberg  Min.  Chem.  1875) 
„  Rieserferner  (aus  Tonalit)  .    . 

Meroxen,  Calumet  (Island) 

Vesuv  ölgrün  (Anal. :  Kjerulf,  Joum.  prakt. 

Ch.  ()5.  190;  1855) 

Muskovit,  Aiguille  du  Tour  (Montblanc)  .    . 

Middletown 

New  Hampshire 

Phlogopit,  Burgess 

Ratnapura,  Ceylon  (Anal.:  Popovits,  T.  Min. 
Mitt.  1874,  241) 


Sm^  <^i245-i3oo  Er.  1230  II 30 

Sm*-ci24o-i32o  Er.1250-1130 

Sma-ci26o-i325  Er.1260-1150 

Sma-ci26o  1330  Er.1270-1150 
Sm  ca.  15 16,  (Sm- Intervall) 

Sm^~ci275-i35o  Er.1270-1160 

Sm^ci  280-1 365  Er.1290-1180 


Sm*  ^1290-1370  Er.1300-1180 
Sm  1550  ±  2,0 

Sm  1515 

Sma  1265  Smc  1345 — 50 

Sm  1510 

Sm  1552 

Sm  ca.  1220 

Smb  1250—90  Smc  ca.  1400 

Smb  1544 — 62 

Sm  (Glas)  12 10 — 50 

Sm^  1260  Smb  1310  Smc  1340 

Er.  1255 — 20 

Smc  1240  Er.  1200 — 1190 

Sm  1290 

Sma  1160—90  Smc  1260  (Mittel) 
Sma  1255  Smb  1290  Smc  1330 
Er.  1250 — 30 

Sma  1160—75  Smc  1230  (Mittel) 
Sm  1505 

Smb  1230   Smd  1270 

(Entfärbung  500°) 

Sm>  902'' 

Sm*  >  1420 

Zt  431° 


Sm»  1295  Sm«  1325—35 

Sm^  II 40 — 50,  Sm<5  II 70 

Sm»  1240 
Sm»  1155 — 60 

Sm»  925  Sm«  935—45 

Sm*  1115 — 25  Sm"  1150  —  60 

Sm»  1130—35  Sm«  1165—75 

Sm»  II 95 

Sm»  1230—40  Sm«  1255 — 70 

Smb  850 
Sm»  1255—60  Sm«  1270—90 

Sm»  1255—60 
Sm*  1250—55  Sm«  1270-75 


Sm»  1290  Sm«  1330 


Dittler  1910  a 

„   1910  a 

„   1910a 

„   1910  a 

Day  A.  1905  b 

(korr.  191 1) 

Dittler  1910  a 

1910a 


„  xgioa  u.  11; 
Day  S.  1910 

(korr.  191 1) 
Rieke  1908 
Doelter  1906  b  : 
Boudouard  1905 
Day  A.  1905  b  \ 

(korr.  191 1) 
Vogt  1904 
Doelter  1905 
Brun  1904 

Doelter  1906  b 

Dittler  191 1 
VuCnik  1906 

Doelter  1903  u.04 
„      1906  b 


„      1903  u.04 
Douglas  1907 

Brun  1902 

Camelley  1878 

Doelter  1903 

Nacken  1907a 

Doelter  1903 


)>  >» 


Brun  1902 
Doelter  190; 


Tertscb. 


154 


s 


709 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Lit.  s.  702U 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °  C 


Autor 


Rubellan.  Laacher  See  (Anal. :  Hollrung,  T.  min. 

petr.  Mitt.  o,  327;  1883.) 
Zinnwaldit,  Zinnwald,  hell,  (Anal. :  Berwerth, 
T.    min.    Mitt.    1877, 

346) 

„  dunkel 

Goslarit  künstlich (ZnS04+7  H,0) 


Granatgruppe 

Almandiu,  Achmatowsk  (braungelb)    .    .    . 

Böhmen 

(Ceylon?)  edel 

Dublin 

Fahlun  (Anal.:  Hisinger,  Afh.  i.  Fys.  4,  387) 

Grönland 

Indien 

Radentheim  (Kärnten) 

Traversella 


Granat,  Rympfischwänge,  rot 

Grossular,  Auerbach  (Anal.:  Kl  ein- Jannasch, 

N.  Jahrb.  Min.  1,  iio;  1883) .     . 

„  Monzoni  (Anal.  Lemberg,  ZS.  geol. 

Ges.  '24,  249;  1872) 

„  Rezbanya     

Hessonit,  Ala(Anal. :  Klein- Jannasch,  N.  Jahrb. 

Min.  1,  120;  1883) .     .     . 

Melanit,  FrascatKAnal.:  Knop,ZS.Krystl,63; 

1877)    

Vesuv 

Pyrop,   Meronitz  [Böhmen]  (AnaL:  Moberg, 

Joum.  pr.  Ch.  43,  124;  1848) 

Topazolith,  Rympfischwänge 

Uwarowit  Bissersk  ?   (Anal.:    Damour,  Ann. 

Min.   4,  115;  1843) 

Greenockit,  künstlich (CdS) 

Gyps (CaSOi  +  aHoO) 

a)  Zt.  zu  CaSOi  +  VsKjO  (Stuckgyps);  b)  Zt.  zu 
CaSOi  (totgebrannter  Gyps)  i.  Modif.;  c)  Zt. 

Ai  CaSOi  (Estrichgyps)  2.  Modif 

Hämatit.  künstlich, (FesOs) 

(bei  allmählicher  Erwärmung  Zersetzung)  . 

Elba 

Waidenstein 


Hausmannit,  künstlich (MnaOi) 

(vgl.  auch  Braunit)  Zt.  zu  MnO   .    .     .    . 

Hauyn,  Laach ([NaaCaJsAUSisSoOaz) 

Sideräo   (Nosean=  Natronhauyn)  (Anal: 

Doelter,  T.  min.  petr.  Mitt.  4,  465;  1881) 

Vesuv 

Hedenbergit  s.  Pyroxen,  Hessonit  s.  Granat, 

Hornblende  s.  Amphibol,  Hortonolith  und 

Hyalosiderit  s.   Olivin,    Hypersthen   siehe 

Pyroxen 

Ilmenit  Isergrund (FeTiO,) 

j  Jadeit  s.  Pyroxen 


Sm*  1160 — 65 


Sm»  940  ~  50  Smc  960 

Sm»  935  Smc  960  —  65 

Zt.  38,10 — 38,12 

Zt  38,5 

Sm  50 


Sm»  1135  Sm«  1160 

1263 

Sm  1150 — 1250 

Sm  1268 

Sm*  UDO— 10  Sm«  1140 — 50 

Sm  iioo — 1215 

Sm  1060 — 70 

Sm»  ca.  1077  Sm<=  1095 

Sm*  II 10 — 15  Smc  1140 — 45 

Sm  1264 

Sm  1265 

Sm^  1130—60 

Sm  loio 

Sm*  II 10  Sm*  1125—40 

Sm  1150 — 1250 
Sm*  1099 

Sm*  iiio 

Sm*  925—35  Sm*  945—50 
Sm  1030— 1190 
Sm  980  —  1150 

Sm*  II 85 
Sm  1150 

Sm*  1270 — 80  Smc  1300 

Sublimation  ca.  980".  kein  Sm 

Zt.  iio» 

I  Zt.  a)  107,0;  Zt.  b)  =  130";  I 
I  Zt.  c)  =  525.  J 

I  Uwpi  1028-35,  Uwpa  1350  I 
[  — 1250  Er.  1562 — 65  in  O2  | 

Sm  1300 

Sm*i35o — 60  Sm<=i39o — 1400 

Uwp.  950  (?) 

Zt.  in  H2  =  296 
Srn^  1410    Smd  1450 

Sm*  1090 — IIOO  Smc  1140 
Sm*  1190—95  Smc  12 10 — 25 


Sm  1450 


Doelter  1903 


Cohen  J.  E.  191 1 
Cohen  1894 
Tilden  1884 


Doelter  1903 
Cusack  1896 
Doelter  191 1 
Cusack  1896 
Doelter  1903 
Deleanu  D.  1911 
Brun  1902 
Doelter  1901 
„       1903 
Cusack  1896 
Joly  1891 
Schertel  1880 
Brun  1902 

Doelter  1903 

„  191 1  (U.03) 
„  1901 

„  1903 

Doelter  1903 
„       1911 
Deleanu  D.  191 1 

Doelter  1903 
Brun  1902 

Doelter  1903 
Biltz  1908 
LeChatelieri887 

Rohland  1903 


Kohlmeyer  1909 

Brun  1902 
Doelter  1903 
LeChatelieri887 

Glaser  1903 
Brun  1902 

Doelter  1903 
1903 


Brun  1902 


Tertsch. 


710 


154  h 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale,     (ut.  s.  yoaf.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °C 


Autor 


Kalkspat,  künstlich,  tetramorph  .  .  .  (CaCOs) 
a)  Gallerte;  ß)  Vaterit  (opt.  zweiaxig) 
y)  Aragonit  (rhombisch)  -^  <5)  Kalk- 
spat (trigonal) 


Zitiert  nach  „Johnston"   ZS.  ph.  Ch.  60, 
737;  1909    

Bilin,  Uw.  Aragonit  -^  Kalkspat .... 

Bilin,  Uw.  Aragonit  -^  Kalkspat .... 

Kaolin (H^AUSiaO») 

Korund,  künstlich (AI2O3) 


zitiert  nach  „Raff"  19 10 
(Sapphir),  Ceylon     .•  .    .    . 


Krokydolith  siehe  Amphibol 

Kupferglanz,  künstlich (CugS) 

a  (rhombisch)  —  ß  (tesseral) 

vergl.  auch  Tab.  67  n,  S.  220      .... 

(Die  mehrfach  angegebenen  Uwp.  korrespon- 
dieren nicht  mit  der  krystallographischen 
Umwandlung) 


Bristol  (Connecticut)    . 
Labradorit  siehe  Feldspat 


Langbeinit,  künstlich  und  aus  Neu-Staßfurt 

(2MgS04-f  K2SO4) 

Leadhillit,  Leadhills  [Pb(C03)2S04-fPb(PbOH)i,] 
«  (monoklin)  -^  ß  (hexagonal) 

Lepidolithlund    Lepidomelan    s.    Glimmer 

Leucit,  Capo  di  Bove  .....      (KAlSiaO«) 
Mte  Somma  (Vesuv) 

Vesuv 

„      (Smb  noch  im  starren  Zustand) 

„     Glas 


a  Leucit  (rhombisch)  :^  ß  Leucit 
(tesseral) 


Zt.  898  (i  Atm    CO2- Druck) 
Zt.  908  +  5  „  „ 

Uwp.  (Gallerte  ->■  Kalkspat) 

200  -  230 
Zt.  ca.  920  (i  Atm.CD2-Druck) 
Zt.  825  (i  Atm.  COa-Druck) 

Zt.  ca.  892 

Zt.  900 

Zt.  >  812  (i  Atm.  CO2- Druck) 

Uwp.  445 — 70",  Zt.  1400 — 1500 

(30  Atm.) 

Uwp.  410 

Sm  1912— 15 

verdampft  ca.  i960, 

i.  N2  Sma  =  1965,  Smd  =  2065 

Sm  ca.  2100 

Sm  ca.  2000 
Smc  ca  2250 

Sm  ca  1750—1800 
Uwp.  (?)  850 


Er.  1105  — 1100  +  4° 

^*;,     44olinoZt-     43o|.„Luft 
Glüh.  440)        Gluh.4401 

Er.  1127  (unter  Kohle) 

Uwpi  105,  Uwp2  167,2 

Uwpi  78 — 80 

Uwp.  103 

Uwpi  103  (Erwärmen)  97  u. 

79  (Abkühlen) 

Uwpi  95,  Uwp.2  150—165 


Er.  930 

Uwp.  (Säulen  nach  c)  285  -  300, 
(Platten  001)  90  —  120 


Sm  1330 

Sma  1290  Sm''  1320  Smc  1350, 

Sm<J  1410 

Sm  1320 — 70 

Sm»  1285 — 95  Smb  1320-50 

Sm'i  >  1400 

Sm  1290 

Smb  1430  Smd  1560 — 1600, 

Sm  (Glas)  11 50 

Sm  1298 

Uwp.  714 

Uwp.  560 


Johnston  1910 
Riesenfeld  190c 
Bütschli  1908 

Zavrieff  1907 
Brill  1905 

Pott  1905 
Herzfeld  1897 
LeChatelieri887 
Boeke  1906 

Mügge  1901 
Ruff  19 10 
Ruff  1910 

Shepherd  R.  W 
1909 
Simonis  1906 
Moissan  1893 
Vukits  1904 
LeChatelieri887 


Bornemann  1909 

Friedrich  1909 

Heyn,  B.  1906 
Mönch  1905 
Sahmen  T.  1903 
Bellati  L.  i8i 

Hittorf  1851 
Mönch  1905 


Nacken  1907  b 
Mügge  1884 


Vudnik  1906 
Doelter   1906  b 

Khittl  1911 
Doelter  1905 

1904 
Brun  1904 

Cusack  1896 
Rinne   K.  1910 
Klein  1897 


Tertsch. 


154  i 


711 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
Hcher  Minerale,     (ut.  s.  7025.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "C 


Magnesit,  künstlich   (MgCOa)   Zersetzung 

MgCOs -^  10  MgO+9  C0.>  1) ->  9  MgO+8  COj  ^) 

gMgO+SCOj-^SMgO+yCOa^)-» 

-»7MgO+6COj*)  ^öMgO+sCOi'*) 

6  MgO + 5  COj  ^  5  MgO + 4  CO2«) -> 

^7MgO+CO,')^MgO«) 


Magnetit,  künstlich (FesO*), 

vgl.  auch  Tab.  67h  S.  215 

Morawitza 

Mulatto 

Zermatt 

Magnetkies,  künstlich (FeS) 

a  (hexagonal)  —  ß  (tesseral) 
„  vgl.  auch  Tab.  67h  S.  215  . 
»> 

Bodenmais    (feinstes   Korn,    bei    gröberem 
Korn  bedeutend  höher)     ...... 

Malakolith  u.  Manganaugit  s.  Pyroxene 
Manganblende,  Nagyag,  feinstes  Korn  .    .  (JWnS) 

Marialith  s.  Skapolithe 

Markasit,  dimorph  zu  Pyrit (FeS^) 

Matlockit,  künstlich (PbCL+PbO) 

Meionit  s.  Skapolithe,  Melanit  s.  Granat 

Melilithgnippe 

Akermannit (CaiSisOio)? 

(Nach  Day  S.  W.  Wr.  1907  nur  bei  Mg-Zusatz 
zu  erhalten.)     .    .    .    (Cao.7Mgo3)4Si30,o 

Gehlenit ...     (Ca3Al2Si20io) 

Melilith,  Alnö 

Mendipit,  künstlich (PbCl2+2PbO) 

iVJeroxen  s.  Glimmer,   Mikroklin  s.  Feldspate 

Millerit    (NiS),    vergl.    auch    Tab.    67  r,    S.  224 

Pennsylvania  (unrein),  feinstes  Korn     .    . 

Molybdänglanz,   Neu  Südwales  (unrein),  (M0S2), 

feines  Korn .    . 

> 
Monticellit  s.  Olivin,  Muskovit  s.  Glimmer 
Natrolitb,  Hohentwiel,  .    .  (NajAlaSisOjo+zH.O) 

Nephelin,  künstlich (NaAlSiO*) 

Arendal 

(Eläolith),  Miask 

„  „      (Anal. :  Tedeschi  in  Vu6- 

niks  Arbeit  1906)   .    . 

„  „      (Anal. :  Tedeschi  in  Vu6- 

niks  Arbeit  1906)   .     . 

»j  >> 

»>  >j 

„  Norwegen 

Mte  Somma  (Vesuv) 

Vesuv 

(E'läolith)?  !.'..'    .'    .'    ."    .'    ."    '.    '. 


Zt.^)  265      Zt.»)  295 

Zt.3)  325   Zt.*)  340  Zt.5)  380 

Zt.«)  405   Zt.')  510  Zt*)52o 
Zt.  zu  MgO  etwas  >  500 

Zt  680 
Zt.  200 — 300 

Uwp.  1250  — 1350  Er.  i527inN2 

Sm»  1145 
Sm»  1190—95  Smc  1250  (Mitt) 

Sm  1260 

Er.  1158-53 

Uwp.  128  +  5,  Sm  ca.  1300 

Sm  925 

Uwp.  130    Sm.  950 

Zt  430  in  O2  u.  Luft, 
Glühen  430  (Oj  450  (Luft) 

Zt.  370  (O«)  355  (Luft), 
Glühen  474  (O2)  543  (Luft) 

Sm  642  (?) 
Zt.  524  (Sm  615) 


Sm  1425 

Er.  1200-  1175 

Sm  ca.  1200 

Sm  1120 — 80 

Sm  693 

Zt.  492  (Oi)  513  (Luft), 
Glühen  523  (O2)  585  (Luft) 

Sma  730  Zt.  214  (O2), 

Glühen  504  (Luft) 

Sm  1185 

Sm»  910  Smc  968 

Sm  965 

Sm  1150 — 1200 

Er.  ca.  1260 

Sm  1070 
Sm  1155-95 

Sma-c  1145-95  Smd  1220 

Sm  1190 — 1220 

Sm  1190 

Sm  1270 

Sm»  1085— 1 100  Smciiio— 20 

Sma-c  iiio — 1160 

Sm»  II 05 — 20  Smc  1120—35 

Sm  1059 

Sm»  1080 


Autor 


Brill  1905 


Vesterberg  u. 
Wülfing  1900 
LeChatelieri887 
Rose  1851 

Kohlmeyer  1909] 
Doelter  1901 

„  1903U.1904 
Brun  1902 

Bomemann  1909 
TreitschkeT.1906 
Guinchant  1902 
Le  Chatelier  Z. 
1902 
Friedrich  1909 


Friedrich  1909 

Cusack  1896 
Ruer  1906 

Boudouard  1905 

Vogt  1904 
Doelter  1910 
Deleanu  D.  191 1 
Ruer  1906 

Friedrich  1909 

Friedrich  1909 
Cusack  1896 

Doelter  1901 
Joly  1891 

Khittl  1911 
Wallace  1909 
Cusack  1896 
Khittl  1911 

Doelter  1906  c 

Vucnik  1906 
Vukits  1904 
Brun  1902 
Doelter  1903 
Doelter  1906  c 
Doelter  1903 
Cusack  1896 
Doelter  1902 


Tertsch, 


712 


154  k 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale,     (ut.  s.  702f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "G 


Autor 


Nephrit  s.  Amphibol,  Nosean  s.  Hauyn,  Oligo- 
klas  s.  Feldspate 

Olivio,     künstlich     (MgsSiO*)  =Forsterit(Fo); 

(Fe2Si04)==  Fayalit  (Fa)  . 

„        (CaaSiO,)  =  Kalkolivin  ( Ko), 

a)  monoklin  ^  ß)  rhombisch 

'^y)  (monokl.) 

„        MgzSiOi— FeiSiOl 

(9  Fo  I  Fa) 

(8  Fo  2  Fa) 

(7  Fo  3  Fa) 

(6  Fo  4  Fa) 

„         MgaSiO«— GaoSiO« 

{9  Fo  I  Ko) 

(8  Fo  2  Ko) 

(7  F03  Ko) 

(5  Fo  5  Ko) 

(3  Fo  7  Ko) 

(2  Fo  8  Ko) 

„  (72  Fo  18  Ko  10  Fa)     .    . 

(45  Fo  45  Ko  10  Fa)  .  . 
(18  Fo  72  Ko  IG  Fa)  .  . 
( —  90  Ko  IG  Fa)     .    .    . 

MgjSiOi 

„        CagSiOi 

Ägypten  (edel) 

Almeklovdal 

Cartagena  (Spanien) 

Ceylon  (Anal.:  Vuönik  in  d.  Arbeit  selbst) 

(8  Fo+i  Fa) 

„      (Anal.:   Vuönik  in  d.  Arbeit  selbst) 

>>        ...         .    .    

Dreiser  Weiher  (Eifel) 

(Fayalit)     Fayal    (Anal:    Rammeisberg, 

Mineralchem.  1875,  425) 

Kapfenstein 

„  (Anal.:  Tschermak  in  d.  Arbeit 

selbst) 

Lipari  (Anal. :  Brögger,  N,  Jahrb.  Min.  i88g, 
2,  190)    

Mte  Somma  (Vesuv)   braungelb 

(FeO=i3,i4%) 

„  „        dunkel    (Anal.:    G.    v.    Rath, 

Pogg.  Ann.  155,  34;  1875)    . 

(Monticellit),  Vesuv  (Anal.:   Rammels- 

berg,  Pogg.  Ann.  109,  569;  1860)      .    . 

Ribeira    das    Patas     (zersetzt)     (Anal.: 

Doelter,  Vulkane  d.  Kapverden)     .    . 

(Forsterit),  Sardinien       

(Hyalosiderit),  Sasbach  (Anal.:  Rosen- 
busch, N.  Jahrb.  Min.  1872,  50)   .    .    . 

Söndmöre  (FeO=8,i8%) 

Vesuv  (lichtgelb) 


?     (dunkelgrün,  unrein) 

(Hortonolith)?  (Anal. :  Mixter,  Hintze 
Handb.  Miner.  2,  23) 

Omphacit   s.  Pyroxene,   Orthoklas  s.  Feld- 
spate, Pargasit  s.  Amphibole 


Sm  (Fo  u.  Fa)  ca.  1600  extra- 
poliert 

Uwp.  (aß)  675,  Uwp.  (ßy)  1420 
Sm  (y)  2130 

Sma-c   1330 — 70 

Sma-c  1315— 6g 

Sma-c  1305 — 40 

Sma-c  1290 — 1320 

Sma-c  1330—50 
Sma-c   1315 — 40 

Sma-c  1305—25 

Sma-c  1300 — 20 

Sma— c  1295 — 1310 
Sma-c  1325—45 

Sma-c   1310 — 30 
Sma-c  1260— 1320 
Sma-c   1305—30 
Shia-c   1360 — 1400 

Sm  1450 

Sm  1460 

Sma  1390  —  95  Smc  1400—10 

Smci28o(Mittel)Sm  (Glas)  1260 

Sma  1342  Smb  1372 

Sma-c  1395  — 1410  Smd  1445 

Sm  1320 

Sm  1300 

Smb  ca.  1730 

Sma  1055  Smc  1075 
Sm  1380  — 1410 

Sma-c  1360 — 80  Smd  1385 

Sma  1265-75  Smc  1280 — 85 

Sma-c  1310 — 50  opt. 

Sma-c  1330 — 70  therm 

Smd  1390 

Sma  1255—65  Smc  1275 — 90 

Sma  1400 — 10  Smc  1420 — 60 

Sma  1155  —  60  Smc  1180 — 85 
Sma  ^  1460 

Sma  1215 — 20,  Smc  1240 

Sma-c  1395— 1430 

Sma  1330 — 80 

Sma  1323,  Smb  1378  u.  63 

Smc  1407 

Sma  1140  Smc  1180  Er.  1120 

Sma  1175-80  Smc  1195 


Pöschl  1907 


Day  S.  1906 
(corr.  191 1) 


>  Pöschl  1907 


Vogt  1904 
Boudouard  1905 
Doelter  1903 
»       1904 
Gusack  1896 

Doelter  1906  c 
Vuönik  1906 
Vukits  1904 
Brun  1904 

Doelter  1903 
Khittl  191 1 

Doelter  1906  c 

Doelter  1903 

Doelter  1906  c 

1903 


„      1906  c 
„      1901 
Gusack  1896 

Doelter  1901 

»      1903 


Tertsch. 


1541 


7]3 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Ut.  s.  702  f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "C 


Autor 


Periklas,  künstlich (MgO) 

(verdampft  gleich  beim  Schmelzen)  .    .    . 

Petalit,  Utö (LiAlSi^Co) 

Phenakit,  künstlich      (BejSiO«) 

Phlogopit  s.  Glimmer,  Pleonast  s.  Spinell 
Poliaait,  künstlich (Mn02) 

setzt  sich  um  zu  (MnjOa) 

Pyrit,    Rio  [Elba]  (FeSj),   dimorph  zu  Markasit; 

(setzt  sich  zu  FeS  um)  feines  Korn .    .    . 

Pyrop  s.  Granat 

Pyroxengnippe 

1.  rhombisch [(Mg,  Fe)  SiOg] 

Enstatit,  künstlich (MgSiOs) 

a  (Enstatit.rhomb.)— > 

ci  ( monoklin)j  — > 

Am- 

phi- 

aa(Kupfferit,       t)oIe 

rhomb.)'  — * 

„  ß  (Klinoenstatit)   ^   /   (rhom 

bisch,  Olivin  ähnlich)     . 


ß  mo- 
noklin 
Klino- 
ensta- 
tit 


Bamle ;  - 

Bronzit,  Kraubath  (Anal. :  Höfer,  Jahrb.  geol. 

R.  A.  16,  445;  1866)  

Kupferberg  (Böhmen) 

>»  »        

?         (grünliche  Krystalle)  .     .     .     . 
> 

Hypersthea,  St.  Paul  (Anal.:  Remele,  ZS.  geol. 

Ges.  20,  658;  1868) 

St,  Paul 

FeSiOs  (künstlich)      

monoklin,   Aegyrin,    Brevig  (Sm«  sehr  zähe) 

(Akmit)  Eker 

>»  >» 

„        Drammen 

Langensundfjord  (Anal.:  Doelter,  T.  min.  petr. 
Mitt.  1,  376,  1878)  .     .    . 

>» 

Norge  (Anal.:  Doelter,  T.  min.  petr. Mitt.  1, 

376;  1878)  

(Akmit)  Norwegen     .     .         

Augit  (Natronaugit)  Aguas  des  Caldeiras 
(Anal.:  Doelter,  Vulk-  der  Kapverden  1882) 

Arendal  grün 

„       schwarz  (Anal. :  Doelter,T.  min.  petr. 

Mitt.  1,  64;  1878) 

Bufaure  (Anal.:  Doelter,  T.  Min.  Mitt  1877, 
287) 


Verflüchtigt  bei  2000 

Sm  (in  Nj)  2100 

(Sm  2500)  angenommen 

Sm  1270 

Sm«=-<1  >  2000 

Zt.  530  (Luft)  565  (O2) 

Zt.  185  (in  H) 

Zt.  344  (O2)  325  (Luft), 

Glüh.  405  (Oj)  410  (Luft) 

Sm  642  (?) 


Sm  1420 — 60 
Er.  1535 


Uwp.  iß  7f  /)  ca.  1375  (träge) 
Sm-/  1557 

Er.  1549 

Er.  1565 

Uwp.  (a-^ß)  ca.  1300 

Uwp.  (ci  u.  a^-^3)  ca.  1150 

Uwp.  (oj-^i)  375 — 475  in 

Gegenwart  v.  H2O 

Smy  1554 

Sm»  1375 — 80  Smc  1400 

Sm  1310 — 70 

Sm  1350 — 1400 

Smd  1420 — 36 

Sm  1410 

Sm  1287—95 

Sm  1300 

Smaii75 — 95  Smciigo — 1210 

Sm  1270  und  80 

Sm=  1500  Smd  1550 

Sm»"**  960—1030  Smc  iioo 

Er.  ca.  960 — 40 

Sm  970—1020 

Sm*  940 — 45    Smt>  960 — 70 

Smc  980 

Sm  970 

Smc  965  (Mittel)  Sm  (Glas)  915 

Sma-b  970 — 1010 

Sm»  930—45  Smc  940—50 

Sm  970 — loio 
Sm«  965 

Sm»  1090  Sm«:  1105 — 10 
Sm^»  II 80 — 90 

Sm  1090 — iiio  Sm«:  1120—40 

Sm»  1180  Sm«  1200 


Ruff  1910 
Arndt  1906  b 
Brun  1902 
Stein  1907 

Meyer  R  1908 
Glaser  1903 

Friedrich  1909 
Cusack  1896 


Doelter  191 1 
Lebedew  191 1 


Allen  W.  1909 
(corr.  191 1) 

Wallace  1909 
Stein  1907 

I  Allen  W.  C  1906 
I     (corr.  191 1) 

Doelter  1903 

Khittl  1911 
Schertel  1880 
Brun  1902 
Cusack  1896 
Joly  1891 

Doelter  1903 
Brun  1902 
Stein  1907 
Dittler  1908 

Deleanu  D.  191 1 
Doelter  1905 

Brun  1902 
Doelter  1904 

Dittler  1908 
Doelter  1903 

VuCnik  1906 
„       1906 

Doelter  1903 
1905 

1903 

1903 


Tertsch. 


714 


154 


m 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale,     (ut.  s.  702  f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °C 


Autor 


Natronaugit)  Garza (Anal. : Doelter,  Vulk. 

d.  Kapverden  1882) 

Mti  Rossi  (Ätna) 

„        „     (Anal.:  Ricciardi,  Gaz.  chim.  ital, 
1881,  138)  


(Natronaugit) Picos (Anal. :  Doelter,  Vulk. 

der  Kapverden  1882,  150) 

Ribeira  das  Patas  (Anal.:  Doelter,  Vulk.  der 

Kapverden  1882,  129)  . 

Sasbach  (Baden)  (Anal. :  Merrian,  N.  Jahrb. 

Min.  1885  Beil.  8,  285) 

(Natronaugit)   Sideräo  (Anal.:  Doelter, 

Vulk.  der  Kapverden  1882,  84)     ... 

Stromboli 

Tirol 

Torre  del  Greco  (oder  Terra  del  Fuego?)  . 
Vesuv,  Lava  1858  (Anal.:  Rammeisberg,  ZS. 

geol.  Ges.  11,  497;  1859) 

Vesuv,  gelb  (Anal.:    Doelter,  T.  min.  Mitt. 

1877,  285) 

Vesuv,  schwarz  (Anal.:    Doelter,  T.  min. 

Mitt.  1877,  283) 

Vesuv 

?  (grün)  (Anal. :  Doelter,  T,  min.  petr.  Mitt. 

1,  57;  1878)    

Diallag,  Aroila  (?)  (aus  einem  Gabbro)  .  . 
Le  Prese  (Anal.:  G.  v.  Rath,  Pogg.  Ann,  144, 

250;  1872    

Prato(Anal. :  Köhler, Pogg. Ann.  13, 109;  1828) 

Diopsid,  künstlich (MgCaSi.Oe) 


(1,5%  FeO) 

Ala  (Anal.  Doelter,  T.  min.  Mitt.  1877,  289) 


„    (blaßgrün)    

Nordmarken  (Anal.:  Doelter,  T.  min.  petr. 

Mitt.  1,  60;  1878) 

Nordmarken  (Anal. :  Doelter,  T.  min.  petr. 

Mitt.  1,  60;  1878) 

Rotenkopf  (Zillerthal)  hellgrün  (Anal.  No.  2, 

Doelter,  T.  min.  petr.  Mitt.  1878,  1,  53) 
Rotenkopf   (  Zillerthal )   dunkelgrün   (Anal. 

3,  Doelter,  T.  min.  petr.  Mitt.  1878,  1,  54) 

Zermatt  (Anal. :  Streng,  N.  Jahrb.  Min.  1885, 

1,  239)  


Zillertal (kein  FeO) 

?         blaßgrün    

?         fast  farblos     

Fassait,  Pizmeda  Monzoni  (Anal.:  Doelter,  T. 

min.  Mitt.  1877,  288) 


Sm*  1105 — 15 
Sm  1230 — 60 

Sm  1190 — 1200 

Er.  1185-40,  Sm(Glas)ii75 

Smc  1185 

Sm    1230 

Sma  1085  -  90  Smc  1090 — iioo 

Sm*  IIOO — II 10 

Sma  1085 — 95  Smc  U05 — IG 

Sm»  1075  —  85  Sm<=  logo 
Sm  1230 
Sm  1188 
Sm  1187 

Sm*  1140 — 50  Smc  1170 

Sma  1175 — 80  Smc  1193 

Sm»  1160  Smc  1180 
Sm  1199 

Sma  1150  Smc  II 70 
Sm  1210 

Sma  II 10  Smc  1140 

Sma  1160 — 65  Smc  1180 

Sm  1264, 1270, 1278, 1284, 1300 

Er.  1290 — 50 

Sm  1280  -  1310 

Sm  1391,2  +  1,5 

Sm  1391 

Sma — c  1300-  25 

Sma— c  1305-30  Smd  1345 

Er.  ca.  1220 — 25 

Sma — c  1250 — 70 
Smc  1260 
Sm  1270 
Sm  1187 

Sma — c  1200  -  25 

Sma — c  1135-60  Smd  1175 

Sm  1330—50 

Sm  1310 — 30 

Sma  1270  Smb  1290  Smc  i^oo 

Er.  1280 — 60,  optisch 

Sm  1290 — 1330,  tiiermisch 

Sm  1300 — 1390 

Sma-c  1305 — 30  Smd  1340 

Sm  1192 

Sm  1195 

Sma  1 195   Smbi205  Smc  12 15 

Smd  1230 


Doelter  1903 
Khittl  1911 

Doelter  1908  b 

„1904  u.  1906a 
Vukits  1904 
Brun  1902 

Doelter  1903 

„      1903 

„       1903 

1903 
Brun  1902 
Cusack  1896 

1896 

Doelter  1903 

1903 

„      1903 
Cusack  1896 

Doelter  1903 
Brun  1902 

Doelter  1903 

1903 

Cusack  1896 

Dittler  1911 
Khittl  191 1 
Day  S.  1910 
Allen  W.  1909 
(corr.  191 1) 
Pöschl  1907 
Doelter  1906  c 
Vogt  1904 
Doelter  1906  c 
Vukits  1904 
Brun  1902 
Cusack  1896 

Dittler  1908 

Doelter  1906  c 

„      1907  U.08 

„      1907  u.08 

Dittler  191 1   u 
1910b 

Dittler  191 1 
Doelter  1906 
Doelter  1906  c 
Cusack  1896 

»         »> 
Doelter  1906  c 


Tertsch. 


I54n 


715 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Ut.  s.  702 f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  °C 


Autor 


Jadeit,  Tibet 


Hedenbergit,  Dognaczka  (Anal.:  Hidegh,  ZS. 

Kryst.  »,  534;  1884) 

Elba  (Anal.:  Tedeschi  in  Doelter  1905)     . 

» 

„    (Anal.:  Tedeschi  in  der  Arbeit)     .    . 

>j 

Filipstadt 

Langensundfjord       

Tunaberg  (Anal. :  Doelter,  T.  min.  petr.  Mitt. 

1,  62;  1878)     

Malakolith.  Rezbanya  (Anal.:  Rammeisberg, 
Pogg.  Ann.  103,  294;  1858) 

Omphacit,  Tainach  (Anal.:  Ippen,  Naturw. 
Ver.  Steiermark,  1892) 

Salit,  Breitenbrunn 

Spodumen.  künstlich .    .    .    .    (LiAlSijOe) 

Goshen  

Killiney 

Stirling       

Traversellit,  Mt.  acuto  (Montaieu?)  (Anal.: 
Scheerer- Richter,  Sachs.  Ges.  Wiss.  101,  93: 
1858) 


triklin,    Fowlerit.    Franklin    (Anal. 
Sill.  Joum.  (3)  40,  188;  1890) 
Pratter  Mine 


Pirsson, 


Rhodonit  (Manganaugit)  künstl.  (MnSiOa) 


Pajsberg   (Anal.:    Hamberg-Paykull,    Geol. 
För.  Stockh.  13,  572;  1891)  .    . 

>>       

Realgar,  vergl.  auch  Tab.  67  e,  S.  210   .    .(AsS) 
Allchar  (Macedonien),  (feinstes  Korn,  grob- 
kömig  bedeutend  höher) 

>      .         

Riebekit  s.  Amphibol 

Rotkupfererz  ?  (CU2O),  (vor  dem  Sm.  entsteht  um 
jedes  Korn  ein  Hof) 

Rotzinkerz? (ZnO) 

Rübe  11  an  s.  Glimmer,  Rubellit  s.  Turmalin 
Rutil  ?  (TiOi)  polymorph  mit  Anatas  und  Brockit 
Salit  s.  Pyroxene,  Sanidin  s.  Feldspate 

Sarkolith,  Vesuv  ....  (CaO+2Ga3Al2Si30i2) 
Schörl  s.  Turmalin 

Silberglanz,  künstlich  (Ag.S),  (Uw.  bezieht  sich 
nicht  auf  Akanthit) 
( Letzteres  ist  keine 
polymorphe  Form)  .  . 
„  vergl.  auch  Tab.  67  w, 
S.  229 


Freiberg,  Sachsen 
Schneeberg,   „         .    . 
Sillimannit  s.  Andalusitgruppe 


Sm  1035—55 
Sm»  1000  Smc  1060 

Sm*  1080—95  Smc  1090- II 10 

Sm*-c  iioo — 1140 

Sm  II 20 

Sm**  II 10 — 20  Smc  II 30 

Smc  IIOO 

Sm  1190 

Sm  IIOO — 60 

Sm»  IIOO — 35  Sm«  1130-50 
Sm»  1220  —  30  Smc  1245 

Sma  1180 — 85  Smc  1220 

Sm»  12 10  Smc  1230 

Er.  1235  -  70 

Sm  1345 — 80 

Sm  1173  (1200  Blasenwerfen) 

Sm»  1080 — 90 

Smt»  loxo 

Sm*  II 15 — 20  Smc  1140 


Sm»  1120 — 40  Smc  1150—70 
Sm  1150  —  70 

Er.  1210 

Sm  1218 

Smc  1470  Smd  1500 

Sm  1220 — 40 
Sm  1180 

Zt.  165  (O2)  327  (Luft) 

Entzünd.  368  (O2) 

Sm  377  (?) 


Sm  1162 
Sm  1260 

Sm  1566 
Sm»  1151  Sm«:  1170 


Zt  543  (O2)  605  (Luft), 
Glühen  595  (O.)  655  (Luf) 

Uwp.i  >  90    Uwp.j  >  170 

Uwp.  175 
Uwp.t  >  90°  Uwp.t  ca.  173 
Uwp.i  >  90°  Uwp.2  >  185 


Khittl  191 1 
Doelter  1903 

Doelter  1903 
Posch  1  1907 
VuCnik  1906 
Doelter  1905 
Vukits  1904 
Brun  1902 
Deleanu  D.  1911 

Doelter  1903 
Doelter  1903 

Doelter  1903 
Doelter  1903 

Ballo  1911 
Deleanu  D.  191 1 
Gusack  1896 
Doelter  1903 
Brun  1902 

Doelter  1903 


Doelter  1903 
Deleanu  D.  1911 

Lebedew  191 i 
Ginsberg  1908 
Stein  1907 

Doelter  191 1 
Kultatscheffi903 

Friedrich  1909 

Gusack  1896 


Gusack  1896 
Doelter  1901 

Friedrich  1909 


Mönch  1905 
Bellatti  L.  18 
Mönch  1905 


Tertsch. 


716 


154  0 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale,     (ut  s.  702  f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "C 


Autor 


Skapolithgruppe 

Couzeranit,  Ariege 
Marialith,  Pianura 


(NaCl+sNaAlSisOg) 


Meionit,MteSomma(Vesuv)(CaO+3CaAl2Si208) 
Vesuv 


Skapolith,  Arendal 
Gouverneur  .  . 
Grass  Lake     .    . 


Soda,   künstlich   (Na2C03  +  10H2O),    i)    Zt.    zu 
NaaCOs+y  H2O,  2)  Zt.  zu  Thermonatrit    . 

Ohne  Zersetzung 

Zt.  zu  Thermonatrit  (NaaCOs+HaO)      .     . 


Sodalith,  Ditrö  (Siebenbürgen) 
„            (unrein)  . 
Vesuv 


Spinell,  Amity  (schwarz),     [(MgFe)0+(AlFe)203] 

Ceylon  (rot) 

Monzoni(Anal.:  Abich,  RammelsbergMineral- 

chem.  1875,  136) 

(Pleonast),  Orange  City   (FeO  ca.  10%) 


Spodumen  s.  Pyroxen 
Staurolith,  Wicklow 


(HFeAl5Si,Oi3) 


Strontianit,  künstlich (SrCOg) 

a  (rhomb.)^/?(trigonal) 

Tarapacait,  künstl (KoCrO«) 

a  (rhomb.  gelb)  ^ /J  (hexag.  rot)  .    .    .    . 

Tephroit,  ? (Mn,Si04) 

Thermonatrit,    künstlich    (NaaCOa  +  H2O)    (vgl. 
Soda),   Zt.  (Na2C03  +  7  H2O) -> Thermon. 

titanit,  Schweiz,  grün (CaTiSiOs) 

„         rosenrot    

?  

> 

Topazolith  s.  Granat,  Traversellit  s.  Pyro- 
xen, Tremolit  s.  Amphibol 

Turmalin,  Abs  (Norwegen) 

(Schörl)  Dublin 

(Rubellit)  Massachussets 

Übelbach  (schwarz) 

?        dunkelgrün 

?        gelb 


Uranpecherz,  ?    .    . 

Uwarowit  s.  Granat 


Sm  1143—78 

Sm  1088— 1233 

Smt>  1250  Smd  1330 
Sm  1138-78 

Sm»  1156 
Sm  128 1 

Sm  1150 — 1238 
Sm  1128—83 
Sm  II 25 — 98 

Zt.i  =  32,00  Zt..  32,96 

Sm  ca.  34 

Zt.  zw.  32,5—37,5 

Sm*>  1250  Smd  1310 

Sma  ca.  915 

Sm  1127  u.  1133 

Sma  1030 

Sm  ca.  1900 
Sm  ca.  1900 

Sma  1270 
Smai24o — 60  Smci28o — 1300 


Sm  1115 

Zt.  1155   (i  Atm.  C0>  Druck) 

Uwp.  700 

Uwp.  820 

Uwp.  666  Er.  971 

Uwp.  679    Er.  984 

Sm  940 

Sm  II 70 — 1200 


Zt.  35,37 

Sm  1142 

Sm  1127 

Sma  1200  Smc  1230 

Smb  ca.  1190  Smd  1210 


Sm  1012 
Sm  1018 
Sm  1068 
Sma  etwas  >  1020 
Sm  1102 
Sm  1013 

Sm  1188  (unsicher) 


Himmelbauer 
1910 


Brun  1902 
Himmelbauer 

1910 
Doelter  1901 
Cusack  1896 

[Himmelbauer 
1910 


WellsM.  A.  1907 
Tilden  1884 
Schindler  183 1 

Brun  1902 
Doelter  1901 
Cusack  1896 
Doelter  1903 

Brun  1902 
Doelter  1903 


Cusack  1896 

Brill  1905 
Vernadsky  1891 
LeChatelier  1887 
Groschuff  1908 
Zemczufny  1908 
LeChatelier  1897 
Khittl  191 1 


Wells  M.A.  1907 

Cusack  1896 
1896 
Doelter  1903 
Brun  1902 


Cusack  1896 

1896 

1896 

Doelter  1901 

Cusack  1896 

„        1896 

„        1896 


Tertsch. 


154:1 


717 


Schmelz-  und  Umwandlungspunkte  einiger  natürlicher  und  künst- 
licher Minerale.     (Ut.  s.  702  f.) 


Name,  Fundort  und  Zusammensetzung 


Temperatur  "C 


Autor 


Vanthoffit,  künstlich     .    .     (MgS04+3  NaiS04) 

„  (Mischkryst  v.  (MgSO^ 

-rNa4S04)  u.  Na2S04  setzen  sich  zu  V.  um 

u.  bilden  sich  nicht  direkt  aus  d.  Schmelze) 

Neu  Staßfurt 

Vesuviaa,  Binn (HiCaiiAUSiioO«) 

Vesuv 

Zermatt 

Vivianit,  ?       (FcsPiOg+S  H,0) 

Willemit,  künstlich (ZuaSiO*) 

Wismuthglaaz,  künstlich  (Bi^Sj)  feines  Korn  .    . 

Witherit,    künstlich    (BaCOj)    zersetzt    sich   an 
der  Luft 


Wollastonit,  künstlich  .    .  (CaSiOg)  a  (monokL) 

a^j3(Pseudowollastonit,  hexagonal) 

iß  nach  Allen  u.  White  pseudohexagonal, 

vergl.  auch  Tab.  67  g,  S.  214)     .    .    . 


Auerbach 


(1,5%  MgO+FeO) 


Cziklowa 

Diana,  New  York 

„  „    (rasch  über  Uwp.  erhitzt  gibt) 


Elba 

Kimito 

Mte  Somma  (Vesuv) 
New  York  .... 
Oravicza    .... 


Wurtzit  s.  Zinkblende 

Zinkblende,    (vergl.    auch  Tab.   67  cc,   S.   237) 

künstlich  (Wurtzit) (ZnS) 

Picos  de  las  Europas  (feines  Korn)  .    .    . 


Santander 


verdampft  vor  dem  Sm 


Zinnober,   künstl.  (HgS)  a  (rot)  -^  ß  (schwarz) 

„       Bei    Überhitzung   a-^ß   nicht 

reversibel 


Idria,  feines  Korn 


Zinnstein,  ? (SnOj) 

Zinnwaldit  s.  Glimmer 

Zoisit  .    .    .    ? (HCajAUSiaOts) 


Zt.  cca  500 


Zt.  490 
Zt  489 

Sm  1024  (iioo  Blasen  werfen) 

Sm  1034 

Smb  ca.  980  Smd  1000 

Sm  II 14 

Er.  1484 

Zt.  400 (O2)   500  (Luft) 
Glüh.  420(02)  513  (L-) 

Zt.  8x1  (gegen  Luft) 

Sm  >  1380  (in  COg) 

(unzersetzt)  Sm>i35o 

Sm  (o)  1310 — 80 

Er  iß)  1512 

Er  iß)  1512 

Er  (ß)  1512 

Sm  1440 

Er  1250 

Sm  (a)  1250—90 

Uwp.  1366  Sm  (ß)  1515 

Sm  (a)  1240-70 

Sm  («)  1255  -  1300 

Sm  1260 

Sm  (a)  1250—90 

Sm  (a)  1280 — 1330 

Sm  1208 

Sm  1203 

Sm  1240 — 70 


1200  verdampfen  ohne  Sm 

Zt652  (Oj)   647  (Luft), 

Glüh.  662  (O2)  740  (L) 

Sm  ca.  1625 — 1690  (berechnet) 

Sublimation  11 78  ±2  (Zt.) 

kein  Sm 

Sm  (?)  1049 

Sublimation  446  ±  10  k  e  i  n  Sm 

a^ß  Uwp.  >  320 

(a-»/S)Uwp.>4io 

Zt.  358  (O.)  338  (Luft) 

Entzünd.  400  (Oj) 

Sm  1127 


Sm*  1090 
Sm  995 


Ginsberg  1909 

Nacken  1907  b 
1907  b 

Gusack  1896 
1896 
Brun  1902 

Cusack  1896 

Stein  1907 

Friedrich  1909 

Boeke  1906 

Finkelstein  190^ 

Doelter  191 1 
Lebedew  1911 
Ginsberg  1908 
Stein  1907 
Boudouard  1905 
Vogt  1904 
Doelter  191 1 
Brun  1904 
Doelter  191 1 

Day,  Sh.  W.  Wr. 

1907 
Doelter  1911 

>?  >» 

Cusack  1896 

j>  >» 

Doelter  191 1 


Doeltz  1906 
Friedrich  1909 

„         1908 

Biltz  1908 
Cusack  1896 

Biltz  1908 

Spring  1894 

Friedrich  1909 

Cusack  1896 


Doelter  1902 
Cusack  1896 


TertBch 


718  155 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten  Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tab.  15(>:  Synonyma. 
Für  spez.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff. 


Abkürzungen. 

A)  Die  Abteilungen  der  Krystallsysteme  bzw.  die  Symmetrieklassen  sind  durch  Ziffern  gekennzeichnet.    I 
bedeutet 

I.  I.  Regulär.        Holoedrie  =  Hexakisoktaedrische  Klasse 

2.        „  Tetraedrische  Hemiedrie  =  Hexakistetraedrische  „ 

3-  „  Pentagonale  Hemiedrie  =  Dyakisdodekaedrlsche  „ 

4-  „  Plagiedrische  ==  Pentagonikosidodekaedrische  „ 

5-  ,.  Tetartoedrie  =  Tetraedrisch-pentagondodekaedrische      „ 
II.  I.  Hexagonal.    Holoedrie  =  Dihexagonal-bipyramidale  „ 

2.  „  Hemimorphie  der  Holoedrie  =  Dihexagonal-pyramidale  „ 

3-  „  Pyramidale  Hemiedrie  ==  Hexagonal-bipyramidale  „ 

4.  „  Hemimorphie  der  pyramidalen  Hemiedrie  ==  Hexagonal-pyramidale  „ 

5.  „  Trapezoedrische  Hemiedrie  =  Hexagonal-trapezoedrische  „ 

6.  „  Rhomboedrische  Hemiedrie  =  Ditrigonal-skalenoedrische  „ 
7-  „  Rhomboedrische  Tetartoedrie  =  Trigonal-rhomboedrische  „ 
8.  „  Trigonale  Hemiedrie  ^  Ditrigonal-bipyramidale  „ 
9-          „            Hemimorphie  der  trigonalen  u.  d.  rhombo- 

edrischen  Hemiedrie  =  Ditrigonal-pyramidale  „ 

10.  „  Trigonale  Tetartoedrie  =  Trigonal-bipyramidale  „ 

11.  „  Hemimorphie  der  trigonalen  Tetartoedrie  =  Trigonal-pyramidale  „ 

12.  „  Trapezoedrische  Tetartoedrie  =  Trigonal-trapezoedrische  „ 

III.  I.  Tetragonal.  Holoedrie  =  Ditetragonal-bipyramidale  •  „ 
2.  „  Hemimorphie  der  Holoedrie  ==  Ditetragonal-pyramidale  „ 
3-          „            Pyramidale  Hemiedrie                                =  Tetragonal-bipyramidale  „ 

4.  „  Hemimorphie  der  pyramidalen  Hemiedrie  =  Tetragonal-pyramidale  „ 

5.  „  Trapezoedrische  Hemiedrie  =  Tetragonal-trapezoedrische  „ 

6.  „  Sphenoidische  Hemiedrie  =  Tetragonal-skalenoedrische  „ 

7.  „  Sphenoidische  Tetartoedrie  =  Tetragonal-bisphenoidische  ,, 

IV.  I.  Rhombisch.  Holoedrie  =  Rhombisch-bipyramidale  „ 
2.  „  Hemimorphie  =  Rhombisch-pyramidale  „ 
3-          „            Hemiedrie                                                    =  Rhombisch-bisphenoidische  „ 

V.  I.  Monoklin.      Holoedrie  ^  Prismatische  „ 

2.  „  Hemimorphie  =  Sphenoidische  „ 

3-  „  Hemiedrie  =  Domatische  „ 

VI.  I.  Triklin.  Holoedrie  =  Pinakoidale  ,; 

2.        „  Hemiedrie  =  Asymmetrische  „ 

Psd  z.  B.  in  Psd  IV  bedeutet  Pseudo rhombisch. 

B)  Die  Bezeichnung  der  Härte  erfolgt  nach  der  Mo hs sehen  Härteskala:    i  =  Talk;  2  =  Gips;  3=  Kalkspa 
4  =  Flußspat;  5  =  Apatit;  6  =  Feldspat;  7  =  Quarz;  8  =  Topas;  9  =  Korund;  10  =  Diamant. 

Ein  Punkt  hinter  der  Zahl,  z.  B.  5  •  beim  Änigmatit,  bedeutet  „größer  als"  5. 

C)  Bei  Angabe  der  Spaltbarkeit  bedeutet: 

T  eine  Singular  auftretende  Fläche  (Tafelfläche),  also  im  triklinen  System  sämtliche  Flächen,  im  mon 
klinen  System  alle  Flächen  der  Orthodomenzone  (Orthopinakoid,  Orthodomen,  Basis)  sowie  die  mit  Ts  b 
zeichnete  Tafelfläche  nach  der  Symmetrieebene  (Klinopinakoid),  im  rhombischen  System  jedes  der  di 
Pinakoide,  im  quadratischen  und  hexagonalen  System  die  Endflächen  (Basis). 

Ist  Spaltbarkeit  nach  mehreren  Tafelflächen  vorhanden,  so  ist,  falls  sie  sich  nicht  unter  rechtem  Wink 
schneiden,  der  Winkel  angegeben;  z.  B.  Änigmatit  T  :T  114". 

Pr  bedeutet  die  sich  schneidenden  paarigen  Flächen,  also  im  monoklinen  System  die  Vertikalprisme 
Klinodomen  und  Hemipyramiden,  im  rhombischen  System  die  Prismen  und  Domen,  im  quadratiscfien  ui 
hexagonalen  System  die  Prismen  erster  und  zweiter  Art. 

Py  bedeutet  die  in  der  Vierzahl  (Sechszahl)  auftretenden  Flächen,  also  die  Pyramiden  im  rhombische 
quadratischen  und  hexagonalen  System. 

R  bedeutet  im  hexagonalen  System  das  Rhomboeder.  ; 

0,  W,  D  bedeuten  im  regulären  System  das  Oktaeder,  den  Würfel  und  das  Rhombendodekaeder. 

Die  Zahl  hinter  Pr  und  Py,  z.  B.  beim  Alstonit  Pr  119"  bedeutet  den  Winkel,  den  die  betreffend 
Flächen  umschließen,  in  diesem  Fall  also:  Prisma  von  119°. 

Die  Winkel  sind  bis  auf  einen  halben  Grad  genau;  ein  Punkt  auf  halber  Höhe  hinter  der  Zahl  bedeui 
„30  Minuten". 

Die  Vollkommenheit  der  Spaltbarkeit  ist  durch  Punkte  über  den  Buchstaben  gekennzeichnet: 
bedeutet  •♦•  „sehr  gut",  ••  „gut",  •  „deutlich",  das  Fehlen  eines  Punktes  „undeutlich".  Bei  geringen  Unt 
schieden  bedeutet  >  „besser  als".  Mehrere  Spaltbarkeiten  desselben  Grades  und  der  gleichen  Vollkomm« 
heit  sind  durch  angehängtes  i,  2,  3  , . .  unterschieden.  Beim  Amblygonit  sind  beispielsweise  drei  Spa 
barkeiten  nach  singulären  Richtungen  vorhanden,  eine  sehr  gute  schneidet  die  beiden  guten,  davon  1 
eine  unter  104"  30',  die  andere  unter  105"  30'. 

D)  Die  Angabe  der  Brechirngsexponenten  entspricht  mittleren  Werten.     Nach  dem  Vorgang  von  Rosenbu!> 

2ü)  -f-  e    1.  •    j 
ist  bei  den  optisch  einaxigen  (quadratischen  und  hexagonalen)  Mineralieri  der  Wert  ,  bei  den  < 


tisch  zweiaxigen  (rhombischen,  monoklinen  und  triklinen)  Mineralien  der  Wert oder  der  Wert . 

wenn  nicht  alle  drei  Werte  bekannt,  angegeben. 

Philipp. 


155  a 

719 

Tabelle  der  für  den  Chemiker  un 

d  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez-  Gewicht  und  Brechungsexponenten 

vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64, 

65,  70,  208  ff. 

Kryst. 
Syst 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

'  Sp.  Gew. 

Härte 

Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppel- 

e.xponent 

brechung 

jirin     .... 

.NaFe[SiO,]2 

Vx 

3,5 

^-6,5 

Pr  87»,  Ts 

1,79 

0,050 

ligmatit  . 

Na4Fe,(AlFe),(SiTi)i,0« 

VIi 

1  3,7—3.8 

5. 

T:T  =  ii4« 

0,006 

.ch\nit     . 

[Ti,05]4Ce[CeO](CaFe) . 
2[Nb03]3Ce 

IVx 

j  4,9—5,2 

5—5,5 

— 

— 

— 

tinolith    . 

Ca(Mg,  Fe),[SiO,]4 

Vx 

3,03—3,17 

5-6 

Pr  124»,  T,  Ts 

1,63 

0,027 

mosit  .   . 

PbSiO, 

Vx 

— 

— 

— 

groß 

stark 

•it     .   .   . 

NaAlSijOg 

VIx 

2,61 — 2,64 

6-^6,5 

f  :f  =  93-", 
T:T  =  I2i«> 

1,53 

0,009 

anontit   . 

(As,  Sb) 

Ih 

6,2 

3—4 

T 

— 

— 

Dpalladium 

Pd 

11(6?) 

— 

— 

f 

— 

— 

Dphan  .   . 

Gemenge  der  Hydrogele  von 

amorph     1,8 — 2 

3 

— 

— 

— 

AI2O3  u,  SiOj 

landin 

(Mg,  Fe,  Ca)3(Al,  Fe),[Si04]3 

II 

4.1—4,3 

7—7,5 

D 

1,81 

— 

tonit    .    . 

(Ba,  Ca)C03 

IVi 

3,65—3,76 

4—4,5 

Pr  H9»,  T 

— 

minit  .    . 

Al,SO«+9HjO 

1,8 

I 



— 

— 

nit  .   .    . 

K2Al,[OH]i,[S04], 

II« 

2,6—2,75 

3,5—4 

f 

1,58 

0,020 

blygonit 

(F,OH)Al(Na,  Li)P04 

VIx 

3,01—3,09 

6 

f :  Ti  =  104«. 
t:f,  =  i05.» 

1,59 

— 

esit  .  .   . 

H4(Mg,  FOjAljSiO, 

Vx 

2,71 

2,9—3 

— 

— 

ilcim    .    . 

NaAUSiOJ,  +  H,0 

Ii 

,  2,2—2,3 

5,5 

W 

1,49 

— 

itas  .   .   . 

TiO, 

Illx 

3.83—3.93 

5,5—6 

f,  Py  136-» 

2,54 

0,073 

:yüt     .   . 

3Ce[OH]C03-T-  BSrCOa^sHjO 
(+  ThO,) 

IVi 

3,95 

4,5 

— 

lalusit 

AljSiOs 

IVx 

3,1—3,2 

7—7,5 

Pr9i" 

1,64 

0,011 

lesin    .   . 

(NaAlSiaOg) :  (CaAljSisOg) 
=  3  :  2  bis  4  :  3 

VIx 

2,66 — 2,69 

6 

f  :  f  =  94», 
T  :  T  =  120.0 

1,55 

0,006 

?lesit    .   . 

PbSO* 

IVx 

6,2—6,35 

3 

t,  Pr  103.0 

1,88 

0,021 

lydrit  .   . 

CaSOi 

IVx 

2,9—3 

3—3,5 

f>f,T 

1,59 

0,045 

ierit    .   . 

(Ca,  Mg,  ftUCO^\ 

II7 

2,95—3,1 

3,5—4 

R 

lerödit    .   . 

[NbiOv]3Y4  +  U,  Th,  Ce,  Pb, 
Fe,  Ca 

IVx 

5,7 

6 

— 

— 

— 

jmit     .   . 

(H,K),(Mg,Fe)2(Al,Fe)3{Si04)3 

Vx 

i  2,8—3,2 

2,5—3 

f 

1,59 

0,04 

jrthit  .   .   . 

CaAIjSijOg 

VIx 

2,73—2,76 

6 

f  :  T  =  94° 
T  :  T  =  120.0 

1,58 

0,013 

:hophyllit    . 

(Mg,  Fe)4[Si03]4 

IVx 

3,1—3,2 

5,5 

Pr  125.0,  T 

1,63 

0,025 

:igorit  .    .   . 

H4(Mg,  Fe)sSiA(+  AljO,) 

IV? 

2,62 

2,5 

— 

1,57 

0,OIT 

:imon  .   .   . 

Sb 

II« 

;  6,6—6,8 

3—3,5 

't,K  II6-0, 

— 



■ 

i 

...     R69» 

h 

:unonblende   . 

SbjSjO 

V? 

1  4,5—4,6 

1—1,5 

T  :  T  =  I02« 

sehr  groß 

schwach 

:imonfahlerz  . 

3(Cu,  Ag)3SbS3  +  CuZn2SbS4 

h 

!  4,75— 4,9 

3—4 

...       0 

— 

— 

:imonglanz .   . 

SbjS, 

IVx 

4,5—4,6 

2 

T,T,  Pr9o-» 

sehr  groß 



:imonnickel     . 

NiSb 

II9 

7,5—7,6 

5 





:imonnickel- 

lanz    .... 

NiSbS 

13(5?) 

6,2—6,5 

5—5,5 

W 

— 

— 

:imonsilber 

Ag,Sb  oder  AgjSb  (?) 

IVx 

9,4—10,0 

3,5 

t,  Prii20, 
Pr 120O 

— 

— 

:imonsilber- 

lende  .... 

AgaSbSa 

II, 

5,75—5.85 

2 — 2,5 

R  108.0,  Ri  38«, 

3,02 

0,203 

itit 

Ca5(Cl,  F,0H)[P04], 

II3 

3,17—3,23 

5 

Pr  120O,  T 

1,64 

0,003 

om 

Ca3(Fe,Al)s[Si04l3 

Ii 

3,3-3,8 

7 

...    D 

iphyllit   .   .   . 

H7KCa4[Si03]8+4y2HjO 

Uli 

1  2,3—2,4 

4,5—5 

T,  Pr9o» 

1,53 

0,002 

igonit  .... 

CaCOa 

IVx 

'■  2,9—3 

3,5—4 

t,  Prii60, 
Pr  108.0 

1,63        ' 

0,156 

iennit  .... 

HioMnjoAl,oSi,o(V,As)j055 

IVx 

.3,62—3,66, 

6-7 

f ,  Pr  130O 

— 

— 

vedsonit.   .   . 

Na^FCaLSiOsl» 

Vx 

13,33—3,59 

5,5-6    ! 

Pr  1240,  f  s 

groß 

schwach 

Philipp 

• 

720 


155  b 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgefüiirte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  15(»: 

Synonyma. 

Für  spez 

.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70  u.  a. 

Name 

Formel 

's/S-'  SP-  Gew. 

•  i 

Härte 

Spaltbarkeit 

mittlerer 
Brechungs- 

mittler 
Doppe 

exponent 

brechu 

Argentopyrit   ,   . 

AgFCgSj 

IVi 

6,47 

3,5—4 

f 

Argyrodit     .   .   . 

AggGeSe 

II 

6,26 

2,5 

— 

— 

— 

Argyropyrit     .   . 

AggFe^Sn 

IVi 

4,206 

— • 

f 

— 

— 

Arrhenit  .   .   .   • 

TaA»  NbA.  Si02,  ZrO^,  FcaOs, 

AI2O3,  (Ce,  La,  Di)203,  Y2O3, 

EraOg,  CaO,  BeO,  HgO 

3,68 

Arsen 

As 

He 

5,7-5,8 

3,5 

f,  R  114» 

— 

— 

Arsenfahlerz    .   . 

3GU3ASS3  +  Cu(Cu4,  Fe2)AsS4 

1-2 

4,37—4,49 

4—4. 

.    0 

— 

— 

Arsenkies     .   .    . 

FeAsS  od.  Fe(As,  8)2 

IVi 

6—6,2 

5-6 

Prii2<> 

— 

— 

Arsenkupfer     .   . 

CujAs 

IVi 

6,7-7,8 

3—4 

— 

— 

— 

Arsenolith    .    .    . 

AS2O3 

Ii 

3,70—3,72 

I — 2 

Ö 

1,75 

— 

Arsenschwefel 

AS2S3 .  H2O 

III(?) 

— 

— 

groß 

— 

Arsensilberblende 

AggAsSg 

n«, 

5,57 

2 — 2,5 

R  108«,  R  138 

2,89 

0,268 

Arsennickelglanz 

NiAsS 

13(5?) 

5,6—6,7 

5,5 

W 

— 

— 

Ascharit   .... 

3Mg2B205+2H20 

— 

— 

— 

— 

— 

Astrophyllit     .    . 

HglK,  Na)4(Fe,  Mn)9Fe2Ti4 
S '13052 

CU2C1[0H]3 

IV(?) 

3,3—3,4 

3—4 

f 

1,70 

0,055 

Atakamit .... 

IVi 

3,75—3,77 

3—3,5 

f,  Pr  82.0 

— 

— 

Auerlith    .... 

SiOa,  ThOj,  P2O5,  Ye^O^, 
AI2O3,  CaO,  MgO,  H2O,  CO2 

"ii 

4,42—4,77 

2,5—3 

— 

— 

— 

Augit 

Ca(Mg,  Fe)Si20«  + 

Vi 

2,88-3,5 

5-6 

Pr870 

1.71 

0,025 

(Mg,  Fe,  Ca)Al2Si06 

Auripigment    .    . 

AS2S3 

IVi       3,4—3,5 

IV,  ?\ 

1,5—2 

T,  T 

— 

— 

Automolit    .   .   . 

(Zn,  Fe)Al204 

V  V  1  i  ; 
II 

4,33—4,91 

8 

Ö 

— 

— 

Awaruit    .... 

FeNia 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

Axinit 

(Ca,  Fe,  Mn,  Mg,  H2)Al4B2  [SiO^la 

VIi 

3,27—3,3 

6,5—7 

3T,  3T 

1,69 

ö,OIC 

Babingtonit     .   . 

(Ca,  Fe,  Mn)2[Si03]2 .  Fe2[Si03]3 

VIi 

3,33—3,4 

5,5-6 

f  :  T  =  87.« 

— 

— 

Baddeleyit  .   .    . 

Zr02 

Vi 

5,5-6 

6,5 

f,Ts 

— 

— 

Barkevikit  .   .    . 

(Na2,Ca,  Fe,Mg)3(Al,  Fe)2Si30,2 
(+  TiO^) 

Vi 

3,428 

5,5-6 

Pr  124»,  ts 

1,70 

0,021 

Baryt 

BaS04 

IVi 

4,3—4,6 

3—3,5 

f ,  i'r  78-0 

1,64 

0,015 

Bastnäsit  .... 

[(Ce,  La,  Di)F]C03 

II(?) 

4,93—5,18 

4—4,5 

— 

— 

— 

Beauxit    .... 

(Al,Fe)„0[0H]4 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

Beckelith     .   .   . 

Ca3(Ce,  La,  Di)4Si30i6 

I 

4,15     !      5 

W 

— 

— 

(+  ZrOj  u.  Y2O3) 

o,o| 

Benitoit    .... 

BaTiSi309 

Hs 

3,64—3,67 

6- -6,5 

Py 

1,77 

Bernstein     .    .   . 

Q0H64O4 

amorph 

1—1,1 

2—2,5 

-r 

— 

— 

Beryll   ..... 

Be3Al2[Si03]6 

IIl 

2,68—2,76 

7,5—8 

.    T 

1,57 

0,00* 

Beryllonit    .   .    . 

NaBeP04 

IVi 

2,843 

5,5—6 

T,  T,  Pr  I2O.0 

1,56 

0,00 

Biotit 

(H,  K)2(Mg,  Fe)2(Al,  Fe)2 
[Si04]3 

Vi 

2,8-3,2 

2,5—3 

f 

1,60 

0,04 

Bischofit  .... 

MgCla+öHjO 

Vi 

1,59 

1,5—2 

— 

— 

— 

Bittersalz     .   .    . 

MgSOi+yHaO 

IV3 

1,68 

2—2,5 

f 

1,45 

1,02 

Blei 

Pb 

II 

",37 

1,5 

— 

— 

— 

Bleiglanz  .... 

PbS 

II 

7,4—7,6 

2,5 

W   (Ö) 

— 

— 

Blödit 

Na2Mg[S04)2+4H20 

Vi 

2,22 — 2,28 

2,5—3,5 

— 

— 

— 

Blomstrandin  .   . 

NbaOg,  Ta205,  TiOa,  UO,  FeO, 
CaO,  H2O 

IV 

4,17—4,25 

5,5 

Hol 

Gemenge  der  Gele  v.Al203,Fe203 
u.  Si02 

amorph 

2,2—2,5 

I — 2 

— 

— 

" 

Boracit     .... 

Mg,Cl2Bie03o 

IVi 
(Psd.l2) 

2,57—2,67 

7 

— 

1,67 

Borocalcit    .   .   . 

CaB407+4H20 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

Boulangerit     .    . 

Pb5Sb4Sii 

IVi 

5,8—6,2 

2—3 

.  — 

— 

— 

Bournonit    .   .   • 

PbCuSbS3 

IVi 

5,7—5,9 

2-— 3 

T,  T,  T 

— 

— 

Braunit    .... 

MnjOa 

Uli 

4,72—4,8 

6-6,5 

IPy  io8'" 

— 

— 

Philipp. 


155 


721 


Tabelle  ( 

1er  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der 

folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez 

.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl,  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  fl 

• 

Kryst- 
Syst 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Sp.  Gew. 

Härte   |  Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppel- 

! 
i 

exponent 

brechung 

raunspat    .   .   . 

Ca{Mg,  Fe,  Mn)[C03]2 

117 

2,85—2,95 

3,5—4,5 

i<io60 



__ 

reunnerit  .   .   . 

(Mg,  Fe)C08 

II« 

3,3—3,4 

3,5—4,5 

R107O 

1.65 

0,189 

ritholith     .   .   . 

3[4Si02  .  2(Ce,  La,  Di)^ 
.  3CaO  .  H2O  .  NaF] .  4CeP04 

IV 
(Psill) 

4,446 

5,5 

— 

rochantit  .   .   . 

CuS04.3Cu[OH]2 

IVi 

3,78—3,9 

3,5—4         T,  Pr75-° 

— 

— 

romargyrit    .    . 

AgBr 

Ii 

5,8-6 

2—3        ..     — 

2,25 

— 

ronzit     .... 

(Mg,  Fe)2[Si03]j 

IVx 

3—3,5 

4—5 

Pr9i-°,  T 

1,67 

0,009 

rookit     .... 

TiOa 

IVi 

3,8-4,1 

5,5—6 

T>T,  Prioo« 

2,64 

0,158 

rucit 

Mg[OH]j 

Ile 

2,3—2,45 

2—2,5 

f 

1,57 

0,021 

rushit     .... 

HCaP04+2HaO 

Vx 

2,208 

2—2,5 

fs,  Pr 





untkupfererz    . 

CuaFeSa 

Ii 

4,9—5,2 

3 

0 

— 

— 

ytownit .... 

NaAlSigOg  :  CaAlaSiaOg 
=  I  :  3  bis  I  :  6 

Vlx 

2,71—2,74 

6-6,5 

T  :  t  =  94", 
T  :  T  =  I2O-0 

1,56 

0,008 

idmiumoxyd     . 

CdO 

Ii 

6,2—8,2 

3 

Ö(?) 

— 



ilaverit  .... 

CuTej 

Vx(?) 

9,03—9,39 

2,5 

— 

— 

Uciothorit     .   . 

SiO^,  ThOj,  (Ce,Y)A,  AlA, 
MnA,  CaO,  Na^O,  H2O 

amorph 

4,11 

4,5        :               — 

— 

— 

incrinit  .... 

m(Na2,  CajAljSiaOg 

.  n(Na2,  Ca)2[Al .  NaCOJaSiaOg 

.  p(Naj,  Ca)Al2Si30io+xHjO 

Hx 

2,42—^,5 

5—6         Pri2oO,T 

1,51 

0,029 

mfieldit     .   .   . 

Ag8(Sn,  Ge)Se 

Ix 

6,276 

2 — 3    '\          — 

— 

— 

ippelinit    .   .   . 

3BaSi03.2Y2[Si03]3.5YB03 

II 

4,41 

6-6,5i           - 

— 

stark 

imallit  .... 

KMgCla  +  öHjO 

IVi 

1,60 

I                 — 

— 

— 

imotit   .... 

K2O.2U2O2.  V2O5.3H2O 

II? 

— 

! 



iryocerit    .   .   . 

6(H2Ca)Si03 . 2(Ce,  Di,Y)B03 
.3H2(Ce,  Th)02F,.2LaOF 

Ile 

4,29 

5-6  ;         - 

— 

— 

;lsian 

BaAl2Si2Ö8 

Vi 

3,34 

6-^,5       f,  fs 

1,59 

— 

;rit 

H3(Ca,  Fe)(Ce,  La,  Di)3Si30i3 

IVx 

4,9—5 

5,5       .       — . 

— 

ijrussit    .... 

PbCOj 

IVx 

6,46—6,57 

3— 3,5Prii7°,Pr69-" 
1    T,  Pr  I40-» 

1,99 

0,274 

'.rvantit     .   .   . 

SbOiSb 

IV(?) 

4,08 

4-5    1        ..- 

— 



labasit  .... 

(CaNa2K2)Al2[Si03]4+  6H2O 

Psd.IIe 

2,07—2,15 

4— 4,5|        R   95" 

— 

— 

lalcedon    .   .   . 

SiOj 

IVx(?) 

2,59—2,64 

7                 — 

i»54 

o,on 

lalkolamprit     . 

(Zr,  Ce,  Fe,  Ca,  Na)Nb206F2 
+  (Zr,  Ce,  Fe,  Ca,  Na)Si03 

Ii 

3,77 

5,5    ; 

— 

namosit  .... 

(Fe,Mg)3Al2Si20io+3H,0.> 

V(?) 

3—3,4 

—      i           — 

— 



iloanthit    .    .    . 

NiAs2 

I3 

6,3—7 

5-— 6          .     — 





iloritoid     .    .   . 

H2FeAl2Si07 

Vi 

3,45—3,6 

6-           T,  Pr  120» 





ilormangano- 

sehr 
schwach 

kalit 

MnCl2.4K:Cl 

IIb 

2,31 

2,5      ^           — 



iloropal     .    .    . 

Hydrogel  v.  SiOj  u.  AljOg 

amorph 

bis  4,5      !           — 



ilorospinell   .   . 

Mg(Al2,  Fe2)04 

Ix 

3,59 

8                 0 





ilorquecksilber 

HgCl 

Uli 

6,4—6,5 

1—2      i'r9o",  i»y98-» 

2,17 

0,64 

ilorsilber   .   .   . 

AgCl 

ii 

5,55—5,60 

2-3    ! 

2,07 

londrodit  .   .   . 

Mg3[Mg(F.OH)]2[Si04]4 

Vx 

3,1—3,2 

^-6,5;            t 

1,62 

0,032 

iromit    .... 

(Fe,Mg,Cr)(Cr2,  Fe2,Al2)04 

ii 

4,5-4,8 

5,5      i          .— 

2,10 

irysoberyll    .   . 

BeAljOi 

IVx 

3,65—3,8 

8,5 

T,    T 

1,75 

0,009 

audetit  .... 

AS2O3 

Vx 

3,9—4,2 

2—3 

f  s,  Pr  136« 



Stark 

eveit 

UO3,  UO2,  Y2O3,  Er203,  Th02, 
PbO,  FejOs,  H2O,  (He,  A) 

h 

7,45 

5,5 

— 

— 

— 

)elestin  .... 

SrSOi 

IVx 

3,9—4 

3—3,5 

f ,  i>r  76» 

1,62 

0,007 

)henit    .... 

(Fe,  Ni,  co)3C 

I(?) 

7,22—7,24 

5,5—6 

— 

)lemanit    .   .   . 

Ca2BgOn+5H20 

Vx 

2,42 

3,5—4,5 

f  s,  t 

1,60 

0,028 

)lumbit  .... 

(Fe,Mn)[(Nb,Ta)03]2 

IVx 

5,37—6,39 

6 

f,t,T 

— 

_ 

)rdierit  .... 

(Mg,  Fe)2Al4Si50,a 

IVx 

2,59—2,66 

7—7,5 

T,T,T 

1,55 

0,009 

Jrdylit   .... 

j 

Ba[(Ce,  La,  Di)F],[C03]3 

II« 

4,31 

4,5      !            t 





Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Philipp.    46 


722 


155  d 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten  Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156:  Synonyma. 
Für  spez.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff. 


Name 


Formel 


Kryst. 
Syst. 


Sp.  Gew. 


Härte 


Spaltbarkeit 


mittlerer  j  mittler 

Brechungs-  !  Doppel 

exponent    brechun 


Cossyrit    . 

Cotunnit  . 

Covellin  . 

Crookesit  . 

Danburit  . 

Datolith  . 

Dechenit  . 

Delessit  . 

Delorenzit 
Descloizit 
Desmin     . 
Diamant  . 
Diaphorit 
Diaspor    . 
Dietzeit    . 
Dimorphin 
Diopsid     . 
Dioptas     . 
Disthen    . 
Dolomit    . 
Dopplerit 
Douglasit 
Dumortierit 
Dysanalyt 

Eis  ... 
Eisen  .  . 
Eisenkies  . 

Eisennickel 
Eisenoxyd 
Eisenspat 
Eisenvitriol 
Eisenzinkspat 
Elaterit    . 
Elektrum 
Elpidit  .   . 
Embolit    . 
Emplektit 
Enargit     . 
Endeiolith 

Enstatit  . 
Epidot  .  . 
Epistolit  . 

Erikit    .    . 

Eudialyt  . 

Euklas  .  . 
Eukolit     . 


H4Na6(Fe,Mn,Mg,Ga)i5 

(Fe,Al)2{Si,Ti)22067 

PbClg 

CuS 

(Cu,  Tl,  Ag)2Se 

CaBaSiaOg 

HCaBSiOg 

FbCVOgL 

SiOa,  AI2O3,  FeO,  Fe^Og,  MgO, 

GaO,  H2O 

2  FeO .  UO2 . 2  Y2O3 .  24Ti02 

(Pb,  Zn)[PbOH]V04 

(Ca,  Na2)Al2Si60i6+6H20 

C 

(Pb,  Ag2)5Sb4Su 

A10[0H] 

7Ca[J03]2.8CaCr04 

As  S 

Ca(Mg,  Fe)[Si03]2 

H2CuSi04 

Al2Si05 

CaMg[C03]2 

Lj3.Li24  n  22^12 

2 KCl.  FeCl2+  2H2O 

3CAl8Si3Oi8J.AlB2O6.H2O 

(Ca,  Fe,  Mn,  Na2)Ti03 

(+  SiOj,  NbaOg,  CeaOa) 

H2O 

Fe 

FeS2 

NigFe 

Fe203 

FeCOa 

FeS04+  7H2O 

( Fe,  Zn,  Mn,  Ca,  Mg)  CO3 

Cn  Hj« 

(Au,  Ag) 

Na2ZrSi60i5.3H20 

Ag(Cl,  Br) 

CuBiS2 

CU3ASS4 

(Zr,  Ce,  Fe,  Ca,  Na)Nb205[OH]. 

+  (Zr,  Ce,  Fe,  Ca,  Na)Si03 

Mg2[Si03]2 

HCa2(Al,  Fe)3Si30i3 

SiOz,  TiOa,  NbaOs,  (Fe,  Mn, 

Ca,  Mg)  O,  Na20,  hfi,  NaF 

Si02,  P2O6,  (Ce,  Di,  La,  AUjOa, 

CaO,  NagO,  HjO 

(Na,K,H)i3(Ca,  Fe)6(Si,Zr)2o 

O52CI 

HBeAlSiOs 

(Na,  K,  H),3(Ca,  Fe)e(Si,  Zr)2o 

OsjCl  (+  Nb205) 


VIi 
IVi 

1112  (?) 

IVi 
Vi 
IV, 


IVi 
IVi 
Vi 

I2 

IV, 
IVi 
Vi 
IVi 
V, 

II7 

VIi 

11, 

amorph 

Vi 
IVi 

II 

II9 
II 
I3 

(I5?) 
Il 

Il6 

Vi 

Ile 
amorph 


3,80 

5,238 
4,59—4,6 

6,90 
2,98—3,02 

2,9—3 
5,81—5,83 

2,7—2,9 


II 
IVi 

II 
IVi 

IVi 
II 

IVi 
Vi 
Vi 

IVi 

Ile 

Vi 
IL 


5,9—6,2 
2,1—2,2 

3,52 

5,90 

3,3—3,46 

3,698 

2,6 

3,2—3,38 

3,27—3,35 

3,56—3,67 

2,85—2,95 

1,089 

3,22—3,36 
4,13—4,21 

0,917 

7,84 
4,9—5,2 


7,8 

5,19—5,28 

3,7—3,9 

1,8—1,9 

4,17 
0,8—1,23 

15,1—15,5 
2,52—2,59 
5,31—6,22 
6,23—6,38 

4,36—4,47 
3,44 

3,10—3,29 
3,25—3,50 

2,885 

3,493 

2,9—3,1 

3,09—3,1 
2,8—3,2 


5,5 

2 
1,5—2 

2.-3 

7 
5—5,5 
3,5—4 
2—2,5 


3,5 
3,5—4 
10 

2,5—3 
6 

3—4 

5-6 

5 
5—7 
3,5—4,5 
0,5 

7 
4—5 

1,5 
4,5 
6—6,5 


T:T  =  113.« 

f 

T 


5,5—6,5 
3,5—4,5 


7 

1—1,5 
2 

3 
,     4 

5,5 

6-7 

1—1,5 

5,5—6 

5—5,5 

7,5 
5,5—6,5 


Ts,  T 
Ö 

f,Pr  130O 
T 

i'r870 

R  126» 

i"" :  T  =  106» 

R  106» 


T 

W 


w 

(W) 


R  107O 

f,  Pr  82» 

R  107.0 

Pr 126° 

f,     f 
Pr  98",  T,t,T. 

P'r  9i-°,  T 

f:T  =  115.0 

t 


T,  R  126.» 

ts,  T  :  T=49' 
t 


1,63 
1,65 


1,50 
2,42 

1,72 

1,66 
1,68 

1,72 
1,62 


1,68 


1,31 


3,08 
1,79 


1,66 

1,75 
groß 


1,61 

1,66 
1,62 


Philipp. 


155 


723 


Tabelle 

der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden 

Tabelle  156: 

Synonjrma. 

Für  spez. 

Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  6 

5,  70,  208  f 

f. 

"syS*  '  ^P-  ^*^*'  '  "*'^* 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Spaltbarkeit 

Brechimgs- 

Doppel- 

exponent 

brechung 

ukrasit  .... 

SiO,,  ThOj,  TiOj,  MnOj,  CeO^, 

CePs,  YjOa,  Er,Os,  (La,  DD^O, 

FejOs,  AljOs,  CaO,  NajO,  HjO 

amorph 

4,39       :  4,5—5 

i 

— 

— 

uxenit    .... 

NbaO^,  TiOa,  ZrOj,  Y2O3, 
ErjOs,  CejOs,  U0„  FeO,  HjO 

IVi 

4,6— 4,99j      6,5 

• 

— 

— 

ahlerz     .... 

3(Cu,  Ag)3(Sb,  As)S3-Cu 
(Zn„  Hgj,  Fe,,  Cu4)(Sb,As)S4 

U 

4,36—5,36 

3-4 

0 



— 

aujasit   .... 

H2(Naj,Ca)Alj[Si03],-f  9H2O 

h 

1,923 

5-6 

.0 

— 

— 

ayalit     .... 

Fe,Si04 

IVi 

4—4,35 

6,5 

T,  T 

1,88 

0,050 

argusonit   .    .   . 

Y(Nb,  Ta)04 

11I4 

5,6—5,9 

5,5—6 

— 

— 

— 

euerblende    .   . 

AgsSbSs 

Vi 

4,2—4,3 

2 

fs 

— 

— 

lorencit  .... 

AlPO^.CePOi.AljLOHli 

n. 

3,586 

5 

t 

— 

schwach 

luocerit  .... 

(Ce,  La,  Di),0F4 

iii 

5,7—5,9 

4 

— 

— 

— 

iuorit 

CaFj 

II 

3,1—3,2 

4 

.0 

1,43 

— 

Drsterit  .... 

MgjSiO, 

IVi 

3,2—3,33 

6-7 

T,T 

— 

— 

reieslebenit    .    . 

(Pb,  Ag.)3Sb4Su 

Vi 

6,35 

2 — 2,5 

Pr6i0 

— 

— 

reyalith  .... 

SiOj,  ThOj,  CejOi,  (La,  01)403, 
AI2O3,  FCjOa,  AlnaOj,  (Na,  }i)^0. 

amorph 

4,06—4,17 

— 

— 

— 

— 

HjO 

1 

rieseit    .... 

AgjFesSg 

IVi 

4,217      i      1,5 

I 

— 

— 

-itzscheit   .    .    . 

-Mn[UOj]2[(P04,  V04)]j 

IHi 

3,504  (?)       2—2,5 

T 

— 

— 

-8HjO 

idolinit     .   .   . 

¥tBt^[YOUSiO^\ 

Vi 

4—4,3 

6,5—7 

— 

— 

astaldit  .... 

.\a2Al2[Si03]4 
.Ca(Mg,  FOsSiO,], 

Vi 

3,10—3," 

6—6,5 

Pr 1250 

1,66 

— 

aylüssit     .   .   . 

.\a2CO3.CaCO3-  5H2O 

-Vi 

1,93—1,95 

2,5 

...  Pr69» 

— 

— 

edrit 

(Mg,  Fe)2Al,SijOi2 

iVi 

3,1—3,2 

5,5 

Pr  125»,  ts 

1,63 

0,021 

ehlenit  .... 
ismondin  .    .    . 

CajAljSijOio 

Uli 

2,98—3,1 

5,5—6 

f,  Prgo» 

1,66 

0,006 

CaAljSijOg--  4H2O 

Vi(Psd. 

Uli) 

2,265      !  4,5—5 

1 

— 

1,54 

— 

'laserit    .... 

(K,  Na)2S04  . 

". 

2,63-2,69!     3—3,5 

Pr  120» 

1,49 

0,008 

lauberit     .   .    . 

Na2S04.CaS04 

Vx 

2,7—2,8  |2,5— 3 

f 

— 

— 

aubersalz     .    . 

Na2S04  -  10  HjO 

Vi 

1,4—1,5  '  1,5—2 

f:T  =  io7.» 

— 

— 

jaukodot    .    .    . 

(Fe,Co)(As,S)2 

IVi 

5,91—6,18          5 

t 





iaukonit    .   .   . 

KjO,  FeO,  FCjO,,  AI2O3,  SiOj, 
HjO 

2,3—3-     1     1—2 

1 

— 

— 

— 

aukophan    .   . 

Naa(Al,  Fe)j[Si03]4 
.Ca(Mg,  Fe)3[Si03]4 

Vi 

3,1        1     6-6,5 

i 

Pr 125» 

1,63 

0,018 

lÄthit    .... 

FeO(OH) 

IVi 

3,8—4,4    4,5.-5. 

f 

2,5 

stark 

)ld 

Au 

II 

15,6—19,4 

2,5—3 

— 

!)ldamalgam 

(Au,  Hg) 

II 

15,47 

— 

— 



i)rceixit .... 

(Ba,Ca,  Ce)0.2Alj03.PA 
öHjO 

3,04—3,12 

6 

— 

— 

— 

•aphit    .... 

C 

II. 

2,09—2,3 

0,5—1 

T,  Pr  120» 

— 

— 

eenockit  .   .   . 

CdS 

II, 

4,9—5,0 

3—3,5 

Pr  i2o<»,  T 

2,7 

schwach 

ossular.   .   .   . 

CasAljCSiO^i 

ll 

3,4—3,6     6,5—7 

D 

1,74 

— 

immierz    .   .   . 

(Pb,  Ca,  Ba)SiU30i2.5H20 

3,9—4,5     2,5—3 

— 

— 

•mnit    .... 

Mg4Si30io-6H20 

amorph 

2 — 2,3        2 — 3 

— 

— 

— 

PS 

CaSOi-aHjO 

Vi 

2,2—2,4     1,5—2 

fs,  Pr  138.», 
t :  T  =  92«« 

1,52 

0,010 

':irsalz  .... 

Al4Fe[S04]4^24H20 

lVi(.>) 

1,6 — 1,7  ]  1,5 — 2 

— 

— 

— 

^it  .... 

Gemenge  der  Hydrogele  von 

amorph 

—        i       — 

— 

— 

— 

AI2O3  u.  SiOj 

inbergit  .   .    . 

Be2[OH]B03 

IVi 

2,347 

7,5 

t,  f 

1,59 

0,072 

inksit    .... 

9Na2SO4.3Na2CO3.KCl 

IIl 

2,562 

3-3,5 

t 

— 

— 

'tom  .   .   . 

-f 

H2(Ba,Ka)Al2[Si03]4  4-  4H,0 

Vi 

2,44—2,50 

4.5 

Ts,  T 

1,51 

0,005 

Philipp.    46' 


724 


155  f 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten  Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156:  Synonyma. 
Für  spez.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff. 


Name 


Formel 


Kryst.- 
Syst. 


Sp.  Gew. 


Härte 


Spaltbarkeit 


mittlerer  |  mittlere 

Brechungs-  i  Doppel- 

exponent  j  brechung 


Hauerit  .  . 
Hausmannit 

Hauyn  .  .  . 
Hedenbergit 
Heintzit  .  . 
Hellandit     . 

Hercynit  .  . 

Heulandit  . 

Hisingerit  . 

Hoeferit   .  . 

Hieratit    .  . 

Hjelmin   .  . 

Hjortdahlit  . 
Hornblende 


Hübnerit  .  . 
Humit  .  .  . 
Hussakit  .  . 
Hutchinsonit 

Hyalophan  . 
Hydrargillit 
Hydroboracit 
Hydromagnesit 
Hypersthen 
Iglesiasit  .   . 
Iridium    .   . 
Iridosmium  . 
Jadeit  .   .   . 
Jamesonit    . 
Jodargyrit  . 
Jodobromit 
Johnstrupit 

Kainit  .  .  . 
Kainosit  .    . 

Kalinit  .  . 
Kalisalpeter 

Kalkspat  .  . 

Kalkuranit  . 

Kallait  .  .  . 

Kampylit  . 

Kaolinit    .  . 

Karpholith  . 

Karyocerit  . 

Katapl6it  . 
Keweenawit 
Kieselzinkerz 


MnS2 
(Mn,  Zn)  MnaO^ 

3NaAlSi04.{Ca,  Na2)S04 

CaFe[Si03]2 

KMgjBAe+SHaO 

(Ca,  Th,  Mg)2(Al,  Y,  Er,  Mn, 

Fe,  Ce)8  SiaOia 

FeAlaO« 

CaAlaSieOie+SHaO 

Hydrogel  v.  SiOg  u.  AI2O3 

■  Hydrogel  v.  SiOj  u.  FegOg 

KaSiFe 

TagO,,  Nb207,  WO3,  ZnO,  CaO, 

•       MgO,  UO2 

4Ca(Si,  Zr)03.Na2Zr02F 

Ca(Mg,  Fe)3[Si03]4 

.(Naj,  K2,Ca,  Fe,Mg)3(Al,  Fe)2 

SigOia 

MnWO* 

Mg6[Mg(F.OH)]2[Si04]3 

(Y,  Er,  Ga)6[S04][P20:][P04]4 

(Tl,  Cu,  Ag)2S.As2S8 

+  PbS.Al2S3 
KAlSi308.BaAl2Si208 

A1[0H]3 

CaMgB60u+6H20 

3MgC03.Mg[OH]2+3H20 

FeaLSiOgJa 

(Pb,  Zn)  CO5 

(Ir.Pt) 

(Ir,Os) 

NaAlCSiOala 

Pb2Sb2S5 

AgJ 

2Ag(Cl,  Br)  +  AgJ 

H2Na6F,(Ca,Mg)is(Ce,Y,Al,Fe) 

(Ti,  Zr)3Si2048 

MgS04.KCl+3H20 

H4Ca2[Y2.C03][Si207] 

(+  Ce203,  La203,  Di203,  Er203) 

K2S04.Al2[S04]3+24H20 

KN03 

CaCOg 

Ca[U02]2[P04]2  +  8  ( ?)  H2O 

H(Al2,  CU3,  Fe3,  Ca3)[OH]4P04 

PbsCl  [(As,  P)  04l3 

H4Al2Si209 

H4MnAl2Si20io 

6(H2,  Ca)Si03.2(Ce,  Di,  Y)B03 

.3H2(Ce,  Th)02F2.2LaOF 

(Na2,  Ca)ZrSi309.2H20 

(Cu,  Ni,  Co)2As 

Zna[Zn..OH]2Si207+  H2O 


h 

3,4—3,5 

nie 

4,7—4,87 

I. 

2,28—2,5 

Vi 

3,46—3,58 

V, 

2,13 

Vi 

3,7 

II 

3,91—3,95 

V, 

2,1 — 2,2 

amorph 

2,6—3 

amorph 

— 

II 

— 

IVi 

5,82 

VIi 

3,267 

Vi 

3—3,5 

Vi 

7,18 

IV, 

3,1—3,2 

1113 

4,59 

IV 

— 

Vi 

2,76 — 2,80 

Vi 

2,34—2,39 

Vt 

1,9 — 2 

Vi 

2,14 — 2,2 

IVi 

3,3—3,4 

IV, 

— 

ll 

22 — 23 

Ile 

19,3-21,12 

V, 

3,3—3,35 

IV 

5,56—5,62 

IlaC?) 

5,6—5,7 

Ii 

5,713 

Vi 

3,29 

V, 

2,07—2,19 

IV 

3,41 

h 

1,75 

IVi 

2,09 — 2,14 

Ile 

2,6—2,8 

IVi 

3,05—3,19 

amorph 

2,62 — 2,89 

11.3 

7,218 

V, 

2,4 — 2,6 

V, 

2,935 

ll6 

4,29 

V, 

2,8 

7,68 

IV2 

3,4—3,5 

4 
5—5,5 

5,5 
5-6 

4—5 


7,5—8 
3,5—4 
3,5—4 


5—5,5 
5-6 


5—5,5 
6,5 
5 

6-6,5 

2,5—3 

2 

1,5—2 
6 

6-7 
6-7 
6,5—7 
2—2,5 

1-1,5 


2,5—3 
5,5 

2—2,5 
2 

3 

2—2,5 

6 

1—2,5 
5—5,5 
5-6 

6 
4 
5 


W 

T,  Py  117", 

Pr  98«» 

b 

Pr  870 
f:f=ioo° 


TS 


P  124O,  T,Ts 

fs 

t 

i^rgo" 


T,  Ts 

f 

T 

Pr  91-" 

W 
f 
Pr870 
f ,  Pr  Id.»,  T 
f 
Ö 
t 

f ,  Pr  79°,  Ts 


Prii9",  T 
R 
f 


1,49—1,50 
1,74 
1,47 


1,55 


1,68 
1,64—1,71 


Pr  I20*' 

Pr  104O, 
Prii?»,  T 


1,64 
1,75 


1,54 
1,54 

1,67 


1,65 


1,55 


1,46 
1,44 
1,60 

1,57 


1,54 
1,63 


1,62 


Philipp. 


155 


s 


725 


Tabelle  ( 

1er  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Minerali 

en. 

Vi          Hier  ni 
*^         Für  spez 

:ht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff 

• 

'syS^'  ^P*  ^^'     "^'^^      Spaltbarkeit 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Brechungs- 

Doppel- 

exponent 

brechung 

:ieserit    .... 

MgS04-r  HjO 

Vi     ;2,52— 2,57,         3      ,      Prioi*". 

— 

— 

Pr  127», 

Pr  102.0, 

Pr97-°,T  . 

llaprothit   .   .   . 

Cu«Bi«S, 

IV, 

4,6 

2,5 

f 

— 

— 

llinochlor   .   .   . 

H^MgsSiA  :H4Mg2Al2Si09=2:3 

Vi 

2,56—2,78  1,5—3 

f 

1,59 

0,011 

Llinohumit  .   .   . 

Mg7[Mg(F.OH)]s[Si04]« 

Vi 

3,1—3,2  !    6—6,5 

t 

1,64 

— 

llinozoisit  .   .    . 

HCa^AlgSisOis 

Vi        3,3—3,5 

^7 

T  :  T  =  115.0 

1,72 

0,005 

:nopit     .... 

CaTiOa  -f  Ce^O, 

Ii(?)i  4,1-4,3 

5-6 

— 

— 

lobaltblüte     .   . 

CogEAsOJa+SHjO 

Vi        2,9—3,0 

2,5 

fs 

— 

— 

^obaltglanz    .   . 

(Co,  Fe)  AsS 

I5        6,0—6,3  i      5,5 

W 

— 



Cobaltmanganerz 

(Co,  Cu)0.2Mn02  +  4H,0 

amorph     2,1 — 2,2    }      I — 1,5 

— 

— 

— 

Cobaltnickelkies . 

(Ni,  Co,  Fe)3S4 

Ii      1  4,8-5,o  !      5,5      !           W 

— 

— 

Cochelit  .... 

NbzOj,  ZrOa,  ThOj,  SiOj,  Y^Oj, 
UO3,  AljOj,  FejOs,  CaO,  H^O 

IIK?);      3,7        1     3-3,5 

i 

— 

— 

— 

:oenenit  .... 

Mg5Al20gCU+6(?)H80 

U,{>)       1,98      !    sehr 
'   weich 

f 

— 

— 

vollyrit    .... 

Al^SiOa+gHjO 

—         2,215          I — 2 

— 

— 

— 

voppit     .... 

(Na,  K)4[CaF]Cas[CeO][Nb,07]8 

'1     ,4,45—4,56       —     1          — 

— 

— 

Comerupin  .  .   . 

MgAlgSiO, 

IVi     3,27—3,34         7             Pr99" 

1,67 

0,013 

Corund    .... 

AlA 

Ha     1  3,9—4               9      ,           — 

1,77 

0,009 

Corynit    .... 

(Ni,Co,Fe)  (As,  Sb)S 

I5      j     5,994      |4,5— 5    !          .— 

— 

Iraurit    .... 

Fe2P04[OH]3 

IVj    i  3,3—3,5   1  3,5-4             t,  T 

— 

— 

Irennerit    .   .   . 

(Au,  Ag)  Tea 

IVi    :     8,353      \       -                  T 

— 

^rugit 

KjMgCa4[S04]6-f  2HjO 

V  (?)       2,801               3       — 

— 

Iryolith  .... 

NaaAlF, 

Vi      2,95—3      j  2,5—3     T,  i'r  92°,  T 

1,3 

schwach 

Iryolithionit  .   . 

LisNagAljFi, 

Ii           2,78      i2,5— 3    ;           D 



— 

lupfer     .... 

Cu 

Ii 

8,5—8,9 

2,5—3    !            — 



— 

-upferglanz    .   . 

CujS 

IVi 

5,5—5,8 

2.-3 

Pr  119«" 

— 

— 

lupferkies  .   .   . 

CuFeSz 

HI« 

4,1—4,3 

3- -4 

Py  126» 

— 

— 

lupferlasur     .   . 

CuECOal^LCuOH], 

Vi      13,77-3,83 

3,5—4 

Pr59" 

— 

— 

lupferuranit  .   . 

Cu[U02yP04]2  +  8(?)H20 

Uli 

3,4—3,6      2—2,5 

T 



— 

lupfervitriol  .   . 

CUSO4+5H2O 

VIi 

2,12—2,30     2,5 

Ti:T2=i23°, 

1,53 

0,030 

Ti:T3=i27-" 

abradorit  .  .   . 

NaAlSiaOg :  CaAljSijOg 

VIi 

2,69 — 2,71 

6-6,5 

T:f  =94°, 

1,56 

0,008 

=  I  :  I  bis  I  :  2 

T  :  T  =  120.« 

angbeinit  .   .   . 

K2Mg2[S04], 

I5      !       2,83 

3—4 

— 



— 

anthanit    .   .   . 

LajECOsi+gHp 

IVi 

2,6—2,7 

2—3 

f 



— 

asurit     .... 

3NaAlSi04.Na2S3 

1. 

5* 

D 



— 

aumontit   .   .   . 

CaAljSiiOia  +  4  HjO 

Vi 

2,25—2,35 

3—3,5 

fs,  Pr  860,  T 

1,52 

0,012 

aurionit     .   .   . 

PbCI[OHl 

IVi 

— 

3—3,5 

f 

2,12 

— 

aurit 

(Ru,  Os)S2 

I5 

6,99 

7-8 

Ö 



— 

autarit   .... 

CaLJOälz 

Vi 

4,59 

4      ;            ~ 

— 

— 

avenit    .... 

Na[ZrO.  F](Mn,  Ca,  Fe)[Si03T2 

Vi 

3,55 

6      ;             T 

1,75 

0,040 

awsonit  .... 

1 

H4CaAl2Si20io 

IVi 

3,08—3,09 

8 

f  :  T  =  90», 
Pr  113» 

1,67 

0,019 

jazuhth  .... 

(Mg,  Fe,  Ca)[A10H],[P04]2 

Vi 

-    3—3,12 

5-6 

Prgi'« 

1,62 

0,036 

eadhillit     .   .   . 

[PbS04]4[C03]2+   H2O 

Vi 

6,26—6,55 

2,5 

t:T=9oo 

— 

— 

eonit 

K2Mg[S04]2+    H2O 

Vi         2,376 

2,5—3 

T 

— 

— 

epidolith    .   .   . 

(F,OH)j(Li,  K,  Na)  AljSisOj, 
(4-  Rb^O,  CsjO) 

Vi 

2,8—2,9 

2,5—3 

f 

1,60 

— 

eucit 

(K,Na)AlSi20« 

Psd.  I  '2,45—2,50 

5,5—6 



1,51 

0,001 

ibethenit   .  .   . 

[CuOHlCuPO« 

IVi 

3,6—3,8 

4               T.T 

— 

iievrit 

i 

11   III 
HCaFetFeSijO, 

IVi 

3,9—4,1 

5,5-6    i        t,t,T 

1,89 

— 

Phflipp. 


726 


155  h 


Tabelle  ( 

1er  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez. 

Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  6f 

5,  70,  208  ff 

Kryst.- 
Svst 

■ 

mittlerer 

mittlei 

Name 

Formel 

Sp.  Gew. 

Härte      Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppe 

oyäi. 

1 

exponent 

brechu 

Limonit    .... 

Fe403(OH]6 

IV 

3,3—4 

5—5,5 

0,048 

Linarit 

[(Pb,  Cu)OH]2S04 

Vi 

5,3—5,45 

2,5—3 

f  :  t  =  102.0 

— 

— 

Lithiophilit  .   .    . 

Li(Mn,  Fe)P04 

IVi 

3,42—3,5 

4—5 

f,  t,  Pr  133« 

— 

— 

Loeweit    .... 

2Na2Mg[S04]a+5H20 

111, 

2,376 

2,5—3 

t,  Pr 

— 

— 

Löllingit  .... 

FeASa 

IVi 

7,1—7,4 

5—5,5 

f ,  Pr  78» 

— 

— 

Lorandit  .... 

TlAsSa 

Vx 

5,529 

2 — 2. 

T:fi=  1280 
Ti:T2  =  i280 

groß 

— 

Loranskit     .   .   . 

TaA.  Y2O3,  CeA»  CaO, 
FeA»  ZrOa,  H2O 

— 

4,16—4,6 

4,5-  —5 

— 

— 

— 

Magnesitspat  .   . 

MgCOg 

n« 

2,9—3,1 

4—4,5 

R  107.'' 

1,65 

0,202 

Magnetit  .... 

FeFegOi 

h 

4,9—5,2 

5,5—6,5 

— 

— 

— 

Magnetkies  .   .   . 

FeS 

"9 

4,54—4,64 

3-- 4- 

Pr  120« 

— 

— 

Malachit  .... 

CuCOg.CuLOHla 

Vi 

3,7—4,1 

3,5—4 

f  >  Ts 

1,88 



Malakon  .... 

ZrSiOi-HgO 
(+  U2O3,  Y2O3,  EraOg,  CejOg) 

Uli 

3,6—4,1 

5-6 

Pr  90",  Py83.<' 

— 

— 

Manganblende     . 

MnS 

I2 

3,9—4,0 

3« —4 

W 

— 

— 

Manganit     .   .    . 

MnO[OH] 

IVi 

4,2—4,4 

3- —4 

T,  Prgg-^t 

— 

— 

Manganosit  .   .   . 

MnO 

ii 

5,18 

5- -6 

— 

— 

— 

Manganspat     .   . 

MnCOa 

11« 

3,3—3,6 

3,5—4,5 

K 

— 

stark 

Margasit  .... 

H2CaAl4Si20i2 

Vi 

2,99—3,10 

3,5—4,5 

f 

1,64—1,65 

0,01 

Marialith  .... 

NaiAlaSiAiCl 

11I3 

2,566 

5,5-6 

— 

— 

— 

Marignacit  .   .   . 

NbaOj,  TajOj,  ThOa,  TiOg,  SiOa, 

CeaOj,  Y2O3,  CaO,  FegOg,  UO, 

MgO,  NaaO,  K2O,  F 

h 

4,13 

5—5,5 

groß 

Markasit  .... 

FeSa 

IVi 

4,65-4,88 

6—6. 

Pr  105O, 
(Pr78") 

— 

— 

Mascagnin    .   .   . 

[NH^laSO^ 

IVi 

1,76—1,77 

2—2,5 

f 

— 

— 

Meerschaum    .   . 

H4Mg2Si30io 

— 

2 

2—2,5 

— 

r,54 

— 

Meionit     .... 

CaiAleSigOas 

11I3 

2,6 — 2,74 

5,5—6 

Pr  90",  Pr 

1,58 

0,03. 

Melanit     .... 

Ca3(Fe,Al,Ti)2[(SiTi)04]3 

ii 

3,8-4,1 

7 

D 

1,86 

-'. 

Melanocerit  .  .   . 

i2(H2,Ca)Si03.3(Y,Ce)B03 
.2H2(Th,  Ce)02F2 
.8(Ce,  La,  Di)OF 

He 

4,13 

5-6 

^ 

Melilith     .... 

Na2(Ca,  Mg)n(Al,  Fe)4[Si04]9 

Uli 

2,90 — 2,95 

5—5,5 

t,  Pr  90° 

1,63 

0,00 

Melinophan      .    . 

NaCa2Be2Si30ioF 

nh{>) 

3,00 — 3,02 

5—5,5 

T 

1,61 

0,01 

Mellit 

AI2C12O12  +  18H2O 

Uli 

1,55—1,65 

2—2,5 

Py93" 

1,53 

0,02 

Mendozit  .... 

Na2S04.Al2[S04]3+24H20 

I3 

1,88 

3 

— 

— 

— 

Mennige   .... 

PbaPbO^ 

4,6 

2—3 

— 

— 

— 

Mesolith   .... 

Na2Al2Si30io  +  2H2O: 
CaAl2Si30io+  3H20  =  i:n 

Vi 

2,2—2,4 

5 

Pr  92" 

1,49 

— 

Metacinnabarit   . 

HgS 

I2 

7,7—7,8 

3 

— 

— 

— 

Miargyrit     .   .   . 

AgSbSa 

Vi 

5,1—5,3 

2 — 2» 

Ts,  T  :  T  = 
138« 

"^ 

Miersit 

AgJ 

h 

— 

— 

D 

— 

— 

Mikroklin     .   .   . 

(K,Na)AlSi308 

VIi 

2,54—2,57 

6 

■f  :  f  =  90"., 
t  :  T  =  118.« 

1,52 

o,o< 

Mikrolith  .... 

(Ca,  Mn,  Fe,  Mg)2  (Ta,  Nb)207 

ii 

5,48—6,13 

5-6 

— 

— 

— 

Milarit 

H  KCaaAlaLSiaOg]« 

iii(?) 

2,59 

5,5—6 

— 

— 

— 

Millerit     .... 

NiS 

"9 

5,26—5,9 

3—4 

R  159", 
R  i6i.° 

— 

—" 

Mimetesit    .   .   . 

Pb5Cl[As04]3 

113 

7,19—7,25 

3,5—4,0 

P82O. 

2,14 

0,0: 

Mizzonit   .... 

nCa4Al6Si6025 .  mNa4Al3Si9024Cl 

11I3 

2,54—2,76 

6-6,5 

Pr  90",  Pr 

1,55 

0,0: 

Moissanit     .    .   . 

CSi 

He 

— 

— 

— 

— 

— 

Molybdänglanz   . 

M0S2 

Hl 

4,7—4,8 

I !• 

f 

" 

Philipp. 


155  i 


727 


Tabelle 

der  für  den  Chemike 

r  und  Physiker  wichtigsten 

1 

Mineralien. 

J           Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen 

suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez 

.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  f 

. 



^^'\  Sp.  Gew.     Härte     Spaltbarkeit 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Brechungs- 

Doppel- 

exponent 

brechung  i 

olybdänocker  . 

M0O3 

IVi    ,  4,0— 4ö       1—2 

f ,  T,  t 



1 

onazit    .... 

(Ce,  Nd,  Pr,  La)  PO4 
(-f  ThjCPO*]«) 

Vi        4,9—5,25      5—5,5 

f:T=i03».,ts 

1,81 

0,048 

onticellit   .   .    . 

CaMgSiOi 

IVi    13,03—3,25      5— 5ö 

T 

1,66 

0,017 

ontmorillonit    . 

Gemenge  der  Hydrogele  von 
AI2O3  u.  SiOj 

amorph           —                  — 

~ 

ontfoydit  .    .    . 

HgO 

IVi            -        i    2-3 

f 

— 

— 

osandrit    .    .    . 

SiOj,  ZrOj,  TiOj,  GeO^,  Ce^Os, 

Vi      2,93—3,03,         4 

f 

1,65 

0,012 

YjOa,  CaO,  Na^O,  HA  F 

1 

ossit  

(Fe,Mn)(Nb,Ta),06 

Uli 

6,45 

— 

— 

— 

— 

üUerit    .... 

Hydrogel  v.  SiOj  u.  AI2O3 

amorph 

1,97 

— 

— 

— 

— 

uscovit  .... 

H2(K,Na)Al3Si30i2 

Vi 

2,76—3,1 

2—3 

f 

1.58 

0,038 

uthmannit    .   . 

(Ag,  Au)  Te 

IV2                  —                         2. 

f 

— 

— 

legit 

ZrOj,  SiOa.CeOj  Th02,Nb205» 

Ta,Os,  UO3,  Y2O3,  FejOa,  CaO, 

MgO,  HjO 

Uli    !       4,09       •      7,5 

1 

stark 

agj'agit  .... 

AujSbjPbioTeeSis 

IVi     6,85—7,20!     1—1,5 

f 

— 

— 

atroborocalcit  . 

NaCaBäOg-  6H2O 

?       1,65—1,8  1         I 

— 

— 

— 

atrolith  .... 

Na2Al2Si30io  +  2H2O 

IVi      |2,20 2,26 

5—5,5 

.    Pr9i<' 

1,48 

0,013 

atron     .... 

Na2C03+  loHjO 

V» 

1,4—1,5 

1—1,5 

T,  Ts,  Pr  76-Ö 

— 

— 

atronsalpeter    . 

NaNOs 

II. 

2,1—2,2 

1,5—2 

R106.» 

1,50 

0,251 

aotantalit  .   .   . 

Nb205,  TaaOä,  FeO,  MnO,  K,0, 
NajO,  H2O 

Il 

— 

5-6 



— 

— 

ephelin  .... 

(Naa,  K2,  Ca)  Al2Si208 
.n(Na2,  K,  Ca)  Al2Si30io 

II4     12,58—2,64' 5,5— 6 

1                ! 

Pr  120«,  T 

1,54 

0,005 

eptunit  .... 

(Na,  K)2(Fe,Mn){Si,  Ti)-Ou 

Vi     i     3,234           5—6 

PrSo» 

— 

— 

ickelblüte  .   .   . 

NiaCAsOJa-^  SUfi 

Vi           3—3,1        2—2,5 

—r 

— 

— 

i  ekel  eisen  .   .   . 

(Fe,  Ni.Co) 

Ii         7,3—7,8          — 

W 

— 

— 

ickelgj-mnit  .   . 

(Ni,Mg),Si30io+6H20 

—      j      2—2,3        2—3 

— 

— 

— 

ickeloxydul  .   . 

NiO 

Ii     !  6,4-6,8    5,5-6 

— 

2,2 

— 

ontronit    .   .   . 

Hydrogel  v.  Si02  u.  Ye^Oa 

amorph         2,08       i        — 

— 

— 

— 

orthupit     .    .    . 

2MgC03 . 2  N  a2C03 . 2  N  aCl 

ii   ;    2,38       - 

— 

1,51 

— 

ameait  .... 

(Mg,  NDSiOg-  nHaO 

—  1 2,3 — 2,8    2 — 3 

— 

— 

— 

iigoklas  .... 

NaAlSi308 :  CaAl2Si208 
=  6:1  —  2:1 

VIi     2,64—2,66'     6—6,5 

f:T=93-°, 
T:T=  121» 

1,54 

0,007 

livenit    .... 

Cu[Cu.0H]As04 

IVi       4,1—4,4  i         3 

Pr  92'", 

— 



Priii»,  T 

livin 

(Mg,  Fe)2Si04 

IVi 

3,27—3,57  6,5—7 

t,T 

1,67 

0,036 

?al         .... 

SiOj.xHaO 

amorph     1,9 — 2,5    i    5« — 6» 

— 

1,44 

— 

rthit 

H(Ca,  Fe)2(Al,  Ce)3Si80i3 

Vi     '      3-4      1  5- -6 

T:T  =  115» 

1,68 

0,032 

rthoklas     .    .   . 

(K,  Na)AlSi308 

Vli     2,54-2,58          6 
Psd.V 

f  :  f  =  90", 
T  :  T  =  119» 

1,52 

0,006 

smiridium     .    . 

(Ir,Os,  Pt,  Rh,  Ru) 

II,      18,8-19,5 

7 

f 

— 

zokerit  .... 

CnHan 

amorph '      0,926 

— 

— 

achnolith  .   .    . 

NaCaAlFg-  H2O 

Vi        2,9—3 

3 

T 

— 

— 

andermit   .   .   . 

Ca2BAi-3H20 

Vi      2,26 — 2,48 

3 

— 

— 

— 

aragonit     .   .   . 

H2(Na,K)Al3Si30i2 

Vi     12,78—2,90 

■2,5—3 

f 

— 

— 

aralaurionit  .    . 

PbCl[OH] 

Vi     1      6,05 

— 

T 

— 

— 

aratakamit    .   . 

CU2C1[0H]3 

IU(?)i       3,74 

3 

R 

1,85 

— 

arisit 

Ca[(Ce,  La,  Di)F]2[C03T3 

IIa        3,9—4,4 

4—5 

f 

1,70 

0,08 

atronit   .... 

Si02,  AI2O3,  Fe,  Vd,  S,  Mo 

-             :               2,65 

3,5 

— 

— 

— 

earceit    .... 

(Ag,  Cu),AsSe 

Vi      6,13—6,17 

3 

— 

— 

— 

ektolith  .... 

1 

1 

NaHCasSijO, 

V      1      2,74 

1 

4,5—5 

f  :  f  =  95-° 

1,61 

0,038     1 

1 

Philipp. 


728 


155  k 


Tabelle  ( 

der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  166: 

Synonyma. 

Für  spez 

.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff 

• 

Kryst- 
Syst. 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Sp.  Gew. 

Härte 

Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppel- 

exponent 

brechunj! 

Pennin 

H4Mg3Si209  :  H^MgaAlaSiOj 
=  3  :  2  bis  I  :  I 

Vi 

2,61—2,77 

2—3 

f 

1,58 

o,oox 

Periklas    .... 

MgO 

Ii 

3,7—3,9 

5,5—6 

W,  Ö 

1,74 

Perowskit    .   .   . 

CaTiOa 

Psd.  li 

3,95—4,1 

5,5 

.  w 

2,38 

— 

Petalit 

(Li,  Na,  H)Al[SiA]2 

Vi 

2,4—2,5 

6,5 

TT  :  T  =  I4I.» 

1,51 

0,012 

Pharmakolith  .   . 

HCaAs04+2H20 

Vi 

2,730 

2—2,5 

fs 

— 

— 

Pharm  akosiderit 

2FeAs04.Fe[OH]3+5HaO 

I2 

2,9—3 

2,5 

.  w 

— 

— 

Phenakit  .... 

BcaSiOi 

II, 

2,96—3 

7,5-8 

Pr  120», 
R  Ii6»» 

1,66 

0,016 

Phillipsit  .... 

H2(Ca,  K2)Al2[Si03]3+4H20 

Vi 

2,15—2,20 

4,5 

t,ts 

— 

0,003 

Phlogopit     .   .   . 

(H,  K)3(Mg,Fe)(Al,Fe)Si30ia 

Vi 

2,78-2,85 

2,5—3 

T 

1,59 

0,044 

Phosphorchalcit  . 

[Cu.OHlaPOi 

? 

3,4—4.4 

4—5 

— 

— 

— 

Phosphuranylit  . 

[liO^UPO,\+6H,0 

— 

— 

— 

— 

— 

Picotit 

(Fe,Mg)(Al2,Cr2,  Fe2)04 

Ii 

4,08 

8 

0 

— 

— 

Piemontit    .   .   . 

HCa2(Al,  Mn,  FelgSigOis 

Vi 

3,4 

6,5 

f  :  T  =  II5'" 

— 

— 

Pikromerit  .   .   . 

K2Mg[S04]2  +  6H2O 

Vi 

2,03 

2,5—3 

— 

1,47 

— 

Pimelith   .... 

SiOz,  AI2O3,  FCaOs,  NiO,  MgO, 
CaO,  HgO 

2,23—2,76 

2,5 

— 

— 

— 

Pinguit     .... 

Hydrogel  v.  SiOg  u.  FCaO, 

amorph 

2,3—2,35 

I 

— 

— 

— 

Pinnoit     .... 

MgB204+3H20 

III4 

3,3—3,37 

3—4 

— 

— 

— 

Platin 

Pt 

II 

14—19 

4 

— 

— 

— 

Platiniridium  .   . 

(Ir,  Pt) 

II 

22,6 — 22,8 

6-7 

W 

— 

— 

Plattnerit     .   .   . 

PbOa 

Uli 

8,56 

5-5* 

— 

— 

— 

Pleonast  .... 

(Mg,  Fe)(Al2,  Fe2)04 

h 

3,5—3,6 

8 

..0 

— 

— 

Polianit    .... 

MnOa 

Uli 

4,8—5,0 

6.-7 

Pr9o° 

— 

— 

PoUux  

H2CS4Al4[Si03], 

ii 

2,9—3,1 

6,5—7 

— 

1,52 

— 

Polybasit     .   .   . 

(Ag,  Cu)9(Sb,  As)S8 

Vi 

6,0 — 6,25 

2—2,5 

T 

— 

— 

Polyhalit  .... 

2CaS04.K2Mg[S04l2+2H20 

Vi(.>) 

2,77—2,78 

2,5—3,5 

T 

— 

— 

Polykras  .... 

NbaOs,  TajOs,  TiOa,  Y2O3, 
ErjOs,  CejOg,  UO2,  FeO,  Hfi 

IVi 

4,7—5,1 

5-6 

— 

— 

— 

Polymignyt     .   . 

Nb205,  TaaOg,  ZrOg,  TiOa,  ThOa, 

SnOa,  (Y,  Er)203,  CeaOj, 
(La,Di)203,  Fe203,FeO,CaO,H,0 

IVi 

4,75—4,85 

6,5 

T,T 

Powellit    .... 

Ca(Mo,w)04 

1II3 

4,526 

3,5 

— 

— 

— 

Prehnit     .... 

H2Ca2Al2Si30i2 

IV2 

2,8—2,95 

6.-7 

f ,  Pr  looo 

1,63 

0,033 

Prochlorit    .   .   . 

H4Mg3Si209  :  H4Mg2Al2Si09 

—    T    •  2 

Vi 

2,78—2,96 

I — 2 

f 

— 

"•mä 

Psilomelan  .   .   . 

Mn02(MnO,  BaO,  KjO,  H2O) 

— 

4,13—4,33 

5,5—6 

— 

— 

-1 

Pucherit  .... 

BiVO« 

IVi 

6,249 

4 

f 

— 

— ■; 

Pyrochlor    .   .  . 

NbaOs,  Ti02,  ThOa,  CeaO,,  CaO, 
FeO,  UO,  MgO,  NajO,  F 

II 

4,3—4,5 

5—5,5 

0 

— 

_^l 

Pyrolusit .... 

MnOg  (+  nHaO) 

? 

4,7—4,9 

2—2,5 

— 

— 

Pyromorphit   .   . 

PbäClLPO^], 

113 

6,9—7 

3,5—4 

Py8o.0,Pri2o<' 

2,06 

o,oia 

Pyrop   

(Mg,  Fe,  Ca)3(Al,  Fe)2[Si04], 

II 

7,5 

3,7-3,8 

D. 

1,74 

— ,' 

Pyrophanit  .   .   . 

MnTi03 

II7 

4,54 

5 

Res-»,  R115" 

2,66 

o,27;1 

Pyrophyllit  .   .    . 

HAISI2O8 

IVi(?) 

2,78—2,92 

I 

f 

1,58 

—.*' 

Pyropissit    .   .    . 

Kohlenwasserstoff 

amorph 

0,9 

— 

— 

— 

— 

Quarz 

Si02 

1112 

2,5-2,8 

7 

— 

1,55 

0,009 

Quecksilber     .   . 

Hg 

II 

13,5—13,6 

— 

— 

— 

—  ■ 

Randit 

U[OH]4.[C03]«.Ca5H20 

— 

— 

— 

— 

— 

Raspit 

PbW04 

Vi 

— 

2,5 

J. 

2,6 

^: 

Realgar    .... 

AsS 

Vi 

3,56 

!•  — 2 

fs,T,  T:t 
=  114« 

— 

l  <' 

Rhabdophan   .  . 

(La,  Di,  Y,  Er)P04.Hj0 

(?)II 



— 

— 

—  >.' 

od.  III 

«'-' 

Rhodonit     .   .   . 

(Mn,  Ca,  Fe)2[Si08], 

VIi 

3,5—3,63 

5—5,5 

f:f=87.»,T 

-^f 

Philipp. 


1551 


729 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten  Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156 :  Synonyma. 
Für  spez.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgL  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff. 


Name 


Formel 


Kryst- 
Syst 


'  mittlerer      mittlere 

Sp.  Gew.  I  Härte  i  Spaltbarkeit  Brechungs-    Doppel- 
''  exponent    brechung  ' 


Rhönit  . 

^ickardit 
^iebeckit 

Zinkit  . 

^inneit 
^isörit  . 


^osenbuschit 

^otbleierz    . 

(otkupfererz 
<otnickelkies 
<otzinkerz  . 
^owlandit  . 
^utherfordin 
(utherfordit 
Ntü     .   .   . 

»afflorit  .  . 
alit  .... 
almiak  .  . 
amarskit    . 

apphirin 
assolin    .   . 
cheelit    .   . 

chizolith     , 

ichreibersit 
iChröckingerit 

chwatzit     . 

chwefel  .   . 

elenblei  .   . 

elenkupferblei 

elenquecksilber 

elensilber  .   .   . 

elenwismutglanz 

enarmontit  , 
erpentin  .  . 
über  .... 
ilberamalgam 
"    '?lanz  .    , 

Kupferglanz 

anit 


klas 

-it    . 

Jit  . 

:th   . 
reiskobalt 
perrylith 


II    m 
(Ca,  Na,K,),Mg,Fe,Fe,Al« 
(Si,  Ti),0,o 

CuiTe, 

Na,Fe,[SiCVl, 

SiO„  TiOi,  CeO,  LaO,  DiO, 

CaO,  Na^O,  F 

FeCl,.3Kl.NaCl 

NbA.  TajOs,  TiO,  (Y,  Er),0, 

(Ce,  La,  Nd)20s,  CaO 
(+  SnO^  ThOj,  UOj,  PbO,  CO,) 
2Na,ZrO,Fj.6CaSiO, 
•  TiSiO^TiO, 
PbCiO» 
CUjO 
Ni{As,Sb) 
(Zn,  Mii)0 
( Fe,Mg)(  Y,Ce,La),[YF],[Si,07i 
UCO5 
TiO,,  U0„  Ce,0„  Y,0, 
TiO, 

(Co,  Fe,  Ni)  (As,  S), 

CaMg[SiCg, 

[NH^lCl 

( Fe,Ca,  U0,),(  Y,Ce),(Nb,Ta),Oa 

(+  Sn,  W,  Zr,  Th) 

MgsAluSijO« 

B[OH], 
(Ca,  Mo)  WO4 

3SiO,.2(Fe,Mn,Ca)0.(Na,H),0 

(+  TiO„  Ce,0„  Y,0,) 

(Fe,  Ni,  Co)aP 

U[CO,]2  -f  nH,0 

aCujSbSs-  CuHgjSbS« 

S 

PbSe 

(Pb,  Cu,)Se 

HgSe 

(Agi,  Pb)Se 

BijSe, 

Sb,S, 

H4(Mg,Fe)3Si,0, 

Ag 

(Ag,  Hg) 

AgjS 

(Cu,  Ag)2S 

AljSiOj 

ErNbO« 

PbASjS« 

CaAljSiaOio-f  3H,0 

FeAs04+  2H,0 

3NaAlSi04.Naa 

(Co,  Fe,  Ni)  (As,  s),. 

(Pt,  Rh)  (As,  Sb), 


VI,    ;  3,58  (?) 


V, 
Vi 

n. 


7,54 

3,4 

3,46 

2,34 
4,179 


3,30—3,32 
5,9—6 


ii    i  5,7—6,2 


II. 


7,3—7,7 


I»  (?)  5,4—5,7 

I  (?)  4,515 

—  i    4.82 

Vi  5,55—5,69 

Uli  4,2—4,3 

IVi  6,9—7,3 

Vi  '3,25— 3  A 

I5  1,5—1,6 

IVi  ;  5,^5,8 


Vi 
VIi 


III»       5,9-6,1 


VIi 

III  (?) 
IVi 

I> 
IVjOi, 

I 

I  (?) 
h 
h 
IV 

h 

IV(?) 

Il 
II 
II 

IVi 
IVi 

"I4 

IV 

V, 

IVi 

Ijod., 

u 
h 


2,97—3,13 

1 

J7,o2— 7,28: 

5,10 
1,9—2,1 
8,2—8,8 

7—7,5 
8,1^-8,47 

8,0        j 
6,2—7,0  I 

5,2—5,3 
2,5—2,7  ■ 
10,1 — ii,i 

13,7—14,1 
7,2—7,4 
6,2—6,3 

3,23—3,25 
4,89 

5,393 
2,16 — 2,4 

3,1—3,2 

2,2—2,4 

6,37—7,3  , 
10,6       ! 


3,5 
5-6 

5 

3 
5,5 


T:T  =  114° 

Pr  124» 
t 

Pr  120» 


f  :fi=io2», 
5—6      f:f,=ii2.° 

2,5—3       Pr  93*°,  T,  T 
3- -4  Ö(W) 


3,46—3,49 
1,4—1,5 


4. 


5,5 
6-6,5 

4,5—5 
5-6 

1,5—2 
5-6 


7,5 

I 

4,5—5 


T,  Pr  I20» 


Pr  90",  Pr  9o«>, 
Py  84.» 

t 
Pr87» 

O 


T 

i>y  130.», 

Py  "4",  t 


6,5 


3-4    I  O 

1,5— 2,5j    T,  Pr  I02» 

2,5-3    \  W 

2,5 
2,5 

2,5  w 

2—3  t 

2—2«  Ö 

3—4 
2,5—3 

3—3,5 

2—2,5 
2» —3 

6-7 
6 


3      ' 
5— 5,5^ 
3,5—4 
5,5 
5,5 
6-7 


D,  W         I 

•     "^  i 

Py  IOC«*     j 

..  T 
.    Pr  9i»* 
T,  Pr  I20«  T  ! 

D       ! 
w,o 


1,69 
1,67 


1,65 

2,42 

2,8 

er.  2 


2,71 

1,64 

1,71 
1,92 
1,62 

2,08 


2,09 
1,54 


1,67 


1,50 
M8 


0,004 





0,026 


0,021 


0,287 


0,006 


0,03 


0,282 


0,01 


i     0,022 


0,007      ! 


Philipp. 


730 


155 


m 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wi 

chtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70,  208  ff. 

Kryst.- 
Syst. 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Sp.  Gew. 

Härte 

Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppel- 

1   exponent 

brechun 

Spessartin    .    .    . 

(Mn,  Fe)3(Al.  Fe)2[Si04]3 

Ii 

3,77—4,27 

7 

D 

1,81 

Spinell  (edler)     . 

MgAl204 

Ii 

3,52—3,71 

8 

..  0 

1,71 



Spodumen    .    .    . 

(Li,  Na)Al[Si03]2 

Vi 

3,13—3,19 

6,5—7 

Pr870 

1,67 

0,016 

Staffelit    .... 

Ca5F[P04]3.nCaC03+  H^O 

IM?) 

3,128 

4 

— 



Staurolith    .   .   . 

HFeAl^SiaOia 

IVx 

3,65—3,77 

7—7,5 

t,  Pr  129." 

1,74 

0,0  IG 

Steenstrupin    .   . 

(Na,  H)i2(Mn,Ca,Mg)3 
(La,  Di,  y,  Fe)2(Si,  Th)iA6 
.4(P,  Nb)04Ce.CaF2.4H20 

He 

3,38 

4 

~, 

Steinsalz  .... 

NaCl 

Ii 

2,1 — 2,2 

2 

.    w 

1,54 



Stephanit     . 

AgäSbSi 

IV2 

6,2-6,3 

2 — 2,5 

T,  Pr  107.0 



Sternberglt  . 

AgFe2S3 

IVi 

4,2—4,25 

1—1,5 

f 



.■ 

Stibiotantalit 

(Ta,  Nb)Sb04 

IV2 

5,98—7,37 

5—5,5 

— 

2,42 

— 
-1 

Stiblith.   .   . 

H2Sb205 

5,1—5,3 

4—5,5 

— 

Stilpnosiderit 

Hydrogel  von  FegO, 

amorph 

3,3—4 

1—5 

— 

— 

Stolzit  .    .   . 

PbWOi 

III3 

8-8,3 

3 

T,  Py  I3I''' 



—  '! 

Strengit   .   . 

FeP04  +  2H2O 

IVi 

2,87 

3—4 

..      T 

— 

—  t 

Strontianit  . 

SrC03 

IVx 

3,6—3,73 

3,5 

Pr  117-'',  T, 
Pr  69.0 

— 

Strüverit  .    . 

FeO.(Ta,  Nb)205.4Ti02 

Uli 

— 

— 

—    ■ 

— 

— .' 

Struvit     .    . 

[NH4]MgP04+6H20 

IV2 

1,66—1,75 

1,5—2 

f,  f 

— 



Sulfoborit    . 

2MgS04.2Mg2B205+9H20 

IViOd.2 

2,44 

4* 

Prii6.» 

1,54 

0,017 

Sulvanit 

3CU2S.V2S5 

— 

4,0 

3,5 

— 

Sylvanit  .    . 

(Au,  Ag)Te2 

Vi 

7,99—8,33 

1,5—2 

fs 

— 

— 

Sylvin  .    .    . 

KCl 

Ij 

1,9—2 

2 

W 

1,43 

— 

Synchysit    . 

[CeF]Ca[C03]2 

IIb 

3,90 

4,5 

— 

stark 

Syngenit  .   . 

K2Ca[S04]2+  H2O 

Vi 

2,603 

2,5 

F'r74°,Ts(f) 

— 

_ 

Tachyaphaltit 

(Zr,Th)2Si30io+2H20 

Uli 

3,6 

5,5 

— 

—  • 

Tachyhydrit 

CaMg2Cl6+  12H2O 

Ile 

1,66 

R  76« 

— 

— 

Talk  .... 

H2Mg3[SiO;]3 

Vi 

2,69 — 2,80 

I 

f 

1,57 

0,050 

Tantalit    .    . 

(Fe,  Mn)[(Ta,  Nb)03]2 

IVi 

6,3-8,0 

6-6,5 

T 

—  ,, 

Tapiolit    .   . 

(Fe,Mn)[(Ta,Nb)03]2 

IIlx 

7,36—7,8 

6 

— 

"  — 

—  :-i 

Tarnowitzit 

(Ca,  Pb)C03 

IVi 

2,99 

3—4 

— 

— 

— 

Tellur    .   .    . 

Te 

Ile 

6,1—6,3 

1—2,5 

Pr  120»,  T 

— 

— 

Tellurblei     . 

PbTe 

Ii 

8,1—8,2 

3—3,5 

W 





Tellurgoldsilbe 

(Ag,  Au)2Te 

Ii(?) 

8,72—9,40 

2,5—3 

— 

— 

—    , 

Tellurit     .   . 

Te02 

IV 

5,90 

2 

f 



—      ! 

Tellursilber  . 

Ag2Te 

Ii(?) 

8,13—8,45 

2,5—3 

— 

— 

— 

Tellurwismut- 

— 

glanz     .    . 

BiaTeg       • 

— 

7,6—8,3 

2 

— 

— 

Tengerit   .   . 

Y2[C03]3+nH20? 

— 

— 

— 

— 

Tenorit     .   . 

CuO 

VIi 
Psd.  V 

5,8-6,3 

3—4 

t,  Pr  95° 

er.  2,8 

—  _■■ 

Tephroit  .   . 

(Mn,  Mg)2Si04 

IVi 

3,95—4,12 

5,5-6 

T,  T 

— 

fi' 

Termierit     . 

Hydrogel  v.  AljOg  u.  Si02 

amorph 

1,21 

2 

— 

— 

— ^,.'" 

Tesseralkies     . 

CoASg 

I3 

6 

6,7—6,9 

W 

— 

i 

Tetradymit  .    . 

Bi2Te2S 

He 

7,4—7,5 

I — 2 

T 

— 

—^ 

Thalenit   .   .    . 

H2Y4Si40i5(+  He) 

Vi 

4,15—4,3 

6,5 

— 

1,74 

0,013 

Thenardit     .    . 

Na2S04 

IVi 

2,67 — 2,68 

2,5 

t 

1,48 

—  ■ 

Thermonatrit  . 

Na2C03+  H2O 

IVi 

1,5—1,6 

1,5 

..    T 

— 

— t 

Thomsenolith  . 

NaCaArFc+  H2O 

Vi 

2,93—3 

2 

T,  Pr  90° 

— 

— 

Thomsonit   .   . 

2(Ca,  Na2)Al2Si208+5H20 

IVi 

2,34—2,38 

5—5,5 

f,  f,  T 

1,51 

0,028 

Thorianit     .   . 

(Th,  U)02 

Ii 

8—9,7 

5- —7 

W 

>i,8 

— 

(+  He,  Ce,  La,  Di,  Pb,  Fe) 

Thorit 

ThSi04  (+  He) 

IIIx 

4,4—5,4 

4* 

Pr9o° 

— 

-r 

1                                                    1 

' 

-^ 

Philipp. 


155  n 


731 


Tabelle  ( 

der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wi 

chtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden 

Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez. 

Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  6 

5,  70,  208  ff 

'^Syst'Sp.Gew.      Härte 

mittlerer 

mittlere 

Name 

Formel 

Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppel- 

exponent 

brechung 

rhorogummit  .    . 

UO3.3ThO2.3SiO2.6HjO 
(-f  Ce,  Y,  AI,  Fe,  Pb,  Ca,  P) 

in  (?)  4,43— 4,54      4—4,5 

— 

— 

rhuringit     .   .    . 

HigFegCAl,  Fe)8Si60u 

—      i       3,2              2—2,5 

...   .    T 

— 

— 

rinkal 

NaaB^Ov-^  10H2O 

Vi 

1,7—1,8       2—2,5 

T,  Pr  870,  Ts 

1,46 

0,025 

ritaneisen    .    .    . 

FeTiOs  (-1-  Yt^O^) 

"7 

4,56—5,21 

5-6 

— 

ntanit 

CaTiSiOa 

Vi 

3,4—3,6 

5—5,5 

Prii30.,  T, 
Pr  134" 

1,96 

0,141 

ritanmagneteisen 

Fe(Fe,Ti)204 

1                   1 
h      !   4,9—5,2  15,5—6,5 



ropas   

Al2(F,OH)2Si04 

IVi 

3,4—3,6 

8 

f,  Pr92-», 
Pr58" 

1^2 

0,009 

ropazolith   .   .   . 

Ca^FeaCSiO^la 

Ii 

3,8-4,1 

7 

D 

— 

— 

Fremolit  .... 

CaMgaLSiOal^ 

Vi 

2,93—3 

5-6 

Pri24«,  T,Ts 

1,61 

0,027 

rridymit  .... 

SiOa 

ni(?) 

2,3 

7 

Pr 120« 

1,48 

0,002 

rriphylin      .    .    . 

Li(Fe,Mn)P04 

IVi 

3,5—3,56!     4—5 

f,  t,  Pr  133" 





Fritomit  .... 

2(H2,  Na2,Ca)Si03 

n6(?);4,i5— 4,25:      5,5 



— 

— 

.(Ce,  La,  Di,  Y)B03 

.H2(Ce,  Th)02F2(+  Ta,  Zr,  Fe) 

Troegerit  .... 

[U02]3[AsOj2-r  12H2O 

Vi(.>)        3,3 

— 

...       Ts 

— 

— 

Trona 

Na2C03.NaHC03-f  2H2O 

Vi        2,1 — 2,2 

2,5—3 

T:T=io2-», 
Pr  132-° 

1,51 

— 

Troostit    .... 

(Zn,  Mn)2Si04 

"7     i      4—4,1 

5,5 

— 

— 

— 

rschermigit     .    . 

[NH4]2S04.Al2[S04]3-f  24H2O 

I3      '       1,50 

I — 2 

— 

— 

— 

rschewkinit     .   . 

SiOj,  Ti02,  Th02,  Y2O3,  CejOg, 

(La,  Di)203,  FeaOg,  AI2O3,  FeO, 

CaO,  H2O 

—       4,33—4,55      5—5,5 

i 

furmalin  .... 

(H,Li,Na,  K)jAl3[B.OH]2Si40i» 

119     12,94—3,24      7—7,5 

R  133°, 

1,65 

0,017  bis 

Ir      u 

(+  Fe203,  FeO,  MgO,  MnO) 

I 

Pr 120» 

0,035 

Tychit 

2MgC03.3Na2C03.Na2S04 

Ii 

2,46              — 

1,50 

Tysonit     .... 

(Ce,  La,  Di)Fg 

111 

6,10—6,16  4,5—5 

... 

T 

— 

— 

Üranocircit  .   .   . 

Ba[U02]2[P04]2+8H20 

IVi(.?) 

3,53             — 

f,t,t 

— 



Uranopilit    .    .    . 

8U03.Ca0.2S03+25H20 

— 

3,75—3,97        — 

— 

— 

Jranosphärit  .    . 

Bi203.2U03+3H20 

— 

6,36           2—3 

— 

— 

— 

Uranospinit .   .    . 

Ca[U02]2[As04]2 

IVi(?)        3,45       i     2-3 

f 

— 

— 

Jranothallit    .    . 

2CaC03.  U[C03]2  +  10H2O 

IVi    1        -        (2,5-3 

t 





Jranothorit     .    . 

ThSi04.USi04 

—            4,13               5 







Jranotil   .... 

CaUjSiaOu—  6H2O 

Vli     3,81—3,961     2—3 

— 

— 



Jranpecherz    .   . 

(U,Pb2)3.[UOe]2 
(+Th02,  NbaOj,  Y203,La203,He) 

Ii 

8—9,7  j     5—6 

1 

— 

— 

Jwarowit     .   .    . 

CaaCrjLSiOii 

Ii 

3,42—3,77      7—8 

D 

1,83-1,85 

— 

^alentinit    .    .    . 

SbjSa 

IVi 

5,6-5,8 

2 3 

f ,  Pr  137» 





'/anadinit     .    .    . 

Pb5Cl[V04]3 

IIa 

6,8-7,2 

3 

2,34 

0,055 

''anthoffit    .    .    . 

3Na2S04.MgS04 

2,7 

2—3 

— 



j/esuvian  .... 

(H,  F)(Ca,  Fe,Mg,Mn)2 
(Al,Fe,B)[Si04]2 

Uli     3,35—3,45 

6,5 

Pr  90°, 
Pr  90»,  T 

1,72 

0,002 

''illiaumit    .   .   . 

NaF 

ni(.>) 

2,79 

3 

f,  Pr9o'' 

1,33 

— 

/ivianit    .... 

Fe3[P04l2+8H20 

Vi 

2,6—2,7 

2 

Ts 

1,59 

stark 

'Oglit 

CaCOa,  CUCO3,  U(C03)2,  H2O 

IV(?) 

— 

— 

— 

— 

''olborthit   .   .   . 

[(Cu,  Ca,  Ba)OH]3V04+  6H2O 

— 

3,49—3,55 

3 

f 





''on  Diestit     .   . 

Ag,  Bi,  Te,  Au,  Pb,  S 

— 







'Vad 

Mn02,  MnO,  H2O 

— 

2,3—3,7 

1—3 

— 

— 

— 

Valpurgin    .   .   . 

[U02]3BiioAs4028  +  10H2O 

VIi 

5,76 

3,5 

t 

— 

— 

'Vavellit  .... 

[A1(0H,  F)]3[P04]2+5H20 

IVi 

2,3—2,4 

3,5—4 

Pr  126.», 
Pr  107« 

— 

— 

Veißnickelkies    . 

NiASa 

'Vi 

7,09—7,19 

Philipp. 


732 


155  0 


Tabelle  der  für  den  Chemiker  und  Physiker  wichtigsten 

Mineralien. 

Hier  nicht  aufgeführte  Mineralnamen  suche  man  in  der  folgenden  Tabelle  156: 

Synonyma. 

Für  spez.  Gewicht  und  Brechungsexponenten  vgl.  auch  die  Spezialtabellen  64,  65,  70  208  ff 

• 

Kryst- 
Syst. 

mittlerer 

mittler 

Name 

Formel 

Sp.  Gew. 

Härte 

Spaltbarkeit 

Brechungs- 

Doppel 

exponent 

brechur 

Whewellit    .   .   . 

CaC204+  H2O 

Vx 

2,5 

f,  fs,  Prioo^o 

Wiikit 

TagOg,  NbaOj,  TiOa,  ZrOa, 

CCaOa,  Y2O3,  SC2O3,  Th02, 

FeO,  UO3,  SiOz 

amorph 

4,85 

6 

Willemit  .... 

ZnaSiOi 

II, 

3,9—4,2 

5,5 

T 

— 

— 

Wismut    .... 

Bi 

n« 

9,6-9,8 

2,5 

f,  R69.«, 
...     R  "7° 

— 

— 

Wismutglanz   .   . 

Bi,S, 

IVx 

6,4-6,6 

2—2,5 

T,  T,  Pr  92" 

— 

— 

Wismutgold     .    . 

AUgBi 

n6(?) 

8,2—9,7 

I«  — 2 

R 

— 

— 

Wismutocker  .    . 

BiA-SHgO 

Il6(?) 

4,36  ? 

— 

— 

— 

— 

Witherit  .... 

BaCOa 

IVi 

4,2—4,3 

3—3,5 

t,  Pr  n8«, 
Pr  140" 

— 

— 

Wittichenit  .   .   . 

CugBiSa 

IVx 

4,3 

2,5 

— 

— 

— 

Wöhlerit  .... 

NagCaioNbaZrgSiioFaOia 

Vi 

3,41 

5-6 

ts,  Pr  90" 

1,71 

0,026 

Wolfachit     .   .   . 

(Ni,Fe)(As,  S,  Sb)2 

IVx 

6.372 

4—5 

— 

— 

Wolframit    .   .   . 

(Mn,  Fe)W04 

Vi 

7,14—7,54 

5—5,5 

fs 

— 

— 

Wolframocker     . 

WO3.H2O 

IVx 

5,52 

2,5 

— 

— 

—  ■ 

Wolfsbergit  .  .   . 

CuSbSg 

IVx 

4,8—5 

3,5 

f,  T 

— 

— 

Wollastonit  .  .   . 

CaSiOa 

Vx 

2,8—2,9 

4,5—5 

f  :f=95-",t 

1,63 

0,015 

Wulfenit  .... 

PbMoOi 

IlljOd.« 

6,7—7,0 

3 

Py  131.0^  T 

2,36 

0,098 

Wurtzit    .... 

(Zn,  Fe,  Cd)S 

n» 

3,98—4,07 

3,5—4 

i'r  120»,  f 

>i,93 

— 

Xenotim  .... 

(Y,  Er,  Ce)P04 
(+  Si02,  ThOa,  UO2,  SO3) 

Uli 

4,45—4,68 

4,5 

i^r  90" 

— 

— 

Yttrialith     .   .   . 

Si02,  ThOa,  Y2O3,  Ce203, 

amorph 

4,575 

5—5,5!           — 

— 

— 

(La,  Di)203,  U03,Al203,  FeO, 

'm 

CaO,  PbO 

4 

Yttrocerit    .   .   . 

(Y,  Er,Ce)F3.5CaF2+  H2O 

— 

3,36 

4—5 

t  :  f  =  108.0 

— 

jf 

Yttrofluorit     .    . 

(Gag,  Y2,  Ce2,  Er2)Fe 

Il 

3,54—3,56 

4* —4,5 

0 

1,45 

— ". 

Yttrokrasit  .   .   . 

Y2O3,  TiOa,  ThOa,  HgO 

IVx 

— 

5,5—6 

— 

— 

— 

Yttrotantalit  .   . 

(Y,Ce,Er)4[(Ta,Nb)A]3 

(+  CaO,  UO2,  WO3,  FeO,  GaO, 

H2O) 

IVx 

5,5—5,9 

5—5,5 

f 

Yttrotitanit     .   . 

CaTiSi05.(Y,Al,  Fe)2Si05 

(+  Sc) 

Vx 

3,51—3,72 

6-7 

i'r 

— 

~i 

Zeunerit   .... 

Cu[U02]2[AsOj2 

IIIx 

3,53 

2,5 

f,  Pr  90" 

— 

~ii 

Zinckenit 

PbSbaS* 

IVx 

5,30—5,35 

3—3,5 

— 

— 

— 1 

Zink  ... 

Zn 

IleC?) 

6,9—7,2 

2 

f,  F>r  120O 

— 

m 

Zinkblende 

(Zn,  Fe)S 

I2 

3,9—4,2 

3,5—4 

D 

2,37 

m 

Zinkblüte 

ZnC03.2Zn[0H]2 

3,58—3,8 

2—2,5 

— 

— 

■M 

Zinkspat  . 

ZnG03 

Ile 

4,3—4,5 

5 

R  107.0 

— 

"st 

Zinkvitriol 

ZnSOi+yHjO 

IV3 

2 — 2,r 

2—2,5 

f 

1,47 

O,0if 

Zinn  .    .    . 

Sn                      { 

Uli 

IVx 

7,18 
6,52—6,56 

2 

2» 

T,  Pr  95° 

— 

Zinnkies   . 

Cu2FeSnS4 

nie 

4,3—4,5 

4 

T 

— 

Psd.  I 

Zinnober  . 

HgS 

II12 

8—8,2 

2—2,5 

i»r  120O 

2,97 

o,J* 

Zinnstein  . 

SnOa 

IIIx 

6,8-7 

6-7 

Pr  90»,  Pr  90» 

2,03 

0,0^ 

Zinnwaldit 

(F,OH)2(Li,K,Na)FeAl3Si60i6 

Vx 

2,82 — 3,20 

2,5—3 

f 

— 

1 

Zirkelit     . 

(Ga,  Fe)(Zr,  Ti,  ThlaOg 
(+  Y2O3,  UO2,  GeaOg) 

II 

4,74 

5* 

— 

— 

Zirkon  .   . 

ZrSi04 

Uli 

4,0—4,7 

7-8 

Pr  90",  Py84.'' 

1,95 

o,q6 

Zoisit    .    . 

HCa2Al3Si30i3 

IVx 

3,25—3,36 

6 

f 

1,70 

O,O0( 

1= 

Philipp. 


156 

733 

Mineralogische  Synonyma  zur  Ergänzung  der  vorstehenden  Tabelle.         1 

D 

ie  rechts  stehenden  Mineralien  sind  in 

der  vorstehenden  Tabelle  nachzuschlagen. 

Vcerdese           vgl.  Manganit 

Arsenikkobalt-  vgl 

Skutterudit. 

Bromit             vgl.  Bromargyrit 

Vchat                , 

,    Chalcedon. 

kies 

Bromlit               , 

,    Alstonit. 

^chirit 

,     Dioptas. 

Arsenit               „ 

Arsenolith. 

Bromsilber         , 

,     Bromargyrit. 

^dular               , 

,    Orthoklas. 

Arsennickel        „ 

Rotnickelkies. 

Bromyrit            , 

,     Bromargyrit. 

Vgalmatolith      , 

,     Pyrophyllit,  Talk. 

Arsennickel-       „ 

Chloanthit,  Weiß- 

Bunsenit           , 

,    Nickeloxydul. 

^gat 

,    Chalcedon. 

kies 

nickelkies. 

Buntbleierz        , 

,     Pyromorphit. 

^kanthit 

,    Silberglanz. 

Arsenopyrit        „ 

Arsenkies. 

Buntkupferkies  , 

,     Buntkupfererz. 

Vkmit                , 

,    Aegirin. 

Arsenpolybasit   „ 

Pearceit. 

Byssolith            , 

,    Aktinolith. 

Vlabandin          , 

,    Manganblende. 

Arsensulfid         „ 

Dimorphin. 

Cadmiumblende, 

,     Greenokit. 

Uaun                 , 

,     Kalinit,Mendozit, 

Asbest                „ 

Aktinolith,   Ser- 

Calait               , 

,     Kallait. 

Tschermigit. 

pentin. 

Calamin             , 

,     Kieselzinkerz. 

Alaunstein          , 

,    Alunit. 

Asbolan             „ 

Kobaltmanganerz. 

Calamit              , 

,     Tremolit. 

Uexandrit         , 

,    Chrysoberyll. 

Astrakanit         „ 

Blödit. 

Calcedoine         , 

,    Chalcedon. 

VUanit 

,    Orthit. 

Auerbachit         „ 

Malakon. 

Calcit 

,     Kalkspat 

Allochroit           , 

,    Aplom. 

Autunit              „ 

Kalkuranit. 

Cameol              , 

,    Chalcedon. 

Mtait 

,    Tellurblei. 

Avanturin           „ 

Quarz. 

Caryocerit          , 

.     Karyocerit. 

Mvit 

,    Malakon. 

Azurit                 „ 

Kupferlasur. 

Castelnaudit      , 

,     Xenotim. 

Amalgam           , 

,    Goldamalgam, 

Baryumcar-        „ 

Witherit. 

Castorit             , 

,     Petalit. 

Silberamalgam. 

bonat 

Celadonit           , 

,     Glaukonit 

Amazonenstein  , 

,    Mikroklin. 

Baryumfeld-       „ 

Celsian  und  Hya- 

Celestine            , 

,    Coelestin 

Amethyst           , 

,     Quarz. 

spat 

lophan. 

Cenosit              , 

,     Kainosit 

Amiant               , 

,    Aktinolith. 

Baryumparisit    ,, 

Cordylit 

Ceylanit             , 

,    Pleonast 

Ammoniak-        , 

,    Tschermigit. 

Baryumphyllit   „ 

Chloritoid. 

Chalcanthit 

,     Kupfervitriol. 

alaun 

Bastit 

Serpentin. 

Chalkolith 

,     Kupferuranit. 

Amphibol           , 

,     Aktinolith ,    Arf- 

Bauxit                „ 

Beauxit. 

Chalkopyrit        , 

,     Kupferkies. 

'monokl.) 

vedsonit,  Barke- 

Bechilit 

Borocalcit. 

Chalkosin           , 

,     Kupferglanz. 

vikit ,     Glauko- 

Bergkrystall       „ 

Quarz. 

Chalkostibit 

,    Wolfsbergit 

phan,  Hornblen- 

Bergleder          „ 

Serpentin. 

Chalkotrichit      , 

,     Rotkupfererz. 

de,  Nephrit,  Rie- 

Bergseife 

=   verunreinigter 

Chert 

,    Chalcedon. 

beckit,  Tremolit. 

Ton. 

Chessylith 

,     Kupferlasur. 

•Amphibol           , 

,     Anthophyllit, 

Bismut               „ 

Wismuthocker. 

Chiastolith 

,     Andalusit 

(rhomb.) 

Gedrit 

Bismutin            „ 

Wismutglanz. 

Chilesalpeter      , 

,    Natronsalpeter. 

Anauxit              , 

,    Montmorillonit. 

Bitterspat          „ 

Dolomit,  Magne- 

Chlorammo-      , 

,     Salmiak. 

Anderbergit        , 

,    Malakon. 

sitspat. 

nium 

Anglarit             , 

,     Vivianit. 

Blättererz           „ 

Nagyagit. 

Chlorargyrit       , 

,    Chlorsilber. 

Ankvlit 

,    Ancylit. 

Blättertellur 

Nagyagit. 

Chlorblei            , 

,    Cotunnit. 

Annabergit 

,    Nickelblüte. 

Blaueisenerz       „ 

Vivianit. 

Chlorit 

,     Klinochlor,  Pen- 

Antimonarsen 

,     Allemontit 

Blauspat            „ 

Lazulith 

nin,  Prochlorit. 

Antimonarsen- 

,    Korynit,  Wolf- 

Bleiantimon-      „ 

Zinckenit. 

Chlorkalium       , 

,    Sylvin. 

nickelglanz 

achit 

glänz 

Chlomatrium     , 

,     Steinsalz. 

Antimonblei- 

,    Boulangerit. 

Bleiarsenglanz    „ 

Skleroklas. 

Christianit          , 

,     Harmotom. 

blende 

Bleicarbonat      „ 

Cerussit 

Chromeisenerz    , 

,    Chromit. 

Antimonblüte 

,     Valentinit,  Senar- 

Bleichromat       „ 

Rotbleierz. 

Chromgranat     , 

,    Uwarowit 

montit 

Bleispat              „ 

Cerussit. 

Chrysolith           , 

,    Olivin. 

Antimonit 

,     Antimonglanz. 

Bleisulfat           „ 

Anglesit. 

Chrysopras         , 

,    Chalcedon. 

Ant'monocker 

,    Cervantit  und 

Bleivitriol          „ 

Anglesit. 

Chrysotil 

,    Serpentin. 

Stiblith. 

Blende 

Zinkblende. 

Cimolit                , 

,    Montmorillonit 

Antimonoxyd 

,    Valentinit,  Senar- 

Blutstein           „ 

Eisenoxyd. 

Cinabarit            , 

,    Zinnober. 

montit. 

Bohnerz             „ 

Brauneisenerz. 

Cinabre              , 

,    Zinnober. 

Aphthalose 

,     Glaserit. 

Borax                 „ 

Tinkal. 

Citrin                 , 

,     Quarz. 

Aphthitalite 

,     Glaserit. 

Bomit                „ 

Buntkupfererz. 

Clausthalit 

,    Selenblei. 

Argentit 

,    Silberglanz. 

Boronatrocalcit  „ 

Natroborocalcit. 

Clingmanit         , 

,    Margarit. 

Argyrithrose 

,    Antimonsilber- 

Borsäure           „ 

Sassolin. 

Comptonit          , 

,    Thomsonit 

blende. 

Bowenit             „ 

Serpentin. 

Coracit               , 

,    Uranpecherz. 

Argyrose 

„    Silberglanz. 

Braunblei           „ 

Pyromorphic, 

Corindon            , 

,     Korund. 

Arkansit 

,     Brookit 

Brauneisenerz    „ 

Limonit,  Stilpno- 

Comaline           , 

,    Chalcedon. 

Arquerit 

,    Amalgam. 

siderit. 

Corundelit          , 

,    Margarit 

Arsenantimon 

,    Allemontit. 

Brauner  Glas-    „ 

Brauneisenerz. 

Crichtonit           , 

,    Titaneisen. 

Arseneisen 

,     LöUingit. 

köpf 

Cuprit                , 

,     Rotkupfererz. 

Arsenige 

„    Arsenolith,  Clau- 

Braunmanganerz,, 

Manganit. 

Cyanit                , 

,     Disthen. 

Säure 

detit. 

Braunstein         „ 

Pyrolusit 

Cymophan         , 

,    Chrysoberyll. 

Arsenikalkies 

,     Löllingit 

Brazilit 

Baddeleyit. 

Cyprin                , 

,    Vesuvian. 

Arsenikblüte 

,     Arsenolith,  Clau- 

Breithauptit       „ 

Antimonnickel. 

Cyrtolith 

,    Malakon 

'  A           M  .  . 

detit 

Broeggerit          „ 

Uranpecherz. 

Dewalquit          , 

,    Ardennit 

!  Arsenikkies 

„     Arsenkies. 

Brogniartin        „ 

Glauberit. 

Deweylit            , 

,     Gymnit. 

Philipp. 


734 


156  a 


Mineralogische  Synonyma  zur  Ergänzung  der  vorstehenden  Tabelle. 

Die  rechts  stehenden  Mineralien  sind  in  der  vorstehenden  Tabelle  nachzuschlagen. 


Diallag 

Diallagit 

Diamantspat 

Dichroit 

Diphanit 

Dipyr 

Diskrasit 

Disomose 

Domeykit 

Doppelspat 

Dufrenit 

Dyskrasit 

ßcume  de  mer 

Egeran 

Eisenglanz 

Eisenkiesel 

Eisentongranat 

Eisstein 

Eläolith 

Elasmose 

Eleolithe 

Eliasit 

Emeraude 

cmerylith 

Epsomit 

Erdwachs 

Eremit 

Erythrin 

Eugenglanz 

Faserkiesel 

Fassait 

Federerz 

Feldspat 


Fer  chrome 

Fettbol 

Feuerstein 

Fibrolith 

Flint 

Fluornatrium 

Flußspat 

Freibergit 

Frenzelit 

Gahnit 

Galmei 

Gamet 
Garnierit 
Gelbbleierz 
Gelbe  Arsen- 
blende 
Gelbeisenstein 
Genthit 
Gersdorffit 
Gibbsit 
Giftkies 
Giobertit 
Glanzkobalt 
Glaserz 
Glasopal 
Glimmer 


vgl.  Diopsid,  Augit. 
„    Manganspat. 
„     Korund. 
„    Gordierit. 
„    Margarit. 
„     Mizzonit. 
„    Antimonsilber. 
„     Arsennickelglanz. 
„    Arsenkupfer. 
„     Kalkspat. 
„     Kraurit. 

Antimonsilber. 

Meerschaum. 

Vesuvian. 

Eisenoxyd. 

Quarz. 

Almandin. 

Kryolith. 
„     Nephelin. 
„     Nagyagit. 
„     Nephelin. 
„     Gummierz. 
„     Beryll. 
„    Margarit 
„     Bittersalz. 
„    Ozokerit. 
,,    Monazit. 
„     Kobaltblüte. 
„     Polybasit. 
„     Sillimanit. 
„     Augit. 
„     Jamesonit. 
„    unter  d.  Syn. :  Ba- 
ryumfeldspat, 
Kalifeldspat, 
Plagioklas. 
„    Chromit. 
■  „     Bol. 
„    Chalcedon. 
„     Sillimanit. 
„    Chalcedon. 
„     Villiaumit. 
„     Fluorit. 
„     Antimonfahlerz. 
„     Selenwismutglanz 
„     Automolit. 
„     Kieselzinkerz, 

Zinkspat. 
„     Granat. 
„     Numeait. 
„     Wulfenit. 
„     Auripigment. 

„     Limonit. 

„     Nickelgymnit. 

„     Arsennickelglanz. 

„     Hydrargillit. 

„     Arsenkies. 

„    Magnesitspat. 

„     Kobaltglanz. 

„    Silberglanz. 

„    Opal 

„  Anomit,Biotit,Le- 
pidolith,  Lepidomelan, 
Muscovit ,  Paragonit, 
Phlogopit,  Zinnwaldit. 


Goslarit  vgl. 

Grammatit        „ 
Granat  „ 


Granat  (ge-  „ 

meiner) 

Graphitoid  „ 

Graubraunstein  „ 

Graumanganerz  „ 

Grauspießglas-  „ 

erz 

Grenat  „ 

Grünblei  „ 

Grüneisenerz  „ 

Grünerde  „ 

Guanajuatit  „ 

Gummit  „ 

Haarkies  „ 

Halbopal  „ 
Halit 

Halotrichit  „ 

Hamartit  „ 

Hämatit  „ 

Hartmanganerz  ,, 

Heliotrop  „ 

Helminth  „ 

Hemimorphit  „ 

Hessit  „ 

Hessonit  ,, 

Heteromorphit  ,, 

Himbeerspat  „ 

Hintzeit  „ 

Holzzinnerz  ,, 

Homichlin  „ 

Honigstein  „ 

Hornsilber  „ 

Hornstein  „ 

Hortonolith  „ 

Hövelit  „ 

Humboltilith  „ 

Hyacinth  „ 
Hyalit 

Hyalosiderit  „ 

Hydrocerit  „ 

Hydrophan  „ 

Hydrozinkit  „ 
Hypargyrit 

Idokras  „ 

Ilmenit  „ 

Ilvait  „ 

Indigolith  „ 

lolith  „ 

Iridioplatin  „ 

Iserin  „ 
Ixiolith 

Jaspis  „ 

Jodit  „ 

Jodsilber  ,, 


Zinkvitriol. 

Tremolit. 

Almandin.Aplom, 
Grossular,  Me- 
lanit, Pyrop, 
Spessartin,  To- 
pazolith,  Uwa- 
rowit. 

Aplom, 

Graphit. 
Manganit,  Pyro- 

lusit. 
Polianit,  Pyro- 

lusit. 
Antimonglanz. 

Granat. 
Pyromorphit,  Mi- 

metesit. 
Kraurit. 
Glaukonit. 
Selenwismutglanz 
Gummierz. 
Millerit. 
Opal. 
Steinsalz. 
Haarsalz. 
Bastnäsit. 
Eisenoxyd. 
Psilomelan. 
Chalcedon. 
Prochlorit. 
Kieselzinkerz. 
Tellursilber. 
Grossular. 
Jamesonit. 
Manganspat. 
Heintzit. 
Zinnstein. 
Kupferkies. 
Mellit. 
Chlorsilber 
Quarz,  Chalcedon 
Olivin. 
Sylvin. 
Melilith. 
Zirkon. 
Opal. 
Olivin. 
Lanthanit. 
Opaf. 
Zinkblüte. 
Miargyrit. 
Vesuvian. 
Titaneisen. 
Lievrit. 
Turmalin. 
Cordierit. 
Platiniridium. 
Titaneisen. 
=  Tantali  t  + 

SnOo. 
Quarz,  Chalcedon 
Jodargyrit. 
Jodargyrit,Miersit. 


Jodyrit 

Kalialaun 
Kalifeldspat 


vgl.  Jodargyrit. 


Kaliglimmer 

Kalkeisen- 
granat 

Kalkfeldspat 

Kalkglimmer 

Kalkharmotom 

Kalkm  esotyp 

Kalknatron- 
feldspat 

Kalktongranat 

Kalochrom 

Kalomel 

Kaluszit 

Kamazit 

Kammkies 

Kaolin 

Kascholong 

Kassiterit 

Kastor  . 

Katzenauge 

Keilhauit 

Keramohalit 

Kerargyrit 

Kermesit 

Kibdelophan 

Kieseiguhr 

Kieselmangan 

Kieselsinter 

Klapprothin 

Kobaltin 

Kobaltkies 

Kohlensaures 
Natron 

Kollyrit 

Kongsbergit 

Kordylit 

Kreuzstein 

Krokoit 

Krokydolith 

Kryptolith 

Kunzit 

Kupferanti- 
monglanz 

Kupferblüte 

Kupferglas 

Kupferindig 

Kupfernickel 

Kupferoxyd 

Kupferoxydul 

Kupferschwärze 

Kupfersilber- 
glanz 

Kupferwismut- 
glanz 

Lapis  lazuli 

Lasionit 

Lasurstein 

Leopoldit 

Lepidokrokit 

Lepidomelan 

Leukoxen 


Kalinit. 
Orthoklas  und 

Mikroklin. 
Muscovit. 
Topazolith,  M( 

nit  und  Aplc 
Anorthit. 
Margarit. 
Phillipsit. 
Skolecit. 
unter  d.  Syn.  F 

gioklas. 
Grossular. 
Rotbleierz. 
Chlorquecksilb 
Syngenit. 
Nickeleisen. 
Markasit. 
Kaolinit. 
Opal. 
Zinnstein. 
Petalit. 
Quarz. 
Yttrotitanit. 
Haarsalz. 
Chlorsilber. 
Antimonblend( 
Titaneisen. 
Opal. 
Rhodonit. 
Opal. 
Lazulit. 
Kobaltglanz 
Kobaltnickelk 
Natron. 

Allophan.       f 

Silberamalgaii 

Cordylit. 

Harmotom. 

Rotbleierz. 

Riebeckit. 

Monazit. 

Spodumen. 

Wolfsbergit. 

Rotkupfererz. 

Kupferglanz. 

Covelin. 

Rotnickelkies. 

Tenorit. 

Rotkupfererz. 

Tenorit. 

Silberkupferg 

Emplektit.  W  : 
chenit. 

Lasurit. 

Vavellit. 

Lasurit. 

Sylvin. 

Goethit. 

Biotit.  ' 

Titanit.  i 


Philipp. 


d 


156  b 

735 

Miner, 

alogische  Synonyma  zur  Ergänzung  der 

vorstehenden 

Tabelle.        | 

Die  rechts  stehenden 

Mineralien  sind  in 

der  vorstehenden 

Fabelle  nachzuschlagen. 

.ichtes  Grau- 

vgl  Polianit. 

Nakrit              vgL  Kaolinit. 

Plagioklas        vgl 

.  Albit,    Andesin, 

manganerz 

Nasturan           ', 

Uranpecherz. 

Anorthit,   By- 

Jebigit 

„    Uranothalit. 

Natrocalcit        „ 

Gaylüssit. 

townit,  Labra- 

.inneit 

„     Kobaltnickelkies. 

Natronalaun      „ 

Mendozit 

dorit,     Oligo- 

•ithionglimmei 

'  „     Lepidolith,  Zinn- 

Natroncarbonat  „ 

Natron,  Thermo- 

klas. 

waldit 

natrit. 

Plasma              „ 

Chalcedon. 

-unnit 

„    Phosphorchalcit. 

Natronfeldspat  „ 

Albit. 

Plessit               „ 

Nickeleisen. 

.utecin 

„    Chalcedon. 

Natronglimmer  „ 

Paragonit. 

Plumosit            „ 

Jamesonit 

lackintoshit 

„    Thorogummit. 

Natronitre          „ 

Natronsalpeter. 

Pollucit 

Pollux. 

lagnesiaglim- 

„     Biotit,  Phlogopit. 

Natronraesotyp  „ 

Natrolith. 

Polychrom         „ 

Pyromorphit. 

mer 

Naumannit         „ 

Selensilber. 

Prasem              „ 

Quarz. 

lagnesiaton- 

„     Pyrop. 

Nephrit              „ 

Aktinolith. 

Priceit                „ 

Pandermit. 

granat 

Newjanskit         „ 

Osmiridium. 

Priorit                „ 

Blomstrandin. 

\agnesit 

„    Magnesitspat. 

Niccollt              „ 

Rotnickelkies. 

Prismatin           „ 

Komerupin. 

\agneteisenerz 

„    Magnetit. 

Nickelarsenkies  „ 

Arsennickelglanz. 

Proustit              „ 

Arsensilberblende 

\agnetopyrit 

„    Magnetkies. 

Nickelglanz        „ 

Arsennickelglanz, 

Pseudomalachit  „ 

Phosphorchalcit 

\alakolith 

„     Diopsid. 

Antimonnickel- 

Pseudophit        „ 

Pennin. 

laldonit 

„     Wismutgold. 

glanz. 

Pyknit                „ 

Topas. 

Unganepidot 

„     Piemontit. 

Nickelin             „ 

Rotnickelkies. 

Pyrargyrit 

Antimonsilber- 

\anganglanz 

„    Manganblende. 

Nickelkies          „ 

Millerit. 

blende. 

langankies 

„     Hauerit. 

Nickelkobalt-     „ 

Kobaltnickelkies. 

Pyrit 

Eisenkies. 

üngankiesel 

„     Rhodonit. 

kies 

Pyrostilbit          „ 

Antimonblende. 

\anganocalcit 

„    Manganspat. 

Nickelocker        „ 

Nickelblüte. 

Pyrostilpnit        „ 

Feuerblende. 

\anganoco- 

„    Columbit. 

Nigrin                 „ 

Rutil. 

Pyroxen             „ 

Aegirin,     Augit, 

lumbit 

Niobit 

Columbit. 

(monoklin) 

Diopsid,    Heden- 

\anganotan- 

„    Tantalit. 

Nitratin             „ 

Natronsalpeter. 

bergit,    Jadeit, 

talith 

Nivenit              „ 

Uranpecherz. 

Spodumen. 

\anganpekto- 

„     Schizolith. 

Nosean               „ 

Hauyn. 

Pyroxen             „ 

Bronzit,  Enstatit, 

lith 

Oerstedit            „ 

Malakon 

(rhombisch) 

Hypersthen. 

^anganton- 

granat 
leerschal- 

uminit 
legabromit 
\elakonit 

„     Spessartin. 

„     Kaolinit. 

„     Embolit. 
Tenorit. 

Oligiste               „ 
Olivenerz           „ 
Omphacit           „ 
Onyx                  „ 
Opaljaspis          „ 

Eisenoxyd. 

Olivenit. 

Augit 

Chalcedon. 

Opal. 

Pyroxen             „ 

(triklin) 
Pyrrhosiderit      „ 
Pyrrhotin           „ 

Quarzin              „ 

Rhodonit,    Ba- 

bingtonit. 
Goethit. 
Magnetkies. 

Chalcedon. 

\elanglanz 
\elanterit 

„     Stephanit. 
,,     Eisenvitriol. 

Operment           „ 
Orangit              „ 

Auripigment. 
Thorit. 

Quecksilber-       „ 
homerz 

Chlorquecksilber. 

\enaccanit 

„    Titaneisen. 

Orpiment           „ 

Auripigment. 

Quecksilber-      „ 

Montroydit. 

\enilit 

„    Opal. 
„     Biotit. 

Orthose              „ 

Orthoklas. 

oxyd 

\eroxen 

Osteolith 

n<;trani+ 

Apatit. 

M  ^  1  n  Ir  An 

Rabenglimmer    „ 

Zinnwaldit. 

Desitin 
\esole 
\esotyp 

„     Breunnerit. 
„    Mesolith. 
„    Natrolith,   Skole- 
cit,  Mesolith. 

Ottrelith 

Outremer           „ 
Owenit               „ 

i  T  XtiLltlLn^XJll» 

Chloritoid. 

Lasurit. 

Thuringit. 

Rafaelit 

Raseneisenerz     „ 
Rauchquarz       „ 
Rauschgelb        „ 

Paralaurionit. 
Brauneisenerz. 
Quarz. 
Auripigment. 

tetacinabre 

„    Metacinnabarit. 

Pajsbergit          „ 

Rhodonit. 

Razoumoffskin  „ 

Montmorillonit. 

ktaxit 

„     Serpentin. 

Paraffin             „ 

Erdwachs. 

Redruthit 

Kupferglanz. 

Aikrobromit 

„     Embolit. 

Parasit               „ 

Boracit. 

Reichardtit        „ 

Bittersalz. 

\ilchquarz 

„    Quarz. 

Pargasit             „ 

Hornblende. 

Rensselaerit       „ 

Talk. 

limetit 

„     Mimetesit 

Pechblende 

Uranpecherz. 

Rhabdit 

Schreibersit. 

\inium 

„    Mennige. 

Peridot 

Olivin. 

Rhaetizit 

Disthen. 

lirabilit 

„     Glaubersalz. 

Periklin              „ 

Albit. 

Rhodochrosit      „ 

Manganspat. 

^ispickel 

„    Arsenkies. 

Perlglimmer       „ 

Margarit. 

Rhombarsenit    „ 

Claudetit. 

i\olybdänblei- 

„    Wulfenit. 

Perlsinter           „ 

Opal. 

Ripidolith          „ 

Klinochlor,     Pro- 

spat 

Petzit 

Tellurgoldsilber. 

chlorit. 

'\1änit 

„    Molybdänglanz. 

Phakolith 

Chabasit. 

Rosenquarz        „ 

Quarz. 

dänoxyd 

„    Molybdänocker. 

Phengit 

Muscovit. 

Rote  Arsen-       „ 

Realgar. 

"iivbdänsäure 

„    Molybdänocker. 

Pholerit              „ 

Kaolinit. 

blende            „ 

Molybdit 

„    Molybdänocker. 

Phosphocerit      „ 

Monazit. 

Roteisenerz        „ 

Eisenoxyd. 

bndstein 

„    Orthoklas. 

Phosphorit         „ 

Apatit. 

Rötel 

Eisenoxyd. 

bnheimit 

„     Eisenzinkspat. 

Phosphor-          „ 

Phosphorchalcit. 

Roter  Glas-       „ 

Eisenoxyd. 

Virion 

„     Quarz. 

kupfer 

köpf 

sbrvenit 

„     Harmotom. 

Piedmontit         „ 

Piemontit. 

Rotes  Rausch-    „ 

Realgar. 

l^ullicit 

„     Vivianit. 

Pikrolith 

Serpentin. 

gelb 

l^uriazit 

jJadeleisenerz 

i 

„     Anhydrit. 

Pitazit                „  • 

Epidot. 

Rotgültigerz       „ 

Antimonsilber- 

„    Goethit. 

Pittinerz 

Uranpecherz. 

(dunkel) 

blende. 

1 

Philipp. 

736 


156  c 


Mineralogische  Synonyma  zur  Erg 

änzung  der  vorstehenden 

Tabelle. 

Die  rechts  stehenden  Mineralien  sind  in 

der  vorstehenden  Tabelle  nachzuschlagen. 

Rotgültigerz     vgl.  Arsensilber- 

Smirgel            vgl. 

Korund. 

Tungstein         vgl 

Scheelit. 

(licht) 

blende. 

Smithonit           „ 

Zinkspat. 

Tungstit             „ 

Wolframocker. 

Rotspießglanz    , 

Antimonblende. 

Soda                  „ 

Natron. 

Türkis                „ 

Kallait. 

Rubellit 

Turmalin. 

Sombrerit          „ 

Apatit. 

Turnerit             „ 

Monazit. 

Rubin                 , 

Korund. 

Sommervillit      „ 

Melilit. 

Rubinglimmer    , 

Goethit. 

Sonnenstein       „ 

Oligoklas. 

Ulexit 

Natroborocalcit. 

Sagenit               , 

,     Rutil. 

Spaniolith          „ 

Schwartzit. 

Ullmannit          „ 

Antimonnickel- 

Salpeter            , 

Kalisalpeter. 

Spartalit            „ 

Rotzinkerz. 

glanz. 

Salzkupfererz     , 

Atakamit. 

Spateisenstein    „ 

Eisenspat. 

Unghwarit          „ 

Chloropal. 

Sammetblende  , 

Goethit. 

Spathiopyrit       „ 

Safflorit. 

Uralit 

Hornblende. 

Sanidin               , 

Orthoklas. 

Speckstein         „ 

Talk. 

Uranglimmer     ,, 

Kalkuranit, 

Sapphir              , 

,     Korund. 

Speerkies           „ 

Markasit. 

Kupferuranit. 

Sapphirquarz     , 

,     Quarz. 

Spekulant          „ 

Eisenoxyd. 

Urangummi       „ 

Gummierz. 

Sarder               , 

,    Chalcedon. 

Sphaerosiderit    „ 

Eisenspat. 

Uraninit             „ 

Uranpecherz. 

Sardonyx           , 

,    Chalcedon. 

Sphalerit            „ 

Zinkblende. 

Uranit               „ 

Kalkuranit. 

Sartorit              , 

,    Skleroklas. 

Sphen                 „ 

Titanit. 

Urankalk-          „ 

Uranothallit,     1 

Schalenblende    , 

,    Zinkblende, 

Spinell               „ 

Chlorospinell,   Pi- 

carbonat 

J 

Wurtzit. 

cotit,  Pleonast, 

Uranophan        „ 

Uranotil.         g 

Scharfmangan-  , 

,     Hausmannit. 

Spinell  (edler). 

Uranotantal       „ 

Samarskit.       11 

erz                 , 

Spreustein         „ 

Natrolith. 

Uranylcarbonat  „ 

Rutherfordin. 

Scheelbleierz      , 

,    Stolzit,  Raspit. 

Sprödglaserz      „ 

Stephanit. 

Urao                  „ 

Thermonatrit, 

Schönit              , 

,     Pikromerit. 

Stannin              „ 

Zinnkies. 

Trona. 

•Schörl                , 

,     Turmalin. 

Staßfurtit 

Boracit 

Vanadinbleierz  „ 

Vanadinit. 

Schrifterz           , 

,    Sylvanit. 

Steatit               „ 

Talk. 

Visiergraupen     „ 

Zinnstein. 

Schrifttellur       „    Sylvanit. 

Steinmark          „ 

Kaolinit. 

Vitriolbleierz      „ 

Anglesit. 

Schrötterit         , 

,    Allophan. 

Sterlingit            „ 

Rotzinkerz. 

Wachskohle    •   „ 

Pyropissit. 

Schwarzer          , 

,    Psilomelan. 

Stibiconit           „ 

Stiblith. 

Warthit 

Blödit. 

Glaskopf 

Stibnit               „ 

Antimonglanz. 

Washingtonit     „ 

Titaneisen. 

Schwarzerz        „     Fahlerz. 

Stilbit 

Desmin,    Heulan- 

Wasserkies         „ 

Markasit. 

Schwarzgiltig-    , 

,    Stephanit. 

dit. 

Websterit 

Aluminit. 

erz 

Stinkquarz         „ 

Quarz. 

Weichmangan-  „ 

Pyrolusit. 

Schwarz-            „    Tenorit. 

Stolpenit            „ 

Montmorillonit. 

erz 

kupfererz 

Strahlkies           „ 

Markasit. 

Weißbleierz        „ 

Cerussit. 

Schwefelarsen    , 

,     Realgar,  Auripig- 

Strahlstein         „ 

Aktinolith. 

Weißgültigerz    „ 

Fahlerz. 

ment. 

Stromeyerit       „ 

Silberkupfer- 

Weißspieß-        „ 

Valentinit. 

Schwefelkies      , 

,    Eisenkies. 

glanz. 

glänz 

Schwerbleierz     „    Plattnerit. 

Strontium-         „ 

Strontianit. 

Wernerit            „ 

Mizzonit. 

Schwerspat        „    Baryt. 

carbonat 

Wiesenerz          „ 

Brauneisenerz. 

Schwerstein       „    Scheelit. 

Strontium-         „ 

Cölestin. 

Wiserin               „ 

Xenotim. 

Scovillit             „     Rabdophan. 

Sulfat 

Wismutoxyd      „ 

Wismutocker. 

Seeerz                , 

,    Brauneisenerz. 

Succinit              „ 

Bernstein. 

Wismutvana-     „ 

Pucherit. 

Seladonit           , 

,     Glaukonit. 

Sylvinit 

=  Sylvin  + 

dinat 

Selenbleikupfer  , 

,    Selenkupferblei, 

Steinsalz. 

Wolfram            „ 

Wolframit. 

Selenit                , 

,    Gyps. 

Syserskit            „ 

Iridosmium. 

Wolframbleierz  „ 

Stolzit,  Raspit 

Sepiolit              , 

,    Meerschaum. 

Wolframoxyd     „ 

Wolframocker. 

Sericit                , 

,    Muscovit. 

Taenit 

Nickeleisen. 

Wolframsäure    „ 

Wolframocker. 

Siderit 

,    Eisenspat. 

Tafelspat 

Wollastonit. 

Würfelerz           „ 

Pharmakosiderit. 

Siddrose 

,    Eisenspat. 

Talkspat             „ 

Magnesitspat. 

Silberantimon- 

,   Miargyrit. 

Tellurige  Säure  „ 

Tellurit. 

Xanthosiderit     „ 

Limonit. 

glanz 

Tellurocker        „ 

Tellurit. 

Silberhornerz 

,    Chlorsilber. 

Tellurwismut      „ 

Tellurwismut- 

Ytterspat 

Xenotim.            ; 

Silberjodit 

,    Jodargyrit,  Mier- 
'    Sit. 

glanz,  Tetra- 
dymit. 

Yttroilmenit      „ 

Samarskit. 

Silberkies 

,    Argentopyrit,  Ar- 

Tennantit          „ 

Arsenfahlerz. 

Zeagonit            „ 

Gismondin. 

gyropyrit,  Frie- 

Terra  sigillata    „ 

Bol. 

Ziegelerz 

=   Rotkupferen 

seit,    Sternber- 

Tetraedrit 

Fahlerz. 

+   Brauneiser 

git. 

Tetraphylin        „ 

Triphylin. 

erz. 

Silberschwärze 

,    Silberglanz. 

Thoruranin        „ 

Uranpecherz. 

Zinkeisenspat     „ 

Eisenzinkspat 

Simonyit 

,    Blödit. 

Tiemannit          „ 

Selenquecksilber. 

Zinkit                 „ 

Rotzinkerz. 

Sismondin 

,    Chloritoit. 

Titanomorphit   „ 

Titanit. 

Zinkoxyd            „ 

Rotzinkerz. 

Skapolith 

,    Mizzonit. 

Titanoxyd          „ 

Anatas,    Brookit, 

Zinkspinell         „ 

Automolit 

Skutterudit 

,    Tesseralkies. 

Rutil. 

Zinnerz              „ 

Zinnstein. 

Smaltin 

,    Speiskobalt. 

Torbemit           „ 

Kupferuranit 

Zinnoxyd           „ 

Zinnstein. 

Smaragd 

,     Beryll. 

Tripel                 „ 

Opal. 

Zirkonsäure       „ 

Baddeleyit 

Smaragdit 

,     Hornblende. 

Troilit 

Magnetkies. 

Zorgit 

Selenkupferblei. 

Philipp. 


157 


737 


Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K  der  Metalle. 

Die  Wärmeleitungsfähigkeit  einer  Substanz  ist  diejenige  Wärmemenge,  welche  in  der  Zeiteinheit  durch 
line  Flächeneinheit  geht,  an  der  das  Temperaturgefälle  Eins  herrscht. 


K 


cal. 


cm .  sec .  Grad 
Lit.  Tab.  i68,  S.  747 


Substanz 


Tempera- 
tur 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 1 
tur       i 


Beobachter 


Viamiafum. 


mit  0,5  Proz.  ( 
Fe  u.  0,4  Cuj 
99  Proz.  AI  . 


^otimon 


»ei 


Kadmium 


rem 


lisen 


„  mit  0,1  Proz.  C,) 

0,2  Si,  0,1  Mn| 

mit  0,105  C 

0,015  Si,Cu,  Mn, 

P,  S 

„  mit  0,99c,  o,o6Si 

„  mit  1,5  C    .  .  . 

•chmiedeeisen  .  .  . 


•chweißeisen,  Hay- 
angeNr.2,  gewalzt 

asselbe  geschmiedet 

"lußeisen 

iußeisen,  3,5  Proz.  C, 
1,4  Si,  0,5  Mn   , 

^aschinenguß  D .  . 

•ongw^^y  lil,  pur    . 

ftahl 


0 

100 

18 

100 

—160 

18 

0  bis  30 
0 
100 

15 

0 

100 

18 

100 

-  12 

—183 

—160 

18 

0 

0 

100 

18 

100 

-170 

18 

über  0 

28 

0 

100 

18 

100 


18 

18 

18 

0 

100 

200 

275 

0  bis  10 
0  „  10 
0    „    10 

30 

0  bis  10 

0    „    10 

27,2 

59,2 


0.3435 
3619 
4804 

4923 

514 

504 

042 

0442 

0396 

081 

0836 

0764 

0827 

0815 

0921 

1080 

092 

083 

2213 

2200 

2045 

2216 

2149 

240 

217 

1587 
1528 
1665 
1627 
1436 
1420 


171 
123 
119 

2070 

1567 
1357 
1240 

1178 
1112 
1240 

1490 
1176 
0932 

1325 
1300 


Lorenz 

\  Jaeger  und 
)  Diesselhorst 
Lees  (3) 


Berget  (5) 
Lorenz 


Berget  (5) 
Lorenz 

I  Jaeger  und 
i  Diesselhorst 
Macchia 


Lees  (3) 


H.F.Webpr(2) 
Lorenz 


Jaeger  und 
Diesselhorst 


I 

J  Lees  (3) 

Berget  (4) 
Hall  (3) 
Lorenz 

1   Jaeger  und 
I  Diesselhorst 


Grüneisen 


Forbes  (i) 


Beglinger 


Hall  u.  Ayres 
Beglinger 

Hall  "(2) 


Stahl  mit  1,0  Proz.  C 


hart 

weich 

Puddelstahl  .  .  .  . 
Bessemerstahl  .  .  . 
dsgL  Bochum,  weich, 
geschmiedet  .  .  . 
dsgl.  gehärtet   .  .  . 

Martinstahl 

Manganstahl  .  .  .  . 

mit  10  Proz.  Mn 

Gold 

rein 

Kupfer 

rein 

unrein 

rein 

rein 


rein f 

Magnesium    .... 

Nickel  97,0  Ni  -f] 

1,4  Co+o,4  Fe-f  I 

1,0  Mn+o,i  Cu-h  j 

0,1  Si  I 

97,22  Ni+i,63Mn-t- 

0,28  Mg -f  0,75  Fe 

85,44  Ni  +  7,6  Fe+ 

0,4  Si    

99  Proz.  Ni.  . 

Palladium,  rein  .  . 

Platin 

rein 

Quecksilber  .... 


18 
100 
-160 

18 


15 
15 


0  bis  10 
0  „  10 
0    ..    10 


10  bis  97 
18 
100 
0 
100 
ca.  50 
50 
18 
100 
20 
20 
-53,9 
—26,9 
-13,6 
74,0 
103,1 
166,8 
—160 
18 
0  bis  100 

18 
100 


20  bis  200 


116 

106 

—160 

129 

18 

140 

18 

1683 

100 

1817 

10  bis  97 

1861 

18 

1664 

100 

1733 

50 

0177 

0 

0148 

50 

0189 

0  bis  34 

0197 

I  0,1085 
1076 
"3 
"5 
062 
III 

1375 
0964 

1043 
0990 

1327 

0310 
7464 
7003 
7027 
7198 
7226 
096 
32 

8915 
8771 
9480 
9382 
921 
1,020 
1,059 
0,914 

0,915 
1,024 
1,079 
0,916 
3760 

1420 
1384 


132 


Jaeger  und 
Diesselhorst 


I  Lees  (3) 
Kohlrausch 

1  Kirchhoff  u- 
j  Hansem.  (2) 

Beglinger 


Schulze  (i) 

Gray 

\  Jaeger  und 

I  Diesselhorst 

Lorenz 

)  Gray 

i  Jaeger  und 
I  Diesselhorst 
Schaufelberger 

I   Child  und 
j   Lanphear 

Child  u.  Quick 


I  Lees  (3) 
Lorenz 


Jaeger  und 
Diesselhorst 


Baillie 

Hall  (i) 

I  Lees  (3) 

\  Jaeger  und 

)  Diesselhorst 

Gray 

)  Jaeger  und 

I  Diesselhorst 

Angström  (2) 

H.F.Weber(i) 

R.  Weber  (3) 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Denizot.    47 


738 


157a 


Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K  der  Metalle. 

(Fortsetzung.) 
Lit.  Tab.  168,  S.  747. 


Substanz 


Tempera- 
tur 


K 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur 


K 


Beobachter 


Silber  .    .    . 

999,8  fein 

999,0 .    . 

Wismut    .    . 

rein    .    . 

rein    .    . 


0 

10  bis  97 

18 

100 

—160 

18 

0 

100 

-186 

—  79 

18 

18 

100 


1,0960 
0,9628 
1,006 
0,9919 
998 

974 

0177 

0164 

0558 
0252 
0192 
0194 
0161 


H.F.Weber  (2) 

Gray 

I  Jaeger  und 

i  Diesselhorst 

I  Lees  (3) 

Lorenz 

» 
Giebe 


Jaeger  und 
Diesselhorst 


Ziflk 


Zinn 


15 

18 

100 

-170 

18 

15 

0  bis  80 
0 
100 
—170 

18 


0,2545 

2653 

2619 

280 

268 

1446 

151 
1528 

1423 

195 

157 


Kirchhoff  und 

Hansem.  (2) 

)  Jaeger  und 

I  Diesselhorst 

I  Lees  (3) 

Kirchhoff  und 
Hansem.  (2) 
Berget  (5) 
Lorenz 

1  Lees  (3) 


158 

Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K  von  Legierungen. 


K 


caL 


cm.secGrad 
Lit.  Tab.  168,  S.  747. 


Substanz 


Tempera- 
tur 


K 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur 


K 


Beobachter 


Constantan,  60  Gu,  / 
40  Ni  .  .  .  .[ 

Manganin,  84  Cu, 
4  Ni,  12  Mn  .  . 


Messing  .  .  . 
gelb  .  . 

tr        ... 

rot  .  .  . 

70  Cu,  30  Zn 


Rotguß,  85,7  Cu, 
7,15  Zn,  6,39  Sn, 
0,58  Ni  .  .  .  . 

Neusilber  .... 

62  Cu,  15  Ni,  22  Zn 

Platinoid,  62  Cu, 
15  Ni,  22  Zn  . 


18 

100 

18 

100 

-160 

18 

20  bis  27 

17 

0 

100 

0 

100 

—160 

18 

18 
100 

0 

100 

—160 

18 
-160 

18 


05401 
06405 
05186 
06310 

035 
052 

2524 

268 

2041 

2540 

2460 

2827 

181 

260 

1427 
1697 

0700 

0887 

043 

059 

040 

060 


Jaeger  und 
Diesselhorst 


j  Lees  (3) 

Eumorfopoulos 
Lees  (i) 
Lorenz 


j  Lees  (3) 

1  Jaeger  und 
j  Diesselhorst 

Lorenz 

» 
Lees  (3) 


46  Ni  +  54  Cu  . 
Woods  Legierung  . 
70V0I  Zn-t-3oVoL  Sn 
8,9VoLZn-l-9i,iV.Sn 
goVoLBi+ioVoLSn 
25VoLBi4-75VoLSn 
96,5vol.  Bi-f  3,5V.Pb 
25Vol.Bi-f75VoLPb 
Lipowitzlegierung: 
5oBi,25Pb,i4Sn,  iiCd 
90  Pd+io  Ag  . 
5oPd-f5o  Ag  . 
10  Pd+90  Ag  . 
90  Pd+io  Au  . 
50  Pd+50  Au  . 
10  Pd+90  Au  . 
90  Pd+ioPt 
50  Pd+50  Pt  . 
10  Pd+90  Pt  . 
90  Pt+io  Au  . 
60  Pt+40  Au  . 
10  Pt+90  Ag  . 
30  Pt+70  Ag  . 


18 
7 
44 
44 
44 
44 
44 
44 
-160 
18 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 
25 


0484 
0319 
224 

157 

0126 

078 

0129 

0468 

042 

044 

114 

076 

337 
124 
086 
234 
134 
088 
103 
182 
062 
234 
074 


Grüneisen 
H.F.Weber(: 
Schulze  (2) 


Lees  (3) 

» 
Schulze  (3) 


Denizot. 


159 


739 


Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K  von  Eis,    Glas,  Mineralien  u.  A. 


caL 


[cm.  sec.  Grad 
Lit  Tab.  i68,  S.  747. 


Substanz 


Tempera- 
tur 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur 


Beobachter 


Eis 


parallel   z.   Achse 
senkr.  z.  Achse   . 
Schnee,  alte  Lage  . 
frisch,Dichteo,iii 
älter,      „     0,450 
»     0,05 
„     0,10 
„     0,45 
„      0,90 
»     0,179 
»      0,239 
„     0,250 
»     0,271 
Glas79PbO-f2iSiO, 
„    Flint  .    .    .    . 
„    Crown     .    .    . 
„  ioNa,0-^i4B203 
-f5Al,Oa-t-7iSi02 
Spiegelglas     .    . 
Crownglas       .     . 
Flintglas    .    .    . 
Porzellan  .    .    . 

Schwefel    .    .    . 

Steinkohle      .    . 

Graphit  .    . 

Retortenkohle  . 
Kohle  .... 
Blätterholzkohle . 
Quarz   .... 

II    z.  Achse    . 

-L  „  .  . 
Kalkspat  11  z.  Achse 

»     -L     „ 

Steinsalz    .    .    . 

Anhydrit  (Jura) 

Feldspat  aus  Japan 

„        and.  Stück 


Serpentin  .    .    . 

Porphyr     .    .    . 

Marmor,  schwarz 
„       weiß     . 
„  amerik-schwarz 
..    „        weiß 
.,  carrar.  .    . 


14  bis  41 
12  „  35 
12  ..  33 


12  „82 
10  „  15 
10  „  15 
10  „  15 

92  „  98 


20  „100 

20  „100 
7 
0 
unter  0 
50 
0 
ObislT 
0„  17 
0„  17 
0„17 
0 
0 
16  bis  69 
18  „  74 

0„40 
0„40 
0„40 

unter  0 
unter  0 

30 

30 

30 
0 


Oj57 
Oj52 

Os223 

0,213 

O3507 

0,256 

o»ii5 

O4I7 

o«6 

o«i37 

0,548 

0324 

0s40 

O345 

O332 

0*108') 

02I43') 
0,183") 

0,227') 

O2179 
O2163 

O2I43 
O2248 

O345 

O363 

03297 

0343 

0117 

0103 

O3405 

O3156 

0158 

0263 

0160 

0096 

0079 

0137 

0123 

0258 

O255 

0,58 

0,24 

O2840 

O2836 

0,177 

02I15 
O2685 
O2596 

0250I 

0254 


Neumann 
Straneo 
Forbes  (2) 

Hjeltström 
Janssen 

Abels 


IOkada,  Abe, 
Yamada 

Paalhom 


Meyer 


Lees  und 

Chorlton 
Lees  (i) 
Hecht 
Neumann 
Hecht 
Cellier 

R.  Weber  (2) 
Forbes 
Nußelt 

R.  Weber  (2) 
Tuchschmid 


R.  Weber  (2) 

Ayrton  u.  Perry 

H.F.Weber  (4) 

Hecht 

Stadler 

>, 
Forbes  (2) 

>, 

Peirce  und 
Willson 

R.  Weber  (2) 


Marmor  weiß 

Gneiß    .    .    .  . 

„      (Tessin)  . 

,,        .    .    .  . 

Basalt   .    .    .  . 


Trachyt     .    .    .    . 

„   (Siebengebirge) 
Onyx  (Mexico)    .    . 


Granit 


Kalk,  hart      . 

„    tonig     . 

„    sehr  tonig 
Scliiefer     .    . 


Gips,  künstL 

„  natürl.  . 
Trapp  .  .  . 
Amygdaloid  . 
Feuerstein 

Ton,  feuerfest 


Lava 

„    (Vulcanit)  .    . 
Bimsstein  .    .    .    . 


Feiner  Quarzsand 
Kreide  .... 


Zement      .    .    . 
„     .  (Portland) 

Kesselstein     .    . 

„  anderer 

Kieseiguhr  (lose) 

„       (gebunden) 
Asbest  


Quecksilbersalbe 


0 
100 

0bis40 


0 


0278 
0282 

03578 

03416 

02817 

0282 

0,92 

0^317 


20bisl00    0252 
0  „    40:  02672 

16  „    99    0,140 

0  „    40    02460 

30         02556 


0275 
0,80 

o«97 
0,87 
0,78 
O267 
0381 
o^;357 


unter  0 
92bis96 

0 

0 

22  bis  64 
22  „  83 


039 

0231 

0236 

0,34 
0224 


360  „  600    0,209 
bis  221 
380  „  750    02366 
bis  362 
16  „  99      0,201 
unter  0      04833 
I  036 


50 


03556 
03131 

0222 


unter  0      03162 
83  bis  96      0371 


51  „  82   :  02313 
37  „  75   I  0,768 


50 
50 
50 

300 
600 


I  03167 

j  03231 

03156 

03517 
03567 
O4382 


Hecht 

H.F.Weber  (4) 
R.  Weber  (i) 

Stadler 
H.F.Weber  (4) 

R.  Weber  (2) 

Hecht 

Stadler 

Morano 

Stadler 

Peirce  und 

Willson 
H.F.Weber(4) 


Forbes  (2) 
Lees  und 

Chorlton 
R.  Weber  (2) 

tt 
Peirce 

I» 
Harsch-,  Ledeb. 

und  Dünn 
aementu.Egy 


Morano 
Forbes  (2) 
Hersch.,  Ledeb. 

imd  Dünn 
Nußelt 
Forbes  (2) 
Hersch.,  Ledeb. 

und  Dünn 
Forbes  (2) 
Lees  imd 

Chorlton 
Ernst 

NÜßelt 


Meitner 


')   Umgerechnet    von  Paalhom    aus  seinen    relativen   Messungsei^ebnissen  unter  Annahme  des   vor 
Wmkelmann  (4)  gefundenen  Wertes  0,0^553  für  die  absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  der  Luft  bei  o". 

Denizot    47* 


740 


160 


Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K 


cal. 


cm  .  sec .  Grad 
Lit.  Tab.  i68,  S.  747. 


organischer  fester  Körper. 


Substanz 


Tempera- 
tur 


K 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur 


Beobachter 


Naphthalin  .  . 
a-Naphthol  .  . 
^-Naphthol  .  . 
Kork,  längs  .  . 
Korkmehl .  .  . 
Kiefernholz,  längs 
„  radial 

dsgl.  Sägesp.  compr 
Sägemehl  .    .    . 
Ebonit .... 
„      schwarz  . 

Hartgummi  .  . 
Vulkanis.  Kautsch 
dsgl.  weich,  rot . 
dsgl.  weich,  grau 
dsgl.  hart,  grau . 
Paraffin  ... 
„  Sm.  50,40 
Hörn  .... 
Bienenwachs  .    . 


35 
35 
35 

50 


50 

ca.  6  bis  90 
49 


0395 
0376 
0380 

03717 

03114 

0330 

0488 

03123 

03153 

0338 

0337 


unter  0 

0489 
0489 

49 
49 
49 

0334 
0344 
0355 

unter  0 
0  bis  34 
unter  0 

03141 

03473 
04870 

„ 

04870 

Lees  (2) 


Forbes  (2) 
Nußelt 
Forbes  (2) 


Nusselt 

Dina 

Hersch.,Ledeb. 

u.  Dünn 
Stefan  (3) 
Forbes  (2) 
\  Herschel, 
\  Ledeb.  u. 
'  Dünn 
Forbes  (2) 
R.  Weber  (3) 
Forbes  (2) 


Filz .     .     . 
Rindsleder 


Deckelpappe .    . 
Dachpappe    .    . 
Haartuch  .     .     . 
Baumwolle,  zerteilt 
„  gepreßt 


unter  0 
72  bis  97 

unter  0 


Flanell .... 
Grobe  Leinwand 
SäugetierhaarCj  ^  +^ 
Federn  3  -g 

Seide  -^  | 

Pflanzenfaser  hg  S 
Seegras  )  ^  ^ 

Säugetierhaarei  o,  ^ 
Pflanzenfaser  [^  3 
Seide  i  °  -^ 


50 

Obis 

18 

0 

18 

0 

18 

0 

18 

0 

18 

0 

18 

0 

18 

0 

50 

18 

04870 
0342 

03453 
03335 
04402 

04433 
04335 
03I52 
04355 

04298 

04576 

0^574 
04613 

O4645 
O4615 

O3479 
O2I42 
03887 
03125 


Forbes  (2) 
Lees  u.  Chorl 

ton 
Forbes  (2) 


Nußelt 
Forbes  {2) 


Rubner 


Nußelt 


161 

Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K 


cal. 


cm  .  sec .  Grad 


flüssiger  Körper. 


Lit.  Tab.  168,  S.  747. 


Substanz 


Tempera- 

ji 

tur 

0 

0, 

4,1 

02129 

10  bis  18 

02154 

18 

O2124 

0 

O2120 

9  bis  15 

O2136 

23,7 

02143 

30 

02158 

40,8 

02156 

11 

02147 

25 

02136 

20 

02143 

0  bis  34 

02I3I 

0 

02I50 

9  bis  15 

03765 

20,5 

0,126 

20,25 

02I28 

19,75 

02I28 

21 

02I30 

18 

02I09 

10  bis  18 

02268 

43,9 

0^149 

4,4 

0,115 

26,3 

02I35 

13 

02II2 

13 

02II6 

Beobachter 


Substanz 


Tempera- 

j{^ 

tur 

0 

0, 

4,4 

O2118 

4,5 

O2I18 

4,5 

02116 

4,5 

02I15 

23,4 

02129 

45,2 

O2144') 

5,4 

03405 

13 

03378 

9  bis  15 

03303 

14,9 

033285 

0 

033378 

—79 

O34160 

0 

O34228 

0 

036353 

10  bis  18 

03748 

6 

03670 

25,2 

03722 

9  bis  15 

03670 

13 

03637 

25 

0368 

48 

03613 

0  bis  34 

03656 

10,6 

037251 

Beobachter' 


1 


Wasser , 


Schwefelsäure  H  2  SO4 
verd.  sp.  Gew.  1,054 
1,10 
1,14 
1,18 
Ammoniaklösung 

26  Proz. 

Chlornatriumlösung 

33,3  Proz. 

sp.  G.   1,178 

sp.  G.  1,178 

sp.  G.  1,153 

Kaliumchloratlösung 

sp.  G.  1,026 


Wachsmuth 

Winkelmann(i) 

Chree 

H.F.Weber(i) 
„  (3) 
„         (i) 

Graetz  (2) 

Lundquist 

Lees  (2) 

,, 
Milneru.Chat- 

tock 
R.  Weber 
Goldschmidt 
H.F.'^eber(3) 
Chree 


Lees  (2) 

Winkelmann(i) 
Lundquist 
H.F.  Weber  (i) 

» 
Graetz  (3) 


Kupfersulfatlösung 
sp.  G.  1,160 

Zinksulfatlösung 

sp.  G.  1,134 
sp.  G.  1,272 
sp.  G.  1,362 

sp.  G.  1,382 
Äthyläther   C4H10O 


Aceton  C3H6O   .    . 
Äthylenglykol 

CsHgOi 
Glyzerin  QHsOs    . 


H.F.Weberfi 


Lundquist 
H.  F.Weber  () 
Graetz  (3) 
H.F.Weber(: 
Goldschmidt 


Winkelmanr 
H.F.Weber( 

Graetz  (3) 
Lees  (2) 

R.  Weber  (n 
Goldschmid 

1)  Umgerechnet  von  H.  F.  Weber  (i)  mit  E 
nutzung  des  richtigen  Wertes  für  die  spezifische  Wän| 
des  Zinksulfates. 

Denizot. 


161a 


741 


Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K 

cal. 
cm.sec.Grad 

flüssiger  Körper. 

Lit.  Tab.  168,  S.  747- 

(Fortsetzung.) 

i 

Substanz 

Tem- 
peratur 

K 

Beobachter 

Substanz 

Tem-   1     j^ 
peratur 

Beobachter 

Methylalkohol  CH^O  . 

0 
9bislo 

0, 
03495 

H.F.Weber(3) 

Propylbromid   CsHrBr 

0^    °' 
9  bislö    03257 

H.F.Weber(3) 

11 

0352 

Lees  (2) 

Isobutylbromid  CiHsBr 

9  „  lö  1  03278 

25 

0348 

»> 

Amvlbromid  CsHuBr. 

9  „  lö  1  03237 

4; 

03445 

» 

Äthvljodid  C2H5J.  .  . 

9  „  lö ,  03222 

0 

035243 

Goldschmidt 

Propyljodid  G3H7J  .  . 

9  „  lö    03220 

Äthylalkohol  CjHaO  . 

lObislS 

02151 

Winkelmann(i) 

lsobutyljodidC4H«J    . 

9  „15    03208 

5,2 

03487 

H.F.Weber(i) 

Amyljodid  CsHuJ    .  . 

9  „  lö    03203 

13 

03545 
03423 

Graetz  (3) 
H.F.Weber(3) 

Benzol  C«H6 

5.1     03^^^ 

"      (i) 

9  bislö 

9 bislö;  03333 

„      (3) 

11 

0346 

Lees  (2) 

Nitrobenzol  C6H5NO2. 

12,ö     033801 

Goldschmidt 

25 

0343 
03369 

Anilin  CbHtN 

9 bislö;  03408 
0     1  034336 

H.F.Weber(3) 

51 

„ 

Goldschmidt 

0 

034455 
03373 

Goldschmidt 

Toluol  C-  Hg 

9  bislö    03307 
14,ö     033420 

H.F.Weber(3) 

Propylalkohol  CsHgO. 

9bisl5 

H.F.Weber(3) 

Goldschmidt 

0 

034002 

Goldschmidt 

0 

033492 

„ 

IsobutylalkoholCiHioO 

9bisl5 

03340 

H.F.Weber(3) 

—79 

033888 

„ 

, 

0 

033683 

Goldschmidt 

Xylol  QH.o              (0) 

0       033443 

„ 

Amylalkohol  C5H12O  . 

9  bislö 

03328 

H.F.Weber{3) 

(m) 

0  ^ 1  033429 

„ 

0 

033446 

Goldschmidt 

Cymol  C10H14 

9bislö   03272 

Dimethyläthylkarbinol 

Terpentinöl  CioHig  .  . 

13       03325 

Graetz  (3) 

CsH.jO 

0 

Oj2965 

?j 

9 bislö!  03260 

H.F.Weber(3) 

Ameisensäure  CH2O2  . 

9  bislö 

O3648 

H.F.Weber(3) 

Olivenöl,  sp.  Gew.  0,911 

6,6     03392 

„       (i) 

Essigsäure  C2H4O2  .  . 

9  „  lö 

03472 

„ 

Ol.Oliv.  provinc.(  Vierge) 

03395 

Wachsmuth 

25 

0343 

Lees  (2) 

Oleum  Sesami 

03395 

„ 

Propionsäure  CsHsOa- 

9  bislö 

03390 

H.F.'W^er(3) 

Oleum  Ricini 

03425 

„ 

Norm.  Buttersäure 

Balsamum  Copaivae   . 

03258 

>» 

C4H«02 

9„lö 

O3360 

,, 

Balsamum  Canadense. 

03258 

>» 

;  Isobuttersäure  C4H8O2 

9„lö 

O3340 

„ 

Citronenöl,  sp.  G.  0,818 

ö,4  i  03350 

H.F.Weber(i) 

Norm.  Valeriansäure 

Senf  öl  C4H5NS   .  .  .  . 

9 bislö   03382 

„        (3) 

i                                      C5Hic02 

9„lö 

O3325 

„ 

Äthvlsulfid  C4H10S  .  . 

9  „^lö   03328 

Isovaleriansäure 

Schwefelkohlenstoff  CS. 

5,4     03417 

l       (i) 

1                       C.,Hio02 

9„lö 

O3312 

„ 

9  bislö   03343 

„       (3) 

1  IsocapronsäureCß  H12O2 

9„lö 

03298 

„ 

13  ^  !  03267 

Graetz  (3) 

Methylacetat  CsHsOa . 

9„lö 

O3385 

>» 

lö,ö  i  03537 

Chree 

Äthylformiat  CsH^Oz. 

9  „  15 

O3378 

„ 

lObislS   O2200 

Winkelmannd 

Äthylacetat  QHA    . 

9  „  15 

03348 

jf 

0 

033879 

Goldschmidt 

Propvlformiat  CjHgOa 

»„15 

03357 

„ 

PropylacetatCöHioO,  . 

9  „15 

03327 

Paraffinöl,  flüss.. 

1 

MethylbutyratC5H,ob2 

9  „  lö 

0-5335 

» 

Gfp.  unter  — 2o*> 

0bis34!  03346 

R.  Weber  (3) 

Äthylbutyrat  CsHijOa 

9  „lö 

03318 

Petroleum 

13     i  03355 

Graetz  (3) 

Methylvalerat  QH.jOa 

9  „lö 

0:f3I5 

j> 

( Kaiseröl) .  . 

0bis34:  03382 

R.  Weber  (3) 

AthylvaleratCjHnOa. 

9  „  lö 

03307 

Vaselin 

0344 

Lees  {2) 

Amylacetat  CTH^Oa  . 

9  „lö 

O3302 

„ 

Fett  (Lard) 

0348 

j? 

Thymol  CioH,40,  fest 

12 

03359 

7> 

Zylinderschmieröl  .  .  . 

72bis90 

O3290 

Ernst 

flüssig    .  . 

13 

O3313 

„ 

Holzteer 

70  „89 

03324 

>j 

fest  .... 

12 

03359 

C.  Banis 

Mischungen  zu 

flüssig   .  . 

13 

03313 

»> 

50  Gewpr. : 

Chlorbenzol  C«HäCl.  . 

9  bislö 

O3302 

H.F.Weber(3) 

Äthylalkohol  u.  Wasser 

2Ö 

0380 

Lees  (2) 

Chloroform  CHCI3.  .  . 

6,4 

03367 

„       (I) 

Essigsäure  u.  Wasser. 

2ö 

0385 

„ 

9  bislö 

03288 

„       (3) 

Glyzerin  u.  Wasser .  . 

25 

04103 

jy 

Chlorkohlenstoff  CCI4. 

9  „15 

O3252 

Glyzerin  u.  Äthylalkohol 

25 

0350 

0 

032664 

Goldschmidt 

Seewasser 

Propylchlorid  C,HtC1. 

9  bislö 

O3283 

H.F.Webe.r{3) 

Salzgehalt  0  Promille 

17,5  1  O2I400 

Krümme! 

lsobutyichIoridC4H9Cl 

9  .,  lö 

03278 

» 

IG        „ 

17,5  i  O21367 

„ 

Amylchlorid  CöHnCl  . 

9  „  lö 

O3283 

ti 

20 

17,ö  ;  021353 

jj 

Brombenzol  CsHsBr   . 
Äthylbromid  CaHäBr  . 

9„lö 

03265 

j> 

30      „ 

17,ö     O21346 

9  „  lö 

O3247 

» 

40      " 

l',ö     OJ1337 

1 

„ 

Deaizot. 


742 


162 


Absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  K 

Lit.  Tab.  i68,  S.  747. 


cal. 


cm .  sec .  Grad 


von  Gasen. 


Substanz 


Tem- 
peratur 


K 


Beobachter 


Substanz 


Tem- 
peratur 


K 


Beobachter 


Atmosph.  Luft 


Argon  .    . 

Helium 

Wasserstoff 


Sauerstoff 


0° 
0 

6,1 
0 

100 
0 

100 
0 
—149,5 

—  59 

0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 

100 
0 

100 
—150 

—  59 

0 
0 
7  bis  8 


0,000 

0558 
0492  0 
0568 

05747 
04838 

05734 
0562 
07197 
05572 

02146 

03678 

04677 

0479 

05690 

03894 

3386 

3270 
3190 
3693 

410 

5228 

1175 

2393 

3186 

3871 
0563 


Stefan  (i) 

Kundt  u.  Warburg 

Winkelmann  (5) 

>> 
Graetz  (i) 

Schleiermacher  (i) 

Müller  (i) 
Eckerlein 


Compan 
Schwarze 


Winkelmann  (4) 
Graetz  (i) 

Schleiermacher  (i) 

>> 
Eckerlein 


Günther 
Winkelmann  (2) 


Sauerstoff  . 
Stickstoff  . 

Stickoxydul 

Stickoxyd  . 
Kohlenoxyd 

Kohlensäure 


Ammoniak     .    . 

Methan  .... 

Äthan    .... 
Äthylen     .    .    . 

Quecksilberdampf 

Gemische 

Proz.75H2+250.2 
„  50H2+50O2 
„    25H2+75O2 


0« 
8 
0 
0 
100 
7  bis  8 

0 
7  bis  8 
0 
0 
100 
-78,5 
—50,6 
0 
0 
100 
7  bis  8 
0 
0 
0 
100 
203 

22 
22 
22 


0,000 
05694 
0524 
05694 
0350') 
0506*) 
0460 

0499^) 

0510 

0307 

0327 

0506 

02546 

02824 

03434 

0458^) 

0709''') 

0647 

07462 

04956 

0395^) 

0636-) 

01846 

2749 
1827 
1112 


Günther 

Winkelmann  (2) 
Günther 
Winkelmann  (2) 


(4) 
Schleiermacher  (i) 

>> 
Eckerlein 

Winkelmann  (2) 
»> 

Ziegler 

Winkelmann  (2) 

Schleiermacher  (2) 

Wassiljewa 


^)  Berechnet  von  Graetz  (i),  S.  245.        ^)  Berechnet  von  Wüllner,  S.  340. 


163 

Wärmeleitungsfähigkeit  von  Krystallen, 

dargestellt   durch   das  Achsen  Verhältnis    der  Isotherm-Ellipse,    welches   der  Quadrat 

Wurzel  aus  dem  Verhältnis  der  Leitungsfähigkeiten  gleichkommt. 

Lit.  Tab.  168,  s.  747. 


f 


Optisch  einachsige  Krystalle,  für  welche 
die  große  Achse  der  Wärmeleitungsfähig- 
keit parallel  zur  Basis  ist. 

Es  sei  ky  die  Wärmeleitungsfähigkeit  in  Richtung  der  Hauptachse 
und  *„  „  .  f,  „  „    Basis. 


Optisch  einachsige  Krystalle,  für  welche 

die  große  Achse  der  Wärmeleitungsfähig- 

keit  parallel  zur  Hauptachse  ist. 

Es  sei  ky  die  Wärmeleitungsfähigkeit  in  Richtung  der  Hauptachse 


und  Ä;, 


Basis 


Name  des 
Krystalls 


Krystallsystem 


V 


Beobachter 


Name  des 
Krystalls 


Krystallsystem 


y^ 


Beobachter 


Antimon . 
Pyrit  .  . 
Silberglanz 
Oligist  . 
Eudialyt . 
Pennin 
Dolomit  . 
Giobertit 
Mesitin  . 
Eisenspat 
Parisit  . 
Turmalin 
Anatas  . 
Wismut  . 


Tellur . 


rhomboedrisch 


quadratisch 
rhomboedrisch 


hexagonal 


1,591 
1,07 
i,ii 
i,ii 

1,13 
1,16 

1,05 

1,05 

1,06 

1,06 

1,12 

1,16 

1,34 

1,19 

1,170 

1,22 

0,81 


Jannetaz  (2) 


Lownds 
Perrot 

F.  M.  Jaeger 
Jannetaz  (2) 


Zinnober  . 
Quarz  .     . 

Apatit .  . 
Phenakit  . 
Troostit  . 
Pyromorphit 
Kalkstein . 
Korund  . 
Smaragd  . 
Cassiterit . 
Rutil  .  . 
Calomel  . 
Zirkon .  . 
Paranthin 
Idokras  . 
Scheelit    . 


rhomboedrisch 


hexagonal 
rhomboedrisch 


hexagonal 
quadratisch 


0,85 

0,762 

0,756 

0,861 

0,96 

0,854 

0,973 

0,913 

0,92 

0,9 

0,79 

0,8 

0,77 

0,9 

0,845 

0,95 

0,95 


Jannetaz  (2) 
F.  M.  Jaege 
Jannetaz  {2 


Sellagneis  vom  Piz  Prevot,  Achsenverhältnis 


Schieferung 


=  1,25,  trocken:  1,5. 


Denizot. 


163( 


743 


Es  sei  *„ 


*^  *y 


Wärmeleitungsfähigkeit  von  Krystallen. 
Krystalle  ohne  Achse  der  Isotropie. 

die  Wärmeleitungsfähigkeit  in  Richtung  der  Symmetrieachse  (loo),  (oio),  (ooi). 
Lit  Tab.  i68,  S. 


747. 


Name  des 
Krystalls 


Krystall- 
system 


n  \  n 


Beobachter 


Name  des 
Krystalls 


Krystall- 
system 


^/%\t 


Beobachter 


Baryt  .  .  . 
Cölestin  . 
Anhydrit  . 
Staurolith . 
Lievrit    .  . 


rhombisch  i 


1,064 

1.037 
0,971 
0,971 
1.155 


1,0264 
1,0834 

0,943 
0,901 
1,005 


Jannetaz  (i) 


Tremolit  . 
Hornblende 
Epidot  .  . 
Orthoklas  . 
Gips  .... 


monoklin 


0,6  I  0,754 

0,706  !  0,8 

0,934  I  1,0878 

0,793  0,951 

0,8  !  0,65 


Jannetaz  (i) 


Ist  Tcc 


164 

Temperaturkoeffizient  a  der  Wärmeleitungsfähigkeit, 
die  Wärmeleitungsfähigkeit  bei  o",  so  beträgt  dieselbe  bei  t^:  k  = 

Lit  Tab.  168,  S.  747. 


Äo  (l+a/). 


Substanz 


Beobachter 


Substanz 


Beobachter 


Aluminium 

Antimon 

Blei 

Cadmium 

Eisen 

„     gewöhnl.,  o  bis  300° 
„     gekühlt,  o  bis  300*' 

Schmiedeeisen 

Gußeisen 

Stahl 

Kupfer 

rein,  elektrolyt. 
schwed.,  eisenhaltig 

rein 

Magnesium 

Nickel 

Palladium 

Platin 

Silber 

Quecksilber,  o  bis  133"  . 

„  o  bis  300°  . 

Wismut 

Zink 

Zinn 

Messing,  rot 

„       gelb 

Neusilber 

Rotguß 

Constantan 

Manganin 

Glas,  Jenaer  O  137  .  .  . 

S  226  .  .  . 

O  709  .  .  . 

»Fensterglas" 

Schwefel 

Retortenkohle 

Gneiss 

Quarz 


+035357 
+0329 
— 021041 
— 038610 
— 0316 
— 037046 
— 0338 
— 032282 
— 03611 
+03706 
— 033 
— 0314 

—  0-2II 

— O375 

O36 

— O49 
+  O4389 
+  O34694 

— O353 

—  O364 
O326 

000 
— O466 

— O33I 
+  O368 

+  O353 

—  O3I7 
— 0^1267 

— O345 
— O37343 
— O2I97 

—  O3I5 

O36874 

— O38 

+  02 1492 
+  O22445 
+  O3886 
+  O2267O 
+  0-224 
+  O2236 
+  0-2272 

—  O33I 

—  O334 
— O345 

+o»25 

—0.236 
+04I2 

— 022803 

— 02I9 


Lorenz 

Jaegeru.Diesselh. 

Lorenz 

Jaegeru.Diesselh. 
Lorenz 

Jaegeru.Diesselh. 
Lorenz 
Mitchel  (2) 

Hall  (3) 

Jaegeru.Diesselh. 

Stewart 

Hall  u.  Ayres 

Hall  (2) 

Jaegeru.Diesselh. 

Lorenz 

Chwolson 

Stewart 

Hagström 

Jaegeru.Diesselh. 

Lorenz 

Baillie 

Jaegeru.Diesselh. 


Berget  (2) 

„      (3) 
Lorenz 
Jaegeru-Diesselh. 

» 
Lorenz 

Jaegeru.Diesselh. 
Lorenz 

>, 
Chwolson 
Lorenz 
Jaegeru.Diesselh. 


Krüger 


Lees  (2) 

R.'Veber  (2) 

„       (I) 
„       (2) 


Steinsalz 

Anhydrit  (Jura) 

Marmor 

Basalt 

Naphthalin 

a-Naphthol 

,i-Naphthol 

Ebonit 

Schellack 

Paraffin 

Wasser 

Chlornatriumlösung, 

spez.  Gew.  1,153 
Kaliumchloratlösung  .  .  . 

spez.  Gew.  1,026 

Äthylalkohol 

verd.,  50-proz. 

Methylalkohol 

Essigsäure,  verd.  50-proz. 
Glyzerin 

„       verd.,  50-proz.  . 

Äthylalkohol  u.  Glyzerin, 

je  50-proz. 

Terpentinöl 

Petroleum 

Atmosph.  Luft 


-180  bis  o' 


Wasserstoff 

—180  bis  0° 

Argon 

Helium 

Stickoxydul .  .  .; 

Kohlensäure 

—180  bis  o" 

Ammoniakdampf 

Methan  o**  bis  100°  ... 
Äthan  „  ... 
Äthylen 


— 0244 
— 0224 
— 055 
+04I 

—  0-252 
—0105 
— 0285 
— 0219 

— 0->55 
+06343 

— o»55 
+O257 

+0278 
— O258 
— O268 

—  Oi3i 
-^258 
+012 
— O244 
—0^63 

— O250 
+0267 

+  OH 

+02I90 
+0228I 
+02I99 

+02I3 

+0^362 

+02253 
+  02I96 

+02I75 
+02275 
+02I99 
+02422 
+02260 
+023I8 
+02446 
+0240I 
+02548 
+02367 

+02352 

+02548 
+02655 
+02583 
+02445 


R.  Weber  (2) 

» 
„ 
Lees  (2) 

„ 

R." Weber  (i) 
Lees  (2) 

Graetz  (3) 
Lees  (2) 


Graetz  (3) 
Lees  (2) 


Graetz  (3) 

Winkelmann  (4) 
Schleiermacherd) 
Eichhorn 
Comp  an 
Ecker  lein 
Schwarze 
Müller  (2) 
Winkelmann  {4) 
Schleiermacher(i) 
Eichhorn 
Ecker  lein 
Schwarze 

Winkelmann  (2) 

(4) 
Schleiermacher(i) 
Eichhorn 
Eckerlein 
Winkelmann  (2) 
Ziegler 

Eichhorn 


Dentzot 


744 


165 


Relative  Wärmeleitungsfähigkeit  r  fester,  flüssiger  und  gasförmiger  Körper, 

bezogen  auf  die  Wärmeleitungsfähigkeit  resp.  des  Silbers  (lOO),  des  Wassers  (lOO) 

und  der  Luft  (lOO). 

1 

Da  die  absolute  Wärmeleitungsfähigkeit  des  Silbers  nahezu  gleich  i  ist,  kann  der  auf  feste  Körper  be- 

zügliche Teil  dieser  Tabelle  leicht  aus  der  vorausgehenden  Zusammenstellung  ergänzt  werden  und  enthält  da- 

her nur  solche  Zahlen,  die  dort  nicht  mitgeteilt  sind. 

Lit.  Tab.  i68,  S.  747. 

Substanz 

r 

Beobachter 

Substanz 

r 

Beobachter 

Metalle   und  andere  feste  Körper,  bezogen 

1 
Flüssigkeiten,  bezogen  auf  die  Leitungs-    j 

auf  die  Leitungsfähigkeit  des  Silbers  =  100. 

fähigkeit  des  Wassers  = 

=  100. 

Blei 

8,5 

Wiedemann  u. 

Chlorkaliumlös.,    20-proz. 

124,2 

Winkelmann  (i) 

Eisen 

ii»9 

„  [Franz 

20-prGz. 

92,0 

G.  Jäger 

Stahl 

11,6 

,, 

Chlorbaryumlös.,  21-proz. 

96,3 

Gold,  fast  rein 

53,2 

„ 

Chlorstrontiumlös.,  25-proz.  . 

94,6 

:;    i' 

Kupfer 

73,6 

„ 

Chlorcalciumlös.,  30-proz. 

90,7 

Natrium 

36,5(?) 

Calvert  u. 

15-proz. 

95,4 

Johnson 

Chlormagnesiumlös.,    29-proz. 

85,4 

i 

Platin 

8,4 

Wiedemann  u. 

22-proz. 

89,0 

„          1 

Silber 

100,00 

„      [Franz 

14,5-proz. 

91,7 

1 

Wismut 

1,8 

,, 

ii-proz. 

94,9 

1 

Zink 

28,1 

Wiedemann 

Chlorzinklös.,  35-proz.  .     .     • 

83,7 

;;    -'l 

Zinn 

15,2 

„ 

17,5-proz. 

91,5 

Messing  {2,1  Cu  -f  i  Zn) .    . 

25,8 

„ 

Bromkaliumlös.,  40-proz. ')    . 

81,1 

Legierung  4,7  Cu  +  i  Zn     . 

31,1 

„ 

Jodkaliumlös.,  60-proz. ')  •     • 

65,1 

„          6,5  Cu  +  I  Zn     . 

29,9 

„ 

40-proz.')  .     . 

77,8 

„ 

„          8  Cu  +  I  Zn    . 

27,3 

„ 

20-proz.')  .     . 

86,8 

Neusilber 

6,3 

Wiedemann  u. 

Bromnatriumlös.,  40-proz.')  . 

88,9 

„          "1 

Legierung  3  Sn  -f  i  Bi    .    . 

10,1 

„      [Franz 

20-proz. ')  . 

93 

i 

I  Sn  +  I  Bi    .    . 

5,6 

„ 

10  Proz.  NaCl  -f  10  Proz.  KCl 

94,7 

,,         , 

I  Sn  +  3  Bi    .     . 

2,3 

„ 

10  Proz.  CaCla  -f  7  Proz.  BaCla 

94,7 

■■''■'■ 

RosesMetall(iSn+iPb-f  iBi) 

4,0 

„ 

Kaliumnitratlös.,  20-proz. 
lo-proz. 

92,2 
97,2 

Flüssigkeiten,  bezogen  auf  die  Leitungs- 

Natriumnitratlös., 

44-proz.    . 

90,4 

fähigkeit  des  Wassers  =  lOO. 

40-proz.     . 

92,7 

22-proz.    . 
20-proz.    . 

94,1 
94,9 

Wasser 

100,00 

G.  Jäger 

Strontiumnitratlös 

,    40-proz. 

92,8 

'  >■» 

Salzsäure,  38-proz 

72,6 

» 

36-proz. 

92,3 

25-proz 

79,4 

„ 

20-proz, 

96,4 

12,5-proz.     .    .    . 

87,0 

„ 

Bleinitratlös.  36-p 

roz.   .    .    . 

92,8 

Schwefelsäure,  90-proz.     .    . 

58,4 

„ 

10   Proz.    KNO3  - 

f  20  Proz. 

60-proz.     .     . 

72,2 

,, 

NaNOg     .     .     . 

92,8 

30-proz.     .     . 

85,8 

„ 

16  Proz.  Pb(N03)..  -f  18  Proz. 

Kaliümhydroxyd,  42-proz. 

90,6 

„ 

Sr(NO»)o 

92,9 

2i-proz.     . 

95,5 

„ 

%ji.  \i^>-'tf/2 

Chlornatrium  lös.,  33,3-proz.  . 
25-proz.      . 

173,7 
93,9 

Winkelmann  (i) 
G.  Jäger 

er. 

')  Konzentr 

ation  nicht  ganz  sich 

12,5-proz.  . 

96,8 

„ 

^1 

Denizot.            | 

165a 


745 


Relative  Wärmeleitungsfähigkeit  r  fester,  flüssiger  und  gasförmiger  Körper, 

bezogen  auf  die  Wärmeleitungsfähigkeit  resp.  des  Silbers  (loo),  des  Wassers  (loo) 

und  der  Luft  (lOO). 

Lit  Tab.  i68,  S.  747. 


Substanz 


Beobachter 


Substanz 


Beobachter 


Flüssigkeiten,    bezogen  auf  die  Leitungs- 
fähigkeit des  Wassers  =  100. 


Flüssigkeiten,  bezogen  auf  die  Leitungs- 
fähigkeit des  Wassers  =  100. 


Kaliumsulfatlösung,  i  o-proz, 
Vatriumsulfatlösung,  lo-prz. 
Kupfersulfatlös.,  sp.  G.  1,160 

i8-proz.  .  .  . 
Wagnesiumsulfatlös.,  22-prz. 
iinksulfatlös.,  spez.  G.  1,362 

32-proz.      .    .    . 

16-proz.  .  .  . 
\  Proz.   CuSOi  -r  12  Proz. 

ZnSO^  .  .  .  . 
iCaliumcarbonatlös.,2o-proz. 
v'atriumcarbonatlös.,  lo-prz. 
ithyläther  .  .  . 
3enzol      .... 


Chloroform  .  .  . 
ichwefelkohlenstoff 
jlyzerin  .... 
)livenöl  .... 
'itronenöl  .  .  . 
VthvlalkohoL     .     . 


absolut 

90-proz. 

80-proz. 

70-proz. 

60-proz. 

50-proz. 

40-proz. 

30-proz. 

20-proz. 

lo-proz. 
• 'Amylalkohol  . 
^ylalkohol  . 
vkthylacetat  . 
Ühylacetat  .  . 
^ylacetat  .    . 


99,3 
99,8 
95,26 

95,1 
97,5 
92,76 

91,5 
95,3 

93,8 
94,7 
96,8 

32,61 
26,81 
19,08 
29,55 
33,57 
59,93 
32,10 
32,10 
37,08 
i4,i6 
30,09 
32,05 

37,51 
41,70 
47,56 
54,59 
64,60 

73,13 
81,39 
91,01 

27,34 
18,55 
22,06 
20,00 
16,98 


G.  Jäger 

H.  F.  Weber  (i) 
G.  Jäger 

,, 
H.  F.  Weber  (i) 
G.  Jäger 


H.  F.  Weber  (i) 

„ 
De  Heen 
H.  F.  Weber  (i) 

OuTstiansen 


De  Heen 
Henneberg 


De  Heen 


Methylvalerat 
Äthylvalerat 
Amylvalerat 
Xylol  .    .    . 
Cymol .    .    . 
Amylbromid 
Äthylbenzoat 
Amvlbenzoat 


17,63 
17,34 
16,37 
17,14 
15,93 
13,75 
19,68 
17,26 


De  Heen 


Gase,    bezogen    auf  die  Leitungsfähigkeit 
der  Luft  =  100. 


Atmosph.  Luft 
Wasserstoff  . 


Sauerstoff     . 
Stickstoff     . 

Stickoxydul 
Stickoxyd     . 
Kohlensäure 


Kohlenoxyd  . 
Ammoniak    . 
Methan     .     , 
Äthylen    .     . 
Äthylamin    . 
Diäthylamin 
Triäthylamin 
Methylamin  . 
Dimethylamin 
Trimethylamin 
Propylamin  . 
Dipropylamin 
Amylamin     , 
Butylamin    . 
Leuchtgas     . 


100,00 
710 
701 
102 

98 

99,3 

64 

95,1 

59 

62 

98 

91,7 
139 

74 

58,43 

52,62 

46,77 
66,38 
61,61 
57,05 
52,59 
44,83 
49,03 
52,15 
267 


Kundtu-Warburgi 
Stefan  (2) 

» 
Narr 
Flank 
Stefan  (2) 
Flank 

Kundt  u- Warburgj 
Stefan  (2) 

Flank 
Stefan  (2) 

„ 
Höfker 


Flank 


')  Umgerechnet  unter  der  von  Christiansen  gegebenen  Voraussetzung,  daß  die  Wärmeleitungsßhigkeit 
les  Wassers  bez(^en  auf  Luft  21,09  beträgt. 

Denizot. 


746 


166 


Absolute  Temperaturleitfähigkeit  a^  [cm^  sec~^]. 

Ist  K  die  absolute  Wärmeleitungsfähigkeit,   q  die  Dichtigkeit  der  Substanz  und  c  ihre  spez.  Wärme, 
so  wird  die  Konstante  —  =  a*  die  Temperaturleitfähigkeit  der  Substanz  genannt. 

Lit.  Tab.  i68,  S.  747. 


Substanz 


Temp. 


Beobachter 


Substanz 


Temp. 


Beobachter 


Aluminium 
Blei    .    . 


rem 
Cadmium 


•••{ 


Eisen  .  . 
0,105  c 
0,57  c 
0,99  C 
1,5  C 
0,1  C;   0,2  Si, 

0,1  Mn 
0,1  C  . 


'•{ 


Stahl  1,0  C     .    .  . 

Puddelstahl     .    .  . 

Bessemerstahl .    .  . 

Gold  (rein)     .    .  | 

Kupfer  (eisenh.)  .  . 
(phosphorh.) 

(rein)  .    .  . 


Nickel    .    .    . 
Palladium  (rein) 

Platin  (rein)    . 
Silber  (fein)    . 


Wismut  . 
rein 


Zink 


rein 


•■•{ 


Zinn 


18 

100 
2,6 
15 

18 
100 

18 

100 

0 

18 

18 

18 

18 

18 
100 

18 
100 

80 

80 

18 
100 

80 

15 

15 

16 

18 

100 

0 

15 

18 

18 
100 

75 

18 
100 

18 
100 

18 
100 

18 
100 

18 
100 

18 
-  79 
-186 

15 

18 

100 

60 

15 


826 
819 
2205 
2399 

237 

230 

467 

444 

224 

2034 

1429 

1429 

1362 

1735 

153 

187 

167 

173 
184 
12I1 

IIl6 

118 

1694 

1637 
II48 

I.I74 

i»i77 
1,163 
0,5059 

1,144 

1,13 
1,09 

1,15 

0,1516 
1360 
240 
242 
243 
245 

1,74 

1,67 

0,037 
0679 
0546 

0655 
0847 
1884 
4049 

405 
390 

425 
386 


\  Jaeger  und 
j  Diesselhorst 
Kronauer 
Kirchhoff  u. 
Hansemann(2) 
\  Jaeger  und 
I  Diesselhorst 
I  Jaeger  und 
j^  Diesselhorst 
Angström  (i) 
Grüneisen 


Jaeger  und 
Diesselhorst 


Glage 

1  Jaeger  und 
j  Diesselhorst 
Glage 

I  Kirchhoff  u. 
Hansemann 
(2) 
I  Jaeger  und 

j  Diesselhorst 

• 

Angström  (i) 
Kirchhoff  u. 

Hansem.  (2) 
Grüneisen 
1   Jaeger  und 
j  Diesselhorst 
Glage 
)  Jaeger  und 

Diesselhorst 


Kronauer 
1  Jaeger  und 
j  Diesselhorst 
Giebe 


Kirchhoff  u. 

Hansem.  (2) 
1  Jaeger  und 
j  Diesselhorst 
Glage 
Kirchhoff  u, 

Hansem.  (2) 


Zinn  rein 


Constantan .  .  . 
Manganin   .     .     . 

Rotguß  .... 

Neusilber  .  .  . 
Messing  .... 
Kupfer- Nickel 

46  Ni,  54  Gu 
Woods  Legierung 

Eis 

Schnee   .... 


Dichte  0,33  .    . 

0,19 .    . 

Glas  (Josephinen-    \ 

hütte  i.  Schlesien)] 

Schwefel 


Steinkohle 


Serpentin 
„     mit 
Porphyr 
Basalt    . 


Granaten 


Marmor  (Carrara) 
weiß 


Granit 


Gips 

Gneis  .... 
Syenit  .... 
Trachyt .... 
Hartgummi  .  . 
Guttapercha   .    . 

Gummi  elasticum 

KCIO3- Lösung 
NaCl- 
Glyzerin 
Äthylalkohol 
Äthyläther . 
Petroleum  . 
Terpentinöl 
Schwef  e  Ikohlenstof  f 


18 
100 

35 

18 
100 

18 
100 

18 
100 

80 

75 

18 
1,2 


40 
46 
23 
30 
13 
13 
13 
13 
13 
13 
13 
13 


381 

332 

378 

0619 

0708 

0633 

0746 

186 

2165 

129 

372 

0569 

0863 
01 145 
02356 
O246 
0225 

0^55 

O2I46 
0217 

OgllÖ 
Ogll 

0128 
0II3 
0162 
0II5 
0283 

0146 
02I03 
0285 

0109 

0154 
0230 

0156 

02887 
02863 
03928 
03479 
03494 
02I76 
02I08 

02II5 
02II9 
0387 

02IIO 

0396 

0389 

0384 

0388 


)  Jaeger  und 

j  Diesselhorst 

Glage 

\  Jaeger  und 

j  Diesselhorst 


Glage 


Grüneisen 

Kronauer 
F.  Neumann 


Abels 


Hecht 

F.  Neumann 

Hecht 

F.  Neumann 

Hecht 

Stadler 

Hecht 

Stadler 

Hecht 

Stadler 

Hecht 

J.  Neumann 
Stadler 
Hecht 
Stadler 


Stefan  (3) 
Smith  u.Knot 


Graetz  (3)    \ 


Denizot 


167 


747 


Temperaturkoeffizient  ß  der  Temperaturleitfähigkeit. 

Ist  a*  die  Temperaturleitfähigkeit  bei  o",  so  beträgt  dieselbe  bei  v^-.  a-t=^a\  (i-\-ßt). 

Lit.  Tab.  i68,  hierunter. 


Substanz 


Beobachter 


Substanz 


Beobachter 


Aluminium     . 
Blei  .    .    .    . 

Eisen     .    .    . 
Stahl     .    .    . 

Puddelstahl    . 

Bessemerstahl 

Kupfer       .    . 

phosphorh. . 

rein    .    .    . 

Nickel   .     .     . 


— 03I 
— 0335 
— 032 
— 0214 
— b2io 

— 039 
— 037 
— 0327 
— 0319 
— 02152 
+0329 

— 034 
— 034 
— 03122 


jjaeger  u.  Diesselhorst 

iGlage 

Jaeger  u.  Diesselhorst 
Glage 

Jaeger  u.  Diesselhorst 
Glage 

l  Kirchhoff  u.  Hanse- 
,/     mann  (2) 
Angström  (i) 
Kirchhoff  u.  Hanse- 
mann (2) 
Jaeger  u.  Diesselhorst 
Glage 
Jaeger  u.  Diesselhorst 


Palladium 
Platin    . 
Silber    . 

Wismut 
Zink 

Zinn 


Messing 
Neusilber   . 
Rotguß      . 
Ckinstantan 
Manganin  . 


o, 
4-03I 
+03I 
— 035 
— 0315 
— 0223 
— 0345 
-0345 
— 0J105 

— oai5 
— O34 

—  Ojl 

— 035 
+0321 
-4-0,18 
+0223 


Jaeger  u.  Diesselhorst 


Glage 

Jaeger  u.  Diesselhorst 

Glage 

Kirchhoff  u.  Hanse 

mann 
Jaeger  u.  Diesselhorst 
Glage 

}  Glage 

}  Jaeger  u.  Diesselhorst 


168 

Literatur,  betreffend  Wärmeleitung. 


H.  Abels,  Wild.  Rep.  f.  Met.  16,  No.  i ;  1892  - 1893. 

J.  A.  Äagström  (i),  Öfvers.  K.  Vet.  Akad.  För- 

handl.  Stockholm  19,  21; 

1862.  Pogg.  Ann.  114, 513; 

1861.118,423;  1863.  Phil. 

Mag.|(4)  26,   1861;   1863. 

„  (2),  Pogg.  Ann.  123,  628;  1864. 

M.  Ascoli,  Cim.  (4)   7,  249;   1898.     (Kupfer.) 

E.  V.  Aubel,  ZS.  phys.  Chem.  28,  336;  1899. 

(Zusammenstellung  betr.  Flüssigkeiten.) 
E.  V.  Aabel  u.  Paillot,  J.  de  phys.  (3)  4,  522 ; 

1895-  (Verhältnis  von  Leitfähigkeiten.) 
W.  E.  Ayrton  u.  J.  Perry,  Asiatic.  Soc  of  Japan, 
Jan.  26.  1878.  —  Phil.  Mag.  (5)  5,  240;  1878. 
T.  C.  Baillie,  Edinb.  Trans.  39,  II,  361 ;  1897—98, 
C.  Barus,  Phil.  Mag.  (5)  33,  431;  1892. 
W.  Beglinger,  Verh.  Ver.  z.  Bef.  d.  Gewerbfl. 
'5,  33;  1896. 

A.  Berget  (i),  C.  r.  105,  224;  1887, 
(2),  C.  r.  106,  1152;  1888 
(3),  C.  r.  107,  171;  1888. 
(4),  C.  r.  107,  227;  1888. 
„  (5),  Q  r.  110,  76;  1890. 

Calvert  u.  Johnson,  Phil.  Trans.  148,  349; 
1858.  Proc  Roy.  Soc.  London  9,  169;  1859. 
PhiL  Mag.  (4)  16,  381;  1858.  C.  r.  47,  1069; 
1858. 

L.  Cellier,  Diss.  Zürich;  1896. 
C.  D.  Child  u.  B.  S.  Lanphear,  Phys.  Rev.  3,  I; 
1895. 

C.  D.  Child  u.  R.  W.  Quick,  Phys.  Rev.  2, 
412;  1895, 


C.  Chree,  Proc.  Roy.  Soc.  43,  30;  1887/88, 

J.   K.   Clement  u.   W.   L.   Egy,    BulL    Univ. 

Illinois  6,  No.  42;  1909. 
Christiansen,  Wied,  Ann,  14,  23;  1881. 
0.  Chwolson,  Mem.  de  St  Petersbourg  37,  Nr.  12 ; 

1890.     Exner  Repert  27,  I;  1891. 
P.  Compan,  C.  r.  133,  1202;  1901. 
A.  Dina,  Rend.  Ist.   Lombarde  32,  205;    1899, 

Cim.  (4)  9,  461;  1899. 

P.  A.  Eckerlein,  Ann.  Phys.  (4)  3,  120;  1900. 
W.  Eichhorn,  Diss.  Jena  1889.    Wied.  Ann.  40, 
696;  1890. 

W.  E.  Ernst,  Wien.  Ber.  111  [2a],  922;  1902. 
A.  V.  Ettinghausen  u.  W.  Nernst,  Wien.  Ber. 

96  [2],  787;  1887.   Wied.  Ann.  33,  474;  1888. 

(Bi  u.  Legierungen.) 
A.  Encken,   Ann-    Phys.  (4)  34,    185;   1911. 

(Temperaturkoeffizienten     der     Leitfähigkeit 

fester  Nichtmetalle-) 
N.  Eumorfopoulos,  PhiL  Mag.  (5)  39,  280;  1895, 

—  Proc.  Phys.  Soc  London  13,  327;  1895. 
Th.  Moses  Pocke,  Wied.  Ann.  67,  132;  1899. 
Forbes  (i),  Edinb.  Trans.  24,  73;  1867. 

„       (2),  Proc  Edinb.  Soc.  8,   62;   1874/75. 
Franz,  cf.  Wiedemann. 
E.  Giebe,  Diss.  Berlin;  1903.  Verh.  D.  Phys.  Ges. 

o,  60;  1903. 
G.  Glage,  Ann.  Phys.  (4),  18,  904;  1905. 
R.  Goldschmidt,  Phys.  ZS.  12,  417;  1911. 

L.  Graetz  (i),  Wärmeleitungsfähigkeit  von  Gasen, 
Habilitationsschr.  München  1881. 
Wied.  Ann.  14,  232;  1881. 

Denizot 


748 


168  a 


Literatur,  betreffend  Wärmeleitung. 

(Fortsetzung.) 


L.  Graetz  (2),  Wied.  Ann.  18,  79;  1883. 
(3),  Wied.  Ann.  25,  337;  1885. 
G.  Grassi,  Atti   Ist.   Napoli  6,  1892.     (Holz, 

Mineralien.) 
J.  H.  Gray,  Phil.  Trans.  A  186  (I),  165;  1895. 
E.  Grüneisea,  Ann.  Phys.  (4)  3,  43;  1900. 
P.  Günther,  Diss.  Halle  a.  S.  1906. 
K.  L.  Hagström,  Öfvers.  Kongl.  Vet.  Ak.  För- 

handl.  Stockholm  48,  Nr.  2,  45;  No.  5,  289; 

Nr.  6,  381;  1891. 

E.  H.  Hall  (i),  Proc.  Amer.  Acad.  (N.  S.)    19, 

262;  1891/92. 
(2),  Proc.  Amer.  Acad.  (N.  S.)   23, 
271;  1896. 
„  (3),  Phys.   Rev.  10,  277;  1900. 

Hall  u.  Ayres,  Proc.  Amer.  Soc  34,  283;  1898. 
Hansemann,  cf.  Kirchhoff. 
H.  Hecht,  Diss.   Königsberg;  1903.    Ann.  Phys. 

(4)  14,  1008;  1904. 
P.  de  Heen,  Bull,  de  Belgique  (3)  18,  192;  1889. 

H.  Henneberg,  Diss.  Jena.   Wied.  Ann.  36,  146; 

1889. 
A.  S.  Herschel,  G.  A.  Ledebour,  J.  T.  Dünn, 

Rep.  Brit.  Assoc  49,  Sheffield,  58;  1879. 
Hjeltström,   Öfvers.  Kongl.  Vet.  Ak.  Förhandl. 

Stockholm  46,  669;    1889.    Met.  Zeitschr.  7, 

226;    1890.     Phil.   Mag.   (5)  31,    148;    1891. 

J.  d.  phys.  (2)  10,  142;  1891. 
H.  Höfker,  Jahresb.  d.  Progym.  Wattenscheid; 

1893- 

F.  M.  Jaeger,   Arch.   sc   phys.    (4)   22,   240; 
1906. 

G.  Jäger,    Wien.    Ber.    W   [2a],    245;    1890. 
Exner  Repert.  27,  42;  1891. 

W.  Jaeger  u.  H.  Diesselhorst,  Wiss.  Abh.  d. 
Phys.  Techn.  Reichsanst.  3,  269;  1900. 

E.  Jannetaz  (i),  Ann.  chim.  phys.  (4)  2J),  5;  1873. 

„         (2),  C.  r.  114,  1352;  1892.     Graetz 

Phys.  Revue  2,  103;  1892. 

M.  Janssen,   Öfvers.  K.  Vet.  Akad.  Förhandl. 

Stockholm,  08,  207;  1901.  Diss.  Upsala  1904. 

Johnson,  cf.  Calvert. 

Lord  Kelvin  u.  Murray,  Proc.  Roy.   Soc.  58, 

162;  1895.     (Granit.) 
G.  Kirchhoff  u.  G.  Hansemann  (i),  Wied.  Ann.  9, 

i;  1880. 
,,  (2),  Wied. Ann.  13, 

406;  1881. 

F.  Kohlrausch,    Sitz.- Ber.  d.  phys.   med.  Ges. 

Würzburg,  Dez.  1887.  Wied. 
Ann.  33,  678;  1888.  Phil.  Mag. 
(5)  25,  448;  1888. 


F.  Kohlrausch,    Diss.  Rostock    1904   (Wärmel. 

u.  elektr.  Leitv.  v.  Flüss.) 
J.  Königsberger,  Ann.  Phys.  (4)  23,  655 ;  1907. 

(Eclogae  geologicae  Helvetiae  9,  133.) 
H.  Kronauer,   Zürch.  Viertel] ahrschr.  25,  257; 

1880. 
J.  Krüger,  Ann.  Phys.  (4)  5,  919;  1901. 
0.  Krümmel,  Handb.  d!  Ozeanographie,  Stuttg. 
1907,  I,  281.     (Meteor.    ZS.  24,   525;   1907.) 
A.  Kundt  u.  E.  Warburg,  Berliner  Monatsber. 

1875,  160.     Pogg.  Ann.  156,  177;  1875. 
Lamb  u.  Wilson,  Proc.  Roy.  Soc.  65,  283;  1899. 

(Asbest,  Sand  u.  a.) 

Ch.  H.  Lees  (i),  Phil.  Trans.  183,  481;    1892. 

(2),  Phil.  Trans.  191,   399;    1898. 

(3),  Phil.  Trans.  208,   381;    1908. 

Ch.  H.  Lees  u.  Chorlton,   Phil.  Mag.   (5)  41, 

495;  1896. 
L.  Lorenz,    Vidensk.    Selsk.  Skriften,   nat.  og 
math.  Afd.,   Kopenhagen  (6)11,  37;  1881/86. 
Wied.  Ann.  13,  422,  582;  1881. 
L.  Lownds,  Phil.  Mag.  (6)  5,  141;  1903. 
Lundquist,  Upsala  Universitets  Arsskrift.  1869. 

Mon.  sc.  1871,  500. 
P.  Macchia,  Lincei  Rend.  (5)  16  [i],  507;  1907. 

Beibl.  63,  617;  1907. 
0.  Mehliss,  Diss.  Halle;  1903.    (Luft,  Argon.) 
L.  Meitner,  Wien.  Ber.  115  [2  a],  125;  1906. 
H.  Meyer,  Gott.  Nachr.  1888,  41.  Wied.  Ann. 

34,  596;  1888. 
Milner  u.  Chattock,  Nature  58,  532;  1898. 
A.  Crichton  Mitchell  (i),  Proc.  Edinb.  Soc.  13, 
592;  1884/86. 
„  (2),  Edinb.  Trans.  33, 535 ; 

1888. 
„  (3),  Edinb.  Proc.  17,  300; 

188990. 
F.  Morano,  Rend.  Line  (5)  7  [2],  61,  83;  1898. 

E.  Müller  (i),  Wied.  Ann.  60,  82;  1897- 

„  (2),  Phys.  ZS.  2,  161;  1900. 

F.  Narr,  Erkaltung  und  Wärmeleitung  in  Gasen, 
Habilitationsschr.  München  1870.  Pogg.  Ann. 
142,  123;  1871. 

Nernst,  cf.  v.  Ettingshausen. 

F.  E.  Neumann,  Ann.  chim.  phys.  (3)  66,  183; 

1862.     Phil.  Mag.  (4)  25,  63;  1863. 
Nußelt,  Forschungsarb.  Ver.  D.  Ing.  Heft  63  u.  64; 

1909. 
E.  Oddone,  Rend.  Line.  (5)  6,  [i],  286;  1897. 
T.  Okada,  K.  Abe,  J.  Yamada,  Tokyo  Sügaku- 

Buturigakkwai   Kizi  (2)  4,  385;  1908. 
0.  Paalhorn,  Diss.  Jena;  1894. 

Denizot. 


168  b 


749 


Literatur,  betreffend  Wärmeleitung. 

(Fortsetzung.) 


B.  0.  Peirce,  Proc.  Amer.  Acad.  38,  649;  1903. 

B.  0.  Peirce  u.  R.  W.  Willsoo,   Proc.  Amer. 
Acad.  34,  i;  1898. 

F.  L.  Perrot,  Arch.  sc.  phys.  (4)  18,  445 ;  1904. 

Perry,  cf.  Ayrtoo. 

J.  Plank,  Wien    akad.  Anz.  1876,  Nr.  17.  Carl 

Repert.  13,  164;  1877. 
A.  Rietzscb,    Ann.    Phys.   (4)   3,   403;    1900. 
(Verhältnis  der  äußeren  u-  inneren  Leitfähig- 
keiten bei  Kupfer  mit  P  u.  As.) 
L.  de  la  Rive,   Mem.  de  la  Soc.  de  Phys.  de 
Geneve   17,   265;    1864.      Arch.    sc.    phys., 
(n.  per.)  19,  177;  1864.    Ann.  chim.  phys.  (4) 
1,  504;  1864. 
M.  Ruboer,  Arch.  f.  Hyg.  24,  265;  1895- 
Sala,  Cim.  (4)  4,  81;  1896.    (Äußere  Leitfähig- 
keit von  Cu  u.  Fe.) 
W.  Schaufelberger,  Ann.  Phys.  (4)  7, 589;  1902. 
A.  Schleiermacher  (i),  Wied.  Ann.  34, 623;  1888. 
(2),  Wied.  Ann.  36,  346;  1889. 
F.  A.  Schulze  (i),  Wied.  Ann.  63,  23;  1897. 
„  (2i,  Hab.- Sehr.   Marburg    1902, 

Ann.  Phys.  (4)  9,  555;  1902. 
(3),  Verh.  D.  Phys.  Ges.  13,  856; 
1911. 

C.  M.  Smith  u.  C.  G.  Knott,  Proc.  Edinb.  Soc. 
8,  623;  1874—75. 

W.  Schwarze,  Ann.  Phys.  (4)  11,  303, 1 144;  1903. 

Phys.  ZS.  4,  229;  1903. 
M.  V.  Smoluchowski,  Wied.  Ann.  64,  loi;  1898. 
Phil.    Mag.   (5)   46,    192;   1898.     Wien.  Ber. 
107  [2  a],  304;  1898. 
Ch.  Soret,  J.  de  phys.  (3)  2,  241;  1893. 
Q.  Stadler,  Diss.  Bern;  1889. 
J.  Stefan   (i),  Wien.    Ber.   65  [2],  45;  1872. 
Carl  Repert.  8,  64;  1872. 
(2),  Wien.    Ber.   72  [2],    69;    1875. 

Chem.  Centralbl.  1875,  529. 
(3),  Wien.   Ber.    74  [2],  438;  1876. 
Dingl.  J.  226,  iio;  1877.    Carl 
Repert.  13,  290;  1877. 
R.  W.  Stewart,   Proc.  Roy.   Soc.    London  53, 
151;  1893- 


Straneo,  Rend.  Line  (5)  6  [2],  262;  1897. 
A.  Tochschmid,  Diss.  Zürich;  1883. 
W.  Voigt,  Gott.  Nachr.  184;  1897.  Wied.  Ann. 
^y  95;  1898.    (Verhältnis  d.  Leitfähigkeiten 
verschiedener  Glassorten.) 
R.  Wachsmuth,  Wied.  Ann.  48,  158;  1893. 
Warbarg,  cf.  Kondt. 
A.  Wassiljewa,  Phys.  ZS.  5,  737;  1904. 
H.Weber,   Pogg.  Ann.  146,  257;   1872.    PhiL 

Mag.  (4)  44,  481;  1872. 
H.F.Weber  (i),  Wolf,  Zürch.  Viertel] ahrsschr. 
24,   252,   355;    1879.     Wied. 
Ann.  10,  103,  304,  472;  1880. 
Carl  Repert.  16,  389;  1880. 
„  (2),  Berliner  Monatsber.  1880,  457. 

„  (3),  Berliner  Ber.  1885,  809.  Exner 

Repert.  22,  116;  1886. 
(4),  Meteorol.  ZS.  28,  79;  191 1. 
R.  Weber  (i),  Diss.  Zürich;  1878.    Wolf,  Zürch. 
Viertel]  ahrsschr.  23,  209;  1878. 
„        (2),  Arch.  sc  phys.  (3)  33,  590;  1895. 
(3),  Verh.  Schweiz.  Naturf.  Ges.  Genf 
50;    1902.     Ann.   Phys.    (4)    11, 
1047;  1903. 
G.  Wiedemaan,   Pogg.  Ann.  108,  393;  1859. 
Ann.  chim.  phys.  (3)  58,  126;  1860.  Phil.  Mag. 
(4)  19,  243;  1860. 
Q.  Wiedemaan  u.  R.  Franz,   Pogg.  Ann.  89, 
497;  1853.    Lieb.  Ann.  88,  191;  1853.    Ann. 
chim.  phys.  (3)  41,  107;  1854.    Phil.  Mag.  (4) 
7,  33;  1854- 
A.  Wiokelmaaa  (i),  Pogg.  Ann.  153,  481;  1874. 
(2),  Pogg.  Ann.  156,  497;  1875. 
(3),  Wied.  Ann.  29,  68;  1886. 
„  (4),  Wied.  Ann.  44,  177;  429; 

1891. 
»  (5),  Wied.  Ann.  48,  180;  1893. 

„  (6),  Wied.  Ann.  67,  160;  1899. 

( Leitfähigkeit  vonGläsem  aus 
deren  Zusammensetzung.) 
A.  WQHoer,  Wied.  Ann.  4,  321;  1878. 


Deaizot. 


760 


169 


Spezifische  Wärme 

der  chemischen 

Elemente  mit  Ausschluß  der  Gase. 

Lit.  Tab.  I 

77,  s.  777. 

Substanz 

Temperatur 

Spez. 
Wärme 

Beobachter 

Substanz 

Temperatur 

Spez. 
Wärme 

Beobachter 

Aluminium    .    . 

-182  bis  16 

0, 
1677 

Tilden  (2) 

Bor  (Forts.),  rein 

0  bis  100 

0, 
3066 

k ..  . 

15  „  186 

2189 

99 

100  „  192 

3776 

IMoissan  und 

16  „  435 

2356 

192  „  234 

4333 

1     Gautier 

-240,6 

00922 

\      N ernst 

„    kryst.     .    . 

0  „  100 

2518 

Mixter  u.  Dan 

-190,0 

08892 

u. 

)  Lindemann 

„    kryst.,  etwas 

-39,6 

1915 

H.  F.Weber(i) 

-184,7 

09668 

AI  enth.      . 

26,6 

2382 

»> 

(98,74  AI;     . 

-190  „    17 

1696 

Schimpff 

76,7 

2737 

„ 

0,25 Fe;  0,42 Si;j 

-79  „    17 

1976 

»» 

125,8 

3069 

„ 

0,23  Cu)       ^ 

17  „  100 

2173 

» 

233,2 

3663 

„ 

-75 

19491 

Bontschew 

Brom,  fest     .    . 

-191  bis -81 

0705 

Koref 

0 

20890 

„ 

„      flüssig.     . 

13  „    45 

1071 

Andrews 

100 

22261 

j) 

Cadmium  gegoss. 

-186  „  -79 

0498 

Behn  (2) 

626 

30772 

» 

(Spuren  V.  Fe  u.Zn) 

-79  „    18 

0537 

» 

20bis608 

24672 

Glaser 

„     rein     .    . 

18  „    99 

0549 

Voigt 

flüssig    .     . 

bis  674 

39137 

» 

„   gegoss.,  rein 

18 

05496 

^   Jaeger  u. 

Aotimon   .    .    . 

-190  „    17 

04502 

Schimpff 

100 

0564 

i  Diesselhorst 

-79  „    17 

04825 

)f 

21 

0551 

Naccari  (i) 

17  „  100 

0503 

» 

100 

0570 

„ 

-75  „  -20 

0499 

Pebal  u.  Jahn 

300 

0617 

"            '3i 

-20  „      0 

0486 

)> 

Caesium    .    .    . 

Obis  26 

04817 

Eckardt  u.  cJ 

0  „    33 

0495 

?> 

Calcium    .    .    . 

-192  „    20 

1566 

Nordmeyer   ^ 

-70  „    22 

0497 

John 

0  „    20 

1453 

Bernini  (2)     | 

22  „  600 

0516 

» 

0  „  100 

149 

„ 

16 

04890 

Naccari  (i) 

0  „  157 

1521 

>7 

100 

05031 

» 

0  „  100 

1704 

Bunsen  (i) 

200 

05198 

» 

Cerium .... 

0  „  100 

04479 

Hillebrand 

300 

05366 

» 

Chlor,  fest     .    . 

-192  „  -108 

1446 

1  Estreicher  u 
j  Staniewski 

Arsen   .... 

-188  bis  20 

0705 

Richards  u.  Jacks. 

„      flüssig.     . 

-80  „    15 

2230 

kryst.  .    . 

21  „    68 

0830 

1^  Bettendorf  u. 

0„    24 

2262 

Knietsch 

„      amorph.   . 

21  „    65 

0758 

/      Wüllner 

Chrom  .... 

-188  „    20 

0794 

Richards  u.  .) 

Baryum    .    .    . 

-186  „    20 

068 

Nordmeyer  u.B. 

-185  „    20 

0860 

Nordmeyer  u. : 

Beryllium .    .    . 

46  „    50 

4453 

Humpidge 

0 

10394 

„          i 

0  „  100 

4246 

^     Nilson  u. 
j  Pettersson  (2) 

100 

11211 

1 

0  „  300 

5060 

200 

11758 

» 

Blei 

-250,0 

01429 

1  N  ernst  u. 
/  Lindemann 

^ 

800 

12360 

»    . 

-182,8 

02757 

400 

13343 

j) 

-190  „    17 

02856 

Schimpff 

500 

15030 

-79  „    17 

02919 

» 

Obis  100 

1208 

Mache 

17  „  100 

03100 

>» 

Didym  .... 

0  „  100 

04563 

Hillebrand 

1 

gegossen,  rein 

18 

03083 

^  Jaeger  u. 
1  Diesselhorst 

Eisen  (Flußeisen 

-186  „    18 

0853 

Behn  (i)       1 

100 

03155 

ca.  V2%C) 

18  „  100 

113 

"              1 

15 

02993 

Naccari  (i) 

(o,i%C;o,2Si; 

18 

1054 

1  Jaeger  u.  i 
/Diesselhorst 

100 

03108 

„ 

o,iMn;P;S;Cu) 

100 

1185 

300 

03380 

■ » 

Kruppsches  Fluß- 

250 

1221 

Oberhof  er      v 

18  bis  198 

03171 

Glaser 

eisen  .... 

0  bis  200 

"75 

Harker 

flüssig  .    .    . 

„380 

04706 

»> 

(o,o6%G;  0,005  Si; 

500 

1366 

» 

Bor,  amorph. .    . 

-191  „  -78 

0707 

Koref 

0,05  Mn;  0,005  p; 

850 

1699 

"           i 

==r^i-^ 

-76  „     t) 

1677 

» 

0,019  S) 

1000 

1678 

Börnstein  u.  Scheel. 


169  a 


751 


Spezifische  Wärme  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß  der  Gase. 

(Fortsetzung.) 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Temperatur  j^P^-^ 


Beobachter 


Substanz 


Temperatur  ^^ 


Beobachter 


Eisen  (Forts.) 
(0,01  %C;o,02Si; 
0,03s; 0,04?;  Sp. 
Mn) 


Eisen,  angelassen . 
,,  hart  gezogen 
Stahl,  angelassen 
„      abgelöscht 

1,25  %  C;  0,46  Si 
0,62  Mn     .     . 
1,54%  C;  18,50  Mn 

o>7  %  C;  0,82  Mn 
31,40  Ni    .    . 

0,76  %C,- 0,28  Mn 

11,5  W.     .     . 
;  0,26  %C;  5,50  Si 
!  1,09  %  C;  9,50  Cr 
1  o,04%C;o,i6Mn 
;    1,00  AI;  3,75  Cu 
I  0.52  %  C;  0,8  Mn 
!    0,8  Si;  7,0  Co 
|o,6%C;  25,0  Ni 
5,04  Mn     .     . 

Gallium,  fest    . 

flüssig 

Germanluai .    . 


Qold    .    .    . 

„     rein 


lodiuin     .    .    . 
iridium.  rein    . 


Jod 


0  bis  500 
0  „  750 


0 

0 

0 

0 

20 

20 

20 

20 

10 
10 

10 

10 
10 
10 

10 

10 

10 


850 

900 

1050 

1100 

100 

100 

100 

100 

13 

13 

13 

13 
13 
13 

18 

13 

13 


12„  23  I 

bis  119 

ObislOO 
0  „  211 
0  „  301,5 
0  „  440 

-188„  20 
18 

100  i 
ObislOO 
0  „  100 
-186  „  18 
18  „  100 
0  „  100 
0  „  1400 

-189  bis  -6 
-76  „  -0,5 
1,8  „  47 


338 
537 
647 
644 
512 
534 
146 
162 
178 
188 

225 

250 

209 

041 
194 
206 

173 

157 

186 

079 
0802 

0737 
0773 
0768 

0757 

0297 

03103 

03114 

0316 

05695 

0282 

0323 

0323 

0401 

04669 

0516 

0524 


Harker 


Kaliam 


Kobalt 


Hill 


Brown 


Berthelot  (3) 


^Nilson  und 
jPettersson  (3) 


Richards  u.  Jcks. 

I    Jaeger  u. 
I  Diesselhorst 
Violle  (3) 
Bunsen  (i) 
Behn  (i) 

Violle  (3) 


I  Nemst,  Koref 
lu.  Lindemann 


Kohlenstoff   (Gas- 
kohle) .    .    .    . 
„        franz.    .    . 
Holzkohle  (porös, 
gereinigt) 

Buchenkohle,  pul- 
verisiert 

Graphit  .... 


Graphit,  Acheson 

Graphit  v.  Ceylon 
(0,38%  Asche) 


Graphit 


Diamant 


-191  bis -80 
-78  „      0 
0  .,    22 
22  „    56 
100  „  157 
-188  „    20 
500 
800 
1000 
-182  bis  16 
15  „  100 
15  „  350 
15  ..  630 


o, 

1568 
1666 
1876 
,19215 

|2245 

0828 

I45I6 

18456 

204 
J0822 

'I030 

1087 
11234 


24  „  68  '2040 


20 
0 
0 
0 


1040 

24 

99 

224 


435 
932 

1297 

-252  bis -188 

-188  „  -78 

-78  „   18 

-244 

-186 

-50,3 

10,8 

138,5 

249,3 

641,9 

977,0 

19bislM0 

0  „  2000 

0  „  3000 

-252  „  -188 

-188  „  -78 

-78  „   18 

-243 

-231 

-185 

-  53 

-50,5 

10,7 

85,5 

206,1 

606,7 

985,0 


3145 

1653 

1935 

2385 

243 

358 

381 

0133 

0599 

1341 

005 

027 

1138 

1604 

2542 

3250 

4450 

4670 

310 

475 

535 

0043 

0190 

0794 

000 

000 

0025 

06 

0635 
1128 

1765 
2733 
4408 

4589 


Koref 
Bemini  (i) 


Richards  u.Jck«. 

Pionchon  (i) 


Tilden  (2) 


jBettendorff 
)     u.  WüUner 
Dewar  (i) 
H.  F.Weber  (i) 


Kunz 
Dewar  (2) 

Nemst  (4) 

» 
H.  F.Weber  (i) 


Dewar  (i) 
Violle  (4) 

Dewar  (2) 


Nemst  u. 
Lindemann 


H.  F.Weber  (i) 


Börnstein  u.  Scheel. 


752 


169  b 


Spezifische  Wärme  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß  der  Gase. 

(Fortsetzung.) 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Temperatur   ^P^^^^ 


Beobachter 


Substanz 


Temperatur  I^^PeZ'^ 


Beobachter 


Kupfer 


„     rem 


„  flüssig 
Lanthan  .  . 
Lithium  .    . 


Magnesiuni(o,o6% 
Si,  0,08 Alu.  Fe) 


Mangan  . 


-249,5 
-185 

-188   „   20 

-192bisc.20 

20  „  100 

2  „    22 

15  ",  238 

16  „  338 
17 

100 
200 
300 
0 
900 
0  bis  360 
360  ..  580 
780 


580 

780 
26 

0 
-191 

-78 
-76 


,1000 
,  948 
,1084 
,  100 
,  -80 
,  0 
.  19 


0 
100 
160 
-50 
0 
100 
190 
0  bis  19 
0  „  100 
0  „  157 
■190  „  17 
-79 
17 

20  „  100 
20  ,.  350 
20 
-180 
-100 
0 
300 
500 
20  bis  100 
20  „  360 
20  „  660 


17 

100 


650 
20 


00346 

05316 

0789 

0798 

0936 

09155 
09510 

09575 

09245 

09422 

09634 

09846 

0939 

1259 

104 

125 

09 

118 

II 064 

15563 

04485 

521 

595 

629 

70071 

7854 
9026 

9659 
6964 

7951 
1,0407 

i»3745 
0,8366 
1,0925 

1,3215 
0,2046 
2284 

2475 

24922 

28081 

32996 

0931 

0979 

1072 

1309 

1652 

12109 

14756 

16729 


1  Nemst  u. 
j  Lindemann 

Richards  u.Jcks. 

Schmitz  (i) 

Nernst,  K.  L. 
Magnus 

Naccari  (i) 


Jos.  W.Richards 

Le  Verrier 

,> 

„ 
Glaser 

,, 
Hillebrand 
Koref 

,, 
>, 

Kleiner  u.  Thum 
,, 

>, 

Laemmel 

Bernini  (2) 
Seh  impf  f 
stücker 


Richards  u.Jcks. 

Laemmel 


stücker 


Molybdän    . 


„  (mit  0,22  %Ver- 
unreinigung) 
Natrium  .    .    .    . 


Nickel,  rein 


Osmium  .    .    .    . 
Palladium,  rein    . 


Phosphor 


flüssig 
rot   . 


Platin     .    .    .    . 

„   gegossen,  rein 

„  Spuren  Ir  .  . 


\o, 
-188  bis  20  I  0555 
20  „  100  06468 
20  „  550  07219 


16  „  91 

15  „  440 

-191  „  -83 

-77  „   0 

-80 
0 
Obis  20 
100  ..  157 


-190 

-79 

17 

21 

0 

0 

0 


17 

17 

100 

99 

20 

105 

309 


100 
300 
500 
800 
1000 
19  bis  98 
-186  „  18 
18  „  100 
0  „  100 
0  „1265 


-188,, 

-21  „ 

49  „ 

0„ 

0„ 

0„ 

-188  „ 

18 

100 

17  bis 

0  ,. 


20 
7 

98 

51 
134 
199 

20 


92 

„  10 
„  100 
„  300 
„100 
„  784 
„1000 
„1177 
100 
500 

1000 

1200 

1500 


0723 

0740 

2433 

276 

26521 

29305 
2970 

333 
0829 

0975 

1092 

1084 

10340 

10810 

II 740 

11283 

14029 

12988 

1484 

16075 

03113 
0528 

059 

0592 

0714 

169 

1788 

2045 

1829 

2121 

2162 

0279 

03203 

03322 

03165 

03073 

03200 

03277 

0323 

0365 

0377 


Richards  u.Jck 

Stücker 


Defacqz  u. 

Guichar 
Koref 

Kleiner  u.  Thui 

Bernini  (i) 
Schimpft 


Voigt 
Schlett 


Pionchon  (i) 


4 


0275 

0344 
0409 

0432 
0461 


Regnault  (11 
Behn  (i) 

Violle  (2) 

Richards  u.Jd 

Person  (2) 
Wigand 


Richards  u.Jt  j 

\  Jaeger  u  1 
/  Diesselhor  il 
Gaede 
Schlett 


Violle  (i) 


Tilden  (2) 


Börnstein  u.  Scheel. 


169c 


753 


Spezifische  Wärme  der  chemischen  Elemente  mit  Ausschluß  der  Gase. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777- 


Substanz 


Temperatur  ^^P«-^ 


Beobachter 


Substanz 


Temperatur   ^^P^^ 


Beobachter 


Inecksilber,  fest . 

„  flüssig 

(s.  auch  Tab.  172) 
(bodium ,  Spuren 
Ir  enthaltend  . 
tubidium  .  .  . 
'uthenium  .  ■  . 
»chwef  el ,  rhom- 
bisch 


monoklin 


„  zähflüssig  .     . 

elen 

„      kryst.      .     . 
„      amorph  .    . 


•über,  rein 


„  flüssig    .     .     . 
ilicinm  .    .    .    . 

I  grau.mikrokryst. 
.>  kryst 


„  amorph .     .    . 

«■tal,  rein,  Band 
eltar 


0 

0, 

-78  bis  -40 

03192 

-77  „  -42 

0329 

-36  „  -3 

0334 

-21 

0335 

10  bis  97 

05803 

20  „  35 

07923 

0  bis  100 

061 1 

-250 

0300 

-190 

0835 

-  71 

1520 

-77  bis  50 

1537 

0  „  32 

1719 

0  „  95 

1751 

-UM) 

0826 

-182 

0920 

-  72 

1498 

-76  bis  0 

1612 

0  „  33 

1774 

0  „  52 

1809 

160  „201 

279 

201  „232,8 

331 

232,8„  264 

324 

-188  „  18 

068 

22  „  62 

08401 

IS  „  38 

09533 

21  „  57 

11255 

-186  „-79 

0496 

-79  „  18 

0544 

-238,0 

01465 

-196,0 

03775 

0 

0556 

-78  bis  15 

0550 

15  „350 

0576 

200 

0528 

700 

0590 

Obis  260 

0565 

260  „  660 

075 

660  „  900 

066 

800 

076 

907  bis  1100 

0748 

-188  „   20 

118 

0  „   99 

171 

-135 

0861 

24 

1712 

128,7 

1964 

232,4 

2029 

-135 

0913 

27 

1796 

-185  bis  20 

0326 

-182  „  15 

0469 

-  15  „  100 

0483 

-  15  „  200 

0487 

-  15  „380 

0500 

Regnault  (6) 
Koref 

>» 
Russell 

Regnault  (11) 
Deuß 

Bunsen  (i) 
Nemst  (4) 


Koref 
Wigand 

>» 
Nernst  (4) 


Koref 
Wigand 

Dussy 


Dewar  (2) 

I  Bettendorff 
j   u.  WüUner 

Behn  (2) 

I   Nemst  u. 
j  Lindemann 
Nemst  (i) 
Tilden  (2) 


Le  Verrier 

>> 

Pionchon  (i) 

Rieh.  u.  Jacks. 

Wigand 

Russell 

H."f.  Weber 

» 
Russell 

>> 
Nordmeyeru.B, 
Tilden  (3) 


ThaUium,  rein  .    . 

fast  rein  .  .  . 
Thorium  .  .  .  . 
Titan,  krj'st.  Pulver 


Uran 


-136 
-37 
20  bis  100 
0   ,.   100 


■185 
0 
0 
0 


20 
100 
211 
440 


Vanadium 
Wismut   . 


„   gegossen,  rem 

„   flüssig  .    .    • 
Wolfram.    . 

„  mit  0,14  %Ver- 
unrein. 

Zink,  rein     .    .    . 


„     rem     .    .    . 
,,     rein     .     .     . 

„   gegossen,  rein 


„   flüssig  . 
Zinn,  rein 


„  rem  . 
„  allotrop 
„     gegossen 


„     flüssig. 
Zirkonium    . 


11  bis   98 
0  „     98 
0  „   100 
-186 
-79 
18 
-190  bis  17 
-79  „   17 
17   „100 
18 
100 
280  bis  380 
-185   „     20 
20  „    100 
15   „     93 
15   „   258 
15   „   423 
-206 
-179 
-  63 
-192  bis    20 

20  „    100 
-190   ,.     17 

-79   „     17 

17    „    100 

18 

100 

0  bis  110 

110   „   300 

300   „   400 

21  „   337 
bis  459 

-186  bis  -79 


-79 

-190 

-79 

17 

19 


18 
17 
17 
100 
99 


0   „    100 
0   ,.   100 


109 
169 


21 
24 
16  ;;    197 

bis  240 

250 

1100 

0  bis  100 


0288 
0304 

0326 

02757 

0824 

1125 

1288 

1620 

06190 

0280 

"53 

0284 
0296 

0303 
02752 
02854 
03031 

02916 
03028 

0363 

0357 
03380 

0340 

0366 

0375 

05323 
06960 
09636 

0836 
0931 

0819 
0886 
0934 
0920 

0951 
096 

105 
122 
10173 

17856 

0486 

051« 

0488 

0521 

0556 

05515 

0545 

0559 

05506 

05716 

05876 

0637 

05799 

0758 

0660 


Russell 

)> 
Schmitz  (i) 
Nilson 

Nordmeyeru.B 
\   Nilson  und 
jPettersson(3) 

»> 
Regnault  (i) 
Blümcke  (2) 
Mache 
Giebe 


Schimpft 


l     Jaeger  u. 
j  Diesselhorst 
Person  (3) 
Nordmeyeru.B 
Grodsp.  u.  Sm. 

I    Defacqz  u. 
I     Guichard 

Pollitzer 


Schmitz  (i) 

»» 
Schimpft 


I    Jaeger  u. 
I  Diesselhorst 
Le  Verrier 


Glaser 

Behn  (2) 

>» 
Schimpff 

}j 
Voigt 
Bunsen  (i) 

>» 
Spring  (i) 

ti 

Pionchon  (i) 

>t 
Mbcter  U.Dana 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  AufU 


Börnstein  u.  Scheel.    48 


754 


170 


Spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper. 

Lit.  Tab.  171,  S.  777. 


Substanz 


Temperatur 

Spez. 
Wärme 

0 

-186  bis -79 

-79  „  18 

20  „  100 

0, 

0743 
0873 
0917 

-252  „-188 

-188  „  19,5 

18 

043 
099 
0913 

100 

0937 

15  bis  98 
14  „  98 

0858 
0862 

20  „  100 

10432 

0  „  46 
0  „  46 

10589 
10709 

20  „  100 

-188  „  18 
0  „  100 

08737 

080 

09464 

18 
100 

0977 
1018 

18 
100 

0973 
1003 

Obis  18 
20  „  100 

1086 
1180 

20  „  270 

0„  18 
20  „  100 
20  „  270 

100 

1243 
1021 
1126 
1239 
1122 

-185  bis  20 

1066 

19  „  74 

06082 

-77  „  20 
20  „  89 

0356 
0552 

5  „  65 

0375 

119  „  338 

04217 

-68  „  20 
20  „  86 
12  „  50 
14  „  80 

0348 
0584 
049 
060 

107  „  136 
136  „  300 

047 
036 

5„  65 

0372 

120  „  150 

0399 

Beobachter 


Substanz 


I  Soez 
Temperatur  1^^-^^ 


Legierungen 

Messing,  60  Cu + 4oZn 
(1,2%  Si,  0,44  Pb) 
60  Cu+40  Zn 

Messing      .... 

Rotguß  (85,7  Cu; 
7,2  Zn;  6,4  Sn; 
0,6  Ni)      ... 

Glockenmetall,  spröde 
(8oCu+2oSn)weich 

Bronze  (88,7  Cu  + 
11,3  AI)      ... 

Heuslers  Leg.  (74  Cu 
+  i7Mn+9Al)  an- 
gelassen .... 
abgeschreckt     .    . 

88Cu+i2Sn+o,94P 

Neusilber  .... 

Konstantan    (60  Cu 
+40  Ni)     .     .     . 

Manganin   (84  Cu+ 

4Ni+i2  Mn)  .     . 

Nickeleisen    (24% 
Ni;o,36C;  0,4  Mn) 
unmagnetisch    .    . 
dasselbe  magnetisch 


„    70%  Ni 

Manganeisen  (48  Mn 
+29,5Fe+2i,9Si 
+  0,6  C)      .     .     . 

Roses  Legierung.    . 

„  (27,5  Pb+48,9  r 

Bi+23,6Sn).    \ 

„  (24,0  Pb+ 48,7 Bi 

+27,3  Sn)     .     . 

„  (24,1  Pb+48.4Bi 
+  27,5  Sn)  flüssig 

D'Arcets  Legierung 

„  (27,6  Pb+49,2  r 

Bi+2i,2  Sn) .    \ 

„  (32,5  Pb+49,0  r 

Bi+i8,5Sn).    \ 
flüssig  .    .    .    . 

„  (32,4  Pb+49,2Bi 
+  18,4  Sn)     .     . 

„  flüssig  .    .     .     . 


Behn  (3) 

Voigt 
Dewar  (2) 

I  Jaeger  und 
j  Diesselhorst 

Regnault  (3) 


Louguinine(i) 


Dippel 


Voigt 
Dewar  (2) 
Tomlinson 


1  Jaeger  und 
(  Diesselhorst 


Hill 


Dumas 

Nordmey.u.B 

Regnault  (i) 
Schütz 

Mazzotto 
Person  (3) 

Schüz 
Person  (i) 


Mazzotto 


Lipowitz  Legierung 
(24,97  Pb  +  10,13 
Cd  +  50,66  Bi  + 
12,24  Sn)     ,     .     . 
desgl.  flüssig   .     . 

Woods  Leg.  (25,85  Pb 
+  6,99  Cd+52,43 
Bi+i4,73Sn).     . 
desgl.  flüssig  .    . 
3i,8Pb+32,oBif 
+36,2  Sn    .     .    \ 
desgl.  flüssig  . 
5oPb+5oBi  . 
39,9  Pb+6o,i  Bi 
desgl.  flüssig  . 
63,7  Pb+36,3  Sn 

56,9  Bi-f43,i  Sn  . 

desgl.  flüssig  .  . 
44  Bi+SöSn  (eutekt.) 
43Pb  +  57Bi(eutekt.) 

32,2Cd+67,8Sn. 

26,7  V  +  1,7  Si  + 

71,6  Fe  ...     . 

67,9V+32,iAl    . 

55  Fe+45  Sb  .     . 

60AI+40CU  .  . 
CuMgj   (56,6  Cu  + 

43,4  Mg)  .  .  . 
Cu3Sb(48Cu+52Sb) 
Ag3Al(92,3Ag+7,7Al) 
AggTe  (62,8  Ag 

+37,2  Te)  .  .  . 
AgMg  (81,6  Ag 

+  18,4  Mg).  .  . 
MgZng  (15,7  Mg 

+  84,3  Zn)  .  .  . 
MgzSi  (63,2  Mg 

+  36,8  Si)  .  .  . 
MgsSbz  (23,3  Mg 

+  76,7  Sb)  .     .     . 

94  Al+6  Bi     .     . 

60  Al+40  Zn  .  . 
ZnSb  (35  Zn+65  Sb) 
CoSb(33Co+67Sb) 
C02Sn  (49,8  Co 

+50,2  Sn)  .  .  . 
NiSi(67,4Ni-f32,6Si) 
NiTe  (31,5  Ni 

+68,5  Te)  .    . 
NiaSn  (59,7  Ni 

+  40,3  Sn)  .     . 
SnTea  (31,8  Sn 

+68,2  Te)  .     . 


5  bis  60 
100  .,  150 


0345 
0426 


5  „ 

100,, 
18  „ 

11  „ 
143,, 

0„ 

16. 

144,, 

-178  „ 
-79  „ 

12  „ 
17  „ 

146,, 

26  „ 
15  „ 

-77  „ 


60 
150 


0352 
0426 
62   0423 

98  i  04476 
3301046 
100  I  03252 

99  03165 
368  I  03500 

-79  I  0360 
18  i  0389 
99   04073 
99   0450 


276 
79 
99 
20 

100 


0454 

04202 

03127 

05537 
05601 


15  „  100   1185 

15  „  100    1565 
0  „  100  I  0869 

20  „  100    1676 

17  „  100  1574 
17  „  100  0795 

16  „  100  i  0696 


16  „  100 

17  „  100 

17  „  100 

17  „  100 

17  „  100 
20  „  100 
20  „  100 
17  „  100 
17  „  100 

17  „  100 
17  „  100 

16  „  100 

17  „  100 
15  „  100 


0672 

0884 

1156 

2190 

0946 

2125 

170 

0668 

0677 

0802 
1275 

0670 

0817 

0494 


Börnstein  u.  Scheel. 


170  a 


755 


Spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  171,  S-  777- 

Abkürzungen:  k  =  krystallisiert,  gs  =  geschmolzen,  gl  =  geglüht. 


Substanz 


Tempe-        Spez 
ratur        Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tempe-     j  Spez. 
ratur       Wärme 


Beobachter 


Amalgame 

50,8  Pb- 49,2  Hg 

57,4  Pb-f  32,6  Hg 
78,3Pb+2i,7Hg 
22,8Sn+77,2Hg 
37,iSn  +  62,9Hg 

54,iSn+45,9Hg 
74,7Sn+25,3Hg 
£9,7  Zn+ 80,3  Hg 
24,6  Zn-h  75,4  Hg 
)9,5Zn-r-6o,5Hg 
%  3Na+97Hg  . 
\  ioNa+9oHg. 
),6K-9o,4Hg    . 

Oxyde. 

Uuminiumoxyd 

AI2O3 
l>apphir  .  .  .  . 
Corund  .  .  .  . 
>b203  gs  .  .  .  . 
jirsenigeSäureASjO« 

'5er>-llerde  Be-Oa    . 

,;hrysober>ll 

i  AlsBeO« 

'Jleioxyd  PbO  .     . 

Ueisuperoxyd  PbOj 

ijOs  gs    .    .    .    . 
«rdioxyd  Ce02     . 

hrwnoxyd  Cr2  03  . 


e,04  .... 
isenoxyd  FcaOa 

rbin  Er203 
iaiOa  .... 
ieOj  .  .  .  . 
hOi  .... 
ajOs  .... 
upferoxyd  CuO 


uO 


u,0 


-27  bis  lo 
23  „  99 


-26 
-34 
-23 
-25 
22 
25 
-1« 
-22 
-27 
-32 
-22 
-21 


15 
15 
15 
15 
99 
99 
15 
15 
15 
15 
15 
15 
15 


03458 
03826 

03348 
03050 
03940 
04218 
07294 
06591 

05039 
05418 
05528 
06705 
05392 
03803 
04496 


-136   :  0789 

26    ' 2003 

8  bis  97  2173 

9  „  98  1976 
18  „100  0927 

-137    0643 

22    1204 

0  bis  100  I2471 


0  „  100 
-136 

23 
-134 

24 

16  bis  98 
-135 

26 
-136 

26 
34  bis  99 
-136 

24 
0  bis  100 
0  „  100 
0  „  100 
0  „  100 
0  „  100 
-136 

22 

17  bis  100 
17  „  537 
17  „  100 
17  „  541 


2004 
0348 
0519 
0398 
.,  0648 

2374 
0494 
0918 
0711 
1805 
1678 
0726 
1600 
0650 
1062 
I  1291 
;  0807 

i0749 

10703 
i  1306 

I  1342 

j  1537 

1146 

1242 


Schüz 

Regnault  (2) 
Schüz 


Regnault  (2) 
Schüz 


Russell 

>, 
Regnault  (2) 

» 
Neumann 
Russell 
»» 

INilson  und 
Pettersson(i) 

Russell 


Regnault  (2) 
Russell 


Regnault  {2) 
Russell 

Nilsonu.P.(i) 


(3) 
(i) 


Russell 
Magnus 


Magnesiumoxyd  MgO 

Brucit  MgO+  H2O  . 
Mangandioxyd  MnOj 

Braunit  MnjO»  .     . 
Manganit 

Mn203+  H3O 
Pyrolusit  MnO» 
NaOH      .... 
Nb-A 

Quecksilberoxyd 

HgO  (rot) 
Skandiumoxyd  SC2O3 

Quarz  SiO^  .  .  . 
„  klar  .  .  . 
„      weiß,  opalis. 


gs 


Chalcedon      .    .    . 

Opal 

Hyalith     .     .     .    . 
Thoriumoxyd  Th02 


TiO, 


Rutil 

Uranoxyd  UßOg 

BiiOs  gl    ...     . 
WolframtrioxydWOg 

Ytterbin  YbaOs  . 

Yttererde  Y2O3  . 

ZnO,  gl     ...  . 

Zinnstein  SnOj  .  . 

Zirkonerde  Zr02     . 
Mellit  C12AI2O12+ 
18H2O  .... 


0  o, 

-135  ':      1006 

25  j  2385 

19  bis  50  312 

-133  I  0978 

25  1642 

15  bis  99  .  1620 


20 

17 

0 

0 

0 


52 

48 
98 
210 
440 
-136 
23 
-136 
23 
0 
12  bis  100 
12  „  100 
20  .,  100 
20  „  312 

20  „  530 

0 

350 

400  bis  1200 

-100 

0 

100 

500 

1000 

139 

21  bis  52 
19  „  47 

-122 
25 

0  bis  100  I 
0  „  211  i 
0  „  440  1 
14  „  98  I 
-134 
22 
12  bis  97 
-135 
25 
0  bis  100 
0  „  100 
17  „  98 
17  ,  47 
16  „  98 
0  „  100 


26  „  79  3321 


176 

159 
78 

1184 
J349 

0355 
0502 

0851 
1824 

1754 
1881 

2375 
190 
241 
316 

1737 
2786 

305 

12833 

16785 

19922 

26398 

28627 

1930 

185 

1755 

0338 
0608 

1785 
1791 
1919 
1703 

0429 
0710 

0609 

0442 
0783 
0646 
1026 
1248 
0894 

0933 
1076 


Russell 

» 
Kopp  (2) 
Russell 

Oeberg 

Kopp  (2) 

Blümcke  (4) 
Krüssu-Nilsonl 

Russell 


R.  Weber 
Joly  (i) 

Bartoli  (2) 
>> 
if 
Pionchon  (2) 
»> 
j> 
Stierlin 


Laschtschenko 
Kopp  (2) 

Russell 

Nilsonu.P.(3) 


Regnault  (2) 
Russell 

>» 
Regnault  (2) 
Russell 

Nilson  u.  P.(i)| 

Regnault  (2) 
Kopp  (2) 
Regnault  (2) 
Nilson  u.P.  (i)( 

Bartoli  u. 
Str.  (2) 


Börnstein  u.  Scheel.    48* 


756 


170  b 


spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  171,  S.  777. 

Abkürzungen :  k  ==  krystallisiert,  gs  =  geschmolzen,  gl  =  geglüht. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez. 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez. 
Wärme 


Sulfide.  Arsenide. 
Seleaide. 

Antimontrisulfid     . 

Sb2S3 

Bleiglanz  PbS,  gs  . 

k   . 

„        amorph  . 

Cadmiumsulfid  CdS 

FeS,  k  .  .  .  . 
Magnetkies  Fe^Ss  • 
Kuprisulfid  CuS     . 

Kupferglanz  CuaS  . 

„     Umwandl.- 

Temp.  103° 

NiS 

Zinnober  HgS   .     • 

AgzS,  amorph.  Pulv. 
SnS,  gs  .  .  .  . 
Mussivgold  SnSi  . 
BiaSs,  gs  .  .  .  . 
Zinkblende  ZnS 
Kupferkies  CuFeSa 
Kobaltglanz 

C0S2,  C0AS2 
„  k  .  .  . 
Manganblende  MnS 
Arseneisen  FeAsj  • 
Arsenkies  FeAsS,  k 
Speiskobalt 

FeCoNiAse,  k  . 
Arsenkupfer  CusAs 
Buntkupfererz 

CusFeS,  .  .  . 
Bournonit 

PbSsCuSb,  k.  . 
Proustit  AgaAsSs,  k 
Pyrargyrit 

AgsSbSs,  k  .  . 
GuaSe  Umw.-Temp. 

HO» 

Ag2Se  Umw.-Temp. 
133° 

Chloride.  Jodide. 

NH4CI,  k.    .    .    . 

AI2CI0 

AlgCle-f  12H2O  .  . 
AlaClg+izNHa  .     . 


-136 
25 
15  bis  100 
15  „   100 
15   „   100 
-135 
26 
17  bis   98 
0   „    100 
-135 
25 
19  bis  52 
50 
190 
15  bis  100 
-134 
24 
15  bis  100 


0627 
0850 
0529 

0557 

117 

0600 

0908 

1357 

1459 

0853 

1243 

120 

1216 

1454 
1248 
0391 

0515 
0804 
0836 

1193 
0600 
1146 
1291 

0970 
0991 
1392 
0864 
1030 

0830 
0949 

1177 

0730 
0807 


0757 
20        :  1047 
200        ;  1048 
37  bis  133     06846 
133  „  187     06843 


13 
12 
11 
0 
15 

15 


98 
95 
99 
100 
99 

99 


23 
-22 

15 
-22 


100 
15 
54 
15 


Russell 

Streintz 

ij 

j> 

Russell 

j> 
Regnault  (2) 
Lindner 
Russell 

» 
Kopp  (2) 
Bellati  und 
Lussana 
Tilden  (2) 
Russell 

Streintz 
Regnault  (2) 

jf 

ji 
Lindner 
Oeberg 

5> 
Sella 


391 

188 

314 
400 


Bellati  und 
Lussana 


Neumann 
Baud 


AsCls 

BaClä,  gs  .     .     .     . 

„  +1H2O,   Pulv. 

„  +2H,0,      „ 
Bleichlorid  PbCU  • 


„  flüssig 
CaClä,  gs  .  .  . 
CaC1.2+6H20,  k 
flüssig  .  .  . 
Chlorkalium  KCl 
CU2CI2,  gs  .  . 
LiCl,  gs  .  .  . 
MgCla,  gs.  .  . 
Chlornatrium  NaCl 
Steinsalz  .  .  . 
PCI3  .... 
HgCl,  .... 
Hg,Cl2.     .     .     . 


RbCl,  gs 
AgCl     . 


„     gs    .    .    .    . 

„     flüssig  .     .     . 

SrCU 

Thalliumchlorid  TlCl 


flüssig 
TiCU    . 
ZnCl2,  gs 
SnClg,  gs 
SnCU  • 
CuK2Cli+2H20,  k 
PtKoCls,  k 
ZnKoCU,  k 
SnKjClg,  k 
PbJ2,  gs  . 

flüssig  . 
KJ,  gs      . 
Cu-iJo,  gs  (unsicher) 
NaJ     .    .    .    .    . 


14  bis  98 

14  „  98 
0  „c.20 
0   „c.20 

-166,5 

-67,5 

0  bis  100 

265   „498 

498   „578 

23  „  99 
-21    „     2 

34   „   99 

23 
17  bis  98 
13   „   97 

24  „100 
24 

0 
11  bis  98 
13   „   98 
-168,2 

-67,5 

7    „    99 
16   „   45 

-167 

-05,5 

15  bis  98 
371  „455 
455   „533 

13   „    98 

-134 

24 

350  bis  427 

427   „630 


13 
21 
20 
14 
19 
13 
16 
19 
14 
160 


99 
99 
99 
98 
60 
47 
47 
50 
98 
315 


über  375 
20  bis  99 
18  „  99 
16   „    99 


1760 

0896 

1238 

1508 

05360 

06162 

0650 

0778 

121 

1642 

345 

552 

1661 

1383 
2821 
1946 
2078 
2146 
2092 


0418 

0544 

0520 

112 

07214 

08239 

091 1 

100 

129 

1199 

0469 

0528 

0580 

0590 

1881 

1362 

1016 

1476 

197 

113 

152 

133 

0427 

0430 

0645 

0819 

0687 

0868 


Börnsteia  u.  Scheel. 


170c 


757 


Spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 

Abkürzungen;  k  =  krystallisiert,  gs  =  geschmolzen,  gl  geglüht. 


Substanz 


Temperatur  I^P^^ 


Beobachter 


Substanz 


Temperatur 


Spez, 
Wärme 


Beobachter 


lodide  (Forts.) 
ig,h  .    .    . 
igjj,  rot      . 

„      gelb    . 

„  flüssig 
VgJ  .  .  . 
»  gs  •  • 
'bJ„  AgJ     . 

Jromide.  Fluoride. 
Cyanide. 

'bßr,,  gs .    .    .    . 

„  flüssig  .  . 
CBr,  gs  .  .  .  . 
igBr,  gs  .     .     .     . 

„      flüssig      .     . 

i-UF, 

|.l2F6  +  7H»0    .     . 

;ryolith 

;  (AI2F6+  6NaF) 

bF2  .  .  . 
i|lußspat  CaFa 

aF     .    .     . 

g(CN)2,  k  . 

4Fe(CN)6,entwäss. 

„    +3H2O 

2Zn(CN)^,  k    .     . 
Sulfate. 

|1H4)2S04  .        .        . 

^hwerspat 
(BaSOi)      .    .     . 

PbSOi,  k  .    . 

„      gl  .    .    . 
Iihydrit  CaS04,  k 


PS  CaSO,  +  i 
2  H,0,  k  .    .    .  ( 

SO«  +  7H2O,  k 

I1S04,  k .  .  .  . 

I »  gs  ... 
IHSO4,  k  .  .  . 
JSO«  +  7H2O,   k 


0  o, 

17  bis  99  0395 

0   „100  I  0406 

0   „247  •  0446 

250   „327  0554 

19   „100  05886 

14   „  142  '  0573 

10   „  124  ,  0476 


99 
34 
99 


16  bis  98 
299  „  488 
488  „  587 

16  „    98 

15  „  98 
316  „  430 
430  „  563 

15  „  53 

15  „  53 

16  „  55 
16 

0 

15  „  53 
11  „  46 

-190 

-191 

-74 

14  bis  46 


13  „  45 

10  „  98 
150 

1050 
20  bis  50 
20  „  99 

0  „  100 

0  „  300 
0 
16  bis  4« 
0 

9  bis  16 
13  „  45 
15  „  98 
19  „  51 
15  „  80 


0533 

0566 

0780 

1132 

0739 

0755 

0760 

2294 

342 

253 

2522 

07216 

2154 

2675 

100 

1107 

1225 

231 

241 


350 
1128 

1137 
i486 

0827 
0872 

1753 

1908 

1802 

259 

254 

346 

196 

1901 

244 

343 


CuSOi 


Regnault  (2) 
Guinchant  (i) 


Magnus 
1  Bellati  u. 
I  Romanese 


Regnault  (2) 

}Goodwin  u. 
Kalmus 
Regnault  (2) 

» 
iGoodwin  u. 
j     Kalmus 
Baud 


Oeberg 
Schottky 
Regnault  (2) 
Baud 
Kopp  (2) 
N ernst  (4) 


Kopp  (2) 


Regnault  (2) 
Laschtschenko 

>> 
Kopp  (2) 
Regnault  (2) 
Lindner 

R.  Weber  (2) 
Kopp  (2) 
R.  Weber  (2) 
Kopp  (2) 
•  ff 

Regnault  (2) 
Kopp  (2) 


+  1H2O 
+  3H2O 
+  5H2O 


MgSO* 


+  7H2O,    k 


MnSO* 


+  5H2O,   k 


NaaSO« 


gs 


NiSOi  .... 
NiSOi  +  öHaO,  k 
Cölestin  SrSO*,  k 
„       künstl.,  gl 
HgoSO«      .     .    . 
ZnS04  .... 
ZnS04  +  7H20,  k 
A1,K2(S04)4  + 

24H2O,  k      .    .  i 
Cr2K2(S04)4  + 

24H2O,  k 


Hyposulfite 

BaSjOa 
PbSzOa 
K2S2O3 
Na2S203 
NaoSaOs  + 


.{ 


5H2O 
desgl.  flüssig  . 

Nitrate. 

NH4NO3,  k  . 

Ba(N03)2  •  . 

Pb(N03),  .  . 

KNO3,  gs.  . 

flüssig 

LiNOa  .     .     . 

„      flüssig 

NaNGs,  gs     . 

flüssig 

AgNOa,  gs     . 
„     k,  rhombisch 
„     k,  rhomboedr. 
„     flüssig      .     . 

Sr(N03)2,  k   .    .    . 


0  „C.20 
0  „c.20 
0  „c.20 
0  „c.20 
25  „  100 

20  „    42 

21  „  100 
17  „  46 
28  „    67 

17  „  98 
15  „  100 

18  „    62 

18  „    51 

21  „    99 
0„    34 

22  „  100 
15  „    30 

■188  „    18 

15  „    62 

-188  „    20 

19  ..    61 


17  „  100 
15  „  100 
20  „  100 
25  „  100 
11  „  44 
13  „    98 


20  „ 

13  „ 

17  „ 

13  „ 

240  „ 

308  „ 

169  „ 

250  „ 

«  „ 

235  „ 

333  „ 

Iß  „ 

0„ 

0„ 

208  „ 

17  ,. 


28 

98 
100 

98  j 
308  j 
411 
250 
302  I 

98  I 
333 
367 

99 
137 
188  I 
281  i 

47  i 


1509 
1761 
2293 
2690 
225 

3615 

182 

323 

2293 

2312 

216 

313 

135 

1428 

06237 

174 

347 

256 

349 
243 
324 


163 

092 

197 

221 

4447 

569 


422 

1523 

1173 

2388 

292 

333 

387 

390 

2782 

388 

430 

1435 

1411 

149 

187 

181 


Schottky  (i) 


Pape  (i) 
Kopp  (2) 
Pape  (i) 
Kopp  (2) 
Schüller  (i) 
Regnault  (2) 
Pape  (i) 
Kopp  (2) 

Regnault  (2) 
Schottky  (2) 
Pape  (i) 
Kopp  (2) 
Dewar  (2) 
Baud 

Dewar  (2) 
Kopp  (2) 


Pape  (2) 


Iv.  Trenti- 
I     naglia 


Winkelm.  (i) 
Regnault  (2) 
Neumann 
Regnault  (2) 
iGoodwin  u. 
)    Kalmus 


Regnault  (2) 
iGoodwin  u. 
/    Kalmus 
Regnault  (2) 
Guinchant  (2; 


Kopp  (2) 


Börnstein  u.  Scheel. 


758 


170  d 


Spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper. 

(Fortsetzung.) 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 

Abkürzungen :  k  =  krystallisiert,  gs  =  geschmolzen,  gl  =  geglüht. 


Substanz 


Temp. 


Spez, 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Temp. 


Spez. 
Wärme 


Borate. 

PbB,04,  gs  .  .  . 
PbBiOi,  gs    .    .    . 

KBO2 

K2B4O7  .  .  .  . 
Boracit,  Hexaeder 

( Umwandl.-Temp. 

265").    .    .    .    . 


Boracit,  Dodekaeder 
( Umwandl.-Temp. 
265») 


NaBOz,  gs     .     .     . 
Borax  Na2B407,  gs 

NaaBiOj  +  ioHAk 

Phosphate. 

PbaP-iO;,  gs  . 
Ca(P03)2   ■    • 
Apatit,  norweg. 
K4P2O7      .    . 
KH2PO4,  k    . 
Na4P207,  gs  . 
NaPOa,  gl      . 
Na^HPOi+yHzO 
+  12H2O 
NaaHPOi+izHjO 
flüssig  .... 


Carbooate. 

BaCOs,  natürl.  .  . 

Witherit  . 

Weißbleierz   PbCO^ 

Kalkspat  CaCOa  . 

Aragonit   .    .    .  . 

Marmor     .    .    .  . 


15  bis  98 

16  „  98 

16  „  98 

18  „  99 
-32 

50 
100 
200 
270 
300 
55 
100 
200 
270 
300 
17bis97 

17  „  47 
16  „  98 

19  „  50 


11» 
15  „ 
15  „ 
17  „ 
17  „ 
17  „ 
17  ., 
2 

2" 

-20  „ 

44,. 


98 
98 
99 
98 
48 
98 
44 
34 
34 
2 
97 


11  „  99 
250 

16  bis  47 
0  „  100 
0  „  200 
0  „  300 

16  „  45 
0  „  100 
0  „  300 


26  „  100 


0 


0905 
1141 
2248 
2198 
1607 
2124 
2398 
2901 
2650 
3757 
2157 
2398 
2901 
2532 
4781 

2571 
229 
2382 
385 


8208 

1992 

1903 

1910 

208 

2283 

217 

323 

3723 

454 

758 


1104 

1158 

0971 

2005 

2093 

2204 

203 

2065 

2176 

2164 

212 

2028 


Regnault  (2) 


Kroeker 


Regnault  (2) 
Kopp  (2) 
Regnault  (2) 
Kopp  (2) 


Regnault  (2) 

Oeberg 
Regnault  (2) 
Kopp  (2) 
Regnault  (2) 
Kopp  (2) 
Nemst,K.u.L. 

>> 
Person  (i) 


Regnault  (2) 
Laschtschenko 
Kopp  (2) 
Lindner 


Kopp  (2) 
Lindner 

Thoulet  und 
Lagarde 

Peirce  und 
Willson 

R.  Weber  (2) 


Carbonate.  (Forts.) 
Marmor,  weiß    . 

grau     . 

Brauner  Spateisen- 
stein, FeCOa     . 
K2CO3,  gs    .    . 

Malachit 

CuoCOs-f-  H2O     . 

Na.COa,  gs     .     . 

Rb2C03,  gs    .     . 

SrCOs   .... 

Zinkspat  ZnCOs 


Bitterspat 
CaMg(C03)3    .     .     . 

Chromate. 

PbCr04,  gs  .  . 
K2Cr04,  gl  .  . 
KiCroOj     .     .     . 

„        flüssig . 

Chlorate. 

Ba(C103)2-l-H20,  k, 
KCIO3,  gs .    .    .    , 


flüssig 


KCIO4 


Arsenate. 

Pb3(As04)2  gs 
KAsOa,  gs  . 
KH.2ASO4,  k  . 

Silikate. 

Adular,  amorph 

k 
Andalusit 
Asbest  . 
Augit    . 
CaSiOa  . 
MgCa(Si03)2  . 
Beryll   .     .     . 

durchsch. 

halbdurchsch 
Chlorit .     .     . 


0  bis  100 
16  „  98 
23  „  98 

9  „  98 
23  „  99 

15  „  99 

16  „  98 
18  „  47 

8  „  98 
0  „  100 
0  „  200 
0  „  300 

18  ..  47 


19  „  60 

17  „  98 

16  „  98 

329  „  397 

397  „  484 


16  „  47 

16  „  98 

184  „  255 

255  „  299 

14  „  45 


13  „  97 
17  „  99 
16  „  46 

20  „  100 

20  „  100 

0  „  100 

20  „  98 

20  „  98 

0  „  100 

0  „  100 

15  „  99 

12  „  100 

12  „  100 

20  ..  98 


206 

2158 

2099 

1934 

2162 

1763 
2728 

123 

1475 
1507 
1608 
1706 

206 


0900 

1850 

1894 

231 

335 


157 

2096 

320 

325 
190 


0728 
1563 
175 


1895 
1855 
1684 

1947 
1931 
1833 
1920 

1979 
2066 
2127 
2046 


Börastein  a.  Scheel. 


170 


759 


Spezifische  Wärme  fester  anorganischer  Körper. 

( Fortsetzung.) 

Lit  Tab.  177,  S.  777. 

Abkürzungen :  k  =  krystallisiert,  gs  =  geschmolzen,  gl  =  geglüht. 


Substanz 


Silikate  (Forts.) 
Granat(  P>Top),böhm, 

gelb 

Hornblende  .  .  . 
Hypersthen  .  .  . 
Kaliglimmer .  .  . 
Labradorit  .  .  . 
Magnesiaglimmer  . 
Natronglimmer  .  . 
Oligoklas  .... 
Orthoklas  .  .  . 
Serpentin      .     .     . 

edel 

mit  Granaten     . 

Spodumen,  amorph. 

k      .     . 

Talk 

Topas  .    .     •    .    . 

farblos,  durchsieht. 
WoUastonit   .     .     . 
Zirkon       .... 


SoDstigeMineralieo 
u.  a. 


Basalt 


von  Giarratanal 
(Prov.  Syracus)] 


Granit  von  Aberdeen 
.,    Wexford 
»       .,    Killiney 


C^eiS  .    . 
Pyrrotit    . 

Hämatit   . 
A^olframit 


liolomit    , 
Bimsstein 


Tempe-  i  Spez. 
ratur   i>\^rme 


16  bis  100 

15  „  99 

20  „  98 

20  „  98 

20 

20 

20 

20 

20 


98 


98 


15 

0 

16 

0 

20 

20 

20 

0 

12 

19 

21 


99 
100 

98 
100 
100 
100 

98 
100 
100 

51 

51 


0 
20 
20 
20 
20 
470 
750 


o, 
j  1758 

\  1952 
1914 
2080 

1949 

'  206I 

2085 

2048 

I  1877 

I  ^^^ 
\   2586 

!  ^57 
I  2176 
■  2161 
2092 

;  2097 
;  1997 

1.78 

1  132 


100 
100 

586 
767 

470 
750 

880 


880  „1190 

12  „  100 

12  „  100 

12  „  100 

20  „  100 

17  „    99 

14  „    95 

16  „    95 

0  „  100 

0  „  200 

0  „  909 

20  „    98 


205 
204 

247 
260 

199 
243 
626 

323 
1892 

■  1940 
!  1927 
I  203 

I  1539 

I  1742 

!  0976 
;  0984 

1 0995 
1 2218 

i  24 


Beobachter 


Oeberg 
Ulrich 


Oeberg 

Hecht 

Oeberg 

Hecht 

Schulz 

Ulrich 
Lindner 
Joly  (i) 
Kopp  (2) 


Hecht 
Bartoli  (2) 


Roberts- 

Austen  u. 

Rücker 

Joly  (i) 


Bartoli  (2) 
R.  Weber  (i) 
Abt 

Lindner 


Ulrich 

Hcrschel,  L.xiS). 


Substanz 


Sandstein 


„     glimmerh  altig 

Kalkstein      .    .    . 

Tuffstein  .... 

Lava  vom  Ätna, 
prähistorisch  .  . 
desgl.  von  1669 
desgl.   von    1886 

Basaltlava  v.  Ätna 


Lava  von  Kilaueaf 
(Sandwich- Inseln)  ( 

Schlacke,  kryst. 
Emailschlacke 
Bessemerschlacke 

Steinkohle     .    . 

Ton  (Kaolin) 

Quarzsand     .     . 

Humus      .     .     . 

Klinker- Zement, 
käuflich     .     . 

Portland  -  Zement, 
abgebunden  nach 
28  Tagen  .     .     . 


Eis 


Glas 


„  Thüringer . 
Spiegelglas  .  . 
CrowTiglas  .  . 
Flintglas  .  .  . 
Französ.  hart.  Ther 

mometerglas  . 
Jenaer  Glas  S  205 
Normales  Thermo- 
meterglas 16 III 
Gew.  Flint.  GI.O331 
Stark  bleihalt.  S  163 
Porzellan  .    .    .    . 


Tempe-        Spez 
raüir        Wärme 


ObislOO  ;  174 

0  „  100 
15  „  100 
19  „  100 

24  „  100 
23  ,.  100 
21  „  100 
23  „  100 

30  „  577 

31  „  776 
85  „  100 
29  „  696 
14  „  99 


15 
14 
0 
20 
20 
20 


99 
99 
12 

98 
98 
98 


240 

2166 

3308 

199 

201 

210 

201 

258 

259 

197 

260 

1888 

1865 

1691 

312 

2243 

1910 

4431 


28  „  40   186 


28  „  30 

-'252  ,.-188 

-188  „  -78 

-78  ,.  18 

-189 

-74 

Obis  19 
56  „  78 
100  „  157 
10  bis  50 
10  „  50 
10  „  60 


271 

146 

^  285 
I  463 

!  0648 
142 
1706 

1915 

2464 

186 

161 

117 

1869 
2182 

1988 

1257 
0817 
2582 
2563 

16  „1075  2539 


18  ,  99 

19  „  100 
18  „  100 
18  „  100 
15  „  912 
15  „  968 


Beobachter 


Herschel,  L.  u.E| 

Hecht 
Morano 


Bartoli  (i) 


Oebei^ 


Hecht 
Ulrich 


Hartl 

»» 
Dewar  (2) 

Nemst  (4) 

Bemini  (i) 
99 

H.  Meyer 


Zouboff 

Winkelmann  (3} 


Harker 


Börnstein  u.  Scheel. 


760 


171 


Spezifische  Wärme  c  des  Wassers 

nach  Angaben  und  Formeln  von 

Regnaalt  (4):  c  =  i  +  0,00004 1  +  0,0000009  t^,  beobachtet  zwischen  17  u.  190°  ( Luftthermometer). 

Rowland,  nach  der  Umrechnung  von  Pernet. 

Bartoli  und  Stracciati  (7):  c=  1,00688  —  0,000556  t  —  0,00000615  i'  +  0,000001015  i^  — 

0,000  000  013  t\  beobachtet  zwischen  o"  und  31°  (Wasserstoffthermometer). 
Lädin:  c  =  i  —  0,00054279  /  + 0,000014537  «'-  —  0,00000008486  t^,  beobachtet  zwischen  0° 

und  100°  (Wasserstoffthermometer). 
Baroes  (2):  0  =  0,99733+0,0000035   (37,5  — ')^  +  0,000  000  10   (37,5  —  t)^,   gültig   zwischen 
5  und  37,5"  ( Wasserstoff thermometer), 
c  ==  0,997  33  +  0,000  0035    ('  —  37>5r  +  Ojooo  000  10    (<  —  37,5)%    gültig    zwischen 

.  37,5  und  55"  (Wasserstoffthermometer), 
c  =  0,998  50  +  0,000 120  {i  —  55)  +  0,000  000  25  (<  —  55)',  gültig  zwischen  50  und  100" 
(Wasserstoffthermometer). 
Die  untenstehenden  Zahlen  sind  aus  den  Angaben  einer  Kurve  entnommen. 
Callendar:  Zur  Berechnung  des  mit  *)  bezeichneten  Wertes. 
Barnes  u.  Cooke  (i):  Zur  Berechnung  der  mit  **)  bezeichneten  Werte. 
Dieterici  (5):  0  =  0,99827  —  0,000  103  68  <  + 0,000  002  073  6  i^,  gültig  zwischen  35  und  300". 
Janke:  Graphische  Ausgleichung  (Wasserstoff thermometer). 

W,  R.  Bousfield  u.  W.  Eric  Bousfield :  c  = (4,208  5  —  0,003  022  t  +  0,000  078  33  t'^  — 

4,17911  '^'       -^        '    -•  '   ^^ 

0,000  000  49  t%  gültig  zwischen  o  und  80". 
Andere  Formel: 
A.  Cotty  I  c  =  0,006  71  —  0,000  6  t  -\-  0,000  0044  t*  +  0,000  000  43  t^  —  0,000  000  003  <*,  bezogen 
auf  15°  (ci5=  i).    Die  Werte  stimmen  fast  vollständig  mit  denen  von  Bartoli  u.  Stracciati 
überein. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Tem- 
peratur 


Regnault 

Luft- 
thermo- 
meter 


Lüdin 

Wasser 
Stoff- 
thermo- 
meter 


Barnes 

Wasser- 
stoff- 

thermo- 
meter 


Dieterici 

Wasser- 
stoff- 

thermo- 
meter 


Bousfield 

Wasser- 
stoff- 

thermo- 
meter 


Rowland 

Wasser- 
stoff- 

thermo- 
meter 


Bartoli  u. 
Stracciati 

Wasser- 

stoff- 
thermo- 

meter 


Janke 

Wasser- 
stoff- 

thermo- 
meter 


+5 
10 

15 

20 

25 
30 
35 
40 

45 
50 
55 
60 

65 
70 

75 
80 

85 
90 

95 
100 


0,9992 

0,9994 
0,9997 
1,0000 
1,0004 

1,0008 
1,0012 
1,0017 
1,0022 

1,0028 
1,0034 
1,0041 
1,0048 

1,0056 
1,0064 
1,0072 
1,0081 

1,0091 

I,OIOI 
I,OIII 

1,0122 


1,0051 

1,0027 
1,0010 
1,0000 

0,9994 

0|9993 
0,9996 
1,0003 
1,0013 

1,0024 
1,0037 
1,0051 
1,0065 

1,0079 
1,0092 
1,0104 
1,0113 

1,0119 
1,0121 
1,0120 
1,0113 


1,0155") 

1,0091**) 

1,0050 
1,0020 
1,0000 
0,9987 

0,9978 

0,9973 
0,9971 

0,9971 

0,9973 
0,9977 
0,9982 
0,9988 

0,9994 
1,0001 
1,0007 
1,0014 

1,0021 
1,0028 
1,0034 
1,0043*) 


1,0088 

1,0050 
1,0021 
1,0000 
0,9987 

0,9983 
0,9984 
0,9985 
0,9987 

0,9996 
1,0008 

1,0025 
1,0045 

1,0070 
1,0099 


1,0070 

1,0039 
1,0016 
1,0000 
0,9991 

0,9989 
0,9990 
0,9997 
1,0006 

1,0018 
1,0031 
1,0045 
1,0058 

1,0070 
1,0080 
1,0088 
1,0091 


1,0054 
1,0019 
1,0000 
0,9979 
0,9972 
0,9969 
0,9981 


1,0070 

1,0041 
1,0017 
1,0000 
0,9994 

1,0000 
1,0016 


1,0040 
1,0016 
1,0000 
0,9991 

0,9987 
0,9988 
0,9991 
0,9997 

1,0003 


Temp.      Regnault   Dieterici 


I20 
140 
160 
180 
200 
220 
240 
260 
280 
300 


1,0169 

1,0170 

1,0224 

1,0257 

1,0286 

1,0361 

1,0355 

1,0482 

1,0619 

1,0772 

1,0942 

1,1129 

1,1333 

1,1543 

Börnstein  u.  Scheel. 


172 


761 


P- 


°,  bezogen  auf 
17)^,  beobachtet 


Spezifische  Wärme  c  des  Quecksilbers 

nach  Angaben  und  Formeln  von 
Winkelmann  (2) :  c  =  0,033  36—0,000  006  9 1,  beobachtet  zwischen  19  und  142 

Luftthermometer  und  Wasser  von  Zimmertemperatur. 
Naccari  (2) :  c  =  0,033  277  —  0,000  005  343  2  {t  —  17) 4-0,000  000  001  6677  (t 

zwischen  12  u.  228",  bezogen  auf  Luftthermometer  und  Wasser  von  15". 
Milthaler:  c  =  0,033  266  —  0,000  009  2  <,  gültig  zwischen  o"  und  200",  bezogen  auf  Luftthermo- 
meter und  Wasser  von  0°. 
Bartoli  u.  Stracciati  {9) :  c  =  0,033  583  —  0,000  000  333 1 — 0,000  000 125 1* — 0,000  000  004 165 1' 
oder  c  =  0,033  583  +  0,000  001  17  < — 0,0000003  t*,  beobachtet  zwischen  o 
und  30°,  bezogen  auf  Wasserstoffthermometer  und  Wasser  von  15". 
Barnes  u.  Cooke   (2) :   c  =  0,033  458  —  0,000  010  74  '+0,000  000  038  5  ( -,   beobachtet  zwischen 

3  und  84°,  bezogen  auf  Platinthermometer  und  Wasser  von  15,5°. 
Kurbatoff  (i)  findet  die  mittlere  spezifische  Wärme  des  Quecksilbers  zwischen  19  u.  335°  zu  0,0373. 
Barnes  (3):  Vorläufige  Veröffentlichung;  die  Werte  stimmen  nahe  mit  Barnes  u.  Cooke,  femer 

ergibt  sich   die   spez.  Wärme   bei    161"  zu  0,03292,   bei   224°  zu  0,03298;  bei  261**  zu 

0,03316  ( Wasserstoff thermomet er). 
Pollitzer  findet  die  spez.  Wärme   des  festen  Quecksilbers  bei  — 211°  zu  0,0267,  t)ei  — 183"  zu 

0,0285,  bei  — 72°  zu  0,0321,  bei  — 40°  zu  0,0341;  des  flüssigen  Quecksilbers  bei  — 30°  zu 

0,0354. 

Der  mit  *  bezeichnete  Wert  ist  von  Pettersson  und  Hedelius  beobachtet 

Die  unten  mitgeteilten  Werte  sind  auf  eine  Kalorie  nahe  15"  bezogen;  die  aus  der  MII- 
thalerschen  Formel  sich  ergebenden  Werte  sind  zu  diesem  Zwecke  mit  1,007  multipliziert.  Die 
Werte  von  Barnes  u.  Cooke  sind  auf  das  Wasserstoffthermometer  umgerechnet. 

Lit  Tab.  177,  S.  777. 


Tem- 
peratur 


Winkel-  I  B.eoarl 
"•*»"  I  Luft- 
Luft-  thermo- 

thermo» 

meter 


mt-ter 


■IKhaler 

Lnft- 
thermo- 
meter 


Bartoli  u. 
Stracciati 

Wasser- 
sfoffther- 
mometer 


Barnet  u. 

Cooke 

Tem- 

W asser- 
Stoffther- 

peratur 

mometer 

0,0 

3346 

120 

3340 

125 

3335 

130 

3330 

135 

3325 

140 

3320 

145 

3316 

150 

3312 

155 

3308 

160 

3304 

165 

3300 

170 

3297 

175 

3294 

180 

3291 

185 

3289 

190 

3286 

196 

3284 

200 

3282 

205 

210 

215 

220 

225 

230 

235 

240 

Winkel-  j   Haceari        ■iltbaler 
?>■»"  '      Luft-  I       Luft- 
Luft-           thermo-  !     thermo- 
thermo-          Bieter  meter 

meter 


O 

10 
15 
20 

25 
30 
35 
40 

45 
50 
55 

60 

65 

70 
75 

80 

85 

90 

95 

100 

105 
110 
115 
120 


3336 

3333 
3329 
3326 
3322 

3319 
3315 
3312 
3308 

3305 
3302 
3298 
3295 

3291 
3288 
3284 
3281 

3277 

3274 
3270 
3267 

3264 
3260 
3257 
3253 


0,0 
3337 

3334 
3332 
3329 
3326 

3324 
3321 
3318 
3315 

3313 
3310 
3307 
3305 

3302 
3300 
3297 
3294 

3292 
3289 
3287 
3284 

3282 

3279 

I   3277 

3274 


3350 


*  I 


3358 


3345  3358 

3341  3356 

3336  3353 

3331  3349 


0,0 
3253 

3250 
3246 
3243 
3239 


3327 
3322 

3317 
3313 

3308 
3304 
3299 
3294 

3290 
3285 
3280 
3276 

3271 
3267 
3262 

3257 

3253 
3248 
3243 
3239 


3343 
3335 


;  0,0 

j   3274 

3272 
3269 
3267 
3264 

3262 

3259 

3257 

1   3254 

!  3252 
3249 
3247 
3245 

3242 

:    3240 

3237 

I    3235 

!  3233 
3230 

1  3228 
3226 

3224 
3221 
3219 
3217 


0,0 
3239 

3234 
3229 
3225 
3220 

3216 
321 1 
3206 
3202 

3197 
3192 
3188 
3183 

3178 
3174 
3169 
3165 


Bömsteln  n,  Scbeel. 


762 


173 


Spezifische  Wärme  flüssiger  anorganischer  Verbindungen  und  Lösungen. 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez. 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 

Spez. 

ratur 

Wärme 

0 

0, 

23  bis  80 

636 

21  „  51 

6176 

21  „  51 

7538 

23  „  80 

936 

9664 

18 

957 

20  bis  51 

9552 

13  „  51 

646 

16  „  87 

667 

13  „  60 

757 

20  „  90 

781 

16  „  49 

813 

18  „  89 

853 

0  „  98 

670 

0  „  98 

813 

27  „  56 

753 

17  „  51 

9044 

18 

904 

18 

970 

16  bis  49 

949 

18  „  89 

971 

15  „  49 

965 

18  „  81 

1,001 

ca.  16 

0,968 

„  16 

938 

„  16 

882 

„  16 

790 

„  16 

720 

15  bis  49 

767 

18  „  89 

787 

15  „  49 

865 

19  „  90 

896 

19  „  51 

6241 

19  „  51 

7790 

19  „  51 

9563 

22  „  52 

6824 

18  „  52 

9588 

-1 

781 

-8 

766 

0 

750 

—12 

746 

0  bis  98 

608 

0  „  98 

733 

19  „  52 

9526 

Ammoniak 

NH3    fest 
flüssig 


+  3iH,0  {3,0  proz.) 
+  51H2O  (1,8  proz.) 
+  101 H2O  (0,9  proz.) 

Kohlensäure 

CO2    fest 

Kaliumhydroxyd  KO  H 

39,0  proz. 

21,6  proz. 

8,1  proz. 

-f    30  H2O  (9,4  proz.) 

+  200  H2O  (1,5  proz.) 

Natriumhydroxyd 

NaOH 

73  proz. 
53  proz. 

49.5  proz. 

25.6  proz. 
+  7.5H2O  (22,9  proz.) 
-f  50H2O  (4,3  proz.) 
-f  100H2O  (2,2  proz.) 

Ammoniumchlorid 

NH4CI 
+  7,5  H2O  (28,3  proz.) 

20  proz. 
+  25H,0  (10,6 proz.) 

2,9  proz. 
+  100 H2O  (2,9  proz.) 
-f  2ooH.iO  (1,4  proz.) 

Baryumchlorid  BaClj 
23,8  proz. 
+  100H2O  (10,4  proz.) 
+200 H2O  (5,5  proz.) 
+200 H2O  (5,5  proz.) 
5,1  proz. 


-103  bis 

-188 

0  bis  26 

26  „   46 

10 
0 

10 

20 

30 

40 

60 

60 

70 

18 

18 

18 

-78b.-188 


18 
18 


0  bis  98 


0 


98 


18 
18 
18 


18 

18  bis  38 

20   „   62 

3   „    28 

20   „   62 

18 

0  bis  98 
22  „  27 
22  „  27 

18 
0  bis  98 


0,50 

0,878 

0,894 

1,021 

0,876 

1,140 

1,190 

1,218 

1,231 

1,239 

1,240 

1,233 

0,997 

999 

999 

215 

697 
807 
900 
876 
975 


96 

81 

816 

869 

847 

942 

983 


760 
800 
8850 

9645 
9670 
982 


754 

8751 

9319 

932 

951 


Dewar  (2) 
i  Lüdeking  u 
I      Starr 
Elleau  u.Ennis 
Drewes 


Thomsen 

,» 
Dewar  (2) 

Hammerl 

„ 

,» 
Thomsen 

,, 

Blümcke  (4) 

,, 
Hammerl 

,' 
Thomsen 


», 

Wir 

ikelmann 

Marignac  (2) 

Winkelm.  (i) 

Marignac  (2) 

Thomsen 

Blümcke  (i) 

Marignac  (2) 

Thomsen 

Blü 

mcke  (i)  1 

Calciumchlorid  CaCl2 

40,9  proz. 

+  loHaO  (38,1  proz.) 

+  25H2O  (19,8  proz.) 

5,8  proz. 

5,2  proz. 
-f  200H2O  (3,0  proz.) 
-[-200H2O  (3,0  proz.) 
-f  11,47  H20(34,9proz.) 
-f  11,47  H20(34,9proz.) 
-|-24,7H20(i9,9proz.) 
-f  24,7 H2O  (19,9 proz.) 
-f  40,3  H2O  (13,2  proz.) 
+4o,3H20  (13,2  proz.) 
Eisenchlorid  PejCl« 

43.6  proz. 
20,0  proz. 

Kaliumchiorid  KCl 

22.7  proz 

+  50H2O  (7,6  proz. 

+  50H2O  (7,6  proz. 

-}-2ooH20  (2,0  proz. 

-f  85,8  H2O  (4,6  proz. 

-f85,8H20(4,6  proz. 

+  172  H2O  (2,4  proz. 

+  172  H2O  (2,4  proz. 

2,4  proz 

4,8  proz 

9,6  proz 

19,2  proz 

28.8  proz 

Kobaltcfalorid  CoCU 
+  36,9H20(i6,4proz. 
+  36,9H20  (16,4  proz. 
+  74H2O  (8,9  proz. 
+  74H.,0  (8,9  proz. 
Kupferchlorid  CuCl; 
+  10H2O  (45,6  proz. 
+  25H2O  (23,0  proz. 
+200H2O  (3,6  proz. 
Magnesiumchlorid 

MgCla 
-f  i5H20(26,i  proz.) 

-I-200H2O  (2,6  proz.) 
16,8  proz. 
16,8  proz. 
18,2  proz. 
18,2  proz. 

Manganchlorür  MnCls 
50  proz. 
30  proz. 

-f  200H2O  (3,5  proz.) 


Börnstein  u.  Scheel. 


173 


763 


Spezifische  Wärme  flüssiger  anorganischer  Verbindungen  und  Lösungen. 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Natriumchiorid  NaCl 

24,3  proz. 

oHjO  (24,5  proz.) 

12,3  proz. 

25H2O  (11,5  proz.) 

12,1  proz. 

4,9  proz. 

+200H2O  (1,6  proz.) 

+  i4H,0  (18,8  proz.) 

+  14H..O  (18,8  proz.) 

+28H2O  {10,3  proz.) 

+28H2O  (10,3  proz.) 

7,1  proz. 

22,8  proz. 

14  proz. 

14  proz. 

26  proz. 

26  proz. 

Dichte:  1,14 

1,14 

1,26 

,,       1,26 

Nickelchlor ur  NiCl. 

+25H.2O  (22,4  proz.) 

+200H2O  (3,5  proz.) 

Phosphorchlorur  PCI3 

Quecksilberchlorid 

HgCl. 

3,3  proz. 

1,0  proz. 

Chlorschwefel  SiClj 

Pyrosulfurylchlorür 

SoOsClo 

Siliciumtetrachlorid 

SiCU 

Strontiumchlorid 

SrClj 
+50H2O  (15,0  proz.) 
+200  H2O  (4,2  proz.) 

Ziokchlorid  ZnCl,. 
68,0  proz. 

+  15H2O  (33,6  proz.) 

+200H2O  (3,6  proz.) 

Zianchlorid  SnCl, 

Chlorsulfonsäure 

SO3HCI 
Jodammonium  NH4J 
+200 H2O  (3,9  proz.) 


Tempe-     Spez. 
ratur      Wärme 


Beobachter 


18  bis  20 

18 
18      I 

16  bis  52 

19  „   46 
18 

17  bis  52 

20  „  89 
15  „  49 
15    .,   90 


-10 
60 

-10 
60 

-15 
20 

-25 

20 


7916 

791 

8710 

8770 

8721 

9449 

978 

841 

854 
892 
912 
916 
786 

851 
870 
776 
788 
764 
787 

648 
676 

7351 
9451 

1987 


0   „   98  0,961 

0   „   98ii,oo3 

10   „   15  0,2024 


258 

10   „   15  j    1904 
20   „   40     1904 


24  bis 

55 

•34   „ 

55 

10   „ 

15 

19  „   51 
19  „   51 


8165 
9424 


Winkelm.  (i) 
Thomsen 
Winkelm.  (i) 
Marignac  (2) 
Person  (5) 
Winkelm.  (i) 
Thomsen 
Teudt 


Demolis 

>» 
Gröber 


1  Dickinson, 
>  Mueller  und 
/      George 


Marignac  (2) 

ff 
Regnault  (3) 

Blümcke  (i) 

Regnault  (3) 

Ogier  (2) 

Regnault  (3) 
Kahlenberg  u 
Koenig 

Marignac  (2) 


Substanz 


Tempe-     Spez. 
ratur      Wärme 


Beobachter 


0 

„   98 

437 

Blümcke  (i) 

19 

,.   51 

7042 

Marignac  (2) 

19 

„   51 

9590 

„ 

10 

„   1» 

1402 

Regnault  (3) 

15 

„  80 

18 

282 
963 

Ogier  (i) 
Thomsen 

Jodkalium  KJ 

+  25H2O  (27,0  proz.) 
+200H2O  (4,4  proz.) 

Jodnatriam  NaJ 

-f  25H2O    (25  proz.) 
+  100H2O  (7,7  proz.) 

Bromammonium 

NH^Br 
-t-2ooH20  (2,6  proz.) 

Brorakalium  KBr 
+25H20  (20,9  proz.) 
+  2ooHjO  (3,2  proz.) 
Bromnatrium  NaBr 
+25HjO  (18,6  proz.) 
+  100H2O  (5,4  proz.) 
Aluminiumsulfat 

Al2(S04)3 

+  75H2O  (25,5  proz.) 
+600 HoO  (3,9  proz.) 

Ammoniamsulfat 

(NH4)iS0i 
+  I5H-20  (32,8  proz.) 
+  50H2O  (12,8  proz.) 
+  200H2O  (3,5  proz.) 

Berylliumsulfat 

BeSO* 
-f25H20  (19,0  proz.) 
4-200H2O  (2,8  proz.) 

Ferrosulfat  FeSOi 
+200 H2O  (4,1  proz.) 

Kaliumsnlfat  K2SO4 

+  100H2O  (8,8  proz.) 
+200 H2O  (4,6  proz.) 
+  117,2  H2O  (7,6  proz.) 
+  ii7,2H.O  (7,6proz.) 
+235 H2O  (4,0  proz.) 
+  235H2O  (4,0  proz.) 
Knpfersulfat  CuSO* 
+50H2O  (15,0  proz.) 
+200H2O  (4,2  proz.) 
+200H2O  (4,2  proz.) 
+400 H2O  (2,2  proz.) 
+  75,4H20  (io,5proz.) 
+  75,4 H2O  (io,5proz.) 
+  150H2O  (5,6  proz.) 
+  150H2O  (5,6  proz.) 

17,6  proz. 

30,2  proz. 


20  bis  51 
18 

20  bis  51 


o, 
7153 
950 

7490 


20  „  51  ■  9174 


18 


968 


20  bis  61 

7691 

Marignac  (2) 

18 

962 

Thomsen 

20  bis  52 

8092 

Marignac  (2) 

20   „   52 

9388 

», 

21   „   53 

8400 

» 

21   „  53 

9722 

,» 

19   „   51 

7385 

ff 

19   „   51 

8789 

,» 

19  „   51 

9633 

>» 

21   „   52 

8285 

>» 

21   „   52 

9703 

,» 

18 

951 

Thomsen 

19  bis  52 

9020 

Marignac  {2) 

19  „   52 

9463 

>, 

15   „   51 

900 

Teudt 

17    „   86 

934 

»> 

15    „   53 

959 

>» 

17   „  89 

982 

»f 

12   „   15 

848 

Pagliani  (i) 

12   „   14 

951 

»> 

18   „   53 

9516 

Marignac  (2) 

13   „   17 

975 

Pagliani  (i) 

15   „   49 

849 

Teudt 

19   „   89 

871 

„ 

15   „   49 

904 

» 

18   „   89 

941 

,» 

15 

1  8893 

Vaillant 

15 

8094 

„ 

Marignac  (2) 
Thomsen 

Marignac  (2) 


Thomsen 


Bömstein  u.  Scheel. 


764 


173  b 


spezifische  Wärme  flüssiger  anorganischer  Verbindungen  und  Lösungen. 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Temp. 


Spez 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Temp. 


Spez 
Wärme 


Beobachter 


Magnesiumsulfat 

MgSO* 
über-  (  37,7  proz. 
sättigt  (  30,8  proz. 
-r  20H2O  (25  proz.) 
+  50H2O  (11,8  proz.) 
+  50H2O  (11,8  proz.) 
+  200 H2O  (3,2  proz.) 
+  200 H2O  (3,2  proz.) 
+  24,1  H2O  (21,7  proz.) 
+  24,1  H20(2i,7  proz.) 
+  57,8  HaOl  10,3  proz.) 
+  57,8  H 20(10,3  proz.) 

Maogaasulfat 

MnSOi 
+  5oH.,0  (14,4  proz.) 
+  200 H2O  (4,0  proz.) 

Natriumsulfat 

Na2S04 
+  18H2O  (30,3  proz.) 
+  40H2O  (19,3  proz.) 
+  65H2O  (10,8  proz.) 
+  400H2O  (1,9  proz.) 
+  1 19,6 H2O (6,2  proz.) 
+  1 19,6 HaO (6,2  proz.) 
+  239  H2O  (3,2  proz.) 
+  239  H2O  (3,2  proz.) 

Nickelsulfat  NiSO^ 
+  50  H2O  (14,7  proz.) 
-f  200  HjO  (4,3  proz.) 

Zinksulfat  ZnSO« 
+  50H2O  (15,2  proz.) 
+  200  HjO  (4,3  proz.) 
+ 18,05  H20(33,2proz.) 
+ 18,05  H20(33,2proz.) 
+  45>i  H20(i6,6proz.) 
+  45,1  H20{  16,6  proz.) 
Ammoniakalaun 

NHiAK  504)2 
über-     i  37,4  proz. 
sättigt        ^5,5  proz. 
l     5,8  proz. 

Kalialaun  KAl(S0i)2 


über- 
sättigt 


39,4  proz. 

16,6  proz. 

6,3  proz. 


24  „  100 
20  „    23 

18 
12  bis  15 

14  „    54 

16  „    89 

15  „    51 

17  „    87 

25  „    56 
25  ..    56 


52 
52 

48 
90 
50 
90 


633 
697 
19  bis  24    755 

14  „    18    862 
19  „    52    8672 
19  „    52    9548 

18         952 
16  bis  48    751 

18  „    90  I  796 

15  „    48  I  843 

19  „    89  :  897 


19  „    51 1  8440 
19  „    51    9529 


781 

843 
892 

977 
933 
960 

958 
978 

8371 
9510 

8420 

9523 
685 

738 
814 
828 


691 
858 
942 


714 
860 

943 


Bindel 

„ 
Pagliani  (i) 

„ 
Marignac  (2) 

» 
Thomsen 
Teudt 


Marignac  (2) 


Pagliani  (2) 

„        (i) 
Thomsen 
Pagliani  (i) 
Teudt 


Marignac  (2) 


Teudt 


Bindel 


Kaliumcarbonat 

K2CO3 
+  10H2O  (43,4  proz.) 
+  200H2O  (3,7  proz.) 

Natriumcarbonat 

NaaCOs 
+  25H2O  (19,1  proz.) 
+  200 H2O  (2,9  proz.) 
-f  200 H2O  (2,9  proz.) 

Ammoniumchromat 

(NH4)2Cr04 
+  25H2O  (25,2  proz.) 
+  200H2O  (4,1  proz.) 

Kaliumchromat 

K2Cr04 
+  50H2O  (17,8  proz.) 
-f20oH20(5,i  proz.) 

Natriumchromat 

Na2Cr04 
+  25H2O  (26,6  proz.) 
+  200H2O  {4,3  proz.) 

Ammoniumnitrat 

NH4NO3 

+  2,5 H2O   (64  proz.) 

+  5H2O  (47,1  proz.) 

28,6  proz. 

-f  25H2O  (15,1  proz.) 

9,1  proz. 

4-  50H2O  (9,1  proz.) 

2,9  proz. 

BaryuninitratBa(N03)2 

+  200H2O  (6,8  proz.) 

Bleinitrat  Pb(N03)2 

übersättigt  47,8  proz. 

+  50H2O  (26,9  proz.) 

+  200 H2O  (8,4  proz.) 

Calciumnitrat  Ca(N03)2 
-f  10H2O  (47,7  proz.) 
+  50H2O  (15,4  proz.) 
+  200 H2O  (4,4  proz.) 
Kaliumnitrat  KNO3 
+  25H2O  (18,4  proz.) 
-f  25H2O  (18,4  proz.) 
IG  proz. 
4,7  proz. 
+  200 H2O  (2,7  proz.) 
+  28HvO  (16,7  proz.) 
+  28H,0  (16,7  proz.) 


21  bis  52 
21  „  52 


21  „  52 
21  „  52 

18 


21  bis  52 

22  „  53 


21  „  52 
21  „  52 


19  „  51 


18  „  51 
18  „  51 

21  „  51 
21  „  51 
21  „  51 


18 
15  bis  56 

17  „  89  :  868 


o, 

6248 
9543 


8649 
9695 
958 


7967 
9630 


20  „  51     8105 
20  „  51  ;  9407 


20  ,  52  6102 

18  697 

26bis37  7227 

20  „  52  8797 

21  „  36  I  9208 
18   j  929 

16bis38  9654 


7810 
95" 


9294 

569 
7500 

9173 

6255 
8463 
9510 


18  „  52     8328 
18         832 

27  bis  59  I  8997 
9530 
966 
846 


Marignac  (2) 


Thomsen 


Marignac  (2) 


Thomsen 

Winkelmann  (i) 

Marignac  (2) 

Winkelmann  (l) 

Thomsen 

Wiukelmann(l) 

Marignac  (2) 

Bindel 
Marignac  (2) 


Thomsen 

Winkelmann  (l) 

Person  (5) 

Thomsen 

Teudt 


Börnstein  u.  Scheel. 


173c 

765 

spezifische  Wärme  flüssiger  anorganischer  Verbindungen  und  Lösungen. 

*                           Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 
P                                                                         Lit.  Tab.  177,  S.  777- 

Substanz 

Tempera-    Spez. 
tur        Wärme 

Beobachter 

Substanz 

Tempera-    Spez. 
tur        Wärme 

Beobachter 

•  0, 

0   0. 

Kupfernitrat  Cu(N03), 

1 

Schweflige  Säure 

-103  bis 

4-  50H3O  (17^  proz.) 

18  bis  50     8256 

Marignac  (2) 

fest 

-188 

228 

Dewar  (2) 

-r  200H2O  (4,9  proz.) 

18  „  50     9475 

^ 

so,  flüss. 

-21  bis  10 

3178 

Nadejdine 

Magnesiuranitrat 

-20 

313 

\\athias  (i) 

Mg(-N03)2 

0 

.317 

" 

3H2O  (35,5  proz.) 

21  „  52     6777 

40 

.342 

" 

—  30H2O  {14,2  proz.) 

17  „  52     8509 

120 

457 

..• 

-f  200 HjO  (4,0  proz.) 

17  „  52     9542 

140 

368 

" 

Haogaanitrat  Mn(N0a)2 

, 

145 

845 

-50H2O  (15,8  proz.) 

19  „  51  i  8320 

,, 

153 

1..035 

—  200 H,0  (4,5  proz.) 

19  „  61  !  9473 

154      ( 

1,27 

Natriamnitrat  NaNOs 

1 

155 

2,20 

39,6  proz. 

7369 

Person  (5) 

155,5 

2,98 

„ 

-r  10H2O  (32,1  proz.) 

18          769 

Thomsen 

Schwefelsäure      [ 

HjS04,  fest         ' 
(Schmelzp.   10,352°) 

-50 

0,2349 

Pickering  (i) 

-f  25H2O  (15.9  proz.) 

18  bis  52     8702 

Marignac  (2) 

0 

2721 

+  100 H2O  (4,5  proz.) 

18  „  52     9560 

„ 

+  200 HjO  (2,3  proz.) 

18         975 

Thomsen 

desgl.  flüssig 

20 

PA 

3447 

" 

+  5.35  H2O  (46,9  proz.) 

14  bis  55     708 

Teudt 

50 

3585 

" 

+  5.35  H2O  (46,9  proz.) 

16  „  87     721 

„ 

H,S04 

16bis20 

3315 

Marignac  (i) 

+ 13.5  H2O  (26,2  proz.) 

15  „  52     826 

,, 

20  „  56 

3363 

'• 

+  13,5  H2O  (26,2  proz.) 

18  „  90     836 

»» 

HjSO, 

5  „  22 

332 

Cattaneo  (2) 

+  28H2O  (14^  proz.) 

16  „  55     959 

+  5v44HjO  (50  proz.) 

5  „  22 

593 

« 

—  28H2O  {144  proz.) 

17  „  89     950 

^— " 

-i-  looHjO  (5,2  proz.) 

5  „  22 

959 

» 

Nickel  nitrat  Ni(N03)2 

-f  200H2O  (2,2  proz.) 

16  „  20 

9747 

Marignac  {2) 

+  25H2O  (28,9  proz.) 

24  „  55     7171 

Marignac  (2) 

65  proz. 

0 
35 

467 

Schlesinger 

+  50H2O  (16,9  proz.) 

24  „  55     8228 

„ 

65  proz. 

443 

" 

—  200 H2O  (4,8  proz.) 

24  „  55     9409 

., 

65  proz. 

70 

458 

" 

Stroatiumoitrat 

85  proz. 

0 

388 

» 

SrtXOa). 

85  proz. 

70 

406 

„ 

+  50H.O  (19,0  proz.) 

19  „  51     8169 

Salzsäure  HCl 

+  looHjO  (10,5  proz.) 

19  ,,  51     8905 

-f  10H2O  (16,8  proz.) 

18 

749 

Thomsen 

-r  200 H2O  (5.6  proz.) 

19  ,,  51     9392 

r* 

-t-  25H2O    (7,5  proz.) 

20bis24 

8787 

Marignac  {2) 

Zioknitrat  Zn(N03)2 

-r  100H2O  (2,0  proz.) 

20  „  24 

9650 

,, 

+  loHjO  {51,3  proz.) 

20  „  52     5906 

—  200  H2O  (1,0  proz.) 

18 

979 

Thomsen 

+  25HjO  (29,6  proz.) 

20  „  52     7176 

„ 

Bromwasserstoff 

+  50H2O  (17^  proz.) 

20  „  52     8234 

25  proz. 

13  bis  96 

715 

ToUoczko  u. 

-r  200H2O  (5,1  proz.) 

20  „  52  i  9461 

Salpetersäure  HNO3 

Meyer 

Natriufflkaliamaitrat 

1    ^ 

-2,5H20  (58,3  proz.) 

21  „62 

6551 

Marignac  (2) 

KNaCNOa), 

—  25H2O  (12,3  proz.) 

21  „  52 

8752 

„ 

16,7  proz. 

1  8588 

Person  (5) 

—  looHjO  (3vt  proz.) 

21  „  52 

9618 

„ 

4'7  proz. 

i  9579 

»» 

—  looHjO  (3,4  proz.) 

18 

982 

Thomsen 

Natrinmphosphat 

1 

Übercblorsäure  HQO« 

Na2HP04 

-f  6,17  HgO  (47,5  proz.) 

15  bis  40 

507 

Berthelot  (4) 

looHgO  (7,3  proz.) 

24.,  55     9345 

Marignac  (2) 

—  ii8,oHiO(4,5proz.) 

15  „  40 

993 

„ 

1  +  2ooH,0  (3,8  proz.) 

24  „  55     9617 

Chromsäure  HjCrO« 

1  Wasserstoffsoperoxyd 

-f-  10H2O  (39,7  proz.) 

21  „  53 

6964 

Marignac  (2) 

;  H,0,   ~  30,6  HjO 

20  ,.  50     951 

Spring  (2) 

-f  200 H2O  (3,2  proz.) 

21  „  53 

9698 

„ 

-r  60,4  H2O 

20  „  50     781 

„ 

Seewasser  2  proz. 

17,5 

951 

Krümmel 

^  74.5  H2O 

20  „  50     714 

- 

4  proz. 

17.5 

926 

•' 

Bönisteiii  n.  Scheel. 


766 


174 


Spezifische  Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/  =  fest. 

D 

ie  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Spez. 
Wärme 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Spez. 
Wärme 

Beobachter 

Acetal  CgHiOa    .    . 

19  bis  99 

0, 
520 

Louguinine(3) 

Äthylalkohol 

Acetamid  C2H5ON  . 

( Fortsetzung) 

0 

+  100  H2O  (3,2  pr.) 

987 

Magie  (i) 

verdünnt,  lo-proz. 

18  bis  40 

1,0324 

Schüller  (2) 

+200  H2O  (1,6  pr.) 

993 

„ 

20-proz. 

18  „    40 

1,0456 

>, 

Aceton  CaHgO    .    . 

20 

528 

Timofejew  (2) 

30-proz. 

18  „    40 

1,0260 

', 

Acetonitril  C2H3N  . 

21  bis  76 

541 

Louguin.  (4,6) 

40-proz. 

18  „    40 

0,9806 

'» 

Acetophenon 

50-proz. 

0  „    15 

992 

Blümcke  (3) 

CgH^O.     .    .     . 

20  „  196 

474 

»         (4) 

50-proz. 

0  „    45 

908 

>' 

Äthylacetat  QHsOg 

20 

478 

Timofejew 

50-proz. 

0  „    98 

950 

» 

Äthyläther  C4H10O  . 

-91 

514 

Battelli  (2) 

50-proz. 

20 

908 

Zettermann 

-50 

517 

„ 

50-proz. 

Obis    5 

863 

Böse 

-2 

523 

„ 

20  „    26 

917 

» 

-20  bis  11 

527 

Nadejdine 

-l-i2,5H20(i7,o-pr.) 

1.05 1 

Magie  (i) 

-30 

5" 

Regnault  (10) 

-f  100H2O  (2,5-pr.) 

1,007 

', 

0 

529 

+300H2O  (0,8-pr.) 

1,001 

„ 

30 

80 

120 

140 

180 

Äthyldichloracetat 

8  bis  81 

0,3384 

Schiff  (2) 

547 

690 

803 

0,822 

i»04i 

Sutherland 
De  Heen  (2) 

C4H6O2CI2  .     .     • 
ÄthylbromidCzHsBr 

8  „  139 
-105 
-29 

5  bis  10 
10  „    15 

3494 

195 

205 

2164 

2135 

Battelli  (2) 
Regnault  (3) 

„      50  Atm.  .     . 

160  bis  200 

1,128 

"         (3) 

15  „    20 

2153 

»      50     »     •     . 

250  „  300 

0,940 

" 

210 

618 

De  Heen  (2) 

„    300     „      .     . 

150  „  200 

976 

, 

216 

852 

„     300     »     •     • 

250  „  300 

605 

" 

gasförmig. 

» 

18 

564 

Forch 

konst.  Vol. 

220 

233 

+9,4  Proz.  CioHg 

235  bis  240 

252 

(Naphthalin)   . 

18 

547 

" 

Äthylchlorid  C2H5CI 

-28  „      4 

4276 

Regnault  (10) 

„      gasförmig, 

Äthylenbromid 

„      konst.  Vol.  . 

185 

0,547 

De  Heen  (2) 

C2H4Br2   .     .     . 

13  „  106 

1755 

', 

220  bis  225 

310 

5» 

20 

174 

Timofejeff  (2) 

Äthylalkohol  CaHgO 

-91 

457 

Battelli  (2) 

Äthylenchlorid 

-30 

2790 

1, 

-28 

497 

„ 

C2H4CI2    .     .    . 

0 

2922 

„ 

-20  bis  15 

545 

Nadejdine 

30 

3054 

!t 

-20 

505 

Regnault  (10) 

60 

3186 

»                                 i 

0 

Obis     5 
20  „    26 

20 
16  bis  30 

547 
544 
579 
593 
602 

Böse 

Timofejew  (2) 
Schüller  (2) 

ÄthylformiatC3H602 
Äthyljodid  C2H5J  . 

-20  bis  14 
14  „    51 

-30 

4562 
5105 

1567 

Nadejdine 
Berthelot  u. 
Ogier  (i) 
Regnault  (10) 

16  „  40,5 

612 

,, 

0 

1616 

j, 

10 

462 

De  Heen  u. 

30 

1666 

40 
65 

597 
699 

Deruyts 

Äthylmonochlorace- 

60 

8„    64 

1715 
4037 

» 
Schiff  (2) 

Obis  15 

560 

Blümcke  (3) 

tat  C4H7O2CI    . 

9  „  138 

4180 

» 

0  „    98 

680 

„ 

Äthylsulfid  C4H10S  . 

5  bis  10 

4715 

Regnault  (3) 

19  „    77 

643 

Louguinine(3) 

10  „    15 

4753 

ff 

40 

80 
80 

648 
769 
712 

Regnault  (10) 
Sutherland 

16  „    20 

20  „     70 

4772 
4785 

",       (w) 

120 

0,909 

„ 

Äthyltrichloracetat 

10  „    81 

2952 

Schiff  (2) 

■ 

160 

1,114 

Hirn                 1        C4H5O2CI3     .     . 

9  „  189 

3059 

», 

Börnstein  u.  Scheel. 


174  a 

767 



Spezifische 

Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/=fest. 

|.. 

Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 

Substanz 

Tempe-      Spez. 
ratur      Wärme 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Spez. 
Wärme 

Beobachter 

Allylacetat  C5H«0,     . 

0  0, 
8bisW     462 

Schiff  (2) 

Anilin  CH7N    .     .     . 

8bis  82 

0, 
512 

Schiff  (2) 

9  „   93     475 

„ 

12  „  138 

523 

„ 

Allylalkohol  CbH^O    . 

20  „   95     665 

Louguinine(3) 

12  „  150 

464 

Petit    • 

Allyldichloracetat 

6  ..   82     341 

Schiff  (2) 

20  „    60 

498 

Perrot 

CäHgCUO,.    .     .     . 

9, .139     353 

„ 

92,5 

538 

Schlamp 

Allylmonochloracetat . 

8  „   81     406 

„ 

21  bis  167 

548 

Louguinine(7) 

dH;C102  .... 

9  „  138     417 

„ 

'20 

491 

Timofejew(2) 

AUyltrichloracetat 

7  „   81     297 

„ 

15 

514 

Griffiths  (2) 

CäHsClaO-..     .     -     . 

9  „  139     309 

., 

50 

529 

„ 

Ameisensäure  CH2OJ. 

18  „   56     522 

17  „   82     532 

»        (i) 

10 
20 

497 
499 

Bartoli  (4) 

3  .,   80     524 

Guillot 

50 

520 

„ 

57,25        515 

Massel  u. 

„      +1  Proz.  HjO 

20 

510 

„ 

Faucon 

„      +4  Proz.  H2O 

20 

541 

85bisl50     552 

Berthelot 

Anisol  CrHgO    .     •     . 

20  bis  152 

483 

Louguinine(7) 

Ogier  (i) 

Azobenzol  Ci.HioNj  /. 

13  „    40 

335 

Bogojawlensky 

16  „   50     536 

Lüdeking 

u.Winogradow 

verdünnt,    46-proz. 

16  „   50     783 

„ 

BarNumformiat 

überschmolzen    .    . 

3  „   26     514 

)    Massol  u. 
/      Guillot 

Ba(CH02)i/ 

10  „    40 
10  „    90 

1403 
1440 

De  Heen  (i) 

»' 

3  „     7     544 

» 

Benzaldehyd  CjHgO  . 

21  „  178 

445 

Louguinine(3) 

fest 

-22,4         388 

1   Massol  u. 
j      Faucon 

Benzol  C«H,  fest  .    . 

-50 

262 

Bogojawlensky 

0            430 

-30 

292 

34,8         540 

„ 

-10 

376 

ff 

Amylalkohol  CäHjO. 

-^           455 

Battelli  (2) 

-30 

3130 

Pickering  (i) 

-10          482 

» 

0 

4600 

„ 

26  bis  44     564 

Kopp  (i) 

0 

3970 

Mills  u.  Mac 

10  „117     693 

Regnault(io) 

Rae  (i) 

21  „  130     695 

Louguinine(3) 

„      flüssig     .     .     . 

10 

4066 

Pickering 

..  aktiver[a^]  =  4° 

21  „126     711 

„ 

50 

4502 

n 

..  Iso- 

-21  „    14     4985 

Nadejdine 

20 

423 

Timofejew(2) 

lo  „   58     5969 

j» 

10 

3402 

1  De  Heen  u. 

17  „   96     645 
10  „   64     600 

Schiff  (i) 

40 
65 

4233 
4823 

]     Deruyts 

10  „  110     664 

,, 

70 

4369 

Mills  u.  Mac 

'^       0,554 

Timofejew(2) 

Rae  (i) 

Amylen  CäHio  •    .    . 

130       1,060 

De  Heen  {2) 

6bis60 

4194 

Schiff  (i) 

170       1,500 

21  „  71  ! 

4360 

Regnault(io) 

50  Atm.  .     . 

150  bis  200  1,019 

»       (3) 

94       1 

481 

Schlamp 

250  „  300  0,975 
150  „  200    889 

18 

413 

Forch 

300  Atm.  .     . 

-f  9.1  Proz.  CoHs 

250  „  300    718 

(Naphthalin)     .     . 

18 

405 

» 

gasförmig. 

Benzonitril  G7H5N     . 

21  bis  186 

441 

Louguinine(4) 

konst.  Vol.  . 

175          773 

210          544 
230  bis  235    601 

,        (2) 

Benzophenon  CsHioO 
fest,  kryst.     .    .    . 

-190 ..  -S2 
-  77..-  1 

1514 
2300 

Nemst, 

»        Iso-     .     .     . 
Amylenhydrat 

-21  „    14    497 

Nadejdine 

„    flüssig  (glasig)    . 

3„   41 
-192  „  -82 

3051 
1526 

Koref  u. 
Lindemann 

CäH.,0 

20  „    98      753 

Louguinine(3) 

3„   40 

3825 

Börnstein  a.  Scheel. 


768 


174b 


Spezifische  Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/"  =  fest. 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tempe-    '   Spez. 
ratur       Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez. 
Wärme 


Beobachter 


BenzylalkoholCyHgO 
BenzylchloridCjHTCl 
Bernsteinsäure 

C4H«04     /      .      . 


Betol,  fest,  kryst. 


flüssig  (glasig) 


Bleiacetat 
Pb[C2H302]s 
+  6oH20(i9,8-pr-) 
+  i34H20{9,9-pr-) 

Buttersäure  CiHgOs 
ButylalkoholCiHioO 

Normaler     .    .    . 

Iso- 


+  50  H2O  (7,6-pr.) 

Butylchlorid  C4H9CI 

Iso-     .    . 

Butyronitril   C1H7N 

Calciumformiat 
Ca(CH02)2  /    .    . 

Caprinsäure 

C10H20O2  /  •    •    • 

flüssig 
CapronitrilCaHuN  . 
Capronsäure  C»  H 12O2 
Caprylsäure  C8H16O2 

fest 

flüssig     .     .     .     . 
Cerotinsäure 

CaTHMOä  fest  .    . 

flüssig     .    .    .    . 


20  bis  195  I     558 
8  „  139      3768 


10 

60 

0 

0 

0 


60 
92 
50 
94 
150 


-190bis-81 

-76  „     0 

19  „   77 

-190  „-81 
-75  „     0 

19  bis  87 

14  „    49 

17  „    90 

15  „    49 

18  „    89 
24  „    97 

20  „  114 

21  „  109 
-21  „    10 

16  „     70 

18  „    98 

10 

40 

85 

20 
26  bis  30 
26  „    29 

20 

21  bis  113 

10  „    33 
10  „    93 

0  „  16 
35  „  103 
18  „  155 
29  „  105 


-11 
16 


3075 

378 
2898 

3252 
3650 

1415 
2163 
2962 
1445 
2495 
3722 

830 
873 
911 
947 
526 

689 
716 
5078 
6142 
6675 
5022 
6482 
8413 
579 
0,686 
1,086 

0,451 
547 

242 
248 

697 
524 
542 
533 

630 

545 


Louguinine(3) 
Schiff  (2) 

De  Heen  (i) 
Hess 


N  ernst, 

>  Koref  und 

Lindemann 


J 

Teudt 


Guillot 


0  „    30      387 
80  „  124  I    607 


Louguinine{3) 


Nadejdine 


De  Heen  u. 
Deruyts 

Timofejew  (2) 
Pagliani  (3) 

Timofejew  (2) 

Louguinine 
(5,  7) 

De  Heen  (i) 


Guillot 

Louguinine  (4) 
Guillot 


Chloral  C2HCI3O     . 
Chloralalkoholat 

C2HGI3O  .    .     . 

Chloralhydrat,  fest  . 

C2H3CI3O2    flüssig 

Chlorbenzol    CsHsCl 

Chloroform  CHCI3  • 


+  9,6  Proz.  CioHs 
(Naphthalin) 

Chlortoluol  C7H7CI  . 


Cyanäthyl  C3H5N 


Dekan  C10H22 


Dextrose  C6H12O6  / 
+  iooH20(9,i-pr.) 
+  30oH20(3,2-pr.) 

Diäthylaceton 

CjHhO     .     .     - 

DiäthylaminCiHiiN 

DiäthylanilinCioHisN 

Dibenzyl  CuH,*/  . 

Dibrombenzol 
C6H4Br2  p-,  fest  . 

„       p-,  flüssig 

„       +  7.5C7H8 
(25,4-pr.)   (Toluol) 

-i-i5C7H8(i4»6-pr.) 
+4oC7H8(6,o-pr.) 
Dichloressigsäure 
G2H,Cl202  fest     . 
flüssig     .    .    .    . 

Dimethylanilin 
CgHuN     .     .     . 


17  bis  81    I    259 


50  „105 
17  „  44 


51 

7 

6 

15 


88    I 

64   I 

114 

35 


-30 

0 

60 

20 

18 

18 
17,5  bis  19 
6  „   81 
8  „  137 
-30 
0 
60 
14  bis  18 

0  „  50 

21  „154 
14  „  26 


20  „  98 
20  „  25 
9  „  82 
10  „139 
15  „  40 

10 
45 


18  bis  60 

19  „  59 
19  „  59 


22  „196 

8  „82 
11  „139 
22  „188 


509 
206 
470 

3252 

3430 

2337 
2293 

2323 
2384 
234 

237 

247 

3550 

3484 
3698 

4235 
5086 
6608 
5058 

498 

590 

313 
949 

982 

557 
■518 
4758 
5028 
365 


143 
158 

207 

363 
389 
409 

406 

383 

350 

4434 
4907 

482 


Berthelot  (2) 

(5) 
(2) 

Schiff  (2) 

Schüller  (2) 
Regnault  (10) 


Timofejew  (2) 
Forch 


Cattaneo  (i) 
Schiff  (2) 

Regnault  (loj 


Bartoli  u. 
Stracciati  (| 
Mabery  u. 
Goldstein 

Louguinine  (3 
Magie  (4) 
„      (I) 


I 


Louguinine(: 

Nadejdine 
Schiff  (2) 


Bogojawlensky 
u.  Winogrado^ 

Bogojawlendcj 


Perrot 


Pickering  (2! 

Louguinine  (: 
Schiff  (2) 

Louguinine(: 


Börnstein  u.  Scheel. 


174 


769 


Spezifische  Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/=fest 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung.                               H 

Lit.  Tab.  177,  S.  777-                                                                               | 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

1 

1  Spez. 

1  Wärme 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Spez. 
Wärme 

Beobachter 

Dimethyltoluidin  .     . 

0  0, 
22bisl8o]  495 

Louguinine(7) 

Glykol  CHgOi      .    . 

0 
20  bis  195 

0, 
681 

Louguinine(3) 

Diphenylamin 

1 

20  „    24 

565 

Schwers 

(C8H5)jNH  fest      . 

15  „    20  j  328     1 

Battelli  (i) 

33  „    37 

591 

» 

30  „    3^ 

>    360 

j. 

13  „  139 

627 

deForcrand(i) 

40  „    4i 

>    416 

>, 

13.,    60 

585 

„ 

„    flüssig   .... 

51  „    5{ 

»    464 

,» 

„    überschmolzen  . 

-22,8b. -f  9 

536 

„ 

60  „    6' 

t     482 

,, 

Harnstoff  CONaH«    / 

14  bis  26 

321 

Magie  (3) 

Dipropylketon 

„  -f  iooH20(3,2-pr.) 

980 

„      (i) 

CHuO     .... 
Dodekan  0,2  H2e    .     . 

20  „  m 

14  „    2( 

0„    o( 

*    552 
)    5065 

);  500 

i 

Louguinine(3) 
Bartoli  u. 
Stracciati(i) 
Mabery  u. 
Goldstein 

-f4ooH20(o,8-pr.) 
+  42,4  Äthylalko- 
hol   (2,9-proz.) 
4-70,6  Äthylalko- 

994 
598 

„ 

!  Dulcit  CeHuOg  /  .     . 

14  „  a 

j    283 

Magie  (3) 

hol    (1,7-proz.) 
Heptan  G7H,,  .    .    . 

18   „   51 

599 
4869 

Bartoli  u. 

+400  HjO(2,5-proz.) 

988 

„      (2) 

Stracciati(i) 

:  Erythrit 

C4H10O4  fest      .     . 

20  „  10t 

>    352 

Louguinine(2) 

0   „  50 

504 

Mabery  u. 
Goldstein 

'<  Essigsäure 

20 

490 

Timofejew  (2) 

CHÄ  fest  .    .     . 

1.,    ^ 

i    627 

Guillot 

Hexachloräthan 

4  „      i 

^    618 

Massol  u. 

QCl«/     .... 

18  bis  37 

178 

Kopp  (2) 

überschmolzen   .    . 

12  „    2 

^ !  473 

Guillot 

18  „   43 

194 

>» 

flüssig 

20„    5< 

1  ti  ~> 
}    5118 

Lüdeking 

18   „   50 

277 

„ 

21  „    5 
20  „    6 
26  „    » 

2    4932 
1    5118 
8    522 

Marignac  (2) 
V.  Reis  (i) 
Berthelot  (i) 

Hexadekan  Ci8Hj4     . 
Hexahydrobenzol 

15   „   22 

0   „   50 

4964 
496 

Bartoli  u. 
Stracciati(i) 
Mabery  u. 
Goldstein 

15  „    fr 

l    5026 

Schiff 

(Gyklohexan)  C«Hi2 

0  „   50 

506 

„ 

18  „  11 

l     5357 

„ 

Hexan  QHu    .     .     . 

0   „   50 

527 

» 

10  „    » 

0    537 

Guillot 

16  „   37 

5042 

Bartoli  u. 

22  „11 

1 !  532 

Louguinine(4) 

Hydrochinon 

Stracciati(i) 

20 

!  487 

Timofejew  (2) 

QHeO,/.     .     .     . 

14   „   26 

258 

Magie  (3) 

verdünnt,    85-proz. 

22  bis  6 

1  5901 

V.  Reis  (i) 

+  300  H2O    (2,0-pr.) 

991 

„       (2) 

50-proz. 

22   „   6 

2;  7777 

„ 

-f  400 H2O    (i,5-pr.) 

994 

„ 

2,7-proz. 

20   „   6 

1  \  9998 

Kaliumacetat    .    .    . 

Essigsäure  anhydrid 

i 

C2H3O2K/    .     .     . 

10   „   30 

290 

De  Heen  (i) 

1      C4H6O3     .... 

23   „12 

2     434 

Berthelot  (i) 

10   „   61 

508 

» 

!  Glyzerin  CaHsOs   .     • 

15   „   5 

0     576 

Emo 

10  „   93 

437 

„ 

14   „   2 

6    576 

Magie  (3) 

+  5H2O     (52,2-pr.) 

20   „   51 

6391 

Marignac  (2) 

verdünnt,    50-proz. 

15   „   5 

0'  813 

Emo 

-fiooHiO     (5,2-pr.) 

20  „   51 

9550 

» 

„      +40,4  H2O 

1 

Kaliumoxalat 

-190,,   14 

186 

Forch  u. 

(11,2-proz.) 

956 

Magie  (i) 

C2K2O4+H2O  f 

Nordmeyer 

„       +100H2O 
(4,9-proz.) 
-f4ooH20 

980 

j» 

Kaliumtetroxalat  / 

19  „  49 

236 

Kopp  (2) 

i                      (1,3-proz.) 

995 

„ 

C4H3KO8  +  2H2O  . 

19  „   50 

283 

n 

I     +35,3  Äthylalkohol 

Kohlenstoff- 

(5,3-proz.) 

597 

„ 

dichlorid  CGI*  .    . 

-30 

19255 

Regnault  (10) 

+  141,3   Äthylalko- 

(Tetrachloräthylen) 

0 

19798 

», 

hol   (1,4-proz.) 

597 

,1 

60 

20884 

,9 

+  i2,5Anilin(7,4-pr.) 

543 

„ 

60 

21336 

Hirn 

•     +50  Anilin  (1,9-pr.) 

525 

,» 

100 

228 

Sutherland 

i     +iooAnilin  (i,o-pr.) 

1  521 

140 

243 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Börnsteia  u.  Scheel.    49 


770 


174  d 


Spezifische  Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/  =  fest 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez 
Wärme 


Beobachter 


Kohlenstofftetra- 
chlorid CCU  . 


Metakresol  CjHsO  . 
Para-,  überschmolzen . 

Lävulose  C6H12O,  /  . 
+  201,5 H2O  (4.7-pJ"-) 
Laurinsäure 

C12H24O2  fest  .  . 
flüssig  .... 
Maltose 

C„H220n-f-H20/. 
-fSooHaO  (6,3-proz.) 
Mannit  CßHiiOs  /      . 


-fioSHjO  (8,5-proz.) 
Mesityloxyd  CeHioO  . 
Methyläthylketon 

C^HgO 

Methylalkohol    CH4O 


„  verdünnt,  12-proz. 

20-proz. 

31-proz. 

50-proz. 

50-proz. 

Methylanilin  C7H9N  . 

Methyldichloracetat    ( 

C3H4O2CIS  [ 

Methylformiat 

C2H4O2     .     .     .     . 
Methylhexylketon 

CsHieO     .    .    .    . 
Methylisopropyl- 

keton  C5H10O    .    . 
Methylmonochloracet.  f 


C3H5O2CI 
Methyloxalat  / 

C204(CH8)2 

Methylsilikat 
CiHuSiO«     . 


0 

70 

20 

21  bis  199 

9„    28 

7  „    94 

14  ,.     26 


-10  „    26 
40,.  100 


14 


26 


19  „    51 

20  „  100 
14  „    26 

21  „  121 

20  „     70 
5„     10 

10  „  16 

16  „  20 

0„  6 

21  „  27 

20 

23  bis  43 

6„    13 

6„    10 

7  „    11 


3„ 

21  „ 
20  .. 


7 

6 

27 

190 


8„    81 
9  „  188 

13  „    29 
23  „  172 

20  „    91 

8  „    64 1   3885 


2010 
2031 
207 

553 

487 

5" 

276 
976 

432 
572 

322 
966 

324 
328 

315 
966 
521 

549 
5901 
5868 
6009 

570 
607 
600 

645 
0,624 
i»073 

i>073 
0,980 

818 

861 

513 
3202 

33" 
516 
572 
525 


11  „  111 
10  „  36 
10  „    46 

23  „  116 


3978 

314 

334 

5011 


} Mills  u.  Mac 
Rae  (2) 
Timofejew  (2) 
Louguin.  (4,6) 
Bruner  (i) 

Magie  (3) 
„      (2) 

Guillot 


Magie  (4) 

„      (2) 
Kopp  (2) 
Louguinine(2) 
Magie  (4) 

„      (2) 
Louguinine(3) 


Regnault  (3) 


Böse 

>> 

Timofejew  (2) 
Kopp  (i) 
Lecher  (i) 


Böse 

Louguinine(7) 
Schiff  (2) 


Berthelot  u. 
Ogier  (i) 

Louguinine(3) 


Schiff  (2) 

De  Heen  (i) 

j  Kahlenberg 
\   u.  Koenig 


Methyltrichloracetat  1 
C3H3O2CI3  j 

Milchzucker 

C12H22O11  / 

„+H2O/.    .    .    . 

„  +  2ooH20(9,i-pr.) 

„-f3ooH20(6,3-pr.) 

/?-Monobromonaph- 

thalin         CioHTBr/ 

-fiCjHs  (Toluol) 

(71-proz.) 

-l-2oC7H8(io,5-proz.) 

Monochloressigsäure 

C2H3CIO2  fest    .     . 

flüssig  .... 

Monojodbenzol 

CeHjJ/    .     .     .     . 

^2,5C6H7N  (Anilin) 

(47-proz.) 

+  ioC6H7N(i7,i-pr.) 

-f2oC6H7N  (9,9-pr.) 

Myristinsäure 

CuHogOi   fest 

„    flüssig    .     .     . 

Naphthalin  CjoH«  fest 


„    flüssig 


„  -f  5  Ct  Ha  (Toluol) 

(21-proz.) 

„-f2oC7H8(6,5-pr.) 

Naphthylamin,  fest   . 

C10H7NH2 

„    flüssig    .    .    . 


Natriumacetat,  fest  . 
CiHaNaOi 
„  kryst.,  CaHaNaOa 
+3H2O,/ 

„  unterkühlt,  flüssig 
„  geschmolzen   .    . 

-t-25H,0  (I5,4-Pr-) 
+  looH.O  (4,4-pr.) 
Natriumformiat 
CHNaOz  /  .  .  . 


8  bis  82 
8  „  139 


14 


26 


2764 
2870 

288 
298 
950 
966 

260 

309 
406 

364 
427 


20  „  69  i  191 


21  „  61 


69 
60 


69 
69 
60 


21  bis  60 
20  „  60 
10  „  16 

20  „  26 
30  „  33 
45  „  60 
60  „  65 

94,2 
14  bis  69 

21  „  67 
0„  16 
0  „  46 
0  „  67,8 

68  „  66 
78  „  100 
19  „  62 
19  „  62 
10  „  93 
|21,.  67 


359 
445 

471 


-10  „  25  1  405 
65  „  142  I  532 

-50 
10  bis  20 
40  „  60 
60  „  70 
80  „  86 
90  „  95 

94,6 


240 

314 
326 

334 
396 
409 

427 


405 
415 
318 
334 
379 
394 
416 
476 
350 
845 
413 
510 
769 
846 
775 

9037 
9687 
2916 
312 


Schiff  (2) 

Magie  (4) 
>> 
„     (2) 

Perrot 


Pickering  (2) 


Perrot 


Guillot 

Bogojawlensky 
Battelli  (i) 


Schlamp 

Perrot 

» 
Battelli  (i) 


Schlamp 
Pagliani  (2) 

Gnesotto  u. 
Fabris 


Marignac  (a) 

De  Heen  (i) 
Pagliani  (2) 


Börastein  u.  Scheel. 


174 


771 


Spezifische 

Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/=fest. 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung.                                || 

Lit.  Tab.  177,  S.  777-                                                                                1 

Substanz 

Tem-       Spez. 

peratur    Wärme 

Beobachter 

Substanz 

Tem-       Spez. 

peratur    Wärme 

Beobachter 

litrobenzol 

1 
0  0» 
6  bis  10     3524 

Regnault  (3) 

Propylbichloracetat 

o'o, 
10  bis  82    3508 

Schiff  (2) 

CeHäNO, 

10  .,   15     3478 

„ 

CsHsOjCl, 

11  „  139    3620 

., 

15  „   20     3499 

» 

Propylmonochloracetat 

10  „    82     4240 

„ 

20           358 

Timofejew(2) 

CsHsOjCl 

11  „  189    4352 

,, 

20  bis  199     396 

Louguinine(7) 

Propyltrichloracetat 

10  „    81     3064 

„ 

93           402 

Schlamp 

G3H7O2CI3 

10  „  139    3174 

„ 

'itronaphthalin 

10  bis  15     264 

Battein  (i) 

Pyridin  QH5N .    .    . 

20          405 

Timofejew  (2) 

C^oHtNO,  fest     . 

•W  „   45 ;    274 

„ 

21  bis  108    431 

Louguinine(4) 

„         flüssig 

56  ..   60     360 

„ 

Pyrocatechin 

1 

65  „   68  ■    379 

,, 

CbH^O,/ 

14  „    26    313 

Magie  (3) 

94,3          390 

Schlamp 

+  300H2O  (2,0-pr.) 

!  994 

„     (2) 

onan  CsHjo     •     •     • 

0 bis  50     503 

Mabery  u. 

Resorcin  CsHsO,/      . 

14  „     26  ;  266 

»     (3) 

•nanthylsäure 

Goldstein 

+  300 HgO  (2,0-pr.) 

1  992 

„     (2) 

^H.A 

-7  .-.   25     558 

Guillot 

Rohrzucker 

! 

1 

Irtan  CbHis     .     -     • 

12  „   19     511 1 

Bartoliu.St.{i) 

C„HaO.,/ 

14  „    26  i  301 

..     (3) 

0  .,   50     505 

Mabery  u.  G. 

-f  100  HjO  (i6,o-pr.) 

!  911 

„     (I) 

20, .123!   578 

Louguinine(3) 

Schwefelkohlenstoff 

-9«         195 

Battelli  (2) 

xalsäure 

CS, 

0         238 

„ 

CHsO« 

3  „  47  '    2785 

Nemst,  Koref 

-30         2303 

Regnault  (10) 

.,      +2HjO/ 

3  „   47     3742 

u.  Lindemann 

0         2352 

., 

0  .,   50     3359 

Hess 

30         2401 

., 

0  .,   M     3728 

„ 

30         2388 

Hirn 

almitinsäure 

80         260 

Sutherland 

CUH32O2  fest     .     . 

-10  .,   25     484 

Guillot 

120         276 

„ 

flüssig 

65  .,104     653 

., 

160         2882 

Hirn 

jlargonsäure 

18         242 

Forch 

CäHi»02  flüssig  .     . 

16  „   95     599 

,, 

-f  14.2  Proz.  0,0 Ha 

^ntadekan  CiöHm     . 

0  „   50     497 

Mabery  u.  G. 

Naphthalin) 

18         259 

„ 

jSntan  C5H,,    .    .    . 

-78          476 

Schlesinger 

Seignettesalz 

0           512 

>j 

NaKCiH406  +  4HaO/ 

19  bis  50    328 

Kopp  (2) 

henol  QsHgO  .    .    . 

14  bis  26     561 

Magie  (3) 

Stearinsäure 

93,9         561 

Schlamp 

C^HasOj  fest     .    . 

0  .,    30    397 

Guillot 

iperidin  C^HuN  .     . 

20  bis  97     523 

Louguinine(4) 

flüssig 

75  „  137     550 

,, 

'q?ionitril  CsHsN     . 

19  „   95     538 

., 

Terpentinöl  QoHie     . 

-20         3842 

Regnault  (10) 

(t^ionsäure  QHsOz  • 

35  .,  105     536 

Guillot 

0        4106 

„ 

21  „  136     560 

Louguinine(7) 

80         4842 

., 

fopylalkoholCsHöO. 

-21  .,    12     5186 

Nadejdine 

160         5068 

., 

21  „   23     659 

Pagliani  (3) 

80         5242 

Hirn 

21  „   90     675 

Louguinine(3) 

160         6126 

„ 

20           579 

Timofejew  (2) 

4bis9       419 

Ecker  lein 

Obis    5     532 

Böse 

93          505 

Schlamp 

21  „   27     568 

„ 

Tetradekan  G14H30     • 

14  bis  21     4995 

Bartoliu.  Str. 

veidünnt,    50-proz. 

0      „            6    ;         876 

„ 

0  „  50     497 

Mabery  u.  G. 

50-proz. 

21  „   27  1    899 

„ 

Thymol  GioHuO    .     . 

U  „  98     519 

Bruner  (i) 

JH,0  (86,9-proz.)  . 

24  „   26  0,733 

Pagliani  (3) 

(überschmolzen) 

9  „27     504 

„ 

•^HjO  (37.7-proz.)  . 

24  „   27  1,003 

„ 

„fest 

0          3114 

Barus 

Iso-     .     .     . 

-20  „    14  0,5286 

Nadejdine 

50          4624 

„ 

21  „   80     706 

Louguinine(3) 

„    flüssig  .... 

50          5665 

„ 

Börnsteio  u.  Scheel.    49* 


772 


174f 


Spezifische  Wärme  fester  und  flüssiger  organischer  Verbindungen. 

/=fest. 

Die  Zahlen  für  den  Prozentgehalt  bedeuten  Gewichtsprozente  der  Lösung. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tem- 
peratur 


Spez. 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tem- 
peratur 


Spez. 
Wärme 


Toluidin  C7H9N     .     . 
(Ortho-)   .    .    . 


„    Para-  /    .    . 
„  flüssig 

Toluol  C;  Hs  •     •     • 


+  10,9  Pr.  Naphthalin 
Tredekan  C13H28  •  • 
Trichloressigsäureffest 

C2HCI3O2   *flüss. 
Trimethylkarbinolffest 
C4H10O  ^flüss 
Undekan  CuH24    .     . 
Valeriansäure 
C5  H 1 0O2 
Weinsäure  C^HeOe  / 
„    C4H6O6+H2O/ 
-fioH20(45,5-pr-) 
+  2ooH20(4,9-pr.) 
Weinstein  C4H5KO6  / 

Xyloldibromid  I 

^"«^'^  Ueta-" 

Xyloldichlorid[^^''f' 

Xyloltetrachlorid  f  Para- 
C8H4CU  ^Ortho- 
Zinkacetat 
(C2H30,)2Zn-f3H20/ 

Zuckere,  H2,0n/kryst, 
,,         „    amorph. 
(vgl.  auch  Rohr- 
zucker und  Milch- 
zucker) 


12  bis  83 
12  „  139 
22  „  195 

94 
10  bis  15 
25  „  30 
40  „  45 
5»  „  60 

94 
-92 
-25 

10 

65 

85 

20 
15  bis  64 
12  „  99 
19  „  68 

18 

18 
0  bis  50 


-21  „  14 

25  „  45 

0  „  50 

23  „  93 
21  „  51 
19  „  50 

18 

18 
19  bis  51 
15  „  40 


0  o, 


15 
15 
15 
15 
15 
15 
15 


40 
40 
40 
40 
40 
60 
60 


15  „  75 

75  „  95 

22  „  61 

20  „  51 

0  „  76 

0  „113 

0  „130 


5038 
5234 
524 
536 

371 
410 

598 
638 

533 
353 

380 

3638 
4905 
5341 
412 

4237 
4400 

423 
402 
398 
499 
459 
357 
560 
722 
501 

590 

288 
319 
745 
975 

257 
180 

183 
184 
282 
283 

295 
242 

24 

270 

410 

3005 

342 

3037 

3337 

35" 


Schiff  (2) 

Louguinine(2) 
Schlamp 
Battelli  (i) 


Schlamp 
Battelli  (2) 

De  Heen  u. 
Deruyts 

Timofejew(2) 
Schiff  (i) 

Perrot 
Forch 

Mabery  u.  G. 
Pickering  (2) 

DeForcrand2) 

Mabery  u.  G 

Guillot 
Kopp  (2) 

Thomsen 

Kopp  (2) 
Colson 


De  Heen  (i) 
Kopp  (2) 
Hess 


Blut,  arterielles 
venöses . 

arterielles 

venöses . 
Baumwolle 
Cellulose,  trocken/" 
mit  7  Proz.  H2O/ 

Ebonit   .     .     . 
Kork      .     .     . 

Olivenöl,  spez.  Gew 
0,911  .     .     . 


Palmenholz 
Paraffin  /  . 


flüssig    . 
Petroläther     .    . 


Petroleum  .... 

Rizinusöl    .     .     .     . 

Rindsleder,     gegerbt 

trocken  .     .     .     . 

mit  16  Proz.  H2O 

Rohöle,  Japan    .    . 

Pensvlvania 

Rußland      . 

Kalifomia  . 

Wachs,  gelb    .    .    . 


„  flüssig  .  . 
Weizenstärke  (trock.) 

mit  33,7  Proz.  H2O 

Wolle  (trocken)  .    . 

mit  1 1  Proz.  H2O 

„  (luftfeucht)   .    . 


20  bis  45 

20  „  45 

0  „100 


6,6 


-190 
-188  bis -78 
-188  „  15 
-20  „    3 
20 
20 
30 
40 
55 
-190 
100 
0 
-161 
-74 
-26 
21  bis  58 
18  „  99 


-19 
0 

25 
35 

52,4 


8pfz.eew.0,862 
„  0,810 
„  0,908 
„  0,960 

-21  bis  3 
26  „  42 
42  „  58 
65  „100 

0 

0 


0  bis  100 


o, 
872 
871 
906 
893 
362 
366 
41 
339 
485 

471 
419 

160 
176 
312 

377 
525 
694 

589 
622 
700 

4518 

4446 

4194 

588 

601 

608 

5" 
498 
434 

357 
45 

453 
500 

435 
398 

429 

0,82 

1,72 

0,499 

270 

305 

393 
459 
411 


*)  Die  oben  angegebenen  Zahlen  für  Petrolä1| 
sind  nach  der  von  Eckerlein  für  die  Temperaturen  | 
-190  bis  10°  gefundenen  Formel  berechnet: 
c  =  0,4 194  —  0,03395  t  —  0,05143  t^. 


Börnsteio  u.  Scheel. 


175 


773 


Spezifische  Wärme  von  Gasen  und  Dämpfen 

bei  konstantem  Druck,  bezogen  auf  gleiches  Gewicht  Wasser. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tem-  Spez. 

peratur       Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tem- 

' Spez. 

peratur 

Wärme 

0 

0» 

100  bis  203 

0512 

13  ,.  100 

194 

22  „  214 

187*) 

11  „  100 

082 

21  „  100 

055 

23  „  99 

242 

26  „  198 

243 

-78 

183 

-30 

202 

-28  bis  7 

184 

15  „  100 

202 

11  „  214 

217 

20 

202 

100 

221 

0  bis  200 

215 

0  „  400 

228 

0  „  600 

239 

0  „  800 

249 

0  „1000 

257 

0  „1200 

264 

0  „1400 

270 

20T 

267 

16  „  207 

226 

26  „  103 

213 

27  „  206 

224 

225 

278 

13  „  172 

231 

27  „  67 

1,625 

27  .,  150 

1,115 

27  „  280 

0,65 

23  „  100 

520 

27  „  200 

536 

24  „  216 

512^.) 

365  „  680 

65 

16  „  202 

154 

20  „  206 

245*) 

86  „  190 

160 

90  „  234 

132 

111  „  246 

135 

159  „  268 

112 

163  „  271 

129 

149  „  273 

0939 

Beobachter 


tmosph.  Luft 


P"' 


70    »   • 
luerstoff 


„      flüssig  .     . 
'asserstoff  .    .    . 


!  I  Atm.  .  .  . 
!  30  „  ... 
•  ickstoff .  .  .  . 
itiProz.  Sauerstoff 


(berechnet) 

„  flüssig  (beob.) 

-lium     .    .     .     . 

■gon 

ilor    .    .    . 


!— 


-183 

20 

20 

100 

-30  bis  10 

0  „  100 

20  „  100 

0  „  200 

20  „  440 
20  .,  630 
20  „  880 
-102  „     17 
20  „    98 
-140 
-120 
-50 
-120 
-50 
20 
13bis207 
20  „  440 

20  „  630 
-200  „-183 

-28  „      9 

21  „  100 
12  ,.  198 


20 

0  „  200 
0  „  400 
0  „  600 
0  „  800 
0  „1000 
0  „1200 
0  „1400 
0  „  200 
-208  „-196 

20  „  90 
13  „  202 
16  „  343 

83  „  228 

19  „  388 

206  „  377 


253 
241 
242 
243 
238 
237 
239 
237 
233 
237 
243 
243 
237 
0,237 
2,607 
0,470 
274 

777 
312 
219 
217 
224 
230 

0,347 

3,400 

3,410 

3,409 

3,402 

3,788 

I  0,249 

239 

;    243 

i    246 

I    250 

I    254 

i    258 

\    262 

i    244 

I  0,430 

i  1,25 

0,123 

124I) 

I  "55 

'  0555 

I  0553 

i  0336 


}  Scheel  u. 
Heuse  (i) 
Swann 

', 
Regnault  (9) 

,, 
Wiedemannd 
Regnault  (9) 
Dittenberger 

iHolbom 
Austin 
Witkowski 


Chlorjod  CIJ      .     . 
Chlorwasserstoff     ( 
HCl  I 

Bromwasserstoff  H  Br 
Jodwasserstoff  HJ 
Kohlenoxyd  CO 

Kohlensäure  CO, 


Scheel  u.H.(2) 
Regnault  (9) 
Holb.  u.  Aust. 

Alt 

Regnault  (9) 
Wiedem.  (i) 
Regnault  (9) 
Lussana  (i) 

Scheel  u.H.  (2) 

Holbom  und 

Henning  (2) 


Regnault  (9) 
Alt 

R.  Thomas 
Dittenberger 
Regnault  (9) 
Strecker  (i) 
Regnault  (9) 
Strecker  (2) 


I  Atm.    .    . 
30    „ 
Stickoxydul  NjO 


I  Atm.    .     . 

30    „ 
Stickoxyd  NO   . 

St  ickstoff  dioxyd 
NO2 

Ammoniak  NH3 


Schweflige  Säure  SOj 
Schwefelwasserstoff 

H2S 

Schwefelkohlenstoff 

CS2 

S  i  liciumtetrachlorid 

SiCU 

PhosphorchlorürPCls 
Arsenchlorür  AsCU 
Titanchlorid  TiCl4 . 
Zinnchlorid  SnCl«  . 


Strecker  (2) 

Regnault  (9) 
Strecker  (2) 

„ 
Wiedem.  (i) 

„ 
i   Scheel  u. 
j  Heuse  (2) 
Regnault  (9) 


Swann 

Holborn  und 
Henning  (2) 


Lussana  (i) 

»» 

Regnault  (9) 
Wiedem.  (i) 


Regnault  (9) 

1  Berthelot  u. 
I   Ogier  (2) 

Wiedem.  (i) 

Regnault  (9) 
Nemst  (3) 
Regnault  (9) 


Regnault  (9) 


^)  Umgerechnet  nach  Regnault,  1.  c.  S.  306.     »)  Desgleichen  S.  156. 


Börnstein  a.  Scheel. 


774 


175  a 


Spezifische  Wärme  von  Gasen  und  Dämpfen 

bei  konstantem  Druck,  bezogen  auf  gleiches  Gewicht  Wasser. 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez 
Wärme 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Spez 
Wärme 


Wasserdampf  H,0  . 


100  bis 
128  „ 
100  ,, 

100  „ 
100  „ 
100  „ 
100  „ 
100  „ 
100  ,. 


379 


125 

217   480 
200   465 


400 
600 
800 
1000 


468 

473 
482 

494 


Gray 

Regnault  (9) 

Holbom  und 

Henning  (2) 


1200     510 
1400     531 


Wahre  Spez.  Wärme  des  überhitzten  Wasserdampfes 
nach  Knoblauch  u.  Jakob  bzw.  Knoblauch  u.  Molier. 


Druck 


p  = 

qcm 

4'^ 
^qcm 

qcm 

qcm 

p.  is  = 

120" 

143" 

158" 

169° 

t  =  ls 

0,506 

0,533 

0,566 

0,603 

t  =  120" 

506 

— 

— 

— 

130 

498 

— 

— 

— 

140 

493 

— 

— 

— 

150 

488 

524 

— 

— 

160 

485 

515 

562 

— 

170 

483 

507 

547 

598 

180 

481 

501 

534 

570 

190 

479 

497 

524 

552 

200 

478 

493 

515 

537 

250 

478 

485 

494 

502 

300 

480 

486 

491 

496 

350 

486 

490 

494 

497 

400 

493 

496 

499 

502 

450 

501 

503 

505 

507 

500 

509 

511 

512 

513 

•  550 

517 

518 

519 

520 

Aceton  CaHgO  .     .     . 
Äthyläther  C4H10O    . 

Äthylalkohol  CiH^O  . 
Äthylbromid    CoHsBr 


Äthylen  C2H4  .  . 

I  Atm.     .     .  . 

30  Atm.  .  .  . 
Äthylenchlorid 

C2H4CI2     .     .  . 

Benzol  CgHe      .  . 


26  bis  110 

27  „  179 
129  „  233 

25  ,.  111 


o, 


27 

69 


189 
224 


Chloroform  CHCI3 


Cyanäthyl  C2H5CN 
Äthylacetat  C4H80i 


Methan  CH4     .     .     . 

I  Atm 

30  Atm 

Methylalkohol  CH4O. 


DiäthylsulfidC^HioS 
Terpentinöl  C10H16 


350 
108  bis  220 

350 
28  bis  116 
30  „  190 
68  „  196 
10  „  202 


111  „  221 

34  „  115 

35  „  180 
116  „  218 

350 

27  bis  118 

28  „  189 
350 

114  bis  221 
33  „  113 
35  „  189 

115  „  219 
18  „  208 


101  „  223 
340 

120  bis  223 
179  „  249 


347 
374 
412 

428 
462 
480 
601 

453 
613 
161 

174 
190 
404 
404 
450 

229 
299 
332 
375 
499 
144 
149 
152 
426 
337 
371 
401 

593 
591 
692 
458 
685 
401 
506 


bei  konstantem  Volumen,  bezogen  auf  gleiches  Gewicht  Wasser. 


Sauerstoff  . 
Wasserstoff 

Stickstoff  . 
Argon  .  . 
Chlor     •    . 


0  bis  2100 

0, 
183 

unterh.  -213 

1,5 

0  bis  2500 

2,89 

0  „  2500 

0,215 

0  „  2500 

074 

ca.  18 

083 

0  bis  1800 

093 

Pier  (4) 
Eucken  (2) 
Pier  (3,  4) 


Voller 
Pier  (2) 


Kohlensäure  CO2  . 

Ammoniak  NH3    . 
Schwefelkohlenstoff 
CS2      ...     . 
Wasserdampf    .     . 


0 

0, 

ca.  18 

149 

0  bis  2100 

238 

ca.  18 

390 

0  bis  2000 

137 

0  „  2500 

580 

Börnstein  u.  Scheel. 


I 


176 


775 


Verhältnis  k  der  spezifischen  Wärmen  von  Gasen  und  Dämpfen 

bei  konstantem 

Druck  und  bei  konstantem  Volumen. 
Lit.  Tab.  177,  S.  777. 

Substanz 

Tempe-        ,. 
ratur         ^ 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

& 

Beobachter 

Atmosph.  Luft      .    . 

-181      :i,34 

Cook 

Brom 

20  bis  388  1,293 

Strecker  (i) 

-156 

1,39 

„ 

Jod 

220  „  376  1,294 

„ 

I  Atm. 

-79 

1,405 

Koch 

185,5 

1,303 

Stevens 

fe  ■                25  Atm. 

-79 

1,569 

,» 

Chlorjod  aj     .    .    . 

100 

1,315 

Strecker  (2) 

R'                50  Atm. 

-79 

1,767 

„ 

200 

1,321 

», 

K               100  Atm. 

-79 

2,200 

„ 

Chlorwasserstoff  HCl 

19  bis  41 

1,398 

MüUer 

Hk            150  Atm. 

-79 

2,469 

„ 

20 

i  1,389 

Strecker  (2) 

^^B            200  Atm. 

-79 

2,333 

„ 

100    ;  1,400 

„ 

^B 

IS 

1,405 

Röntgen 

Bromwasserstoff  HBr 

10  bis  38  j  1,365 

Müller 

^B 

0 

1,405 

Wüllner  (2) 

20      j  1,422 

Strecker  (2) 

wt 

100 

1,403 

„ 

100      j  1,440 

» 

^B. 

1,411 

Kayser 

Jodwasserstoff  HJ     . 

20       :  1,397 

Strecker  (2) 

^H 

12  bis  22 

1,406 

Müller 

100       :  1,396 

„ 

^r 

12   „  20 

1,397 

Low 

Kohlenoxyd  CO    .    . 

0       i  1,403 

Wüllner  (2) 

1 

6  „   14 

0 

1,392 

1,4025 

1,404 

Maneuvrier  u. 
Foumier  (i) 
Lummer  u. 
Pringsheim(2) 
Leduc  (2) 

Kohlensäure  CO2  .    . 

100 

1,395 
1,41 
1,401 
1,291 

Cazin 
Leduc  {2) 
Cazin 

^H 

100     : 1,403 

,» 

19       ;  1,305 

Röntgen 

^B 

1,401 

Makower 

20  bis  25  i  1,292 

De  Lucchi 

^ 

0       1,401 
100        1,399 

Stevens  (2) 

9   „   34    1,265 
0       i  1,3" 

Müller 
Wüllner  (2) 

9Ö0 

1,34 

100 

1,282 

„ 

900 

1,39 

Kalähne 

12  bis  20 

1,291 

Low 

Sauerstoff    .... 

1,41 

Cazin 

1,308 

Capstick 

Ozon 

Wasserstoff  .... 

16  bisa 
5  „  1 

0 
4 

1,402 
1,398 

1,402 
1,29 

1,41 
1,384 

Müller 
Lummer  u. 
Pringsheim(2) 
Küster 
Richarz  u. 

Jacobs 
Cazin 

Maneuvrier  u. 
Foumier  (i) 

I  Atm. 

'V3  Atm. 

50  Atm. 

4   „   11 

0 

100 

15 

20 

50 

1,299 
1,2995 

1,319 

1  1,283 
1,300 
1,279 
1,705 

Maneuvrier  u. 
Foumier  (i) 
Lummer  u. 
Pringsheim(2) 
Leduc  (2) 

,» 
Thibaut 

Amagat 

4   „   16  11,408 

Lummer  u. 

60  Atm. 

50 

1,903 

„ 

1 

Pringsheim(2) 

70  Atm. 

50 

2,327 

„ 

Stickstoff  I  Atm. .     . 

,  Luft-  .    . 
Argon 

-192 
0 

1,45 
1,41 

1,389 

1,390 

1,667 

Valentiner 

Cazin 

Rohlf 

„ 

Niemeyer 

Stickoxydul  N,0  .     . 

Stickstofftetroxyd   NgO* 
15,07  Proz.  dissoc. 

0 
100 

20 

1,3" 
1,272 

1,324 
1,172 

Wüllner  (2) 

„ 
Leduc  (2) 

Natanson 

13       1,667 

„ 

56,99    „ 

22 

1,274 

» 

100      i  1,668 

» 

100         „        „  NO2 

1,31 

,, 

Helium 

:i,63 

Behn  U.Geiger 

Ammoniak  NH3    .    . 

21  bis  40 

1,262 

Müller 

Phosphor     .... 

300       1,175 

De  Lucchi 

0 

1,317 

Wüllner  (2 ) 

Quecksilber      .    .    . 

275  b.3o6|  1,666 

Kundtu.Warb. 

100 

1,277 

ji 

Chlor 

20  bis  340  1,323 

Strecker  (i) 

1,328 

Cazin 

0 

1,336 

Martini 

1,336 

Leduc  (2) 

I  Atm. 

16 

1,365 

Keutel 

I  Atm. 

20 

1,304 

V»  Atm. 

16 

1,340    1 

„ 

*'5  Atm. 

17 

1,299 

Börostein  n.  Scheel. 


776 


176 


Verhältnis  k  der  spezifischen  Wärmen  von  Gasen  und  Dämpfen 

bei  konstantem  Druck  und  bei  konstantem  Volumen. 

Lit.  Tab.  177,  S.  777. 


Substanz 


Tem- 
peratur 


Tc 


Beobachter 


Substanz 


Tem- 
peratur 


h 


Beobachter 


Schweflige  Säure  SO» 

I  Atm. 

Va  Atm. 

Schwefelwasserstoff     j 

HjS  I 

I  Atm. 

73  Atm. 

Siliclumtetrachlorid 

CCI4 

Wasserdampf  HaO     . 


Acetaldehyd  CiH^O 
Acetylen  CHo  .    . 

Äthan  CoHa  .    •    • 


Äthyläther  C^HioO 


214  mm    .    .    .    . 
Äthylalkohol  C2H5OH 


Äthylbromid  CjHsBr. 
Äthylchlorid  C2HBCI  . 

Äthylen  CjH«    .    .    . 


Äthylenchlorid 
C3H4CI2 

Äthylformiat  CsHgO, 


16  bis  34 
20 
21 

10  bis  40 
20 
20 


78 

04 

103  bis  104 

144  „  300 

15  bis  30 


20 

35 

100 

3  bis  46 

42  „  46 

12  „  20 

99,7 

16 

53 

80 

99,8 


22,7 

22  bis  38 
0 
100 


42 


1,262 
1,256 
1,258 
1,273 
1,340 
1,276 

1,337 
1,322 

1,129 
1,274 

i'33 

1,277 
1,287 

1,145 
1,26 

1,22 

1,182 

1,097 

1,093 

1,079 

1,025 

1,029 

1,0244 

1,112 

1,062 

1.133 

1,14 

1,134 

1,188 

1,187 

1,126 

1,243 
1,245 
1,187 
1,250 
1,264 

1,085 
1,137 
1,124 


Cazin 

Müller 

Thibaut 

Capstick 

Müller 

Thibaut 


Capstick 

Beyme 

Jaeger 

De  Lucchi 

Cohen 

Müller 

Maneuvrier  u 
Foumier(2) 

Daniel  u.  Pier- 
ron 

Capstick  (i) 

Jaeger 

Neyreneuf 

Cazin 

Beyme 

Müller 

Low 

Stevens  (2) 

Thibaut 

Jaeger 

Neyreneuf 

Stevens  (2) 

Capstick  (i) 

Müller 

,, 

Wüllner  (2) 

Leduc  (2) 
Capstick  (2) 

Müller 
Capstick  (2) 


Äthylidenchlorid 
CJH4CI2     •    • 
Allylbromid  CsHsBr 
Allylchlorid  C3H5CI 
Benzol  CeHe-     .     • 
Butan,  Iso-  C4H10 

Chloroform  CHClj- 


Essigsäure  C2H4O2 
Kohlenstofftetra- 

chlorid  CCI4  .    .     . 
Methan  CH4     .    .    . 

Methylacetat  CsHeOa 
Methyläther  CjHbO    , 

Methylalkohol  CH4O. 
Methylal  CaHsO»    . 


Methylbromid  CHsBr 
Methylchlorid  CH3CI . 

Methylchloroform 
C2  H3CI3      .     .     .     . 

Methylenchlorid 
CH^Cl» 


Methyljodid  CHjJ 
Propan  CsHs    ■    ■ 


Propylbromid 

Iso-  CsHvBr 
Propylchlorid    C3H7CI 

n- 

Iso- 

Schwefelkohlenstoff 
CS2 


202  mm    .     .     . 
Vinylbromid  C2H3Br 


99,7 


24  bis  42 

22  „  78 

99,8 

136,6 


11  bis  30 


5,7 
30,3 
99,7 
12,7 
22,6 
31  bis  42 


19  „  80 


44 


16  bis  17 


21  „40 
8  „  67 
99,7 
17 


1,134 
1,145 
1,137 
1,105 
1,108 

1,110 
1,102 
1,150 
1,147 

1,130 
1,316 

1,313 
1,137 
1,107 
1,113 
1,256 
1,065 

1,075 
1,094 
1,274 
1,279 
1,199 

1,037 


Capstick  (2) 


Stevens  (2) 
Daniel  u.  Pier 

ron 
Müller 
Beyme 
Stevens  (2) 


Capstick  (2) 
Müller 
Capstick  (i) 
„         (2) 
Müller 

,, 
Stevens  (2) 
Müller 


Capstick  (i) 
Müller 


1,119 

,, 

1,219 

Capstick  (2) 

1,286 

„        (i) 

1,153 

Daniel  u.  Piei 

ron 

1,130 

Capstick  (i) 

1,131 

" 

1,126 

„ 

1,127 

„ 

1,239 

„            (2) 

1,189 

Müller 

1,205 

Beyme 

1,234 

Stevens  (2) 

1,199 

Thibaut 

1,198 

Capstick  (2) 

Börnsteia  a.  Scheel. 


177 


777 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

A.  Abt,   Sitzungsber.  d.  Siebenbürg.  Museums- 

A.  Bartoli  u.  E.  Stracciati  (3),  Atti  dei  Lincei  (4) 

Ver.  II,  med.  naturw.  Abt.  1896,  42. 

Rend.  1,541.  573; 

F.  W.  Adler.  Diss.  Zürich  1902.    Beibl.  27,  330; 

1884  85.  Cim.  (3) 

1903. 

17,  97;  1885. 

H.  Alt.  Diss.  München.     Ann.  d.  Phys.  (4)  18, 

(4),  Bull.   mens,  dell' 

loio;  1904. 

Acc  Gioenia  fasc 

E.  H.  Amajat.  C.  r.  m,  862;  1895. 

i8,25;Marzo-Apr. 

Amaury.  d.  Jamla. 

1891. 

Andrews,  Quart.  Journ.  of  thechem.  Soc.  London 

(5),  Bull.   mens,  dell' 

1,  18;  1849.     Pogg.  Ann.  75,  335;  1848. 

Acc.  Gioenia  1892, 

Edm.  van  Anbei,  Phys.  ZS.  1,452;  1900.  Journ. 

9- Cim.  (3)81, 133; 

de  phys.  {3)  9,  493;  1900. 

1892.  (Unterkühl- 

Austin,  cf.  Holborn. 

tes  Wasser.) 

C.  Bach,  ZS.  d.  Ver.  d.  Ing.  46,  729;  1902. 

(6),  Atti   dell'  Accad. 

j      (Überhitzter  Wasserdampf.) 

Gioenia(4)4,  S.A. 

1  P.  Bachmetjew  u.  J.  Wscharow.   Journ.  russ. 

96S.  1892.  Cim.(3) 

phys.-chem.  Ges.  (2)  25,  115;  1893.  (Wismut- 

82,  19,  97,  215; 

1      und  Magnesiumamalgame.) 
H.  T.  Barnes  d),  Proc.  Roy.  Soc  67,  238;  1900. 

1892. (Wasser  nach 
Stickstoffthermo- 
meter.) 

(Wasser.) 

(7),  Rend.Lomb.(2)26, 

(2),  Phil.  Trans.  (A)  199, 149;  1902. 

fasc  14,  S.  A.  6S; 

(3),  Rep.  Brit.  Ass.  Winnipeg  1909; 

1893.  Cim.  (3)  34, 

403- 

64;  1893. 

(4),  Trans.  Roy.  Soc.  Canada  (3)  3, 

(8),  Rend.Lomb.(2)27, 

Sect.  III,  3-27,  1909.    (Zu- 

524;  1894.  Cim.  (3) 

sammenfassenderBericht.  Eis.) 

36,     127;     1894. 

cf.  Callendar. 

(Wasser  biei  konst. 

u.  H.  L.  Cooke  (i),  Phys.  Rev.  15, 

Volumen.) 

65;  1902. 

(9),Rend.Lomb.(2)28, 

(2),  Phys.  Rev.  16, 

469;  1895. 

65 ;  1903.  Rep. 

„                      „       (10),  Rend. Lomb.  (2)28, 

Brit.  Ass.  Bel- 

524; 1895. 

fast  1902. 530. 

„                      „       (11),  Rend.Lomb.(2)  29, 

1  Hermann  Barschall,   ZS.  f.  Elektrochem.  if. 

157;  1896.  (Kohlen- 

341;  I9II- 

wasserstoffe       bei 

A.  Bartoli  (i),  Atti  deir  Acc.  Gioenia  di  sc.  nat. 

konst.  Vol.) 

in  Catania  (4)8,61 ;  1890/91.  -Aus- 

C. Barns,  Phil.  Mag.  (5)  33,  431;  1892. 

zug  Bull.  mens,  dell'  Acc.  Gioenia, 

A.  Battelli   (i),  Atti  deir   Ist.  Veneto  (6)  8, 

(n.  s.)  fasc.  15,  11;  Nov.  1890. 

disp.  10,  1781;  188485. 

„         (2),  Bull,  mens.deir  Acc  Gioenia,  (n.s.) 

„           (2),  Rend.  Lincei  (5)  16  [i],   243; 

fasc  17,  4;  Febr.  1891. 

1907.  Cim.  (5)  13;  418;  1907. 

„         (3),  Rend.  Lomb.  (2)  28,  794;  1895. 

E.  Band,  J.  de  phys.  (4)  2,  569;  1903. 

Cim.(4)2,i35;i895  (Quecksilber.) 

Baumgartner,  cf.  Pfaundler,  Wied.  Ann.  8,  648; 

(4),  Rend.  Lomb.  (2)28,  1032;  1895. 

1879. 

Cim.  (4)  2,  347;  1895. 

BMe.  M6m.  couronnds  et  Mem.  des   Savants 

(5),  Rend.  Lomb.  (2)  29,  99;   1896. 

ötrangers  publ.  par  l'Acad.  Roy.  de  Belgique, 

Cim.  (4)  8,  84;  1896.   (Wasser.) 

27;  1855/56. 

A.  Bartoli  u.  E.  Stracciati  (i),  Atti  dei  Lincei  (3) 

U.  Behn  (i),  Wied.  Ann.  66,  237;  1898. 

Mem.  cl.  fis.  mat.  e 

„       (2),  Ann.  d.  Phys.  (4)  1,   257;   1900. 

nat.  19,  643 ;  1883 

Paul    Nikolaus     Beck,    Diss.    Zürich    1908, 

-84. 

(Magnetit,   Nickel,   Eisen 

(2),Cim.{3)15,5;i884. 

bis  900"  in  Rücksicht  auf 

Gazz.    chim.    14; 

die  Umwandlungspunkte.) 

1884. 

„        cf.  Weiss.                                   i 

Börnstein  u.  Scheel. 


778 


177; 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


U.  Behn  u.  H.  Geiger,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  9, 

657;  1907. 
M.  Bellati  u.  S.  Lussana,  Atti  deir  Ist.  Veneto 
(6)  7,  1051;  1888/89. 
u.  R.  Romanese,  Atti  deir  Ist.  Veneto 
(6)   1,   1043;     i882'83.     Proc.    Roy. 
Soc.  34,  104;  1882/83. 
Arciero  Bernini  (i),   Cim.   (5)  10,  5;   1905. 
Phys.  ZS.  7,  168;  1906. 
„  „         {2),    Cim.  (5)  12,  307;  1906. 

Phys.  ZS.  8,  150;  1907. 
Bernoulli,  cf.  Nordmeyer. 
Berthelot  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5)  12, 529;  1877. 
(2),    C.  r.  85,   8,   648;    1877.     Ann. 
chim.  phys.  (5)  12,  536;   1877. 
„         (3),  C.  r.  86,  786;  1878.    Ann.  chim. 
phys.  (5),  15,  242;  1878. 
(4),  C.  r.  93,  291;  1881. 
(5),  Ann. chim. phys.  (5)  27,389;  1882. 
u.  J.  Ogier  (i),  C.  r.  92,  669;  1881. 
Ann.  chim.  phys.  (5) 
23,  201;  1881. 
•,  „        (2),  Ann.  chim.  phys.  (5) 

30,  382;  1883. 
Bettendorff  u.  Wüllner,  Pogg.  Ann.  133,  293; 

1868. 
F,  Beyme,  Diss.  Zürich  1884.    Wied.  Beibl.  9, 

503;  1885. 
K.  Bindel,   Diss.    Erlangen  1888.    Wied.  Ann. 

40,  370;  1890. 
A.  Biümcke  (i),  Wied.  Ann.  23,  161;  1884.  Ben 
ehem.  Ges.  17,  Ref.  555;  1884. 
(2),  Wied.  Ann.  24,  263;  1885. 
(3),  Wied.  Ann.  25,  154;  1885. 
(4),  Wied.  Ann.  25,  417;  1885. 
A.  Bogojawlensky,   Sehr.  Naturf.   Ges.  Dorpat 
1904,  I. 
„    u.  N.  Winogradow,  ZS.  f.  phys. 
Chem.  24,  251;  1908. 
W.  Bontschew,  Diss.  Zürich  1900,  52  S. 
H.  Bordier,  C.  r.  130,  799;  1900. 
Emil  Böse,   Göttinger  Nachr.,  Math.-phys.  Kl. 
1906,  278,  309,  335.   ZS.  f.  phys.  Chem.  68, 
585;  1907. 
J.  Bosscba  (i),  Pogg.  Ann.  Jub.  549;  1874. 
„  (2),  Zittingsversl.  Amsterdam  1892 

bis  1893, 180.  (Diskussion  über 
Wasser.) 
W.  R.  Bousfield  u.  W.  Eric  Bousfield,  Phil. 

Trans.  (A)  211,  199 — 251;  1911. 
W.  Brown,  Trans.  Dublin  Soc.  (2)  9,  59;  1907. 
W.  Brüsch,  Diss.  Rostock.  1894.  (Wasser.) 


L.  Bruner  (i),  C.  r.  120,  912;  1895. 
(2),  C.  r.  121,  60;  1895. 
R.  J.  Bruner,  Diss.  Zürich  1906. 
Otto  Buckendahl,  Diss.  Heidelberg  1906. 
H.  Bürger,  Zürich   1908;  65  S.  (Abhängigkeit 
der  spez.  Wärme  von  der  Temperatur.    Unter- 
suchungen an  Transformatoren). 
R.  Bunsen  (i),  Pogg.  Ann.  141,  i;  1870. 
(2),  Wied.  Ann.  31,  i;  1887. 
Byström,  Oefvers.  k.  Vet.  Ak.  Förhandl.  Stock- 
holm 17,  307;  1860. 
H.   L.   Callendar   (1),    Rep.    Brit.    Ass.    Glas- 
gow 1901.  34. 
„  (2)  Rep.  Brit.  Ass.  Dublin  334, 

1908.  (Zusammenfassende 
Übersicht  über  spez.  W.  von 
Gasen.) 

u.  H.  T.  Barnes,  Nature  (JO, 
585;  1899.    (Wasser.) 
J.  W.Capstick  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  54,  loi;  1893. 
.,  (2),  Proc.  Roy.  Soc  57, 322 ;  1895. 

C.  Cattaneo  (i),  Cim.  (3)  12,  148;  1882. 
(2),  Cim.  (3)  26,  50;  1889. 
Cazin,  Ann.  chim.  phys.  (3)  66,  206;  1862. 
Chevalier,  cf.  Thoulet. 

Joh.  Classen,   Jahrb.  d.  Hamburg,  wissensch. 
Anst.    6,    115;    1888.      ZS.  f.   Instr.-K.  11 
301;  1891. 
R.  Cohen,  Wied.  Ann.  37,  628;  1889. 
A.  Colson,  C.  r.  104,  428;  1887. 
S.  R.  Cook,  Phys.  Rev   23,  212;  1906. 
H.  L.  Cooke,  cf.  Barnes. 
Andr6  Cotty,  Ann.  chim.  phys.  (8)  24,  282;  191 1. 
Dana,  cf.  Mixten 
A.  Daniel  u.     .  Pierron,   Bull.  soc.  chim.  (3) 

21,  801;  1899. 
V.  Dechend  cf.  Trautz. 
Ed   Defacqz  u.  M.  Guichard,  Ann.  chim.  phys. 

(7)  24,  139;  1901. 
De  Heen,  De  Lucchi,  cf.  Heen,  Lucchi. 
De  la  Rive  u.  Marcet,   Bibl.  univ.  de  Geneve, 
(n.  s.),  28,  360;  1840.     Ann.  chim.  phys.  (2) 
75,  113;  1840.     Pogg.  Ann.  52,  120;  1841. 
L.  Demolis,   Joum.  chim.  phys.  4,  528;  1906. 
F.  Deruyts,  cf.  De  Heen. 
Elsa  Deuss,  Viertel]  ahrsschr.  naturf.  Ges.  Zürich 

56,  15;  1911. 

J.   Dewar   (i),   Phil.  Mag.  (4)  44,  461;  1872. 

Ber.  chem.  Ges.  6,  814;   1872. 

,.  (2),  ProcRoy.Soc  (A)76,  325;  1905. 

H.  C.  Dickinson,  E.  F.  Mueller  üT  E.  B.  George, 

Bull.  Bur.  of  Standards  6,  379;  1910. 
Diesselhorst  cf.  Jaeger. 


Bömstein  n.  Scheel. 


177  b 


779 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


C.  Dieterici  (i),  Wied.  Ann.  33,  417;  1888. 

(2),    Wied.  'Ann.   57,    333;    1896. 
(Wasser  bei  konst.  Vol.) 
„  (3),  Ann.  d.  Phys.  (4)12, 154;  1903. 

(Kohlensäure  u.  Isopentan.) 
(4),  Verh.  D.  Phys.  Ges.  ß,  228 ;  1904. 

Phys.  ZS.  5,  660;  1905. 
(5),  Ann.  d.  Phys.  (4)  16, 593;  1905. 
ZS.   d.  Ver.   d.  Ing.  49,   362; 
1905.      ZS.  f.  d.   ges.    Kälte- 
Ind.  11,  I,  47;  1905- 
Ernst  Dippel,  Diss.  Marbui^,  1910. 
W.  Dittenberger,  Diss.  Halle,  1897. 
H.  B.  Dixon  u.  F.  W.  Rixoa,  Proc.  Manchester 
Soc.  1900.  II.  (Kohlensäure bei  konst. Volumen.) 
A.  R.  Dodge,   Proc.  Amer.   Soc.  Mech.    Engin. 
28,  1265;  1907.     Science  Abstr.  (B)  10,  196, 
1907.     (Überhitzter  Wasserdampf.) 
Fr.  Doerinckel,  ZS.  anorg.  Chem.  66,  24;  1910 

(Kolloidale  Lösungen). 
Karl  Dörstag,  Diss-  Bonn,  1907.    Ann.  d.  Phys- 

(4)  2ö,  227;  1908  (k  für  flüssigen  Äther). 
A.  Doroschewski  u.  A.  Rakowski,   Joum.  d. 
russ.  phys.-chem.  Ges.  40,  chem.  T.  860;  1908 
(Äthylalkohol  und  Mischungen  mit  Wasser). 
Drecker,  Wied.  Ann.  34,  952;  1888. 
H.  Drewes,   Diss.  Hannover  37  S.  (1903?). 
DnioDg  u.  Petit,  J.  de  l'ecole  polytechn.  11, 

Ann.  chim.  phys.  (2)  7,  113;  1818. 
Antoine  Damas,  Arch.  sc  phys.  (4)  27,  352, 
453;     1909    (Nickeleisen,    Beziehungen    zum 
Magnetismus). 
Dann,  cf.  Herschel. 

Dapr^  u.  Page,    Phil.  Trans.   London  159,    I, 
591;  1869.     Pogg.  Ann.  Erg.  V,  221;   1871. 
J.  Dussy,  C.  r.  123,  305;  1896. 

M.  Eckardt  u.  E.  Graefe,  ZS.  f.  anor^.  Chem. 
23,  378;  1900. 

P.  A.  Eckerlein,  Diss.  München  1910.    Ann.  d. 
Phys.  (4)  3,  120;  1900, 

0.  Ehrbardt,  Wied.  Ann.  24,  215;  1885. 

L.  A.  Elleau  u.  W.  D.  Ennis,  Joum-   Frankl. 
Inst.  115,  189,  280;  1898. 

A.  Emo,  Atti  di  Torino  17,  425;  1881  82. 

W.  D.  Ennls,  cf.  Elleau. 

Tad.  Estreicher  u.  M.  Staniewski,  Krak.  Anz. 

(A)  1910,  349. 

A.  Enckea  (i),.Phys.  ZS.  10,  586;  1909. 
,,         (2),  Berl.  Sitzber.  1912,  141. 
Chr.  Fahre,  C.  r.  105,  1249:  1887. 
Fabris,  cf.  Gaesotto. 
Faucon,  cf.  A^assol. 

Jos.  Ferche,  Diss.  Halle,  1890.    Auszug  Wied- 
Ann.  44,  265  f  1891. 


W.  Fischer,  Wied.  Ann.  28,  400;  1886. 

G.  Fleury,  C  r.  130,  437;  1900. 

C.  Forch,  Ann.  d.  Phys.  (4)  12,  202;  1903. 

u.  Paal  Nordmeyer,  Ann.  d.  Phys. 
(4)  20,  423;  1906. 
De  Forcraod  (i),  C-  r.  132,  569;  1901. 
„  (2),  C  r.  136,  1034;  1903. 

Fournier,  cf.  Maneavrier. 
Robert  Fürstenao,   Diss.  Gießen  1908.    Verh. 

D.  Phys.  Ges.  10,  968;  1908. 
W.  Gaede,  Preisschrift  u-  Diss.  Freiburg,  1902. 

Phys.  ZS.  4,  105;  1902. 
Gautier,  cf.  Moissan. 
W.  W.  Haldaae  Gee  u.  H.  L.  Terry,  Rep.  Brit. 

Assoc.  59.    Meet.  New-Castle  on  Tyne,  1889, 

516. 
Geiger,  cf.  Beha. 
George,  cf.  Dickinson. 
G.  G.  Gerosa,  Atti  dei  Lincei  (3)  Mem.  cl.  fis- 

mat.  e  nat.  10,  75;  1881. 
E.  Giebe,   Diss.  Berlin,   1903.     Verh.  D.  Phys. 

Ges.  5,  60;  1903. 
A.  H.  Giil  u.  H.  R.  Healey,  Techn.  Quart.  15, 

74;  1902.     Science  Abstr.  6  [A],  112;  1903. 

Ferd.  Glaser,  Metallurgie  1,  103,  121;  1904. 

Tuilio  Gaesotto  u.  Cesare  Fabris,  Atti  Ist. 

Veneto  70  [2],  471;  1910 — u. 

„  u.  Giao  Zanetti,  Atti  del.  R. 

Ist.  Veneto  62  [2],  1377,  1902—03. 
Goldstein,  cf.  Mäher y. 
H.  M.  Goodwin  u.  H.  T.  Kalmus,  Phys.  Rev. 

28,  I ;   1909. 

E.  Graefe,  cf.  Eckardt. 

J.  Mac  Farlane  Gray,  Phil.  Mag.  (5)  13,  337; 

1882. 

E.  H.  Griffitbs  (i),  Rep.  Brit.  Ass.  Oxford  1894, 
568.     (Anilin.) 
„  (2),  Proc  Phys.  Soc.  13, 234 ;  1894. 

Rep.  Brit.  Ass.  Oxford  1894, 
568.     Phil.  Mag.  (5)  39,  47, 
143;  1895. 
»  (3).  Rapp.  du  congr.  intern,   de 

Phys.  1,  214;  1900.  (Wasser.) 
A.  W.  Grodspeed  u.  E.  F.  Smith,  ZS.  f.  anorg. 
Chem.  8,  207;  1895. 

Heinr.  Gröber,  Diss.  Techn.  Hochsch.  München 

1908. 

M.  Gnicbard,  cf.  Defacqz. 

A.  Guillot,  73  S.  Paris,  J.  B.  Bailliöre  et  fils,  1895. 

,,         cf.  Massol. 
Guinchaat  (i),  C  r.  145,  68;  1907. 
„  (2),  C.  r.  145,  320;  1907. 

E.  Gnmlich  u.  H.  F.  Wiche,  Wied.  Ann.  66, 
530;  1898.  ZS.  f.  kompr.  u.  flüss.  Gase  2, 
17.  39;  1898. 


Börnstein  n.  Scheel. 


780 


177  c 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

( Fortsetzung.) 


Hammerf,  C.  r.  90,  694;  1880. 

J.  A.  Harker,  Phil.  Mag.  (6)  10,  430;  1905. 

F.   HartI,   Tonindustrie-Ztg.    25,    1157;    1901. 

(Zement.) 
H.  R.  Heaiey,  cf.  Qill. 
H.    Hecht,    Diss.    Königsberg,    1903.      Ergänzt 

durch  schriftliche  Mitteilung. 
Hedeiius,  cf.  Pettersson. 
P.  De  Heen  (i).   Bull,   de   Belg.   (3)  5,  757; 
1883.     Ber.   ehem.  Ges.  16, 
2655;  1883. 
(2),  Bull,   de  Belg.   (3)   16,  522; 
1888.  Phil.  Mag.  (5)  26,  467; 
1888. 
(3),  Bull.deBelg.(3)27,232;i894. 
„  u.  F.  Deruyts,  Bull,  de  Belg.  (3) 

16,  168;  1888. 
J.  Heinrichs,  57  S.  Bonn  1906.  (Schwefel  und 

roter  Phosphor  bis  300°.) 
C  Helmreich,  Diss.  Erlangen.    1903.    Erlanger 
Ber.  35,  i;  1903. 

Henning,  cf.  Holborn. 

S.  Henrichsen,  Wied.  Ann.  8,  83;  1879. 

A.  S.  Herschel,  G.  A.  Ledebour,  J.  T.  Dünn, 

Rep.  Brit.  Assoc.  40  Sheffield,  58;  1879. 
H.  Hess,  Wied.  Ann.  35,  410;  1888. 
Heuse,  cf.  Scheel. 

B.  Hill,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  3,  113;  1901. 
W.  F.  Hillebrand,   Pogg.  Ann.  158,  71;   1876. 
S.  Hillersohn  u.  Stein-Bernstein,  Arch.  f.  Physiol. 

1896,  249. 
Hirn,  Ann.  chim.  phys.  (4)  10,  32;  1867. 
L.  Holborn  u.  L.  Austin,  Sitzungsber.  d.  Akad. 
d.  Wiss.  Berlin  1905,  175.  Wiss. 
Abh.  d.  Phys.-Techn.  Reichsanst. 
4,  131,  1905. 
„  F.  Henning  (i),  Ann.  Phys.  (4) 

18,  739;  1905- 
„  „  (2),  Ann.  Phys.  (4) 

23,  809;  1907. 
T.  S.  Humpidge,  Proc.  Roy.  Soc  35,  137;  358; 

1883.     Ber.  ehem.  Ges.  16,  2494;  1883. 
Jackson,  cf.  Th.  W.  Richards. 
W.  Jaeger,  Wied.  Ann.  36,  165;  1889. 

„  u.  H.  Diesseihorst,  Wiss.  Abh.  d. 

Phys.-Techn.  Reichsanst.  3,  269; 
1900. 
Jahn,  cf.  Pebal. 
Jakob,  cf.  Knoblauch. 
Jamin  u.  Amaury,  C.  r.  70,  661;  1870. 
Georg  Janke,  Diss.  Rostock  1910. 


A.  Jaquerod,ThdseGeneve,  1901  (auchMischungen 

von  KCl  u.   KOH). 
A.   M.   Johanson,    Oefvers.  k.  Vetensk.  Akad. 

Förhandl.  Stockholm  48,  No.  5,  325;  1891. 
Hans  John,    Vierteljahrsschr.  d.   Naturf.    Ges. 

Zürich  63,  186;  1908. 
J.  Joly  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  41,  250;  1887. 

(2),  Chem.  N.  58,  271;  1888.  (Spez. 
Wärme  der  Luft  bei  konstantem  Vo- 
lumen.) 
„  (3),  Proc.  Roy.  Soc.  48, 440;  1890.  Chem. 
N.  62,  263;  1890.  Spez.  Wärme 
von  Luft  und  Kohlensäure  bei  kon- 
stantem Volumen.) 
(4),  Phil.  Trans.  (A)  182,  73;  1891.  Phil. 
Trans.  (A)  185, 943,  961 ;  1894.  Proc. 
Roy.  Soc.  55,390 ;  i894(  Luft,  Kohlen- 
säure, Wasserstoff  bei  konst.  Vo- 
lumen.) 

G.  W.  A.  Kahlbaum,  K.  Roth  u.  Ph.  Siedler, 

ZS.  f.  anorg.  Chem.  29,  177;  1902.    (Metalle 

vor  und  nach  Pressen.) 
Louis  Kahlenberg  u.  Robert  Koenig,   Journ. 

phys.  chem.  12,  290;  1908. 
H.  Kaiser,  cf.  L.  Weiss. 
A.  Kalähne,  Habilitationsschrift  Heidelberg,  1902. 

Ann.  d.  Phys.  (4)  11,  225;  1903. 
G.  Kalikinski,  Journ.  d.  russ.  phys. -chem.  Ges. 

35,  chem.  T.  12 15;  1903. 
Kalmus,  cf.  Goodwin. 
H.  Kayser,  Wied.  Ann.  2,  218;  1877. 

F.  Kellenberger  u.  K.  Kraft,   Lieb.  Ann.  326, 

279;  1903.     Chem.  Zentralbl.  1903,  1,  691. 
Friedrich  Keutel,  79  S.  Diss.  Berlin  1910. 
Kleiner,  Arch.  sc.  phys.  (4)  16,  465;  1903. 
„        u.  Thum,  Arch.  sc  phys.  (4)  22,  275; 
1906. 
R.  Knietsch,  ZS.  f.  Elektrochem.  9,  847;  1903. 
Oskar  Knoblauch  u.  Max  Jakob,  Münch.  Sitzber., 
Math.-phys.  Kl.  35,  441 ;  1905. 
Mitt.   über  Forschungsarb.  a. 
d.  Geb.  d.  Ing.  35,  86,  109; 
1906.   ZS.  d.  Ver.  d.  Ing.  61, 
81,  124;  1907. 
„  „  u.  Hilde  Molier,  Münch.  Sitzber. 

1910,  I.  Abh.  6  S.  ZS.  d.  Ver. 
d.  Ing.  66,  665;  191 I. 

Peter  Paul  Koch,  Abh.  d.  Bayer.  Akad.  d.  W. 
II.   Kl.  23,  377,  1907. 

Koenig,  cf.  Kahlenberg. 


Bömstein  u.  Scheel. 


177  d 


781 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


H.  Kopp  (i),  Pogg.  Ann.  75,  98;  1848. 

„  (2),  Lieb.  Ann.  Suppl.  III,  I;  289. 
1864,65.  Phil.  Trans.  London  15o, 
I,  71;  1865. 

F.  Koref,  Ann.  d.  Phys.  (4)  36,  49;  1911. 

„       cf.  Nernst. 
K.  Kraft,  cf.  Kellenberger. 
K.  Kroeker,  N.  Jahrb.  f.  Mineral.  2, 125;  1892. 

Gott.  Nachr.  1892,  122. 
0.  Krümmel,  Handb.  d.  Ozeanographie  1, 2.  Aufl. 

Stuttgart,  Engelhom,  1907.     S.  279. 

G.  Krüss  u.  L.  F.  Nilsoo,  Oefvers.  k.  Vet.  Ak. 
Förhandl.  Stockholm  44,  287;  1887.  ZS- 
phys.  Gh.  1,  390;  1887. 

0.  Krummacher,  ZS.  Biol.  51,  317;  1908  (Ham- 

stofflösungen). 
K.  H.  Küster,  Diss.  Marburg,  191 1. 
E.  Kuklin,  J.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges.  15,  106; 

1883.    (Naphthadestillationsprodukte.) 
A.  Kundt  u.  E.Warburg,  Pogg.  Ann.  157, 353 ;  1876. 
Ludwig  Kuoz,  Diss.  Bonn  1904.    Ann.  d.  Phys. 

(4)  1*'  309;  1904- 
W.  Kurbatoff  (i),  ZS.  f:  phys.  Chem.  43,  104; 
1903. 
(2),  Joum.  d.   russ.  phys.-chem. 
Ges.  34,  chem.  T.,  250,  766; 
1902. 
»  (3),  Joum.   d.  russ.   phys.-chem. 

Ges.  35,  chem.  T.,  119;  1903. 
(4),  Joum.   d.  russ.   phys.-chem. 
Ges.  40,  chem.  T.,  811 ;  1908. 
„  (5),  Joum.   d.   russ.  phys.-chem. 

Ges.  41,  chem.  T.,  311;  1909. 
N.  Kurnakoff,  Joum.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges.  22 
[i]»  493;  1890.  (Berechnung  der  spez.  Wärme 
von  Kohlensäure.). 
Laborde,  C.  r.  123,  227;  1896.    Joum.  d.  phys. 

(3)  o>  547;  1896. 
Rud.  Laemmel,  Ann.  d.  Phys.  (4)  16,  551;  1905. 
Lagarde,  cf.  Thoulet. 
Langen,  Mitt.  über  Forschungsarb.  a.  d.  Geb.  d. 

Ingenieurw.  8,  i;  1903. 
P.  Laschtschenko,  Joum.  d.  mss.  phys.-chem. 

Ges.  42,  1604;  191 1. 
H.  Le  Chateiier,  C.  r.  116, 1051 ;  1893.  (Graphit.) 
E.  Lecher  (i),  Wien.  Ben  76  [2],  937;  1877. 
(2),  Wien.  Ber.  117  [2a],  in;  1908. 
(Ausbildung     einer    elektrischen 
Methode  und   deren   Erprobung 
an  Ni  und  Fe.) 
Alfred  Lechner,   Wien.   Ber.  118  [2a],   1035; 
1909.     (k  für  Dämpfe.) 


Ledebour,  cf.  Herschel. 
A.  Leduc  (i),  C.  r.  126,  1860;  1898.  (Luft  nach 
Regnault.) 
(2),  C.  r.  127,  659;  1898. 
Le  Verrfer,  C.  r.  114,  907;  1892. 
Augusto  Levi,  Atti  Ist.  Veneto  68  [2],  47,  345; 

1908. 
G.  A.  Liebig,  Sillim.  Amer.  J.  (3)  26,  57;  1883. 

(Wasser.) 
Lindemann,  cf.  Nerast 
G.  Lindaer,  Diss.  Erlangen,  1903. 
R.  L.  Litch,  Phys.  Rev.  5,  182;  1897. 
H.  Lorenz,  ZS.  d.  Ver.  d.  Ing.  48,  698,  1189; 
1904.    Mitt.  über   Forschungsarb.  a.  d.  Geb. 
d.   Ingenieurw.  21,  93;   1905.     Phys.  ZS.  5, 
383;  1904. 
L.  Lorenz,  Vidensk.  Selsk.  Skriften,  naturv.  og 
mat.   Afd.    Kopenhagen  (6)  2,  37; 
1881/86.  Wied.Ann.13,422,582;  1881. 
„  Phys.  ZS.  5,  384;   1904.    (Wasser 

unter  Drack.) 

W.  Louguinine  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5)  27, 398; 

1882. 
(2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  27, 138; 

1892. 
(3),  Ann.  chim.  phys.  (7)  13, 289; 

1898.  (7)  26,  228;  1902 

(4),  Arch.  sc  phys.  (4)  9,  5;  1900. 

(5),  C.  r.  134,  88;  1901. 

(6),  Joum.  de  phys.  (3)  10,  5; 
1901. 

(7),  Ann.  chim.  phys.  (7)  27, 105; 

1902. 
(8),  Joum.  chim.  phys.  2,  i ;  1904. 
James  Webster  Low,  Wied.  Ann.  52,  640;  1894. 

Phil.  Mag.  (5)  38,  249;  1894. 
G.  de  Lucchi,  Cim.  (3)  11,  n;  1882.    Attidell. 
Ist.    Veneto   (5)   7,   1305;   1880/81.     Exner 
Repert.  19,  249;  1883. 
Ch.  Lüdeking,  Wied.  Ann.  27,  72;  1886. 
C.  Lüdeking  u.  J.  E.  Starr,  Sill.  Amer.  Joum. 

(3)  45,  200;  1893. 
E.    Lüdin,    Mitt.    Naturw.    Ges.    Winterthur, 

Heft  2,  S.  A.  13  S.  1900. 
0.  Lummer  u.  E.  Pringsheim  (i),  Rep.  Brit.  Ass. 

Oxford  1894, 565. 

(2),  Wied.  Ann.  64, 

555;  1898. 

S.  Lussana  (i),  Cim.  (3)36,  5,  70,  130;  1894. 

(2),  Cim.  (4)1,327;  1895.     (cpfür 

Luft  bei  hohen  Dmcken.) 
(3),  Cim.  (4)  3,  92;  1896.     (cp  für 
Kohlensäure  bei  hohen  Drucken. ) 


B&rnstein  u.  Scheel. 


782 


177 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


S.  Lussana  {4),  Atti  Ist.  Veneto  (7)  8,   9   S; 

1896/97.    (cp  für   Kohlensäure 

bei  hohen  Drucken.) 

„  (5),  Cim.  {4)  6,  81;  1897.     (cp  für 

Luft  bei  hohen  Drucken.) 

(6),  Cim.  (4)  7,  365;  1898.    (cpfür 

Luft  bei  hohen  Drucken.) 
(7),  Cim.  (5)  16,  456;  1908.   (cpfür 

Hg,  Methylalkohol,  Aceton.) 
cf.  Bellati. 
Ch.  F.  Mabery  u.  A.  H.  Qoldstein;  Proc.  Amer. 

Acad.  37,  539;  1902. 
H.  Mache;  Wien.  Ber.  106  [2  a],  590;  1897. 
Mac  Rae,  cf.  Mills. 

W.  F.  Magie  (i),  Phys.  Rev.  9,  65;  1899.    Phys. 

ZS.  1,  233;  1900. 

„      (2),  Phys.  Rev.  13,  91;  1901. 

„      (3),  Phys.  Rev.  16,  381;  1903. 

„      (4),  Phys.  Rev.  17,  105;  1903. 

A.  Magnus,  Ann.  d.  Phys.  (4)  31,  597;  1910. 

Habilitationsschrift,  Tübingen  1910,  27  S. 
W.  Makower,   Phil.   Mag.   (6)   5,  226;   1903. 

Proc.  Phys.  Soc.  London  18,  345;  1903. 
Er.  Mallard,   Bull.  soc.  min^ral.  de  France  6, 

122;  1883.  (Boracit.) 
0.  Maneuvrier;  C.  r.  120,  1398;  1895.  Journ. 
de  phys.  (3)  4,  445;  1895.  Ann. 
chim.  phys.  (7)  6,  321;  1895. 
(k  für  Luft,  Kohlensäure  und 
Wasserstoff.) 
„  u.  J.  Fouroier  (i),  C.  r.  123, 

228;  1896. 
(2),  C.  r.   124, 
183;  1897. 
Marcet,  cf.  De  la  Rive. 
Marignac    (i),  Arch.  sc  phys.,    (n.  p^r.)  39, 
217;   1870.     Lieb.   Ann.  Suppl. 
VIII,  335;  1872. 
„  (2),  Arch.  sc.   phys.,    (n.   pdr.)   55, 

113;  1876.  Ann.  chim.  phys.  (5) 
8,  410;  1876. 

M.  Martinetti,  Atti  di  Torino  25,  827;  1889/90. 
T.  Martini,  Atti  dell'  Ist.  Veneto  (5)  7,  491; 


Massol  u.  Guillot,  C.  r.  121,  208;  1895. 

G.  Massol  u.  A.  Faucon,  C.  r.  153,  268;  191 1. 

E.  Mathias  (i),  C.  r.  119,  404;  1894.. 

„  (2),   Journ.  de  phys.    (3)  5,  381; 

1896.  Ann.  de  Toulouse  10  [2] 
E.  1. 1896.  (Schweflige  Säure.) 

C.  Matignon  u.  E.  Monnet,  C.  r.  134,  542;  1902. 
A.  M.  Mayer,  Sill.  Amer.  J.  (3)  41,  54;  1891. 

D.  Mazzotto,  Atti  di  Torino  17,  iii;  1881/82. 
Meuthen,  cf.  Oberhofer. 


H.  Meyer,  Gott.  Nachr.  1888,  41.    Wied.  Ann. 

34,  596;  1888. 
M.  Meyer,  cf.  Tolloczko. 

J.  E.  Mills  u.  Ouncan  Mac  Rae  (i),  Journ.  phys. 

ehem.  14,  797; 

1910. 
„  „  (2),  Journ.    phys. 

ehem.  15,  54; 

1911. 
J.  Milthaler,  Wied.  Ann.  36,  897;  1889. 
Mixter  u.  Dana,  Lieb.  Ann.  169,  388;  1873. 
H.  Moissan  u.  H.  Gauthier,  C.  r.  116,  924;  1893. 

Ann.  chim.  phys.  (7)  17,  568;  1896. 
Molier,  cf.  Knoblauch. 

E.  Monnet,  cf.  Matignon. 

F.  Morano,  Rend.  Line  (5)  7  [2],  61;  1898. 
Mueller,  cf.  Dickinson. 

P.  A.  Müller,  Diss.  Breslau,  1882.  Auszug 
Wied.  Ann.  18,  94;  1883.  Ber.  ehem.  Ges. 
16,  214;  1883. 

W.  V.  Münchhausen,  cf.  Wüllner,  Wied.  Ann. 

1,  592;  1877  u.  10,  284;  1880. 

A.  Naccari  (i),  Atti  di  Torino  23,  107;  1887/88. 

„         (2),  Atti  di  Torino  23,  594;  1887/88. 

Cim.  (3)  24,  213;  1888.    J.  de 

phys.  (2)  8,  612;  1889. 

AI.  Nadejdine,  J.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges.  16, 

222;  1884.  Exner  Repert.  20,  446;  1884. 
E.  u.  L.  Natanson  Wied.  Ann.  ,24,  454;  1885. 
W  Nernst  (i),  Sitzber.  BerL  Akad.  1910,  262. 
„  (2),  Sitzber.  Berl.  Akad.  191 1,  306. 
„  (3),  ZS.f.  Elektrochem.  16,  96;  1910. 
„  (4),  Ann.  d.  Phys.  (4),  36,  395 ;  1911. 
„        u.   F.   A.   Lindemann,    ZS.    Elch. 

17,  817;  1911. 
„       F.    Koref   u.   F.   A.   Lindemann, 
Sitzber.  Berl.  Akad.  1910,  247. 

E.  Neumann,  cf.  L.  Weiss. 

F.  Neumann,  Pogg.  Ann.  126,  123;  1865. 
Neyreneuf,  Ann.  chim.  phys.  (6)  9,  535;  1886. 
J.  P.  Nichol,  cf.  Tait. 

0.  Niemeyer,  Diss.  Halle,  1902. 
L.  F.  Nilson,   Oefvers.  k.   Vet.   Ak.   Förhandl. 
Stockholm  40,  No.1,3;  1883.  Ber. 
ehem.  Ges.  16, 153;  1883.  C.  r.  96, 
346;  1883. 
„       u.  O.Pettersson  (i), Oefvers.  k.Vet.Ak. 
Förhandl.    Stock- 
holm 37,  No.  6,33; 
1880.  Ber.  ehem. 
Ges.l3,i459;i88o 
„  „  (2),0efvers.k.Vet.Ak. 

Förhandl.  Stock- 
holm 37,  Nr.  6,33; 
1880.  Ber.  ehem. 
Ges.l3,i45i;i88o. 
Cr.  91, 168;  1880. 
(3),ZS.  phys.  Ch.  1, 
27;  1887. 


Börnstein  u.  Scheel. 


177  f 


783 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


Nilson,  ci.  Kriiss. 

Paul  Nordmeyer,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  10,  202; 
1908. 

u.  A.  L.  Bernoalli,  Verh.  D. 
Phys.  Ges.  9,  175;  1907. 
„  cf.  Forch. 

P.  Oberhofer,   Stahl  u.  Eisen  27,  1764;  1907. 
„  u.  A.   Meuthea,  Metallurgie  5, 

173;  1908. 
P.  E.  W.  Oeberg,  Oefvers.  k.  Vet.  Ak.  Förhandl. 

Stockholm  42,  No.  8,  43;  1885, 
J.  Ogier  (i),  C.  r.  96,i;646;  1883.    Ber.  ehem. 
Ges.  16,  947;  1883. 
(2),  a  r.  96,  648;  1883. 
Ogier,  cf.  Berthelot. 
Doaato  Ottoleoghi,  Mem.  di  Torino  (2)  57,  97; 

1907. 
Page,  cf.  Dupr£. 

S.  Pagliani  (i),  Atti  di  Torino  16,  595;  1880/81. 
„  (2),  Atti  di  Torino  17,  97;  1881  82. 

(3),  Cim.  (3)  11,  229;  1882. 
'^  „  (4),  Cim.   (4)  4,  146;  1896.     (Be- 

rechnung  von   k    für    Benzol, 
Cymol,  Toluol,  Xylol.) 
C.  Pape  (i),  Pogg.  Ann.  120,  337;  1863. 
„       (2),  Pogg.  Ann.  122,  408;  1864. 

A.  H.  Peake,  Proc.  Roy.  Soc  (A)  76,  184;  1905. 
L.  Pebal  u.  H.  Jahn,  Wied.  Ann.  27,  584;  1886. 

B.  0.   Peirce   u.  R.  W.  Willson,   Nature  61, 
367;  1900. 

J.  Pernet,  Vierteljahrsschr.  Naturf.  Ges.  Zürich 

41,  121;  1896. 
F.  L.  Perrot,  Arch.  sc.  phys.  (3)  32,  145,  254, 

337;  1894. 
Person  (i),  C.  r.  23,  162;  1846.    Pogg.  Ann. 
70,  300;  1847. 
„       (2),  Ann.  chim.  phys.  (3)  21,  295;  1847. 

Pogg.  Ann.  74,  409,  509;  1849. 
„       (3),  Ann.  chim.  phys.  (3)  24,  129;  1848. 

Pogg.  Ann.  76,  426,  586;  1849. 
„       (4),  C  r.  29,  300;   1849.     Ann.  chim. 
phys.  (3)  27,  250;  1849. 
(5),  Ann.  chim.  phys.  (3)  33,  437;  1851. 
Lieb.  Ann.  SO,  136;  1851. 
P.  Petit,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  145;   1889. 
Petit,  cf.  Dulong. 

0.  Pettersson,  Nova  Acta  Reg.  Soc.  Ups.  (3) 
10,  No.  18;  1879.  J.  prakt.  Ch.  (n.  F.)  24, 
129,  293;  i88i.  Teilweise  abgedruckt  in 
Oefvers.  k.  Vet.  Ak.  Förhandl.  Stockholm 
35,  No.  9,  3;  1878. 
i  Pettersson,  cf.  Nilson. 


Pettersson  u.  Hedelius,  Oefvers.   k.  Vet.  Ak. 

Förhandl.   Stockholm  35,    No.  2,   35;    1878. 

J.  prakt.  Ch.  (n.  F.)  24,  129;  293;  1881. 
P.  Pettineili,  Ann.  del  R.  Ist.  Teenico  di  Bari 

17,  1898.    Joum.  de  phys.  (3)  8,  490;  1899. 
Pfaundler,  Wied.  Ann.  8,  648;  1879. 
Sp.  Umfreville  Pickering  (i),  Proc.  Roy.  Soc. 

49,  II;   1890/91. 

(2),  Joum.chem.Soc 

67,  664;  1895. 

Mathias  Pier  (i),  ZS.  f.  ph.  Chem.  62, 385;  1908. 

„  (2),  ZS.  f.  ph.  Chem.  66,  759;  1909. 

„  (3),  ZS.  f.  Elektrochem.  15,  536; 

1909. 
„  (4),  ZS.  f.  Elektrochem.  16,.  897; 

1910. 
Pionchon  (i),  Ann.  chim.  phys.  (6)  11,  33;  1887. 
C.  r.  102,  675,  1454;  1886  u.  103, 
1122;  1886. 
(2),  C.  r.  106,  1344;  1888. 
F.  Pollitzer,  ZS.  f.  Elektrochem.  17,  5;   191 1. 
Pouillet,  C.  r.  13,  782;  1836.     Pogg.  Ann.  39, 

567;  1836. 
Pringsheim,  cf.  Lummer. 
Rakowski,  cf.  Doroscbewski. 
F.  Rapp,  Diss.  Zürich,  1883. 
Regnault  (i),  Ann.  chim.  phys.  (2)  73,  i;  1840. 
Pogg.  Ann.  51,  44;  213;  1840. 
„        (2),  Ann.  chim.  phys.  (3),  1, 129;  1841. 
Pogg.  Ann.  53,  60,  243;  1841. 
(3),  Ann.  chim.  phys.  (3)  9,  322;  1843. 
Pogg.  Ann.  62,  50;  1844. 
„        (4),  Mem.  de  l'Acad.  21,  729;  1847. 

Pogg.  Ann.  79,  241;  1850. 
„        (5),  C.  r.  28,  325;  1849.    Ann.  chim. 
phys.  (3)  26,  261;   1849.     Pogg. 
Ann.  77,  99;  1849. 
„        (6),  Ann.  chim.  phys.  (3)  26, 286;  1849. 

Pogg.  Ann.  78,  118;  1849. 
„        (7),  Ann.  chim.  phys.  (3)  38, 129 ;  1853. 

Pogg.  Ann.  89,  495;  1853. 
„        (8),  Ann.  chim.  phys.  (3)  46,  257;  1856. 

Pogg.  Ann.  98,  396;  1856. 
„        (9),  Mem.  de  l'Acad.  26,  i;  1862. 
„      (10),  Mem.  de  l'Acad.  26,  262;   1862. 
„      (11),  Ann.  chim.  phys.  (3)  63,  i;  1861. 
Lieb.  Ann.  121,  237;  1862.   Phil. 
Mag.  (4)  23,  103;  1862. 
„      (12),  Ann.  chim.  phys.  (3)  67,  427;  1863. 
V.  Reis  (i),  Wied.  Ann.  10,  291;  1880. 
„       (2),  Wied.  Ann.  13,  447;  1881. 


Bömstein  u.  Scheel. 


784 


177  g 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


Jos.  W.  Richards,  Chem.  News  68,  58,  69,  82, 

93;  1893. 
Theodore  William  Richards  u.  Frederick  Gray 
Jackson,ZS.f.phys. 

Chem.  70,4i4;i9io. 

„  u.A.W.Rowe,Proc. 

Amer.  Acad.  43, 473  ; 

1908.  ZS.  phys.  Ch. 

'64,  187;  1908  (HCl) 

„  u.    Allan    Winter 

Rowe,  Proc.  Amer. 

Phil.  Soc.  43,  475; 

1908.    ZS.  f.  phys. 

Chem.64, 187;  1908. 

F.  Richarz,  Sitzber.  Ges.  z.  Bef.  d.  gas.  Naturw. 

1904,  57- 
Oscar  Richter,  Diss.  Marburg,  1908. 
F.  W.  Rixon,  cf.  Dixon. 
W.  C.  Roberts-Austen  u.  A.  W.  Rücker,  Phil. 
Mag.  (5)  32,  353;  1891. 

H.  Rodewald  u.  A.  Kattein,  ZS.  f.  phys.  Chem. 
33,  540;  1900. 

W.  C.  Röntgen,  Pogg.  Ann.  148,  580;  1873. 

Ernst  Rohlf,  Diss.  Marburg  1909. 

Romanese,  cf.  Bellati. 

H.  Roth,  cf.  Kahlbaum. 

W.  A.  Roth,   ZS.  Elch.  16,  657;   1910  (Hemi- 

pinimid,  fest). 
Rowe,  cf.  Richards. 
H.  A.  Rowland,  Proc.  Amer.  Acad.  (n.  s.)  7,  75; 

1879,80. 

W.  A.  Douglas  Rudge,  Proc.  Cambr.  Phil.  Soc. 
14,  85,  1906. 

Rücker,  cf.  Roberts-Austen. 
A.  S.  Rüssel,  Phys.  ZS.  13,  59;  1912. 
A.  Saposchnikow,   Journ.  d.  russ.  phys.-chem. 
Ges.  41,  chem.  T.  1708;  1909. 

Karl  Scheel  u.  Wilhelm  Heuse  (i),  Ann.  d.  Phys. 

(4),37,79:i9i2. 
„  (2),  Tätigkeitsber. 

d.P.-T.Reichs- 
anst.  i.  J.  191 1. 
R.  Schiff  (i),  Lieb.  Ann.  234,  300;  1886. 
„         (2),  ZS.  phys.  Ch.  1,  376;  1887. 
Hermann  Schimpff,  ZS.  f.  phys.  Chem.  71,  257; 
1910. 

A.  Schlamp,  Ber.  Oberhess.  Ges.  f.  Naturw.  u. 
Heilk.  31,  100;  1895. 

Hermann  Schlesinger,  Phys.  ZS.  10,  210;  1909. 
Wilhelm  Schlett,  Diss.  Marburg  1907.   Ann.  d. 
Phys.  (4)  26,  201;  1908. 

H.  C.  Schmitz  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  72, 177;  1903. 
„  (2),  Mem.    Manchester    Soc.    48, 

Nr.  6,  8  S.,  1904. 

Hermann  Schottky  (i),  ZS.  f.  phys.  Chem.  64, 
415;  1908. 
(2),  Phys.  ZS.  10, 634;  1909. 

J.  Schröder,   Journ.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges. 
40,  chem.  T.  360;  1908. 


Schtscheglajew,  cf.  Zinger. 

A.  Schukarew,  Wied.  Ann.  59,  229;  1896.  (Glas, 

Amylenhydrat,  Acetal,  Rohrzuckerlösung.) 
J.  H.  Schüller  (i),  Pogg.  Ann.  136, 70, 235;  1869. 
„  (2),  Pogg.  Ann.  Erg.  V,  116,  192; 

1871. 

L.  Schüz,  Wied.  Ann.  46,  177;  1892. 
Karl  Schulz,  Zentralbl.  f.  Min.  191 1,  632. 

F.  Schwers,  Bull,  de  Belg.  1908,  814. 
Alfonso  Sella,  Gott.  Nachr.  1891,  311. 
Ph.  Siedler,  cf.  Kahlbaum. 

E.  F.  Smith,  cf.  Grodspeed. 
W.  Spring  (i),  Bull,  de  Belg.  (3)11,  355;  1886. 
(2),  Bull,  de  Belg.  (3)  29,  479;  1895. 
ZS.  f.  anorg.  Chem.  9,  205;  1895. 
Staniewski  cf.  Estreicher. 
P.  G.  Starkweather,  Sill.  Journ.  (4)  7,  13;  1899. 
J.  E.  Starr,  cf.  Lüdeking. 
Stein-Bernstein,  cf.  Hillersohn. 

E.  H.  Stevens  (i),  Diss.  Heidelberg,  1900.  Verh. 

D.  phys.  Ges,  3,  54;  1901. 
(2),  Ann.  d.  Phys.  (4)  7,  285 ;  1902. 
Stierlin,    Diss.  Zürich  1907.    Züricher  Viertel- 
jahrsschr.  52,  382;  1908. 

G.  Stimpfi,  Dingl.  Journ.  290,  213;  1893. 
Otto  Stoll,    Diss.  Marburg,   19 11    (Elektrolyti- 
scher Sauerstoff). 

Stracciati,  cf.  Bartoli. 
K.  Strecker  (i),  Wied.  Ann.  13,  20;  1881. 
(2),  Wied.  Ann.  17,  85;  1882. 

F.  Streintz,  Boltzmann  Festschr.  196;  1904. 
H.  V.  Strombeck  (i),   J.    Franklin    Inst.    Dez. 

1890  u.  Jan.  1891.  Wied. 

Beibl.  15,  504;  1891. 
„  (2),    Proc. Franklin  Inst.,Chem. 

Sect.,    Aug.    1892.     ZS. 

phys.  Ch.  11,  139;  1893. 

( Kochsalzlösungen. ) 
Norbert  Stücker,  Wien.  Ber.  114  [2a],  657;  1905. 
W.  Sutherland,  Phil.  Mag.  (5)  26,  298;  1888. 
W.  F.  G.  Swann,  Phil.  Trans.  (A)  210, 199;  1910. 
Tait,  Proc.  Roy.  Soc.  Edinb.  11,  126;  1880,82. 
Phil.  Mag.  (5)  12,  147;  1881. 

Terry,  cf.  Gee. 

H.  Teudt,   Diss.  Erlangen,   1900.  Erl.  Ber.  31, 

131;  1899  (1900). 
Rudolf   Thibaut,    Diss.    Berlin    1910.     Ann. 

d.  Phys.  (4)  36,  347;  1911. 
M.  Thiesen,  Ann.  d.  Phys.  (4)  9,  80;  1902. 
C.  C.  Thomas,  Proc.  Amer.  Soc.  Mech.  Engin. 

29,   633,   1907.     [Science  Abstr.  (B)   11,  43, 

1908.    (Überhitzter  Wasserdampf.) 
Robert  Thomas,  40  S.  Diss.  Marburg  1905. 
J.  Thomsen,  Pogg.  Ann.  142,  337;  1871. 
Thoulet  u.  Chevalier,  C.  r.  108,  794;  1889. 
u.  Lagarde,  C  r.  94,  1512;  1882. 


Börnsteln  u.  Scheel. 


177  h 


785 


Literatur,  betreffend  spezifische  Wärme. 

(Fortsetzung.) 


Tham,  Diss.  Zürich  1906. 

„      cf.  Kleiner. 
W.  A.  Tilden  (i),  Proc.  Roy.  Soc  66,  244;  1900. 
Phil.   Trans.   (A)   194,   233;   1900.     (Kobalt, 
Nickel,  Gold,  Platin,  Kupfer,  Eisen.) 

„  (2),  Proc.  Roy.  Soc.  71,  220;  1903. 

Phil.  Trans.  (A)  201,  37;  1903. 

(3),  Phil.   Trans.  (A)   203,    139; 
1904. 
W.   Timofejew   (i),   C   r.    112,    1261;    1891. 
(Lösungen   von    HgCl2  u. 
CdJj  in  Methylalkohol  u. 
Äthylalkohol,  u.  von  CdJj 
in  Wasser.) 
„  (2),    Iswiestja  d.  Kiew,  polyt. 

Inst.  1905,  I.    Diss.  Kiew. 
1905,  340  S. 
St.  ToHoczko  u.  M.  Meyer,  Kosmos,  36,  645; 

1910. 
H.  Tomlinson,  Proc.  Roy.  Soc  37,  107;  1884. 
M.  Trautz  u.  v.  Dechend,  ZS.  Elch.  14,  271; 

1908  (Sulfurylchlorid-Dampf). 

V.  Trentinaglia,  Wien.  Ber.  72  [2],  669;  1876. 

C.  C.  Trowbridge,  Science  (N.  S.)  8,  6;  1898. 

0.  Tumiirz  (i),  Wien.  Ber.  106  [2a],  654;  1897. 

(Berechnung   der   spez.   W.    d. 

Wasserdampfes  bei  konst.  Druck.) 

„        (2),  Wien.  Ber.  108  [2a],  1395,  1405; 

1899.  ( Überhitzter  Wasserdampf.) 

R.  Ulrich,  Wollny  Forsch,  a.  d.  Geb.  d.  Agri- 

kulturphys.  17,  i ;  1894. 
P.  Vailiaat,  C.  r.  141,  658;  1905. 

Siegfried  Valentiner,  Ann.  d.  Phys.  (4)  15,  74 ; 

1904. 
A.  W.  Veiten,  Wied.  Ann.  21,  31;  1884.    Ber. 
ehem.  Ges.  17,  Ref.  95;  1884.     Cim.  (3)  15, 
76;  1884.    Dingl.  J.  252,  1342;  1884.    J.  de 
phys.  (2)  4,  521;  1885. 
Violle   (i),   C.   r.  85,   543;    1877.     Phil.  Mag. 
(5)  4,  318;  1877. 
„       (2),   C.  r.  87,  981;  1878. 
(3),    C.  r.  89,  702;  1879. 
(4),    C.  r.  120,  868;  1895. 
G.  Vogel,  ZS.  ph.  Ch.  73,  429;  1908  (Isopentan, 
flüssig  und  dampfförmig). 

W.  Voigt,  Gott.    Nachr.    1893,   No.   6.     Wied. 
Ann.  49,  709;  1893. 

Friedrich  Voller,  Diss.  Berlin  1908,  29  S. 
R.  Wachsmuth,  Wied.  Ann.  48,  158;  1893.' 
Warburg,  cf.  Kundt. 
F.  A.  Waterman,  Phys.  Rev.  4,  161;  1896. 


H.  F.  Weber  (i),  Pogg.  Ann.  154,  367, 553;  1875. 
Phil.   Mag.    (4)  49,    161,   276; 

1875- 
(2),  Wied.  Ann.  10,  314;  1880. 
R.  Weber  (i),  Diss.  Zürich,  1878.  Wolf,  Viertel- 
jahrsschr.  d.  natf.  Ges.  Zürich  23, 
209;  1878. 
„      (2),  Seanc.    Soc.  Neuchätel   28.  März 
1895.  Arch.  sc  phys.  (3)  33,  590; 

1895. 
Ludwig  Weiss,  ZS.  anorg.  Ch.  65,  279;   1910 
(Wolfram). 

„  u.  Hans  Kaiser,  ZS.  anorg.  Ch. 

65,  345;  1910  (Titan). 
„  u.  Eugen  Neumann,  ZS.  anorg. 

Ch.  65,  248;  1910  (Zirkon). 

Pierre  Weiss,  C.  r.  145,  1417;  1907. 

„  u.    Paul   N.    Beck,    Joum.   de 

phys.  (4)  7,  249;  1908. 
Wilhelm    Wenz,    Diss.   Marburg  1909,   69  S. 
Marb.  Ber.   1909,   10  S.     Ann.   d.  Pliys.  (4) 
33,  951;  1910. 

Walter  P.  White,  Sill.  Amer.  Joum.  (4)  28,  334; 
1909. 

H.  F.  Wiebe.  cf.  Gumlich. 

E.  Wiedemann    (i),  Pogg.  Ann.  157,  i;  1876. 

Phil.  Mag.  (5)  2,  81;  1876. 

„  (2),  Wied.  Ann.  2,  195;   1877. 

Albert  Wigand,  Ann.  d.  Phys.  (4)  22,  64;  1907. 

R.  W.  Willson,  cf.  Peirce. 

A.  Winkelmann  (i),   Diss.  Bonn.    Wied.  Ann. 
149,  i;  1873. 

(2),   Pogg.  Ann.  159, 152;  1876. 
„  (3),    Wied.  Ann.  49,  401;  1893, 

Winogradow,  cf.  Bogojawlenski. 
A.  Witkowski.    Krak.   Anz.   1895.     Joum.  de 
Phys.  (3)  5,  123;    1896.     Phil.  Mag.  (5)  42, 
i;  1896. 
A.  Q.  Worthing,  Phys.  Rev.  32,  243;  1911. 
J.  Wscharow,  cf.  Bachmetjew. 
Wüllner  (i),  Wied.  Ann.  1,  592;   1877  u.  10, 
284;  1880. 
„        (2),   Wied.  Ann.  4,  321;  1878. 
cf.  Bettendorff. 
Zanetti,  cf.  Gnesotto. 

F.  Zettermann,  Akademisk  Afhandling,  Helsing- 
fors,  1880,  zitiert  bei  Pagliani  (3). 

A.  Zinger  u.  J.  Schtscheglajew,  Joum.  d.  rass. 

phys.-chem.  Ges.  27,  30;  1895.     Fortschr.  d. 

Phys.  52  [2],  335;  1896.    Beibl.  19,  774;  1895. 
P.  Zouboff,    Joum.   d.  mss.   phys.-chem.  Ges. 

28,  22;  1896.    Fortschr.  d.  Phys.  52  [2],  336; 

1896.    (Gläser.) 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Börnstein  u.  Scheel.    50 


786 


178 


J  oule-Thomson- Effekt. 

Der  Joule-Thomson- Effekt   ist   die   Temperaturänderung  Ai,   die   ein    Gas   erleidet, 

wenn  es,  bei  völliger  Wärmeisolation  gegen  die  Umgebung,  von  höherem  Druck  P  auf  niederen 

Druck  p  übergeht,  indem  es  durch  eine  Drosselstelle  strömt.    Die  Temperatur  auf  der  Seite  höheren 

Drucks  sei  t.     In  der  Nähe  von  Zimmertemperatur  tritt  bei  allen  untersuchten  Gasen  Abkühlung 

{At  positiv),  nur  bei  Wasserstoff  Erwärmung  {AI  negativ)  ein.     Die  Temperatur  t  =  t^,  bei  der 

At  =  o  ist,  heißt  die  Inversionstemperatur  und  ist  abhängig  vom  Druck.     Oberhalb  H  tritt  Er- 

wärmung, unterhalb  Abkühlung  ein. 

Joule  und  Thomson  1862 

E.  Natanson 

J.  P.  Dalton, 

Thomson,  Math.  Phys.  Papers  I,  333;  1882. 

Wied.  Ann.  31, 502 ;  1887 

Leiden  Comm.  Nr.  109  c.,  1909 

Pbis  6  Atm;  P  —  p  =  i  Atm. 

<=2oO;P— p=i  Atm. 

<  =  0«  C.    p  =  I  Atm. 

Gas 

t 

A  t 

Kohlensäure 

Luft 

aL     \       ^' 

P 

Atm. 

At 

Kohlensäure  (nachBe- 
rechnung von  Kester, 

0« 
10 

1,35 
1,24 

Phys.  Rev.  21,  260, 

20 

1,14 

2                       1,21" 

5 

1,13" 

1905) 

30 

1,05 

5                 1,24 

10 

2,51 

40 

0,96 

10       !      1,31 

15 

3,88 

50 

0,89 

15            1,37     * 

20 

5,25 

60 

0,83 

20            1,43 

25 

6,59 

70 
80 

0,76 
0,71 

25            1,50 

30 
35 

7,92 
9,24 

90 

0,66 

Frederik  E.  Kester, 

40 

10,48 

100 

0,62 

Phys.  Rev.  21,260, 1905 
P  bis  40  Atm. 

45                      11,69 

Luft 

7,1 

0,26 

P—p=i  Atm. 

E.  Vogel, 

39,5 
92,8 

0,23 
0,15 

Kohlensäure 

Diss.  München  1910 
<  =  0"  C.     P—p  =  1  Atm. 

Sauerstoff    .... 

8,7 

0,32 
0,24 

t 

AI 

89,5 

P 

At 

At 

Stickstoff    .... 

95,5 
7,2 

0,17 
0,31 

o« 

IG 

1,46» 
1,32 

Atm. 

Luft 

Sauerstoff 

91,4 

0,17 

20 

1,20 

0    1     0,277 " 

0,326" 

92,0 

0,21 

30 

i,ii 

20 

0,200 

0,309 

Wasserstoff     .    .    . 

6,8 

— 0,030 

40 
50 

1,04 
0,99 

40 
60 

0,243 
0,225 

0,292 
0,275 

90,1 

—  0,044 

60 

0,95 

80 

0,208 

0,258 

70 

0,91 

100 

0,191 

0,241 

80 

0,87 

120 

0,174 

0,224 

90 

0,83 

140 

0,157 

0,207 

100 

0,80 

160 

0,139 

0,190 

W.  P.  Bradley  u.  C.  F.  Haie,  Phys.  Rev.  29,  258;  1909. 

Inversionstemperatur  t^ 

Olszewski.  Ann.  d.  Phys.  (4)  7, 

818;  1902.  Phil.  Mag.  (6)  13, 

722;  1907. 

t 

P=68 

P=I02 

P=I36 

P=i7o 

P=  204  Atm. 

At 

At 

At 

At 

At 

p  =  I  Atm. 
Wasserstoff  P=ca.  100  Atm. 

1 

0» 
—  10 

17.1" 
18,7 

25,0» 
27,4 

32,6« 
35,6 

39,4" 
42,6 

44,6» 
48,2 

<i  =  -8o»,5 

—  20 

20,3 

30,0 

38,7 

46,0 

52,1 

P 

't 

U 

—  30 

—  40 

21,9 
23,8 

32,7 
35,7 

42,1 
46,0 

49,7 
54'0 

56,4 
61,1 

Atm. 

Luft 

Stickstoff 

—  50 

25,8 

39,0 

50,4 

58,7 

66,4 

160          260" 

244« 

—  60 

28,2 

43,0 

55,5 

64,2 

72,5 

130    ;       255 

240 

—  70 

31.6 

48,3 

61,8 

71,0 

79,5 

100 

248 

233 

—  80 

35,4 

54,9 

69,5 

79.6 

88,2 

80 

241 

224 

—  90 

40,2 

63,4 

79,5 

91,6 

99,2 

60 

229 

212 

—  IOC 

47,4 

74,3 

92,8 

40 

201 

187 

— 110 

57»2 

30 

172  . 

165 

1 

20 

151 

Weitere  Literatur.                                                         1 

Joule  u.  Thomson,  Phil.  Trans.  143,  357;  1853. 

V.  H.  Regnault  nach  Berechnung  von  E.  Buc- 

144,  321;  1854.  152,  579;  1862. 
F.  E.  Kester,  Phys.  ZS.  6,  44;  1905  (CO2). 

kingham,  Nature  76,  493,  1907  (Luft). 

W.  A .  DouglasRudge,  Phil.Mag.(6)18, 1 59 ;  1 909(00)2. 

Henning. 


179 


787 


Osmotischer  Druck. 

Definitioo.  Wenn  man  die  Lösung  irgend  eines  Stoffes  in  einem  beliebigen  Lösungsmittel 
von  dem  reinen  Lösungsmittel  durch  eine  Membran  trennt,  die  nur  für  das  Lösungsmittel,  nicht 
aber  für  den  gelösten  Stoff  durchlässig  ist,  so  zeigt  das  reine  Lösungsmittel  das  Bestreben,  durch 
die  Membran  hindurch  in  die  Lösung  einzudringen  und  diese  zu  verdünnen.  Dieser  Vorgang, 
der  als  Osmose  bezeichnet  wird,  geht  so  lange  vor  sich,  bis  der  beim  Eindringen  des  Lösungs- 
mittels im  Innern  der  Lösung  entstehende  Druck  eine  weitere  Verdünnung  gerade  verhindert. 
Diesen  Gleichgewichtsdruck  bezeichnet  man  als  den  osmotischen  Druck  der  Lösung.  Er 
mißt  ebenso  wie  der  Gasdruck  die  maximale  Arbeit,  die  bei  isothermer  Verdünnung  der  Lösung 
geleistet  werden  kann,  gemäß  der  Gleichung  dA  =  p  dv. 

In  die  nachfolgenden  Tabellen  sind  nur  solche  Versuche  aufgenommen  worden,  bei  denen 
die  benutzte  Membran  für  den  gelösten  Stoff  praktisch  völlig  undurchlässig  war.  Solche  Messungen 
sind  vorläufig  ausschließlich  in  wäßrigen  Lösungen  und  meist  mit  Membranen  aus  Ferrocyan- 
,  kupfer  ausgeführt  worden.  Diese  Membranen  sind  stets  benutzt  worden,  falls  nicht  ausdrück- 
'  lieh  auf  die  Verwendung  einer  anderen  Membran  hingewiesen  wird.  Die  osmotischen  Drucke  p 
!  sind,  wenn  nichts  anderes  vermerkt,  stets  in  Atmosphären  angegeben.  Die  erste  Spalte  gibt 
!  die  Konzentration  in  der  im  Original  benutzten  Zählung. 
i  Literatur  am  Schluß  der  Tab.  S.  790. 


Pfeffer  (u 


Rohrzucker  CiaHaaOu    342,2 

Berkeley  u.  Hartley  (3)  Berkeley  u.  Hartley 


g  RZ.  in 
100  g  Lösung 


g  RZ.  im 
Liter  Lösung 


g  RZ.  im    !      ., 

Liter  Lösung 


I 

I 

2 

2,74 

4 

6 


15.9 
36,0 

14 


0,686 
0,746 

1.34 
2,0 

2,75 
4.04 


Ponsot  (2)') 

0,6175           11,8     ' 

0,58 

0,1235               0'8 

i,ii 

11,8 

1,14 

2,02 

IG 
20 

45 

93.75 
150,8 
300 

558,5 
750 


0,134 

0,66 

1.32 

2,97 

6,18 

11,8 

26,8 

71,8 
134.7 


180,1 
300,2 
420,3 

540,4 
660,5 
750,6 


13.95 
26,77 

43.97 

67.51 

100,78 

133-74 


Andere  .Messungen  siehe  bei 
A.  Ladenburg  (6).  Morse  (5), 
Plasia  (7)  und  Tammaoa  (9). 


^)  Anmerkung:  Die  Zahlen 
Ton  Poasdt  sind  wahrscheinlich 
durch  einen  Druckfehler  ent- 
stellt. Entweder  die  Konzen- 
trationen sind  um  das  Zehnfache 
zu  klein  oder  die  osmotischen 
Drucke  um  das  Zehnfache  zu 
groß  angegeben.  Dies  geht  auch 
aus  der  theoretischen  Berech- 
nung von  Poasot  hervor.  Er 
berechnet  den  osmotischenDruck 
seiner  konzentrierten  Lösung  zu 
870  mm,  während  er  für  eine 
0,123%-ige  Lösung  nur  87  mm 
erhalten  dürfte. 


Morse  (5) 


g-Mol. 

in  1000  g 

H,0 


25" 


0,1 
0,2 

0,3 
0,4 

0,5 
0,6 

0,7 
0,8 
0,9 
i.o 


2,44 
4,80 
7,16 
9^o 
11,85 

14.25 
16,8 

19.3 
22,1 

24,8 


2,44 
4,82 

7.19 

9.57 

12,00 

14,54 
17,09 

19.73 

22,22 
24,97 


2,522 
5.023 

7.45 
9,96 
12,49 
15.20 
17,84 
20,60 

23.31 
26,12 


2,56 
5,10 

7.57 
10,12 

12,73 
15.42 
18,02 
20,73 
23,66 
26,33 


Glukose  CgHwOfi    i8o,i 


Morse  (5) 


Mol.  in  1000  g' 
H2O 


23' 


0,1 
0,2 

0,3 
0,4 

0.5 
0,6 

0.7 
0,8 
0,9 
1.0 


2,39 
4,76 

7,11 

9.52 

11,91 

14-31 
16,70 

19,05 
21,39 
23,80 


Berkeley  u.  Hartley  (4) 


g  im  Liter  {      .0 
Lösung      ! 


2,39 

99,8 

0 

13,21 

4.76 

199,5 

0 

29,17 

7,20 

319,2 

0 

53,19 

9,60 

448,6 

0 

87,87 

12,00 

14.5 
16,9 

548.6 

0 

121,18 

M 

Laanit 

19,3 

(Etwas  unsi 

eher,  da 

Spuren 

21,65 

des  gelösten 

Stoffes  die  Mem- 

24,1 

bran  passie 

rten!) 

Galaktose  .CgHigOe    i8o,i 

Berkeley  u.  Hartley  (4) 


g  im  Liter 
Lösung 


t 


250 
380 
500 


35.5 
62,8 

95,8 


Mannit  CeHuG«    182,1 

Berkeley  u.  Hartley  (4) 


g  im  Liter 
Lösung 


t« 


100 
iio 
125 


13,1 
14,6 

16,7 


Saeknr.    50* 


788 


179a 


Osmotischer  Druck. 

Lit.  S.  790. 


g/Liter 


Substanz 


Formel 


Mol.- Gew. 


Beobachter 


1.07 
1,10 

0.533 
10 
10 


Resorcin 

»» 
Saccharin 
Amygdalin 
Antipyrin 


CgHoO^ 

C^HäbsSN 

CioHavNO.i 
CnHi2N,0 


110,1 
110,1 
183,1 
457,2 
188,1 


II 
16 
17 


o,207Atm. 
0,206   „ 
0,220   ,, 

0,474    " 
1,18     „ 


Ladenburg  (6) 
Flusin  (7) 


Einige  andere  Messungen  an  denselben  gelösten  Stoffen  bei  Naccari  (8). 


Kongorot 

Bayliss  (10) 

0.3%,  30'9''  =  0,104  Atm. 

W.  Blitz  u.  A.  V.  Vegesack  (ni 


Mol.  im  Liter 


0,306. 10- 
0,619.  io~ 
0,907 .  io~ 
1,25  .10- 
1,59  .  10- 
1,87   .  10- 


t« 


25 
25 
25 
25 
25 
25 


p  (cmHaO) 


9,59 
18,24 
23,39 
37,46 
44,93 
57,03 


Nachtblau 

W.  Blitz  u.  A.  V.  Vegesack  (n) 


0,313 .  10- 
0,765 .  10- 


25 
25 


6,82 
14,94 


Calciumferrocyanid 

CagFeCy-g  292,1 
Berkeley,  Hartleyu.Burtoii(i3) 


g  m 
100  g  H2O 


31,388 
39,503 
42,889 
47,218 
50,048 


p  (Atm.) 


41,22 

70,84 

87,09 

112,84 

131,21 


Brillantkongo 

W.  Blitz  (12) 


/o 


t» 


0,027 

0,063 

0,076 


25 
25 

25 


pCcmHgO) 


8,3 
30,9 
40,6 


Tuchrot 

W.  Blitz  (12) 


0,013 

0,0275 

0,0325 

0,082 

0,105 


25 
25 
25 
25 
25 


4'5 

8,1 

11,5 

28,9 
30,5 


Chicagoblau 

W.  Blitz  (12) 


Mol.  im  Liter 


0,023% 
0,043% 
0,0664% 
0,078% 


25 
25 
25 
25 


p  (cm  H2O) 


10,5 
20,0 
31,5 
37,0 


Kongoreinblau. 

W.  Blitz  (12) 


% 


0,028 
0,045 
0,073 
0,087 


f 


25 
25 
25 
25 


p  (cm  H2O) 


11,7 
20,4 

35,9 
39,6 


Sämtliche  Versuche  von  W.  Blitz 
(11  u.  12)  sind  mit  Kollodiummem- 
branen ausgeführt. 


Osmotischer  Druck  einiger  verd.  Salzlösungen. 

Pfeffer  (i) 


Gel.  Stoffe 


Formel 


Kaliumsulfat  \        K2SO4 
Weinstein     ;     CiHsOeK 

Na-Tartrat        GiH^OsNag 


Kochsalz  1) 


NaCl 


Mol. -Gew. 


% 


174,3 
188,1 
188,1 

194.0 
194,0 

194*0 
194,0 

58,5 


gesättigt 

I 

i 

0,6 

0,6 

0,011 


V 


15.5 
13,0 
29,2 
13,3 
36,0 
12,4 

37,3 
11,8 


p  (Atm.) 


*)  Ponsot  (14).     Anscheinend  derselbe  Irrtum  wie  oben. 
Anm.  auf  voriger  Seite. 


Sackur 


0,253 
0,09 

0,152 

0,194 
0,206 
0,120 
0,129 
1,05 

Vgl. 


179  b 


789 


Osmotischer  Druck. 

Lit.  S.  790. 

Osmotischer  Druck  verdünnter  Salzlösungen. 

(Reihenfolge  Ca,  K,  Na,  NHJ 

Adie  (15) 

Die  Resultate  sind  offenbar  auf  mehrere  Prozent  unsicher, 

da  Vergleichsbestimmungen,  die 

in  verschiedenen   Gefässen  ausgeführt  wurden,  erhebliche  Abweichungen  zeigten.    Alle  Versuche  || 

wurden  bei  Z 

immerte 

mperatur  (15-19")  ausgeführt.    Die  aufgenommenen 

Zahlen  sind  meist  || 

Mittelwerte  verschiedener  Versuche. 

Substanz 

Mol. 
Liter 

p(Atm.) 

Mol. 
Substanz         -r— — 
Liter 

p(Atm.) 

Substanz 

Mol. 
Liter 

p(Atm.) 

CaSOi 

1,148  80 

0,467 

KHCO3            8/80         2,03 

K4Fe(CN)e 

8/160 

3,44 

(ges.) 

4/80           I,OI 

( Kalium- 

6/160 

2,57 

0,57/80 

0,245 

2/80          0,59 

ferrocyanid) 

4/160 
3,3/160 

1,92 
1,68 

KJ 

8/80 

3,37 

K(SbO).          8/160     i    1,35 

2,6/160 

1,49 

7/80 

3.05 

C'H^O«          6/160 
(Brech- 

1,03 

2,5/160 

1,27 

6'8o 

2,56 

weinstein)        4''i6o     j   0,747 

2/160 

0,95 

5/80 
4/80 
3/80 

2,21 

2/160         0,32 

1/160 

0,50 

1,775 
1,35 

K9Al2(S04)4     6,023160:    2,70 

K6C02(CN)is 

4/160 

3,37 

2/80 
1/80 

0,92 
0,496 

+  24  HaU 
(Kalialaun) 

6/160 
5  160 

3,36 
2,695 

( Kaliumko- 
balticyanid) 

3/160 
6/160 

2,49 
2,17 

4,82/160 

2,32 

2/160 

1,74 

KNO3 

1-5 

4,50 

4/160 

2,04 

1/160 

0,91 

1/7,5 

2,87 

3,616/160 

1,84 

0,5/160 

0,514 

i/io 
1/20 

2,39 
1,56 

3/160 
2,41/160 

1,56 
1,18 

NaNOa 

0,1 

3,11 

1/40 
i'8o 

0,89 
0,466 

2/160 

1,08 

1/20 
1/40 

1,69 
0,60 

1,205/160 

0,61 

0,602/160      0,^7 

K2SO4 

5/80 

1,895 

NaaHPO* 

4/80 
2/80 

T  8-7 

4/80 

1,68 

K..CT,(SO^h 

5  i6o          2,70 

1,50 

3-80 
2/80 

1,38. 

+24H2O 
( Kalium- 

4 160          2,46 

• 

1/80 

0,51 

chromalaun)  1      „(grün)     2,08 

1/80 

0,505 

1     3/160 

j 

1,62 

NaoHCi 
(Citrat) 

1/20 

4,32 

5/80 

2,82 

„(grün) 

1,33 

1/40 

2,12 

4/80 
3/80 

2,19 
1,705 

2/160 
1/160 

1,10 

0,47 

1/80 

1,23 

2/80 

1,01 

(NHJiSO* 

1/20 

2,64 

1/80 

0,66 

1/40 

1,30 

Sackur. 


790 


179  c 


' 1 

Osmotischer  Druck. 

Verdünnte  Salzlösungen.    Adie  (15) 

Lit.  hierunter. 

Osmotische  Drucke  in  Atmosphären. 

Verschiedene  Säuren  bei  gleichem  Kation. 

Grammmolekeln  im  Liter. 

Substanz 

1/20 

1/40 

1/60 

1/80 

Substanz 

1/20 

1/40 

1/60 

KNO3 

1,64 

0,96 

o>47 

K-Formiat 

■  1,25^) 

KJ 

1,81 

0,92 

— 

0,496 

K-Acetat 

1.54') 

— 

— 

KCIO3 

1.73 

— 

— 

— 

K-Propionat 

1,62!) 

— 

— 

KCä  H3O2 

1,26 

— 

— 

— 

K-Benzoat 

1.95 

— 

— 

K2SO4 

2,16 

1.25 

— 

— 

K-Oxalat 

2,26 

— 

— 

K,C,04 

2,26 

i»3i 

— 

— 

NaNOg 

1.59 

— 

— 

KHCO3 

1.32 

0,66 

— 

— 

NaaSjOs 

2,21 

1.30 

— 

KHSO3 

— 

0,79 

— 

— 

Na2HP04 

1,82 

1,50 

0,51 

KjC.HiOs 

2,30 

i»i7 

— 

— 

Naa-Citrat 

— 

—     1    0,97    1 

K(SbO)C4H40, 

i»35 

0,75 

— 

0,32 

K4Fe(CN)6 

3'49 

2,05 

i»49 

0,90 

*)  Mittel  aus  zwei  erheblieh  differieren- 

K6C02(CN)i2 

—     1     3,46 

2,17         1,77 

den  Versuchen. 

Verschiedene  Basen  bei  gleichem  Anion. 

Substanz 

1/20 

1/40 

Substanz 

1/20 

1/40 

KNO3 

1,68 

0,89 

Co(N03)2 

2,14 

1.35 

NaNOj 

1,79 

0,60 

Cu(N03)2 

2,14 

0,93 

NH4NO3 

1,48 

0,66 

Mg(N03)2 

2,12 

0,96 

K2SO4 

2,19 

1.35 

Ca(N03)2 

1,67 

1,07 

Na2S04 

3,13 

Sr(N03)2 

1,58 

1,38 

(NH4)2S04 

2,64 

1,28 

Ba(N03)2 

2,04 

1.33 

Al2(S04)3 

1.24 

Literatur. 

I.    Pfeffer,  Osmotische  Untersuchungen,  Leipzig 

12.   W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  77,  91;  191 1. 

1877. 

13.   Berkeley,  Hartley  u.  Burton,  Phil.  Trans. 

2.   Ponsot,  C.  r.  125,  867;  1897. 

Roy.  Soc.  London.  209,  177;  1909. 

3.   Berkeley  u.  Hartley,    Proc.  Roy.  Soc  82, 

14.   Poosot,  C.  r.  128,  1447;  1899. 

A.  271;  1909. 

15.   Adie,  Journ.  ehem.  Soc.  69,  344;  1891. 

4.          „                   f,         Trans.  Roy.  Soc.  206, 

499;  1906. 

Weitere  Literatur  über  osmotischen  Druck 

5.   Morse,  Frazer  und  ihre  Mitarbeiter,  Amer. 

kolloidaler  Lösungen: 

ehem.  Journ.  36,  39;   1906.   39,  667,  40; 

Duclaux,  Journ.  chim.  phys.  7,  405;  1909  (Eisen- 

1908.  194,  41,  1257;  1909. 

hydroxyd). 

6.   A.  Ladenburg,   Ber.  ehem.  Ges.  22,  1225; 

Reid,  Journ.  of  Physiol.  31,  438;  83,  12;  1905 

1889. 

(Eiweiß). 

7.   Plasia,  C.  r.  132,  mo;  1901. 

Starlios;,  Journ.  of  Physiol.  24,  317;  1899  (Ei- 

8.  Naccari,  Aecad.  dei   Line.   Roma   6,   32; 

weiß). 

1897. 

Moore  u.  Parker,  Amer.  Journ.  of  Physiol.  7, 

9-   Tammaaa,  ZS.  ph.  Gh.  9,  97;  1892. 

267;  1902  (Eiweiß). 

10.   Bayliss,   Proc.   Roy.  Soc.   London  81,    B. 

Hufner  u.  Gansser,  Areh.  f.  Physiol.  1907,  209 

269;  1909. 

(Hämoglobin). 

II.  W.  Biltz  u.  A.  V.  Vegesack,  ZS.  ph.  Ch. 

Roaf,  Quart.   Journ.  of  experiment.  Physiol.  8, 

78,  481;  1910. 

171;  1910  (Eiweißsalze). 

€ 


Sackur. 


180 


791 


Molekulare   Gefrierpunktserniedrigungen   E  anorganischer  und   organischer 
Lösungsmittel  —  ,,Kryoskopische  Konstanten". 

Die  Zahlen  der  vierten  Kolumne  (E)  stellen  die  Erniedrigungen  der  Gefriertemperatur  dar,  die  i  g-Mol.  einer 
sich  normal  verhaltenden  (d.  h.  weder  assoziierten,  noch  dissoziierten)  Substanz,  in  looo  Gramm  Lösungsmittel 

gelöst,  verursacht. 

Die  Literatur  zu  Koi.  5  siehe  S.  796;  die  kalorimetrisch  gefundenen  Schmelzwärmen  (Kol.  7)  sind  aus  Tab.  184 

entnommen,  mitunter  aber  etwas  abgekürzt 


Lösungsmittel 


Formel 


Erstar- 

rungs- 

temp. ') 

»C 


E 

kryoskop.; 
bestimmt 


Beobachter 


Schmelzwärme  j  Sclunelz-  |  Damit  E  be- 
i  pro  %  W,  ber.  =   warme  W  i     reebnet  = 
I  1,985  («73+0*     kalorim.  !i«85(a73+t») 
I  gefunden 


1000  E 


1000  W 


Anorganische 
Körper 

Phosphor     .     . 

Brom       .     .    . 
Jod     ...    . 

,,      .... 

„      .... 

Wasser    .     .     . 


Quecksilberchlorid 
Quecksilberbromid 
Quecksilberjodid  . 
Zinnbromid      .     . 

Stickstoffperoxyd . 

Phosphoroxychlorid 
>> 

Arsentribromid 

Antimontrichlorid 
Antimonpenta- 
chlorid .     .     . 
Schwefelsäure  . 

Schwefelsäure- 
monohydrat . 
» 
Chlorwasserstoff 
Bromwasserstoff 
Jodwasserstoff 


Br 
J 


HsO 


44 

—7,3 
"3 
"3.4 
113 
o 


HgCl. 
HgBr, 

HgJ, 
SnBr* 

N,04 

POCI3 

AsBrj 

SbCls 

SbCls 
H2SO4 

>j 

HjSO^.HjO 

,f 
HCl 
HBr 

HJ 


265 

235 
250 
26,4 

30 
—10,95  , 

+  1,25  ! 

+0,4  bis 

+0,9 

30,3    1 

30,3 

73,2 

-6 

10,46  I 
10,43 

I 
8,4 

— 112 
-86 
—51 


!    32,2 

9,71 

2535 

21,3 

21,0 
1,85 
1,86 
1,84 
1,85 
1,86 
1,85 
1,85  bis 

1,86 
1,857  bis 

1,863 

34,0 
:   36,7 

40,5 

24,3 

28,0 

M 


Schenck 

Beckmann  (2) 
Timmermanns 
Olivari 

Beckmann  (4) 
Raoult  (i) 
Nemst  u.  Abegg 
Abegg 
Raoult  (4) 
Loomis  (i) 
Hausrath 
Roth 

Bedford 

Beckmann  (3) 


Raoult  (3) 
Garelli  (3) 
Ramsay 


6,19 

14,42 
11,66 

13,91 
14,08 

79,97 
79,04 
80,40 

79,97 

79,54 

79,97 

79,97  bis  79,54 


4,97*) 

5,03') 

16,18«) 

11,7*) 


79,67*) 


40,1 

39,7 

8,65 
25,28 


1,85* 


7,68   ^Waiden 

7,21      Oddo  u.  Mannessier 


»,67  bis  79,41 

16,89 

— 

13,95 

— 

13,42 

— 

7,32 

.  — 

6,50 

— 

33.24 

32,2  bis 

37,2») 

19,44 

20.61 

i^— 

20,6 
19,4 
18.4 


Tolloczko  (2) 
Garelli  u.  Bassani 
Tolloczko  (i) 


17,5       Beckmann  (3) 
7,00      Hantzsch 
6,81     Oddo  u.  Scandola 


4,98 

9,41 

20,26 


i  Lespieau 

I  Beckm.u.Waentig 


8,86 

9,41 

^2,93 

8,09 
22,78 
23,42 

32,74 

10,33 
7,37 
4,83 


4,23  bis  3,66 


8,93')  ;  20,45 

13,29')  i  17,9 

_  i 

24,03')  6,68 


31,72')  4,96 

39,92*)  3,94 


C.K  •  r  u  .^'^^^ff  i^*^  Schmelzwarmen:  »)  Petterson;  «)  Person;  »)  Regnault;  *)  Favre  u.  Silbermann;  ')  Wahr- 

schemhchster  Wert   aus  Angaben  von  vielen  Forschem  abgeleitet,  W.  A.  Roth,   ZS.  ph.  Ch.  63,  445;   1908; 

)  Ramsay;  ')  Tolloczko;  «)  Pickering;  »)  Berthelot  ,  '»'»j,     ^  , 

*)  Es  sind  stets  die  an  den  betr.  Präparaten  beobachteten  Erstarrungstemperaturen  angegeben. 

Bmiii. 


792 


180  a 


. 

Molekulare   Gefrierpunktserniedrii 

jungen   E  anorganischer   un 

d   organischer  ' 

Lösungsmittel 

>  > 

iCryoskopische  Konstanten". 

(Fortsetzung.) 

Lit.  s.  S.  796. 

Erstar- 

E 

kryoskop. 
bestimmt 

Schmelzwärme 

Schmelz- 

Damit E  be- 

Lösungsmittel 

Formel 

rungs- 
temp. 

Beobachter 

pro  g  W,  ber.  = 

1.985(373+0* 

1000  E 

wärme  W 
kalorim. 
gefunden 

rechnet  = 

1.985  (373 -l-t 

1000  w 

Organische  Körper 

(Aliphatische 

Verbindungen) 

Schwefelkohlenstoff 

CS2 

-82,3 

3,83 

Beckm.u.Waentig 

18,84 





Chloroform  .     .     . 

CHCI3 

—61 

4,68 

tt 

19,06 

— 

— 

Bromoform .     .     . 

CHBra 

8 

14,4 

Ampola  u.  Manuelli 

10,88 

— 

— 

Tetrachlorkohlen- 

stoff   .... 

ccu 

—24.7 

29,8 

Beckmann  und 
Waentig 

41,06 

— 

1 

-  i 

Methylenjodid 

(dimorph)  a-stabil 

CH2J2 

5»70 

14,4 

Beckmann  (i) 

10,71 

— 

/?-labil 

>» 

5,23 

13,7 

„ 

11,21 

— 

— 

Äthylendibromid  . 

CjHiBra 

8 

11,8 

Raoult  (2) 

13,28 

13,0^) 

12,06 

Äthylencyanid .     . 

C2H4(CN)2 

54,5 

18,3 

Bruni  u.  Manuelli 

11,63 

— 

— 

Cetylalkohol     .     . 

C16H33OH 

46,9 

6,0 

Eykman  (3) 

33,85 

— 

— 

Äthyläther  .    .    . 

(C2H5)20 

—117 

1,79 

Beckmann  und 
Waentig 

26,98 

— 

— 

Chloralalkoholat   . 

CCI3.CHO.C2H5OH 

46,2 

7,7 

Eykman  (3) 

26,26 

^ 

— 

Acetoxim     .     .     . 

(CH3)2:CNOH 

59,4 

6,6 

)t 

39,16 

— 

— 

Ameisensäure  .     . 

H.CO2H 

8 

2,8 

Raoult  (2) 

55,98 

57,38^) 

2,73 

» 

» 

8 

2,77 

Zanninovich- 
Tessarin 

56,58 

52,61'^) 

2,98 

Essigsäure  .    .    . 

CH3.CO2H 

17 

3,9 

Raoult  (2) 

42,80 

43,66  1) 

3,82 

» 

>s 

— 

— 



46,42  3) 

3,53 

» 

„ 

— 

— 

— 

45,82*) 

3,64 

Caprinsäure      .     . 

C9H19.CO2H 

27 

4,7 

Eykman  (3) 

38,00 

22,68  5) 

7,88 

Laurinsäure      .     • 

CUH23.CO2H 

43,4 

!'! 

Eykman  (2) 

45,16 

43,69«) 

4,55 

Palmitinsäure  .     . 

C15H31.CO2H 

60 

4,4 

» 

50,02 

39,2  ') 

5,61 

Stearinsäure     .     . 

C17H35  •  CO2H 

64 

4,5 

Eykman  (3) 

50,10 

47,6«) 

4.74 

Stearin    .... 

C3H5(Ci8 113502)3 

55,6 

4,7 

„ 

45,60 

— 

— 

Chloressigsäure 

CH2CI.CO2H 

61,2 

6,21 

Mameli 

42,55 

— 

— 

Formamid    .     .     . 

H.CONH2 

0 

3,85 

Bruni  u.  Trovanelli 

38,43 

■  — 

— 

Acetamid     .    .    . 

CH3.CONH2 

82 

3,63 

„ 

68,91 

■   — 

— 

Crotonsäure      .     . 

C3H5.CO2H 

72 

6,5 

Garelli  u.Montanari 

36,35 

25,3«) 

9,34 

Elaidinsäure     .     . 

CitHss  .  CO2H 

47 

3,9 

Bruni  u.Gorni(i) 

52,12 

— 

— 

Oxalsäuredimethyl- 

ester    .... 

C202(OCH3)2 

40,8 

5,29 

Ampola  u. 
Rimatori  (i) 

36,95 

42,68) 

4,59 

„ 

„ 

40,8 

5,0 

Auwers  (3) 

39,09 

— 

— 

Bernsteinsäure- 

dimethylester    . 

CiH402(OCH3)2 

19,5 

5,55 

Bruni  u.  Gomi(i) 

30,60 

— 

— 

Bernsteinsäure- 

anhydrid .     .     . 

C4H403 

118,6 

6,3 

Garelli  u.Montanari 

48,30 

— 

— 

Diacetylweinsäure- 

CiH802.(OC2H5)2- 

67 

13,32 

Patemö  u.  Manuelli 

17,23 

— 

— 

diäthylester 

(COCH3)2 

Urethan       .    .    . 

NH2.C02.C2H6 

48,7 

6,14 

Eykman  (3) 

39,97 

40,8») 

5.04 

Beobachter  d 

er  Schmelzwärmen: 

^)  Petters 

son;   "O  Berthelot;    »)  de  \ 

isser;    *)  Jul. 

Meyer; 

•■*)   Guillot; 

«)  Stohmann  u.  W 

*                            — 

ilsing;  ')   Fischer;  ^) 

Bruner;  ' 

)  Eykman. 

Bruni. 


180  b 


793 


Molekulare  Gefrierpunktserniedrigungen  E  anorganischer  und  organischer 

Lösungsmitte 

i    -    „ 

Kryoskopische  Konstanten". 

( 

Fortsetzung.) 

Lit.  s.  S. 

796. 

Erstar- 

E 

kryoskop. 
bestimmt 

Schmelzwärme 

Schmelz- 

Damit E  be- 

Lösungsmittel 

Formel 

nings- 
temp. 

Beobachter 

pro  g  W,  ber.  =: 

1,985(373+0» 

1000  E 

wärme  W 

kalorim 

gefunden 

rechnet  = 
1,985  (a73+t)' 

lOQOW 

Aromatische, 

ydroaromati- 

che  u.  hetero- 

yclische  Ver- 

bindungen 

Jenzol     .... 

C.H, 

4.97 

4.9 

Raoult  (2) 

31,30 

29,09^) 

5,29 

„         .... 

5.5 

6,12 

Patemö  (i) 

30,07 

30,08«) 

5,12 

„        .... 

>t 

— 

— 

— 

30,18») 

5,10 

„        .... 

?, 

— 

— 

— 

29,43*) 

5,23 

„        .... 

„ 

— 

— 

— 

30,7*) 

5,015 

.... 

„ 

— 

— 

— 

30,38;; 

5,07 

„        .... 

,» 

— 

— 

— 

30,39') 

5,07 

yclohexan .    .    . 

C,H.j 

6,2 

20,0 

Mascarelli  u.  Benati 

7,73 

— 

,»          ... 

6,2 

20,2 

Bruni  u.  Amadori 

7,66 

— 

— 

-Xylol  .... 

C6H4(CH3)2 

16 

4,3 

Patemö  u. 
Montemartini 

38,55 

39,3«) 

4,22 

)iphenyl      .     .     . 

(CeH5)2 

70,2 

8,0 

Eykman  (3) 

29,22 

28,5») 

8,20 

»icyclohexyl    .     . 

(CeHn)2 

2.75 

14,5 

Mascarelli  u. 
Vecchiotti 

10,39 

— 

— 

•iphenylmethan    . 

(C8Hs)o.CH2 

26,3 

6,7 

Eykman  (3) 

26,54 

~ 

— 

., 

„ 

26,3 

6,72 

Amadori 

26,46 

— 

— 

riphenylmethan  . 

(C,H6)3.CH 

93 

12,45 

Garelli  u.CalzoIari 

21,36 

— 

— 

•ibenzyl      .     .     . 

C2H4(C6H5), 

52 

7,i 

» 

29,12 

— 

— 

.... 

" 

52 

7,23 

Mascarelli  u. 
Musatty 

29,00 

tilben    .... 

C2H2{C6H5)2 

118 

8,38 

Bruni  u.  Gomi  (2) 

36,21 

— 

— 

aphthalin  .     .     . 

CioHs 

80,1 

^A 

Eykman   (i) 

36,40 

35,50'"») 

6,97 

... 

,, 

80,1 

6,9 

Auwers  (i) 

35,87 

35,62*) 

6,95 

... 

„ 

— 

— 

35,68") 

6,94 

„          ... 

„ 

— 

— 

— 

34,7*) 

7,13 

henanthren     .     . 

G14H10 

96,25 

12,0 

Garelli  u.Ferratini 

22,55 

nthracen    .     .     . 

,. 

213 

11,65 

Garelli  (i) 

40,24 

— 

— 

-Dichlorbenzol     . 

C8H4G12 

52,7 

7,48 

Bruni  u.  Gomi  (2) 

28,15 

29,9") 

7,04 

M 

„ 

53 

7,7 

Auwers  (2) 

27,40 

— 

•Chlorbrombenzol 

CäHiClBr 

67 

9,2 

„ 

24,94 

— 

— 

•Dibrombenzol    . 

CaH4Br2 

87 

12,4 

" 

20,74 

20,6«) 
20,3*) 

12,5 
12,7 

Trichlorbenzol    . 

GeHaCls 

63.5 

8,7 

Bruni  u.Padoa(i) 

25,84 

exachlorbenzol   . 

C«C1b 

227 

20,75 

Mascarelli  u.  Babini 

23,91 

— 

— 

exahydrohexa- 

;hlorbenzol     .     . 

CeHeCl« 

157 

16,5 

»» 

22,24 

— 

— 

■Chlortoluol    .     . 

CH3  .  CeHi .  Gl 

7 

5,6 

Auwers  (4) 

27,79 

— 



•Bromtoluol    .     . 

CH3.CgH4.Br 

26,9 

8,21 

Patemö  (2) 

21,74 

20,15  ^) 

8,86 

•Jodtoluol .     .     . 

CH3  .  CeH4  .  J 

34 

11,3 

Auwers  (4) 

16,55 

— 

„          ... 

„ 

34 

10,0 

Bmniu.  Padoa(2) 

18,71 





•Chlomaphthalin 

C,oH;Cl 

54 

9,76 

J9 

21,75 





•Bromnaphthalin 

CioH7Br 

59 

12,4 

»9 

17,64 



_ 

•Jodnaphthalin   . 

C10H7  J 

54 

15,0 

» 

14,15 

Beobachter  der  Schmelzwärmen:  ^)  Pettersson  u.  Widman;  «)  Fischer;  »)  Ferche;  *)  Pickering;  *)  Böge- 
jiwlenski;  •)  Demerliac;  ')  Jul.  Meyer;  «)  Colson;  »)  Eykman;  1»)  Battelli;  ")  Alluard;  «)  Bmner. 

Bmni. 


794 


180  c 


Molekulare   Gefrierpunktserniedrigungen  E  anorganischer  und   organischer 

Lösungsmittel 

—  „Kryoskopische  Konstanten". 

(Fortsetzung.) 

Erstar- 

E 

kryoskop. 
bestimmt 

Schmelzwärme 

Schmelz- 

Damit E  be- 

Lösungsmittel 

Formel 

rungs- 

temp. 

»C 

Beobachter 

pro  g  \\,  ber.  = 

1,985(273+1)* 

1000  E 

wärme  W 
kalorim. 
gefunden 

rechnet  = 

1,985(373+1) 

1000  w 

Nitrobenzol      .    . 

C6H5.NO2 

5»3 

7,05 

Raoult  (2) 

21,80 

22,3^) 

6,89 

» 

" 

3.9 

6,9 

Ampola  u. 
Carlinfanti 

22,05 

22,6*) 

6,80 

„ 

,, 

6,0 

7,0 

Auwers  (2) 

22,07 

22,46') 

6,84 

0- Nitro  toluol 

(dimorph)  a-stabil 

CH3.C8H4.NO2 

—4,14 

7.18 

Ostromisslenski 

19,98 



— 

/?-labil 

» 

—10,56 

5,08 

ff 

26,91 

— 

— 

m-      „             .     . 

CH3.C5H4.NO2 

16 

6,84 

Jona 

24,24 



— 

P-      „ 

„ 

52 

7,8 

Auwers  (2) 

26,88 

— 

— 

„ 

52 

7,5 

Bruni  u.Callegari(2) 

27,95 

— 

— 

2-4-Dinitrotoluol  . 

CH3.C6H3{N02)2 

70 

8,9 

Auwers  (2) 

26,24 

— 

— 

2-,  4-,  6-Trinitro- 

toluol  .... 

CH3.C«H2(N02)3 

79 

11,5 

,, 

21,38 

— 

— 

a-Nitronaphthalin 

CoHt  .  NO2 

61 

9,1 

Bruniu.Padoa(2) 

24,33 

25,32*) 

8,75 

o-Chlomitrobenzol 

CeHiCl.NOa 

32,5 

7,50 

Jona 

24,70 

— 

m-            „ 

„ 

44.4 

6,07 

» 

32,94 

29,4') 

6,80 

P- 

„ 

83 

10,9 

Auwers  (3) 

23,08 

21,4*) 

11,75 

»> 

„ 

83 

10,8 

Bruni  u.  Trovanelli 

23,29 

— 

— 

o-Bromnitrobenzol 

CoHiBr.NOa 

36,5 

9,10 

Jona 

20,89 

— 

— 

m-            „ 

fy 

54»o 

8,75 

,, 

24,25 

— 

— 

P- 

)> 

124 

11,53 

» 

27,13 

— 

— 

m-Dinitrobenzol    . 

CaH4(N02)2 

91 

10,6 

Auwers  (2) 

24,81 

— 

— 

Azoxybenzol     .     . 

(C6H5)2:N20 

36 

8,5 

Bruni  und 

Mascarelli(i) 

22,30 

21,65) 

s.n. 

Azobenzol    .    .     . 

(C6H5)2:N2 

69 

8,35 

Eykman  (3) 

27,80 

27,9') 

8,33    1 

»»             ... 

» 

69 

8,25 

Bruni  u.  Gomi(i) 

28,14 

29") 

S,oo 

Anilin     .... 

CöHbNHj 

—5,96 

5,87 

Ampola  und 
Rimatori  (2) 

24,11 

20,95^) 

6,75    • 

Dimethylanilin .    . 

C6H5N{CH3)2 

+  1,96 

f'? 

„         (3) 

25,87 

— 

— 

Diphenylamin  .     . 

(CH5)2NH 

50,2 

8,6 

Eykman  (2) 

24,11 

21,30*) 

9,73 

>> 

f) 

— 

— 

— 

23,97*) 

8,65 

>»            • 

>» 

— 

— 

— 

26,3») 

7,88 

p-Toluidin    .     .     . 

CH3.QH4.NH2 

39,1 

5,1 

(3) 

37,91 

35,79') 

5,50 

ff           ... 

» 

42,1 

5,3 

Auwers  (4) 

37,18 

39,0*) 

5,05 

»           ... 

>» 

42,1 

5,3 

Bruniu.  Padoa(i) 

37,18 

— 

— 

a-Naphthylamin   . 

C10H7.NH2 

47» 

7,9 

Eykman  (2) 

25,74 

22,3«) 

9,12 

ff 

» 

— 

— 

— 

25,59') 

7,95 

Benzylanilin     .     . 

CeHs.CHa.NH.C.    5 

365 

8,7 

Garelli  u.Calzolari 

21,78 



— 

Phenol     .... 

CbHbOH       ^ 

38, 

7,4 

Eykman  (2) 

26,03 

24,93^) 

7,80 

»          .... 

» 

40 

7,27 

(3) 

26,75 

— 

— 

Cyclohexanol    .    . 

QHuOH 

20 

48,4 

Mascarelli  u. 
Pestalozza(2) 

35,21 

— 

o-Kresol .... 

CH3.C9H4OH 

30,5 

5,62 

Eykman  (i) 

32,53 

— 

— 

P-    , 

»» 

35,9 

l'l 

„       (3) 

24,60 

26,3«) 

7,20 

Thymol   .... 

CH3.C3H7.C6H3OH 

48,2 

8,0 

„ 

25,60 

^7'5'),„, 

7,45 

>»        .     . 

» 

19,86") 

10,31 

Beobachter  de 

r  Schmelzwärmen:  ^) 

Petterson  u.  Widman ;  *)  Tammann ;  ' 

)  Jul.  Meyer;  * 

)  Battelli 

;  5)  Bruner 

")  Eykman;  ')  de 

Forcrand;  *)  Stillman 

n  u.  Swain;  ')  Bogojawlenski;  ")  B 

erthelot. 

BruoL 


180  d 


795 


Molekulare    Gefrierpunktserniedrigungen   E  anorganischer   und  organischer 
Lösungsmittel  —  ,,Kryoskopische  Konstanten". 

(Fortsetzung.) 
Lit.  s.  S.  796. 


Lösungsmittel 


Formel 


Erstar-  j        |j» 

rungs-  I        ■'^ 

temp.  kryoskop. 

0  Q  I  bestimmt 


Beobachter 


Schmelzwärme  '  Schmelz-    Damit  E  be- 
progW.ber.  =    wärme»'      rechnet  =; 
1,985(373+1)*     kalorim.    r,985(273-'-t) 
1000  £        1  gefunden  ■       TÖÖÖW 


?-Naphthol  . 
V^enthol  .  . 
>-Chlorphenol 


>  Bromphenol  .  . 
;-Tribromphenol  . 
)-Nitrophenol   .     . 

Pyrocatechin  .  . 
Resorcin  .... 
v'eratrol  .... 
\nethol  .... 
isoapiol   .... 

)-Nitrobenzaldehyd 
(dimorph)  a-stabil 
/3-labil 

>Nitrobenzaldehyd 

Benzalphenyl- 
hydrazon  .    . 

4cetophenon     . 

Benzophenon    . 


Benzil .  .  . 
Benzoesäure 
Benzoesäurephenyl 

ester  .  . 
Benzanilid  . 
>Brombenzoesäure- 

methylester  . 
)-Nitrobenzoesäure- 

äthylester  . 
3-Toluylsäure- 

methylester  . 
5alol  .... 
Phenylessigsäure 

Phenylpropionsäure 

iimtsäuremethyl- 
ester    .... 

>Phtalaldehydsäure- 
äthylester .     .     . 
:-6-Dimethyl-y-pyron 
Pyridin    .     . 

Carbazol  .    . 
Chinoxalin    . 


CoHt.OH 

C3H7.  CH3.CgH9.  OH 

CeH4C1.0H 


C«H4Br.0H 

CsHjBrs.OH 

CaH^.NOi.OH 

C,H4(0H), 

CH4(C)CH3), 

C3H5.C,H4.0CH3 

C3H5  .  CgH  .  GjCHj 

(OCH3), 

CbH^NOs.CHO 
QH^NGj.CHG 
QH^NOiCHO 

QHj.CHtN.NHCHs 
QH5.CO.CH3 
QH5.CO.QH5 

(C«H5".C0)s 
QHä.COjH 

CftHs.COjCBHs 
C4H5NH.COQH5 

CsH4.Br. CO,.  CH3 

C,H4NO,.CO,.CH5 

CH3.CeH4.C02QH5 
Q,H40H.CO>C,H5 
CsH5.CH2.CO1H 

CßHs .  C3H4  .  COjH 
C6H5.C,H,.CO,CH3 


C,H4.CHO.CO,C,H5 

C5H,Oj(CH3), 

C5H5N 

(C,H4)2:NH 
CeHeN, 


121 

11,25 

42 

12,4 

7 

7,72 

28,5 

8,80 

37 

S,58 

6^ 

11,2 

95 

20,4 

44.3 

7,44 

104 

HO 
22,5 
20,1 
55 


43.0 
40,3 
107 

155 
19.5 
48,1 

94 
123 

69 

161 

81 

30 

32 
43 

79 

48,5 
49 

36 


7,13 
6,5 
6,4 
6,3 

8,0 


7,2 
7,9 
7,0  • 

11,3 
5,65 
9^ 

10,5 

7,85 
8,0 

9,65 

8,4 

7,4 

6,2 

12,3 

9,0 

8,75 
8,95 

7,1 


66  6,05 

132  i  6,46 

-40  I  4,97 

236  '  12,3 

27  I  8.» 


Bruni 

Garelli  u.CaIzolari 

Jona  , 


Eykman  (3) 
Bruni u.Padoa(i) 
Ampola  und 

Rimatori  (4) 
Jona 

Garelli  (2) 
Patemö  (3) 
Eykman  (3) 
Garelli  u.Montanari 


Bruni  u.Call^ari(i) 

Bruni  u.  Gomi  (3) 

Padoa  (2) 
Garelli  u.Montanari 
Eykman  (3) 

Auwers  (2) 
Garelli  u.Montanari 
Garelli  u.  Gomi 

Mascarelli  u.  Babini 

Bruni  u.  Padoa (2) 

Bnmi  u.Callegari(2) 

Auwers  (4) 
Garelli  u.  Gomi 
Bmni  u.  Gomi  (3) 

Eykman  (3) 
Bmni  u.  Gomi  (i) 

Bmni  und 
Mascarelli  (i) 


Poma 
Beckmann  und 

Waentig 
Garelli  (i) 
Padoa  (i) 


27.39 
15,88 
20,16 

21,74 
22,23 
20,01 
13,17 

26,86 

39.57 
44,80 
27,08 
27,06 
26,69 


27,53 
24,66 
40,94 

32,20 

30,06 

20,88 

25.46 
39,65 
29,02 

38,74 
29,61 

24,63 

29,78 
16,11 
27,33 

23,58 
23,00 

26,69 


37,70 
50,40 

22,12 
41,81 
20,07 


18,9^)    I       10,42 


17,34*) 
26,8») 


23,7^) 
23.4*) 


25,4') 
30,0*) 


56,0») 


12,92 


7,46 


8,64 
8,75 


9,68 
8,20 


5,81 


Beobachter  der  Schmelzwärmen:  ^)  Bmner;  *)  Werner;  ')  Tammann;  *)  Bogojawlenski;  ')  Poma. 


BntflL 


796 


180. 


Literatur,  betreffend  molekulare  Gefrierpunktserniedrigungen. 


Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  20,  207;  1896. 

Amadori,  bei  Mascarelli  u.  Musatty :  Gazz.  chim.  41  a, 

106;  1911. 
Ampola  u.  Cariinfanti,  Gazz.  chim.  26  b,  76;  1896. 
u.  Manuelli,  Gazz.  chim.  25  b,  91;  1895. 
u.  Rimatori  (i),  Rend.  Line  5b,  404;  1896. 
„        (2),  Gazz.  chim.  27  a,  35;   1897. 
„        {3),  Gazz.  chim.  27  a,  51;  1897. 
„        (4),  Gazz.  chim.  27  b,  31;  1897. 
Auwers  (i),  ZS.  ph.  Ch.  18,  595;  1895. 
„        (2),  ZS.  ph.  Ch.  30,  300;  1899. 
„         {3),  ZS.  ph.  Ch.  32,  55;  1900. 
(4),  ZS.  ph.  Ch.  42,  513;  1902. 
Beckmann  (i),  ZS.  ph.  Ch.  46,  853;  1903. 
„  (2),  ZS.  anorg.  Ch.  51,  96;  1906. 

,,  (3),  ZS.  anorg.  Ch.  65,  175;  1907. 

„  (4),  ZS.  anorg.  Ch.  63,  63;  1909. 

„        u.  Waentig,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  17;  1910. 
Bedford,  Proc.  Roy.  Soc.  83  A,  459;  1910. 
Bruni,  Gazz.  chim.  28b,  322;  1898. 
„      u.  Amadori,  Atti  Istituto  Veneto  70,  II,  1113; 

1910/11. 
„      u.  Callegari  (i),  Rend.  Line.  13  a,  481;  1904. 
„  „  (2),    Rend.  Line.  13a,   567;  1904. 

„      u.  öorni  (i),  Gazz.  chim.  30  a,  55;  1900. 
„  „      (2),  Gazz.  chim.  30b,  127;  1900. 

„  „     (3),  Gazz.  chim.  31a,  49;  1901. 

„      u.  Manuelli,  ZS.  Elch.  11,  860;  1907. 
„      u.  Mascarelli,  (i),  Gazz.  chim.  33a,  89;  1903. 
„  „  (2),  Gazz.  chim.  33a,  96;  1903- 

„      u.  Padoa,  (i),  Gazz.  chim.  33  a,  78;  1903. 
„  „       (2),  Gazz.  chim.  34a,  133;  1904. 

„      u.  Trovanelli,  Gazz.  chim.  34  b,  350;  1904. 
Eykman  (i),  ZS.  ph.  Ch.  3,  113;  1889. 
„        (2),  ZS.  ph.  Ch.  3,  203;  1889. 
(3),  ZS.  ph.  Ch.  4,  497;  1889. 
Qarelli  (i),  Gazz.  chim.  24b,  263;  1894. 
„       (2),  Gazz.  chim.  25b,  173;  1895. 
„       (3),  Gazz.  chim.  28b,  253;  1898. 
„      u.  Bassani,  Rend.  Line.  10a,  255;  1901. 
„      u.  Calzolari,  Gazz.  chim.  29  b,  258;  1899. 
„      u.  Ferratini,  Gazz.  chim.  23  a,  442;  1893. 
„      u.  Gorni,  Gazz.  chim.  34  b,  m;  1904, 
„      u.  Montanari,  Gazz.  chim.  24b,  229;  1894. 


Hantzscb,  ZS.  ph.  Ch.  61,  257;  1907.  ZS.  ph.  Ch.  62, 
626;  1908.     ZS.  ph.  Ch.  65,  41;  1908.     Gazz.  chim. 
39a,  120;  1909.     Gazz.  chim.  39b,  512;  1909.     ZS. 
ph.  Ch.  69,  204;  1909.     Gazz.  chim.  41a,  645;  1911. 
Hausrath,  Ann.  Phys.  (4)  9,  522;  1902. 
Jona,  Gazz.  chim.  39  b,  289;  1909. 
Lespieau,  BulL  Soc.  chim.  11,  74;  1894. 
Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  578;  1900. 
Mameli,  Gazz.  chim.  39  b,  583;  1909. 
Mascarelli  u.  Babini,  Gazz.  chim.  41a,  89;  1911. 
„  u.  Benati,  Gazz.  chim.  39  b,  642;  1909. 

„  u.  Musatty,    Gazz.  chim.  41a,  107;  191 1. 

„  u.  Pestalozza(i),  Gazz.  chim.  88  3,38;  1908. 

„  „         (2),  Rend.  Line.  17  a,  607;  1908. 

„  u.  Vecchiotti,  Rend.  Line  19b,  410;  1910. 

Nernst  u.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  681;  1894. 
Oddo  u.  Mannessier,   Gazz.  chim.  41b,  219;  1911. 
„     u.  Scandola,  Gazz.  chim.  38  a,  603;  1908.    ZS. 
ph.  Ch.  62,  243;  1908.    Gazz.  chim.  39  a,  569;  1909. 
ZS.  ph.Ch.  66,    138;   1909.     Gazz.   chim.   39b,  i; 
1909.    Gazz.  chim.  39  b,  44;  1909.    Gazz.  chim.  40  b, 
163;  1910. 
Olivari,  Rend.  Line.  18  b,  287;  1909. 
Ostromisslensky,  ZS.  ph.  Ch.  57,  341;  1906.  J 

Padoa  (i),  Gazz.  ehim.  34a,  146;  1904.  -  * 

„       (2),  Gazz.  chim.  41a,  203;  191 1.  vj| 

Paterno  (i),  Gazz.  chim.  19,  640;  1899. 
„        (2),  Gazz.  chim.  20b,  i;  1896. 
(3),  Gazz.  ehim.  26b,  9;  1896. 
„        u.  Manuelli,  Rend.  Line.  6  a,  401;  1897. 
„        u.  Montemartini,  Gazz.  chim.  24b,  197;  1894. 
Poma,  Gazz.  chim.  41b,  518;  1911. 
Ramsay,  ZS.  ph.  Ch.  5,  221;  1890. 
Raoult  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5),  28,  137;  1883. 
„       (2),  Ann.  ehim.  phys.  (6),  2,  66;  1884. 
„       (3),  Sur  les  progr.  de  la  cryoseopie,  1889. 
„       (4),  ZS.  ph.  Ch.  27,  617;  1898. 
Roth,  ZS.  ph.  Ch.  43,  552;  1903. 
Schenck,  Ber.  ehem.  Ges.  37,  917;  1904. 
Timmermanns,  Journ.  ehim.  phys.  4,  171;  1906. 
Tollockzo  (i),  ZS.  ph.  Ch.  30,  705;  1899. 

„         (2),  Bull.  Aeead.   Sciences,  Cracovie,  1901. 
Waiden,  ZS.  anorg.  Ch.  68,  307;  1910. 
Zanninovich  Tessarin,  Gazz.  chim.  26  a,  311;  1896. 


* 


Bruni. 


181 


797 


»Molekulare  Siedepunktserhöhungen  i7  anorganischer  und  organischer  Lösungs- 
mittel (bei  gewöhnlichem  Druck)  —  Ebullioskopische  Konstanten. 

)ie  Zahlen  der  vierten  Kolumne  (E)  stellen  die  Erhöhungen  der  Siedetemperatur  dar,  die  i  g-Mol.  einer  sich 
lormal   verhaltenden    (d.  h.  weder  assoziierten,   noch  dissoziierten)  Substanz,    in  looo  g  Lösungsmittel   gelöst, 

verursacht. 

)ie  Literatur  zur  Kol.  5  siehe  S.  800;   die  kalorimetrisch   gefundenen  Verdampfungswärmen  (KoL  7)  sind  aus 

der  Tab.  185  entnommen,  mitunter  aber  etxv'as  abgekürzt. 


Lösungsmittel 


Formel 


P""''*  ■  skopisch 
bestimmt 


Beobachter 


Verdampf.- W.  |  Verdampf.- 
pro  g  TT,  ber.  ;  Wärme  IF 

L  1,985  (a73+t)*  j  kalorim. 

I         1000  B      1  gefunden 


E  berechnet 

1.985  (a73+t>- 


1000  tv 


Anorganische 
Körper 

3ilor  .     .     . 


Jrom 


.'od    . 
Vasser 


iinntetrachlorid 
unmoniak  . 


Jtickstoffperoxyd 

'hosphortrichlorid 
u^entrichlorid 
ichwefelchlorür     . 
Jchwefeldioxyd     . 


ilchwefelsäure  .    . 
chwefelwasserstof  f 

^".hlorwasserstoff 

i 
jJromwasserstoff 

I 
'lodwasserstoff 

rganische  Körper 

Aliphatische) 
;chwefelkohlenstoff 

'hosgen  .    .    . 
'etrachlorkohlen- 

stoff    .  . 
I- 

?>  • 

Moroform  . 

»» 
>thylchlorid 
Äthylenchlorid 

^thylidenchlorid 


Gl 


Br 


J 
H,0 


SnCl« 
NH, 

PCI3 
ASCI3 
SiCla 

SO., 


H2SO4 
H2S 

HCl 

HBr 

HJ 


CSj 
CÖCij 
CCii 

CHC13 

CaHäCl 
CH2CI .  CHjCl 

CHa.CHClj 


-33,6  1,65       Beckmann  (6) 

63  0,2  „         (4) 


183 
100 


"4.5    , 
-33,46 


130 

138 
-IG 

-IG 

33IJ 
-60,2 

-82,9 

-68,7 
-35.7 


46,2 

8,2 

78,5 
78,5 
61,2 
61,2 
12,5 
82,3 

57 


11,0 
0,58 


9,43 
0,84 

1,87 

4,66 

5,08 
1,50 

1,45 
5,33 
0,68 

0,64 

1,50 

2,88 


2,87 
2^ 

4,8 

4,88 

3,66 

3,88 

1,95 

8,12 

3,20 


(II) 
(3) 


(6)       I 
Franklin  u.  Kraus  1 

Frankl.  u.  Farmer 

Beckmann  (6) 


Waiden  u. 
Centnerszwer(i) 
Beckmann  (lo) 

(5) 
Beckmann  (13) 


Beckmann  (2) 

(10)       I 

Beckm.  u.  Stock  ! 
Beckmann  (9)       ' 

(2)  : 
(9)  I 
(10) 

Beckmann,  Fuchs : 
u.  Gemhardt*) 


68,95 
43,09 


37,52 
531.1 


31,60 
335,0 

126,0 

51,58 
44,46 
66,80 
91,53 

94,69 
136,1 
142,7 

110,4 

55,2 

39,5 


85,33 

54.12 

51,09 
50,26 

60,57 
57,14 
82,97 
80,32 

67,55 


\     67^») 

!   62,7') 
!  61,9') 

!     45.6«) 
!     41,0*) 

43,7^) 
ca.23,95*) 
535,77*) 
535,9*) 
•  532,0') 
536.6«') 
'  535,7*) 
30,5') 
341'") 
321,3*) 
93,5') 
i     93.5") 

49,4") 
96,2") 

95,3*) 
122,1 ") 
135,8") 
132,0*) 

105,5") 
98,75') 
1  51,4") 
48,7*) 
38,7") 
33,94*) 


83,81") 
86,67») 


46,35") 
46.4") 
58,49") 
58,^') 

85,40") 

67,o»> 
76,77») 


1,69 
1,81 
1,84 
4,91 
5,47 
5,13 
17,23 
0,515 
0,515 
0,519 
0,515 
0,515 
9,77 
0,333 
0,354 
1,85 
1,85 
4,67 

6,79 

Ir427 

1,440 
5.945 
0,662 
0,675 
0,680 

0,71 
1,61 
1,68 
2,89 
3,25 


2,41 
2,33 


5,29 
5,28 
3,79 
3,80 

2,93 

3,22 

2,81 


Beobachter  der  Verdampfungswärme  nach  Tab.  185:   ^)  Knietsch;   *)  Estreicher  u.  Schnerr;  ^)  Andrews; 
1)  Thomsen;   ^)  Berthelot  und  Ogier;  •)  Favre  u.  Silbermann;  ')  Schall;  «)  Marshall  u.  Ramsay;  »)  Kahlenberg; 
Franklin  u.  Kraus;   ")  Berthelot;    ")  Ogier;   ")  Estreicher;  ")   Person;    ")  Steele,  Mc  Intosh;   ")  Wirtz; 
)  Marshall;  ")  j^hn.        *)  Weiterhin  als  B.,  F.,  G.  zitiert. 

Bmoi. 


798 


181a 


Molekulare  Siedepunktserhöhungen  ^anorganischer  und  organischer 

Lösungs- 

mittel  (bei  gewöhnlichem  Druck)  —  Ebullioskopische 

Konstanten. 

(Fortsetzung.) 

Lit. 

s.  S.  800. 

Lösungsmittel 

Formel 

Siede- 
punkt 

E 

ebullio- 
skopisch 

Beobachter 

Verdampf.-W. 
pro  g  W,  ber. 

_  1,985  (a73+t)2 

Verdampf.- 

Wärme  W 

kalorim. 

E  berechnet 
^  1^5  (373+t 

\j 

bestimmt 

1000  K 

gefunden 

1000   w 

Äthylbromid    .    . 

CgHsBr 

37,7 

2,53 

B.,  F.,  G. 

75,74 

61,65^) 

3,11 

..        "             •    * 

„ 

— 

— 

— 

60,37') 

3,17 

Athylenbromid     . 

CHaBr.CHaBr 

131,6 

6,32 

Beckmann  (2) 

51,41 

43,8^) 

7,42 

„ 

„ 

130 

6,43 

B.,  F.,  G. 

50,14 

Methyljodid     .    . 

CH3J 

41,3 

4,19 

„ 

46,80 

46,1*) 

4,25 

» 

» 

— 

— 

— 

— 

45,9*) 

4,27 

Athyljodid   . 

C2H5J 

72,2 

5,01 

B.,  F.,  G. 

47,21 

46,87') 

5,05 

>, 

» 

— 

•  — 

— 

47,6*) 

4,97 

>, 

>, 

— 

— 

— 

46,0^) 

5,14 

Nitromethan 

CH3NO2 

lOI 

1,96 

Waiden 

142,4 

114.75^) 

2,42 

Nitroäthan  . 

C2H5NO2 

114 

2,60 

B.,  F.,  G. 

"4,3 

92,0^) 

3,23 

Acetonitril    . 

CH3CN 

80,5 

1,73 

Bruni  u.  Sala 

144,2 

173,6^ 

1,44 

» 

» 

81,3 

1,3 

Waiden 

191,6 

170,6«) 

1,46 

Propionitril . 

C2H5CN 

95 

2,42 

B.,  F.,  G. 

III, I 

134,4*) 

2,00 

» 

,, 

97 

1,87 

Waiden 

145,3 

— 

Methylrhodanid     . 

CH3SCN 

130,5 

2,64 

„ 

122,4 

— 

— 

Methylalkohol  .     . 

CH3OH 

67 

0,88 

Paal 

260,7 

261,6*) 

0,877 

„ 

» 

67 

0,92 

Parisek  u.  Sulc 

249,4 

262,2') 

0,875 

>» 

>, 

67 

0,87 

Kerler 

263,7 

267,5«) 

0,858 

» 

» 

67 

0,93 

Salvadori 

246,7 

263,7^) 

0,870    1 

»• 

,> 

67 

0,84 

Jones  (i) 

273,1 

261,7») 

0,877    1 

Äthylalkohol 

C2H5OH 

78,8 

1,16 

Beckmann  (2) 

213,6 

202,4*) 

1,213     i 

„ 

» 

— 

— 

— 

— 

206,4*) 

1,190     . 

n 

), 

— 

— 

— 

— 

205,18) 

1,198    1 

n 

„ 

— 

— 

— 

— 

208,9^°) 

1,176   1 

n 

„ 

— 

— 

— 

— 

216,4') 

1,135 

n 

» 

— 

— 

— 

— 

203,1^) 

1,210 

11 

», 

— 

— 

— 

— 

201,5') 

1,220     \ 

n-Propylalkohol    . 

C3H7OH 

94,8 

1,68 

B.,  F.,  G. 

170,0 

>i 

,, 

97,3 

1,73 

Schlamp 

157,3 

166,3') 

1,62 

>» 

„ 

— 

— 

— 

— 

162,6") 

1,65 

»> 

„ 

— 

— 

— 

— 

160,97«) 

1,67 

Isobutylalkohol     . 

CiHaOH 

104,6 

1,94 

B.,  F.,  G. 

145,9 

138,4') 

2,04      i 

>, 

» 

— 

— 

— 

134,3') 

2,11 

Isoamylalkohol     . 

CsHnOH 

131,5 

2,675 

,» 

126,1 

125,1') 

2,596     * 

„ 

,» 

131,5 

2,65 

Andrews  u.  Ende 

122,5 

124,7') 

2,604 

Tert.  Amylalkohol 

CbHuOH 

102 

2,256 

B.,  F.,  G. 

123,8 

106,1«) 

2,631 

Äthyläther  .    .    . 

(C2H5)20 

35,0 

2,09 

Beckmann  (i) 

90,09 

88,39') 

2,13    ■ 

1»          ... 

» 

35,0 

2,11 

(2) 

89,24 

84,5^^^) 

2,23 

>»          ... 

„ 

— 

— 

— 

— 

90,0") 

2,09 

>,          ... 

» 

— 

— 

— 

— 

90,45') 

2,08 

Methylsulfid     .     . 

(CH3)2S 

37,5 

1,85 

Werner 

103,4 

— 

— 

Äthylsulfid  .     .     . 

(C2H5)2S 

91 

3,23 

„ 

81,42 

— 

— 

Methylal.    .    .    . 

CH2(OCH3)2 

41 

2,105 

B.,  F.,  G. 

92,97 

89,9") 

2,18 

„          ... 

„ 

41 

2,04 

Beckmann  (9) 

95,94 

— 

— 

Aceton    .... 

CHsCOCHs 

56,3 

1,67 

Beckmann  (2) 

128,9 

125,28«) 

1,72 

,»         .... 

» 

56,3 

1,725 

Jones  (2) 

124,7 

— 

— 

Methylpropylketon 

CH3.CO.C3H7 

102 

3,14 

B.,  F.,  G. 

88,90 

— 

— 

Ameisensäure   .    . 

H.CO2H 

100,6 

3,4 

Bruni  u.  Berti 

81,49 

120,37') 

2,30 

>f 

,, 

lOI 

2,40 

Beckmann  (8) 

115,7 

120,36*) 

2,30 

>i 

>, 

lOI 

3,42 

Ciusa 

81,18 

120,7^°) 

2,29 

Beobachter  der  Verdampfun 

gswärme 

nach  Tab 

.  185:    1)  Berthek 

)t;    ^)  Wirtz;    ^ 

)  Andrews; 

*)  Marshall 

*)  Kahlenberg;   •)  Luginin;  ')  Bro 

wn;  8)  ^ 

»Virtz;  »)  S 

chall;  ^»)  Favre  u 

.  Silbermann;  ^ 

1)  Schlamp 

;  1*)  Ramsa: 

u.  Young;  ")  Brix;  ")  Berthelot  i 

j.  Ogier 

Bruni. 


181b 


799 


VIolekulare  Siedepunktserhöhungen  E 

anorganischer  und  organischer  Lösungs- 

mittel  (bei  gewöhnlichem  Druck)  —  Ebullioskopische 

Konstanten.         || 

(Fortsetzung.) 

Lösungsmittel 

Formel 

Siede- 
punkt 

E 

ebullio- 
skopisch 
bestimmt 

Beobachter 

Verdampf.-W. 
pro  g  W,  ber. 
_  1,985(373+0* 

1000  E 

Verdampf.- 

Wärme  W 

kd.lorini* 

E  berechnet 

_  1,985  (a73+t)* 

"C 

gefunden 

1000  W 

Essigsäure    .     .     . 

CHj.COsH 

118 

2,99 

Beckmann  (8) 

101,5 

84,9*) 

3,57 

„           ... 

„ 

ii8 

2,64 

R.Mayer  U.Jäger 

119,5 

89,8») 

3,38 

»           ... 

„ 

118 

3,07 

Beckmann  (12) 

103,8 

97.05') 

3,13 

»           ... 

>» 

— 

— 

— 

101,9*) 

2,98 

„           ... 

» 

— 

— 

— 

97,0') 

3.12 

Propionsäure    .     . 

CjH.COjH 

139,6 

3,51 

Beckmann  (8) 

96,27 

128,9») 

2,62 

)» 

„ 

— 

— 

— 

91.4») 

3,70 

3uttersäure      .    . 

C3H7CO2H 

163,2 

3,94 

„ 

95.86 

114.7;) 

3,29 

,, 

>» 

— 

— 

— 

114.0') 

3.31 

>? 

» 

— 

— 

— 

113.96») 

3,32 

\meisensäure- 

methylester  .     . 

H.COjCHs 

32,3 

1,505 

B.,  F.,  G. 

122,9 

110,1*) 
117,1') 

1,68 
1,59 

.,              •     • 

» 

— 

— 

— 

115,2^) 

1,61 

)j 

» 

— 

— 

— 

110,45') 

1,67 

meisensäureäthyl- 

ester    .... 

H.CUjCjHs 

53,8 

2,18 

„ 

97.24 

100,4*) 

2,11 

V             •     • 

» 

— 

— 

— 

100,1 ») 

2,12 

» 

»» 

— 

— 

— 

92,15 ') 

2,30 

„             ■     • 

»» 

— 

— 

— 

105,3') 

2,02 

„ 

» 

— 

— 

— 

94.4"^) 

2,25 

„ 

»> 

— 

— 

— 

98,9») 

2,14 

5ssigsäuremethyl- 

ester    .... 

GH,.  CO,  GH, 

56,5 

2,06 

>» 

104,6 

110,2') 

1,96 

,, 

» 

56,5 

2,06 

Schroederu.  Steiner 

104,6 

93,95") 

2,29 

,, 

» 

— 

— 

98,26  =») 

2,19 

„ 

„ 

— 

— 

— 

97.0*) 

2,22 

Sssigsäureäthyl- 

ester    .... 

CHa.GOjGiHs 

74>6 

2,61 

Beckmann  (2) 

91,89 

)» 

>j 

75,5 

2,79 

B.,  F.,  G. 

86,41 

84.3") 

2,27 

» 

» 

75,5 

2,79 

Beckmann  (9) 

86,41 

105,0  •) 

2,29 

» 

» 

— 

— 

— 

92,7') 

2,60 

„ 

,r 

— 

— 

— 

83,1  *) 

2,90 

)> 

» 

— 

— 

— 

88,4  3) 

2,73 

„ 

f> 

— 

— 

— 

88,1») 

2.73 

„ 

„ 

— 

— 

— 

90,9») 

2,65 

Sssigsäureisoamyl- 

ester    .... 

GH3.GO3G5H,, 

142 

4,83 

»• 

70,78 

66,35«) 

5,15 

» 

)> 

— 

— 

— 

69.0») 

4,95 

Aromatische, 

lydroaromati- 

che  und  hetero- 

cyclische 

3enzol     .... 

CgHg 

80,3 

2,67 

Beckmann  (2) 

92,79 

92,9") 

2,67 

»        •     . 

„ 

80,3 

2,73 

B.,  F.,  G. 

90,75 

93,45/) 

2,65 

I» 

QHs 

80,3 

2,57 

Beckmann  (9) 

96,41 

94,4*^).^ 

2,62 

», 

j) 

— 

— 

— 

93,55') 

2,65 

f, 

j» 

— 

— 

94,93') 

2,61 

,, 

„ 

— 

— 

— 

92,97*) 

2,66 

3ycIohexan  . 

G8Hi2 

81,5 

2,75 

Mascarelli  u. 

90,71 

87.3") 

2,86 

Musatty 

Beobachter  der  Verdampfungs 

wärme  r 

lach  Tab.  i 

85:  1)  Berthelot  u 

.Ogier;  »)  Lugi 

nin;  »)  Bn 

3wn:  *)  Favre 

1.  Silbermann;  «)  Marshall  u.  Ram. 
i.  Goldstein. 

say;  •)  J 

khall;  ')  J 

Andrews;  *)  Schiff 

;  »)  Kahlenberg 

;  ")  WirtJ 

:;  ")  Marberg 

Brnoi. 


800 


181 


Molekulare  Siedepunktserhöhungen  E  anorganischer  und  organischer  Lösungs- 
mittel (bei  gewöhnlichem  Druck)  —  Ebullioskopische  Konstanten. 

( Fortsetzung.) 


Lösungsmittel 


Siede- 

Formel 

punkt 

»C 

CH3  .  CeH4 

173 

.C3H7 

CgHs.NOa 

205 

)> 

205 

C6H5CN 

191 

C8H5NH2 

184 

" 

184 

GbHsOH 

183 

C3H7 .  GeHs 

230 

.OH.CH3 

C10H20O 

212 

CioHisO 

206 

CioH.eO 

204 

CioHisO 

192,5 

(C«H5CO)2 

347 

CsHsN 

115 

»> 

"5 

» 

"5.5 

CäHuN 

105 

C9H7N 

232 

E 

ebullio- 

skopisch 

bestimmt 


Beobachter 


Verdampf.-W. 
pro  g  W,  ber. 

=  ^985(a73+t>' 
1000  E 


Verdampf.- 
WärmelF 

kalorim. 

gefunden 


E  berechnet 

^  1.985  (a73+t^ 
1000  W 


Cymol 

.. 
Nitrobenzol 

Benzonitril 

>> 
Anilin 


Phenol 
Thymol 

Menthol 

Menthon 

Kampfer 

Fencfion 

Benzil 

Pyridin 


Piperidin 
Chinolin  . 


5,34 


5,04 
6,01 

3,65 

3,22 
3,41 

3,04 
6,82 

6,15 
6,18 
6,09 
5,94 
10,3 
3,01 
2,95 
2,71 

2,84 
5,61 


B.,  F.,  G. 


Biltz 

Bachmann   u. 
Dziewonski 
Werner 

Beckmann  (3) 
R.  Meyer  u.  Jäger 


(9) 


B.,  F.,  G. 


Rimini  u.  Olivari 
Beckmann  (9) 
Werner 
Rose  Innes 
Waiden  u. 
Centnerszwer(2) 
Werner 
Beckmann  (7) 


73.94 


90,00 
90,53 

117,1 

128,7 
121,6 

135,7 
73.64 

75,92 
73,69 
74,16 

72,41 
74,08 
99.28 
101,3 
110,6 

99,86 
90,23 


66,30 1) 

67,64') 
79,15*) 


87,7*) 

87,7") 

92.3  ^) 

104,173) 

113.9') 


5.95 


5,84 
5.73 


4,87 
4.87 
4.49 
3.91 
3.64 


104,0*) 
101,4  3) 


88,92') 


2,87 
2,95 


3.19 


Beobachter  der  Verdampfungswärme  nach  Tab.  185:    ^)  Schiff;   ^)  Brown;  ')  Luginin;  *)  Kahlenbeifi 
^)  Petit;  *)  Marshall  u.  Ramsay. 


Literatur,  betreffend  molekulare  Siedepunktserhöhungen. 


Andrews  u.  Ende,  ZS.  ph.  Gh.  17,  136;  1895. 
Bachmann  u.  Dziewonski,  Ber.  ehem.  Ges.  36, 971 ;  1903. 
Beckmann  (i),  ZS.  ph.  Gh.  3,  604;  1889. 

„  (2),  ZS.  ph.  Gh.  6,  437;  1890. 

,,  (3),  ZS.  ph.  Gh.  8,  223;  1891. 

(4),  ZS.  ph.  Gh.  46,  853;  1900. 

„  (5),  ZS.  ph.  Gh.  53,  129;  1905. 

„  (6),  ZS.  anorg.  Gh.  51,  96;  1906. 

„  (7),  ZS.  anorg.  Gh.  51,  237;  1906. 

„  (8),  ZS.  ph.  Gh.  57,  129;  1906. 

„  (9),  ZS.  ph.  Gh.  58,  543;  1907. 

„        (10),  ZS.  anorg.  Gh.  55,  371;  1907. 

„        (11),  ZS.  anorg.  Gh.  63,  63;  1909. 

„        (12),  ZS.  anorg.  Gh.  74,  291;  1912. 

„        (13),  ZS.  anorg.  Gh.  74,  297;  1912. 

„         Fuclis  u.  Gernhardt,  ZS.  ph.  Gh.  18,  473; 
1895. 
u.  Stock,  ZS.  ph.  Gh.  18,  107;  1895. 
H.  Biltz,  Mon.  Ghem.  22,  627;  1901. 
Bruni  u.  Berti,  Rend.  Line.  9  a,  393;  1900. 
„      u.  Sala,  Gazz.  chim.  34  b,  481;  1904. 


Ciusa,  Gazz.  chim.  41a,  688;  1911. 
Frankland  u.  Farmer,  Proc.  ehem.  Soc.  17,  201 ;  1901. 
Franklin  u.  Kraus,  Amer.  ehem.  Journ.  21,  13;  1899. 
Jones  (i),  ZS.  ph.  Gh.  31,  114;  1899. 

„       (2),  Amer.  ehem.  Journ.  27,  16;  1902. 
Kerler,  Diss.  Erlangen. 

Mascarelli  u.  Musatty,  Gazz.  chim.  41a,  80;  1911. 
R.  Meyer  u.  Jaeger,  Ben  ehem.  Ges.  36,  1555;  1903. 
Paal,  Ber.  ehem.  Ges.  25,  1234;  1892. 
Parisek  u.  Sulc,  Ber.  ehem.  Ges.  26,  1410;  1893. 
Rimini  u.  Olivari,  Gazz.  chim.  37  b,  229;  1907. 
Rose  Innes,  Journ.  ehem.  Soc.  79,  261;  1901. 
Salvadori,  Gazz.  chim.  26  a,  237;  1896. 
Schlamp,  ZS.  ph.  Gh.  14,  272;  1894. 
Schroeder  u.  Steiner,  Journ.  prakt.  Gh.  79,  49;  1909 
Waiden,  ZS.  ph.  Gh.  55,  281;  1906. 
Waiden  u.  Centnerszwer  (i),  ZS.  ph.  Gh.  89,  513 

1902. 

(2),    ZS.  ph.  Gh.  65;   324 
1906. 
Werner,  ZS.  anorg.  Gh.  15,  i;  1897. 

Bruni. 


182 


801 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

I)  Anorganische  Substanzen  und  organische  Säuren.  Nach  den  deutschen  Namen  der  Kationen  geordnet: 
Aluminium,  Ammonium,  Baryum,  Blei,  (Brom),  Cadmium,  Caesium,  Calcium,  Chrom,  Eisen,  (Jod),  Kalium, 
Kobalt,  Kupfer,  Lanthan,  Lithium,  Magnesium,  Mangan,  Natrium,  Neodym,  Nickel,  (Platin),  Praseodym, 
Quecksilber,  Rubidium,  (Sauerstoff),  Silber,  Strontium,  Uran,  Wasserstoff  [Säuren!],  Zink,  Zinn.  —  In  der 
Tabelle  ist  jedes  Salz  mit  neuem  Kation  groß  gedruckt. 

II)  Organische  Substanzen.    (Alkohole  und  Derivate,  Ketone,  Aldehyde,  Zucker  und  Derivate,  Amide.) 

III)  Gefrierpunkte  von  Lösungen,  die  an  Gasen  (wie  NjO,  C2H2  etc.)  gesättigt  sind. 

VI)  Kritische  Zusammenstellung  der  molekularen  Gefrierpunktsemiedrigungen  einiger  Elektrolyte  in  verdünnten 
Lösungen;  A.  A.  Noyes  und  K.  G.  Falk,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  loii;  1910. 


Für  die  Berechnung  der  Konzentration  ist  in  erster  Linie  die  Rechnungsweise  nach  Raoult  (g  anhydr. 
Subst.  in  IOC  g  Wasser  bzw.  Grammmolekeln  anhydr.  Subst.  in  1000  g  Wasser)  berücksichtigt  worden. 
Die  auf  Volumina  Lösung  bezogenen  Konzentrationen  und  die  auf  solche  Daten  hinweisenden  Literaturangaben 
>ind  durch  Kunivämck  hervorgehoben.  Eine  Umrechnung  hat  nicht  immer  stattgefunden,  auch  wenn  der  Ver- 
fasser bestimmte  Angaben  über  das  spezifische  Gewicht  der  Lösung  und  die  Herstellungstemperatur  macht. 
Vlanche  Autoren  wie  Abegg,  Loomis  u.  a.  geben  beide  Konzentrationen  an;  alsdann  ist  nur  die  nach 
Raoult  aufgenommen  und  das  Zitat  nicht  wiederholt. 

Um  Irrtümer  bei  der  Benutzung  der  Tab.  (vergL  z.  B.  ZS.  ph.  Ch.  68,  716;  1909)  zu  vermeiden, 
ist  jedesmal  über  der  betr.  Tabelle  vermerkt:  Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  also  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  100  ccm  Lösung,  in  Kol.  III: 
j-Mol.  im  lit.  Lösung.     Die  Autoren  dieser  Angaben  nach  Volumeinheiten  sind  ebenfalls  kuraiv  gedruckt. 

Die  Zahlen  sind  durchweg  eine  Auswahl  aus  den  von  den  Forschem  angegebenen,  so  daß  Interessenten 
n  den  zitierten  Arbeiten  ein  reicheres  Material  finden.  Die  frühen  Arbeiten  von  deCoppet,  Rüdorff, 
Raoult,  Pickering,  Guthrie  u.  a.  sind,  als  den  heutigen  Ansprüchen  an  Genauigkeit  nicht  mehr  ent- 
;prechend,  meist  fortgelassen.  Bei  den  organischen  Substanzen  ist  eine  Reihe  von  unwichtigen  oder  chemisch  nicht 
genügend  definierten  Körpern  („Eiweiß",  „Blutserum"  etc.),  ebenso  die  Daten  für  „kolloidale  Lösungen"  auch 
licht  mit  Literaturangabe  aufgenommen.  Eine  Umrechnung  auf  die  neuesten  Atomgewichte  war  meist  über- 
lüssig;  es  sei  nur  bemerkt,  daß  die  letzte  Dezimale  auch  wegen  der  Unsicherheit  der  benutzten  Atomgewichte 
lur  Rechnungsstelle  ist.  Die  Molekulargewichte  sind  darum  nur  mit  einer  Dezimalstelle  angegeben.  In  der 
)ben  erwähnten  kritischen  Zusammenstellung  von  A.  A.  Noyes  u.  K.  ö.  Falk  (Joum.  Amer.  ehem.  Soc  32, 
ton;  1910)  sind  vielfach  Daten  benutzt  und  zusammengestellt,  die  dem  Bearbeiter  nicht  zugänglich  waren. 
Eine  Zusammenstellung  der  Bestimmungen  von  H.  C.  Jones  und  seinen  Mitarbeitem.  die  aber  häufig  etwas 
größere  Depressionen  finden  als  andere  Beobachter,  siehe  in  Hydrates  in  aqueous  Solutions.  Washington,  Carnegie 
!nst.  1907.    (Zitiert  als  Hydrates",  auch  wenn  die  A^igaben  früher  in  Zeitschriften  veröffentlicht  waren). 


anh.  Subst. 
loo  g  H.,0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol.       ;     Mol. 
1000  g  H,0       Ern. 


Autor 


g   anh.  Subst. 


H,0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 
1000  g  HjO 


MoL 
Ern. 


Autor 


I.  Anorganische  Substanzen  und 
Organische  Säuren. 

AlCL  =  133,5. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


0,614 

—0,276'' 

1,362 

—0,578 

2,670 

—1,148 

5,313 

—2,596 

11,69 

-  7,970 

19,14 

—19,518 

28,35 

—45,000 

0,046 

6,00 

0,102 

5,67 

0,200 

5,74 

0,391^ 

6,52 

0,876 

9,09 

1,434 

13,60 

2,124 

21,18 

J.  G.  B. 


0,4474 
0,8948 
2,520 
6,303 
12,600 


Al2(S04)3  =  342,4. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


-0,073^» 

—0,127 

-0,260 

—0,683 

—1.521 


0,0131 
0,0261 
0,0736 
0,1841 
0.3682 


5,6» 

4,9 

3,46 

3,71 

4,13 


J.  M. 
J.  G.  B. 


J.  M.  =  H.  C.  Jones  u.  E.  Maekay,  Amer.  ehem.  Joum. 

19,  114;  1897. 
J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Basseti,  Hydrates,  S.  88 ; 
ebenda  A1(N03)3. 

Alaune  s.  bei  J.  M. 


/.  G.B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  87; 
;.  f.   H.  C.  Jones  u.  Pearce,   Amer.  ehem.  Joum.  38, 

643:  1907. 
MClaNaCI  s.  H.  C.  Jones  u.  N.  Knight,   Amer.  ehem. 

Joum.  22,  129;  1899. 

AlBr3  =  266,9. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
3,56      i    —0,090         0,0133    I    6,5»    K.  u.  S. 
13,35      i    —0,32  0,050  6,4  — 

26,69      I     -0,64  0,100      i    6,4     \        — 

K.  u.  S.  =  J.  Kablukov  u.  A.  Saehanov,   ZS.   ph.  Ch. 
^,  431;  1909. 


0,2195 

1,402 

2,900 

4,269 

5,633 


NH,C1 

—0,139" 


53,5. 


-1.845 
-2,638 
—3,510 


0,0410 
0,2620 
0,5418 
0,7975 
1,0525 


3.4 

3,39 

3,41 

3,33 

3,34 


•  I  W.  B. 


W.  B.  =  W.  Blitz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  198;  1902. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,0535 

0,1070 

0,1873 

0,5352 

1,0704 

2,141 

3,746 


—0,0356° 
—0,0711 
!  -0,1224 
i  -0,3434 
!  —0,6792 
'  —1,3573 
i  -2.384 


0,0100 
0,0200 
0,0350 
0,1000 
OßOOO 
0,4000 
0,7000 


3,6  <> 

3,56 

3,50 

3,43 

3,396 

3,393 

3.41 


E.H.L.{1) 


E.H.L.{2) 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


W.  A.  Roth.    51 


802 


183  a 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kurriv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


%  anh.  Pubst. 
loo  g  HjO 


f~  f    T  g-Mol.  Mol. 

*^      looo  g  H2O       i^rn. 


Autor 


g   anh.  Subst. 
100  g  HjO 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


1000  g  HjO 


Mol. 
Krn. 


Autor 


NH4CI  (Forts.) 

E.H.L.  {1)  =  E.  H.  Loomia,  Wied.  Ann.  57,  502;  1896. 

E.H.L.{2)  =  E.  H.  Loomü,  Wied.  Ann.  GO,  527;  1897; 

s.  f.  B.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  11,  114;  1893  u.  Hydra- 
tes, S.  50  u.  Fedoroff,  Journ.  russ.  35,  643;  1903; 
dort  auch  Ammoniunioxalat. 

Doppelsalze  mit  MgCl2  u.  HgCl2,  s.  H.  C.  Jonen  u. 
N.  Knight,  Amer.  ehem.  Journ.  22,  128;  1899, 

mit  CuClj  S.  Hydraten,  S.  52. 

NH4OH,  s.  G.  Bodländer,  ZS.  ph.  Ch.  9,  737;   1892. 

H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  634;  1893  u.  Hydrates, 

s.  53. 

A.  A.  Noyes  u.  W.  R.  Whitney,  ZS.  ph.  Ch.  lo,  696;  1894. 


NH4N03  =  80,1. 


2,00 
6,01 
20,0 
60,0 


—0,83» 
— 2,40 
— 6,90 
-15,60 


0,25 
0,75 
2,50 
7.49 


3,32" 

3*20 

2,76 

2,09 

C.  =  de  Coppet,  Journ.  phys.  Chem.  8,  531;  1904. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,0801 

0,2003 

0,4006 

0,8011 

1,602 

4,006 

8,012 


0,0100 

0,0250 

0,0500 

0,1000 

0,2000 

0,500 

1,000 


3,6'' 
3,50 
3,47 
3,42 
3,32 
3,26 
3,14 


E.  H.  L. 


E.  H.  L. 


J.  C. 


— 0,0358 '> 

-0,0873 

—0 1737 

—0,3424 

—0,6641 

—1,629 

—3,136 

E.H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann,  57,  505;  1896. 
/.  C.  =  H.  G.  Jones  u.  B.  P.  üaldwell,   Amer.  chem. 
Journ.  25,  387;  1901,  s.  f.  Hydraten,  $.  51. 

(NHJ^SOi  =  132,2. 

8,322 

11,85 

20,0 

40,2 

60,3 
W.  K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  109;  18 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  18 
C.  =  de  Coppet,  Journ.  phys.  Chem.  8,  531;  1904. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


-2,265" 

0,6295 

3,60« 

W.  K. 

—3,32 

0,8964 

3,70 

F.  M.  R. 

—5,45 

1,52 

3,59 

C. 

— 11,10 

3,04 

3,05 

— 

—18,0 

4,56 

3,95 

— 

0,3965 

—0,1480 

0,0300 

4,90 

J.  M. 

0,9251 

-0,316 

0,0700 

4,5 

— 

2,644 

—0,818 

0,200 

4,09 

J.  0.  B. 

6,610 

—1,934 

0,500 

3,87 

J.  Cr. 

13,220 

—3,686 

1,000 

3,69 

J.  G.  B. 

J.  M.  —  H.  C.  Jones  u.  E.  Mackay,  Amer.  chem. 
Journ.  9,  115;  1897. 

J.  O.  B.  =  Jones,   Getman  u.  Bassett,   Hydrates    S.  51. 

J.  Cr.  =  H.  C.  Jones  u.  C.  G.  CarolL ,  Amer.  chem. 
Journ.  28,  288;  1902. 

Doppelsalze  mit  MgSO,,  ZoSOi,  FeSO^,  s.  W.  Kistia- 
kowsky, ZS.  ph.  Ch.  0,  109,  iio;  1890, 

mit  CUSÖ4  u.  CdS04,  s.  H  C.  Jones  u.  B.  P.  Caldwell, 
Amer.  chem.  Journ.  25,  385;  igoi. 

(NHOaS^OH,  s.  G.  Möller,  ZS.  ph.  Ch.  12,  560;  1893; 

ebenda  S.  563  (NHJaMoaO«. 

(NH4P03)2,  L.  Jawein  u.  A.  Thillot,  Ber.  chem.  Ges. 

22,  655,  1889. 


NH4-Ferrioxalat  =  (NHO3  Fe  (C2OO3  =  374,1. 


1,793 

3,638 

10,417 


-0,30' 

-0,55 

-1,40 


0,0479 
0,0972 
0,2784 


6° 
5,7 
5,0 


W.   K. 


W.  K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  uo;  1890. 
Amylschwefels.    NH4,    S.    Cnnara    u.    Gennari,    Gazz. 
chim.  24  II,  489;  1894. 


BaCl,  =  208,8. 


— 0,00119" 

0,000214 

5,57 

— 0,00464 

0,000872 

5,32 

—0,59 

0,120 

4.9 

—1,16 

0,241 

4,8 

—2,35 

0,485 

4.8 

-5,10 

0,985 

5,2 

B. 


W.  K. 


0,00446 

0,01816 

2,50 

5.02 
10,10 
20,52 

B.  =  T.  G.  Bedford,  Proc.  Roy.  Soc.  83  A,  459;  191a 
Weitere  Angaben  von  B.  sind  in  der  Zusammen- 
stellung am  Schluß  (Noyes  u.  Falk)  benutzt. 

W.  K.  =  W1.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6, 109;  1890, 


I 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,04155 

0,1038 

0,2083 

0,4166 

1,001 

2,083 

4,166 

8,332 

10,415 

12,20 

15,63 

H.  C.  J.  = 


—0,01090 

-0,0261 

—0,0499 

—0,0990 

—0,2308 

—0,4690 

-0,9310 

—1,902 

—2,412 

—2,945 

—3,907 


0,00200 

0 00498 

0,0100 

0,0200 

0,04806 

0,100 

0,200 

0,400 

0,500 

0,586 

0,750 


H.  C.  J. 
E.H.L.  (7) 


5,5  <' 

5,2 

5,0 

4,95 

4,80  i  H.  C.  J. 

4,69  i  E.H.L.  (i) 

4,66  1        — 

4,74        J.  P. 

4,82  !  E.H.L.  (2) 

5,03  !     /.  Ch. 

5.21        J.  G. 


H.  C.Jones,  ZS.  ph.  Ch.  11,  539 — 540;  1893. 
E.  H.  Z.  (i)  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  503 ;  1896. 
E.  H.  L.  (2)  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  527;  1897. 
J.  Ch.  =  H.  C.  Jones  u.   V.  J.  Chambers,  Amer.  ehem. 

Journ.  23,  94;  1900. 
J.P.  =  Jones  \i.  Pearce,  Amer.  ehem.  Journ.  38,  683; 

1907. 
J.  G.  =  H.  C.  Jones  u.'H.  Getman,  Amer.  ehem.  Journ. 

27,  439;  1902; 
s.  f.  Hydrates,  S.  62. 
Weitere  Bestimmungen  sind  in  der  Zusammenstellung 

am  Schluß  der  Tabelle  benutzt. 


BaBr2  =  297,3. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


2,973 

—0,5060 

0,100 

5,P 

4,460 

—0,737 

0,150 

4,9 

5,946 

—1,001 

0,200 

5,00 

14,867 

—2,591 

0,500 

5,18 

26,766 

—7,300 

0,9032 

5,87 

J.  Ch. 


J.  O.  B. 

J.  Ch.  =  H.  G,  Jones  u.  V.  J.  Chambers,  Amer.  ehem. 

Journ.  23,  97;  1900. 
J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,   Hydrates  S.  63. 

s.  dort  auch  Ba  Jj.  (Rechnung  ebenfalls  nach  Volumen.) 

W.  A.  Roth. 


182  b 


803 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

)ie  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-MoI.  im  lit.  Lösung. 


anh.  Subst.    _    .    _  g-Mol.  Mo). 

^  g  H,0~  '  •^'^^^••^""P-     i^  R  H,0       Ern. 


Autor 


g  anh.  Subst-    ^   ,    t-  g-Mol 
Gefr.-Temp, 


IOC  g  H^O 


Mol. 

looo  g  H,0       trn. 


Autor 


Ba(N03)a  =  261,4. 

o,oioo2       — 0,00214",    0,000383       5,6**   i      H.   H. 

0,03292    0,00665  ;  0,001259  \     5,28       

0,07011     '  — 0,01401       0,002681       5,23  — 

0,1418        — 0,02780      0,005422      5,13  — 

0,2236        — 0,04311       0,008552       5,04  — 

.  H.  =  H.  Haasratb,  Ann.  Phys.  (4)  9,  544;   1902. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
0,654         —0,1248"  l      0,025        4,99'>  >      J.  P. 
1,960         —0,3270  0,075        4,36  — 

3,921         —0,5994  0,150        3,996  — 

P.  '=  Jones  u.  Pearce,  Amer.  ehem.  Journ.  38,  683; 
1907. 

rganische  Ba-Salze  (Formiat,  Acetat,  Propionat, 
halicylat)  s.  P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27,  405—408; 
1898. 

PbClj  =  277,8. 

0,1543      I    —0,017"        0,00556        3°        H.   F.   F. 
0,3087         —0,035         0,0111      :     3,1  — 

.F.  F.=  H.  Fr.  Fernau,  ZS.  an.  Ch.  17,  334;  1898. 
Pb(N03)2  =  331,0. 

0,000362      5,5"         H.  H. 
0,001204      5,30  — 

0,002805      5,17  ~ 

0,005570      4,97  — 

0,01737        4,69  !         — 
0,5015  2,99         L.  N. 

I.  H.  =  H.  Haasratb,   Ann.  Phys.  (4)  9,  543;  1902. 

I  N.  =  M.  Leblaoc  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6, 

I  386:  1890; 
f.  '"'.  L.  von  Ende,  ZS.  an.  Ch.  26,  138;  1901. 

Bleiacetat  =  Pb(CH3C00)2  =  324,9. 


0,01198 

— 0,00199 

0,03985 

— 0,00638 

0,09285 

— 0,01449 

0,1844 

—  0,02770 

0,5749 

—0,0815 

16,60 

—  1,500 

0,977 

-0,13" 

0,0301 

4,3 

1,955 

— 0,20 

0,0601 

i    3.3 

3,909 

-0,34 

0,1203 

'    2,« 

7.818 

—0,54 

0,241 

2,2 

L.   K. 


K.  =  L.  Kableoberg,  ZS.  ph.  Ch.  17,  583;  1895. 

Bro 
E.  Paternö  u.  R.  Nasini,  Rend.  Line.  41,  783;  1888. 


W.  K. 


CdCla  =  183,3. 

2,157  —0,460«   i       o,ii8      I    3,9" 

4,323  —0,842     ^       0,236      ,    3,57  I  — 

8,724  —1,550  0,475      !    3,26  1  — 

K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6, 109;  1890. 


0,05472 
0,1265 
0,3660 
0,9919 
1,499 
3,914 
7,846 
15,69 
19,61 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


—0,0146° 

—0,0329 

—0,0926 

—0,2226 

-0,3211 

—0,727 

—1,298 

—2,329 

—2,947 


0,00299 

0,00690 

0,0200 

0,0541 

0,0818 

0ßl4 

0,429 

0,858 

1.072 


5,0° 

4,8 

4,64 

4,11 

3,93 

3,39 

3,03 

2,71 

2,75 


H.  C.  J. 


J.  Ch. 


H.  C.  J.  =  H.  a  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  11,  542;    1893. 
J.  C.  =  H.  C.  Jones  u.   V.  J.  Chambers,  Amer.  ehem. 

Journ.  23,  94;  1900; 
s.  auch  Hydrates,  S.  72; 

s.  f.  SrClj. 

Cd  Br,  =  272,3. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,0883 

—0,01640 

0,00324 

5,10 

H.  C  J. 

0,1954 

—0,0332 

0,00718 

4,6 

— 

0,9877 

—0,1393 

0,03627 

3,84 

— 

1,9583 

—0,2438 

0,0719 

3,39 

— 

3,0562 

—0,3564 

0,1122 

3,18 

— 

5,988 

—0,652 

0,220 

2,96 

J.  Ch. 

11,98 

—1,213 

0,440 

2,76 

— 

23,95 

—2,277 

0,880 

2,59 

— 

H.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  11,  543;    1893. 
J.  Ch.  =  H.  C.  Jones  u.  V.  J.  Chambers,  Amer.  ehem. 

Journ.  23,  97;  1900; 
s.  auch  Hydrates,  S.  72. 


CdJ^  =  366,1. 

Konzentrationsangabe  nach 

Volumen ! 

0,0769       —0,00949 

.    0,00210 

■   4,50 

H.  C.  J. 

0,2291 

—0,0252 

1    0,00626 

4,0 

— 

0,7550 

—0,0725 

0,02062 

3,52 

— 

1,778 

-0,1313 

0,04857 

2,70 

— 

4,978 

—0,320 

0,1360 

2,35 

S.  A. 

12,19 

—0,710 

0,333 

2,13 

Ch.  F. 

25,03 

—1,523 

0,684 

2,23 

S.  A. 

32,51 

—2^27 

0,888 

2,51 

Ch.  F. 

H.   C.  J.^E.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  11,  544;    1893. 

S.  A.  =  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch. 

2,  496;  1888. 

Ch.  F.  =  V.  J.  Chambers   u.   J.  C. 

W.  Frazer,    Amer. 

ehem.  Journ.  23,  516;  1900; 

s.  auch  Hydrates,  S.  72. 

Cd(N03)2  =  236,ä 

. 

Konzentrationsangabe  nach 

Volumen ! 

0,0704 

—0,01600 

0,00298 

5,40 

H.  C.  J. 

0,1630 

—0,0362 

0,00689 

5,25 

— 

0,4723 

—0,1035 

0,01997 

5,18 

-- 

1,1525 

-0,2508 

0,04873 

5,15 

— 

4,00 

—0,865 

0,1691 

5,12 

/.  G.  B. 

16,00 

-2,028 

0,6764 

5,96 



24,00 

—6,540 

1,015 

6,45 

— 

40,00 

—12,930 

1,691 

7,65 

— 

H.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  C 

h.  11,  545;   1893. 

J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett 

,  Hydrates,  S.  73. 

Cd  504  =  208,5. 

0,01468 

— 0,00236° 

0,000704 

3,35°  i 

H.  H. 

0,05598 

— 0,00819  1 

0,002685 

3,05    j 

— 

0,2400 

—0,03094 

0,01151     j 

2,69    , 

— 

0,6505 

—0,07556 

0,03120     1 

2,42    1 

— 

3,071 

-^,313 

0,1473       1 

2,13    1 

L.  K. 

8,608 

—0,742 

0,4129 

1,80    1 

— 

15,640 

—1,322 

0,7501       1 

1,76 

— 

26,120 

—2,330        ; 

1,253 

1,86 

— 

H.  H.  =  H.  Hausratb,  Ann.  Phys. 

(4)  9,  546:   1902. 

L.  K.  =  Kableaberg,  Journ.  ph.  Ch 

•  0,  354;  1901; 

s.  f.  F.  M.  1 

laoalt,  ZS. 

ph.  Ch.  2,  . 

f89— 49 

0;  1888. 

W.  A.  Roth.    51* 


804 


182  c 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  hirsiv  gedrtickten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


g  anh.  Subst.    ,-  ,    t^ 
\^  „  H  n       Gefr.-Temp. 
loo  g  HjU 


g-Mol.  Mol. 

looo  g  H,0       Ern. 


Autor 


g  anh.  Subst. 


IOC  e  H2O 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


1000  g  HjO 


Mol. 
Ern. 


Autor 


CdS04  (Forts.) 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,3276 

—0,043'' 

0,0157 

2,7'^ 

B.  R. 

0,867 

-0,108 

0,0416 

2,6 

S.  A. 

2,597 

—0,283 

0,1246 

2,27 

B.  R 

10,40 

—0,921 

0,4990 

1,85 

— 

20,77 

—1,855 

0,9964 

1,86 

— 

28,26 

—2,68 

1,356 

1,98 

S.  A. 

B.  R.  =  B.  Redlich,  Dissert.  Berlin  1899,  S.  28, 
S.  A.  =  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  497;  1888; 
s.  f.  H.   G.  Jones   und  B.  P.    Caldwell,    Amer.   ehem. 

Joum.  25;  385;  1901  u.  Hydrates,  S.  73. 
Cd-Acetat,  s.  P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27,  406;  1898. 
KaCd  J4  und  (NHOaCdCSOOa  s.  H.  a  Jones  u.   B.  F. 

Caldwell,   Amer.  ehem.  Joum.  25,   384,   385;   1901. 


CsCl 


0,4314 
0,8732 

1,7541 
3,5031 
11,67 


—  0,0914" 
—0,1818 

—0,3572 
— 0,6927 
—2,240 


=  168,5. 

0,02560 

0,05182 

0,1041 

0,2079 

0,6930 


3,57" 

3,51 

3,43 

3,332 

3,23 


H.  J. 


W.  B. 


H.  J.  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  50,  139;  1905. 
W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  90,  198;  1902. 


0,5720 

0,8455 

1,291 

2,124 

3,107 

5,317 

8,514 

W.  A.  K. 

W.  M.  I.  = 


CsNOs  =  194,8. 

—0,1014*   0,02936  3,45«  W.  A.  R. 

—  0,1478  0,04340  3,41 
—0,2215  0,06629  3,34 
—0,3566  0,1090  3,27 
—0,507    0,1595  3,18   W.  M.  I. 

—  0,824  0,2729  3,02 
—1,254    0,4370  2,87 

=  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  79,  602;  1912. 

Edw.  W.  Washburn  u.  Duncan  A.  Mac 


Innes,   ZS.   Elch.  17,  503;  1911; 
s.  f.  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  218;  1902  u.  ZS.  Elch. 

18,  49;  1912, 
CSsSiOs,  s.  L.  Kahlenberg  u.  A,  J,  T.  Lincoln,  Journ. 

ph.  Ch.  2,  82;  1898. 


CaClo  =  111,0. 


0,IIII 

—0,0513' 

0,5580 

—0,2437 

1,117 

—0,4823 

5,635 

—2,605 

10,5 

-5 

27,0 

— 20 

38,5 

—40 

42,5 

—55 

H.W.B.  R. 


0,0100 

0,05028 

0,1006 

0,5077 

0,946 

2,432 

3,469 

3,829 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  527;  1897. 
H.  W.  B.  R.  =  H.  W.  Bakhuis  Roozeboom,  ZS.  ph. 

Ch.  4,  42;  1889; 
s.  f.  Benrath,  ZS.  anorg.  Ch.  64,  329;  1907. 


5,1" 

4,85 

4,79 

5,33 

5,3 

8,2 

11,5 
14,4 


E.   H.  L. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,8326 
1,1101 
2,7753 
5,5505 
11,101 


—0,365P 

—0,4851 

-1,2335 

-2,6270 

—6.1040 


0,075 
0,100 
0,250 
0,500 
1,000 


4,870 

4,85 

4,93 

5,254 

6,104 


J.  F. 


J.  u.  F.  =  Jones  u.  Fearce,  Amer.    ehem.    Journ.  38, 

683;  1907; 
S.  f.  Arrhenius,    ZS.    ph.    Ch.  2,    496;    1888.     Jones  u. 

Chambers,  Amer.  ehem.  Journ.  23,  93;  1900.     Jone» 

u.   Getman,    ebenda  27,    408;    1902.     s.  f.  Hydrates, 

S.  54- 

CaBr2  =  200,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

1,742      I  -0,445<>    I     0,0871        5,1'>    j     J.  Ch. 

3,484      I  -0,904     \     0,1742        5,18    \       — 

6,968      I  —1,847     \     0,3484        5,30    \       — 

10,452      I  —2,949     \     0,5226        5,64    \        - 

J.  Ch.  =  H.  C.  Jones  u.   V.  J.  Chambers,  Amer.  ehem. 

Joum.  23,  95;  1900; 
s.  f.  Hydrates,  S.  56. 
CaJ2  S.  Hydrates,  S.  57. 


0,476 
0,763 
1,986 

7,845 
18,312 


Ca(N03)2 

—0,126« 
—0,213 

—0,551 
— 2,182 
—5,398 


164,1. 


0,029  4,3°  N.  J. 

0,0465  1  4,6 

0,121  j  4,55 

0,4778  i  4,57      F-  M.  R. 

1,1154  I  4,84 

N.  J.  =  A.  A.  Noyes  u.  J.  Johnston,  Journ.  Amer 

ehem.  Soc.  31,  1007;  1909. 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


J.  G.  B. 


J.  O.  B.  ^  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  58 
S.  f.  S.  Arrhenius,  2S.  ph.  Ch.  2,  496;  1888; 
s.  f.  Jones  u.  Fearce,   Amer.    ehem.    Journ.  38,   683 
1907. 


1,707 

-0,470'' 

0,104 

4,52" 

3,414 

-0,910 

0,208 

4,37 

6,829 

—1,820 

0,415 

4,39 

27,25 

-8,680 

1,660 

5,23 

47,60 

—19,320 

2,905 

6,65 

54,50 

-24,320 

3,320 

7,35 

CaaFeCCN)«  =  292,1. 


—  0,070" 

0,0270 

2,6» 

—0,135 

0,0568 

2,4 

—  0,210 

0,0968 

2,17 

N.  J. 


0,789 
1,659 
2,828 

N.  J.  =  A.  A.  Noyes  u.  J.  Johnston,   Joum.  Amei 

ehem.  Soc.  31,  1007;  1909. 
Organische  Ca-Salze  (Formiat,  Laktat,  Salicylat), 

P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27,  405—408;  1898. 


Cra  (804)3  =  392,4. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,9815 
1,963 
3,926 
9,815 


—0,12P 
-  0,230 
-0,417 
—1,029 


0,025 
0,050 
0,100 
0,250 


4,8° 
4,6 
4,2 
4,12 


\J.  M. 


J.  M.  =  H.  C.  Jones  u.  E.  Mackay,  Amer.  ehem.  J<'Ui 

19,  115;  1897; 
ebenda  K(NH4)Cr- Alaune  S.  116. 
Chromammoniaksalze  J   Petersen,   ZS.  ph.  Ch.  1 

852,  583;  1892. 

W.  A.  Roth. 


182  d 


805 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

)ie  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


anh.  Subst.     ^    ,    ^  g-Mol. 

Gefr.-Temp. 

roo  g  Hjü 


Mol. 

looo  g  H,0       Ern. 


Autor 


g  anh.  Subst.     Gefr.-Temp.    —^^^^       f^'  Autor 

loo  g  H,0  ^     looo  g  H,0       tra. 


FeCl,  =  126,8. 

0.3249  '  —  0,133*    0,0256    5,2"  '  W.  B. 
1,114    — 0,452    0,0878    5,15     — 
2,364    — 0,955    0,1864    5,12     — 
5,068    — 2,i6g     0.3997    5»43     — 
/.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  200;  1902. 

FeCIa  =  162,3. 

18,01         j  — 10,0"       ;     i,ii  i     9,0V  H.W.  B.R. 

34,21         I  —27.5        I     2,11  13,0            — 

42,68            —40                2,63  15,2            — 

;.  W.  B.  R.  =  H.  W.  Bakh.  Roozeboom,  ZS.  ph.  Ch. 

10,  502;  1892. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
0,1789     :  -0,0808^  j     0,0110        7,3"        J.  Goo. 
0,5990     1  —0^465    \    0,0369        6,65  — 

1,3394       -0,4928        0,0825        5,97  — 

2,094         —0,758  0,129       '  5,87     J.  Ge.  B. 

8,358         —3,688  0,515       \  7,16  — 

Goo.  =  H.  C.  Jones  u.  H.  M.  Qoodwin,  ZS.  ph.  Ch. 

ti,  14;  1896. 
Ge.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bastett,   Hydrates,  S.  91. 

e(N03)3,  S.  ebenda,  S.  92. 

FeSOi  =  152,0. 

0,976        —0,15°          0,0642 
2,270        —0,316     !    0,1493 
5,517        —0.725         0,363 
13,849        — 1,655         0,911 

\  K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  109;  1890. 
.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Ch.  5,  355;  1901; 

f.  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  *-*,  489;  1888. 
omplexe  Fe-Salze,  s.  bei  den  Kationen. 
H4-Eisenalaua,  s.  H.  C.  Jones  u.  E.  Maekay,  Amer. 
I  ehem.  Joum.  19,  116;  1897. 

in  KJ- Lösung,  s.  bei  KJ. 


2,3" 

w. 

K. 

2,12 

L. 

« 

2,00 

W. 

K. 

1,82 

L. 

K. 

KCl  =  74,6. 

—0,000953"    0,000257  3,71*  B. 

—  0,00249       0,000671  3,710  — 
—0,02341    '    0,006448  3,63  H.  J.  (2) 
—0,03674        0,01023  3,59  — 
—0,07408        0,02084  3,55  — 

—  0,1031          0,02916  3,54  F.  M.  R. 
— 0,206           0,0600  3,43  Y.  Sl. 
— 0,2640         0,07576  3,48  H.  J.  (1) 
—0,398           0,1174  3,39  Y.  Sl. 
-0,5140         0,1505  3,42  H.  J.  (i) 
—0,8710         0,2586  3,37  — 
—1,1311          0,3386  3,34  — 

—  2,283           0,704  3,24  Y.  Sl. 
—3,2864          1,000  3,286  F.  M.  R. 
-6,46             1,989  3,25  W.   K. 
— 10,61            3,269  3,25  M.  R. 

=  T.  G.  Bedford,  Proc.  Roy.  See.  83,  459;  1910. 
(Z.  T.  Mittelwerte.)  Weitere  Angaben  von  B.  sind 
in  der  Zusammenstellung  am  Schluß  (Noyes  u.  Falk) 
verwertet. 


II  0,00192 
'1  0,00501 
r  0,04810 
['  0,07632 

l  0.1555 
0,2174 

0.4474 

0,5652 
[  0,8758 

1,123 

1,929 
'  2,526 
*  5,249 
!    7,460 

[4,83 

24.39 


3,7" 

R.  A. 

3,6 

E.  H.  L. 

3,58 

H.  C.  J. 

3,53 

M.  W. 

3,48 

Th.  W.  R. 

3^7 

H.  F.  F. 

3,38 

ff.  C.  J. 

3,37 

J.  B.  H. 

3,37 

J.  C. 

H.  J.  (i)  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  50,  144;  1905. 

H.  J.  (2)  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  59,  35;  1907. 

Y.  Sl.  =  H.  W.  Yooog  u.  W.  H.  Sloan,  Joum.  Amer. 

ehem.  Soc.  2(>,  919;  1904.     (Mittelwerte.) 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  27,  646;  1898. 
M.  R.  =  M.  Roloff,  ZS.  ph.  Ch.  18,  578;  1895. 
W.  K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  ö,  109;  1890; 
s.  f.  M.  Leblaac  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6,  395; 

1890  u.  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  198;  1902; 
für  verd.  Lösungen  s.  f.  Flagel,  ZS.  ph.  Ch.  79,  585;  1912. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0,0364        —0,0180"      0,00487 

0,0746        —0,0360        0,0100 

0J488        —0,0715        0,0200 

0^897        —/),1369       0,0388 

0,7042        —0,328         0,0944 

1,559  —0,705         0,209 

3,101  —1,404  0,4157 

5,595  —2,529         0,750 

7,460       ,  -3,370         1,000 
R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  20,  223;  1896. 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis.  Wied.  Ann.  57,  502 ;  1896. 
ff.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  11,  114;  1893. 
M.  W.  =  Mejer  Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  lo,  352;  1894. 
Th.  W.  R.  =  Th.  W.  Richards,   ZS.  ph.  Ch.  44,   568; 

1903- 
/.  B.  ff.  =  ff.  C.  Jones,  J.  Barnes  und  E.  P.  ffyde, 

Amer.  ehem.  Joum.  27,  27;  1902. 
ff.  F.  F.  =  ff.  F.  Femau,  ZS.  an.  Ch.  17,  333;  1898. 
J.  C.  ==  H.  C.  Jones  und  CA.  G.  Caroü,  Amer.  ehem. 

Joum.  28,  287;  1902; 
s.  f.  E.  ff.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  527;  1897. 
M.   Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  46,  51;  1903. 
K.  Prytz,  Ann.  Phys.  (4)  7,  889;  1902. 
P.  B.  Levis,  Joum.  ehem.  Soc.  67,  16;  1895; 
S.  f.  Bydrates,  S.  43. 

F.  Barmwatar,  ZS.  ph.  Ch.  28,  139;  1899. 
Weitere  Lit.  s.  bei  Noves  u.  Falk; 

s.  f.  ZnCh. 

Kaliimikapferchlorid  s.  ffydrates,  s.  49. 
KBr  =  119,1. 

H.  J. 


0,3027 

—  0,0902" 

0,02541 

3.55" 

0,4563 

-  0,1345 

0,03831 

3.51 

0,9102 

—0,2639 

0,07642 

3,45 

1,8176 

—0,5216 

0,1526 

3.42 

3,018 

—0,8560 

0,2534 

3.378 

3,621 

— 1,0222 

0,3040 

3.362 

8,101 

—2,242 

0,6801 

3.30 

W.  B. 

H.  J.  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  50,  144;  1905. 
W.  B.  =W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  201202;  1902. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
2,978         -0,945"       0,250  3,78"    M.  S.  S. 

5,956         —1,780         0,500  3,56  — 

M.  S.  S.  =  M.  S.  SheriU,  ZS.  ph.  Ch.  43,  729;  1903; 
S.  f.  ffydrates,  S.  43. 

KJ  =  166,0. 
1,081        —0,227»        0,0651         3,5»   I     W.  B. 
4,617      .  —0,973  0,2782         3.50  >        — 

10,01  — 2,065  0,6030         3,42   '       — 

16,65        I  —3.375      .     1,003  3.37      L.  N. 

W.  A.  Roth. 


806 


182 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I :  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung 


g    anh.  Subst. 


lo  o  K  HjO 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 
looo  g  I^O 


Mol. 
Ern. 


Autor 


g   anh.  Subst. 


loo  g  HjO 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


looo  g  H,0 


Mol.    I 
Ern. 


Autor 


0.3379 
I»03I 
3»095 
5.445 


0,190 
1,160 
5.565 


3.5" 
3.36 
3.37 
3.38 


3.5" 
3.38 
3.25 


KJ  (Forts.) 
W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  202;  1902. 
L.  N.  =  M.  Leblanc  und  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6, 

401;  1890; 
ebenda  J2  in  KJ-Lös. ; 

s.  f,  M.  G.  Levi,  Gazz.  chim.  30  II,  68;  1900. 
Y.   Osaka,  ZS.  ph.  Ch.  38,  744;  1902.     P.   Waiden  u. 

M.  Centnerszwer,  ebenda  42,  459;  1903; 
ebenda  Jj  in  KJ. 

M.  S.  Shenll,  ZS.  ph.  Ch.  43,  723;  1903; 
s.  f.  Hydrates,  S.  43. 

KF  =  58.2. 

—0,202°  I     0,058        I   3,5°   '     W.  B. 

—0,595  0,177 

—1,792     I     0,532 

—3,168     I     0,936 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  202;  1902. 

KCN  =  60,2. 

— 0,103°        0,0291         3.5°         W.  B. 
—0,601  0,1780 

—2,775         0,8537 
W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  201;  1902; 
s.  f.  M.  Leblanc  und   A.  A.  Noyes,   ZS.  ph.  Ch.  6, 
397     399;  1890. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 
1,281       I    —0,704"  I     0,1965     \   3,58" \M.  S.  S. 
3,260       I    —1,745     I     0,500       j   3,49  \       — 
M.  S.  S.  =  M.  S.  SheHll,  ZS.  ph.  Ch.  43,  718;  1903; 
s.  f.   H.  C,  Jones    und    B.  F.  Caldwell,    Amer.  ehem. 
Joum.  25,  384;  1901. 

KSCN  =  97,3. 

0,0588         ^,5»        W.  B. 
0,2407 

0,4423 
0,8506 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  201;  1902; 
s.  f.  P.   Waiden  u.  M.  Centnerszwer,    ebenda  42,   459; 
1903. 

KOH  =  56,2. 

0,01976  —0,01268°  0,00352 
0,04325  —0,02768  0,00770 
0,1124   — 0,0689    0,02002 

0,2811         —0,1719      !      0,05006 

0,5623         — 0,3426      j      0,1001 

1,1251         — 0,6860      j      0,2003 
H.  H.  =  H.  Hausrath,   Ann.  Phys.  (4)  9,   547;    1902. 
E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  532;  1897. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen. 

1,292       I  —0,806"    \     0,230       \  3,50"  \    N.  W. 

•,2,611       I  —1,660     I     0,465       |  3,57    \       — 
N.  W.=^A.  A.  Noyes   und    W.  B.  Whitney,    ZS.  ph. 

Ch.  15,  695;  1894; 
S.  f.   H.  C.  Jones,    ZS.   ph.   Ch.   12,    632;    1893    und 

H.  C.  Jones  und   H.  Oetman,   Amer.  ehem.  Joum. 

27,  437;  1902; 
s.  f.  Hydrates,  S.  48. 


0,1922 

0,3067 

0,4852 

0,7551 

1,533 

2,203 

3,336 
10,14 

W.  A.  R.= 

L.  N.  =  M. 
6,  386;  li 


KNO 

—0,0664° 
—0,1047 
—  0,1645 
—0,2528 
—0,4893 
— 0,6843 
—0,9949 
—2,570 


=  101,1. 

0,01901 

0,03033 

0,04799 

0,07468 

0,1516 

0,2179 

0,3299 

1,003 


3,49" 

3,45 

3,43 

3,39 

3.23 

3,14 

3,016 

2,562 


W.  A.   R. 


L.  N. 


W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  79,  605;  1912 
Leblanc  und  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,1012 
0  2024 
0,506 
1,012 
2,024 
2,530 
5,060 
7,589 
10.119 


—0,0346" 

—0,0703 

—0,1705 

-0,3314 

—0,6388 

—0,771 

—1,470 

—2,107 

—2,656 


0,0100 

0,0200 

0,0500 

0,100 

0,200 

0,250 

0,500 

0,750 

1.000 


3,5^ 

E.  H.  L. 

3,5 
3,41 
3,31 
3,19 

— 

3,08 

J.  B.  11. 

2,94 

2,81 

— 

2,66 

- 

0,5713 

—0,205 

2.341 

—0,803 

4.301 

—1,447 

8,272 

-2,686 

3.5" 

3,34 

3,27 

3,16 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  504;  iSge 
/.  B.  H.  =  H.  C.  Jones.  J.  Barnes  und  E.  P.  Hyd( 

Amer.  ehem.  Journ.  27,  29;  1902; 
s.  f.  J.  E.  van't  Hoff  (van  Eek),   ZS.  ph.  Ch.  9,  480 

1892. 
H.  C.  Jones  und  H.  Oetman,  Amer.  ehem.  Journ.  2" 

441/42;  1902; 
S.  f.  Hydrates,  S.  44. 

KMnO.  =  158,0. 

0,00972     I — 0,00226°  i    0,000615  j  3,67°!         B. 
0,02038     I  — 0,00481  I    0,00129     1  3,73    I       — 

B.  =  T.  Q.  Bedford,  Proc.  Roy.  Soe.  83A,  459;  181' 
Weitere  Angaben  von  B.  sind  in  der  Zusammei 
Stellung  am  Schluß  (Noyes  u.  Falk)  verwertet. 


H.  J. 


H.  J.  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  59,  32;  1907; 
s.  f.  M.  Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  42,  487;  1903. 


3,60° 

H.   H. 

KCIO3  =  122,6. 

3,')9 

— 

0,1288 

-0,03734» 

0,01051 

3,55" 

3,44 

E.   H.  L. 

0,2615 

—0,07493 

0,02134 

3,51 

3.43 

— 

0,5094 

—0,1435 

0,04156 

3,45 

3,42 

— 

0,7697 

-  0,2157 

0,06282 

3,43 

3,424 

— 

1,1485 

—0,3124 

0,09371 

3,33 

4)  9 

■547 :    IQ02. 

1,539 

— 0,4166 

0,1256 

3,317 

KBrOs  =  167,0. 


0,1764 
0,3522 
0,6971 

1,0342 
1,4181 
2,071 


5,03770" 

3,07428 

5,1440 

3,2131 

5,2843 

3,4102 


0,01056 
0,02109 
0,04174 
0,06192 
0,08491 
0,1240 


3,57" 

3,52 

3,45 

3.44 

3,34 

3.33 


H.  J.  1. 


W.  A.  Roth. 


182  f 


807 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  hurtiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I :  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


r  anh.  Subst. 
loo  g  H}0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


Mol. 


looo  g  H,0       Em. 


Autor 


g   anh.  Subst.    _   ,    _ 
loo  g  H,0 


emp. 


g-Mol. 


.gH,0 


MoL    I 
Em.    ; 


Autor 


0,1390 
0,2296 
0,4366 
0,8882 

1.794 
2,667 


KJO3 

-0,02340° 
0,03812  i 
0,07124  i 

-o»i432     j 

-0,2761    ! 
,4025 


=  214,0. 

0,006497 

0,01073 

0,02040 

0,04150 

0,08382 

0,1246 


3.62» 

3.55 

3.49 

3.45 

3.29 

3.23 


H.  J. 


H.  J.  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  59,  32 ;  1907. 

KjSO*  =  174,4. 

0,01030° 


0,03346 

0,06723 

0,1356 

0,1916 

5,81 


— 0,02010 
— 0,03920 
—0,05471 
— 1,276 


0,001919 

5.37" 

0,003856 

5.21 

0,007777 

5.04  i 

0,01099 

4.9»  1 

0,3332 

3.^3  ! 

Y.  O. 


F.  M.   R. 


Y.  O.  =  Y.  Osaka,  ZS.  ph.  Ch.  41,  561 ;  1902. 
F.  M.  R.  ==  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,03480 

0,06942 

0,1509 

0,3487 

0,8717 

1,744 

3,487 

7,751 


—0,01080 

—0,0211 

—0,0428 

—0,0952 

-0,230 

-0,4317 

-0,8134 

—1,658 


5,40 

5,3 

4,9 

4,76 

4,60 

4,32 

4,07 

3.87 


H.  a  J. 


R.A. 
E.  H.  L. 

J.  3f. 
E.  H.  L. 

T.  S.  P. 


0,00200 

0,00398 

0,00865 

0,0200 

0,0500 

0,1000 

0,200 

0,44U 

E.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  11,  536,  538;  1893. 
B.  A.  =  R.  Abegg.  ZS.  ph.  Ch.  20,  224;  1896. 
£.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  503;  1896. 
/.    M.  =  H.  C.   Jones    u.    E.   Mackay ,    Amer.    ehem. 

Joum.  19,  114;  1897. 
T.  S.  P.  =  T.  S.  Price,  Joum.  ehem.  Soc  91,  534;  1907. 

KüSaOs  -  270,4. 

0,4581  —0,084"  i      0,0169     ;    5,o'  I     G.  M. 

1,0432  —0,183  0,0386        4,7     i        — 

1,711  —0,298         0,0633        4,7    :  T.  S.  P. 

G.  M.  =  G.  Möller,  ZS.  ph.  Ch.  12,  557;  1893, 

ebenda  KaMogOs,  S.  562. 

T.S.  P.  =  Th.St.Price,  Joum.  ehem.  Soc.  91, 532;  1907. 


K2SO3 


1,420 
4,690 
13,86 
K.  B.  =  K. 


-0,435" 

-1,265 

-3,120 


4.9 

4.27 

3.57 


K.  B. 


=  158,4. 

0,0897 
0,2962 
0,875 
Barth,  ZS.  ph.  Ch.  9,  185;  1892, 
ebenda  KNaSOs  und  KjHgCSOs),  (S.  185  und  194). 

K2CO3  =  138,3. 


5.95 
12,0 

23.7 
38.2 
60,0 


—  1,90" 

—  3,85 

—  8,25 
— 16,7 

—  31.6 


0,43 
0,87 

1.71 
2,89 

4.34 


4.42" 

4.43 

4.72 

5.78 

7,28 


C  =  de  Coppet,  Joum.  phys.  Chem.  8,  531;  1904. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 
0M83        -0,05070       0,0100        5,1°  \  E.  H.  L. 


0^766 
0,6915 
1^30 
2,766 


-0,0986 
—0,2356 
—0,4540 
—0,8770 


0,0200 
0,0500 
0,100 
0^00 


4,93  i 

4,71  ! 

4,54  I 

4,39  \ 


E.  H,  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  504;  1896; 

s.  f.  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  635;  1893  u.  Hy- 
drates, S.  45. 

KaCrjO?  s.  Abegg  u.  Cox,  ZS.  ph.  Ch.  48,  731;  1904 
u.  Q.  T.  Bedford,  Proc.  Roy.  Soc.  183  A,  459;  1910. 


0,3197 
0,9591     , 
1,9183     ! 


K,Si03  =  154,7. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


— 0,146'» 

—0,394 

—0.710 


7,J*  , 

64 

5,73 


K.  L. 


0,0207 
0,0620 
0,1240 

K.  L.  =  L.  Kahlenberg  u.  Az.  T.  Lincoln,  Joum.  phys. 

Ch.  2,  82;  1898, 
ebenda  KHSiOa. 


KHjPO,  =  136,2. 


0,2730 
0,6834 
1.370 
2,751 


3.59" 
3.47 
3»35 
3,19 


E.  H.  L. 


— 0,0720"  j   0,02004 
— 0,1740  i   0,0502 
—0,3365    0,1006 

— 0,6434     I        0,2020 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  535;  1897; 

s.  f.  Hydrates,  S.  45. 

Kalinmmetaphosphate,  s.  G.  Tammann,  ZS.  ph.  Ch. 

6,  129;  1890. 
Vanadat,  s.  Dullberg,  ZS.  ph.  Ch.  45,  156;  1903. 

KaCoCCN)«  =  332,7. 

Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  iio;  1890, 

u.  J.  H.  van't  Hoff,  ZS.  ph.  Ch.  9,  484;  1892. 

K,Ni(CN)4  =  241,2. 

1,469      I    -0,309»   I      0,0609        5,1»  j    W.   K. 
5,741  —1,131     i      0,2381         4,75  i       — 

"»53        I    —2,112     I      0,4781         4,^2  i       — 

W.  K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  iio;  1890. 

KCl+HgClj  (KHgCls)  M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes, 

ZS.  ph.  Ch.  6,  395;  1890. 

KCN+AgCN  (KAg(CN)8)  M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes, 

ZS.  ph.  Ch.  6,  397 — 400;  1890. 

K2Hg(CN)4,  s.  H.  C.  Jones  u.  B.  P.  Caldwell,  Amer. 
chem.  Joum.  25,  384;  1901. 


1,163 
3.249 
8,360 


KjPtCl«  =  414,9. 

0,0280 
0,0783 
0,2015 


-0,145 
-0,355 
-0,900 


5,2'   I      J. 
4»5     I 

4»47  I 


J.  P.  =  J.  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  10,  580;  1892. 
K,  Fe  (CN),  =  329,6. 

0,00725     0,00162°  ;   0,000220     7,36*  I       B. 

2,065         —0,350       i    0,0627         5,6  W.  K. 

16,52  —2,235  0,5012       i  4,46    !        — 

B.  =  G.  T.  Bedford,  Proc.  Roy.  Soc.  83  A,  459;  1910. 
Weitere  Daten  von  B.  sind  in  der  am  Schluß  ge- 
gebenen Zusammenstellung  (Noyes  u.  Falk)  benutzt. 

W.  K.  =  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  no;  1890; 

s.  f.  Jones,  Getman,  Bassett,  Hydrates,  S.  46. 


W.  A.  Roth. 


808 


182 


s 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


g  anh.  Subst.    ^   -    ~  g-Mol. 

5 „  -,       Gefr.-Temp.    — '^ — =j-^ 

loo  g  HjO  1  looo  g  HjO 


Mol. 
Em. 


Autor 


g  anh.  Subst. 


loo  g  HjO 


Gefr.-Temp 


g-Mol. 


Mol. 

looo  g  UfO       Em. 


Autc 


K4Fe(CN)6  =  368,7. 


0,2765 
0,8591 
1,910 

3,034 
7,035 


—  0,052" 

— 1.143 
—0,297 

—0,439 
-0,915 


0,0075 
0,0233 
0,0518 
0,0823 
0,1908 


6,9° 
6,1 

5,7 
5,3 
4,80 


N.  J. 


N.  J.  =  A.  A.  Noyes  u.  J.  Johaston,  Journ.  Amer. 
ehem.  See.  31,  1007;  1909. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

11,06      \   —1,4500   \      0,300     I  4,83'>  \  J.  G.  B. 
14,75      !    —1,780  0,400     \  4,45    \       — 

J.  G.  B.  =  Jones,    Getman,  Bassett,  Hydrates,  S.  46; 
s.  f.  J.  H.  vanH  Hoff,  ZS.  ph.  Gh.  9,  484;  1892. 


K-Oxalat  =  K2(C00)2  =  16«,2. 


N.  J. 


N.  J.  =  Noyes  u.  Johnston,  Journ.  Amer.  ehem.  See. 
31,  1007;  1909. 


0,457 

-0,117» 

0,0275 

4,3" 

0,997 

— 0,261 

0,0600 

4,35 

1,504 

—0,393 

0,0905 

4,34 

d-K-Tartrat 


d-KaCiH*  06  =  226,3. 

L.   K. 


-0,40° 

0,107 

3,7° 

0,83 

0,215 

3,9 

-1,64 

0,430 

3,8 

3,18 

0,858 

3,7 

2,428 

4,855 

9,710 

19,420 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  ZS.  ph.  Ch.  17,  585;  1895. 

K  Na-Tartrat  -=  KNaC^  H,  Og  =  210,2. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,364 
0,729 
1,459 

J.  H.  V.  H. 
1892. 


—0,082'^ 

—0,164 

-0,320 


0,0173 
0,0347 
0,0694 


4,7^ 
4.6 


J.  H.  V.  H. 


J.  H.  van't  Hoff,  ZS.  ph.  Ch.  9,  481; 


K-Antimonyhartrat  =  K  Sb  0  C4  H*  Oß  =  3'23,4. 


1,689 
3,929 


—0,12" 
—  0,26 


0,0522 
0,1215 


2,3'' 
2,1 


L.  K. 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  ZS.  ph.  Ch.  17,  605;  1895. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

0,809  —0,067'>        0,0250        2,7°   1      v.  E. 

1,617  —0,120  0,0500        2,4  — 

4,043         —0,2398        0,1250        1,92  \a.B.A.S. 

V.  E.  =  van  Eck  (J.  H.  van't  Hoff),   ZS.    ph.  Ch.   9, 

484;  1892. 
A.  B.  A.  S.  =  A.  BatielH  u.  A.  Stefanini,  Cim.  (4)  9, 

5;  1899.    (Ref.  ZS.  ph.  Ch.  30,  717;  1899.) 
KB0C4H4  0e  u.  KAsOC^H^Oe,  s.  L.  Kahlenberg,  ZS. 

ph.  Ch.  17,  603  u.  604;  1895. 
Kg  Cr  (Ca  04)3,  s.  W.  Kistiakowski,  ZS.  ph.  Ch.  6,  no. 

1890. 
Amylschwefels.   K,  s.  Carrara  u.  Gennari,  Gazz.  chim. 
24  II,  489;  1894. 


C0CI2  =  129,9. 


0,3585 
1,421 

3,077 
5,714 
6,99 

W.   B.  =  W, 


—0,139" 
—0,538 
— 1,192 
—2,331 
—  2,95 


0,0276 
0,1094 
0,2369 
0,4399 
0,538 


5,0" 

4,9 

5,03 

5,30 

5,5 


W.   B. 


R.   S. 


Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  200;   1902. 


R.  S.  =  Rob.  Salvador!,  Gazz.  chim.  261,  250;  1896. 


0,831 

2,491 

4,153 

8,304 

11,691 

19,49 

25.98 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

/.  G. 


—  0,325" 

—  0,946 

—  1,640 

—  3,658 

—  5,420 
—11,520 
—19.000 


0,0639 

0,1918 

0,3197 

0,6393 

0,900 

1,500 

2.000 


5,090 

4,93 

5,13 

5,72 

6,00 

7,68 

8,50 


J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S 
s.  f.  Jones  u.  Pearce,   Amer.    ehem.   Journ.   38, 
1907. 


B. 

i 


683; 


2,647 
4,816 
7,440 


CoBr 

—0,611" 

—1,119 

—1,827 


218,9. 


0,1210 
0,2201 
0,3400 


5,05" 
5,08 

5,37 


D.  I. 


D.  I.  =  D.  Isaachsen,  ZS.  ph.  Ch.  8,  148;  1891. 

Co  (N03)2  =  183,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

1,367      I  —  0,352°        0,0747        4,72°  J.  G.  B. 

2J37        —  0,658         0,1495        4,58 

5,470        —  1,388         0,2989        4,65 

13,68  —  3,935         0,7473        5,28 

24,63  —  8,418         1,3451        6,26 

36,60  —17,500         2,000  8,75 

47ft3  —26,500         2,570  10,60 

J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  82 ; 

s.  f.  Jones   u.  Pearce,   Amer.   ehem.    Journ.  3",   683; 

1907- 

Co  SO4  =  156,1. 

1,457      I    -0,209°   I      0,0939     I    2,2°   I      L.  K. 
4,927         —0,600  0,3177         1,89  — 

14,143      t    —1,587     I      0,9119         1,74  !        — 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  phys.  Ch.  5,  355 ;  1901. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0^879  I  —0,143"  0,0507  2,52o  \  J.  G.  S. 

3,516  i  —0,435  0,2267  1,92 

10,54  I  —1,187  0,6799  1,75 

17,58  I  —2,073  1,1333  1,82 

J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  83. 
Co-Acetat  s.  P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27,  406;  1898 
Cobaltiaksalze  s.  Julius  Petersen,   ZS.  ph.  Ch.  10 

581;  1892.    22,  414;  1897  u.  a.  a.  00. 

W.  A.  Roth. 


18211 


809 


I 

Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  ittir«ii7  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I :  g  Substanz  in  loo  con  Lösung,  in  Kol.  III :  g-Mol.  im  lit  Lösung. 


anh.  Subst. 
oo  s  H,0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


Mol. 

looo  g  H,0       E™. 


Autor 


g  anh.  Sahst.    _   ,    _.                  g-Mol. 
„  -^       Gefr.-Temp.    — =^ 


loo  g  H,0 


MoL 

looo  g  H,0       Ern- 


Autor 


CuCh  =  iU,ö. 


0,4708  — 0,171°  0,0350  '    4,9* 

1,798  —0,643  0,1337  ;    4,81 

4046  — 1,662  0,3380  4,92 

9,615  —3,800  0,7149  5,32 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  199;  1902; 
s.  f.  D.  Isaachsen,  ZS.  ph.  Ch.  8,  148;  1891. 
R.  Salvadori,  Gazz.  chim.  26  I,  250;  1896. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


W.  B. 


J.  P. 
J.  G.  B. 


f.  P-  =  Jone«  u.  Pearce,  Amer.  ehem.  Joum.  38,  683 ; 

1907. 
h  G.  B.  =  Jone»,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  84. 


0,1345 

-  0,0570^ 

0,0100 

5,70^ 

0,6725 

—  0,2944 

0,0500 

4,99 

3,502 

—  1,273 

0,2602 

4,89 

7,005 

—  2,771 

0,5204 

5,29 

10,55 

—  4,413 

0,7806 

5,65 

24,49 

—12,960 

1,8210 

7^2 

40,35 

1  —25,500 

3,000 

8,50 

58,79 

\— 44,500 

4,3710 

10,19 

Ca  Br2  =  223,5. 


0.5409 

-0,I24« 

0,0242 

5,1' 

1,826 

—0,418 

0,0817 

5,1 

5,040 

—1,187 

0,2255 

5,27 

3,417 

—3,536 

0,6003 

5,89 

W.  B. 


W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ol.  40,  201 ;  1902. 


Cn(N03)j  =  187,6. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


.1876 
U.9379 
4,689 
14,068 
31,045 
44,35 


—0,057^ 
-0,2554 
-1,221 
—4,190 
—2,650 
-21.890 


0,0100 

0,0500 

OßöO 

0,750 

1,6541 

2,3630 


5,740 

5,11 

4,88 

5,59 

7,07 

9,26 


J.  P. 


J.  O.  B. 


J.  P.=zJone*  u.  Ptarce,  Amer.  ehem.  Joum.  38,  683; 
Jone»,  Getman  u.  Battetl,  Hydrates,  S.  85. 


1907. 
7.  G.  B 


CnS04  =  159,7. 


0,00457 

0,01346 

0,03640 

0,1065 

0,2336 

1,678 

3,312 

6,443 
14,210 


I — 0,000932" 
i — 0,002657 
— 0,006914 
—0,01859 
— 0,03791 
1—0,240 
—0,405 

; -0,743 
-1.569 


3,3" 
3,15 
3,03 
2,79 
2,59 
2,28 

1,95 
1,84 
1,76 


H.  H. 


F.  M.  R. 
L.  K. 


0,000286 

0,000843 

0,002279 

0,006670 

0,01463 

0,1051 

0,2074 

0,4034 

0,8898 

H.  H.  =  H.  Haasrath,  Ann.  Phys.  (4)  0,  544;  1902. 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raonlt,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489-490; 
1    1888.  ,  ,-v    ,^, 

L.  K.  =  L.  Kahleaberg,  Joum.  ph.  Ch.  h,  355 ;  1901 ; 
5.  f.  Bedford,  Proc.  Roy.  Soc.  83 A,  459;  1910. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


1,150 

7,598 
14,21 
19.00 


-0,1720 
-0,714 
—lß75 
—1,740 


0,072 
0476 
0,890 
1,190 


2ß3f> 
1,50 
1,43 
146 


J.  G.  B. 


J.  G.  B.  =  Jonea,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  86; 

s.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  497;' 1888. 

Victor  J.   Chambers   u.  Joseph    C.    W.   Fräser,   Amer. 

ehem.  Joum.  23,  515;  1900. 
(NHjXaCSO^)!,   s.    H.    C.  Jones    u.    B.   P.    CaJdwell, 

Amer.  ehem.  Joum.  25,  386;  1901. 
Orfanische  Cn-Salze  (Formiat,   Acetat,  Propionat, 

n-Bntyrat,  Laktat,  Malat),  s.  P.  Calame,  ZS.  ph. 

Ch.  27,  405—408;  1898. 

La(N03)3  =  325. 

0,575       j     -0,1030   ;      0,0177         5,8"   i      N.  J. 
2,145       I    —0,377     !      0,0657     i    5,7     i        — 

N.  J.  =  A.  A.  Noyes  u.  J.  Johnston,  Joum.   Amer. 
ehem.  Soc.  31,  1007;  1909. 

La.(S04)3  =  566. 

0,708       I  — 0,048"  0,0125     "    3,8"  G. 

0,957  —0,070  0,0169        4,2  — 

1,172         — 0,085  0,0207        4,1  — 

G.  =  R.  D.  Gale,  bei  Noyes  u.  Johnston,  Joum.  Amer 
ehem.  Soc.  31,  1007;  1909. 

(Mittel  je  zweier  benachbarter  Zahlen.) 


LiCl  =  42,*. 

0,03499 

— 0,02961"    0,008236 

3,60" 

H.  J.  (2) 

0,0421 

— 0,0363       0,00992 

3,7 

E.  H.  L. 

00858 

—0,07194 

0,02019 

3,563 

H.  J.  (2) 

0,1933 

—0,159 

0,0455 

3,5 

W.  B. 

0,4228 

—0,3520 

0,09952 

3,53 

E.  H.  L. 

0,8657 

—0,7093 

0,2038 

3,481 

H.  J.  (i) 

1,248 

—1,0377 

0,2938 

3,533 

— 

2,129 

—1,809 

0,5012 

3,61 

E.  H.  L. 

3,491 

—3,053 

0,8218 

3,715 

W.  M.  I. 

4,244 

—3,790 

0,9990 

3,794 

— 

H.  J.  (i)  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  50,  135;  1905. 

H.  J.  (2)  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  59,  36;  1907. 

H.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  527;  1897. 

W.  B.  =  W.  Blitz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  199;  1902. 

W.  M.  I.  =  Washbarn  u.  Mc  Innes,  Joum.  Amer.  ehem. 

Soc.  33,  1696;  191 1; 
s.  f.  F.  M.  Raonlt,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888. 
S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888; 
u.  Jones,  Getman,  Bassett,  Hydrates,  S.  31. 


UBr=87,0. 


0,6824  :  —0,292"   0,0785  ;  3,7« 
2,469    —1,054   0,2838  I  3,71  I 

7,949        1    -3,631  0,9138     I  3,97    ! 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  202;  1902. 

W.  A.  Roth. 


W.  B. 


810 


182  i 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung 


g  anb.  Subst. 
loo  g  H,0 


Gefr-Temp.  1        g'^'^il  ^       Mol. 
^     looo  g  HjjO       Em- 


Autor 


g   anh.  Subst. 


loo  g  HjO 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


looo  g  HjO 


MoL 
Em. 


Autor 


LiBr  (Forts.) 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


4,211 
8,442 

16,88 

33,176 

42,19 

G.  B.-. 


—  1,940" 

-  4,275 
—10,300 
—30,500 
—44.000 


0,484 
0,969 
1,940 
3,880 
4,850 


J.  O.  B. 


4,07'' 

4,41 

5,31 

7,86    \       — 
9,09   I       — 


Jones,  Getman  u.  Basselt,   Hydrates,  S.  31. 
LiJ=  133,9. 


1,016 

—0,275  " 

0,0759 

2,799 

—0,770 

0,2091 

10,014 

i  — 3.082 

0,7480 

3,6° 
3.69 
4,12 


W.  B. 


W.  B.  =  W.  Bütz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  202;  1902. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


4,312  \— 1,218  "l  0,322  1    3,79" 

17,273        —  6,140  1,290  \    4,75 

34,55  I  —16,200    \  2,580  6,28 

43,12  I  —25,000    \  3,22  7,76 

69,09  i  -59,000    \  5,16  \  11,43 


J.  G.  B. 


J,  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  32 
LiN03  =  69,l. 

—0,135°  j  0,0398 
~  0,559  I  0,1671 
—  1,583  [  0,4728 
—3.550     I     1,0164 


3.4 
3.35 
3.35 
3,49 


W.  B. 


0,2750 

1.154 

3.266 

7,020 

W.  B.  =  W.  Bütz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  202;  1902; 
s.  f.  Jones,  Getman  u.  Bassett,   Hydrates,  S.  33. 
LiOH,  s.  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888, 
und  6'.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888. 
Li-SÜikate,  S.  L.  Kahlenherg  und  A.  T.  Lincoln,  Journ. 

phys.  Ch.  2,  82;  1898. 


MgCl2  =  95,3. 


1,181 

-0,628° 

2,37 

—1,280 

4,786 

—2,795 

10,75 

-7,65 

15,10 

-13,65 

0,1240 

5,07° 

0,2488 

5.15 

0,5024 

5.56 

1,129 

6,78 

1.585 

8,61 

W.  K. 

F.  M.  R. 

W.  K. 

H.  M. 


W.  K.  =  W.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  109;  1890. 
F.  JVl.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  oh.  Ch.  2,  489;  1888. 
H.  M.  =  J.  H.  van't  Hoff  und  W.  Meyerhoffer,  ZS. 
ph.  Ch.  27,  83;  1898. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
0,0955        — 0,05140      0,0100        5,1 '>     E.  H.  L. 
0,4763        —0,2489        0,0500        4,98 
1,429  —0,7444        0,1500        4,96 

2,858         —1,5557        0,3000        5,186 
5,810         —3,472         0,6099        5,69        J.  Ch. 
8,967  -6,062  0,9415        6,49         J.  P. 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  67,  503;  1896. 

J.  Ch.  =  H.    C.  Jones    und    V.  J.  Chambers,    Amer. 
ehem.  Journ.  23,  94;  1900. 

J.  P.  =  Jones  u.  Pearce,  Amer.  ehem.  Journ.  38,  683, 
1907; 

s.  f.  6'.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888, 

u.  Hydrates,  S.  66. 

Doppelsalz  mit  Nil4Cl,   S.  H.  C.  Jones  u.  N.  Knight, 
Amer.  ehem.  Journ.  22,  128;  1899. 


MgBfa  =  184,3. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


J.  Ch. 


J.  Ch.  =  H.  C.  Jones  u.   V.  J.  Chamber»,  Amer.  ehem. 

Journ.  23,  97;  1900; 
s.  f.  Hydrates,  S.  67. 


0,953 

— 0,277  <> 

0,0517 

5,40 

1,898 

—0,531 

0,103 

5,16 

3,814 

-1,088 

0,207 

5,26 

9,527 

—3,022 

0,517 

5,85 

Mg(N03)2  =  148,4. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


1,142 
2,300 
9,201 
13,80 
27,45 
32,07 

J.  G.  B.  = 


\  —  0,370' 
-  0,753 
I  —  3,559 
!  —  5,930 
1  —16,270 
—22,500 


0,077 
0,155 
0,618 
0,927 
1,854 
2,163 


4,8" 
4,86 

J.  G.  B. 

5,75 
6,39 

8,84 

— 

10,40 

— 

■■  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates, 


s.  f.  Jones  u.  Pearce,  Amer.  ehem.  Journ.  88,  683 


S.  68; 
1907. 


MgSO*  =  120,4. 


0,00141    — 0,000433"    0,000117     3,70 

0,00625    — 0,00187       0,000519 

0,00813    — 0,002221     0,000675 

o  02867     — 0,007382      0,002381 

0,1520      — 0,03430       001263 

0,699        1 — 0,154  0,0580 

2,534        j— 0,469  0,2104 

5,994        —1,006  0,4978 

9,768        — 1,629  0,8112 

18,343        —3,471        !    1.5233 
B.  =  Bedford,  Proc.  Roy.  Soc. 
Weitere  Daten  von  B.  sind  in  der  Zusammenstellt 

am  Schluß  (Noyes  u.  Falk)  benutzt. 
H.  H.  =  H.  Hausrath,  Ann.  Phys.  (4)  9,  545—546! 

1902. 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489-490; 

1888. 
L.  K.  =  L.  Kahlenberg,   Journ.  phys.  Chem.  6,  353» 

1901. 


3.64 
3,29 
3,10 
2,72 
2,65 
2,23 
2,02 
2,01 
2,08 


A,  459;  1910. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,1205 
0,3615 
1,0848 
2,4123 

17,45 

23,24 


—0,0266' 

—0,0742 

—0,2035 

—0,4158 

—3,240 

-5,070 


0,0100 

0,0300 

0,0900 

0,2000 

1,449 

1,932 


2,660 

2,47 

2ß6 

2,08 

2,24 

2,62 


E.  H.  L. 


J.  G.  B. 


E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  51,  516;  1894- 
J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  69J 
s.  f.  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  11,  541;  1893. 
S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 
MgPt(CN)4,  s.  Wl.  Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Ch.  6,  iio; 

1890. 
Organische  Mg-Salze  (Fonniat,  Maleinat,  Fumarat, 

Malat),  s.  P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27,  405,  408;  i8f  ° 

W.  A.  Roth. 


182k 


811 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit  Lösung. 


g  anh.  Subst.    ^   ,    -p  g-Mol.  Mol. 

loo  g  H.O  looo  g  H,0       trn. 


Autor 


g  anh.  Subst 


loo  g  H,0 


Gefr.-Temp. 


g-MoL       ;     MoL 
looo  g  H,0       Ern. 


Autor 


MnCla  =  12.>,9. 

0,4809  —0,187»  ,  0,0382  ;  4,9«        W.  B. 

1,794  —0,693  ;  0,1425  j  4,86 

3,879  —1,545  '  0,3081  5,01 

8,015  —  3»46i  I  0,6367  I  5,44 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  200;  1902; 
$.  f.  R.  Salvador],  Gazz.  chim.  261,  250;  1896. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


J.  G.  B. 


J.  G.  B.  =  Jone»,   Getman  u.  Bassett,   Hydrates,  S.  74. 


0,667 

—  0,2550 

0,053 

4,8^ 

3.349 

—  1,259 

0,266 

4,73 

6,698 

—  2,790 

0,532 

5M 

13,36 

—  5,965 

1,061 

5,62 

25,18 

—16,500 

2,000 

8,25 

44,07 

—40,000 

3,500 

11,43 

MnCNOs),  =  179,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volimien! 


1,611 
3,222 
9,670 
28,47 
56,41 
J.  G.  B.  = 


—  0,-^0 

—  0,88 

—  2,98 
—11,80 
—38.50 


0,09 
0,18 
0,54 
1,59 
3,15 


5,150   J.  Q    ß 

4,90  — 

5,52  '  - 

7,42  !  — 

12,^2  j  — 


Jones,  Getman  u.  Bassett,   Hydrates,  S.  75. 


M11SO4  =  151,1. 

1,941  —0,293"        0,1285     ,  2,28«       L.   K. 

5.120    ;  —0,687  {    0,3389     2,03  :     — 

10,843  —1,399         0,7176        1,95  — 

18,572  — 2.591  1,229         2,11  — 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  phys.  Ch.  5,  354;  1901; 

S.  f.  Jones,   Getman,  Bassett,   Hydrates,   S.  76. 


3,58» 

3.64    , 

3,632  H.  J.  (2) 

3,583 !     - 

!  3,549  — 

!  3,534  H.  J.  (i) 

i  3H^7    I  H.  J.  (2) 

:  3,46    !  F.  JVL  R. 

;  3,408  1  H.  J.  (i) 
i  3,321  i      Y.  81. 
!  3,334  1        — 


H.   H. 
Y.  O. 


NaCl  =  58,5. 

0,01047  — 0,006403"  0,001789 

0,02045  — 0,01274  0,003495 

0,03738  —0,02339    '  0,006471 

0,06096  — 0,03734  0,01042 

0,1250  — 0,07584    I  0,02137 

0,2406  — 0,1453  0,04112 

0,4887  —0,2897  ;    0,08354 

0,690  -0,4077  0,1180 

1.479  —0,8615  0,2528 

3,099  -1,759  0,530 

5,770  —3,293  0,986 

H.  H.  =  H.  Haasrath,  Ann.  Phys.  (4)  9,  546—547; 

1902. 
Y.  O.  =  Y.  Osaka,  ZS.  ph.  Ch.  41,  562;  1902. 
H.  J.  (i)  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  50,  144;  1905. 
H.  J.  (2)  =         .,  ,.       „      „     59,  33;  1907. 

F.  M.  R.  =  F.  M.  Raonlt,  ZS.  ph.  Ch.  27,  658;  1898. 
Y-  Sl.  =  Voang  u.  Sloan,   Joum.   Amer.  ehem.   Soc. 

**>,  919;  1904: 
s.  f.  W.  Nernst  u.   R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  688; 

1894.  —  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  199;  1902. 
L.  Kahlenberg,  Joum.  phys.  Chem.  5,  353;  1901;  cf. 

ZS.  ph.  Ch.  39,  429:  1902. 
Flügel,  ZS.  ph.  Ch.  79,  588;  1912. 


M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6,  394;  1890. 
Tezner,  ZS.  physiol.  Ch.  »4,  95;  1907. 

Weitere  Daten  sind  in  der  Zusammenstellung  am 
Schluß  (.Noyes  u.  Falk)  verwertet. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,02336 

—0,01460 

0,00399 

3,7» 

H.  C.  J. 

0,05850 

—0,03674 

0,01000 

3,67 

E.H.L.(l) 

0,1291 

-0,0784 

0,0221 

3,55 

R.  A. 

0^894 

—0,1744 

0,04949 

3,51 

H.  C.  J. 

0,6325 

—0,3756 

0,1081 

3,48 

R.  A. 

1,360 

—0,795 

0,2325 

3,42 

K.  C.  J. 

2,511 

—1,448 

0,4293 

3,37 

— 

4,095 

—2,399 

0,700 

3,43 

E.H.L.{2) 

H.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Gh.  11,   112— 113; 

1893- 
E.  H.  L.  (1)  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  51, 515 ;  1894. 
E.  H.  L.  (2)  =  E.  U.  Loomis,  Wied.  Ann.  60, 527;  1897. 
R.  A.  =  R.  Abega,  ZS.  ph.  Ch.  20,  220;  1896: 
s.  f.  S.  Arrhenius,    ZS.  ph.  Ch.  2,    496;    1888, 
u.  Hydrates,  S.  33.  s.  f.  Comee,  C.  r.   149,  676;  1909. 
Doppelsalze  mit  AICI3   u.  ZoCls,  s.  H.  C.  Jones  u. 

3i'.  Knight,  Amer.  chem.  Joum.  22,  123-129;  1899. 


NaBr  =  102,9. 

0,2612     '  —0,0916*  .    0,02542  i  3,60» 

0,5538   —0,1907   0,05382  !  3,54 

1,044   —0,3564   0,1015  3,511 

2,086   -  0,7011   0,2027  3,459 

3,142   i  —1,0514   0,3053  3,444 


H.  J. 


H 


J.  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  50,  144;  1905. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

2,678  t    —  0J907»\  0Ji6 

5,356  —  1,842  I  0,52 

10,29  —  3,633  1,00 

20,58  —  7,746  2,00 

31,93  —14,000  I  3,10 

J.  O.  B.  =  Jones,   Getman,   Bassett,  Hydrates,    S.  34. 
/.  P.  =  Jones  u.  Pearee,  Amer.  chem.  Joum.  38,  683; 

1907. 
NaJ  s.  Hydrates,  S.  35.  litnü  . 


3,49'\J.  G.  B. 
3,54  !        — 
3,63        J.  P. 
3,87  i        ^ 
4,52     J.  G.  B. 


NaNOa  =  85,0. 


3,53'  I  W.  A.  R. 


3,515 

3,455  — 

3,415  — 

3,315  — 

3,245  - 

3,184 ;  j.  B.  H. 

L.  N. 


i  3,03 


0,1970  — 0,0817»  i  0,02317 
0,3020  — 0,1249  i  0,03553 
0,5224    — 0,2124  I  0,06145 

0,8493  —0,3412  ;  0,09990 

1,620     .  0,6318  ■  0,1906 

2,610  — 0,9956  '  0,3070 

4,328  —1,621  0,5091 

8,526       3,040  1  1,003 

W.  A.  R.  =  W.  A.  Roth,   ZS.  ph.  Ch.  79,  608;  1912. 
J.  B.  H.  =  Jones,  Barnes,  Hyde,  Amer.  chem.  Joum. 

27,  28;  1902. 
L.  N.  =  M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Gh.  6, 

387-388;  1890; 
s.  f.  de  Coppetf  Joum.  ph.  Qi.  8,  531;  1904. 

W.  A.  R«th. 


812 


1831 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-MoI.  im  lit.  Lösung. 


g  anh.  Subst. 
loo  g  HiO 


Gefr.-Temp, 


g-Mol. 


looo  g  HfO 


MoL 
Em. 


Autor 


g  anh.  Subst. 


loo  g  HjO 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 
looo  g  H,0 


Mol. 
Ern. 


Autor 


NaNOs  (Forts.) 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,0851 
0,2127 
0,4255 
1,7018 


-0,0355° 
—0,0866 
—0,1722 
—0,6689 


3,6  <> 
3,46 
3.44 


E.  H.  L. 


0,0100 
0,0250 
0,0500 
0,2000        3,345 

E.  H.  L.  =  E.  B.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  505;  1896; 
s.  f.  H.  C.  Jones  u.  H.  Getman,  Amer.  ehem.  Journ. 
27,  439—441;  1902  u.  Hydrates,  S.  36. 

NaClOg  =  106,6. 

H.   J. 


0,2736 

0,6644 
1,1065 

— 0,0916' 

—0,2183 

—0,3578 

0,02569 
0,06239 
0,1039 

3,57" 

3,50 

3,444 

NaBr 

03  =  150,9. 

0,4726 
0,8683 

1,583 

—  0,1103" 

—  0,2003 
—0,3579 

0,03132 
0,05754 
0,1049 

3,52» 

3,48 

3,412 

NaJ 

O3  =  197,9. 

0,1677 
0,4085 
0,8128 
1,667 

2,434 

—  0,03027" 
—0,0719g 
-0,1407 
— 0,2783 
—0,4015 

0,008476 

0,02064 

0,04107 

0,08418 

0,1230 

3,57" 

3,487 

3,43 

3,31 

3,264 

3,45" 

3,45 

3,41 

3,407 

H.  J.  =  H.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  59,  32;  1907. 
NaClOs  u.  NaBrOa,  s.  f.  bei  Flügel,  ZS.  ph.  Ch.  79, 
586;  1912. 

NaOH  =  40,0. 

0,08022  —0,0691**  0,02002       3,45"     E.   H.  L. 

0,2005  — 0,1727  0,05005 

0,4009  — 0,3414  0,1001 

0,8013  — 0,6814  0,2000 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  532;  1897; 
S.  f.  A.   A.  Noyes  u.    W.  E.  Whitney,  ZS.  ph.  Ch.  15, 

695—696;  1894.  —  ^f>enda  NaOH  +  A1(0H)3. 
H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  12,   633;    1893  "•  Hydrales 

S.  41;  s.  f.   Cornec,  C.  r.  14}>,  676;  1909. 

NaHS04  =  120,1. 

1,206       !  — 0,407°    I     0,1004      i  4,05 ''j  K.  D. 
K.  D.  =  K.  Drucker,  ZS.  Elch.  17,  400;  1911. 
Na2S04  =  142,1. 


0,834 

—0,280  " 

0,0587 

4,8' 

F.  M.  R. 

2,035 

—  0,624 

0,1431 

4,36 

— 

4,669 

—1,286 

0,3284 

3,92 

— 

10,1 

—2,725 

0,71 

3,84 

C. 

F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;   1888 

C.  =  de  Coppet,  Journ.  ph.  Ch.  8,  531;  1904; 

s.  f.  Tezner,  ZS.  ph.  Ch.  54,  95;  1907. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0,1422 

-0,0509" 

0,0100 

5,10 

E.  H.  L. 

0,7108 

-0,2297 

0,0500 

4,59 

— 

1,4216 

-0,4340 

0,100 

4,34 

— 

2,8432 

—0,8141 

0,200 

4,07 

— 

4,265 

—1,1604 

0,300 

3,87 

— 

7,108 

—1,S39 

0,500 

3,68 

J.  G.  B. 

1,317 
4,286 

8,932 

K.  B.  =  K. 


3,198 
6,396 
8.470 


E.  H.  L.=  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  503;  1896. 
J.  G.  B.  =  Jones,    Getman,   Bassett,    Hydrates    S.   36. 
Weitere  Angaben   sind  in  der  Zusammenstellung  am 
Schluß  (Noyes  u.  Falk)  benutzt. 

NaaSOa  =  126,1. 

-0,471 '         0,1044         4,51  "1      K.   B. 
-1,271  0,3397         3,74  — 

2,392  0,7080         3,38    I        — 

Barth,  ZS.  ph.  Ch.  9,  185;  1892, 
ebenda  Na2Hg(S03)2,  S.  194    Na .  SOsHgCOH),  S.  213. 

NazSaOa  =  158,2. 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

-0,855"        0,202       I  4,23°       R.  F. 
—1,590  0,404       1  3,93 

,  -1,980  0,535       1  3,70 

R.  F.  =  Th.  W.  Richards  u.  H.  B.  Faber,   Amer.  ch. 

Journ.  21,  172;  1899. 
2AgNaS203 .  NaaSgOs,  s.  K.  Barth,  ZS.  ph.  Ch.  9,  217; 
1892. 

Na2C03  ==  106,1. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,1061 
0,2122 
0,5305 
1,061 
2,122 
5,305 
E.  H.  L.  = 


0,1288 
0,6418 
1,284 

2,571 
6,410 

E. 

s< 


-0,0507" 
-0,0986 
—0,2321 
-0,4416 
I  -0,8339 
I  —1.882 


5,1" 
4,93 
4,64 
4,42 
4,17 
3,76 


E.  H.  L. 


J.  0.  B. 


0,0100 
0,0200 
0,0500 
0,1000 
0,2000 
0,500 

E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  504;  1896. 
J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  37. 
s.  f.  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  636;  1893. 
Na2Cr04  u.  Na2Cr207  s.  Hydrates,  S.  37  f. 

NazSiOa  =  122,5. 

— 0,0676° '    0,01052 
—0,3068        0,05239 
—0,5533    j    0,1048 
—0,9785        0,2099 
-  2,087     I    0,5233 

H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  532;  1897; 
f.  Louis  Kahlenberg  u.  A.  T.  Lincoln,  Journ.  ph. 
Ch.  2,  81;  1898. 

NaHSiOs  =  100,6. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


6,4° 
5,86 
5,28 
4,66 
3,99 


E.  H.  L. 


-0,1100 

—0,202 

-0.332 


0,0310 
0,0620 
0,1240 
T. 


0,3115 

0,6231 

1,2463 
K.  L.  =  L,  Kahlenberg  u.  A 

Ch.  2,  81;  1898, 
ebenda  Na2Si50n. 

Na2HP04  = 

—  0,0499"     0,01001 

—  0,0969  0,02003 
— 0,2304  0,05008 
—0,4345 


1  3,6"        K.  L. 

3,3 
1  2,6i 
Lincoln,   Journ.  ph. 


142,1. 


0,1423 
0,2846 
0,7116 
1,424 
E.  H.  L.= 


0,1002 


5,0" 
4,84 
4,60 
4,34 


E.  H.  L. 


E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  535;  1897; 


s.  f.  Hydrales,  S.  39,  ebenda  Na(NH4)HP04 

W.  A.  Roth. 


182 


m 


813 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

)ie  kurfiv  gedrucktm  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-MoI.  im  lit  Lösung. 


anh.  Subst. 


g-Mol. 


MoL 


Gcfr.Ten.p.  ^"^°^  ^       f°^  Autor 

*^    looo  g  H.O       trn. 


p  anh.  Sobst. 


loo  g  H,0 


looo  g 


Gefr-Temp.     -r^l^"—       ^rn.  ^utor 


5ei  Loomis  auch  NajPO*  u.  NaNH.HPO». 
latriummetaphosphate,  s.  G.  Tammano,  ZS.  ph.  Ch. 

6,  129;  1890, 

nd  Jawein  u.  Thillot,  Ber.  22,  655;  1889. 
littoPOi  u.  NaHjPOj,  s.  Emil  Petersen,  ZS.  ph.  Ch. 

11,  184:  1893. 
(a-Vanadate  s.  Duliberg,  ZS.  rh.  Ch.  45,  156;   1903. 
JaCl  -  HgCl,(NaHgC10,  s.  M-  Leblaoc  u.  A.  A.  Noyes, 

ZS.  ph.  Ch.  6,  394—395;  1890. 

NazB^OT  =  202. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 
0^525       —0J320        0,0125       10,6  <>  !     K.  S. 
0,5050       -0,242  0,0250         9,7     •       — 

1,010      ,  -0,429  0,0500     \   8,6  - 

2,020      \  —0,720  0,100       [   7^     \       — 

l.  S.  =  L.  Kahlenberg  u.    O.  Schreiner,   ZS.   ph.  Ch. 

20,  549;  1896, 
henda  andere  Na-Borate  u.  Borax  +  Manoit  etc. 

Na-Acetat  =  Na  CH3  COO  =  S«,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 
0,4760         —0,2110         0,058         3,6"       Ch.  F. 
—0,413  0,116 

—0,845  0,232 

—1,736  0,464 

V.  J.  Chambers   u.  J.  C. 
i  ehem.  Joum.  23,  515;  1900. 
1 .  6r.  B.=  Jones,    Oetman,  Bassett,   Hydrates,  S.  41 ; 
j  f.  Emil  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  11,  184;  1893, 
loenda  Na-Dichloracetat,  Na-Botyrat,  Na-Bisuccioat. 

j  Na-Oleat  =  Na  Ci«  H»  Oj  =-  304,3. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 
1,902  —0,064^        0,0625        1,0^  \     K.  S. 

3,804  —0,140         0,1250        1,12  \       — 

r.  S.  —  L.  Kahlenberg  u.    O.  Schreiner,    ZS.   ph.  Ch. 
27,  565;  1898. 


0,9520 

1,904 

3,808 

h.  F.= 


3,55 
3,64 
3.74    J.  G.  B. 

W.  Frazer,  Amer. 


Na  NH4C4 11,08  =  189,1. 

4,50"     F.  M.  R. 
4,06  — 

3,89  - 


d-NaNHi-Tartrat 

4,771     i  — 1,136°        0,2522 

9,715      !    —2,086  0,5136 

13,318         — 2,737  0,7041 

.  M.  R.  =  F.  M.  Raoalt,  ZS.  ph.  Ch.  1,  188;  1887, 
3enda  Na  NHi-Racemat. 

inatriamcitrat,  s.  J.  H.  van't  Hoff,  ZS.  ph.  Ch.  9, 

485:  1892. 

Na-MelHthat  =  Na«  C,  j  0,»  =  474,3. 

0,0858  -0,020°        0,00181        II«      W  W.  T. 

0,1864         — 0,037         0,00393    I      9  — 

0,5118  — 0,091  0,01079    !       8,4  — 

^»314  — 0,195        0,02770   I     7,0  '        — 

/.  W.  T.  =  W.  W.  Taylor,   ZS.  ph.   Ch.  27,   363: 
1898.  »00. 

Jnylschwefels.    Na,    s.    Can-ara    u.    Gennari,    Gazz. 
chim.  24  II,  489;  1894. 


NdCl,  =  250,0. 


0,878       —0,230» 

2,212  .     —0,533 

C  M.  =  C.  Matignon,  C.  r.  138,  290;  1901. 


0,0351 
0,0885 


6,6° 
6,0 


C.  M. 


NiCl,  =  129,6. 


W.  B. 


0,2825  — 0,110°  0,0218  1    5,1* 

0,8269  —0,312  0,0638  4,9  — 

2,214  —0,839  0,1708  4,91  — 

5,058  j    —2,030  0,3903  5,20  — 

W.  B.  =  W.  Blitz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  200;  1902; 
s.  f.  R.  Salvadori,  Gazz.  chim.  261,  250;  1896; 
s.  f.  Hydrates,  S.  77. 

Ni(N03),  =  182,7. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 

0,1827  \— 0,1299^'  0,0100  5,510]  jp^ 

1,370  I  —  0,3644  0,0750  4,89           — 

4,568  —  1,251     i  0ß50  5,00           — 

13  JO  \  —  4ßl3    1  0,750  5,62           - 

27,41  —10,576    \  1,500  7,05           — 

J-  P.  =  Jone*  u.  Pearee,  Amer.  ehem.  Joum.  3^  683; 

1907; 
S.  f.  Hydrate*,  S.  78. 

NiS04  =  154,8. 

0,006874  ""0,001583**,  0,000444  '  3,57°  ■  H.  H. 

0,01604  — 0,003477  0,001036     3,36  — 

0,04655  — 0,00960    ■  0,003007     3,19  — 

0,1087  —0,02091  0,007024  I  2,98  — 

0,2028  — 0,03585  0,01310    !  2,73  ;       — 

H.  H.  =  H.  Haasrath,   Ann.  Phys.  (4)   9,  535 — ^536; 

1902; 
s.  f.  L.  Kahleaberg,  Joum.  ph.  Ch.  5,  354;  1901. 

Konzentrationsangabe  nach  Volimienl 

0,743  -0,130»  >      0,048  2,70»     J.  G.  B. 

2,245  —0,320  0,145  2,21  — 

5,975      '    —0,720    ]      0,386  1.87  — 


14.94 


—1,724 


0,965     ;  1,79  — 


J.  G.  B.  =  Jone»,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  79. 
Ni-Acetat  s.  P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27,  406;  1898. 

Platosalze  s.  J.  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  10,  580  ff.; 
1892. 

Pr(N03)3  =  326,6. 

Konzentrationsangabe  nach  Volimienl 


1,551 

—0ß84o  : 

0,0475 

6,0« 

J.  C. 

3,103 

—0,543 

0,0950 

5,7 

— 

6,207 

—1,054 

0,1901 

5,54 

— 

2,415 

—2,184 

0,3801 

5,74 

— 

J.  C.  =  H.  C.  Jones  u.  P.  B.  Caldweü.  Amer.  ehem. 

Joum.  2S,  386;  1901, 
ebenda  Ooppelsalz  mit  NH4NO,,  S.  387. 

W.  A.  Roth. 


SU 


183 11 


Gefrierpunktserniedrigungen 

von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 

g  anh.  Subst.     --   -    —                  g-Mol 

s „  ^       Gefr.-Temp.    — = ^^ 

loo  g  HgO                                looo  g  HjO 

Mol. 
Ern. 

Autor 

g   anh.  Subst.     r-  r    -r 

-,  -       Gefr.-Temp. 

100  g  HjO                        ^ 

g-Mol. 
looo  g  HgO 

£!:               Autor 

Hg  Cl.  =  270,9. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

0,5063     !    —0,033" 

0,0187 

1,8" 

W.   B. 

0,4655 

-0,15500 

0,02937     !  5,2s» 

J.  P. 

1,224       j   —0,083 

0,0452 

1,8 

— 

1,122 

-0,3472 

0,07077     \  4,91 

— 

2,503         ;    — 0,168 

0,0924 

1,8 

— 

3,963 

-1,1957 

0,250        \  4,78 

— 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  199;  1902; 

11,888 

-4,0989 

0,750          5,465 

— 

s.  f.  HCl,  NaCl,  NH4CI. 

15,85 

—5,9211 

1,000          5,921 

— 

Hg(CN)2  =  252,1. 

J.  P.  =  Jones  u.  Pearce,  Amer.  ehem.  Journ.  38,  683; 

Konzentrationsa 
1,264      \    —0,1000 
2,033          -0,158 

ngabe  nach 
0,0501 
0,0806 

Volum 
2,0« 
2,0 

enl 

L.  P. 

1907; 
s.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 
H.  C.  Jones  u.  F.  H.  Geiman,  Amer.  Journ.  27,  438; 

5,048      \    -0,387 

0,2002 

1,93 

j.  a 

1902  u.  Hydrates,  S.  59. 
H.  C.  Jones  u.   F.  J.  Chambers,   Amer.  ch.  Journ.  23, 

L.  P.  =  L.  Prussia,  Gazz.  chim.  28  II,  117;  1898. 

94;  1900. 
Doppelsalz   mit  CdCU    s.  H.  C.  Jones  u.    N.  Knight, 
Amer.  ch.  Journ.  22,  128;  1899. 

J.  C.  --  H.    C.  Jones   u.    JB.   P.    Caldwell,    Amer.   ch. 
Journ.  25,  387;  1901. 

Rb  Cl  =  120,9. 

1,323      —0,379"  ;   0,1095 

3,46"       W.  B. 

SrBr2  =  247,5. 

2,905           —0,812     i      0,2404 

3,38            - 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

4,908           —1,347          0,4001 

3,32    i         — 

1,287     1    —0,262" 

0,0520        5,0" 

J.  Ch. 

9,194       1    — 2,483          0,7608 

3,26            — 

3,838     j    —0,773 

0,155          4,98 



W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  198;  1902. 

7,675         —1,592 

0,310          5,13 



RbN03  =  147,4. 

15,38           -3,447 

0,621          5,55 

— 

0,5790    !  —0,1410 

0,0393 

3,6°        W.  B. 

J.  Ch.  =  H.  C.  Jones  u.    V.  J.  Chambers,    Amer.  ch. 

1,712        —0,385 

0,1161 

3,32           — 

Journ.  23,  97;  1900  u.  Hydrates,  S.  59. 

5,720        — 1,162 

0,3880 

3,00           — 

12,226        — 2,192 

0,8293 

2,64           — 

SrJ2  =  341,3. 

W.  B_.  =W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  217;  1902. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

Rb2  Si  O3,   s.    L.  Kahlenberg   u.  A.  T.  Lincoln,    Journ. 
ph.  Ch.  2,  82;  1898. 

1,843         -0,275°   !      0,054      \    5,P        Ch.  F., 
3,686         -0,558     l      0,108     \   5ß            ^  gl 

O2 

7,373         -1,156           0,216      \    5,35          —   V 

s.  F.  M.  Raoult,   ZS.  ph.  Ch.  27,  649-650;    1898; 

11,16            —1,804           0,327      ■    5,52          —    ^ 

s.  f.  S.  821. 

Ch.  F.  =  V.  J.  Chambers  u.  J.  C.   W.  Frazer,    Amer. 

AgCl 

ch.  Journ.  23,  516;  1900  u.  Hydrales  S.  60. 

in  NH3,  s.  Q.  Bodländer,   ZS.  ph.  Ch.  9,  737;  1892. 

•  AgCN,  s.  KCN. 

Sr(N03)2  =  211,7. 

AgN03=- 169,9. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen!              « 

0,1784     i  —0,0375»  1    0,01050 

3,57"  1  W.  A.  R. 

0,5292       —0,1304'' 

0,025 

5,22* 

J.  P. 

0,3556       — 0,0737        0,02093 

3,52    '        — 

1,5875     !  -0  3492 

0,075 

4,66 

— 

0,6033       —0,1242    1    0,03551 

3,50           — 

5,292      1  —1,0817 

0,25 

4,326 

—     ■: 

0,9235      —0,1840  ;    0,05436 

3,385         — 

15,875      1  -3,0453 

0,75 

4,060 

—  '  t  ■ 

1,3793    i  — 0,2702  1    0,08119 

3,33    1        — 

21,17        1  —3,9983 

1.00 

3.998 

-    1. 

2,326     i  —0,4474  i    0,1^69 

3,265          — 

4,243 

— 0,814     '    0,2497 

3,26      F.  M.  R. 

J.  P.  =  Jones  u.   Pearce,   Amer.  ch.  Journ.   38,   683; 

9,361 

— 1,633          0,5510 

2,96           — 

1907; 

12,643 

— 2,080     i    0,7442 

2,79           — 

s.  f.  M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6,  388; 

24,694 

—3,485       1     1,454 

2,397  1        — 

1880  u.  Hydrates,  S.  61. 

W.  A.  R.  =  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  79,  612;   1912. 

Sr-Formiat  u.  -Acetat,  s.  P.  Calame,  ZS.  ph.  Ch.  27, 

F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1889; 

405;  1898. 

s.  f.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 

SrClp==  158,5. 

UOaClg- 341,4. 

0,1587 

—0,0508« 

0,01001 

5,1" 

E.   H.  L. 

1,081 

—0,170" 

0,0316 

5,4" 

K.  D. 

0,3158 

—0,1015 

0,01992 

5,09 

~ 

2,186 

-0,331 

0,0640 

5,2 

0,7923 

—0,2445 

0,04998 

4,89 

— 

4,471 

—0,651 

0,1310 

4,97 

1,585 

—0,4834 

0,09997 

4,84 

— 

9,358 

-1,338 

0,2741        4,»» 

3,175 

—  0,9608 

0,2003 

4,796 

— 

20,65        i    — 2,926 

0,6047        4,84 

7,992         —2,532 

0,5042 

5,022           — 

K.  D.  =  K.  Dittrich,  ZS.  ph.  Ch.  29,  465;  1899-        1 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,527;  1897. 

U0ij(N03)2,  s.  ebenda.                                                   | 

W.  A.  Roth. 


ÄO 


815 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccni  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit  Lösung. 


anh.  Subst.     _   ,    _  g-Mol.  Mol. 

^^7H,Ö~    Gefr.-Temp.     ,^  ^  „.O       Ern. 


Autor 


g   anh.  Subst.    ^   -    _  g-MoL  Mol. 

-     ,  Gefr.-Temp.  ;  — ^ vt"?;  ■     tt™ 

loo  g  H,0  ^     looo  g  H,0       Em. 


Autor 


UO,SO,  =  366,6. 

2.351          —0,134**  0,0641         2,1°  K.  D. 

4,814         —0,256  0,1310         1,95  — 

10,12            —0,479  0,2759         1,74  — 

22,50            —0,968  0,6137         1.58  ~ 

K.  D.  =  K.  Dittrich,  ZS.  ph.  Ch.  29,  465;  1899. 

Uraoylacetat  =  U02(C2H302)2  =  288,5. 
1,232       ■    —0,100"        0,0317  3,2"   j     K.  D. 

2,495  —0,178         0,0642      ,    2,8     !        — 

5,116  —0,306  0,1317  :       2,32  — 

C  D.  =  K.  Dittrich,  ZS.  ph.  Ch.  29,  465;  1899, 
benda  Uranyltartrat  und  Gemische. 


0,184 

0,252 

0,782 

1,429 

4.663 

5.765 
.  P.  =  Paterno 
306;  1890. 


— o,i80 

—0,26 

—0,75 

—1,38 

—4.55 

—5,89 


HF  =  20,0. 

0,092 
0,126 

0,391 
0,714 

2,331 

2,882 


1,96" 

2,06 

1,92 

1.93 

1,95 

2,04 


P.  P. 


.  Peratooer,   Rend.  Line.  (4)  611, 

HCl  =  36,5. 

0,01112  — 0,01121°  0,00305 

0.02535  —0,02546  6,00695 

0,06209  — 0,06110  0,01703 

0,141  — 0,139  0,0387 

0,506  — 0,495  0,1388 

1,082  — 1,050  0,2968 

1,69  — 1,706  0,464 

3.657  —3,965  1,003 

7.71  —9,55  2,115 

11,13  -14,97  3.053 

14,82  —23,05  4,065 

16,98  —28,84  4.657 

l.  H.  =  H.  Hausrath,   Ann.  Phys 

L  N.  =  W.  Nernst,  s.  M.  R.,  S.  ^,,. 

i.  R.  =  M.  Roloff,  ZS.  ph.  Ch.  18,  576;  1895. 

!.  N.  =  M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  6, 

;  389.  390;  1890; 

f.  F.  Zeccbioi,  ZS.  ph.  Ch.  19,  432-433;  1896. 
aternö  u.  Peratoner,  Rend.  Line.  (4)  6li,  306;  1890. 

eitere  Daten  sind  in  der  Zusammenstellung  am  Schluß 
I  (Noyes  u.  Falk)  verwertet. 


3.68" 

H.  H. 

3,66 

— 

3,59 

— 

3,6 

W.  N. 

3,57 

— 

3,54 

— 

3.68 

M.  R. 

3,95 

L.  N. 

4.52 

M.  R. 

4,90 

— 

5.67 

— 

6,19 

— 

•  (4)  9. 

547;  19c 

577- 

0,0365 
0,0719 
0,1823 
0,3735 
0,7292 
1.0938 
■23 
.63 
■  .292 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


-0,0361" 

-0,0719 

—0,174 

—0,3650 

—0,7130 

- 1,080 

—1,832 

-3,975 

—9.317 


0,0100 

0,0200 

0,0500 

0,1025 

0,2000 

0,3000 

0,500 

1,000 

2,000 


3,6" 

3,59 

3,59 

3,56 

3,57 

3,60 

3,66 

3,975 

4,68 


E.  H.  L. 
J.  G.  B. 

B.  a  j. 

E.  H.  L. 
J.  G.  B. 

J.  P. 


n'  d"  ~  ^'  ^'  ^°'^^^>  Wied.  Ann.  57,  502;  1896. 
(t.  B.  =  Jones,  Oetman,   Bassett,    Hydrates,  S.  93. 


H.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  12,  628;  1893. 
J.  P.  =  Jones  u.  Pearce,   Amer.   ch.  Joum.  38,   683; 

1907, 
s.  f.  V.  Chambers  u.  J.  C.  W.  Frazer,  Amer.  ch.  Joum. 

23,  515;  1900, 
u.  H.  C.  Jones  u.  F.  H.  Getman,  Amer.   ch.   Joum. 

27,  435;  1902. 
HCl  -f  HgCl],  s.  M.  Leblanc  u.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph. 

Ch.  6,  389 — 390;  1890. 

HBr  =  S0,9. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 

1,492         -0,657°        0,1843    \  3,56°  ,  J.  G.  B. 
2,984         -1,350  0,3686       3,69    ■        — 

4,971         -2,316  0,614      >  3,77  — 

9,950         —5,440  lß29         4,42  — 

14,921      ..   —9ß00     ,     1,843         4,99    :        — 
J.  B.  G.  =  Jones,  Geiman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  95. 

HJ  =  127,9. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 
7,135         — 2,1960         0,558        3,94"  I     F.  O. 
10ß29         —ß,272     i      0,800        4,09    \        — 
Y.  0.=  Y.  Osaka,  ZS.  ph.  Ch.  38,  744;  1901, 
ebenda  HJ  +  J2. 

H0C1  =  52,5. 

1,279     :   —0,46°      0,2457       1,9»  ;  A.  A.  j. 
2,430    ;   —0,87       0,4633       1,9   !      — 

A.  A.  J.  =  A.  A.  Jakowkio,  ZS.  ph.  Ch.  29,  632 ;  1899. 
CI2O  (bei  Gegenwart  von  CO«)  s.  W.  Bray,   ZS.  ph. 
Ch.  54,  585;  1906. 

HA  =  34,0. 

0,126 

0,337 
0,728 
1,476 
3,268 

O.  W.  =  G.  R.  Orndorff  u.  J.  White,  ZS.  ph.  Ch. 

12,  66;  1893. 
G.  C.  =  G.  Carrara,  Gazz.  chim.  22 II,  343;  1892. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

0,164  —0,085"        0,0482  1,8"   ;     T.  P. 

0,582      i    -0,320  0,1711  1,87  '        — 

1,021  -0,567  0,3001  1,89  — 

1,701  —0,967  0,500  1,93     H.  T.  C. 

3,402  -1J943    :     1,000  1,94  :        — 

T.  P.=  G.  Tammann   (0.  Paulsen),    ZS.  ph.   Ch.   12, 

432;  1893- 
H.  T.  a  =  H.  T.  Calvert  u.    H.  Holst,   ZS.   ph.  Ch. 
38,  538;  1901. 

HJ03  =  175,9. 

2,01       I    —0,35"    I      0,114 

4,40       '     —0,61  0,250 

5,01  —0,85     1      0,285 

H.  L.  =  H.  Landolt,  Berl.  Akad.  Ben  1886;  217. 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888. 


—  0,069° 

0,0370 

1,9° 

0.  W. 

— 0,200 

0,0991 

2,02 

G.  a 

-0,434 
— 0,805 
—  1,860 

0,2140 

0,4339 

0,9605 

2,03 
1,86 
1.94 

0.  w. 
G.  a 

3,o6«  I      H.  L. 
2,4      i   F.  M.  R. 
2,98    i      H.  L. 


W.  A.  Roth. 


816 


182 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  knrstv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


g  anh.  Subst. 
xoo  g  II}0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol.' 


Mol. 

looo  g  HjO  !     Ern. 


Autor 


g  anh.  Subst.         , 
IOC  g  HjO     '  "^ 


g-Mol.  Mol. 

looo  g  H,0       Ern. 


Autor 


HNO3  =  63,0. 

0,1263         — 0,0712  "1     0,02004       3,55°     E.    H.  L. 

0,3162         —0,1754    !     0,05015 

0,6332      j  — 0,3496    j     0,1004 

1,2702       1  — 0,6959    I     0,2015 
E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  532;  1897; 
s.  f.  Ostwald,  ZS.  ph.  Ch.  2,  79;  1888. 


3,55'' 

3,50 

3,48 

3,45 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 


0,3152 

—0,1750 

0,6305 

-0,350 

1,576 

—0,875 

3,151 

—1,798 

6,301 

—3,749 

12,610 

-8,347 

18,915 

—13,909 

J.  G.  B. 


J.  G. 
J.  P. 

J.  G. 


0,0500 

0,100 

0,250 

0,500 

1,000 

2,000 

3,000 

J.  G.  B.  =  Jones,   Getman  u.  Basselt,  Hydrates,  S.  96. 
J.  G.  ==  H.  C.  Jones  u.  F.  M.  Getman,    Amer.  ehem. 

Journ.  27,  435;  1902. 
J.  P.  =  Jones  u.  Pearce,  Amer.  ehem.  Journ.  38.  683  ; 

1907; 
s.  f.  M.  Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  46,  51;  1903. 


3,51 0 

3,50 

3,50 

3,60 

3,75 

4,17 

4,64 


CO2  =  4*,0. 

0,250 

0,350 

j  —0,120"        0,0568        2,1" 
i  — 0,165          0,0795        2,6 

G.  F 

G.  F.  - 

Qarelli  u.   Falciola,    Gazz.  chim. 

34  II, 

1904. 

HoS  -  34,1. 

0,261 
0,660 

— 0,190"       0,0766       2,47° 
—0,395         0,1936       2,04 

G.  F 

G.  F.  =  Garelli  u.  Falciola,   Gazz.  chim.  34  II,    i; 
1904. 

H0SO3  =  82,1  (SO2). 

3,174       I  —0,976"»    I     0,3867      I  2,52  "l  F.  M.  R. 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

W.  a 

S.  A. 
W.  C.  =  F.  Waiden  u.   M.  Centnertzwer,   ZS.  ph.  Ch. 

42,  459;  1893. 
S.  A.  =  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 


0,821 

—0,245" 

0,100 

2,45 

3,283 

—0,888 

0,400 

2,22 

6,73 

-2,01 

0,820 

2,45 

0,00299 
0,01313 

0,04095 
0,1047 

0,1614 

0,3082 

0,6364 

1,056 

1,989 

3,618 

9,397 
22,685 


H2S04  =  98,1 

— 0,00161  *'! 

— 0,007026 

— 0,02102 

—0,049 

—0,07569 

— 0,136 

—0,265 

—0,425 

—0,765 

—1,37 

—3,80 

—11,83  . 


0,000305 

5,275"' 

0,001339 

5,24 

0,004175 

5,03 

0,01068 

4,6 

0,01640 

4,60 

0,03142 

4.33 

0,06489 

4,09 

0,1077 

3»95 

0,2028 

3.77 

0,369 

3,7 

0,958 

3.97 

2,313 

5,11 

B. 
H.   H. 

W.  R.   K. 

H.  H. 
W.  R.  K. 


K.  D. 
S.  U.  P. 


B.  =  Bedford,  Proc.  Roy.  See.  83  A,  459;  1910. 
H.  H.  =  H.  Hausrath,  Ann.  Phys.  (4)  9,   547;   1902. 
W.  R.  K.  =  W.  A.  Roth  u.  W.  Knothe,  unveröff. 
K.  D.  =  K.  Drucker,  ZS.  Elch.  17,  400;  1911. 
S.  U.  P.  =  Sp.  U.  Pickering,   ZS.  ph.  Ch.   7,   392, 
397;  1891; 

s.  f.  W.  Hillmayr,  Wien.  Akad.  Bar.  106  IIa,  7;  1897. 

Ostwald,  ZS.  ph.  Ch.  2,  79;  1888. 
Weitere  Angaben   sind  in  der  Zusammenstellung  am 

Schluß  (Noyes  u.  Falk)  verwertet. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,0452 
0,0981 
0,1962 
0,4520 
0,9808 
1,962 
4,360 
9,808 
14,712 
19,616 
24,520 


—0,0222  ö 

—0,04493 

—0,08619 

—0,1888 

-  0,396 

—0,7700 

—1,716 

—4,190 

—7,265 

—11,296 

—16,275 


0,00461 

0,0100 

0,0200 

0,0461 

0,100 

0,200 

0,445 

1,000 

1,500 

2,000 

2.500 


4,8^ 
4,49 
4,32 
4,10 
3,96 


M.  W. 
E.  H.  L. 


M.  W. 
J.  C. 
3,850   E.  H.  L. 
3,86      T.  S.  P. 
4,19    !    J.  M. 
4,843  \     J.  P 
5,648  i  J.  G.  B. 
6,510         — 


M.  TT.  =  3f.  Wildermann,   ZS.  ph.  Ch.  15,  348;  1894 

u.  19,  241;  1896. 
E.  H.  L.  —  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  51,  510;  1894 
J.  G.  =  H.  C.  Jones    u.    C.  G.  Caroll,    Amer.   cheiti 

Journ.  28,  291;  1902. 
T.  S.  P.  =  T.  S.  Price,  Journ.  ehem.  Soe.  91,  533;  1907 
J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  97 
J.  M.  =   H,  C.  Jones    u.    Grantland   Murray,    Amer 

ehem.  Journ.  30,  207;  1903. 
J.  P.  =^  H.  C.  Jones  u.   Pearee,   Journ.  Amer.  chem 

Soe.  38,  683;  1907;  j 

s.  f.  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  629;  1893.  1 

Jones  u.  Getman,   Amer.  chem.  Journ.  28,  291;  190^ 


Cr03  = 

:  100,0. 

5,00 

j 

-1,34" 

c 

,50 

2,68 "  1 

w. 

0. 

6,90 

1 
1 

—1,83 

0 

,69 

2,65    j 

A. 

C. 

w 

.  0.= 

=  w. 

Ostwald, 

ZS. 

ph. 

Ch. 

2,  79;  I 

888. 

A. 

C.  = 

Abegg  u.  Cox, 

ZS 

ph. 

Ch 

48,  733 

;  1904- 

HaCr^O,  =  218,2. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

2,182  —0,526°  I     0,10  5,26"  \  J.  G.  B 

8,730  —2,22  0,40  5,55    \  — 

21,82  —6,78  1,00  6,78   \  - 

43,64  —16,00  i     2,00  8,0     |  - 

J.  G.  B.  =  Jones,  Getman  u.  Bassett,  Hydrates,  S.  9 
Dort  sind  die  Daten  auf  HzCrzO?  bezogen. 
H^SeO*,  s.  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489,  i8> 

HaSlF«  =  144. 

2,72         I  —0,862"    !    0,1889     I  4,6"   I  F.  M.  F 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  iSr 

W.  A.  Roth. 


182  q 


817 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kuniv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I :  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III :  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


g  anh.  Subst. 


g-MoL  MoL 


,,  ,^—     Gefr.-Temp.     ^ ^1-7^       Ev„ 

100  g  HjO  *^     1000  g  H,0       Em. 


Autor 


g  anh.  Subst. 


100  g  H,0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


MoL 


1000  g  HjO       Ern. 


Autor 


H3B0,  =  e2. 

2,27  — 0,76°  0,366  2,1°        N.  A. 

N.  A.  =  Nasini  u.  Ageno,  ZS.  ph.  Ch.  68,  484;  1909. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0,410  —0,129°    ,    0,0661        2,0"         S.  A. 

Ifi24  —0,318      I     0,1651      \  1,93  - 

1,55  -0,489  0ß5         '  1,96         K.  S. 

S.  A.  =  S.  Arrheniut,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888. 
K.  S.  =  L.  Kahlenberg   u.    0.  Sehreiner,    ZS.   ph.  Ch. 

20,  548;  1896; 
ebenda   HBO.  U.   H,B407; 

s.  f.  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888. 
Borsäure  u.  Mannit,  s.  G.  Ma^naniai,  Gazz.  chim. 
21 II,  136;  1891. 


H,P04  =  98,0. 


1,240 
2,512 
3,60 
5,154 

E.  P. 

F.  M. 


—0,304' 
-  0,583 
—0,790 
—1,154 


0,127 
0,256 

0,367 
0,526 


i  2,40 'l 

;  2,27   I 

I  2,15   j 

2,19 


E.  P. 

F.  M.  R. 

E.  P. 


=  E.  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  11,  183;  1893. 
R.  =  F.  M.  Raoalt,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  i888. 


Konzentrationsangabe  nach  Volimien! 


0,0980 
0,1960 
0,4901 
0,9802 
1,9604 
4,626 
9,252 
15,88 


-0,0282^ 

—0,0536 

-0,1245 

-0ß358 

-0,4498 

—1,039 

-2,143 

—4ßl3 


2,80 
2,68 
2,49 
2,36 
2ß5 
2,20 
2^7 
2.60 


E.  H.  L. 


Ch.  F. 


0,0100 

0,0200 

0,0500 

0,1000 

0,2000 

0,472 

0,944 

1,620 

IE.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  57,  505;  1896. 
Ch.  F.  =  V.  J.  Chambers  u.  J.  C.   W.  Frazer,   Amer. 
j    ehem.  Joum.  23,  515;  1900; 
;s.  f.  S.  An-heniut,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 
iH.  C.  Jones.  ZS.  ph.  Ch.  12,  630;  1893  u.  Hydrates, 
I    S.  100. 

H,PO,  =  82,0. 
8,20  —2,39  1,00  1  2,39*  I  F.  M.  R. 

F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoalt,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

0,611       I  -0,227"    !     0,0745     j  3,0"         S.  A. 

1,018       \  -0,342     \    0,1241        2,8 

2,036       \  -0,654     \    0,2482     \  2,6 
S.  A.  =  S.  Arrhenitu,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 
H3PO,  =  66,0. 

0,832  —0,3660    I     0,1260        2,90"!      E.  F. 

1,678       ,  —0,698      j     0,2542 

3,414       !  —1,341  0,5171 

7,069       i  — 2,625  1,071 

S.  P.  =  E.  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  11,  183;  1893. 

Ameisensäure  =  H .  COOH  =  46,0. 

1,556         —0,64»    j      0,338     i  1,9»  J.  M. 

4,708  — 1,877    I       1,023         1,83    j  R.  A. 

M,04  —5,28      ,       3,051      i   1,73    I  J.  M. 

27,28  —9,927         5,927     !  1,675  I  R-  A. 


2,90' 
2,75 
2,59 
2,45 


J.  M.  =  H.  C.  Jones   u.   G.    Murray,   Amer.   ehem. 

Joum.  30,  199;  1903. 
R.  A.  =  R.  Abes:g,  ZS.  phvs.  Ch.  15,  218;  1894. 


0,00571 

0,01805 

0,06014 

0,2122 

0,5709 

1,659 

2,813 

6,956 

13,45 

25,44 

43,10 

52,04 

71,14 
116,6 


ure  =  CH3COOH  =  60,0 

,001946**     0,000952  !  2,05* 


' — 0,006062 
—0,0196 
— 0,06839 
—  0,1811 
— 0,5140 
—0,9378 
—2,088 
—3,910 
—6,92 
- 10,87 
—12,62 
-15,9 
— 22,30 


0,003007  j  2,01 
0,01002  I  1,96 
0,03535 
0,0951 


1,934 
1,90 
1,860 
1,825 


H.  H. 

E.   H.  L. 

H.  H. 
W.  A.  R. 


j    0,2763 

0,5139         1,825  E.   H.  L. 

I    1,159          1,802  '  W.  A.  R. 

i    2,240          1,75    i  M.  R. 

4,238          1,63    i  A.  D. 

7,18            1,51    '  R.  A. 

8,669  i  1,46  M.  R. 

11,85             1,34  A.  D. 

19,42  i  1,15  M.  R. 

H.  H.  =  H.  Hausrath,  Ann.  Phys.  (4)  9,  548;   1902. 
E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  540;  1897. 
W.  A.  R.  =  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  43,  556;  1903. 
M.  R.  =  M.  Roloff,  ZS.  phys.  Ch.  18,  583;  1895. 
A.  D.  =  A.  Dabms,  Wied.  Ann.  60,  122;  1897. 
R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  218;  1894; 

s.  f.  H.  C.  Jones  u.  Gr.  Murray,  Amer.  ehem.  Joum. 
30,  198;  1903. 

Ostwald,  ZS.  ph.  Ch.  2,  79;  1888; 
S.  f.  S.  Arrheniu«,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888. 
H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  650;  1893. 
H.  C.  Jones  u.  Gi:  Murray,   Amer.   ehem.  Joum.  30, 
208;  1903;  s.  f.  Hydrates,  S.  iii. 


Dicblo 

ressigsäure 

=  CHCl2C00H  =  ] 

128,9. 

0,04476 

— 0,01289° 

0,003472  1   3,71" 

H.  H. 

0,1045 

— 0,02919 

0,008105  j   3,60 

— 

0,2263 

—0,06095 

0,01755    i   3,47 

— 

1,632 

-0,375 

0,1270      1   2,94 

E.  P. 

3,330 

— 0,706 

0,2583      i   2,73 

— 

6,890 

—1,337 

0,5345      1   2,50 

H.  H.  =  H. 

Hausratb,  Ann.  Phys.  (4)  9,  348;  1892 

E.  P.  =  E. 

Petersen,  Z 

S.  ph.  Ch.  11,  183 

1893. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

0,04899  —0,01370  0,00380  \  3,6"  .  m.  W. 

0,1468  —0,0390  0,01139  3,42  I        — 

0,2916  —0,0744    i  0,02264  i  3,29  j        — 

0,6603  —0,1602    \  0,05122  \  3^3  \        — 

M.  W.  =  M.  Wildermann,   ZS.  ph.  Ch.  46,   46;   1903. 
(Mittelwerte),  s.  f.  ebenda  15,  349;  1894. 

Trichloressigsänre  =  CCI3 .  COOH  =  163,4. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  l 

0,08456       —0,01910  :    0,00518    i    3,7»  j     At.  W. 
0,2911         —0,0627    \    0,01782       3,52  j        — 
0,7317         —0,1553   \    0,0U79    \   3,47  \        — 

M.    W.  =  Mejer    Wildermann,    ZS.   ph.    Ch.   16,    349; 
1894. 


Physikalisch-chemisctae  Tabellen.    4.  Aufl. 


W.  k.  Roth.    52 


818 


182 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung 


g  anh.  Subst     -   ,    ~ 

5— „  ^       Gefr.-Temp. 

loo  g  HäO  '^ 


g-Mol. 
looo  g  HoO 


Mol 
Ern. 


Autor 


S  anh.  Subst. 
IOC  g  HjO 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


looo  g  H^O 


Mol. 
Ern. 


Autor 


Propionsäure  =  C2H5 .  COOH  =  74,0. 


0,822 

2,913 
6,850 

I4>74 
32,36 


— 0,229" 

-0,737 
— 1,610 

— 3»235 
-5,86 


0,111 

0,393 

0,925 

1,99 

4,37 


2,06°  I 

1,87 

1,74 

1,63 

1,34 


M.  T. 
R.  A. 


M.  T.  =  Meldrum  u.  Turner,   Journ.  ehem.   Soc.  90. 

691;  1911;  ebenda  Buttersäure. 
R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  219;  1894. 
Milchsäure,  s.  M.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  222;  1894. 

aa/?-Trichlorbuttersäure  =  C3H4CI3 .  COOH  =  191,4. 

2,211       I     —0,382"  j      0,1155     I    3,31'' i     K.  D. 
4,302       I     —0,690    i      0,2250     I    3,07  I        — 
K.  D.  =  K.  Drucker,  ZS.  ph.  Ch.  49,  575;  1904. 


E.  H.  L. 
W.  R.  K. 


}xalsäure  = 

=  (C00H)2  = 

=  90,0. 

0,09018 

—0,03280 

0,01002 

3,3° 

0,1805 

— 0,0640 

0,02005 

3.19 

0,2396 

— 0,0845 

0,02662 

3,17 

0,5115 

— 0,1740 

0,05682 

3,06 

0,6098 

—0,2070 

0,06774 

3,06 

0,9056 

— 0,2848 

0,1006 

2,83 

1,8204 

—0,5329 

0,2022 

2,64 

3,291 

—0,936 

0,366 

2,56 

5,836 

—1,50 

0,648 

2,3 

H.  L. 
M.  R. 


E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  540;  1897. 
W.  R.  K.  =  W.  A.  Rotli  u.  W.  Knotlie,  unveröffentl. 

F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2,  489;  1888; 
s.  f.  Fedoroff,  Journ.  russ.  35,  643;  1903; 

s.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  496;  1888. 
H.  C.  Jones  u.  C  G.  Caroll,  Amer.    ehem.  Journ.  28, 
291;  1902  u.  Hydrates,  S.   112. 


Bemsteinsäure 

0,1183       — 0,0202° 
0,5911      :  — 0,0965 
2,3905     !  -0,3751 


(CH2C00H)2  =  118,0. 


2,0" 

1,93 
1,85 


E.   H.  L. 


0,01002 

0,05007 

0,2025 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  540;  1897; 
s.  f.  E.  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  11,  183;  1893, 
u.  H.  C.  Jones,   ZS.   ph.  Ch.  12,   650—651;    1893   u. 
Hydrates,  S.  113. 

Fumarsäure,  Maleinsäure,  Citrakonsäure,  Mesakon- 
säure,   Itaconsäure,  s.  E.  Paternö  u.  R.  Nasini, 

R.  Acad,  Line.  Rend.  (4)  4  I,  685 ;  1888. 

d-Weinsäure  =  (€311303)2  =  150,0. 

2,33°  I  E.   H.  L. 
2,08  I        — 
1,97   i        — 

1.97  J  F.  M.  R. 

1.98  I        — 


0,1504 

0,7530 
3,0460 

7,633 
14,106 

E.   H.  L.  ■■ 


—  0,0234" 
— 0,1042 

—0,3993 
— 1,000 

—  1,862 


0,01002 

0,05018 

0,2030 

0,5087 

0,9401 
E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  540;  1897. 
F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  1,  186;  1887; 
s.  f.  R.  Abegg,  ZS.  phys.  Ch.  15,  217;  1894. 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


0,0769 

-0,0128" 

0,00516 

2,50 

B.  A.  (1) 

0,431 

-0,0549 

0,0254 

2,16  \       — 

10,53 

—1,459 

0,702 

2,08 

R.  A.  {2) 

31,57 

-5,355 

2,104 

2,55 

R.  A.  (1)  ^R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  20,  224;  1896. 
R.  A.  (2)  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  217;  1894; 
S.  f.  Hydrales,  S.   114. 

Traubensäure  s.  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  1, 186;  1887 
Citronensäure  =  CeHsO,  --  192,1. 


0,1924 
0,9648 
3,929 
8,335 

27,85 

52,24 


—0,0226° 

—0,1029 

—0,3978 

-  0,839 

—2,849 

—5,792 


2,3" 
2,05 

1,94 
1,93 
1,96 

2,13 


E.  H.  L. 


R.  A. 


0,01002 

0,05023 

0,2046 

0,434 

1,45 

2,72 
E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  540;  1897 
R.  A.  =R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  217;  1894; 
S.  f.  Hydrates,  S.  115. 

0-Nitrobenzoesäure  =  CaH« .  NO2 .  COOH  =  167,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
0,1402        —0,02480  |     0,00839    j    3,0°  |     M.  W. 
0,3452      :  -0,0547    |     0,02066    |    2,65  I         — 
M.   W.  =  M.   Wüdermann,    ZS.  ph.  Ch.  15,  349;  1894 
u.  46,  46;  1903. 

Gallussäure  =  C8H,(0H)3  COOH  =  170,0. 

0,750        — 0,07°       I   0,0441      i  1,6°   i  P. 
P.  =  Paternö,  ZS.  ph.  Ch.  4,  457;  1889. 

Allozimtsäure  -=  CgHsOa  --  148,1. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0,387        1-0,0460     I    0,0261         1,8  <^    1     J.  M. 

0,426        1-0,054  0,0288         1,9 

0,503        1—0,066       I    0,0340         1,9     \       — 
J.  M.  =  Jul.  Meyer,  ZS.  Elch.  17,  979;  1911. 
Gelöst   waren   die  3  Modifikationen,   die  bei  68°, 

u.  42°  schmelzen. 

Pikrinsäure  =  CgHz .  (N02)30H  =  229,1. 


^ 


0,1049 

—0,01760° 

0,00458 

3,84° 

0. 

0,1922 

— 0,03083 

0,00839 

3,68 

— 

0,2628 

—0,04111 

0,01147 

3,59 

— 

0,4088 

— 0,06014 

0,01785 

3,37 

— 

0,9660 

—0,1324 

0,04218 

3,14 

— 

0.  =  Osaka 

bei  Rothmund  u.    Dru 

cker,   2 

.s.  ph.  a 

46,  843; 

C903. 

ZnCl2  =  136,3. 

0,2712 

— 0,101  ° 

0,0199 

5,1» 

W.  B. 

1,119 

— 0,406 

0,0821 

4,9 

— 

4,408 

—1,629 

0,3234 

5,04 

— 

8,584 

-3,213 

0,6298 

5,10 

— 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  200;  1902. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0,04075     —0,01610    j    0,00299     15,4°    IH.C.J. 

0,5179      \-0,1910     I    0,03799     I  5,03   \       - 

2,685         —1,020  0,197        1  5,17    \    Ch.  F. 

5,370         -2,098       \   0,394        I    5,32  \       — 
H.  C.  J.  =  H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  11,  547;   189 
Ch.  F.=  V.  J.  Chambers  u.    J.   C.    W.  Frazer,    Arne! 

ehem.  Journ.  23,  516;  1900,   s.  f.  Hydrates,   S.  7 
Doppelsalze  mit  NaCl  und  KCl,  s.   H.  C.  Jones  ur 

N.  Knight,  Amer.  ehem.  Journ.  22,  128,  129;  189; 
Zn(N03)2  s.  Hydrates,  S.  70. 

W.  A.  Roth. 


182 1 


819 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I :  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III :  g-Mol.  im  lit  Lösung. 


g-MoL 


Mol. 


Z  anh.  Subst.     _   ,    _ 

— iv  7^        Gefr.-lemp. ,-^-pi       ir~ 

IOC  g  HjO  ^      looo  g  HiO       Ern. 


Autor 


g  anh.  Subst      .-   ,    t-  g-Mol.  Mol.  .    . 

T^  /->—    Gefr.-Temp.    — ^ y=-^       e.„  Autor 

IOC  g  H,0  ^     looo  g  H,0       Ern. 


0,00644 

-0,001387« 

0,01746 

—0,003500 

0,08333 

-0,01499 

0,2246 

—  0,03701 

2,063 

—0,285 

5,026 

—0,625 

16,169 

-1,87 

H.  H. 


ZnSOi  =  161,5. 

0,0003988  i  3,48»  j 

0,001081 

0,005160 

0,01391 

0,1278 

0,3112 

1,001 

H.  H.  =  H.  Haasrath,  Ann.  Phys. 

F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  2, 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Ch.  5,  353;  1901; 

S.  f.  Jones,  Getman,  Bassett,   Hydrates,  S.  71. 

Zahlen  im  Original  durch  Druckfehler  unklar! 

S.  f.  S.  Arrhemu^,  ZS.  ph.  Ch.  2,  497;  1888. 

Zn-Fonniat,  -Acetat  und  -Malemat,  s.  P.  Calame. 

ZS.  ph.  Ch.  27,  405,  406,  408;  1898. 


3,24 



2,91 

— 

2,66 

— 

2,23 

F.  M.  R. 

2,01 

L.  K. 

1,87 

F.  M.  R. 

(4)9, 

545;  1902 

Ch.  2, 

490;  1888 

E.  H.  L. 


SnCl^  =  260,8. 

0,2604        1—0,1261'*    I  0,00999       >  12,6° 

1,3049     ;— 0,5973    I  0,05003    i  11,94 

5,270         j  — 1,968        ;  0,2021        i    9,74 
E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  60,  527;  1897. 

11.  Organische  Substanzen. 

(Exklusive  Säuren.) 


Methylalkohol  =  CH3OH  =  32,0. 

1,80    I  E.  H.  L. 

1,82    !  — 

1,811  — 

1,86  R.  A. 

1,88  — 


i     0,03203  — 0,0183°  0,0100 

j     0,09641  1  —  0,0548  0,0301 

I     0,6464  —0,3655  0,2018 

!   3,350  —1,950  1,046 

10,92  —6,395  3,41 


19,86  —12,055         6,200  1,944  ;         — 

iE.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  591;  1900. 
iR.  A. -=R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  lo,  218;  1894; 
;S.  f.  S.  Airhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  494;  1888; 
S.  Hydrates,   S.  loi. 


Äthylalkohol  =  CoHs .  OH  =  46,0. 

0,001851    —0,000670°}  0,000402   I  1,67°! 


0,02299 
0,04604 
0,1332 
0,3247 
0,595 
0,9319 
2,418 
5,014 
8,105 
17,96 

36,43 
51,06 
86,22 


— 0,00832 

— 0,0181 

—0,04936 

1-0,1307 

'—0,2367 

-0,3707 

—0,9645 

— 1,9900 

—3,215 

—7,49 

— 16,0 

—23,6 

—33,9 


0,004993 

0,0100 

0,02892 

0,0705 

0,1292 

0,2024 

0,5252 

1,0891 

1,760 

3,901 

7,91 

II, 11 

18,76 


!   1,67    I 

1,81 
I  1,7071 
I   1,85    ! 
I   1,8291 

!  1,832 ! 

;  1,834 
I  1,826 1 

;  1,83  i 

j   1,92    I 

I  2,02   I 

2,12      ' 

1,81  I 


H.  H. 

E.   H.  L. 
H.   H. 

N.  A. 


••  M.  R. 
:.  H.  L. 
•.  M.   R. 

,.  A.  (i) 

P.  A. 


H-  H.  =  H.  Haasrath,  Ann.  Phys.  (4)  9,  543;  1902. 
-•  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  592:  1900. 
N".  A.  =  W.  Nernst  u.  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  688; 
1894. 

i-  R.  Gaunt,  ZS.  anal.  Ch.  44,  107;  1905. 


F.  M.  R.  =  F.  M.  Raoult,  ZS.  ph.  Ch.  27,  646;  1898. 
R.  A.  (i)  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  217;  1894. 
P.  A.  =  R.  Rietet  u.  M.  Altschal,  ZS.  ph.  Ch.  16,  23; 

1895. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
0,03006     —0,0122'»      0,006527    \  1,87^   M.  W  (1) 
0,07958     —0,0312        0,0173       \  1,80   '  R.  A.   (2) 
0,1718       -0,0685        0,0373       |  1,84     M.  W.  (2) 
0,3583      \-0,1393        0,0778  1,79     R.  A.   {2) 

0,7193       -0,2878        0,1562       [  1,84    \  M.  W.  (i) 

M.   W.  (1)  =  M.   Wildermann,    ZS.   ph-   Ch.  15,    341, 
342;  1894. 

M.    W.  (2)  =  M.  Wildermann,   ZS.   ph.   Ch.    19,   235; 
1896. 

R.  A.  (2)  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  20,  221;  1896; 

s.  f.  R.  A.  (i),  N.  A.,  E.  H.  L.  (siehe  oben)  und 

S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  494:  1888. 

H.  C.  Jone»,    ZS.  ph.  Ch.  12,  648;  1893  u.  Hydraiei, 
S.  102. 


n-Propyl-Alkohol  =  C3H7 .  OH 


0,06006 

0,3015 

1,2198 

6,547 
34,47 


-0,0189' 

-0,0936 

-0,3723 

-1,953 

-9,698 


0,0100 
0,0502 
0,2031 
1,09 

5,74 


>,1 

1,9"  I   E 

1,86  [ 

1,83  1 

1,79  I      R 

1,69  , 


H.  L. 


E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  594;  1900. 

R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  218;  1894; 

S.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  494;  1888. 

H.  C.  Jones,   ZS.  ph.  Ch.  12,  646;    1893  u.  Hydrates, 

S.   103. 
i-Propylalkohol,  S.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495; 

1888. 
R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  219;  1894. 


n-Butylalkohol 

0,1482       — 0,0368°  i 


C4 Ha.  OH  =  74,1. 


0,0200     j  1,84°     E.  H.  L. 
1,5090        — 0,3722         0,2037        1,827 1        — 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  595;  1900. 
i-Butylalkohol,  s.   S.  Arrhenius,    ZS.  ph.  Ch.  2,   495; 

1888. 
Gärungs-Amylalkohol,  s.  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch. 

32,  596;  1900. 
Allylalkohol,  s.  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  219;  1894. 


Phenol  =  C,H5.  OH 


1,116 
3,475 
5,156 


—0,215" 
— 0,627 
-  0,897 


0,119 
0,369 
0,547 


94,0. 

i,8i° 

1,70 

1,64 


M.  T. 


M.  T.  =  Meldrum  u.  Turner,   J.  ch.  Soc.  99,  691 ; 
1911. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

0,1726        —0,0343p  I     0,01835    1  1,87'»  \     M.  W. 
0,4157        —0,0812   I    0,04420    \  1,84    \        — 

M.  W.  =  M.  Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  25,  702;  1898; 
s.  f.  H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  646;  1893. 
S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888. 

W.  A.  Roth.    52* 


820 


183  t 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I.:  g  Substanz  in  loo  ccm  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung 


fr  anh   Subst. 


loo  g  H,0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol.        j    MoL 
looo  g  HjO  I     Ern. 


Autor 


g    anh.  Subst.  |       g 


Mol. 


gH.O 


looo  g  HjO 


Mol. 
Ern. 


Autor 


Resorcin,  s.  M.  Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  19,  236,  237; 

1896.     Beides  auch  bei  Tezner,  ZS.  physiol.  Ch.  54, 

95;  1907. 
Methylforniiat,  s.  R.  Abegg,   ZS.  ph,  Ch.  15,  219; 


Methylacetat  =  CH3 .  CO2  CH3  =  74,0. 

2,288         —0,566*'  0,309         1,83°        R.  A. 

7,198         —1,794  0,972         1,85 

12,65  —3,123  1,708         1,828 

R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  219;  1894. 
Athylformiat,  s.  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  219;  1894, 
Methyläther,  s.  F.  Zecchiai,   ZS.  ph.  Ch.  19,   432; 
1896. 


0,0741 
0,1489 
0,7489 
1,510 


Athyläther  = 

— 0,0162" 
—0,0336 

-0,1734 
—0,3468 


(C2H5)2  0  =  74,1. 

1,6° 
1,67 


0,0100 
0,0201 
0,1011 
0,2038 


E.  H.  L. 


E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph. 


s.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  li 


1,72 
1,702 
Ch.  32,  602;  1900; 


0,1841 

0,9280 

2,042 

4,362 

4,925- 

9,054 

13,358 

22,09 

48,24 


Glyzerin  Ca  H5  (0H)3  =  92,1. 

1,86° 
1,86 


—  0,0372' 

—  0,1869 

—  0,4140 

—  0,8927 

—  1,02 

—  1,888 

—  2,828 

—  4,75 
—11,15 


0,0200 

0,1008 

0,2218 

0,4738 

0,535 

0,9835 

1,4510 

2,40 

5,24 


1,87 

1,88 

1,91 

1,92 

1,942 

1,98 

2,13 


E.  H.  L. 

H.  H. 

R.   A. 
H.  H. 

R.  A. 


E.  H.  L.  =  E.  H,  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  596;  1900, 

H.  H.  =  H.  Henkel,  Diss.  Berlin,  1905. 

R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  217;  1894; 

s.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888, 

u.  Hydrate»,  S.  106. 

Mannit  =  CH2  (OH)  (CH  [0H])4  CH2 .  (OH)  = 
CeHn  06  =  182,1. 


0,1821 
0,9178 

3,753 
9,694 


0,0100 

1,85° 

0,0504 

1,85 

0,2061 

1,85 

0,5323 

1,85 

—0,0185°  I      0,0100        1,850      E.  H.  L. 

—0,0931 

—0,3807 

—0,9835 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  599;  1900; 
s.  f.  F.  Flügel,  ZS.  ph.  Ch.  79,  589;  1912; 
S.  f.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888, 
u.  Hydrates^  S.  109. 

Dulcit,  s.  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  37,  415;  1901. 
E.  Patemo  u.  R.  Nasini,   Rend.  Line.  (4)  4  I,  485; 
1888. 

Aceton  =  CH3COCH3  =  58,0. 

1,86»   E.  H.  L. 


0,1191 
0,5851 
3>oo7 
6,221 

22,19 

45,30 


—  0,0372" 

—  0,1846 

—  0,920 

—  1,930 

—  6,55 
—12,35 


0,0200 

0,1008 

0,518 

1,072 

3,822 

7,804 


1,83 
1,78 
1,80 

1,71 
1,58 


R.  A. 
E.  B. 
R.  A. 


1900, 


E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  599; 
R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  218;  1894. 
E.  B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  2,  723;  1888; 
s.  f.  J.  Waddell,  Journ.  ph.  Chem.  3,  161;  1899. 
M.  Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  25,  703;  1898. 
A.  A.  Noyea,  ZS.  ph.  Ch.  3,  60;  1890, 
u.  Hydrates,  S.  104. 

Acetoxim,  s.  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  2,  723;  1888. 
A.  A.  Noycs,  ZS.  ph.  Ch.  5,  60;  1890. 
Aldehydammoniak,  s.  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  2, 
727;  1888. 

Chloralhydrat  =  CCI3CH  (OH),  =  165,4. 

0,3324       — 0,0373"        0,0201     i  1,86"  !    E.  H.  L. 
1,669         — 0,1875  0,1009        1,86    I         — 

6,853         —0,7685  0,4143        1,855 1  W.  A.  R. 

18,78  —2,117  1,135  1,8641         — 

46,93  —5,665  2,838  1,996 1      R.  A. 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  600;  1900. 

W.  A.  R.  =  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  43,  560;   1903. 

R.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  218;  1894; 

s.  f.  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  2,  725;  1888. 

A.  A.  Noyea,  ZS.  ph.  Ch.  0,  61;  1900. 

S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888; 

S.  f.  Hydrates,   S.   106. 

Chloraianhydrid,  Chloralalkoholat,  s.  E.  Beckmann, 

ZS.  ph.  Ch.  2,  725;  1888, 
ebenda  Acetal,  s,  f.  A.  A.  Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  5,  61; 

1890. 
Bromalhydrat,  s.  S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495; 


Dextrose  =  Cß  H,2  Og  =  180,1.    (Glukose.) 


0,3566 
0,8464 
2,388 
7,342 
19,85 


—0,03630 
— 0,0870 
—0,2475 
—0,7719 
—2,117 


0,0198 
0,0470 
0,1326 
0,4076 
1,102 


1,840 

1,85 
1,87 
1,894 
1,921 


E.  H.  L 
W.  A.  R. 


E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  597;  1900 
W.  A.  R.  =  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  43,  552;  1903 
s.  f.  Morse,  Frazer  u.  Lovelace,  Amer.  chem.  Jourr 

37,  344;  1907; 
s.  f.  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  222;    1894.     20,  223 

1896. 
M    Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  25,  703;  1898. 
S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888. 
H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  645;  1893; 
s.  f.  Hydrates,  S.  107. 
Tezner,  ZS.  ph.  Ch.  54,  95;  1907. 

Laevulose  =  C«  Hia  0«  =  180,1.    ( Fruktose.) 
0,3620     I  — 0,0375"  I      0,0201     I  1,87"  I    E.  H.  L. 
3,692        I  —0,3836    I      0,2050     I  1,871  j        — 
E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  37,  414;  190 
Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 
9,978         -1,115°  j       9,554        2,0P       R.  Ä. 
24,93  —3,21  1,384        2,32 

49,89  —8,42      \      2,77  3,04 

E.  A.  =  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  222;  1894; 
S.  f.  Hydrates,  S.  108. 

W.  A.  Roth. 


182  n 


821 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

Die  kursiv  gedruckten  Zahlen  bedeuten  in  Kol.  I:  g  Substanz  in  loo  can  Lösung,  in  Kol.  III:  g-Mol.  im  lit.  Lösung. 


g  anh.  Subst.     _    .    _  g-Mol  Mol 

"ToogTi^       Gefr.-Temp.    j^^^j^q       Em 


Autor 


g  anh.  Subst 


IOC  g  H,0 


Gefr.-Temp. 


g-Mol. 


Mol. 


looo  g  H.O      Ern. 


Autor 


— 0,01856 

0,009978 

1,86 

— 

— 0,0378 

0,020I 

1,88 

E.  H.  L. 

— 0,1230 

0,0652 

1,89 

F.  JVL  R. 

—0,1963 

0,1051 

1,87 

W.  A.  R. 

—0,395 

0,213 

1,853 

Y.  S. 

—0,5387 

0,2840 

1,897 

W.  A.  R. 

— 0,8151 

0,4236 

1,924 

— 

—1^66 

0,760 

1.93 

Y.  S. 

—1,768 

0,8714 

2,03 

T.  E. 

-2,07 

1,000 

2,07 

M.  F.  R. 

Rohrzacker  =  C.»  H«  On  =  a42,2. 

Bedford,  Proc.  Roy.  Soc.  83  A,  459;   1910,  findet  in 
zwei  Versuchsreihen,   die    das    Intervall   0,0005   bis 
0,044  g-MoL  '"  1000 gHjO  umfassen,  konstante, 
molekulare  Erniedrigungen  von  1,857  bis  1,863°. 
0,04825     — 0,00264"     0,001410     1,87"  j  H.  H. 
0.3414 
:.6878 
,2311 
596 
.294 
^.718 
HA95 
26,008 
29,82 
34,20 

H.  H.  =  H.  Haasrath,   Ann.  Phys.  (4)  9,  542;   1902. 
E.  H.  L.  —  E.  M.  Loomis,  ZS.  pii.  Ch.  32,  597;  1900. 
F.M.  R.  =  F.  M.  Raonlt,  ZS.  ph.  C3i.  27,  653;  1898. 
W.  A.  R.  =  W.  A.  Roth,  unveröffentlicht. 
Y.  S.  =  S.  W.  Yoang  u.  W.  H.  Sloan,  Joum.  Amer. 

ehem.  Soc.  26,  919;  1904. 
T.  E.  =  Th.  Ewan,  ZS.  ph.  Ch.  31,  27;  1899. 
M.  F.  R.  =  Morse,  Frazer  u.  Rogers,   Amer.  ehem. 
Joum.  37,  593;  1907; 
j  s.  UNemst  u.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  15,  689;  1894; 
j  s.  f.   A,  Battelli  u.   A.   Stefanini,    Nuov.  Cim.  (4),  9, 
I      5;  1899.     Ref.  ZS.  ph.  eil.  30,  717;  1899.    __ 
!  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  20,  220;  1896. 
■  M.  Wildermatm,  ZS.  ph.  Gh.  15,  341;  1894  u.  19,  234; 
I      1896. 

i  E.  H.  Loomis,  Wied.  Ann.  51,  516;  1894. 
E.  H.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  642;  1893; 
S.  f.  Hydrales,  S.  iio. 
Tezner,  ZS.  ph.  Ch.  54,  95;  1907, 

Harnstoff  =  C0(NH,)8  =  60,1. 

j     0,006432    — 0,001983*   0,001070      1,85**!  H.  H. 
I     0,02490      — 0,007668     0,004143      1,85    I      — 
I     0,11224      — 0,03463       0,01869        1,85    ;      — 
i  H.  H.  =  H.  Hansrath,  Ann.  Phvs.  (4)  9, 541—542;  1902; 
s.  f.  R.  Abegg,  ZS.  ph.  Ch.  S»,  222;  1896, 
u.  F.  Flügel,  ZS.  ph.  Ch.  79,  590;  191 2. 
,  M.  WHdermann,  ZS.  ph.   Ch.   15,  339;  1894.  25,   705; 

!  „*^- 

H.  C.  Jones,  ZS.  ph.  Ch.  12,  645:  1893. 


E.  H.  Loomi*.  Wied.  Ann.  51,  517;  1894. 

S.  Arrhenius,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888; 

s.  f.  für  konz.  Lösungen  Hydrates,  S.  105, 

für  verdünnte  Tezner,   ZS.  physiol.  Ch.  54,  95;   1907. 

Urethan  =  NH, .  CO, .  OC^Hä  =  89,1. 

2,085  —0,436»    :     0,234  1,86'»    M.  T. 

5,338  —1,084      f     0,599  1,81  — 

M.  T.  =  Meldniin  u.  Tamer,  Joum.  ehem.  Soc.  97, 

1808;  1910. 
Thioharnstoff,  s.  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  43,  557; 

1903. 
Glykokoll,  s.  W.  A.  Roth,  ZS.  ph.  Ch.  48,  558;  1903. 


Athylamin  =  CH5 .  NH,  =  45,L 

— 1,008°        0,526  1,90°    M.  T. 

1,83  !    - 
1,792 ;    — 


2,370 

3,916       - 1,592    j  0,869 

7,472       -2,971    j   1,658 

M.  T.  =  Meldnini  u.  Turner,  Joum.  ehem.  Soc.  99, 

691;  1911, 
ebenda  Propylamin,  Isoamylamin  u.  Dipropylamin. 


59,08. 


1,8« 


E.  H.  L. 


Acetamid^CHaCONH. 
0,0591  0,0183°     0,0100 

0,2966         0,0917         0,0502      !   1,83    I      

1,197  0,3684         0,2026         1,82    I      

6,130  — 1,878  1 0375        1,81    :     — 

E.  H.  L.  =  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  37,  416;  1901; 
s.  f.  S.  Arrheniu»,  ZS.  ph.  Ch.  2,  495;  1888; 
s.  f.  für  konz.  Lösungen  Hydrates,  S.  105. 


Anflin  =  C«H5NH,  =  93,10. 


0,0931 
0,4683 

1,897 

2,572 

4,071 

E.   H.  L. 


—0,0185« 
-  0,0914 

—0,3549 

—0,467 

—0,703 


0,0 1 00 

0,0503 

0,2038 

0,276 

0,437 


1,8« 
\  1,82 

!  1,74 
1.69 

!  1,60 


E.  H.  L. 


M.  T. 


E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  32,  601 ;  1900. 
M.  T.  =  Meldmm  u.  Turner,   Joum.  ehem.  Soc.  99, 

691;  1911; 
s.  f.  M.   Wildermann,  ZS.  ph.  Ch.  25,  702;  1898. 
S.  Arrhenius,  ZS.  Ph.  Ch.  2,  495;  1888. 
Benzylamin,   s.   Meldrum   u.  Turner,   Joum.  ehem. 

Soc.  99,  691;  1911. 
Salicin,  s.  E.  H.  Loomis,  ZS.  ph.  Ch.  87,  417;  1901. 


111.  Lösungen,  die  an  Gasen  gesättigt  sind. 

Erniedrigung  ist  unmerklich  für  Hj,  Nj,  Oj,  CH4;  P.  Falciola,  Gazz.  chim.  391,  398;  1909. 

Vergl.  zu  Oj:  Raonlt,  ZS.  ph.  Ch.  27,  649;  1898,  der  eine  Emiedrigung  von  ca.  0,004°  ^^  Sauerstoff 
(molekulare  Emiedrigung  2,2°)  und  0,002°  für  Luft  findet. 

Prytz  u.  Holst,  Joum.  Phys.  (3)  2,  353;  1893.  Ref.  Beibl.  17,  816;  1899.  (P.  H.  i.)  Gase  auf  760  mm 
umgerechnet.     Absorptionskoeffizienten  bei  der  Gefriertemperatur  {at)  s.  Wied.  Ann.  W,  130;  1895. 

Qarelli  u.  Falciola,  Gazz.  chim.  341,  i;  1894  (G.  F.)  und  Falciola,  a.  a.  O.  (F.).  Dmcke  der  Gase 
nicht  angegeben.    W.  A.  Roth,  unveröffentlicht  (W.  A.  R.);  auf  Gas  von  760  mm  umgerechnet. 

CO  —0,0150  ( F.)  1  CjHj  -  0,080°  (G.  F.)  I  N,0  —0,115°  (P-  H.) ;  —0,105°  (G.  F.  u.  F.) ;  —0,107»  (W.  A.  R.)  | 
CO,  —0,156°,  ai=  1,738  (P.  H.);  —0,165°  (G.  F.)  |  HjS  —0,392»  (Gas  CO,-haltig),  at  für  reines  Gas  =  680 
(P-  H);  -0,395°  (G.  F.).  W.  Bray  (ZS.  ph.  Ch.  64,  584;  1906)  giebt  für  gesättigte  COj-Lösungen  die  sicher 
2u  kleinen  Werte  — 0,094  bis  -0,122°  an. 

Femer  Dämpfe  organischer  Flüssigkeiten  bei  P.  H.  i. 

W.  A.  Roth. 


822 


182^ 


Gefrierpunktserniedrigungen  von  wässerigen  Lösungen. 

IV.  Kritische  Zusammenstellung  der  molekularen  Gefrierpunktserniedrigungen  einiger 
stark  dissoziierter  Elektrolyte  in  verdünnten  Lösungen. 

A.  A.  Noyes  u.  K.  G.  Falk  geben  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  loii;  1910  folgende  Werte  der  mole- 
kularen Erniedrigung  von  gut  untersuchten  Elektrolyten  als  die  wahrscheinlichsten  an. 


Gr.-Äquiv. 

1000  g  H2Ö 


0,005 


0,006 


0,010 


0,020 


0,050 


0,200 


0,300 


0,400 


NH4CI 
CsCl 
KCl 
LiCl 
NaCl 
HCl 

BaCl2 
CdCIj 
CaCla 
MgCU 
SrCla 
ZnCl2 


KBr 

NaBr 

CdBra 

CdJ, 


KCIO3 
NaCIOs 
KBrOs 
NaBrOs 

KJO3 
NaJOj 
KMnO, 


K2SO4 

NaaSO« 

H2SO4 

CdSO* 
CUSO4 
MgS04 
NiSO, 
ZnSO, 


KOH 

NaOH 
K3Fe(CN,)« 
K4Fe(CN), 


I.  Chloride 

3.617 

3,608 

3.582 

3.544 

3.489 

3.442 

3.392 

3.362 

— : 

— 

— 

— 

— 

3.586 

3,515 

3.454 

3,385 

3.339 

3,304 

3,275 

3,648 

3.640 

3.610 

3,564 

3,502 

3.451 

3,394 

3.359 

3.334 

3,314 

3,612 

3.609 

3.598 

3.582 

3,553 

3.525 

— 

— 

— 

— 

3,629 

3.622 

3.600 

3.568 

3,516 

3.478 

3.424 

3,396 

3,375 

3,358 

3.700 

3.692 

3.669 

3.637 

3.591 

3.555 

— 

— 

— 

— 

5,196 

5.178 

5,120 

5,034 

4,900 

4.784 

4,660 

4.588 

— 

— -'. 

— 

— 

4.796 

4,710 

4,420 

4,104 

3,852 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

5,112 

4,966 

4,886 

4,832 

4,810 

— 

— 

— 

— 

— 

5.144 

5,032 

4,974 

4,938 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

5.156 

4,988 

4.900 

4,838 

4,812 

4.796 

— 

5.412 

5.380 

5,286 

5.148 

4.954 

4.792 

4,620 

— 

— 

— 

IL  Bromide  und  Jodide 


4,756 
4,062 


3,584 
3.61 1 
4.472 
3,864 


3,509 
3.551 
4.032 
3.344 


3.455 
3.507 
3.650 
2,694 


3.404 
3.463 
3,216 
2,266 


3.374 
3.437 


3,352 


HI. 

Nitrate 

NH4.  N03 
KN03 

NaN03 
HNO3 

3,667 

3,661 

3.572 
3.532 
3.536 
3,642 

3.555 
3,493  • 
3,502 
3.609 

3.470 
3.4" 
3.446 
3.552 

3.396 
3.303 
3.393 
3,524 

3,296 
3,168 
3,329 
3,478 

— 



J^H 

Ba(N032) 
Pb(N03)a 
Cd(N03), 

5,264 
5,164 
5,380 

5,236 
5,128 

5.354 

5.156 
5,016 
5.278 

5.034 
4,844 
5,204 

4.548 
5.154 

4,270 
5,140 

3,960 

3.756 

3.560 

M 

IV.  Andere  Salze 

vom  Typus  MeXO 

n 

i 

— 

— 

3,556 

3.513 

3.435 

3,334           — 

— 

— 

-l 

— 

" 

— 

3.523 

3,506 

3.450 

— 

— 

— 

— 'j^f 

— 

— 

3.573 

3,524 

3,445 

3.348 

— 

— 

— 

—  ,v  . 

— 

— 

— 

3,545 

3,492 

3,419 

— 

— 

— 

^  J» 

3,606 

3.593 

3.555 

3,497 

3,397 

3,274 

— 

— 

— 

3,603 

3,592 

3.560 

3.512 

3,423 

3,289 

— 

— 

— 

— 

3.600 

3.590 

3.570 

3.554 

— 

— 

— 

— 

" 

5.308 
5.052 

3,080 
3.003 
3.148 
3,220 

3.094 


5,282 

4.992 

3,036 
2,972 

3,112 

3,192 
3,056 


5.198 

4,814 

2,916 
2,871 
3.006 
3,036 
2,940 


V.  Sulfate 

5,040  j    4,776 

5,078  4,810 

4,584  4,300 


2,744 
2.703 
2,854 
2,832 
2,766 


2,496 
2,448 
2,638 


4.568 
4,592 
4,112 


2,460 


4,324 
4.344 
3.940 


2,270 


4,162 
4,180 
3.852 


2,156 


4,044 
4.050 
3.790 


2,074 


VI.  Sonstiges 


3,706 

3.700 

3.684 

3.654 

3,578 

3,458 

— 

— 

3,719 

3,706 

3,654 

3.495 

3,408 

— 

— 

— 

6,840 

6,810 

6,696 

6,192 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

6,568 

6,172 

5,720 

5.412 

5,180         5.000 


W.  A.  Roth. 


183 


823 


Siedepunktserhöhungen  von  wässerigen  Lösungen. 

1    Anorganische   Sabstanzen    und   organische   Säuren.     Nach   der   Reihenfolge   der   Kationen   geordnet 

(Deutsches  Alphabet.) 
il)  Organische  Substanzen. 

Abkürzungen  der  Kolumnenüberschriften. 


1.  g  anh.  Subst. 

loo  g  H,0 
II.  Siedep.- Erh.  = 
III.        g-Mol. 


=  Gramm  anhydrische  Substanz  in  loo  g  Wasser. 

:  Siedepimktserhöhung. 

=  Grammmolekebi  (anhydr.)  in  looo  g  Wasser. 


looo  g  HjO 
IV.  Mol.  Erh.  =  Molekulare  Siedepunktserhöhung  (=11:  III). 

Ist  die  Konzentration  nach  Volumen  angegeben,  so  sind  die  Daten  und  die  Automamen  iursiv  gedruckt 
Alsdann  steht  in  der  ersten  Spalte  die  Anzahl  g  in  loo  ccm  Lösung,  in  der  dritten  die  Anzahl  Grammmolekeln 
im  Liter  Lösung.     In  der  Überschrift  ist  jedes  Mal  auf  die  andre  Konzentrationsangabe  hingewiesen. 

Die  älteren  Daten  —  vor  der  Einführung  der  Beckmannschen  Versuchsanordnung  —  sind,  als  den 
heutigen  Ansprüchen  an  Genauigkeit  nicht  mehr  entsprechend,  fortgelassen  worden;  ebenso  Daten,  die  sich  auf 
flüchtige  Substanzen  (HCl,  HNO»  etc.  [Roloff  u.  A.])  beziehen.  Die  Zahlen  sind  durchweg  eine  Auswahl  aus 
den  von  den  Forschem  angegebenen,  so  daß  Interessenten  in  den  zitierten  Arbeiten  ein  reicheres  Material  finden. 

Eine  Umrechnung  mit  den  neuen  Atomgewichten  war,  bei  der  Ungenauigkeit  der  Versuche,  überflüssig. 


e  anh.  Subst. 
loo  s:  H,b 


Siedep." 
Erh. 


e-Mol. 
looo  g  H,0 


MoL 

Erh. 


Autor 


g  anh.  Subst. 

Siedep." 
Erh 

g-Mol. 

Mol. 

loo  s  H,0 

1000  g  H,0 

Erh. 

(NH4),S04  =  132,2. 

Konzentrationsangabe  nach 

Volumen ! 

0,577 
1,11 

2,88 
5,68 

28,7 

45,8 

55,1 

0,0390 

0,103 

0,236 

0,398 

2,132 

4,576 

6,258 

0,024 

0,084 

0,218 

0,430 

2,17 

3,47 

4,17 

J.60 

Iß 

1,08 

0,93 

0,98 

1,319 

1,501 

' 

J.  =  Johnsto 

n,  Edinb.  T 

rans.  451,  193;  1908. 

BaC 

lj  =  208,3. 

3,397 

0,208  • 

0,1631 

1,28« 

8,777 
18,619 
35,036 

0,525 
1,174 
2,517 

14215 
0,8939 
1,682 

1,25 
1,31 
M96 

54,191 

4,157 

2,602 

1,599 

Autor 


I.  Anorganische  Substanzen  u.  organische 
Säuren. 

AICI3  s.  A.  Benrath,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  429;  1907. 


NH,C1  =  53,5. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


0,754 

0,1280 

2,200 

0,363 

4,415 

0,760 

8,193 

1,329 

12,55 

2,171 

17,86 

3,344 

23,36 

4,880 

34,35 

8,449 

0,141 
0,412 
0,825 
1,531 
2,345 
3,338 
4,385 
6,420 


0,9p 

0,88 

0,92 

0,87 

0,93 

1,00 

1,118 

1,316 


J. 


0,275<^ 

0,368 

0,750  i 

0,542 

0,749 

0,72 

0,814 

1,09 

0,75   ■ 

i      1,596 

2,14 

0,746 

j      2,968 

3,34 

0,889 

!      6,654 

5,81 

1,145 

J.  =  Johnsion,  Edinb.  Trans.  45  I,  193 ;  1908. 

NH^Br  =  98,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

3,61 

7,34 

1,07 
21,0 
32,7 
57,0 

J.,^  Johnston,  Edinb.  Trans.  451,  103;  1908. 

NH4J  =  145,0. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 

1,52 

5J3 

UftO 

KJ12 

35,47 

50,13 

68J35 

.S6J56 

J- =  Johnalon,  Edinb.  Trans.  451,  193;  1908. 


L.  K. 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  phys.  Ch.  5,  366;  1901. 
s.  f.  Benrath,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  329;  1907. 

BaCNOs),  =  261,5. 

1,205  0,065»         0,0461     j  i^«  j     A.  S. 

2,270  0,104  0,0868     I  i^  '        — 

23,25  0,911       I     0,8890     j  1,02  — 

A.  S.  ==A.  Smits,  ZS.  ph.  Ch.  39,  418;  1902. 


0,082° 

0,105 

0,780 

\      0,272 

0,354 

0,77 

!      0,805 

0,897 

0,90   i 

'      1,608 

1,533 

1,05 

■      2,846 

2,446 

1,163  \ 

4,374 

3,458 

lßß5 

7,664 

4,714 

1,626 

,    10,154 

5,97 

1,701 

J. 


Pb(NO,)2  =  331,0. 

1,569        0,070"  \    0,0474    ]  1,5» 

13,816  0,418      ;     0,4174     I  1,00    i 

29,10  0,824      I     0,8793     ;  0,94    ! 

A.  S.  =  A.  Smits,  ZS.  ph.  Ch.  39,  418;  1902. 

Cd  Cl,  =  183,38. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 
3,03  0,1290         o^ß5       \  0,7 80 

13,87  0,484      !     0,756       \  0,64   \ 

J.  =  Johnston,  Edinb.  Trans.  451,  193;  1908. 
s.  f.  Benrath,  a.  a.  O. 

W.  A.  Roth. 


A.  S. 


J. 


SU 


183  a 


Siedepunktserhöhungen  von  wässerigen  Lösungen. 


g   anh.  Subst. 


loo  g  HjO 


Siedep.' 
Erh. 


g-Mol. 


Mol. 


looo  g  H,0      Erh 


Autor 


g   anh.  Subst. 


IOC  g  HjO 


Siedep." 
Erh 


g-Mol^ 

looo  g  HjO 


Mol. 

Erh. 


Autor 


Cd  J2  -  366,1. 


0,068"  0,124  0,54"       E.  B, 

0,121  0,231  0,52 

0,212  0,391  0,54 

0,328  0,615  0,53 

E.  B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  6,  460;  1890; 
s,  f.  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  452;  18 


4»54 

8,47 

14,31 

22,53 


Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 


J. 


11,70 

0,218  *> 

0,3195 

0,680 

19,19 

0,286 

0,524 

0,55 

23,96 

0,436 

0,654 

0,67 

67,36 

1,099 

1,539 

0,60 

=  Johnsti 

m,  Edinb.  1 

Yans.  451,  i 

[93;  1908 

CdS 

D4  =  208,5. 

4,563 

0,105 " 

0,219 

0,48« 

10,972 

0,215 

0,526 

0,41 

20,662 

0,356 

0,991 

0,36 

27,77 

0,494 

1,332 

0,371 

41,28 

0,820 

1,980 

0,414 

52,47 

1,164 

2,564 

0,454 

X.  =L. 

Kahlenberg 

Journ.  ph. 

Ch.  5, 

S7 

L.   K. 


CsN03  =  194,8. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  I 


6,079 
14,77 
27,63 


0,310° 

0,675 

1,310 


0,312 
0,758 
1,418 


0,990 

0,89 

0.92 


J.  =  Johnston,  Edinb.  Trans.  46 1,  193 ;  1908, 


Ca  01,  =  111,0. 


0,585 
2,405 
5,35 
10,89 


0,091 ' 
0,302 
0,643 
1,481 


A.  S.  =  A.  Schlamp,  ZS. 


0,0527 
0,2167 
0,4802 
0,9811 
ph.  Ch. 


1,7° 
1,39 
1.34 
1,51 
14,  274;  1894 


A.  S. 
W.  L. 


W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  452;  i{ 
s.  f.  Benrath,  ebenda  54,  329;  1907. 


FeSO^  =  152,0. 


3-245 
9,222 
15,81 
28,79 
35,35 


0,093 
0,243 
0,412 
0,805 
1,099 


0,214 
0,607 
1,040 
1,894 
2,326 


0,44» 

0,40 

0,396 

0,425 

0,473 


L.  K. 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  phys.  Ch,  5,  373;  1901. 


KCl -74,6. 


A. 


0,376 
0,752 
2,279 
6,191 
10,27 
18,44 
27,17 
48,94 
S. 


W.  B. 


0,050  " 

0,091 

0,288 

0,768 

1,259 

2,376 

3,75 

7,60 

A.  Smits,  ZS. 
W.  Biltz,  ZS. 


0,0504 
0,1008 

0,3055 
0,830 

1,377 
2,472 
3,64 
6,56 


1,0° 

0,90 

0,94 

0,93 

0,914 

0,961 

1,03 
1,16 


A.  S. 
W.  B. 
M.  R. 
L.  K. 


ph.  Ch.  39,  414;  1902. 
ph.  Ch.  40,  208;  1902. 


M.  R.  =  M.  Roloff,  ZS.  ph.  Ch.  11,  9;  1893. 
L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  phys.  Ch.  5,  363;  1901. 
Nach  Volumkonzentration:  s.  Johnston,  Edinb.  Trans. 
451,  193;  1908. 


L.  K. 


L,  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  phys.  Ch.  6,  364;  1901. 

Nach  Volumkonzentration :  s.  J.  Walker  u.  J.  Licmsden, 

Journ.  ehem.  Soc.  74,  510;  1898  u.  Johnston,  a.  a.  0. 


KBr- 119,1. 

2,614 

0,206" 

0,220 

0,94" 

5,580 

0,441 

0,468 

0,94 

22,31 

1,854 

1,873 

0,99 

36,63 

3,270 

3,075 

1,063 

50,14 

7,754 

4,209 

1,13 

KJ  =  166,0. 


0,256 " 

0,260 

0,98 

0,656 

0,676 

0,97 

1,076 

1,096 

0,98 

1,812 

1,682 

1,08 

3,159 

2,868 

1,10 

8,02 

6,313 

1,27 

L.   K. 


4.32 
11,22 
18,20 

29,24 

47,61 

104,80 

A.  S.  =  A.  Schlamp,  ZS.  ph.  Ch,  14,  274;  1894. 
L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  ph.  Ch.  6,  365 ;  1901 ; 
s.  f.  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  436,  452; 

1898. 
Nach  Volumkonzentration:  s.  Johnston,  a.  a.  O. 


A.  S. 


KCIO3 


8,121 
17,116 

35,42 
48,92 


1,0" 
0,94 
0,86 
0,86 


L.   K, 


=  122,6. 

0,662 
1,396 
2,89 
3,98 

K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  ph.  Ch.  5,  367 ;  1901. 
KN03  =  101,1. 


0,65» 
1,31 
2,49 
3,43 


0,505 
1,010 

2,789 

9,22 
19,74 

35,54 
53,37 
70,76 


0,051 
0,095 
0,248 

0,797 
1,603 
2,710 
3,795 
4.677 


0,0499 

0,0998 

0,276 

0,911 

1,951 

3,512 

5,274 

6,993 


1,0" 

0,95 

0,90 

0,87 

0,822 

0,772 

0,720 

0,669 


A,  S. 

L.  K. 
W.  L. 
L.  K. 


i 


A.  S.  =  A.  Smits,  ZS.  ph.  Ch.  39,  414;  1902. 
L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  ph,  Ch.  6,  368;  1901. 
W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  452;  1898. 
Nach  Volumenprozenten  berechnet:  s,  J.  Walker  und 

J.  S.  lAimsden,  Journ,  ch.  Soc.  73,  509;   1898  und 

J.  Johnston,  a.  a.  o. 
Kaliumantimonyltartrat  (Brechweinstein)  s.  Battelli 

u.  Stefanini;  Cim.  (4)  9,  5;  1899. 

C0CI2  =  129,9. 

0,80  0,11°        1      o,o6i6  1,8°         R.  S. 

2,23  0,30  0,172  1,7 

4,56  0,58  0,351  1,7 

7,88  1,00  I      0,606  1,65 

R.  S.  =  R.  Salvadori,  Gazz.  chim.  261,  249;  1896; 
s.  f.  Benrath,  ZS,  anorg.  Ch.  54,  329;  1907- 

W.  A.  Roth. 


183  b 


825 


Siedepunktserhöhungen  von  wässerigen  Lösungen. 


anb.  Subst. 
loo  g  HjO 


Siedep.- 
Erh 


g-Mol. 


Mol. 

iooogH,0       Erh. 


Autor 


g   anh.  Subst. 

Siedep.- 
Erh. 

g-Mol. 

Mol. 

loo  g  HjO 

looo  g  H,0 

Erh. 

LiNOs  =  69,1. 

Konzentrationsangabe  nach 

Volumen ! 

1,96 

0,2780 

0ß84 

0ß8^  1  /. 

6,36 

0,830 

0,921 

0,90 

13,99 

1,516 

2,025 

0,749 

23ß9 

2,918 

3,371 

0,866 

31,91 

4,428 

4,62 

0,958 

37ß3 

6,160 

5,39 

1,143 

- 

45,03 

8,496 

6,52 

1,303 

Autor 


CoBr,  =  218,». 

1,809  0,111°      j      0,0827     '■   i>3' 

3,500  0,207        I      0,160  1,29  — 

7,004        0,443         0,320     :  1,38       — 

D.  I.  =  D.  Isaacbsen,  ZS.  ph.  Ch.  8,  148;  1891. 

CoSO,  =  lM,t 

4,446      1    0,110''     I     0,287 

9,596  0,262       i     0,619 

20,60  0,568       j     1,328 

32,84  1,055  2,117 


0,38» 
0,42 
0,428 
0,498 


D.  I. 


L.   K. 


L  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Ch.  o,  372;  1901. 

CuClg  =  134,5. 

1,42  0,12"  0,106 

2,812      i    0,258  0,2091 

5.652      !    0,543       '     0,4202 

7,11  0,64  0,529 

R.  S.  =  R.  Salvadori,  Gazz.  chim.  26  I,  249;  1896. 
D.  I.  =  D.  Isaacbsen,  ZS.  ph.  Ch.  8,  148;  1891; 
•>.  f.  Benrath,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  329;  1907. 

CaS04  =  159,7. 


1,1° 

R. 

S 

1,23 

D. 

I. 

1,29 

— 

It2 

R. 

s 

3,356 
7,811 
15,952 
32,36 

39,57 
56,95 

73.77 


0,091 ' 
0,189 

0,374 
0,874 
1,192 
2,283 
3,768 


0,210 
0,489 

0,999 
2,026 
2,478 
3,583 
4,619 


0,43" 

0,39 

0,37 

0,43 

0,481 

0,637 

0,816 


L.   K. 


L  K.  =  L.  Kahlenberf,  Joum.  ph.  Ch.  5,  373;  1901. 


LiCl  =  42,5. 


0,575 
1,098 
4,460 
7,46 


0,130-      j      0,135 

0,245        j      0,258 

1,063        I      1,050 

1,971        I      1,76 
W.  Blitz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  208;  1902. 
W.  Landsberg:er,   ZS.   anorg.   Ch.   17,   434, 


0,96»' W.  B. 

0,95  — 
1,01  — 
1,12      W.  L. 


0,231 '^ 

0,250 

0j93f> 

J. 

0,743 

0,922 

0,81 

2,547 

2,23 

1,142 

4,649 

3,60 

lß92 

7,542 

4,70 

1,605 

~ 

11,419 

5,98 

1,910 

452;  1898; 

f.  A.  Schlamp,  ZS.  ph.  Ch.  14,  273;  1894. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen! 

1,06 

3,91 

9,46 
15^7 
19,93 
25,36 

K=^Johntton,  Edinb.  Trans.  45  1,  193;  1908. 

LiBr  =  86,9. 

Konzentrationsangabe  nach  Volumen  1 

2^6 

6ß36 
1346 
1948 
2Sfi5 
38J91 

^.  =  Johntton,  Edinb.  Trans.  46  I,  193;  1908. 


0,274  <> 

0ß62 

1,05'> 

J. 

0,791 

0,764 

1,04 

— 

1,798 

1,549 

1,16 

— 

2,695 

2ß43 

1,202 

— 

4,359 

3ß86 

1,327 

— 

7,421 

4,48 

1,657 

— 

J.  =  Johnstcm,  Edinb.  Trans.  45  1,  193;  1908. 

Li-Salicylat  s.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  434, 
452;  1898  u.  Schlamp,  ZS.  ph.  Ch.  14,  274;  1894. 


MgCla  =  95,3. 


3,371  0,416°  1  0,3539 

6,199  0,850  0,6508 

13,87  I     2,380  j  1,456 

22,06  I     4,720  I  2,315 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Ch.  5,  366;  1901; 
s.  f.  Benrath,  a.  a.  O. 


i,i8» 
1,31 
1,695 
1,947 


L.   K. 


MjSO*  =  120,4. 


2,733 
7,236 
43,47 
72,28 


0,097" 
0,281 
1,455 
3.630 


0,227 
0,601 
3,610 
6,002 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph. 


0,43" 
!  0,47 
•  0,403 

0,605 

Ch 


L.  K. 


MnClo  =  125,9. 


1,31 

3,69 

12,89 


o,   370;    1901. 


R.  S. 


R.  S. 


0,12"  0,104  !      I.I 

0.39  ;      0,293     i   1,3 

1,43  !      1,024     i   1,40 

R.  Salvadori,  Gazz.  chim.  261,  249;  1896. 


MnSO*  =  151,1. 

3,713  0,114"  0,246 

7,132     I     0,193      1      0,472 

11,46       I     0,373      i      0,957 

24,21      I    0,678     !     1,602 


0,46"  j  L 
0,41  1  — 
0,39  — 
0,423       — 


K. 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Ch.  5,  371 ;  1901. 


NaCl  =  58,5. 


0,4388 

0,747 
2,158 
4,386 

lai 
12,17 
18,77 
31,242 


0,074" 

0,119 

0,351 

0,717 

1,235 

2,182 

3,866 

6,82 


0,0750 
0,128 
0,369 
0,750 

1,243 
2,080 
3,209 
5,340 


0,99 
0,94 
0,95 
0,96 

0,999  I  W.  L. 
1,049 


A.  S. 

W.  B. 
A.  S. 


1.205 
1,28 


L.  K. 


A.  S.  =  A.  Smits,  ZS.  ph.  Ch.  39,  413,  418;  1902. 

W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Ch.  40,  208;  1902. 

W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  452;  1898. 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Ch.  5,  362 ;  1901. 

Nach  Volumenkonzentration :  s.  J.  Walker  u.  J.  S.  Lutm- 
den,  Joum.  ch.  Soc.  78,  509;  1898.  u.  Johnsion, 
Edinb.  Trans.  45  1, 193;  1908;  s.  f.  Benrath,  a.  a.  O. 

W.  A.  Roth. 


826 


183. 


Siedepunktserhöhungen  von  wässerigen  Lösungen. 


g  anh.  Subst. 


xoo  g  H(0 


Siedep.' 
Erh 


g-Mol. 


Mol. 

looo  g  HjO  !    Erh. 


Autor 


g   anh.  Subst.  |      Siedep.-      j g-Mol. 

IOC  g  fi^Ö     1         Erh.         !  looo  g  H,0  |    Erh. 


Mol. 


Autor 


NaBr  =  103,0. 

1,35  0,120"  0,131  I  0,92°  A.  S. 

4,296  0,388  0,4170  0,93  — 

9,06  0,871  0,880  0,99  W.  L. 

17,92  1,872  1,740  I  1,076  — 

A.  S.  =  A.  Schlamp,  ZS.  ph.  Gh.  14,  274;  1894. 
W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Gh.  17,  452;  189; 
Nach  Volumenkonzentration:  s.  Johnston,  a.  a.  O. 

NaJ  =  149,9. 


2,98 

'  0,190» 

0,199 

0,96° 

A.  S. 

6,384 

0,412 

0,426 

0,97 

— 

12,07 

0,836 

0,805 

1,04 

W.  L 

19,49 

1,367 

1,300 

1,052 

— 

23,80 

1,750 

1,588 

1,102 

A.  S. 

A.  S.  =  A.  Schlamp,  ZS.  ph.  Gh.  14,  279;  1894. 
W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Gh.  17,  452;  li 


NaNOa  =  85,0. 


0,3931 

0,044" 

0,0462 

0,95 

0,7250 

0,080 

0,0852 

0,94 

3,785 

0,398 

0445 

0,90 

7,343 

0,771 

0,863 

0,89 

A.  S. 


A.  S.  =  A.  Smits,  ZS.  ph.  Gh.  39,  418;  1902. 
Nach  Volumenkonzentration:  s.  Johnston,  a.  a.  O. 

NaOH  =  40,0. 

2,05  I     0,496"      j      0,512       I  0,97"  !  M.  B.  T. 

M.  B.  T.  =  J.  W.  Mc  Bain  u.  M.  Taylor,  ZS.  ph.  Gh. 

76,  189;  191 1. 

Daselbst  weitere  Lit.  u.  Kritik  betr.  die  Siedepunkts- 
erhöhungen durch  aliphatische  Na-Salze. 

vgl.  F.  Krafft,  Ber.  eh.  Ges.  29,  1328;  1896. 


Na-Acetät  =  NaCHaCOO  =  82,1.5 


1,01 
2,08 
4,897 
8,584 
15,43 


0,115" 
0,230 

0,545 
1,005 
1,870 


0,123 
0,253 
0,597 
1,046 
1,880 


0,93" 

0,91 

0,91 

0,96 

0,995 


E.  B. 
A.  S. 


E.   B. 

B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Gh.  6,  460;  1890. 
S.  =  A.  Schlamp,  ZS.  ph.  Gh.  14,  274;  1899. 


Na-Palmitat  =  NaCisHsiCOO  =  278,3. 

0,785       I     0,024"      i      0,0282     i  0,85"  !      A.  S. 

A.  S.  =  A.  Smits,  Versl.  Akad.  Amst.  9,  112;   1900. 

Na-Salicylat  s.  A.  Schlamp,  ZS.  ph.  Gh.  14,  274;  1894. 

W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Gh.  17,  452;  1898. 


NiCL  =  129,6. 


2,86 
6,14 
9,78 


0,30" 

0,67 

1,17 


0,221 

1,4 

0,474 

i»4 

0,755 

1,5 

R.  S. 


R.  S.  =  R.  Salvador!,  Gazz.  chim.  261,  249;  1896. 


NiSOi  =  154,8. 


2,766 

5,255 
11,196 

23,143 
29,021 

34,461 
37,735 


0,096" 

0,169 

0,336 

0,738 

1,042 

1,389 

1,734 


0,1787 

0,54° 

0,3395 

0,50 

0,7233 

0,46 

1,495 

0,494 

1,875 

0,556 

2,226 

0,624 

2,438 

0,711  j 

L.  K. 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Gh.  5,  372;  1901. 


HgCl2  =  270,9 

0,056" 


3,341  0,05b"         0,123 

8,68  0,159  0,320 

16,54  0,268  0,611 

22,22  0,338  0,820 

34,90  0,496  1,288 

52,59  0,645  1,941 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  ph.  Gh.  5,  367;  1901. 
E.  B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Gh.  6,  460;  1890. 
W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  an.  Gh.  17,  450;  1898; 
s.  f.  J.  Sakurai,  Journ.  eh.  Soc.  61,  998;  1892, 
u.  Benrath,  ZS.  anorg.  Gh.  54,  329;  1907. 


0,45" 

0,50 

0,44 

0,41 

0,385 

0,332 


L.  K. 
E.  B. 
W.  L. 
E.  B. 

L.   K. 


RbCl=  120,9. 


0,4943 
1,1420 

2,502 

6,385 
",383 


0,039" 

0,089 
0,190 

0,478 

0,860 


0,0409 

0,0945 

0,2070 

0,5283 
0,9419 


1,0" 
0,94 
0,92 

j  091 

I  0,91 


W.  B. 


W.  B.  =  W.  Biltz,  ZS.  ph.  Gh.  40,  208;  1902. 


0,8040 
1,543 
3,893 
7,4949 
15,545 
35,08 
56,30 
86,43 
136,36 
A.  S.  =  A. 
L.  K.  =  L. 


0,908 

1,794 
8,764 
19,06 


AgNOg  - 169,97. 

0,044"        0,0473     0,93" ;    A.  s. 
0,087         0,0908     0,96        — 

0,197  0,2290  0,86         L.  K. 

0,382  0,4409  0,87    j      A.  S. 

0,741  0,9146  0,81            — 

1,526  2,064  0,739       L.  K. 

2,249  3,312  0,679  j        — 

3,143  5,085  0,618          — 

4,415  8,024  0,550  i        — 

Smits,  ZS.  ph.  Gh.  39,  418;  1902. 

Kahlenberg,  Journ.  ph.  Gh.  5,  369; 


1901 


Sr(N03)2  =  211,7 


0,050" 
0,098 

0,493 
1,094 


3/2 
0,0429 
0,0848 
0,4142 
0,9005 


1,2" 
1,2 
1,19 
1,22 


A.  S. 


A.  S.  =  A.  Smits,  ZS.  ph.  Gh.  39,  418;  1902. 


H. 


ASaOs  =  197,9. 

0,665      1      0,033"     I      0,0336  1,0* 

1,369*)        0,070  0,0692  1,0 

2,084      i      0,103       I      0,1053  1,0 

B.  =  H.  Biltz,  ZS.  ph.  Gh.  19,  423;  1896. 


H.  B. 


*)  Glasige  Modifikation.    Stets  Umsetzung  zu  HiAsC 

W.  A.  Roth. 


1 


183  d 


827 


Siedepunktserhöhungen  von  wässerigen  Lösungen. 


anh.  Subst. 


Siedep." 
Erh. 


g-Mol  Mol. 

looo  g  H4O      Erb. 


Autor 


g   anh.  Subst. 


100  g  HjO 


Siedep.- 
Erh. 


g-Mol.  Mol. 

rooo  g  H,0      Erh. 


Autor 


H3BO3 


62. 


2,35        j      0,186»  0,379         0,49"  I  E.  B.  (2) 

2,99       j     0,241  0,482         0,50    j  E.  B.  (5) 

3.02        I      0,45  0,907         0,50    i  E.  B.  (4) 

7.69  0,61  1,241  0,49    j      N.  A. 
10,92             0,900            1,761         0,511    E.  B.  (3) 
17,27             1,390       I      2,785         0,499 '  E.  B.  (i) 
26,50             2,13         I      4,27           0,50  L.   K. 
36,41        I      3,01         !      5,87         :  0,51  — 

:.  B.  (i)  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  6,  460;  1890. 
:.  B.  (2)=  ,.  „     „      „    8,  227;  1891. 

:.  B.  (3)  =  „  „      „       „  21,  254;  1896. 

:.  B.  (4)=  „  „     „      „  40,  153;  1902. 

:,  E.  (5)=  „  „     „      „  68,  191;  1908. 

■i.  A.  =  Nasini  u.  Ageno,  ZS.  ph.  Ch.  69,  482;  1909. 
«  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  phys.  Ch.  6,  378;  1901; 
.  f.  W.  L^indsberger,   ZS.  anorg.  Ch.  17,  434,  450; 

189S. 
(eckmann,  ZS.  ph.  Ch.  53,  147;  1905. 
fnpp,  ZS.  ph.  Ch.  53,  693;  1905. 
■izch  Volumkonzentration :  Johnston,  Edinb.  Trans.  45 1, 

193;  1908. 

Oxalsäure  =  (COOH),  =  90,0. 

4.70  0,336°    0,522    0,64»   P.  T. 
9,67      0,660     i)074    0,614     — 

*.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Joum.  ehem.  See.  99,  690; 
1911. 

Bemsteinsäure  =  (COOH .  CHO*  =  118,0. 

4,49  0,184"     '      0.381       '  0,48  »1      P.  T. 

540  0,226  0,456       I  0,50  — 

7.59  0,322  0,643       ;  0,50    ■         — 

*.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Joum.  ehem.  Soc  99,  690; 
1911. 

Weinsäure  =  C^H^O«  =  150,0. 


9,62 

13,79 
28,20 
52,05 


0,355"' 

0,513 

'     1.090 

2,150 

0,641 

0,919 
1,880 
3.47 


!   0,55' 

(   0,56 

0,58 

0,62 


F.  J. 


.  J.=f  F.  Jättner,  ZS.  ph.  Ch.  38,  112;  1901; 
auch  Johnston,    Edinb.  Trans.  451,  193;   1908,  der 

viel  höhere  Werte  angibt. 


Citronensäure 

8,86        I      0,256* 
17.84        i      0,525 
37,00        I      1,135 


=  CetläO? 

0,452 
0,915 
1,887 


196,1. 

,0  i 


F.  J. 


0,57' 

!  0,57  I       — 
I  0,601 1       — 


'.  J.  =  F.  Jnttner,  ZS.  ph.  Ch.  38,  112;  1901. 

{enzoe-,  Salicyl-  u.  Phenylessigsäare  mit  Berück- 
sichtigung ihrer  Konzentration  im  Dampfraum,  s. 
Peddle  u.  Turner,  Joum.  ehem.  Soc.  99,  689;  191 1. 

m-Oxybenzoesäure  =  CsH^COHXCOOH)  =  138,0. 

4.86  0,1580    !     0,352       '•  0,45»       P.  T. 

7,99       !      0,233       i      0,579         0,40  — 

*•  ^-  =  Peddle  u.  Turner,  Joum.  ehem.  See.  99,  690; 

J;_I9II. 


p-Oxybenzoesäure 

0,156*» 
0,235 


4.32 
7,24 


C6H4(0H)(C00H)  =  138,0. 
P.  T. 


0,313      '  0,50 
0,525         0,45  — 

P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Joirni.  ehem.  See.  99,  690; 
1911. 

Protocatechusäure  =  CeHsCOIDaCOOH  =  154,0. 

5,56     i   0,151»  i   0,361    :o,42"i    p.  T. 
11,46        0,302       0,744    '  0,41  '     — 

P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Joum.  ehem.  Soc.  99,  690; 
1911. 


Mandelsäure  =  CfiHöCHCOH)  (COOH) 


152,1. 

P.  T. 


5,14  0,165»  0,338         0,49' 

6,90  0,221  0,453         0,49    I        — 

P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Joum.  ehem.  Soc.  99,  690; 
1911. 

Phthalsäure  =  C,H4(C00H)2  =  166,0. 
5,86        !      0,231»     I      0,353         0,65»        P.  T. 

9,07      I     0,341      !     0,546       0,62  I       — 
P.  T.  =  Peddle  u.  Tnnier,  Joum.  ehem.  Soc.  99,  690; 
1911. 


ZnS04  =  161,5. 


2,886 

0,080» 

0,1787 

0,45» 

6,647 

0,169 

0,4116 

0,41 

13,389 

0,372 

0,8291 

0,45 

28,249 

0,811 

1.749 

0,46 

35.18 

1,122 

2,178 

0,515 

39.83 

1,381 

2,466 

0,560 

44.56 

1,671 

2,759 

0,606 

L.  K. 


L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Joum.  phys.  Ch.  5,  370;  1901. 
ZnClj  u.  SnCla  s.  Benrath,  ZS.  anorg.  Ch.  54,  329; 
1907. 

II.  Organische  Substanzen 


exclus.  Säuren. 

Mannit  =  C.HuO«  =  182,1. 

2,38 

0,065» 

0,131 

0,50» 

E.  B. 

4.298 

0,I2I 

0,236 

0,51 

C.  L.  S. 

6,501 

0,192 

0.357 

0,54 

J.  S. 

12,67 

0,360 

0,696 

0,52 

W.  L. 

19,26 

0.535 

1,058 

0,506 

E.  B. 

E.  B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  6,  459;  1890. 

C.  L.  S.  =  C.  L.  Speyers,  Joum.  phys.  Ch.  1,  772;  1897. 
J.  S.  =  J.  Sakurai,  Joum.  ehem.  Soc  61,  998;  1892. 
W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  450;  1898; 
s.  f.  Johnston,  Edinb.  Trans.  451,  193;  1908,  der  viel 
höhere  Werte  angibt. 

Glncose  (Dextrose)  =  CeH„0,  =  180,1. 

4,14      i     0,122»        0,230     ;  0,53»      F.  J. 
9,20       !     0,271  0,511       I  0,53  — 

15.56      j     0,462  0,864       0.535        — 

19,41  0,613  1,078  ;      0,569  — 

F.  J.  =  F.  Jnttner,  ZS.  ph.  Ch.  88,  108;  1901. 

W.  A.  Roth. 


828 


183 


Siedepunktserhöhungen  von  wässerigen  Lösungen. 


g   anh.  Subst. 
loo  g  HjO 


Siedep.' 
Erh. 


g-Mol. 


lOOO   g  H2O 


Mol. 
Erh. 


Autor 


g   anb.  Subst. 


100  g  HjO 


Siedep.- 
Erh. 


g-Mol. 


Mol. 


1000  g  H,0      Erh. 


Autor 


Fructose  (Lävulose)  =  CgHizOe  =  180,1. 


10,16 
16,12 
27.52 
J.  =  F. 


0,294" 
I     0,488 
I     0,807 
Jüttner,  ZS. 


0,564 

0,895 

1,528 

ph.  Gh. 


0,52 

0,55    j 
I  0,528  I 

38,  108;  1901. 


F.  J. 


Rohrzucker  =  CiaH^zOn  =  342,2. 


2,447 
4.316 

7.25 
11,02 
14,82 
21,66 
36,15 
65.97 
100,95 

175.1 
276,2 


0,035 ' 

0,064 

0,103 

0,164 

0,240 

0,363 

0,55 

i>i3 

1,853 

3,84 

6,71 


0,5" 
0,51 
0,49 

0,51 
0,55 
0,53 
0,52 
0,59 
0,628 

0,75 
0,83 


J.  S. 


E.  B. 
W.  L. 

F.  J. 

L.   K. 


1,904 
3,885 
7,889 


0,0715 
0,1264 
0,212 
0,322 

0,433 
0,633 
1,056 

1,93 
2,950 
5,12 
8,07 

J.  S.  =  J.  Sakurai,  Journ.  ehem.  Soc.  öl,  998;  1892. 

E.  B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  phys.  Ch.  6,  459;  1890. 
W.  L.  =  W.  Landsberger,  ZS.  anorg.  Ch.  17,  450;  1898. 

F.  J.  =  F.  Jüttner,  ZS.  ph.  Ch.  38,  107;  1901. 

L.  K.  =  L.  Kahlenberg,  Journ.  phys.  Ch.  5,  377;  1901 ; 
s.  f.   ö.  Waliher,    Ber.  ehem.  Ges.  37,  82;   1904  und 
Johnston,  Edinb.  Trans.  451,  193;  1908. 

Resorcin  =  C6H4(0H)2  =  110,0. 

0,090"     I      0,173       I  0,52"!    C.  L.  S. 
0,169       !      0,353         0,48  — 

0,318       i      0,717       I  0,44    I        — 

C.  L.  S.  =  C.  L.  Speyers,  Journ.  phys.  Gh.  1,  771 ;  1897; 

s.  f.  Peddle  u.  Turner,  Journ.  ehem.  See.  99,  690;  1911. 

Brenzkatechin  =  CMOtth  =  110,0. 

3,28        I      0,133»     i      0,298       I  0,45*»!      P.  T. 

5,22        I      0,209       I      0,474       I  0,44    I         — 
P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Journ.  ehem.  Soe.  99,  690; 

1911, 
ebenda:  Hydrochinon. 

Pyrogallol  =  C6H3(0H)3  =  126,0. 

5,54        j      0,203 "     I      0,440       [  0,40  "1      P.  T. 

12,80     1    0,458    I    1,016    1 0,45  !     — 

P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Journ.  ehem.  See  99,  690; 
1911. 

Phloroglucin  =  CeHaCOH)^  =  126,0. 

4,62        I      0,141«     I      0,368       I  0,38»!      P.  T. 

10,98     !    0,360    I    0,871     1 0,41  j      — 

P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Journ.  ehem.  Soe.  99,  690; 
1911. 

p-Nitrophenol  =-  CeHiCOHXNOää)  =  139,0. 

5,12        I      0,136»     I      0,368       1  0,47°!      P.  T. 
P.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Journ.  ehem.  Soe.  99,  690; 
1911. 

Harnstoff  =  COCNHa)^  =  60,1. 

S. 


1,118 

0,090  ° 

0,186 

0,48« 

C.  L.  . 

3,361 

0,269 

0,559 

0,48 

— 

6,60 

0,548 

1,098 

0,499 

W.  L 

11,67 

0,823 

1,941 

0,424 

E.  B. 

16,59 

1,167 

2,762 

0,423 

— 

C.  L.  S.  =  C.  L.  Speyers,  Journ.  phys.  Ch.  1,  771 ;  1897 
W.  L.  =  W.  Landsberger,    ZS.  anorg.  Ch.  17,  434 

450;  1898. 
E.  B.  =  E.  Beckmann,  ZS.  ph.  Ch.  6,  460;  1890; 
s.  f.  /.  Walker  u.  J.  S.  Lumsden,  Joum.  ehem.  See.  73 

509;  1898. 


Urethan  =  NH2 .  CO2 .  C2H5  =  89,1. 


i,"7      I 
4.777 
7,057      I 


0,031 ' 

0,141 

0,203 


0,125 
0,536 
0,781 


0,25' 

0,26 

0,26 


C.  L.  S. 


C.  L.  S.  =  C.  L.  Speyers,  Journ.  phys.  Gh.  1, 173;  1897 

Succinimid  =  {J^^ ;  ^g>  NH  -  99,1. 

2,128      {      0,103»     j     0,215         0,48°     G.  L.  S. 

6,847      1      0,342  0,691         0,49 

12,73        !      0,621       I      1,285  0,483 

G.  L.  S.  =  C.  L.  Speyers,  Journ.  phys.  Ch.  1,  772;  1897 

Cinchonintartrat,  s.  W.  Marckwald  u.  A.  Chwolles 

Ber.  ehem.  Ges.  31,  794;  1898. 
Säureamide  nach  Meldrum  u.  Turner,  Journ.  eh.  So( 
97,  1807;  1910.     (M.  T.) 

Propionamid  =  C2  H5 .  C0(NH2)  =  73,1. 

5,48       ]       0,336°    I      0,750      I  0,45"  I     M.  T. 
11,68       1       0,705      I       1,598      I  0,44    I        — 

n-Butyramid  =  C3  H, .  CO  (NH2)  =  87,1. 
4,33       I     0,227°     I      0,498     i  0,460  I     M.  .1. 

i-Butyramid  =  C3H, .  COCNHa)  =  87,1. 

7,46        I      0,363»     I       0,856      1  0,42»  I      M.  T. 

Valeramid  ==  C4H9 .  C  :0  (NH^)  =  101,1. 

5,03        j       0,209»    I       0,498      j  0,42"  I      M.  T. 
9,20        I       0,345      I       0,910      j  0,38    I         — 

ferner:  1 

i-Butylacetamid,  Glycolsäureamid. 
Lactamid  =  C2  H*  (OH)  C :  ONH,  -  89,1. 

7,90       I       0,431»    j       0,886      I  0,49»  I      M.  T. 
13,41       I       0,717      1       1,506      I  0,476 1         — 
Phenylacetamid  =  Cß  H5 .  CH2  -  C :  0  (NHO  135,1. 


12,04 


0,297 


0,891 


0,33" 


M.  T. 


Phenylcarbamid  =  C :  ONH2  NHC«  H5  =  136,1. 


0,172" 


0,395 


0,44 


M.  T. 


5,38 

femer: 

Methylacetanilid,  Lactanilid  u.  Qlycollanilid 
Formanilid  -  HC :  ONH  (CeHs)  =  121,1. 

4,57        !      0,145"     I       0,377      j  0,38"  I      M.  T. 
9,03        i      0,238       I       0,745      1  0,32    I        — 

Zahlreiche  andere  Säureamide  s.  f.  bei  Meldrom 
Turner,  J.  eh.  Soe.  93,  883;  1908.    (Rechnung  na 
Volumprozenten.) 

m-Nitroanilin  =  C«  H,  (NH2)  (NO2)  =  138,1. 

2,15        I      0,063»     I       0,156      I  0,40»  i      P.  T. 
p.  T.  =  Peddle  u.  Turner,  Joum.  eh.  Soe.  99,  69, 
1911. 

W.  A.  Roth. 


184 


829 


»Schmelzwärme  in  kg- Kalorien. 
Lit.  Tab.  i86,  S.  844. 
Die  Temperaturen  in  Kol.  II   liegen  häufig  unterhalb  der  wahren  Schmelztemperatur. 
Es  sind  nur  direkt  kalorimetrisch  gemessene  Werte  aufgenommen;  indirekt  ermittelte  Werte  findet  man  in  Tab.  180. 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelzwärme 

flu- 


1  s- 

Atom 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelzwärm  e 
für 


ikg 


Mol. 


Beobachter 


1.  Elemente  ^^ 


Mei 


Jrom 
ihlor 


;isen,Guß-,  weiß 

grau 
jallium  . 
Cadmium 
Calium  . 

» 
vupfer   . 
satrium 

alladium 
'hosphor 


latin  . 
Quecksilber 


ichwefel 

„  monosymm 
iilber  .  . 
Thallium 
Vismut  . 

n 

iink.  . 


iinn,  gew.  weiß 


325° 

5,86 

1,21 

3-26,2 

5,37 

i,ii 

5,37 

i,ii 

322,4 

5,32 

i,ii 

6,45 

1,34 

-7,32 

16,18 

1,293 

-103,5 

22,96 

0,814 

32—34 

— 

23 

— 

13 

19,1 

1,33 

320,7 

13,7 

1,54 

58 

15,7 

0,61 

13,61 

0,532 

43,0 

2,74 

96,5 

31,7 

0,73 

17-75 

0,408 

1500 

36,3 

3,86 

27,35 

4,74 

0,147 

29,73 

4,74 

0,147 

40,05 

4,97 

0,154 

44,2 

5,034 

0,156 

1779 

27,2 

5,3 

2,84 

0,57 

-38,7 

2,75 

0,55 

(-;is,7 

2,85 

0,57) 

115 

9,37 

0,300 

119 

10,4 

0,33 

999 

21,1 

2,28 

290 

7,2 

1,47 

266,8 

12,64 

2,63 

12,4 

2,58 

415,3 

28,1b) 

1,84 

28 

1,8 

228 

13,3 

1,6 

232,7 

14,25 

1,70 

227,3 

14,65 

1,74 

13,6 

1,62 

M,o5 

1,67 

Rudberg 
Person*) 
Mazzotto*) 
Spring 
Robertson 
Regnault') 
Estreicher  u. 
Staniewski 
Grüner 

Berthelot  8) 

Person  ^) 

Joannis 

Bemini 

J.W.Richards 

Joannis 

Bemini 

Violle-) 

Pettersson  ^) 


Person  ^) 

Violle  1) 

Person  *) 

Pollitzer 

Koref 

Person ') 

Wigand 

Person') 

Robertson 

Person*) 

Mazzotto  -) 

Person*) 

Mazzotto*) 

Rudberg 

Person  *) 

Spring 

Mazzotto*) 

Robertson 


2.  Anorganische  Verbindungen. 


unmoniak,  N  H3 
Muminium- 

bromid,  AlBrs 
Antimontri- 

chlorid,  SbCU 
^ntimontribro- 

mid,  SbBra  .  . 
Arsentribromid, 

AsBr, 


-75» 

108,1 

1,84 

10,47 

2,79 

73^ 

13-29 

3,01 

94,6 

9,76 

3,51 

31,0 

8,93 

2,81 

Massol 

Kablukow 

Tolloczko 

,» 
Tolloczko 


Barjumchlorid, 

BaCU  .... 

Bleibrom!d,PbBrj 


Bleichlorid,  PbClj 


Bleijodid,   PbJ^ 
Caesiumhydr- 

oxyd,  CsOH.  . 
Calciumchlorid, 

CaCU 

Calciumchlorid, 

CaCls.6H,0  . 
Calciumnitrat, 
Ca(N03)s.4H.20 
Eis 


Jodmonochlorid, 

JCl 

„       JCl  a 

„     jci/s 

Kaliumchlorid, 
KCl 

K  aliumdichromat, 
KzCrjO, .  .  . 

Kaliumfluorid, 
KF 

Kaliumnitrat, 
KNO3  .... 


Kaliumhydroxyd, 
KOH   .... 


958,90 
490 

488 

485 
491 

375 

272,3 

773,9 

28,5 

42,4 

-6,62 

-6,50 

-6,28 
-4,995 
-2,8 
-0,7 

0 

0 

0 

0 

0 

0 


0 
0 

16,5 
27,2 
13,9 

772,3 

397 

859,9 

339,0 
308 

360,4 


27,8 

12,34 
9-9 

20,90 
18,5 

11,50 

10,7 

54,6 

40,7  I 
i 
33-49  I 
75-99  I 
76,03     : 

75,94     i 

76.60  I 

77,71     i 
78,26     I 

79,25     i 
79,06     i 

79,25     I 
80,025  ' 

79,24 
79,896  1 
+  0,02 

K-Joule)d)' 

79.61  , 

79,2        ! 
79-67     i 

14.15 
16,42 
14,0 

86,0 

29,8 


108,0 

47-37 
25-5 


28,6 


5,ö 

4,53 

3,65 

5,81 
5,^5 

5,30 
1,61 
6,06 
8,9 

7,94 

1,369 

1,375 

1,368 

1,380 

1,400 

1,411 

1,428 

1,424 

1,428 

1,442 

1,428 

1,440 


1,435 

1,427 
1-436 

2,30 
2,66 
2,27 

6,41 

8,77 

6,27 

4,79 
2,57 


Plato2)  . 
Ehrhardt 
Goodwin  u. 

Kalmus 
Ehrhardt 
Goodwin  u. 

Kalmus 
Ehrhardt 

V.  Hevesy 

Plato«) 

Person*) 

Pickering 
Pettersson  ^) 


Zakrzewski 
Person  ^) 
Regnault  ^) 

,, 
Bunsen 
Desains 
Arthur  W. 
Smith  c) 

Bogojaw- 
lenski  ^) 
Leduc 
W.A.  Roth') 

Berthelot  1») 
Stortenbeker 


Plato^) 

Goodwin  u. 
Kalmus 

Plato*) 

Person  ^) 
Goodwin  u. 
Kalmus 

V.  Hevesy 


\u      *^  ^^^  Aluminium  und  Jod  finden  sich  in  der  Lit.  nur  die  „totalen"  Schmelzwärmen  angegeben,  d.  h  diejenigen 
winnemengen,  welche  nötig  sind,  um  i  kg  Substanz  von  o"  bis  gerade  in  den  geschmolzenen  Zustand  zu  bringen. 

Die  Daten  sind:  Aluminium  (625")  239,4  kg-cal.  pro  kg  (Pionchon) 

Jod  11,7   „    „      „     „    (Favre  u.  Silbermann). 

'>'  Nicht  ganz   sicher,     c)  Gibt  umgerechnet  mit  dem  Wert  4,189  für  das  mech.  Wärmeäquivalent:  79,78 
s-  W.  A.  Roth,    d)  Künftig  K.  J.  abgekürzt. 

H.  Böttger. 


830 


184  a 


Schmelzwärme  in  kg- Kalorien. 


Lit.  Tab.  i86,  S.  844. 
Die  Temperaturen  in  Kol.  II  liegen  häufig  unterhalb  der  wahren  Schmelztemperaturen. 
Es  sind  nur  direkt  kalorimetrisch  gemessene  Werte  aufgenommen;  indirekt  ermittelte  Werte  findet  man  in  Tab.  i8( 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelzwärme 
•    für 


I  kg 


1  g- 
Mol. 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelzwärme 
für 


I  kg 


Mol. 


Beobachte 


Kohlendioxyd, 
C02(5,ioAtm.) 

Lithiumnitrat, 
LiNOa.  . 

Natriumchlorat, 
NaClOa  . 

Natriumchlorid, 
NaCl    .  . 

Natriumchromat, 

NajCrOi.ioHzO 

Natriumfluorid 

Natriumhydr- 
oxyd, NaOH 

Natriumnitrat, 
NaNOs   .  .  . 

Natriumphos- 
phat,Na2HP04 
.  12  H2O   .  . 

Natriumsulfat, 
NaaSO«.  10H2O 

Natriumthiosul- 
fat,  NaaSzOs. 
5  H2O 

Orthophosphor- 
säure, H3PO4  . 

Phosphorige 
Säure,    H3PO3 

Quecksilberjodid 
HgJ2 

Rubidiumhydr 
oxyd,  RbOH 

Salpetersäure, 
HNO3.  .  . 

Schwefelsäure 
HoSO..  .  . 


Schwefelsäure- 
monohydrat, 
H.SO.  .  H»0 


Silberbromid, 
AgBr  .  .  .  , 

Silberchlorid, 
AgCl 


Silbernitrat, 
AgN03   .  .  . 
,,    .  .  . 

Stannibromid, 
SnBr«  .  .  .  . 


Stickstoff  pent- 
oxyd,  NjOs. 

Stickstofftetr- 
oxyd,  N2O4. 


-56,29° 

250 
265 
255 

804,3 

10,5 

23 
992,2 

318,4 
310,5 
333 


36,1 
31 

9,86 

18 

18 
250 
301 
-47 

10,35 
10,49 

8,5 
8,53 

8,62 

430 

455 
451 

209 
218 

25,5 
29,9 

-10,14 


43,8 

88,5 
49,6 

48,4 

123,5 
36,0 
39,2 

186,1 

40,0 

62,97 

45,3 


66,8 
51,2 

37,6 

25,71 

37,44 

9,79 

15,8 

9,54 

8,77 
24,031 
22,82 
25,98 

31,72 
38,97 

39,92 
34,91 
36,08 
38,38 

12,6 

21,3 
30,7 

17,6 
15,2 

7,07 
6,26 


1,93 

6,10 
5,25 
5,15 

7,22 
12,3 

13,4 
7,82 

1,60 

5,355 

3,69 


23,9 
16,5 

9,3 

2,521 
3,072 

4,44 

1,62 

0,601 

0,860 

2,358 

I    2,239 

!   2,559 

3,68 
4,52 

4,63 
4,05 
4,18 

4,45 

2,37 

3,05 
4,40 

2,99 

2,58 

3,10 

2,75 


76,67    '    8,28 


32,2  bis 
37,2 


2,96  bis 
3,42 


Kuenen  u. 

Robson 
Goodwin  u. 

Kalmus 

„ 
Foote  u.  Levy 

Platoi) 
Berthelot ») 

Plato'") 

V.  Hevesy 
Person  ^) 
Goodwin  u. 
Kalmus 

Person  *) 

Cohen 

v.Trentinaglia 
Thomsen 


Guinchant 

V.  Hevesy 

Berthelot  **) 

„        ^) 
Pickering  ^) 
Knietsch 
Brönsted 

Berthelot  ^) 
Luginin  u. 

Dupont 
Pickering 
Hammerl 

Brönsted 

Goodwin  u. 
Kalmus 

,» 
Robertson 

Guinchant 
Goodwin  u. 

Kalmus 
Berthelot  *) 
Tolloczko 

Berthelot  2) 

Ramsay 


Strontiumchlorid 
SrCla 

Thallobromid, 
TlBr 


Thallochlorid, 
TlCl 

Unterphosphorige 
Säure,    H3PO2 

Unterphosphor- 
säure,  H4P2O6 

Wasserstoffsuper- 
oxyd, H2O2.  . 


872,3« 
460 

427 
17,4 
11 


25,6 
12,7 

16,6 
35,00 
51,23 
2,70 


4,06 
3,61 

3,98 
2,31 
8,30 
9,18 


Plato^) 

Goodwin  u 
Kalmus 


Thomsen 

Joly 

de  Forcrand 


3.  Organische  Verbindungen. 

a)  Aliphatische  Verbindungen. 


Acrylsäure 
..C3H4O.2   .  .  .  . 
Äthylenbromid, 
C2H4Br2.  .  .  . 

Äthylenglykol, 
C2H4(OH)2  .  . 

Ameisensäure, 
CH2O2 


Bromalhydrat, 
CBrg.CHO.  H2O 
Buttersäure, 

C4H8O2  .... 
Caprinsäure, 

C10H20O2  .  .  . 
Caprylsäure. 

C8ni602  .... 
Chloralhydrat, 
CCI3 .  CHO . 
H2O  (frisch  ge- 
schmolzen) .  . 
(nach  läng.  Auf- 
bewahren) .  .  . 
Crotonsäure, 

C4H6O2  .... 
a-Crotonsäure, 

C4H6O2  .... 
Essigsäure, 
C2H4O2  .... 


Glyzerin,C3H803 
Lävulinsäure, 

CgHsOa  .  .  .  . 
Laurinsäure, 

C12H24O2  •  .  • 


Myristinsäure, 

Ci4H2802     .    . 


13» 

1 
37,0 

8 
9,55 

13,0 
13,527 

-11,5 

39,1 

-7,5 
-8,6 

57,38 
52,61 

46,0 

16,9 

0 

28,41 

31,3 

22,68 

16 

22,92 

46 

17,52    i 

46 

33,23 

67,4 

25,3 

71,23 

34,91 

2,9bis5,6 

43,66 

16,59 

16,54 
16,6 

43,8 

46,3 

46,4 

45,82 

43,10 

13 

42,5 

18,97 

28,0 

44 

43,69 

53,8 

47,48 

2,66 

2,44 

2,54 

2,66 

2,64 
2,42 

5,05 

2,50 

3,90 

3,30 


2,90 

5,50 

2,16 

3,00 

2,621 

2,63 

2,78 

2,78 

2,75 

2,59 

3,91 
2,20 

5,60 

8,74 

10,87 


Ruber  u. 

Schetelig 
Pettersson* 
Demerliac 

de  Forcran 

Pettersson' 
Berthelot») 

Bruner 

Guillot 


i 


Berthelot* 

,, 

Bruner 

Bogojawlen 

Pettersson 
deForcranc 
de  Visser 
Marignac  n: 
Julius  Me; 
Luginin  u. 
Dupont 
Berthelot* 


Guillot 

Stohmann 

Wilsing 


H.  Böttger. 


184  b 


831 


Schmelzwärme  in  kg-Kalorien. 

Lit.  Tab.  186,  S.  844. 

Die 

Temperaturen  in  Kol.  II  liegen  häufig  unterhalb  der  wahren  Schmelztemperaturen.                    || 

Schmelzwärme 

Schmelzwärme 

"hcf  ^ny 

Tempera- 
tur der 

fbr 

Rpnharht^r 

^ubstan7 

Tempera- 
tur der 

ftr 

R^^nliar'hf^r   i 

..  L'oLAllZ. 

Schmelze 

I  ^S          Mo^L 

LJ^\JUtL\rll  Lvi 

0  u  L/o  1  a  1 1  f  1 

Schmelze 

ikg 

I  g- 

MoL 

X^wVL/O^lIL&l       1 

uure- 

Dibromphenol, 

rthvlester, 

QH,Br2.(0H) 

120 

13,89 

3,50 

Werner          1 

U;L'4(CH3)2     •     • 

49,5« 

42.6           5,03 

Bruner 

p-Dichlorbenzol, 

' 

^Palmitinsäure, 

28,5            7,3 

Guillot 

CH4CI, 

52,0 

29,9 

4,39 

Bruner 

^    H,A  .  .  . 

äö,0 

39,2        10,0 

Bruner 

Dimethyl-y- 

.'onsäure, 

Pyrron , 

_r:.,0, 

12 

18,98    1    3,00 

Guillot 

QH,0,.(CH,), 

56,0 

6,94 

Poma 

iteannsäure, 

m-Dinitrobenzol, 

Ci.HmOj     .    .    . 

64,0 

47.6 

13,5 

Bruner 

C.H4(N0i),  .  . 

90 

29,0 

4,87 

Robertson 

-hvlcarbinol, 

Diphenvl, 

)j.C.OH 

25,53 

20,98 

1,554 

de  Forcrand') 

(QH/), 

70,2 

28,5 

4,39 

Eykman 

an, 

Diphenylamin*), 

COj.NH, 

48,7 

40.8          3,63 

Eykman 

(CH5),NH  .  . 

51,0 

21,30 

3.60 

BattelU 

.,            .  . 

»4 

23,97 

4.05 

Stillman  u. 

b)  Cy 

kliscbe  Verbindungen. 

Swain 

•  rhenon. 

■ 

Luginin  u. 

.,            .  • 

52,85 

26,30 

4,44 

Bogojawlenski 

.CO.QH5 

20,1» 

33,12 

3,98 

Dupont 

p-  Kresol, 

Ol,C3H5. 

CH,.CH4(0H) 

34,0 

26,3 

2,84 

Bruner 

..OCH3   . 

21,5 

25,80 

3,82 

„ 

Menthol, 

.QHä.NHj 

-7,03*) 

20,95 

1,950 

de  Forcrand 

CioHjoO .... 

42,0 

18,9 

2,95 

„ 

.  CijHmO« 

30 

25,8          5,73 

Tammann 

Monobromkam- 

azol, 

66,0 

27,9          5,08 

Bruner 

pher,  CioHiäOBr 

41,6 

9,61 

Battelli 

-:ä)2N2.  .  . 

69,1 

29 

5,3 

Eykman 

Naphthalin, 

benzol. 

CioHg 

79,2 

35,50 

4,54 

„ 

H5)sNjO.  . 

34,6 

21,6 

4,3 

Bruner 

„      ..... 

79,86 

35,62 

4,55 

Pickering 

79,97 

35,68 

4.57 

Alluard 

iv^ris.CO^o    • 

94,94 

22,15 

4,65 

Bogojawlenski 

„      

80,05 

34,69 

4,44 

Bogojawlenski  | 

ienzol,  QH« .  . 

1,95 

29,09        2,270 

Pettersson  u. 

a-Naphtylamin, 

i 

(24,66t) 

(1,92t) 

Widman 

QoHt.NHs.  . 

43,4 

19,7 

2,82 

Battelli          | 

»            •  • 

5,3 

30,08 

2,348 

Fischer 

99                           •      • 

47,5 

22,3 

3,19 

Bruner 

M                            •      • 

5,4 

30,18 

2,356 

Ferche 

>»                  •    " 

50,1 

25,59 

3,66 

Stillman  u-    ; 

„                             .      . 

5,41 

29^3 

2,297 

Pickering 

Swain 

»                            •      • 

5,43 

30.67 

2,394 

Bogojawlenski 

Nitrobenzol, 

n                  •    ■ 

5,43 

30,378 

2,371 

Demerliac 

CHs.NO,  .  . 

-9ßl 

22,30 

2,74 

Pettersson  u.  1 

n                  •    • 

5,44 

30,39 

2,372 

J.  Meyer 

Widman  i 

Senzophenon, 

48,0 

23,7 

4,31 

Bruner 

„           •  • 

5,62  bis 

22,6 

2,78 

Tammann*)  i 

(C,H5),C0    .  . 

48 

23r4 

4,26 

Tammann 

5,72 

i 

?etol,  C,Hi,03 

93 

18,0 

4,75 

„ 

„           •  • 

5,82 

22,46 

2,76 

J.  Meyer       1 

>- Bromphenol. 

a-Nitronaphtha- 

1 

GsH4Br.(0H) 

13 

17,34 

3,03 

Werner 

lin,CioH7.N02 

56 

25,32 

4,38 

Battelü          i 

'-Bromtoluol, 

Pettersson  u. 

o-Nitrophenol, 

1 

CH,.QH4Br. 

16,53 

20,15 

3.44 

Widman 

CH4(OH)(N02) 

42,8 

26,8 

3,72 

Bruner           j 

» 

26,5 

21,33 

3,65 

Luginin  u. 

„ 

44,51 

30,90 

4.30 

Bogojawlemki  i 

'KWoranilin, 

Dupont 

Paraldehyd, 

C,H,a.NH,  . 

69,0 

37,2 

4.74 

Bruner 

(C,H40),  .  .  . 

12,6 

25,02 

3,30 

Luginin  a.     | 

n-Chlomitroben- 

Phenanthren, 

Dupont 

»l,CH4a.N0, 

43,8 

29,4 

4,63 

„ 

Ci4nio 

100 

25 

4,45 

Robertson 

„ 

44,16 

3101 

4,96 

B(M;ojawlenski 

Phenol, 

'~'  '■ 'mitroben- 

CH5.OH  .  .  . 

25,37 

24.93 

2,34 

Pettersson  u. 

:H4C1.N0j 

82,0 

21,4 

3,37 

Bruner 

Phenvlessigsäure, 

Widman  i 

"lOrombenzol, 

C«HiCH,.CX),H 

74,9 

25,4 

3.45 

Bruner           | 

C,H4Bri .... 

84,9 

20,6 

4,86 

„ 

„ 

76,71 

30,00 

4,08 

Bogojawlenski ; 

>,       .... 

87 

20,3 

4,79 

Bogojawlenski 

„ 

77 

32 

4,35 

Robertson 

- 

.  186,  947;   1903)  für  Anilin 

Phenvlhvdrazin, 
C,H5'.NH.NH, 

22,1 

24,54 
36,31 

2,65 
3.92 

Berthelot  1*)  ; 
Luginin  u. 

•)  de  F.  f 

and  (C  r 

5  g-caL  pro 

g,  hält  aber  39,9  g-cal.  für  richtiger. 

Dupont 

+)  Die  eir 

geklammerten  Zahlen  sind  in  0fvers. 

.li- Vetensk.  Fori 

1.  Stockholm  36,  No.  3,  79,  die  anderen 

- 

1 

;J-  pr.  Chem.  24 

,  163;  1881  angegeben. 

•)  Vergl.  1 

Roloff,  Z 

s.  ph.  a 

1.  17,  344;  1895-       1 

H.  Bötl 

tfcr. 

832 


184 


Schmelzwärme  in  kg- Kalorien. 

Lit.  Tab.  i86,  S.  844. 
Die  Temperaturen  in  Kol.  II  liegen  häufig  unterhalb  der  wahren  Schmelztemperaturen. 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelzwärme 
für 


I  kg 


Mol. 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelzwärme 
für 


ikg 


Mol. 


Beobachl 


Thiosinamin, 

NH2.CS.NHC3H5 

Thymol, 

Ch;>C.H3(0H) 

p-Toluidin, 
CH3.C6H4.NH2 
>»  •  • 

Tribromanilin, 

QHzBraCNHs) 
Tribromphenol, 

CeHaBrsCOH) . 
Veratrol, 

C,H4(OCH3)2   . 

p-Xylol,  CsHio  . 


770 


48,2 

28,36 
38,9 
40,13 
122 

93 

22  7 
16 


33.4 

19,86 

27.5 

35.79 
39,0 
40,469 
14.4 

13.4 

27.75 
39.3 


3.21 

2,98 
4.13 

3.83 
4,18 

4.333 
4.75 

4.43 

3.83 
4.17 


Robertson 

Berthelot') 
Eykman 

Pettersson  *) 
Battelli 
Demerliac 
Robertson 


Colson 


o-Xyloldibromid, 
C8H8Br2  .  .  .  . 

m-  Xyloldichlo- 

rid,  CsHgClj    . 
o-  Xyloldichlorid, 

C8n8Gl2  •  .  .  . 
p- Xyloldichlorid, 

C8H8CI2  .  .  .  . 
o-Xyloltetra- 
chlorid,  C8H6CI4 
p-  Xyloltetra- 
chlorid,  CgHgCU 
Zimtsäure(Allo-) 

C9H8O2  •  .  .  . 


950 

77 

34 
55 

100 

86 

95 

58(^3) 


24.25 
21,45 

26,7 

29,0 

32,7 
21,0 

22,1 
26,4 


6,40 
5.66 

4.7 
5.1 
5.7 
5.1 


Colson 


I    5.4 
1  Erstar- 
I  rungs- 
27.4        wärme! 


Roth 


4.  Mineralien  und  Gesteine. 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelz- 
wärme für 
1  kg 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur der 
Schmelze 


Schmelz- 
wärme für 
I  kg 


Beobacht 


Äkermanit, 

(Ca,  Mg)4Si30io     • 


Anorthit,  CaAl2Si208 


Augit  (Diopsid), 
CaMg(Si03)2 


Augitschiacke 


1200" 
1220 

1225 


Basalt 

Calciummetasilikat, 
hexagonal,  CaSiOs 

.. 
Calcium-Magnesium- 
metasilikat(Ca,Mg) 
SiOsmitsCaiiMg 


1200 


456*) 
90  ±  höch- 
stens 15% 

470*) 
105  + höch- 
stens 15% 

456 
102  ±  höch- 
stens 15% 

93  t) 
120 

94 
130  t) 

472*) 
100 


425*) 
ca.  ICO  ± 
ca.  20% 


Äkerman 
Vogt 

o 

Akerman 
Vogt 

Akerman 
Vogt 

Tammann  ^) 
Rinman 
Grüner 
Tammann  ^) 

o 

Akerman 

Vogt 


Akerman 
Vogt 


Calcium-Magnesium- 

metasilikat  (Ca,  Mg) 
Si03  mit  0,85  Mg: 
0,15  Ca  ...    . 

Diopsid 

Eläolith 

Enstatit,  MgSiOs 

.. 

Fayalitschlacke  .  . 

Melilithschlacke  .  . 

Mikroklin    .     .  .  . 

Olivin,  MggSiOi  .  . 

Quarz,  SiOa     .     .     . 

Rhodonitschlacke     . 


>1300» 

ca.  1375 

ca.  1040 

1170 

ca.l750 


540*) 
106  +  15 

73  t) 
125 
575*) 
ca.  85 

91 

83  t) 
ca.  130 

mindestens 
135.3.  viel- 
leichtmind 


Akerman 
W.  P.  Wh 
Tammann 
Vogt 


stens 


258,9 
45,7 


Rinman 

Tammann 

Vogt 

Cunninghs 

Grüner 


*)  Totale  Schmelzwärme,  d.  h.  die  Wärmeme)ie 
die  erforderlich  ist,  um  i  kg  Substanz  von  0°  bis  t- 
rade  zum  geschmolzenen  Zustand  zu  bringen. 

t)  Krystallisationswärme,  d.h.  Wärmemenge  tb; 
Übergang  aus  dem  amorphen  in  den  krystallisie  'X 
Zustand  pro  kg. 


5.  Legierungen. 


Prozentische  Zusammensetzung 


Blei 


Zinn 


Wismut 


Zink 


Zusammensetzung  nach 
Atomgewichten 


Schmelz- 
wärme für 
I  kg 


Beobacijr 


9,87 
17,96 
22,60 
25,95 


90,13 
82,04 

77,40 

74,05 


Pb  +  i6Sn 
Pb  +  8Sn 
Pb  +  6Sn 
Pb  +  5Sn 


12,911 
12,327 
15,800 
18,685 


Mazzott  i 

Spring  ^. 


H.  Böttger. 


184  d 


833 


Schmelzwärme  in  kg- Kalorien. 

1 

Lit.  Tab.  i86,  S.  844. 

Die  Temperaturen  in  Kol.  II  liegen  häufig  unterhalb  der  wahren  Schmelztemperaturer 

1. 

5.  Legierungen 

( Fortsetzung.) 

Prozentische  Zu.sammensetzung 

Zusammensetzung  nach 
Atomgewichten 

Schmelz- 
wärme für 
I  kg 

Beobachter 

Blei                  Zinn               Wismut                Zink 

30,46       '        69,54 

Pb  +  4Sn 

11,552 

Mazzotto*) 

30,46       '        69,54 

„ 

17,000 

Spring 

36,88                       6^,12 

Pb  -  3Sn 

10,29 

Mazzotto 

36,88                63,12 

„ 

15,475 

Spring 

46,69        '         53,31 

Pb  -f  2Sn 

10,496 

Mazzotto*) 

56,79                43,21 

sPb  +  4Sn 

9,944 

"    V 

63,66                36,34 

Pb  +  Sn 

9,417 

„    ') 

63,66       ;        36,34 

„ 

11,60 

Spring 

70,03               29,97 

4Pb  +  3Sn 

8,925 

Mazzotto') 

77,8                   22,2 

2Pb  +  Sn 

7,944 

„       ») 

77,8                   22,2 

„ 

9,54 

Spring 

84,02                 15,98 

sPb  +  Sn 

9,11 

n 

87,52        1         1248 

4Pb  +  Sn 

6,699 

Mazzotto') 

87,52        1         12,48 

„ 

8,25 

Spring 

89,75        1         10,25 

sPb  +  Sn 

7,96 

r» 

91,32        1           8,68 

6Pb  +  Sn 

7,02 

» 

93,36        i           6,64 

SPb  +  Sn 

5,717 

Mazzotto*) 

96,56        j           3,44 

i6Pb  +  Sn 

5,514 

"  :> 

10,94        ,         89,06 

Pb  +  8Bi 

10,182 

„       ') 

19,72        j         80,28 

Pb  +  4Bi 

8,468 

"       J 

32,95        1         67,05 

Pb  +  2Bi 

6,359 

„       ') 

42,43 

57,57 

3Pb  +  4Bi 

4»744 

"    I! 

49,57 

50,43 

Pb+  Bi 

4»047 

"    ) 

56,72 

43,28 

4Pb  -f  3Bi 

3,783 

"    ^ 

66,28 

33,72 

2Pb  +  Bi 

3,604 

„    *) 

-  79,72 

20,28       ! 

4Pb  +  Bi 

4^230 

„    ') 

88,70      ;        11,30 

8Pb  -r  Bi 

4,859 

„    *) 

6,55        ,         93,45 

Sn  +  8Bi 

11,436 

„    ") 

12,30       i       87,70 

Sn  +  4Bi 

11,287 

»    •) 

21,90          :            78,10 

Sn  +  2Bi 

11,247 

„    *) 

29,61                      70,39 

3Sn  +  4Bi 

11,067 

„    •) 

35,94        i         64,06 

Sn  +  Bi 

11,573 

„    ') 

42,79        ;         57,21 

4Sn  +  3Bi 

11,065 

„    •) 

52,87                 47,13 

2Sn  +  Bi 

11,628 

„    *) 

69,17                 30,83 

4Sn  +  Bi 

12,046 

„    ') 

81,77        !         18,23 

8Sn  +  Bi 

12,592 

„    ') 

89,98                10,02       ! 

i6Sn  +  Bi 

12,848 

„    •) 

78,40                                       21,60 

2Sn  +  Zn 

23,484 

„    ') 

87,98                              j         10,02 

4Sn  -r  Zn 

20,707 

"    V 

92,70       i 

7,30 

7Sn  +  Zn 

16,20 

„    ') 

93,56 

6,44 

8Sn  +  Zn 

17,634 

„    ') 

95,61 

4,39 

i2Sn  -r  Zn 

16,252 

„    ') 

96,67 

3,33 

i6Sn  -f  Zn 

15,455 

„    ') 

97,32 

2,68 

2oSn  +  Zn 

15,091 

„    ') 

32,35                18,44 

49,21 

2Pb  +  2Sn  +  3Bi 

5,766 
4,496 

Person*) 

j  Darcetsche  Legierung  (Schmp.  96') 

,24,97               14,24               50,66       '10,13  Cadmium 

4Pb  +  4Sn  +  8Bi  +  3Cd 

8,395 

Mazzotto*) 

Lipowitzsche  Legierung  (Schmp.  75,5") 

24,00               27,34               48,66       1 

Pb  +  2Sn  +  2Bi 

6,848 

„       •) 

^ Rosesche  Legierung  (Schmp.  98,8") 

4,687 

Person*) 

1^25,85                14,73               52^43         6,99  Cadmium 

2Pb  +  2Sn  +  4Bi  +  Cd 

7,779 

Mazzotto  *) 

Woodsche  Legierung  (Schmp.  75,5") 

31,8         ,        36,2                 32,0          (Schmp.  145") 

Pb  +  2Sn  +  Bi 

7,63 

Person ') 

90                   10  Antim 

on 
'36") 

ist,  um  I  kg  Substanz  vc 

28,0*) 
m  0"  bis  gera( 

Ledebur 
ie  zum  voll- 

Britanniame 

tall  (Schmp.  2 

1        *)  Totale  Schmelzw 

arme  (Wärmemenge,  die  nötig 

lindigen  Schmelzen  zu  erhitzen). 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


H,  Böttger.    53 


834 


185 


Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien. 

(Direkte  kalorimetrische  Bestimmungen.) 
Lit.  Tab.  i86,  S.  844. 

1.  Elemente  (u.  Luft). 


Substanz 


Tempera' 
tur  des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme 


I  kg 


I  g- 
Atom 


Beobachter 


Substanz 


Tempera' 
tur  des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme für 


I  kg 


Atom 


Beobachte 


Brom 


Chlor 


Jod 

Luft,  bei  21  Proz, 

Sauerstoff . 
Luft,  bei  22,5  Pr, 

Sauerstoff . 
Luft,  bei  48  Proz, 

Sauerstoff . 
Luft,  bei  56  Proz, 

Sauerstoff . 
Luft,  bei  66,5  Pr, 

Sauerstoff . 


Ö8» 
61,55 

-22 

+  8 
-35,8 

ca.  174 


45,6 
41,0 
43,7 

50,95* 
67,38 
62,7 
61,9 
(a59K.J.t) 

23,95 

44,02 

45,4 

50,6 

50,7 

57,9 


3,64 
3,28 
3,48 


2,39 

2,22 

2,19 
(9,146 
K.J.) 
3,04 


Andrews 
Thomsen  '^) 
Berthelot  u. 

Ogier*) 
Regnault  *) 
Knietsch 

,, 
Estreicher  u. 
Schnerr 

Favre  u. 

Silbermann 
J.S.Shearer^) 

„  ') 

„  ') 

„  ') 

„  ') 


Luft,  bei  72  Proz. 

Sauerstoff.  .  . 
Luft,  bei  90  Proz. 

Sauerstoff.  .  . 
Luft,  bei  etwa  93 

Proz.  Sauerstoff 
Quecksilber 


Sauerstoff. 


„  (von  76  cm 

Druck)   .  . 

„  (V.  763  mm 

Druck)    .  . 

Schwefel    .  .  .  . 

Stickstoff .... 

„  (v.76cm 

Druck)  . 


51,7 


59 


350° 

358,4 

0 

20 

-188 


- 182,93 


316 


-195,65 


50,8 

62,00 

67,8 

31,28 

31,71 

58,0 

|(24i,7K.J.) 
60,9 

50,97 

51,30 
362,0 

49,83 
47,65 


12,4 
13,6 
6,26 
6,34 
0,93 

0,97 

0,815 

8,21 
11,58 
0,698 

0.668 


*  Ganze  Verdampfungswärme  bei  Atmosphärendruck  (0°  bis  Dampfzustand  bei  der  betr. 
t  K.J.  =  Kilojoule.     Bei  Estreicher  u.  Schnerr  sind  die  in  Kai.  angegebenen  mol.  Verd. 
neusten  At.-Gew.  berechnet  und  gegenüber  dem  Original  gekürzt. 

2.  Anorganische  Verbindungen. 


J.S.Sheare; 


Behn 
Person') 
Kurbatoff 
nach  Lewis 

>,        „ 
Estreicher 

Shearer'*) 

Alt         I 

Barschall 
Person') 
Shearer*) 

Alt 

Temp.). 
-W.  mit  d), 

■  i 


Substanz 


Tempera- 
tur des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme für 


I  kg 


I  Mol. 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur  des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme für 


I  kg 


I  Mol. 


Beobacht 


Ammoniak,  N  H3 


Ammoniumchlo- 
rid, NH4CI  .  . 

Arsentrichlorid, 
ASCI3 

BortrichloridBClj 

Bromwasser- 
stoff, HBr   .  . 


Chlorsulfonsäure, 
Gl.  SO,.  OH  . 


-33,4° 


-33,46 

7,8 
11,04 
16,0 
17 

350 


10 
-88 

-69,86 
158 


321,3 
(1343,8 

K.J.) 
341 

294,21 
291,32 
297,38 
296,5 

709 

69,74** 
38,3 

51,61 
(si6,a 
K.J.) 

48,68 
(203,7 
K.5.) 


110,4      12,9 


5,46 
(22,85 
K.J.) 

5,81 

5,010 
4,961 
5,064 
5,05 

37,9 


4»50 
4,18 

^K'ff 

3,940 
(16,48 
K.J.) 


Estreicher  u. 
Schnerr 

Franklin  u. 

Kraus 
Regnault  *) 


V.  Strombeck 

Marignac 

Regnault  *) 
Berthelot «) 

Elliott  u. 
Mo  Intosh 

Estreicher  u. 
Schnerr 


Chlorwasser- 
stoff, HCl  . 


Fluorwasser- 
stoff, HF  .  .  . 
Jodwasserstoff  HJ 


Kohlendioxyd, 
CO2,  fest  .  . 


-84,3« 
-83 


„  flüssig 


-37,2 


-56,24 

u.  5,10 
Atm. 
Druck 

25 


98,75 

(4i3,2K.J.) 

97,5 
(4o8,7K.J.) 


360,0 

35,0 

|(I46,9K.J.) 

33,94 
i4a,oK.J.) 


138,7" 

142,4 

86,1 


3,601 
(15,06 
KJ.) 

3,56 


7,20 

4,48 

(18,80 

K.J.) 

4,34 
(18,12 
K.J.) 


6,26 
3,79 


72,23   I  3,18 


Ganze  Verdampfungswärme. 


Ogier^) 

**  Ganze  Verdampfungswärme  bei  Atmosphärendruck. 


Estreichei 
Schnerr 

Elliott  u. 
Intosh 


Guntz 
Elliott  u. 
Intosh 

Estreiche 
Sehnen 

Favre 
Behn 
Kuenen 
Robsor 

Cailletet 
Mathia 


H.  Böttger. 


185  a 


835 


Verdampfungswärme  in  kg-Kalorien. 

Lit.  Tab.  i86,  S-  844. 

2.  Anorganische  Verbindungen.  (Fortsetzung.) 


Substanz 


Tempera' 
tur  des 
Dampfes 


Verdampfiings- 
wärme 


ikg 


I  Mol. 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme 


I  kg 


I  Mol. 


Beobachter 


Kohlendioxyd, 
CO2,  flüssig. 


iCohlenoxyd,  CO 
Kohlenstofftetra- 
chlorid,  CCI4 


hosphortri- 
chlorid,  PCI3  . 

i'hosphoroxy- 
chlorid,  POCI3 

^yrosulfuryl- 
chlorid,  S2O5CI2 
alpetersäure, 
HNO3 

jchwefelchlorür, 
SjCU 

ichwefeldioxvd, 
SO2  .  .  .  .'.  . 


ichwefelkohlen- 
stoff,  CS,.  .  . 


0» 

0 

6,5 
22,04 
29,85 
30,0 

30,82 


0 
0 

76,2 
76,2 

77,75 
70 


80 
100 
160 


78,5 

140 
86 
138 
-11,16 

-10,1 

0 
0 

30 
60 
65 

0 
0 

14,1 
16,1 
46,1 
46,2 
46,6 
100 
140 


57»48 
56,25 
50,76 
31,80 
14,40 
11,60 

51,2 
52»o 

51.9 

46,35 

61,96* 

46,4 

46,85 

46,77 

46,00 

64,9* 
71,0* 

67,24** 

5i»42 
52,6 
61,2 
"5,1 
49,4 
95,3        i 

n' 

96,2 

K40l,aK.I.); 
91,7         ' 

91,2      ! 


2,529 
2,475 
2,233 
1,399 
0,634 
5,10 

0,164 
1,43 

8,0 
8,0 
7,13 

7,14 
7,21 
7,20 
7,08 


80,3 
69,0 
68,4 

90,0 

89,5 

86,9 

83,81 

94,78* 

86,67 

105,7 

100,48* 

102,36* 


7,07 

,  8,1 

i 

13,2 

7,25 

6,7 

i  6,11 

6,16 

5,88 
5,84 

5,14 
4,42 
4,38 

6,85 
6,81 
6,61 
6,38 

6,60 
8,05 


Cailletet  u. 

Mathias 
Chappuis 
Mathias  *) 


Cailletet  u. 
Mathias  ^) 
„        *) 
Nach  Waiden 

Regnault  *) 

Winkelmann 

Wirtz 

„ 
Marshall 
Tyrer 
S.  Youngt) 

,, 
Regnault  *) 


Andrews 

Nach  Waiden 

OgierV) 

Berthelot  ^) 

Ogier^) 

Estreicher  u. 
Schnerr 

Estreicher 

Chappuis  ^) 

Cailletet  u. 

Mathias*) 


Regnault*) 
Winkelmann 
Koref 
Wirtz 

»> 
Andrews 
Person ') 
Regnault*) 


Schwefelsäure, 
H2SO4 

Schwefeltrioxyd, 
SO3,  fest  .  .  . 

Schwefelwasser- 
stoff HjS  .  .  . 


Siliciumchlorid, 
SiCU 

Stannichlorid, 
SnCU 


Stickstoffoxydul, 
NjO 


Stickstoffpent- 
oyd,  N205,flüss. 

Stickstoffper- 
oxyd, N2O4  . 


SulfuryJchlorid, 
SOaQj 


Thionvlchlorid, 

SOCI2 

Wasser,  HjO  ft) 


326° 
18 

-61,37 

112,5 
110 

120 

-20 

0 
20 
35 
36,4 

50 

18 


69 

82 

0 

0 

0 

0 
99,81 

100 
100 

100 

100 

100 

100 

100,02 

230 

100 


11,98 


147,4       {11,79 

136,9  4,65 

(576,4K.J.)  (i9,6K.J.' 


131,98 

37,3 

30,53 
46,84** 

31,17 


4,497 
f  18,81 

■k.J.) 

6,35 
7.96 
8,13 


30,54     j  7,96 


100,0 
66,9 

59,5 
43,25 
9,87 


44,8 

93,5 

93,5 

52,4 
49,449 

54,45 

596,8 

606,5 

589,5 

599,92 

535,77 

535,9 
532,0 
536,6 


4,42 
2,94 

2,62 
1,90 

0,43 
o 

4,84 

8,66 

8,66 

7,1 
6,675 

6,48 
10,75 
10,93 
10,62 
10,811 

9,65 

9,65 
9,58 
9,66 

9,65 


535,7 

636,2* 

637,0* 

636,19* 

676,6* 

538,9ttt9.7^ 
(aasiK  J.)    (g'^^ 


Person  ') 
Berthelot") 

Elliott  u.  Mc 

Intosh 
Estreicher  u. 

Schnerr 

Ogier") 

Andrews 
Regnault*) 
S.  Young 

Das  Intervall 
ist  loo*  bis 
318,7». 

S.  Young 

Favre 

Cailletet  u. 
Mathias  *) 


Berthelot*) 

Berthelot  u. 

Ogier*) 
Berthelot*) 

Ogier*) 
Trautz 

Ogier*) 

Dieterici 

Regnault*) 

Winkelmann 

Svensson 

Favre  u. 

Silbermann 
Andrews 
Schall 
Marshall  u. 

Ramsay 
Kahlenberg 
Berthelot 
Regnault  *) 
Luginin  *) 
Regnault*) 
Richards  u. 

Mathews 


*  Ganze  Verdampfungswärme.  **  Ganze  Verdampfungswärme  bei  Atmosphärendruck,  f)  Die  Werte 
der  Verdampfungswärme  sind  nach  den  Berechnungen  von  J.  E.  Mills  für  das  Intervall  70 — 283,75'»  d.  h.  bis 
zur  kritischen  Temperatur  von  10  zu  10°  fortschreitend  angegeben,  ft)  Eine  Tabelle  über  die  Verdampfungs- 
hvärme  des  Wassers  zwischen  o  und  100°  gibt  A.  W.  Smith,  Phys.  Rev.  26,  192,  1908.    tt+)  21  "-Kai. 


H.  Böttger.    53* 


836 


185  b 


Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien 

Lit.  Tab.  186,  S.  844. 

3.  Organische  Verbindungen. 

a)  Aliphatische  Verbindungen. 

Verdampfungs- 

Verdampfungs- 

Tempera- 

wärme 

Tempera- 

wärme 

Substanz 

tur  des 

Beobachter 

Substanz 

tur  des 
Dampfes 

Beobachter 

Dampfes 

ikg 

I  Mol. 

I  kg 

I  Mol. 

Acetal,CH3.CH. 

Äthylalkohol, 

.(OC2H5)2      .    . 

66,2 

7,8 

Luginin*) 

C2H5OH.  .  .  . 

78,10 

205,07 

9,43 

Wirtz 

Acetaldehyd, 

„ 

208,92 

9,62 

Favre  u. 

CH3.CHO  .  . 

136,4 

6,00 

Berthelot  3) 

Silbermam 

Aceton, 

„ 

78,2 

216,4 

9,95 

Brown 

(CHa)2.C0.  . 

0« 

140,5 

8,15 

Regnault  ^) 

„ 

78,2 

216,5 

9,96 

Marshall  u. 

» 

0 

139,9 

8,11 

Winkelmann 

Ramsa] 

»> 

56,6 

125,28 

7.27 

Wirtz 

„ 

203,05 

9,34 

Kahlenberg 

j» 

56,6 

155,21* 

>, 

„ 

78,2 

201,47 

9,28 

Luginin*) 

„ 

100 

171,98* 

Regnault  *) 

„ 

80 

206,4 

9,50 

S.  Young 

„ 

140 

181,69* 

>, 

s.  Bern,  t) 

Acetonitril, 

S.  835. 

CH3CN   .... 

80,5 

173,6 

7,12 

Kahlenberg 

„ 

100 

267,3* 

Regnault  *) 

» 

81,64 

170,6 

7,00 

Luginin  ^) 

»' 

150 

285,3* 

)> 

Acetylchlorid, 

Äthylalkohol  mit 

..CH3COCI  .  .  . 

78,85 

6,19 

Berthelot  u. 

..0,5%  Wasser. 

78,4 

214,25 

9,85 

Brix 

Äthyläther, 

Ogier^) 

Äthylamin, 

iCUihO  . . . 

-3,7 

94>4 

6,99 

Ramsay  u. 
Young^) 

_  CiHä.NHj  .  . 
Äthylbromid, 

146,2 

6,58 

H.  Gautier 

»> 

0 

93,50 

6,92 

Winkelmann 

CsHsBr  .  .  .  . 

38 

61,65 

6,72 

Berthelot  "*) 

» 

0 

94>o 

6,95 

Regnault*) 

» 

38,2 

60,37 

6,62 

Wirtz 

» 

15,5 

89,25 

6,60 

Ramsay  u. 
Young  ^) 

„ 
Athylchlorid, 

38,2 

68,54* 

„ 

» 

30 

85,18 

6,30 

S.  Young 

G2H5CI    .  .  .  . 

12,5 

97,7** 

Regnault*) 

s.    Bern,     t) 
S.  835.    Das 
Intervall  ist  0 

Athyldimethyl- 

21,17 

100,09* 

»        1 

bis  193,8° 

carbinol,  (CH3)2 

» 

34,5 

88,39 

6,54 

Wirtz 

.C(OH).C2H5  . 

107,38 

9,45 

Diakonoff 

»> 

34,5 

106,99* 

„ 

(Tertiärer  Amyl- 

» 

34,74 

86,44 

6,39 

Tyrer 

alkohol)  .... 

106,08 

9,33 

Luginin  *) 

„ 

34,83 

84,5 

6,26 

Ramsay  u. 

Äthylenbromid, 

Young  ^) 

C2H4Br2 .... 

43,8 

8,23 

Berthelot": 

>» 

34,9 

90,0 

6,66 

Brix 

Äthylenchlorid, 

>» 

34,9 

90,45 

6,69 

Andrews 

C2H4CI2  .... 

97,7** 

Regnault*) 

» 

91,11 

6,74 

Favre  u. 
Silbermann 

Äthylenglykol, 

0 

85,40 

8,45 

Jahn 

» 

40 

82,83 

6,13 

S.  Young 
s.  0. 

„CaHilOH),    .  . 
Äthylenoxyd, 

194,49 

12,06 

Luginin*) 

» 

50 

115,11* 

Regnault  5) 

„CaH.O 

138,6 

6,10 

Berthelot" 

» 

100 

133,44* 

» 

Äthylidenchlorid, 

>» 

120 

140,0* 

,» 

CH3.CHCI2.  . 

67,0 

6,63 

Berthelot  i 

" 

120,9 

62,5 

4,63 

Ramsay  u. 

Ogier 

Äthylalkohol, 

Young  ^) 

>, 

Ö 

76,77 

7,60 

Jahn 

CjHfiOH.  .  .  . 

0 

236,5 

10,88 

Regnault*) 

Athylisobutyl- 

»1 

0 

229,04 

10,53 

Jahn 

äther. 

»> 

0 

234.14 

10,77 

Svensson 

_  C2H5 .  0.  C4H9 

79 

74,9 

7,64 

Nagornow 

» 

20 

252,0* 

Regnault  *) 

Äthyljodid, 

Rotinjai 

>» 

50 

264,0* 

» 

C2H5J 

58,95** 

Regnault  *} 

» 

70 

209,9 

9,65 

S.  Young 

s.     Bern,    t) 
S.  835.    Das 
Intervall    ist 

71,3 

46,87 
47,6 

7,31 
7,42 

Andrews 
Marshall 

" 

46,0 

7,17 

Kahlenbers 

0-343,1". 

Äthylnormal- 

1 

»» 

77,9 

202,4 

9,29 

Andrews 

propyläther 

» 

78 

206,4 

9,49 

Schall 

CoHs.O.CsHt 

60 

82,7 

7,28 

Nagornow  • 

» 

78,1 

erdampfu 

254,67* 

Wirtz                                          1 

Atmosph 

Rotinja  \ 

*  Ganze  V 

ngswärme.    **  Ganze  Verdampfungswärme  bei 

ärendruck.                            j| 

n.  Bött 

ger. 

185  c 


837 


Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien. 

Lit.  Tab.  i86,  S.  844. 

3.  Organische  Verbindungen.  (Fortsetzung.) 


Substanz 


Tempera- 
tur des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme 


I  kg        I  Mol. 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur dea 
Dampfes 


Verdampfung« 
wärme 


I  kg        I  Mol 


Beobachter 


Allylalkohol    . 

Ameisensäure, 

CH.Oa-  -  .  - 


Ameisensäure- 
äthvlester 
H.COz-QjHö 


Ameisensäure- 
isoamylester 
H.COj.QHn 
.. 
Ameisensäure - 

isobutylester, 
H.CO2.C4H9.  . 

>. 
Ameisensäure- 

methvlester 
HCOo.CH.  .  . 


^meisensäure- 
propylester, 
H.COj.CjH, 


100" 
101 


0 
50 


53,0 
54,2 
54,3 
54,3 


60 


123,2 
124.0 


98,0 
98,2 


30 


31,8 

32,5 
32.9 


40 


0 

80 


80,9 


163,29  I  947 
120,7  j  5.55 
103.7        4.77 


120,36 
120,37 


"3.25 
97.92 


100^4 

92,15 
100,1 
105,3 

94.4 


5.54 
5.55 


8,38 
7.25 


7.43 

6,82 
7.41 
7,79 
6,98 


98.9        7.32 
95,82      7,09 


75.75 
71,65 


8,55 
8,31 


77,0        7,85 
80,12  I  8,17 


114,27  '  6,860 


110,1      I  6,61 

110,45  i  6,630 
117,1      '  7,03 
115  6,9 

6,675 


111,25 


105.37 
87,49 


90,2 


9,27 
7.70 


7.94 


Luginin  *) 

Favre  u. 

Silbermann 
Berthelot  u. 

Ogier») 
Marshall 
Brown 


Jahn 
S.  Young 

s.  Bem  t) 
S.  835.  Das 
Interv.  reicht 
von  50*  biä 
235,3*. 

Berthelot  u. 

Ogier») 
Schiff 
Brown 
Andrews 
Marshall  u. 

Ramsay 
Kahlenberg 
S.  Young  s. 
Bem.t)S.835. 

Brown 
Schiff 


Schiff 
Brown 


.  Young 

s.  Bern,  t) 
S.  83s.  Das 
Interv.  reicht 
V.  30  bis  214° 

Marshall  u. 

Ramsay 
Brown 
Andrews 
Berthelot  u. 

Ogier») 
S.  Young  s. 
Bem.t)S.835. 

Jahn 
S.  Young 

s.  Bem.  t)  S. 
835.  Das  In- 
tervallreicht 
von  70  bis 
264,85* 

Marshall  u. 
Ramsay 


Ameisensäure- 
propylester, 
H.CO2.C3H7 


Amyläther, 
(C5H„),0  .  . 

Amylalkohol 
(Gärungs-) 
CsHn.OH    .  . 


„(aktiver) 
„(tertiärer) 

s.f.  Äthyldime- 

thylcarbinol 
Amylamin, 

CäHn.NHj 
Amylbromid, 

CsHnBr.  . 
Amylchlorid, 

CsHua  .  .  . 
Amylen,  CgHi 
Amyljodid, 

C5H11J  .  .  . 
Buttersäure, 

C4H8O2  •  •  . 


Buttersäure- 
äthylester, 
C1H5 .  C4H7O2 

Buttersäure- 
isoamylester, 
CsHji .  C4H7OJ 

Buttersäure- 
isobutylester, 
C4H9 .  C4H7O2 

Buttersäure- 
methylester, 
CHa.QHjOj  . 


81,20 

81,2 

90 


131 


95 


18,5 


1&4 
163 


119,0 
120,6 


178,0 
169,4 


156,7 
157 


100 


102,3 
102,5 


85.25  7,50 

90,36  7,95 

84.97  ;  7,49 

69,4  lii.o 


121,37  10,68 
123,79  10,89 


211,8** 

120,0 

115,91 
113,66 

10,56 
10,20 
10,00 

98,75 

8,59 

48,3 

7,3 

56,3 
75,0 

6,0 
5,25 

47,5 

9,4 

114,67 

10,09 

114,0 
113,96 

10,03 
10,03 

71,5 
73.65 

8,29 
8,54 

59,4 
61,79 

9,38 
9,76 

61,9 
64.59 

8,9 
9.31 

87,33 

8,91 

86,0 
77,80 

8.77 
7.93 

77.25 
79,75 

7,88 
8.13 

Schiff 
Brown 

S-  Young  s. 

Bem.t)S.835. 

Favre  u. 

Silbermann 


Diakonoff 
Regnault*) 
Schall 
Luginin  *) 


Kahlenberg 
Berthelot '») 


») 


.,        *) 

,.        '») 

Favre  u. 

Silbermann 
Schall 
Brown 


Schiff 
Brown 


Schiff 
Brown 


Schiff 
Brown 


Favre  u. 

Silbermann 
Schall 
S-  Young 

s.  Bem.  t) 
S.  835.  Das 
Interv.  reicht 
von  100  bis 
281,3* 

Schiff 
Brown 


Ganze  Verdampfungswärme  bei  Atmosphärendruck. 


H.  Böttger. 


838 


185d 


Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien 

Lit.  Tab.  186,  S.  844. 

3.  Organische  (aliphatische)  Verbindunge 

n.    ( Fortsetzung. 

Verdampfungs- 

Verdampfungs- 

Substanz 

Tempera- 

wärme 

Beobachter 

.Suhstany 

Tempera- 
tur des 
Dampfes 

wärme 

Rf^AHi/'htP*' 

Dampfes 

I  kg 

I  Mol. 

OUi.'Ottlll£> 

I  kg 

I  Mol. 

JJC*JUaCllLC 

- 

Buttersäure- 

Diamylen, 

methylester, 

(CsHio)^  •  •  •  . 

49,5 

6,9 

Berthelot ") 

CH3.C1H7O2  • 

102,70 

79,7 

8,1 

Marshall  u- 
Ramsay 

Dicyan,  (CN),>   . 
Dichloressig- 

0« 

103,0 

5,36 

Chappuis  ^) 

»> 

110 

76,09 

7,77 

S.  Young 

säure,   CHC1.>. 

Buttersäure- 

COOH 

138,4 

79,1 

10,2 

Luginin^) 

propvlester. 

Diisobutyl,  CsHis 

90 

70,03 

7,99 

S.  Young, 

C3H7.C4H7O, . 

143,6 

66,2 

8,6 

Schiff 

s.  Btm.  t)  S 

»» 

143,6 

68,29 

8,89 

Brown 

835.       Liter 
vall:    90    bis 
376,8". 

Butylalkohol, 

normaler, 

j. 

100 

68,12 

7,78 

C4H9{OH).  .  . 

116,8 

143-25 

10,611 

„ 

Diisobutylamin, 

„ 

106,48 

138,87 

10,287 

Luginin*) 

NH(C4H9)2     •    . 

65,85 

8,51 

Kahlenberg 

Butylalkohol, 

Diisopropyl, 

sekundärer, 

CsHu 

50 

77,90 

6,708 

S.  Young, 

C^HflCOH)  .  .  . 

100,2 

130,2 

9,65 

Brown 

s.  Bern,  t)  S 

Butylalkohol, 

tertiärer, 

835.       Inter 
vall :    50  bis 
327,35". 

C4H»(0H)  .  .  . 

83 

130,4 

9,66 

,, 

j. 

60 

76,20 

6,562 

Butyronitril, 

Dipropylamin, 

C3H7.CN  .  .  . 

115,41 

7,971 

Luginin  *) 

NH(C3H7)2     .    . 

75,69 

7,654 

Kahlenberg 

Capronitril, 

Dipropylketon, 

(CH3)2.CH.CH2 

(C3H7)2.CO.    . 

143,9 

75,94 

8,67 

Luginin^) 

.CH2.CN.  .  .  . 

156,48 

88,09 

8,553 

„ 

„ 

75,73 

8,64 

„       ') 

Caprylsäure- 

Essigsäure, 

äthylester, 

C2H4O2  .... 

110 

92,79 

5,570 

S.  Young, 

C2n6  .  CsHigOa 

207,6 

60,46 

10,41 

j^ 

s.  Bern,  t)  S 

Cetylalkohol 

58,08 

10,00 

Brown 

835.      Inter 
vall:    20  bii 
331,6". 

(Äthal),C,6H340 

58,48 

14,17 

Favre  u. 

„ 

117,4 

97,05 

5,83 

Brown 

Chloral, 

Silbermann 

„ 

118 

84,9 

5,09 

Berthelot  u- 

CCI3.CHO    .  . 

54,1 

8,0 

Berthelot«) 

Ogier* 

Chloralhydrat, 

„ 

118,5 

97,0 

5,82 

Marshall  u- 

CCl3.CH(OH)3 

132,3 

21,9 

j, 

Ramsa; 

Chloroform, 

„ 

119,2 

89,79 

5,390 

Luginin') 

CHCI3 

0 

67,0 

8,00 

Regnault  *) 

„ 

120 

94,38 

5,666 

S.  Young,  ! 

„ 

0 

67,0 

8,00 

Winkelmann 

Bem.t)S.83: 

„ 

60,9 

58,49 

6,98 

Wirtz 

„ 

101,91 

6,118 

Favre  u. 

60,9 

72,82* 
58,4 

6,97 

Marshall 

Essigsäureanhy- 

Silberman 

»» 

61,52 

59,29 

7,08 

Tyrer 

drid,  (C2Hs02)20 

137 

66,1 

>74 

Berthelot') 

» 

100 
100 

80,75* 
89,00* 

Regnault*) 

Essigsäureäthyl- 
ester, 

i.**^ 

«^  /U2.J 

Chlorpikrin, 

C2  H5  .  Cj  H3O2  • 

0 

102,14 

8,99 

Jahn 

CCWNOa)  .  .  . 

50,2 

8,3 

Nach  Waiden 

„ 

154,49** 

Regnault  *) 

Cyanchlorid, 

„ 

105,80 

9,317 

Favre  u. 

CNCl 

12,7 

135,0 

8,30 

Berthelot ") 

Silbermar 

Cyanwasserstoff, 

„ 

70 

87,42 

7,700 

S.  Young, 

HCN 

20 

210,7 

5,69 

99 

s.  Bern,  t) 

Dekan,  CioHjj  . 

159,45 

60,83 
60,06 

8,65 
8,54 

Luginin ') 

835.       Intf 
vall:    70  t 
350,1». 

Diäthylamin, 

,, 

73,1 

84,28 

7,422 

Wirtz 

(C2H5)2NH     .    . 

58 

91,0 

6,65 

Nadejdine 

73,1 

125,62*: 

„ 

Diäthylketon, 

„ 

74,0 

105,0     1 

9,25 

Schall 

(C2H5)2.CO.    . 

102,46 

90,54 

7,794 

Luginin  ^) 

,, 

74,6 

92,68 

8,162 

Andrews 

>' 

erdampfu 

90,90 

ngswärm 

7,825         „       *)       1 

,• 

77,0 

Atmosph 

83,1     1 
ä  rendruck 

7'32 

Schiff 

*  Ganze  V 

e.    ** 

danza  Verdam 

pfungswärme  bei 

H.  Böttger. 


185  e 

839 

1 

Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien 

Lit.  Tab.  186,  S.  844. 

3.  Organische  (aliphatische)  Verbindungen.    (Fortsetzung.) 

Verdampfungs- 

Verdampfungs- 

Tempera- 

wanne 

Tempera- 

warme 

Substanz 

tur  des 

Rftnharhfpr 

^iiH^tiinz 

r 

Rpobarhfpr 

Dampfes 

.*. 

I  Mol. 

U  WVl-r  A^II  L&i 

OUL/OlAlt£. 

tur  des 
Dampfes 

ikff 

I  Mol. 

XJ  &\^IL/ AC<1  b  vi 

Essigsäureäthyl- 

Hexan, CgHu    • 

68« 

79,4 

6,84 

Mabery  u. 

ester, 

Goldstein 

CjHs .  C2H3OJ  • 

77,loo 

77,3 

80 

88,1 

88,37 
85.78 

7,76 

7,782 
7Ö54 

Marshall  u. 

Ramsay 
Brown 

S.  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 

., 

70 

79,2 
79,19 

6,82 
6,819 

Marshall 
S.  Young, 

s.  Bem.  t)  S. 
835        Inter- 
vall:   60   bis 

„ 

90,9 

8,00 

Kahlenberg 

M 

80 

77.55 

6,678 

1  Essigsäurebutyl- 

Hexylen,  CbHij. 

0 

92,76 

7,801 

Jahn 

ester, 

Isoamylalkohol, 

C4H9  .CjH302  • 

124,2 

73.9 

8,6 

Brown 

hauptsächl.    in- 

Essigsäureiso- 

aktiv,  QH,,.  OH 

131,6 

125,1 

11,02 

Brown 

amylester, 

Isoamylalkohol, 

!      C5H11  .  C2H3O1 

142,0 

66,35 

8,63 

Schiff 

hauptsächl.  ak- 

„ 

143,6 

69,0 

9,0 

Brown 

tiv,  CäH„. OH. 

130,1 

124.7 

10,99 

„ 

Essigsäureiso- 

Isobuttersäure, 

butylester. 

C4H8O* 

154 

"1,5 

9,82 

„ 

C^Hg.  CjHiOj  • 

116 
216,8 

72,46 
69,9 

8,41 
8,12 

Schiff 

Isobuttersäure- 
äthylester. 

Essigsäure- 

CH5.C4H7O,. 

109,8 

71,95 

8,35 

„ 

methylester, 

jj 

110 

6g,2 

8,0 

Schiff 

CHs  •  C2H3O2  • 

0 
50 

113,86 
100,34 

8,431 
7.430 

Jahn 

S-  Young, 

Isobuttersäure- 
isoamylester, 

s  Bern,  t)  S. 
835.      Inter- 
vall:   50  bis 

C5HH.C4H7O2 

168 

57,65 

9,12 

,» 

Isobuttersäure- 

333.7°. 

isobutvlester. 

,, 

56 

110,2 

8,160 

Andrews 

QHs.CiHTO... 

148,6 

59,95 

8,64 

»» 

" 

57,1 

97'0 

7,18 

Marshall  u- 
Ramsay 

Isobuttersäure- 

148,4 

63,4 

9,1 

Brown 

» 

57,3 

93'95 

6,957 

Schiff 

methvlester. 

„ 

98,26 

7,276 

BrowTi 

CH3.C4H7O,  . 

90 

76,32 

7,79 

S.  Young, 

'             „ 

60 

98,59 

7.301 

S.  Young,  s. 

s.  Bern,  t)  S. 

Essigsäure- 

Bem.t)S.835. 

835        Inter- 
vall:   40   bis 

propylester, 

267,55". 

CsHj.CjHaOz. 

100 

79,80 

8,15 

S.  Young, 

».  Bern,  t)  S. 
835.       Inter- 
vall:   90  bis 
376,3  *. 

»» 

92,8 

92,4 
92,5 

75,0 

79,07 
75,5 

7.66 

8,07 
7,71 

Marshall  u. 

Ramsay 
Brown 
Schiff 

», 

101,25 
102,3 

83,2 

77'3 

8,5 
7,9 

Marshall  u. 

Ramsay 
Schiff 

» 
Isobuttersäure- 
propylester. 

100 

74,77 

7,63 

S.  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 

'> 

102,3 
110 

80,45 
78.23 

8,21 
7,99 

Brown 

S.  Young,  s. 

C3H7  .  C4H702  . 

Isobutylalkohol, 

134,0 

63,9 

8,3 

Schiff 

aykol/' 

Bem.t)S.835. 

C4Hv{0H) .  .  . 

108,2 

138.4 

10,25 

Brown 

QH^lOH),   .  . 

190,90 

11.845 

Luginin') 

„ 

107,67 

134.34 

9,952 

Luginin  *) 

Heptan.  C;Hi8  . 

90 

77.77 

7,79 

S.  Young, 

s.  Bern,  t)  S. 
835.      Inter- 
vall:  70  bis 

Isopentan,CsHi2 

30 

81,43 

5,87 

S.  Young, 

s.  Bern,  t)  S. 
835.       Inter- 

vall:   10   bis 

366,850. 

187,8». 

" 

98 

74.0 

7,41 

Mabery  u. 
Goldstein 

Isopropylalkohol. 

27—28 

88,71 

6,397 

Vogel 

100 

75,80 

7,59 

S.  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 

C3H7(0H)  .  .  . 

,» 

82,85 
82,19 

161,1 
157,82 

9,68 
9.479 

Brown 
Luginin*) 

Heptylalkohol, 

I  so  valeri  ansäure, 

i            normaler. 

C5H10O2  .  .  .  . 

176,5 

101,03 

10,31 

Brown 

!    C,H,5(0H)   .  . 

176,1 

105,0 

12,2 

Brown 

Isovaleriansäure- 

1  Hexan,  CH,«    . 

0 

89,16 

7,678 

Jahn 

äthylester, 

; 

1 

66,9 

81,85 

7,048 

Ty  er 

C2H5  .C5Ha02  . 

143,6 

67,84 

8,83 

" 

H.  Böttfer. 


840 


185  f 


Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien 

Lit.  Tab.  I 

86,  S.  844. 

3.  Organische  (aliphatische)  Verbindungen.    (Fortsetzung.) 

Verdampfiings- 

Verdampfungs- 

Tempera- 

wärme 

Tempera- 

wärme 

^iihstan7 

tur  des 
Dampfes 

\K^c^'Äc\\\^x 

*siih^t;in7 

tur  des 

Beobachter 

OUiUOLAilAi 

I  kg 

I  Mol. 

i-ß^yjVJ  iX\^\\\,^k 

%J\A\J^  LAIlf* 

Dampfes 

I  kg 

I  Mol. 

Isovaleriansäure- 

Methylchlorid, 

isobutylester, 

CH3CI 

0» 

96,9 

4,89 

Chappuis  ^) 

C^Hg  .  C5H9O2  . 

169,40 

60,41 

9,55 

ßfown 

Methylenchlorid, 

Isovaleriansäure- 

CHjCU    .... 

75,3 

6,40 

Berthelot  u. 

methylester, 

Ogier« 

CHS.C5H9O2  . 

116,2 

72,38 

8,40 

» 

Methylhexyl- 

Kohlensäure- 

keton. 

diäthylester, 

CHs.CO.QHu 

71,11 

9,11 

Luginin*) 

(CH5)2.COa    . 

126,28 

72,85 

8,60 

Luginin*) 

Methyljodid, 

,, 

73,07 

8,63 

„      *) 

CH3J 

42  2 

46,1 

6,54 

Andrews 

Kohlensäure- 

,, 

45,9 

6,51 

Marshall 

dimethylester, 

Methyliso- 

(CH3)2.C03.    . 

90,3 

87,87 

7,913 

„      ^) 

propylketon. 

„ 

88,26 

7,948 

„      *) 

CH3.CO.C3H7 

94,04 

88,67 

7,632 

Luginin^) 

Mesityloxyd, 

„ 

89,87 

7,736 

„      '') 

(CH3)2.C:CH 

Nitroäthan, 

.CO.CH3.  .  . 

85,74 

8,409 

„      *) 

C2H5.NO2    .  . 

92,0 

6,90 

Berthelot") 

Methyläthyl- 

Nitromethan, 

keton, 

CH3.NO2.  .  . 

"5 

7,0 

,» 

CH3.CO.C2H5 

„ 

79,54 

103,44 
103,77 

7,454 
7,478 

Nonylsäure- 

äthylester, 

Methyläthyl- 

C2H5.  C9H17O2 

227 

50,08 

9,32 

Brown 

ketoxim, 

Oktan,  normales, 

(PJJ;>CN(OH) 
Methylal, 

197,71 

"5,73 

10,078 

„      =) 

CsHig 

120 

71,43 

8,15 

S.  Young, 

s.  Bern,  t)  S 
835.       Intel 
vall:  120  bi 

CH2.(OCHs)2. 

42 

89,9 

6,88 

Berthelot  u. 

296,3». 

Methylalkohol, 

Ogier 

„ 

124,9 

70,92 

8,09 

Luginin  ^)  *) 

CHalOH)  .  .  . 

0 

289,17 

9,263 

Ramsay  u. 
Young  *) 

„ 

125 

71,1 

8,12 

Mabery  u. 
Goldsteil 

» 

0 

292,22 

9,3605 

Jahn 

„ 

130 

70,04 

7,99 

S.  Young,  s 

„ 

50 

274,14 

8,781 

i  Ramsay  u. 
1        Young  3) 

Bem.t)S.83f 

» 

60 

269,41 

8,630 

Oktylalkohol, 

,1 

60 

269,41 

8,630 

S.  Young, 

normaler. 

s.  Bem.  t)  S. 

CsHi^.OH    .  . 

196 

97,46 

12,68 

Brown       ^ 

835,       Inter- 
vall: 0—340". 

Oktylalkohol, 

yf 

261,6 

8,38 

Marshall 

sekundärer, 

9t 

64,5 

267,48 

8,568 

Wirtz 

C8H17.OH    .  . 

180 

94,48 

12,30 

„          1 

yt 

64,5 

307,01* 

» 

Orthokieselsäure- 

■ 

65,8 

263,7 

8,45 

Andrews 

äthylester. 

\ 

66,2 

262,2 

8,40 

Brown 

Si(OC2H5)4  .  . 

33,65 

7,02 

Ogier  5)      1 

„ 

66,5 

261,7 

8,38 

Schall 

Oxalsäure- 

»> 

70 

264,51 

8,473 

Ramsay  u. 
Young  *) 

diäthylester, 

C>04(C2H5)2  .    . 

184,4 

72,72 

10,62 

Andrews 

» 

70 

264,51 

8,473 

S.  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 

Pentan,"c5H,2  • 

0 

67,58 
74,89 

9,87 
5,399 

Luginin*) 
Jahn 

n 

100 

246,01 

7,880 

Ramsay  u. 
Young'') 

„ 

30 

85,76 

6,183 

S.  Young,  ! 
Bem.  t) 
S.  835. 

150 

206,13 

6,603 

^ 

tf 

aoo 

151,84 

4,863 

,, 

„ 

40 

84,31 

6,078 

„ 

n 
„ 

230 
238,5 

84,47 
44,23 

2,706 
1,417 

„ 
„ 

Propionitril, 
C2H5.CN  .  .  . 

97,16 

134,40 

7,399 

Luginin*) 

Methylbutyl- 

keton, 

Propionsäure, 
CsHgO,  .... 

140,6 

128,93 

9,547 

Brown 

CH8.CO.C4H9 

127,61 

82,91 

8,299 

Luginin  ^) 

„ 

91,44 

6,777 

Luginin') 

» 

'^erdampfi 

82,35 
ingswärm 

8,243 

„      *) 

■'. 

*  Ganze  \ 

e. 

H.  Böttfer. 


185  g 


841 


Verdampfungswärme  in  kg-Kalorien. 

Lit.  Tab.  i86,  S-  844. 
3.  Organische  (aliphatische  u.  cyklische)  Verbindungen.     (Fortsetzung.) 


Substanz 


Tempera- 
tur des 
Dampfes 


Verdampfiings- 
wärme 


I  kg 


I  Mol. 


Beobachter 


Substanz 


Tempera- 
tur des 
Dampfes 


Verdampfungs- 
wärme 


I  kg        I  Mol. 


Beobachter 


Pn^ionsäure- 
äthylester, 
C4  H5  •  C3  HsOi . 


*ropionsäure- 

isoamylester, 
CsHn.C3H50, 

„ 
'ropionsäure- 

isobutylester, 
C4H9.  C3H5O2 . 
'ropionsäure- 

methylester, 
CH3.C3H5OJ  . 


Topionsäure- 

propylester. 
CaHj.C^HsO,. 

ropylalkohol, 

normaler, 
CjHj.OH  .  .  . 


rimethylcarbi- 
fl*,(CH3)3C(OH) 
I  aleriansäure, 

!CH„o, 

„ 
ansäure- 
äthylester, 
-.Hs.QHsO,. 
laieriansäure- 

isoamylester, 
iCiHu.CsH^Os 
|aleriansäure- 

•sobutylester, 
|C,H,.CsH,0,. 


90» 


98,7 
99,2 
99.2 


100 


160,5 
160,6 


136,8 


78,95 
79,7 

80 

80 


122,6 
122,6 


0 
90 


97,2 
97,3 
97,32 
100 

82,8 
184,6 
134,0 
187,5 
169,0 


80,49      8,22 


77.1 
80,3 
81,8 


7,9 
8,2 

8,4 


79,23  i    8,09 


63,05 
65,31 


66,0 


88,94 

89,0 
89,0 

84,15 
87.07 


71.5 
73.73 


165,92 
169,0 


160,97 
166,3 
162,6 
164,0 

127,38 

103,52 
103,1 


64,65 
56,2 


9,09 
9,41 


8,6 


7,83 

7.84 
7,84 

7^|i 
7.67 


8,30 
8,56 


9,966 
10,15 


9,669 
9,99 
9,77 
9,85 

9.436 

10,57 
10,52 


8,48 


9,7 


S.  Young, 
s  Bern,  t)  S. 
835.       Inter- 
vall :   40   bis 
»72,9  •• 

Schiff 
Brown 
Marshall  u. 

Ramsay 
S.  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 

Schiff 
Bro>Mi 


Schiff 


S-  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 
Brown 
Marshall  u- 

Ramsav 
Schiff 

S-  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 

Schiff 
Brown 


Diakonoff 
S.  Young, 

s.  Bern,  t)  S 
835.  Inter- 
vall: 80  bis 
363,7». 

Luginin  *) 
Brown 
Schlamp 
S.  Young,  s. 
Bem.t)S.835. 
de  Forcrand') 
Favre  u. 

Silbermann 
Brown 


Schiff 


Valeriansäure- 
methylester, 

CH3.(iH902    . 

Valeriansäure- 
propylester, 

C3H7 .  CgHsOi  • 

Valeronitril, 
C4H9.CN  .  .  . 


116,3  < 
155,5 


69,95      8,12 

61,2     i    8,8 
95.95  !    7,97 


Schiff 


Kahlenberg 


b)  Cyklische  Verbindungen. 


Acetophenon, 
C6H5.CO.CH3 

Äthylbenzol, 
CgHs-CgHs  .  . 

Anathol,  CH3 . 
CHrCH.QHö 
.OCH3    •  .  .  . 

Anilin,  CbHsN  Hg 


Anisol, 

C8H5.OCH3.  . 
Benzaldehyd, 

QH5.CHO  .  . 
Benzoesäure- 

äthylester, 

QHs.COj.C^Hs 

Benzol,  QHe 

„       (fest) 

„        QiH« 


Benzonitril, 

UH5.CN  .  .  . 
,, 
Benzylalkohol, 

CsHs.CHjOH. 


57.85      9,15 
•  vergl.  auch  Butylalkohol,  tertiär  S-  838. 


203,7 

77.24 

9,27 

134,7 

76,4 

8,14 

71,51 

10,59 

183 

92,3 
104,17 

8,59 
9,695 

"3,9 

10,60 

184,3 

109,6 
±  0,6 

10,20 

143,4 

81,39 

8,80 

86,55 

9,18 

64.4 

9,7 

0 

100,0 

7,81 

0 
80,1 

80,1 

80,35 

80,35 

80,2 

136.72 
92,91 

127,95* 
94,35 
93,45 
94.4 

10,67 
7.25 

7,36 
7.29 
7.35 

80,0 

92,97 
93.9 

7.256 
7,33 

100 

132,11* 

210 

154.5* 

93.55 

7,301 

70 

94.93 
96,70 

7,409 
7,547 

80 
90 

95,45 
93.61 

7,450 
7.306 

191 
190,89 

87,7 
87.71 

9,04 
9,04 

98,46 

10,64 

Luginin') 
Schiff 


Luginin  •) 
Petit 
Luginin') 
Marshall  u. 

Ramsay 
Kurbatoff») 


Luginin  •) 
Luginin  ') 


Kurbatoff*) 
Regnault*) 
Jahn 
Wirtz 

,. 
Tyrer 
Schiff 
Marshall  u. 

Ramsay 
Luginin*) 
Nagomow  u. 
Rotinjanz 
Regnault 

Kahlenberg 
Brown  •) 
S.  Young, 

s.  Bern,  t  S. 
835.  Inter- 
vall: 70  bis 
a88,5">- 

Kahlenbei^ 
Lugfinin*) 

Luginin*) 


Ganze  Verdampfungswirme. 


H.  Bottgef. 


842 


18511 


Verdampfungswärme  in  kg- Kalorien 

Lit.  Tab.  186,  S.  844. 

3. 

Organische  (cyklische)  Verbindungen 

(Fortsetzung.) 

Verdampfungs- 

Verdampfungs- 

Tempera* 

wärme 

Tempera- 

wärme 

Substanz 

tur  des 

Rpohnrht^r 

^iih^f  ^n7 

tur  des 

Rpobarhtp 

Dampfes 

I  kg 

I  Mol. 

l-'W^.'IL/M^illWi 

OU)L/oLMtl£< 

Dampfes 

ikg 

I  Mol. 

LJ^KJtJ  U^llK^ 

Brombenzol, 

Methylanilin, 

CoHsBr  .... 

150° 

56,05 

8,80 

S.  Young, 

CbH5.NH(CH3) 

193,8° 

95,52      10,23 

Schiff 

s.  Bern,  t)  S. 
835.       Inter- 
vall: 150  bis 

Methylcyclo- 

hexan, 
CftHii .  CH3  .  • 

101,0 

76,4      '    7,50 

Nagornow 

,. 

160 

55,21 

8,67 

„ 

Rotinja 

" 

156,0 

57,9 

9,1 

Nagornow  u. 
Rotinjanz 

,, 

98 

75,7 

7,43 

Mabery  u. 
Goldste 

Chlorbenzol, 

Nitrobenzol, 

CeHsCl    .... 

130 

74,24 

8,35 

S.  Young, 
s.  Bem.  t)  S. 
835.       Inter- 
vall: 130  bis 
270». 

C8H5.NO,    .  . 
a-Pikolin, 

CsHiNlCHs)    . 
Piperidin, 

151,5 

79,15       9,74 
90,75  \    8,446 

Luginin  ^) 
Kahlenberg 

,» 

140 

73,36 

8,25 

„ 

CsHnN   .... 

105,8 

88.92       7,567 

Luginin  *) 

" 

131,6 

75,9 

8,5 

Nagornow  u. 

Propylbenzol, 

Rotinjanz 

C6H5.C3H7  .  . 

157,2 

71,75       8,62 

Schiff 

Chlorcyclohexan, 

Pseudocumol, 

QHu.Cl  .  .  . 

142,0 

74>9 

8,9 

jj 

C,H3.(CH3)3     . 

168,0 

72,80       8,52 

,, 

Cyclohexan, 

>, 

73,7         8,63 

Kurbatoff 

CeHi2 

80 

86,72 

7,293 

Young 

Pyridin,    G5H5N 

115 

104,0         8,22 

Kahlenberj 

" 

6870 

87,3 

7,34 

Mabery  u. 
Goldstein 

Terpentinöl, 

115,51 

101,39       8,015 

Luginin') 

» 

80,9 

85,4 

7,18 

Nagornow  u. 
Rotinjanz 

CioHig 

68,73       9,36 

Favre  u. 
Silbermai 

Cyclohexanol, 

j, 

139,15* 

Regnault 

CHu-OH    .  . 

161,1 

108,1 

10,82 

^^ 

j, 

159 

68,5         9,3 

Schall  • 

Cymol, 

„ 

159,3 

74,0     i  10,7 

Brix 

CHs.CsHi  .C3H7 

175 

66,30 

8,89 

Schiff 

Toluol, 

1 

» 

67,64 

9,07 

Brown  2) 

CeHs-CHs     .   . 

110,8 

83,6     1    7,70 

Schiff 

Dimethylanilin, 

,, 

87,43       8,05 

Brown  ^)  ': 

QHs.NCCHs), 

191,75 

80,97 

9,81 

Luginin^) 

', 

110,8 

86,8         7,99 

Marshall  f 

Dimethylhexa- 

Rann 

methylen,  CsHi« 

118   119 

71,7 

8,0 

Mabery  u. 

„ 

110,2 

86,2     !    7,94 

Nagornow 

Goldstein 

Rotinjl 

Dimethylpenta- 

o-Toluidin,   CH3 

methylen,C7Hi4 

90-92 

81,0 

7,95 

» 

.CeHi.NHa.  . 

197,7 

95,085  10,18 

Luginin  •) 

Dimethylortho- 

m-Xylol, 

i 

toluidin,  CH3. 

CaH^.lCHs)«    • 

139,9 

78,25 

8,30 

Schiff 

C6H4.N(CH3)2 

148 

70,27 

9,49 

Luginin^) 

,j 

139,9 

82,3 

8,73 

Nagornow 

Fluorbenzol, 

Rotinjs 

CeHsF 

80 

80,07 

7,699 

S.  Young, 

jj 

81,34 

8,63 

Brown  8) 

s.  Bern,  ti  S. 

138,5 

82,8 

8,78 

Marshall  i 

835.       Inter- 
vall :    80   bis 

Ramsa 

280«. 

o-Xylol, 

„ 

90 

78,59 

7,548 

„ 

C8H4.(CH3)2     • 

82,47 

8,75 

„ 

Jodbenzol, 

„ 

144,6 

82,5 

8,75 

Nagomo» 

CeHsJ 

180 

46,69 

9,52 

S.  Young, 

s.  Bem.  t)  S. 

p-Xylol, 

Rotinj 

835.       Inter- 
vall: 180  bis 

CeH*. (0113)2    • 

80,98 

8,59 

Marshall 

270«. 

Ramsa: 

», 

190 

46,23 

9,43 

,, 

», 

138,5 

81,1 

8,60 

Nagomov-^ 

Karvacrol,C6H3. 

1 

Rotinj  z 

CH3.C3H7.(OH) 

68,08 
100,46 

10,22 

Luginin*) 

m-  Kresol, 
CH3.C6H4.OH 

201,64 

10,81 

*  Ganze  V 
druck. 

erdampfu 

ngswärme  bei  Atmosplür 

Mesitylen, 

C6H3.(CH3)3     . 

162,7 

71,75 

8,62 

Schiff 

»> 

74,42 

8,94 

Brown  *) 

^ 

H.  Böttser. 


i 


185 


843 


Verdampfungswärme  in  kg-Kalorien. 
Formeln  für  die  Verdampfungswärme  bei  verschiedenen  Temperaturen. 

1=  Gesamtwärme  (in  15"- Kalorien),  durch  welche  i  g  der  Flüssigkeit  von  o"  in  Dampf  von  f^  verwandelt  wird, 
r  =  Verdampfungswärme  (in   15°- Kalorien),   durch   welche   i  g  der  Flüssigkeit   von  t^  unter  dem  zugehörigen 

Dampfdruck  P  in  Dampf  von  t°  verwandelt  wird. 
Lit.  Tab.  186,  S.  844. 


A^asser,  H2O /i  =  606,5  +  0,305  <.    (Regnault  (2).) 

r  =  6o7  —  0,708  <•     (Clausius,  Mechan.  Wärmetheorie.) 

X  =  589,5  +  0,7028 1  —  0,0031947  ^  +  0,000008447  ^.    (Winkelmann.) 

r  =  589,5  —  0,2972*  —  0,0032147*- +  0,000008147  ('.     {  „  ) 

A  =  604,18  -r  0,3360*  +  0,000136 <*.     (Ekholm.) 

A.  =  603,2  +  0,356*  —  0,00021 1*  oberhalb  100".    (Starkweather.) 

Ä  =  589,9  4-  0,442  *  —  0,00064  <*  unterhalb  100".    (Starkweather.) 

»■  =  596,73  —  o,6oio  *.    ( Griff  iths.) 

r  =  597,44  —  0,580 «.     (A.  W.  Smith.) 

»•  =  94,210(365  —  i)"»^^"*' (zwischen  30  und  100°).    (Henning  (i).) 

♦■  =  538,46  —  0,6422  (*  — 100)  — 0,000833  ('  —  100)*  (zwischen  100  und  180"). 

(Henning  (2).) 
*■  =  539.66  —  0,718  (*  —  100)  (zwischen  120  und  180").    (Henning  (2).) 
■^  =  639,11  +  0,3745  (* — 100)  —  o,ooo99o(*  —  100)*.     (H.  N.  Davis.) 

Aceton,  (0^3)2 .  CO >?  =  140,5  +  0,36644*  —  0,000516**  (—3  bis  147").    (Regnault  (4).) 

»•=i40»5 — 0,13999*  — 0,0009125'"  (—3  bis  147%  (Regnault  (4).) 
^  =  139,9  4- 0,23356*  +  0,00055358**  ( — 3  bis  147").  (Winkelmann.) 
r  =  139,9  —  0,27287*  +  0,0001571 1*  ( — 3  bis  147").    (Winkelmann.) 

ühyläther,  C4H10O >l  =  94,00  +  0,45000 *  — 0,0005556 **  ( — 4  bis  121").    (Regnault  (4).) 

r  =  94,oo  — 0,07900*  — 0,0008514  t*  (  „  ).     (  „  ) 

^  =  93,50  +  0,42083*  —  0,0002083**  (  „  ).    (Winkelmann.) 

»•  =  93»5o  — 0,1082*  — 0,0005033**    (  „  (.     (  „  ) 

3enzol,  C«Hg .i  =  109,0  +  0,24429 *  —  0,0001315**  (7  bis  215").    (Regnault  (4).) 

»•  =  107,05  —  0,158*.    (Griffiths  und  Marshall.) 

:hloroform,  CHCI3 >?  =  67,00  +  0,1375*  (—5  bis  159").    (Regnault  (4).) 

r  =  67,00  +  0,09485*  — 0,00005072 *M- 5  bis  159»).    (Regnault  (4).) 
>i  =  67,00  +  0,14716*  —  0,0000937**    (  „  ).    (Winkelmann.) 

r  =  67,00  —  0,08519*  — 0,0001444**    (  „  ).    (  „  ) 

Cohlenstofftetrachlorid,  CCU    .    .     /l  =  52,00  +  0,14625  *  — 0,000172  **  (8  bis  163").     (Regnault  (4).) 

r  =  52,00  —  0,05173*  —  0,0002626**  (8  bis  163").    (Regnault  (4).) 
A  =  51,90  +  0,17862  *  —  0,0009599**  +  0,000003733**  (8  bis  163').  (Winkel- 
mann.) 
r  =  51,90  —  0,01931  *  —  0,0010505  **  +  0,000003733  **  (8  bis  163").  (Winkel- 
mann.) 
chwefelkohlenstoff,  CS2  .    .    .    •    ^  =  90,0  +  0,14601  *  — 0,0004123t*  (—6  bis  143»).    (Regnault  (4).) 

r  =  9o,o  —  0,08922*  —  0,00049381*  (  „  )•    (>         „  ) 

^  ==  89,5  -f-  0,16993 '  —  0,0010161  *■  +  0,0000034245  *'  ( — 6  bis  143"). 
(Winkelmann.) 

1  r  =  89,50  —  0,06530  *  —  0,0010976  **  +  0,0000034245  **  ( — 6  bis  143"). 

(Winkelmann.) 

'Cohlendioxyd,  CO2  (-25  bis  31°)    »•*  =  118,485  (31 —*)  — 0,4707(31 —*)•.    (Cailletet  u.  Mathias  (i).) 

|>tidcoxydul,  NjO  (—20  bis  36»)  .    »•*  =  131,75  (36,4  — <)  — 0,928  (36,4  —  *)*.    (Cailletet  u.  Mathias  (i).) 

j^wefeldioxyd,  SOj  (o  bis  20")  .     r  =  91,87  —  0,3842*  —  0,000340  t*.    (Mathias  (i).) 

iJauerstoff »•  =  60,67  —  0,20802'.    (Alt.) 

jJtickstoff r  =  68,85  —  0,2736  r.    (Alt.) 


H.  Böttger. 


844 


186 


Literatur  zu  Schmelz-  und  Verdampfungswärme. 


Äkerman,  Jernkontorets  Annaler,  1886;  Stahl  und 
Eisen  1886. 

Alluard,  Ann.  chim.  phys.  (3)  57,  476;  1859.  Liebig 
Ann.  113,  150;  1860.    Phil.  Mag.  (4)20,  488;  1860. 

Alt,  Ann.  Phys.  (4)  19,  739;  1906. 

Andrews,  Quart.  Journ.  ehem.  Soc  London  1,  27; 
1849.     Pogg.  Ann.  75,  501;  1848. 

Barschall,  ZS-  Elch.  17,  345;  191 1. 

Battelli,  Atti  Ist.  Ven.  (6)  3,  1781;  1884/85.  Rend. 
Line.  1,  621;  1885. 

Behn,  Ann.  Phys.  (4)  1,  270;  1900. 

Bernini,  Phys.  ZS.  7,  168;  1906. 

Berthelot  i):  C.  r.  78,  716;  1874.  Ann.  chim.  phys. 
(5)  4,  74,  106,  155;  1875.  —  la):  Ann.  chim.  phys. 
(5)  5,  443.  477;  1875-  —  2):  C.  r.  78,  162;  1874. 
Ann.  chim.  phys.  (5)  6,  171,  172;  1875.  —  3):  Ann. 
chim.  phys.  (5)  9,  178;  1876.  C.  r.  82,  121;  1876.  — 
4):  Ann.  chim.  phys.  (5)  9,  295;  1876.  C.  r.  82, 
124;  1876.  —  5):  Ann.  chim.  phys.  (5)  12,  531,  533; 
1877.  —  6):  Ann.  chim.  phys.  (5)  12,  541,  545,  546; 
1877.  C.  r.  85,  II,  12,  649;  1877.  —  7):  Ann.  chim. 
phys.  (5)  12,  558;  1877.  C.  r.  85,  648;  1877.  — 
8):  Ann.  chim.  phys.  (5)  16,  215,  242;  1878.  C.  r. 
86,  786;  1878.  —  9):  C.  r.87,  575;  1878.  —  10):  C  r. 
88,  53;  1879.  Ann.  chim,  phys.  (5)  17,  137;  1879.  — 
II):  C.  r.  89,  120;  1879.  Ann.  chim.  phys.  (5)  18, 
386;  1879.  —  12):  Cr.  90,  842,  1511;  1880.  Ann. 
chim.  phys.  (5)  22,  431;  1881.  —  13):  Ann.  chim. 
phys.  (5)  27,  397;  1882.  C.  r.  92,  827;  1881.  — 
14):  Ann.  chim.  phys.  (5)  27,  375;  1882.  C.  r.  93, 
118;  1881.  —  15):  Thermochimie.  Bd.  2.  Paris 
1897.  —  16):  Ann.  chim.  phys.  (7)  4,  126,-  1895.  — 
17):  Ann.  chim.  phys.  (6)  7,  202;  1886. 

Berthelot  u.  Ogier  i):  Ann.  chim.  phys.  (5)  23,  204, 
207,  208;  1881.  C.  r.  92,  672,  673,  674;  1881.  — 
2):  C  r.  92,  771 — 774;  1881.  Ann.  chim.  phys.  (5) 
30,  201,  225,  227,  228;  1881.  —  3):  Ann.  chim. 
phys.  (5)  30,  382;  1883.  —  4):  Ann.  chim.  phys.  (5) 
80,  400;  1883.  —  5):  Ann.  chim.  phys.  (5)  30,  411; 
1883.  —  6):  Ann.  chim.  phys.  (5)  30,  406;  1883. 

Bogoja wIenski,  zitiert  nach  T  a  m  m  a  n  n ,  Kristallisieren 
und  Schmelzen,  Leipzig  1903,  S.  45.  i)  Sehr.  d.  Dor- 
pater  Naturf.  Ges.  13,  i;  1904.  Chem.  Zbl.  1905, 
H,  945- 

Brix,  Pogg.  Ann.  55,  341;  1842. 

Brönsted,  ZS.  ph.  Ch.  68,  713;  1910. 

Brown  i):   Journ.  chem.  Soc.  83,  987;  1903.    Chem. 
Zbl.  1903,  II,  650. 
„      2):   Journ.  chem.  Soc.  87,  265;  1905. 

Bruner,  Ber.  chem.  Ges.  27,  2102;  1894. 

Bunsen,  Pogg.  Ann.  141,  31;  1870. 

Caiiletet  et  Mathias  i):  Journ.  Phys.  (2)  5,  562,  563; 
1886. 
„  2):  C.  r.  104,  1567;  1887.  Journ. 

Phys.  (2)  6,  414;  1887. 

Chappuis  i):  Ann.  chim.  phys.  (6)  15,  517;  1888.  C.  r. 
104,  897;  1887. 
„        2):  Ann.  chim.  phys.  (6)  15,  517;  1888.   C  r. 
106,  1007;  1888. 

Cohen,  ZS-  ph.  Ch.  14,  86;  1894. 

Colson,  C.  r.  104,  429,  430;  1887. 

Cunningham,  Dublin  Proc.  (N.  S.)  9,  414;  1901. 

Davis,  Proc.  Am.  Aead.  45,  267;  1910. 

Demerliac,  Journ.  Phys.  (3)  7,  591;  1898. 


Desains,  C  r.  16,  981;  1843.    Journ.  prakt.  Chem.  2J 

308;  1843. 
Diakonoff,  Bull.  Soc  chim.  (2),  38,  172;  1882. 
Dieterici,  Wied.  Ann.  37,  504;  1889. 
Ehrhardt,  Wied.  Ann.  24,  257;  1885. 
Ekholm,    Bihang    Handl.    Svensk.  Akad.  15,   Afd.  ] 

No.  6,  1884.     Nach  Beibl.  14,  1082;  1890. 
Elliott  u.  Mclntosh,  Journ.  phys.  Chem.  12,  163;  igof 
Estreicher,  Bull.  Aead.  Cracovie.  1904,  S.  183. 
Estreicher  u.  Schnerr,  Krakauer  Anz.  1910,  345.  Rei 

Chem.  Zbl.  1910,  II,  1737. 
Estreicher  u.  Staniewski,    Krakauer  Anz.  1910,  34c 

Ref.  Chem.  Zbl.  1910  II,  1737. 
Eykman,  ZS.  ph.  Ch.  4,  518;  1889. 
Favre,  C.  r.  39,  729;  1854.    Lieb.  Ann.  92,  194;  185^ 
Favre  u.  Silbermann,  C.  r.  23,  411;  1846.    C.  r.  25 

450;  1889.     Ann.  chim.  phys.  (3)  37,  461 ;  1853. 
Ferche,Diss.Halle  1890.  Auszug  :Wied.Ann.  44, 279;  189] 
Fischer,  Wied.  Ann.  28,  430;  1886. 
Foote  u.  Levy,  Amer.  chem.  Journ.  37,  499;  1907. 
de  Forcrand  i):  C.  r  .133,  513;  1901. 
„  2):  C  r.  134,  718;  1902. 

„  3):  C  r.  130,  1620;  1900. 

„  4):  C.  r.  136,  945;  1903. 

„  5):  C.  r.  136,  1034;  1903. 

„  6):  C.  r.  132,  570;  1901. 

Franklin  u.  Kraus,  Journ.  phys.  Chem.  11,  553;  190? 
Gautier,    These   de    Pharm.    1888.     Nach   Bertheld 

Thermochimie  2,  Paris  1897. 
Goodwin  u.  Kalmus,  Phys.  Rev.  28,  i;  1909. 
Griffiths,  Phil.  Trans.  186  [A],  261;  1895. 
Griffiths  u.  Marshall,  Phil.  Mag.  (5)  41,  38;  1896. 
Grüner,  Ann.  des  Mines  (7)  4,  224;  1874.     ß^^g-  ' 

Hüttenmänn.   Ztg.   1874,   ^^5-     Dingl'   Journ.  21: 

527:  1874. 
Guillot,  These  de  l'Ecole  de  Ph.  de  Montpellier.    Nac 

Berthelot,  Thermochimie  2,  Paris  1897. 
Guinchant,  C  r.  145,  68,  320;  1907. 
Guntz,  C  r.  96,  1659;  1883. 
Henning  i):  Ann.  d.  Phys.  (4)  21,  829;  1906. 
„         2):  Ann.  d.  Phys.  (4)  29,  441;  1909. 
Heß,  Bull.  Aead.  Pet.  9,  81;  1851. 
V.  Hevesy,  ZS.  ph.  Ch.  73,  183;  1910. 
Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  11,  787;  1893. 
Joannis,  Ann.  chim.  phys.  (6)  12,  381;  1887. 
Joly,  C.  r.  102,  259;  1886. 
Kablukow,  Journ.  russ.  40,  485;   1908.     Ref.  Chei 

Zbl.  1908,  II,  486. 
Kahlenberg,  Journ.  phys.  Chem.  5,  215,  284;  1901 
Knietsch,   Briefliehe  Mitteilung,    i):   ZS.  ph.  Ch.  « 

263;  1909. 
Koref,  Ann.  Phys.  (4)  36,  56;  1911. 
Kuenen  u.  Robson,  Phil.  Mag.  (6)  3,  622;  1902. 
Kurbatoff,  ZS.  ph.  Ch.  43,  104;  1903. 

„  i):  Journ.  russ.  34,   766;  1902.     Ref.  ( 

Zbl.  1903  I,  571. 
„  2):  Journ.   russ.  35,   314;   1903.     Ref.  C 

ZW.  1903  II,  323. 
Ledebur,  Der  Metallarbeiter,  7,  202,  209;  1881.   Pol' 

Notizbl.  36,  225;  1881. 
Leduc,  C.  r.  142,  46;  1906. 
Luginin  i):  C  r.  121,  557;  1895.    2):  Arch.  Sc  ph 

(4)  9,  17;  1900.    3):  Ann.  chim.  phys.  (7)  27,  i;; 

1902.      4):    Ann.    chim.    phys.    (7)    13,    289;    18  • 

L 

H.  Böttger. 


186  a 


845 


Literatur  zu  Schmelz-  und  Verdampfungswärme. 


5):  Ann.  chim.  phys.  (7)  36,  228;  1902.    6):  J.  Chim. 
phvs.  3,  640:  1905. 
^uginin  u.  Dupont,  Bull.  Soc  chim.  (4)  9,  219;  191 1. 
Vlabery  u.  Goldsteio,  Amer.  ehem.  Journ.  28,  66;  1902. 
Vtarignac,  Arch.  Sc  phys.  (2)  33,  169;  1868. 
Vlarshall,  Phil.  Mag.  (5)  43,  27;  1897. 
^arshall  u.  Ramsay,  Phil.  Mag.  {5)  41,  38;  1896. 
ilassol,  C  r.  134,  655;  1902. 
Mathias,  cf.  Cailletet  i):  C.  r.  106,  1149;  1888. 
„  2):  C  r.  109,  472;  1889. 

^azzotto  1):  Atti  Tor.  17,  132;  i88i  82. 

„         2):  Mem.  Ist.  Lombardo  16,  i;  1891. 
^eyer,  Julias,  ZS.  ph.  Ch.  72,  225;  1910. 
rtills,  Joum.  Amer.  ehem.  Soc.  31,  1099;  1910. 
Nadejdine,   Journ.  russ.  16,  222;   1884.     Exner  Rep. 

20.  452;  1884. 
^lagornow  u-  Rotinjanz,  ZS.  ph.  Ch.  77,  700;  1911. 
)gier,  cf.  Berthelot  i):  C  r.  92,  922;  1881. 
„  2):  G  r.  96,  647;  1883. 

3):  C  r.  96,  648;  1883. 
4):  C  r.  M,  83,  84,  85;  1882. 
„  5):  Ann.  chim.  phys.  (5)  20,  53; 

1880. 
^ersoo  i):  Ann.  chim.  phys.  (3)  21,  333;  1847.    C  r. 
23,  163,  336t),  524*),  626;  1846.     Pogg. 
Ann.  70,  300  t),   388;  1847  und  74,  525; 
1848. 
,       2):  Ann.  chim.  phys.  (3)  24,  264;  1848.   C.  r. 
25,  334;  1847.    Pogg.  Ann.  73,  471;  1848. 
,       3):  Ann.  chim.  phys.  (3)  24,  274,  276;  1848. 
G  r.  27,  260;  1848.    Pogg.  Ann.  75,  462; 
1848. 
,       4):  Ann.  chim.  phys.  (3)  24,   136,  156;  1848. 

Pogg.  Ann.  76,  432,  596,  597;  1849. 
,       5):  Ann.  chim.  phys.  (3)  27,  252,  259;  1849. 

C  r.  29,  300;  1849. 
,       6):  Ann.  chim.  phys.  (3)  30,  80;  1850.  C.  r.  30, 
526;   1850.     Liebigs  Ann.  76,   103;  1850. 
,       7):  Pogg.  Ann.  70,  310,  386  t);  1847. 
•etit,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  145;  1889. 
•ettersson  i):  Öfs.   Stockh.  35.     Nr.  2,   57;   1878. 
Nr.  9,   20,   21.     Teilweise    in    Journ. 
prakt.  Ch.  24,  129;  1881. 
„  2):  Mitgeteilt  von  van't  Hoff.    Ber.  ehem. 

Ges.  27,  6;  1894. 
'ettersson  u.  Widman,   Öfs.  Stockh.  36,   Nr.  3,  79; 
1879.     Nov.  Act.  Ups.  (3)  1879.    Journ.  prakt.  Ch. 
24,  163,  297;  1881. 
•ickering,   Proc.  Rov.  Soc  London  49,   18;   1890/91. 
'ionchon,  C  r.  115,  165;  1892. 
•lato  I):  ZS.  ph.  Ch.  55,  737;  1906. 
..     2):  ZS.  ph.  Ch.  58,  369;  1907. 
•ollltzer,  ZS.  Elch.  17,  10;  1911. 
'oma,  Gazz.  chim.  41 II,  518;  1911. 
'amsay,  ZS.  ph.  Ch.  5,  224;  1890. 
lamsay  u.  Young  i):  Phil.  Trans.  178,  A.  90;  1887. 
2):  Phil.  Trans.  178,  A.  329;  1887. 
■egnault  i):  Ann.  chim.  phys.  (3)  8,  27;  1843.    Pogg. 
Ann.  62,  49;  1844. 


Regnault  2):  Mem.  de  Paris  21,  728;  1847. 

„         3):  Ann.  chim.  phys.  (3)  26,  278;  1849.  Pogg. 

Ann.  78,  127;  1849. 
„         4):  Mem.  de  Paris  26,  761,  811,  819,  829, 

835»  849,  857,  913;  1862. 
„         5):  Ann.  chim.  phys.  (4)  24,  423,  438;  1871. 
Richards,  J.  W.,  Journ.  Frankl.  Inst.  1887;  aus  Th.  W. 

Richards,  ZS.  ph.  Ch.  42,  620,-  1903. 
Richards,   Th.  W.  u.  Mathews,   Joum.  Amer.  ehem. 

Soc.  33,  863;  191 1. 
Rioman,  Öfs.  Stockh.  1865,  334. 
Roth,  W.  A.,  I)  ZS.  ph.  Ch.  63,  441;  1908. 

„  2)  ZS.  Elch.  18,  100;  1912. 

Robertson,  P.  W.,  Proe.  Chem.  Soc  18,  131 ;  1903. 
Rudberg,    Öfs.   Stockh.   1829,   157.    Pogg.  Ann.  19, 

133.  134;  1830. 
Schall,  Ber.  chem.  Ges.  17,  2199;  1884. 
Schiff,  Lieb.  Ann.  234,  343,  344;  1886. 
Schlamp,  ZS.  ph.  Ch.  14,  272;  1894. 
Shearer  i):  Phys.  Rev.  15,  190;  1902. 

„        2):  Phys.  Rev.  17,  124,  471;  1903. 
Silbermann,  cf.  Favre. 

Smith,  A.  W.,  Phys.  Rev.  16,  383;  1903.  17,231;  1903. 
Spring,  Bull,  de  Bruxelles  (3)  11,  400,  401;  1886. 
Starkweather,  Sill.  Journ.  (4)  17,  13;  1899. 
Stillman  u.  Swain,  ZS.  ph.  Ch.  29,  705;  1899. 
Stohmann  u.  Wilsing,   Joum.  prakt.  Ch.  (2)  32,  92; 

1885. 
Stortenbeker,  ZS.  ph.  Ch.  10,  187;  1892. 
V.  Strombeck,  Journ.  Frankl.  Inst.  1891,  131;  Beibl. 

16,  22;  1892. 
Svensson,  Beibl.  20,  356;  1896. 
Tammann  i):  Kristallisieren  u.  Schmelzen.  Leipzig  1903. 

„         2):  ZS.  ph.  Ch.  29,  64;  1899. 
Thomsen  i):  Ber.  chem.  Ges.  7,  looi;  1874. 

„         2):  Termokemiske  Undersßgelsers,  numeriske 
og  teoretiske    Resultater,    Kopenhagen 
1905. 
Tolloczko,  Bull,  de  l'Academie  des  Sciences  de  Cracovie; 

Chem.  Zbl.  1901,  1,  989. 
Traatz,  ZS.  Elch.  14,  271;  1908. 
V.  Trentinaglia,  Wien.  Ber.  72  [2a],  673;  1876. 
Tyrer,  Journ.  chem.  Soc.  99,  1641;  191 1. 
Violle  I):  C  r.  85,  543;  1877.    Phil.  Mag.  (5)  4,  320; 
1877.    Chem.  Zbl.  1877,  675. 
„       2):  C.  r.  87,  981;  1878. 
de  Visser,    Diss.   Utrecht  1892.    Ref.  ZS.  ph.  Ch.  9, 

767;  1892.     Rec.  Pavs-  Bas.  12,  loi;  1893. 
Vogel,  ZS.  ph.  Ch.  73,'  447;  1911. 
Vogt,   Vid.  Selsk.  Skrifter.  M.-Natw.  KI.  1904,  S.  65. 
Waiden,  ZS.  ph.  Ch.  70,  597. 
Werner,  Ann.  chim.  phys.  (6)  3,  567;  1884." 
White,  W.  P.,  ZS.  anorg.  Ch.  61,  348;  1911. 
Wigand,  ZS.  ph.  Ch.  63,  273;  1908. 
Winkelmann,  Wied.  Ann.  9,  208,  358;  1880. 
Wirtz,  Wied.  Ann.  40,  446,  447,  448;  1890. 
Young,  Sydney.  Dublin   Proc  [N.S.]  12,  374;  1910. 

Außerdem  cf.  Ramsay. 
Zakrzewski,  Bull,  de  l'Acad.  de  Cracovie  1892,  153. 

t)  Die  in  den  G  r.  und  in  Pogg.  Ann.  veröffentlichten  Zahlen  weichen  vielfach  von  den  in  den  Ann. 
nim.  phys.  mitgeteilten  ab. 

*)  Diese  Abhandlung  enthält  keine  Messungen  des  Verfassers,  sondern  eine  Anwendung  der  von 
■avre  u.  Silbermann  ermittelten  Werte. 


H.  Böttger. 


846 


187 


Umwandlungswärmen. 
Umwandlungswärmen  allotroper  Modifikationen  (fest-fest)*). 


Substanz 


Wärmetönung  in 
kg-Kal.  pro  Gramm- 
Atom  od.  -Mol."; 


Beobachter 


Schwefel 


Selen 

Tellur 

Phosphor 

>» 

Arsen 


Antimon 
Kohlenstoff 


Silicium 

Zinn  .  .  . 
Mangan .  . 
Silber    .    . 

Gold  (s.  S.  869)^) 

Eis 

Phosphorpentoxyd 


Arsentrioxyd 


Antimontrioxyd. 


amorph,  unlösl.  ->• 


amorph,  lösl.  (in  CS2) 
rhomb 


„  lösl, 

monosymm.  — ■ 


rhomb. ') 


amorph  -^  krystallinisch 


amorph 
weiß  — ^ 


monosymm. 
kryst.  .     . 


»rot" 


„rot"  ->•  violett  kryst. 
amorph  (braun) 


->  kryst.  .     . 
„        -^  grau  kryst. 
grau  kryst.  -»  schwarz  .    .    . 

explos.  ->•  gewöhnl 

amorph  -»  Diamant  .... 

„       -^  Graphit    .... 

Graphit  —>  Diamant  .... 

amorph  -»  kryst 


weiß  -^  grau 

pyrophor  -^  gewöhnl.  (geschmolz.)  .... 
mit  FeS04  gefällt  (regulär)  ->  mit  Cu  gefällt 


Eis  I  — >  Eis 
P2O,,  kryst.  - 


III 


„     amorph 
„     kryst.  -»  „ 

AS2O3  amorph  glasartig 


AS2O3  prismat. 

Sb203  amorph 
„     prismat. 


►  amorph 

->  glasartig 

>  „        

opak,  kryst.  (regul.) 

,,  .    .    . 

opak,  kryst.  (regul.)     .     .     . 


oktaedr. 
oktaedr. 


0,086  Kai. 
0(18»),  >  0(112°) 

0,91 

0,72 

0,36 

0,64 
0,063  (bei  +  15") 
0,081  (bei  95,6") 

0,086 
0,077  (bei  o") 
0,105  (bei  96°) 

1,8 

1,18 

1.43 

5.45 

1,05 
— 24,2 

3.71  =") 
3>7=') 
4,22  *) 

0,7') 
0,23'') 
1,0  ungef. 

3'3 

1,0  (?) 

2,34 
3'34 
2,84 
0,50 
6,9 

9.55 

3.8 

3.28 

0,17 

6,6 

6,98 

4'72 
11,70 
2,56 
2,7 
1.3 

1,2 
1,2 


Berthelot  (i)  (2) 

Petersen 
V.  Wartenberg. 
Wigand 
Thomsen  (i) 
Mitscherlich 
Reicher  (berechn.) 
Tammann      „ 
Brönsted 
Kruyt  (berechn.) 
Regnault  (i) 
„        (2) 
Petersen 
Fabre  (i) 
Petersen 
Berthelot  u.  Fabre,  B« 

thelot  (2) 
Giran 


Berthelot  u. 
Petersen 


Engel 


Cohen  u.  Strengers 
Berthelot  u.  Petit 


Troost  u.  Hautefeuil 
(i),  Berthelot  (2) 
J.  Meyer 
Guntz  (i) 
Thomsen  (2) 


Pei 


Tammann 
Hautefeuille  u. 
Giran 


Favre,  Ostwald 
Favre,  Berthelot  {2] 
Troost  u.  Hautefeui- 
(2),  Berthelot  (2) 
Guntz  (2) 


*)  Umwandlungswärme  (gasf.-gasf.) :  Ozon  — >•  Sauerstoff, 
Ö3->  1,502  +  30,7  Kai.  (Berthelot,  Thermochimie  II). 

„         +  32,4    „     (E.  Mulder  u.  van  der  Meulen,  Rec.  trav.  chim.  Pays-Bas  I,  65,  73;  18^1^ 
„         +36,2    „     (van  der  Meulen,  Rec.  trav.  chim.  Pays-Bas  II,  69;  1883.    Ostwald,  Allg - 

Chem.  II,  1,  94;  1893). 
„         +34.1    .,     (St   Jahn,  ZS.  anorg.  Gh.  60,  337;  1908. 
Umwanülungswärme  (flüss.-flüss.) : 

S-i ->  S/x  +  0,42  Kai.  Lewis  u.  Randall,  Journ.  Amer.  chem.  Soc  33,  487;  1911. 
**)  Wo  nicht  anders  angegeben,  ist  die  Wärmetönung  positiv.    Bei  Umwandlung  von  32,07  g  amorp  1 
unlösl.  Schwefel  in  amorphen  lösl.  werden  also  0,086  Kai.  entwickelt. 

^)  Die  von  Favre  und  Silbermann,  Ann.  chim.  phys.  (3)  34,  443;  1852  aus  den  Verbrennungswäri  n 
gefundene  Zahl  ist  sehr  unsicher.  -)  Berechnet  mit  der  Clapeyronschen  Formel.  ^)  Aus  den  Verbrennut  - 
wärmen.  Siehe  für  die  Verbrennungswärmen  versch.  Arten  des  roten  Phosphors  Troost  und  Hautefeuille,  (■ 
78,  948;  1874.  ^)  Aus  den  Reaktionswärmen  mit  Br  in  052-  ^)  Nach  Ernst  Cohen  u.  van  Heteren  ('• 
Elch.  12,  589;  1906)  liegen  bei  den  von  Thomsen  (Thermochem.  Untersuch.  III,  398)  untersuchten  G  ■ 
Präparaten  keine  allotropen  Modifikationen  des  Goldes  vor.  . 

— ="' 
Jorissen.        ! 


187; 


847 


Umwandlungswärmen. 
Umwandlungswärmen  allotroper  Modifikationen  (fest-fest). 


Substanz 


Umwandlung 


Wännetönung  in 
kg-Kal.  pro 
Gramm-Mol. 


Zinkoxyd   .    .    . 

Kupferoxyd    .    • 

Natriumhydroxyd 

Kaliumhydroxyd 

Rubidiumhydroxyd 

Cäsiumhydroxyd 

Antimontrisulfid 


Qoecksübersalfid 

k'upfersulfür  ■ 
Silbersulfür  . 
Zinkselenid 

Cadmiumselenid 

Nickelselenid . 

Kobaltselenid 

Manganselenid 

Bleiselenid 

Thalliumselenid 

Quecksilberselenid 

Silberselenid  . 


kupferselenür 
Cäsiumchlorid 
Chromchlorid 
Chrombromid 
Quecksilberjodür 
Quecksiiberjodid 
Silberbromid  .  . 
Silberjodid     .    . 


Ammoniumnitrat 


Kaliumnitrat  .    . 
;Calciuincarbonat 


Strontiumcarbonat 
Mangan carbonat 
Caiciumsulfat 
Boracit  .    .    . 

Wollaslonit    . 

Gincose .    .    . 


Phenol  .    . 
Allozimtsänre 


ZnO  (bereitet  bei 


ZnO  (bereitet   bei  125") 

hoher  Temp.) 

CuO  bereitet  bei  niedr.  Temp.  — >  calciniert. 


Sb2S3  rot,  praec.  -^  schwarz  .    .    . 
„      praec.  (trocken)  ->  schwarz  . 
„      („feucht")  ->•       „ 
violett  ->  schwarz    .... 
HgS  schwarz  amorph  -»  rot  amorph 

rot  amorph  -»  rot  kr>st 

CU2S,  Strukturänderung 

AgaS,  „  

ZnSe  praec.  kryst.  — >■  kryst.   .    .    • 

„         „      amorph  -^  praec.  kr>st. 

CdSe       „      schwarz  — »  kryst.    .    . 

„         „      braun  -»  kryst.  .    .    . 

-^  kryst 


NiSe 
CoSe 

.MnSe      .,      -» 

PbSe  „  -^  ,.  ... 
TIjSe  .,  -^  „  ... 
HgSe  .,  -^  „  ... 
.,  amorph  -^  „  ... 
AgoSe  praec.  -^  ,,  ... 
AgjSe,  Strukturänderung  .  . 
CujSe,  „  .     . 

CsCl  a  -^  CsCl  ß 

(CrCl3)2. 13H2O  grau  -»  grün 
CrBr3.6H20  blau  — >•  grün.  . 
HgJ  grüngelb  -»  gelb    .    .    . 

HgJ2  gelb  — >  rot 

AgBr  praec.  -^  kryst.     .     .     . 

AgJ  praec.  ->■  praec 

AgJ  regulär  -^  hexagon.  (150°) 


rhomb.  — >  rhomb.  (31 — 35°)  •     .     . 

„       —>  rhomboedrisch  (82,5 — 86°) 
rhomboedrisch  — ^  regulär    .... 
„            — »  prismatisch      .     . 
Aragonit  ^>  Calcit 


amorph 


->  Calcit  . 
-»  Aragonit 
-»  kr>st.  . 


CaS04  lösl.  — >  gewöhnl.      .    . 
Mg7Bi803oCl2  rhomb.  -^  kubisch 


CaSiOa  a 


QHijOs  a  —>  ß  . 
.  y  -^  ß  ■ 
„         y  -^  a      . 

I   ^   II       :     .     .     . 

Mod.  vom  Smp.  42° 


Mod.  vom  Smp.  58' 


4,41   Kai. 

2,0 

0,990 

1.522 

1,702 

1,763 

o 

5.6 

4.2 

4^3 

0,24 

0,06 

0,90 

0.95 

7'3 

0'3 

1^3 

4'9 

4.0 

3'7 
2,8 

3.7 
2,9 
1,0 

-4-4 

3.0 

1,66 

1,12 

1^3 

5.3 

2,15 

0.15 

3^0 
3-4 
5^6 
1,60 

147 
— 0,402 
—0.427 

—0,950 
1,189 

0,39 
2,36 

1.4 
1.7 
i.i 
1.6 
0,134 
4,28 
1,63 
10,0  ±  1,5  g-Kal. 
pro  g 
—  1^55 
—0,67 
—0,88 
0,0056 
ca.  0,10 


ca. 


de  Forcrand 
Joannis 
von  Hevesy 


Berthelot  (4) 
Guinchant  u.  Chr^tien 


Varet 

Bellati  u.  Romanese  {2) 

Fabre  (3),  Ostwald») 


Varet 

Fabre  (2),  Ostwald 

Bellati  u.  Romanese  (2) 

(2) 
Zemczuzny  u.  Rambach 
Recoura(i),Berthelot(2) 
Recoura  (2) 
Varet 

Berthelot  (3),  Varet 
Berthelot  (2) 

Mallard  u.  Le  Chatelier 

Bellati  u.  Romanese  (i) 

(3) 

„        (3) 

»        (3) 

,.        (4) 

Foote 

Favre  u.  Silbermann 
Berthelot  (2)*) 
.,        (2)*) 
„        (5) 

van't  Hoff 
Le  Chatelier 
Kröker 
White 

Berthelot  (6) 


Tammann 
Roth 


'^  Bei  Berthelot  (2)  findet  man  andere  Zahlen  aus  Fabres  Beobachtungen  berechnet. 
Aus  diesen  Zahlen  folgt  für  die  Umwandlung  Aragonit  ->■  Calcit  —0,3  Kai. 


Jorisseo. 


848 


187b 


Umwandlungswärmen. 
Umwandlungswärmen  allotroper  Modifikationen. 

Literatur. 

Bellati  u.  Romanese  (i),  Fortschr.  Chem.  1884,  170; 

Atti  Ist.  Ven.  (6)  1;   1883. 

(2),  Atti  Ist.  Ven.  (6)  7,   1051; 

1889. 
(3).  Cim.  (3)  21,  5;  1887. 
(4),  Atti  Ist.  Ven.  (6)  3;   1885. 
Berthelot  (i),  Ann.  chim.  phys.  (4)  26,  462;  1872. 
(2),  Thermochimie  II;  1897. 
(3),  Ann.  chim.  phys.  (5)  29,  239;  1883. 
(4)'  Ann.  chim.  phys.  (6)   10,   1887.    C.  r. 

134,  1429;  1902. 
(5),  Ann.  chim.  phys.  (5)  4,  165,  175;  1875. 
„          (6),  Ann.  chim.  phys.  (7)  7,  57;  1896. 
,,         u.  Engel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  21,  287;  1890. 
„  Fahre,  Ann.  chim.  phys.  (6)  14,  98;  1888. 
„  Petit,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  80;  1889. 
Brönsted,  ZS.  ph.  Ch.  65,  371;  1906. 
Le  Chatelier,  Bull.  Soc-  Min.  Mai  1883;  C  r.  97, 103; 

1883;  cf.  Mallard. 
Chr^tiea  cf.  Guinchant. 

Cohen  u.  Strengers,  ZS.  ph.  Ch.  52,  129:  1905. 
Engel  cf.  Berthelot. 
Fahre  (i),  Ostwald,  Allgem.  Chem.  II,  1,  133. 

„       (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  10,  549;  1887. 
Fahre,  cf.  Berthelot. 
Favre,  Journ.  de  Pharm.  (3)  24,  324;  1853. 

„      u.  Silherniann,  Ann.  chim.  phys.  37,  434;  1853. 
Foote,  ZS.  ph.  Ch.  33,  740;  1900. 
de  Forcrand,  C.  r.  134,  1429;  1902. 
Qiran,  Ann.  chim.  phys.  (7)  30,  203;  1903. 
Guntr  (i),  C.  r.  122,  466;  1896. 

„       (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  3,  53;  1884. 
Guinchant  u.  Chr6tien,  C.  r.  139,  53;  1904. 
Hautefeuille  u.  Perrey,  C  r.  99,  33;  1884. 

cf.  Troost. 
von  Hevesy,  ZS.  ph.  Ch.  73,  683;  1910. 

Joannis,  C.  r.  102,  ii6i,-  1886. 

Kröker,  N.  Jahrb.  Mineral.  1892,  125  (Bakhuis  Rooz« 

boom,  Heterogene  Gleichgewichte  I,  132). 
Kruyt,  Chem.  Weekbl.  191 1,  647. 
Mallard  u.  Le  Chatelier,  C.  r.  97,  102;  1883. 
Meyer  (J.),  Verband.  Gesellsch.  dtsch.  Naturf.  u.  Ärzi 

Meran  1905,  III,  94. 

(Abegg's  Handb.  anorg.  Chem.  III,  2,  559). 
Mitscherlich,    Pogg.  Ann.  88,   328;  1852,  berechn« 

von  Reicher. 
Ostwald,  Allgem.  Chem.  II,  1,  163;  1893. 
Perrey,  cf.  Hautefeuille. 
Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  8,  611;  1891;  Vidensk.  Selsl 

Skr.,  6te  Raekke,  naturv.  og  math.  Afd.  7,  8« 

1891. 
Petit,  cf.  Berthelot. 
Recoura  (i),  Ann.  chim.  phys.  (6)  10,  5;  1887. 

„        (2),  C  r.  110,  1195;  1890. 
Regnault  (i),  Ostwald,  Allgem.  Chem.  II,  1,  133. 

(2),  cf.  Petersen.  • 
Reicher,  Inauguraldiss.,  Amsterdam  1883,  76;  ZS.  Ktys 

8,  593;  1884. 
Romanese,  cf.  Bellati. 
Roth,  ZS.  Elch.  18,  100;  1912. 
Tammann,  ZS.  anorg.  Ch.  63,  291;  1909. 
Thomsen  (i),  Thermochem.  Untersuch.  II,  247. 

„        (2),  cf.  Petersen. 
Troost  u.  Hautefeuille  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5)  ! 

77;  1876. 
„            „           (2),  C  r.  69,  51;  1869.  ■  '' 
Van't  Hoff,  ZS.  ph.  Ch.  45,  290;  1903. 
Varet,  Ann.  chim.  phys.  (7)  8,  88,  105;  1896. 
V.  Wartenberg,  ZS.  ph.  Ch.  67,  446;  1909.          - 
White,  ZS.  anorg.  Ch.  69,  348;  191 1.                    # 
Wigand,  ZS.  ph.  Ch.  77,  463;  191 1.                      ^ 
Zemczuzny  u.  Rambach,  ZS.  anorg.  Ch.  65,  418;  19s 

Umwandlungswärme  einiger  Isomeren  und  Polymeren. 

Es  wurden  solche  Substanzen  bevorzugt,  die  direkt  ineinander  überzuführen  sind.    Die  Daten  sind  me: 
aus  Verbrennungswärmen  abgeleitet.    Weiteres  Material  ist  der  Tab.  Verbrennungswärmen  (198)  zu  entnehme 

Umwandlung 

Wärme- 
tönnng  in 
kg-Kal. 
pro  Gram- 
molekül 

Beobachter 

Umwandlung 

Wärme- 
tönung  in 
kg-Kkl. 
proGram- 
molekül 

Beobadit 

Acetylcumarinsäure  ->■  Acetyl- 
cumarsäure 

i-Aethylen-4-methyl-4-dichlor- 
methyldihydrobenzol  — ^  i-Me- 
thyl-4*,  42-dichlorisopropyl- 
benzol 

Äthylcumarinsäure  ->  Aethyl- 
cumarsäure 

4  Kai. 

20,9 
6,6 

Roth  u. 
Stoermer 

Roth  (i) 
(direkt) 

Roth  u. 
Stoermer 

AUocinnamylidenessigsäure   ->• 
Cinnamylidenessigsäure    .    . 

Allo-p-methoxyzimtsäure  -»  p- 
Methoxyzimtsäure  .... 

Allozimtsäure  -^  Zimtsäure  .     . 

„          -^  Polyzimtsäure 
Allozimtsäure  -^  a-Truxillsäure 
-^  ß- 

8,9  Kai. 

ca.  9 

>6 
26,5 
12,2 
7,4 

Ruber  u. 
ScheteUi 

Roth  u. 

Stoerme ' 
Stohmann 
Roth  (3) 
Stohmann ' 

Jorissen. 


187 


849 


Umwandlungswärmen. 
Umwandlungswärme  einiger  Isomeren  und  Polymeren. 


Umwandlung 


Wärme- 
tönung in 

kg-Kal. 
pro  Gram- 

molekül 


Beobachter 


Umwandlung 


Wärme- 
tönung  in 
kg-Kal. 
pro  Gram- 
molekül 


Beobachter 


Ammoniumcyanat  -»"Harnstoff 
Ammoniumrhodanid    -^   Thio- 

harnstoff 

Angelicasäure  -»  Tiglinsäure 
2  Anthracen  ->  Dianthracen  . 
n-Butylcumarinsäure  -^  n-Bu- 

tylcumarsäure 

Chlorcyan   (flüss.)   -»  Cyanur- 

chlorid  (fest) 

Cinnamylidenmalonsäure  —*■  Di- 

phenyltetramethylenbisme- 

thylenmalonsäure    .     .     .     . 

Citraconsäure  — »  Mesaconsäure 

-^. 

„  ->  Itaconsäure  . 

Cyanamid  -»  Dicyanamid  .    . 

„         — >  Cyanuramid  .     . 

Cyansäure  (flüss.)  — »  Cyanur- 

säure  (fest) 

„  „      ->  Cyamelid 

(fest) .    .    . 

Cyanursäure  -*■  Cyamelid    .     . 


Dierucin  ->•  Dibrassidin  .    . 

Diphenylbemsteinsäure  a  ->  / 
Erucasäure  — ^  Brassidinsäure 


8,3  Kai. 

9,8 

8,5 
iobis2o 

6,8 

28,63 


praktisch 
Null 
4,4 
2,5 
5'7 
7.1 
15Ö 

30.4 

33.5 
3,1 
9,8 

25.8 

3,5 

7,2 


18 

1,3 
14 


Berthelot 


Stohmann(i) 
Weigert*) 

Roth  u. 

Stoermer 
Lemoult 


Ruber  u. 

Schetelig 
Luginin 
Stohmann(i) 
Luginin 
Lemoult 


Lemoult 
Troost  u. 

Hautefeuille 
Stohmann  u. 

Langbein 
Stohmann(2) 
Stohmann  u. 

Langbein 
Roth  (2) 
Berthelot 
Roth  (2) 


Maleinsäure  -»  Fumarsäure . 


Maleinsäuredimethylester  —> 
Fumarsäuredimethylester .    . 

I -Methyl- 1  dichlormethyl-cyclo- 
hexadien  -  2,5  -  methencarbon- 
säure  — »  ß,  /S-Dichlor-a-p-to- 
lylpropionsäure 

Methylcumarinsäure  — >•  Methyl- 
cumarsäure 

i-Methylen-4-methyl-4-dichlor- 
methyldihydrobenzol  — »i-Me- 
thyl-4*,  4*-dichlDräthylbenzol 
(92°) . 

Methylrhodanid  -»  Methylsenföl 

Opianoximsäureanhydrid-»  He- 

mipinimid 

„  — >  Hemipinimid 


n-Propylcumarinsäure  ■ 
pylcumarsäure     .    . 


•n-Pro- 


Salicylsäure 
säure 


p-Oxybenzoe- 


Silbercyanat  — >•  Silbercyanurat 
Trierucin  -»  Tribrassidin     .     . 


Geraniolen  ->  Cyclogeraniolen  . 
Glucose  -^  d-Fructose    .    .     . 
i;!>-Jonon  -^  a-  u.  ^-Jonon 
Isocyansäureäthylester    (flüss.) 

-»    Isocyanursäureäthylester 

(fest) 34,g       Lemoult 

Isocyansäuremethylester  (flüss.) 

-^  Isocyanursäuremethylester 

(fest) 34,7       Lemoult 

Aromatische   Allylderivate  — »  Propenylderivate   (z.   B.  Eugenol  -»  Isoeugenol)  9 
I  Langbein,  Journ.  prakt.  Ch.  (2)  46,  530;  1892  (vergl.  Tab. 


Zimtsäure  -»  a-Truxillsäure 


6,2  Kai. 


8,2 
8,3 

4.9 


14,2 
6,2 


27,6 

6,8 

52,6 
50,7 
51,1 

6,0 


-10  kg 
198  k). 


3.6 


5.3 
29.5 

7,0 
i.i 

-  Kai. 


Stohmann, 
Kleber  u. 
Langbein 

Luginin 

Ossipoff  (i) 

„       (2) 


Roth  (4) 
(direkt) 

Roth  u. 
Stoermer 


Roth 
(direkt) 
Thomsen 

Stohmann(3) 
Roth  (i) 

(direkt) 

Roth  u. 
Stoermer 


Stohmann, 

Kleber  u. 

Langbein 
Lemoult 
Stohmann  u. 

Langbein 
Stohmann  (i) 
Ruber  u. 

Schetelig 
Stohmann  und 


Literatur. 


Berthelot,  Thermochimie  II;    1897. 
„     „         u.  Petit,  C  r.  108,  1217;  1889. 
Hautefeuille,  cf.  Troost. 
Lemoult,  Ann.  chim.  phys.  (7)  16,  338;  1899. 
Luginin,  Ann.  chim.  phys.  (6)  23,  179;  1891. 
Ossipoff,  (i),  Journ.  Soc.  chim.  Russe  22,  [i],  320;  1890. 
„    .  ..         (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  20,  385;  1890. 
Petit,  cf.  Berthelot. 

Rnber  u.  Schetelig.  ZS.  ph.  Ch.  48,  349;  1904. 
Koth  (i),  ZS.  Elch.  16,  654;  1910. 
.»     (2),    „        „     17,  791;  1911. 
D ".   (3),    „        „     18,  100;  1912. 
Kotft  (4),  unveröffentlicht. 


Roth  u.  Stoermer,  unveröffentlicht. 
Stohmann  (i),  Journ.  prakt.  Ch.  (2)  42,  373;  1890. 
„  (2),  ZS.  ph.  Ch.  6,  348;  1890. 

„  (3),  Ber.  ehem.  Ges.  25,  89;  1892. 

„         u.  Langbein,   Journ.  prakt.  Chem.  (2)  42, 

367;  1890. 
„  Kleber  u.  Langbein,  Journ.  prakt.  Chem. 

(2)  40,  2i6;  1889. 
Thomsen,  Thermoch.  Unters.  IV;  1886. 
Troost  u.  Hantefeuille,  C.  r.  69,  48;  1869. 
Weigert,  ZS.  Elch.  16,  662;  1910. 
*)    „        berechnet  aus   Gleichgewichten,   Ber.  chem. 
Ges.  42,  853;  1909,  — 20  kg-Kal. 


Physikaliach-chemisch«  Tabellen.    4.  Aufl. 


JorisseiL    54 


850 


188 


Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle 

in  Kalorien,  deren  eine  i  kg  Wasser  um  einen  Grad  (bei  Thomsen  von  i8  auf  19",  bei  Berthelot  und  seiner 
Mitarbeitern  von  15  auf  16°)  erwärmt.  Die  Zahlen  gelten  für  eioe  Qrammmolekel  der  einzelnen  Verbindungen 
Sind  die  Elemente  bei  dem  Verbindungsvorgang  gasförmig,  so  sind  ihre  Symbole  in  runde,  sind  sie  dagegen  fest 
so  sind  ihre  Symbole  in  eckige  Klammern  gesetzt;  steht  das  Symbol  ohne  Klammer,  so  nimmt  das  Elemenl 
im  flüssigen  Zustande  an  dem  Verbindungsvorgang  teil ;  z.  B.  bedeutet  (Br)  gasförmiges,  Br  flüssiges,  [Br]  feste; 
Brom.  —  B.  bedeutet  Berthelot,  Th.  Thomsen,  Th.  U.  Thermische  Untersuchungen  (Th.),  Thch.  Thermochimie  (B.) 
Die  von  Berthelot  in  den  zitierten  Originalabhandlungen  mitgeteilten  Zahlenwerte  weichen  häufig  nich' 
unbeträchtlich  von  denjenigen  ab,  die  in  seiner  Thermochimie  veröffentlicht  sind.  In  zweifelhaften  Fällen  sine 
die  letzteren  in  die  Tabellen  aufgenommen  worden. 

I.  Wasserstoffverbindungen. 

a)    Einwertige   Elemente. 

Lösungswärme  des  Chlors  (für  CI2):  4,87  Kai-  (Th.,  Termokem.  Res.,  15);  3,0  Kai.  (B.,  Ann.  chim.  phys.  (5)  5 
322;  1875);  4,97  Kai.  (Baker,  Proc.  Roy.  Soc.  London  68,  3;  1901). 
„  „    Broms   (für   Bra):  1,08    Kai.  (19,6":    i   Mol  =  160  g   Brom   in   240  bis  430   Mol  Wasser 

(Th.,  Th.  U.  2,  26). 
„  „   Jods   in  verschiedenen  Lösungsmitteln,   Thch.  2,  55,  56.    Vergl.  ferner  Waentig,   ZS.  ph 

Ch.  68,  539;  1909. 


Name 


Formel 


Entstanden  aus 


Bildungswärme,  falls  die  Verbindung 


gasförmig      flüssig 


fest 


gelöst 


Literaturnachweis 


Chlorwasserstoff 


Bromwasserstoff 


Jodwasserstoff  . 


Fluorwasserstoff 


Wasser  (vergl.  auch 
Tab.  198)    . 


Wasserstoffperoxyd 


HCl 


HBr 


HJ 


HF 


HoO 


(H)+(C1) 


(H)  +  Br  (bei  18-20°) 

(H)+Br,  Aq 

(H)+Br 


(H)+[J] 
(H)+(F) 


+  22,00 
+  22,0 
+  26,0 
bei  2000" 
+  8,44 

+   8,6 


—  6,04 

—  6,4 

+  38,5 


+45,7 


+   39,31^; 
+   39,4 


+  28,38 
+  27,84 
+   28,6=*) 


+   13,17 
+   13,2  3) 

+   50,3 


b)   Zweiwertige  Elemente. 


2(H)  +  (0)  bei  18« 


bei  +18,20 
(H2)+(02)+Aq 
H20+(0)+Aq 


+  58,1 
bei  0° 

+50,6 
bei  2000° 

+  37,1  „ 
bei  4000" 


+68,36 
+68,25 

+68,43 

+69,0 
bei  o" 


+68,150 


+70,4 
bei  o» 


+  45,30 
+  47,3 
—  23,06 


Th.,  Th.  U.  2,  20. 
B.,  Thch.  2,  48. 


Th.,  Th.  U.  2,  28. 
Th.,  Th.  U.  2,  24. 

B.,  Ann.  chim.  phvs.  (  = 
13,1651878.  -Thci 

2,  53- 
Th.,  Th.  U.  2,  36. 

B.,  Ann.  chim.  phys.(.' 
13,  17;  1878. 
B.  u.  Moissan,  Am 

chim.    phys.    (6)   & 
570;  1891. 


Th.,  Th.  U.  2,  52. 
Schuller  u.   Warth 

Wied.Ann.2,38i;i87: 
V.  Than,    Wied.  An: 

14,  422;  1881. 
B.  u.  Matignon,  An 

chim.    phys.    (6)   8 

553;  1893. 
B.,  Thch.  2,  46. 


Rümelia,  ZS.  ph.  f 

^^,  455;  1907- 
Th.,  Th.  U.  2,  59. 
B.,  Thch.  2,  46. 
Th.,  Th.  U.  2,  59. 


^)  Über  die  Wärmeentwicklung  beim  Lösen  von  Chlorwasserstoff  in  verschiedenen  Wassermeng 
s.  Tab.  193,  über  die  beim  Lösen  in  Alkohol,  Essigsäure  und  Essigäther  s.  B.,  Ann.  chim.  phys.  (5)  lö,  22 
1878;  über  Wasserstoffperchlorid  s.  B.,  Ann.  chim.  phys.  (5)  22,  462;  1881;  über  Wasserstoffchlorbromid,  HClß . 
s.  B.,  Ann.  chim.  phys.  (6)  7,  414;  1886;  über  Wasserstoffjodchlorid,  HCIJ2,  s.  B.,  Thch.  2,  51. 

■'')  Über  die  Wärmeentwicklung  beim  Lösen  von  Bromwasserstoff  in  verschiedenen  Mengen  Wass! 
s.  Tab.  193,  beim  Lösen  in  Alkohol  s.  B.,  Ann.  chim.  phys.  (5)  9,  347;  1876;  über  Wasserstoffperbromid  s.  Il 
Ann.  chim.  phys.  (6)  19,  522;  1890.  ; 

*)  Über  die  Wärmeentwicklung  beim  Lösen  von  Jodwasserstoff  in  verschiedenen  Wassermengen  s.  Tab.  ifil 
über  Wasserstoffperjodid  s.  B.,  Thch.  2,  58.  j 

H.  Böttger. 


i 


188  a  851 


Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle. 


Name 


Formel 


Entstanden  aus 


Bildangswärme,  falls  die  Verbindung 


gasförmig     flüssig  .      fest 


gelöst 


Literaturnachweis 


Vasserstoffperoxyd 

;chwefelwasserstoff 
Vasserstoffpersulfid 

ielenwasserstoff  .  . 
"eliurwasserstoff .  . 


mnioniak 

?.  

lydroxylamin  .  .  . 
..  ... 

„    Chlorhydrat 

„            Sulfat 
Nitrat 
iydrazin 

„       Hydrat.  .  . 

»,  ,,      .  .  . 

Sulfat   .  .  . 

..  .,      .  .  . 

„      Chlorhydrat 

„    Bichlorhvdrat 


I  ..      Nitrat  .  . 

tickstoff- 

I  wasserstoffsäure 


H,02 
HjS^) 

H2Sn-}-l 

H.Se 
HoTe 

NH3 

11 

NHjCOH) 


NH2(0H). 
HCl 


[NH2(OH)]2. 
H2SO4 

NH,(OH). 
HNOa 

N^H* 
N.H^.HjO 
NzHi.'HzSO* 


{N2H4)2. 
H2S04 

N2H4.HCI 


N8H4.2HCI 


N2H4.HNO3 
N3H 


(H2)+(0j) 

(H,)+(Oj)-^Aq 

2(H)-L[si  rhomb. 
(H2S)+n[S] 

2  {H)+[Se]  amorph 

2(H)+[Se]  kryst. 
2(H)-f[Te]  kr>'st. 


2,73 


—19,4 

—25.1 
—34.9 


+46,84 


-  5.3 


—  23,06 
+     7.29 

—  10,1 

—  15,8 


c)   Dreiwertige   Elemente. 

(N)+3(H) 

>. 

{N)+3(H)+(0)+Aq 


(N)+4{H)+(0) 

+(a) 


2{N)+8(H)+ 
[S]  rhomb.  +6(0) 

2(N)+4('h)+4(0) 
2(N)+4"(H)+Aq 
2{N)+6(H)+(0) 


2(N)+6(H)+ 
[S]  rhomb.  +4(0) 


4(N)+io(H)+ 
[S]rh.  +4K))+Aq 
2(N)+5(H)+(C1) 


2(N)+6(H)+2(C1) 


3(N)+5(H)+3(0) 
3{N)+(H)+Aq 


+11,89 

+  12,2 

+  20,32 

+    2I,o2) 

+    27,6 

+    24,29 
+    23,8 

+    76.5 

+    72,9 

+  75.9 

+    72.6 

+281,9 

+280,9 

+280,1 

+  279.1 
+    82,8 

+  87,7 

+    81,8 

+     1.7 

' 

+  64,4 

+  66,3 

+67.3 

+228,1 

+  69,2 
+219.4 

+229,6 

+221,1 

+  88,0 

+230,3 
+  93.4 

+  52,2 

+  46,8 

+  93.7 

+  87,5 

+  98,5 

+  92,3 

+  56,7 
+  58,2 

r 


')  Nach  Pollitzer  (ZS.  anorg.  Ch.  69,  140;  1909)  gilt:  (H2)+[S]  =  (H^S)  +5,00 
*)  Lösungswärme  des  Ammoniaks  in  verschiedenen  Mengen  Wasser  s.  Tab.  193. 


de  Forcrafld,  C  r.  130, 

1620;  1900. 
deForcrand.Ann.chim. 

phvs.(8)  15,466;  190g. 
Th.,'  Th.  U.  4,  188. 
Sabatier,  Ann.  chim. 

phys.  (5)22,  85;i88i. 
Fahre,  Ann.chim.phys. 

(6)  10,  489;  1887. 

B.  u.  Fahre,  Ann.  chim. 
phys.(6)14,io8;i888. 


Th.,  Th.  U.  2,  73. 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

20,  252;  1880.  " 
Th.,  Th.  U.  2,  83. 
B.  u.  Andr^,  Ann.  chim. 

phys.(6)21,389;i88o; 

Ann.  chim,  phys.  (6) 

27,  303;  1893."^ 
Th.,  Th.  U.  2,  84. 

B.,   Ann.   chim.  phys. 

(5)  10,  438;  1887. 
Th.,  Th.  U.  2,  406. 

B.,  Thch.  2,  70. 
Th.,  Th.  U.  2,  406. 

B.,  Thch.  2,  70. 

B.  u.  Matignon,  Ann. 

chim.phys.(6)27,284; 

1892;  (6)  28, 138;  1893. 
Bach,  ZS.  ph.  Ch.  U, 

256;  1892. 
B.,  Thch.  2,  70. 
B.  u.  Matignon,  Ann. 

chim.phys.  (6)27, 289; 

i892;(6)28, 138;  1893. 
Bach,   ZS.  ph.  Ch.  0, 

257;  1892. 

B.  u.  Mattjpioa,  Ann. 

chim.phys.  (6)  27, 289 ; 

1892;  (6)28, 138;  1893. 
Bach,  ZS.  ph.  Ch.  5), 

257;  1892. 
B.  u.  Matignon,  Ann. 

chim.phvs.  (6)  27, 284 ; 

i892;(6)28, 138;  1893. 
Bach,  ZS.  ph.  Ch.  9, 

257;  1892. 

B.  u.  Matignon,  Ann. 
chim.phys.  (6)27, 289; 
i892;(6)28, 138;  1893. 
(Nach  B.,  Thch.  2, 72. )j 

Kai. 


H.  Böttger.    54* 


852 


188  b 


Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle. 


Name 


Formel 


Entstanden  aus 


Bildungswärme,  fall»  die  Verbindung 


gasförmig     flüssig 


fest 


gelöst 


Literaturnachweis 


Ammoniumazid    .  . 

Phosp  horwasserstof  f 

(gast.) 


Phosphoniumbromid 

„  Jodid . 

Phosphorwasserstoff 
(fest)    


Arsenwasserstoff  .  . 
Antimonwasserstoff 


Methan 


Äthan 


Äthylen 


Acetylen 


Si  liciumwasserstof  f 

Chlormonoxyd  .  .  . 
>»  ... 

Unterchlorige  Säure 
>> 

Chlorsäure  .... 


N,H4 
PHj 

PH^Br 
PH4J 

Pl2H, 

AsHs 
SbHs 

CH4 


CjH« 


C2H4 


QHa 


SiH* 


CUO 


HCIO 


HCIO3 


4{N)+4{H) 
[P]  weiß  +  3(H) 


[P]  weiß  +  4(H; 

+  (Br) 

[P]weiß  +  4(H)+(J) 


12  [P]  weiß  +  6(H) 

[As]kryst.  +  3(H) 

[Sb]+3(H) 


+  4.9') 
+  5,8 


+44»2^) 

-33,96 

(  —  142,2 
K.J.) 


-19,0 


+40,3 ') 
+  28,1  >) 

i  +  53,4') 


—  26,1 


d)  Vierwertige  Elemente. 


[C]  Diamant +  4(H) 


2[C]+6(H) 


2[C]+4(H) 


2[C]+2(H) 


(bei  20») 
[SJ]kryst.  +  4(H) 


+  21,75 
+  18,9 


+  28,56 
+23,3 


-  2,71 
-14,6 


—47,77 
-58,1 

-53,88^) 
-  6,7^) 


11.  Sauerstoffverbindungen. 

a)    Einwertige  Elemente. 

2(Cl)  +  (0) 


(Cl)+(0)+(H)+Aq 


(Cl)+3(0)+(H) 
+Aq 


-17,93 
—15,1 


—  8,49 

—  5,7 

+  29,93 

+  31,65 

+  23,94 

+  22,0 


B.,  Thch.  2,  72. 

Ogier,  Ann.  chim.  ph) 

(5)  20,  14,  1880. 
Lemoult,    C.    r.    14 

374;  1907. 
Ogier,  Ann.  chim.phj 

(5)  20,  61;  1880. 
Ogier,  Ann.  chim.  phj 

(5)  20,  59;  1880. 

Ogier,  Ann.  chim.  ph) 

(5)  20,  16;  1880. 
Ogier,  Ann.  chim.  ph) 

(5)  20,  18;  1880. 
Stock  u.  Wrede,  Be 

ehem.  Ges.  41,  541 

1908. 


Th.,  Th.  U.  2,  97. 

B.,  Ann.  chim.  phys.  ( 
23,179:1881.  B.,Thc 
1, 80.  B.  u.  Matigno 
Ann.  chim.  phys.  ( 
30,  555;  1893. 

Th.,  Th.  U.  2,  97. 

B.  u.  Maiigooa,  An 
chim.phys.  (6)80,55 
1893.  B  >  Ann.  Chi 
phys.  (5)23, 180;  18; 

Th.,  Th.  U.  2,  97. 

B.  u.  Matignon,  Ai 
chim.phys.  (6)30,5 
1893.  B'»  Ann.  ch 
phys.  (5)23, 180;  18 

Th.,  Termokemislcel 
sultater  182. 

B.  u.  Matignon,  A 
chim.phys.  (6)30, 5 
1893.  B'>  Ann.  ch 
phys.(5)23,i8i;i8. 

Mixter,  Sill.  Joum. ) 
22,  13;  1906. 

Ogier,  Ann.  chim.  pl  • 
(5)  20,  31;  1880. 


Th.,  Th.  U.  2,  134 

B.,  Ann.  chim.  phys 

5,  338;  1875- 
Th.,  Th.  U.  2,  134 
B.,  Ann.  chim.  phys  ) 

5,  338;  1875. 
Th.,Journ.prakt.Ch  ) 

ll,i37;Th.  U.2,l^ 
B.,  Ann.  chim.  phys.J 

10,  378;  1877. 


*)  Diese  Zahl 
besserer  Grundwerte 


hat  B.  (Thch.  2,  73,  74)  aus  den  thermochemischen  Messungen  von  Ogier  unter  Benut«| 
berechnet.  —  ^)  Besondere  Kohlenstoffmodifikation  vergl.  Tab.  198  a. 


H.  Böttger. 


asi, 


188  c 

853 

Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle. 

Bildungswärme,  falls  die  Verbindung 

NamP 

Formel 

Firf^fanilf^Ti    311^ 

I  ifprafiimarliwf'i^ 

lyAlll^ 

l^XI  lObCUIVi&ll      AUo 

gasförmig     flOssig           fest              gelöst 

i^i  t&i  aiUAiia^iiw  tio 

Überchlorsäure .  .  . 

HCIO, 

(Cl)  +  4(0)  +  (H) 

i+    18,8   1                  ,+   39,1 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

27,  219;  1882. 

Unterbromige  Säure 

HBrO 

Br+{0)+(H)+Aq 

+  26,68 

Th.,  Termokemiske  Re- 
sultater 186. 

>, 

" 

>» 

+  29,1 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
13,  19;  1878. 

Bromsäure 

HBrOa 

Br+3(0)+{H)+Aq 

+  12,42 

Th.,  Joum.prakt.Ch.(2) 
11,  i45;Th.U.2,i52. 



» 

,» 

+   12,5 

B.,  Ann.  chim.  phvs.  (5) 
13,  19,  1878.  Thch. 
2,  85. 

Th.,P(^g.Ann.l51,i98; 

:  Jodpentoxyd  .... 

J2O5 

2[J]  4-  5(0) 

+  45,03 

+  43,24 

Joum.  prakt.  Gh.  (2) 

1 

11,  i47;Th.U.2, 158. 

.... 

j> 

" 

+  48,0 

B..  Ann.  chim.  phys.  (3) 
13,  26;  1878. 

.Jodsäure  

HJO, 

[J]  +  3(0)H-  (H) 

+  57,96 

+  55,80 

Th..Pogg.Ann.l51,i98; 
Joum.  prakt.  Gh.  (2) 
11,  i47;Th.U.2,  158. 



" 

f» 

+  60,4 

+  57,7 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
13,  24;  1878. 

»1 

2[J]  +  5(0)  +  HjO 

+  Aq 
[J]  +  6(0)  +  5(H) 

+  2X23,2 

„ 

j  Überjodsäure  .... 

H5JO« 

+185,78 

+  184,40 

Th.,Joum.prakt.Gh.(2) 

11,  i5o;Th.U.2, 166. 

.... 

HJO« 

[J]+4(0)  +  (H)+Aq 

+  47,68 

Th.,Joum.prakt.Ch.(2) 
11,  i5o;Th.U.2,i65. 

b)  Zweiwertige  Elemente.                                                    | 

Schwefeldioxyd  *)   . 

SO, 

[S]')  +  2(0) 

+  71,08 

+    77,28 

+  78,78 

Th..  Th.  U.  2, 251  u.  403. 

" 

" 

» 

+  69,26 

+  74»7 

+  77,6 

B.,  Ann.  chim.  phvs.  (5) 
22,  428;  1881.' 

;  Schwefeltriox}  d  .  . 

SO, 

[S]*)  +  3(0) 

+  103,24 

+142,41 

Th.,  Th.  U.  2,  254. 

j>              ■  • 

,, 

>» 

+  91,9 

+103,7 

+  141,0 

B.,  Thch.  2,  91. 

Schwefelheptoxyd  . 

S207 

2[S03]  +  0 

—  9,71 

+  47,0 

Giran,  Cr.  140,  1704; 

Schwefelsäure    .  .  . 

HjSO« 

[S]-)  +  4(0)  +  2(H) 

+  192,92 

+210,77') 

1905. 
Th.,  Th.  U.  2,  255- 

„ 

SOs  +  H2O 

+  21,3 

+  39,17 

„ 

... 

„ 

[Sr)  +  4(0)  +  2(H) 

+192,2 

+  193.1 

+210,1 

B.,  Thch.  2,  92. 

T?                              ... 

[S2O7]  +  Aq 
HjSsO,  +  Aq 

+  56,71 
+  54.3 

(jiraa,'G  r.  140, 1704; 
1905. 

— "           "   «.    " 

Thioschwefelsäure  . 

HjSjOa 

2[S?)  +  3(0) 
+  2(H)  + Aq 

+137,83 

Th.,  Th.  U.  2,  259. 

" 

„ 

» 

+141.7 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
17,  460;  1893. 

Obeischwefelsäure  . 

HjSiOa 

2[Sf)  +  8(0) 
+  2(H)  + Aq 

+316,4 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
26,  549;  1893. 

Dithionsäure  .... 

H^SsO, 

2[Sf )  +  6(0) 
+  2(H)  + Aq 

+279,44 

Th.,  Th.  U.  2,  404. 

Trithionsäure .... 

HsSsOe 

3[S]-)  +  6(0) 
+  2(H)  + Aq 

+272,9 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
17,  449;  1889. 

Tetrathionsäure    .  . 

H.SiOe 

4[S]-)  +  6(0) 
+  2(H)  + Aq 

+260,79 

Th.,  Th.  U.  2,  404. 

),              •  • 

M 

,» 

+261,2 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
17,  454;  1889. 

Pentathionsäure  .  . 

H.SsO« 

5[S]»)  +  6(0) 
+  2(H)  + Aq 

+266,3 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
17,  460;  1889. 

„ 

» 

5[S]*)  +  5(0)  +  Aq 

+183,11 

Th.,  Th.  U.  2,  265. 

')  Über  die  \ 

^erbrennungswärme  des  Schwefels  unter  verschiedenen  Drucken  s.  Qinin,  C  r.  18J,  219;  1905.  U 

*)  Die  Zahlen  gelten  für  rhombischen  Schwefel.                                                                                           || 

')  Über  Lösungs-  und  Verdünnungswärme  der  Schwefelsäure  s.  Tab.  193-                                                     1 

H.  Böttfer. 


854 


188  d 


Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle. 


Name 


Formel 


Entstanden  aus 


Bildungswarme,  falls  die  Verbindung 


gasförmig      flüssig 


fest 


gelöst 


Literaturnachweis 


Hydroschwef  I.Säure 

Selendioxyd  .  .  .  . 
Selenige  Säure  .  .  . 
Selensäure 


Tellurige  Säure    . 
Telursäure   .... 


Stickstoffoxydul  ^)  . 

Untersalpetr.  Säure 
Stickstoffoxyd  .  . 

Stickstofftrioxyd . 

Salpetrige  Säure . 

Stickstoffperoxyd 


Stickstoffpentoxyd 
Salpetersäure.  .  . 


Unterphosphorige 
Säure 

Phosphorige  Säure 

Pyrophosphorige 
Säure 

Phosphorpentoxyd 


Orthophosphor- 
säure  .... 


Py  rop  hosp  horsäu  re 
Metaphosphorsäure 
Arsentrioxyd  .  . 

„   (porzellanartig) 
Arsenpentoxyd  .  . 
Arsensäure®)  .  .  . 


H2S2O1 

SeOa 
H.SeOs 
HaSeO« 

HaTeOa 
HaTeO, 


N2O 
H2N2O2 

NO 
N2O3 
HNO2 


N2O4  u. 
NO2 


NzOä 
HNO3 


H3PO2 
H3PO3 
HiP.Os 

P.O. 


H3PO4 


H4P2O7 
HPO3 
AS2O3 

AsJOö 
HaAsOi 


2[S]i)  +  4(0) 

+  2(H)  +  Aq 

[Se]')  +  2(0) 

[Ser)  +  3(0)  +  2(H) 

[Sef )  +  4(0) 

+  2(H)  + Aq 

[Te]  +  3(0)  +  2(H) 

[Te]  +  4(0)  +  2(H) 


+  128,22 


+  57,08 


+  145,6 


+  156,1 

+  56,34 
+  124,5 
+  145,02 


+  166,74 


c)  Dreiwertige  Elemente. 

2(N)  +  (O) 


2(N)  +  2(0) 

+  2(H)  + Aq 
(N)  +  (O) 


2(N)  +  3(0) 


(N)+2(0)  +  (H)+Aq 


2(N)  +  4(0)*)        - 

(N)  +  2(0) 
2(N)+4(0)*)bei  22" 

„  „  150' 

„  „  200' 

2(N)  +  5(0) 

(N)  +  3(0)  +  (H) 
,, 

2(N)  +  5(0)  +  H2O 

[P]  +2(0)  +  3(H) 

[P]  +  3(0)  +  3(H) 

2[P]  +  5(0)  + 

4(H)  + Aq 

2[P]  +  5(0) 


[P]  +  4(0)  +  3(H) 


2[P]  +7(0)  +  4(H) 

[P]  +  3(0)  +  (H) 

2[As]  +  3(0) 

2[As]  kryst.  +  3(0) 

2[As]  +  5(0) 
[As]  +  4(0)  +  3(H) 


—17,74 

—20,6 

—  18,0 

—  14,4 
+     4,4 

—21,57 
—21,6 

—21,4 

+  30,77 
+  30,3 

—  2,65 

-  8,125 
-1,7 

-  7,6 

+     2,6 

—  7,9 

—  1,2 

+     3,6 

+   11,9 

+   28,6 

+  34,4 

+  41,60 
+  41,6 

+   42,2 

+  49,1') 
+  48,8 

+7,3X2 

+  14,91X2 

+  137,66 
+224,63 

■ 

+  139,97 
+  227,70 

+  139,80 
+  227,57 
+  383,7 

+  369,9') 
+  369,4 

+  405,5 
+403,8 

+  300,08 
+303,3 

+302,60 
+305,8 

+305,29 
+308,5 

+  533,4 

+535,7 
+  226,6 

+•154,67 
+  156,4 
+219,38 

+  215,63 

+543,6 
+236,7 
+  147,12 
+  148,9 
+225,38 

+215,23 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5 

10,  393;  1877. 
Th.,  Th.  U.  2,  272. 
Th.,  Th.  U.  2,  274. 
Th.,  Th.  Termokemisfc 

Resultater  198. 
Th.,  Th.  U,  2.  276. 
Th.,  Th.  U.  2,  278. 


Th.,  Th.  U.  2,  194. 
B.,  Ann.  chim.  phvs.  (5 

20,  260;  1880.  ■ 
B.,  Ann.  chim.  phys.  (6 

18,  574;  1889. 
Th.,  Th.  U.  2,  197. 
B.,  Ann.  chim.  phys.  (5 

20,  260;  1880. 
B.,  Ann.  chim.  phys.  (5 

6,  173;  1875;  (5)  2(i 

262;  1880. 
Th.,  Th.  U.  2,  197. 
B.,  Ann.  chim.  phvs.  (5 

6,  162;  1875;  (5)2C 

262;  1880. 
Th.,  Termokemiske  Re 

sultater  203. 

B.,  Thch.'2,  106. 


B.,  Ann.  chim.  phys.  (« 

6,  170;  1875. 
Th.,  Th.  U.  2,  199. 
B.,  Ann.  chim.  phys.  (f 

6,  151;  1875. 
Th.,  Th.  U.  2,  199- 

Th.,  Th.  U.  2,  225. 

Amat,  Ann.  chim.  phv 
(6)  24,  371;  1891. 

Th.,  Th.  U.  2,  226. 

Giran,  C.  r.  18«,  55 
1903. 

Th.,  Th.  U.  2,  225. 
Giran,  C.  r.  136,  55 

1903. 


Th.,  Th.  U.  2,  236. 
B.,  Thch.  2,  117. 
Th.,  Th.  U.  2,  236. 
Th.,  Th.  U.  2,  236. 


*)  Die  Zahlen  gelten  für  rhombischen  Schwefel. 

*)  Die  Zahlen  gelten  für  amorphes  Selen. 

*)  Lösungswärme  in  Wasser  bei  19,4"  (bis  zur  Sättigung)  +  4,5  Kai.  pro  Molekül;  Roth,  unveröffentlich ' 

*)  — 2,65  gilt  für  N2O4,  —8,125  für  NO2.  Die  Wärmeentwicklung  bei  der  Einwirkung  von  Stickstof 
peroxyd  auf  Wasser:  N2O4  +  Aq  beträgt  +  15,5  Kai.  (Th ,  Th.  U.  2,  189).  Oxydationswärme  bei  Gegenwa 
von  Wasser:    N2O4  +  O  +  Aq  =  2HNO3  verdünnt  +  33,8  Kai.  (Th.,  Th.  U.  2,  191). 

®)  Die  Zahl  wird  von  Th.  nur  als  annähernd  richtig  bezeichnet. 

®)  Über  die  Wärmeentwicklung  bei  der  Einwirkung  von  Natrium  auf  Arsensäure  und  Monometh> 
arsensäure  s.  Saud  u.  Astruc,  C.  r.  144,  1345;  1907. 

H.  Böttger.       "j 


188  e 

855 

1 

Bildung 

swärme 

der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetalle. 

Bildungswärme,  falls  die  Verbindung 

\*imp 

Formel 

Fnf^faridi*n    ^11^ 

Literaturnachweis 

l>a.iIlC 

LrflilO  LailUvll     aU> 

gasförmig      flüssig            fest            gelöst 

Antimonpentoxyd  . 

SbjOö 

2[Sb]  -  5(0) 

+229,6 

Mixter,  Sill.  Joum.  (4) 
38,  108;  1909. 

'  Antimontetroxyd    . 

Sbj04 

2[Sb]  +  4(0) 

i 

+209,8   i 

.. 

Antimontriox>d  .  . 

SbaOs 

2[Sb]  -  3(0) 

1 

I 

+  163,0   i 

„ 

Antimonige  Säure  . 

HsSbOs 

2[Sb]-r3(0)^3H,0 

+  167,42! 

Th.,  Th.  U.  2,  241. 

Antimonsäure    .  .  . 

HaSbO* 

2[Sb]-r5(0)+3H20 

+228,78, 

Th.,  Th.  U.  2,  242. 

niuthydroxyd^) 

BKOH), 

2[Bi]+3(0)+3H,0 

+  137,74; 

1 

Th.,  Termokemiske  Re- 
sultater 212. 

j» 

jj 

>» 

+  139.2  ' 

B.,  Thch.  2,  128. 

'  Bortrioxyd 

B2O3 

2[B]  amorph  +  3(0) 

+272,6    —279,9 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
15,  217;  1878. 

1  Borsäure 

HjBOa 

[BjOj]  +  3H,0 

+8,4  X2| 

B.,  Ann.  chim.  phys,  (5) 
17,  133;  1879. 

d)  Vierwertige  Elemente.                                                     || 

1  Kohlenoxyd    .... 

t 

CO 

[C]  amorph  —  (0) 
[C]  Diamant  -f  (0) 

—  29,00 

—  26,1 

Th.,  Th.  U.  2,  289. 
B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

13, 14;  1878;  20,  260; 

1888;  23,  177;  1881, 

B.  u.  Matignon,  Ann. 

chim.phvs.(6)30,555; 

1893. 

Kohlendioxid   .  .  . 

CO, 

[C]  amorph  -f  2(0) 

+    96,96 

+  102,84 

Th.,  Th.  U.  2,  283. 

„  (vergl.auch 

„ 

„ 

+   97.65 

+  103,25 

B.  u.  Petit,  Ann.  chim. 

Tab.  198.) 

phys.  (6)18,  89;  1889, 

" 

" 

" 

+   96^0 

Gottlieb,  J,  pr.  Ch.  28, 

420;  1883. 

" 

" 

[C]  Graphit  +  2(0) 

-    94.81 

—  100,41 

B,  u.  Petit,  Ann.  chim, 
phys.  (6)  18, 98;  1889, 

„             ... 

»» 

[C]  Diamant  -  2(0) 

-    94.31 

+  99,91 

„ 

Siliciumdioxyd  .  .  . 

SiO, 

[Si]  kr>st.  -f  2(0) 

+  191,0 

Mixter,  Sill.  Joum.  (4) 
24,  130;  1907. 

i  Kieselsäure 

— 

[Si]  amorph  ~  2(0) 
-Aq 

+  184,5 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
15,  214;  1878. 



~ 

[Si]  kr>'st.  -  2(0) 
-rAq 

+  179,6 

» 

III.  Halogenverbindungen. 

1 

a)   Einwertige   Elemente. 

i]  Bromchlorid  .... 

BrCl 

Br  -  (Cl) 

+      0,7 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
21,  375;  1880. 

ichlorür 

! 

JCI 

[J]  ^  (CD 

+      5.82 

+     6,8 

Th.,  Th.  U.  2,  307. 
B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
21,  373;  1880. 

i  Jodtrichlorid  .... 

JCI3 

[J]  +  3(C1) 

+  21,49 

Th.,  Th.  U,  2,  307, 

i  Jodbromid 

i 

JBr 

[J]  +  Br 

+      2,5 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
21,  374;  1880. 

1 

b)   Zweiwertige  Elemente.                                                    {| 

'  Schwefelchlorür  .  . 

S2CU 

2[S]*)  +  2(C1) 

+    14.26' 

Th.,  Th.  U.  2.  310. 

j                      J»                            •     • 

yy 

J, 

+    10,9 

+    17.6 

0j;ier,C.r.92,922;i88i. 

;  Thionylchlorid  .  .  . 

socu 

[S]«)  +  (O)  +  2(C1) 

+    40.9 

+    47.4 

Ofier,C.r.»4,84;i882. 
Tl.,  Th.  U.  2,  312. 

i  Sulfurylchlorid  .  .  . 

SO2CI2 

[S]^)  -  2(0)  +  2(C1) 

+    89,78 

j            j»             ... 

»J 

(SO2)  +  2(C1) 

-    18,70 

„ 

!                     „                       ... 

[SP) +  2(0) +  2(0) 

+    82,8 

+    89,9 

0fier,C.r.H83;i882. 

Chlorsulfonsäure  .  . 

S0.2(ÖH)C1 

[S]*)  +  3(0)  +  (H) 

+  (a) 
2[s?)  +  5(0)  +  2(a) 

+  127,4 

+  140,2 

,.      C.r.96,646;i883. 

Pyrosulfur>lchlorid 

SeOsClj 

+  159,4 

..      Cr.  »4,85;  1882. 

Schwefelbromür  .  . 

SjBr, 

2[Sr)  +  2Br 

+      2,0 

Ofier,C.r.92,923;i88i, 

Schwefeljodür   .  .  . 

SiJ. 

2[S]«)  +  2(J) 

+  13,6 

.,     C.r.92,922;i88i. 

Selenchlorür  .... 

SeaCIa 

2[Se]  amorph  + 

2(0) 

+   22,15 

Th..  Th.  U.  2,  314. 

Selenchlorid    .... 

SeCU 

[Se]  amorph +  4(C1) 

+  46,16 

Th.,  Th.  U,  2,  315, 

Tellurtetrachlorid   . 

TeCU 
igswärme  de 

[Te]  +  4(C1) 

+  77.38 

Th.,  Th.  U.  2,  320, 

')  Die  Bildu 

r  übrigen  untersuchten  Wismutverbindungen  s.  Tab.  189. 

'             *)  Rhombiscl 

ler  Schwefel 

H,  Böttfer. 


856 


188  f 


Bildungswärme 

der  wichtigsten  Verbindungen  der  Nichtmetaell. 

Bildungswärme,  falls  die  Verbindung 

Nätnc 

Formel 

Entstanden  aus 

T  if pr?itiirniir'Hu;pic 

gasförmig;     flüssig           fest             gelöst 

1^1  l&l  dLClI  llüL-IIWCio 

c)  Dreiwertige  Elemente. 

Phosphortrichlorid  . 

PCI3 

[P]  +  3(C1) 

+  75,30 

Th.,  Th.  U.  2,  322. 

»              •  • 

»; 

" 

+    69,7 

+  76,6 

B.u.Lu£inin,Ann.chiin. 

phys.(5)6,  307;i875 

Phosphorpentachlorid 

PCI5 

[P]  +  5(C1) 

+  104,99 

Th.,  Th.  U.  2,  323. 

»              •  • 

" 

j> 

+  109,2 

B.u.Luginia,Ann.chim 

phys.(5)6,3o8;i875 

Phosphoroxychlorid 

POCI3 

[P]  +  (0)  +  3(C1) 

+  145,96 

Th.,  Th.  U.  2,  325. 

>» 

» 

)> 

+143,9 

B.u.Luginin.Ann.chim 

phys.  (5)  6,  30951875 

Phosphortribromid . 

PBrg 

[P]  +  3Br 

+  44,8 

B.u.Luginin,Ann.chim 

phys.(5)6,  307;i875 

Phosphorpentabromid 

PBrä 

[P]  +  5Br 

+59,05') 

Ogier,C.r.92,85;i88i 

Phosphoroxybromid 

POBra 

[P]  +  (0)  +  3Br 

+  105,8!) 

„      C.r.92,85;i88i 

Phosphortrijodid .  . 

PJ3 

[P]  +  3[J] 

+   10,9 

„     Cr.  92, 83;!  881 

Phosphortetrajodid 

P2J4 

2[P]  +  4[J] 

+   19,8 

„     Cr.  92, 83;!  881 

Arsentrichlorid  .  .  . 

ASCI3 

[As]  +  3(C1) 

+  71,39 

Th.,  Th.  U.  2,  327. 

Arsentribromid .  .  . 

AsBra 

[As]  +  3Br 

+  45,5 

B,,  Ann.  chim.  phys.  (5 
15,  209;  1878. 

Arsentrijodid  .... 

AsJa 

[As]  +  3[J] 

+  13,5 

„ 

Antimontrichlorid  . 

SbClg 

[Sb]  +  3(C1) 

+  91,39 

Th.,  Th.  U.  2,  330, 

Antimonpentachlorid 

SbCls 

[Sb]  +  5(C1) 

+  104,87 

2,  331. 

Antimonoxy  Chlorid . 

SbzOaCli 

2[Sb]  +  2(0)  +  2(Cl) 

+  179,6 

Guntz,  Ann.  chim.phys 
(6)  3,  57;  1884,  nact 
B.,  Thch.  2,  147. 

)> 

SbiOsCla 

4[Sb]  +  5(0)+2(Cl) 

+350,0 

M7 

Antimontribromid  . 

SbBra 

[Sb]  +  3Br 

+  61,4^) 

Guntz,  C  r.  101,  162 

1885. 

Antimonjodid    .  .  . 

SbJa 

[Sb]  +  3[J] 

+  28,8^) 

»                ,, 

Antimontrifluorid    . 

SbFa 

[Sb]  +  3[F] 

+  141,0 

„  Ann.  chim.  phys 
(6)  3,  52;  1884.' 

Bortrichlorid  .... 

BCI3 

[B]  amorph  +  3(C1) 

+   89,1 

+  93,4 

B.,  Thch.  2,  148. 

Bortribromid  .... 

BBra 

[B]  amorph  +  3Br 

+  43,2 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (6 
16,  217;  1878.         , 

Bortrifluorid  .... 

BF3 

[B]  amorph  +  3(F) 

+  234,8 

HammerI,Cr.90,3d 

1881,  nach  B.,  Thcl 

2,  149. 

Borfluorwasserstoff- 

säure    

HBF4 

[B]+4(F)  +  (H)  +  Aq 

+  307,6 

B.,  Thch.  2,  149. 

d)  Vierwertige  Elemente.                                               ^ 

Kohlenstofftetra- 

^ 

chlorid 

ccu 

[C]  amorph  +  4(C1) 

+   21,03 

+  28,2 

Th.,  Th.  U.  2,  355,  44 

»         

>» 

[C]  Diamant  +  4(C1) 

+   68,5 

+  75,7 

B.  u.  Matignon,  Anl 

chim.  phys.  (6)28,131 
1893. 

Perchloräthan   .  .  . 

CCU 

2[C]  Diamant  + 
6(C1) 

+  107,4 

B.  u.  Matignon,  Ann 

chim.  phys.  (6)28, 13a 
1893. 

Perchloräthylen   .  . 

QCU 

2[C]  amorph  +  4(C1) 

-      1,15 

+     6,0 

Th.,  Th.  U.  2,  358, 411 

>»               •  • 

» 

2[C]Diamant+4(Cl) 

+  45,5 

B.  u.  Matignon,  Anr 

chim.  phys.  (6)28, 133 
1893. 

Carbonylchlorid   .  . 

COClj 

[C]  amorph  +  (0) 

+  2(C1) 

+    55,14 

Th.,  Termokemiske  R( 
sultater,  221. 

1»               •  • 

» 

[C]  Diamant  +  (0) 

+  2(C1) 

+  44.1 

B.,  Ann.  chim.  phy: 
(5)  17,  129;  1879. 

Siliciumtetrachlorid 

SiCU 

[Si]kryst. +  4(C1) 

+  121,8 
ungef. 

+  128,1 
ungef. 

B.,  Thch.  2,  151. 

Siliciumtetrabromid 

SiBr« 

[Si]kryst.  +  4Br 

+  71,0 

B.,  Thch.  2,  153. 

Siliciumtetrajodid  . 

SiJi 

[Si]kryst. +  4[J] 

+     6,7 

2,  154. 

Siliciumtetrafluorid 

SiF, 
Berechnun 

[Si]kryst. +  4{F) 

+239,8 

Haninierl,Cr.90, 31; 

i88i,n.B.,Thch.2,i5: 

')  Nach  den 

gen  von  B.,  Thch.  2 

,  143,  14 

4,  147,  I 

48. 

■ 

H.  Böttger. 


188. 


857 


Bildungswärme  der  wichtigsten  Verbindungen 

der  Nichtmetalle. 

Bildungswftnne,  falls  die  Verbindune 

Name 

Formel 

Entstanden  aus 

" 

I  iff^fijfiiTTiJirhwpi^ 

gasförmig     flüssig     '       fest 

gelöst 

1 

Siliciumtetrafluorid 

SiF4 

[Si]kryst.  -r  4(F) 

-239,4  1              ! 

Gontz,  Ann.  chim.phys. 

(6)  3,  60;  1884. 

Kieselfluonvasser- 

stoffsäure 

HoSiF« 

[Si]kryst. +  6(F) 
+  2(H)  + Aq 

+  375.1 

Trnchot,  C.  r.  98,  821; 

1884. 

>, 

M 

+  374.3 

Gontz,  Ann.  chim.phys. 
(6)  3,  61;  1884. 

IV.  Schwefelverbindung 

en. 

1 

Schwefelstickstoff  . 

NS 

(N)  +  [S]rhomb. 

-  31,9 

B.  u.Vieille,  Ann.  chim. 
phys.(5)27, 204;  1882. 

Selenstickstoff  .  .  . 

NSe 

(N)  +  [Se] 

—  42,3 

B.  u.  Vieille,  C.  r.  96, 

214;  1883. 

Phosphorsesquisulfid 

P4S, 

4[P]  gelb  +  3[S]  rh. 

+  77,53 

Giran,  Bull.  Soc.  chim. 

Antimontrisulfid, 

(3)  25,  24;  1906. 

orangerot,  feucht 

SbjSa 

2[Sb]  +  3[S]rhomb. 

+  34»4 

B.,  Ann.  chim.  phys. 
(6)  10,  125;  1887. 

trocken 

■• 

» 

+  32,6 

Guinchantu.  Cbr6tien, 
C.  r.  139,  51 ;  1904. 

iilafarben  .  .  . 

„ 

„ 

+  33,9 

„ 

.,    schwarz  .... 

,, 

„ 

+  38,2 

„ 

Antimonchlorsulf  id . 

Sb^SöClj 

4[Sb]  +  5[S]rhomb. 

-f  2(C1) 

+391,1 

B.,  Thch.  2,  163. 

Bortrisulfid 

B,S3 

2[B]  amorph 
+  3[S]  rhomb. 

+  37,9 

Sabatier,C.r.ll2,864; 

1891. 

■chwefelkohlenstoff') 

CS, 

[C]  amorph  -f  2[S] 
rhomb. 

—26,01 

-  19,61 

Th.,  Th.  U.  2,  411. 

>» 

" 

[C]  Diamant  +  2[S] 
rhomb. 

—25,4 

-19,0 

B.  u.  Matignon,  Ann. 
chim.  phys.  (6)28, 138; 
I893;(6)22,i83;i89i. 

3arbonylsulfid  .  .  . 

cos 

[C]  amorph  +  (C^ 
+  [S]  rhomb. 

+  37,03 

Th.,  Th.  U.  2,  384. 

V.  Nitride  und  Carbide. 

1 

Phosphomitrid  .  .  . 

P3N5 

3[P]  farblos  +  5(N) 

+  81,5 

S  ock,  Ber.  ehem.  Gts. 
40,  2923;  1907- 

„             ... 

„ 

3[P]rot  +  5(N) 

+  70»4 

^j 

Silidumcarbid   .  .  . 

Sic 

[Si]kryst.  +  [C] 

+     2,0 

Mixter,  Sill.  Joum.  (4) 

(Karborund) 

amorph 

24,  130;  1907. 

VI.  Cyanverbinduogen. 

1 

Dicyan 

Q,N, 

2[C]  amorph +  2(N) 

-65,70 

Th„  Th.  U.  2,  388. 

>» 

2[C]Diamant+2(N) 

—73,9 

—68,5 

-67,1 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 
18, 347; 1879; 20, 258; 
1880;  23,  178;  1881. 

:yanwasserstoff  .  . 

HCN-) 

[C]  amorph  +  (N) 
+  (H) 

-27,48 

—  21,78 

Th.,  Th.  U.  2, 389, 412. 

).              •  • 

„ 

[C]  Diamant  +  (N) 

—30,5 

-24,8 

—  24,4 

B.,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

+  (H) 

23,  257;  1881. 

3yanchlorid 

CNCl 

[C]  Diamant  +  (N) 

—35,2 

—26,8 

B.,  Thch.  2,  169. 

+  (C1) 

3yanjodid    

CNJ 

[C]  Diamant  +  (N) 

-  39,2 

—  42,0 

,» 

+  [J] 

Cyansäure^)    .... 

HCNO 

[C]  Diamant  +  (N) 

ungef. 

+  37,0 

B., Cr.  123,  337;  1896. 

-r  (0)  +  (H)  +  Aq 

Cyanursäure  .... 

H3C3N3O3 

3[C]Diamant-r3(N) 

+165,1 

+  161,9 

Lemonlt,  C  r.  121, 352 ; 

^3(0)  +  3(H) 

1895-. 

5ulfocyanwasserstoff 

HCNS 

[C]Diamant+(N)  + 
[S]  rhomb. +  (H)+Aq 

-  18,5 

Joannis,  Ann.  chim. 
phvs.(5)26, 540;  1882, 
nach  B.  Thch.  2,  174. 

*)  Nach  Koref,  ZS.  anorg.  Ch.  66,  88;  1910  gilt:  [C]  +  (S)  =  (CS2)  + 
'berechnet.) 

12,5  Kai.    (Aus   Gleichgewichten 

')  Über  die  Bildungswärme  der  Metallcyanide  s.  bei  den  einzelnen  Met 

allen  (Tab.  189). 

)  Cyanamid  s.  S.  861, 

1 

Nr.  "). 

—] 

H.  Böttger. 


858 


189 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül 

in  Kalorien,  deren  eine  i  kg  Wasser  (bei  den  von  Thomsen  (Th.)  ausgeführten  Messungen  von  i8°  auf  ig",  bei 
den  von  Berthelot  (B.)  und  seinen  Mitarbeitern  ausgeführten  von  15"  auf  16°)  erwärmt.  Die  Metalle  sind  nacli 
dem  periodischen  System  geordnet.  Die  Stoffe  sind  in  dem  Aggregatzustand  angenommen,  den  sie  bei  gewöhn- 
licher Temperatur  besitzen.  In  einzelnen  Fällen  ist  der  feste  Aggregatzustand  durch  eine  eckige,  der  gasförmige 
durch  eine  runde  Klammer  bezeichnet:  [J]  festes  Jod,  (J)  gasförmiges  Jod.  Die  eingeklammerte  Zahl  hinter 
dem  Namen  des  Beobachters  B.  oder  Th.  bezeichnet  die  Seite  der  Abhandlung,  auf  welche  durch  die  rechts 
oben  stehende  Zahl  im  Literaturverzeichnis  hingewiesen  ist.  Die  von  Petersen,  Favre,  Varet  u.  e.  a.  Autorer 
angegebenen  Zahlen  sind  meist  auf  eine  (oder  zwei)  Dezimalstellen  abgerundet. 

Reihenfolge   der   Metalle:    Li.    Na.    K.    Rb.    Cs.    NH4.    Ca.    Sr.    Ba.    Be.   Mg.   Zn.    Cd.    AI.    Nd.    Cr.   W, 

Mo.    U.    Mn.    Fe.    Co.    Ni.    Cu.    Ag.    Au.    Hg.    Tl.    Pb.    Sn.    Ti.    Th.    Zr.    Bi.  Pd.     Pt.   —    Legierungen. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeeni 

Wicklung  i 

kg-Kal. 


Lithium.     Li=7,03  {Th.);  7  iß). 
Li+HaO+Aq=LiOH,  Aq+Hi) 


2Li+0=Li20  3) 

4) 

Li+d+H  =  LiOH») 


*) 


Li+0+H+Aq=LiOH,  Aq») 
») 

2Li+0+Aq=2LiOH,  Aq^«). 
11)  . 

2Li+20=Li202i2) 

Li+H  =  [LiH]i3) 

2Li+S+Aq=Li2S,  Aq  ")  .    . 

15) 

Li+S+H  +  Äq=LiSH,  Aqi«) 
2Li+Se=Li2Se")       .   .   .    . 

Li+N  =  LiNi8) 

2Li+2C=Li2C2") 

Li+F+Aq=LiF,  Aq20)     .   . 


2LiF+SiF4=Li2SiF2i)    .   .    . 

Li+Cl=LiC122) 

LiCI+(NH3)=[LiCl.  NHgj^a) 
LiCH-2(NH3)=[LiCK  2NH3]  2 
LiCl-f3(NH3)=[LiC1.3NH3]2 


49,08 

53,20 
140,0 

143,32 

111,5 

111,0 

"7,3 
117,44 
"7,5 
166,52 
166,0 
152,65 
21,6 
"5,4 
"3,25 
64,11 
83,0*) 
18,75 
",3 
114,3** 

("5,8) 
25,2 
93,81 
11,8 
23,36 
34,46 


*)  Nach  der  Berechnung  Berthelots  (Thch.  2,  219). 

**)  Die  erste  Zahl  erhält  man,  wenn  man  aus  der 
von  Petersen  gemessenen  Neutralisationswärme  der  Base 
durch  wässerige  Flußsäure  die  Bildungswärme  mittelst 
der  von  Thomsen  angegebenen  Zahlen  für  die  Bildungs- 
wärme der  Base,  der  gelösten  Flußsäure  und  des  Wassers 
berechnet.  Die  zweite  (eingeklammerte)  Zahl  erhält 
man,  wenn  man  die  entsprechenden  Zahlen  Berthelots 
benutzt. 


LiCl+4(NH3)=[LiC1.4NH3]28)    .    . 

Li+Br=LiBr27) 

Li+Br+Aq=LiBr,  Aq28)  .  .  .  . 
LiBr+(NH3)=[LiBr.NH3]29)  .  . 
LiBr+2(NH3)=[LiBr.2NH3]3°).  . 
LiBr+3(NH3)=[LiBr.3NH3]3i).  , 
LiBr+4(NH3)=[LiBr.4NH3l32).   , 

Li+J  =  LiJ33) 

Li+J  +  Aq=LiJ,  Aq34) 

Li+C+N+Aq=LiCN,  Aq35)   .    .    . 

2Li+S+40=Li2S04  36) 

2Li+S+40-|-  H20=Li2S04.  HjO  ^) 
Li+N+30=LiN03  38) 

Li20+(C02)  =  [Li2C03]39) 


Watrium.  Na=23,05{Th.)\23{B: 


Na+HaO+Aq=NaOH,  Aq+H«») 

41) 


2Na+0=Na20**) 

45\ 
,,  I 

46) 

2Na+o'4-H20=2NaOH")    .   .   . 
Na20+HaO+Aq=2NaOH,  Aq«) 

") 
2Na+0+Aq=2NaOH,  Aq50)  .    . 

51)    _    , 

Na+0+H=NaOH") 

53) 

Na+0+H  +  Aq=NaOH,  Aq54)   . 


2Na+20=Naa02  5«)      . 
NaH  +  Aq=NaOH,  Aq+Hg") 
(H2)+[Na]=[NaH]+H58)    . 


') 


43,3 

79,96 

91,31 

13,29 

25,94 

37,46 

48,10 

61,21 

76,10 

32,6 

334,17 

336,81 

111,61 

54,23 


45,0 

43,45 
42,40 

44,1 

100,26 

91,0 

100,7 

135,38 

63,9 

56,5 

155,26 

144,2 

101,87 

102,7 

111,81 

"2,5 

"9,8 

25.S 

16,6 


2)  Guntz'.     3)  Beketoff2.     *)  de  Forcrand".    ^)  Nach  Th.  berechnet«.  «)  Beketoff*. 

')  Th.  3  (225).  9)  Beketoff  2.  lO)  Th.  ^  (226).  ")  Beketoff  2.  12)  ^e  Forcrand  "  "• 
")  Guntz^.  ")  B.  i(2i8).  "u. ")  Th.  i»  (312).  ")  Fabre^.  i»)  Guntz  u.  Bassett.  ")  Guntz».  20)  Petersen -. 
21)  Truchoti.  22)  Th.  3 '(227).  23-26)  ßonnefoi  1.  27)  Bodisko^.  28)71^,8(227).  29-^2)  ßonnefoi  2  (1396).  ^)^o- 
diskoi.  34)  Th.  3  (227).  35)  Varet  2.  36)  Th.  3  (227).  3?)  Th,  i»  (313).  38)  Th.  3  (227)  "  (477).  39)  je  For- 
crand "(512).  «)  Favre  u.  Silbermann  2.  ^i)  Th.  3  (229).  «2)  joannis2.  «)  Rengade2.  ")  Beketoff. 
*^)  de  Forcrand  ^  *«)  Rengade2.  ")  Th.i8(3").  ^)  Beketoff  K  «)  Rengade^.  ^o)  Th.  3  (232).  ")  Joannisl 
52)  Th.  3  (232).    53)  B.  1  (199).    54)  Th.  31  (232).    55)  ß.  1  (199).    56)  Je  Forcrand  ^.    57-68)  je  Forcrand  i". 


1)  Th.  18  (246). 
')  de  Forcrand  1«  1*. 


H.  Böttger. 


189 


859 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


R  eaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kai. 


2Na+S«=Na2S^) 

2Na+S+Aq=Na2S,  Aq*) 

Na+S-f  H  =  NaSH') 

Na+S-i-H^Aq=NaSH,  Aq*)     .   .    . 

2Na+2S+Aq=Na2S2,  Aq«) 

2Na+3S+Aq=NajSs,Aq7) 

2Na+4S=Na2S4^) 

2Na+Semet.  =  Na,Se*) 

Na+Se  met-h  H  +  Aq=NaSeH,  Aq  ") 

Na+H+2C=NaHC,ii) 

2Na+2C=NaaC2i2) 


') 


Na-fF=NaF") 

NaF4-HF=NaHF2i«)     . 
2NaF-fSiF4=Na2SiF,") 
Na+a=NaCP«)     .   .   . 
1») 

Na+Br=NaBr»»)   .   '.   . 


Na+Br+2HjO=NaBr.2H,0  2») 

Na+[J]=NaJ») 

Na+[J]+2H,0=NaJ.2H,0") 

Na-fC+N=NaCN2S) 

2«) 

Na+C+N-f  Aq=NaCN,  Aq=")     ...... 

Na+C+N-hO=NaCNO=») 

aNa+aC-i-sN+sO^NagCjNaOa») 

2Na4-H+3C-f3N+30=Na2HC3N303»)  .  . 
Na+2H+3C+3N+30=NaHjC3N30,3i)  .  . 
Na+C+N  +  S+Aq=NaCNS,  Aq32)  .  .  .  . 
,Na-fCl+0+Aq=NaC10,  Aq33) 

I  Na+a+30=  NaClOa  Ȋ)    ...'.'.'.'.'.'. 

I  ^^  38) 

iNa+a-f40=Naa04")    ......... 

'Na+Br-rO-rAq=NaBrO,  Aq») 

2Na-h2S-f30=Na2S203^) 

2Na+2S4-30+5HjO=NajS203.5HaO«)  .    . 

2Na+2S-50=NajS205") 

;2Na+S+40=NaaS04*2) 


i2Na+SOj+20-fioHjO=[Na2S04.ioH20]") 
iNa+H+S+40=NaHS04*5) 

!  „  *•)    

2Na+2S+60=Na2S206") 

2 Na-f-2S-r60^-2H20=  NajSjOß .  2 HjO «») 


89,3 
101,99 

56,3 
58,48 
60,7 
105,2 
107,0 
99,0 
60,9 
35,3 

-  29,2 

-  8,8 

-  9,8 
102,6 
109,3 

17,1 

35,4 

97,69 

97,9 

85,71 

86,1 

90,29 

69,08 

74,31 
22,6 

23,1 

24,8 

101,7 

306,7 

■?6i,8 

217,1 

39,2 

83,36 

84,7 

86,7 

84,8 

100,3 

82,1 

256,3 
265,07 

347,4 

328,59 

328,1 

276,73 

267,39 

269,1 

3©8,8i 

405,09 


2Na+3S-H60^Aq=Na,S306,  Aq")  .  . 
2Na^4S-f60+Aq=NajS40e,  Aq*")  .  . 
2Na+Se-r30-rAq=NajSe03,  Aq")  .  . 
2Na-^Se+40+Aq=NaaSe04,  Aq")  .  . 
Na^  H  +  Se+40+ Aq=  NaHSe04,  Aq  ") 

Na^N+2H  =  NaNH,") 

Na4-N+30=NaNOs») 

5«) 

2Na+H  +  P+20+Aq=Na2HP02,  Aq") 
2Na+H  +  P+30=Na,HP03")  .  .  .  . 
Na-r2H  +  P+30=NaH2P03«')  .  .  .  . 
2Na-f  2H+2P4-50=NajHjP205~)  .  .  . 
3Na-r-P-f40=Na3P04") 


2.Na+H  +  P+40=Na2HP04'») 

•*) 

Na+2H+P+40+Aq=NaHjP04,  Aq  «*)  . 
2Na+2As+40+Aq=Na2As204,  Aq*»)  .  . 
3Na+As-^40+Aq=Na3As04,  Aq")  .    .    . 

3Na+As+40=Na3As04«*) 

2Na+H+As+40^Aq=NajHAs04,  Aq«») 
Na+2H+As-40-Aq=NaHjAs04,  Aq  ™) 

3NajO^Sb205=2Na3Sb04^) 

3Na+Sb-f40=Na3Sb04") 

2Na4-4B-^70=NajB407'3) 

3Na20-f  B203=2Na3B03'*) 

Na20-f(C02)=[Na,C03]") 

2Na-fC-^30=Na2C03^") 


') 

Na-H^C-f30=NaHC03"') 

Na+2C+3H+20=NaC2H302*')     .   .   .   . 
NaCjHsOj+CjHiOj^ NaCjHgOa,  C2H4O2 '^) 

2Na+2C-f40=Na2Cj04  82) 

Na+H^2C4-40=NaHC204») 


Kalium.  K=  39,15{Th.) ; 39,1  [B.). 


K+  H2O+ Aq=  KOH,  Aq-!-  H  ") 
2K-fO=K20«») 


') 


2K-hO-LH20=2KOH9<»)    .    .    . 
K2O+  Hj0-j-Aq=2K0H,  Aq  »i) 


387,5 
375,8 

238,4 
262,3 
203,2 
33,5 
"1,25 
110,7 

198,4 
285,1 
333,8 
599,0 
452,4 
451,4 
413,9 
414,9 
355,0 
316,1 

381,5 
360,8 

329,7 
273,7 
163,7 
346,4 
748,1 
104,20 
76,88 
272,64 
270,8 

229,3 
227,0 

170,3 

2,6 

315,0 

258,2 


41,9 
48,10 

45,2 
46,4 
97,1 
86,8 
137,98 
67,4 
75,0 


o-and*.  »)  Th.  3  (233)  "  (477)-  ^) 
n  B.  u.  Luginin.  ")  Mixter*  (104) 
")  Th.  1  (299)     «8 


B.  =»  (440) 
")  Th. 
u. '" 


(421).    5«)  Th.  1  "(298).    ")  Th.  M298).    **)  Amat. 
•*)  B.  u.  Luginin.     «)  b_  1  (210).     ••)  Th. 


Th 

(299).     •*)  B.  u.  Luginin.     ^)  B.  ^  (210).     ••)  Th.  ^  (200). 
,  -...    ,.^^;.       y  Mixter  *  (105).    «»u.'»)  Th.  M299).    "u.")  Mixter  *  {108).    ")  B.  «  (463).    '*)  Mixter  2  (127). 
^  de  Forcrand  "  (512).    »•)  Th.  ^  (233).    "    (44).    ")  B.  ^  (214).    t»)  Th.  ^  (298).    ")  B.  2  (470),    »«)  B  "   ^ 
)  B-"(i34).    ")  B. -»(loS).    83)  B.*(io8).    »*)  1 


,  _ (327). 

')  B.  *  (108).   8*)  Favre  u.  Silbermann  2.   85)  jh.  »  (242).   8«)  Joannis  -.  ")  Ren- 


_gade2.   88)  Beketoff^.    «9)  RgngadeX   ^)  Th.  ^8(311).   »M  Beketoff^.    »)  Rengade  ^. 


H.  Böttger. 


860 


189  b 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


R  e  aktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


Reaktionsgleichung 


2K+0+Aq=2K0H,  Aqi) 


K+0+H=KOH*) 


K+0+H  +  Aq=KOH,  Aq') 

2K  +  S=K2S»') 

2K+S+Aq=K2S,  Aqi") 

K+S+H=KSH")    .    .    .    : 

K+S+H  +  Aq=KSH,  Aq") 

2K+4S=K2S4") 

2K+Se=K2Se") 

K+F=KFi5) 

KF+HF=KHF2") 

KF+2HF=KH2F3") 

KF+3HF=KH3F4i8) 

2KF+SiF4=K2SiF6") 

K+Cl=KCl2ö) 

21) 

K+Br=KBr22)  .   .  - 

23\ 

K+[J]=KJ24)    '.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'. 

KJ  +  2[J]=KJ3  25) 

KJ  +  2(J)=KJ3  2<>) 

K+C+N=KCN27) 

28\ 

K+CN=KCN*»)     .......... 

30\ 

K+C+N+0=KCN0'"')  ....... 

3K+3C+3N+30+Aq=  K3C3N3O3,  Aq  ^2) 
2K+H+3C+3N+30=K2HC3N303  33)  . 
K+2H+3C+3N+30=KH2C3N303  3*)    . 

K+C+N  +  S=KCNS35) 

K+CN  +  S=KCNS3«) 

4K+Fe+6C+6N=K4Fe(CN)e")     .    .    . 
4K+  Fe+6CN=  K4Fe(CN)6  ^S) 
3K+  Fe+6C+6N=  K3Fe(CN)e  ■ 
3K+  Fe+6CN=  K3Fe(CN)e  *") 
K+C1+0+ Aq=  KCIO,  Aq  ") 

42  \ 

K+a+30=KC103")    .   .   . 
K+C1+40=KC104*5)    !  !  ! 


') 


164,56 

159,8 
164,5 
103,17 

104,6 

102,76 

116,46 

117,1 

103,5 
111,29 

64,5 
63,13 
118,6 

79,6 

118,1 

21,1 

35,2 

47,1 

52,8 
105,61 
105,7 

95,31 

95,6 

80,13 
0,0 

13,6 

32,50 

30,1 

65,35 

67,1 
102,5 
319,2 
262,9 
227,45 

49,8 

86,7 
137,2  *) 

358,9*) 

41,6 
263,3 

89,35 
88,01 
95,86 
93,8 
"3,5 


*)  In  der  Originalabhandlung  (Ann.  chim.  phys.  (5) 
5,  489;  1875)  stehen  die  abweichenden  Werte  +  235,0 
und  +  481,1  Kai. 


K+  Br+0+ Aq=  KBrO,  Aq  «) 
K  +  Br+30=KBr03*^)  .    .    .    . 


') 


K+[J]+30=KJ03''») 

KJ03+HJ03=KH(J03)2^^)  .  .  .  . 
K  +  [J]+40+Aq=KJ04,  Aq52)  .  . 
4K+2[J]+90+Aq=  KiJaO^,  Aq  ") 

2K+2S+30=K2Sa03^*) 

2K  +  S+30=K2S03^^) 

K+H  +  S+30+Aq=KHS03,  Aq5«) 

2K  +  2S  +  50=K2S205") 

2K  +  S02  +  20=K2S04^) 

2K+S+40=KaS04") 

K+H  +  S+40=KHS04«')   .    .    .    . 

«M    .    .    .    . 
2K+2S+70=KjS20/2) 

2K  +  2S  +  80=K2S208«3) 

2K  +  2S  +  60=K2S206^) 

2K  +  3S+60=K2S30e«S) 


2K+4S+60=K2S406") 

2K+5S+60=K2S506««) 

2K+2N+20+Aq=K2N202,  Aq«»)  .  .' . 
K+N+20+Aq=KN02,  Aq'O)  .  .  .  . 
K+N-f30=KN03  prismat. '1)    .    .    .    . 

72\ 

3K+P+40+Aq=K3P04,  Aq'3)'.  ".  '.  '. 
2K+H  +  P+40+Aq=K2HP04,  Aq7«)  . 
K+2H  +  P+40+Aq=KH2P04,  Aq76)  . 
3K  +  As+40+Aq=K3As04,  Aq'8)  .  .  . 
2  K+  H  +  As+40+Aq=  K2HASO4,  Aq  ") 
K+2H  +  As+40+Aq=KH2As04,  Aq'8) 

K20+(C02)=[K2C03]'9) 

2K+C+30=K2C03««) 


K+H+C+30=KHC03  82)   .    . 
K+2C+3H+20=KC2H302«3) 

2K  +  2C+40=K2C204  84)      .     .     . 

K+H+2C+40=KHC204  85)    . 


Ruhidium,    üb  =  85,41. 


Rb+  H20+Aq=RbOH,  Aq+H  8«) 

) 
Rb20+H20+Aq=2RbOH,  Aq^s) 
2Rb+0=Rb20  8») 

,»  / 


1)  Th.  »  (235).    2)  joannis '.    »)  Beketoff «.     *)  Th.  ^  (235).     *)  B.  ^  (178).    «)  de  Forcrand  1«  (488). 
^)Th.8(239).      *)  B.  M178).       ")  Sabatier.      ")  Th.  i«  (312).      ")  Sabatier.      ^^)  Th."  -        -     . 

)  Guntz^  nach  B.  M182).    ")  Guntz^.     "-i»)  Guntz«.    ")  Truchot  1.    ^o)  1 

182) 

Lemoult. 

fi97)- 

236). 

189). 

■  (435).     «2)    B.  3  (442).     63)    B.  1  (191)    ^  (550). 
*)    Th.  3  (236).         66)  B.l  (192).         6«)    Th.  3  (236).        67)    JJ,.  3  (236).        «8)    B.  ^  (I92)  ^  (460).        «»)    B.  ^  (l93)    ^  (24?) 

23(574).  '»)  B.  M193).  ''^)  Th.  3  (236)  "  (477).  72)  B.  M193).  '3-78)5.1(194).  '»)  de  Forcrand  "  (512). 
«>)  Th.  3  (236)  "  (44).  ^^)  B.  *(iii).  ^^)  B.*(iii).  «3)  B.  *(94).  ^)  B.  «  (108).  ^)  B.  M198).  ««)  Rengade*. 
")  Beketoff  3.    88)  Rengade  ^  \    89)  ßeketoff  3.    »«)  Rengade  2. 

H.  Böttger. 


189 


861 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 


Lit  s.  s. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-KaL 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


2Rb-fO-rH20+Aq=2RbOH,  Aqi) 
Rh20-|-H,0-rAq=2RbOH,  Aq*)     . 

Rb-0-H  =  RbOH') 

RbT-(a)=RbCl*) 

2Rb-S-40=RbjSO«*) 

Rb-H^S-r40=RbHS04«)     .    .    . 
Rb,0+(C0,)=[Rb,C03]')     .   .   .   . 


Cäsium,  Cs^=133. 


Cs-rHjO^Aq=CsOH,  Aq+H  «) 
2Cs+0=Cs,0  1») 


') 


^) 


Cs+0+H=CsOH") 

2Cs-0-H,0-fAq=2CsOH,  Aq")      .    . 

Cs,0+H,0+Aq=2CsOH,  Aq")      .    .    . 

j  ^^  14a)    .    .    . 

'2Cs+4(0)=[CsJ64]«) 

CSj03-rO=Cs,04") 

Cs,0-0=CSjO,") 

Cs,Oj^O=Cs203") 

Cs+(Cl)=[CsCl]") 

2CsOH,  Aq4-  HjSO«,  Aq=Cs,S04,  Aq  ») 
[CSjO*]-  HjS04,  Aq=(i,S04,  Aq+  H,0 

^m^) 

2Cs-S-40=Cs8S04«)      

Cs+H^S+40=CsHS04») 

Cs/)+(C0,)=[CSjC03]»*) 


Aftimanium,  NHi  =  lS. 


N+3H=NH3») 

*•) 

N+3H-fAq=NH3,Aq») 

")•••• 

N+5H+0=NH40H«») 

N+5H-0+Aq=NH40H,  Aq»)     . 
N+5H-S=NH4SH3i) 

32)         

NH„  Aq-f  H,S,  Aq=NH4SH,  Aq  ») 


(NH3)+(H,S)=[NH4SH]35). 
2N+8H4-S=(NH4)8S*')  .  . 
N+4H^2S=NH4Sj»')  .  .  . 
2N+8H-f5S=(NH4),S3«)  . 
N+4HJ-4S=NH4S4»»)  .  .  . 
N+5H^Se=NH4SeH«»)  .  . 
NK3+H4Se=NH4SeH*i)  .  . 
(NH,)-f(HF)=NH4F«)  .  . 
^N+8H-Si^  F = ( N  H«  )jSi  Fg 


164,8 

69,9 
101,99 

105,94 
344,68 

277,37° 
97,42 


48,45 
51,56 
99,98 
82,7 

101,3 

172,13 
72,15 
80,6 

141,46 
12,5 
28,26 
18,0 

109,86 
31,64 

32,84 
349,83 
282,90 

-^7,53 


",9 
12,2 
20,3 
21,0 
88,8 
90,0 

39,1 
40,0 
6,2 
6,2 
22,4 
66,2 
34,5 
69,4 
34,8 
17,8 

29,9 

37,3 

458,9 


N+4H+a=NH4Cl**) 


•) 


(NH,)+(HCl)=[NH4a]« 
N+4H  +  Br=NH4Br«)  . 

48)  . 

(NH,)+(HBr)=[NH4Br] 

N+4H+[J]=NH4J«') 

sij 

(NH3)+(HJ)=[NH4J]") 

2N+4H-rC=NH4.CN")       

(HCN)^(NH,)=NH4.C.N")     .    .    .    , 
2N-f4H-i-C-t-0+Aq=.\H4.CN0,  Aq' 

2N+2C+2H=NHj.CN») 

6N-ri2H-^3C-f304-Aq 

=  (NH4)3C3NsOs,Aq")       .... 
5N+9Hn-3C^30-rAq 

=  (NH4),HC3N303,Aq'«)    .... 
4N+6H+3C+30+Aq 

=  (NH4)H,CsN30j,Aq5»)    .... 
2N+4H+C-rS=NH4CNS«')    .   .    .    . 
2N+8H+S+30=(NH4),S03")       . 

2N+8H+2S+50=(NH4)jSA'*)    • 
2N-i-8H  +  S+40=(NH4)2S04«»)      .    . 


N+5H  +  S+40=NH4.H.S04«) 
2N+8H-i-2S+80=(NH4),Si08«: 
2N+4H4-20=NH4.N0,")  .    . 


2N+4H 


-30=NH4.N03«») 


(NH3)+HN03=[NH4.N03]'i) 

3N+i2H  +  P^40+Aq=(NH4)3P04,Aq'^2) 
2N+9H+P+40+Aq=(NH4)jHP04,  Aq") 

N+6H  +  P+40+Aq=(NH4)HP04,  Aq  '*) 
2N+8H-i-C+30+Aq=(NH4),(X)3,  Aq'»)  . 

N+5H+C+30=(NH4)HC03™) 

2N+6H+C+20=NH8.CO.ONH4")  .  . 
2(NH3)^(CO,)=[NH,.CX).ONH4]'8)  .  .  . 
N+7H-i-2C+20=NH4.C,H30,'»)  .... 
2N+8H-f2C4-40=(NH4),C,04»)    .... 


Calcium.  Ca  =  39,45  (Th.) ;  40  {B.), 

Ca-h2HCl,  Aq=CaCl„Aq-fH,«) 

Ca+2H,0+Aq=Ca(0H),  gesättigte  Lösung 
+  H,*«) 


75,8 
76,8 
41,9 
65,35 
66,4 
45,0 
49,3 
50,2 
43,5 
2,3 
20,6 
68,9 
-8,4 

233,5 

211,5 

188,9 
20,7 

215,5 
302,1 
281,9 
283,5 
244,6 
392,9 

64,95 

65,0 

88,05 

88,6 

34,8 
403,0 
375,0  bis 
371,5 
341,2 
221,6 

205,3 
158,0 

39,3 
150,25 
270,1 


129,0  *) 
94,1 


•)  Th.  entscheidet  sich  (s.  Th.")  für  den  Wert 
von  Moissan:  (Ca,  O)  =  145,0  kg-Kal.,  hält  also  diese 
Messung  für  ungenau. 


^  u.  2)  Beketoff  '.  »)  de  Forcrand  ".  *-*)  de  Forcrand  ".  ')  de  Forcrand  ".  *)  Rengade  ^  u.  *. 
•a.")Beketoff5.  ")  Rengade*.  ")  de  Forcrand " (488).  i^u.")  Beketoff*.  "*) Rengade ^^  1*-") de  Forcrand". 
")  de  Forcrand  ".  »  u.  ^)  de  Forcrand  ».  "  u.  »)  de  Forcrand ".  ")  de  Forcrand  "  (512).  «)  Th. "  (472)  *  (72). 
»)  B.  "  (254).  ")  Th.  "  (472)  «  (73).  «)  B.  «  (254).  »  u.  »)  B.  1  (221).  »)  Th.  *  (76)  "  (477).  ")  B.  1  (223). 
")  Th.  *  (406).  »*)  B.  1  {223).  »)  Th. «  (406).  »)  de  Forcrand  *.  "-»•)  Sabatier  ^  nach  B.  ^  (223),  *»)  Fahre  \ 
*^  Fahre  \  «)  Guntz  \  *»)  Truchot  ».  **)  Th.  "  (477)  *  (76).  *»)  B.  *  (440,  448).  *)  Th.  «  (406). 
*)  Th.  "  (477)  2  (76).  «)  B.  1  (222).  «)  Th.  2  (406).  »)  Th.  "  (477).  ")  B.  »  (222).  «)  Th.  *  (406). 
")  B.  *  (452).  ")  B. »  (453).  »)  B.  »  (340).  »)  Lemoult  *.  "-*•)  Lemoult  1.  ")  Joannis  ^  nach  B.  ^  (229). 
•))  de  Forcrand «.  «)  de  Forcrand  *.  •»)  Th.  *  (314).  ")  B.  *  (440,  448).  »)  B. »  (440,  448).  ••)  B.  ^  (225) 
•*  (550).  ")  Th.  "  (473).  «8)  B.  *  (102).  •»)  Th.  1  (321)  "  (477)-  ™)  B.  *  (440).  ")  B.  *  (440).  "-«)  B.  u. 
Luginin.    »)  B.  2  (474,  492).     ™)B.  *(iii).     "-'")  Raabe.    «»)  B.  *  (108).     ")  Guntz  u.  Bassett     «)  Moissan. 

H.  Böttger. 


862 


189(1 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


R  eaktionsgleichung 


Ca+0=CaOi) 

2) 

Ca+0+Aq=-Ca(0H)2,  Aq3)  .  . 
Ca+0+H20=Ca(OH)2*)  .  .  . 
Ca+20+2H  =  Ca(0H)25)      .    .    . 

«)       •    •    • 
"!)... 

Ca+20+2H-f  Aq=Ca(0H)2,  Aq») 

CaO+0=Ca02») 

Ca-r20=-Ca02i'') 

[Ca]+2(H)=[CaHa]") 

Ca+S=CaSi2) 

Ca+S  +  Aq=Ca(SH)2,  Aq")     .    . 

Ca+2S+2H-f  Aq=Ca(SH)2,  Aq  ") 
Ca+Se=CaSei5) 

3[Ca]+(N2)=[Ca3N2]")  .... 
Ca+2C=CaC2")     


')  .  .  . 
Ca+(F2)=[CaF2]")  .  . 
Ca+2F=CaF2  gefällt  20) 


Ca+2Cl=CaCl2  22) 


2NH3 
4NH3 

8NH, 


Ca+2a+6H20=CaCl2.  6H2O  ^* 
CaCl2+3CaO=CaCl2 .  sCaO  ^) 
CaCl2+2NH3=CaCl2 
CaCl2+4NH3=CaCl2 
CaCl2+8NH3=CaCl2 

Ca+2Br=CaBr2  29) 

Ca+2Br+6H20=CaBr2.6H20  29) 

Ca+(Br2)=[CaBr2]»») 

CaBra+sCaO+sHjO^CaBra.  sCaO.  3H2O  ^i) 
Ca+2[J]=CaJ2  32) 

Ca+[J2]-CaJ2  33) 

CaJ2-f-3CaO+i6H20=CaJ2.  sCaO.  16H2O**) 

Ca+2C+2N  +  Aq=Ca(CN)2,  Aq35) 

Ca+S02+20=CaS04  36) 

Ca4-S02+02+2H20=CaS04.2H20  3^)    .    .    . 
Ca+2S+60+4H20=CaS206.4H20  38)    .    .    . 

H2N2O2,  Aq+Ca{0H)2,  Aq+2H20 

=  [Ca(NO)2.4H20]Aq39) 

Ca+2N+60=Ca(N03)2^) 


Ca(N03)2+Ca(OH)2=Ca(N03)2.  CaO  .  HgO ' 


►)  S.  Anm.  **)  S.  858. 


145,0 
151,9 
163,33 
160,54 

215,6 
229,1 
236,0 
231,69 

5,4 
156,01 

46,20 

90,8 
110,23 
125,30 

58,0 
112,20 

—  7,25 
+  13,15 

238,8 

213,7  *) 
(214,4) 
218,4 

+  183,89 
190,3 
205,64 

8,4 

28,1 

48,6 

88,2 
154,92 
180,52 
169,1 

66,7 
149,01 

141,3 
102,3 

38,3 
261,36 
266,10 
410,03 

21,6 
216,77 
202,0 
2,0 


3Ca+2P+80=Ca3(P04)2«) 


3Ca+2As+80=Ca3(As04)2«^) 

CaO+SiO2(0uarz)=CaSiO3<»5) 

Ca+Si+30=CaSi03*«)     

CaO+(C02)=CaC03  amorph  oder  gefällt") 

CaO+(COa)=CaC03Calcit^) 

CaO+(C02)=CaC03Aragonit*») 

Ca+C+3O=CaCO3'*0) 

") 

Ca+ C+ 30= CaC03  rhombisch  52)    .    .   .    . 

Ca+C+30=CaC03  gefällt  53) 

CaCOg  hexagonal  =CaO+C02  5*)     .     ..   . 

CaCOg  gefällt  =  CaO +002^5) 

Ca4-4C+6H+40=Ca(C2H30,)2  5«)  .... 
Ca+2C+40=CaCa04  gefällt"') 


Strontitmi.  Sr=87,3{Th.y,  87,5[B. 


Sr+2HC1,  Aq= 
Sr+2HC1,  Aq= 
Sr-rO=Sr0  8« 


=  SrCla,Aq+H2  5«) 
=  SrCl2,Aq+H2") 


61  \ 
,,  ;        .      .      .      . 

62\ 

,,  /        .      .      .      . 

68\ 

Sr-d+Aq=Sr(6H)2,  Aq 
Sr+0+H20=Sr(OH)2«5) 
Sr+20+2H  =  Sr(0H)2««) 


Sr+20+2H  +  Aq=Sr(0H)2,Aq«8) 

[Sr02]+9H20=[Sr62.9H2b]'™)    '. 
Sr+S=SrS")     

Sr+S+Aq=SrS,  Aq«)     .... 
Sr+2S+2H  +  Aq=Sr(SH)2,  Aq") 

Sr+Se=SrSe7*) 

Sr+2F=SrF2  gefällt«)     .... 


') 


Sr+2Cl=SrCl2") 

Sr+2Cl'+6H20=SrCl2.6H20")    .    . 
SrCl2+SrO+H20=SrCl2,  SrO,  HaO««) 
Sr+2Br=SrBr2*i)      


Sr+2Br+6H20=SrBr2.6H20»3)     .   . 
SrBr2+SrO+3H20=SrBr2.  Sr0.3H20' 


1)  Moissan.  »)  Quntz  u.  Bassett.  3)  jh.  i«  (311).  *)  Th.  i«  (311).  5)5.1(233)^(532).  «)  Moissan. 
')  de  Forcrand  18.  «)  jh.  18(311).  s)  de  Forcrand  5.  w)  de  Forcrand  i».  ")  Guntz  u.  Bassett.  i^)  Sabatier^ 
13  u.  1*)  Th.  18  (312).  15)  Fahre  1.  ")  Guntz  u.  Bassett.  ")  de  Forcrand  «.  "  u.  ")  Guntz  u.  Bassett. 
2")  Petersen  1.  21)  Guntz  1.  22)  jh.  i«  (305).  23)  Quntz  u.  Bassett.  ^)  Th.  "  (305).  25)  Andre.  26-28)  isamberfi. 
29)  Th.  18(307).  30)  Guntz  u.  Bassett.  ^i)  Tassilly  3.  32)  jh.  18  (308).  33)  Quntz  u.  Bassett.  ^4)  jassiUyi. 
35)  Joannisi.  36-38)7^.18(314).  39)6.1(237)23(571).  lO)  jh.  18  (315).  ")  B.  1  (237)  «  (loi).  '»2)  Werner. 
")  B.  1  (237)  11  (135).  «)  Blarez.  «)  Le  Chatelier  1.  ««)  Le  Chatelier  1.  «-*9)  ^e  Forcrand  "(512).  50)  jh.  18  (317). 
51—53)  B.  1  (239)  4  (165).  54)  j-^.  3  (444).  65)  ^  1  (239).  56)  ^  4  (g^)^  57)  ^  4  (jqS).  58)  Quntz  u.  Roedercf. 
59)  Th.  3(253)  ^*(io6).  ««)  Guntz  u.  Roederer.  ")  de  Forcrand".  «2)  jh.  3  (258) "  (io8).  «3)  5.1(241). 
w)  Th.  18  (311).  65)  Th.  3  (258)  1*  (108).  6«)  B.  1  (241)  4  (532).  «7)  de  Forcrand  1*.  ^)  Th.  18  (311).  «9)  je 
Forcrand  18  (466).  ™)  je  Forcrand  5  (1019).  ")  Sabatieri).  72)  jh.  18  (312).  ")  Th.  18  (312).  '«)  Fahre  1. 
"~  ~  •  '       ""■   Guntz  1.     ")  Th.  3  (253)  1*  (108).      78)5.1(242).     ^9)  jh.  18  (305).     80)Andre.      8I)  jh. » 

B.  1  (242).    83)  Th,  18  (307),    84)  Tassilly  3. 


Petersen 
(253)  "  (108). 


H.  Böttger. 


189. 


863 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


Reaktionsgleichung 


Wäxmeent- 

wcklungin' 
kg-KaL 


ir-f2[J]=SrJ,i) 

'>r+2[J]— Aq=SrJ2,  Aq2) 

;r-T-2C-r2N-Aq=Sr(CN)j,Aq3)    .    .   . 

,r-fS-40=SrS04*)      

Na,S04-SrS04=2NajS04.  SrSO^*)  .  . 
ir-2SO,-02-4HjO=SrSA-4H20**) 
ijNsOj,  Aq-4HjO-Sr{OH)s,  Aq 

=  [Sr(NO)j.5HjO],Aq«) 

;r+2N-f60=Sr(N03)j') 

8) 

Sr+2P-f 80=  Srs(P04)j  gefällt»)   .   .   . 


.Sr-r2As+80=Srs(AsO«)j  gefällt  1») 

;rO-(COj)=[SrC03]") 

ir-rC— 30=SrC03  amorph  ^2).    .    . 

").    .   . 

ir+C-f30=SrC03  kr>st. ")     .    .    . 

ir-i-4C+6H^40=Sr{CjH302)j«)    . 


Baryum .  Ba=137,2{Th.);137,l{B.). 

:HjO-Aq=Ba(OH)j,Aq^H,")*)    .    . 

=  BaO") 

") 

») 

-L— 2H  =  Ba(OH)j20) 

21) 

,  .„^-O^BaOj**) 


122,9 
143,46 
47,0 
330,90 
2,31 
263,61 

21,6 

219,82 

219,9 

94,32  bis 

94,7 
761,0 

57,30 
281,17 

278,1 
279,2 
345,6 


92,5 

133,4 
126,38 
125,86 
217,0 
219,1 
18,36 


•)  Thomsen  bezieht  die  Bildungswärme  der  Baryum- 
erbindungen  auf  die  Wärmeentwickelung  der  Reaktion 
'3-0— H20=Ba(0H)j,   für   die   man    aus   dem    von 

-z  untersuchten  Vorgang")  den  Wert  148,64  Kai. 

:.  wenn  man  mit  Thomsen  die  Bildungswärme  des 

.en  Wassers  =  68,4  Kai.  und  die  Lösungswärme 
-numhydroxyds,  Ba(0H)2,  gleich  12,260 Kai.  setzt. 
Jit  in  der  Tabelle  mit  Th.  bezeichneten  Zahlen  sind 
inter  Benutzung  der  Thomsenschen  Angaben  und  des 
Vertes  148,64  Kai.  berechnet.  Die  mit  B.  bezeichneten 
'ahlen  sind  unter  Benutzung  von  Berthelots  Angaben 
ind  der  von  Guntz  ebenfalls  mittelst  Berthelotscher 
lahlen  abgeleiteten  Oxydationswärme  des  Baryums 
133,4  Kai.)  berechnet.  Wegen  der  Verschiedenheit,  die 
^ei  beiden  Forschem  hinsichtlich  der  Lösungswärme  des 
3arjrumhydroxyds  und  namentlich  der  Hydratations- 
vänne  des  Baryumoxyds  besteht,  erhält  man  unter  Be- 
lutzui^  der  Thomsenschen  Angaben  für  die  Oxydations- 
*inne  des  Baryums  den  wesentlich  kleineren  Wert  von 
26,380  Kai. 


Ba-i-20=BaO-23) 

") 

[Ba08]+ioH,0=[BaOj.ioHjO]2S)  .   .   .   . 

BaOjH-Hj02=BaOj.HjOj26) 

Ba-2H  =  BaHs") 

BaS=BaS*8) 

Ba-S-Aq=BaS,  Aq») 

Ba-2S-t-2H-t-Aq=Ba(SH)^Aq»)     .   .   . 

Ba-rSe=BaSe«) 

3Ba-i-N,=  Ba3N,'*) 

Ba-h2F=BaF,  gefällt») 

Ba^2Cl=BaClj'*) 

BaT2Cl=BaClj3*) 

Ba^2Cl-t-2H,0=Baa2.2HjO=»)      .... 

BaCl2^2KCl=BaCl2.2KCl=") 

BaCl2-BaO-3H20=Baa2.Ba0.3H,P»). 

Ba-2Br=BaBr2») 

*0) 

Ba-2Br-:-2HjO=BaBr2.2HjO*i)    .... 

BaCl2-BaBrj=BaCl2.BaBrj*2) 

BaBrj-BaO-2H20=BaBr,.BaO.  2H2O") 

Ba-2[J]=BaJ2**)     

Ba-2[J]-7H20=BaJ2.7H20«)    .... 

Ba-2C^2N  =  Ba(C.\)3*«)     

Ba-^2a-f20-Aq=Ba(C10)s,Aq«)  .    .   . 

Ba^2Cl-f60=Ba(C103),«) 

Ba-2Cl+60^6H,0=Ba(C103)2 .  6H20*»). 

Ba4- 201+80=  Ba(C104)2^) 

Ba+2Br+20+Aq=Ba(Br0)2,Aq")     .   . 

Ba-^S4-40=BaS04") 

53) 

Ba-2S4-'60-f6H20=BaS206.6H,0")  .    . 
Ba-2S-r80-rAq=BaS208,  Aq»)   .... 

3Ba-r2N  =  Ba3Nj») 

Ba-2NH3=Ba(NH2)2-H2") 

Ba-6N=BaN6*«) 

Ba-2N-40=Ba(N02),") 

Ba-f2N+60=Ba(N03)2*») 

«) 

Ba+2P-f40-4H-f  Aq=Ba(H2P0j)2,  Aq  «) 
3Ba-2P-f80=Ba3(P04)2  kolloidal")  .  . 
3Ba-2P-f80=Ba3(P04),  kryst  ").  .  .  . 
Ba-H-i-P-r40=BaHP04  gefällt«)  .  .  . 
Ba-r4H+2P-f80=BaH4(P04),««).  .  .  . 
3Ba-f2As^80=Ba3(As04)2  gefällt«')  .. 
■BaO+(C02)=[BaC03]««) 

)  S.  Anm.  *•)  S.  858. 


139,4 
144,22 

18,20 

10,2 

37,5 
102,5 
107,80 
122,87 

69,9 
149,4 
222,6  *) 

(222,3) 
196,88 

197,1 
203,88 

1,5 

27,0 
172,10 

172,4 
181,21 

4,0 

26,9 
136,1 
153,51 

48,3 
175,2 
171,2 

179,71 
201,4 
168,4 
340,2 

339A 
406,7 

436,5 
149,4 
53,3 
9,9 
179,6 
228,4 
227,2 
403,0 
951,7 
969,1 

424,6 
735,9 
629,2 

63,44 


")  Blarez.   «)  de  Forcrand  "  (512). 


H.  Böttger. 


864 


189  f 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit  s.  S.  882. 


R  eaktionsgleichung 


Wärmeent 

Wicklung  in 

kg-Kal 


Reaktionsgleichung 


Ba+C+30=BaC03  amorph  1)     .   . 

Ba+C+30=BaC03  kryst.3)    .   .   . 
Ba+4C+6H  +  40-Ba(C,H302)g*)   . 

Beryllium,    Be  =  9. 

Be+2Cl+Aq=BeCl2,  Aq5)    .   .   .   . 
Be+2Cl=[BeCl2]«) • 


Magnesium,  Mg'=24[Th.)]24{B.] 

Mg+2HC1.2ooH20=MgCl2,  Aq+Ha  {20'^)'') 


Mg+2HCl,Aq=MgCla,  Aq+HgS) 

Mg+0=MgO'') 

10) 

Mg+20+2H=Mg(0H)j") 

12) 

Mg+S=MgS") 

Mg+2S+2H  +  Aq=Mg(SH)2,Aqi*)    .    .    .    . 
Mg+2F=MgF2  gefälltes) 

") 

Mg+2Cl=MgCl2")     

Mg+2CH^6H20=MgCl2.6H20i8) 

MgCl2+MgO=MgCl2.MgO") 

MgCl2+Mg(OH)2+6H2O=MgCl2.MgO.6H2O20) 

MgCl2+KCl=KCl.MgCl2  2i) 

MgCla,  6H20+KCl=KCl.MgCl2.6H20  22)  .    . 

Mg+2Br=MgBr2  23) 

Mg+2j=MgJ2  2*) . 

Mg+2C+2N  +  Aq=Mg(CN)a,  Aq25)     .    .    .    . 

Mg+S+aO^MgSOgä«) 

3(MgS03,6H20)+(NH4)2S03 

=  3MgS03.(NH4)2S03.i8H20  27).    .    .    . 
Mg+S+40=MgS04  2«) 

29) 

MgSO  +  K2S04=MgS04'.K2S04*>)  '.'.'.'.'. 

31  \ 
»  I 


285,56 

282,5 

283,0 

349,3 


199,5 
155,0 


110,2 
(460,6 
K.J.) 
108,29 
143,3 
143,9 
217,32 
217,8 

79,4 
110,86 
208,1  *) 
(210,2) 
210,7 
151,01 
183,98 

20,0 

27,5  . 

3,1 

2,7 

121,7 

84,8 

34,0 
282,0 

— 2,1 
302,31 
300,9 
3,3 

9,7**) 


*)  S.  Anm.  **)  S.  858. 

**)  Die  erste  Zahl  gilt  für  das  frisch  durch  Schmelzen 
dargestellte,  die  zweite  für  das  einige  Zeit  aufbewahrte 
Salz. 


MgS04+K2S04+6H20 

=  MgS04.K2S04.6H20432)       .... 

MgS04+Na2S04=MgS04.Na2S0433)  .   . 

Mg+2S+60+6H20=MgS206.6HjO»*)  . 
Mg+2N+60+6H20=Mg(N03)2.6H2035) 
3Mg+2P+80=Mg3(P04)2  kolloidal  3«)    . 
Mg+H  +  P+40=MgHP04  kryst.  37)  .    .    . 
Mg+N+4H  +  P+40=MgNH4P04  kryst.  ^) 
3Mg+2As+40=Mg3(As04)j  kryst.  3») 
Mg+C+30=MgC03  gefällt*»)     .   .    . 


Zink,  Zn=65{Th.y,  65  {B.). 
Zn+2HC1.2oH20=ZnCl2,  Aq+H2(2o") ")  . 
Zn+2HC1.2ooH20=ZnCl2,  Aq+H2(i80)  42) 


Zn+2HC1,  Aq=ZnClj,  Aq+H2«) 
Zn+SOj,  Aq=ZnS04,  Aq+Hj*») 
Zn+0=ZnO*5) 

***)      46)  _      _ 

Zn+0+H20=Zn(OH)2*^).   !   '.  '. 

Zn+Na202=Na2Zn02*«)     .   .   .  . 

Zn+0+Na20=Na2Zn02*8)  .   .  . 

Zn+S+xH20=ZnS.xH20«')  .  . 

61) 

Zn+Se=ZnSe  gefällt,  flockig  ^2) 
Zn+Se=ZnSe  kryst. ")    .   .    .    . 

Zn+Te=ZnTe54) 

Zn+2F+Aq=ZnF2,  Aq")    .    .    . 


Zn+2Cl=ZnCl2'^*') 

57) 

ZnCl2+  2  N  H3=  ZnCl2. 2  N  H3  ^8) 
ZnCl2+4NH3=ZnCl2.4NH3  5») 
ZnCl2+6N  H3=ZnCl2.6N  H3  «") 
Zn+2Br=ZnBr2")     .... 


62) 

ZnBr2+5NH3=ZnBr2.5NH3«3)     .    .   .   . 
ZnBr2+2NH4Br+H20=ZnBr2.2NHiBr. 

HaO«*) 

Zn+2[J]  =  ZnJ2  6«) 

ZnJ2+4NH3=ZnJ2.4NH3  8«) 

Zn+2C+2N  =  Zn(CN)2«') 


***)  Über  die  Polymerisation  des  Zinkoxyds  sieh 
de  Forcrand,  Ann.  chim.  phys.  (7)  27,  26,  1902. 


1)  Th.  8(445)"  (44).      ^)  B.  1(255)*  (175). 
')  Richards.    »)  Th. » (250)  3  (242).    »)  B.  1  (257).     '" 


*)  B.  1  (255)  «  (327). 
Th.  9(250)3(243). 


u.  •)  Pollok 

12^    B.M257) 


Ilosvay.      32)  Jh.  3  (243).      33)  B 

^')    B.  21  (353).  38)    B.  21    (364). 

")  Th.  3(276).   45)  Despretz 

")    B.  1  (308)    4  (187).  52 

55)  Petersen  K      ^)  Th.  » 
®3)    Andr6    nach 
nach  B.  ^  (310). 


U.    Ilosvay.         34)    jh.  "  (70)   3  (243).       35)    Th_  17  (53)    3  (243),       36)    B.  21  (353), 

3»)  Blarez.      40)  b.  1  (264)  4  (165).       4i  „_  42)  Richards.       '»3)  jh. » (276). 

)    Th.  »  (413)  3  (274).       47)    Jh.  9  (413)    3  (275).      48   y,  49)    Mlxter.       50)    Jh.   •»  (312). 

)  Fahre  1  nach  6^(308).      53)  fahre  ^  nach  B.  ^  (308).      54)  pabre»  nach  B.  M3081 

(410).      57)  B.  1  (306)  4  (189).      58-60)  isambert  1.      «i)  Th.  3  (275).      «2)  b.  1  (307) 

B.  1  (308).     64)   Andr6   nach    B.  ^  (308).     «5)    jh.  3  (275).     ««)   Tassilly  *.     «^)    Joanni- 


H.  Böttger. 


189 


s 


865 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  S82. 


R  eaktionsgle  ichu  ng 


Wärmeent- 
wicklung Ln 
kg-Kal 


R  e  ak  tionsgle  ichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
ksr-Kal. 


ji-f2CN=Zn(CN),^) 

:n+204-SO,=  ZnS04*) 

.n-S-40=ZnS04^) 

.nS04-KjS04=ZnS04.KjS04*)  .  .  .  . 
.n--0i-S0j-H,0=ZnS04.H20*)  .  .  . 
n+Oj-SO,+7HiO=ZnS0.7H,0  6)  .  . 
nS04-  K,S04-f6H,0=ZnS04 .  KjSO«  . 

6H,0*)      

n-i-2SOi-20+6HjO=ZnSj06 .  6H,0  •)  . 
n+20-^N204-f  6H,0=Zn{N03)i .  6HjO ') 
n+2N+60^Aq=Zn(N03)s,Aq*)     .   .   . 

n4-C-30=ZnC03  gefällt») 

n-i-4C-f6H-40=Zn(CiH30j),i»)  .... 


:adnii  um .  Cd = 112  { Th)\  112 {B. 

d+2Ha.8,8H,0=CdCl^  Aq+  H,  (20»)  ") 
d+2Ha.2ooH,0=CdCl^Aq+H,")    .   . 


id+2  HCl,  Aq=CdClj,  Aq-  H^  ")  . 
d+2HBr,  Aq=CdBrj,  Aq-Hj")  . 
'i+2HJ,  Aq=CdJ2,  Aq-H,")  .  . 
ii+HjSO«,  Aq=CdS04,  Aq-H,") 
:i-fO-HjO=Cd(OH)j")  .  .  .  . 
J+S^xH20=CdS.xH,0")  .    .    . 

l-fSe=CdSe  gefällt") 

!l4-Se=CdSe  kryst. ») 

;H-Te=CdTe  kryst. ") 

'I+2F+Aq=CdF2,  Aq**)    .    .    .   . 


l+2Cl=CdCli*3) 

!l-r2Cl-2HjO=CdCl,.2Hp»*) 

iCl,-2(Ha)+7HsO=CdCl,.2Ha.7H,0») 
lCl,+2NH3=CdC^.2NH3») 

ji+2Br=CdBr,") 


') 


!-2Br-4HjO=CdBr,.4H,0**)  .  .  . 
lBr,-r2NH3=CdBrj.2NH3»)    .... 

l+2[J]=CdJj")  .    .   ". 

lJ,-!-2NH3=CdJj.2NH3'*) 

'.^2C-2N=Cd(CN),») 

-2CN-f  Aq=Cd(CN)j,  Aq**)  .... 
2CN4-2KCN,  Aq=KjCd(CN)4,  Aq») 

0,-^20=CdS04») 

\-f60-HjO=Cd(N03)j.H,0'')  . 

N-f-60-4H20=Cd(N03),.4HjO  ») 

-30=CdC03  3») 


ininiiim.Al=27,4[Th.)\27{B.). 

.sHa.2oHiO=AlCl3,  Aq-i-3H(2oO)")  .    . 
Ha.2ooHjO=AlCl3,  Aq-f3H(i8«)«)     . 
S.  Anm.  •♦)  S.  858. 


53»40 
158,99 
229,6 

4,145 

167^7 
181,68 

23,95 
173,85 
140,82 

131,7 
194,2 
267,4 


19,77 
(82,68KJ.) 

17,2 
(7i,9K.J.) 
17,61 
18,88 
21,53 
21,52 
65,68 

34,35 
23,7 
14,3 
16,6 
127,7  *) 
(123,5) 
93,24 
98,53 
40,2 

37,2 

75,20 

76,3 

82,93 

35,2 

48,83 

29,6 

—35,2 
33,96 
44,75 
150,47 
"3,3 
121,16 
181,89 


126,0 

(527,oKJ.)| 

127,0 


Al+3HC1.2ooH,0=AlCl„  Aq+3H(i8»)  **) 

2A1+30=A1,03«) 

2Al+30+3HjO=2Al(OH),") 

«) 

Al+30-r3H  =  Al(OH)3«) 

Na,0+ A1^3  amorph  =  2  NaAlO,")     .   .   . 
NajO-fAljOskryst  =  2NaA10,*»)    .   .   .   . 

2Al-f3S=AI,S,*») 

A1^3F=A1F3«>) 

Al+3F^Aq=AlF„Aq»)      

Al+3Cl=Aia3«) 

53) 

Al+3Br=AlBr3«) '.   . 

A1+3[J]=A1J3») 

2AI-r3S+i20+Aq=Al,(S04)3,Aq»«)     .    . 

Neodym.    Nd  =  143,6. 

JPruseodym.    Pr  =  140,5. 

Lanthan,    La  =  138,9. 

Cer.     Ce  =  140. 


2Nd-f-30=Ndj03®') 

2Nd+3[S]=Nd^») 

Nd-f3(CI)=[NdCl3]») 

Nd+3[Cl]-r6[H,0]=[NdCl,.6H/)]  •) 

Nd-f3[J]=[NdJ3l«i)      

2Nd+3S-^60,=  Nd4(S04),«)    .    .    .    . 

2Pr+30=Pr203") 

2La-f30=La,03") 

Ce^0s=Ce02«') 


Chrom.    Cr  =  52,1  (B.). 


Cr-f3Na40j=Na,Cr04^2.Na,0«») 

Cr-30=CrO3  •*)     

Cr,03-fNajO=.NajCr04«) 

Crj03kr}'st.  -^  3Na40,=2NajCrO4+Na,0*)  . 

CrjOjkrj'St. -f30=2Cr03«") 

CrjOg  amorph  4-  30=2Cr03  **) 

2Cr4-30=Crj03kryst.«») 

„         amorph™) 

Vom  Chromihydroxyd  existieren  drei  ver- 
schiedene isomere  Formen,  die  als  a-,  ß-  und 
/-Modifikation  unterschieden  werden  (siehe 
darüber  Ann.  chim.  phys.  (6)  10,  6;  1887). 
2Cr(0H)3(o)+30+Aq=2Cr03,Aq").   •   •   . 

>,  ;  .    .    .     . 


119,88 
380,2 

2x194,46 

2x196,5 

297,00 

40,0 

30,0 
126,4 
249,0 
279,0 
160,98 
161,8 
121,95 

70,3 
879,7 


435,1 
285,9 
249,50 
268,9 

157,7 
928,2 
412,4 
447,3 

224,6**)j 


158,8 

140,0 

77,0 

108,0 

12,2 

36,2 

267,8 

243,8 


18,87 
M,5 


**)  Ober  die  Wärmetönung  bei  der  Einwirkung  von 
verd.  HO  auf  LajO,,  La^Sj,  LaS«  und  CeS«  s.  W.  Biltz, 
ZS.  anorg.  Ch.  71,  434;  191 1. 


'•■nkaüsch-chemische  Tabellen. 


866 


189  h 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


R  e  aktionsgleichung 


Ebenda')  weitere  Daten. 

Vom  Chromichlorid  gibt  es  zwei  Salze  von 
der  Formel  2CrCl3.i3H20,  von  denen  das  eine 
mit  grüner,  das  andere  mit  violetter  Farbe 
löslich  ist.  Im  festen  Zustand  ist  jenes  eben- 
falls grün,  dieses  grau. 
CrClg,  Aq  grün  (in  verd.  Lösung)  =  CrClg,  Aq 
violett  (in  verd.  Lösung)  2)      .   .   .   . 

Auch  vom  Chromibromid  gibt  es  zwei 
Salze,  die  beide  die  Formel  CrBrg.öHgO  be- 
sitzen. Das  eine  Salz  ist  grün  und  mit  grüner 
Farbe,  das  andere  blau  und  mit  violetter  Farbe 
löslich.  Bei  der  Umwandlung  des  ersten  in 
das  zweite  werden  in  wässr.  Lösung  21,6  Kai. 
frei,  in  kryst.  Zustand  4,3  Kai.  gebunden 
(B.  ^281). 
CrCl2,Aq-fCl=CrCl3,Aq  (violett)  3)     .    .   .   . 

2CrCl2,  Aq-fO=Cr20Cl4,  Aq*)       

Cr203-f6HF,Aq=2CrF3,Aq+3H20  5)     .    .    . 

2K+Cr203+40  =  K2Cr20,*") 

K2Cr04-f  Cr03=  K2Cr207  «)      

K2Cr04+2Cr03=K2Cr30io')      

(NH4)2Cr04+Cr03=(NH4)2Cr207  8) 

Cr02Cl2+  HgO-f  Aq=Cr03,  Aq+2HC1,  Aq  ») 

Wolfram.     W=184. 
Molybdän.    M=  96,0. 


U=  238,5. 


Uran. 

W-f20=W02i<')      

W+30=W03ii)      

W-f30=W03")      

W-f  3Na202=Na2W04+2Na20 1^) 
W08+Na20=Na2W04")   .... 
Mo08+Na202=Na2Mo04")   .    .   . 

Mo+20=Mo02^5) 

Mo-f-3Na202=Na2Mo04+2Na20 1«) 
Mo034-Na20=Na2Mo04")  .  .  . 
Mo-f30=Mo03i8) 


H2WO4,  Aq-f  0=  H2WO5,  Aq  ^)    . 
H2M0O4,  Aq+0=  H2M0O5,  Aq  21) 

UO3,  HjO-t-0=U04,2H20  22)       . 


Mangan.  Mn=5o{Th);  55  [B.]. 

Mn  fein  verteilt,  pyrophorisch  aus  dem  Amal- 
gam gewonnen  =  Mn  geschmolzen  ^3)  . 
Mn+ H2SO4,  Aq=MnS04,  Aq+ Hg^*)  .    .    .    . 
Mn-f2HCl,  Aq=MnCl2,  Aq-^H2  2*)  .   .   .    .    . 


9,4 


56,7 
100,8 

50,3  *) 
226,44 
15,0 
14,1 

11,3 
16,7(18«) 


131,4 
196,3 
192,6 
231,2 

94,70 
101,2 
142,8 
205,2 

81,9 

181,5 

167,0 

—18,1 

—13,5 
-6,1 


3,5 
52,89 
49,37 


*)  Nach  der  Berechnung  von  Berthelot  ^)  (281). 


Mn+0=Mn0  28)     .    .    .   . 
Mn+O-f  H20=Mn(OH)2  2") 


Mn+S-fxH20=MnS.xH20  29) 

30  \ 

Mn+Se=MnSe  gefällt  ^i)  .  .  . 
Mn+Se=MnSe  kryst.  ^^)  .  .  . 
3Mn+C=Mn3C33) 

Mn+2F+Aq=MnF2,  Aq3*)  .    . 


Mn-f2Cl=MnCl2^) 

36\ 

Mn-f2ci+4H20=Mna2.4H2b' 

Mn-f2Br-f  Aq=MnBr2,  Aq^«)  , 
Mn+3Br+Aq=MnBr3,  Aq  3»)  , 
Mn+2[J]+Aq=MnJ2,  Aq*«)  , 
Mn+S02+20=MnS04")     . 


') 


MnH-S02+20-f  H20=MnS04.  H2O *3) 
Mn+S02+20+5H20=MnS04.5H20") 
MnSOi-f  K2S04=MnS04.K2S04*5)  .   . 


') 


MnS04+Na2S04=MnS04.Na2S04*')  .  . 
MnS04-f  K2S04+4H20=MnS04 .  K2SO4 . 

4H  O  **) 
Mn+2S02+20-f  6H26=MnS266.6H26  *") 
Mn+2N+60+6H20=Mn(N03)2.6H20  ^o) 
3Mn+2P-f80=Mn3(P04)2  kolloidal") 

N[n+C+30=N[nC0s^^)      

Mn-fC-f30=MnC03  amorph.  53)  .  .  . 
Mn+C-f30=MnC03  kryst.  54)  .... 
MnO-fC02=MnC03  (Manganspat)  ^s)     . 

MnO+SiOa^MnSiOgSfi) 

Mn+20=Mn02")      

Mn-f20=Mn02  58)      

Mn+20+H20=Mn03H2  59)       

Mn304+20=3Mn02««)       

3Mn-f40=Mn304«i) 

Mn+3Na202=Na2Mn04+2Na20  82).   .   . 

Mn-f30+Na20=Na2Mn04«3) 

Mn02+0+Na20=Na2Mn04«*) 

2Mn+70-f  HaO-fAq=2HMn04,  Aq65)    .    , 

2Mn+80-f2H-fAq=2HMn04,  Aqß«).    .   , 
K+Mn-l-40=KMn04  6^) 


') 


Eisen,    Fe  =  56  {Th.)\  56  {BX 

Fe+H2S04,  Aq=FeS04,  Aq+Hg«»).   •   •   • 
Fe+2HC1.8,  8H20=FeCl2,  Aq+Ha'O)  (20") 


^)  S.  Anm.  **)  S.  858. 


^)  B.  1  (275).    2-4)  Recoura  \    ^)  Petersen  \   *')  Th.  ^«  (319).    «)  B.  ^^  (95).    ')  B.  1  (282).    «)  B.  ^  (283  i 
9)  B.  18(93).  "u.  ")Delepineu.  Hallopeau.  12  u.  ")  Mixter^.  i3)  Weiß  u.  Stimmelmayr.  "-i»)  Mixter*.  ^'^-^)Pii 
sarjewski.  ^2)  Quntz*.  24)  xh.^  (271).  25)  jh.^  (271).  2«)  LeChatelier^.  2?)  jh.»  (405).   28)6.1(265).   29)  Th.i8(3i2, 
B.  1(269)  *  (187).     31)  Fahre  1  nach  B.  1  (270).     ^^)  Fahre  1  nach  B.  1  (270).    ^)  Le  Chatelier2  nach  B. 
(270).    34)  Petersens    ^)  Th. »  (405).    '«)  B.  1  (268)  *  (189).     s^)  jh,  is  (305).     ss)  ßi  (269).     ss)  Fahre 


30 


4»)    B.  1    (269).        *1)    Th.»    (408).        42)    B.  1    (i270)    4    (189).        43u.  44)    J^.  1«    (3I4).      *^)    Th.  ^    (271).      46)    ß.  1    (27 

")  B,  1(271).    *8-50)  Th.  3(271).    51)  B.  21(355).    52)  Jh.  17  (44)  3(445).     ^^)  B.  1  (279)  *  (166).     54)  B.  i(-7' 
55-57)  Le  Chatelier2.     58)  ^ixters.     59)  jh. »  (406).     ««)  Le  Chatelier2.     «i)  Le  Chatelier2.    62-64)  Mixt.' 1 

85)    B.  1  (267).       8«)    B.  1  (267).       87)    Jh.  »  (406).       88)    B.  1  (267).       89)    Jh.  3    (294),         70)     RJchardS    (459)- 


H.  Böttger. 


189  i 


867 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


VV^ärmeent' 

Wicklung  ir 

kg-KaL 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in, 
kg-Kal. 


Fe-2  HCl  .2ooAq=  FeClg.  Aq-^  Hj  ^) 


Fe -2  HCl,  Aq=  FeCl^  Aq+  Hj  2) 

Fe-0=Feö3) 

Fe-0-HjO=Fe(OH)j*)      .   . 
Fe-S-xH20  =  FeS.xH205)     . 

•)  • 
Fe-Se=FeSe  gefällt')  .  .  . 
Fe-Se=FeSe  kryst. »)  .... 
Fe+Se=FeSe  amorph. ')  .  . 
Fe-Te=FeTe  knst. ")  .  .  . 
Fe-2F-rAq=FeF^Aq")     .    . 


:  Fe-f2Cl=FeCl,«) 

13)     .      ,     ,     

Fe-f2ci+Aq=FeClj,Aq") 

1  Fe-;-2Br-fAq=FeBrj,  Aq") 

;  Fe-r2j— Aq=FeJ2,  Aq") 

Fe-6C-6N-f4H=H4Fe(CN)ei') 

7Fe-i8C-i8N  =  Fe4[Fe(CN)6]3  gefällt «)  . 
:4K-Fe-6C+6N=K4Fe(CN)e(s.  S.  124)")  . 

Fe-S02-^Oa-fAq=FeS04,  Aq2«>) 

Fe-S02-20-7HjO=FeS04.7H20  2i)  .    .   . 

Fe-2N-60-Aq=Fe(N03)2,  Aq22)    .    .    .    . 

>FeO-Si02=FeSi03  23) 

,Fe-Si-30=FeSi03  calc.2*) 

:  FeO-C02=  FeCOs  ») 

,  Fe-rC— 30=FeC03  wasserfrei  oder  kryst.  ") 
!  Fe-fC- 30=  FeC03  gefällt*^) 

2Fe— 30=Fe203  (bei  400"  entwässert)*) 

2Fe-r30=Fe203  (auf  1000»  erhitzt)»)  .  .  . 
.2Fe-3O-3H,O=2Fe(OH)3  30) 

2Fe{OH)2-0-H20=2Fe(OH)3  3i) 

t3Fe-^40=Fe304  32)     

'Fe+3F-Aq=FeF3,  Aq») 

FeFj.  Aa-3HF,  Aq34) 

Fe-3Cl=FeCl3  35) 

Fe^3Cl-Aq=FeCl3,Aq») 

.Feaj-Cl=Feas37) 

2FeCl3-Fe=3FeCl2  38) 

Fe-i-3Br-Aq=FeBr3,Aq») 

iFe+3[J]^Aq=FeJ3,Aq«) 

iFe4-6C-^6N+3H4-Aq=H3Fe(CN)s,Aq*i)    . 

-"-Fe~6C-6N=K3Fe(CN)e*2) 

-30-f3S03,Aq=Fe2(SO)3,Aq«)    .    .    . 
♦)  S.  Anm.  *♦)  S.  858. 


20,8 
(87,oK.J.) 
21,32 
65,7 
68,28 

23,78 

24,0 

15,2 

16,0 

15,2 

12,0 

130,3  *) 
(127,1) 
82,05 
82,2 
99,95 
78,07 
47,65 
— 122,0 

—317,0 
137,2 
93,2 
169,04 
119,0 
9,3 
254,6 
24,5 
184,5 
i;8,8 
3X65,9 
3X65,2 

2X95,57 
2X27,29 
270,8 
162,9  *) 
(167,55) 
0,6 
96,04 
127,72 

13,99 
3X18,02 

95,45 
23,85 
1—147,5 
54,75 
224,9 


2Fe-3S+i20-Aq=Fe2(S04)3,Aq-")     .    . 
Fe-3N-f90-Aq=Fe(N03)3,Aq«)    .    .    . 

2Fe(OH)3-r3C02,Aq«) 

Fe4-6C-f9H+60+Aq=Fe(C2H302)3,  Aq«) 


Kobalt,  Co  =58,8  {Th.);  58,7  {B.). 

Co-2Ha,  Aq=CoCl2,Aq-|-Hj«) 

Co-f-0=CoO  kr>st.  *») 

Co— 0=CoO  aniorph.  *•) 

3Co-40=Co304«) 

Co-;-2Na202=Na2Co03-rNa20") 

Co-20^Na20=Na2Co03") 

Co304-f2Na202-rNa20=3Na2Co03")  .   .    .    . 

Co304-r20-3Na20=3Na2Co03*5) 

CoO  amorph -r  Na202=Na2Co05^)     .   .   .   . 

CoO-0-^Na20=Na2Co03") 

Co-fO-rH20=Co(OH)2  5«) 

Co-S-fxH20=CoS.xH20**) 

Co-Se=CoSe  gefällt") 

Co— Se=CoSe  krjst.  ") 

Co-Te=CoTe82) 

Co+2F-Aq=CoF2,  Aq«3) 

Co+2Cl=CoCl2") 

Co-2Br-rAq=CoBr2,  Aq«) 

Co— 2[J]-fAq=CoJ2,  Aq**) 

67J 

Co-H2S04,"Aq=CoS04,  Aq-^Hj**)     .    .    .    . 

CoTO-S03,Aq=CoS04,  Aq«) 

Co+20-S02-f7H20=CoS04.7H20«9)  .    .    . 

CoO+NjOä,  Aq=Co(N03)2,Aq™) 

Co-f2N-60-t-6H20=Co(N03)2.6HjO")    .    . 

2Co-30+3H20=2Co(OH)3  72) 

2Co(OH)j-|-0-rH20=2Co(OH)3'3) 


Nickel.  Ni  =  58,o  (Th.);  58,8  (B.). 


Ni4-2  HCl,  Aq=  NiClj,  Aq+  H,  '*)     . 
Ni+  H2SO4,  Aq=NiS04,  Aq-f  H,«) 

N'i-f-0=Ni0  76) 

Ni^0+H20=Ni(0H),")      .    .    .    . 
Ni4-S+xH20=NiS.xH20'»)    .    -    ■ 

Ni+Se=NiSe  gefällt  7») 

Ni+Se=NiSe  kryst.«>) 


650,5 

314,3 

7,2bisi2,oj 

359,35 


15,07 

57,5 

50,5 
193,4 

61,4 
100,2 

68,4 
107,2 

30,3 

49.7 

63,4 

19,73 

13,9 
9,9 

13,0 
125,4  *) 
(122,2) 

76,48 
72,94 
42,52 
40,7 
19,71 
88,07 
162,97 

84,54 
120,68 

149,38 
22,58 


16,19 
18,59 
57,9 
60,84 

17,39 

14,7 

9,9 


'ir\     =»)  Le  Chatelieri.      »)  Th.  »  (422)  ^  (289).     'i)  Th.  »  (422)  '(289).     ^)  B.  "(121).     »)  Petersen  \ 

B.  1  (289).    35,  7h,  9  (^22)  s  (288).    »)  Th.  3  (294).    ^')  Th.  »  (422)  ^  (293).     »)  Th.  »  (422)  ^  (293).     *»  u.  «>)  B  \ 

S).     «)  Joannisi.     «)  Joannis^.      ")  Th.  "  (503)  '  (294).     ")  B.  M290).      «)B.M29i).      «)  B.  *  (173). 

6.1(293)^(171).    «)  Th.  18  (250).    «-57)  Mixter*.    ^S)  xh.  '  (306).     ")  jh.  i»  (312).    "-")  Fahre  ^   nach 

1  (299).    «3)  Petersen  \    •*)  Th.  «  (418)  »  (298).    «)  Th.  "  (54)  »  (306).    ««)  Th.  "  (56)  »  (306).    *')  Pigeon. 

Th.  «  (382)  12  (417)  3  (306).     6»)  Th.  "  (65)  =«  (306).     ™)  Th.  "  (68)  »  (306).     ")  Th.  "  (68)  »  (306).     »)  Th.  » 
Vj)      ■"-—-»  -  -.._._.       ...  .,    _    -  .       .       -. .      «..  _ 


....    ,0^.,      y^.,,     ,3^,.        ,   ....-(65)  »(306).     ™)  Th.  "  (68)  »  (306).     ")  Th.  "  (68)  »  (306).     »)  Th. 
'A.    ")  Th.  "  (422)  3  (306).    «)  Th.  "  (417)  »  (297).    "*)  Th.  8  (307).    «)  Mixter  *.    ")  Th.  "  (417)  '  (306). 
Th.  1*  (312).    «  u.  »)  Fahre  1  nach  B.  1  (303). 


H.  Böttger. 


868 


189  k 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent 

Wicklung  in 

kg- Kai 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent' 

wickluns^ii 

kg- Kai. 


Ni+Te=NiTe  kryst.  1)      

Ni+2F-f  Aq=NiF2,  Aq2) 

Ni+2F+Aq=NiF2,  Aq3) 

Ni+2Cl=NiCl2*) 

NiCl2+6H20=NiCl2.6H20  5)     .... 

Ni+2Br+Aq=NiBr2,  Aq«) 

Ni+2[J]+Aq=NiJ2,  Aq^) 

Ni-f2C+2N  =  Ni(CN)2  gefällt»)  .  .  . 
Ni+O+SOs,  Aq=NiS04,  Aq»)  .  .  . 
Ni+20+S02+7H20=NiS04.7H20i<') 
Ni+20+2S02+6H20=NiS206.6H20" 
Ni+0  +  N205,  Aq=Ni(N03)2,  Aqi2).  • 
Ni+2N+60+6H20=Ni(N03)2.6H20i3 
2Ni+30+3H20=2Ni(OH)3")  .  .  . 
2Ni(OH)2+0+H20=2Ni(OH)3i5)   .    . 


Kupfer.  Cu  =  63,5 [Th.];  63,3  [B. 


2CU  +  0  =  CU2018)  .  .  .  . 
2CU+S  =  CU2S18)        .     .     .     . 

2Cu  +  Sa=Cu2S  kryst.  ^^)  . 
2Cu-f  Se=Cu2Se  kryst.  20) 
2Cu+Te=Cu2Te2i)  .  .  . 
Cu+Cl-CuCl22) 


Cu+Br=CuBr24) 

CU+[J]  =  CUJ25). 


Cu+C+N  =  CuCN") 

Cu+0=Cu0  28) 

Cu+0=CuO  calciniert  29)     

CU20  +  0  =  2CU0  30) 

31) 

Cu+S«=CuS32)      

Cu+S=CuS  gefälltes) 

^) 

Cu+2F+Aq=CuF2,  Aq35) 

Cu+2Cl=CuCl2  36) 

37Ä 
Cu  +  2Ci  +  2H20  =  CuCl2.2H2638).      .     .     .     . 

3CuO+CuCl2=3CuO.CuCl2  39) 

3CuO  -f  CUCI2+  4  H2O = 3CuO .  CuCla .  4  H2O  «») 


11,6 
122,8  * 

120,8) 
120,8 

74.53 
20,33 
71,82 
41,40 

-23,4 
86,95 
162,53 

154,79 
83,42 
120,71 
120,38 
—1,30 


40,81 
43,8 
18,26 
19,0 

8,0 

8,2 
32,87 

35,4 
24,98 
16,26 
16,9 
-22,05 
37,16 
39,7 
35,0 
36,2 
11,6 
9,76 
10,1 
89,6**; 
51,63 
51,4 
58,50 

1,3 
23,0 


*)  S.  Anm.  **)  S.  858. 
**)  Nach  der  Berechnung  von  Berthelot  ^)  (321). 


Cu-f2Br=CuBr2") 

CuBr2+3Cu(OH)2=CuBr2.3Cu(OH)2*2).  .  . 
Cu+2Cl+60+Aq=Cu(C103)2,  Aq«)  .    .    .    . 

Cu+20-t-S02==CuS04**) 

Cu+20+S02+H20=CuS04.H20«)  *.  .  .  . 
Cu+20+S02+5H20=CuS04.5H20*«)  .  .  . 
CUSO4.  HaO+3Cu(OH)2=CuS04.3CuO . 

4H2O«) 

Cu+20-f2S02+5H20=CuS206.5H20*8)  .  . 
Cu+2N-f60+6H20=Cu(N03)2.6H20^9)  .  . 
Cu(N03)2,3H20+3CuO=Cu(N03)2.3Cu(OH)2. 

Cu+C+30=CuC03  gefällt  51)      

Cu+4C+6H+40=Cu{C2H302)2^2) 

CuS04+K2S04=K2Cu(S04)2  5=^) 

CUSO4+  K2S04+6H20=  K2Cu(S04)2.6H20  s") 
CUSO4,  Aq+Fe=FeS04,  Aq+Cu66)    •    •    •    • 


Silber.  Ag  =  107,9  [Th.);  107,9  {B. 
2Ag-fO=Ag20  5«) 


4Ag-(-30=Ag403  wasserhaltig  5») 
2Ag+S  =  Ag2S  gefällt  69)    .    .    .   , 


2Ag+Se=Ag2Se  gefällt  «i) 
Ag+F+Aq=AgF,  Aq62)   . 


Ag-fF=AgF63)   .    .    . 
AgF+HF=HAgF2S*) 
2Ag+F=Ag2F«5)    .    . 
Ag+Cl=AgCl««)      .    . 


")      

67  »\ 

AgCl+3NH3=AgC1.3NH3«8)    . 
2AgCl+3NH3=2AgC1.3NH3«9) 

2Ag+Cl=Ag2CP«) 

Ag-fBr=AgBr") 

72\ 


32,6 
22,2 

28,6 

111,49 

117,95 
130,04 

15,2 
126,25 

92,94 
12,1 
142,8 

213,9 
0,02 
22,99 

37,24 


5,90 

7,0 
21,0 

3,33 

3,0 

2,0 

25,5  *) 
(26,6) 
23,2 
2,0 
23,9 
29,38 
29,0 

29.94 
31,6 

34,7 
29,5 
22,7 

23,4*" 


*)  S.  Anm.  **)  S.  858.  ' 

**)  Nach  Berthelot  geht  das  durch  Fällen  von  Silber- ' 
nitrat  mitKaliumbromid  oder  -Jodid  dargestellte  Silber- 1 
bromid  oder  Silberjodid  aus  einem  labilen  Anfangszustand  j 
allmählich  in  einen  stabilen  Endzustand  über.  Für  derj 
letzteren  gilt  die  angegebene  Zahl.  Die  Bildungswärmc  j 
der  Verbindung  im  ersteren  Zustand  ist  kleiner.  «-f2o,ti 
Kai.  beim  Silberbromid,  +  8,6  Kai.  beim  Silberjodid.  i 


1)  Fahre  2  nach  B.  ^  (303)-  ^)  Petersen  1.  ^)  B.  ^  (302).  *)  Th.  12  (418)  8(307).  »)  Th.  1^(51) 
«)  Th.  "  (54)  ^  (307).  ')  Th.  "  (56)  3  (307).  8)  Varet3.  9)  Th.  12  (417)  3  (307).  lO)  jh.  "  (65)  3  (307). 
"  (70)  '  (307).  ^)  Th.  "  (68)  3  (307).  13)  Th.  "  (68)  3  (307).  W)  Th.  3  (307).  is)  jh.  12  (424)  3  (307). 
10(283)  3(314).    17)  B.  1(317)-    ")  Th.i8(3i2).    19)  V.  Wartenberg  1.    20-21)  Fahre  1  nach  B.  1  (322). 

1«  (284)    3  (318).      23)    B.  12  (514)    1  (318).      24)    Jh.  10  (284)    3  (318).      25)    J^^^  10  (284)    3  (318).      26)    ß.  12  (519) 

27)  Varet2.    28)  Th.  i»  (273)  3(310).    29)  Joannis*.    30)  Dulong.    3i)  Andrews  1.    32)  y.  Wartenberg  1.    ' 
(453)-     34)  B.  1  (321)  *  (187).     35)  Petersen  1.     36)  jh.  i"  (277)  3  (311).     37)  b.  1  (319)  *  (189). 
39)  B.  "  (568)  1  (319).     «)  B.  1*  (567)  1  (320).     «)Th.  3(311).     42)  sabatiers.     «)  B.  1  (322). 
«-*«)  Th.  18  (314).     47)  sabatiers.     «8)  jh.  3  (320).      «9)  -j-h,  3  (320).      so)  s^batier^      si)  ß 
62)  B.  1(325)  *(95).     53)  Th.3(32o).     64)  Th.  3(320).     55)  Th.  18(256).     56)  Th.  "(288)  3(378). 

68)    B.  13  (170)    1  (368).         59)    Th.  18  (312).         8°^    R    1  ^^"''^    *  ^t8-,1  61 

«3)  Guntzi.     64)  Guntz  nach  6.1(371). 


0)  B.  1  (372)  *  (187).    '  «1)  Fahre  1  nach  B.  1  (372). 
5)  Guntz  3  nach  B.  1  (371).     ««)  Th.  i»  (289)  3  (381) 


» (307)- 
11)  Th. 
1«)  Th. 
22)  Th. 
1  (320). 
I)  Th.3 
)  Th.  18  (306). 

44)    Th.3(320). 

1  (324)  4  (172). 

57)  B.  1  (367)- 

62)  Petersen'. 

B.  1  (368) 


"";  LiunTz\     •")  (juntz  nacn  1^.^(371).     "">)  uuntz"  nach  0.^(371).     "")   ih.  ^"(289)  "*  (381).     ">')  B.  M3oö 
4(504).  87")  U.  Fischer,  «s)  isambert  1.   «9)  isambert  1.  ^o)  Guntz  3.   7i)  Th.  i»  (289)  3  (380).   ^2)  b.  1«  (245)  1  (369) 


H.  Böttger. 


1891 


869 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


R  eaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal 


AgBr-KBr=AgBr.KBri) 
Ag-[J]=AgJ2) 


') 


AgJT-KJ=AgJ.KJ*)  .  .  . 
AgJ-^3KJ=AgJ.3KJ*)  .  . 
Ag-rC+N=AgCN  amorph.*) 


AgCN+KCN=KAg(CN),8)  .    .    .    . 
AgCN+  KCN,  Aq==  KAg(CN)i,  Aq  ») 


Ag-C-N-^S=AgCNS") 
Ag-C-N^0=AgCN0i2) 

2Ag-2C=AgA")  •  •  • 
2Ag-S0,4-20=AgjS04i*) 
Ag-^N+30=AgN03«)  .  . 


') 

Ag^N-20=AgN02")      .    .    .    . 

2Ag-2N  +  20=Ag2N,02^)     .     .     . 

2Ae-0+C02=Ag2C05  gefällt") 
*) 


-0,4  *) 

>2,6 

13,80 

14,2 

14.99 

-1,8  *) 
3,8*) 
-0,9*) 
4,7*) 
—31,41 
—34,0 
",9 
6,49 
6,5**)| 
—21,9 
23,1 
-87,15 
96,20 
28,74 
28,7 
",3 
—34,4 
25,96 

I20,5**»)| 

<  117,0 

95,6 


Ag-f2C+3H-r20=AgC2H302") 

GoM.    Au  =  196  [Th.]. 

Nach  Thomsen  ")  (356)  u.  ')  (401)  gibt  es 
von  dem  aus  den  wässerigen  Lösungen  seiner 
Verbindungen  reduzierten  Gold  verschiedene 
allotrope  Zustände,  vergl.  indessen  Umwand- 
lungswärmen, Tab.  187,  S.  846.  Das  aus 
dem  Goldchlorid  durch  schweflige  Säure  redu- 
zierte Gold  (von  Thomsen  mit  Au  bezeichnet) 
fällt  als  gelbe,  sich  zusammenballende  Masse. 
Aus  dem  Goldbromid  wird  dagegen  durch 
dasselbe  Reduktionsmittel  das  Gold  als  feines 
braunes  Pulver  abgeschieden,  welches  seine 
Pulverform  auch  nach  dem  Trocknen  beibehält 

*)  Die  negative  Zahl  gilt  für  den  stabilen  End- 
!  zustand,  die  positive  für  den  labilen  Anfangszustand  des 
:  Silberhalogenids. 

'  **)  Dieselbe  Wärmemenge  wird  beim  Lösen  von 
AgCN  in  den  verdünnten  Lösungen  von  NaCN,  i|Ba(CN)2, 
iSr(CN)2,  iCa(CN)2  frei  (Varet  %  Verwendet  man  die 
doppelte  Menge  der  gelösten  Cyanide  (also  auf  AgCN 
2  KCN,  Aq  usw.),  so  ist  die  Wärmeentwickelung  um 
Kai.  größer.  Sie  wächst  in  diesem  Falle  um  weitere 
Kai.,  wenn  die  Lösung  der  Cyanide  konzentriert  ist, 
iu  daß  AgCN  -  2  KCN,  Aq  konzentriert  ~  8,5  Kai. 
ergibt  (B.  1*). 

***)  Die  erste  Zahl  gilt  für  die  Anfangs-,  die  letzte 
den  Endzustand  des  gefällten  Silberkarbonats, 


(Modifikation  Aua).  Aus  der  Lösung  von 
Aurochlorid  oder  -bromid  endlich  scheidet  sich 
bei  der  Einwirkung  der  betreffenden  Haloid- 
säuren  die  Modifikation  Au.3  als  sehr  feines, 
metallisch  glänzendes  Pulver  ab.  Diese  Modi- 
fikation erhält  man  auch  bei  der  Reduktion 
der  Lösungen  von  Aurobromid  und  -Jodid 
durch  schweflige  Säure.  Die  nachstehend  mit- 
geteilten Bildungswärmen  der  Goldverbin- 
dungen gelten  für  die  erstgenannte  Modi- 
fikation Au  ^). 

Au-fCl=AuCl») 

Au-fBr=AuBr**) 

Au4-J=AuJ^) 

2AuV30+3H20=2Au(bH)3**«)    '.'.'.'.'.'. 

Au+3Cl=AuCl3") 

Au-f4Cl+H+4H20=HAuCU.4H20»)  .    .    . 

Au+4Cl+H-rAq=HAuCl4,  Aq2») 

Au+3Br=AuBr3  30) 

Au-f4Br=H-Aq=HAuBr4,  Aq")     .    .    .   . 

Quecksilber.     Hg  =  200  {Th); 

200  [B.). 
2Hg+0=Hg20=«) 


5,81 

—  0,08 

-5,52 

—13,19 

22,82 

76,95 

71,115 

8,85 

41,165 


') 
«*) 
Hg-fCl=HgCl») 

'•) 
") 
Hg+Br=HgBr38) 

^) 
Hg+[J]=HgJ«) 

„  / 

»,  I 


22,2*) 

22,2 

24,86 

31,3 

31,32 

32,605 

24,5 
24,5 
25,475 
14,2 

15,55 
14,42** 
175,0 

34,7 
28,9 
-144,6 
101,05 

20,7 

21,5 
22,0 

6,21 

*)  Die  von  Thomsen  mitgeteilten  Werte  für  die 
Bildungswärme  sind  durch  eine  Untersuchung  von  Nemst 
(Z.  ph.  Ch.  2, 20;  1881)  korrigiert  worden.  In  der  Tabelle 
sind  die  berichtigten  Werte  und  außerdem  die  Zahlen 
mitgeteilt,  welche  Thomsen  in  den  Termokemiske  Under- 
S0gelsers  (18)  angibt. 

**)  Das  Mercurojodid  fällt  nach  Varet  als  gelb- 
grüne, unbeständige  Verbindung,  die  dann  in  die  be- 
ständige, gelb  gefärbte  Verbindung  übergeht.  Für  diese 
gilt  die  mitgeteilte  ZahL     


2Hg+S+40=Hg2SO««) 

Hg+N+30+H20=HgN03.H20«) 
Hg4-N+30+Aq=HgN03,Aq«)    . 

Hg-f3N=HgN3«) 

Hg-f2C-r3H-^20=HgC2H302«)      . 
Hg^O=HgO«) 


Hg+S=HgS  gefällt") 


1)  B.  "  (275)  1  (369).    2)  Th.  1»  (289)  '  (380). 


^_,.      ,   ....      _     ,.      ')  B.  1«  (243)  M370)-    ")  U.  Fischer.    *, ')  B.  "  (274) 

')  B.  1  (373)  "  (279).     8)  B.  "  (280)  1  (374).     »)  Th.  »  (469).    1»)  Varet  *).     ")  Joan- 

">s-  nacn  0.^374)-      ")  Lemoult  (nicht  veröffentlicht).      B.  ^375)-      ")  B.  u.  Delepine.      ")  Th.i<»(293)- 

^)  Th.  w  (293)  3  (378,  382).    1«)  B.  1  (373)  *  (101).    ")  B.  1  (373)  *  (102).    18)  B.  »  (247)  «  (574).    ")  Th."  (44) 

(445).    20)  B.  1  (375)  4  (177).    21)  B.  1  (375)  *  (95).    ^)  Th.  "  (358)  »  (400).    *»-«')  Th.  "  (363)  »  (406).  »)  Th. 

(355)  3  (397).       ")  Th.  "  (365)  »  (407).       ^8)  Th.  '  (413).       **)  Th.  "  (355)  '  (398).       »)  Th.  "  (365)  »  (407). 

")  Th.  "  (355)  '  (398).     32)  Nemst.     »)  Varet  1.     «)  Th.  "•  (311).     »)  Nemst.     »)  Varet  1.     =")  Th.  "  (306). 

*)  Nemst.    3»)  Varet  \    «)  Th.  i«  (308).    «)  Nemst.    «)  Th. "  (309).    *»-«)  Varet  1.    «)  Th.  1  (388).    «)  B. 

*»)  Nemst.    50)  Varet  1.    ")  Th.  "  (311).    ««^ 


M371).    *)  Th.  3(407) 
nis  1  nach  B.  1  (374)       12 


u.  Vieille.     «)  Varet  1. 


2)  Th.  "  (10)  8  (455). 


H.  Böftger. 


870 


189 


m 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent 

Wicklung  in 

kg- Kai. 


Reaktionsgleichung 


Hg+S=HgS  gefällt  1) 

Hg+S=HgS  Zinnober  2)      

Hg+Se=HgSe  gefällt  3) 

Hg+2a=HgClj*) 

') 

6) 

HgClj,'Aq+2HCl,  Aq')  .......... 

HgClg,  Aq+ HCl,  Aq  8) 

HgCla+HgO^HgClj.HgO») 

HgCl2+2HgO=Hga2.2HgOi'>) 

HgCl2+3HgO=HgCl2.3HgOii)    ...... 

HgCl2+4HgO=HgCl2.4HgOi2) 

HgCl2+KCl=HgCl2-KCP3) 

HgCl2+2KCl=HgCla.2KCl") 

Hg-f2Cl+2KCl+H20=HgCl2.2KCl.HaO^) 
Hg+2Br=HgBr2i«) 


HgBr2,Aq+HBr,Aq")     . 
HgBr2+HgO=HgBr2.HgO^ 
HgBr2,Aq+KBr,  Aq*)2i) 
HgBr2-t-KBr=KHgBr3  22). 
Hg+2Br+2KBr=  K2HgBr4 ' 

Hg+2[J]=HgJ2  2*)      .     .     . 


Hg+2[J]=HgJ2  rot  2«)      

Hg+2[J]=HgJ2gelb27) 

HgJ2rot  +  4HJ,  Aq28) 

HgJ2rot  +  8HJ,  Aq2») 

HgJ2rot+  KJ=KHgJ3  30) 

HgJ2rot+  KJ+H20=KHgJ3.H20  3i) 

Hg+2j  +  2KJ=K2HgJ4  32) 

Hg+2CN=Hg(CN)2  33) 

34) 

Hg(CN)a+2KCN=K2Hg(CNJ4  36)"    '.    '. 


Hg+2CN+2  KCN,  Aq=  K2Hg(CN)4,  Aq  »»)     . 
HgCl2+Hg(CN)2=HgCl2.Hg(CN)2  37)  .    .    .    . 

Hg(CN)2+KCl=Hg(CN)2.KCl38)     ...... 

Hg(CN)2+  KC1+  H20=  Hg(CN)2.  KCl.  H2O  ^') 

Hg(CN)2+HgO=Hg(CN)2.HgO«) 

3Hg(CN)2+HgO=3Hg(CN)2.HgO«).    .    .    . 

Hg+2C+2N  +  2S=Hg(CNS)2*2) 

Hg+2C+2N+20=Hg(CN0)2«) 


10,6 

10,9 

6,3 

53,3 

53,3 

54,49 

1,0  (9») 

0,4 

3,3 

6,3 

8,0 

10,0 

2,4 

3,8 

60,62 

40,5 
40,6 
41,88 

1,2 

3,3 

1,3 
—1,0 

43," 

24,3 

25,64 

25,2 

22,2 

5,6 

5,8 

2,1 

2,3 
28,68 
10,28 

11,4 

17,6** 
(12,4) 

19,11 
0,0  (0,4) 
1,6  (0,2) 

3,0 
2,6 

9,4 
—50,2 
—62,9 


*)  Oder  NaBr,  Aq;  LiBr,  Aq;  (NH4)Br,  Aq. 

**)  Bei  den  folgenden  von  Berthelot  und  von  Varet 
untersuchten  Doppelsalzen  des  Mercuricyanids  bezeichnet 
die  eingeklammerte  Zahl  die  Wärmetönung  bei  der  Ein- 
wirkung der  wässerigen  Lösungen  beider  Komponenten 
aufeinander. 


Hg+S+40=HgS04«) 

Hg+2N+60+Aq=Hg(N03)2,Aq«)  .  .  . 
Hg+2N+60+iH20  =  Hg(N03)a.|H20«) 
Hg+4C+6H+40=Hg(C2H302)2«')     .    .    . 

Thallium.  Tl=204[Th.]\204{B.) 


2Tl+0=Tl20*«)  .... 
2Tl+0+H20=2T10H*9) 
T1+0+H-T10H50)  .    . 

2Tl+S=TljS")  .... 
2Tl+Se=Tl2Se  gefällt") 
2Tl+Te=Tl2Te  kryst.  ^3) 
Tl+F+Aq=TlF,  Aq5*) 


T1+C1=T1C155)    .    .    . 
Tl+Br=TlBr58)  .    .    . 
T1+[J]  =  T1J")   .    .    . 
2TI+ 8+40=11280458) 
211+802+20=7128045 
T1+N+30=T1N03«")    .    .    . 
2Tl+30+3H20=2Tl(OH)3«i) 
TI+3CI+ Aq=TlCl3,  Aq  **)  «2) 
Tl+3Br+Aq=TlBr3,  Aq«3)  . 
Tl+3[J]  +  Aq=TlJ3,Aq*)«*) 


') 


Blei,    Pb  =  206,9  (B.) ;  207  [Th.). 


Pb+0=PbO'«) 

PbO+0=Pb02««) 

PbO+ioNaOH«^) 

Pb+2Na202=Na2Pb03+Na20' 
Pb+2Na20+20=Na2Pb03«9) 

Pb+20=Pb02'») 

Pb+8=PbS  gefällt  ^1)  .  .  . 
Pb+8=Pb8  gefällt  72)  .  .  . 
Pb+8e=Pb8e  gefällt")  .  . 
Pb+8e=PbSe  kryst.  7*)  .  . 
Pb+Te=PbTe75) 

Pb+2F=PbF2  gefällt™)  .  . 
Pb+2Cl=PbCl2") 

78  \ 
,,  / 


20,3 
14,3 
17,0 
6,2 
107,6 
82,77 
83,9 


') 


8.  Anm.  **)  8.  858. 

DieBildungswärme  desThallichlorids  und  -Jodids 
in  wässeriger  Lösung  ist  von  Thomsen  unter  der  An- 
nahme berechnet  worden,  daß  die  Wärmeentwicklung 
bei  der  Neutralisation  des  Thallihydroxyds  durch  Chlor- 
und  Jodwasserstoffsäure  ebenso  groß  ist,  wie  bei  dei 
durch  Bromwasserstoffsäure. 


^)  B.  M359)  *(io8).  2)  Varet  K  »)  Fahre  ^  nach  6.18(359).  *)  Nernst.  ^)  6.1(352)  "(236). 
8)  Th.  18  (306).  7)  B.  1»  (233).  8)  B.  1  (353).  9-12)  Andrd.  i»)  B.  "  (205).  ")  B.  "  (204).  is)  Th.  18  (306). 
1«)  Nernst.  ")  6.1(355)10(236).  18)  Th.  18  (308).  ")  6.18(232).  20)  Andre.  21)  Varet*.  22)  b.  1«  (210). 
23)  Th.  3  (376).     24)  Nernst.     25)  j^^  is  (309).     26)  b.  1  (357)  i«  (238)  Varet  1.     27)  b.  1  (357).  B.  1«  (238)  Varet  1. 

28)    B.  1«(23I).       29)    B.  l«(23l).      30)    B.  16(213).      31)6.16(213).       32)    Jh.  18  (3O9).       33)  J^.  18  (309).       34)   ß.  1  (362). 

36)6.1(362)16(230).  36)  jh,  18  (309).  37)  B.  1(362).  38)  B.  16(231).  39)  ß.  «  (231 ).  40-42)  joannis  1.  *3)  B. 
u.  Vieille  (568).  **)  Varet  1.  ^ß)  Th.  1  (388).  «6)  varefi  nach  6.1(360).  «)  6.1(365)16(354).  ^)  Th.  i»(ii2) 
'(349).  *')  Th.  3(354).  60)  Th.  10(112)  3(354).  si)  Th.  18  (312).  52..53)  Pabre  1  nach  6.1(349).  ^4)  Petersen*. 
65)  Th.  i»(ii6)  3(351).  56)  Th.  10(116)  3(353).  ")  Th.  i0(ii6)  3(353).  ^*)  Th.  10(112)  3(354).  59)  Th.i»  (313)- 
80)  Th.iO(ii2)  3(354).  "')  Th.i0(ii4)  3(351).  62)  Th.iO(ii7)  3(353).  63)  Th.i0(ii4)  3(353).  «*)  Th.i0(ii4) 
^(353).  «5)  Th.  10  (86)  3  (329).  66)  Tscheltzow.  67)  Th.  1  (383).  «8-70)  Mixter3.  7i)  Th.  18  (312).  '2)  b.  1  (341) 
4(187).    ^^--^5)  Fahre  1  nach  6.1(342).    ^6)  puntz  1  nach  6.1(341).    ")  Th.  10  (92)  3(334).    78)  b.  1  (338)- 

H.  Bött^er. 


189  n 


871 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  S82. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 

wicklnng  in 

kg-Kal. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-BJÜ. 


Pba2-PbO=PbCIj.PbOi) 

PbClj-r2PbO=PbClj.2PbO*) 

PbCl2-3PbO=PbCl,.3PbO') 

Pb-2Br=PbBrj*) 

PbBrj-PbO-PbBrj.PbO*) 

PbBr,4-2PbO=PbBrj.2PbO«)  .... 
PbBri-r3PbO=PbBrj.3PbO")  .... 
Pb-2[J]=PbJ,8) 

PbJj-PbO=PbJi.PbO») 

PbJ2-2KJ  =  PbJj.2KJ»'>) 

PbJj-2KJT-2H,0=PbJ,.2KJ.2H,0") 
PbJ,-HJ-r5H,0=PbJi.HJ.5H,0«)  . 
Pb-2C-2N-r2S=Pb(CNS)i")  .... 

Pb-S-40=PbS04") 

Pb-S0i-20=PbS04»^) 

Pb-2S-30=PbS80,i«) 

Pb-2N-60=Pb(.NO,),") 

HN03-PbO=Pb(OH)NO3") 

Pb-H-P-r30=PbHP03") 

Pb-C-30=PbC03  knst. ») 

ö) 

Pb+4C-6H4-'40=Pb(C,HjO,),«)  .  .  . 
Pb+2C-40=PbCj04  gefällt  «3)  .   .   .   . 


Zinn.    Sn:  118  {TL);  118,1  [B.). 

Sn-2HC1,  Aq=SnCl^Aq-f  Hj**)  .  .  .  . 
SnQj,  Aq— Zn=ZnCl8,  Aq— Sn*)  .  .  .  . 
Sn+0=SnO») 


27) 

■Sn+olHjO=Sn(OH)j=») 

Sn-f2Cl=SnCl,*») 

Sn-f2Br=[SnBr,]») 

'Sn+20=SnO,  kryst.») 

=*) 

SnOj  amorph  =  SnOj  krj'St  »)     .   .   . 

Sn-20-H20=HjSn03'*) 

Sn-2Na,02=NajSn03-Na40^)  .  . 
NajO-Sn-20=NajSn03  3«)  .  .  .  . 
.Na,0-SnOjkn-st=Na^n03^)  .  .  . 
N2jO-Sn02amorph.=Na2Sn03»)  .  . 
Sn--4CI=SnCl4») 

«) 

**) 

SnCl4-2KCl=K2SnCl««) 

SnCl4,  Aq-2Ka,  Aq=KjSnCl6,  Aq*') 

SnCIj,2HCl,  Aq-0=SnCl4,  Aq«)   .    . 

SnCl^Aq-2Cl=SnCl4,Aq«)    .    .    .    . 

«).... 

SnCl4,Aq-6HF,  Aq") 

Sn(OH)4-6HF,  Ag*'»^) 


5,3 
6,6 

6,7 

64,45 

3»3 

4,7 

6,3 

39,80 

3,6 

0,9 

5ö 

23,3 

6,1 

216,21 

145,13 
145,6 
105,46 
24,25 
227,7 
169,84 
166,7 
231,1 
205,3 


2,51 
31,7 
66,20 

.67,6 

68,09 

80,79 

61,5 
137,20 

137,8 
1,70 

133,50 
133,80 
172,60 

35,40 
37,10 
127,0 

127,25 
129,8 
24,16 
—0,25 
65,7 
76,03 
77,0 
17,87 
20,96 


Titan.     li  =  48,1  *}. 


Ti-r20=TiO,  amorph.«) 

Ti+20=TiO,kr>st.  «a) 

TiCl4+ Aq= TiO^q,  4  HCl,  Aq  «•)      . 

Ti(OH)4-f6HFl,Aq«') 

3Na,0,-rTi=  Na,0.Ti03-;-2Na,0  ") 
NajO+TiO,-rO=Na,O.Ti03")    .   . 


Zirkonium,     Zr  =  90,6. 
Zr-20=ZrOj"a) 


Thorium.    Th  =  232,4. 


Th+20=ThOj")    . 
Th+2a,=ThCl4") 


Wismut.    Bi  =  208. 


2Bi^30=Bi,Os») 

2Bi-^304-3H,0=2Bi(OH)3  5«)  .   . 

Bi-3Cl=Bia,") 

Bi-!-0+a+  H^=  BiOCl .  H,0  ») 


PaUadium.  Pd:106{Th.);  106,ö{B.). 


i5Pd+H=PduH  (?)»). 
Pd^O-H,0=Pd(OH)," 


Pd-2Cl=PdCls«) 

Pd-2a^2HCl,  Aq=H,PdCl4,  Aq")  .   .    . 

Pd-2a-f2Ka=IC,PdCl4") 

PdCIj-r2Ka,  Aq=K,PdCl4,  Aq«)  .... 
KjPdCU,  Aq^Co=CoCl8,  Aq^2KCl,  Aq 

+  Pd«) 

KjPdCU,  Aq-i-2CuCl=CuCl„  Aq-1-2KC1,  Aq 

+  Pd«') 

PdCIj+2NH3=Pda,.2NH3") 

PdClj,2NH3-2NH3=PdClj.4NH3«»)      .    . 

Pd-2Br=PdBrj™) 

PdBr,4-2KBr,  Aq=KjPdBr4,  Aq")     .    .   . 


215,6 

218,4 

57,9 

30,9 

227,1 

69,7 


177,5 


326,0 
300,2 


137,8 
137,74 
90,63 
88,18 


4,6 
22,71 
21,0 
40,5 
47,92 
52,67 

4,7 

47,33 

",32 
40,0 

31,0 

24,9 

2,8 


*)  Ti+0,  s.  f.  Weiß  u.  Kaiser,   ZS.  anorg.  Ch. 
65,  378  u.  397;  1910. 


^-»)  Andre  nach  6.1(339).  *)  Th.  "»(92)  '(334).  *-')  Andre  nach  B.  M340).  ")  Th.  ">  (92)  »  (334). 
»)  B.  1(340).  ")  B.  1(340)  i«(29i).  ")  B.  1(340)  i«(29i).  ")  B.  1(340)  "(89).  ")  Joannisi  nach  B.  1  (344)- 
"u.i5)Th.  10(96)  =»(337).  1«)  Fogh  nach  B.  1  (342).  ")  Th.  «•  (96)  »  (337)-  ")  Th.  »  (337).  1»)  Amat  »)  Th. 
"  (44)  '  (445).  ")  B.  1  (345)  *  (176).  **)  Th.  1  (381).  »)  B.  1  (346)  «  (108).  «)  Th.  »  (327).  »)  Th.  «  (258). 
m  m:_x,_,  27)  Andret^-si,*.  »)  Th.  «  (437)  »  (327).  *»)  Th.  "  (437)  '  (327).  *)  B.  1  (156).  «)  Mixter». 
»)  Mixter'.  «)  Th.'(327).  «-38)  Mieter».  »)  Andrews  S*.  *»)  Th. « (437)  »(327).  ")  B.i 
(437)  »(327).  «)Th.«(438)'(327).  **)Th.8(204).  «)  Th.  »  (327).  «•)  B.  1  (154).  *»-"*)  Th.» 
«-J-/.  -;  «uAier».  «a)  Mixter'.  *»)  Th.*  (212).  »)  Th.  1  (232),  "  u. ")  Mixter».  "*)  Weiß-Neumann. 
"u.")  Wartenberg  2.  «)  Mixter*.  *«)  Th.  "  (240).  S')  Th.  *  (336).  »)  Th.  »  (336).  ")  Favre.  ")  Th.  1»  (462) 
!   »f.,M    «)  joannis»  nach  6.1(387).   «)  Joannis».   ")  Th. » (462)  »(438).   •*)  Th. "  (462)  »(433).  *)  Joan- 


•)  Mixter'. 
")  Andrews  1,*. 
U54).   **)Th." 
(232).  «)  Mixter  ■< 


'(436). 
nis' 


u.  *')  Th.  18(291).    «*)  Isambert^.    «S)  Isambert*.    ™  u. ")  Joannis  ». 


H.  Böttger. 


872 


189  0 


Bildungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  S.  882. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent- 
wicklung in 
kg-Kal. 


Reaktionsgleichung 


Wärmeent 

Wicklung  i 

kg-Kal. 


Pd+2[J]=PdJ2  gefällt!)      .   .  .   . 
Pd+2[J]4-H20=PdJ2.H20  2)      .   . 

PdJ2  +  2NH3=PdJ2.2NH3  3)         .     .     . 

PdJ2,  2NH3+2NH3=PdJ2.4NH3*) 
Pd+2C+2N  =  Pd(CN)2^)      .    .   .   . 
Pd+20+2H20=Pd(0H)4«)      .   .   . 
Pd+4C1+2HC1,  Aq=  HgPdCle,  Aq  ') 
Pd+4Cl+2KCl=K2PdClc8)       .    .    . 


Platin,    Pf  =  198{Th.);  194,9  {B. 


30Pt  +  2H  =  Pt3oH2(?)9) 

3oPt+3H  =  Pt3oH3  (?)!») 

Pt+0+H20=Pt(OH)2")     

Pt+2C1+2HC1,  Aq=H2PtCl4,  Aqi2)    .    . 

Pt  +  2Cl  +  2KCl=K2PtCl4") 

Pt  +  2Cl  +  2NH4Cl=(NH4)2PtCl4")    .     .     . 

Pt+2Br+2HBr,  Aq=  H2PtBr4,  Aq  *)  ^) 

Ft+2Br+2KBr=K2PtBr4") 

Pt+4Cl=PtCl4") 


13,4 
18,18 

34,0 
25,8 
—52,6 
30,43 
72,94? 
79,06 


33,9 

42,6 

19,22 

41,83 

45,17 

42,55 

31,84 

32,31 

60,4 


Pt+4Cl+2KCl=K2PtCl6") .    . 

Pt+4Cl+2NaCl=Na2PtCl6")   . 

Pt+4Cl+2NaCl+6H2O=Na2PtCl6.6H2O20) 
Pt+4C1+2RC1,  Aq=R2PtCl6,  Aq*)2i)    .    .    . 

Pt+4Br=PtBr4  22) 

Pt+4Br+2RBr,  Aq=R2PtBr6,  Aq*)23).    .    . 

Pt+4Br+2KBr=K2PtBr6  24) 

Pt+4Br+2NaBr=Na2PtBr6  25) 

Pt+4Br+2NaBr+6H20=Na2PtBr6.6H20  26) 

Pt+4[J]=PtJ4") 


Legierungen. 


*)  R2  bedeutet  H2,  Kg,  Nag,  (NH4)2  oder  ein  Atom 
der  Metalle  der  alkalischen  Erden  oder  der  Magnesium- 
Gruppe. 

**)  Über  andere  Kupfer-Zinklegierungen  s.  Rep.  Brit. 
Assoc.  1898  und  1899;  ZS.  phys.  Ch.  38,  630,  1901. 


2Na+K=Na2K  flüssig  2«)      

Natrium- Kalium  (flüssig)  mit  22,77%  Natr.  2^) 
„        „    16,43,,    „      ^) 

Cu+2Zn=CuZn2**)3i) 

Blei-Zink  mit    1,6%  Zink  32) 

Blei-Zink  mit  23,9  %  Zink  ^) 

Blei-Wismut  mit  55,6  %  Blei  »*) 

Zinn-Zink  mit  8,3%  Zinkes 
Blei-Zinn  mit  90,0%  Zinnas 
61,8%  Zinn  37 
21,0%  Zinn  38 
5,0%  Zinn  39 
2,0%  Zinn« 


Blei-Zinn  mit 

Blei-Zinn  mit 

Blei-Zinn  mit 

Blei-Zinn  mit 


89,50 
73,72 
92,89 
84,62 

42,4 

57,16 

59,26 

46,79 

65,33 

17,4 

m 

—2,93 
1,94 
1,16 
10,41; 

—23,1 
—0,96 

1,4 
4,8 

8,1 

i,o 

—0,45 

-2,6 

-6,5 


1)  Joannis*.    2)  Th.  ^3  (462)  3  (432).     3)  isambert  2.     *)  Isambert^.     s)  Joannis3.     «)  Th.  "  (462) 
3  (437).       ')  Th.  13  (462)  3  (439).      8)  Th.  "  (462)  3  (435).      9)  B.  1  (382)  17  (530).      10)  B.  1  (382)  "  (530)- 

")    Th.    1«    (311).  ")    Th.    18    (310).  13)    Xh.    13    (452)    3    (430).  14)    Th.    18    (306).  15)    Th.    13    (453)    3    (431) 

")  Th.  1*  (452)  3  (430).  17)  Pigeon  nach  B.  i  (383).  i^-^o)  jh.  i3  (452)  3  (430).  21)  jj,.  i3  (453)  3  (431), 
22)  Pigeon.  23)  Th.  13(453)  3(430).  24-26)  jh.  "(452)  3(430).  2?)  pigeon.  28-30)  joannis2.  3i)  ßaker. 
32-40)  Tayler. 


H.  Böttger. 


190 


873 


Neutralisationswärmen  pro  Gramm-Äquivalent 

der  wichtigsten   Säuren  und  Basen  in^kg-Kalorien. 

Vgl.  audi  Tab.  195. 

Lit.  s.  S.  882. 

Die  Zahlenwerte  ohne  beigesetzten  Buchstaben  sind  von  J.  Thomsen  bestinunt  und  finden  sich  in 
dem  I.  Band  seiner  Thermochemischen  Untersuchungen  (nur  die  auf  die  Karbonate  und  Cyanide  bezüglichen 
Zahlen  sind  im  3.  Bande  der  Thermochemischen  Untersuchungen  veröffentlicht).  Die  mit  einem  *  versehenen 
Zahlen  gelten  für  Verbindungen,  die  sich  bei  der  Einwirkung  von  Säure  und  Base  im  festen  Zustande 
aasscheiden. 

Die  Konzentration  der  Lösungen  war  bei  den  Messungen  von  J.  Thomsen  in  der  Regel  annähernd 
0^8  -  normal  (auf  i  g-Äquivalent  der  Säure,  und  dementsprechend  auf  i  g-Äquivalent  der  Base,  kommen 
200  Mol.  Lösungswasser).  Die  Messungen  wurden  bei  18 — 20"  ausgeführt.  Bei  den  Messungen  von  Berthelot 
waren  die  bei  der  Neutralisation  gelösten  Basen  verwendeten  Lösungen  0,5-normal;  bei  der  Neutralisation  von 
HjCOs,  Ca(OH)j,  Ba(OH)2  und  Sr(OH)j  wurden  indes  bzw.  *  15-,  */«-,  '/s- und  V^-normale  Lösungen  benutzt. 
Bei  der  Einwirkung  der  Säuren  auf  ungelöste  Basen  oder  auf  Basenanhydride  war  die  Menge  des  Lösungs- 
wassers doppelt  so  groß,  als  bei  der  Neutralisation  der  gelöster  Basen. 

Die  beigefügten  Buchstaben  haben  folgende  Bedeutung:  A.  =  Aloy.  B.  =  BertheloL  F.  =  Fabre. 
G.  =  Guntz.     J.  =  Joannis.     P.  =  Petersen.     R.  =  Recoura.     S.  =  Sabatier.     V.  =  Varet. 


Neutralisationswärmen 

der  wichtigsten  Säuren    und   Basen  in    Kalorien,    deren   eine    l  kg  Wasser   von  18  auf 

19"  erw'ärmt. 


Base  oder  „ri    a 

3asenanhvdrid         "'"''  ^^ 


HF,  Aq  HCN,  Aq  HNO3,  Aq        i  HjSO«,  Aq         i  H,C03,  Aq 


LiOH,  Aq      13,85  16,4  P.*')  ,2,925  V.-')  —  ;i5,645  — 

NaOH,  Aq      13,745;  13,7  B.^)  16,27  '2,77;  2,9  B.')ii3,68;  13,7  B.»):i5,69  10,09;  10,25  B.*) 

2,77;  2,96  B.»)!  13,77;  13.8  B.')ji5,645:i5,7B.")  10,1  B.*) 


KOH,  Aq      13,75;  13,6— 0,05  16,1  G.M 
.(i— 20°)  B.'«)     , 
NH4(0H),  Aq  12,27;  12,45 B.*)  |i5,2  G.>)  1,3  B.'') 

Tl(OH),  Aq     13,76  !i6,44  P-')     [G.')'  - 

|7»Ca(OH)„Aqn3,95;  14,0   B.*)   i8,i55*P.i);i8,6»  3.2  J.>) 

Usr(OH)„Aq  ii3,8i5;  13,8  B'):(;^;P^G.^'^         3,i5  J-') 

'.Ba(OH)j,Aq  '13,89;  13,85  B.')|i6,i5  P.')  |3,i5  J-') 

^^Mg(OH),     13,845;  13.7  ^-'i^f^^'c^r^S  V.') 

^  Zn(OH),    :9,94;  9,85  B.*)     !i2,55  P-') 


12,32;  12,6  B.')ii4,075;i4,5B.»)  8,425a);  5,35  B.*) 

13.69 

13,9  B.*) 

|i3,9  B.*) 

jl  14.13 
|J  13.9  B.*) 

13.76 


115.565 
ii5.57 

15.355* 


«Cd(OH), 

10,145 

12,78  F.») 

V«  Mn(OH), 

|ii,475;  11,856.') 

13,53  P.') 

■'"  Fe(OH), 

'10,695 

13.265  P.M 

05(OH)2 

10.57 

13,245  P.') 

'<i(OH)j 

1 11,29 

13.835  P.*) 

.u(OH), 

7.455;  7.5  B.^) 

10,085  P.») 

iCuO 

i7.635 

— 

'  AgjQ 

;2i,i9*;20,6*  B.*) 

1  7.88  P.') 
i  7.3  G.') 

VsHgO 

^9.46;  9,5   B.'«) 

|9,i55*;  9,8*  B.*) 

10,275*;  io,5*B.*) 

18,45*;      18,4*^10,91*;  n,i*B.*) 
:  B.1) 

ii5,6i;i5,i  B.M;8,95*  B.*) 

;8,07*;8,i5J.')  9.915;   9.8  6.1)11,705;  11,76.^)5,5*  B.^) 

10,16  =11,91  6,495'') 

".475  ii3,24;  J3.5  B.*V6,6i5*;  6,8*  B.*)j 


I  6,85 

!l7,6*  J.^) 


—  10,475  B.>)        |i2,46 

—  |io,55  ;I2,325 

15,95  V.')      11,265  ,13,055 

—  7.445;  7-5   B.i)  Q,22 

—  7,625  j9,40 
i"^'^55*;^.|^;5,^,.  5,,  B.*)    17,245 

!i5,37;i5.5B.»«)  3.io5;3.65*V.i);i.3*  V.') 


5.0*  B.*) 


2,4  ungef.  B.*) 
7,09*;  6,95*  B.*)| 


*)  Für  eine  Lösung  mit  100  Mol.  Wasser  auf  i  MoL  (NH4)tC03;  für  eine  Lösung  mit  400  Mol.  Wasser  ist 

M  Wert  7,95.  _  b)  An  einer  anderen  Stelle  gibt  Th.  den  Wert  6,685. 

H.  Bdttger. 


874 


190  a 


Neutralisationswärmen 
der  wichtigsten  Säuren   und   Basen   in  Kalorien,    deren    eine    i  kg  Wasser  von  i8   aul 

19O  erwärmt.     (Fortsetzung.) 
Lit.  s.  S.  882. 


Base  oder 
Basenanhydrid 


HCl,  Aq 


HF,  Aq 


HCN,  Aq 


HNO3,  Aq        i  H2SO,,  Aq   !      ^  H2CO3,  Aq 


','*  HgaO 

V-i  PbO 

V3A1(0H)3 

VsCr(0H)3 

73  Fe(0H)3 

1/2  H2UO, 


15.035*;  i5.3*B.*) 
17,695;  8,65  B.') 
\ii,65*B.') 
9,32;  8,97  B.') 
6,865;  6,9  R.') 

5.575;  5,53  B-') 
4,2  A. 


12,6*  G.') 

11,7  P.-^) 
8,39  P.') 
7.915  P-') 


2,895;  9,1*  V.i) 
8,885;  8,385* 


4,2  A. 


11,69* 

io,495;io,57B.i) 
8,22;  8,2   B.^) 
5,64;  5,7  B') 
4.75  A. 


8,35*;  8,0*  B.* 


Neutralisationswärmen 
einiger  mehrbasisclier  Säuren  bei  der  Bildung  saurer  Salze. 


■  H2SO4,  Aq'  H2Cr04,Aq  1     H2SO3,  Aq     I  H2CO3,  Aq  H2C20j,Aq  t  H3PO3,  Aql     HgPOi,  Aq     HsAsG^.A 


1  NaOH,  Aq 

2  NaOH,  Aq 

3  NaOH,  Aq 
4NaOH,Aq 

1  KOH,  Aq 

2  KOH,  Aq 
iNH4(0H),  Aq 
2NH4(0H),  Aq 
3NH4(0H),Aq 


14.754 
31.378 

31.368 
14,7  B.^) 

31.4  B.^«) 
13,6  B.3) 

29.05  B.ä) 


13.134 
24,720 

25.164 
13.4  B.»«) 
25,4  B.'«) 

22,2  B.'") 


15,870;  16,6  F.i) 
28,968;  30,5  F.i) 

29,328 
16,6  B.")     I 
31,8  B.") 
14,8  F.^) 
25.4  F.') 


11,106 
20,184 

20,592 
11,0  B.") 
20,2  B.-*) 
9.73   B.*) 
10,7  B.*) 


13.844 
28,278 

28,500 
13,8  B.*) 
28,5   BJ) 
12,7   B.«) 
25,4   B.«} 


14,832 
28,448 
28,940 


l4,829;i4,7B.^)j 
27,078  ;26,3B.')1 
34.029  ;33.6B.') 
-    35,2B.') 


13,5  B.^) 
26,3  B.^) 
33.2   B.^) 


14,994 
27,580 
35.916 


Neutralisationswärme  (kg- Kai.) 

starker  Säuren  und  Basen  bei  verschiedenen  Temperaturen. 

Wörmann,  Ann.  Phys.  (4)  18,  775,  1905. 


Temp. 

Konzentration  von 
Säure  und  Base 

KOH,  Aq+HCl 

o» 

V*  -normal 

14,805  Cal 

0 

V*- 

, 

14.707 

0 

Vio- 

. 

14,709 

6 

1/4- 

, 

14.473 

6 

Vi«- 

, 

14.463 

6 

l8- 

, 

14,448 

18 

1/4- 

, 

13.937 

18 

V«- 

^ 

13.957 

18 

V20- 

13,887 

32 

V*- 

13.155 

32 

Vs- 

13.171 

32 

l/jo-     , 

13,160 

') 

Vj-normal. 

2)    »/!»- 

normal. 

NaOH,  Aq+HCl,  Aql  KOH,  Aq+HNOa,  Aql  NaOH,  Aq+HNOg,^ 


14,984^)  Cal. 

14,580 

14,604 

14.352 

14.359 

14.331 

13.714 

13.693 

13,631 

12.974 

12,922 

12,980 


14,472  Cal. 

14,402 

14.405 

13.912 

13.838 

13.864') 

13,103 

13,087') 


14,399  Cal. 

14.345 

14,324 

13,708 

13,686 

I3,695') 
12,928 
12,892 
12,935') 


Neutralisationswärme 

der  Natronlauge  durch  Salz-,    Salpeter-,   Schwefel-  und  Essigsäure. 

(Mathews  und  Germann,  Journ.  phys.  Chem.  15,  73;  1910.) 

Die  Normalität  der  Natronlauge  war  derjenigen   der  benutzten    Säuren   gleich.     Die   Anfangstemperatur  w 

meist  18°;  bei  der  2-norm.  Schwefelsäure  15",  bei  den  übrigen  2-norm.  Säuren  etwa  16°. 


HCl 


HNO, 


H2SO4      CH3.COOH 


HCl 


HNO, 


H2SO4  I  CHs-COO 


V<-normal 


13,536  I  13.548 
(13.740)*!  13.647 


15.361 
15,889 


13,23^ 
13,234 


Vi-normal 

V.-     „ 


13,788 
13.915 


13,614 
13,636 


15,670 
15,813 


13,168 
12,922 


*  Mittels  dieser  Reaktion  wurde  der  Wasserwert  des  aus  einem  Dewarschen  Gefäß  hergestellten  Kalo^ 
meters  bestimmt. 

Neutralisationswärme  von  Uran-,  Wolfram-  u.  Molybdän- Säuren  s.  Pissarjewski,  ZS.  anorg.  Ch.  24, 121 ;  ij 

H.  Böttger. 


191 


iO 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül 

in  k?- Kalorien.     Die  in  der  dritten  Spalte  verzeichneten  Wärmemengen  werden  ent^\^ckelt,  falls  sich  ein  g-.Mol. 
'     :n  der  ersten  Spalte  verzeichneten  Stoffe  in  der  in  der  zweiten  Spalte  angegebenen  Anzahl  von  g-Mol.  Wasser 
Beispielsweise  entwickeln  24  g  LiOH  (Li  =  7,  O  =  16,  H  =  i)  in  {18  x  400  =)  7200  g  HjO  gelöst  5,8  Kai. 
uiich  der  von  den   einzelnen  Autoren  gebrauchten  Atomgewichte  sei  auf  Tab.  189  (Bildungswärme  der 
Iverbindungen)  verwiesen.    Die  Messungen  von  J.  Thomsen  sind  sämtlich  bei  etwa  18"  ausgeführt.    Die 
_..; an  Zahlenwerte  wurden  bei  den  in  Spalte  3  in  Klammem  stehenden  Temperaturen  beobachtet.    Die  ein- 
geklammerte Zahl  in  Spalte  4  hinter  B.  oder  Th.  bezeichnet  die  Seite  der  Abhandlung,  auf  die  durch  die  rechts 
davon  stehende  Zahl  im  Literaturverzeichnis  hingewiesen  ist.    Th.  bedeutet  Thomsen,  B.  Berthelot. 

LiL  s.  Tab.  192,  S.  882. 


Verbindung 


Anzahl  der 

Mol. 
Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 


Beobachter 


Verbindung 


Anzahl  der 

Mol. 
Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 


Beobachter 


Li. 


H,0 
HjO 


OH 
OH 
OH 
OH 
OH 
«jO    ... 

JjO.sHgO 

A 
jSe 
iSe.gHjO 

fa.NH, 

'Q.aNH 
*SiFe 
Br 

tiJ. 

;so4 

iS04.H,0 
NO,b).   . 

Na. 
aOH 
aOHc) 
aOH 
ajO  . 
ajO  . 

:4S.4iH,0 
6ajS.5H,0 
"  -H,0 


-.2H,0 

5i  .    .    . 

Se  .   .   . 

a^.4iH,0 

a^.QHjO 

a^.i6H,0 


400 
III 
III 


222 
888 


1 146-6426 
230 
330 
330 
800 


400 

IOC 


200 
135—154 


584 — 1027 
589—1059 
513— 1167 
774—1495 


600 
789—2587 
1030-2125 
723—1352 
1476-3572 


+  5,8 

+  4.477(24°) 
+  4,465(15") 
+  0,720(18«) 
0,51  (15O) 

31,20  (15») 
8,182(15") 

16,026(15"') 
-H  7,19 
-f-io,7  (20») 
— 12,2 
+  8^4 
^  5,4  (15") 
+  2,7  (15») 
+  1,8 
+",331 
i-r  14,886 

-f  6,05 

j+  6,5  (23«) 

!-i-  3,41 

j+  0,30 

1+  9,94 

1+  9,78(10,5") 

i  4-10,305(21,50 

+55,5 
+56,5 
+  15,0  (14,50) 

-  5,0  (17") 

-  6,6  (17«) 
:-i6,72(i3") 
|4-  4,4(10-16») 

i—  1,5  (17,5") 
!+  9,8  (16,5«) 
+  18,6  (14») 
;-  7,9  (13") 

—10,6  (12") 
—22,0  (14O) 


B.  1)  (217) 
de  Forcrand") 
de  Forcrand") 
deForcrand") 
de  Forcrand") 
deF.  >*)«) 
de  Forcrand") 
de  Forcrand") 
de  Forcrand*) 
Fahre  ^) 
Fahre  i) 
Th. ")  (328) 
Bonnefoi 
Bonnefoi 
Truchot  ^) 
Bodisko  *) 
Bodisko  1) 
Th.  ^)  (176) 
Pickeriug  ') 
Th. ")  (i;6) 
Th. «)  (176) 

Th.»)  (232) 
B.'»)  (521) 
de  Forcrand') 
Beketoff  M 
Rengade  ^) 
Sabatier  ^) 
Sabatier  ^) 
Sabatier  ^) 
Sabatier  i) 
Sabatier  ^) 
Sabatier^ ) 
Sabatier- ) 
Fahre  ^) 
Fahre  ^) 
Fahre») 
Fahre ») 


NaF  .  . 
NaF.HF 
NaQ  .  . 
NaQf)  . 
NaCl  .   . 


NaCl  .   .   . 
NaClg)  .   . 
NaClg)  .   . 
NaClg)  .    . 
NaCU)  .    . 
NaBr  .   .   . 
NaBr  .   .   . 
NaBr.2HjO 
NaBr.2HsO 
NaJ     ... 
NaJh)     .   . 
NaJ.2HjO 
NaJ.2HjO. 
NaCN  .   .   . 
NaCN-^HgO 
NaCN.aHjO 
NaC.NO  .   . 
Na^NsOs  • 
NajHCsNsOa 
NaHjCjNsOs 
NaHANsO,- 
NaClOa    .   . 
NaClO«    .   . 
NajSjOs  .   . 
NajSjOsöHjO 
NajSjOaöHiO 
Na,SOj   .   .   . 
Na^03.7H20 
Na^A  .   .   . 
Na,S04(geschm 
Na^04(verwittert) 
Na^SO«!)    .   . 
Na,S04.HjO. 
Na^Oi.ioHjO 


400  1 —  0,6  (12") 

400  I —  6,2  (I2*) 

100  ■-=  1,18 

100  —  1,3  (15O) 

100  \ —  1,22 


325 
100 

33,3 
14,3 
9,2 
200 

330' 

300 

450 

200 

450 

300 

500 

100 

IOC 


HjO 


1665 

1665 

3330 

1330 

180 — 360 

200 — 4C0 

440 

400 

400 

490 
630 
4c  o 
400 
100 
400 
400 


—  1,01 

—  1,03(18«) 

—  0,84  (18«) 

—  0,56  (18«) 
j-  0,41  (18«) 
j—  0,19 

;—  0,3  (10,6«) 

—  4,71 

\+  1,20 
1+  1,3  ("") 

—  4,01 

—  4,0  ("") 

;—  0,5  (9") 

i-  1,0  (6») 

—  4,4  (9") 

;-  4,8  (12,80) 
i—  1,47 

—  1,78 
I—  4,91 

—  8,86 

—  5,6  (loO) 

—  3,5  (loP) 
,+  1,7  (15") 
1— ",37 
—11,6  (iiO) 
+  2,5  (icfi) 
—11,2  (io«>) 

—  5,2  (10^) 
~  0,46 

+  0,17 

+  0,44  (15«) 

—  1,90 
—18,76 


Guntz  1) 

GuntzM 
Th. ")  (328) 
B.  u.  llosvay 
Zemczuzny    ; 
u.  Rambach  i 
Brönsted»)     ; 
V.  Stackelbergj 
v.  Stackelbergi 
V.  Stackelber^ 
V.  Stackelbergi 
Th.")  (328) 
B.*)  (104) 
Th.  1«)  (328) 
B.*)  (104) 
Th. ")  (328) 
B.  *)  (104) 
Th. ")  (328) 
B.*)  (104) 
Joannis  ») 
Joannis  ») 
Joannis  ») 
B.  1)  (213) 
Lemoult ») 
Lemoult ») 
Lemoult ») 
Lemoult  *) 
B.«)  (103) 
B.«)  (103) 
B.")  (81) 

Th.«)(i75) 
B.  1)  (206) 
de  Forcrand  »)i 
de  Forcrand*) 
de  Forcrand») 
Th.  ^)  (175) 
Th. ")  (175) 
B.  u.  llosvay 
Th. »)  (198) 
Th.»5)  (176) 


*)  LiCl  in  700 MoL Äthylalkohol  gelöst:  -f  11,743  Kai.  [Pickering  ')].    b)  LiNOs  in  380  Mol.  Äthylalkohol 
gelöst:  +  4,655  [Pickering*)].    <=)  Eine  Lösung  von  NaOH  in  nUJD  entwickelt  bei  10 — 12«  beim  Verdünnen  mit 

(200— n)  H^: ^.23  Kai.  für  n  =  2,5  bis  5,6;  (4^.23  —  — .  11,5)  Kai. f ür  «  =  5,6  bis  18,4;  —  -^.",5  Kai. 

för  »  >  18,4  [B.  »)  (200) ;  s.  auch  Th.  •)  (84)].  d)  Beim  Verdünnen  einer  Lösung  von  Na^  in  20  H,0  auf  400  H,0 
werden  —  1,4  Kai.  verbraucht  [Sabatier»)].  «)  Beim  Verdünnen  einer  Lösung  von  NaSH  in  4,5  (5,7)  H5O  auf 
200  H^  werden  —  0,72  (—  1,0)  Kai.  verbraucht  [Sabatier  »)].  0  Bei  tO;  —  1,26  -f  0,0295  (t  —  15»)  [B.  u.  llos. 
'•  cj.  Über  die  Abhängigkeit  der  Lösungswärme  von  der  Temperatur  (sie  nimmt  mit  steigender  Temperatur 
derselben  proportional  ab)  und  von  der  gegenseitigen  Menge  Wasser  und  Salz,  s.  Winkelmann,  Pogg.  Ann.  149, 
}i  1873.  Vergl.  Tab.  193  c.  s)  Daselbst  auch  die  differentialen  Lösungswärmen.  Vergl.  Tab.  193  "^^  ^)  NaJ 
«1520  Mol.  Äthylalkohol  gelöst:  -f-  4,587  Kai.  [Pickering  *)].  »)  Bei  fi:  0,44  -  0,0526  (t  —  15O).  Über  die  Ab- 
hängigkeit der  Lösungswärme  vom  Zustande  des  Natriumsulfats,  s.  Pickering,  J.  ehem.  Soc.  45,  686;  1884. 


H.  Böttfer. 


876 


191a 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  Tab.  192,  S.  882. 


Verbindung 


^"moi''^''  Wärme- 

T  Ä>  ,„'„=  entwicklung 


Beobachter 


Verbindung 


Anzahl  der 

Mol. 
Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 


•5HaO 


NajS04.ioHjO. 
NaHSO«.  .  .  . 
NaHSO«     .    .   . 

NaaSA  •  •  •  • 
Na2S206-2H20  . 
NajSaOg.sHaO   . 

Na2S406.2H20    . 

NaNOg    .... 
NaNOg    .... 
Na^HPOg 
NaHjPOa 
NaHaPOs 
NaH^POs 
NajHaPaOf, 
Na3P04.i2H20  . 
NajHPO«    .    .   . 
NajHPO*    .   .   . 
Na2HP04.2H20 
Na2HP04.7H20 
Na2HP04.i2HaO 
Na2HP04.i2H20 
Na(NH4)HP04. 
4H2O  .   .   .   . 
Na4P207  .... 
Na4P207.ioH20. 
Na3As04.i2H20 
Na2B407  .... 


NaaBiO^.ioHaO 
Na2C03  .  .  .  . 
NagCOg^i)    .    .    . 

NaHCOa  .  .  . 
NaCHOj  .  .  .  . 
NaCsHgOjb)  .  . 
NaC2H302  .  .  . 
NaC2H302.3H20 
NaCaHgOa-sHaO 


K. 


KOH  .  .  . 
KOH  .  .  . 
K0H.2H,0 


K2O  ... 
K2S  ... 
K2S.2H2O  . 
KaS.sHaO. 
K2S4    .    .    . 

K2S4.iH20 

KSH  .  .  . 
KSH-iHjO 
K,Se    .   .   . 


K2Se.9H20 
KaSe.i4H20 


900 — 1800 

200 
330—660 

400 

400 

675 
620 
200 
235—470 
550 
550 
550 
550 
550 
670 
400 
360 
400 

400 


800 
8co 
800 
670 


1600 
400 


150 
200 
250 
400 

2CO 


250 
260 
170 


732 


600 

154  —  1658 

1762- 1965 
921—4844 
2I45-59I4 


—18,2(10-150) 

+    1,19 

—  0,8(10-150) 

—  5,37 
—11,65 

— 10,1  (iqO) 

—  9,7  (9,60) 

—  5,03 

—  4,7(10-15°) 
+  9,15 

—  4,6 

+0,75(12-15°) 

—  5,3  (15°) 
+  0,3 

—14,5(18  20O) 
+  5,64 
+  5,1 

—  0,39 
— 11,0 
—22,83 
—22,9 

—10,75 
+  11,85 
—11,67 

— I2,6(l8-200) 

+10,2 


-25,86 

+  5,64 

+  5,62  (15°) 

-  4,3  (15°) 

-  0,52(11,50 

+  3,87 

+  4,1  (5,7°) 

-  4,81 

-  4,6  (21O) 


+  13,29 
-+-12,46(11,40) 

—  0,03 

+75,0 

+  10,0  (18O) 

+  3,8  (17-6°) 

—  5,2  (16O) 
+  1,4  (loO) 
—1,212(15,70) 
+  0,77  (17O) 
+  0,6  (16O) 
+  8,5  (13°) 
—19,2  (14O) 
—20,4  (13O) 


B.  4)  (106) 

Th.  3)  (232) 

B.  «)  (106) 

Th.  15)  (176) 

Th.  IS)  (176) 

B.  ^^)  (447) 

B.  22)  (453) 

Th.  15)  (175) 

B.  «)  (loi) 

Amat 

Amat 

Amat 

Amat 

Amat 

Joly 

Th.  15)  (176) 

Pfaundler 

Th.  15)  (176) 

Pfaundler 

Th.  15)  (176) 

Pfaundler 

Th.  15)  (176) 
Th.  15)  (176) 
Th.  15)  (176) 
Joly 
Favre  u.  Val- 

son,  n.  B.  i) 

(212) 
Th.3)  (199) 
Th.  15)  (175) 
B.i)  (214) 

4)    (III) 

B.")  (III) 
B.  *)  (90) 
Th.  3)  (199) 
B.  *)  (94) 
Th.3)  (199) 

B.  *)  (94) 


Th.  3)  (197) 
B.^)  (513) 
B.  1)  (178) 
*)  (515) 
Rengade  i) 
Sabatieri) 
Sabatier  i) 
Sabatier  i) 
Sabatier  i) 
Sabatier  i) 
Sabatier  i) 
Sabatieri) 
Fahre  i) 
Fahre  i) 
Fahre  i) 


K2Se.i9H20 
KF  .    .    . 
KF.2H2O 
KF.HFl 
KF.2HFI 
KF.3HFI 
KCl     . 
KClc)  . 

KCl.   . 

KCld) 

KCld) 

KCld) 

KCld) 

KCl     . 

KBr     . 

KBre) 

KBr  . 
KJ  .  . 
KJ  f)  . 

KCN    . 

KCN    . 

KCNO  .  . 
K2HC3N3O3 
KH2C3N3O3 
KH2C3N3O3, 
KCNS  .  . 
K4Fe(CN)6  . 


H,0 


K4Fe(CN)e.3HaO 


K3Fe(CN) 
KCIO3 
KCIO3 
KCIO4  . 
KCIO4 

KBrOg 
KBr03 
KJO3  . 
KJO3  . 
KH(J03)2 
K2S2O3 
K2S2O3.H2O 
KaSOj      . 
K2SO3.HJ 

K2S205 
K2SO4 
K2SO4 
K2SO4   . 
K2SO4I»)  . 


,0 


KHS04 


a)  Bei  t":  +  5,62  +  0,044  (t—  15°)  B.  i)  (214).    b)  NaCaHgOa 
[Pickering 2)].    c)  Bei  tO;  —  4,39  -f  0,0354  (t  —  15")  [B.  u.  llosvay  1.  c.].  ^) 
wärmen,  d.  h.  die  Wärmeentwicklung  beim    Lösen  von  i  Mol  KCl  in 
Lösung  von  bestimmter  Konzentration  (hier  KCl  +  200  H2O).     Im  Orii^ 

Lösungswärmen  für  die  obige  Endkonzentration,  e)  Bei  fO;  —  5,24  +  0,038  (t  —  15")  [B.  u.  llosvay  1.  c.].  ')  Be' 
fO;  —  5,18  4-  0,0360  (t —  15O)  [B.  u.  llosvay  1.  c.].  s)  Wärmeentwickelung  beim  Auflösen  von  i  Mol  in  so  viel 
Wasser,  daß  gerade  eine  gesättigte  Lösung' entsteht,    h)  ßei  fO;  6,58  +  0,073  (t—  15O)  [B.  u.  llosvay  1.  c.]. 


400 


2CO 

100 


200 
100 

700 
200 
100 

175 
180 

660 
1665 

3333 
3333 

200 

820 

940 

400 

400 
200 — 400 
200 — 400 

460 

200 
460 
500 

475 
865 

950 

350 
245 
490 
400 

400 
100 


—29,3  (14O) 

+  3,6  (20O) 

—  1,0  (20O) 

—  6,0 

—  8,0 

—  8,6 

—  4,44 

—  4,39  (15°) 

—  4,433 

—4,391(19,7«) 
—4,213(25,00) 

—4,046(30,1°) 
-3,668(40,30; 

—  4,4 

—  5,08 

—  5,24  (15°) 

—  5,096 

—  5," 

—  5,18  (15°) 

—  3,01 

—  2,9  (20O) 

—  5,2  (20O) 
-6,2 

—  8,57 
—10,85 

—  6,1  (13°) 
— 12,0  (12O) 

-16,9  (II») 

-14,4  (12O) 
— 10,04 

—  9,95  (loO) 
— 12,1  (iqO) 

— I2,I3g)(2oO; 

—  9,76 

—  9,85    (11°) 

—  6,78 

—  6,05    (12O) 

—11,8 

—  5,0  (loO) 

—  6,2  (14O) 
+   1,44  (12O) 
+  1,1  (12O) 
-11,4  (loO) 

;-  6,38 

—  6,17  (20O) 

—  6,37  (18°) 

—  6,58  (15°) 

—  3,80 


n  iioo  Mol  Äthylalkohol:  +  1,274  Kai. 
)  Die  Zahlen  sind  differentiale  Lösungs- 
einer  unendlich  großen  Menge  einer 
ginal   findet  man  auch  die  integralen 


H.  Böttger. 


191b 


877 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Ut.  s.  Tab,  192,  S.  882. 


Verbindung 


Anzahl  der 

Mol. 

Lösunes- 

mittcl 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-KaL 


Beobachter 


Verbindung 


Anzahl  der 
Mol. 
Lösungs- 
mittel 


Warme 
entwicklung 
iu  kg-KaL 


Beobachter 


HSO4 


liHjO 


NÜ3.    . 
H5PO4. 


.CO3. 

iCOj. 
HCO 

:,H3Ö, 

IA04 


liHsO 
i^HjO 


H2O 
H,0 


350—700  —3,23(10-150) 
3300       —14,55  (9") 
j— 13.01 
—12,46 
—13,0  (11,7«) 
—^3.15 
-*3,i  (9,5") 

—  8,52 
280—560 !—  8,3(10-150) 

-  '-  4,85 

—  \—  4.9 

-  6,49 
+  6,5  (15") 


500 
500 
650 
500 
2030 
200 


400 
100 


400 
400 


200 
465—930 

8co 
500 lOOC 


iHCjO,.    .    .    . 

I       Rb. 

WH     .    .    .  . 

jQH.HjO   .  . 

?0H.2H,0  . 

^ß  .   .-.    .  . 

ja 

jdQ 

'^sSO,   .    .    .    . 
^HSO,     .    .    . 

Cs, 

OH 

OH 

OH.HjO     .    . 

1*0 

Cl    .... 

2S04  .  .  .  . 
HS04 .  .  .  . 


NH,. 

H«SH   . 

•  ^4)284 

■:h4)jS5 

•  H4),S8 

-H4)SeH 
H4F.   . 


330 


i-f-  6,38  (15O) 
'-r  4,28 

—  0,38 

—  0,5 

!-  0,654  (15°) 
.;-  5,3(10-15") 
-^  3.34 
—4,74(10-15") 

—  7.41 
—7.73(10-150) 

-9,6 


14,264  (15O) 
^  3,70  (15°) 
-  0,65  (15O) 

4-   80,0 

—  4,46  (15") 

—  4.73 

—  6,66 

—  3,73 


+15,88 
+  16,423 
+  4,317 
+83,2 

—  4,75  (15°) 

—  4,97 

—  3.73 


8go 

150 

511— 1745 

1040-1826 


—  3,25  (12,5") 

-  8,2  (11,5») 

-  8,4  (13») 

—  8,6  (11«) 

-  5.0  (i80) 

—  1,5 


B.  *)  (106) 
B.  ^)  (538) 
Th.  ^)  (175) 
Th.  «)  (175) 
B.  ^)  (443) 
Th.  ^)  (175) 
B.  ^)  (458) 
Th.iä)  (175) 
B.  *)  (loi) 
Graham 
Graham 
Th.  ^)  (175) 
B.  u.  Ilosvav 

(305) 
deForcrand^^) 
Th.  ^)  (198) 
Th. «)  (198) 
B.i)  (197) 
de  Forcrand") 
B.*)  (III) 
Th. ")  (198) 
B.  1)  (198) 

*)  (108) 
Th.^)  (198) 
B.  1)  (198) 

*)  (108) 
Graham,  nach 

B.  M  (198) 
Grahanaj^nach 

(B.i)(iy8) 

deForcr.")20) 
deForcr.ii)») 
deForcr.*o) 
Rengade  ^) 
de  Forcrand") 
2emczuzny 
u.  Rambach 
de  Forcrand") 
de  Forcrand") 


Beketoff*) 
de  Forcrand") 
de  Forcrand") 
Rengade  ^) 
de  Forcrand") 
de  Forcrand") 
de  Forcrand") 


B.*)  (105) 
Sabatier  ^) 
Sabatier  i) 
Sabatier  i) 
Fahre  i) 
Favre,  nach 
B.  1)  (222) 


(NH«),SiF. 
NH4CI  . 
NH^Clb) 
NHiBr  . 
NH4J  .  . 
NH4CN  . 
NH,CN  . 
NH4CNS 

(.\H4)2S03 

(NH4),S03. 
(NH4),S03. 
(NH4),SA 

(NH4)2S04 

(NH4)HS04 

(NH4)2Sj08 

(NH4).\0j 
(NH4).N03 
(NH4)N03 


Na(NH4)HP04. 

4H,0   .   .    . 
(NH4)HC0,    . 

(NH4)CjH30,. 

(NH4)jC204       . 


H,0 


(NH4)A04. 
NHjC.NS     . 

Ca. 

CaO  .  .  . 
Ca(0H)2.  . 
Gas  .  .  . 
CaFj  .  .  . 
CaClj  .  .  . 
CaClj  bei  to 


CaGj  in   Äthyl- 
alkohol   .   .   . 

CaClj.6HjO    .   . 
CaCl2-6H,0    .    . 
aiCl,.6H,0   .    . 
CaCl,.6HjO  in 
Äthylalkohol . 


CaBrj  .   .   .   .   . 
CaBrj  in  Äthyl- 
alkohol   .   .   . 


2400 
200 
120 
200 
200 
820 
390—830 

440 
440 

660 
400 
200 
iioo 
4C0 
206 


—  8,4  (7") 

—  3,88  (18O) 

—  4,0  (loO) 

-4,38 

—  3,55 

—  4.4 
-3,6 

—  5,67  (12O) 

—  1,54  (8°) 

—  5,36  (loO) 

—  4,34  (13») 

—  6,34  (iqO) 

—  2,37 

—  0,02 

—  9,7  (9,4") 

—  4,75  (12,5° 

—  6,32 


»)  Bei 
is  Forcrand 
-iumsulfats. 


CaBrj.6HjO  .   .  400  i—  1,09  Th.")(328) 

CaJj 400  -27,69  Th.")(328) 

CaS04     ....  —  ,-  4,44  Th.')  (200) 

CaS04     ....  —  I—  2,92  (loO)  de  Forcrand") 

CaS04.iH,0c)  .  —  +  3,56  (iqO)  deForcrand"^ 

CaS04.2H,0.   .  —  j— 0,69  (loO)  deForcrand")f 

CaS04.2H,0..  —  —0,30  Th.')  (200) 

CaSjOj.4H,0     .  400  !— 7,97  Th. ")  (176) 

tö;  -  6,5  +  0,074  (t  —  15°)  (B.  u.  Ilosvav  1.  c).    b)  Bei  t":  —  4.0  +  0,029  (lo»  —  t)  (B*)  104). 
unterscheidet  (Bull.  Soc.  chim.  (3)  35,  1150,   1906)  mehrere  verschiedene  Hemihydrate  des 

H.  Böttger. 


220 — 440  : —  6,2(10-150) 


800     1—10,75 
220—440  j—  6,3 


345—690 


395—790 


2500 

2500 


300 
200 


+  0,25  (24O) 
—  8,0 

—11,5 
5,76  (12») 


+18,33 
+  2,79 
i+  6,31 
!—  2,70 
1-17,41 
1-17,48+ 

;    0,0724  (t-i5°) 


600—700   +17,55  (18O) 
Mol.  Alk.  I 

400  i—  4,31(19,3°) 
400  —4,089(13,20) 
400      1—4,055(15,70) 


400 

MoL  Alk. 

400 

1740 

Mol.  Alk. 

400 

400 


-  2,65  (18«) 
+24,51 
+21,47  (18O) 


Truchot  *) 
Th. »)  (330) 
B.  *)  (104) 
Th. ")  (330) 
Th. ")  (330) 
B.  *)  (104) 
Lemoult  *) 
Joannis  ^) 
de  Forcrand*) 
de  Forcrand  *> 
Hartog 
de  Forcrand  *) 
Th. ")  (178) 
Th. ')  (95) 
B. ")  (538) 
B.  *)  (102) 
Th.  ^)  (178) 
B.  1)  (226) 
*)  (loi) 

Th.  ^)  (176) 
B.  1)  (230) 

*)  (III) 
B.  1)  (231) 

*)  (95) 
B.  1)  (232) 

*)  (108) 
B.*)  (108) 
Joannis  *) 

(541) 

Th. ')  (200) 
Th. ')  (200) 
Sabatier  ^) 
Petersen  ^) 
Th. ")  (328) 
B.  u.  Ilosvayi 
(303) 

Pickering  ') 

Th. ')  (200) 
van't  Hoff 
van't  Hoff 

Pickering  *) 

Th. ")  (328) 

Pickering  *) 


878 


191c 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 


Lit.  s.  Tab.  192,  S.  88^. 


Verbindung 


Anzahl  der 

Mol- 
Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 


Beobachter 


Verbindung 


Anzahl  der  !        -..r, 
Mol.-       i        y^T,''" 

Lösungs-    i  Entwicklung 
mittel       i       •"  kg-Kal. 


Ca(N03)2      .     .     . 

Ca(N03)2  inÄthyl- 
alkohol   .    .   . 

Ca(N03)2.4H20 
Ca(N03)2.4H20 
Ca(N03)2.4H20 

in  Äthylalkohol 
Ca2Fe(CN)e. 

12H2O     .    .   . 
Ca(C2H302)2 
Ca(C2H302)2 


H,0 


Sr. 

SrO 

SrO,  verdünnte  u. 

gesätt.  Lösg.  a) 
SrO  ... 
SrO. 0,14  H2O 
SrO.HjO  . 
Sr0.2H20  . 
Sr0.9H20  . 
Sr(0H)2.  . 
Sr(0H)2,  gesätt. 

Lösung  a)    . 
Sr(OH)2.8H20 
Sr(0H)2.9H20 
SrS  .    .    .    . 
SrF2    .    .   . 
SrCla    .   .    . 
SrClg  bei  t« 

SrClg-eHgO 
SrCl2.6H20 
SrBr2  .  .  . 
SrBr2.6H20 
SrJ2  .  .  . 
SrJ2.7H20  . 
Sr(CN)2.4H20 
SrS20e.4H20 
Sr(N03)2  .  . 
Sr(N03)2  .  . 
Sr(N03)2.4H20 
Sr(C2H302)2  . 
Sr(C2H302).iH20 


Ba. 

BaO 

BaO  (verd.  Lös.) 
BaO  (gesätt. L.)a 
BaO  ... 
BaO.HaO  . 
Ba0.2H20 
Ba0.9H20 
Ba(0H)2  . 
Ba(0H)2  (gesätt 
Lösung) a) 


400      \+  3,95 


750 
Mol.  Alk. 

400 
655—1310 


440 
600 


IUI 
IUI 
IUI 
IUI 
IUI 


400 
200 

400 
600 
400 
400 


100 
400 
400 

565—1130 

400 

300 
440 


666 
666 
666 
666 


+  8,71  (ISO) 

—  7,25 

—  7,62 

-  1,835 

-  4,ö  (loO) 
+  7,0  (15,5") 
+  5,4  (17») 


+29,34 

+  27,2 

-f  29,76  (15") 

-1-26,10 

+  10,33 
+  5,26 
—14,27 
+  11,64 

+  9,64 
—14,64 
—14,6 
+  6,8 

—  2,10 
+  11,14 
+  11,14+ 

o,0746(t-i5°) 

—  7,50 

—  7,3  (10») 
+  16,11 

—  7,22 
-t-20,5  (12«) 

—  4,47 

—  4,15  (8») 

—  9,25 

—  4,62 

—  5,1(10-15°) 
—12,30 

+  5,6  (11,5°) 
+  5,3  (12") 


+34,52 

4-28,1 

+27,88 

+  35,64  (15°) 

+  11,40 

+  7,06 

—14,50 

4-12,26 

+  10,3 


Th.  15)  (176) 
Pickering  ^) 

Th.  15)  (176) 
B.  *)  (loi) 

Pickering  2)  . 

Joannis  i) 


(94) 
(94) 


Th.  3)  (200) 

B.i)  (241) 

deForcrand^i) 

deForcrand^i) 

deForcrand^i) 

deForcrand^i) 

deForcrand^i) 

Th.  3)  (200) 

B.^)  (532) 
Th.  3)  (200) 

B.*)  (533) 
Sabatier  i) 
Petersen  i) 
Th. ")  (328) 
B.  u.  llosvay 

(303) 
Th.  1*)  (328) 
B.  *)  (104) 
Th.  ")  (328) 
Th.  ")  (328) 
Tassilly  ^) 
Tassilly  ^) 
Joannis  ^) 
Th.  15)  (176) 
Th.  15)  (176) 
B.*)  (loi) 
Th.  15)  (176) 


B.  «) 


(94) 
(94) 


Th.  3)  (199) 
B.*)  (532) 
B.  *)  (532) 
deForcrandi^) 
deForcrand^i) 
deForcrand^i) 
deForcrand^i) 
Th.3)  (199) 

B.^)  (532) 


Ba(0H)2.H20 
Ba(OH)2.8H20 
Ba(OH)2.8H20 
BaS     ... 
BaF2    .    .    . 
BaCla  .    .    . 
BaClg  bei  t° 

BaCl2.2H20 
BaCl,.2H,0 


BaBr,  ... 

BaBr2.2H20 

BaJ2    ... 

BaJ2.7H20 

Ba(CN)2  .    . 

Ba(CN)2.H20 

Ba(CN)2.2H20 

BaFe(CN)6.6H20 

Ba(C103)2 


Ba(C103)2. 
Ba(C103)2. 


H2O 
H2O 


Ba(C104)2    .    .    . 

Ba(C104)2.3H20 

BaS04  .  .  . 
BaS20e.2H,0 
BaS20g.4H20 
BaN„    .... 


400 


400 
200 

400 
560 

400 
400 

500 


500 — 1000 

600 
500 — 1000 

550—1100 

650-1300 


400 

1600 

700 


Ba(N02)2    .   . 
Ba(N02)2-H20 
Ba(N03)2    .    . 
Ba(N03)2    .    . 
Ba(P02H2)2.H20 
Ba(C2H302)2    •    • 
Ba(C2H302)2.3H20 
Ba(C2H302)2.3H20 

Be. 

BeClg 

BeCl2  in  abs. 

Äthyl-Alkohol 
BeS04.4H20.  . 
BeS04.4H20  .    . 

Mg. 

Mg(0H)2.    .    .    . 

MgF2 

MgCl2 


+  8,7  (12O) 
—15,21 
—14,1 
+  7,30 

-  1,90 
+  2,07 
+  1,92+ 

o,o696(t-i5'') 

-  4,93 

-  5,2  (loö) 

+  4,98 

-  4,13 

+  10,3  (16») 

-  6,85 

+    1,8  (9») 

-  2,1    (5") 

-  2,56  (70) 

11,4  (13,5°) 
6,7  (10°) 

—11,24 
-11,5  (10«) 

-  1,8  (loö) 

-  9,4 

-  5,58  b) 

-  6,93 
—11,8  (12") 

-  7,8  (19,8») 


800  -  5,7  (12O) 

800  —  8,6  (12°) 

400  ! —  9,40 

725—1450!-  9,3(10-15°) 

800  i-f  0,29 

600  +  5,2  (10,8) 

800  —  1,15 

600  —  0,8  (io,80 


1+44,5 

+37,4 

1+  0,85 


MgCl2  bei  t" 


MgCl2.6H20 
MgC1.2.6H20 
MgCl2.6H20 


400 


800 

200 

400 
400 
400 


—  0,0 

+  2,778 
+35,92 

+35,48+ 

o,0796(t-i5°) 
+  2,95 
-f  3,015(15,6°) 
+  3,02(14,7°) 


a)  Gesättigt  woran  ?    b)  Die  Zahl  ist  hypothetisch. 


H.  Böttger. 


191(1 


879 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 


Lit.  s.  Tab.  192,  S.  882. 


Verbindung 


Anzahl  der 
Mol.- 

Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 


Beobachter 


Verbindung 


Anzahl  der 

MoL- 

Lösungs- 

mittel 


Wärme- 

entvricklung 

in  kg-Kal. 


Beobachter 


\\gaj.6HjO 

bei  t« 
WgBrj     .    . 


WgSO,  bei  t« 

'4.H,0   . 

vh;o  . 

M?S04.H20   . 

•4.7H2O 
>lgi04.  K2SO4 


MgS04.K,S04 


iWgS04.K2S04. 

6H,0  .    .    . 


MgSGi.NaaSO« 


MgS04.(NH4)2 
S04.6H„0  .    . 

MgSA-^^HoO    . 

Mg(N03)2.6H20 

A\g(N03l2.6H20 
in  Äth\  lalkohol 


400 
420 
200 

400 


420 
400 
420 
600 


600 


Zn. 


Zna, 


ZnClj  in  Äthvl- 
alkohol    .   ."  . 

3ZnClj.6NH4Cl. 

ZnBr, . 
ZnJj'  . 
ZnS04 
ZnS04.H20 
ZnS04.7H20 

KiSOi.ZnSOi 
KjS04.ZnS04. 
6H,0  .   .   . 
(ZnS|p..6H,0 


400 
400 

360 
Mol.  Alk. 


300 


330 
Mol.  Alk. 


400 
400 
400 
^00 
400 

600 

600 
400 


+  2,8+ 

o,025(t-i5<») 
+43,3 
-49,8 
-f  20,28 
:— 20,765  (22») 

i-!-20,0-f 

i     o,074(t-i5<') 
+  13,30 
-11,0 

4-12,13  (22«) 

—  3,80 

—  3,915  (22») 

—  10,60 

—  7,3  frisch 
geschmolzen 

(17») 

-r-  5,4  nach 

3  Wochen  u. 

pulverisiert 

(20») 


-10,02 

-f  17,1  frisch 

geschmolzen 

+  16,7  nach 

einiger  Zeit 

(19») 

-  9,7 

-  2,96 

-  4,22 

r  0,94 


+  15,63 

-f  9,767  (i8») 

+  6,46  (13») 
+  15,03 
+  11,31 
+  18,43 

+  9,95 
—  4,26 


+  7,91 

—11,90 
—  2,42 


B.  u.  llosvay 

(304) 
Beketoff*) 
Beketoff*) 
Th. «)  (176) 
Pickering  ') 
B.  u.  Ilosvav 

(305) 
Th.  ^)  (476) 
Favre  u.  Val- 

son^) 
Pickering  ^) 
Th.  ^)  (176) 
Pickering  ^) 
Th.3)  (145) 


B.  u.  llosvay 
(329) 


Th.3)  (145) 


B.  u.  llosvay 
(330) 


Graham 
Th.J*)  (176) 
Th. ")  (176) 

Pickering  ^) 


Th. »)  (410) 
")  (328) 

Pickering  *) 


Andre 

Th. ")  (328) 
Th.  1«)  (328) 
Th.  ^)  (177) 
Th. «)  (177) 
Th. »)  (412) 

«)  (177) 
Th. »)  (147) 

Th. »)  (147) 
Th.«)  (176) 


Zn(N03)j.6H20 
Zn(CHOj)j.    .    . 
Zn(C2H502)s   .    . 

Zn(C,H303)2.H20 

Zn(C2H30j)2.2HjO 


Cd. 


CdCla 


CdClj  .   .   . 

CdClj.HjO 

CdClj.aHjO 

CdCl2.2HjO 

CdBrj  .    .    . 

CdBr2.4H20 

CdJj    .   .   . 

CdSO«     .    . 

CdSOi.HaO 

CdSOi.lHjOa) 

Cd(N03)2.H20 

Cd(N03)2.4H20 


AI. 

A1F3.3*H20   .    . 

AICI3 

AlQs 

AlBrs 

AIJ3 

Alj(S04)3.6H20 

Ay  504)3. 18  HjO 

KAl(S04)j.i2HjO 
KAl(S04)j.i2HjO 

KA1{S0,)2.5H20 

(NH4)Ai(S04)8. 
i2HjO     .   .    . 


Y,  Di,  Er. 

¥2(804)3. 8 HjO  . 
Di2(S04)3.8H,0 

Nda3 

NdCl3.6H20  .    . 

NdJg 

NdjC 304)3  .  .  . 
Nd,(S04)3.5HjO 
Nd2(S04)3.8H,0 
Er(C2H30j)3.4H,0 


400 
500 
720 

800 

500 


400 


400 

400 
600 
400 
400 
400 
400 
400 
400 


1250 

960 

2970 

2260 


1200 
500 


1500 


1200 
1200 


*)  Über  die  Lösungswärme  bei 
»901.    ZS.  f.  phys.  Chem.  39,  691 ;  1902 


1500 
verschiedenen  Temperaturen  s.  Holsboer, 


—  5,84 

+  4,0  (15°) 

-  9,8  (22,50) 

;+  7,0  (22,5») 

i 

i+  4,2  (10,2») 


+  3,01 

+  3,38 
+  0,625 
+  0,76 

—  2,28 
+  0,44 
I—  7,29 

—  0,96 
+  10,74 
+  6,05 
+  2,66 
+  4,18 

—  5,04 


1,5  (15°) 

76,845 

+76,3  (9") 

85,3  (9») 

-89,0  (9») 
+56,0 

i+  8,2 


— 10,1 

-  9,8  (8-11«) 

+  12,4  {20*) 


9,6  (8-1  lO) 


1+10,7 

:+  6,3 
+35,40  (17") 
+  7,60  (15») 
+48,90  (19«) 
+36,50  (14O) 
+  8,30 
+  6,70  (15O) 
'+  0,7 


Th.»)(i76) 
B.  *)  (90) 
B.  1)  (3") 

*)  (95) 
B.i)  (311) 

*)  (95) 
B.i)  (311) 

*)  (95) 


Th.  •)  (416) 

")  (328) 
Pickering  ^) 
Pickering  *) 
Th. »)  (328) 
Pickering  ^) 
Th.")  (328) 
Th. ")  (328) 
Th. ")  (328) 
Th.  ^)  (177) 
Th.i*)  (177) 
Th. «)  (177) 
Th. «)  (177) 
Th. «)  (177) 


Baud 

Th.")  (328) 
B. ")  (194) 
B.  1»)  (196) 
B.  1»)  (198) 
Favre  u.  Val- 

son*) 
Favre  u.  Val- 

son  *)  nach 

B.  1)  (330) 
Th.5)  (200) 
Favre  u.  Val- 

son*) 
Favre  u.  Val- 

son") 

Favre  u.  Val- 
son*) 


Th. «)  (177) 

Th.  ^)  (177) 

Matignon 

Matignon 

Matignon 

Matignon 

Matignon 

Matignon 

Th.»)  (201) 


Proc.  Amsterdam  3,  467; 


H.  Böttf  er. 


880 


191 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gram 

m-Molekül. 

Lit.  s.  Tab.  192,  S.  882. 

Verbindung 

Anzahl  der 

MoL- 

Lösungs- 

mittel 

Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 

Beobachter 

Verbindung 

Anzahl  der 

Mol.- 

Lösungs- 

mittel 

Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 

Beobachter 

Cr. 

FeCl2.4H20    .   . 

400 

+   2,75 

Th.  1*)  (329) 

CrClg 

— 

+  18,6 

Recoura  ^) 

FeCl2.4H20    .    . 

600 

+    3,3(17,5°) 

Sabatier «) 

CrCl2.4H20    .    . 

— 

+   2,0 

Recoura  ^) 

FeS04.7H20  .    . 

400 

—  4,51 

Th.  15)  (177) 

CrClg,  wasserfrei 

— 

+35,9 

Recoura  ^) 

FeS04.  K2SO4. 

Graham,  n. 

2CrCl3.i3H20 

" 

6H2O   .... 

— 

—10,7 

B.  1)  (290) 

grüna)     .   .   . 

— 

—  0,1 

Recoura  ^) 

FeS04.(NH4)2S04 

Graham,  n. 

2CrCl3.i3H20, 

.6H2O.   .   .   . 

— 

-9,8 

B.  1)  (290) 

grau     .... 

— 

+24,04 

Recoura  ^) 

H4Fe(GN)6  .    .   . 

200 

+  0,4  (loO) 

Joannis  i) 

CrBrs.öHaO,  grün 

— 

+  0,7 

Recoura  ''■) 

K4Fe(CN)6  .    .    . 

820 

— 12,0  (12°) 

B.  *)  (104) 

CrBrg.öHoO,  blau 

— 

+  14,35 

Recoura  ^j 

K4Fe(CN)6.3H20 

940 

-16,9  (11°) 

B.  *)  (104) 

Cr2(S04)3."8H20, 

Recoura,  n. 

(NH4)4Fe(CN)6. 

grün    .... 



+  13,6 

B.  1)  (281) 

3H2O  .... 

— 

-  6,8  (14O) 

Joannis  i) 

Cr2(S04)3.i6HjO, 

Recoura,  n. 

Ba2Fe(CN)6.6H20 

— 

—11,4  (13,5") 

Joannis  i) 

violett     .   .   . 

— 

+  6,2 

B.  1)  (281) 

Ca2Fe(CN)6. 

KCr(S04)a-i2H20 

800 

—11,15 

Th.3)  (201) 

12H2O     .    .    . 

— 

—  4,6  (loO) 

Joannis  i) 

CrOa 

56 

+  2,28(19,5») 

Morges 

FeClg 

1000 

+32,68 

Th.  9)  (422) 

CrOs 

220 

+  1,9  (ig'') 

Sabatier  3) 

")  (329) 

KjCrÖ*    .... 

543 

—  5,25 

Morges 

FeClg 

— 

^31,7 

Sabatier«) 

K2Cr207  .... 

400 

—16,70 

Th.  1«)  (319) 

FeClgb)   .... 

— 

+  31,0 

Lemoine 

K2Cr207  .... 

827 

—17,2 

Morges 

2FeCl3.5H20  ..  . 

2400 

-+-2X21,0(180) 

Sabatier ») 

K2Cr207  bei  t»  . 

650 

—17,02— 

o,oo6(t-i5°) 

B.  18)  (92) 

FeClg.eHjO    .   . 
KFe(S04)2. 

1200 

i-  5,65 

Sabatier  3) 

KjCrgOio     •   •   • 

— 

—14,2 

Graham 

12H2O     .   .   . 

500 

— 16,0 

Favreu.  Val- 

KCrOaCl     ... 

488 

—  4,65 

Morges 

(NH4)Fe(S04)2. 

son«) 

NagCrO«  .... 

360 — 720 

+  2,2  (10,50) 

B.  1)  (283) 
1^)  (133) 

12H2O     .   .   . 
Fe(N03)3.9H20. 

500 

—16,6 

Favre  u.  Val- 
son2) 

Na2Cr04.4H20  . 

650 

-  7,6  (II«) 

B.  1)  (283) 
")  (133) 

kryst 

480 

—  9,0 

B.  *)  (loi) 

10)    (292) 

NaaCrOi.ioHjO 

760 

-15,8  (10,5") 

B.  1)  (283) 
")  (133) 

K3Fe(CN)6.    .   . 

400 

-14,4  (12,5°) 

Joannis  ^) 

(NH4)2Cr04.H20 

840 

-  5,8  (18«) 

Sabatier  3) 

NHiKCrO*     .   . 

384 

-  5,3  (17°) 

Sabatier  3) 

Co. 

(NH4)2Cr20:    .    . 

340 

—12,44 

B.  1«)  (93) 

C0CI2 

400 

+  18,34 

Th. ")  (329) 

Ma. 

C0CI2.6H2O   .  . 

400 

-2,85 

Th.  1«)  (329) 

MnCla 

350 

+  16,01 

Th. »)  (405) 

C0SO4.7H2O  .  . 

800 

—  3,57 

Th.  15)  (177) 

")  (328) 

C0SO4.7H2O  .  . 

— 

-  3,36 

Favre  u.  Val- 

MnCl2.4H20  .    . 

400 

+  1,54 

Th.  1*)  (328) 

soni) 

MnS04    .... 

400 

+  13,79 

Th.  15)  (177) 

Co(N03)2.6H20 

400 

—  4,96 

Th.i5)  (177) 

MnSOi.HaO   .    . 

400 

+  7,82 

Th.  ^)  (177) 

MnSOi.sHaO     . 

400 

+  0,04 

Th.  8)  (407) 
")  (177) 

Ni. 

MnS04.K2S04  . 

600 

+  6,38 

Th.3)  (153) 

.;**t; 

MnS04.K2S04. 

NiCIj 

400 

+  19,17 

Th.  1*)  (329) 

4H2O   .... 

600 

—  6,44 

Th.  18)  (318) 

NiClj.6H20    .    . 

400 

—  1,16 

Th. »)  (329^ 

MnS04.NagS04 

— 

+  13,0 

B.i)  (271) 

NiS04.7H20  .    . 

800 

—  4,25 

Th.  15)  (177' 

MnS04.N  32804. 

Graham,  n. 

NiS206.6H20     . 

400 

—  2,42 

Th.  15)  (I77j 

2H2O   .    .    .    . 

— 

+    3,2 

B.i)  (271) 

Ni(N03)2.6H20 

400 

—  7,47 

Th.  15)  (177; 

MnSOi.NajSO«. 

Graham,  n. 

6H2O  .... 

— 

—  9,7 

B.i)  (271) 

MnS20e.6H20    . 

400 

—  1,93 

Th.  15)  (177) 

Cu. 

Mn(N03)2.6H20 

400 

-6,15 

Th.  3)  (202) 

KMn04    .... 

500 

—10,395 

Th.i5)  (175) 

CuCl  in  Salzsäure 

KMnOi    .... 

700 

— 10,2  (16») 

B.«)  (103) 

je  nach  deren 

Konzentration 

— 

—  0,4  bis 

B.  ")  (505) 

Fe. 

-  4,75  (14°) 

FeClg  ..... 

350 

+  17,85 

Th. ")  (329) 
9)  (422) 

CuCl  in  einer  Lö- 
sung von  CuClg 

FeCl2.2H20   .   . 

1000 

+  9,7  (20O) 
arme.    ^)  Übe 

Sabatier^) 

-f  220  HgO  .   . 

ilorids  in  \ 

-  4,3  (14°) 
erdünnter  Sal 

B. ")  (505) 

a)  s. 

Bildungsw 

r  die  Lösungswärme  des  Ferrich 

zsäure  siehe  ; 

Lemoine,  Ann. 

chim.  phy 

s.  (6)  30,  375; 

1893. 

H.  Böttger. 


191  f 


881 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 


Lit.  s.  Tab.  192,  S.  882. 


Verbindung 


Anzahl  der 
Mol. 
Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg- Kai. 


Beobachter 


Verbindung 


Anzahl  der 

MoL 
Lösungs- 
mittel 


Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 


Beobachter 


0  in  einer  Lös. 
V.  Cuprochlorid 
v.d.  Zusammen- 
setz. :  CuCl  — 
3,6  HCl  -  26,3 
H,0     .   . 

Sua.CO.aHaO 

uClj  .    .    . 


UC1,.2H20 

UCIJ.2H2O 


BT, 

aBrj 


,0 


aBrj.4HjO  . 
aSO«  .  .  . 
aSOi.H.O  . 
uS04.5HgO 
A(S04)8  . 
A(S04)2-6H, 
aS^j.sHjO 
j(N03),.6H,0 

j(C,H302)j     . 

J{C,H302)2.H20 
J(C,H202)2.H20 

Af. 

gF     .   .    . 
gF.2H20 

ga  .  .  . 

Ag(CN)2  . 
g,S04    .   . 

g,S/)e.2H20 
gNO,    .    .   . 

gNO,  .  .  . 
gNO,  .  .  . 
?C,H,02  .   . 


uO, 


Ab. 


ua5.2H20  . 
AUC14.4H20 

;Aua«,3H20 
|uBr, .   .   .    . 


AuBr4.5HjO  . 

Hf. 

gNO, .  H2O  in 
verdünnterSal- 
retersäure  .  . 


—  -i-",4 

—  —  3,45 
600  :-fii,o8 

400  '.-^  4,21 

198  +  3,71*) 

400  '-  8,25 

—  +  7,9  (12») 

—  -  1,5  (7,5°) 
400  +15,80 

400  -r  9,34 

400  —  2,75 

600  4-  9,40 

6oo"  —13,57 

400  |—  4,87 

400  ' — 10,71 

320  -  2,4  (160) 

400  1+  0,2 

440  1+  0,8  (loO) 


■~  3,4  (10^) 
-  1,5  (10») 
;— 15,90 
|-  8,35  (II") 
j—  4,48 


440 
1400 

400 
200 


j— 10,36 
j—  5,44 


470—940  !—  5,7  (10-15») 
—        I—  8,8 
120       i—  4,3  (lO«) 


900      •+  4,45 


600 
400 

400 
2000 


;— 1,69 
I—  5,83 

—  3,55 
!—  3,76 


1000     • — 11,40 


i—  6,2   (12«) 


HgCl, 
HgCl, 


Hammerl 
Hammerl 
Th.  «>)  (276) 

")  (329) 
Th .")  (329) 
Reicher  u.van 

Deventer 
Th. »)  (329) 
Sabatier  *) 
Sabatier  *) 
Th.  ^)  (177) 
Th.  ^)  (177) 
Th.  ^)  (177) 
Th.3)  (150) 
Th.  3)  (150) 
Th.  ^)  (177) 
Th. ")  (177) 
B.  1)  (325) 

*)  (95) 
Th.  3)  (192) 
B.  1)  (325) 

*)  (95) 

Guntz  I) 
Guntz  I) 
Petersen  ^) 
B.*)  (104) 
Th.  «>)  (293) 

")  (177) 
Th.  ^)  (177) 
Th.i»)  (291) 

")  (177) 
B.  «)  (loi) 
B.*)  (102) 
B.  *)  (95) 


Th.  n)  (365) 

")  (329) 
Th.  »)  (329) 
Th.  3)  (407) 

")  (329) 

Th.3)  (409) 

Th.  u)  (365) 

»)  (407) 

")  (329) 

Th.  n)  (365) 

")  (329) 


Vareti)(i27) 


HgCl,  in  Äthyl 
alkohol 

HgClj,  frisch  ge 
schmolzen 

KHgCl,  .   . 

KHgCla.HjO 

KjHgCU.    . 

KjHgCU.HjO 

KjHgCU.  HjO 

HgBrj     .   . 

HgBr,,  frisch  ge 
schmolzen 

KjHgBr«     . 

KjHgJ*  .    . 

Hg(CN),.   . 

Hg(CN),.    . 

HgS04  in  4 
HjS04  (I 
in  I  1)     .   . 

Hg(N03),.iH,0 
in  4  HNO3  ( 
Mol  in  I  1) 

2Hg(N0,),.iH,0 
in  4  HNO3  (I 
Mol  in  I  1) 

Hg(C2H30,)2 


Mol 


TljO 


Tl. 


Tl(OH)    .    . 


TlCl  . 
TljSO* 
TINO3 

PbCIj 

PbClj 
PbBr, 


Pb. 


PbSj08.4HjO 
Pb(N03)2    . 

Pb(N03)j    . 

Pb(C8H302)j 
Pb(C2H302)2. 

3H,0  .    . 

Pb(C,H,0,)j. 

3HjO  .   . 


300       —  3,30 
600      :—  3,0  (15») 


400      ' —  0,0  (18*) 
Mol.  Alk.  ; 
i 
600      I —  2,2  (13*) 

770       —  9,5  (14") 
800       -11,3  (14O) 

930       —15,0  (14") 
600       — 16,39 
970      I- 16,66  (14») 

—  —  3,4  (12») 


600 
800 


222 

570 

235 
4500 
1600 

300 

1800 

2500 

400 
400 

930 1860 

440 

800 

240 


—  3,1  (12») 

—  9,75 
9,81 

—  2,97 
3,0  (15°) 


+  4,9  (14°) 

—  0,7  (16«) 

—  1,4  (i6«) 

—  3,8  (13,7)» 

—  3,08 

—  3,15 
— 10,10 

—  8,28 

—  9,97 

—  6,80 

-6,0 
—10,04 

—  8,54 

—  7,6i 

-8,2 

—  1,4  (16») 

—  6,14 

—  5,5  ("") 


Th. ")  (329) 
B.  *)  (104) 
I«)  (216) 

Pickering  *) 


B.  I«)  (216) 
B. ")  (204) 
B. ")  (204) 
B. ")  (203) 
Th.  I*)  (329) 
B. ")  (203) 
B. ")  (208) 

B. ")  (217) ~ 
Th.  I*)  (329) 
Th. »)  (329) 
Th.')  (472) 
B.*)  (104) 


Varet*) 


Varet  *) 


Varet«) 
B. ")  (353) 

Th. ")  (100) 

')  (340) 
Th.  I»)  (100) 

')  (340) 
Th. «»)  (105) 

")  (329) 
Th. "»)  (loi) 

")  (177) 
Th.  ">)  (100) 

")  (177) 
Th.  I»)  (89) 

")  (329) 
B. ')  (46) 
Th.  I»)  (89) 

")  (329) 
Th. ")  (177) 
Th.»)  (87) 

")  (177) 
B. «)  (roi) 

B.*)  (95) 
Th.  »)  (192) 
B. «)  (95) 


*)  Die  Lösungswärme  von  CuCls.2H20  in  der  gesättigten  Lösung  („letzte"  LÖS.-W.)  ist  negativ 
j-0,8  Kai.);  Reicher  u.  v.  Deventer,  ZS.  ph.  Ch.  5,  563;  1890.  Daselbst  Angaben  über  die  Abhängigkeit  der 
|.ös.-W.  von  der  Konzentration. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.     4.  Aufl. 


H.  Böttfer.    56 


882 


191 


Lösungswärme  der  Metallverbindungen  pro  Gramm-Molekül. 

Lit.  s.  Tab.  192,  an  Schluß  der  Seite. 

Verbindung 

Anzahl  der 

Mol.- 

Lösungs- 

mittel 

Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 

Beobachter 

Verbindung 

Anzahl  der 

Mol.- 

Lösungs- 

mittel 

Wärme- 
entwicklung 
in  kg-Kal. 

Beobachter 

So. 

(U02)(NH4) 

SnCla 

SnCl,.2H,0    .   . 

300 
200 

+   0,35 
—  5,37 

Th. »)  (329) 
^)  (323) 

Th. ")  (329) 
^)  (323) 

(C2H302)3.6H2C 

[Uranyl-Am- 
moniumacetat 

) 

]    1000-2500 

—  3,8  (l8-20< 

')  Aloy 

SnClj.2H20    .    . 

225 

-  5,16  (loO) 

B.  5)    (328) 

Pd. 

KjSnCU.HaO     . 

SnBr, 

SnCU 

600 

1080 
300 

—13,42 

-  1,6 
-f  29,92 

Th.  1*)  (329) 

^)  (327) 
B.  10)  (201) 

Th. ")  (329) 

^)  (225) 

KgPdCU  .    .    . 
KaPdCl«  .    .    . 

800 

—13,63 
—15,00 

Th.  ")  (329) 
')  (433) 

Th.  ")  (329) 
')  (439) 

SnCl4 

720 

+  28,5  (10,50) 

B.  10)  (203) 

Pt. 

KaSnCle  .... 

800 

-3,38 

Th. ")  (329) 

^)  (327) 
B.  10)  (203) 

K2PtCl4    .     .     . 

600 

— 12,22 

Th. ")  (330) 

[SnBr*]   .... 

970 

+  16,6  (10,50) 

(NH4)2PtCl4      . 

K2PtBr4  .    .    . 

660 
800 

-  8,48 

—  10,63 

Th.  1*)  (330) 
Th.  1*)  (330) 

PtCU    .... 

— 

+  19,6   (17°) 

Pigeon 

U. 

PtCl4.5H20    . 

— 

-    1,84 

Pigeon 

H2PtCl6.6H20 

450 

+  4,34 

Pigeon 

(U02)(N03)2    . 

KaPtClß  .    .    . 

— 

—13,76 

Th. ")  (330) 

3H20  .... 

1000-2500 

-  3,7  (18-20O) 

Aloy 

NaaPtClß     .    . 

800 

+  8,54 

Th. ")  (330) 

(U02)S04.3H20 

1000-2500 

+  5,1  (18-20O) 

Aloy 

NagPtClfi.eHgO 

900 

—10,63 

Th.  1*)  (330) 

(U02)Cl2.H20       . 

1000-2500 

+  6,05(i8-2o0) 

Aloy 

PtBr4  .... 

— 

+  9,86 

Pigeon 

(U02)Cr04.5iH20 

1000-2500 

_  6,3  (18-20O) 

Aloy 

H2PtBr6.9H20 

— 

—  2,9 

B.  1)  (386) 

(U02)(C2H302)2  . 

K2PtBr6  .    .    . 

2000 

— 12,26 

Th. ")  (330) 

2H20  .... 

1000-2500 

-  4,3  (18-20O) 

Aloy 

Na2PtBr6    .    . 

600 

+  9,99 

Th. ")  (330) 

U02C12.2KC1. 

NaaPtBrg.eHaO 

800 

-8,55 

Th.  1*)  (330) 

2H20  .... 

1000-2500   +2,0  (18-20") 

Aloy 

Pt(NH3)4Cl2-H2( 

3         400 

-  8,76 

Th.  3)  (204) 

192 

Literatur  zu  den  Abschnitten:  Bildung 

s-,  Neutrali 

sations- 

und  Lösungswärme 

der  Metallverbindunger 

1. 

Aloy,  C.  r.  122,  1541;  1896. 

Berthelot  (i). 

Thermochim 



e,  Bd.  2,  Paris  1897. 

Amat,   Ann.  eh.  ph.  (16)  24,  365;  1891.    C.  r.  110, 

„       (2), 

Ann.  chim.  phys.  (4)  29 

;  1873- 

191;  1890. 

„       (3), 

„      (4)  30 

1873 

Aodr6,  Ann.  eh.  ph.  (6)  3,  66;  1884. 

(4), 

„      (5)    4 

1875 

Andrews  d),  Phil.  Mag.  (3)  32,  321;  1848. 

„       (5), 

„      (5)    6 

1875 

(2),  Pogg.  Ann.  69,  439;  1843. 

„          (6), 

„      (5)    6 

1875 

(3),          „          66,  40;  1845. 

„         (7), 

„      (5)    9 

1876 

(4),          „          75,  46,  247;  1848. 

„         (8), 

„      (5)  10 

1877 

Baker,  Proc.  Roy.  Soc.  68,  9;  1901. 

„         (9), 

„      (5)  13 

;   1878 

Band,  C.  r.  135,  1103;  1902. 

„       (10), 

„      (5)  16 

1878 

Beketoff  (i),  Mem.  Acad.  Pet.  (7)  30;   1883.     Ref. 

„       (II), 

„      (5)  17 

1879 

Ber.  ehem.  Ges.  16;  1883. 

„      (iia), 

„      (5)  18 

1879 

(2),  Bull.  Acad.  Pet.  32,   186;    1888. 

„      (12), 

„      (5)  20 

1880 

(3),  Bull.  Acad.  Pet.  33,   173;   1890. 

„      (13), 

„      (5)  21, 

1880 

„        (4),  Bull.  Acad.  Pet.  34,  291;   1892. 

„      (14), 

„      (5)  23 

1881 

(5),  Bull.  Acad.  Pet.  36,  541 ;   1894. 

„      (15), 

.,      (5)  27 

1882 

1 

Bellati  u.  Romaaese  (i)  u.  (2),  Atti  Reale  Ist.  Ven. 

„      (16), 

„      (5)  29 

1883 

1 

(6)  3;    1885   u.  (6)  1;   1883;    Ref.   Beibl.   9,    723; 

„      (17), 

„      (5)  30 

1883 

1 

1885  u.  7,  276,  570;  1883. 

„      (18), 

„       (6)     1 

1884.                 j 

H.  Böttger. 


192 


883 


Literatur  zu  den  Abschnitten:  Bildungs-,  Neutralisations-  und 
Lösungswärme  der  Metall  Verbindungen. 


Berthelot, (19),  Ann.  chim.  phys,  (6)  3;  1884 


(20), 
(21), 
(22), 
(23), 
(24), 
(25), 
(26). 


(6)  4;  1885 

.(6)  11;  1887, 

(6)  17;  1889 

(6)  18;  1889 

(6)  26;  1892 

(7)  22;  1901 


C.  r.  123;  1896. 
Berthelot  u.  Del^pine,  C.  r.  129,  361;  1899. 
Berthelot  u.  llosvay,  Ann.  chim.  phys.  (5)  29, 

336;  1883. 
Berthelot  u.  LaKioin,  Ann.  chim.  phys.  (5)  9, 

28:  1876. 
Berthelot  u.  Matignon,  Ann.  chim.  phys.   (7) 

2.  144:  1894. 
Berthelot  u.  Vieilie,  Ann.  diirn.  phys.   (7)   2, 

351;  1894- 
Blarez,  C.  r.  103,  639,  746,  11 34;  1886. 
Bodisko  (i),   Ber.  ehem.  Ges.  21;  1888;  nach 
Joum.  russ.  20,  500;  1888. 
„       (2),  ZS.  ph.  Ch.  4,  482;  1889;  nach 
Joum.  russ.  21;  1889. 
Boanefoi  (i),  C.  r.  127,  367;  1898. 
(2),  C.  r.  130,  1394;  1900. 
Brönsted  (i),  ZS.  ph.  Ch.  77,  325;  191 1. 

„        (2),    „      „     „    56,  664,  678;   1906. 
Le  Chatelier  (i),  C  r.  120,  625;  1895. 
(2),  C  r.  122,  81;  1896. 
Del6pine,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  29,  1166;  1904. 
Delepine  u.  Hallopeao,  C.  r.  129,  600;  1899. 
Despretz,  Ann.  chim.  phys.  37,  180;  1827. 
Deventer  u.  Reicher,  ZS.  ph.  Ch.  8,  536;  1891. 
Dnlonf,  C.  r.  7,  871;  1838. 
Fahre  (i),  Ann.  chim.  phys.  (6)  10,505;  1887. 
»      (2),    „         „        „      (6)  14,   H2,  317; 
1888. 
Favre,  C.  r.  78,  1263;  1874. 
Favre  u.  Silbermaon  (i),  Ann.  chim.  phys.  (3) 
36,  24;  1852. 
„  (2),  Ann.  chim.  phys.  (3) 

37,  443;  1853. 
Fogfa,  Ann.  chim.  phys.  (6)  21;  1890. 
de  Forcrand  (i),  Ann.  chün.  phys.  (6)  3, 243 ;  1884. 
(2),    „       „       „  (6)11,277;  1887. 
(3),  C.  r.  103,  59;  1886. 
(4),     „    121,  67;  1895. 
(5),     „    180,  1017,   1308,   1388; 

1465;  1620;  1900. 
(6),      „     120,  682,  1215;  1895, 
(7),     „     128,  1449;  1899. 
(8),     „     127,  514;  1898. 
(9),     „    133,  223;  1304;  1902. 


deForcrand(io),    „    140,  990;  1905. 
,,       (11),     „    142,  1252;  1906. 

(12),     „    143,  98;  1906. 
»        (13),  Ann.  chim. phys.  (8)9, 139;  1906. 
„        (14),  Bull.  Soc. chim.  (3)  85, 781 ;  1906. 
„        (15),  C.  r.  144,  1402;  1907. 
(16),     „     145,  702;  1907. 
(17),     „     146,  217,  511,  802;  1908. 
„       (18),  Ann. chim. phys.  (8)16,433,1908. 
„        (19),  C  r.  149,  825,  1341;  1909. 
(20),     „    160,  1399;  1910. 
(21),     „    147,  165;  1908. 
Gaadechoa  (i),  C  r.  145,  1421;  1908. 
(2),     „     146,  761;  1908. 
Giran  (1),  C.  r.  140,  1704;  1905. 

„      (2),  146,  1270;  1908. 
Graham,  Phil.  Mag.  22,  329, 1843;  24, 401 ;  1884. 
Gaiocbant  u.  Chr^tieo,  C.  r.  139,  51,  1904. 
Goatz  (i),  Ann.  chim.  phys.    (6)  8,   18;   1884. 
(2),  C.  r.  110,  1339;  1889. 
(3),    „      112,  1212;  1891. 
(4),    „      122,  465;  1896. 
(5),    „      186,  1071;  1903. 
„       (6),  Bull.  Soc.  chim.  (3)  13,  114;  1895. 
„       (7),  C.  r.  123,  694;  1896. 
(8),    „      126,  1866;  1898. 
Gnntz  u.  Bassett,  C.  r.  140,  863;  1905.    Joum. 

chim.  phys.  4,  i,  1905. 
Gantz  u.  Roderer,  C.  r.  142,  400;  1906. 
Hammerl,  C.  r.  89.  97;  1879. 
Harto;,  C.  r.  104,  1793;  18S7. 
van  't  Hoff,  Kenrick  u.  Dawsoa,  ZS.  ph.  Ch. 

39,  55;  1902. 
St.  Jahn,  ZS.  anorg.  Ch.  60,  337;  1909. 
Joannis,  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5)  26, 482;  1882. 
(2),    „        „        „     (6)  12, 376;  1887. 
(3)»  C.  r.  95,  295;  1882. 
(4),      „    102,  1161;  1886. 
(5),      „    109,  965;  1889. 
Joly,  C  r.  104,  1704;  1887. 
Isambert  (i),  C  r.  86,  968;  1878. 
(2),     „     91,  768;  1880. 
A.  Kaflan  u.  St  Jahn,  ZS.  anorg.  Ch.  68,  243; 

1910. 
Lemoine,  Ann.  chim.  phys.  (6)  30,  375;  1893. 
Lemonlt  (i),  C.  r.  121,  351,  375;  1895. 
(2),     „     123,  559;  1896. 
(3),     „     145,  374;  1907. 
Littleton,  Chem.  News.  74,  289;  1896. 
LaginiD  u.  Schnkareff,  Arch.  Sc  phys.  (4)  18, 

5;  1902. 
Marignac,  Arch.  Sc.  phjs.  (n.  p.)  42,  209;  1871. 

H.  Böttf  er.    56* 


884 


192  b 


Literatur  zu  den  Abschnitten:  Bildungs-,  Neutralisations-  und 
Lösungswärme  der  Metallverbindungen. 


Massol,  C.  r.  184,  653;  1902. 
Matignon  (i),  C.  r.  124,  1026;  1897. 
Matigaoo  {2),  Ann.  chim.  phys.  (8)   10,   104; 

1907. 
MIxter  (i),  Sill.  Journ.  (4)  24,  130;  1907. 
„      (2),  „  (4)  26,  125;  1908. 

(3).  »  (4)  27,  229;  393;  1909- 

(4)»  V  (4)  28,  103,  1909. 

„      (5),  »  (4)  29,  488;  1910. 

„      (6),  „  (4)  30,  143;  1910. 

„      (7),  ZS.  anorg.  Gh.  74,  124;  191 1. 
Moissan,  C.  r.  128,  384;  1899. 
Morges,  C.  r.  86,  1444;  1878. 
Muthmann  u.  Weiß,  Lieb.  Ann.  331,  44;  1904. 
Nernst,  ZS.  ph.  Gh.  2,  23;  1888. 
Noyes  u.  Sammet,  ZS.  ph.  Gh.  43,  513;  1903. 
Petersen  (i),  ZS.  ph.  Gh.  4,  384;  1889. 
„  (2),  ZS.  ph.  Gh.  5,  259;  1890. 

Pfattfldler,  Ben  ehem.  Ges.  4,  75;  1871.    Wien. 

Ber.  64,  240;  1871. 
Pickering  (i),  Journ.  ehem.  Soe.  51,  75;  1887. 
(2),  „  53, 865;  1888. 

(3),  „  47,10051885. 

Pigeon,  Ann.  ehim.  phys.  (7)  2,  494;  1884. 
Pissarjewskf,  ZS.  anorg.  Gh.  24,  108;  1900. 
Pollok   (i),    Proe.   ehem.    Soc.   20,   61;   1904. 
„       (2),   Journ.  ehem.  Soe.  85,  603;  1904. 
Raabe,  Ree.  P.-B.  1,  158,  1882. 
Rechenberg,  Journ.  prakt.  Gh.  (2)  19,  143;  1879. 
Recoura  (i),  Ann.  ehim.  phys.  (6)  10,  17;  1887. 

(2),  G,  r.  110,  1029;  1889. 
Reicher  u.  van  Deventer,  ZS.  ph.  Gh.  5,  561; 

1910. 
Rengade  (i),  G.  r.  145,  236;  1907. 
(2),    „      146,  129;  1908, 
Th.  W.  Richards  u.  L.  L.  Burgess,  Journ.  Amer. 

ehem.  Soe.  32,  431 ;  1910. 
Th.  W.  Richards,  A.  W.  Rowe  u.  L.  L.  Burgess, 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  1176;  1910. 
Sabatier  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5)  22,  22;  1881. 
(2),  G.  r.  93,  56;  1881. 
(3),     „     103,  267;  1886. 
„        (4),     „     118,  918;  1894. 
(5),     „     125,  302;  1897. 
Stegmüller,  ZS.  Elch.  16,  85;  1910. 
V.   Steinwehr,    ZS.    ph.   Gh.   38,    196;    1901 
(NaOH,  HGl)  u.  (Ba(0H)2,  2  HGl). 


Stock,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  540;  1908. 

„      40,  2923;  1907. 
Stock  u.  Wrede,  Ber.  ehem.  Ges.  41,  540,  1908. 
Tassilly  (i),  G.  r.  119,  372;  1894. 
„       (2),     „     120,  733;  1895. 
(3),     „     122,  822;  1896. 
„        (4),  Ann.  chim.  phys.  (7)  17,  38;  1899. 
Tayler,  Phil.  Mag.  (5)  50,  137;  1900. 
Thomsen  (i),  (2),  (3),  Thermoehem.  Untersuch. 
Bd.  I,  2,  3,  Leipzig. 
(4),  Pogg.  Ann.  88;  1853. 
(5),  „         139;  1870. 

(6),  „         143;  1871. 

(7),  „         150;  1873. 

(8),  „         157;  1874. 


(9),  Journ.  pi 

akt.  Gh.  (2)  11 

;  i«75- 

(10), 

(2)  12 

1875- 

(II), 

{2)  13 

1876. 

(12), 

(2)  14, 

1876. 

(13), 

(2)  15 

;  1877- 

(14)- 

(2)  16 

1877. 

(15), 

(2)  17 

1878. 

(16), 

(2)  19 

1879. 

{17), 

(2)  21 

1880. 

(18),  Termokemiske  Undersögelser.  Nu- 
meriske    og    teoriske    Resultater,     Kjöben- 
havn  1905. 
Truchot,  (i),  C.  r.  98,  1330;  1884. 
(2),     „    100,  794;  1885. 
Tscheltzow,  G.  r.  100,  1458;  1885. 
Varet  (i),  Ann.  ehim.  phys.  (7)  8,   102;   1896- 
„       (2),  G.  r.  121,  598;  1895. 
„      (3),     „     122,  1123;  1896. 
.   „      (4),     „     123,  118,  497;  1896.  - 
Waiden  (i),  ZS.  phys.  Gh.  58,  479;  1907. 
(2),  „  59,  192;  1907. 

V.  Wartenberg  (i),  ZS.  ph.  Gh.  67,  446;  1909. 

(2),  ZS.  Elch.  15,  866;  1909. 
Wegscheider,  Mon.  Ghem.  26,  647;  1905. 
Weiß  u.  Neumann,  ZS.  anorg.  Gh.  65,  269;  1910. 
Weiß   u.   Stimmelmayr,   ZS.    anorg.    Gh.    65, 

338;  1910. 
Werner,  Ann.   ehim.  phys.  (6)  27,  572;  1892. 
Wörmann,  Ann.  Phys.  (4)  18,  775,  1905. 
Zemczuzny  u.  Rambach,   ZS.  anorg.  Gh.  65, 
403;  1910. 


H.  Böttger. 


193 


885 


Lösungswärmen   von    Säuren   und  Verdünnungswärme   von   Säuren,    Basen 

und  Salzen. 

Lit.  Tab.  s.  S.  888. 
Die  bei  den  Sauerstoffsäuren  in  der  zweiten  Zeile  stehenden  Zahlen  bezeichnen  die  Wärmeentwicklung 
beim  Verdünnen  von  i  Mol  der  Säure  mit  m  Mol  Wasser  in  kg- Kalorien.  Die  von  Thomsen  (Th.)  u.  A. 
benutzte  i8°-Kal.  ist  von  der  üblichen  15 ''-Kai.  kaum  verschieden.  Bei  den  Haloidsäuren  bezeichnen  die  in 
der  zweiten  Reihe  stehenden  Zahlen  die  Wärmeentwicklung  bei  der  Absorption  von  i  Mol  der  gasförmigen 
Säure  in  m  Mol  Wasser.  Wird  also  i  Mol  Schwefelsäure  mit  99  Mol  Wasser  vermischt  (so  daß  dann  auf 
I  SO3  100  H2O  kommen),  so  ist  nach  Th.  die  Wärmeentwicklung  16,858  Kai.,  bei  der  Absorption  von  i  Mol 
Chlor\vasserstöff  durch  50  Mol  Wasser  werden  17,115  Kai.  frei.  Die  bei  der  Verdünnung  einer  Säure  von  bestimmter 
Konzentration  auf  eine  solche  von  einer  anderen  Konzentration  stattfindende  Wärmeänderung  wird  durch  Sub- 
traktion der  betreffenden  Zahlen  erhalten.  So  findet  beim  Verdünnen  der  Säure  HBr,  3  HjO  zur  Säure  HBr, 
50H2O  eine  Wärmeentwicklung  von  19,820  -  15,910  =  3,910  Kai.  statt,  beim  Verdünnen  der  Säure  C2H4O2, 
iHoÖ  auf  CJH4O2,  20  H2O  dagegen  ein  Wärmeverbrauch  von  —0,152 —  0,173  =  — 0,325  Kai. 

Verdünnungswärmen  der  Säuren. 

Schwefelsäure.    HoSO*^) 


Th. 


Pf. 


Brö. 


I 

6,379 

0,5 

3,666 

0,5 

3-75 


2 
9,418 

I 
6,776 

I 
6.71 


3 
11,137 

1,5 
8,680 

1,5 
8,79 


5  9 

13,108  14,952 

2  2,5 

9,998  10,955 

2  4 

10,02  12,83 


19 

16,256 

49 
16,684 

99 
16,858 

199 
17,065 

399 
17,313 

3 
11,784 

4 
12,858 

5 
13,562 

0 
14,395 

119 
17,690  ; 

7 
14.89 

9 

15,58 

99 
17,60 

199 
17,76 

399  ' 
18,12 

799  1599 

17,641      17,857 

t  =  11,0  bis 
16,7» 

799      \     1599 
18,50    i    19,04 


Salpetersäore.    HNO3 


m=  0,5  I  ,  1,5  2 
Th.  2,005  3,285  4,16  — 
B.(io'')2,03  3,34     4,16     4,86 


2,5         3  4  5  6  ö 

5,276  5,71       —      6.665     —        — 
—       5,76     6,39    6,76     6,98     7,22 

Essissäare.    C2II4O2 


10        20    ,    40    j   80      IOC     160 
7.31 8  7,458  7,436  7,421  7,439  7,45 


200     320 
—     7,493 


-      7,iJ 


m=        0,5 
Th.      -0,130 


-0,152 


1,5 
-0,165 


2 

-0,156 


4 
-0,111 


8 
-0,002 


20 
0,173 


50 
-0,278 


100  200 

-0,335    ;    +0,375 


Ameisensäure.    CH,0> 


Th. 


0,5 

0,124 


I 
0,172 


2 
0,167 


50 

0,126 


100 
0,148 


200 
0,149 


Orthophosphorsäure.    H3PO4 


Chlorwasserstoff.    HCl 


m=     X         3         9        20       50       100     200lni=     I  2  3  5  10  20     ^     50     j    100        300 

Th.  1. 741  3,29s  4.509  4,99815,169  5,269  5,3551  Th.  5.375  11,365  13-362   14,959  16,157!  »6,756 117,115 117,235  ;i7,3i5 

Bromwasserstoff.    H  Br 


771  =  2 

Th.      13,860 


3 
15,910 


17620 


6 
18,250 


lO 

19,100 


20  50 

19,470      I      19,820 


100 
19,910 


500 
19,940 


Jodwasserstoff.    HJ 


Th.      12,540 


3 
14,810 


5 
17,380 


10 
18,580 


20 
18,990 


50 
19,140 


100 
19,180 


500 
19,210 


17860  X 
a)  Beim  Vermischen  von  i  Mol  HaSO^  mit  x  Molen  HjO  werden  nach  Th.  ^)(34)  ^  g-kal.  ent- 


SQm. 


X  -  1,798 


wickelt;  für  x  >  20  versagt  die  Formel.      —^ —  ist  der  Grenzwert  der  Wärmetönung  pro  Mol  zugesetzten  Wassers, 

wenn  sich   die  Konzentration   der  Lösung  (m  Mole  HjO  auf   i  Mol  HjSO^)   durch  den  Zusatz  praktisch  nicht 
;  ändert  (diff erentiale  Verdünnungswärme)  [vergl.  Anm.  d),  S.  876].    .Nach  Rnmelin,  ZS.  ph.  Ch.  08, 

i  <50in 

I  458;  1907,  ist  für  m  =  1,93,  bezw.  3,35,  bezw.    10,10  ^-^  =  2,315,  bezw.  1,273,  bezw.  0,220. 

I  Om 

I  

H.  Böttger. 


886 


193  a 


Verdünnungswärme  der  Basen. 

Lit.  s.  S.  888. 

Verdünnungswärme  der  Lösungen  von  Kaliumhydroxyd 

nach  Thomsen  (Thermochem.  Unters.  3,  82).     (Auszug.) 
Die  Ausgangslösung  besaß  die  Zusammensetzung  KOH  +  3H2O.    Sie  wurde  mit  so  viel  Wasser  versetzt, 
daß  die  verdünnten  Lösungen  insgesamt  5,  7,  9,  20,  50,  100  und  200  Mol  Wasser  enthielten. 

Zugefügte  Wassermenge:    2  4  6  17  47  97  197    H2O 

Entwickelte  Wärme:        1,496    2,095      2,364      2,678      2,738        2,748       2,751   Kai. 
Berthelot  fand  (Ann.  chim.  phys.  (5)  4,  517;  1875)  für  die  Wärmeentwicklung  beim  Verdünnen  ver- 
schieden konzentrierter  Lösungen  von  Kaliumhydroxyd  bei  15"  folgende  Werte: 


Zusammensetzung 

der  Lösun  gen  vor  dem 

Verdünnen 


Dichte 


Zugefügte 
Wasser- 
mengen 


Wärme- 
entwicklung 
in  Kai. 


Zusammensetzung 

der  Lösungen  vor  dem 

Verdünnen 


Dichte 


Zugefügte 
Wasser- 

Wärme- 
entwicklung 

mengen 

in  Kai. 

I7H2O 

+  0,045 

21      „ 

—  0,035 

46      „ 

—  0,03 

48      ,. 

—  0,035 

54     » 

—  0,028 

65     „ 

—  0,024 

56     „ 

—  0,026 

HO      „ 

—  0,00 

KOH 


3,06  H2O 
3,28 


+    3.52 
+  4,11 

+  5»20 
+  7»02 

+  11,0 
+  i5>3 


1,532  bei  16° 

1,512  „  12" 

1,499 

1,452 

1,392 

1,307 

1,215 

1,167 


'3\ 
12,5" 

12,5° 

14,5" 

io<» 


41    H2O 

42,5 

44,3 

50 

60 

39 
60 

79 


2,41 
2,14 
1,98 

1,44 
0,98 
0,60 
0,16 
•0,035 


KOH 


+ 

+ 

4- 
+ 
+ 
+  III 


15,3  H2O 
32,3 
46 
48 

54 
64,6 

55,3 


I        1,062 

!      1,053 
I      1,044 
11,052  bei  11,5 
I       1,026 


Verdünnungswärme  der  Lösungen  von  Natriumhydroxyd 

nach  Thomsen  (Thermochem.  Unters.  3,  84). 
Die  folgende  Tabelle  enthält  die  Werte  für  die  Wärmeentwicklung  beim  Verdünnen  einer  Lösung  von  der 
Zusammensetzung  NaOH  +  nHjO  bis  zu  einer  Lösung  von  der  Zusammensetzung  NaOH  +  (m  -!-  n)H20  bei  18,5". 


(m  +  n) 


25 


50 


2,131  Kai.  I    2,889  Kai.  j  3,093  Kai.  j   3,283  Kai.   j  3,263   Kai.  |  3,113  Kai.  j  3,000  Kai.  j  2,940  Kai. 
Berthelot,  fand  (Ann.  chim.  phys.  (5)  4,  521;  1875)  für  die  Wärmeentwicklung  beim  Verdünnen  ver- 
schieden konzentrierter  Lösungen  von  Natriumhydroxyd  bei  10 — 12°  folgende  Werte  (s.  auch  S.  875,  Anm.  c): 


Zusammensetzung  Dj^hte  Zugefügte  Wärme- 

der  Lösungen  vor  dem  kg;  gf^^  14°  Wassermengen   entwicklung 
Verdünnen  in  Kai. 


Zusammensetzung      ■      Dichte      i      Zugefügte 
der  Lösungen  vor  dem  i^^  ^4^.^  t4»  Wassermingen 


Verdünnen 


Wärme- 
entwicklung 
in  KaU 


NaOH 


2,57  H2O 
2,84  „ 


+  3,29 

+  4,09 

+  5,58 

+  8,78 

+  15,4 
+  18,4 

Beim 


1,494 
1,470 

1,436 
1,383 
1,312 
1,220 
1,140 


80 
86 
64 
75 
59 
46 
76 
61 


HoO 


+  3,69 
+  3,18 
+  2,41 

+  1,47 
+  0,38 

—  0,20 

—  0,29 

—  0,39 


NaOH 


-f 

+  55,8 

+  70,2 

-f  80 

+  111,4 
+  223 


27,8  H2O 
37,4 


1,088  bei  70 
1,067 
1,046 
1,035 

1,023 


27,6  H2O 

74 

56 

140 

80 

111,5 
223 


—  0,24 

—  0,245 

—  0,145 

—  0,155 

—  0,075 

—  0,06 

—  0,02 


Verdünnen  von   NaOH  +  5,85  HgO   auf   NaOH  +  43,5  HjO  wurden  3,79  K.J.   (0,805   kg-Kal.) 
entbunden  (Richards  u.  Rowe,  ZS.  phys.  Ch.  64,  199;  1908). 

Verdünnungswärme  des  wässerigen  Ammoniaks  bei  14° 

(Herthelot,  Ann.  chim.  phys.  (5)  4,  526;  1875). 
Die  Zahlen  geben  die  Wärmeentwicklung  an,  die  beim  Verdünnen  einer  wässerigen  Ammoniaklösung 
von  der  Zusammensetzung  NH3  -1-  nH20  auf  NH3  +  200  H2O  bei  14°  stattfindet. 


Zusammensetzung 

Wärme- 

Zusammensetzung 

Wärme- 

der Lösungen  vor  dem 

entwicklung 

der  Lösungen  vor  dem 

entwicklung 

Verdünnen 

in  Kai. 

Verdünnen 

in  Kai. 

NH3   -f  0,98  H2O 

+  1,285 

NH3  +      3,55  H2O 

+  0,32 

+  1,00      „ 

+  1,265 

+      5,77     " 

+  0,21 

+  1,07      „ 

+  1,17 

+      9,5       „ 

-f  0,02 

+  1,87      „ 

-f  0,48 

+    54,2       „ 

+  0,00 

+  3,00      „ 

+  0,385 

+  110,0       „ 

+  0,00 

Die  beim  Verdünnen  von  i  Mol  NH3  +  nH20  auf  NH3 -f  200H2O  entwickelte  Wärmemenge  ist  Q  =  — .1,27. 

Verdünnungswärme  des  wässerigen  Ammoniaks  bei  18—19° 

(Thomsen,  Thermochem.  Unters.  3,  86). 
Über  die  Bedeutung  der  Zahlen  vgl,  die  Tabelle  für  die  Natriumhydroxydlösungen. 


m  -i-  n 

n 

15 

1           25 

1           50 

3,2 
15 
25 

0,31g  Kai. 

0,350  Kai. 
0,031 

j     0,372  Kai. 

0,053 
0,022 

H.  Böttger. 


193  b 


887 


Verdünnungswärme  von  Salzlösungen. 

Lit  s.  Tab.  S.  888. 

Die    Zahlen   ?eben    in   großen    Kai.    die   Wärmeentwicklung,    welche   eintritt, 

falls   eine    Lösung   von  1 

2  g-Xqaiy 

r.  Sali  (z.  B. 

2  X  85,09=  170,18  g  NaNOs  oder  149,64  g  8^x03)2)  in  n  Mol  fi^O  (n  x  18,0: 

'.  g  Wasser)  1 

auf  eine 

Lösung  von 

(n  +  m)  Mol  H2O  verdünnt  wird.    Die  Messungen  sind  bei  etwa  18"  ausgeführt.     Be-  || 

züglich  der  dabei  von 

Thomsen  gebrauchten  Atomgewichte  s.  Tab.  189. 

aNaNOa 

2NH4NO3            Sr(N03)2            Mg(N03)j           Pb{NOs),            Mn(NOs), 

Zn(N03)2 

Cu(N03)2 

n  =  12 

n  =  5                    n  =  3                   n=io                  n  =  40                  n  =  io 

n  =  10 

n=  10 

6 



—  0,668  .       —              —       !       —       j       — 





lO 

— 

—  1,282    ;          —          i          —          !          —                    0 

°              1 

0 

12 

0 

—                   —         i           °           i          —                   — 

+  0,474 

1  «° 

30 

-40 

— 

—                   —          1     +  0,262     j          —          1     +  0,934 

+  0,913 

+  0,744 

— 

—2,518  :       0           -t- 0,412   i       —       !    +1,294 

+  1,148 

+  0,940 

— 

—  3.578         — 

—            1              0             1            —            : 

— 

— 

50 
60 

IOC 

—  2,262 

—          —1,263      +0,404 

—                   +  1,528 

+  1,203 

+  0,904 

—  3,288 

i 
—  4,584  ,    — 1,944 

+  0,364 

—  1,227           +  1,541 

+  I,III 

+  0,776 

200 

—  3,860 

—  5,018       —  2,366 

+  0,370 

—  1,98              +  1,573 

+  1,071 

+  0,729 

400 

—  4,192 

—  5,228      —2,515 

+  0,421 

—  2,50              +  1,648 

— 

— 

1     800 

— 

—             —             —       ,       —       1       — 

— 

— 

Na2S04 

(NH4)2S04            MgSO«                MnSOi                ZnSO«                CUSO4 

KHSO4 

NaHS04 

n  =  5o 

n=io                  n  =  ao                  n  =  ao                  n  =  ao         ;          n  =  6o 

n  =  ao 

n=  10 

6 

IG 

— 

7      :      =            Z            Z      j 

— 

0 

12 

20 

—        ; 

—                        0                          0             1             0 

— 

0 

+  0,436 

30 

— 

—  0,253            —!        —        !        —        ;        — 

— 

— 

■            40 

30 

0          i 

—  0,437     j     +  o»279 

-  0,532 

+  0,318 

—  0,064 

+  0,520 

IOC 

—  0,665 

—  0,632     ■     —  0,324 

+  0,714 

+  0,367 

+  0,041 

—  0,030 

+  0,558 

200 

—  1,132 

—  0,750          -  0,393 

+  0,792 

+  0,385             +  0,116 

+  0,108 

+  0,702 

400 

-  i,3S3 

— .                   —                   —                   — 

-  0,382 

+  0,972 

800 

-  1,483 

—                   —                   ^^                   __                   — 

—  0-766 

-  1,193 

n  —  ra  = 

NH4HSO4 

K2CO3                NajCOs            NH4HCO3         aKC2H302        aNaC2H302 

aNHiCjHsOj 

Zn(C2H30,)j  j 

n  =  10 

n  =  10                  n  =  30                  n  =  40                  n  =  10                  n  =  ao 

n  =  4 

n  =  5o       ! 

10 

0 

0                          —                         —                          0                          — 

+  1,088 



20 
30 
5^ 

-  0,370 

—            —            —          + 1,580  ;       0 

+  1,800 

— 

+  0,486 

0              ,                             j                             1 
—  0,122            — 0,556      j               -                     +2,472            +0,664 

+  2,584 

0 

100 

-r  0,594 

—  0,406              -1,190      i      — 0,176              +2,786            —0,832 

+  2,988 

+  1,189 

200 

-i-  0,788 

—  0,598            —  1,601       '      —  0,288              +  2,998            —  0,936 

+  3,250 

+  2,248 

400 

-  1,048 

—  0,749                   —                  —  O.3S4              -3,142                  — 

-  3,434 

-  3-134 

800 

-  1.366 

—                        __                        —                        —                        — 

— 

— 

n  +  m  = 

(NH4)2C4H404 

aNaCI                aNHiCl       j         CaClg                  MgClg        j         ZnCl2 

NiClj 

CuClj 

n  =  ai 

n  =  ao                  n  =  ao                  n  =  io                  n=io                   n  =  5 

n  =  ao 

n=  ro 

10 

— 

—                         —                          0 

0             :       +  1,849 

i           — 

0 

20 

— 

0                          0             ,       -r  1,639 

+  2,322     i       +  3,152 

0 

—  1,630 

30 

—  0,296 

—            ,            —            1            — 

— 

— 

— 

■       +2,458 

50 

—  0,648 

—                  — 0,174      ■       +2,225 

+  3,222 

+  5,317 

+  1,068 

■       +3.336 

100 

—  1,014 

—  1,056           —0,242      j       +2,335 

+  3,526 

+  6,809 

+  1,380 

+  4.052 

200 

—  1,242 

—  1,310          —  0,258      i       +  2,515 

+  3,731 

+  7.632 

+  1,584 

!    +  4.510 

400 
800 

—  1,358 

—  1,410           — 0,258                  —            1            — 

+  8,020 

+  1,697 

H.  Böttger. 


888 


193  c 


Weitere  Literatur  über  Verdünnungswärme. 

Es  bedeuten:  B:  Berthelot  (Ann.  chim.  phys.  (5)4,  468;  1875).  —  Bd:  Bindel  (Wied.  Ann. 
40,  370;  1890).  —  Bi.:  Bishop  (^)  Phys.  Rev.  26,  169,  1908;  ^)  Phys.  Rev.  30,  281,  1910).  — 
Bo. :  Böse  (Phys.  ZS.  6,  548,  1905;  enthält  Formeln  zur  Berechnung  der  molekularen  Mischungs- 
wärme und  der  differentialen  Verdünnungswärme  für  HCl,  HBr,  HJ,  HNO3,  H.SOi,  H3PO4, 
CH,02,  C2H4O2).  —  C.i)'')^):  Colson(C.  r.  133,  585,  1207;  1901;  134,  1496;  1902).  —  D.  u.  H.: 
Dunnington  u.  Hoggard  (Am.  ehem.  Joum.  22,  207;  1899;  Chem.  Ztbl.  1899  II,  693).  —  Dev.  u. 
St.:  V.  Deventer  u.  v.  de  Stadt  (ZS.  ph.  Ch.  9,  53;  1892).  —  Gr.:  Graham  (^)  Phil.  Mag. 
22,  329;  1843;  *)  Phil.  Mag.  24,  401 ;  1844).  —  H. :  Holsboer  (Diss.  Amsterdam,  Auszug  in 
Versl.  Akad.  van  Vetensk.  1900/1901,  394;  Beibl.  26,  251;  1901).  —  L. :  Lemoine  (C.  r. 
125,  604;  1897).  —  P«'  Person  (Ann.  chim.  phys.  (3)  33,  449;  1851).  —  Pet. :  Petersen 
(ZS.  ph.  Ch.  11,  177,  1893).  —  Pf.:  Pfaundler  (Wien.  Ber.  (IIA)  71,  155;  1875).  —  R.:  Th. 
W.  Richards,  Rowe  u.  Burgess.  (Joum.  Amer.  chem.  Soc.  32,  1176,  1910).  —  R.  u.  D. :  Reicher 
u.  van  Deventer  (ZS.  ph.  Ch.  5,  562;  1890).  —  Rü. :  Rümelin  (ZS.  ph.  Ch.  58,  449,  1907).  — 
Sch.:  Scholz  (Wied.  Ann.  45,  193;  1892).  —  St.:  Stackeiberg  (ZS.  ph.  Ch.  26,  533;  1898).  — 
Stb. :  Staub.  (Diss.  Zürich  1890;  im  Auszug  Beibl.  14,  493;  1890).  —  Stw. :  Steinwehr,  (ZS.  ph. 
Ch.  38,  185,  1901).  —  Th.:  Thomsen  (Thermochem.  Untersuch.  Bd.  3,  Leipzig  1883).  —  T. : 
Tollinger  (Wien.  Ber.  (IIA)  72,  535;  1875).  —  V.-Th.:  Varali-Thevenet  (Cim.  (5)  4,  186;  1902).  — 
W. :  Winkelmann  (Pogg.  Ann.  149,  i;  1873).  —  Über  die  Berechnung  der  Verdünnungswärme 
nach  der  Kirchhoffschen  Formel  unter  Benutzung  allein  der  Gefrier-  und  Siedepunkte  konzen- 
trierter Lösungen  und  über  die  einschlägige  Literatur  s.  Jüttner  (ZS.  ph.  Ch.  38,  76;  1901)- 

Hinter  dem  Namen  eines  jeden  Autors  ist  in  Klammern  die  Beobachtungstemperatur  und 
der  Verdünnungsgrad  angegeben.     S.  bedeutet  Salz,  W.  Wasser,  gel.  =  gelöst,  verd.  =  verdünnt. 


A.  Säuren. 


Chlorwasserstoffsäure:  B.  (13—17".  HCl 
-f2,i7;  2,26;  2,50;  2,745;  2,77;  2,93;  3,20; 
3.45;  3>56;  3-70;  3.99;  5,07;  6,70;  10,54; 
14,90;  22,31;  48,0;  50,4;  110  H2O  mit  bzw. 
240;  210;  260;  180;  190;  200;  200;  220;  230; 

120;  240;  280;    160;   240;  160;    150;  100;  ICD; 

HO  H2O.  Beim  Verdünnen  der  Säure  von 
der  Formel  HCl+n  H2O  mit  sehr  viel  Wasser 

—  200  H2O  —  wird  die  Wärmemenge  Q  =  — ' 

n 

Kai.  frei).  —  Stw.  (ca.  16°.    i  MoL  in  0,2212 

Liter  auf  i  Mol.  in  20,  10,  7,  5,5  4,5  Mol.  im 

Liter:  bzw.  1,047;  1,012;  0,989;  0,958;  0,937 

Kai.;  I  Mol.  in  0,3754  Liter  auf  i  Mol.  in  20, 

10,  7,  5  Liter:  bzw.  0,643;  0,577;  0,546;  0,516 

Kai.;  I  Mol.  in  6,81   Liter  auf  i  Mol.   in  90, 

45,   30  Liter:  bzw.  0,275;   0,189;  0,176  Kai.; 

I  Mol.  in  4,243  Liter  auf  i  Mol.  in  220,  iio, 

80  Liter  bzw.  0,197;  0,105;  0,084  Kai.)  —  R. 

(20".  HCl .  20  HoO   auf   HCl .  200  H2O:  0,556 

Kai.  HCl .  8,81  HoO  auf  HCl .  200  H2O:  1,330 

KaL)  *). 

Brom  wasserstoffsäure:  B.  (13— 17<'.    HBr 

-f2,045;  2,061;  2,090;  2,22;  3,46;  7,04;  9,78; 
9,78;  9,78;  22,0;  32,17;  65,7;  133;  267  H2O 
mit  bzw.  225;  130;  130;  225;  245;  172;  22,3; 
40,9;  123;  250;  33,9;  67;  134;  268  H2O. 
Beim  Verdünnen  der  Säure  HBr— n  H2O  mit 

viel  Wasser  werden  O  =  — '- 0,20  Kai.  ent- 

n 


wickelt,  wenn  n  <  40  und  Q  = 
n  >  40  ist). 


12,06 


Kal.jwenn 


Jodwasserstoffsäure:  B.  (13—17".     HJ  + 
2,95;  3.00;  3,25;  3,67;  4,35;  8,02;  10,18; 


werden 


0,50  Kai.  entbunden,    wenn 


10,67;  19,5;  35,68;  106  H2O  mit  bzw.  350; 
350;  180;  180;  107;  140;  24,5;  25,4;  300; 
120;  70;  210  H2O.  Beim  Verdünnen  der  Säure 
HJ-f  n  H2O  mit  viel  Wasser  [(700  — n)H20] 
".74 
n 

n  <  20   ist,   und  — —  Kai. ,    wenn    n  >  20 
n 

ist). 

Fluorwasserstoffsäure:  Pet.  (21,5°.  i  Mol. 
Säure  in  5  kg  W.  auf  i  Mol.  Säure  in  10  kg 
W.). 

Schwefelsäure:  Gr.  ^)  (i  g-Äq.  der  Säuren 
H2SO4,  HaSOi-r  I,  2,  3,  4,  5,  7,  10,  14,  24,  36, 
48  H2O  mit  20000  g  W.).  —  Rü.  (ca.  12—16°. 
Differentiale  Verdünnungswärme  s.  S.885  Anm.) 
Die  differentiale  Verdünnungswärme  im  Kon- 
zentrationsbereich I  Mol.  Schwefelsäure  in 
23 — 27  Mol.  Wasser  ist  auch  von  v.  Stw.  (Diss. 
Göttingen  1901)  gemessen  worden  *). 

Phosphorsäure:  Pet.  (21,5°.  i  Mol.  Säure 
in  2  u.  4  kg  W.  auf  i  Mol.  Säure  in  bzw. 
4  u.  8  kg  W.).  —  RÜ.  (17—18«.  Differentiale 
Verdünnungswärme;  die  Lösungen  enthielten 
I   Mol.  Säure   auf  11,18   bis  30,10  Mol.  W.). 

Unterphosphorige  Säure:  Pet.  (21,5".  i  Mol. 
Säure  auf  i,  2,  4  kg  W.  auf  i  Mol.  Säure  in 
4  u.  8  kg  W.) 

Ameisensäure:  Th.  (19°-  i  Mol.  Säure  in  1/2; 

i;   2;   50;   100  Mol.  W.  verd.  mit  bzw.  14. 

^Vi,  49^2,  99^2,  199^2;  I,  49,  99,  I99;  4^, 
98,  198;  50,  150;  100  Mol.  W.). 


*)  s.  auch  Thomsen,  Thermoch.  Unters.  1,  81—86.  H2SO4  bezw.  2HCI,    2NaOH,  NazSO«, 
2NaCl  —  50,  100,  200  H2O  verd.  mit  50,  100,  200  H2O;  bei  7  u.  25". 

H.  Bottger. 


193.1 


Weitere  Literatur  über  Verdünnungswärme. 

(Fortsetzung.) 


Essigsäure:  Tb.  (19°.  i  Mol.  Säure  in  ^2: 
i;  1I2;  2;  4;  8;  20;  50;  100  Mol.  W.  verd. 
mit  bzw.  %,  I»  iy2,  iVz,  7  Vi,  iQ^'s.  49^/2, 
99  !2.    199  y2;    V2,    I,    3,   7,    19,  49,  99,  I99; 

Vi,    2Y2,    61/2,    18^2,    48^2,   98^2,    I98I2;     2,    6, 
18,     48,    98,    198;    4,    16,    46,    96,    196;     12,    42, 

92,  192;  30,  80,  180;  50,  150;  100  Mol.  W.). 


Monochloressigsäure:  Pet.  (21,5°.  Wie  bei 

Phosphorsäure). 
Bemsteinsäure:  Pet  {21,3°.  i  Mol.  Säure  in 

2  kg  W.  auf  I  Mol.  Säure  in  4  kg  W.). 
Weinsäure:  Th.  (19°.  i  Mol.  Säure  in  6;  20; 

=io;   100  ^\o\.  W.  verd.  mit  bzw.  14,  44,  94, 


194;  30,  80,  180;  50,  150;  IOC  Mol.  W.). 


B.  Salze. 


Wärme  beim 
",05; 
[  Mol. 


LiCl.  —  L.  (lo**.  12  Mol.  S.  im  Liter  wässe- 
riger Lösung  verdünnt  bis  auf  9,  6,  3,  i, 
0,5  Mol.  im  Liter.  —  18''.  5  Mol.  S.  im  Liter 
der  methylalkoholischen  Lösung  verdünnt  bis 
auf  3,  I,  0,5  Mol.  S.  im  Liter.  —  8  bis  15".  3  Mol. 
S.  im  Liter  der  äthylalkoholischen  Lösung  ver- 
dünnt bis  auf  2,  I,  0,5  Mol.  S.  im  Liter.)  — 
D.  u.  H.  (i  Mol.  S.  gel.  in  4  Mol.  W.  verd. 
mit  I  bis  18  Mol.  W.). 

NaCl.  —  P.  (o^  10»,  15-18°.  I.  TL  S.  in 
6,57  u.  7,28  Tln.  W.).  -  W.  (qO.  Wärme  beim 
Lösen  von  i  Tl.  S.  in  3,121;  3,444;  3,842; 
4,345;  4.998;  5,480;  7,112;  9,05;  12,504 
19,40;  32,37;  Tln.  W.  —  50 
Lösen  von  i  Tl.  S.  in  3,09;  5,15 
17,12;  26,03  Tln.  W.).  —  Th.  (18". 
S.  in  50;  IOC  MoL  W.  mit  bzw.  50;  150: 
100  MoL  W.)**).  —  Stb.  (o«.  Wärmeentw. 
bei  Herstellung  einer  p-prozentigen  Lösung; 
/)  =  34,455;  30,125;  25,370;  17,118;  9,447; 
2,632).  —  Seh.  (o".  6,  4,  2,  I,  \s,  i'4,  1,8, 
^i«  Mol.  S.  im  Liter).  —  Dev.  u.  St.  (18". 
I  Mol.  S.  in  20  Mol.  W.  auf  i  Mol.  S.  in 
200 Mol.  W.).  —  C.^)  (Lösungswärme  bei  17,5°, 
28,6",  36,5°,  101°.  Die  Lösungen  enthielten  25, 
75  und  250  g  S.  in  I  Liter  Lösung).  —  C)  (15°, 
36,7*  43,8",  46,6",  53,5»,  54,2".  31  g  S.  in  IOC  ccm 
Lösung  mit  400  ccm  W.  verdünnt).  —  V.-Th. 
(o».  0,2  bis  18  g  S.  in  100  g  W.).  —  St  (18" 
u.  o".  Wärme  beim  Lösen  von  i  Mol.  S.  in 
12,5,  25,  100,  oc  MoL  W.)  —  D.  u.  H.  (i  Mol. 
S.  gel.  in  9  Mol.  W.  verd.  mit  i  bis  13  Mol. 
W.).  —  Ru.  (13,6  u.  14,3°.  Differentiale  Ver- 
dünnungswärme;  die  Lösungen  enthielten  i  Mol. 
S.  in  20  und  25  Mol.  W.). 

NaBr.  —  D.  u.  H.  (i  Mol.  S.  gel.  in  n  Mol. 
W.  verd.  mit  i  bis  11  Mol.  W.).  —  Dev.  u. 
St  (16».  NaBr  -  6,77  H,0;  NaBr  -  14,06 
H2O;  NaBr  -  100  HjO  auf  NaBr  -  200  HgO.) 

NaJ.  —  Th.  (18,50.  I  MoL  S.  in  10;  20;  50 
Mol.  W.  mit  bzw.  10,  40,  90;  30,  70; 
50  Mol.  W.). 

NaNOs.  —  Ör.2)  (18».     10  bis   i   Äq.   S.   in 
^   IOC  g  W.).  —  P.  (Temp.  verschieden :  3  bis  23  ". 

I  Tl.  S.  in  5,   10,   20  Tln.  W.).    —    W.  (o«. 

Wärme  beim  Lösen  von  i  Tl.  S.  in  1,4267; 

1,6675;   2,0009;    2,496;   3,196;    3,995:   5,20; 

6,01;  8,80;  11,90;  17,80;  20,80;  26,80;  33,00 

Tln.  W.  —  50".  Wärme  beim  Lösen  v.  i  Tl.  S. 


in  3,03;  3,73;  4,81;  5,62;  8,40;  11,36;  16,64; 
19.19;  25,03;  31,29;  40,05;  49,98;  57,97; 
70,09  Tln.  W.).  —  Sch.  (0°.  11/2,  I,  I4,  lg. 
Vi«  Mol.  im  Liter.).  -  C.^)  (14,4°,  18°,  29,3", 
42",  89,7",  92,7".  80  g  S.  in  100  g  W.  mit 
400  ccm  W.).  —  V.-Th.  (0°.  0,2  bis  74  g  S. 
in  100  g  W.).  —  St  (17°.  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Mol,  S.  in  6^4,  12Y2,  25,  50,  100, 
200,  00  Mol.  W.  —  o  °.  Wärme  beim  Lösen  von 
I  Mol.  S.  in  25,  50,  100,  200,  oc  MoL  W.). 
—  D.  u.  H.  (i  Mol.  S.  gel.  in  7  Mol.  W. 
verd.  mit  i  bis  23  Mol.  W.).  —  Rä.  (ca.  n 
bis  15°.  Differentiale  Verdünnungswärme;  die 
Lösungen  enthielten  i  Mol.  S.  auf  6,35  bis  100,8 
Mol.  W.).  —  Bi.  1)  (25».  2,172  MoL  S.  in  1000  g 
W.  auf  1,510, 1,500  und  0,593  Mol.  S.  pro  Liter; 
1,510  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf  0,409  Mol. 
pro  Liter;  1,500  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf 
1,040  und  0,400  Mol.  pro  Liter).  —  Dev.  u. 
St  (17".  NaNOs  -  11.3  H2O  auf  NaNOs  -  200 
HoO.)*) 

Na.HPOi.  12  H2O.  —  P.  (28—36».  I  Tl.  S.  in 
5.  10,  20  Tln.  W.). 

NaHSOi.  —  Th.  (19**.  i  Mol.  S.  in  20;  50; 
100;  200;  400  .Wol.  W.  verd.  mit  bzw.  30, 
80,  180,  380,  780;  50,  150,  350,  750;  100, 
300,  700;  200,  600;  400  Mol.  W.). 

Na2S04.  10  H2O.  —  C.^)  (die  Lösungen  waren 
bei  15°  z.  T.  übersättigt,  z.  T.  ungesättigt. 
Jene  enthielten  200  g  S.  auf  100,  300  imd  500  g 
W.,  diese  200  g  S.  auf  700  und  750  g  W. 
100  ccm  der  einzelnen  Lösungen  wurder.  mit 
400  ccm  W.  verdünnt.  Die  Messung  der  Lö- 
sungswärme erfolgte  bei  sehr  verschiedenen 
Temperaturen,  um  die  Temperatur  zu  er- 
mitteln, bei  der  die  Verdünnungswärme  Null 
wird.).  —  V.-Th.  (o".  0,2  bis  12  g  S.  in 
100  g  W.)*)  **) 

NaXOs.  —  Rfi.  (16,9  und  15°.  Differentiale 
Verdünnungswärme;  die  Lösungen  enthielten 
I  Mol.  S.  auf  72,4  und  94,4  Mol.  W.)*) 

NaCCHsOz).  3H>0.  —  Bd.  (21».  i  Mol.  S. 
in  47,  17,  12,  7  Mol.  W.  mit  bzw.  o,  30, 
35,  40  Mol.  W.)*) 

KCl.  —  W.  (0°.  Wärme  beim  Lösen  von  i  Tl. 
S.  in  3,4;  3,97;  4,94;  6,4;  8,6;  11,4;  17,9; 
23,7;  32,9  Tln.  W.  —  50».  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Tl.  S.  in  3,04;  4,22;  5,58;  8,77;  11,60; 


*)  s.  auch  Thomsen,  Thermochem.  Untersuchungen  3,  97;  87;  106;  104. 

**)  Vergl.  auch  Anm.  *)  auf  S.  S8S. 


H.  Böttger. 


890 


193 


Weitere  Literatur  über  Verdünnungswärme. 

(Fortsetzung.) 


15,6;  250,2;  25,2;  29,4  Tln.  W.).  —  Sch.  (o". 
8,  3,  6,  2,  I,  1/2»  Vi,  Vs,  V16  Mol.  S.  im 
Liter).  —  C.^)  (13,4°,  29°,  40,3",  4I.5^  46.3°, 
56,3",  92,8°.  27,8  g  S.  in  100  g  W.  gel.  mit 
400  ccm  W.  verd.).  —  V.-Th.  (o " .  0,2  bis  30  g 
S.  in  100  g  W.).  —  St.  (18".  Wärme  beim 
Lösen  von  i  Mol.  S.  in  12%,  25,  100,  00 
Mol.  W.  —  0°.  Wärme  beim  Lösen  von  i  Mol. 
S.  in  12I/2.  25;  50;  100,  00  Mol.  W.).  —  D. 
u.  H.  (i  Mol.  S.  gel.  in  9  Mol.  W.  verd.  mit 
I  bis  18  Mol.  W.).  —  Rü.  (13,4  und  14,4°. 
Differentiale  Verdünnungswärme;  die  Lösungen 
enthielten  i  Mol.  S.  auf  20  und  25  Mol.  W.). 
—  Bi. ')  (25*'.  4,492  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf 
3,808,  3,804,  0,673,  0,666  und  0,218  Mol.  S. 
pro  Liter;  3,804  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf 
3,127  Mol.  S.  pro  Liter;  3,127,  2,564,  2,053, 
1,05  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf  bzw.  2,564, 
2,053,  1,670,  0,036  Mol.  S.  pro  Liter;  1,461 
Mol.  S.  pro  Liter  auf  0,062  und  0,058  Mol.  S. 
pro  Liter).  —  Dev.  u.  St.  (17".  KCl  +  13,13 
H2O  u.  KCl  +  25,1  H2O  verd.  auf  KCl  +  200 
H,0). 

KBr.  —  Th.  (18,9°.  I  Mol.  S.  in  10  Mol.  W. 
verd.  mit  40  MoL  W.).  —  Sch.  (o".  4,  2,  i 
¥2,  ^4»  Vs,  Vi  6  Mol.  S.  im  Liter).  —  D.  u. 
H.  (i  Mol.  S.  in  10  bis  27  Mol.  W.).  —  Rü. 
(13,7  u.  1 1,5°.  Differentiale  Verdünnungswärme. 
Die  Lösungen  enthielten  i  Mol.  S.  auf  20  u. 
25  Mol.  W.). 

KJ.  -  Sch.  (o«.  7 1/2,  4,  2,  I,  1/2,  1/4,  Vs,  V,o 
Mol.  S.  im  Liter).  —  D.  u.  H.  (i  Mol.  S.  gel. 
in  6  Mol.  W.  verd.   mit  i  bis  24  Mol.  W.). 

KCN.  —  Th.  (18,6".  I  Mol.  S.  in  62,5  Mol.  W. 
verd.  mit  87,5  Mol.  W.). 

KCIO3.  —  Bd.  (20».  I  Mol.  S.  in  100,  60,  50, 
40,  30,  20  Mol.  W.  mit  bzw.  o,  40,  50,  60, 
70,  80  Mol.  W.).  —  St.  (16".  Wärme  beim 
Lösen  von  i  Mol.  S.  in  125,  250,  500,  00 
Mol.  W.). 

KCIO4.  —  St.  (16°.  Wärme  beim  Lösen  von 
I  Mol.  S.  in  500,  1000,  00  Mol.  W.). 

KBrOa.  —  St.  {16°,  Wärme  beim  Lösen  von 
I  Mol.  S.   in  250,  500,  00  Mol.  W.). 

KJO».  —  St.  (16".  Wärme  beim  Lösen  von 
1  Mol.  S.  in  250,  500,  00  Mol.  W.). 

KNO3.  —  QrJ)  (17,5".  6-1  Äq.  in  2455  g 
W.).  —  P.  (o«  bis  15».  I  Tl.  S.  in  5,5,  10, 
20  Tln.  W.).  —  W.  (o".  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Tl.  S.  in  5,05;  6,53;  9,0;  11,9;  17.89; 
24,10;  32,73  Tln.  W. —  50".  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Tl.  S.  in  3,05;  4,15;  5,62;  8,40;  11, ii; 
15,31;  19,8  Tln.  W.).  -  Stb.  (o«.    Wärmeent- 


wicklung bei  der  Herstellung  einer  jo-prozent. 
Lösung;  p^  13,116;  11,432;  9,080;  6,103; 
2,347)-  -  Sch.  (oo.  1,3,  I,  1/2,  1/4,  i/g,  V,o 
Mol.  S.  im  Liter).  —  C")  (41,5",  49,3^  57,2^ 
88",  92  '*.  25  g  S.  in  100  g  W  gel.  mit  400  ccm 
W.  verdünnt).  —  V.-Th.  (o".  0,2  bis  14  g 
S.  in  100  g  W.).  —  St.  (15**.  Wärme  beim 
Lösen  von  i  Mol.  S.  in  25,  50,  100,  200, 
31 14»  62^2,  125,  250,  00  Mol.  W.  —  o*^.  Wärme 
beim  Lösen  von  i  Mol.  S.  in  50,  100,  200, 
oc  Mol.  W.).  —  Rü.  (13,35  und  13,0».  Diffe- 
rentiale Verdünnungswärme;  die  Lösungen 
enthielten  i  Mol.  S.  auf  24,24  und  33,19  Mol. 
W.).  —  Bi.^)  (25".  2,380  Mol.  S.  in  1000  g 
W.  auf  2,049,  1,550  und  0,291  Mol.  S.  pro 
Liter.  2,028,  1,750,  1,578,  1,576,  1,500  Mol. 
S.  in  1000  g  W.  auf  bzw.  1,750,  1,500,  0,493, 
o>637,  0,280  Mol.  S.  pro  Liter.). 

KHSO4.  —  Th.  (19".  I  Mol.  S.  in  50;  100; 
200;  400  MoL  W.  mit  bzw.  50,  150,  350, 
750;  100,  300,  700;  200,  600;  400  Mol.  W.). 

K2SO4.  —  Stb.  (o».  Wärmeentw.  bei  der  Her- 
stellung einer  p-prozent.  Lösung;  p^  8,356; 
6,609;  5,054;  2,807;  1,342).  —  Sch.  (o".  0,977, 
¥2,  Vi,  Vs,  Vu  Gramm-Äq.  im  Liter.  —  V.-Th. 
(o".  0,2  bis  10  g  S.  in  100  g  W.).  —  Rü. 
(14,6  u.  14,4".  Differentiale  Verdünnungs- 
wärme; die  Lösungen  enthielten  i  Mol.  S.  auf 
roo  und  150  Mol.  W.) 

K2Cr207.  —  St.  (17,5°.  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Mol.  S.  in  167,  250,  500;  1000,  00 
Mol.  W.). 

KaCOg.  —  Rü.  (15  u.  14,1".  Differentiale  Ver- 
dünnungswärme; die  Lösungen  enthielten  iMol. 
S.  auf  10,44  u"d  16,69  Mol.  W.)*). 

KC2H3O2*). 

NH4CI  **).  —  W.  (o".  Wärme  beim  Lösen  von 
I  Tl.  S.  in  4,00;  6,67;  10,02;  17,5;  33,0  Tln. 
W.  —  50".  Wärme  beim  Lösen  von  i  Tl.  S. 
in  3;  4;  5,71;  9,98;  14.99;  25  Tln.  W.).  —  St. 
(18**.  Wärme  beim  Lösen  von  i  Mol.  S.  in  10, 
20,  40,  100,  cx)  Mol.  W.).  —  D.  u.  H.  (i  Mol.  S. 
gel.  in  12  Mol.  W.  verd.  mit  i  bis  13  Mol. 
W.).  —  Rü.  (20  u.  25".  Differentiale  Ver- 
dünnungswärme. Die  Lösungen  enthielten 
I  Mol.  S.  auf  20  u.  25  Mol.  W.)*). 

NH4NO8**).  —  Gr.  ')  (19".  34  bis  2  Äq.  in 
2455  g  W.).  —  W.  (o*^.  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Tl.  S.  in  2,5;  3,333;  5.0;  9,99;  32.87 
Tln.  W.  —  50°.  Wärme  beim  Lösen  von  i  Tl.  S. 
in  3,04,  10,  20,  30,  40  Tln.  W.).  —  T.  (4,81 
bis  22,11".  I  Mol.  S.  in  2,96,  3,0,  3,49,  3,69, 
4,45,  10,04,  10,45,  10,53,  15.64,  20,0,  48,42 
Mol.  W.  gelöst  und  jedesmal  verdünnt,  bis 
I  Mol.  S.  in  100  Mol.  W.  gelöst  war.)  —  D. 


*)  s.  auch  Thomsen,  Thermochem.  Untersuchungen,  3,  106;  103;  109. 
**)  Über   die   Verdünnungswärme   der    Lösungen    von    NH4HSO4,    (NH4)2S04,    NH4HCO3, 
(NH4)2C4H406  s.  Thomsen,  Thermochem.  Untersuchungen,  3,  94;  88;  107;  105. 

"~"  H.  Böttger. 


193  f 


891 


Weitere  Literatur  über  Verdünnungswärme. 

(Fortsetzung.) 


u.  H.  (i  Mol.  S.  gel.  in  3  Mol.  W.  verd.  mit 
I  bis  15  Mol.  W.).  —  Rfi.  (10,65  u.  i2<». 
Differentiale  Verdünnungswärme.  Die  Lö- 
sungen enthielten  i  Mol.  S.  auf  3,30  u.  6,95 
Mol.  W.)*). 

NH^CzHsO,  **).  -  D.  u.  H.  (I  Mol.  S.  in  3 
bis  20  Mol.  W.)*). 

CaCU.  —  P.  (i  TL  Hexahydrat  in  0,849,  3,64, 
10,0  12,02,  18,1,  26,0  Tln.  W.  bei  bzw.  6,64°, 
24,7»,  22,6»,  8^0,  21,4«,  y^S",).  —  D.  u.  H. 
(i  MoL  S.  gel.  in  10  Mol.  W.  verd.  mit  i  bis 
14  MoL  W.).  —  Rfi.  (14,3  u.  14,8°.  Differentiale 
Verdünnungswärme.    Die  Lösungen  enthielten 

I  Mol.  S.  auf  15,05  und  20,18  Mol.  W.).  — 
Dev.  u.  St.  (i5ö"-  CaCl,.6H,0  -  2,183  H,0 
auf  CaClj  .  6H.0  -  200  H,0)  ♦). 

Ca(NO»)i.  —  D.  u.  H.  (i  MoL  S.  gel.  in  8  Mol. 
W.  verd.  mit  i  bis  16  Mol.  W.  Weiter  i  Mol. 
S.   in  30  MoL  W.  gel.  und  dann  mit  6  und 

II  Mol.  W.  verd.).  —  Rfi.  (15,85  bis  20,20». 
Differentiale  Verdümiungswärme;  die  Lösungen 
enthielten  i  MoL  S.  auf  8,85  bis  202  Mol.  W.). 

SrCI,.  —  D.  u.  H.  (i  MoL  S.  gel.  in  14  Mol. 
W.  verd.  mit  i  bis  16  Mol.  W.). 

Ba(NO>)^.  —  St.  (16".  Wärme  beim  Lösen 
von  I  Mol.  S.  in  250,  500,  1000,  c»  Mol.  W.). 
—  Bi.  ^)  (25".  0,705  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf 
0,510;  0,506;  0,503  und  0,191  Mol.  S.  pro  Liter. 
0,510  Mol.  S.  in  1000  g  W.  auf  0,286  MoL  S. 
pro  Liter.  0,506  Mol.  S.  1000  g  W.  auf  0,360 
und  0,137   Mol.  S.  pro  Liter). 

MgCU.  —  D.  u.  H.  (i  MoL  S.  gel.  in  12  MoL 
W.  verd.  mit  i  bis  30  Mol.  W.)*). 

Mg(N03)».  —  D.  u.  H.  (i  Mol.  S.  gel.  in 
5  Mol.  W.  verd.  mit  i  bis  11  Mol.  W.)*). 

MgSO*.  —  Bd.  (16  bis  17«.  i  Mol.  S.  in  50, 
20,  18,  16,  15,  13,  12,  II  MoL  W.  mit  bzw. 
o.  30.  32,  34.  35»  37.  38»  39  Mol.  W.).  — 
Rfi.  (15  u.  16°.  Differentiale  Verdünnungs- 
wärme; die  Lösungen  enthielten  i  Mol.  S.  auf 
34,93  und  52,68  MoL  W.)*). 

ZnCU***).  —  Bi.  -)  (Zahlenangaben  fehlen.)  — 
R.    (Beim  Verdünnen  der  Lösung  von   125  g 


Zink  in  überschüssiger  Salzsäure  mit  1013,7  g 
W.  werden  bei  20"  pro  Grammatom  Chlor 
0,868  Kai.  frei)*). 

ZnSO* ***).—  Bi.*).  (Zahlenangaben  fehlen.)*). 

Cd SO4. 8  3  HjO.  —  H.  (5»,  15»,  25».  I  MoL  S. 
in  (x — 8  3)  Mol.  W.,  wo  1=400,  100,  30,6, 
13,6  ist).   —  Bi.*).    (Zahlenangaben  fehlen). 

CdCU.  —  (R.  Beim  Verdünnen  der  Lösung  von 
60  g  Cadmium  in  überschüssiger  Salzsäure  mit 
1043,4  g  W.  werden  bei  20*  pro  Grammatom 
Chlor  1,262  Kai.  frei). 

AlCls-  —  R.  (Beim  Verdünnen  der  Lösung  von 
125  g  Aluminium  in  überschüssiger  Salzsäure 
mit  1020,9  gW.  werden  bei  20°  pro  Gramm- 
atom Chlor  0,567  Kai.  frei). 

KAUSO,), .  12  H,0.  —  Bd.  (20».  i  MoL  S.  in 
200,  100,  80,  60,  40,  20,  10  MoL  W.  mit  bzw. 
o,  100,  120,  140,  160,  180,  190  Mol.  W.). 

NH4Al(S04)j.l2H20.  —  Bd.  wie  beim  KaU- 
alaun. 

MnCNO,),*). 

FeClj.  —  R.  (Beim  Verdünnen  der  Lösung  von 
60  g  Eisen  in  überschüssiger  Salzsäure  mit 
io49,V  g  W.  werden  bei  20"  1,339  KaL  frei). 

NiCU*). 

CuCli.  -  R.  u.  D.  (18».  I  Mol.  CuCli  in  12,124; 
12,53;  21,9  Mol.  W.  auf  I  Mol.  CuCl,  in  200 
Mol.W.).  (Daselbst  ausführliche  Berechnung)*). 

Cu  SO4 . 5  H2O.  —  Seh.  (o».  zVz,  I,  Vi,  Vi, '/, 
Grammäq.  S.  im  Liter).  —  BL*).  (Zahlen- 
angaben fehlen)*). 


Pb  (N03)2.  —  Bd.  (14  bis  15".  i  MoL  S.  in 
200,  30,  25,  20  Moi.  W.  mit  bzw.  o,  170, 
175,  180  Mol.  W.). 

Rohrzucker.  —  St.  (Wärme  beim  Lösen  von 
I  Mol.  in  25,  50,  100,  200  Mol.  W.). 

Harnstoff.  —  Krtunmacher,  ZS.  BioL  61,  317; 
1908.  Lösungswärme  von  der  Konzentration 
unabhängig  3,54  Kai.  pro  MoL,  Verdünnungs- 
wärme also  NulL 


*)  s.  auch  Thomsen,  Thermochem.  Untersuchungen,  3,  96;  102;  109;  iio;  100;  89;  iii; 
89;  loi;  113;  112;  91;  loi. 

**)  Über  die  Verdünnungswärme  der  Lösungen  von  NH4HSO4,  {NH4)iS04,  NH4HCO3, 
(NH4)2C4H40«  s.  Thomsen,  Thermochem.  Untersuchungen,  3,  94;  88;  107;  105. 

***)  Über  die  Verdünnungswärme  der  Lösungen  von  Zn(NO,),  und  Zn((^H30j)2  s.  Thomsen, 
Thermochem.  Untersuchungen,  3,  99;  104. 


H.  Böttger. 


892 


194 


Wärmetönungen  beim  Mischen  zweier  neutraler  Flüssigkeiten. 

Die  Wärmetönungen,  welche  beim  Mischen  zweier  neutraler  Flüssigkeiten  auftreten,  sind  teilweise  ausgedrückt 

durch  die  Temperaturänderung,    welche   die  Mischung   erfährt,   teilweise  sind  sie  in  g-kalorien  angegeben  und, 

wenn  nicht  etwas  anderes  ausdrücklich  bemerkt  ist,  auf  i  g  der  Mischung  bezogen. 

Lit.  S.  894. 
MT  ==  Mischtemperatur.     Wt  =  Wärmetönung  in  g-kalorien,  auf  i  g  der  Mischung  bezogen. 

Wärmetönungen  für  Alkohol-Wassergemische  (E.  u.  m.  Böse),   [g-kai.  pro  g  Mischung.] 


Gewichts- 
prozente 

Alkohol 


Methylalkohol— Wasser 
Mischtemperatur 


42,37 


0.00 

19,69 

+3,16 

+2,63 

6,15 

5,02 

8,16 

6,88 

9,48 

8,31 

10,37 

9,28 

10,93 

9,96 

11,08 

10,20 

10,89 

10,07 

10,52 

9,76 

10,06 

9,38 

9,54 

8,90 

8,93 

8,31 

8,23 

7,63 

7,45 

6,93 

6,62 

6,14 

5,^7 

5,26 

4,62 

4,32 

3,38 

3,13 

+  1,89 

+  1,68 

Äthylalkohol  —  Wasser 
Mischtemperatur 

0       I      0       i      0     I       0 
0,00       17,33     42,05  !    74>o 


Propylalkohol — Wasser 

Mischtemperatur            | 

0 

0             0 

0 

0,00 

21,03     43,44 

79,7 

+3,00 

+  2,05 

+  0,93 

-0,55 

5,64 

3,68 

1,55 

— 1,60 

7,56 

4,75 

1,82 

8,49 

4,92 

1,60 

8,31 

4,58 

1,23 

7,57 

4,15 

0,83 

6,72 

3,61 

0,42 

5,91 

3,04 

+  0,00 

5,10 

2,47 

—0,45 

4,29 

1,93 

-0,86 

3,55 

1,42 

—1,23 

2,83 

0,92 

-1,58 

2,17 

0,45 

—1,90 

1,57 

+  0,00 

—2,16 

1,02 

—0,40 

-2,38 

0,55 

—  0,65 

-2,51 

+  0,20 

—0,83 

—2,37 

+  0,00 

—0,75 

— 1,92 

— 0,07 

— 0,46 

-1,14 

Gewichts- 
prozente 

Wasser 


5 
10 

15 
20 

25 
30 
35 
40 
45 
50 
55 
60 

65 
70 

75 
80 

85 
90 

95 


+  1,94 
3,66 
5,01 
6,05 
6,80 
7,27 
7,44 
7,42 
7,24 
6,90 

6,53 
6,07 

5,54 
5,00 
4,40 
3,70 
2,85 
1,85 
+0,87 


+  3,56 
6,71 

9,17 
10,89 
11,80 
12,00 
11,61 
10,74 
9,68 
8,69 

7,74 
6,78 

5,84 
4,93 
4,08 

3,34 

2,69 

2,01 

+  1,19 


+  2,80 

5,22 

7,24 
8,61 
9,27 

9,39 
9,09 
8,50 
7,81 
7,06 
6,27 
5,40 
4,60 

3,83 
3,13 
2,50 
1,95 
1,39 
+  0,76 


+  1,74 
3,37 

4,44 
5,08 

5,37 
5,33 
5,08 
4,69 
4,17 
3,55 
2,95 
2,40 

1,90 
1,42 
1,01 
0,64 
0,36 
6,16 
+0,04 


+  0,81 
+  1,20 


— 1,64 

—  1,30 

—  0,81 


95 
90 
85 
80 

75 
70 
65 
60 

55 
50 
45 
40 
35 
30 

25 

20 

15 
10 

5 


Äthylalkohol— Wasser  (Winkelmann  (2)). 


Ge- 
wichts- 
prozente 
Alkohol 


Mischtemperatur  u. 
Wärmetönung 


Ge- 
wichts- 
prozente 
Alkohol 


Mischtemperatur  u. 
Wärmetönung 


Ge- 
wichts- 
prozente 
Alkohol 


Mischtemperatur  u 
Wärmetönung 


,o| 


30 


MT. 
Wt. 

'\Wt. 
|MT. 

iwt. 


o« 

2,5» 

19,2» 

6,368 

6,262 

4,962 

0" 

2,40 

19,3" 

10,680 

10,472 

8,182 

0" 

3,1" 

19,5° 

12,018 

11,550 

9,066 

28,8» 

4,325 
29,6" 

6,926 
29,1° 

7,599 


rMT. 
4°{wt. 
(MT. 


50 


IWt. 


^°lWt. 


10,968 
o« 

9,055 
o" 

7,086 


4,2" 
10,308 

3,7" 

8,555 

4,8" 

6,540 


17,2" 

8,544 
17,20 

7,010 
18,0° 

5,280 


29,7" 

6,692 
28,9" 

5,535 
30,1" 
3,981 


MT. 


Hm. 

So'^'r- 
^°lWt. 

/MT. 

IWt. 


90 


o"  5,1" 
5,191  4,633 

o"  14,3" 
3,329  13,093 

o"  !3,7" 
1,845  [1,761 


18,2" 

3,815 
18,5" 

2,338 
16,9" 

1,329 


Gemische  zweier  Alkohole  (E.  u.  m.  Böse). 


Gewichtsprozente 


Methyl- 
alkohol 


Äthyl- 
alkohol 


Misch-  Tem- 

tem-      {  peratur- 
peratur   ;  änderung 


Wärmetönung 

für 
I  g  Mischung 


Gewichtsprozente 


Methyl- 
alkohol 


Äthyl- 
alkohol 


Misch- 
tem- 
peratur 


Tem-      Wärmetönung 
peratur-  |  für 

änderung    i  g  Mischung 


85,87 
67,83 
32,17 


14,13 
32,17 
67,83 


4-0,30" 

+0,27 

+0,27 


-^,05" 

— 0,08 
— 0,12 


-0,035 
0,065 
-0,077 


49,6 

32,3 


50,4 

67,7 


20,79" 
20,8 1 


Methyl- 
alkohol 


70,84 

47  44 
32,84 


Propyl- 
alkohol 


Methyl- 
alkohol 


Propyl- 
alkohol 


29,16 
52,56 
67,16 


+  0,30 

+0,34 
+0,31 


—0,74 
—0,95 
— 0,80 


-0,452 

-0,535 
■  0,492 


82,41 
67,46 
50,03 
25,56 


17,59 
32,54 
49,97 
74,44 


21,34 
21,47 
21,12 
21,27 


—  0,01^ 
— 0,01 


-0,50 
-0,65 

-0,75 
-0,54 


0,007 
-0,007 


-0,341 
-0,456 
-0,502 
-0,360 


Äthyl- 
alkohol 


Propyl- 
alkohol 


Äthyl- 
alkohol 


62,17 
45,20 


37,83 
54,89 


-fo,27     I    —0,24     i      — 0,142 
+0,27     1    — 0,21  —0,112 


49,58 
32,86 


Propyl- 
alkohol 


50,42 

67,14 


21,54 
21,02 


—0,19 
— 0,21 


—  0,125 
— 0,140 


Mahlke. 


I 


194  a 


893 


Wärmetönungen  beim  Mischen  zweier  neutraler  Flüssigkeiten. 

Lit.  s.  S.  894. 


Äthylalkohol-Schwefel- 
kohlenstoff Winkelmano  (i 


Gewichts- 
prozente 
Alkohol 


Mischtemperatur  u. 
Wämietönung 


Athylalkohol-Benzin 

Winkelmano  (i). 


Gewichts- 
prozente 
Alkohol 


Mischtemperatur  u. 
Wärmetönun? 


Benzin-Schwefelkohlenstoff 

Winkelmano  (i). 


Gewichts- 
prozente 
Benzin 


Mischtemperatur  u. 
Wärmetönung 


30 


90 


I  A\T. 
I  Wt. 
(  MT. 
I  Wt. 
(  MT. 

I  wt. 

I  MT. 

1  wt. 

I  MT. 
[Wt. 
I  MT. 
(  Wt. 
IMT. 
\  Wt. 
(MT. 
i  Wt. 


1,6512 

o" 
2,0342 

o" 

2,1744 

o'^ 
2,1990 

o« 
2,0804 

o« 

1,7880 

o« 

i»3"4 
0° 

0,7045 


4.1" 
1,7608 

4,8» 
2,1133 

5,5» 
2,2956 

4,0" 
2,2735 

3-8° 
2,1132 

3.2" 
1,8042 

4.2" 
1,3388 

3.3" 
0,7200 


Id,4 
2,0688 

I5.0*' 
2,2757 

15,2' 
2,5140 

15.9" 
2,5020 

15,5° 
2,2212 

15,3" 
1,9215 

15,2" 
1,4088 

15,1'' 
0,7715 


30 


40 


60 


90 


f  MT. 
1  Wt. 
I  MT. 
(  Wt. 

MT. 

Wt 
I  MT. 
i  Wt. 
f  MT. 
I  Wt. 
I  MT. 
1  Wt. 
[MT. 
I  Wt. 
(MT. 
[  Wt. 


0,9666 

o« 
1,2552 

o» 
1,4469 

o" 

1.5316 

o" 

1.4624 

o« 

I.36I4 

o" 

1,0548 

o« 
0,6092 


3,1° 
1,0323 

5.3° 
1,3784 

5.6» 
1.5652 

5,3» 
1,6170 

5.9" 
1,5320 

4.8» 
1,3887 

5.2» 
1,0678 

3,6» 
0,6145 


15.2" 
1,2942 

14.9" 
1,6024 

14,8" 
1.7535 

14.7» 
1,8054 

i5,o** 
1,6408 

15,0» 
1,4496 

14,8« 
1,0940 

15,0° 
0,6351 


30 


90 


(MT. 
\  Wt. 
I  MT. 
i  Wt. 
I  MT. 
i  Wt. 
I  MT. 
(  Wt. 
|MT. 
(  Wt. 
(  MT. 
\  Wt. 
(  MT. 
i  Wt. 

(mt. 
iwt. 


0,7172 

o« 
1,1614 

o' 

1.4578 

0° 
1,5985 

o" 

1,5066 

o" 

1,2509 

o" 

0,9200 

o" 

0,5058 


4.2" 

0,7161 
4.2" 

1,1582 

4.7» 
1.4433 

5.0" 
1,5770 

3.7» 
1,4952 

2,9» 
1,2474 

4.5» 
0,9144 

3.8» 
0,5040 


15.1» 
0,7110 

15.6» 
1,1426 
14.6» 

Ir4I45 

14.4» 
1,5455 

14.6» 
1.4598 

13.7» 
1,2250 

14.5» 
0,9096 

14.7» 
0,4995 


Qlykol-Wasser  (Schwers) 

Wärmetönung   in   g-kalorien  bezogen  auf  ein  g  einer 

Mischung   von  p  Mol. -Proz.    Glykol    und   (100-^) 

Md.-  Proz.  Wasser. 


Anilin-Xylol 

(Clark). 


MT. 


Xylol-Amyl- 
alkohol 

(Clark). 

MT.  =  o» 


Chloroform- 
Äther 

(Guthrie). 

MT.  =  17,6*» 


Mol.- 
Proz. 
Blykol 


(100  -;,) 

MoL-Proz 

Wasser 


Wärmetönung 


MT.  =  i7<'|      32" 


55» 


76» 


Gewichts- 
prozente 
Xylol 


Wärme- 
tönung 
pro  I  g 
Mischung 


Gewichts- 
prozente 
Xylol 


Wärme- 
tönung 
pro  I  g 
Mischung 


Gewichts- 
prozente 
Chloroform 


Beim 
Mischen 
eintret 
Tempera- 
tursteig. 


(lOO  -p)=go 
80 
70 
60 
50 
40 

30 
20 
10 


+  124,14  -f  102,61  +94,88, +88,74 

169,91  154.34  140.19  135,69 

177,59  160,68  148,42;  138,50 

184,34  159,98  144.71;  133.93 

174,12  146,88  133,16;  126,88 

151,71  126,90  115,57  112,51 

101,01  ;       85,30     78,37      78,45 

83,47  I       70,49      64,74      64,80 

+41,70  ;  +35,23+32,37+32,42 


21,4 
34,0 
42,0 

50,9 
68,3 

72,4 


+  1,59 
2,28 

2,49 

2,68 

2,58 

+  2,38 


27,3 
35.2 
46,9 

53.5 
60,8 

79.4 


~o,9i 
1.25 
1.53 
1,62 

1,57 
+  1,07 


33,33 
50,00 
61,8* 
66,67 
75,00 
80,00 


8,0« 
11,0 

11,7 

II.5 

10,9 

9.6 


♦  I  CHCI3+1   C4H10O. 


WärmetÖnungen  nach  Bussy  u.  Buignet  (] 


Wärmetönungen  nach  Bussy  u.  Buignet  (2). 
MT.  =  18.50" 


Mischungen 


Misch- 
tem- 
peratur 


Beim 
Mischen 
eintretende 
Tem- 
peratur- 
änderung 


Mischungen 


^f"^    Änderung 
1n^^      derTem- 
kalorien      P^«-?'»^ 
für  I  e-         beim 

M;  „u     ~   Mischen 
tscnung 


50  com  Äthylalkohol  +  50  ccm  Schwefel- 
kohlenstoff 
50  „  Chloroform  +5occm       „ 
50  „  Äthyläther  +50  „  „ 

50  „       „  +50  „  Alkohol 

50  „  Terpentinöl +50  „        „ 
50  „  „         +50 


21,90"  I    —  5,90' 


Essigsäure  +50 
Äthyläther  -f5o 
Chloroform  +50 
Alkohol  -i-50 
Äthyläther  +50 


Schwefel- 
kohlenstoff 
Wasser 
Terpentinöl 
Alkohol 
Wasser 
Chloroform 


21,60 
21,40 

23,40 
22,40 
21,60 

16,00 
22,60 
20,10 
22,00 
22,00 


—  5.00 

—  3,55 

—  3.20 

—  2,40 

—  2,20 

—  1,20 

—  0,60 
+  2,90 
+  7.30 
+  14,40 


62,30  g  Schwefelkohlenstoff 

+37,70  gÄthylalkohol 
50      „  „  +50      „  Chloroform 

60,64,,  ..  +39,36,,  Äthyläther 

45,32  „  Alkohol  +54.68  „  „ 

8,80  „      „        +91,20  „  Chloroform 
39,34,.      "        +60,66,, 
33,34  „  Äthyläther +66,66  g       „ 
46      „  Alkohol  +54       g  Wasser 
50      „  Cyanwasserstoff 

+50 
2  Mol  „  +1  Mol  „ 

I     „  „  +2     „ 


,312  —  5,90* 


—1,413  ;— 
-1,618  — 
— 1,840  — 
—0,716  — 

+1,775  + 
+6,297  + 
+8,037  + 


Mahlke. 


5,10 
3,60 
3,60 
2,40 
2,40 
14,40 
8,30 

9,75 
8,50 

7,75 


894 


194  b 


Wärmetönungen  beim  Mischen  zweier  neutraler  Flüssigkeiten. 

Lit.  s.  am  Schluß  der  Seite. 


Wärtnetönungen  nach  Timofejew. 

Wärmemenge    in    g-kalorien,    welche   entsteht,    wenn    eine    Grammmolekel   der   betreffenden   Flüssigkeit   eine 
unendliche  Verdünnung  durch  das  Lösungsmittel  erfährt. 


Molekulare 

Mischungswärme 

von: 


bei  unendlicher  Verdünnung  mit 


Benzol 

Toluol 

Heptan 

Oktan 

— 

0 

—0,69 

— 0,70 

—1,05 

—0,54 

— 

— 

+0,24 

— 

— 

—0,56 

-0,16 

—    , 

—0,17 

z 

— 1,16 
— 0,10 

— 

— 

— 

—  0,16 

— 

—  1,21 

— 

—0,30 

— 

— 

— 

(—2,8) 

— 1,1 

(-2,3) 

— 

—4,0 

— 

-0,8 

— 

—3,5 

— 

— 2,2 

— 

-^,45 

—0,30 

— 

— 

Chlorid 


ChlorO-  I  Tetrachlor- 
form     I  kohlenstoff 


Pyridin    Anilin 


Schwefel- 
kohlenstofl 


Benzol   .     .     . 
Heptan .     .    . 
Chloroform 
Tetrachlorkohlen 

Stoff  .  .  . 
Pyridin .  .  . 
Anilin  .  .  . 
Äthyläther 
Äthylacetat  . 
Aceton  .  .  . 
Methylalkohol 
Äthylalkohol  . 
Propylalkohol 
Essigsäure  .     . 


—0,23 
—0,48 


+0,3 


+0,43 
+0,73 


+  1,84 
—0,30 
+2,1 
+2,17 
+  1,9 
(-1,5) 
—2,3 
-2,6 

+0,50 


— 0,12 
—0,24 


-0,30 
— 2,10 
+0,50 
—0,07 
—0,4 
(—1,60) 


0,45 


—1,36 

+  1,48 

+0,30 


— 0,20 
— 0,06 

+0,55 
+0,13 
+0,04 


—  0,60 

—2,43 
o 

—1,08 


+0,02 
—0,54 


-0,67 
-0,68 
-0,58 

-0,42 


— 1,00 
-1,56 
— 1,80 

— 1,60 


Äthyl- 
äther 


Äthyl- 
acetat 


Aceton 


Äthyl- 
alkohol 


Methyl- 
alkohol 


Propyl- 
alkohol 


Isobutyl- 
alkohol 


Isoamyl- 
alkohol 


Essigsäure 


Benzol  .     .     . 
Heptan .     .     . 
Chloroform 
Tetrachlorkohlen 

Stoff  .  .  . 
Pyridin  .  .  . 
Anilin  .  .  . 
Äthyläther 
Äthylacetat  . 
Aceton  .  .  . 
Methylalkohol 
Äthylalkohol  . 
Propylalkohol 
Essigsäure  .     . 


+  2,01 


(-0,6) 
(-0,9) 


—0,14 
—1,34 
+  1.34 


+0,72 


—  1,30 

—  1,80 


—0,26 
—  1,72 
+  1,16 


+  1,30 
-0,15 

— 1,22 
+0,33 


—0,36 

-  0,63 
+  1.44 

+0,21 
+0,54 
+  0,24 

—  1,15 


—0,36 
—  i,ii 
+  1,14 

+  0,16 
+  1,00 

+0,68 

—0,74 
—0,50 


+0,19 


-0,54 
-0,39 
+  1,12 

+0,2 

—0,36 

-1,31 


-0,34 


-0,76 
—0,40 

—0,3 
— 1,60 

—0,66 


-0,70 
0,30 


-0,54 
—1,29 

+0,58 

— 0,2 
+6,5 
+  6,9 
+0,40' 

+0,13 
+0,20 

o 

-0,48 
-0,73 


Literatur,    auch   in  der  vorstehenden    Tab.  nicht  benutzte. 


Alexejew,  Wied.  Ann.  28,  305;  1886. 

Emil  Böse,  Phys.  ZS.  6,  548;  1905;  C.  r.  143,  1227; 

1906;   Phys.  ZS.  7,  503;   1906;   ZS.  ph.  Chem.  68, 

585;  1907;    Phys.  ZS.  8,  87  u.  951;  1907;  ZS.  ph. 

Chem.  65,  458;  1909. 
Emil  u.  Margarethe  Böse,  Gott.  Nachr.  1906,  306. 
Bussy  u.  Buignet  (i)  C.  r.  69,  672;  1864;   (2)  C.  r. 

64,  330;  1867. 

B.  M.  Clark,  Phys.  ZS.  6,  154;  1905;  Phys.  Rev.  24, 
236;  1907. 

K.  Drucker  u.  S.  Moles,  ZS.  ph.  Chem.  75,  429;  191 1. 

Dort  ältere  Angaben  über  Wasser- Glycerin. 
A.  Dupr^,  Proc.  I^oy.  Soc.  20,  336;  1872;  Pogg.  Ann. 

148,  236;  1873. 
Dupr6  u,  Page,  Phil.  Trans.  159,  591;  1869. 
P.  A.  Favre,  C.  r.  69,  783;  1864. 

C.  Forch,  Phys.  ZS.  3,  537;  1902. 
Guthrie,  Phil.  Mag.  (5)  18,  495;  1884, 

Guye  u.  Dutoit,  Arch.  Sc.  phys.  (4)  6,  91;  1898. 
Kuenen,  Verdampfung  u.  Verflüssigung  von  Gemischen, 
Leipzig  1906. 


J.  J.  van  Laar,  Proc.  Amsterdam  7,  174;  1904. 
H.  L.  de  Leeuw,  Diss.  Amsterdam  191 1. 
Liebetanz,  Diss.  Breslau  1892. 
Th.  St.  Patterson  u.  H.  H.  Montgomerie,  Journ.  chem. 

Soc  95,  II 36;  1909. 
Rosenthaler,  Arch,  Pharm.  244,  26;  1906. 
A.  Schukarew,  ZS.  ph.  Chem.  71,  97;  1911. 
Schwers,  Bull.  Acad.  Belg.  1908,  833.  ZS.  phys.  Chem 

76,  366;  1911. 
Tanatar,  ZS.  ph.  Chem.  16,  117;  1894. 
Thomsen,  Therm  och.  Unters.  1,  74;  1882.  (Äthylalk 

u.  W.) 
Timofejew,   Ber.  Kiew.  Polyt.  Inst,   i,  1905.    [Chem 

Zbl.  1905  II,  429.] 
Tsakalotos  u.  Ph.  A.  Guye,   Journ.  Chim.  phys. 

340;  1911. 
Winkelmana,  (i)  Pogg.  Ann.  160,  592;  1872.   (2)  ZS 

ph.  Ch.  60,  626;  1907. 
Sydney  Voung,    Fractional  destillation  London  1903 
Sydney  Young  u.  Emily  Fortey,   Journ.  ch;n  .  Soc 

81,  717;  1902. 

Mablke. 


195 


895 


Hydratationswärmen. 


In  den  folgenden  Tabellen   ist  die  Hydratationswärme,  falls  nicht  anders  angegeben,  immer  die- 
jenige Wärmetönung*),  welche  eintritt,  wenn  ein  Grammmolekül  fester  Stoff  sich  mit  flossigem 
Wasser  zu  festem  Hydrate  verbindet.     Die  Kalorien  sind  Kilogrammkalorien. 

Gase. 


Formel 


Wärmetönung 


Beobachter 


CU   gast,  -r  5H,0  =  Cl. .  5  H,0   fest 
COj    „     +6   „    =C02.6HjO    „ 
N,0    „     +6   „    =N20.6HsO    „ 
CH,  „     +6  „    =CiH>.6HjO  „ 
CjH«  „     -f  6   „    =C2H4.6H..O  „ 


14.3 
14.9 
15,04 

15.4 
15.4 


Le  Chatelier 
Villard 


Literatur:  Le  Chatelier,  C.  r.  99,  1074;  ^^^4-  Vfllard,  Ann.  chim.  phys.  (7)  11,  289;  1897. 

Säure- Anhydride. 


Substanz 


Formel 


Zahl  der 

Wassermoleküle 


Wärme- 
tönung 


Beobachter 


Schwefeltrioxyd  . 
Stickstoffpentoxyd 
Jodpentoxyd  .    . 

Arsenpentoxyd     . 
Bortrioxyd .     .     . 
Essigsäureanhydrid 
Propionsäureanhydrid 
Bemsteinsäureanhydrid 

>> 
Maleinsäureanhydrid 

Glykolid    ".     .    .     . 

Phtalid 

o- Phtalsäureanhy  drid 

Benzoesäureanhydrid 
fNaphtalsäureanhydrid 
"  Kamphersäureanhydrid 

Huminsäureanhydrid 


SO, 
NjOs 
J2O5 

ASjbj 

BjOa 
CiHsOj 
QHioOs 
QH^O, 

QHjOa 

QH4OJ 
CsHsO, 
CgH^Os 

5, 
CitHjoO» 
Cx.HeOs 

CioHi403 

CisHiiOs 


iH,0 

»» 
»» 

3H«0 

iH,0 


20,4 

J.4 

3»72 

2,55 

6,80 
16,9 
13,1')*) 
12,3')*) 

9,72 
18,37') 
10,1*) 

9,0«) 

2,24 

3.1') 
3,5f) 

12,4*) 

12,8 

12,40-) 

12,43-) 

14.7 


Berthelot 


Thomsen 

Berthelot 

Liiginin(i},  Stohmann(2) 
Chroustchoff 
Luginin  (2) 

Ossipoff,  Stohmann  (i) 
Lugfinin  (2) 
de  Forcrand 
Stohmann  (Berthelot) 
Luginin  (2) 
Stohmann  (2) 

(I) 
Luginin  (2) 
„      (2) 
Berthelot 


')  Anhydrid  imd  Hydrat  flüssig. 

-)  Berechnet  aus  den  Verbrennungswärmen  von  Anhydrid  und  Säure. 

Literatur:  Berthelot,  Thermochimie  II;  1897.  Chroustchoff,  Aim.  chim.  phys-  (5)  It, 
426;  1880.  de  Forcrand,  Ann.  chim.  phvs,  (6),  3,  221;  1884.  Laginin  (i),  C  r.  101,  1062; 
1885.  Luginin  (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)' 23;  1891.  Ossipoff,  Ann.  chim.  phys.  (6)  20;  1890. 
Stobmann  (i),  Joum.  prakt.  Ch.  40;  1889.  Stohmann  (2),  Joum.  prakt.  Ch.  50,  1894.  Thomseii, 
Thermochem.  Untersuch.  1883;  Termokem.  Resultater,  1905. 

Säuren. 


Substanz 


Formel 


Zahl  der 
Wassermoleküle 


Wärme- 
tönung 


Beobachter 


CMorwasserstoff  (gasf.) 
Bromwasserstoff      „ 
Oberchlorsäure  (flüssig) 
Schwefelsäure  (fest)    . 


HCl  i  2HjO 

HBr  : 

HCIO4  :  I  HjO 

HjSO*  iHjO 

Literatur:  Berthelot,  Thermochimie  II;  1897. 


14,1 
16,9 

12,6 

8,8 


Berthelot 


*)  Positive,  falls  nicht  anders  angegeben. 


Jorissen. 


896 


195  a 


Hydratationswärmen. 
Basische  Oxyde,  Hydroxyde  und  Peroxyde. 


Formel 


Wärme- 
tönung 

Beobachter 

I4'4 

Beketoff, 

Berthelot 

35-44 

„ 

35.62 

Beketoff, 

Thomsen 

42,1 

Beketoff, 

Berthelot 

151I0 

Berthelot 

15.54 

Thomsen 

17,10 

Berthelot 

17,70 

Thomsen 

17,60 

Berthelot 

22,26 

Thomsen 

5.4 

Berthelot 

Formel 


Wärme- 
tönung 


Beobachter 


Li20+  H20  =  2LiOH  . 
Na20+  H20  =  2NaOH 

K.iO+  HaO  =  2KOH  . 
CaO+  H,0-=Ca(OH)i  . 
SrO  -r  H2O  =  Sr(OH),.  '. 
BaO  +  H26=Ba(OH)2 
MgO+  H2Ö  =  Mg(OH)2 


ZnO-f  H20  =  Zn(OH)2 

T1.>0  +  H20  =  2T10H 

NaOH  +  H2O  =  NaOH  .  H2O  .  . 
KOH  +  H20=  KOH.  H2O  .  .  . 
KOH  +2H20=  KOH.2H2O  . 
Sr(OH)2  +  8H20=Sr(OH)2.8H20 

Ba(0H)2  +  H2O  =  Ba(0H)2 .  H2O 

Ba(OH)2  +  8H20=Ba(OH)2.8H20 

SrOa  +  9  H2O  =  Sr02 .  9  H2O  .  . 
Ba02  +  H2O  ==  BaOi .  HgO  .  .  . 
BaOi  +  10  H2O  =  BaOa .  10  HgO . 


— 2,75(?) 
3.23 
3.25 
8,9 

15.4 

26,28 

24.7 
3.58^) 

27.47 
24.4 
20,48 
2,8 
18,20 


Thomsen 
Berthelot 


Thomsen 
Berthelot 
deForcrand(i) 
u.  Thomsen 
Thomsen 
Berthelot 
deForcrand(2) 
Berthelot 
de  Forcrand(2) 


Literatur:  Berthelot,  Thermochimie  II,  1897.    de  Forcraod  (i),  C.  r.  103,  60;  li 
C.  r.  130,  1017;  1901.    Thomseo,  Thermochem.  Untersuch.  111;  1883. 


de  Forcrand  (2), 


^)  Berechnet  aus  der  Lösungswärme  von  Ba(0H)2  (+  12,26  Kai.:  Thomsen)  und  Ba(0H)2.  H2G(+  8,68  Kai.: 
de  Forcrand). 


Salze  anorganischer  und  organischer  Säuren. 


Substanz 


Formel  des  entstehenden 
Hydrates 


Wärme- 
tönung 


Substanz 


Formel  des  entstehenden 
Hydrates 


Wärme- 
tönung 


Kaliumfluorid^). 
Sulfid^)    . 


') 


polysulfid*)  .... 
hydrosulfid^)  .  .  . 

Sulfit«) 

Ihiosulfat')   .... 

selenid^) 

karbonat®)    .  .  .  . 

„        ^°) 

cyanurat^^)  .  .  .  . 
ferrocyanid^^) .  .  . 

glycolat^*) 

Oxalat  ^^) 

malonat  (saures)") 

.,      ") 

methylmalonat 

(saures)  ^^) 

methylmalonat ") . 

succinat  (saures)*^) 

22  \ 
„  )      .    .    .    . 

pyrotartrat  ^') .  .  . 

tartrat^*) 

antimonyltartrat  ''^) 


KF.2H2O 

K2S .  5  H2O 

KgS .  2  H2O 

K2S4 .  V2  H2O 

KSH.  V4H20(?) 

K2SO3 .  H2O 

K2S2O3 .  H2O 

KaSe.  19H2O 

K2CO3.  1V2H2O 

KC3N3O3H2 .  H2O 
K4Fe(CN)e.3H20 

KC2H3O3'.  V"  H2O 
K2C,04 .  H.,0 

KC3H3O4.  V-2H20 

K2C3H2O4.  H2O 

KCtHjOi.  HjO 

K2C4H4O4.2H2O 

K2C4H4O4.  H2O 

KC4H5O4.  H2O 

K2C4H4O4.  H2O 

KCsHjOi.  H2O 

K2C4H4O6.V2H2O 

K(SbO)C4H406.V2H20 


4.6 

15.2 

6,2 

2.4 
0,15 
0,3 
1,2 

37.8(?) 
6,87 

7.0 
2,12 

4.9 
3.3 
3.1 
3,0 
5.2 
8.54 

0,8 

1.71 

1.17 

2,25 

3.6 

1,1 

2,0 

0,2 


Kaliumtricarballylat 

(saures)-«)  .  .  , 
„  tricarballylat^'') 
„     malat"**)    .  .  .  , 

Natriumbromid^*)    .  . 


Jodid" 


„  sulfid^s)    .  .  . 

„  hydrosulfid^*) 

„  sulfit^S).  .  .  . 

„  thiosulfat^«)  . 

„  sulfat^^)   .  .  . 

38\ 

)»  >.  I      •    •    • 

„      dithionat^®)   . 
„      selenid*'').  .  . 
„  dihydrophosphit*^) 
Dinatriumhydrophos- 

phit*2) 

Natriumpyrophosphat*') 
Dinatriumhydrophos 
phat**)    .... 

45\ 

Natriumborat  **) 


KC«H706.2H20 

K3C6H5O6.  H2O 

KCiHäOä.  H2O 

NaBr.2H20 

NaJ  ."2  H2O 

NasS  ."9  H2O 

NaHS.2H20 

Na.SOs .  7  H2O 

Na2S203 . 5  H2O 

NaaSOi .  10  H2O 

NaaSzOe .  2  H.O 

Na2Se.i6H20 

NaHjP03.2V2H20 

Na2HP03.5H20 
NaiPiOj.ioHaO 

Na2HP04.  12H2O 

Na2HP04.7H,0 
Na2HP04.2H,0 
Na2B407 .  10  H2O 


5.52 
2,32 
0,82 
4.52 
4.15 
5.23 
5.3 

31.7 
5.9 

13.6 

13.3 

18,82 

18,7 
6,28 

40,62 
6,05 

13.75  , 
23,52 

28,0 
28,47 
17,28 
6,03 
36,1 


1)  Guntz  (2),    Berthelot*).     ^-S)  Sabatier  (i).     «-'')  Berthelot 
Lemoult,  Berthelot,   i^)  Berthelot.   ")  Schottky.   ^^'^^)  Berthelot.  '■ 


8)  Fahre.    *)  Thomsen.    ^°)  Berthelot. 


86—23 


Massol,  Berthelot 
Forcrand  (i).    ^*) 
thelot.    *3)  Thomsen.    ** 


)  üertneiot.    °)  raore.    ")  inomsen.     -j  oertneiu 
Berthelot.  "   ^S)  Massol,  Berthelot.  ^-^^)  Guntz  (i 

hritncon       32\   RoH-hoIrv+      33--34\   c„u„ fjo^  f T \     Rprthpln 


,  ,  _ „..    '9)  Thomsen.    3»)  Berthelot,   ^i)  Thomsen.    ^2)  ßerthelot.   33-34^  s^i^^tier  (i),  Berthelot. 

^)  de  Forcrand  (i).    ^)  Berthelot.    3')  Thomsen,  Jorissen.    ^'  i^^-^u,,.^.     39>  tu — ..„     49^  c.u..    4i_42\  «a-. 


,   ,  38)  Berthelot.    39)'"Thomsen.'  *»)  Fahre.   *^-*'^)  Ber- 

Pfaundler.    **)  Thomsen.    **)  Jorissen.    '")  Thomsen. 


8)  Thomsen,  Favre  (Berthelot). 


*)  Hier  und  in  einigen  anderen  Fällen  ist  Berthelot  nur  der  Referent. 


Jorissen. 


195  b 


897 


Hydratationswärmen. 
Salze  anorganischer  und  organischer  Säuren. 


Substanz 


Formel  des  entstehenden 
Hydrates 


Wärme- 
tÖDung 


Substanz 


Formel  des  entstehenden 
Hydrates 


Wänne- 
tOaung 


'""•-iumchromat^)  . 
„      *)  . 
karbonat') 
„        *) 
„        ') 
Cyanid') .  . 
cyanurat'). 
acetat*)  .  . 
»)  .  . 
äthylsulfati») 
..   äthylacetacetat^^) 
butyrat")  .  . 
valerat")  .  . 
glycolat").  . 
Oxalat").  .  . 
malonat")    . 
succinat")    . 
malat")  .  .  . 
kaliumtartrat^*) 
tartrat»)   .  . 
)>  »»        /   •  • 

>latrium-m-nitropheno- 

M^) 

Satrium-p-nitropheno- 

lat23)     

iVatriumphenylsulfat  **) 

m-azobenzoat**) 

cuminat^)  . 

er\thrinat") 

Lithiumbromid  **)    . 

„      Sulfat**)   .  . 

„      selenid").  . 

4mmoniumoxalat  ^^) 

3aldumchlorid  ^)  .  . 

„      bromid^)    . 

Jodid**).  .  . 

nitrat")  .  . 

Sulfat*«)   .  . 

)!  I        •     • 

38) 

39\ 
»  I     •    • 

40\ 
»  I      •    • 

acetat*^)  .  . 

glycolat*^)  . 

malonat")  . 

..      pikrat")  .  . 


NajCr04.  ioH,0 

Na,CrO4.4H,0 

NaaCOs .  ioH,0 

NaaCOs.yHoO 

Na>COs .  HgO 

NaCN.2HsO 

NaHjCNaOs.HjO 

NaCHaOj.aHsO 

NaCsHsSa.HiO 
NaCeHsOa.HjO 

NaC4H708.3H,0 
NaQHgOi.i^iHjO 

NajCsH^Os.aHsO 

NaCHO*.  H,0 

NajCsHjO«.  H,0 

NaaQH^Ot.öH^O 
NaQHöOj.  H.O 

NaKC4H408.4H20 
NaQH50«.H,0 

NajC4H40«.2H,0 

NaOCHiNOj.aHjO 

NaOQH^NOj.aHjO 

NaC6H5S03.2H,0 

NajCuHgNjO«.  HjO 

NaQoHnOa.  H,0 

Na2C4Hs04.4HjO 

LiBr.2H,0 

LijSOi .  HoO 

LijSe.gHaO 

(NH4),C04.H80 

Caaj.öHaO 

CaBrj.6H.,0 

CaJ,.8Hjb 

Ca(N0,)s.4H,0 

CaS04.2H,0*) 

**) 

(CaSOJj.HjO*) 

**) 

CaS04."2H,0***) 

Ca(C,H30j)j.HjO 

Ca(CjH30.-,),.5H,0 

CaC3Hs04.4H,0 

Ca(Q,H,(NO,)aO), 


*)  Aus  lös!.  Anhydrit 
**)  Aus  natürl.  Anhydrit. 
♦♦*)  Aus  CaSOi.  V2H,0  +  iV«HjO. 


i8,o 

9,8 

2i,8o 

16,31 

3.38 

3.9 

4.0 

8,7 

8,69 

2,2 

4.19 

0,8 

1,0 

9,6 

3,9 

4.47 

13.4 
1,0 

10,47 
2,88 
4.76 

10,7 

10,2 

2,9 

3.0 

6,29 
14,2 
10,05 

2,64 
22,9 

3.5 
21,75 
25,60 
25,86 
11,2 

4.74 

4,606 

1,638 

1.370 

3.921 

1,6 

6,2 

15,86 

17.1 


Strontiumchlorid  ") 
*•) 

»  ff  t 

*') 

!f  ..  / 

48) 
49) 

„        bromid ") 
Jodid  *^) 
nitrat") 

53) 

**) 

„         formiat") 

„         acetat  *•) 

pikrat") 

Barvumchlorid**) . 
5») 

f>  ff  /  • 

60) 
61) 
62) 

„      bromid") 
„      Jodid").  . 
„      chlorat«) 
„      Perchlorat  ••) 
„      nitrit")   . 
„      Cyanid**) . 
„      äthylsulfat«») 
„      acetat™)  . 
„      malonat'^) 
„  antimonyltartrat" 
„      pikrat")  .  . 
Ma^esiumchlorid  '*) 

„  „     ") 

,',        suKat") 

77) 
78) 
79) 

"        glyrälat") 
pikrat  «1) 
Zinksulfat  *2)    .  .  . 

..       ..       /   •  •  • 

84) 

„  formiat")  .  . 
„  acetat**)  .  .  . 
„  glycolat") .  . 
„  pikrat«)  .  .  . 
Cadmiumchlorid  **) 

90) 

„       bromid*^) 

92) 

„       Sulfat«) . 

»4) 


SrCl, .  6HsO 


SrC1..2H20 
Sra, .  HsO 
SrBrj.6H*0 
SrJ2.7HsO 
Sr(N03)s.4H,0 


Sr(CH0,),.2H,0 

Sr(C,H,0,),.V»HjO 

Sr(C8Hj(NO,)30)».6H20 

BaCU.2H20 


BaGj.  HiO 

BaBr/'.  2H,0 

BaJ,.7H,0 

Ba(aOa)j .  H,0 

Ba(C104),.3H,0 

Ba(NOg),.  HjO 

Ba(CN),.2H,0 

Ba(C8HäS04)j.2H20 

Ba(CH30i),.3H,0 

BaC3H204.2H,Ö 

Ba(C4H4(SbO)06), .  H,0 

Ba(C«Hj(NOj)8Q)s.6HaO 

Mgaj.6HjO 

MgSoI'.  7H,0 

MgSO* .  6HiO 

MgS04.4H,0 

MgS04 .  H,0 

Mg{CäH,0,)j.2HjO 

Mg(CH,(N02)30),.8HjO 

ZnS0i.7H,0 

ZnSO* .  6HjO 

ZnS04.H,0 

Zn(CH08)2.2H20 

Zn(CHs04),.2HjO 

Zn(CsH30,)8.2H.O 

Zn(C8Hi(NO,),0)2.8H20 

CdCl,.2HjO 

CdBr/.'4H,0 

CdS04."8  3HjO 
CdSO« .  H,0 


18,64 

18,44 

18,05 

9,06 

5.26 

23.33 

24.97 

7.68 

7.2 

7.65 

6,1 

0.3 

15,21 

7,00 

7,12 

6,97 

3.17 

3.61 

9,11 

17.15 
4,8 

7,6 
2,9 
4,4 
5,0 
6,0 

7,31 

3,6 

10,00 

32,97 

32,78 

24,08 

20,38 

15,95 

6,98 

5,9 

30,6 

22,69 

19,27 

8,48 

6,9 

5,6 

3,4 

27.4 

5,6 

5.29 

6,86 

7.73 
8,08 

4,69 


^2)  Berthelot.    »-^)  Thomsen.    *)  Joannis.    »)  Lemoult.    «)  Berthelot.    »)  Pickering.    ")  Berthelot. 

)  de  Forcrand  (2).    ^^^^)  Berthelot    ")  Massol.    ")  Berthelot.     ")  Massol.    "-**)  Berthelot    «)  Alexejew 

imd  Werner.    ^)  Berthelot.    ^7)  ^e  Forcrand  (3).    »)  Bodisko.    »)  Thortsen.    »<»-")  Berthelot   »-»«)  Thomsen. 

-")  van't  Hoff,    «i-«)  Berthelot     ")  Massol.     **)  Berthelot.     **)  Thomsen.     **)  Pickering.     ")  Berthelot 

~)  Thomsen.     ")  Tassily.     «)  Thomsen.     ^3)  Berthelot.     «)  Pickering.     «-*')  Berthelot     «)  Thomsen. 

Berthelot    •»)  Schottky.    «i)  Thomsen.    «*)  Schottky.    «*)  Thomsen.    •*)  Tassily,  Thomsen.    •«-™)  Berthelot 

)  Massol.    «)Guntz(i).    'S)  Tscheltzow,  Berthelot    '*)  Thomsen.    ")  Berthelot   ^«-")  Thomsen.    •")  Thomsen, 

Jonssen.      ™)    Thomsen.      «»)    Berthelot      ")    Tscheltzow,  Berthelot      «*-«*)   Thomsen.      '^^-")  Berthelot 

)  Tscheltzow,  Berthelot    »»)  Pickering.    »«)  Thomsen.    ")  Pickering.    »*-»*)  Thomsen. 


Ph3-sik.alisch-chem:sche  Tabellen.    4.  Aufl. 


Jorissea.    57 


898 


195  c 


Hydratationswärmen. 
Salze  anorganischer  und  organischer  Säuren. 


Substanz 


Formel  des  entstehenden 
Hydrates 


Wärme- 
tönung 


Substanz 


Formel  des  entstehenden 
Hydrates 


Wärme 
tönung 


Ferrochlorid  ^) .  . 

Ferrichlorid  ^)  .  . 
Manganchlorür  *) 
Sulfat^)  . 

formiat*) 
acetat  ®) . 
Chromchlorür^") 
Kobaltchlorür") 
Nickelchlorür"). 
Cuprichlorid")  . 
„  bromid")  . 
„    Sulfat")  .  , 


FeCl2.4H20 

Feciale  H2O 

MnCl2.4H20 

MnS04.5H20 

MnS04.4H20 

MnSOi .  H2O 

Mn(CH02)2.2H20 

Mn(C2H302)2.4H20 

CrCl2.4H20 

Ck)Cl2.6H20 

NiCl2.6H20 

CUCI2.2H2O 

CuBr2.4H20 

CUSO4.5H2O 


15,15 
15,20 
26,06 
14,47 
13,75 
11,50 
5,98 

7,2 

10,7 
16,6 
21,19 
20,33 

6,87 

9,7 
18,55 


Cuprisulfat")  .... 

,,  „         ;  .   .   .   • 

„    formiat^^)  .  .  . 

„    acetat^*).  .  .  . 

„  pikrat  20).  .  .  . 
Quecksilberpikrat  ^^) 
Bleiacetat^ä)   .... 

„  pikrat  23) 

Silberfluorid^i)  .  ,  . 
Stannochlorid^s)  .  . 
Goldchlorid  2«)  .  .  . 
Platinchlorid  27).  .  . 


CUSO4 .  H2O 
Cu(CH02)2.4H20 

CU(C2H302)2.   H2O 

Cu(C6H2(N02)aO)2.8H20 

Hg(C6H2(N02)30)2.4H20 

Pb(C2H302)2.3H20 
Pb(C6H2(N02)30)2.2H20 

AgF.2H20 
SnCl2.2H20 

AUC13.2H20 

PtCl4.5H20 


6,48* 
6,60 

8.3 

1,6 

20,9 

7,7 
6,9 
6,1 
4,9 
5,72 
6,14 
21,42 


*)  Hydratationswärme  für  CUSO4 .  3H2O  unsicher 
(ZS.  ph.  Ch.  74,  310;  1910). 


1)  Thomsen.  2-3)  Sabatier  (2).  *-s)  Thomsen.  •)  Jorissen.  ')  Thomsen.  «-»)  Berthelot.  ")  Recoura. 
1^")  Thomsen.  ")  Thomsen,  Sabatier  (3).  ^^i«)  Thomsen.  ")  Schottky.  i«-i»)  Berthelot.  20-21)  jscheltzow, 
Berthelot.    22)  Berthelot.    23)  Tscheltzow,  Berthelot.    24)  Quntz  (2).    25-26)  Thomsen.    27)  piggon. 


Literatur  der  Hydratationswärmen  von  Salzen  anorganischer  und  organischer  Säuren. 


Alexejeff  u.  Werner,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  2,  719;  1889. 

Berthelot,  Thermochimie  II,  1897. 

Bodisko,  Bull.  Soc.  chim,  12,  852;  1894, 

Fahre,  Ann.  chim.  phys.  (6)  10,  502;  1887. 

de  Forcrand  (i),  Ann.  chim.  phys.  (6)  3,  242;  1884. 

„  (2),  C.  r.  118,  924;  1894. 

„  (3),  Ann.  chim.  phys.  (6)  26,  230;  1892. 

Guntz  (i),  Ann.  chim.  phys.  (6)  13,  1888, 
„       (2),  Ann.  chim.  phys.  (6)  3;  1884. 
van't  Hoff,  ZS.  ph,  Ch.  45,  290;  1903. 
Joannis,  Ann,  chim.  phys.  (5)  26,  485;  531;  1882. 
Jorissen,  ZS.  ph.  Ch.  74,  308;  1910. 
Lemouit,  C.  r.  121,  375;  1895. 


Massol,  Ann.  chim.  phys.  (7)  1;  1894. 
Pfaundler,  Ber.  ehem.  Ges,  4,  773;  1871. 
Pickerini:,  Joum.  ehem.  Soc.  61,-  1887, 
Pigeon,  Ann.  chim.  phys.  (7)  2,  467;  1894. 
Recoura,  Ann.  chim.  phys.  (6)  10,  17;  1887. 
Sabatier  (i),  Ann.  chim.  phys.  (5)  22,  20,  25;  18 
„        (2),  C.  r.  93,  56;  1881. 
(3),  C.  r.  118,  981;  1894. 
Schottky,  ZS.  ph.  Ch.  64,  415;  1908. 
Tassily,  C.  r.  122,  83;  1896. 
Thomsen,  Thermochem.  Untersuch.  III,  1883;  Termo 

kem.  Resultater,  1905. 
Tscheltzow,  Ann.  chim,  phys.  (6)  8,  233;  1886. 


Hydratationswärmen  organischer  Verbindungen  (ausgenommen  die  der  Salze)*). 


Substanz 


Formel 

des  entstehenden 

Hydrates 


Hydra- 
tations- 
wärme 


Beobachter 


Substanz 


Formel 

des  entstehenden 

Hydrates 


Hydra- 
tations- 
wärme 


Beobachtt 


Alloxan^)  ,  . 
Barbitursäure  *) 
Chinin^)  .    .    . 

„  (essigs.)*)  . 

„  (oxals.)")    . 

„  (salzs,)')    . 

„  (schwefeis.)') 

Cinchonin(salzs.)®) 

Citronensäure  *") 
»  I 

Cyanursäure*2) 
Glucose")   .    . 


C4O5H4N2.3H2O 

C4H4N203.2H20 
C20H24N2O2.3H2O 

Ch.C2H4O2.3H2O 
Ch2.C2H2O4.6H2O 

Ch.  HCI.2H2O 

ch2.s04H2.2H20 
ch.s04H2.7H20 

C19H22N2O.  HCl. 

2H2O 

CeHgO?  •  H2O 


C3N3H3O3.2H2O 

C6H12O6 ,  H2O 
(aus  a-Gl.) 


4,8 
4,0 

3.73 
5.16 

3.4 
9,8 
10,1 
1,49 

2,33 
2,6  t 

3,17 
3,74 

2,84 


Matignon 

,, 
Berthelot  u. 
Gaudechon 


Thomsen 

„   ,  Massol 
Luginin 
Lemouit 

Berthelot 


Glucose^*)    .  . 

»  )  •  • 

Hydrurilsäure  ^•) 

Kaff  ein")    .  . 

Kreatin")   .  . 

19) 

Milchzucker^")  . 


21) 

»  /  • 

Nitrocampher''^) 

Orcin^S)  .    .     , 
Oxalsäure  ^)     . 


C6H12O6  •  H2O 
(aus  /?-Gl.) 

C6H12O6 ,  H2O 
(aus  y-Gl.) 

C8H6N40«.2H20 
C8H,oN402.H20 

C4H9N302.H20 

C12H22O11  •  HgO 


CioHi5(N02)0. 

H2O 
C7  H8O2  •  H2O 
C2O4H2.2H2O 


3,91 
3,57 

5,0 

1,72 

3,5 

6,7 

6,16 


6,2 

1,0 

2,8 
6,20 
6,33 


Berthelot 


Matignon 


Stohmann  ( 
Jorissen  u. 

vandeSts; 

Berthelot 
stohmann 
Berthelot 


Thomsen 


•)  Siehe  für  die  Hydratationswärmen  der  Salze  organischer  Säuren  S.  895  u.  896. 

^— ^")  Aus  den   Lösungswärmen.    ")  Aus  den  Verbrennungswärmen.    12-15)  ^^^  ^j^^   Lösungswärme 
")   Aus   den    Neutralisationswärmen.    "— ^8)   j^yg   den    Lösungswärmen.     ")   Aus   den   Verbrennungswärm«  ■■ 
*")  Aus   den  Lösungs wärmen.    ")  Aus  den  Verbrennungswärmen.    22—25)  ^y^  1^^^   Lösungswärmen. 

Jorissen. 


195d 


899 


H  y  dratationswärmen . 


Substanz 


Formel 


Hydra- 

jtations- 

wärme 


Beobachter 


Substanz 


i  Hydra- 1 

Formel         |  tations  ■    Beobachter 

wärme  , 


Dxalsäure  ^) 


y-Oxybenzoe- 
säure ')     .     . 

vPhenylendia- 
min*)  .     .     . 

Phenylhydra- 
zin*)   .     .     . 

'henylparacon- 
säure")     .    . 

'hloroglucin ') . 

Raffinose*) 


Q,04Hj.2H,0 

» 

C7H«0,.H,0 

CeH8N,.2H,0 

(QHsNA-  H,0 

CnH,o04.V4H,0 

CHgOs.  HjO 
CigHsiOi».  5HjO 


7»4 

6,i6 

1,94 

3.6 

3,12 

1,3 

5,05 

18,10 


Stohmann(3), 
Jorissen  u. 
van  de  Stadt 

Jorissen 

Berthelot 

Vig^on 

Berthelot 

Stohmann  (4) 

Berthelot 

Berthelot 


Raffinose»)  ,     . 

,»  i 

„  j     • 

Rhamnose  '^)  . 
Terpinhydrat  ^') 
Traubensäure  **) 
Chloral  '^)  .  . 
Chloroform  ^«)  . 


Ci8H3»Oi8.5HjOi7,74 


C,H.,05. 
C10H20O2 
C4H,0«. 
CjHClsO 


H,0 

HjO 


CHCl3.i8H»0 


6,8 
16,0 

6,7 

5,25 

1,48 

12,15t) 

22,9t) 


Jorissen  u. 

van  de  Stadt 
Stohmann  (2) 
Jorissen  u. 

van  de  Stadt 
Stohmann  (2) 
Lupnin 
Berthelot 

„ 
Chancel  u. 
Parmentier 


t)  Hydratationswärme  der  flüssigen  Substanz. 


^)  Aus  den  Verbrennungswärmen.   *)  Aus  den  Dampfspannungen.    *— *)  Aus  den  Lösungswärmen.    •)  Aus 
den  Verbrennungswärmen.    '— ®)  Aus  den  Lösungswärmen.   1*— i^)  Aus  den  Verbrennungswärmen.   1*—")  Aus  den 

Lösungswärmen. 


Literatur 
zu  den  Hydratationswärmen  organischer  Verbindungen,  ausgenommen  der  der  Salze. 


Berthelot,  Thermochimie  II;  1897. 

Berthelot  u.   Gaudecbon,  Ann.  chim.  phys.  (7)  29, 

443;  1903- 
Chancel  u.  Pannentier,  C.  r.  100,  30;  1885, 
Gaudecbon,  cf.  Berthelot. 
Jorissen,  ZS.  ph.  Ch.  74,  319;  1910. 
Jorissen  u.  van  de  Stadt,  Joum.  prakt.  Ch.  (2)  51, 

102;  1895. 
Lemoult,  C.  r.  121,  351;  1895. 
Laginin,  Ann.  chim.  phys.  (6)  23,  179;  1891. 
Massol,  Ann.  chim.  phys.  (7)  1,  214;  1894. 


Matignon,  Ann.  chim.  phys.  (6)  28,  292,  381;   1893. 

Parmentier,  cf.  Ciianeel. 

Stohmann  (i),  Joum.  prakt.  Ch.  (2)  44,  389;    1891. 

(2),   ibid.  (2)  45,  307,  314;  1892. 

(3),  ibid.  {2)  40,  204;  1889. 
„  (4),   ZS.  ph.  Ch.  10,  420;  1892. 

Thomsen,  Thermochem.  Untersuch.  1883;  Thermokem. 

Resultater,  1905. 
Van  de  Stadt,  cf.  Jorissen. 
Vignon,  C  r.  106,  1674;  1888. 


Hydratationswärme  berechnet  aus  Dampftensionen. 


Hydratation 


Wännetönung 

ber.  aus  den 

Diss.-Tens.  bei 

versch.  Temp. 


Beobachter 


Wärmetönung 

aus  Lö^ungs- 

wännen 


Beobachter 


BaCl2.  HjO+HzO^  BaCl2.2H20  .  .  .  . 
I  (Ba(OH),.  H20+7H20=Ba{OH)2.8H20)**) 

MC20,H2  +  2H20  =  C20*H2.2H20)        .      .      . 

i  (CuS04.3H20+2H20  =  CuS04.5H20).  . 
i  (FeS04.4H20+3H20=  FeS04.7H,0).  . 
MgS04.6H,0+H20  =  MgS04.7H20    .     .     . 

i  (NajHp61.7H2Ö+5H20=Nä,HP04.i2H,0) 

tV  (Na2S04+ioHaO=Na2S04.ioH80)  .  . 
i  (SrCl2.2HjO+4H20  =  SrCh.öHiO).     .     . 

i  (Th(S04)2  •  4H2O+4H2O  =  Th(S04)s .  8H2O) 
i  (ZnSO* .  H2O+5H2O  =  ZnSO«  .  6H2O)  .  . 
ZnS04.6H20+H20=ZnS04.7H20      .     .     . 


3,82  Kai. 

3-48  „ 

ca.  3,6  „ 

3.08  „ 

3,34  „ 

1,91  „ 

3,99  „ 

3,71  „ 

2,24  „ 

2,44  » 

3.19  „ 

2,31  „ 
3,61  *•*) 

2,28  Kai. 

3,44  » 


Frowein  (i) 

Schottky 

Johnston 

Jorissen 

Frowein  (i) 
Cohen  u.Visser 
I   Frowein  (i) 
1  Cohen  u.Visser 
I  Frowein  (2) 

'  White 
Frowein  (i) 
Andreae 
Koppel 
Frowein  (i) 


3,83  Kai. 

3.36  „ 

3.41  „ 

3,10  „ 

3,17  „ 
unsicher 

3,70  " 

3.70  » 

2,24  „ 

2,38  „ 

1,87  „ 

2,40  „ 

2,40  „ 

3,38  „ 

2,16  „ 

3.42  „ 


Thomsen -(i) 
Schottky 
Thomsen  (i) 
de  Forcrand 
Berthelot 
Thomsen  (i) 
.,_    (2) 

Thomsen 

„ 

„       (i) 
Pfaundler 
Thomsen  (1) 


Koppel 
Thomsen  (i) 


*)  Die  Beobachtungen  Schottkys   betr.  CuSO« .  H,0,  BaCl,,  H,0  und  KiFeCCN)«.  3H2O  eignen  sich 
nicht  zu  einer  genauen  Berechnung. 

**)  Die  Beobachtungen  Johnstons  betr.  die  Reaktionen  MgO+HjO  =  Mg(0H)2,  Ba(OH), .  8HjO+ 
8H20=  Ba(0H)2. 16H2O  (?)  und  die  betreffend  Hydrate  von  Sr(OH)^  sind  ungenau  oder  falsch  (cf.  Jorissen, 
Cham.  Weekbl.  9,  415;  1912). 

***)  Berechnet  aus  zwei  Tensionen,  welche  nach  Raoults  Formel  berechnet  waren. 

Jorissen.    57* 


900 


195 


Literatur  zu  den  Hydratationswärmen  aus  Dampf tensionen. 


Andreae,  ZS.  ph.  Gh.  7,  260;  1891.  (Jorisseo,  ebenda 

74,  321;  19 10). 
Berthelot,  Thermochimie  II,  566;  1897. 
Cohen  u.  Visser,  Arch.  neerl.  (2)  o,  300;  1900. 
de  Forcrand,  C.  r.  103,  60;  1888. 
Frowein  (i),  ZS.  ph.  Ch.  1,  i;  1887. 

(2),  ZS.  ph.  Ch.  1,  362:  1887. 
Johnston,  ZS.  ph.  Ch.  62,  330;  1908  (vgl.  Jorissen, 

Cham.  Weekbl.  9,  415;  1912). 


Jorissen,  ZS.  ph.  Ch.  74,  319;  1910, 
Koppel,  ZS.  anorg.  Ch.  67,  293;  1910. 
Pfaundler,  Ber.  ehem.  Ges.  4,  773;  1871. 
Schottky,  ZS.  ph.  Gh.  64,  436;  1908.  (Jorissen,  ebenda 

74,  320;  1910). 
Thomsen  (i),  Thermochem.  Untersuch.  III;  1883. 

_  „        (2),  siehe  Jorissen,  ZS.  ph.  Ch.  74,  310 ;  1910. 
Wuite,   Inaug.-Diss.  Amsterdam  1909  (Jorissen,   ZS. 

ph.  Ch.  74,  322;  1910). 


196 


Elektrolytische  Dissoziationswärmen  pro  Gramm-Molekül  (in  g-Kalorien). 

Bezeichnungen. 

t  =  Temperatur  in  Celsiusgraden,   V  =  Verdünnung  (Anzahl  g-Äqu  ivalente  pro  Liter). 
Die  Dissoziationswärme  ist  die  in  g-Kal.  gemessene  Wärmemenge,   die  bei  der  Dissoziation  von  i  g-Mol 
der  unzersetzten   Elektrolyte  in  ihre  freie  Ionen  entwickelt  wird.     Wenn   die   Dissoziation  mit  steigender 
Temperatur  steigt  (fällt),  ist  die  Dissoziationswärme  nach  dieser  Definition  negativ  (positiv). 

Bestimmungs-  und  Berecfanungsmethoden. 

K.     Die   Dissoziationswärme  (Diss.-W.)    ist   aus  der  Änderung  der  Dissoziationskonstante  (K)   mit  der 

Temperatur  berechnet.     Formel:  Q^ — RT^j^jj,^    Die  Dissoziationskonstante  ist  direkt  gemessen, 

HK.  Dieselbe  Formel  ist  benutzt,  aber  die  Diss.-Konst.  aus  der  Hydrolyse  eines  Salzes  berechnet; 
diese  Berechnung  erfordert  die  Kenntnis  der  Diss.-W.  des  Wassers. 

L.     Die  Diss.-W.  ist  aus  der  Änderung  der  Leitfähigkeit  (-A)  des  Elektrolyten  mit  der  Temperatur  berechnet. 

Formel:  Q-BT  .   ^^  _^    |^___  __^  „^^|. 

V.  Die  Diss.-W.  ist  aus  der  Verdünnungswärme  und  der  beim  Verdünnen  eintretenden  Änderung  de; 
Dissoziationsgrades  abgeleitet. 

N.  Die  Diss.-W.  mit  umgekehrtem  Vorzeichen  ist  gleich  der  Wärmetönung,,  die  beim  Vermischen  deij 
Lösung  des  Na-Salzes  der  schwachen  Säure  (bzw.  des  Chlorids  der  schwachen  Base)  mit  HCl  (bzw.  NaOH)  auftritt 

NW.  Wenn  die  Diss.-W.  des  Wassers  und  die  Neutralisationswärme  einer  schwachen  Säure  (Base)  bekann 
sind,  kann  man  die  Diss.-W.  des  schwachen  Elektrolyten  nach  der  Formel  berechnen :  Diss.-W.  =  [Diss.-W.  des  Wassers 
-f  [Neutral. -W.  der  Säure  (Base)].    Der  wahrscheinlichste  Wert  für  die  Diss.-W.  des  Wassers  ist  —  14700  +  50 

Die  Literaturzusammenstellung,  auf  welche  sich  die  Zahlen  der  letzten  Spalte  beziehen,  befindet  siel 
am  Schluß  der  Tab.  auf  S.  905  u.  906. 


I.  Salze,  starke  Säuren  und  Basen. 

Die  Berechnungen  stützen  sich  auf  das  Gesetz  der  Massenwirkung.    Da  aber  dieses  Gesetz  für  Salze  nicht  gili 
sind  die  Zahlen  unsicher.    Die  Elektrolyte  sind  nach  der  deutschen  alphabetischen  Reihe  der  Kationen  geordne- 


Elektrolyt 

<o 

BaCla      .     .     . 

3.5" 

KCl    ...     . 

35 

KBr  .     .     .     . 

35 

KJ     .     .     .     . 

35 

KNOs     .    .     . 

35 

CUSO4    .     .    . 

35 

LiCl   .... 

35 

MgClj     .    .     . 

35 

NaCl  .... 

35 

NaF  .     .     .     . 

29 

NaOH     .     .     . 

35 

NaHaPO«    .     . 

35 

NaHaPOa    .     . 

35 

Na-Acetat  .     . 

35 

Na-Propionat  . 

35 

Na-Butyrat     . 

35 

Na-Dichloracetat 

35 

Na-BisucCinat . 

35 

AgNOa    ... 

25 

Ag-Acetat  .    . 

25 

»         • 

30 

»» 

35 

Ag- Propionat  . 

25 

V 

=>--*•     «etho 

u. 

de 

10 

+     307               (3)     I 

10 

+     362                 „        , 

10 

+     425                 „        , 

IG 

+     916                 „        , 

IG 

+     136                 „        , 

IG 

+  1566                 „        , 

IG 

+   399          „     , 

IG 

+   651           „     , 

IG 

+  454          »     , 

10 

+     84 

IG 

+  1292          „     , 

IG 

+  386          „     , 

IG 

+   196          „     , 

10 

+  391          „     , 

IG 

—     94 

IG 

-  547          »     , 

IG 

+  817          „     , 

IG 

—  522          „     , 

6-512 

+  905       (32)  I 

14.9 

+  473          »     > 

X3.8 

+  797         »     > 

12,8 

+  314 

19,9 

+  1371          »     . 

Elektrolyt 


Diss.-W. 


Zitat  i 
Methoc 


Ag- Propionat 

Ag-Butyrat 

»> 

j» 
Ag-i-Butyrat 

Ag-i-Valerat 
HCl    " 
HBr  . 
HF     . 


HNO3 

hJso^ 


30" 

35 

25 

30 

35 

25 

30 

35 

25 

35 

21,5 

35 

21,5 

35 
ca.  16 

— 20 

19,5 

21,5 

21,5 

33 

21,5 

35 
ca.  20 


18,3 

I7,G 

37.4 
34.9 
32,5 
19,4 
18,5 
17,6 
79,1 
69,5 
1,8—5,4 

IG 

1,8—5,4 
IG 

7,2 

3_^ 

3,6 

5— IG 

2G 100 

1,5-6 
IG 

3,6 


+  674 
+   344 

+  838 

+  424 
+  1934 
+  874 
+  295 
+  95 
+  1022 
+2123 

ca.  -f-20GG 

-f  1080 

ca.  -f  2300 
-f  1620 
+236G 
+2570 
-I-3006 
4-3110 

ca.  -f  340G 
+  3550 

ca.  4-2800 
-f-1360 

ca.  +2  300 

Lund^n. 


196  a 

601 

Elektrolytische  Dissoziationswärmen 

pro  Gramm-Molekül  (in  g-Kalorien). 

Lit  s. 

S.  905. 

1 

11.  Salze  in  anderen  Lösungsmitteln  als  Wasser. 

Elektrolyt 

fi            V         ni<;s  -w     ^'^^*  "■ 
f             \          uiss.  w.    ^^^gthode 

Elektrolyt 

1°             V          Diss.-W. 

Zitat  u. 
Methode 

CJ  in  Aceton  . 

12,5"  j'      16         +996 

(37)  L 

NaJ  in  Isoamyl- 

"1 

i>            » 

„            32         +1016 

alkohol  .     . 

20 — 30 

+  3081 

(10)  K 

n                   >» 

„     1      200      1    +1219 

„        „      .    . 

30—40 

+  5727 

»»      n 

n                n 

400 

+  667 

n             „          .       . 

40—50. 

1685— 

+  6964 

»      >» 

„inAcetonitril 

12,5  j        12 

+  860 

»             >f          •       • 

50—60 

13473  i  +  9396 

>»       n 

n                »> 

„     j      200 

+1090 

».             »»          •       - 

60 — 70 

+10420 

>»       »» 

n                »> 

n 

400 

+"75 

»             n          '       • 

70 — 80 

+16760 

n      »» 

t»                » 

n 

800 

+1096 

„  in  Isobutyl- 

!                  1 

„  inÄthylalkohol 

12,5 

50 

+1064 

alkohol  .    . 

20—30 

1  +  6919 

f»      »> 

»            » 

>» 

100 

+H56 

Jl                " 

»>        »      •    • 

30-40 

i  +  5203 

»      »» 

f»            " 

>» 

200 

+  973 

»        „      ■    ■ 

40—50 

1820—  j  +  8878 

>      » 

„in  Pyridin 

20 30 

+2394 

..        „      .    . 

50-60 

9584  1  +  9298 

>      » 

n                 » 

30—40 

3346— 

+3303 

»        >»      •     • 

60 — 70, 

+10110 

>      » 

>>                 j> 

40—50          14774 

-t-3453 

j»        jj      •    • 

70-80} 

+12090 

,     ,, 

»                  >» 

50 — 60  J 

+2433 

ff               » 

„    in  Pyridin 

0— 10; 

+  1451 

»      » 

5CSN  in  Pyridin 

10 20 

+2218 

(lo)  K 

>»            »» 

10 — 20, 

+  1720 

>     >J 

V                                »» 

20—30 

+2044 

>»     >» 

>»            j» 

20 — 30] 

+  1398 

>     JJ 

>» 

30-40; 

388-      +3644    :      »    „ 
17186  ^    -3^62         „     „ 

>»            » 

30—40! 

^  8202 — 
21103 

+  2707 

»      J» 

>» 

40— 5O; 

»»            »» 

40—50 

+  2153 

,     „ 

»F 

50 60 

j>            »f 

50—60 

i  +  3524 

,     ,^ 

»> 

60 70 

+4068    ;      „     „ 

»            »> 

60 — 70, 

i  +  4370 

7         »> 

»                          » 

70 — 80 

+3590 

»            >» 

70-80,] 

;  +  4876 

»          >» 

<aCSN  inPyridin 

10 — 20 
20 — 30 

+2621 

+3232 

Tetraäthyl- 
ammoniumjodid 

1           i 

•j 

30—40 

4325-       -^1555 

in  Methylalkohol 

12,5      50         —78 . 

(37)  K 

„ 

40—50 

17384  1    +2100 

„  Acetonitril   . 

50      ,   —58 

j»    >f 

„ 

50 60 

i    ^3397 

„  Propionitril . 

»» 

55,9 

-45 

j»    f» 

„ 

60 70 

i    +3365 

„  Methylrho- 

^aJ  in  Isoamyl- 

i                        i 

danid  .    .    . 

»> 

12,08 

—58 

>»    »♦ 

alkohol  .     . 

10 — 20  i68s- 13473'     +2008 

»     » 

„  Furfurol  .     . 

„ 

10 

—75 

fj    » 

III.  w 

asser. 

I.  Aus  den  Neutralisationsw-ärmen  starker  Säuren 

von  KoUraasch-tleydwenier  berechnet  v» 

o'i  Hoff: 

nit  starken  Basen. 

bei  23°  —13770- 

a)  A.  Wörmana;  A.  Heydweüler:  bei  o"  —14631, 

3.  Aus   der  Änderung  der  Hydrolyse   von  Salzen  || 

)ei  6°  -  14321,  bei  18° —13758,  bei  32" — 13057  oder 

mit  der  Temperatur. 

2  = -14617-48,5  <. 

a)  H.  Landen :  bei  15°  — 14090,  bei  25' 

—13200, 

b)  J.  Tbomsea:  bei   10,14"  —14247,   bei  24,6" 

bei  40"  — 11870. 

-13627. 

b)  A.  A.  Noyes:  —14946+49,5  f  (zwischen  o»  || 

BeiiS»:  13750  (K0H.+  HC1),  13740  (NaOH  + HO), 

und  200"). 

3680  (NaOH-HNOs),    1377°  (KOH-HNOs),    13850 

Wahrscheinlichster  Wert:  —14700+50  «.  11 

LiOH  +  HCl). 

Werte  bei  18». 

c)  P.  Th.  Möller,  E.  Bauer:  bei  2»  -  14950. 
2.  Aus  der  Änderung  der  Leitfähigkeit  von  reinem 
Vasser   mit   der  Temperatur.     Nach   den   Messungen 

J.  Tbomsen     Wörmann-       H.  Undöa      A.  A.  Moyet  {   Nach  der 
Mittel        Heydweüler                                              '    Formel 

-14700+50  t 

-13760         -13760         —13830     '     —14055 

—13800 

IV.  Dissoziationswärm 

en  schwacher  Säuren. 

Erste 

stufe. 

Elektrol\-t 

'*             '•       ^--W-     Sod"e 

Elektrolyt 

fi         r 

Diss.,-W. 

Zitat  u. 
Methode 

Vcetoxim    .     . 

28^            —        i    —6300    ,  (24)  HK 

o-Aminobenzoe- 

ipfelsäure  .     . 

18—20 

7          —  800 

(35)  NW 

säure    ... 

14» 

15 

-3518 

(2)  NW 

» 

21 

10           —  980 

(12)  NW 

„       ... 

1 5 — 45 ;  1 00 1000 

— ^4225 

^eisensäure  . 

I3>i 

—  366 

(34)  N 

■^        •*'! 

+38,08« 

(24)  K 

» 

18 

4—128 

-    179 

(16)  L 

p-Aminobenzoe- 

» 

18 — 20 

7 

-  350 

(35)  NW 

säure    .    .    . 

17 

100 

—1^20 

(2)  NW 

^midotetrazol 

5 

20 — 320 

-4724 

(5)L 

Anissäure    .    . 

45    233—456 

+  505 

(33)  L 

^5     ! 

20 — 320       —5258 

n     n 

»> 

50    233—456 

+  688 

»   >» 

25      i 

20—320  ;  —4593 

»»     n 

»           •    • 

55    233—456 

+  877 

»>   >i 

35         20—320       —3865 

»»     1» 

„           .    . 

60    233—456 

+  1Ö50 

9r       99 

Mittel:     —6mf+55i  (24)  | 

"       _.   •    • 

65    233—456 

+  1191 

>}     »f 

London. 


902 


196  b 


Elektrolytische 

Dissoziationswärmen 

pro  Gramm-Molekül  (in 

g- Kalorien). 

Lit.  s. 

s.  905. 

IV.  Dissoziationswärmen  schwacher  Säuren.    (Fortsetzung.) 

Elektrolyt 

<o 

V 

Diss.-W. 

Zitat  u, 
Methode 

Elektrolyt 

t" 

V 

Diss.-W. 

Zitat  u. 
Methode 

Anissäure    . 

69,5" 

233—456 

+  1427 

(33)  L 

Chloressigsäure 

12,5° 

32 

+   999 

(22)  L 

Arsenige  Säure 

18—20 

— 

—  6500 

(35)  NW 

>, 

18—20 

7 

+   480 

(35)  NW 

/?-i-Asparagin 

28 

— 

—10500 

(24)  HK 

Citrakonsäure  . 

12,5 

64 

+   522 

(22)  L 

Benzoesäure 

0 

100 — 1000 

—  1319 

(II)  L 

„ 

20 

18 

+     70 

(12)  NW 

>» 

12,5 

128 — 512 

+     335 

(22)  „ 

Cyanwasserstoff 

15 

— 

— IIIOO 

(34)  N 

12,7 

— 

—     570 

(34)  N 

,, 

18—20 

3,6 

— II030 

(35)  NW 

13.5 

— 

—     495 

„     „ 

„ 

10  —  40 

— ■ 

— II300 

20 

50 — 1000 

—     334 

(II)  L 

+  50« 

(25)  HK 

30 

50 — 1000 

—       82 

„     ,, 

Dichloressigsäure 

10,9 

— 

+  1665 

(34)  N 

32,5 

64—1024 

+     106 

(33)  „ 

„ 

17.2 

— 

+  I7I3 

„     „ 

37»5 

64 — 1024 

+     475 

,,     ,, 

„ 

18—20 

7 

+  1030 

(35)  NW 

40 

50 — 1000 

+       HO 

(II)  L 

Essigsäure  .    . 

18-20 

7 

—    600 

,,      „ 

42»5 

64 — 1024 

+     583 

(33)  „ 

.  ,,         •    • 

18-20 

7 

—    400 

„      „ 

47.5 

64—1024 

+     821 

„     „ 

„ 

10-50 

10—30 

—    675 

50 

50 — 1000 

+     267 

(II)  L 

+31,5 1 

(24)  K 

52,5 

64 — 1024 

+     915 

(33)  L 

», 

0—156 

— 

—   867 

57,5 

64—1024 

+   1135 

„     ,, 

+38,9 1 

(28)  K 

62 

64 — 1024 

+   1242 

„     „ 

d-Fructose  .    . 

10—40 

— 

—  7755 

Mittel:    —1210-} 

-42  t  (24) 

+  47« 

(25)HK;(. 

a- Bromzimt- 

Fumarsäure    . 

12,5 

32-256 

—    970 

(22)  L 

säure    .     . 

32,5 

128 — 1024 

+  3482 

(33)  L 

„ 

19 

36 

—    620 

(12)  NV 

»)         • 

37,5 

128—1024 

+  3661 

„     „ 

Gallussäure     . 

17 

44 

-     680 

(6)NV 

» 

42,5 

128 — 1024 

+  3757 

»,     „ 

„ 

17 

44 

—     730 

,,    „ 

» 

47,5 

128—1024 

+   3920 

„     „ 

d- Glukose  .     . 

10  —  40 

— 

—  9110 

„         .     . 

52,5 

128 — 1024 

+  4053 

„     „ 

+  40« 

(25)HK;( 

»>         •     • 

57,5 

128  —  1024 

+  4162 

„     „ 

Hydrochinon   . 

0-18 

— 

—  5900 

(11)  HK 

„         ... 

62 

128 — 1024 

+  4335 

„    „ 

,, 

II 

8 

—  6150 

(6)NV 

Mittel:     +2680-} 

-2St  (24) 

Isonitrosomethyl- 

Bernsteinsäure 

12,5 

16 

—  1697 

(22)  L 

pyrazolon  .    . 

28 

195-390 

—  4600 

(24)K,  H 

» 

16,4 

— 

-     565 

(34)  N 

Isonitrosocyan- 

I 

8 

—  4450 

(27)  N\ 

)f 

18—20 

— 

—  1420 

(35)  NW 

essigsäure- 

» 

21,5 

4-20 

-   1115 

(3)L 

methylester   . 

14,3 

6 

—  3800 

„       ,• 

»> 

35 

50  —  100 

—     445 

„    ,, 

,, 

ca.  16 

— 

—  3800 

(27)  N 

Borsäure     . 

13,6 

— 

—  4140 

(34)  N 

,, 

18 

8 

—  3800 

(27)  N\ 

» 

16,4 

— 

—  4040 

»    „ 

„ 

0 — 40 

16 — 64 

—  4641 

>> 

18,2 

— 

—  3860 

„    „ 

+41,2« 

(27)  K 

» 

18—20 

— 

—  3480 

(35)  NW 

Isonitrosocyan- 

16,8 

8 

—  3700 

(27)  N 

» 

15-40 

46—185 

—  3260 

essigsäureäthyl- 

+   12  < 

(24)  HK 

ester     .    .    . 

18,8 

8 

—  3830 

(27)  N\ 

Brenzkatechin 

II 

8 

—  7893 

(6)  NW 

Isonitrosocyan- 

12,5 

12 — 16 

+     200 

(27)  N 

Bromessigsäure 

-       12,5 

32 

+     790 

(22)  L 

essigsäure  (als 

Buttersäure 

12,5 

16 

+     696 

„     „ 

Karbonsäure). 

14,5 

6-8 

+     445 

(27)  n\ 

„ 

15,5 

— 

+     277 

(34)  N 

,,(alsIsonitrosäure) 

12,5 

12 

—  4100 

(27)  N 

» 

.       18 

4—128 

—     130 

(16)  L 

,,  „           ,, 

13,5 

8-12 

—  4000 

(27)  N^ 

»> 

.    18—20 

3,6 

+     120 

(35)  NW 

Isonitrosoacetyl- 

0,5 

8 

—  5350 

(27)  N 

» 

.       19,5 

+     387 

(34)  N 

essigsäureäthyl- 

»» 

.       21,5 

3,6 

+     270 

(3)  NW 

ester     .    .    . 

I 

8 

—  5350 

(27)  N': 

>» 

.       21,5 

4—20 

+     427 

(3)L 

„         ... 

12,7 

8 

—  5040 

(27)  N  i 

>j 

.       25 

— 

+     144 

(15)  L 

„        ... 

13,5 

6 

-  4835 

(27)  N- ' 

» 

•       35 

50—100 

+     935 

(3)L 

„         ... 

15 

8 

-  4930 

(27)  N  ^ 

i- Buttersäure 

13,1 

— 

+     402 

(34)  N 

„        ... 

17,6 

8 

—  4660 

(27)  N  : 

>» 

.       17,6 

— 

+     535 

„     „ 

,»        ... 

0 — 40 

16 — 64 

—  5488 

ft 

.       18 

4-128 

—     153 

(16)  L 

+44,0  t 

(27)  K  ' 

o-Chlorbenzoe- 

Itakonsäure     . 

20 

18 

—    900 

(12)  N 

säure    .    . 

.       32,5 

128—1024 

+  2496 

(33)  L 

o-Jodbenzoesäure 

32,5 

512 — 1024 

+  2574 

(33)  L 

» 

•       37,5 

128—1024 

+  2726 

>,     „ 

„ 

37,5 

512 — 1024 

+  2973 

„     „ 

» 

.       42,5 

128—1024 

+  2909 

,,     „ 

„ 

42,5 

512—1024 

+  3122 

„     „ 

>» 

■       47,5 

128—1024 

+  3051 

>,     ,» 

,, 

47,5 

512  —  1024 

+  3225 

„    ,' 

» 

■       52,5 

128—1024 

+  3253 

„     „ 

» 

52,5 

512  —  1024 

+   3313 

»,     » 

>» 

•       57,5 

128—1024 

+  3297 

»     „ 

„ 

57,5 

512—1024 

+  3400 

»    ,' 

» 

.       62 

128—1024 

+   3462 

,,     „ 

„ 

62 

512—1024 

+  3519 

„      „  '  ; 

Mittel:     +1360 -{ 

-36  t  (24) 

Mittel 

+2090+23    (2 

Lund^n. 


196  c 

903 

Elektrolytische 

Dissoziationswärmen  pro  Gramm-Molekül  (in  g-Kalorien). 

Lit.  s.  S.  905. 

IV.  OissoziatioDswärmen  schwacher  Säuren. 

(Fortsetzung.) 

Elektrol>i: 

^ 

V         Diss.-W. 

Zitat  u. 
Methode 

Elektrolyt 

! 

Diss.-W. 

Zitat  u. 
Methode 

m-Jodbenzoe- 

Orcin.    .    .    . 

IG» 

4 

—5954 

(6)  NW 

säure    .    .    . 

65° 

515—756 

+  1302 

(33)  L 

m-Oxybenzoe- 

>» 

70 

515—756 

+  1487 

..    .. 

säure  .    .    . 

0      iioo— 600 

—1266 

(II)  L 

„ 

75 

515—756 

+  1624 

..    .. 

.. 

20 

100 — 600 

—  213 

,»     .. 

„ 

79,5 

515-756 

+  1833 

»f    »f 

»1 

30 

IOC — 600 

+     50 

»»     .» 

Kohlensäure 

»» 

40 

100 — 600 

+  260 

»     99 

(H-HCOj)    . 

18 — 20 

— 

—2800 

(35)  NW 

.. 

50 

100 — 600 

+  461 

n       n 

o-  Kresol     .    . 

II 

12 

—5880 

(6)  NW 

Mittel 

:    -770-\-26t{2A)   \\ 

p-Kresol      .     . 

II 

12 

—5960 

»     » 

Maleinsäure     . 

I2»5 

32 

—  846 

(22)  L 

n 

12 

66 

—  923 

(6)  NW 

>i 

20 

36 

—  760 

(12)  NW 

„ 

16 

63 

IIG2 

>f     ., 

Malonsäure 

9 

10 

— 1000 

n       >f 

p-Oxybenzoe- 

„ 

12.5 

16 

—  966 

(22)  L 

säure  .    .    . 

13.3 

59 

— 1242 

n        n 

Mandelsäure    . 

17,5 

IG 

—  200 

(6)  NW 

». 

13.5 

63 

—1355 

»»        >» 

Mesakonsäure  { 

12,5 

64 

—  520 

(22)  L 

p-Oxybenz- 

19 

36 

—    ICD 

(I2>NW 

aldehyd  .    . 

17,8 

44 

—4690 

»       n 

m-Nitrobenzoe- 

Phenol   .    .    . 

11.5 

— 6G25 

(34)  N 

säure  .    .    . 

0 

100 600 

—1490 

(II)  L 

» 

14,6 

—5940 

tf     .. 

1» 

20 

100 600         —    512 

n       .» 

n 

ca.  20 

— 6100 

(6)  NW 

>i 

30 

100 600         —    284 

1»       »» 

n 

ia-50 

—7095 

(24)  HK 

„ 

32,5 

128 1024 

296 

(33)  . 

+43.5  t 

j» 

37,5 

128 — 1024 

+     77 

..     .. 

Phloroglucin    . 

II 

14 

—5800 

(6)  NW 

„ 

40 

100 — 600 

—  145 

(II)  .. 

Phosphorsäure 

18—20 

3,6 

+  1030 

(35)  NW 

«> 

42,5 

128 1024       +    226 

(33)  » 

f» 

21,5 

4 — 20 

+2100 

(30)  V 

»» 

47.5 

128 1024'      +    417 

»»     .» 

>» 

2h5 

3.6 

+  1940 

(3)  NW 

» 

50 

100 600 

+     II 

(11)  ,. 

»f 

35 

6 — 30 

+2460 

(3)L 

» 

52.5 

128 1024 

+  583 

(33)  „ 

>» 

18-156 

+  470 

(28)  K 

»» 

57.5 

128—1024 

+  738 

»»     .. 

+38.7« 

» 

62 

128  — IO24J      +    917 

>»     .. 

m- Phthalsäure 

«.5 

626 

— 2260 

(22)  L 

„ 

22 

59            1    —  820 

(2)  NW 

0- Phthalsäure . 

12,5 

64 

—  162 

(22)  L 

Mittel:    —1350- 

f5«<(24) 

Propionsäure  . 

12,7 
15.6 

—  247 

—  243 

(34)  N 

p-Nitrobenzoe- 

f» 

16,5 

—  210 

tf         99 

säure  .     .     . 

17 

510 

+  1500 

(2)  NW 

18 

4—128 

—  305 

(16)  L 

o-Nitrobenzoe- 

>» 

18,7 

—  162 

(34)  N 

säure  .    .    . 

19 

53 

+  1420 

(2)  NW 

>» 

18 — 20 

3,6 

—  200 

(35)  NW 

32,5 

128 — 1024 

+3327 

(33)  L 

.. 

21.5 

4—20 

+  183 

(3)L 

37.5 

128 — 1024 

+  3684 

..     .. 

.. 

35 

50 — 100 

+  557 

.,    >. 

42.5 

128—1024 

-^3700 

»        n 

Protochatechu- 

47.5 

128 — 1024 

+  3878 

n        »> 

säure  .    .    . 

17 

44 

—  950 

(6)  NW 

52,5 

128—1024 

+  3928 

n        n 

Pyrogallol  .    . 

II 

14 

—7753 

,»     .. 

57.5 

128 — 1024 

+  4067 

».        >. 

Resorcin     .    . 

10 

4 

—5974 

»     .. 

62 

128 — 1024 

+4199 

..        n 

Saccharose .    . 

10—40 

-1185G 

(25)HK;(3) 

Mittel:     +2455- 

i-29t{24) 

+68« 

Salicylsäure    . 

0 

lOG 6OG 

—2349 

(II)  L 

Nitrohamstoff. 

5 

32-512 

—5477 

(5)  L 

». 

13.5 

— 1317 

(34)  N 

>» 

15 

32—512 

— 3812 

>f    .» 

n 

20 

IOC — 600 

—  936 

(II)  L 

>f 

25 

32—512 

—3640 

>.     ». 

n 

30 

100 — 600 

—  619 

.»     ». 

Mittel:    —6000-{ 

^100 i  (24) 

.. 

32,5 

128 — 1024 

—  639 

(33)  ., 

m-Nitrophenol 

15 

42 

—5600 

(2)  NW 

» 

37.5 
40 

128 1024 

IOC — 600 

__    32 

—  417 

—  13 

(11)  ., 

" 

10—50 

30—61 

—6180 

(24)  K 

». 

42.5 

128—1024 

(33)  ,. 

o-Nitrophenol . 

15 

100 

+47.9  < 
—4700 

(2)  NW 

.. 

47.5 
50 

128 — 1024 
100 — 600 

+     61 
—  225 
+  258 
+  449 

>»  ., 
(11)  „ 
(33)  ., 

.»     .. 

p-Nitrophenol . 
>» 

15 
10 — 50 

28 

28 — 121 

—5240 
—5368 

1      M  V     # 

(2)  NW 
(24)  K 

n 

52.5 
57.5 

128  —  1024 
128 — 1024 

Nitrourethan  . 

5 
15 

32—256 
32—256 

+21  * 

—3665 
—3724 

(5)  L 
>»    >» 

n 
n 
n 

62 

10,2 

12,6 

128 — IG24 

76 

66 

+  661 
— 1284 
— I2G3 

(6)  NW 

" 

25 
35 

32—256 
32—256 

—2943 
—2260 

rt 

19 

63 

—"37 

.,     .. 

Mittel:    ~^500- 

f 65  t  (24) 

Mittel 

:    —2170- 

^44 1  (24) 

Landen. 


904 


196  d 


Elektrolytische  Dissoziationswärmen  pro  Gramm-Molekül  (in  g-Kalorien). 

Lit.  s.  S.  905. 
IV.  Dissoziationswärmen  schwacher  Säuren.    (Fortsetzung.) 


Elektrolyt 


Diss.-W. 


Zitat  u. 
Methode 


Elektrolyt 


Diss.-W. 


Zitat  u. 
Methode 


Salicylaldehyd 

Saligenin  .  . 
(o-Oxybenzyl- 
alkohol) 

Schwefelwasser- 
stoff   .    .    . 

Tartronsäure   . 

m-Toluylsäure . 


o-Toluylsäure  • 


18 


13 

32,5 

37.5 

42,5 

47,5 

52,5 

57,5 

62 


20 

30 

32,5 

37,5 

40 

42,5 

47,5 

50 

52,5 

57,5 

62 


44 
44 


■5825 
-7580 


(6)  NW 


p-Toluylsäure 


13 
256 — 1024 
256 — 1024 
256 — 1024 
256 — 1024 
256—1024 
256 — 1024 
256  —  1024 
Mittel; 
300 — 1000 
300—1000 
300 — 1000 
128 — 1024 
128 — 1024 
300 — 1000 
128 — 1024 
128 — 1024 
300 — 1000 
128 — 1024 
128 — 1024 
128 — 1024 
Mittel 


(35)  „ 
(12)  „ 
(33)  L 


— 6060 

—  440 

+     12 

+  332 

+  498 

+  655 

+  787 

+  937 

+  1123        „     „ 

—1130+36' 1(24) 

+  609       (11)  L 

+  1156 

+  1400 

+  1567 
+  1860 
+  1660 
+  1966 
+2069 

+  1937 
+  2103 

+  2334 

+2479         „      „ 
+  660+30  t  {24) 

V.  Dissoziationswärmen 

Zweite 


(33) 

,, 

(II) 
(33) 

„ 

(II) 
(33) 


Unterphos- 
phorige  Säure 


Valeriansäure 

,, 
Vanillinsäure 
Vanillin  .     . 
Violursäure . 
Weinsäure  Hi 
H2 
Weinsäure  . 
Zimtsäure   . 


32,5^ 
37,5 
42,5 
47,5 
52,5 
57,5 
62 


21,5 

21,5 

35 

13,0 

17,6 

14 
13,6 
25 
15 
11,2 
8-20 
32,5 
37,5 
42,5 
47,5 
52,5 
57,5 
62 


512 — 1024 
512  —  1024 
512 — 1024 
512—1024 
512 — 1024 
512  —  1024 
512 — 1024 
Mittel 

4 — 20 

3,6 

2—100 


35 


512  —  1024 
512 — 1024 
512 — 1024 
512— 1024J 
512  — 1024I 
512 — 1024; 
512 — 1024! 
Mittel 


—  64 
+  211 
+  405 
+  551 
+  683 
+  825 

+  997 
—  990 

+  3745 
+  3300 
+4300 
+  805 
+  911 

—  1360 
—4760 
—3700 

—  863 

—  1022 
—1440 

—  353 


(33)  L 


f  32  t  (24 

(3)  L 
(3)  NM 
(3)  L 
(34)  N 

(6)  m 

(I)  K. 

(34)  N 

(35)  NW 
(33)  L 


zweibasischer  Säuren. 

stufe. 


Elektrolyt 


Diss.-W. 


Zitat  u.    1 

Methode   | 

(35) 

NW 

(12) 

NW 

(35) 

NW 

(6) 

NW 

(12) 

NW 

(12) 

NW 

(6) 

NW 

(6) 

NW 

(6) 

NW 

(12) 

NW 

(35) 

NW 

(12) 

NW 

(12) 

NW 

(12) 

NW 

(6) 

NW 

Elektrolyt 


t 

Diss.-W. 

18-20'» 

-f  860 

16 

—5000 

13,3 

—4605 

13,5 

—4530 

II 

—5230 

17 

—  6130 

II 

-6740 

10 

—  6140 

18—156 

+  3575 

+65' 

18—20 

+5020 

18—20 

—  340 

13 

— 2200 

14 

—3000 

18-20 

—  400 

Zitat  u. 
Methode 


Äpfelsäure    . 

,, 
Bernsteinsäure 
Brenzkatechin 
Citrakonsäure 
Fumarsäure  . 
Gallussäure  . 

„ 
Hydrochinon 
Itaconsäure  . 
Kohlensäure 
Maleinsäure  . 
Malonsäure  . 
Mesakonsäure 
Orcin  .     .     . 


21 

18—20 

II 

20 

19 

17 

17 

ii 

20 
18-20 

20 
9 

19 

10 


—   80 

—  1460 

—  1820 
— 12140 

—  440 

—  380 

—  6780 

—  6600 

—  6590 

—  800 

—  42,00 

—  380 

—  500 

—  140 

—  6750 


Oxalsäure  .  .  . 
m-Oxybenzoesäure 
p-Oxybenzoesäure . 

Phloroglucin  .  . 
Protochatechusäure 
Pyrogallol  .  .  . 
Resorcin  .... 
Schwefelsäure   .    . 


Schweflige  Säure 
Tartronsäure     . 
Vanillinsäure     . 
Weinsäure    .     . 


(35)  NW 

(6)  NW 

(6)  NW 

(6)  NW 

(6)  NW 

(6)  NW 

(6)  NW 

(6)  NW 

(28)  K 
(35)  NW  (28; 

(35)  NW 

(12)  NW 

(6)  NW 

(35)  NW 


VI.  Dissoziationswärmen  schwacher  Basen. 


Elektrolyt 

t° 

V 

Äthylamin  .    . 

18—20» 

o-Aminobenzoe- 

saure  .    ,    . 

12-37 

10 

Ammoniak  .    . 

10,14 

„ 

18 

», 

18 

,, 

24,6 

Diss.-W. 


Zitat  u. 
Methode 


Elektrolyt 


<o 

V 

10— 5o<> 

10  —  22 

0-50 

25-75 

50 — 100 

■ 

Diss.-W. 


I  Zitat  u. 
Methode 


—  360 

-II320H-52  t 
— 1660 
j— 1530 
— 1480 

—  890 


(35)  NW 

(24)  HK 
(35)  NW 


Ammoniak 


-26o8-f58,o5  t 
—  835+65,0 

(<  — 25) 
+  430  +  36,9 

(t  -  50) 
+  1455+45,0 

('  —  75) 


(24)  K. 

(28)  r 


Lund^n. 


196 


905 


Elektrolytische  Dissoziationswärmen  pro  Gramm-Molekül  (in  g-Kalorien). 

Lit.  s.  am  Schluß  der  Seite. 
VI.  Dissoziationswännen« schwacher  Basen.    (Fortsetzung.) 


Elektrolyt 


fi 


V 


Diss.-W. 


Zitat  u. 
Methode 


Elektrolyt 


Diss.-W. 


Zitat  u. 
Methode 


Ammoniak . 


Anilin     .     .     . 

Dimethvlamin. 
Glykoköll  .  . 
Hydrazinhydrat 

Kydroxylamin 
Methvlamin     . 


75-i25"i 

100-1561 

125-218J 

18—20 
28 

I8-20 

40 

17,8 

18 
18—20 

iS— 20 


22 
22 


+2550+42,8 
.  (t  —  100) 

+4190—87,5 
.  (t  -  125) 

+6530-64,0 
.  ('  - 156) 

—  6060 

—  6110 

—  1990 
— 13000 

—  4150 

—  4070 

—  4540 

—  685 


(28)  K 


(35)  NW 
(24)  HK 
(35)  NW 
(24)  HK 
(4)  NW 

(35)  NW 


Nicotin  . 
Piperidin 

Pyridin  . 


Trimethylamin 
2-4-6-Trimethyl- 
Pyridin    .     . 

o-Toluidin  .  . 
p-Toluidin  .  . 
Tropin    .     .     . 


16,20 

3 

17,8 

3 

22 

7 

15 

3 

22 

4 

10 ^50 

18-20 

10—50 

ia-150 

40 

40 

—5835 

—  790 

—  280 

-8750 

— 8500 

—8660 

+35.5 ' 
— ^5060 


;  (8)  NW 
!  (8)  NW 
(6)  NW 
(8)  NW 
I  (6)  NW 
(24)  HK 

1(35)  NW 

i 

1(24)  K 


—7441 

+77.16 1 

—6900       (24)  HK 

— ^5300       (24)  HK 

10-50  '15—92—5671+80,4  i  (24)  HK 


VII.  Bildungswärmen  der  Ionen  aus  den  Elementen  und  Atomgruppen  (pro  Valenz) 

in  Gramm-Kai. 

Nach  W.  Ostwald,  Grundriß  der  allgemeinen  Chemie  (4.  Aufl.)  S.  309,  1909. 

Beisp. :  wenn  AI  aus  dem  metallischen  in  den  lonenzustand  übergeht,  werden  pro  Äquivalent  (9,03  g  AI) 
-    300  Gramm- Kai.  entwickelt. 

§  1.    Positive  Ionen. 


linium  AI"' 

nonium  HjN" 
Pb" 

:iium  Cd'" 

:um  Ca" 
-  -fio  Cu' 
Qipri  Cu" 


1-1-40  300 

+32  700 

+      200 
-f-  9  200 

-54  700 
—15800? 
—  8000 


Ferro  Fe" 
Fern  Fe"" 
Hydroxylamin 

NHiO" 
Kalium  K" 
Kobalt  Co"" 
Lithium  Li" 


-rii  100 

—  3  100 
+  37500 

-f-6i  800 

—  8500 
+62800 


Magnesium  Mg"' 
Mangan  Mn" 
Mercuro  Hg" 
Natrium  Na' 
Nickel  Ni" 
Rubidium  Rb" 


+54400 
-1-25  100 
— 19  800 
+57300 
-f  8000 
-f-62  500 


Silber  Ag' 
Stanno  Sn" 
Strontium  Sr" 
Thallo  Tl- 
Wasserstoff  H' 
Zink  Zn"" 


—25300 
+  3300 
+  59800 
+  I  700 
o 
+  17500 


2.  Negative  Ionen. 


■Arsenat  AsO*"' 
{ Brom  Br' 

Bromat  BrOs' 

Carbonat  CO3" 

Chlor  Cl' 

Chlorat  CIO,' 
1  Dithionat  S^W 

Hydrocarbonat 
HCO3' 


i+  71600 
'  +  28  200 
'—  II 200 
+  .80  400 
+  39  100 
:+  23400 
-f-139  100 
,-1-163  000 


Hydrophosphat  ■  + 152  400 

HPO,"  , 

Hydrosulfid  HS' +  1200 
Hydroxyl  OH'  1+  54400 
H3'pochloridaO';+  26000 


Hypophosphit 

HPO/ 
Jod  J' 
Jodat  JO3' 


+ 


143900 

13  100 

55800 


Nitrat  NOs' 
Nitrit  NOi' 
Perchlorat  CIO/ 
Perjodat  JOi' 
Phosphat  PO4'" 
Phosphit  HPO3" 
Selen  Se" 
Selenat  SeO," 
Selenit  SeOs" 


+  48900 
1  -i-  27  000 
' —  38700 

—  46500 
-f-  99  100 
-^114  800 

—  17  800 
+  72  400 
+  59800 


Sulfid  S" 
Sulfat  SO4" 
Sulfid  SO3" 
Tellurid  Te" 
Tellurat  TeO/' 
Tellurid  TeOa" 
TetrathionatSjOs' 
Thiosulfat  S2O3" 
Trinitrid  N3' 


—  6300 
-r  107  000 
+  75500 

—  17  400 
+  49200 

—  38500 
-r  130  400 
+   69300 

—  66  100 


Literatur. 


R.  Abegg,  Ber.  ehem.  Ges  33,  393,  626;  1900. 

P.  Alexejeff  u.  A.  Werner,   Bull.  Soc.  chim.  (3), 

•-',  717:  1S89. 

S.  Arrbenins,  ZS.  ph.  Ch.  4,  96;  1889;  9,  339; 

1892.    Meddelanden  fr.  Vet.-Akad.   Nobelinstitut, 

2.  Nr.  8;  1911. 

R.  Bach,  ZS.  ph.  Ch.  9,  248;  1892. 

E.  Baur,  ZS.  ph.  Ch.  23,  409;  1897. 

M.  Bertbelot,  Ann.  chim.  phys.  (4)  29,  289,  328; 

1873;  (6),  7,  145,  170,  185,  200;  1886;  (6),  21, 

372:  1890.  C.  r.  100,  586;  1885;  101,  543;  1885. 

A.  Campetti,  Atti  Torino  43,  1071 ;  1908. 

A.  Colson,  Ann.  chim.  phys.  (6)  19,  407;  1890. 

H.  G.  Oenham,  Joum.  ehem.  Soc.  93,  41;  1908. 

P.  Dutoit  u.  H.  Duperthnis,  Joum.  Chim.  phys. 

K,  699;  1908. 

H.  Eoler,  ZS.  ph,  Ch.  21,  257;  1896;  66,  71;  1909. 


12.  H.  Gal  u.  E.  Weraer,  Bull.  Soc  chim.  46,  803; 
1886;  47,  158;  1887. 

13.  A.  Hantzsch,  Ber.  ehem.  Ges.  39,  139;  1906. 

14.  A.  Heydweiller,  Ann.  Phys.  (4)  28,  503;  1909. 

15.  J.  H.  van't  Hoff,  Vorlesungen  über  theör.  u.  ph. 
Che"nie,  Braunschweig,  1901. 

16.  H.  Jahn  u.  E.  Schröder,  ZS.  ph.  Ch.  16,  72;  1894. 

17.  J.  Johnston,  Joum.  Amer.  diem.  Soc  31,  loio; 
1909. 

18.  H.  Jones,  Amer.  ehem.  Joum.  35,  445;  1906; 
H.  Jones  u.  J.  M.  Donglas,  Amer.  ehem.  Joum. 
26,  428;  1901. 

19-  H.  Jones  u.  C.  A.  Jacobsen,  Amer.  ehem.  Joum. 

**<>,  355;  1908. 
20.  H.  Jones  u.  A.  West,   Amer.   ehem.  Joum.   34, 

357;  1905. 

Lnnd^n. 


906 


196  f 


Literatur  zu  den  elektrolytischen  Dissoziationswärmen. 


21.  F.  Koblrausch  u.  A.  Heydweiller,  ZS.  ph. 

Ch.  14,  327;  1894. 

22.  F.  L.  Kortright,  Amer.  ehem.  Joum.  18;  365; 
1896. 

23.  W.  Luginia,  Ann.  chim.  phys.  (5)  17, 229 ;  1879. 

24.  H.  Lund^n,  ZS.  ph.  Ch.  54,  532;  1906;  70, 
249;  1909.  Joum.  Chim.  phys.  5,  145,  574; 
1907;  6,  681;  1908,-  8,  331;  1910.  Affini- 
tätsmessungen an  schwachen  Säuren  und 
Basen,  Ahrens  Samml.  Stuttgart  1908. 

25.  Th.  Madsen,  ZS.  ph.  Ch.  36,  290;  1901. 

26.  T.  S.  Moore,  Journ.  ehem.  Soc.  91,  1382; 
1907. 

27.  P.  Th.  Müller  u.  E.  Bauer,  Journ,  Chim. 
phys.  2,  457;  1904. 

28.  A.  A.  Noyes,  Conduetivity  of  aqueous 
Solutions.  Carnegie  Institution  of  Washington, 
Publication  No.  63;  1907. 


29.  W.  Ostwald,  Lehrbuch  der  allgemeinen 
Chemie  II,  i;  Leipzig  t903-  Grundriß  der 
allgemeinen  Chemie,  4.  Aufl.    Leipzig  1909. 

30.  E.  Petersen,  ZS.  ph.  Ch.  11,  174;  1893. 

31.  E.  Rasch  u.  F.  W.  Hinrichsen,  ZS.  Elch. 
14,  46;  1908. 

32.  M.  Rudolphi,  ZS.  ph.  Ch.  17,  277;  1895. 

33.  R.  Schauer,  ZS.  ph.  Ch.  26,  497;  1898. 

34.  H.  V.  Steinwehr,  ZS.  ph.  Ch.  38,  185;  1901. 

35.  J.  Thomsen,  Thermochemische  Unter- 
suchungen, Leipzig  1882. 

36.  L.  Vignon,  C.  r.  106,  1722;  1888. 

37.  P.  Waiden,  ZS.  ph.  Ch.  59,  201;  1907. 

38.  J.  Walker,  ZS.  ph.  Ch.  4,  319;  1889.  Joum. 
ehem.  Soc.  67,  576;   1895;   83,  484;  1903, 

39.  R.  Wegscheider,  Wien.  Ber.  111,  487;  1902. 

40.  H.  Wegeliüs,  ZS.  Elch.  14,  514;  1908. 

41.  A.  Wörmann,  Ann.  Phys.  (4)  18,  793;  1905. 

Lund£n. 


197 

Einige  der  direkten  Bestimmung  unzugängliche  Wärmetönungen, 

thermodynamisch  berechnet. 

Die  Zahlen  bedeuten  kg-  Kai.  für  ein  g- Atom  oder  g-Molekül,  bei  Dissoziationswärmen  auf 
den  komplexeren  Stoff  bezogen. 

Verdampfungswärmen. 

8  Srhomb.-^Ss  (Dampf);  — 2o,o;  2  Srhomb.-^  Sg  (Dampf):  —28,8  u.  —30,5   (bei  konst.  VoL  und 

ea.  1000");  Preuner  u.  Schupp,  ZS.  ph.  Ch.  68,  155  u.  166;  1909. 
2  Sfest-^S2  (Dampf):  —28,5  (bei  konst.  Dmck  und  Zimmertemp.) ;   Pollitzer,    ZS.  anorg.  Ch. 

64,  142;  1909. 

Jod:  — 14,96  (pro  Mol.;  bei  18"  u.  konst.  Druck);  Naumann,  Diss.  Berlin  1907. 

Gr. 


Cu 

—70,6 

Gr. 

Ag 

-55,8 

Gr. 

Hg 

-13,8 

Zn 

—28,5 

» 

Cd 

—28 

S. 

Pb 

—45,5 

>, 

—27 

S. 

Sn 

—73,9 

Gr. 

Bi 

—42,7 

Gr.  =  Greenwood,  ZS.  ph.  Ch.  76,  489;  1911.     S.  =  Sutherland,  Phil,  Mag.  (5)  46,  345;  1898. 

Dissoziationswärmen  von  Dämpfen^). 

A.  Elemente:  CU->2Cl2:  -^,1;  Cl8-»2C1:  —113,0  (geschätzt!);   Pier,   ZS.  ph.  Ch.  62,  394 

u.  417;  1908. 
Br2-H>'2  Br:  — 55,3;  Brill,  ZS.  ph.  Ch.  57,  721;  1907  (weiterhin  als  „Br.,  1.  c."  zitiert). 
J2->2  J:  — 36,86  (bei  konst.  Druck;  ca.  icoo«);  Starck  u.  Bodenstein,  ZS.  Elch.  16,  966;  1910. 
3S8-^4S6:  —29,0;  Ss-^sSa:  — 64,0  (bei  konst.  VoL);  Preuner  u.  Schupp,  ZS.  ph.  Ch.  68, 

147;  1909. 
Zur  Dissoziation  eines  zweiatomigen  Moleküls  in  ein  einatomiges  sind  (nach  Überschlagsrechnung 

von  V.  Wartenberg,   ZS.  anorg.  Ch.  56,  332;  1908)   erforderlich:   bei  der  Schwefelgruppe 

ea.  90,  bei  der  Phosphorgruppe  ca.  80  kg-  Kai. 

B.  Verbindungen:   (H20)2^2  HaO^):  —2,52;  H.  Levy,  Verh.  D.  phys.  Ges.  U,   328;  1909- 
2H2S-»  SaCDampf)  +  2H2:  —40,0  (bei  konst.  Vol.  und  einer  mittl.  Temp.  von  1000«);  Preuner 

u.  Schupp,  ZS.  ph.  Ch.  68,  163;  1909. 
H2S-»  H2  +  Sfest:  —4,5  bis  -5,0  (bei  konst.  Druck  u.  Zimmertemp.);  Pollitzer,  ZS.  anorg. 

Ch.  64,  140;  1909. 
N204-»2  NO2:  —12,45;  Br.,  1.  e.;  —12,50  (bei  konst.  Druck);  van't  Hoff,  Vorles.  I,  S.  141, 
zweite  Aufl.  1901,  aus  spezifischen  Wärmen  berechnet. 
PCU-^  PCI3  +  CI2:  —18,5;  Br.,  1.  c. 
CS2Dampf->- S2Dampf  +  Camorph :  —12,5  (von  Temp.  u.  Druck  Unabhängig);  Koref,  ZS.  anorg. 

Ch.  66,  88;  1910. 
Ameisensäure  (H.C00H)2->2  H.COOH:  —14,78;  Br.,  L  e. 
Essigsäure  (CH3 .  C00H)2  ^  2  CH» .  COOK :  —16,60;        „ 
Bromamylenhydrat  C5H10 .  HBr-> G5H10+  HBr:  — 19,4;    „ 
Chlorwasserstoffmethyläther  (CH3)20.  HC1-»(CH3)20  +  HCl:  —8,5;  Br.,  1.  c. 


^)  Ausführlichere  Angaben  finden  sich  in  der  3.  Auflage  dieses  Buches,  S.  469;  ferner  bei 
Brfll,  ZS.  ph.  Ch.  57,  721;  1907  u.  bei  Pollitzer,  Samml.  ehem.  u.  chem.-teehn.  Vortr.  12, 
333;  1912.  2)  Für  flüssiges  Wasser,  berechnet  van  Laar  (ZS.  ph.  Ch.  31,  5;  1899)  für  die 
gleiche  Reaktion  (H20)2üüss.-»  2H20fiüss.  =  —3,86  (gültig  für  o — 60*). 

Die  Dissoziationswärme  des  Äthylalkohols,  ([C2H5.0HJ2  -^  2CH5.OH)  in  Benzol-  und 
Chloroform- Lösungen  berechnet  Timofejew  aus  Mischungswärmen  (vergl.  S.  894)  zu  3,10  kg- Kai. 

W.  A.  Roth. 


198 


907 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


In   die  Tabelle  sind  hauptsächlich  solche  Werte  aufgenommen,  die  mit  Hilfe  der  Verbrennungsbombe 

jeuonnen  sind.    Die  spezifischen  Verbrennungs>»'ännen  in  Spalte  3  beziehen  sich  also  in  weitaus  den  meisten 

■  illen  auf  konstantes  Volumen.     Ist  das  nicht  der  Fall,  wie  bei  den  meisten  Gasen  und  auch  bei  einigen 

üssigkeiten  (Angaben  mancher  französischer  Forscher  und  früliere  Bestimmungen  von  Stohmann  u.  A.),  so  ist  die 

.;hl  mit  einem  *  bezeichnet.     In  den  meisten  Fällen  ist  die  Verbrennimgswärme  (Verbr.-W.)  doppelt  ange- 

:ben,  auf  konstantes  Volumen  und  auf  konstanten  Druck  bezogen.   In  letzterem  Fall  ist  die  Wärme- 

nung  für  jedes  bei  der  Verbrennung  verschwindende  [kondensierte]  Gasmolekül  um  0,58  kg- Kai.  größer  als 

:e  Wärmetönung  bei  konstantem  Volumen  (Versuchstemperatur  ca.  18°). 

Die  Verbrennungsprodukte  sind  in  allen  Fällen:  gasförmige  Kohlensäure,  flüssiges  Wasser,  eventuell 
Stickstoff.  Was  außerdem  bei  der  Verbrennung  von  Gl-,  Br-,  J-,  S-haltigen  Körpern  entsteht,  hängt  von  der 
\  :rsuchsanordnung  ab;  s.  die  Bemerkungen  bei  solchen  Verbindungen. 

Wo  die  Daten  mit  t  bezeichnet  sind,  ist  das  Gewicht  der  Substaiu  für  den  Auftrieb  der  Luft  korrigiert 
Fischer  u.  Wrede,  Richards  u.  Jesse.)  Bei  Flüssigkeiten  sind  die  Daten  fast  ausnahmslos  auf  die  modernen 
enauen  Molekulargewichte  (C=i2,oo,  H  =  1,008)  umgerechnet.  Falls  die  Autoren  nur  den  abge- 
beten Wert  (molekulare  Verbr.-W.  bei  konst.  Druck)  angeben,  enthält  die  Umrechnung  mitimter  eine  kleine 
nsicherheit.  Bei  Gasen,  wo  die  verbrannte  Menge  nicht  direkt  gewogen,  sondern  auf  Umwegen  bestimmt 
urde,  ist  die  Umrechnung  meist  unterlassen.  Alsdann  ist  das  abgerundete  MoL-Gew.  angegeben,  und  es 
p.det  sich  der  Vermerk  (Umrechnung  unsicher)  oder  dergl. 

Bei  den  meisten  nach  1908  ausgeführten  Bestimmungen  ist  die  primäre  Einheit  das  Küojoule  (K.J.), 

e  kg- Kai.  bzw.  die  kal.  die  sekundäre,  aus  jener  mit  dem  Faktor  ^^189  abgeleitet.    Denn  die  Bestimmung 

s  Wasserwertes  pro  Grad  geht  bei  Fischer  u.  Wrede,  Richards  u.  Jesse,  Roth  auf  elektrische  Eichungen 

urück.    Bei  den  Daten  von  Fischer  u.  Wrede  sowie  von  Richards  u.  Jesse  sind  sowohl  die  K.J.  als  auch  die 

mit  der  Zahl  4,189  daraus  berechneten  Kai.  angegeben;  die  genannten  Forscher  haben  andere  Zahlen  für  das  j 

mechanische  Wärmeäquivalent  benutzt. 

Bei  fast  allen  Daten  (namentlich  den  früheren)  ist  der  Fehler  größer  als  i  Promille  (z.  B.  infolge  von  \ 
mangelhafter  Definition  des   Präparates  und  des  Wasserwertes,  Mängeln  des  Thermometers,  Unsicherheit  der  [ 
Umrechnung  etc);  die  letzte,  vielfach  auch  die  vorletzte  Stelle  ist  also  zweifelhaft.  Ein  Vergleich  der  Verbr.-W. 
verschiedener  Stoffe  ist,  namentlich  wenn  es  sich  um  ältere  Daten  handelt,  nur  sicher,  wenn  man  Zahlen  des- 
selben Autors  kombiniert,  die  mit  derselben  Apparatur  gewonnen  sind. 

Die  genauesten  Bestiramxmgen  sind  diejenigen  von  Fischer  u.  Wrede  (2)  [namentlich  von  Rohrzucker 
u.  Benzoesäure,  die  zur  Eichung  zu  dienen  haben].  Ältere,  von  den  Beobachtern  später  verbesserte; 
oder  fallengelassene  Werte  und  Daten,  die  sich  auf  Körper  von  unsicherer  Konstitution  beziehen,  sind  meist 
fortgelassen,  ebenso  Thomsens  Werte  für  weniger  flüchtige  Substanzen.  Wo  die  Resultate  verschiedener  Forscher 
voneinander  abweichen,  ist  die  Ursache  meist  nicht  nur  Verschiedenheit  der  Präparate,  sondern  auch  Verschieden- 
heit und  Unsicherheit  in  der  Eichung.  Von  einer  Umrechnung  des  Wasserwertes,  die  in  manchen  Fällen  Erfolg 
verspricht,  wurde  abgesehen. 

Die  Bildungswärmen  sind  nicht  angegeben.  Sie  lassen  sich  aus  den  Verbr.-W.  der  Elemente,  die 
am  Anfang  der  Tab.  aufgeführt  sind,  und  den  Verbr.-W.  der  Verbindung  folgendermaßen  berechnen:  ist  Q  die 
molekulare  Verbr.-W.  der  betr.  Verbindung  und  .^(Oa)  die  Summe  der  atcMnaren  Verbr.-W.  der  einzelnen  Atome 
des  Moleküls,  so  ist  .^(Oa) — 0  die  Bildungswärme  von  i  g-MoI.  der  Verbindung  aus  den  Elementen.  Ist 
.2'(Qa)>Q,  so  ist  die  Verbindung  exotherm,  z.  B.  Äthan,  ist  2(Q^)<  Q,  so  ist  sie  endotherm,  z-  B.  Acetylen. 
Die  Bildungswärme  ist  verschieden  nach  der  Modifikation  des  Kohlenstoffs,  aus  der  man  die  Verbindung  ent- 
standen denkt.    Die  Verbr.-W.  der  Kohlenstoffmodifikationen  bedürfen  der  Nachprüfimg. 

Es  sei  ausdrücklich  auf  die  älteren  (z.  T.  vollständigeren)  Zusammenstellungen  von  Stohmana  hinge- 
wiesen: ZS.  ph.  Gh.  6,  336;  1890  und  10,  412;  1892. 

Während  die  zuverlässigen  Daten  für  die  aus  C,  H  und  O  aufgebauten  Verbindungen  möglichst  vollständig 
gesammelt  sind,  ist  bei  denjenigen  Körpern,  die  S,  N,  Gl,  Br,  J  etc  enthalten,  nur  eine  Auswahl  aufgenommen. 

Erkiämag  der  Abkorzangen. 

(U.  ti.)=  Umrechnung  auf  genaues  Mol.- Gew.  unsicher. 
*  spez.  Verbr.-W.  bezieht  sich  auf  konstantenJDruck. 
t  Gewicht  der  Substanz  ist  auf  das  Vakuimi  reduziert, 
fl.  =  flüssig.        f.  =  fest 

Reihenfolge  der  Körpergmppea. 

Vorbemerkung:  Verbindungen,  welche  N,  S,  Q,  Br,  J  enthalten,  sind  am  Schluß  zusammengestellt  (32— 38). 


1-  Elemente. 

2-  Aliphatische  Kohlenwasserstoffe. 

3.  Aromatische  Kohlenwasserstoffe. 

4.  Hydroaromatische    Kohlenwasserstoffe    und    Poly- 
methylene. 

5-  Einwertige,  aliphatische  Alkohole. 


6.  Mehrwertige,  aliphatische  Alkohole. 

7.  Aromatische  Alkohole  und  Phenole  u.  Polymethylenej 

8.  Hydroaromatische  und  Polymethylen-Alkohole. 

9.  Aliphatische  Äther. 
IG.  Aromatische  Äther  (Phenoläther). 
II.  Aliphatische  Aldehyde. 

W.  A.  Roth. 


908 


198  a 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945 


12. 

13- 
14. 

15- 
16. 

17- 
18. 
19- 
20. 

21. 

22. 

23- 
24. 

25- 
26. 


Aromatische  Aldehyde. 

Aliphatische  Ketone. 

Aromatische  Ketone  und  Chinone. 

Hydroaromatische-  u.  Polymethylen- Ketone. 

Kohlehydrate. 

Gesättigte,einbasische,aliphatische  Säuren  (CnHanOa). 

Andere  einbasische,  aliphatische  Säuren. 

Gesättigte,  mehrbasische,  aliphatische  Säuren. 

Ungesättigte,  mehrbasische,  aliphatische  Säuren. 

Einbasische,  aromatische  Säuren. 

Mehrbasische,  aromatische  Säuren. 

Hydroaromatische  und  Polymethylen-Säuren. 

Säureanhydride  u.   Laktone  (Laktonsäuren  s.  bei 

Säuren). 

Methylester  einbasischer  Säuren. 

Methylester  mehrbasischer  Säuren. 

Abkürzungen  der  Autorennamen  s.  Tab.  199. 


27.  Äthylester  einbasischer  Säuren. 

28.  Äthylester  mehrbasischer  Säuren. 

29.  Ester  anderer  aliphatischer  Alkohole. 

30.  Phenolester. 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang  Oxime). 

32.  Nitrile  und  Carbylamine. 

33.  Nitro-   und    Nitroso-Verbindungen    (auch    Nitrite 
und  Nitrate). 

34.  Azo-  und  Hydrazo- Verbindungen. 
(Fluoride). 

35.  Chlor- Verbindungen. 

36.  Bromide. 

37.  Jodide. 

38.  Schwefelverbindungen. 

( Phosphorverbindungen ;. 


1.  Verbrennungswärme  einiger  Elemente. 


Bem. 


g-kal. 
pro  g 


kg- Kai. 
pro  Atom 


Autor,  Zitat 


Kohlenstoff. 


Diamant   .    .    ; 
.      „      ,  Bort.  . 
Graphit,  natürl. 
„     ,  Hochofen 

Acetylenkohle  . 
Zuckerkohle  .  . 
Gaskohle  ... 
ger.  Holzkohle  . 


7859,0 
7860,9 
7796,6 
7762,3 
7901,2 

7894 
8039,8 

8047,3 
8080,0 

8137,4 
8033 


94,31 
94,33 
93,56 
93,15 
94,81 
94,73 
96,48 
96,57 
96,96 

97,65 
96,40 


C=  12,00  (Verbr.  zu  gasf.  CO2). 

Berthelot,  Petit,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  103;  1889. 

(6)  18,  106;  1889. 

[Favre,  Silbermann,  Ann.  chim.  phys.  (3)  34,  426;  1852. 

Berthelot,  Petit,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  98;  1889. 
Mixter,  Sill.  Journ.  (4)  19,  434;  1905. 


Favre,  Silbermann,  Ann.  chim.  phys.  (3)  34,  426;  1852. 

Berthelot,  Petit,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  99;  1889, 
Gottlieb,  Journ.  prakt.  Ch.  (2)  28,  420;  1883. 


Wasserstoff.    Auf  H  =  1,008  umgerechnet  (Verbr.  zu  fl.  H2O). 


Alle  Daten  beziehen 
sich  auf  konstanten  Druck 
und  Zimmertemperatur. 

Weitere  Daten,  auch 
bei  o",  s.  Tab.  188,  S.  850. 


[Rhomb.  Schwefel] 
AufdasAt.-Gew.S=32,o7 
umgerechnet. 
B.  =  Berthelot. 
Th.=  Jul.  Thomsen. 
s.  f.  Favre  u.  Silbermann, 
1.  c.  447. 


34219 

34'49 

34492 

34,77 

33936 

34'2i 

33947 

34,22 

33805 

34>o8 

4450 

142,7 

4406 

141,3 

2462 

79,0 

2425 

77,8 

2221 

71,2 

2164 

69,4 

Favre,  Sflbermann,  Ann.  chim.  phys.  (3)  34,  399;  1852. 
Berthelot,  Matignon,  ebenda  (6)  30,  553;  1893. 
Thomsen,  Thermoch.  Unters.  1906,  S.  139. 
Mixter,  Sill.  Journ.  (4)  16,  214;  1903. 
Rümelin,  ZS.  ph.  Ch.  58,  456;  1907. 


Schwefel.    (Aus  Tab.  188). 

'  >   Bildung  von  verdünnter  H2SO4- Lösung. 

Bildung  von  verdünnter  H2SO3- Lösung. 

>    Bildung  von  gasförmigem  SO2. 


''H    Bi 


B.    j 

Th 

B. 


W.  A.  Roth. 


198  b 


909 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 


Brutto-  '   Verbrennungs wärme 
formel    |     j^^L  ^^'^^^  p*"°  **°'" 
Mol.-Gew.|pr<>gi  ^-    ^ 


Verbrennungswärme 

,    .      kg-Kal.  pro  MoL 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


prx>  g 


konst. 
Vol. 


konst. 
Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Beob- 
achter 


Kohleno.xvd  CO  s.  Tab.  18S. 


2.  Aliphatische  Kohlenwasserstoffe  (Forts.) 


2.  Aliphatische  Kohlenwasserstoffe. 


Methan 
(Gas) 


Äthan 

(Gas) 

.Äthvlen 

(Gas) 


Acetylen 
(Gas) 

C3 

Propan 

(Gas) 
Propylen 

(Gas) 
Allvlena) 

(Gas) 

C4 

i- Butan  (Gas) 

i-Butvlen 
(Gas) 


Tetramethyl 
methan  (Gas) 
Amylen  (fl.) 

Trimethyl- 
äthvlen 
(Dampf) 

(fl.) 

C. 

n- Hexan 

(fl.) 

Diisopropyl 

(Dampf) 
He.xylen(fl.)b) 


CH4;  16 

(Umrech- 
nung auf 
genaues 
Mol.-Gew. 
unsicher) 


CaHg;  30 
(U.  u.) 

CjH«;  28 
(U.  u.) 


C2H,;  26 

(U.  u.) 

26,02 


CsHs;  44 
(U.  u.) 

QH«;  42 
(U.  u.) 

C3H4;  40 
(U.  u.) 


C4H]o;58 
(U.  u.) 

C4H8;  56 
(U.  u.) 


C.,H,2;72 
(U.  u.) 

QiHio;  70 
(U.  tu) 


QHio; 
70,08 


C6H14; 

86,11 

C«Hi4;  86 

(U.  u.) 

C«Htj; 

84,10 


13247* 

211,93 

13275 

212,4 

213,5 

12348* 

370,44 

12363 

370,9 

372,3 

II858* 



332,0 

11905* 

— 

333,35 

I2I43 

340,0 

341,1 

12308* 



344,6 

11925* 



310,05 

I2II2 

314,9 

315,7 

II97O* 

311,5 

312,3 

12027* 
II970 

II 732* 

"855 
II689* 

II8I0 


II848* 
II6I8* 

II765* 
II49I* 

"537* 
11443 


(Mi.  ber.  für 
konst  Dr. 

—  529,2 
526,7   528,4 

—  i  492,74 
497,9 !  499,3 

467,55 


472,4 


473,6 


687^ 
—     650,6 


847,1 
804,4 
807,6 


801,9 


803,4 


II 501  I  990,4  992,4 

11603  999,1  1001,1 

116x9*;  —  1 999,2 

I  I 

"413  i  959,9  961,9 


Th. 
B.  (I). 


Th. 

B.Ma.(9) 

F.  S. 

Th. 

B.Ma.(i) 

Mi.(i) 

Th. 

B.  (i) 

Mi.  (2) 

18°  und 

312,7) 

Th. 

B.Ma.(9) 

Th. 

B.Ma.(9) 

Th. 

B.Ma.(9) 


Th. 

Th. 

Th. 
F.  S. 
Th. 

Zub.(2)») 


Diallyl 

( Dampf)  c) 

Hexadien-2,4 

(fl.)'^) 
Dipropargyl 
( Dampf)  e) 
Dimethyl- 
diacetylen 
(f.)0 

n-Heptan(fl.) 

5-Methyl- 

hexadien-2,5 

(fL)g) 


n-Oktan  (fl.) 


2,5-Dime- 
thylhexan 

(fl.)h) 

2-MethyI- 

heptan(fL)h) 

3,4-Dime- 
thylhexan 

(fl.)b) 
3-Äthyl- 
hexan(fl.)h) 

Isodibutylen 
(a)i) 

C, 

2,6-DimethyI- 

heptadien-2,5 

(fl.)»^) 

Clo 

Dekan  (fl.) 
Diamylen  (fl.) 


StKl.(i) 
Zub.(3)* 
Th. 

Zub.  (2) 


5-Äthyliden- 

nonadien-1,8 

(fl.)i) 


C:6H,o;82  11376*  —  932,8 
(U.  u.)  ,11004  902,3  904,3 
QHio;  I10778  884,7  1886,1 

•  ^2,08       j 

CsH«;  78  ;(ii3i9*=n» hoch!  882,9 


(U.  U.) 
78,05 


C7H16; 
100,13 
C;Hi»; 
96,10 


114,14 


10944 
10864 


11374* 
110872 


i"497 


112,13 
124,13 


CioHjj; 
142,18 
CioHjo 
140,16 


C11H18 
150,14 


853,6 
847.9 


855,1 
848,8 


"38,9 


1044,8  '1046,5 


1312,3  1314,9 


1303,1t 


5448 

K.J.t 
1300,5t 

5442 

K.J.t 
1299,2t  1301,7t 

5454 


47,73 

K.J.t 
"394t 

47,68 

K.J.t 
11382t 

47,78 

K.J.t  K.J.t 
n4o6t  1301,9t  1304,5t 

47,70  5444 

K.J.t|  K.J.t 
11387t  1299,7t  1302,3t 

47,65  5438 

K.J.t    K.J.t 
11375t:  i298,3tU300,9t 


Th. 

B.O.(i) 
Roth, 

Moo. 
Th.) 
B.(5) 
Lug.  (15) 


Lug.  (6) 

Roth, 
Moo. 


Zub.  (2) 
Ri.  Je. 


11183* 

i 

I 

10900  '1353,0 

i 

11416  (1623,2 
11303*1    — 


10740 


1612,5 


1254,0 
11355,3 

1626,4 
1584,2 

1615,1 


JVlb. 
Roth  (3)1 

Zub.  (2) 
F.  S 


Roth, 
Moo. 


«)CH3'C;CH.  b)  C4H9 . CH  :  CHj.  c)  CH»  :CH  .CHj.CH,-CH  :CHj.  Th.s  Wert  wohl  zu  hochl 
•1)  CH3-CH:CH-CH  :CH.CHs.  e)  CH  i  C  •  GH,- CHj.  C  =  GH.  Th.s  Wert  wohl  zu  hochl  OCHs-ClC 
•C;c.CH3.  s)  GH,  :CH.CHa.CH  :C(CH3),.  h)  Umgerechnet;  R.  u.  J.  rechnen  mit  dem  MoL-Gew.  110,11 
u.  dem  mech.  Wärmeäquivalent  4,179-  ')  (CH3)iCH -CH  :CH  .CHCCHs),.  ^)  wahrscheinlich  (CH3),-C:CH. 
CHj-CH  :C(CH3)t.  1)  CH2:CH-CH,.CH,-G-CH2-CH,.CH:CH,.  *)  Zu  Zub.  (2)  und  Zub.  (3)  vergL 
_____^^^  CH'CHa  Anm.  n»)  S.  911. 

W.  A.  Roth. 


910 


198  c 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 

Substanz 
Aggregat- 
zustand 

Brutto-    Verbrennungswärme 

'        -kal       kg-Kal.proMol. 
Mol.-       nrn  v       konst.  1  konst. 
Gew.       P       ^         Vol.     1  Druck 

Beob- 
achter 

Substanz 
Aggregat- 
zustand 

Brutto- 
formel 

Mol.- 
Gew. 

Verbrennungswärme 

,           kg-Kal.  pro  Mol. 

?roV       &-Kal.     konst. 
pro  g         Vol. 

Beob- 
achter 

2.  Aliphatische  Kohlenwasserstoffe  (Forts.) 

3.  Aromatische  Kohlenwasserstoffe  (Forts.) 

c„ 

m-Xylol 

CgHio; 

10289t 

1091,4t 

1092,9t 

Ri.  Je. 

Isotributylen 

Cl2  "24; 

11065* 

— 

1861,0 

Mb. 

106,08 

(fl.)a) 

168,19 

„ 

», 

10247 

1087,0 

1088,5 

Roth 

Cie 

p-Xylol 

„ 

10229* 



1085,1 

unv. 
St.Ro.H.(4) 

Hexadekan 

C16  H34 ; 

11300 

2556,8 

2561,7 

St.  Kl. 

(fl.) 

„ 

42,951 

4556 

— 

Ri.  Je.b) 

(f.) 

226,27 

K.J.t 

K.J.t 

C20 

10253t 

1087,7t 

1089,1t 

,, 

bei 

Styrol 

CgHs; 

10045 

1045,3 

1046,4 

St.  Kl. 

Eikosan  (f.) 

C2oH42; 

11264 

3180,2 

3186,3 

St.  KL, 

(fl.)^) 

104,06 

La.(5) 

282,34 

La.  Off. 

» 

10050 

1046,1 

1047,3 

A.R.E.(2) 

Cx 

„ 

» 

10173 

1058,6 

1059,8 

Lem.  (i) 

Festes  Paraf- 

11200 

Roth 

c« 

fin  (Schmp. 

unv. 

Mesitylen 

C9H12; 

10424* 

— 

1251,9 

St.Ro.H.(4) 

54-56") 

(fl.)  d) 

120,10 

n-Propyl- 

„ 

10394 

1248,3 

1250,0 

Gen. 

3.  Aromatische  Kohlenwasserstoffe. 

benzol  (fl.) 

Ce 

i-    „ 

,, 

10407 

1249,8 

1251,6 

„ 

a-Methyl- 

C9H10; 

10189 

1203,1 

1204,6 

A.R.E.(2) 

Benzol  (Dampf) 

QH«; 

(10248* 

zu  hoch! 

799,9 

Th.) 

styrol  (fl.)e) 

118,08 

10304 

1216,6 

1218,1 

Lem.  (i) 

78,05 

1004 1 

783,7 

785,1 

B.  (5) 

p-Methyl- 

,, 

10182 

1202,3 

1203,8 

Roth 

» 

„ 

10096* 

— 

788,0 

StRo.H.d) 

styrol 

unv. 

»     (fl.) 

" 

9978 

778,8 

779,7 

St.  Kl. 
La.  (i) 

Inden  (fl.)  0 

CgHs; 
116,06 

9884 

1147,1 

1148,3 

Roth 
unv.      ! 

» 

»> 

9997* 

— 

780,3 

St.Ro.H.(i) 

i> 

» 

41,995 

— 

Ri.  Je.b) 

Clo 

K.J.t 

Durol  (f.)g) 

C10H14; 

10387 

1393,0 

1395,0 

St.K.La.(i) 

10025t 

782,4t 

783.3t 

— 

134,11 

» 

» 

10004 

780,8 

781,7 

Roth 

Cymol  (fl.)b) 

„ 

10526 

1411,6 

1413,7 

St.  Kl.  (5) 

unv. 

— 

» 

10460* 

1402,8 

St.Ro.H.(4] 

C; 

n-Propyl- 

„ 

10476 

1404,9 

1406,9 

Gen. 

toluol(i,3)(fl.) 

Toluol 

C7H8; 

10150* 

— 

934,4 

St.Ro.H.(4) 

i- 

» 

10507 

1409,1 

1411,1 

» 

92,06 

a,  ;ff-Dimethyl- 

C10H12; 

10248 

1353,8 

1355,5 

A.R.E.(2) 

(fl.) 

» 

10140 

933,5 

934,6 

Roth 

styrol  (fl.) 

132,10 

10394 

1373,0 

1374,8 

Lem.  (i) 

unv. 

Phenyl-i- 

„ 

10306 

1361,4 

1363,2 

A.R.E.(2) 

» 

» 

10189 

938,0 

939,2 

Schmdl. 

buten-2  (fl.)  i) 

Ca 

Tetrahydro- 

» 

10239 

1352,6 

1354,3 

Ler. 

naphthalin 

o-Xylol 

CsHio; 

10229* 

1085,1 

St.Ro.H.(4) 

iü.)^) 

(fl.) 

106,08 

43,100 
K.J.t 

4572 
K.J.t 

— 

Ri.  Je.b) 

Dihydronaph- 
thalin  (fl.)  i) 

CiqHio; 
130,08 

10092 

1312,8 

1314,2 

» 

>» 

» 

10289t 

1091,4t 

1092,0t 

„ 

Naphthalin 

CioHg; 

9628 

1233,0 

1234,2 

St.Kl.La.(il 

m-Xylol 

» 

10228* 



1085,0 

St.Ro.H.(4) 

(f.)m) 

128,06 

9619* 

— 

1231,8 

,,     (I) 

(fl.) 

» 

43,100 
K.J.t 

4572 
K.J.t 

Ri.  Je.b) 

a)  (CH3)2CH.( 

:(CH'CH(CH3)2):CH-C(CH3)2.     b)  Richards  u.   Jesse  benutzen   zum  Umrechnen   derl 

K.J.  auf  Kai.  den  Faktor  4,179.       <=)  CßHs.CH.-CHz.       ^)  Sym.  Trimethylbenzol.       »)  CgHs .  C(CH3):  CHg. 
0 1     Ji       l|.       g)  I,  2,  4,  5-Tetramethylbenzol.      h)  p-Methyl-isopropylbenzol.       0  CeHj .  CH2 .  CH :  CH  .  CH,. 

'')  [     jl      |.        1)  f     ¥     ]|.        ™)   Die  Werte  von  Berthelot  und   seinen  Mitarbeitern  schwanken  und  sind 

darum  fortgelassen.    Manche  Daten  von  fr 

anzösischen  Forschern  dürften  etwas  zu   hoch  sein,  weil  bei  der! 

Eichung  eine  zu  hohe  Verbr.-W.  des  Naphthalins  eingesetzt  ist,                                                                           1 

W.  A.  Roth. 


198  d 


911 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 
Aggregat- 
zustand 

Brutto- 
formel 

Mol.. 
Gew. 

Verbrennungswärme 

ekaL     kg-KaLproMol. 
^ro  e   i  l'onst.  '  konst. 
P*^"  ^        Vol.       Druck 

Beob- 
achter 

Substanz 
Aggregat- 
zustand 

Brutto- 1  Verbrennungswärme 

^0""el  1        ^^    Ikg-KaLproMol. 

MoL-     '    nrn  «r   i  konst.  !  konst. 
Gew.         P      ^   1     Vol.       Druck 

Beob- 
achter 

3.  Aromatische  Koblenz 

Wasserstoffe  (Forts.) 

3.  Aromatische 

Kohlenwasserstoffe  (Forts.) 

Naphthalin 

CioHg; 

40,314 

— 

-    IWr. 

C18 

(Forts.) 

n 

128,06 
„ 

,» 

„ 
„ 

K.J.t 

9624t 
40,384 
K.J. 
9641 
9643 
9631 

1232,4^ 
5172 
K.J. 
1234,6 
1234,9 
1233,3 

[ 
1233,6- 

1235,7 
1236,1 

1234,5 

Fi."wr.  (i) 

Roth  (i) 
Ur. 

Diphenyl-1,4- 
äthyl-buten-3 

(fl.)  ^) 
Reten  (f.)  >) 

„ 
1,6  Diphenyl- 
hexadien-1,5 

CigHjo» 
236,15 

CigHis; 
234,14 

10047 

9851 

9922 

10004 

2372,6 

2306,5 
2323,1 
2342,3 

2375,5 

2309,1 

2325,7 
2344,9 

A.  R.  E.  (2) 

StKLLa,(5) 

B.  Rec. 
Roth  unv. 

Cu 

(f.)J) 

Pentamethyl- 

CiiHi«; 

10485 

1553,2 

1555,5 

SL  Kl.  La. 

Chr>'sen(f.)k) 

CisHiij 
228,10 

9380 

2139.6 

2141,3 

StKLLa.(5) 

benzol  (f.) 

148,13 

<') 

c„ 

Ci, 

Triphenyl- 

QuHie,' 

9747 

2379,4 

2381,7 

StKLLa.(5) 

Hexamethyl- 

benzol  (f.) 

ß,  ;^Diäthyl- 

162,14 
CijHig; 

10553 

1711,0 

1713,6 

„      (i) 

methan  (f.) 
Triphenyl- 

244,13 
CigHis; 

9775 
9784 

2386,4 
2378,9 

2388,7 
2381,0 

Schmdl. 

10398 

1665,0 

1667,3 

A.R.E.(i) 

methyl  (f.) 

243,12 

Dort  i 

luch  Sa 

uerstofl 

derivatel 

styrol  (fl.) 

160,13 

Cta 

Diphenyl  (f.) 

CisHio 
154,08 

9694 

1493,6 

1495,1 

St  KI.  La. 

Diphenyl- 

CgoHieJ 

9797 

2509,3 

2511,6 

Lern,  (i) 

Acenaphthen 

9679 

1491,3 

1492,8 

„     (5) 

styrol  (t)  1) 

256,13 

(f.)  ^) 

C,4 

C,3 

Triphenyl- 

C24H18; 

9594 

2937,0 

2939,6 

StKLLa.(5) 

Diphenyl- 

CisHij; 

9845 

1654,9 

1656,6 

StKLLa-(5) 

benzol  (f.) 

306,14 

"methan  (f.) 

168,10 

9870 

1659,2 

1660,9 

Schmdl. 

c„ 

Cu 

Tetraphenyl- 

CisH»; 

9691 

3102,8 

3105,7 

Schmdl. 

Dibenzyl(f.)b) 

C14H14; 

10046 

l829r4 

1831,4 

B.  VL  (i) 

methan  (f.) 

320,16 

» 

182,11 

9941 

i8io,4 

1812,4 

StKLLa.{5) 

Stilben 

C14H12; 

9787 

1762,7 

1764,5 

„        (5) 

(f.)  <=) 

180,10 

9800 

1765,0 

1766,8 

St  KL  (4) 

1  Anthracen 

»» 
C14H10; 

9843 

9510 

1772,7 
1693,6 

1774,4 
1695,1 

Oss.  (i) 
StKLLa.(i) 

4.  Hydroaromatische  Kohlenwasserstoffe 

(f.)  ^) 

178,08 

9541 

1699,0 

1700,4 

Weig. 

und  Polymethylene. 

», 

9586 

1707,0 

1708,4 

B.  Vi.  (i) 

Ca 

1          1 

Phenanthren 

» 

9506 

1692,8 

1694,2 

StKLLa.(i) 

1 

(f.) «) 

„ 

9545 

1699,7 

1701,2 

B.VL  (i) 

Trimethylen 

C3H6;42 

1 11891* 

— 

499,4 

Th. 

Tolan(f.)0 

9766 

1739,2 

1740,7 

StKLLa.(5) 

(Gas) 

(U.  u.) 

1 12038 

505,6 

507,0 

B.  Ma.  (9) 

»» 

», 

9757 

1737,5 

1738,9 

St  Kl.  (4) 

c« 

C,5 

a,  ^-Methyl- 
phenylstyrol 

C15H14; 
194,11 

9984 

1938,1 

1940,1 

Lern,  (i) 

Methylcyclo- 
pentan  (fl.) 

84,10 

11237 
11258 

945»o 
946,8 

946,8 
948,6 

Zub.  (2)  m) 
Zub.(3)m) 

(f.)  M) 

C 

Hj— CHj 

»)  eil  •     "") 

C8H5.CH2.CHj.CeH5.            c)  CeHs.CH.-CH.QHs.           ^)  C^^ii         ^QH*. 

^CH^ 

C,H4— CH 

*)               11    .      •    f)CeH5.( 
QHi— CH 

:;C.C,H5.            g)CH5.CH(CH,):CH.C8H6.          »»)  CsH«.  CH— CHj 

CH2— CH:CH.C6H5. 

*)  (CHg)  (C3H7  iso)  QHj^— - 

-CeH4.          J)  C8H5.CH:CH.CH2.CH2.CH:CH.C6H5.          k)  CH4  — CH 

I:CH^                                                                                                               1              II 

')  QH5.C(CeH5):CH(CH5). 

CioHg — CH. 
™)    Bei  den  Werten  von  Zub.  {2)  ist  die  spez.  Wärme  des  Wassers  von  20» 

nach  Bartoli   u.    Stracci 

ati   eingesetzt,   bei   den  Werten  von  Zub.  (3)  diejenige  nach    Regnault    Die 

j  zweiten  Werte  dürften  um  2 

7<x>  zu  hoch  sein. 

W.  A.  Roth. 


912 


198 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  I  konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  I  konst 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


4.  Hydroaromatische  Kohlenwasserstoffe  und 
Polymethylene  (Forts.) 


4.  Hydroaromatische  Kohlenwasserstoffe  und 
Polymethylene  (Forts.) 


Cycl.ohexan= 

Hexahydro- 

benzol=Hexa- 

methylen  (fl.) 

Tetrahydro- 

benzol  (fl.) 

Dihydro- 
benzol  (fl.) 


1,3-Dimethyl- 
cyclopentan 

(fl.) 
Methylcyclo- 
hexan(Hexa- 
hydrotoluol) 

(fl.) 
Cycloheptan 

(fl.) 

Methyl- 1- 

cyclohexen-i 

(fl.) 

Methyl- 1- 

cyclohexen-2 

(fl.) 
Methencyclo- 
hexana)  (fl.) 
Cyclohepten 


1,1-Dimethyl- 
cyclohexan 

(fl.) 
1,3-        „ 

Äthencyclo- 

hexan  (fl.)b) 

Laurolen 

(fl.)c) 

i- Laurolen 
(fl.)d) 


Cr  Hl 


84,10    ]  II23I 
III27 


CeHio; 
82,08 


11217 


10860 
10875 


943,3 
944,5 
935,8 

891,3 
892,6 


(Mittelwert;  2  versch.  Präparate.) 


CeHs; 
80,06 


C7H14; 
98,11 


C7H12; 
96,10 


Ca  Hie; 
112,13 


C8H14; 
110,11 


a) 


=CHo 


10585 


11219 


11233 
11151* 


II 187 
10913 

10971 

10930 
11028 

11186 

11144 
II 062 
10963 

10935 

10940 


b) 


847,4 

1100,7 
1102,0 

1097,5 
1048,7 

1054,3 

1051,0 
1059,8 

1254,3 

1249,5 
1240,3 
1207,1 

1204,0 

1204,6 


945,1 
946,3 
937,5 

892,8 
894,1 


848,6 


1102,8 


1104,1 
1096,0 


1099,6 
1050,4 

1056,0 

1052,8 
1061,5 

1256,6 

1251,9 
1242,7 
1209,2 

1206,0 

1206,6 


Zub  (2) 

(3) 
Rothunv. 

St.La.(6) 
Roth  unv. 

St.La.(6) 


Zub.  (3) 


„    (3) 
Lug.  (6) 


Zub.  (3) 
„    (3) 

„    (3) 


Roth 

unv. 
Zub.  (3) 


(3) 


„    (3) 
„    (3) 

Roth 
unv. 

Zub.  (3) 

„    (3) 


=CaHj 


c)  CHs-^^ 


i-Methyl-3- 
methencyclo 
hexen- i(fl.)e) 

Nononaph- 
then  (fl.)f) 
i-        „ 
I,  3,  3-Trime- 

thylcyclo- 

hexan  (fl.) 
1,5-Dimethyl- 

3-methen- 

cyclohexen-i 

(fl.)&) 

Cio 
Dekahydro- 
naphthalin 

(fl.) 

Menthen  (fl.) 

i-Äthyl-5- 

dimethylcy- 

clohexen-i  i») 

Oktohydro- 

naphthalin 

(fl.) 


d-Limonen 
(fl.)  •) 

„   „Citren" 
d-a-Pinen 
(fl.)'') 

l-o-Pinen(fL) 

„Terebenten" 

/?-Pinolen  •) 

CHa 

I 


C8H12; 
108,10 


C9H18; 
126,14 


C9H14; 
122,11 


CioHi«; 
138,14 


C]oHi6; 
136,13 


10630 


10958 

10966 
11159 


10622') 


10874 

11018 
i( 


10735 


1149,1 


1382,3 

1383,3 
1407,6 


1297,1 


1502,1 


1522,1 
1504,1 


1461,4 


1150,8 


1384,9 

1385,9 
1410,2 


1299,1 


1504,7 


1524,7 
1506,7 


1463,7 


Terpene,  CioHu;  136,13. 


-CHa 


f)  1, 3,  4-Trimethylhexahydrobenzol  (Hexahydrocumol).    g) 


CH3       N^^ 

I 
CH3 


CHi 


')   CH3/^ 


d)  CH 

CH3-/V-CH3 

II 
CH, 


10807 

10805 
10817 
10915 

10860 
10924 

10870 
10946 
10789 


CH3 
CH3     I 


1471,1 

1470,9 
1472,6 

1485,8 

1478,4 
1487,1 

1479,7 

1490,0 

1468,7 


1473,4 

1473,2 
1474,9 
1488,1 

1480,7 
1489,4 

1482,0 

1492,3 
1471,0 


.  e) 


CH; 


Roth  (3) 


Oss.  (i) 

„     (I) 
Zub.  (3) 


Roth, 
Peters 


Ler. 


St.Kl.(4) 

Roth, 

Moo, 

Ler. 


Zub.  (5) 

A.R.E.(2; 
B.Ma.(4) 
Zub.  (5) 

A.R.E.(2 
Zub.  (5) 

St.  KL  (4 
B.Ma.(4 
Roth,Ö, 


=CH. 


/ 


h) 


CH3 


C2H5 

1 


CH3 


CH3/\/" 


i)    X 

\ 
i 
CHs— C=CI- 


*)  Verb.-W.  vielleicht  um  ca.  2  Promille  zu  niedrig. 


W.  A.  Roth. 


; 


198  f 


913 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 


Lit-  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 
Ageregat- 

zustand 


Brutto-  i  Verbrennungswärme 

formel     i  „.v,,       tg-Kal.proMoL 
konst.      konst. 
VoL       Druck 


g-kal. 

Mol.-Gew.   pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswirme 
formel        ^^^^     i^g-Kai-proMoi. 


Mol.-Gew.  pro  g 


konst, 
VoL 


konst. 
Druck 


Beob- 
achter 


4.  Hydroaromatiscbe  Kohlenwasserstoffe  und 
Polymethylene  (Forts.) 


Isobutenyl-i- 
c>clohexen-i 

(fl.)») 
Svlvestren 

■(a)b) 

t,5-DimeJhyl- 
3-äthencyclo- 
lexen-i  (fl.)c) 
Camphen  (f.) 

„    kryst. 

inakt.  <*) 
Terecamphen 

Bomeo- 
1  camphen 
}  Cyclen  (f.) 

I  Hexahydro- 
i  naphthalin 

ff!.) 

Cn 

imethyl- 
propen- 
iCyclohexen-i 
(fl.)«) 

j      Ci4 

-  "'imethyl- 
:'.ohexyl 
:1.)0 


136,13 


10734  1461,2  1463,5 


134." 


CiiHig; 
150,14 


C14H2«; 
194,21 


10756 
10689 

10777 
10786 

10768 
10794 

10775 
1058 1 


10712 


10929 


1464^ 
1455,1 


1466,5 
1457,4 


1467,1   1469,4 
1468,3,  1470,6 

1465,8!  1468,2 
1469^1  1471,7 

1466,8  1469,1 


1419,0 


1608,3 


2I22,0 


1421,0 


1610,9 


2125,8 


Roth, 
Ell. 

A.R.E.(i) 

Roth,Pet 
unv. 

A.R.E.(i] 
B.  Vi.  (I) 

St.KL(4) 
„   (4) 

Roth,  Ö. 
Ler. 


Roth,Pet 
unv. 


Zub.  (3) 


5.  Einwertige,  aliphatische  Alkohole  (Forts.) 


5.  Einwertige,  aliphatische  Alkohole. 

(Aldehyd-  u.  Keto-Alkohole  s.  bei  Aldehyden,    Ketonen 
und  Kohlehydraten). 


Th. 


C^ 

itethylalkohol 

CH40;32 

5695* 

— " 

182,2 

(Dampf) 

(Umr. 

(fl.) 

uns.) 

5307* 

— 

169,8 

CH4O; 

5322 

170,4 

170,7 

32,03 

F.  S. 

St.  Kl.  La. 
(4) 


Äthylalkohol 

(Dampf) 

(fl.) 


n-Propyl- 

alkohol 

(Dampf) 

(fl.) 


i-Propyl- 

alkohol 

(Dampf) 

(fl.) 


AUylalkohol 
(Dampf) 

(fl.) 

Propargyl- 

alkohol 
( Dampf)  g) 

C, 

n-Butyl- 
alkohol 

(fl.) 

i-Butyl- 

alkohol 

(Dampf) 

prim.  (fl.) 

i-But>laIkohol 
(fl.) 


CjH^O;  46 

7403* 

340,5 

(Umr. 

uns.) 

7184* 

— 

330,4 

C,H«0; 

7068 

325,5 

326,1 

46,05 

», 

7082 

326,4 

326,9 

,» 

7095* 

326,7 

QHgO;  60 

8311* 

498,6 

(Umr. 

uns.) 

CsHgO; 

8005* 

— 

480,8 

60,06 

„ 

8060 

484,1 

484,9 

CsHgO;  60 

8222* 

493,3 

(Umr. 

uns.) 

CaHgO; 

7971* 

— 

478,7 

60,06 

„ 

7965 

478,4 

479,2 

CsHeO;  58 

8013* 

,  — 

464,8 

(ü.  u.) 

CaHjO; 

7632* 

— 

443,0 

58,05 

C3H4O;  56 

7698* 

-  — 

431,1 

(U.  u.) 

C4H10O; 

8682 

643,2 

644,4 

74,08 

C4H10O; 

8899* 

— 

658,5 

74 

(U.  u.) 

C4H10O; 

8604* 

— 

637,4 

74,08 

" 

8646 

640,5 

641,7 

Th. 

F.  S. 

B.Ma.(6) 

Atw.  Sn. 


Th. 


Lug.  (4) 

Zub.  (2) 

Th. 


Lug.  (4) 

Zub.  (2) 
Th. 


Lug.  (I) 
Th. 


Zub.  (2) 

Th. 

Lug.  (4) 
Zub.  (2) 


CH3 


/\ 


b)r. 


*CH, 


'\:h3 


Bei  a)  bis  c)  ist  die  Verbr.-W.  vielleicht  um  ca.  3  Promille  zu  niedrig.    (Vgl.  A.R.E.  (2)). 

/\ TH-  C^s  CH3 


CH3— ^    ^-CH3 


CH,< 


*\:h 


—  CH 


0  /CH  -CH,x 

j\  yCH  —  CH\  /CHj 

\:h,— ch/  N:hj— ch,^ 


xCHj 


\/ 


e)  CHiC'CHjOH. 


Physikalisch-cheinische  Tabellen.    4.  Aufl. 


W.  A.  Roth.    58 


914 


198 


s 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg- Kai.  pro  Mol, 

konst.  I  konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-  I  Verbrennungswärme 


formel    |  g.^ai. 
Mol.- Gew.  i  pro  g 


kg-Kal.  proMol. 
konst.  i  konst. 
Vol.       Druck 


Beob- 
achter 


5.  Einwertige,  aliphatische  Alkohole  (Forts.) 


5.  Einwertige,  aliphatische  Alkohole  (Forts.) 


tertiär.  Butyl- 

alkohol 

(Dampf) 

(f.) 

(fl.) 


Amylalkohol 

(fl.) 

Dimethyl- 

äthylcarbinol 

(Dampf) 
i- Amylalkohol 

(Dampf) 
Gärungsamyl- 
alkohol (fl.) 

Dimethyl- 
äthylcarbinol- 

(fl.) 
Äthylvinyl- 
carbinol  (fl.) 


Methyldiäthyl- 
carbinol  (fl.) 

Pinakolin- 

alkohol(fl.)a) 

Allyldimethyl- 

carbinoUfl.) 

C, 

Heptylalkohol 

(fl.) 

Triäthyl- 

carbinol  (fl.) 

Allylmethyl- 

äthylcarbinol 

(fi.) 

Diallyl- 

carbinol  (fl.) 


Caprylalkohol 

(fl.) 

Methyldipro- 

pylcarbinol 

(fl.) 
Allylmethyl- 
oropylcarbinol 

(fl.) 
Allyldiäthyl- 
carbinol  (fl.) 


C4H10O; 
74,08 


C5Hi20;88 
(Umrech- 
nung un- 
sicher) 

C5H12O; 
88,10 


C4HioO;74    8667'< 
(U.  u.) 


C5H10O; 
86,08 


C6H14O; 
102,11 


C6H12O; 
100,10 


C7H16O; 
116,13 


C7H14O; 
114,11 

C7H12O; 
112,10 


CgHigO; 
130.14 


CsHxeO; 
128,13 


634*0 


8552* 
8558 

8959* 
9210* 

9319* 
9022* 

8961* 


8969    I  790,2 
8758*       - 


9162 

9277 

9140* 
8937 

9584 
9385 
9289 

9261 

9709* 
9560 

9468 

9510 


935.6 
947.3 

894.6 

1113,0 
1089,9 
1060,0 

1038,3 


1244,1 
1213,2 
1218,5 


641.3 

633.5 
635,1 

788,4 
810,5 

820,1 
794.8 

789.4 

791,6 
753.9 

937,3 
949.0 

914.9 
896,1 

1115,0 
1091,9 
1061,7 

1039.7 

1263,5 
1.246,4 

1215,2 

1220,5 


Th. 

Lug.  (8) 
Zub.  (2) 

F.  S. 

Th. 


Lug.  (4) 
s.  auch 
Zub.  (2) 
Lug.  (4) 

Zub.  (2) 
Lug.  (I) 


Zub.  (4) 

„     (4) 

Lug.  (7) 
Zub.  (4) 

„  (2) 
„  (4) 
,.    (4) 

..    (4) 

Lug.  (8) 
Zub.  (4) 

„  (4) 
„    (4) 


Diallylmethyl- 
carbinol  (fl.) 

Cs 
Äthyldipro- 
pylcarbinol 

(fl.) 
Allylmethyl- 

n-butyl- 
carbinol  (fl.) 
Allylmethyl- 
,tert.-butyl- 
carbinol  (fl.) 

Allyldipropyl- 
carbinol  (fl.) 

Diallylpropyl- 
carbinol  (fl.) 

Cxx 

Allylmethyl- 
hexylcarb.lfl.) 

C16 

Cetylalkohol 

(f.) 


Ca  H 140; 
126,11 


C9H2oO,- 

144,16 

C9H18O; 
142,14 


C10H20O; 

156,16 
CioHigO; 

154.14 


C11H22O; 
170,18 


C16H34O; 

242,27 


9452 
9535* 

9705 
9690 

9679 


9935* 
981 1 


1192,0 

1399,1 
1377,8 
1375,9 

1532.1 
9641  11486,0 


9884 
10348* 


1682,0 


1 193.7 
1202,5 


1401,8 
1380,1 
1378,2 


1551.5 
1534.7 
1488,4 


1684,9 


2507,0 


Zub.  (4) 
Lug.  (7) 


Zub.  (4) 
„(4) 
„(4) 


Lug.  (7) 

Zub.  (4) 

„  (4) 


,.  (4) 


St. 


6.  Mehrwertige  aliphatische  Alkohole. 


Lug.  (3) ' 
St.La.(4 


Lug.  (!)  i 

Lug.  (I) 

St.La.(4 
St. 


St.  La. 
St.Kl.L: 

(5) 
Lug.  (K 
B.  Ma. 

(2) 


St.La.0 
..   (4; 


C2 

Äthylenglykol 
(fl.) 

C2H6O2; 
62,05 

4569* 

4544 

281,9 

283,5 
282,2 

C3 

Propylengly- 

kol  (fl.) 

iso-  „ 

Glyzerin 

(fl.) 

C3H8O2; 

76,06 

>. 
C3H8O3; 

92,06 

7> 

5673* 

5740* 
4266* 
4312 
4317* 

397.0 

431,5 

436,6 
392,7 
397.3 
397,4 

C4 

Erythrit 
(f.) 

C4H10O4; 
122,08 

4132 
4131 

504.5 
504.3 

504,8 
504,6 

». 

4"3 
4118 

502,1 
502,7 

502,3 
503,0 

c., 

Pentaerythrit 

(f.) 

Arabit  (f.) 

C5H12O4; 

136,10 
C5H12O5; 

152,10 

4859 
4025 

661,3 
612,1 

661,9 
612,4 

a)  (CH3)3C.CH(OH).CH3. 


W.  A.  Roth. 


198  h 


915 


V^erbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945-                                                                           i| 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungsw'änne 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto-      Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 

formel 

kg-Kal.  pro  Mol. 

Aggregat- 

formel     g.^^L    ^e-^^^  v^oUoi 

zustand 

Mol.- Gew. 

P      ^          Vol.    .  Druck 

zustand 

Mol.-Gew.  pro  s     ''^«f    1°^^ 

6.  Mehrwertige,  aliphatische  Alkohole  (Forts.) 

7.  Aromatische  Alkohole  a.  Phenole  (Forts.) 

Hydrotolu- 

CtHsOj; 

6745      836,7  (837,3 

Val. 

c« 

chinon  (f.)  ^) 

124,06 

'inakon(f.)*) 

CsHi^O,; 

T  tÄ     TT 

7608* 

— 

898,5 

Lug.  (8) 

Ca 

I-Mannit  (f.) 

X 10|1 1 

QH^Oe; 

3996 

727,8 

728,1 

St.  KL  La. 

(5) 

o-Xylenol  (fi.) 

CgHioO;      8487* 
122,08 

— 

1036,1 

StRcH. 
(3) 

>i 

182,11 

4001 

728,7 

729,0 

B.Vi.(2) 

m-     „        „ 

„        :  8506* 

— 

1038,4 

„    (3) 

» 

3998 

728,0 

728,3 

St.La.{4) 

P-      „ 

» 

8489* 

— 

1036,3 

„    (3) 

Dulcit  (f.) 

» 

4006 

729,6 

729,9 

B.VL(2) 

c. 

„ 

» 

3976 

724,1 

724,4 

St.La.(4) 

Pseudocumenol 

C,HuO; 

8761* 

— 

1192,4 

„    (3) 

C7 

(f.)«) 

136,10 

Perseit{f.)  = 

C7H1607; 

3943 

836,3 

836,6 

„    (4) 

Cio 

Glucoheptit 

2 1 2,13 

3967 

84M 

841,7 

Fogh 

Thymol  (fl.)f) 

CioHuO; 

T  CO    T  T 

9025* 

— 

1354,7 

„    (3) 

„       (f.) 

150,11 
„ 

9000* 

—       1351,0 

„      (3) 
„      (3) 

7.  Aromatis 

che  Alkohole  und 

Carvacrol 
(fl.)g) 

M 

9032* 

—       1355,8 

PI 

lennle 

Hydrothymo- 

CioHuOj; 

7880 

1309,0;  1310,4 

Val. 

A    J 

-1  VU\/1W* 

chinon  (f.)^) 

166,11 

1 
j 

(Enthält  der  Körper  au 

ßer  OH  noch  die  C=0 Gruppe, 

a-Naphthol(f.) 

CioHgO; 

8248 

1188,2  1189,0 

„ 

so  ist  er  bei  Aldehyd( 

in  bzw.  Ketonen  aufgeführt.) 

144,06 

j 

Phenol  (f.) 

ß'      „         >, 

,» 

8260 

1189,9 

1190,8 

„ 

QHeO; 
94,05 

7787 
781 1 

(Mittel- 

732,3 
734,6 

732,9 
735,2 

StLa.(4) 
B.  Lug. 

Diphenyl- 
carbinol  (f.) 

CuHisO; 
184,10 

8775 

1615,4 

i6i6,9 

StKLLa- 
(5) 

wert) 

„ 

„ 

8764 

1613,4 

1614,8 

Schmdl- 

» 

„ 

7836 

736,9 

737,5 

B.  VL  (I) 

/* 

Brenzkate- 

CeHeO^; 

6226 

685,2 

685,5 

SLLa.(4) 

Ci4 

chin  (f.) 

110,05 

Hydrophenan- 

C14H10O2; 

7636 

x6o4,i 

1605,0 

Val. 

Resorcin  (f.) 

n 

6210 

683,4 

683,7 

„     (4) 

threnchinon 

210,08 

Hvdrochinon 

„ 
„ 

6230 
6229 

685,6 
685,5 

685,9 
685,8 

B.  Lug. 

Val. 

(f.)i) 

., 

,» 

6209 

683,3 

683,6 

St.La.(4) 

c» 

PyrogalloKf.) 

CßHeOa; 

5026 

633,6 

633,6 

B.  Lug. 

Triphenyl- 

CigHieO; 

8999 

2341,0 

2343,0 

St  KL  La. 

,» 

126.05 

5072 

639,3 

639,3 

SLLa.(4) 

carbinol  (f.) 

260,13 

(5) 

Phloroglucin 

" 

4902 

617,9 

617,9 

SLRo.H. 

„ 

1, 

9000 

2341,2 

2343,2 

Schmdl. 

(f.) 

(2) 

ienzylalkohol 

CtHsO; 

8290* 

— 

895,8 

„    (6) 

Cn 

(fL) 

108,06 

8277 

894,4 

895,2 

St.KLL.<5) 

^-Dioxy- 

CjiHjsOz; 

8252 

2476,7 

2478,5 

Del.  (3) 

» 

„ 

8249 

891,4 

892,3 

Schmdl. 

dinaphthyl- 

300,13 

o-Kresol  (fl.) 

„ 

8176* 

883,5 

StRo.H. 

methan(f.)k)*) 

„      (f.) 

» 

8146* 

— 

880,3 

(3) 
„    (3) 

8.  Hydroaromatische  und  Polymethylen- 

m-Kresol(fl.) 

» 

8157* 

— 

881,4 

«    (3) 

Alkohole.                           i 

p-Kresol(fL) 

» 

8175* 

— 

883,4 

„    (3) 

Cs 

„       (f.) 
Orcin  (f.)b) 

CvH'Io»; 
124,06 

8152* 
6651* 

— 

880,9 
825,1 

„    (3) 
„    (3) 

/?-Methyl- 
cyclopentanol 

CeHisO; 
100,10 

8936 

894,5 

896,0 

Zub.  (3) 

Saligenin(f.)c) 

6818 

845,8 

846,4 

B.  Riv. 

(fl.) 
Cyclohexanol 

» 

8958 

896,7 

898,2 

„    (3) 

(a) 

! 

»)    (CH3)sC(0H 

.  C(OH)  (CH3)j.                  b)    (QH3)(CH3)(i)(OH),(3,5).               c)    o-OxybenzylalkohoL 

'^)  (CßH,)  (CH^p)  (OH 

)j(=».5).                 e)    (QH,)(OH)(i)(CH3)3'=''4.5).               0   (C«H3)(0H)(0(CH3)(3)(i-C3H,){6). 

e)(C«H3)(OH)(iHCH3y= 

(i-C3H,)'5).    h)(CH3)(i)(C3H7)U(C«Hj)(OH),(a.5).     i)QH4— C-OH     M  CH,(CioH,(OH))ä. 

*)  Cholesterin  s.  b.  Bei 

th.  u.  Andr6,  Ann.  chim.  phys.  (7)  17,  433;  1899.      |           H 

CbHi— C— OH 

W.  A.  Roth.    58* 


916 


1981 


1 
Verbrennungswärmen 

von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz        Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.-Gew. 

gkal. 
pro  g 

kg- Kai.  pro  Mol. 

konst.  i  konst. 

Vol.     1  Druck 

Aggregat-        Formel 
zustand       Mol.-Gew. 

R-kal. 
pro  g 

kg-Kal.  proMol. 

konst.      konst. 

Vol.       Druck 

8.  Hydroa  romatische  u. 

Poiymethylen-Alkohol 

e(  Forts.) 

8.  Hydroaromatische  u.  Polymethylen-Alkohole  (Forts. 

Quercit  (f.) 

C6Hi205; 
164,10 

4294 

704,6 

704,9 

St.La.(4) 

Borneol  (fl.) 

CiflHisO; 
154,14 

9504 

1465,0 

1467,3 

St.   Kl. 

(4) 

» 

»> 

4330 

710,6 

710,8 

B.  Rec. 

Terpineol(f.)d) 

„ 

9530 

1469,0 

1471.3 

Luii.  fi8 

Inosit  (f.) 

C6HX2O6; 
180,10 

3680 

662,7 

662,7 

St.La.(4) 

bis 
9598 

bis 
1479,4 

bis 
1481,8 

» 

j> 

3703 

666,9 

666,9 

B.  Rec. 

Terpinhydrat 

C10H22O3; 

7627 

1450,5 

1452,8 

„  (18) 

>» 

» 

3677 

662,2 

662,2 

B.Ma.(2) 

(f.)«) 

190,18 

C; 

9.  Aliphatische  Äther. 

1,3-Dimethyl- 

C7H14O; 

gioi 

1038,5 

1040,2 

Zub.  (3) 

C2       1 

cyclopen- 

114,11 

Dimethyl- 

C2H60;46 

7459 

343,1 

344,2 

B.(i) 

tanol-2  (fl.) 

äther  (Gas) 

(Umr. 

r,3-Dimethyl- 

» 

9145 

1043,6 

1045,4 

„   (4) 

», 

uns.) 

7595* 

— 

349,4 

Th. 

cyclopen- 

Athylen- 

C.H4O; 

6989 

307,7 

308,5 

B.  (6) 

tanol-3  (fl.) 

oxydf) 

44,03 

/?-Methyl- 

>j 

9171 

1046,5 

1048,2 

„   (3) 

(Dampf) 

(U.U.)  44 

7103* 

— 

312,6 

Th. 

cyclohexanol 

(fl.) 

C2H4O; 

6870* 

— 

302,5 

B..J 

(fl.) 

44,03 

Cycloheptanol 

» 

9274 

1058,3 

1060,0 

»   (3) 

C3 

(fl.) 

Methyläthyl- 

CsHsO;  60 

8431* 

— 

505,9 

Th. 

äther(  Dampf) 

(U.  u.) 

Ca 

Dimethyl- 

C3H8O2; 

6078 

462,3 

462,8 

B.Del.| 

1,3-Dimethyl- 

CgHieO; 

9406 

1205,2 

1207,2 

„   (3) 

formal  (fl.)  s) 

76,06 

1 

cyclohexa- 

128,13 

Glycolformal 

CsHgOa; 

5331 

409,6 

409,9 

Del.  (1 

nol-2  (fl.) 

(fl.)h) 

74,05 

-    1 

1-3-Dimethyl- 

» 

9395 

1203,7 

1205,7 

„   (4) 

C4 

JH^' 

cyclohexa- 

nol-3  (fl.) 

Diäthyläther 

C4H,oO;74 

8914* 

— 

659,6 

Th. 

1,3-Dimethyl- 

>i 

9305 

1192,3 

1194,3 

„   (3) 

(Dampf) 

(U.  u.) 

cyclohexa- 

„ 

CiHioO; 

8921* 

— 

660,9 

St.Ro.F 

nol-5  (fl.) 

74,08 

( 

Methylcyclo- 

" 

9370 

1200,6 

1202,6 

„   (4) 

(fl.) 

» 

8805» 

— 

652,3 

„   ( 
Del.  (I 

heptanol  (fl.) 

Dimethyl- 

C4Hxo02; 

6873 

619,1 

620,0 

Cg  s.  Zub.  (3) 

acetal  (fl.)  >) 
Methylallyl- 

90,08 
C4H8O;  72 

8711* 



627,2 

Th. 

Cio 

äther(  Dampf) 

(U.  u.) 

Menthol  (f.)  a) 

C10H20O; 
156,16 

9674* 

— 

1510,7 

Lug.  (7) 

Glycolacetal 
(fl.)k) 

C4H8O2; 
88,06 

6344 

558,6 

559,2 

Del.  (2 

Thujylalkohol 

CioKigO; 

9583 

1477)1 

1479,4 

Roth,  Ö. 

Methylpro- 

CiHsO;  70 

8626* 

— 

603,8 

Th. 

(fl.)b) 

I54»i4 

pargyläther 

(U.  u.) 

Borneol= 

» 

9493 

1463,2 

1465,5 

Lug.  (18) 

(Dampf)  1) 

Camphol(fl.)c) 

» 

bis 
9570 

bis 
1475,2 

bis 
1477,5 

Trimethylme- 
thenyläther 

C4H10O3; 
106 

5653* 

~ 

699,2 

», 

synthetisch 

» 

9551 

1472,2 

1474,5 

„     (18) 

(Dampf)  m) 

(U.  u.) 

CH3- 
*) 

-CH  — CH3 
A_oH 

CH3 
b)       \ 

/x                                OH                       OH 

/   \                              1                            1 
/           \                CH3-C— CH3      CH3-C— CH3 

-OH        ,j   |CH3.C.CH3^Lqj^      d)          ^1^            e)              I 

1 

V                     c 

;h,                     I                 /\        1 

i^rig 

CH3  — C  — CH3                                                               CH3                    CHa  OH 

CH2\                            /OCt 
0      1     >0           s)  CH,< 
ch/                       \0Cf 

l3                  CHa-Gv                                        /OCH3                  CH2— 0\ 

h)     1            >CH2           i)CH3-CH<                      ^)      1           >CH-CH 
U                 CH2-CK                                         \OCH3                  CHj— Q/ 

1)  CHs  — 0-C;  C  — CH3. 

m)  CH  (OCH3)3-                                                                                                   ^ 

1 

W.  A.  Roth. 


198  k 


917 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 

Substanz 
Aggregat- 

Brutto-     Verbrennungswärme 

formel         ^  t-,      kg-KaL  pro  Mol. 
g-Kai.      ^„„„^      v„„=. 

Beob- 
achter 

Substanz 
Aggregat- 

Brutto- 
forniel 

Verbrennungswärme 

.    ,      kg-Ka1.  pro  Mol. 
C'kaL  i  ,               , 

Beob- 
achter 

zustand 

Mol.- Gew.    pro  g 

Vol.        Druck 

zustand 

Mol.-Gew. 

pro  g 

Vol.       Druck 

9,  Aliphatische  Äther  (Forts.) 

10.  Aromatische  Äther  (Phenoläther). 

C, 

(Enthält  der  Körper  außer  der  Gruppe  R-O-R'  noch 

Diäthylformal 

CöH.sO,; 

7429 

773,4 

774,5 

DeL  (I) 

C=0,  so  ist  er  bei  den   Aldehyden  oder  Ketonen 

(fl.)^) 

104,10 

aufgeführt) 
r           f                              III 

c, 

^7 

Anisol  (fl.)g) 

QHgO; 

8345* 



901,8 

St  Ro.  H 

Diäthvlacetal 

C6H,40,; 

7802 

921,5 

923,0 

Riv.  (I) 

(4) 

'fl.)b) 

118,11 
» 

7872 
7785* 

929,8 

931,2 
919,5 

Del.  (I) 
Lug.  (10) 

„ 

108,06 

8376 

905,1 

906,0 

StLa.(5) 

;;yläther 

CsH.oO,-98 

9297* 

— 

911,1 

Th. 

Ca 

^  Dampf) 

(U.  u.) 

Enthritdifor- 

C8H10O4; 

5098 

744,7 

745,0 

Del.  (2) 

Phenetol 

QH^O; 

8666* 



1057,9 

St  Ro.  H. 

i  (f.)  c) 

146,08 

(fl.)h) 

t22,o8 

(4) 

m-  Kresyl- 

„ 

8666* 

— 

1058,0 

„  (4) 

methyläther 

C7 

(fl.) 

Dipropyl- 

C7H16O2; 

8205 

1084,1 

1085,9 

„  (I) 

Hydro  chinon- 

CgHioOa; 

7356* 

— 

1015,7 

„  (4) 

formal  (fl.) 

132,13 

dimethyläther 

138,08 

a-Methyl- 

C7H14O6; 

18,175 

3527,9 

3529,2 

Wr. 

(f.) 

glucosid  (f.) 

194,11 

K.  J.t 

K.  J.t 

K.  J.t 

Resorcindime- 

„ 

7413* 



1023,6 

„  (4) 

^r>-thrit- 
diacetal(f.)d) 

4339t 

842,2t 

842,5t 

„ 

thyläther  (fl.) 

G8H14O4; 
174,11 

6023 

1048,7 

1049,5 

Del.  (2) 

Phenylpropyl- 
äther  (fl.) 

QHuO; 
136,10 

8922* 

— 

1214,3 

„  (4) 

p-Kresyläthyl- 

n 

8920* 

— 

1214,0 

„(4) 

c. 

äther  (fl.) 

Diisobutyl- 
formal  (fl.) 

C9H20O2; 
160,16 

8697 

1393,0 

1395,3 

„     (I) 

m-Xylenyl- 

methyläther 

(fl.) 

„ 

8924* 

~ 

1214,6 

„  (4) 

Mannittri- 

C9H14O6; 

4969 

1083,8 

1084,1 

„     (2) 

formal  (f.)  e) 

218,11 

ClO 

C« 

p-Xylenyl- 

C10H14O; 

9126* 

— 

1369,9 

„  (4) 

«'lO 

ithyläther(fl.) 

150,11 

Diamvläther 

C10H22O; 

10188* 

— 

161  ivt 

F.  S. 

Methyl- 

C10H12O; 

901 1 

1334.5 

1335,9 

StLa.(5) 

(tl) 

158,17 

chavicol(fl.)i) 

148,10 

Anethol  (f.)k) 

„ 

8937 

1323,7 

1325,1 

„    (5) 

c 

a-Äthoxy- 

8871 

1313,8 

1316,3 

Roth 

»'ii 

styrol  (fl.)  1) 

unv. 

uubodinyl- 

C11H24O1; 

9065 

1705,8 

1708,7 

Del.  (I) 

Eugenol(fl.)n») 

C10H12O2; 

7840 

1286,6 

1287,8 

StLa.(5) 

formal  (fl.) 

188,19 

164,10 

Isoeugenol 

„ 

7786 

1277,7 

1278,8 

„    (5) 

Ci. 

mn) 

I 

Mannittri- 

C12H20O8; 

5911 

1537,9 

1539,0 

„     (2) 

Betelphenol 
(fl.)°) 

tt 

7839    !i286^ 

1287,6 

„    (5) 

acetal(f.)f) 

260,16 

i 

CH,           GH,                                                                               II 

/\     y\ 

0000 

/OQH5                        /OCH5               1       1        1       i 
^)  CH2<               b)  CH3-CH<                  c)  H2C— C— C  — CH,.        «•)  QHeOiCCjH*)«.     «)  CeHgOßCCHj),. 
NX2H5                        NXjHä                      H       H 

M)  C6H806(C2H4)3.              g)C6H5.0CH3.             h)   QH5 .  OC2H5.              i)   (CHsO)^*^  —  CsHi  -  (CHjCH : CHj)'^^. 

i^  (CHaO)^*^  — QHi  — (CH:CH.CH3)<'^-      1)  QHs  — C  =  CHj    m)  (CH30)'3>{OH)<*^  (CeHs)  (CHj.  CHrCHj)^'^- 

OC2H5. 

j  «)  CH30)(3^0H)''^MC6H3){CH:CH.CH3)^'l      0)  (CH30)^'^>(OH)^3^(C6H3)  (CHj.  CH:  CH2)''- 

W.  A 

.  Roth. 

918 


1981 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen); 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

1 

Aggregat- 

formel 

g-kal. 

kg-Kal.  proMol. 

Aggregat- 

formel 

g-kal. 

kg-Kal.  pro  Mol. 
konst.      konst 
Vol.        Druck 

Beob- 
achter 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

Konst.      Konst. 
Vol.       Druck 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

10.  Aromatische  ki 

her  (Phenoläther)  (Forts.) 

11.  Aliphatische  Aldehyde  ( 

Forts.) 

Safrol(fl.)a) 

C10HX0O2; 
162,08 

7678 

1244,4 

1245,3 

St.La.(5) 

Acetaldehyd 
(fi.) 

C,H40; 
44,03 

6338 

279,1 

279,3 

B.Del.(i) 

Isosafrol(fl.)b) 

>» 

7615 

1234,2 

1235,1 

„  (5) 

Glyoxalk) 

C2H,02; 

2972* 

— 

172,5 

Forc. 

Cu 

(f.) 

58,02 

Thymylme- 

CuHisiO; 

9296* 

— 

1525,8 

St.  R.  H; 

C3 

thyläther  (fl.) 

164,13 

(4) 

Propionalde- 

C3H60;58 

7599* 

— 

440,7 

Th. 

Methyl- 

CUH14O2; 

8189 

1458,5 

1460,0 

St.La.(5) 

hyd  (Dampf) 

(U.  u.) 

eugenol(fl.)c) 

178,11 

(fl.) 

C3H6O; 

7479 

434,2 

434,7 

B.Deld) 

Methyliso- 

»> 

8126 

1447,4 

1448,8 

„   (5) 

58,05 

eugenol(fl.)d) 

c. 

C12 

Thymyläthyl- 

äther  (fl.) 

Äthyliso- 

eugenol  (f.)  «) 

Asaron  (f.)  f) 

C12H18O; 

178,14 
C12H16O2; 

192,13 
C12H16O3; 

9439* 

8339 

7574 

1602,2 
1576,3 

1681,5 
1603,9 

1577,7 

StRo.H. 

(4) 
St.La.(5) 

„   (5) 

^^4 

Isobutylalde- 
hyd  (Dampf) 
^»-Oxybutyl- 

aldehyd 

(Aldol)  (fl.)  1) 

Crotonalde- 

C4H8O;  72 

(U.  u.) 

C4H8O2; 

88,06 

C4H6O; 

8332* 
6214* 

7747* 

— 

599,9 

547,2 

542,7 

Th. 
Lug.(ii)^ 

„  (10)' 

Apiol(f.)g) 

C12H14O4; 
222,11 

6751 

1499,5 

1500,3 

„   (5) 

hyd  (fl.)ni) 

70,05 

Isoapiol  (f.)^) 

» 

6703 

1488,9 

1489,7 

„  (5) 

Valeraldehyd 

C5H10O; 

8630* 

— 

742,8 

„  (7)    i 

C21 

(fl.) 

86,08 

J 

/5-Naphthol- 

C2lHl602,* 

8336 

2501,8 

2503,5 

Del.  (3) 

Furo!  (fl.)n) 

C5H402,- 

5832 

560,1 

560,1 

Berth.  j 

formal(f.)i) 

300,13 

96,03 

RivJ 

Diparameth- 
oxystilben  (f. ) 

C15H16O2; 
240,14 

8401 

2017,4 

2019,2 

Lem.  (i) 

Paraldehyd 
(fl.)") 

CsHjsOs; 
132,10 

6160* 

— 

813,8 

Lug.  (11) 

11.  Aliphatische  Aldehyde. 

C7 
ÖnanthoKfl.) 

[Ci] 

(Vergl.  au 

ch  Kohl 

ehydrate.) 

CvHuO; 

9321* 

— 

1063,6 

„  (4) 

Kondensa- 

(CH20)n 

4096 

„Metaform- 

Del.  (4) 

114,11 

tionsprodukte 

aldehyd"  (f.) 

ClO 

des  Fotm- 
aldehyds 

(CHaOs- 
H2O 

3747 

„Paraform- 
aldehyd"(f.) 

„  (4) 

Citral  (fl.)P) 

CioHieO; 
152,13 

9444 

1436,7 

1438,7 

Ro.Mur. 
unf. 

C2 

Furoin  (f.)  q) 

C10H8O4; 

23,941 

4598,1 

4598,1 

Wr. 

Acetaldehyd 

CsH^O;  44 

6242 

274,6 

275,5 

B.  0.  (2) 

192,06 

K.  J.t 
5715t 

K.J.t 

K.J.t 

(Dampf) 

(Umr. 

6407* 

281,9 

Th. 

„ 

,» 

ro97,7t 

1097,7t 

„      ^, 

uns.) 

Das  verwandl 

e  Benzoin  s.  S.  920.              j.' j 

0'3\ 

,0(3)                                                                                                        ■    1 

a)CH2<^    (41/>(^"3)(CH2.CH:CH2)('I      b)  CH2<^    ^^^^(CsHg)  (CH:  CH.  CHs)^'^      <=)  (CH30)2^*'3)  (c^h,). 

(CH2.CH  :CH2)'^'.      d)  (CH30)/+'3^(C6H3)(CH:CH.CH3)^^l     e)  (CHaO)^'^^  (C2H50)f3)(C6  H3)(CH:  CH.CH3)(=t). 

0  (CH30)3^='''^'%6H2)(CH:CH.CH3)'>.                                S)  (CH30)2"''5'(CH202)'3'4^(C6H)  (CH2.  CH:  CHa)"^ 

0         0 

h)  (CH30)2^='5'(CH202)^3''^^(C6H)(CH:CH.CH3)^'^-               i)  CH2  (OCioH:)2.           q                  k) 

II           II          '     1 
CH  — C— H     1 

C<c 
.0                                             jO             CH=c/    ^H 
')  CH3«CH(OH)-CH2'C^             m)  CHa'CHrCH.C^     '     ")                ^0            0)  Kondensationsproduljt 

"                                         .       "             CH  =  CH 

des  Acetaldehydes;  die  spez.   Verbr.-W.  des  festen  „Metaldehydes"  ist  6098   (Lug.,  C.  r.   108,  620;   1889). 

CHav                                                                 ^0 
P)         >C  — CH2  — CH2  — CH2  — C  =  CH  — C<.          q)  (C4H30)-CH.CO.(C4H30).     Gehörte  besser  zu  13. 

Vj  112                                                                                              ]                                             11                                                        l 

CH»                                                 OH 

W.  A.  Roth. 


f 

198  m 

919 

— 

Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 

formel 

e-kal     ke-Kal.proMol. 
nr„  p.      konst.      konst. 
^^°  ^        Vol.       Druck 

Aggregat- 

formel 

.    ,      kg  Kai.  pro  MoL 
er- Kai.  t  , 

pro  e      konst.  1  konst. 
^^°  ^  \     Vol.       Druck 

zustand 

Mol.- Gew. 

zustand 

Mol.- Gew. 

12.  Aromatische  Aldehyde. 

13 

Pinakolin(f.)d'^ 

.  Aliphatische  Ketone  (Forts.) 

C7 

Benzaldehyd 

QHeO; 

7941* 

_ 

842,1 

St.  Ro. 

QH.oO; 

8976 

898,5 

900,0 

Zub.  (2) 

(fl.) 

106,05 

H.  (6) 

Methylbutyl- 

100,10 

keton  (fl.) 

„ 

9010 

901,9 

903,4 

„    (2) 

c. 

Äthylallyl- 

CeHioO; 

8737 

856,9 

858,1 

Roth  (3) 

keton  (fl.) 

98,08 

Salicylalde- 

GHßOa; 

6527 

796,7 

797,0 

Del.  Riv. 

Allylaceton 

CßHioO; 

8733 

856,5 

857,7 

Roth  (3) 

hyd  (fl.) 

122,05 

(fl.) 

98,08 

„ 

>? 

6617 

807,6 

807,9 

Berth. 
Riv. 

•Mesityloxyd 
(fl.)') 

„ 

8634* 

— 

846,8 

Lug.(io) 

p-Oxybenz- 

>> 

6501 

793r4 

793,7 

Del.  Riv. 

aldehyd  (f.) 

Cr 

Cs 

Dipropyl- 

CtHuO; 

9245* 

— 

1054,9 

„      (9) 

Vanillin  (f.)  a) 

QHsOs; 

T  0   C\(\ 

6016 

914,7 

915,0 

St.La.(3) 

keton  (fl.) 
Diisopropyl- 

114,11 
„ 

9275 
9172* 

1058.3 

1060,1 
1046,7 

Zub.  (2) 
Lug.  (9) 

Piperonal 

CsHeOa; 

5804 

870,9 

870,9 

„    (3) 

keton  (fl.) 

(f.)i^) 

150,05 

c» 

C^ 

*'8 

Methylhexyl- 

CsHieO; 

9467* 

— 

1213,0 

„     (9) 

Zimtaldehyd 

C^HsO; 

8424 

"12,5 

1113,4 

„    (3) 

keton  (fl.) 

128,13 

9476 

1214,1 

1216,2 

Zub.  (2) 

(«.)<=) 

132,06 

C9 

Diallvlaceton 

Parasalicyl- 

C14H10O3; 

7034 

1590,3 

1590,9 

Riv.  (i) 

CsHuO; 

9272 

1280,6 

1282,3 

Roth, 

aldehyd  (f.) 

226,08 

(fl.) 

138,11 

Moo. 

13.  Aliphatische  Ketone. 

Cxo 

(Vergl.  auch  Kohlehydrate.) 

V^Ionon(fl.)f) 

C13H20O; 
192,16 

9631 

1850,7 

1853,3 

Roth  (3) 

C3 

Furoms.S.918 

Aceton 
(Dampf) 

C3HeO;  58 

(U.  u.) 

7539* 

— 

437,3 

Th. 

14.  Aromatische  Ketone  und  Chinone. 

(fl.) 

CaH.O; 

7351 

426,7 

427.3 

B.DeLd) 

Cs 

, 

58,05 

C4 

Chinon  (f.)  s) 

C6H4O2; 

6061 

654,8 

654,8 

B.  Lug. 

Methyläthyl- 

C4H8O; 

8115 

586,8 

587,6 

Zub.  (2) 

108,03 

keton  (fl.) 

72,06 

„ 

„ 

6102 

659,2 

659,2 

B.  Reo. 

Diacetyl  (fl.) 

C4H6O2; 
86,05 

5849 

503,7 

504,0 

Lan.  (i) 

C7 
Toluchinon 

» 

6097 

658,6 

658,6 

Val. 

Co 

C7H6O2; 

6598 

805,3 

805,6 

„ 

Diäthylketon 

CbH.oO; 

8569* 

— 

737,6 

Lug.  (9) 

(f.) 

122,05 

1         (fl.) 

86,08 

8610 

741,2 

742,3 

Zub.  (2) 

Ca 

Methylpropyl- 

C5H,oO;86 

8770* 

754,2 

Th. 

keton  (Dampf) 

(U.  u.) 

Acetophenon 

CsHgO; 

8362* 

— 

1003,9 

St.Ro.H. 

„       (fl.) 

86,08 

8599 

740,2 

741,3 

Zub.  (2) 

(fl.) 

120,06 

(7) 

-isopr.-  „ 

„ 

8591 

739,5 

740,6 

„     (2) 

(f.) 

„ 

8345* 

— 

1001,9 

„    (7) 

Acetylaceton 

C5H8O2; 

6158 

616,2 

616,7 

Quin.  (I) 

„          „ 

„ 

8230 

988,1 

989,0 

St.Kl.(4) 

(fl.)d) 

100,06 

/OH      (4) 

/CHO       (I)                              i?                                                                                      1 

»)  CHs^CHs  (3)     b)  CeHs^^PH  (3)     <=)  Q,H5  •  C  :  C.  CH    <«)CHs-C0-CHj.C0.CH3.    d')(CH3)3C.CO.CHs. 
\CHO   (I)                   \0^^"*(4)                     H   H 

«=)  (CH3)2C:CH.CO-CH3.            f)   (CH3)iC  :CH  •  (CH2)2.C(CH3) :  CH -CH  :  CH-C- CHs.        g)  0=/^=0. 

6 

W.  A.  Roth. 


920 


198  n 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 


Lit.  s.  Tab.  199.  S.  945. 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswärme 

formel     |    „.t=i    [kg-Kal.proMol 
konst.  I  konst. 


g-kal. 

Mol.- Gew.:  pro  g 


j     Vol.     j  Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  konst. 

Vol.   Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


14.  Aromatische  Ketone  und  Chiaone  (Forts.) 

Cio 

7765 


Thymochinon 

Benzalaceton 

(f.)^') 
a-Naphtho- 
chinon(f.)b) 
ß-      „     b') 

Benzophenon 

Ch 
Benzoin{f.)<^) 

*) 

Benzil  (f.)«) 

» 
Anthrachinon 

(f.)0 

Phenanthren- 

chinon  (i.)S) 

Monooxy- 

anthrachinon 

(f.)h) 
Dioxyanthra- 
chinon  (f.) 
(=  Alizarin) 
Trioxy  anthra- 
chinon (f.) 
(=  Purpurin) 

Hexaoxy- 

anthrach.  (f.) 

( Ruf  igallus- 

säure) 

Dibenzal- 
aceton  (f.)  i) 


C10H12O2; 

164,10 
CioHioO; 

146,08 
C10H6O2; 

158,05 


CisHioO; 
182,08 


C14H12O2; 

212,10 
C14H10O2; 

210,08 
C14H8O2; 

208,06 


CuHgOa; 
224,06 

C14H8O4; 
240,06 

C^HsOs; 
256,06 

304,06 


8609 
6984 
7026 

8558* 

8555 

7883 

7737 
7768 
7442 

7440 

6631 

6053 
5492 
4124 


1274,2  1275,4 


1257,6 
1103,8 
1110,4 

1557,6 
1672,0 

1625,3 
1631,9 
1548,4 

1547,9 

1485,7 

1453,1 
1406,4 

1253,8 


C17H14O;  8920  12088,3 
234,11  I      I 


1258,7 
1104,1 
1110,7 

1558,1 
1558,8 

1673,1 

1626,2 
1632,7 
1549,0 

1578,5 
1486,0 

1453,1 
1406,1 
1252,7 

2090,0 


Val. 

St.Kl.(4) 

Val. 


St.  Ro.H. 

(7) 
St.Kl.(4) 

St.  Kl.  La 

(5) 
„    (5) 
Lan.  (i) 
Val. 


Retenchinon 


C18H16O2; 
264,13 


8168     2157,4 


2159,2 


Val. 


a)  (CHg)'!)  {C^n.Ys)  .  (C6H2)02'=,5).    a') 


15.  Hydroaromatische  und  Polymethylen- 
Ketone. 


Zub. (3) i 

„     (3) 

„     (3) 
„     (3) 

„     (3) 
„     (3) 

„     (3) 

i 

„     (3) 

O      O 

II       II 

x  — c 

I 

1 
H 


C5 

Acetyltrime- 

GsHsO; 

8293 

697,1 

698,0 

thylen  (fl.)  •) 
/?-Methyl- 

84,06 

CßHioO; 

8567 

840,2 

841,4 

cyclopenta- 

98,08 

non  (fl.) 

c, 

/9-Methyl- 

C7H12O; 

8946 

1002,9 

1004,3 

cyclohexanon 

112,10 

(fl.) 

Cyclohepta- 

„ 

8961 

1004,5 

1006,0 

non  (fl.) 

Cs 

1,3-Dimethyl- 

CgHuO; 

9030 

1138,8 

1140,5 

cyclohexa- 

126,11 

non-2  (fl.) 

1,3-Dimethyl- 

C8H12O; 

8954 

iiii,3 

1112,7 

cyclohexen- 

124,10 

6ron-5  (fl.) 

C9 

I,  4-Methyl- 

CgHieO; 

9120 

1278,0 

1280,0 

acetylcyclo- 

140,13 

hexan  (fl.) 

I,  I,  5  Tri- 

C9H14O; 

9112 

1258,5 

1260,2 

methylcyclo- 

138,11 

hexen-5-on-3 

(fl.) 

Dort 

weiteres 

Materii 

ill 

St.Kl.(4) 


— C:CH.C  — CHa 

I  II 

H  O 


c)  CgHg'CO'CeHs.  *)  Furoin  s.  S.  918  unten. 

d)  GeHg .  CO  •  CH(OH)  •  CeHg.  ^)  CßHs  •  CO  •  CO  •  CeHg. 


)  CßH, 


/CO 

^)    C6H4< 


CCK^ 


CeHs'OH;  entsprechend  die  folgenden  Substanzen. 


s)  CgHi  — CO. 
I  I 

C6H4  — CO 

i)  CßHs  •  CH  :  CH  •  CO  •  CH  :  CH  .  CeHj. 


CH3     C6H4  — C 

\|  1     .  /CH2 

''){CH3)2— CH— CsHg  — CO.      1)  H2CC    I 

Xr.H  —  CO  — 


CO  —  CH3 


W.  A.  Roth. 


198  o 


921 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-  !  Verbrennungswärme 
formel      ^.^^1. 
Mol.- Gew.  pro  e 


kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  .  konst. 
Vol.       Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswärme 

formel        g  kaL      kg-Kal.proMoL 
M0l.-Gew.    pro  g        konst.     konst^ 


Beob- 
achter 


15.  Hydroaromatische  u.  Polymethylenketone  (Forts.) 


St.  Br. 


Roth  (3) 
St.  Br. 

Roth  (3) 
Roth.Mur. 
Roth  (3) 

Roth,  Ö. 
St.  Br. 

Lug.(i8) 


Berth.(4) 

u. 
Schüler 
St.Kl.(4) 
Fries  (i) 

Roth 
St.  Ro.  H 

(3) 
Roth 
unv. 


ClO 

Caron  (fl.)») 

CioHisO; 
152,13 

9393 

1429,0 

1431,0 

Dihydro- 
carvon(fl.)b) 

» 

9353 

1422,9 

1424,9 

„ 

,» 

9296 

1414,2 

1416,2 

Curvenon 
(fl.)=) 

» 

9309 

1416,2 

1418,2 

Pulegon  (fl.)  d) 

Isopulegon 

(a)e) 

Thujon(fl.)0 
Dihydroeu- 

carvon  (fl.)g) 

9251 
9279 
9307 

9399 
9380 

1407,4 
1411,6 
1415.9 

1429,9 
1427,0 

1409,4 
1413,6 
1417,9 

1431,9 
1429,0 

k  ampher 

.)h) 

,' 

9225 
bis 

1403.4 

bis 

1405,4 
bis 

" 

>» 

9303 
9288 
bis 

1415.2 
1413.0 

1417,3 
1415,0 

9310 

1416,4 

1418,4 

,> 

„ 

9292 

14130 

1415,6 

„ 

» 

9273 

1410,7 

1412,7 

Carvon(fl.)i) 

C10H14O; 
150,11 

9273 
9165* 

1410,7 

1412,7 
1375,8 

F';:arvon 

>» 

9136 

I37M 

1373,1 

Cl3 

f:-Jonon 

CisHaoO; 
192,16 

9551 

1835,0 

1837,6 

Jonon 

:i.)ni) 

>j 

9573 

1839,5 

1842,1 

16.  Kohlehydrate,      a)  Monosaccharide. 


Roth, 
Mur. 


iraphitoxyde  bei  Berthelot  u.  Petit,  Ann.  chim. 
phys.  (6)  20,  13;  1890. 


Arabinose  (f.) 

XylJe  (f.) 
„ 

Rhamnose 

wasserfrei  (f.) 

Rhamnose 

kryst. 

Fucose  (f.) 

d-Glucose(f.) 

(= Dextrose) 

l-Fructose(f.) 

Sorbinose  (f.) 

Galactose(f.) 

„ 

Glucohep- 
tose  (f.) 


CsHioOs,- 
150,08 

3714 

,» 

3722 

„ 

3740 
3746 

C6H12O5; 

164,10 

QHigOs. 

H2O; 

182,11 

4379 
3909 

CeHiaOs; 
164,10 

180,10 

4341 
3741 

„ 

3762 

„ 

3743    ; 

„ 

3755 

CeHiaO«; 
180,10 

3715 
3777    i 
3722    1 

1 

C7H14O,; 

1 
3733    ! 

210,11 

557»4.  557,4 

558,6!  558,6 
561,3  i  561,3 
562,2     562,2 


718,6 
7".9 

712,3 
673,7 


718,9 
712,2 

712,6 
673,7 
677,5 


677,5 

674,0  I  674,0 

676,3  j  676,3 

669,0  \  669,0 

680,3  i  680,3 

670,2  i  670,2 


784,3     784,3 


b)  Disaccharide.") 


Rohrzucker(f.) 
(=  Saccharose) 


C12H  22^11; 

3962 

1 
1355,6  ji355,6 

342,18 

3955 

1353,4  1353,4 

„ 

3959 

1354,6  1354,6 

„ 

3959 

1354,8  1354,8 

„ 

16,545 

56,614  56,614 

K.J.t 

K.J.  t  K.J.  t 

„ 

3949,6t 

I35i,5ti35i,5t 

B.Ma.(2) 

StLa.{4) 
B.Ma.(2) 
StLa.(4) 


„    (4) 
„    (4) 

„    (4) 

St.Kl.La. 
(5) 

B.  Rec. 

St.La.(4) 
„  (4) 
„    (4) 

B.Vi.  {2) 

St.  La.  (4) 

Fogh 


B.Vi.  (2) 
St.La.(4) 
Tow. 
Atw.  Sn. 
Fi.Wr.{2) 


O 

/CH3  ^-\         /CH 


CH, 


CH, 


1») 


C  H  j — C— C  Hs 

I 
CH2 C 


C  =  0 


CH, 


Ö  CHa/"^- 


O 


/CH3 


H 

C  =  CH 


C — C  — C 

"         H 


/CH3 
CH, 


')  Einige  weitere  Daten  s.  bei  St.  La.  (4). 


CH3      CH3 

1     ^^  ? 

^  /^|— C  =  C— C— CH3 

H      H 


CH3      CH3 

\y         o 

'      <      — C=C— C-CH3 
H    H 


l^/-CH, 


W.  A.  Roth. 


922 


198 


p 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  245. 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel   I    g.kal. 
Mol.- Gew.    pro  K 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 
konst.  j  konst. 
Vol.       Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

1.«  v«i    .,-«  ■\lr^^ 


g-kal. 
pro  g 


kg  Kai.  pro  Mol. 
konst.  I  konst. 
Vol.    I  Druck 


Rohrzucker 
(=  Saccharose) 

» 

Milchzucker, 

wasserfrei  (f.) 

Milchzucker, 

(kryst) 


Maltose,  was- 
serfrei (f.) 
Maltose 
(kryst.) 

Trehalose, 

wasserfrei  (f.) 

Trehalose 

(kryst.) 


16.  Kohlehydrate  (Forts.). 

Eichwert:  16,555  K.J.  pro  g  (in 

Luft  gewogen);  3952,0  g-kal. ') 

Ci2H220n;  16,548  56,624  K.  J.  f 

342,18  j  K.J.  t 

3950,3t 

3952 


C12H  220x1 
•  H2O; 
360,19 

„ 
C12H22OU; 

342,18 

C12H22O11 

•H2O; 

360,19 

Ci2H220ii; 

342,18 

C12H22O11; 

•2  H2O; 

378,21 


I35i,7ti35i,7t    „ 
1352.1   1352,1   St.La.(4) 


3739 

3737 
3777 
3949 

3722 


3947 
3550 


Wr. 


1346,7 

1346,0 
1360,5 
1351.4 

1340,5 


1350,6 
1342,8 


1346,7 

1346,0 
1360,5 
1351,4 

1340,5 


1350,6 
1342,8 


c)  Trisacchari  de. 

Raffinose  (f.) 

wasserfrei 

Raffinose 

(kryst.) 

C18H32O16; 

504,26 
C18H32O16 

•  5  HaO; 

4021 
4020 
3400 

2027,5 
2027,0 
2020,9 

2027,5 
2027,0 
2020,9 

Melezitose  (f.) 

594,34 

C18  H34O7 ; 

522 ;  27 

3914 

2044,0 

2044,0 

Stärke 

,, 
Inulin 

» 
Dextrin 

Glykogen 
Cellulose 


d)  Polysaccharide. 

4183 
4228 

4134 
4187 
4112 
4180 
4191 

4185 
4155 
4200 


St.  Kl.  La. 

(5) 
St.La.(4) 
B.Vi.  (2) 
St.La.(4> 

V  (4) 


(4) 
(4) 


St.La.(4) 
B.Ma.(2) 
St.La.(4) 


„  (4) 


St.La.(4) 
B.Vi.  (2) 

St.La.(4) 
B.Vi.  (2) 

St.La.(4) 
B.Vi.  (2) 

St.  Schm. 
(I) 

St.La.(4) 
Gottl. 
B.Vi.  (2) 


17.  Gesättigte,  einbasische,  aliphatische 
Säuren  (CnHanOa). 


Ci 

Ameisensäure 

CHjOaMö 

1509* 

— 

69,4 

(Dampf) 

(U.  u.) 

1348 

62,0 

61,7 

(fl.) 

46,02 

1366 

62,9 

62,6 

(Lösung  0°) 

,» 

1364* 

— 

62,8 

Th. 
B.  (4) 
B.Ma.(6) 
Jahn") 


17.  Gesättigte,  einbasische,  aliphatische  Säuren 
CnH2n02  (Forts.). 


c, 

Essigsäure 

C2  H4O2;  60 

3756* 

— 

225,4 

(Dampf) 

(U.  u.) 

(fl.) 

60,03 

3491 

209,6 

209,6 

Ca 

Propionsäure 

C3H6O2; 

4958* 

— 

367,1 

(fl.) 

74,05 

„ 

„ 

4961 

367,4 

367,6 

C4 

n- Buttersäure 

C4H8O2; 

5953 

524,2 

524,7 

(fl.) 

88,06 

„ 

„ 

5953 

524,2 

524,8 

Isobutter- 

„ 

5884* 

— 

518,1 

säure  (fl.) 

Co 

n-Valerian- 

C5H10O2; 

6675 

681,4 

682,3 

säure  (fl.) 

102,08 

Ce 

Capronsäure 

CeHi^Oi; 

7157* 

— 

830,9 

(fl.) 

116,10 

. 

,, 

,, 

30,235 

3510,3 

3515,1 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

,, 

» 

7218 

838,0 

839,2 

Isobutylessig- 

,, 

7210 

837,0 

838,2 

säure  (fl.) 

Diäthylessig- 

„ 

7210 

837,1 

838,2 

säure  (fl.) 

C; 

Äthylpropyl- 

C7H14O2; 

7640 

994,0 

995,5 

essigsäure(fl.) 

130,11 

Cs 

Caprylsäure 

C8H16O2; 

7908* 

— 

1139,7 

(fl.) 

144,13 

Dipropylessig- 

„ 

7987 

1151.1 

1152,8 

säure  (fl.) 

c, 

Heptyl  essig- 

C9H]802; 

8148* 

— 

1288,5 

saure  (fl.) 

158,14 

„ 

„ 

8275 

1308,7 

1310,7 

Co 

n-Caprinsäure 

C10H20O2; 

8465 

1457,3 

1459,6 

(f.) 

172,16 

^)  Fischer  u.  Wrede  reduzieren  in  ihrer  zweiten  Arbeit  das  Gewicht  der  Substanz  auf  das  Vakuum 
sie  rechnen  mit  einem  anderen  Wert  für  das  mech.  Wärmeäquivalent.  Bei  der  Angabe  des  Eichwertes  ist  di 
Reduktion  fortgelassen  und  mit  4,189  auf  g-kal.  umgerechnet.  ^)  Elektrische  Oxydation  im  Eiskalorimetei 
Mittel  von  Versuchen  mit  Na-Formiat-  und  Ameisensäure- Lösung. 

"~  "  W.  A.  Roth. 


198  q 


923 


iVerbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen).^ 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 
.^regat- 
li  stand 


Brutto-      Verbrennungswärme 


formal 


g  kal. 


Mol.- Gew.    pro  g 


kg-Kal.  pro  Mol. 

kODSt.       koDst. 

VoL       Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswärme 

formel     i        ^^i      kg-KaL  pro  MoL 

Mol.-Gew.    pro  g     \"-t.    ko^s. 


Beob- 
achter 


17.  Gesättigte,  einbasische,  aliphatische  Säuren 
CnH.nO.  (Forts.). 

Ca 

cvisäure  CnHjjOs;!  8674     1614,9  1617,5  StKLLa. 
186,18    i  Off 


18.  Andere  einbasische,  aliphatische  Säuren  ( Forts.) 


C,2 

rinsäure 

i.) 

stinsäure 

-:f.) 

c,. 

litinsäure 

it.) 

V18 
-rinsäure 

f.) 
xerzen- 

insäure" 

hinsäure 

i-i 

C22 

Behensäure 

(f.) 


CisHmO,;!  8799* 
200,19    j 

I  8844 

I 
CuHsgOg,-!  9043* 

228,22    j 

9134 


1761,4 
1770,6  11773,5 

i 

—  |2o63,7 
2084,4  ^2087,9 

—  2374.2 


Ci«Hsj|Oj;    9265* 
256,26    i 

»         !  9353     2396,8  2400,8 


CisH^Oa;    9532    '2709,9  2714,5 
284,29 

I  9374 


C20H40O2;    9720 
312,32 


C22H44O2; 

340,35 


3023.7 


9801 


3028,9 


3335,9  !  3341 17 


Lug.(i3) 
StLa.(i) 

Lug.(i3) 
St.U.(i) 

Lug.  (13) 

St  Kl. 
La.  Off. 

StKLLa. 
Off. 

StKLLa. 
(2) 


St  Kl. 
La.  Off. 


StU.(i) 


I;  18.  Andere  einbasische,  aliphatische  Säuren 

'  (nur  C,  H,  O  enthaltend). 

colsäure     C2H1O3;     2188    |  166,4 '  166,1 

(f.)  76,03         Mittelw. 

2197 

I37I 


il  Dioxyessig- 
ll    säure  (f.) 
mllyoxylsäure) 

"■       C3 

chsäure 

(f.) 
1  Akrylsäure 
I         (f.) 


C2H4O4; 
92,03 


CgHsOs;     3661 
90,05 
C3H4O, 
72,03     i  4571 


167,1 
126,1 


329,7 
329.2 


166,8 
125,6 


329,7 


329,2 


Lug.  (20) 

(5) 
StKLLa. 
B.(4) 


Lug.(2o) 
berechn. 

RiL  Seh. 


«)  CHs-CHiCH.COOH.         b)  HaCiC-COOH. 
CH CH 


C4 
Oxyisobutter- 

säure  (t) 
Krotonsäure 

I, 

Tetrolsäure 

(f.)»») 

C5 

Tiglinsäure 

(f.)«:) 
Angelicasäure 

AUylessig- 

säure  (fl.) 

Lävulinsäure 

(f.)«) 

Brenzschleim- 

säure  (f.)  0 


Hydrosorbin- 

säure 

(il)s) 
Sorbinsäure 

(f.)i^) 


Clo 

Geranium- 
säure  (fl.)  >) 

Cu 

Undecylen- 

säure  (f.) 

Undekolsäure 
(f.)»') 

Cis 
Ölsäure  (fl.) 

Elaidinsäure 

(f.) 
Stearolsäure 

(f.) 


CH, 


CiHgOa,-  I  4536       472,0     472,3 
104,06     I 
C4H6O2;  i  5554      477.91  478,2 

86,05    I  ! 

„       5566   i  479,0   479,3 

QHtOg;  i  5389    i  452,9    452,9 
84,03 


CsHgOg; 
1 00,06 


C5H8O,; 

116,06 
C5H4O3; 

112,03 


6260 
6345 
6413 
4972 
4414 
4378 


QHioOa;  '  29,204 

114,08   K.  J. 

'  6972 

QHgOa;  :  27,819 

112,06  1  K.  J. 

6641 

6632 


626,4 
634,8 
641,7 
577,1 
494,5 
490,5 


627,0 

635,4 
642,3 
577H 
494,3 
490,2 


CioHjbOj; 
168,13 


3331,63335,3 
K.  J.  K.  J. 
795,3  796,2 
3117,43119,8 
K.  J.  I  K.  J. 
744,2  744,8 
743,2  I  743,7 


8201  1378,8!  1380,5 


CuHzoOj;   8574     1579,0 

184,16  (Mittel-  i 
^  wert)    : 

CiiHisOa;   8440     1537,3 

182,14 


C18H34O2;    9495    ;268o,i 
282,27    ; 

„  9432     2662,5 


1581,3 
1539,3 

2684,5 
2666,9 


CigHsaOs,-    9374     2627,1  2631,2 

280,26  !  j         j 


Lug.(2o) 

StKL(4) 

StLa.(3)| 
StKl.(4)| 

StKl.(4) 

StKL(4) 

Roth,  EIL 

B.Thch. 

B.  Riv. 

StKLLaJ 
(5) 

Fi.Wr.(i) 


StLa.(3) 


Roth, 
Moo. 


StKl.(4) 
„    (4) 

StLa.(3) 
„  (3) 
.,    (3) 


i3\  XOOH  H\  /COOK 

<=)         >C=C<  .  d)        \c=c<^ 

R/        \CH,  CH./        \:h. 


H> 

«>) 
CH3  CHs' 

g)  CH3  •  CH2 .  CH  :  CH  .  CHs  •  COOH.     h)  CH»-  CH  :  CH 


«)  CHa-CO-CHg'CHa-COOH.     0    II 

HC^^:— COOH. 

CH:CH-COOH.         i)  (CH3)2C:CH.CH2.CH,.C(CH3):CH.COOH.        k)  CH3  C  i  C(CH2),COOH 


W.  A.  Roth. 


924 


198  r 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

1 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

gkal. 
pro  p 

kg-Kal.  proMol. 

konst.  1  konst. 

Vol.     '  Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol- Gew. 

p-kal. 
pro  g 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  1  konst. 

Vol.     i  Druck 

18.  Andere  einbasische 

;,  aliphatische  Säuren  (Forts.) 

1 9.Gesättigte,  mehrbasische,  ali| 

)hatischeSäureo(  Forts.) 

C22 

Methylbern- 

C5H8O4; 

3935 

519,6 

519,6 

Lug.  (20) 

Dioxybehen- 
säure  (f.) 
Brassidin- 

C22H44O4; 

372,35 
C22H42O2; 

8684 
9718 

3233,6 
3287,9 

3238,9 
3293,4 

St.La.(i) 
„    (i) 

steinsäure  (f.) 

(Brenzweln- 

säure) 

132,06 

(Mittel- 
wert) 

3903 

515,4 

515,4 

St.Kl.La. 

(3)1 

säure  (f.) 

338,34 

Äthylmalon- 

,, 

3924 

518,2 

518,2 

„    (3); 

Erucasäure  (f.) 

» 

9739 

3295,0 

3300,5 

„    (i) 

säure  (f.) 

1 

Behenolsäure 

C22H40O2; 

9672 

3253»o 

3258,2 

„    'I) 

Dimethyl- 

,, 

3904 

515,6 

515,6 

„    (3) 

(f.) 

336,32 

malonsäure 

Cholalsäure  s.  Berth.,   i 

\nn.  ch: 

m.  phys.  (7)  20,   145; 

Trioxyglutar- 

CsHsO,; 

2164 

389,6 

388,7 

Fogh 

1900, 

säure  (f.) 

180,06 

19.  Gesättigte,  mehrbasische,  aliphatische 

Ca 

' 

Säuren  (nui 

C,  H,  0  enthaltend). 

Adipinsäure 

C6H10O4; 

4580 

669,0 

669,3 

St.  Kl.  La. 

c. 

(f.) 

146,08 

(3) 

a-Methyl- 

4592 

670,8 

671,1 

„    (3) 

Oxalsäure  (f.) 

C2H2O4; 

678,6 

61,09 

60,2 

St.  Kl.  La. 

glutarsäure  (f.) 

90,02 

(3) 

Äthylbern- 

„ 

4602 

672,3 

672,6 

„    (3) 

» 

„ 

672,5'a) 

60,54 

Jahn 

steinsäure  (f.) 

Cs 

fum.symm. 

», 

4594 

671,0 

671.3 

„    (3), 

Dimethyl- 

t 

Malonsäure 

C3H4O4; 

1998 

207,9 

207,3 

*LUg.(20) 

bernstein- 

(f.) 

104,03 

säure  (f.) 

» 

,» 

1999 

208,0 

207,4 

St.  Kl.  La. 

(3) 

Mal.  symm. 
Dimbsts.  (f.) 

„ 

4618 

674,6 

674,9 

StLa.(3» 

Tartronsäure 

C3H4O5; 

1387 

166,5 

165,6 

Mat.  (i) 

Unsymm. 

„ 

4599 

671,8 

672,1 

St.Kl.La 

(f.)^) 

120,03 

Dimbsts.  (f.) 

(3? 

Mesoxal- 

C3H4O6; 

952 

129,5 

128,3 

„    (I) 

Methyläthyl- 

,, 

4603 

672,3 

672,6 

„    (3) 

säure(f.)'=) 

136,03 

malonsäure 

C4 

„       (f.) 

„ 

4628 

676,0 

676,3 

St.  Kl.  La 

Off. 

Bernstein- 

C4H6O4; 

3006 

354»9 

354,6 

Lug.(2o) 

Propylmalon- 

„ 

4621 

675,1 

675.4 

St.Kl.La. 

säure  (f.) 

118,05 

säure  (f.) 

(3) 

>> 

" 

3018 

356,2 

355,9 

„  (16) 

Isopropyl- 

,1 

4623 

675,3 

675.6 

„   (3) 

» 

» 

3026 

357,3 

357,0 

St.  Kl.  La. 

malonsäure(f.) 

(3) 

Schleimsäure 

CeHioOs; 

2308 

484,9 

484,1 

St.Kl.(4) 

Methylmalon- 

» 

3098 

365,7 

365,4 

„    (3) 

(f.)'^) 

210,08 

säure  (f.) 

Alloschleim- 

„ 

2359 

495»5 

494.7 

Fogh 

»> 

}> 

3074 

362,9 

362,6 

St.  KL  La. 
Off. 

säure  (f.)e) 
Tricarballyl- 

CeHgOa; 

Weinsäure  (f.) 

C4H6O6; 
150,05 

1879 

282,0 

281,1 

B.Jungfl. 

säure  (L)f) 

176,06 

2938 

517.3 

516,7 

Lug.(20' 

Traubensäure 

» 

1863 

279,6 

278,7 

0ss.(2) 

f9 

2937 

517,0 

516,5 

St.   KI. 

(f.)  wasserfr. 

La.  Off. 

Traubensäure 

C4H6O6+ 

1661 

279,1 

278,2 

„     (2) 

Citronen- 

QHbOj; 

2478 

475,9 

475,0 

St.Kl.La 

(f.)  kryst. 

H2O; 

säure 

192,06 

(4) 

Co 

168,06 

(wasserfr.)  (f.) 

», 

2478 

475.9 

475,0 

Lug.  (20 

(kryst.) 

GeHgO? 

2250 

472,8 

471,9 

.,   (20 

Glutarsäure 

C5H8O4; 

3910 

516,3 

516,3 

Massol 

•H2O; 

(f-) 

132,06 

210,08 

}> 

» 

3901 

5i5»2 

515,2 

St.Kl.(2) 

a)  Lösung  im  Ei 

skalorimeter  elektrisch  oxydiert.     ^)  Oxymalonsäure.     <=)  Dioxyn 

CHg.COOH 

lalonsäure.    d)  COOH« 

(CH0H)4.CXD0H. 

e)  Mit  d)  stereoisomer.            0  CH  •  COO  H  . 

CH2-C00H 

*  Vergl.  auch 

Lug.  (14)  u.  (16). 

W.  A.  Roth. 


198 


925 


Verbrennungswärmen 

von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

f' 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
aehter 

Aggregat- 

formel 

g-kal. 

kg- Kai.  pro  Mol. 

Aggregat- 

formel 

g-kaL 

kg-Kal.  pro  Mol. 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  or 

KODSt»        KODSt* 

Vol.        Druck 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

Vol.       Druck 

19.Qesättigte,mehrbasische,aUphatiscbeSäurenf  Forts.) 

20.  Ungesättigte,  mehrbasische,  alipha- 

C; 

tische  Säuren  (nur  C,  H,  O  enthaltend). 

Pimelinsäure 

C7H12O4; 

5181 

829,5 

823,1 

St.  Kl.  La. 

C, 

(f.) 

160,10 

(3) 

V3 

»j 

»» 

5177 

828,8 

828,3 

St.Kl.(3) 

Fumarsäure 

C4H4O4; 

?J52 

319,4 

318,8 

Lug.(2o) 

Diäthyl- 

»» 

5202 

832,8 

833,4 

St.  Kl. 

(f.) 

116,03 

(Büttel- 
wert) 
2765 

malonsäure(f.) 

La.  Off. 

(eis) 

320,8 

320,3 

St  Kl.  La. 
(3) 

c. 

2760 

320,2 

319,7 

Roth  unv. 

rksäure 

CgHuO*; 

5682 

989,3 

990,1 

Lug.  (20) 

Maleinsäure 

C4H4O4; 

2818 

327,0 

326,4 

St  KL  La. 

(f.) 

174»" 

(3) 

» 

5659 

985,4 

986,2 

St.  KL  La. 

(3) 

(f.)  (trans.) 

116,03 

2823 
(Mittel- 

327,6 

327,0 

Lug.(2o) 

» 

» 

5648 

983,4 

984,3 

St.KL(3) 

wert) 

1  Symm.  Di- 
methyladipin- 

)> 

5665 

986,4 

987,2 

St  KL  La. 
(5) 

Acetylendi- 
carbonsäure 

C4Ha04; 
114,02 

2694 

307,2 

306,3 

StKL(4) 

ure  (f.) 
.>lpropyl- 

»> 

5678 

988,6 

989,5 

St  Kl. 

(f.)^) 

1  maionsäure 

La-  Off. 

C5 

'        (f.) 
niethyl- 
yadipin- 
saure  (f.) 

QHuO,; 
206,11 

4357 

898,1 

898,4 

Zub.  (i) 

Itaconsäure 

(t) 

(-Methylen- 

bemstein- 

säure) 

CsHeO«; 
130,05 

3676 
3663 

478,0 
476,4 

477,7 
476,1 

Lug.(2o) 
StKL(4) 

c. 

Citraconsäure 

Azelainsäure 
(f.) 

CgHicO«; 
188,13 

6065 

1140,9 

1142,1 

St  KL  La. 
(3) 

(f.)  (eis) 

» 

3719 

(Mittel- 
wert) 

483,7 

483,4 

Lug.(2o) 

Dipropylma- 

»» 

6040 

1145,7 

1146,9 

St  Kl. 

99 

„ 

3692 

480,2 

487,9 

StKL(4) 

lonsäure  (f.) 

La.  Off. 

Mesaconsäure 

„ 

3686 

479,4 

479,1 

Lug.(2o) 

Co 

Sebacinsäure 

(f.) 

Heptylmalon- 
säure  (f.) 

(f.)  (trans.) 

» 

3673 

477,7 

477,4 

StKL(4) 

C10H18O4; 
202,14 

6396 
6412 

6442 

1292,8 
1296,2 

1302,2 

1294,2 
1297,7 

1303,7 

Lug.(20) 

St  KL  La. 

(3) 
St  KL 
La.  Off. 

a-,?-Hydro- 
muconsäure 

(t)b) 
/?--/- Hydro- 

C6H8O4; 
144,06 

„ 

4369 
4371 

629,4 
629,7 

629,4 
629,7 

„     (4) 
„     (4) 

muconsäure 

1 

(t)c) 

'            Cn 

Allylmalon- 

„ 

4431 

638,4 

638,4 

St  Kl. La. 

ktylma- 

C11H20O4; 

6744 

1457,8 

1459,6 

,, 

säure  (t) 

Off. 

,,  .-.iiure  (f.) 

216,16 

Aconitsäure 

CeHeO«; 

2766 

481,5 

480,6 

Lug.(2o) 

C  „ 

(f.)d) 

174,05 

2738 

476,5 

475,6 

StKL(4) 

Vl9 

Cetylmalon- 
säure  (f.) 

Ci9H3«04; 
328,29 

8243 

2705,9 

2710,0 

>, 

C; 

Teraconsäure 
(t)e) 

C7HX0O4; 

158,08 

5039 

796,6 

796,9 

0.  (2) 

a)COOH-C:C— COO 

H.    b)C( 

30H(CH2)2CH:CH-COOH.   <=)  COOH  •  CHj.CHiCH  .  CH2«C00H.   d)CH-COOH 

C— COOH 

CH2COOH. 

XOOH 

«)  (CH3)2C  =  C< 

x:h2(cooh). 

; 

W.  A.  Roth. 


926 


198  t 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol, 

konst.  I  konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  I  konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


21.  Einbasische  aromatische  Säuren 

(nur  C,  H,  O  enthaltend). 


21.  Einbasische  aromatisctie  Säuren  (Forts.) 


Benzoesäure 
(f.) 


Salicylsäure 

(f.) 

jt 

(o-Oxy- 

benzoesäure) 

m-Oxybenzoe- 

säure  (f.) 

p-Oxybenzoe- 

säufe  (f.) 

/?-Resorcyl- 

säure  (f.) 

Pyrogallolcar- 

bonsäure(f.)b) 

Gallussäure  c) 

(f.) 


Phenylessig- 
säure  (f.) 


o-Toluylsäure 
(f.) 

m-Toluyl- 
säure  (f.) 


C7H6O2; 
122,05 


6322 
6345 
6315* 

6322 


771,6 
774,4 


771.6 


771,9 
774,7 
770,8 

771,9 


6334       773.1     773,4 
6318       771,1  i  771,4 
26,466  3230,2  ;     — 
K.J.  t  K.J.t 
I  6318  t  771,1t  t77i.4t 
„         126,475  3231,5 
j  K.J.t    K.J.t 
I  6320  t  771,4t  !77i,7t 
Eichwert:  26,497  K.J.  pro  g  (in 


729,8 

728,5 
727,4 

729,3 
726,8 
726,1 

677,2 

634,0 

634,3 


Luft  gewo 

gen);  6; 

!25,4  g-l< 

C7H6O3; 

5286 

729,8 

138,05 

» 

5277 

728,5 

,. 

5269 

727,4 

j. 

5283 

729,3 

» 

5265 

726,8 

»> 

5260 

726,1 

C7H6O4; 

4398 

677,5 

154,05 

C7H8O5; 

3732 

634.5 

170,05 

„ 

3734 

634,9 

C8H8O2; 

6839 

930,5 

136,06 

CgHgOa; 

28,669 

3901 

136,06 

K.J. 

J.J. 

j. 

6844 

931,2 

„ 

28,622 

3894 

K.J.t 

K.J.t 

» 

6833t 

929,7t 

„ 

6842 

930,9 

„ 

6829 

929,2 

„ 

6772 

921,4 

„ 

6827 

928,9 

931,1^) 
3903 

K.J. 
931,8 


930,2t 

931,5 

929,8 

922,0 
929,5 


B.  Lug. 
B.  Reo. 
St.Ro.H. 

(6) 
St.  Kl.  La, 
(2) 
Fries  (i) 

„    (2) 
Wr. 


Fi.Wr.(2) 


St.KLLa. 

(2) 

Del.  Riv. 

St.La.(8) 

(2) 
StKLLa. 
St.La.(8) 
St.  Kl.  La. 

(2) 
St.KLLa 

(2) 
,.    (2) 


(2) 


St.  Schm. 

(2) 

Fi.Wr.(i) 


Wr. 


A.  R. 
StKLLa. 

(2) 
A.  R. 
St.  Kl.  La. 

(2) 


p-Toluyl- 
säure  (f.) 

,, 

o-Oxymethyl- 

benzoesäure 

(f.)^) 

p-Methoxy- 

benzoesäure 

(—  Anissäure) 

Mandelsäure 

(f.)f) 

,, 

Phenoxyl- 

essigsäure(f.)&) 

Oxytoluyl- 

säure-1,6,2 

(f.)h) 
Oxytoluyl- 
säure-1,2,  3 

(f.)h) 

Oxytoluyl- 
säure-i,  2,  5 

(f.)h) 
Oxytoluyl- 
säure-i,  2, 4 

(f.)h) 


/S-Phenylpro- 

pionsäure (L) 

(=  Hydro- 

zimtsäure) 

Mesitylen- 

säure  (f.) ») 

Zimtsäure 

(f.)k) 

(trans.) 


AUozimt- 

säure  (f.) 

(cis)(Smp.58'') 

„   (Smp.680 

Atropasäure 

(f-)i) 

Phenyl- 

propiolsäure 

(f.)m) 


C8H8O2; 
136,06 

„ 
CgHgOs; 
152,06 


C9H10O2; 
150,08 


C9H8O2; 
148,06 


C9Hß02; 
146,05 


6815 

6781 
5839 


5887 

5859 

5859 
5941 

5810 

5783 
5788 

5777 

7231 

7229 

7039 
7047 
7030 

7042 
7074 

7075 
7067 

7053 
7057 
7010 


927,2 

922,6 
887,9 


895,2 

890,9 

890,9 
903,4 

883,5 
879,3 
880,1 
878,4 

1085,2 

1084,9 

1042,1 
1043,4 
1040,9 

1042,7 
1047,4 

1047,5 
1046,3 
1044,2 
1044,8 
1023,8 


927,8 

923,2 
888,2 


895,5 

891,2 

891,2 
903,7 

883,7 
879,6 
880,4 


1086.1 


1085,8 

1042,7 

1043,9 
1041,5 

1043,2 
1048,0 

1048,1 
1046,6 
1044 

1045,4 
1024,1 


St. 


St.  Kl.  La. 

(2)- 

A.  R. 

St.La.(8) 


StKLLa. 

(2) 


(5) 

La.(8) 
(8) 

(8) 
(8) 
(8) 
(8) 


StKl.La. 

(2) 


„       (2> 
„       (2) 

Rii.Sch.'^ 
Roth, 
Stoermer 
Oss.  (2) 
StKl.(4) 

Roth, 
Stoermer 

Oss.  (2) 

StKL(4) 

StKl.La. 

(5) 


a)  S.  Anm.  a)  s.  922.     b)  C02H:(0H)3=  1:2:3:4.      c)  C02H:(0H)3  =  i  :3:4:5.      d)  St ohmann  und 
Schmidt  halten  den  berechneten  Wert  927,G  kg-Kal.  pro  MoL  (konst  Druck)  (für  genaues  Mol.-Gew.  J)28,0) 


für  wahrscheinlicher.        e)  1       j^J^Qp^^       f)  GeHg.  CH(OH) .  COOH.      g)  CeHg.  OCH2  — COOH.      h)  Die 

erste   Ziffer    bedeutet    die    Stellung    von   COOH,    die    zweite    die    von    OH,    die    dritte    die    von    CH3. 

/COOH 
i)    (C6H3)(CH3)a<^'3^COOH^5).  k)    CeHä- GH  :  CH  •  COOH.        l)CoH5-CH<  m)  CeHs«  C  i  C- COOH., 

^CH2 
*)  Rü.  Seh,  finden  für  Naphthalin  9695;  ihre  Daten  dürften  also  durchweg  etwas  zu  hoch  sein. 

W.  A.  Roth. 


198  n 


927 


Verbrennungswärmen 

von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

1 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg-KaL  pro  Mol. 

konst.      koQst. 

VoL       Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg-Kal.proMoL 

konst.      konst. 

Vol.       Druck 

21.  Einbasische  aromatische  Säuren  (Forts.) 

21.  Einbasische  aromatische  Säuren  (Forts.) 

Co 

iS-Benzalläv-u- 

CijHijOa; 

6928 

1413,9 

1414,8 

St  KL  La. 

Cuminsäure 

CioHijC)2; 

7545 

1238,1 

1239,3 

St  Kl.  La. 

linsäure(f.)c) 

204,10 

(5) 

;f.)(=p-Isopro- 

164,10 

(2) 

^Benzallävu- 

,» 

6912 

1410,7 

1411,5 

„   (5) 

pylbenzoes.) 

„ 

7553 

1239,5 

1240,6 

B.  Lug. 

linsäure(f.)«i) 

säure) 

C,3 

Isophenyl- 

CioHioOj; 

7377 

"95»7 

1196,6 

St.KL{4) 

crotonsäurea) 

162,08 

n-Butyl- 

CisHicOj; 

7409 

1630,5 

1632,0 

Roth, 

(f.)  (eis) 

cumarsäure 

220,13 

Stoermei 

Methvicumar- 

CioHioO»; 

6524 

1161,8 

1162,4 

Roth, 

(f.)  (trans) 

säure  (f.) 

178,08 

Stöermer 

n-Butyl- 

n 

7438 

1637,3 

1638,8 

>, 

(trans) 

cumarinsäure 

Methylcuma- 

n 

6559 

1168,0 

1 168,6 

*» 

(f.)  (eis) 

rinsäure  (f.) 

C.4 

'eis) 

-thoxy- 

n 

6535 

1163,8 

1164,4 

jy 

Diphenyl- 

CiiHijOj; 

7789 

1651,9 

1653,1 

St  KL  La. 

-aure(f.) 

essigsäure  (f.) 

212,10 

(5) 

rans) 

Benzilsäure 
(f.) 

C14H1JO3; 
228,10 

7098 

1619,0 

1619,8 

„    (5) 

C.i 

(=DiphenyI- 

Äthylcumar- 

CuHiiOj; 

6856 

1317.0 

1317,9 

99 

glycolsäure) «) 

jre  (f.) 
:rans) 

192,10 

22.  Mehrbasische  aromatische  Säuren 

Atnylcuma- 

» 

6890 

1323,6 

1324,5 

„ 

(nur  C,  0,  H  enthaltend). 

rinsäure  (f.) 

Cs 

- 

(eis) 

Acetylcumar- 

CiiHio04; 

5865 

1208,7 

1209,0 

fj 

0- Phthalsäure 

CsH^O*; 

4650 

772,1 

771,8 

St  KL  La. 

säure  (f.) 

206,08 

(f.) 

166,05 

(2) 

(trans) 

„ 

,> 

4658 

773,5 

773,2 

StKL(4) 

Acetylcuma- 

jf 

5885 

1212,8 

1213,1 

j> 

4699 

780,3 

780,0 

Lug.(2o) 

rinsäure  (f.) 

Iso<m-)phthal- 

4633 

769,3 

769,1 

StKLU. 

(eis) 

säure  (f.) 

(2) 

Phenylpara- 

n 

5805 

1196,4 

1196,7 

StKL(4) 

Tere(p-) 

4646 

771,5 

771,2 

„     (2) 

consäure(f.)i') 

Phthalsäure 

a-Naphthoe- 

CiiHsO,; 

7163 

1232,4 

1233,0 

St  KL  La. 

(f.) 

säure  (f.) 

172,06 

(2) 

^-Naphthoe- 

„ 

7139 

1228,3 

1228,8 

„    (2) 

c. 

säure  (f.) 

■  1 

^'"•^?.mvliden- 

CijHioOj; 

7535 

1311,7 

1312,0 

Rii.  Seh. 

Uvitin-  oder 

CtHsOi; 

5161 

929,2     929,2 

„     (2) 

iure(f.) 

174,08 

Mesidinsäure 

180,06 

Form  (f.) 

>» 

7586 

1320,5 

1320,8 

?> 

(f-)f) 
Trimesinsäure 

C,He06; 

3660 

768,7     767,8 

„     (2) 

C.2 

m) 

210,05 

Propylcumar- 

C1JH14O3; 

7136 

1470,8 

1472,0 

Roth, 

j 

säure  (f.) 

206,11 

Stoermei 

Cxo 

;      (trans) 

'  Propylcuma- 

j, 

7165 

1476,8 

1478,0 

Benzylmalon- 

C10H10O4; 

5596 

1086,1 

1086,3 

St  KL  La. 

-lure  (f.) 
eis) 

säure(f.)'») 

194,08 

Off. 

/O     —0^ 

^CH,.COOH 

=1)  CH5-CH:CH.CH,. 

COOH.         b)  CHs-CH.CmCOOH)  — CH,.          <=)  CH 

5-CH:C< 

^COCHs 

•iHä-CiCH-COCHjCHiCO 

OH.                 e)  (C«H5),C(OH).COOH.                  0  (QH 

3)(CH3)ii)(COOH),(3,5). 

:6H3)(COOH)3(i.3,5'.        h) 

COOH 
CH.CH2(C6H5) 

COOH 

W.  A.  Roth. 


928 


198 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945-                                                                     j 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- ' 
achter 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

R-kal. 
pro  g 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  i  konst. 

Vol.     1  Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  !  konst. 

Vol.     !  Druck 

22.  Mehrbasische  aromatische  Säuren  (Forts.) 

23.  Hydroaromatische u.  Polymethyleo-Säuren  (Forts.) 

Benzalmalon- 

CioHgOi,- 

5504 

I057.I 

1057,1 

St.Kl.(4) 

a,  ß-Tnmt- 

C5H6O4; 

3727 

484,7 

484,4 

St.Kl.(3) 

säure(f.)a) 

192,06 

thylendi- 

130,05 

Pyromellith- 

CioHeOs,- 

3066 

779,0 

777,6 

St.  Kl.  La. 

carbonsäure 

säure(f,)'') 

254>05 

(2) 

(f.)  (cis-Cyclo- 

C12 

Naphthal- 

säurelf.)'^) 

Mellithsäure 

propandi- 

C12H8O4; 

216,05 

C12H6O12; 

5765 
2312 

1245,5 
791,0 

1245,5 
788,3 

Lug.(2o) 
St.  Kl.  La. 

carbons.-i,2) 
Tetramethy- 
lencarbon- 
säure (fl.) 

C5H8O2; 
100,06 

6406 

641,0 

641,6 

Roth, 

ö. 

(f.)^) 
Gelbe  Cinna- 
mylidenma- 

342,05 

CiaHin04; 

218,08 

6056 

1320,6 

1320,9 

(2) 
Rii.  Seh. 

(Cyclobutan- 
carbons.) 

lonsäure  (f.) 

Cs 

C16 

a,  a-Tetra- 

C6H8O4; 

4461 

642,6 

642,6 

St.Kl.(3) 

a-Diphenyl- 

C1BH1404; 

6705 

1811,0 

1811,9 

St.  Kl.  La. 

methylendi- 

144,05 

bernstein- 

270,11 

ebenda 

(5) 

carbonsäure 

säure  (leicht 
lösl.)  (f.) 

Aceton- 
verbind. 

(f.)(=Cyclo- 
butandicar- 

a-Diphenyl- 

Cl6Hi404* 

6418 

1849,1 

1850,0 

Oss.  (2) 

bons.-i,  i) 

bernstein- 

H.O; 

a,  /5-Tetra- 

„ 

4462 

642,7 

642,7 

„    (3) 

säure,  kryst. 

288,13 

methylendi- 

/3-Diphenyl- 

C16H14O4; 

6692 

1807,6 

1808,4 

St.  Kl.  La. 

carbonsäure 

bernstein- 

270,11 

(5) 

(f.)  (cis-CycIo- 

säure  (schwer 

j» 

6752 

1823,6 

1824,5 

Oss.  (2) 

butandicar- 

lösl.)  (f.) 

bons.-i,  2) 

a,  ^-Tetra- 

„ 

4444 

640,0 

640,0 

Zub.(i) 

C,8 

methylendi- 

a-Truxillsäure 

Ci8H]604; 

7039 

2084,4 

2085,5 

Rii.  Seh. 

carbonsäure(f.) 

(f.) 

296,13 

Cr 

C.4 

Terebinsäure 

C7H10O4; 

4926 

778,7 

779,0 

Oss.  (2) 

bel.Cinnamy- 

C24H20O8; 

6055 

2640,8 

2641,4 

', 

(f.)^) 

158,08 

lidenmalon- 

436,16 

a,  /?-Penta- 

j, 

4909 

776,1 

776,4 

St.Kl.(3) 

säure  (f.) 

methylendi- 

23.  Hydroaromatische  und  Polymethylen- 

Säuren  (nur  C,  H,  O  enthaltend). 

carbonsäure 
(f.)(trans-Cy- 
clopentandi- 

C,         [ 

carbons.-i,2) 

Trimethylen- 

C4H6O2; 

5571 

479,4 

479,7 

Roth, 

a,  a,  ß,  /J-Tri- 

CvHeOg; 

2223 

484,6 

483,2 

„    (3) 

carbonsäure 

86,05 

Ö. 

methylendi- 

218,05 

(Cyclopropan- 

carbonsäure 

carbons.)(fl.) 

(f.)  (Cyclopro- 

C5 

pantetracar- 

a,  a-Trime- 

bons.  1,1,2,2) 

thylendi- 

/li-Tetra- 

C7H1ÜO2; 

6794 

856,6 

857,5 

Roth,  El 

carbonsäure 

C5H6O4; 

3719 

483,7 

483,4 

St.KL(3) 

hydrobenzoe- 

126,08 

(f.)  (Cyclo- 

130,05 

säure  (f.) 

propandi- 

Chinonsäure 

C7H12O6; 

4342 

834.1 

834.1 

B.  Reo 

carbons.-i,  i) 

(f.)f) 

192,10 

a)  CeHs-CHiC« 
H 

:00H)2.           b)  C6H2(COOH)4.         c)  1,8-Naphthalindicarbonsäure.          ^)  C6(C00H)e.| 

COOH  1     ^^CH2 

e)       CH3C  — CH3               f)  Hexahydrotetraoxybenzoesäure  (OH)i«C6H7-COOH. 

\o 

^C=0 

W.  A.  Roth. 


198 


W 


929 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 


Lit  s.  Tab.  199,  S.  945- 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswärme 

formel  „.w,,  kg-Kal.  pro  MoL 
koDSt.  i  konst. 
Vol.    I  Druck 


Mol.- Gew. 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswärme 

formel     1    „.v„i      kg-Kal.  pro  Mol. 
koiist.      konst. 
Vol.       Druck 


g-kal. 

Mol.- Gew.    pro  g 


Beob- 
achter 


23.  Hydroaromatische  u.PoIymethylen-SäBren(  Forts.) 
7436 


23.  Hydroaromatische  a.  Polymethylen-Säaren  (Forts.) 


Cyclohexy- 

lidenessig- 

säure  (f.)») 

Cyclohexen- 

i^ylessig- 

säure-i  (f.)b) 

„trans"- 
Hexahydro- 
:erephthals.(f.) 
„cis"-Hexa- 
hydrotere- 
phthals.  (f.) 

/lo-Tetra- 

hydrophthal- 

säure  (f.) 

Ji-Tetra- 

hydrotere- 

phthals.  (f.) 

Ji^-Dihydro- 

:erephthals.(f.) 

1-  -nihydro- 

.thals.(f.) 

rotere- 
als.  (f.) 
Dihydro- 
phthalsäure 
(f.) 

C, 

jt-Cyclohexen- 
!i-yl-propion- 
läure-i  (fl.)c) 

Cio 

2  Hexahydro- 
uminsäurelf.) 
i-Tanaceton 
ketokarbon- 
säure  (f.)  d) 


CsHxjOg; 
140,10 


C8H12O4; 
172,10 


C8H10O4; 
170,08 


CgHsO,; 
168,06    i 


CjHuOj; 
154," 


C10H18O2; 

170,14 
CioHigOs; 

184,13 


7456 

5401 

5395 

5184 

5191 

4977 
5016 

5032 
5018 

7783 

8278 
7208 


=CH  — COOK 


H2C-- 
( 


H 
'G-COOH 


CH3 — C — CH3 


^C— COOK 
CH, 


1041,8 
1044,6 

939,4 

928,5 

881,7 

882,9 

836,4 
842,9 

845,7 
843r4 

"99,4 

1408,4 
1327,2 


1043,0 
1445,8 

930,0 
929,1 
882,0 
883,2 

836,4 
842,9 

845,7 
843,4 

1 120.8 


1410,4 
1328,7 


d-Campher- 

säure  (f.)  e) 

Roth,Ell.|d-u.-Campher- 

säure  (f.) 

iso-u-racCam- 

phersäure  (f.) 

Campholsäure 

(f.)  0 
St  Kl.(  I )    Iso-Campho- 
lensäure(fl.)&) 
Campholen- 
(i)     säure  (f.)^) 

fum.Hexahy- 
dromelliths.(f.i 


„    (2) 

„    (I) 

„  (I) 
„  (i) 
„    (2) 

„   (2) 

Roth,  Ell. 

Zub.  (i) 
Roth,  Ö. 


CioHißOi;    6215  1243,8  1245,0 

200,13       6249  1250,5  1251,7 

„           6203  1241,4  1242,5 

bis  j    bis  bis 

6261  1 1253,1  1254,2 

„           6248  1250,5  1251,6 

CioHiaOj;    8295  ,1411,31413,3 

170,14 

CioHisOa,-  8104  1362,6  1364,3 
168,13  , 

8120  1365,2  1367,0 


CizHiaOia;  2660 
348,10 


925,9 


924,1 


St.Kl.(3) 
Lug.  (2) 

„  (17) 


„  (20) 
B.  Riv. 


St.Kl.(2) 


24.  Säureanhydride  und  Lactone 

(Lactonsäuren  s.  b.  Säuren). 


C3 

Laktid  (f.) 

C4 

Essigsäure- 
anhydrid 
(Dampf) 
Bemstein- 
säure- 
anhydrid  (f.) 

j, 
Maleinsäure- 
anhydrid (f.) 


Glutarsäure- 
anhydrid(f.) 
Itaconsäure- 
anhydrid  (f.) 


C3H402; 

4543 

327,2 

72,03 

C4H603; 

4510* 



102 

[Umr.  uns.) 

C4H4O3; 

3700 

370,1 

100,03 

» 

3731 

373,2 

QHaOa; 
98,02 


CäHeOs; 

114,05 
C5H4O3; 

112,03 


327,2 

460,1 

369,8 

372,9 
3415       334,8  I  334,2 


3422 
3438 


4634 
4305 


335^4 
337,0 


528,5 
482,3 


334,8 
336,4 


528,5 
482,0 


B.DeUi) 


Th. 


St  Kl.La. 
(5) 

Lug.  (20) 
St.  KL  La 

(5) 
Lug.(2o) 
Oss.  (2) 


St  KL  (4) 
„     (4) 


C3H, 


l') 


CH, 


-C— COOK 
H, 


\/      H 


-C— COOK 


d)    H2C<^ 


H 

»\  ^ 
/'     CH, 


CHsv 

^)   CH3/!      '    ^"' 
CH3— C 

"\:-cooH 

H 


s) 


H 
CHj     /C— CHjCOOH 

^C      I 

CH3!     9"' 


CH3    H 

>c/ 


^    x:— cooH 

Hj 

\:— c— CH3 

H.    II 
O 

C— CHjCOOH 


CH 


CH. 


1»)    CH, 
CH3 

"  H 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aull. 


W.  A.  Roth.    59 


930 


198 


Verbrennungswärmen 

von  organischen  Verbindungen  (unid  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswä rme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 

formel 

g-kal. 

kg  Kai.  pro  Mol. 

Aggregat- 

formel 

g-kal. 

kg-Kal.  pro  Mol. 
konst.      konst. 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

Konst.      Konst. 
Vol.       Druck 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

Vol.        Druck 

24.  Säureanhydri 

r 

de  und 

Lacton 

e  (Fori 

s.) 

25.  Met 

C2 

Methyl- 

[lylester 

einba 

sischer  Säuren. 

1 

Propionsäure- 

CeHioOs; 

5747* 



747,5 

Lug.(ii) 

C2H402;6o 

4020 

241,2 

241,2 

Th. 

anhydrid(fl.) 

130,08 

formiat 

(Umr. 

3970 

238,2 

238,7 

B.  0. (3) 

Saccharin 

CßHioOs; 

4055 

657»2 

657,2 

St.La.(4) 

(Dampf) 

uns.) 

(f.)^) 

162,08 

„      («•) 

60,03 

3887 

233,3 

233,3 

B.Del.(2) 

1-Gulonsäure- 

Ce  H  iqOg  ; 

3457 

615,6 

615,3 

Fogh 

lacton  (f.) 

178,08 

C3 

1-Mannon- 

>, 

3466 

617,2 

616,9 

„ 

Methylacetat 

CsH602;74 

5398 

399,3 

399,3 

Th. 

säurelacton(f.) 

(Dampf) 

(Umr.  uns.) 

d-Mannon- 

» 

3478 

619,0 

619,3 

„ 

„      (fl.) 

C3H602;74 

5342* 

— 

395,3 

F.  S. 

säurelacton(f.) 

„       „ 

„    74,05 

5266 

390,0 

390,3 

Guin.(i) 

Glucohepton- 
säurelacton(f.) 

C7HX2O7; 
208,10 

3495 

727,3 

727,0 

„ 

C4 

Methyl- 

propionat 

(Dampf) 

C4H802;88 

(Umr.  uns.) 

6295 

535,9 

554,5 

Th. 

Cg 

C5 

Glucooktan- 
säurelacton(f.) 
Phthalid(f.)b) 

Ca  H 1408,- 
238,11 
C8He02; 

3519 
6605 

837,8 
885,4 

837,5 
885,7 

Riv.  (i) 

Methyliso- 
butyrat  (fl.) 

Methyl- 

C5HX0O2; 
102,08 

C5H10O2; 

28,419 

K.J.  t 
6784  t 
6799* 

2901 

K.J.t 
692,5t 

693,4t 
693,4 

Ri.,  Je. 
F.  S. 

» 

I34,°5 

6599 

884,6 

884,9 

St.La.(8) 

butyrat  (fl.) 

102 
(Umr.  uns.) 

1 

Phthalsäure- 
anhydrid  (f.) 

Cs  H4O3 ; 
148,03 

5300 

5295 
(Mittel- 

784,5 
783,8 

784,2 
783,5 

St.  Kl.  La. 

(2) 
Lug.  (20) 

Methylacetyl- 
acetat  (fl.) 

CsHgOs; 
116,06 

5121 

594,3 

594,6 

Guin.(l 

Cio 

wert) 

Ce 

Dimethyl- 

C6H10O2; 

7050 

804,3 

805,2 

Roth 

Lactone 

CioHteOi 

B.   Riv. 

acrylsäure- 

114,08 

unv. 

Campher- 

C10H14O3; 

6874 

1251,9 

1253,0 

St.Kl.(4) 

methylester 

säureanhydrid 

182,11 

(Mittel- 
wert) 

(fl.)<=) 

» 

» 

6935 

1262,9 

1264,1 

Lug.(2o) 

Ca 

), 

» 

6824 

1242,7 

1243,9 

„   (17) 

Methyl- 
benzoat  (fl.) 

C8H8O2; 
136,06 

6941* 

— 

944,4 

Sto.  Ro. 
H.  (6) 

Cl2 

p-Oxybenzs.- 

CgHaOs,- 

5893 

896,0 

896,3 

St.  KL  LS 

Naphthal- 

C12H6O3; 

6351 

1257,9 

1257,9 

„  (20) 

Methylester(f.) 

152,06 

(4) 

säureanhydrid 

198,05 

Methyl- 

CgHsOs; 

5913* 

— 

899,2 

Sto.  R« 

(f.) 

salicylat  (fl.) 

152,06 

H.  (7) 

Gallussäure- 

CsHgOs; 

4361 

802,6 

802,4 

St.KLL; 

methylester 

184,06 

(4 

Cl4 

(f.) 

Benzoesäure- 

C14H10O3; 

6886* 

— 

1556,7 

StRo.H. 

anhydrid  (f.) 

226,08 

(6) 

C9 

Anissäure- 

C9H10O3; 

6438 

1069,2 

1069,8 

„   (4 

methylester 

166,08 

Cl6 

(f.) 

Diphenyl- 

CieHioOs; 

7078 

1770,1 

1770,7 

St.  KL  La. 

Cyclohexen- 

C9H14O2; 

7850 

1209,8 

1211,3 

Roth,E: 

maleinsäure- 

250,08 

(5) 

r-ylessigsäure- 

154," 

anhydrid  (f.) 

i-methylester 

C^             0 

1 

a)CH3-C(0H).CH(0F 

\ 
1)CH-C 

H2(0H) 

.      b)   C 

/CH 

6H4< 

>0.     c) 

Y         CH3/ 

H 
>C  =  C  — C 

\0CH3 

/" 

^'k. 

h 

COUGH 

W.  A.  Roth. 


198 


931 


jVerbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-   ''  Verbrennungswärme 

formal        „.v»i        kg-Kal.  pro  Mol 

konst.     konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 

Mol.- Gew.  pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-  i  Verbrennungswärme 

formel     \  v,i       kg-Kal.  pro  Mol. 
konst.      konst. 
Vol.        Druck 


gkal. 

Mol.- Gew.  pro  g 


Beob- 
achter 


25.  Methylester  einbasischer  Säareo  (Forts.) 


Cyclohe-xy- 

lidenessig- 

säuremethyl- 

ester  (fl.)») 

Cio 

Zimtsäure- 
methvlester 

(fl.) 
Cyclohexen-i 
•yl-a-propion- 
säuremethyl- 
ester-i  (fl.)*») 
Methyl-4-cy- 
clohexyliden- 

essigsäure- 

methylester-i 

(fl.)<=) 

Methyl-4- 
cyclohe.xen-i- 
ylessigsäure- 
methvlester-i 
I      (fl.)d) 
ICyclohexyli- 
Jenisopropen- 
säuremethyl- 
,  ester  (fl.)e) 

I  Ca 

I  Pinonsäure- 

!  methylester 

(fl.)0 

i 

■      Äthyi- 

;nimarinsäure- 

I  methylester 

(fl.) 
,5-Naphthoe- 
säuremethyl- 

i  ester  (f.) 


C9Hi402; 

7892 

1216,2 

1217,7 

154,11 

CioHioOg; 
162,08 

7486 

1213.3 

1214,2 

CioHigOj; 
168,13 

8023 

1348.9 

1350,6 

>» 

8169 

1373,5 

1375,2 

» 

8100 

1361,9 

1363,6 

» 

8174 

1374,3 

1376,0 

CiiHigOa; 
198,14 

7455 

1477.1 

1478,8 

C12H14O3; 
206,12 

7255 

1495,4 

1496,6 

C12H10O8; 
186,08 

7535 

1402,1 

1402,9 

Roth,  Ell. 


Sto.  KI. 
La.  (4) 

Roth, 
EU. 


26.  Methylester  mehrbasischer  Säuren. 

c. 


Roth, 
Peters 


Roth, 
Ö. 


Roth, 
Stoermer 


St.  Kl. 

La.  (4) 


Dimethyl- 
carbonat  (fl.) 

C4 

Dimethyl- 
oxalat  (f.) 

C5 

Dimethyl- 
malonat  (fl.) 

Ca 

Dimethyl- 
succinat  (fl.) 

(f.) 
Fumarsäure- 
dimethylester 

(f.) 
Maleinsäure 
dimethylester 

(f.) 
Traubensäure 
dimethylester 

(f.) 
d- Weinsäure 
dimethylester 

(f.) 

Acetylmalon- 

säuredime- 

thylester  (fl.) 

a,  a-Trime- 

thylendicar- 

bonsäuredime- 

thylester  (fl.) 

Cs 

a,/3-Tetra- 
methylendi- 
carbonsäure- 
dimethylester 
(fl.) 


CsHbOs; 
90,05 


C4H6O4; 
118,05 


C5H8O4; 
132,06 


3774 
3817 


3410 


4186 


CsHioO«;  '    4851 

146,08    ! 

4817 
C6H8O4; 

144,06 


339,9 
343,7 


402^ 


552,8 


708,6 


703,7 


339,9 
343,7 


402,3 


552,i 


708,9 


704,0 


4616 
4603 


4650 


QsHioOs;  i    3474 
178,08    ' 

3480 


C7H10O5; 
174,08 


4329 


C7H10O4;      5234 
158,08 


CgHiaO«; 
172,10 


5717 


665,0  I  665,0 


^)  i       I — ^     COOCH3.     {,j  I       ji 


H 

-C— COOCH3. 


CH3 \      /      H  CH; 


663,1 
669,9 

618,7 
619,8 

753,6 
827,4 

983,9 


663,1 
669,9 

618,4 
619,5 

753,6 
827,7 

984,5 


Lug.  (12) 
Zub.  (2) 


St.   Kl. 
La.  (4) 

Guin.  (i) 


St.KLLaJ 

(4) 

»  (4) 

„  (4)' 

Oss.  (2) 

„  (2) 
„  (2) 
„    (2) 


Guin.(i) 


Roth, 
Ö. 


— COOCH^ 


CH3 
Ha       H 
C G— C-COOCH., 


e)  (    ]=C— COOCH3. 


HC- 


K 


H. 

o    x:hs 


GHs 


W.  A   Roth.    59* 


932 


198: 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg- Kai.  pro  Mol. 

konst.      konst. 

Vol.       Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal.     kg-Kal.proMol. 
„_„    '      konst.  i  konst. 
'^      ^        Vol.       Druck 

Beob- 
achter 

26.  Methylester  mehrbasischer  Sä 

uren  (Forts.) 

26.  Methylester  mehrbasischer  Säuren  (Forts.) 

c. 

o-Phthal- 

C10H10O4; 

5774 

1120,5 

1120,8 

St.KLLa 

säuredime- 

194,08 

(4) 

Citronen- 

C9H14O7; 

4203 

984,0 

984,0 

St.  Kl.  La. 

thylester   (fl.) 

\*T/ 

säuretrime- 

234,11 

(4) 

Cn 

a-Tanaceton- 

thylester  (f.) 

C11H18O4; 

6778 

i45i>4 

1452,9 

Roth,  Ö 

a,  /?-Penta- 

C9Hi404; 

6001 

1116,8 

1117,7 

Roth,  Ö. 

dicarbon- 

214,14 

methylendi- 

186,11 

- 

säuredime- 

carbonsäure- 

thylester(fl.)b) 

» 

6725 

1440,1 

1441,6 

,, 

dimethylester 

Pinsäure- 

(fl.) 

methylester 

Cxo 

Spyroheptan- 

C11H16O4; 

6637 

1407,9 

1409,1 

1 

Norpinsäure- 

C10H16O4; 

6434 

1287,6 

1288,8 

Roth,  Ö. 

dicarbon- 

212,13 

methylester 
(fl.)a) 

200,13 

säuredime- 
thylester(fl.)d) 

„fum."  Hexa- 

6364 

1273,6 

1274,8 

StKl.d) 

Methylendi- 

CiiHieOg; 

4355 

1202,6 

1202,6 

St.Kl.(3 

hydrotere- 

malonsäure- 

276,13 

phthalsäure- 

tetramethyl- 

dimethylester 

ester  (f.) 

(f.) 

a,a-ß,ß-Tn- 

CiiHiiOs,- 

4273 

1171,2 

1170,9 

„    (3 

zli-Tetra- 

C10H14O4; 

6I9I 

1226,5 

1227,4 

„     (i) 

methylen- 

274,11 

hydrotere- 

198,11 

tetracarbon- 

phthalsäure- 

säuretetrame- 

dimethylester 

thylester  (f.) 

(f.) 

C.2 

C12H12O6; 

5129 

1293,0 

1293,0 

St.Kl.q 

Dimalonsäure- 

CioHiiOg; 

3992 

1046,4 

1046,1 

„     (4) 

Trimesin- 

252,10 

(4 

tetramethyl- 

262,11 

säuretrime- 

ester  (f.) 

thylester(f.)e) 

ij,4-Dihydro- 

C10H12O4; 

6024 

n8i,3 

1181,8 

„     (I) 

C18 

terephthal- 

196,10 

säuredime- 

Mellithsäure- 

C18H18O12; 

4288 

1827,1 

1826,2 

„     (4 

thylester  (f.) 

hexamethyl- 

426,13 

-Tere-(p-) 

Cionxo04; 

5732 

1112,4 

1112,7 

St.  Kl.  La. 

ester  (f.) 

phthalsäure- 

194,08 

(4) 

Diphenyl- 

Ci8Hi604; 

7135 

2112,9 

2114,0 

St.La.(; 

dimethyl- 

maleinsäure- 

296,13 

ester  (f.) 

dimethylester 

>f 

„ 

5734 

1112,9 

1113,2 

St.KL(i) 

(f.) 

m-Phthal- 

,, 

5729 

iiii,8 

1113,2 

St.  Kl.  La. 

C,0 

säuredime- 

(4) 

/3-Truxill- 

C20H20O4; 

7473 

2422,3 

2424,0 

St.KLC 

thylester  (f.) 

säuredime- 
thylester  (f.) 

324,16 

H 

C3H,                                                                 H                       I 

a)  H2O-C-COOCH3                                           1                                                     c)   H2C— C— C— COOCH 

1      1  /CH3                                                /C— CH2— COOCH3                                   1      1     H2 
HO-C<                                           b)    H2C<  1                                                            HC— C-CH3 
1         \CH3                                                \C— COOCH3                                        /        \ 

COOCH3                                                      H                                                        COOCH3  CH3 

H2C — ^C— COOCH3 

f 

d)    "2* 

1              '                   «)  C6H3{COOCH,)3.                                                                                               || 

HC CHa                                                                                                                                                          11 

COOCH3                                                                                                                                                           'fl 

W.  A.  Roth. 


I 


198 


aa 


933 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 

formel 

Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.      konst. 

Vol.       Druck 


g-kaL 
pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto-      Verbrennungswärme 

kg-KaL  pro  MoL 

konst.     konst. 

Vol.       Druck 


formel      g.k^,. 
Mol.- Gew.  pro  g 


Beob- 
achter 


27.  Äthylester  einbasischer  Säuren. 


27.  Äthylester  einbasischer  Säuren  (Forts.) 


Äthylformiat 

(Dampf) 
Äthvlformiat 

^(fl.) 


C4 

Äthylacetat 

(Dampf) 

(fl.) 


Äthyllactat 


ithvl-n-butv- 

fat  (fl.)  ' 

Äth\l-i-buty- 

rat  (a) 

Acetessig- 

säureäthyl- 

ester  (fl.) 

C, 

Äthylvalerat 

(fl.) 

Tetramethy- 

lencarbon- 

säureäthyl- 

=-er  (fl.) 


Sorbinsäure 

ithylester  (fl.) 

ithvldiacetvl- 

acetat  (fl.) 


Äthvlbenzoat 
..      (fl-) 
4thylsalic>lat 

(fl.) 
Athyl-p-oxy- 
benzoat  (f.) 


^,^-Dimethyl 
sorbinsäure- 

ithylester  (fl. 

"yclohexen-i 

yl-essigsäure- 

äthylester-i 

(fl.) 


74  (U.  u.) 
C3H6O2; 

74.05 


C4H8O2; 

88  (U.  u.) 

C4H802; 

88,06 


C5H10O3; 
118,08 


116,10 


CgHioOa; 
130,08 


C7H14O2; 

130,11 
C7H12O2; 

128,10 


CgHiaOa; 

140,10 
C8Hi,04; 

172,10 


C9H10O2; 

150,08 
C9H10O3; 

166,08 


QoHigOa 
168,13 


5406* 

5290 

5279 

6211* 
6096 

5559* 

7348* 
7291* 

5797* 

7835* 
7532 


7222 
5651 

7329* 
6336* 
6285* 

8035 
8089 


391,7 


536,8 


964,8 


1011,8 
972,5 


1350,9 
1360,0 


400,1 
392,0 
390,6 

546,6 
537,4 

656,5 

852,0 
846,5 
754,1 


1018,5 
966,0 


1013,0 
973,1 

1099,8 
1052,3 
1043,8 

1352,6 
1361,7 


Th. 

B.DeL(2) 

F.  S. 

Th. 
Guin.  (2) 

Lug.  (II) 

„    (" 
„   (") 

„     (2) 


F.  S. 

Roth, 
Ö. 


Cyclohexy- 
lidenessig- 
säureäthyl- 
ester  (fL) 

Cu 

a-Cyclohexen- 

i-yl-propion- 

säureäthyl- 

ester  (fL) 

i-Methyl- 

c>clohexen- 

i-methen- 

carbonsäure- 

äthylester-3 

(fl.) 

1,3-Dimethyl- 

cyclohexen- 

3*-methen- 

carbonsäure- 

äthylester-5 

(fl.) 

/?-Methylzimt- 

säureäthyl- 

ester  (fl.) 

Methylcu- 

marinsäure- 

äthylester  (a) 


Roth  (3) 
Guin.  (i) 


St.Ro.H. 

(6) 
»     (7) 

,.     (7) 


Roth  (3) 
Roth,  Ell. 


Q10H16O2; 

168,13 

8129 

1366,7 

1368,4 

CuHisOj; 
182,14 

8241 

1501,0 

1503,0 

CiiHigOj; 
180,13 

8198 

1476,7 

1478,4 

C12H18O2; 

8901 

1631,0 

1633,0 

194,14 

CwHuOa; 

8028 

1526,2 

1527,6 

190,11 

C12H14O3; 
206,12 

1 

7251 

1494,6 

1495,8 

Roth,Ell. 


Roth,ElL 


Roth, 
Mur. 


Roth, 
Pet 


Roth, 
Mur. 

Roth, 
Stoermer 


28.  Athylester  mehrbasischer  Säuren.*) 
C5 


Diäthyl- 
carbonat  (fl.) 

Diäthyl- 
oxalat  (fl.) 

Diäthyl- 
malonat  (fl.) 

Diäthyl- 
succinat  (fl.) 
a-Dimethyl- 

bemstein- 

säurediäthyl- 

ester  (fl.) 

ß-      „ 

fum.  symm. 
Dimethyl- 
bemstein- 

säurediäthyl- 
ester  (fl.) 

Cu 

Triäthylcitrat 
(fl.) 


C5H10O3; 

118,08 
C6H10O4; 

146,08 

C7H1204; 

160,10 

5530 

5443* 
4906* 

5379* 

652,9 

653,5 

642,7 
716,6 

861,2 

C8H1404; 

5791* 

— 

1008,3 

174,11 

C10H18O4; 

6420 

1297,8 

1299,2 

202,14 

„ 
„ 

6453 
6574 

1304,5 
1328,8 

1305,9 
1330,2 

C12H20O7; 
276,16 

5289* 

— 

1460,5 

Zub.  t2) 

Lug.  (12) 

„    (12) 

„    (12) 

„    (12) 

Oss.  (2) 


»     (2) 
St  La. 
(3) 


Lug.  (II) 


*)  Bei  St.  Lie.  (2)  polymere  Zimtsäureäthylester. 

W.  A.  Roth. 


934 


198bb 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärm  e 

kg-Kal.  pro  Mol 

konst.   I  konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.  I  konst. 

Vol.       Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


28.  Äthylester  mehrbasischer  Säuren  (Forts.) 
Cx. 
Acetylentetra-  C14H22O8;    5223     1662,0  1662,9  St.Kl.(4) 
carbonsäure- 

tetraäthyl- 

ester  (f.)a) 
Dicarbintetra-  C14H20O8;    5153     1628,8  1629,3      »     (4) 
carbonsäure- 

tetraäthyl- 

ester  (f.)b) 

29.  Ester  anderer  aliphatischer  Alkohole. 

C4 

6138*       —        527.9    Th. 


Glycerinester  (Forts.) 


C14H2208; 

5223 

1662,0 

1662,9 

3i8,i8 

C14H20O8; 

5153 

1628,8 

1629,3 

316,16 

Allylformiat 
(Dampf) 

Co 

Allylacetat 
(fl.) 


Amylacetat 
(fl.) 

Propyl- 

benzoat  (fl.) 

Propyl-p-oxy- 

benzoat  (f.) 

Propyl- 
salicylat  (fl.) 

Cn 
Isobutyl- 

benzoat  (fl.) 
Isobutyl- 

salicylat  (fl.) 

C12 

Amylbenzoat 

(fl.) 

C18 
Essigsäure- 
cetylester 

(f.) 

C32 

Palmitin- 

säurecetyl- 

ester  (f.) 

C48 
Mannithexa- 
benzoat  (f.) 


Tribenzoat 

(f.) 
Trilaurin  (f.) 


C4H6O2; 
86  (U.U.) 


C6H802,- 
100,06 

C7Hx402,' 
130,11 


C10H12O2: 
164,10 

C10H12O3: 
180,10 


C11H14O2; 

178,11 
C11H14O3; 

194,11 

C12H16O2; 
192,13 

C18H36O2; 
284,29 


C32H64O2: 
480,51 


C48H38O12; 
806,30 


öSSS" 


7971* 
8020* 


7652* 
6673* 
6701* 

7933* 

7042* 

8177* 
9589 

IOI53* 

6653* 


2726,1 


Glycerinester. 


C24H20O6; 

404,16 
C39H74O6; 

638,59 


6734*   — 

8930  .  5703 
8946*  I  — 


656,2 


1037,1 
1043,5 


1255,8 
1201,8 
1206,9 

1412,8 
1366,9 

1571,1 
2730,8 

4877,7 

5363,9 

2721,6 

5712 
5713 


Lug.  (12) 


F.  S. 
Ros. 

St.Ro.H. 
(6) 

„  (7) 

„  (7) 


Trimyrlstin 

(f.) 
Dibrassidin 

(f.) 
Dierucin  (f.) 
Tribrassidin 

(f.) 
Trierucin  (f.) 


Ci2 

Essigsäure- 
eugenolester 

(f.)'=) 
Essigsäure- 
isoeugenol- 
ester  (f.)c) 


Benzoesäure- 

phenylester 

(f.) 


Benzoesäure- 

p-kresylester 

(f.) 


C45H8606; 

9196 

6646 

6657 

722,69 

9144* 

— 

6608 

C47H880.')j 

9484 

6949 

6960 

732,70 

„ 

6519 

6975 

6986 

CegH  12806! 

9714 

10229 

10246 

1053,02 

„ 

9742 

10259 

10275 

30.  Phenolester. 


(6) 

(7) 


St.Ro.H. 
(6) 

St.Kl.(4) 


St. 


StRo.H 
(7) 


StRo.H. 

(7) 
St.La.(i) 
Lug.(i3) 


Benzoesäure 

o-xylenylester 
(f.) 

Cie 

Benzoesäure- 
pseudokume- 

nylester  (f.) 

Ci7 

Benzoesäure- 

thymylester(f.) 
(fl.) 

Benzoesäure- 

eugenolester 

(f.)-=) 

Benzoesäure- 
isoeugenol- 
ester  (f.)c) 

Benzoesäure- 
betelphenol- 
ester  (f.)c) 

C20 

Resorcyl- 

dibenzoat(f.) 


Ci2Hi403; 
206,11 


C13H10O2: 
198,08 


C14H12O2; 
212,10 


C15H14O2; 
226,11 


Ci6H)602; 
240,13 


C17H18O2; 

254,14 

,, 

CiyHieOs; 

268,13 


C^oHiiOi; 
318,11 


7269 


7222 


7629 
7602* 


7835* 


8032I 


8203" 


8380* 

8397* 
7701 


7666 


7701 


7039" 


1498,1 
1488,6 

1511,1 


2064,8 
2055,6 
2064,9 


1499,3 


1489,7 


1512,0 
1505,8 


1661,8 


1816,1 


1969,8 


2129,7 

2134,0 

2066,2 


2057,0 


2066,4 


2239,2 


St.Lu.  I, 

Lug.U3) 
St.La.(i) 

„     (1)1 
„     (i) 

„     (I) 


St.  La.  (5) 
„     (5) 


St.La,(3)i 

St.Ro.H.  i 

(6) 


„     (6] 


„     (6) 


„    (6) 


„     (6) 

„     (6) 
St.La.(5) 


„     (5) 

„     (5) 


St.  Ro. 
H.  (6) 


a)  (GOOC2H5)2HC'CH(COOG2H5)2.     b)  (COOC2H5)2C:G(COOC2H6)2.     «=)  Konstitution  s.  S.  917  u.  918. 

W.  A.  Roth. 


198  cc 

935 

( 

Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit  s.  Tab.  199,  S.  945- 

Substanz 
Aggregat- 

Brutto- '  Verbrennungswärme 

formel         g  j^^,      kg-Kal.  pro  Mol. 
M0l.-Gew.     Prog      konst       konst. 

Beob- 
achter 

Substanz- 
Aggregat- 

Brutto- 
formel 

Verbrennungswärme 

g.kaL  |k&-KaiP«-oMoL 
nrn  «r   i  konst.  ,  konst. 
^^°  *^   !    VoL    ;  Druck 

Beob- 
achter 

zustand 

zustand 

MoL-Gew. 

31.  Amide.  Amine  und  Aminosäuren 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang 

c. 

(als  Anhang  Oxime). 

1 

Allylamin  (Gas) 

Oxime)  (Fol 
CaHTN;57;  932i* 

rts.). 

—     i  531,3 

Th. 

1 

(Umr.  uns.) 

1 

Methylamin 

CH5N;3i     8333* 

258,3 

Th- 

„       (fl.) 

57,07        9230 

526,7     527,5 

Lern.  (2) 

(Gas) 

(U.  u.)      8400 

260,4 

261,4 

Mu.  (2) 

Sarkosin(t)<:) 

GsHvOjN; 

4506 

401,3 

401,5 

StLa.(2) 

(fl.) 

CHäN;    ;  8276 

257»o 

257,4 

Lern.  (2) 

89,07 

31,05     1 

Alanin  (f.)d) 

,1 

4356 

387,9 

388,1 

„    (2) 

rmamid 

CH3ON;  1  3000 

135,1 

135,0 

StSchm. 

» 

„ 

4371 

389,3 

389,4 

B.  A.  (I) 

(fl.) 

45,03     i 

(3) 

fj 

18,318 

1631,6 

1632,2 

FLWr.d) 

nstoff  (f.) 

CH^ONj;:  2542 

152,6 

152,3 

StLa.(2) 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

,» 

60,05        2530 

151,9 

151,6 

B.  P.  (2) 

ff 

„ 

4373 

389,5 

389,7 

„ 

d-1- Alanin  (f.) 

»» 

18,218 

1622,7 

Wr. 

c, 

K.J.t 

K.J.t 

Dimethyl- 

CsH7N;45    9344* 

— 

420,5 

Th. 

» 

„ 

4349t 

387,4t  387,5t 

„ 

amin  (Gas) 

(U.  u.)    ;  9487 

426,9 

428,2 

Mu.  (2) 

d- Alanin  (f.) 

» 

18,217 

1622,6      — 

»  . 

(fL) 

CjHjN;    i  9278 

418,2 

418,9 

Lern.  (2) 

K.  J.t 

K.J.t 

45,07     ' 

„ 

„ 

4349t 

387,3t  387,5t 

„ 

Äthylamin 

CH7N;45    9238* 

415,7 

Th. 

Isoserin  (f.) «) 

CHtQjN; 

13,705 

1440,0 

1439,4 

Fi.Wr.(i) 

(Gas) 

(U.  u.)    i  9078 

408,5 

409,7 

B.  (3a) 

105,07 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

(fl.) 

QH7N;   j  9094 

409,9 

410,6 

Lem,  (2) 

„ 

»• 

3272 

343,8 

343,6 

„ 

45,07     • 

„ 

„ 

13,709 

1440,4 

— 

Wr. 

GlycocoU  (f.) 

CHäO,N;    3134 

235,2 

235,0 

B.  A.  (I) 

K.  J.t 

K.J.t 

75,05 

„ 

„ 

3273t 

343,9t 

343,7t 

„ 

' 

3129 

234,8 

234,7 

StLa.(2) 

Propionamid 

CsH^ON; 

6020 

439,9 

440,3 

StSchm. 

„           13,037 

978,4     977,8 

FLWr.d) 

(f.) 

73,07 

• 

(3) 

K.  J. 

K.  J.     K.  J. 

„ 

„ 

5968 

436,1 

436,5 

Be.Fo. 

3112 

233,6     233,4 

„ 

Malonamid  (f.) 

CsHeO^^; 

3521 

359,4 

351,1 

St  Hau. 

13,035 

978.^      977.7 

Wr. 

102,07 

K.  J.t    K.  j.t 

K.  J.t 

Carbamin- 

C3H,0,N; 

4463 

397,5 

397,6 

„ 

j. 

3112t 

233,5t 

233,4+ 

„ 

säureäthyl- 

89,07 

hylen- 

CjHgNg.     5800 

453,0 

453,6 

B.  (7) 

ester  (Ure- 

nin  (fl.) 

H20;78,io 

than)  (f.) 

:amid  (f.) 

QHäON;!  4789 
59,05 

282,8 

282,9 

StSchm. 
(3) 

Oxaminsäure- 
äthylester(f.) 

C3H5O3N; 
103,05 

2962 

305,3 

305,7 

" 

,, 

4882 

288,3      288,4 

B.  Fo. 

Oxalursäure 

QH^G.N,; 

1582 

208,8 

207,7 

Mat(i) 

xamin- 

C2H3O3N;     1490 

133,5      132,7 

St  Hau. 

(f-)0 

132,05 

re  (f.)a) 

89,03        1455 

129,5  '    128,8 

Mat(i) 

Parabansäure 

CaHjOaNs; 

1875 

213,8 

212,7 

„    (i) 

mid  (f.) 

CzHiO^Ns;    2317 

204,0      203,4 

St  Hau. 

(f.)g) 

114,04 

88,05 

! 

Äthylham- 

CaHgONj; 

5363 

472,3 

472,6 

»    (I) 

:nylharn- 

n 

2361 

207,9       207,3 

Mat(i)*) 

stoff  (f.) 

88,08 

:f  (f.)b) 

Hydantoinh) 

CsHAN, 

3124 

312,6 

312,0 

„    (I) 

Ca 
Trimethyl- 
amin  (Gas) 

n          »» 

„    (a) 

Propylamin 
(Gas) 

(f.) 

100,05 

C3H,N;59 
(Umr. 

uns.) 
59,08 
59 
(Umr.  uro;.) 

9875* 
10008 

10036 
9828 
9758* 

590,5 
592,1 
580,6 

582,6 
592,0 

593,7 
581,6 

575,7 

Th. 

B.  (3a) 
Mu.  (2) 
Lem.  (2) 
Th. 

C4 

Diäthylamin 
(Dampf) 

„    (a) 

n-Butylamin 

(a) 

tert.  „**) 

QHuN; 

73  (U.U.) 

CiHuN; 

73,10 

„ 

10062* 

9921 

9821* 

9752 

725,2 
712,9 

734,5 

726,5 
717,9 
714,2 

Th. 

Lem.  (2) 
Mu.  (I) 
Lem.  (2) 

(fl.) 

59,08 

9483 

560,2 

561,2 

Lem.  (2) 

„ 

9795 

716,0 

717,3 

„     (2) 

X— H 
/Nh\) 

a)  CONHj     b)  c^o             c)  MethylglykokolL    <J)  a-Aminopropionsäure.    «)  NHi.CH2.CH(OH).COOH. 

1               COOH                  ^"*                                           CH,-NH 
,.  ^.„    „                                            xNH-CO                        \r-rv       *)  Ebenda  weitere  Homologe  und  ähn- 
•)  NHj.CO.NHCO.GOOH.      s)  C0<            J           ^)              }^             liehe  Körper. 

^NH— CO 

(X)    y              **)  Ebenda  weitere  Isomere. 

_ — - 

\NH 

W.  A.  Roth. 


936 


198  dd 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen).| 

Lit.  s.  Tab.  199»  S.  945- 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme; 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

kg-Kal.  pro  Mol. 

„ro  er    '•  konst.      konst. 
P  °  ^    i     Vol.       Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg- Kai.  pro  Mol. 

konst.  1  konst. 

Vol.       Druck 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang 

Oxime)  (Forts.) 

Oxii 

ne)  (Forts.)                               || 

Diäthylen- 

welches 

3628 

? 

? 

B.  (7) 

Kreatin  (was- 

C4H9O2N3; 

4275 

560,5 

560,4 

St.La.(2) 

diamin  (f.) 

Hydrat? 

serfr.)  (f.)  h) 

131,10 

Pyrrol-(fl.) 

C4H5N; 
67,05 

8472 

568,0 

568,4 

B.  A.  (3) 

Kreatin 
(kryst.) 

+  H2O; 
149,12 

3714 

553,9 

553,7 

,» 

n-Butyramid 

C4H9ON; 

6844 

596,0 

596,7 

StSchm. 

Allantoin(f.)i) 

C4H6O3N4; 

2625 

415,1 

413,9 

Mat.  (I) 

(f.) 

87,08 

(3) 

158,09 

i-Butyramid 
(f.) 

j, 

6842 

595,8 

596,6 

„    (3) 

C5 

Succinamid 

CiHgOaNg; 

4394 

510,1 

509,7 

St.  Hau. 

Amylamin 

C5H13N; 

10237* 

890,6 

Th. 

(f.) 

116,08 

(Dampf) 

87  (U.  u.) 

Succinimid 

C4H5O2N; 

4438 

439,5 

439,4 

B.  Fo. 

Isoamylamin 

C5H13N; 

9972* 

868,7 

Mu.  (I) 

(f.) 

99,05 

(fl.) 

87,11 

9984 

869,7 

871,3 

Lem.  (2) 

»> 

„ 

4429 

438,6 

438,3 

St.  Hau. 

i,i-Amino- 

C5H1XN; 

9752 

829,9 

830,2 

Zub.  131 

Oxaminsäure- 

C4H7O3N; 

3912 

457,9 

457,8 

„ 

cyclopropyl- 

85,10 

äthylester  (f.) 

117,07 

äthan  (fl.) 

Diglycolamin- 

C4H7O4N; 

2983 

397,0 

396,5 

St.  La. 

■  Piperidin 

C5HUN; 

9809* 

— 

833,8 

Th. 

säure  (f.) 

133,07 

(7) 

(Dampf) 

85  (U.U.) 

Asparagin- 

„ 

2899 

385,8 

385,3 

„     (2) 

(fl.) 

85,10 

9720 

826,2 

827,5 

Del.  (6) 

säure  (f.)») 

Pyridin 

C5H5N; 

8545* 

— 

675,1 

Th. 

„ 

» 

291 1 

387,4 

387,0 

B.  A.  (I) 

(Dampf) 

79  (U.U.) 

1-Asparagin- 

„ 

12,159 

1618,1 

1616,3 

Fi.Wr.(i) 

(fl.) 

79,05 

8333 

658,7 

659,2 

Co.  Wh.') 

säure  (f.) 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

,, 

„ 

8414 

665,1 

665,5 

Del.  (6) 

" 

», 

2903 

386,3 

385,9 

„ 

d-I-Valin(f.)k) 

C5HHO2N; 

25,045 

2932,8 

— 

Wr. 

Asparagin 

C4H8O3N2; 

35M 

464,1 

463,8 

St.La.(2) 

117,10 

K.  J.t 

K.  J.  t 

(f.)b) 

132,08 

„ 

„ 

5979t 

700,1t 

700,8t 

„ 

Glycylglycin 

C4H803N2,- 

14,950 

1973,6 

1972,4 

Fi.Wr.(i) 

Glutamin- 

C5H9O4N; 

15,465 

2274,6 

2274,0 

Fi.Wr.(-i) 

(f.)  <=) 

132,08 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

säure  (f.)i) 

147,08 

K.  J. 

K.J. 

K.  J. 

■ 

>» 

», 

3569 

471,4 

471,1 

„ 

„ 

„ 

3692 

543,0 

542,8 

„ 

Glycinan- 

C4H6O2N2; 

17,467 

1992,5 

1991,3 

„ 

Glycylglycin- 

C5H8O5N2; 

11,244 

1979,8 

1976,2 

„ 

hydrid  (f.)d) 

114,07 

K.J. 

K.J. 

K.J.«) 

carbonsäure 

176,08 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

» 

„ 

4170 

475,6 

475,3 

,, 

(f.)"") 

„ 

2684,2 

472,6 

471,8 

», 

» 

„ 

17,441 
K.J.f 

1989,5 
K.J.f 

Wr. 

», 

„ 

11,234 
K.J.f 

1978,1 
K.  J.t 

1974,4 
■K.J-t 

Wr. 

»» 

» 

4164t 

474,9t 

474,6t 

„ 

„ 

„ 

2681,8t 

472,2t 

471,3t 

„ 

Barbitur- 

C4H4O3N2; 

11,771 

1507,3 

1503,6 

Fi.Wr.(i) 

i-Valeramid 

CgHiiON; 

7432 

751,3 

752,3 

St.  Schm. 

säure  (f.)  0 

128,05 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

(f.)") 

101,10 

(3)") 

}> 

» 

2810 

359,8 

359,0 

„ 

Dimethyl- 

CsHioOaNz 

5275 

686,2 

686,5 

St.  Hau. 

Alloxan  (f.)  s) 

C4H2O4N2 
.H2O; 
160,05 

1737 

278,0 

276,6 

Mat.  (i) 

malonamid  (f.) 
symm. 

130,10 

CH(NH2).C0 

OH           CH(NH2).C00H 

^CO— CH2V 

a)    1                                b)    1             ■                   :c)NH2.CH2.CO.NH.CH,.COOH. 

d)  NH                    NH  1 

CHg.COOH                   CH2.CONH2 

^CH2-C0/       ' 

e)  Landrieu  gibt  C.  r.  139,  633;  1904  für  diese  und  ähnliche  Verbindungen  Werte  an, 

die  um  3—5  Promille 

XO— NH 

höher   liegen  als  diejenigen  von    Fi.  Wr.  (i)  oder  Wr.            0  CH2          yCO 

^CO— NH 

H 

Mu                                       /NH— C— NH 
/NH2                                           /             \        ^ccs 

h)    NH:C\                                    i)C  =  0     j>    MH          1^)  a-Aminolsovaleriansäure. 
\n(CH3)CH2COOH             \nh2   li 

^  0 
I")  COOH-NH'CHa-CO-NH-CHzCOOH.         *)  Ebenda  (Constam  u.  White)  a-,ß-,y- 

,NH— CO 
g)    CO           ^C(OH), 
^NH— CO 

XH(NH2)-C00H 
l)CH2 

\cH2COOH 

Picolin  und  Lutidin. 

**)  Isomerer  Körper  bei  Del.  (6). 

W.  A.  Roth. 


198  ee 

937 

Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen).! 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945« 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg-KaL  pro  Mol. 

konst.      konst. 

Vol.       Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg-KaL  pro  Mol. 

konst.  '.  konst. 

Vol.       Druck 

31.  Amide  Amine  and  Aminosäaren  (als  Anhang 

31.  Amide,  Amine  and  Aminosäaren  (als  Anhang 

Oxime)  (Forts.) 

Oxime)  (Forts.) 

;  Xanthin  (f.) 

1 

C5H4O2N4; 
152,07 

3395 

516,2 

515,1 

B.  A.  (3) 

Diglyc>lglycin 

QHnOiNs; 
189,12 

15,732 
K.  J.t 

2975,2 

K.  J.t 

— 

Wr. 

'  Dimethyl- 

C5H6O3N2; 

3796 

539,3 

538,8 

Mat.  (I) 

., 

.. 

3756t 

7IO,2t 

709,8t 

„ 

parab  ansäure 

142,07 

Hexamethy- 

CeHisN*; 

7185 

1007,0 

1007,5 

DeL  (7) 

i       (f.)^) 

lentetramin 

140,14 

i  Harnsäure 

C5H4O3N4; 

2750 

462,2 

460,7 

St  La.  (2) 

(f.) 

'     ii.)^)  V 

168,07 

2754 

462,9 

461,4 

Mat.(i) 

Anilin  (fl.) 

CbHvN; 

8732 

812,6 

813,5 

St  KL 

l  Guanin  (f.)  c) 

C5H5ON5; 

3892 

588,0 

587,0 

StLa.(2) 

93.07 

La.  (5) 

151,09 

„ 

„ 

8794 

818,5 

819,2 

Pet  (I) 

4-Meth\ihy- 

C5H8O2N2; 

20,220 

2589,8 

2589,8 

Fi.Wr.(i) 

„ 

„ 

8710 

8io,6 

811,4 

St  Hau. 

drouracil(f.)d) 

128,08 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

» 

„ 

8759 

815,2 

815,9 

Lem.  (2) 

„ 

„ 

4827 

618,2 

618,2 

,» 

,. 

8774 

816,6 

817,3 

Swa. 

4-.Methyl- 

C5H6O2N2; 

18,821 

2372,8 

2371,6 

,. 

p-Amido- 

CHtON; 

6999 

763,4 

763,9 

Lem.  (4) 

uracil  (f.)^) 

126,07 

K.  J. 

K.J. 

K.J. 

phenol  (f.) 

109,07 

„ 

f, 

4493 

566,4 

566,1 

„ 

p-Phenylen- 

QHsN,; 

7808 

843,9 

844,5 

B.  A.  (3) 

1           ») 

1 

,» 

18,688 
K.  J.t 

2356,0 
K.J.t 

— 

Wr. 

diamin  (f.) 
Picoline 

108,08 

Co.  Wh. 

»» 

,» 

4461t 

562,4t  562,1+ 

,. 

c. 

• 

5-Methyl- 

CsHeOjNj;  18,778 

2367,3 

2366,1 

Fi.Wr.(i) 

uracil  (f.)<") 

126,07 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

Heptylamin 

C,H„N; 

10272 

1182,9 

1185,0 

Lern.  (2) 

(=  natürl. 

», 

4483 

565.1 

564,8 

„ 

(fl.) 

115,14 

Thymus) 

i-Methyl- 
cyclohexan- 

C7H15N; 
113,13 

9966 

"27,5 

1129,3 

Zub.  (3) 

c^ 

amin-3  (fl.) 

Hexylamin 

QHjsN; 

10141 

1025,6 

1027,5 

Lem.  {2) 

Methylanilin 

C7H9N; 

9094 

973,8 

974,8 

Pet  (I) 

(fl.) 

101,13 

(fl.) 

107,08 

Triäthylamin 

j» 

10280* 

— 

1039,6 

Mu.  (I) 

Benzylamin 

.. 

9043 

968,3 

969,4 

„     (I) 

(fl.) 

10286 

1040,2 

1042,1 

Lem.  (2) 

(fl.) 

Leucin  (f.) 

C6H,302N; 

6537 

857,0 

858,0 

B.A.  (I) 

„ 

„ 

9057 

969,8 

970,8 

Lern.  (6) 

(=a-Amino- 

131.11 

6525 

855,5 

856,5 

StLa.(2) 

[>-Toluidin(fL) 

*)     „ 

9007 

964,5 

965,5 

Pet  (I) 

i^ooapron- 

„ 

27,375 

3589,1 

3593.2 

Fi.Wr.(i) 

tn-     „        „ 

„ 

9016 

965,4 

966,5 

„      (I) 

■;-ure) 

K.J. 

K.  J. 

K.J. 

P-      „        (f.) 

„ 

8952 

958,6 

959,6 

„      (I) 

„ 

» 

6535 

856,8 

857,8 

„ 

p-Anisidin 

C7H9ON; 

7539 

927,9 

928,7 

Lern.  (2) 

Triglycol- 

QHc,06N; 

2936 

560,9 

560,2 

St  La.  (7) 

(f.)  i) 

123,08 

aminsäure  (f.) 

191,08 

Benzamid  (f.) 

QHvON; 

7042 

852,6 

853,0 

B.  Fo. 

Glycylglycin- 

CeHiaOsNs;  21,023 

3366,2 

3367,4 

Fi.Wr.(i) 

121,07 

äthylester 

160,12       K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

„ 

» 

7004 

848,0 

848,4 

StSchm. 

(f.)g) 

5019 

803,6 

803,9 

.» 

(3) 

Alaninanhy- 

QHioO.X,;  23,192 

3295,6 

3296,8 

„ 

Diäthyl- 

QHiiOsN; 

6293 

995,0 

995,8 

St  Hau. 

drid  (f.) 

142,10 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

inalonamid(f.) 

158,12 

i          » 

„ 

5536 

786,7 

787,0 

», 

Monophenyl- 

QHsON,; 

6468 

880,2 

880,5 

», 

H- 

»» 

23.163 

3291,5 

Wr. 

hamstoff  (f.) 

136,08 

K.  J.t 

K.  J.t 

Formanilid 

C7H7ON; 

71 16 

861,5 

861,9 

StSchm. 

r              " 

,» 

5529t 

785.7t 

786.0t 

.. 

(f.) 

121,07 

(3) 

^N(CH3)— C 

^                    NH-CO                                     NH-CO 

°                      1          1                                          II 

,NH— CO 
d)  CO            ^Ha 
^NH— CH— CH3 

a)  CO                                    b)  CO     C-NH                  c)  HjNC        C-NH 

\n(ch3)-co              inJ.-u^n''                            >" 

N C— N 

^N  H— CO                  ^N  H  —  CO      -j-)  Andere  Furinderivate  bei  Berthelot,  Ann.  chim. 
!'')C0            \CH         f)  CO             \C-CH3.     g)  NHs-CHj-CO-NH.CHj-COO-CjH 
^NH— C— CH3           ^NH— CH 

phys.  (7)30, 189;  1900. 

s.     1»)  NHj.CHj-CO- 

y — y                     *)  Die   drei  Toluidine  so\ 

vie  die  drei  Aceto-To- 

NH-CH.-CO-NH-CHa-COOH.      »)  NH2«<'      ^-OCHj.        luidine  sind   auch  von  S 

warts   (s.  0.)   unter- 

^ — ^                     sucht  worden. 

W.  A.  Roth. 


938 


198  ff 


1 

1 

Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen).! 

Lit.  s.  Tab.  i99>  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Bruttö- 

Verbrennungswärme 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

g-kal. 
pro  g 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konät.      ko.ist. 
Vol.       Druck 

Aggregat- 
zustand 

formel 
Mol.- Gew. 

gkal. 
pro  g 

kg  Kai.  pro  Mol. 

konst.      konst. 
Vol.       Druck 

Beob- 
achter 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang    ' 

Oxime)  (Forts.). 

Oxime)  (Forts.). 

Theobromin 

C7H8O2N4; 

4702    1   846,8 

846,3 

Mat.  (I) 

C9*)        f 

(f.)^) 

180,10 

Pseudocumi- 

CgHaaN; 

9405 

1270,8 

1272,4 

Lern.  (2): 

Formyl-d-1- 

CjHiaOaN; 

24,134   3840,0 

— 

Wr. 

din  (f.)  0 

135," 

Leucin  (f.) 

159,11 

K.  J.t  K.  J.t 

Propion- 

CgHuON; 

7832 

1167,7 

1168,8 

St.Schm 

f) 

,, 

5761t  916,7t 

917,4t 

9J 

anilid  (f.) 

149,10 

(3) 

i- Phenylala- 

CsHnOaN; 

2820,6 

4656,8 

4659,8 

Fi.Wr.(i) 

c. 

nin  (f.) 

165,10 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

Diisobutyl- 

CsHioN; 

10475 

1353,0 

1355,4 

Lern.  (2) 

„ 

„ 

6733 

IIII,7 

HI2,4 

,» 

amin  (fl.) 

129,16 

Tyrosin  (f.)  s) 

CgHnOaN; 

5916 

1071,4 

1071,8 

B.A.(i) 

Dimethyl- 

CgHi.N; 

9434 

1142,5 

"43,8 

St.  Kl. 

181,10 

anilin  (fl.) 

121,10 

La.  (5) 

Hippursäure 

C9H9O3N; 

.5658 

1013,2 

1013,4 

St.Schm. 

Äthylanilin(fl.) 

t> 

9303 

1226,5 

1227,8 

Lern.  (2) 

(f.) 

179,08 

(2) 

i-Amino-2,4- 

ff 

9185 

1112,3 

i"3,7 

„     (2) 

(=  Benzoyl- 

„ 

5659 

1013,5 

1013,6 

B.A.(i) 

xylol  (fl.) 

gly  kokoll) 

Acetanilid  (f.) 

CsHaON; 

7527 

1016,7 

1017,5 

B.   Fe. 

a-Carbäth- 

C9H10O5N2; 

20,222 

4694,5 

4695,7 

Fi.Wr.(i) 

135,08 

7482 

1010,7 

1011,4 

St.Schm. 
(3) 

oxylglycylgly- 
cinester  (f.)h) 

232,15 

K.J. 

4827 

K.J. 
1120,7 

K.J. 
1121,0 

1 

Phthalimid(f.) 

CgHsO.N; 

5784 

850,5 

850,4 

St.  Hau. 

/3-Carbäth- 

„ 

19,771 

4575,9 

4577,1 

„ 

Isatin  (f.) 

147,05 

5901 

867,7 

867,5 

AI. 

oxylglycyl- 

K.J. 

K.J. 

K.J. 

Indol  (f.) 

iCsH^N; 

8733 

1022,4 

1023,1 

B.A.(3) 

glycinester  (f.) 

4705 

1092,4 

1092,7 

„ 

117,07 

Skatol  (f.)  •) 

C9H9N; 

8929 

1170,4 

1171,4 

B.A.(3) 

Kaff  ein  (f.)b) 

CgH.oO.Ni; 

5231 

1015,5 

1015,2 

St.La.(2) 

131,08 

(=  Coffein) 

194,12 

5240 

1017,2 

1016,9 

Mat.  (i) 

a-Methylindol 

,, 

8915 

1168,6 

1169,6 

„     (3) 

Phenylglyko- 

C8H9O2N; 

26,496 

4003,0 

4004,8 

Fi.Wr(i) 

(t)^) 

koll  (f.) 

151,08 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

Clo 

>' 

,> 

6325 

955,6 

956,0 

„ 

Diisoamyl- 

C10H23N; 

10598 

1665,9 

1668,9 

Lern. (2)1 

Anilinoessig- 

„ 

26,774 

4045,0 

4046,8 

„ 

amin  (fl.) 

157,19 

säure  (f.) 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

Diäthylanilin 

CioHisN; 

9731 

1451,2 

1453,1 

St.  Kl.  La. 

>» 

'» 

6392 

965,6 

966,1 

„ 

(fl.) 

149,13 

(5) 

Veronal  (f.)  e) 

QHiaOaN,; 

22,381 

4120,8 

4122,0 

,, 

Camphylamin 

CioHijN; 

10045 

1538,5 

1541,0 

Lern.  (2) 

184,12 

K.  J. 

K.  J. 

K.  J. 

(fl.) 

153,16 

» 

„ 

5343 

983,7 

984,0 

,, 

a-Naphthyl- 

C10H9N; 

8873 

1269,5 

1270,6 

„     (2) 

d-1-Leucyl- 

C8H16O3N2; 

24,367 

4585 

— 

Wr. 

amin  (f.) 

143,08 

glycyl  (f.) 

188,15 

K.  J.t 

K.  J.t 

/?-Naphthyl- 

,, 

8857 

1267,2 

1268,2 

„       (2) 

» 

», 

5817 

1094,4 

1095,3 

»> 

amin  (f.) 

Triglycyl- 

CsHnOäN,; 

16,119 

3968 

— 

„ 

Phenylpyrrol 

„ 

8973 

1283,8 

1284,8 

St.  Kl.  (4); 

glycin  (f.) 

246,15 

K.  J.t 

K.  J.t 

(f.) 

» 

„ 

3848t 

947,2t 

946,6t 

„ 

Benzoyl- 

CioHuOgN; 

6053 

1168,9 

"69,3 

St.Schm. 

Alloxanthin 

C8H60,N4. 

1823 

587.2 

584,6 

Mat.  (i) 

alanin  (f.)  i) 

193,10 

(2), 

(f.) 

2H20; 
322,12 

Benzoyl- 
sarkosin  (f.) 

„ 

6117 

1180,5 

1181,0 

„  (2) , 

Murexid 

CsHsOßNe; 

2601 

739,0 

736,7 

„     (I) 

o-Tolursäure 

„ 

6051 

1168,4 

1168,9 

„    (2)  ' 

(f.) 

284,12 

(f.) 

Daselbst  \ 

weiteres  Material. 

m-Tolurs.  (f.) 

„ 

6048 

1167,8 

1168,2 

„     (2), 

a)    NH— CO 

b)CH3.N— CO                     c)  CeH5-CH(NH2)COH.       d)  CgHs- NH  •  CH,  •  COOH.  1 

1         1         /CH3 
CO     C-N< 
1         II        >CH. 
CH3N— C-N^                    CHs- 

1       1          /CH3 
CO  C— N\                   *j  ggj  j^gj    ^^j  chinolin,  Isochinolin  und  Derivate. 

N— C-N^                                                                                                         i5 

/CO— NH\ 
e)  (C.H5)2C<                  >C0.     0  C6H2(CH3)3(5,  3,2)(NH2)(i).       g)  p-Oxyphenylalanin.       h)  C2H5.  OOC .  NH . 
\C0— NH/ 

H 
/N\                              /N^CHs                                      H 
CH2.CO.NH.CH2.    COO.C2H4.           >)  C6H4<      >CH         k)  qhZ     >CH           1)    QHs-CON— C2H4COOHJ 

CH3                                 H 

W.  A.  Roth. 


198^ 


939 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 


Verbrennungs  wärme 

^   ,    i  kg-Kal.  pro  Mol. 

Z-rn  v      konst.      konst. 
P       ^        Vol         Druck 


Substanz 
Ag?regat- 
zustand 


Brutto-  I  Verbrennungswärme 


formel 


g-kal. 


kg-Kal.  pro  Mol. 


MoL-Gew.    pro  g     •'-f  •    ^^% 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Md.- Gew. 


Beob- 
achter 


31.  Amide,  Amine  und  Aminosäureo  (als  Anhang 
Oxime)  (Forts.) 


31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang 
Oxime)  (Forts.) 


Tolursäure 

(f.) 

.enacetur- 

ure  (f.)  a) 

-.\nisur- 

saure  (f.)  *>) 

Leucylglycyl- 

glycin  (f.)c) 

4-Phenylura- 
dl  (f.)<J) 

Nicotin  (n.)e) 
i.mipinimid 

(f.)0 

Opianoxim- 

säureanhvdrid 

(f.)g') 


o-Toluvlalanin 

1       (f.)h) 

'  p-Toluylalanin 

(f.) 

Cn 
Diphenylamin 

(f.) 


Benzidin  (f.) 

(^Pj-Diami- 
dodiphenyl) 
0,  p-Diamido- 
diphenyl  (f.) 
(Diphenylin) 
Tetramethyl- 
'ialIo.xanthin(f.) 
(Amalinsäure) 


CioHiANr  6050 

193,10 

6037 

5435 


22,777 
K.J. 
5437 


C10HUO4N; 
209,10 
C10H19O4 
N3; 
245,18 
CioHsOjNjjI  25,216 
188,08    j  K.  J. 
„  6020 

CioHmNz;!  8806 
162,13 

CioHAN;!  5313 

207,08 

5309 
5567 
5552 


1168,3 
"65,7 
1136,1 


CiiHisOsN; 
207,11 


CioHuN; 
169,10 


6385 
6373 


9086 
9123 


„         1  9088 
C12H12N,;  I  8497 
184,12 

8477 
8487 


CuHuOg 

N4; 
363,15 


1168,7 
1166,1 
"36,3 


5584,5!  5587,5 
K.  J.  '  K.  J 

1333,1   1333,9 
4742,6  4742,6 
K.  J.     K.  J. 
1132,2'  1132,2 
1427,6  1429,1 

1100,3!  1100,1 

1099,4  1099,3 
1152,8  1152,6 


1149,7 

1322,3 
1320,1 


1536,4 
1542,7 

1536,8 


1149,6 

1323,0 
1320,8 


St.  Schm. 
(2) 
,    (2) 

,     (2) 

Fi.Wr.(i) 


3631 


1537,7 
1544,0 

1538,1 
1564,5!  1565,7 

1560,8!  1561,9 


1562,6 
1242,4 


1563,8 
1240,9 


B.A.(3) 

St.  Lie. 

(i) 
Roth  (2) 
SLK1.(4) 
Roth  (2) 


St  Schm. 

(2) 

„    (2) 


(5) 
St  Kl.  La. 
Mat.Dely 

(2) 
Lern.  (2) 

„    (3) 
Pet  (i) 

„     (i) 
Mat  (i) 


Leucinimid 
(f.) 

Carbazol  (f.) ') 


Benzanilid  (f.) 


symm.  Diphe- 
nylhamstoff 

(f.) 
asymm.Diphe- 
nylharnst.  (f.) 


226,20 

CizH.N; 

167,08 

CisHuON; 
197,10 

CuHuON,; 
212,12 


a)   C6H5.CH2.CON 


H 


Dibenzylamin 
(f.). 

Cie 
Phenyl-a- 
Naphthyl- 
amin  (f.) 
Phenyl-/?- 
Naphthyl- 
amin  (f.) 
symm.Succin- 

anilid  (f.) 
Benzalhippur- 
säureanhydrid 
(Azlakton)  (f) 
Benzalhippur- 
säure  (f.)  k) 

„ 

Benzoyl- 

phenylalan.  i) 

(f.) 
Indigo  (f.) 

Triphenyl- 
amin  (f.) 


C12H22O2  !  31,906    7217,1'  7225,6 


C14H15N; 
197,13 

CieHisN; 
219,11 


CieHifiOaNj 
268,15 

CieHuOtN 
249,10 


K.  J. 
7617 
8831 


8032 
7996 

7604 
7610 

9438 

9185 
9160 

7351 


K.  J.     K.  J. 


1722,9 
1475,5 


1583,0 
1576,1 

1612,9 
1614,2 

1860,4 

2012,5 
2007,1 
1971,2 


31,173  7765,2 
K.J.  !  K.J. 

7442  i 1853,7 
CisHisOsNi  29,0137749,7 
267,11 


1724,9 
1476,5 


1584,0 
1577,1 

1613,7 
1615,1 

1862,3 

2014,1 
2008,7 
1972,4 


C16H15O3N 
269,13 


C16H10O2N2 
262,10 

245,13 


7768,2 
K.J. 

1854,4 
7752,6 
K.J.  i  K.J.  j  K.J. 

6926   !  1850,0  1850,7 
29,440  7923,2  7927,4 

K.J.  1   K.J.   I  K.J. 
7028    !i89i,4  '1892,4 
1816,2 


CH2COOH 


NHCH2  •  CO  •  N  HGHa«  COOH. 


b)   CH30^NcON<f 

^— /        x;h«cooh 

N  CH3 

d)  CO  \CH.  e) 


6929    11816,0 

9253    2268,3 

c)  (CH3)2«CH.CH2.CH(NH2)-CO- 


2270,1 


Fi.Wr.(i) 
B.A.(3) 


B.  Fo. 
St  Schm, 

(3) 
St  Hau. 


Lem.  (2) 

„    (2) 

„    (2) 

St  Hau. 
Fi.Wr.(i) 


AI. 


St  Kl.  La. 
(5) 


\ 


S)    (CH30)2C6H2 


H 

k)  CeHs— CH=C— COOH 

I 
NH-CO-CßHs 


NH— C.CeHä 

h)  C6H4-(CH3)CONH.C2H4COOH 


N 
I  II  /\ 

HC^yC— GH/  ^CHa 

^"        GH2 GH2 


/CO 
f)  (GH30)2G6H2<;    >NH. 
^CO 


i 
CsH, 


NH. 


>)  GeHs'CHa'CH.COOH 

! 

NH^CO-GfiH, 


W.  A.  Roth. 


940 


198hii 


Verbrennungswärmen 

von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Beob- 
achter 

Substanz 

Brutto- 

Verbrennungswärme 

Aggregat- 

formel 

g-kaL 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.     konst. 
Vol.       Druck 

Aggregat- 

formel 

g-kal. 

kg-Kal.  pro  Mol. 

Beob- 
achter 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

konst.  1  konst. 
Vol.     j  Druck 

31.  Amide,  Amine  und  Aminosäuren  (als  Anhang 

32.  Nitrile  und  Carbylamine  (Forts.)              | 

Oxime)  (Forts.) 

c. 

Cl9 

Triamidotri- 

phenyl- 
carbinol  (f.) 

C19H19ON3 
305,18 

8134 

2482,5 

2484,1 

Schmdl. 

Dicyan  (Gas) 

„ 
Acetonitril 
(Dampf) 

C2N2;  52 

(Umr,  uns.) 

C2H3N;4i 

(U.  u.) 

4993* 

5048 

7613* 

262,5 

259,6 
262,5 
312,1 

Th. 
B.  (i) 
Th. 

C20 

(fl.) 

C2H3N; 

7111 

291,7 

291,9 

B.P.(i) 

Amygdalin(f.) 

CaoHzvOnN 

5140 

2350,0 

2350,4 

B.  (7) 

41,03 

457,23 

„           ,, 

„ 

741 1 

304,1 

304,2 

Lem.  (7) 

C21 

Glycolsäure- 

C2H3ON; 

45" 

257,2 

257,1 

B.A.(3) 

Strychnin  (f.) 

Qi^zz^aNa 

8036 

2685,5 

2687,5 

B.  G. 

nitril  (fl.) 

57,03 

C23 

334,20 

Ca 

Brucin  (f.) 

CasH^eOiNa 
394,23 

7440 

2933,2 

2935,2 

„ 

Propionitril 
(fl.) 

CgHsN; 
55,05 

8114 

446,7 

447,1 

B.  P.(i) 

Anh 

ang:  Ox 

ime. 

,, 

(U.  u.) 
,» 

8328 

458,5 

458,9 

Lem.  (7) 

Aldoxim 

C2H5OH; 

5770 

340,7 

340,9 

Land.  (2) 

Malonitril  (f.) 

C3H2N2; 

5991 

395,6 

395,3 

B.  P.(i) 

(f.) 

59,05 

66,04 

Acetoxim  (f.) 

C3H7ON; 
73,07 

6712 

490,4 

490,9 

„     (2) 

Cyanacetamid 
(f.) 

C3H4ON2; 
84,05 

4485 

377,0 

376,7 

Guin.  (2) 

Methyläthyl- 

C4H9ON; 

7482 

651,6 

652,3 

„     (2) 

Cyanessig- 

C3H3O2N; 

3522*) 

299,5 

299,0 

„     (2) 

ketoxim  (fl.) 

87,08 

7497 

652,9 

653,6 

Zub. (4) 

säure  (f.) 

85,03 

i 

Benzaldoxim 

CvHvON; 

7497 

907,7 

908,1 

Land.  (2) 

Milchsäure- 

C3H5ON; 

5932 

421,4 

421,6 

B.  A.  (3) 

(f.) 

121,07 

nitril  (fl.) 

71,05 

Methylphenyl- 

CgHgON; 

7809 

1054,9 

1055,6 

„     (2) 

ff 

ketoxim  (f.) 

135,08 

C4 

Campheroxim 

C10H17ON; 

8858 

1480,6 

1482,4 

„     (2) 

n-Butyronitril 

QHjN; 

8921 

616,2 

616,9 

Lem.  (7) 

(f.) 

167,15 

(fl.) 

69,07 

Diphenylke- 

C13H11ON; 

8258 

1627,6 

1628,6 

„     (2) 

Bernstein- 

C4H4N2; 

6825 

546,3 

546,3 

B.P.  (i): 

toxim  (f.) 

197,10 

säurenitril(fl.) 

80,04 

Benzochinon- 

C6H5O2N; 

5817 

715,8 

715,6 

VaL 

Methylcyan- 

QH5O2N; 

4769 

472,4 

472,2 

Guin.(i)| 

oxim  (f.) 

123,05 

acetat  (fl.) 

99,05 

(Paranitroso- 

Diglycolamin- 

C4H5N3; 

6220 

591,4 

591,2 

St.La.(7) 

phenol) 

säurenitril(f.) 

95,07 

Thymo- 

C10H13O2N 

7454 

1335,1 

1336,2 

,, 

AT 

1 

chinonoxim 

179,11 

Ca 

1 

(f.) 

Isovaleronitril 

C5H9N; 

9334 

775,4 

776,5 

Lem.  (7) 

a-Naphtho- 

C10H7O2N; 

6742 

1166,9 

1167,0 

„ 

..     (fl-) 

83,08 

chinonoxim 

173,07 

Äthylcyan- 

C5H7O2N; 

5571 

629,9 

630,1 

Guin.(i) 

(f.) 

acetat  (fl.) 

113,07 

ß-      „     (f.) 

„ 

6762 

1170,3 

"70,5 

,, 

Glutarsäure- 

C5H6N2; 

7442 

700,1 

700,4 

B.  P. (i> 

(Nitroso- 

nitril  (f.) 

94,07 

-' 

naphthole) 

c« 

Opianoxim- 

1 

säureanhydrid 

Methyl-acetyl- 

CeH^OsN; 

4862 

685,9 

685,7 

Guin.(i) 

s.  vorher  bei 

cyanacetat  (f.) 

141,07 

Cio- 

Triglycol- 

CbHsN*; 

6317 

847,1 

846,8 

St.La.(7i 

aminsäure- 

134,09 

■* 

32.  Nitrile  und  Ci 

irbylamine. 

nitril  (f.) 

1 

a)  Nitrile  und  andere  Cy 

anverbindungen. 

C7 

1 

Ci 

Benzonitril 

C7H5N; 

8403 

866,0 

866,4 

B.  p.  {m 

.  Cyanwasser- 

HGN; 27 

5875* 

— 

158,6 

Th. 

(fL) 

103,05 

9 

stoff  (Formo- 

Äthyl-cyan- 

C7H9O3N; 

5399 

837,3 

837,4 

Guin.(ij^ 

nitril) 

acetylacetat 

155,08 

J 

(Gas) 

(U.  u.) 

5900 

159,3 

159,7 

B.  (3a) 

(f.) 

n 

(fl.) 

HCN; 

5641 

152,4 

152,3 

(^a) 

11 

27,02 

,,      VJ'"-/ 

*)  Im  Original  steht  7047.                                       11 

W.  A.  Roth. 


198  ii 


941 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen), 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945- 


Brutto-  Verbrennungswärme 

formel     ;  k^,     j  kg  Kai.  pro  Mol. 

.,„1    r^ 5__  _'       konst.      konst. 

Mol.- Gew.  pro  z       ^^,      p^^^^ 


Substanz 

.Aggregat- 
zustand 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.-Ge>v. 


Verbrennungswärme 

kg-KaL  pro  Mol. 

konst.  :  konst. 
Vol.        Druck 


B-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


32.  Nitrile  and  Carbylamine  (Forts.) 


Benzyl- 

cvanid  (fl.) 

o-TolunitriKfL) 

Benzoyl- 

c>anid  (f.) 


Cvanaceto- 
henon  (f.) 


CsH.N; 

8745 

1023,7 

1024,5 

117,07 

„ 

8803 

1030,6 

1031,3 

CgHsON; 

7180 

940,9 

941,1 

131,05 

CjM^ON; 

7487 

1086,1 

1086,6 

145,07 

CuHi50N; 

8445 

1495,2 

1496,8 

177,05 

CuH^N; 

8709 

1333,1 

1333,8 

153,07 

„ 

8670 

1327,2 

1327,9 

33.  Nitro-  n.  Nitrosoverbindungen  (Forts.) 


B.  P.(i) 

„     (I) 
Guin.  (2) 


(2) 


Cyan-         CuHiäON;     8445    1495,2  ^1496,8    B.  P.(2) 
k:impher(f.) 

i-Naphtho-      CUH7N;      8709  |i333,i  1333,8    Lern.  (7) 
nitril  (f.) 
.J-.\aphtho-  „  8670  !  1327,2 11327,9      „     (7) 

nitril  (f.) 

Bei  Lemoult,   C.  r.  126,  43;   1898,  Methyl-  und 
Äthylisocyanat. 


Lern.  (5) 
Glmd. 
<-em.  (5) 
Glmd. 


b)  Carbylamine. 

Methylcarbyl- 

CaHsN; 

7770 

318,8 

319,0 

amin  (fl.) 

41,03 

7708 

320,3 

320,5 

Äthylcarbyl- 

C3H5N; 

8710 

479,5 

479,9 

amin  (fl.) 

55,05 

8730 

480,6 

481,0 

Propylcarbyl- 

C4H7N; 

9260 

639,5 

640,2 

amin  (fl.) 

69,06 

Allylcarbyl- 

C4H5N; 

9087 

609,3 

609,7 

amin  (fl.) 

67,05 

Isobutylcar- 

QHsN; 

9578 

795,8 

796,8 

bylamin  (fl.) 

83,08 

Isoamylcar- 

QHuN; 

9775 

949,2 

950,5 

bylamin  (fl.) 

97,10 

Benzylcar- 

CsHjN; 

8942 

1046,8 

1,047,5 

bylamin  (fl.) 

117,07 

Äthylnitrit 

(Dampf) 

Äthylnitrat 

(Dampf) 

Nitroäthan 

(Dampf) 

„ 

(fl.) 
Dimethylni- 
trosamin(fl.) 

C3 

Nitropropan 
(fl.) 

C, 

Isobutylnitrit 
(Dampf) 

C« 

o-Dinitro- 

benzol  (f.) 

m-Dinitro- 

benzol  (f.) 

p-Dinitro- 

benzol  (f.) 

symm.  Tri- 

nitrobenzol  (f.) 

unsymm.  Tri 

nitrobenzol  (f.) 

o-Nitro- 

phenol  (f.) 

P-    „ 

Dinitroso- 
resorcin  (f.) 
Diazobenzoi- 

nitrat  (f.) 


ZZ.  Nitro-  u.  Nitrosoverbindungen 

(auch  Nitrate  und  Nitrite) 


Hydroxyl- 
aminnitrat  (f.) 

Cx 

Nitromethan 

(Dampf) 

(fl.) 

» 

Nitroguani- 

din  (f.)a) 

Guanidin- 

nitrat  (f.) 


H404N2; 

535,5 

51,43 

50,27 

96,05 

CH302N; 

2966* 



180,9 

61  (U.U.) 

2792 

170,4 

170,0 

61,03 

„ 

2786 

170,0 

169,6 

CH4O2N4; 

2032 

211,6 

210,4 

104,07 

CH5N3. 

1715 

209^ 

208,2 

HNO3; 

122,09 

B.  A. (2) 


Th 
B.Mat.(8) 

Swi. 
Mat.  (i) 

„      (I) 


QHsOjN; 
75  (U.U.) 
CaHäOaN; 
91  (U.U.) 
CHjOaN; 
75  (U.U.) 
C2H5O2N; 

75,05 
CaHgONa; 

74,07 


C3H7O2N; 
89,07 


C4H9O2N; 
103  (U.U.) 


C6H4O4N2; 
168,05 


CeHsOfiNsi 
213,05 


CsH.OsN; 
139,05 


4456* 

3561* 

4506* 

4299 

5329 

5369 
6288* 

4194 
4155 
4146 
3126 
3195 
4954 

4960 
3473 


C6H4O4N2; 

168,05 
CgHäOsNa;!  4694  '  784,2  783,2  B.Vi.(3) 

167,07 

Weiteres  Material  bei  Del.  (7)  u.  Mat.  Dely.  (2). 
C7 


— 

334,2 

— 

324,0 

— 

337,9 

322,7 

322,5 

394,7 

394,7 

478,2 

478,3 

— 

647,7 

704,8 

703,7 

698,3 

697,2 

696,7 

695,6 

666,1 

664,0 

680,8 

678,6 

688,8 

688,4  l 

689,7 
583,6 

689,3 
584.8 

784,2 

783,2 

Th. 


B.Ma.(8) 
Swi. 


Th. 

B.Ma.(5) 
„  (5) 
„  (5) 
„  (5) 
„  (5) 

MatDely. 
(I) 
(I) 

Swi. 


Nitrobenz- 
aldehyd  (f.) 
o-Nitroben- 
zoesäure  (f.) 
m-Nitroben- 
zoesäure  (f.) 
p-Nitroben- 
zoesäure  (f.) 


p-Acetonitra- 
nilid  (f.) 
Nitrosodi- 

methylanilin 
(f.) 


C7H503N; 

5306 

801,5 

801,0 

151,05 

C7H504N; 

4378 

731,3 

730,6 

167,05 

„ 

4357 

729,9 

727,2 

„ 

4369 

729,8 

729,1 

C8H803N2; 

5384 

969,6 

969,3  J 

180,08 

CsHioON^; 

7489 

1124,2 

1124,7 

150,10 

Mat. 
De!y.(i) 
„   (I) 

„    (I) 

„   (i) 


Mat. 
Dely.(i) 
Swi. 


a)  NH2C(NH)NHN0j. 


W.  A.  Rotli. 


942 


198kk 


Verbrennungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 


Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 


Verbrennungswärme 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


g-kal. 
pro  g 


kg-Kal.  pro  Mol, 

konst.  I  konst. 

Vol.     I  Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

kg- Kai.  pro  Mol. 

konst       konst. 

Vol.     i  Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


33.  Nitro-  u.  Nitrosoverbindungen  (Forts.) 


Äthylphenyl- 
nitrosamin  (f.) 

C« 

Nitromesi- 

tylene 

Cu 
a-Nitro- 
campher  (f.) 
Nitrocampher 
(Phenol)  (f.) 
Nitrocampher 
(Phen.)kryst. 

Cl9 

Trinitrophe- 
nylmethan(f.) 

Trinitro- 

phenylcarbi- 

nol  (f.) 


CsHioONa; 
150,10 

7453 

1118,7 

1119,2 

C10H15O3N; 
197,13 

6957 
6771 

1371,6 
1336,2 

1372,6 
1337,2 

C10H15O3N 
+  H2O; 
215,14 

6201 

1334,6 

1335,6 

C19H13O6N3; 

379,13 
C19H13O7N3; 

395,13 

5997 
5616 

2273,5 
2219,0 

2272,8 
2218,0 

Swi. 
Zub.  (i) 

B.  F.  (2) 
(2) 
(2) 

Schmidl. 


C16H1802 

7810 

2110,0 

2111,4 

Lern. (6) 

N2; 

270,16 

C16H1803 

7369 

2108,8 

2109,9 

„     (6) 

N2; 

286,16 

„ 

7332 

2098,1 

2099,3 

„     (6) 

34.  Azo 

-  und  H: 

yaraiQ 

i-Verb 

mdun 

Ce 

Diazobenzol- 

C6H5O3N3; 

4694 

784,2 

783,2 

nitrat  (f.) 

167,07 

Phenyl- 

CeHgN^; 

8141 

879,9 

880,4 

hydrazin  (f.) 
Asymm.  Me- 

108,08 

7456 

805,8 

806,4 

C7H10N2; 

8541 

1042,9 

1043,8 

thylphenyl- 

122,10 

hydrazin  (f.) 

C12 

Hydrazo- 

C12H12N2; 

8685 

1599,1 

1600,2 

benzol  (f.) 

184,12 

„ 

„ 

8714 

1604,4 

1605,5 

Azobenzol  (f.) 

C12H10N2; 
182,10 

8544 

1555,9 

1556,7 

„ 

„ 

8565 

1559,7 

1560,6 

Azoxybenzol 

C12H10ON2; 

7725 

1530,3 

1530,9 

(f.) 

198,10 

„ 

„ 

7784 

1541,9 

1542,5 

p-Oxyazo- 

„ 

7619 

1509,2 

1509,8 

benzol  (f.) 

p-Amidoazo- 

C12H11N3; 

8025 

1581,8 

1582,6 

benzol  (f.) 

197,12 

2,4-Diamido- 

C12H12N4; 

7570 

1605,9 

1606,5 

azobenzol  (f.) 

212,14 

(Chrysoidin) 
p-Azoanisol 

C14H14O2 

7457 

1805,6 

1806,5 

(f.) 

N2; 
242,13 

m-Azoxyto- 

C14H16ON4; 

7468 

1913.0 

1913,8 

luidin  (f.) 

256,17 

B.Vi.(3) 

Lem.(3) 
Pet.  (i) 


Lem.  (3) 


Pet.  (i) 

Lem.  (3) 
Pet.  (i) 

Lem.  (3) 
Pet.  (i) 

Lem.  (6) 
„     (6) 

„     (6) 

„     (6) 


„      (6) 
„      (6) 


34.  Azo-  u.  Hydrazo- Verbindungen  (Forts.) 

V16 

p-Azophene- 
tol  (f.) 


p-Azoxy- 
phenetol  (f.) 

o-Azoxy- 
phenetol  (f.) 


Hydrazone  und  Osazone   s.  bei  Landrieu,   Cr.  141, 

358;  1905  u.  142,  580;  1906. 

Fluoride  s.  bei  Swarts,  Bull.  Acad.  Beige  1906,  557; 

1907,  941;  1909,  26. 

35.  Chlorverbindungen. 

Bei  den  Versuchen  von  Thomsen  ist  auf  die  Bildung 
von  gasf.  HCl  umgerechnet,  während  bei  den  Versuchen 
in  der  Bombe  meist  eine  mehr  oder  weniger  verdünnte 
Lösung  von  HCl  entsteht,  weswegen  diese  Werte  größer 
sind.    Alle  Molekulargewichte  sind  abgerundet. 

a)  Halogenderivate  der  Kohlenwasserstoffe. 


Th. 

B.   (3) 

B.0.(3) 

[HCl-Gas] 

Th. 

B.  (4) 
„   (4) 


(4) 


Th. 

B.   (3) 
Th. 


B.0.(3) 
[HCl  Gas] 

B.  (4) 
Th. 


B.  (4) 


Ci 

Methylchlorid 

CH3CI; 

3263* 

— 

164,8 

(Gas) 

50,5 

„ 

,» 

3424 

172,9 

173,2 

Methylen- 

CH2CI2; 

1262 

107,3 

106,8 

chlorid 

85,0 

(Dampf) 

Chloroform 

CHCI3; 

590* 

— 

70,5 

(Dampf) 

119,5 

„  (fl.) 

,» 

747 

89,4 

89,2 

Tetrachlor- 

CCI4; 

289* 

— 

44,5 

kohlenstoff 

154,0 

(Dampf) 

(fl.) 

C2 
Äthylchlorid 

„ 

245 

37,8 

37,3 

C2H5CI; 

5146* 



331,9 

(Dampf) 

64,5 

„ 

» 

5059 

326,3 

326,9 

Äthylenchlorid 

C2H4CI2; 

2747* 

— 

272,0 

(Dampf) 

99,0 

Äthyliden- 

„ 

2748* 

— 

272,1 

chlorid(Da.) 

Äthyliden- 

C2H4CI2; 

2701 

267,4 

267,1 

chlorid  (fl.) 

99,0 

Hexachlor- 

C2CI6 ; 

468 

110,8 

110,0 

äthan  (f.) 

237,0 

Monochlor- 

C2H3CI3; 

1693* 

— 

225,9 

äthylen- 

133,5 

chlorid  (Da.) 

Monochlor- 

C2H3CI; 

4579* 

— 

286,2 

äthylen(Da.) 

62,5 

Tetrachlor- 

C2CI4; 

981 

162,8 

162,5 

äthylen  (fl) 

166,0 

W.  A.  Roth. 


19811 

943 

1 

■Verb renn ungswärmen  von  organischen  Verbindungen  (und  einigen  Elementen). 

Lit.  s.  Tab.  199,  S.  945. 

Substanz 
Aggregat- 

Brutto- 
formel 

Verbrennungswärme 

^   ,     ■  kg-KaLproMol. 
g-kal-      u___.      u„_„. 

Beob- 
achter 

Substanz 
Aggregat- 

Brutto- 
formel 

Verbrennungswärme 

.    ,     ;  kg-KaL  pro  MoL 

Beob- 
achter 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

Vol.        Druck 

zustand 

Mol.- Gew. 

pro  g 

Vol. "     Druck 

35.  Cblorverbinduagen  (Forts.). 

35.  Cfalorverbindungea  (Forts.).                  \ 

a)  Halogenderivate  der  Kohlenwasserstoffe  (Forts.). 
c                                          111 

b)  N 
Äthylmono- 

-  und  0-haltige  Ch 

loride  \ 

Forts.).                 1 

C3 

Propylchlorid 

CsHjCl; 

6117* 

_^ 

480,2 

Th. 

QHvOja; 

4029 

493,6 

493,9 

Riv.  (I) 

(Dampf) 

70,5 

ch'oracetat(fl.) 

122,5 

Chloracetol 

CaHgClä; 

3801* 



429,5 

„ 

Äthyldichlor- 

QHÄQj; 

2951 

463,4 

463,4 

„    (!) 

jampf) 

113,0 

acetat  (fl.) 

157,0 

nochlor- 

C3H5CI; 

5767* 

— 

441,2 

„ 

C. 

[  1  V'Pyien(Da.) 
Aliylchlorid 
Dampf) 
chlortri- 
:hylen(fl.) 

76,5 

5784* 

— 

442,5 

„ 

V6 

Monochlor- 
acetal  (fl.) 

CsHiaCQ: 
152,5 

5825 

888,3 

889,5 

„    (I) 

C3H4CU; 
111,0 

3835 
3840 

425,7 
426^ 

426,0 
426,5 

B.Ma.(7) 
B.  (4) 

Monochlor- 

hydrochinon 

(f.) 

CeHsOjCl; 
144,5 

4482 

647,6 

647,6 

Val. 

Ci 

2,6-Dichlor- 

QH^Oja,; 

3441 

616,0 

615,7 

„ 

1    Isobutyl- 

C4H,C1; 

6896* 

— 

637,9 

Th. 

hydrochinon 

(f.) 
Trichlor- 

179,0 

1  Chlorid  (Da.) 

92,5 

CeHsO^as; 

2787 

595,1 

594,5 

„ 

Ce 

hydrochinon 

213,5 

Monochlor- 

benzol  (Da.) 

o-Dichlor- 

C6H5CI; 

"2,5 

C6H4Clj; 

6682* 
4568 

671,5 

751,7 
671,8 

„ 
B.   (4) 

(f.) 
Tetrachlor- 
hydrochinon 

(f.) 

Ch'.oranil- 

säure  (f.) 

Monochlor- 

CfiH.G^CU; 
248,0 

2279 

565,1 

564,2 

„ 

benzol  (f.) 
Hexachlor- 
benzol  (f.) 

147,0 
QCle; 
285,0 

1789 

509,8 

509,0 

„  (4) 

OsH^O^Qä; 

209,0 
QHsOjCl; 

2332 
4341 

487*3 
618,5 

486,1 
618,2 

n 
„ 

!        Cv 

benzochinon 

142,5 

Benzvlchlorid 

C7H7CI; 

7000 

885,5 

886,4 

Schmdl. 

(f.) 

(fl.) 

126.  ■; 

2,6-Dichlor- 

QHACl*; 

3282 

580,9 

580,4 

„ 

Bei  B.  Mat.  (4)  Terpenchlorhydrate. 

benzochinon 
(f.) 

177,0 

Cl3 

i 

Trichlor- 

CsHOiCU; 

2594 

548,7 

547,8 

„ 

Diphenyl- 

QaHuCl; 

7980 

1615,9 !  161 7,3 

„ 

benzochinon 

211,5 

methan- 

202,5 

> 

(f-) 

chlorid  (f.) 

i 

Tetrachlor- 

QO^CU; 

21 15 

520,2 

519,0 

» 

V19 

benzcchinon 
(f.) 

246,0 

Triphenyl- 

C19H15CI; 

8425 

2346,5  '2348,5 

„ 

methan- 

278,5 

C7 

chlcrid  (f.) 

o-Chlorbenz- 

CrHeONa; 

5210 

810,2 

*XO,o 

Riv.  (I) 

ebenda  Rosanilinchlorhydrat  und  Derivate. 

amid  (f.) 

Benzoyl- 

chlorid  (fl.) 

155,5 
CrHäOa; 

140,5 

5570 

782,5 

782,8 

„    (I) 

b)  N-  und  0-haltige  Chloride, 

o-Chlorben- 

QHäOsCl; 

4694 

734.5 

734,5 

„    (I) 

zoesäure  (f.) 

156,5 

C2 

o-Chlor- 

C7H4OCI2; 

4237 

741,5 

741,5 

„    (I) 

!  Monochlor- 
|essigsäure(f.) 
1    Trichlor- 
iessigsäure(f.) 

C2H3O2CI; 

945 

C2HO2CI3; 

163,5 

1812 
573 

171,3 
93,7 

171,0 
92,8 

B.Ma.(7) 
„    (7) 

benzoesäure- 
chlorid  (f.) 
Monochlor- 

salicylaldehyd 
(f.) 

175,0 

C7H5O2CI; 
156,5 

4769 

746,3 

746,3 

„    (I) 

Monochlor- 

C2H3OCI; 

2987 

234»4 

234,4 

Riv.(i)*) 

acetaldehyd 

78,5 

Ca 

Ifl.) 

o-Toluyl- 

QHtOCI; 

6108 

943,7 

944,0 

„    (I) 

j  Monochlor- 

C2H4ONCI; 

2595 

242,6 

242,5 

„  (I) 

sä.urechlorid(fJ 

154,5 

:  acetamid  (f.) 

93,5 

Phthalyl- 

CeH^Osa,; 

3951 

802,1 

801,8 

„     (I) 

Trichloracet- 

CjH.ONClg: 

1021 

165,9 

165,2 

„  (I) 

chlorid  (f.) 

203,0 

[  amid  (f.) 

162,5 

C. 

1       *)  Die  Angaben  in  den  beiden  letzten  Spalten  sind 

Äthyl-o-chlor- 

CH^OaCl; 

5773 

1065,2 

1065,8 

„    (I) 

1  mehrfach  von  denen  des  Originals  verschieden. 

benzoat  (fl.) 

184,5 

W.  A.  Roth. 


944 


198 


mm 


Verbrennungswärmen  von  organischen 

Lit.  s.  Tab. 


Verbindungen  (und  einigen  Elementen) 

199,  S.  945- 


Substanz 
Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verbrennungswärme 

,  ,  kg-Kal.  pro  Mol. 

g-kal.  ,     ,  , 

°  _  „  konst.  konst. 

P  °  ^  !  Vol.   Druck 


Beob- 
achter 


Substanz 

Aggregat- 
zustand 


Brutto- 
formel 
Mol.- Gew. 


Verb  r  ennungswä  rme 

kg-Kal.  pro  Mol. 

konst.   I  konst. 
Vol.        Druck 


g-kal. 
pro  g 


Beob- 
achter 


Methylbromid 

CHgBr; 

1946* 

— 

184,7 

(Dampf) 

95,0 

»> 

»> 

1892 

179,7 

180,4 

Athylbromid 

CjHsBr; 

3136* 

— 

34i»8 

(Dampf) 

109,0 

» 

» 

3013 

32»,4 

329,5 

Propylbromid 

CsHgBr; 

4059* 

— 

499,3 

(Dampf) 

123,0 

36.  Bromide. 

Es  bildet  sich  stets  Bromdampf.    Die  Molekular- 
gewichte sind  abgerundet. 

Th. 


B.  (3) 
Th. 

B.  (3) 
Th. 


37.  Jodide. 

Bei  allen  Verbrennungen  bildete  sich  festes  Jod,  bzw. 
ist  darauf  umgerechnet  worden.     Die  Molekular- 
gewichte sind  abgerundet. 


Th. 

B.  (8) 
„   (8) 

„  (8) 


Th. 

B.  (8) 
„    (8) 

„    (8) 


„  (8) 

„  (8) 

„  (8) 

„  (8) 

„  (8) 

„  (8)" 


Ci 

Methyljodid 

CH3J; 

1419* 

— 

201,3 

(Dampf) 

142,0 

(fl.) 

„ 

1368 

194,3 

194,7 

Methylen- 

CH2J2; 

665 

178,1 

178,4 

jodid  (fl.) 

268,0 

Jodoform  (f.) 

GHJ3; 
394»o 

411 

161,9 

162,1 

c. 

Äthyljodid 

C2H5J; 

2303* 

— 

359,2 

(Dampf) 

156,0 

(fl.) 

,) 

2278 

355,4 

356,1 

Dijodäthan 

C2H4J2; 

1150 

324,2 

324,8 

(f.) 

282,0 

Perjodäthylen 

C2J4; 

491,8 

261,6 

261,6 

(f.) 

534,0 

C3 

n-Propyljodid 

C3H7J; 

3015 

512,4 

513,5 

(fl.) 

170,0 

i-Propyljodid 

„ 

2985 

507,4 

508,4 

(fl.) 

Allyljodid 

C3H5J; 

2838 

476,9 

477,6 

(fl.) 

168,0 

c. 

Jodpyrrol 

C4HNJ4; 

881,4 

503,3 

503,1 

(f.) 

571,0 

Ce 

Jodbenzol(fl.) 

CeHsJ; 
264,0 

3774 

769,9 

770,0 

C: 

o-Jodbenzoe- 

C7H5O2J; 

3103 

769,4 

769,6 

säure  (f.) 

248,0 

Ebenda  Mono-  und  Dijodsalizylsäure. 


38.  Schwefelverbindungen. 

Bei  den  mit  **  bezeichneten  Daten  ist  der  Schwefel 
zu  verdünnter  Schwefelsäure  verbrannt  worden,  bei  den 
anderen  zu  gasf.  SO2.    Die  Mol.-Gew.  sind  abgerundet. 

^^ 

COS  ,-60,02184* 


Carbonyl- 
sulfid  (Gas) 
Schwefel- 
kohlenstoff 
(Dampf) 
„     (fl.) 
„     (fl.) 
„     (fl.) 
Methylmer- 
kaptan  (Da.) 
Thiohamstoff 
(f.) 

Athylmer- 
kaptan  (Da.) 

„  (fl.)^) 

Dimethyl- 

sulfid  (Da.) 

Methylsulf  0- 

cyanid  (Da.) 

„      (fl.) 
Methylsenföl 
(Dampf) 

„      (f.) 
Taurin  (f.) 

..      C3 
Äthylsulf  0- 
cyanid  (fl.) 
Äthylsenföl 
(f.) 

C4 

Diäthylsulfid 

(Dampf) 

Allylsenföl 

(Dampf) 

(=  „Senföl") 

(fl.) 
Thiosinamin 

(f.) 
Thiophen(Da.) 

„        (fl.) 

Co 
a-Thiophen- 

säure  (f.) 
Tetrahydro- 
a-Thiophen- 

säure  (f.) 

Cr 
Phenylsenföl 
(fl 


CS2;  76,0 


CH4S; 

48,0 

CH4N2S; 

76,0 


3488* 

3326 

3404* 

3245 

5168** 

6225* 

4499** 


C2H6S;    I7349 
62,0      ' 

8314** 
7377 


C2H3NS; 
73,0 


C2H7O3NS 
125,0 

C3H5NS; 
87,0 


C4H10S; 
90,0 

CiHgNS,- 
99,0 


C4H8N2S; 

116,0 

(^41140 ', 

84,0 

C5H4O2S; 

128,0 
C5H8O2S; 

132,0 


CvHsNS; 
135,0 


5465* 

6193** 
5371* 

6053** 
3058** 


7040** 
6929** 

8580* 

6822* 

7386** 

6814** 

7270* 
7970** 

5042** 
5707** 


7578** 


—  131,0 


252,8 

246,6 
392,8** 


341,9" 

515,4* 

452,1* 
441.9* 


382,2** 


612,5** 
602,8** 


731,2" 
790,4** 

669,5** 

645,4** 
753,3** 


1023,0' 


265,1 

253,3 

258,7 
246,6 

394,5* 
298,8 

4342,8" 


455,7 

517,2* 
457,4 

399,0 

453,1* 
392,1 

442,9* 
382,9** 


613,8** 
604,1** 

772,2 
675,4 
732,5* 
791,8* 

610,6 
670,5** 

646,2** 

754,8** 

1024,3'' 


Th. 


B.(2) 

Th. 
B.(:z) 
B.(4) 
Th 

Mat. 
(I) 


B.  (9) 
Th. 


B.(io) 
Th. 

B.(io) 
„   (4) 


„  (10) 

Th. 

„ 
B.(io) 

„  (10) 

Th. 
B.Ma. 
■  (9: 
St.  Kl 
(I) 
»(i) 


a)  Ebenda  Amylmerkaptan,  Äthyl-    Allyl-  und 
n-Amylsulfid. 


Verbrennungswärmen  von  Imidothiokohlensäure- 
estern,  Dithiourethanen,  Thioaldinen  u.  dergl.  s.  bei 
Delepine,  C.  r.  136,  451;  1903,  s.  f.  Mat.  (i).  Verbren- 
nungswärmen von  Phosphorverbindungen  s.  bei  Le- 
moult,  C.  r.  149,  559;  1909. 

■' 
W.  A.  Roth. 


199 


945 


Literatur  zu  Tab.  198:  Verbrennungswärmen  organischer  Verbindungen. 


.:\v.  Sn.     = 
A.  R.  = 

A.  R.  E.(i)  = 
„       (2)  = 

B.  (i)         = 

„      (2)  = 

..  (3)  = 

..  (3a)  = 

.,  (4)  = 

.,  (5)  = 

...  (6)  = 

..  (7)  = 

..  (8)  = 

,.  (9)  = 

..  (lo)  = 

B.  Thch.  = 

B.  A.  (i)  = 

»      (2)     = 

„      (3)     = 

B.  Del.  (i)  = 

„        (2)  = 

B.  Fo.         = 
B.  G.  = 

B.  Jungfl.  = 

B.  Ma.  (i)  = 

»      (2)  = 

„       (3)  = 


B.  Lug. 
B.  O.  (i) 

„      (2) 

„     (3) 
B.  P.  (I) 

»      (2) 
B.  Rec 

B.  Riv. 
B.  Vi.  (i) 

„       (2) 

»     (3) 


(4)  = 

(5)  = 

(6)  = 

(7)  = 

(8)- 
(9)  = 


d'Aladerne,  C.  r.  116,  1457;  1893. 
Atwater  u.  Snell,   Joum.  Amer.  ehem. 
Soc.  25,  698;  1903. 

Auwers  u.  Roth,   Lieb.  Ann.  373,  246; 
1910. 

Auwers,  Rothu.  Eisenlohr,  Lieb.Ann.373, 
284;  1910. 
„  „    „         „        Lieb.Ann.38ö, 

107;  1911. 
Berthelot,Ann.chim.phys.(5)23,i  76  ;i  88 1 . 
„  ebenda  S.  209. 

„  ebenda  S.  214. 

„  ebenda  S.  243,  252. 

„        Ann.chim.phys.(6)28,i26;i893. 
„        ebenda  (5)  23,  188;  1881. 
„        ebenda  (5)  27,  374;  1882. 
„        ebenda  (7)  20,  145,  163;  1900. 
„        ebenda  {7)  21,  296;  1900. 
„        ebenda  (7)  22,  322,  327;  1901. 
„        ebenda  (7)  20,  197;  1900. 
„        Themiochimie,  Band  II;  1897. 
„        u.  AndH,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
22,  i;  1891. 
„      ebenda  (6)  21,  388; 
1890. 
„         „       „      ebenda  (7)  17,  433; 

1899. 

„        u.  Del^pioe,  Cr.  129, 920 ;  1899. 

Ann.  chim.  phys.  (7) 

21,  289;  1900. 

„        u.  Fogh,  ebenda(6)22,i8;  1891. 

„        „  Gaudechon,  C.  r.  140,  753; 

1905. 

„        u.  Juagfleisch,  Ann.  chim.phys. 

(5)  6»  151;  1875. 

„       u.  Matignon,  C.  r.  111, 1 2 ;  1 890. 

„         „         „        Ann.chim.phys.(6) 

21,  409;  1890. 
,         „        „        ebenda (6) 23, 507; 
189 1  (später  ersetzt 
durch  B.  (4)). 
„•      ebenda  (6) 23, 538; 
1891. 
,  „  „         C.r.ll3,246;i89i. 

„  114,ii46;i892. 
,         „         „        Ann.chim.phys.(6) 

28,  565;  1893. 
,         „         „        ebenda  (6)  30, 565; 

1893. 
,         „         „        ebenda  S.  547. 
,        u.  Luginio,  Ann.  chim.  phys.  (6) 

13,  328;  1888. 
,,        u.  Ogier,  Ann.  chim.  phys.  (5) 

23,  197;  1881. 
,         „      „       ebenda  S.  199. 
,         „      „       ebenda  S.  201,  225. 
,        u.  Petit,  Ann.  chim.  phys.  (6) 
18,  107;  1889. 
„     „      ebd.(6)  20, 1,13;  1889. 
,       u.  Recoara,  Ann.  chim.  phys.{6) 
13,  298,  304,  341; 
1888. 
,        u.  Rivals,  Ann.  chim.  phys.  (7) 

7,  29,  47;  1896. 
„        „  Vieille,  ebenda  (6)10,433,• 
I887. 
,         „        „       ebenda  S.  455. 
„         „        „       ebenda  (5)  27,194; 
1882. 


Co.  Wh.      = 


Del. 

(I)       = 

» 

(2)       = 

» 

(3)       = 

„ 

(4)       = 

„ 

(5)       = 

(6)        = 

(7)       = 

Del. 

Riv.     = 

F.  S. 

= 

Fi.  Wr.  (i)  = 

tt 

(2)  = 

Fogh 

= 

Forcr.         = 

Fries  (i)     = 

» 

(2)     = 

Gen. 

= 

Glmd.         = 

Gottl.          = 

Guill 

= 

Guinch.  (i)  = 

}> 

(2)  = 

Jahr 

i           = 

Lan. 

(I)      = 

» 

(2)     = 

Lem 

(I)     = 

(2)     = 

»> 

(3)     = 

» 

(4)     = 

(5)     = 

>i 

(6)     = 

» 

(7)     = 

Ler. 

= 

Lug. 

(I)     = 

>f 

(2)     = 

»> 

(3)    = 

» 

(4)    = 

» 

(5)    = 

>f 

(6)    = 

» 

(7)    = 

» 

(8)    = 

» 

(9)    = 

» 

(10)    = 

tt 

(II)    = 

tt 

(12)    = 

tt 

(13)    = 

tt 

(14)    = 

tt 

(15)    = 

j» 

(16)    = 

tt 

(17)    = 

tt 

(18)    = 

tt 

(19)    = 

tt 

(20)    = 

Mb. 

= 

Mass 

Mat  (i)      = 

>» 

(2)       = 

» 

(3)       = 

Mat 

Dely.  (i) 

(2) 

Constam  u.  White,  Amer.  ehem.  Joum. 

2»,  i;  1903. 
Del^pine,  C  r.  131,  684;  1900. 

tt  tt      jj     745 1      tt 

tt    132,  777;  1901. 
„    124,  1525;  1897. 
„  „    I20,  179;  1897. 

„    126,  964;  1898. 
„  ,.    123,  650;  1896. 

„        u.  Rivals,  C.  r.  129,  520;  1899. 
Favre  u.  Silbermann,  Ann.  chim.  phjrs. 
(3)  34,  357;  1852. 
E.  Fischer  u.  Wrede,  Sitzber.  Bert.  1904, 
15. 
„       „       „       ZS.  ph.Ch.  69, 234; 
1909.  Eichwertel 
Fogh,  C  r.  114,  921;  1892. 
de  Forcrand,  Ann.  chim.  phys.  (6)  3, 229, 

1884. 
Ref.  Ch.  Zbl.  1907  I,  15 10. 
„      „      „    1910  II,  1278. 
Genvresse,  Bull.Socchim.  (3)  9,222 ;  1893. 
Qatllemard,   Ann.  chim.  phys.  (8)  14, 

311;  1908. 
Gottlieb,  Joum.  pr.  Ch.  (2)  28,  420;  1883. 
Gaillot,  bei  Berth.  Thch.  II,  544;  1897. 
Gainchant,  C.  r.  121,  354;  1895. 
„     122,  943;  1896. 
Jahn,  Wied.  Ann.  37,  414;  1889. 
Landrien,  C  r.  142,  580;  1906. 
„      140,  867;  1905. 
Lemoalt,  C.  r.  162,  1402;  1911. 

„         Ann.chim.phys.(8)10,395;i9O7. 

„        ebenda  (8)  13,  562;  1908. 

„        C.  r.  143,  772;  1906. 

„  „    143,  902;  1906. 

„        Ann.  chim.  phys.  (8)  14,   184, 

289;  1908. 
„        C.  r.  148,  1602;  1909. 
=  Leroax,  C.  r.  151,  384;  1910. 
Lnginin,  C  r.  91,  297;  1880. 

t,      tt    329;     ,t 
Ann.  chim.  phys.  (5 )  20, 558 ;  1880. 

„       „        „      „  21, 139;  1880. 
C.  r.  92,  455;  1881. 

„  93,  274;  1881. 
Ann.  chim.  phys.  (5)23, 384 ;  1881. 

„   „   „   „  25, 140;  1882. 
C  r.  98,  94;  1884. 

„  100,  63;  1885. 

„  101,  1061,  1154;  1885. 
Ann.  chim.  phys.  (6)  8, 128;  1886. 

„    „   „   „11, 221;  1887. 
C.  r.  106,  1289;  1888. 

»       ,t     1472;      „ 

„     107,    597;     „ 

»       tt       "24;     „ 

Ann.  chim.  phys.  (6)  18, 378 ;  1889. 

C.  r.  108,  620;  1889. 

Ann.  chim.  phys.  (6)^,  179;  1891. 

Malbot,  Ann.  chim.  phys.  (6)18, 404;  1889. 

Massol,  bei  Berth.  Thch.  II,  576,  1897. 

Matignon,  Ann.  chim.  phys.  (6)  28, 70, 289, 

498;  1893  (Zusammenstellung 

S.  527)- 
„        C  r.  110,  1267;  1890. 
„     113,  198;  189 1. 
=  Deligny,  C  r.  121,  422 ;  1895. 
=       „  „    125,  1103;  1897. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


W.  A.  Roth.    60 


946 


199  a 


Literatur  zu  Tab.   198:  Verbrennungswärmen  organischer  Verbindungen. 

(Fortsetzung.) 


Mi. 

(I) 

1» 

(2) 

Mull 

.(I) 

» 

(2) 

Oss. 

(I) 

j> 

(2) 

i> 

(3) 

Pet. 

(I) 

» 

(2) 

(.3) 

Rieh 

.  Je. 

Rii. 

Seh. 

Riv. 

(i) 

»> 

(2) 

Ros. 

Roth  (i) 

>» 

(2) 

» 

(3) 

» 

Ell. 

» 

Moos 

Mar. 

» 

Östl. 

>i 

Pet. 

>» 

Stoe. 

Schmdl. 

St. 

St. 

3r. 

St.  Hau.      = 


Mixter,  Sill.  Journ.  (4)  12,  347;  1901. 
„    22,  17;  1906. 
Muller,  Bull.  Soc.  chim.  (2)  44, 609;  1885. 

„       Ann.chim.phys.  (8)  20, 116;  1910. 
Ossipow,  ZS.  ph.  Ch.  2,  647;  1888. 

„        Ann.chim.phys.(6),20,28o;  1890. 

»  »        >»        »      »>    »  "3">     »> 

Petit,  ebenda  (6)  18,  145;  1889. 
„      C.  r.  106,  1668;  1888. 
„    107,  266;  1888. 
Richards  u.  Jesse,  Journ. Amer. chem.Soc. 

32,  292;  1910. 
Ruber  u.  Sclietelig,  ZS.  ph.  Ch.  48,  375; 

1904. 
Rivals,  Ann.  chim.  phys.  (7)  12, 501 ;  1892. 

„      C.  r.  122,  1488;  1896. 
Rosentiaia,  Journ.Soc.chem. Ind.  25,239; 
1906.  Ref.Ch.Zbl.l906  1, 1572. 
Roth,  Lieb.  Ann.  373,  238;  1910. 
„      ZS.  Elch.  16,  660;  1910. 
„      17,  791;  191 1. 
„     Ellinger       unveröff. 
„     Moosbrugger      „ 
„     Murawsici  „ 

„     Östliog 
„     Peters 

,,     Stoerraer  „ 

Schmidlin,  Ann.chim.phys.(8)7,245;  1906. 
Stohmann,  Journ.  pr.  Ch.(2)31, 304;  1885. 
„         bei  Brühl,  Ber.  ehem.  Ges.  32, 

1228;  1897. 
„        Haussmann,  Journ.  pr.  Ch.  (2) 
55, 26351897.  Einzel- 
heiten s.    Ber.   Leip- 
zig*) 49,  i;  1897. 
„         Langbein,  ebenda  42,361  ,-1890. 
„     44,38o;i89i. 
„  „        ZS.  ph.  Ch.  10,  412; 

1892. 
„  „        Journ.  pr.  Ch.  (2) 

45,  305;  1892. 
„  „         ebenda  46,530; 1893. 

Einzelheiten  s. 
Ber.Leipzig44, 
307; 1892. 
».  .„  „     48,447;  1893. 

»  „  „     49,  483;  1894. 

Einzelheiten  s. 
Ber.Leipzig46, 
49;  1894. 
„     50,  388;  1894. 
Einzelheiten  s. 
Ber.Leipzig46, 
227;  1894. 
„        bei  Liebermann,  Ber.chem.  Ges. 
25,  89;   1892. 
„  „  „  Ber.  ehem.  Ges. 

25,  90;    1892. 
„         Kleber,  Journ.  pr.Ch.  (2)  43,  i; 

1891. 
»  j>  »       »     »    ,,  *",53oj 


*)  =  Berichte  über  die  VerhandL  der  Kgl.  Sachs. 
Ges.  der  Wissensch.  zu  Leipzig. 


St 

La. 

(I) 
(2) 
(3) 

?, 

(4) 

,, 

(5) 

" 

(6) 

(7) 

(8) 


St. 

Lie. 

(i)  = 

» 

(2)  = 

St. 

Kl. 

(l)  = 

" 

(2)  = 

St.  Kl.  (3)  =  Stohmann,  Kleber,  Journ.  pr.  Ch.  (2)  45, 

475;  1892. 
„        (4)^        „  „     ZS.ph.Ch.  10, 4i2;i892. 

St.Kl.La.(i)=        „  „    Langbein,  Journ.  pr.  Ch. 

(2)40,77;  1889. 
„      (2)=        „  „  „     J0urn.pr.Ch.f2) 

40,  128;  1889. 
„      (3)=        „  „  „      Journ.pr.Ch.(2) 

40,  202;  1889. 
„      (4)=        „  „  „     Journ.pr.Ch.(2) 

40,  341;  1889. 
„      (5)  =        „  „  „      ZS.  ph.  Ch.  6, 

338;  1890. 

St.  Kl.  La.  Off.  =  Stohmann,  Kleber,  Langbein,  Offen- 
hauer, Journ.  pr.  Ch.  (2)  49,  99;  1894. 

Einzelheiten  s.  Ber.  Leipzig  45,  605; 
1893. 

St.Ro.H.(i)=Stohmann,Rodatz,Herzberg,  Journ.pr.Ch. 

(2)33,257  ;i886. 
„       (2)=        „  „  „     Journ.  pr.  Ch.(2) 

33,  469;  1886. 
(3)=        „  „  „     Journ.  pr.Ch.(2) 

34,314;  1886. 
„       (4)-=        „  „  „     Journ.  pr.Ch.(2) 

35,  22;  1887. 
(5)=        „  „  „     Journ.pr.Ch.(2) 

35,  140;  1887. 
„       (6)=        „               „            „     Journ.  pr.Ch.(2) 

36,  i;  1887. 

„       (7)=        „  „  „     Journ.  pr.Ch.(2) 

36,  357;  1887. 
St.Schm.(i)=        „         Schmidt,  Journ.  pr.  Ch.  (2)  50, 

385;  1894. 
„       (2)=         „  „        Journ.  pr.  Ch.  (2)  52, 

59;    1895.      Einzel- 
heiten s.  Ber.  Leipzig 
47,  i;  1895. 
„       (3)=        „  „        Journ.  pr.  Ch.  (2)  53, 

345;  1896. 
Swa.  =  Swarts,  Bull.  Acad.  Beige  1909,  43. 

SwL  =  Swientoslawski,  ZS.  ph.  Ch.  22, 61 ;  1910. 

Th.  =  J.  Thomsen,  Thermoeh.  Unters.  IV;  letzte 

Zusammenstellung  ZS.ph.Ch.52, 393 ;  1905. 
Tow.  =  Tower,  bei  Atw.  u.  Sn. 

Val.  =  Valeur,  Ann.  chim.  phys.  (7)  21, 470 ;  1900. 

Weig.  =  Weigert,  ZS.  ph.  Ch.  63,  464;  1908. 

Wr.  =Wrede,  ZS.  ph.  Ch.  75,  92;  1910. 

Zub.  (i)      =  Zubow*),  Journ.  russ.  28, 687;  1897.  Ref. 
ZS.  ph.  Ch.  23,  559;  1897. 
„     (2)      =       „  Journ.  russ.  30, 926;  1899;  Ref. 

Chem.  Zbl.  1899  I,  586. 
,^     (3)      =       ,,  Journ.  russ.  33,  708;  1 901;  Ref. 

Chem.  Zbl.  1902  I,  161. 
„     (4)      =       „  Journ.  russ.  35, 815;  1903;  Ref. 

Chem.  Zbl.  190311,  1415. 
„     (5)      =       »  Priv.  Mitt. 


*)  auch  Subof,  Ssubow  etc.  gesehrieben. 

Obige  Literaturangabe  ist  bei  weitem  nicht  voll- 
ständig, sondern  gibt  nur  die  zu  Tab.  198  gehörigen 
Zitate.    In  Anmerkungen  von  Tab.  198  weitere  Zitate. 


W.  A.  Roth. 


200 


947 


Verbrennungswärme  verschiedener  Stoffe. 


A.  Fette,  öle,  Eiweißstoffe  und  NahrungsmitteL 

Eine  umfangreiche  Zusammenstellung  findet  sich  bei  Glikin,  Kalorimetrische  Methodik  (Berlin  1911)  (zitiert  als  GL) 

Die  Daten  beziehen  sich  auf  frische  Stoffe. 


Substanz 


kg- Kai.  pro  g 
konst.  Vol.      konst.  Druck 


Zitat 


Substanz 


kg- Kai.  pro  g 
konst.  Vol.     konst.  Druck 


Zitat 


Fett  (versch. 
Provenienz) 

Butter 

Lebertran 

Walfischtran 

Walrat 


9,485       ]        9,500 
Alittelwerte 


9,216 
9,40 
9,47 
9,95 


9,231 
9,41 
9,49 
9.96 


Stohmann, 

J.  pr.  Ch.  (2) 

42, 362;  1890, 

Sherman, 

Snell 
bei  Gl. 


Leinöl 

Olivenöl 

Rüböl 

BaumwoU- 

samenöl 

Ricinusöl 


9,41 
9,45 
9,45 
9,40 

8,85 


9A^5 
9,47 
9,47 
9,41 

8,86 


Stohmann  u. 

Sherman, 

Snell 

bei  GL 


Tierisches  Eiweiß. 


Substanz 


kp-Kal. 

pro  e 

konst.Vol 


Zitat 


Substanz 


kg- Kai 

pro  p 

Zitat 

konst.Vol. 

5,91 

Stohmann, 

5,86 

Langbein, 

5,84 

Joum. 

5,67 

pr.  Ch. 

(2)44, 

5,55 

345;i89i. 

5,64 

— 

5,51 

Substanz 


kg-Kal. 

pro  g 

koost  Vol, 


Zitat 


Fleisch  (asche- 
u.  fettfrei) 
Fleischfaser 

Elastin 

Hämoglobin 

Vitellin 

Serumaibumin 

Eieralbumin 


5fi5 

5,72 
5,96 
5,89 
5,75 
5.92 
5,74 


Stohmann 
Langbein, 

Joum. 

pr.  Ch. 

(2)44, 

345; 
1891. 


Syntonin 

Milchkasein 

Eidotter  (fettfrei) 

kr>st.  Eiweiß 

(aus  Kürbissamen) 

Hamacks  Eiweiß 

Blutfibrin 

Wollfaser 


Hautfibroln 

Pepton 
Chondrin 
Ossein 
Chitin 
Fibroin 
Seidenfibroln 


5,36 
5,30 
5,13 
5,04 
4.65 
4,98 
5,153 


Stohm., 
Langb., 
a.  a.O. 

Fischer, 

Wrede*), 

Beri.Sitz- 

ber.  19M, 

21. 


Pflanzeoeiweiß. 


Subst 


kg-Kal. 

pro  e 

konst.Vol 


Zitat 


Subst. 


kg-Kal. 

pro  g 

konst.Vol 


Zitat 


Subst. 


kg-Kal. 

pro  5 

konst.V  ol 


Zitat 


Konglutin 

Pflanzenfibrin 

Legumin 


5,48 
5,94 
5,79 


Stohmann, 

Langbein, 

s.  o. 


Kleber 

Planzen- 

fibrin 


IBcthelot, 
Andre,  Ann  ch. 
ph.(6.  22,40; 
1891. 


Legumin 
Globulin 
Hordein 


5,62 
5,60 
5,92 


Benedikt.   Os- 

bome,  Journ. 

biol.Ch.  3. 119; 

1907. 


5,99 

5,83 
Nahrungsmittel  s.  bei  Glikin. 

B.  Heizmaterialien. 

Holzarten  nach  Ferd.  Fischer  (ZS.  angew.  Ch.  1899,  334).    VgL  auch  Gottlieb,  Joum.  pr.  Ch.  (2)  28,  412;  1883 
W  bedeutet  den  Brennwert  bei  der  Bildung  von  flüssigem  Wasser, 
D         „  „ „ „     „         „  „  Wasserdampf  (20"). 


Fichte 


Birke 


Akazie 


Buche 


Proz.  Zusammensetzung 


Kohlenstoff 

Wasserstoff 

Sauerstoff  (+  Stickstoff) 
Asche   


Brennwert  (kg-Kal.  pro  kg)  |  j^ 


50,05  % 
6,04  „ 

43,21  „ 
0,70  „ 

4892 

4566 


48,45  % 

5,95  „ 

45,26  „ 

0,34  „ 
4805 
4484 


49,20  % 
5,91  „ 

43,10  „ 
0,79  „ 

4798 

4478 


48,55  % 
5,85  „ 

45,04  „ 
0,56  „ 

4802 

4486 


Kohlenarten  nach  Langbein  (in  Post,  Chem.-techn.  Anal.  I,  Braunschw.  1907). 


Mittelwerte 


Brennstoff 


Zusammensetzung  des 
rohen  Brennstoffs 


%  H-iO       %  Asche 


H  eizwert 
kg-Kal.  prog 


Vergleichswert  für  die  „Reinkohle" 
d.  h.  wasser-  u.  aschefreien  Brennstoff 


%C 


%H 


Verbr.-W. 
kg-KaL  pro  g 


Anthracite      .  , 
Koks  (lufttrocken) 
Steinkohlen : 

England      .  . 

Saarrevier  .  . 

Ruhrrevier .  . 

Schlesien    .  . 

Sachsen .    .  . 


1—3 
1—5 

1—9 
1—4 
1—4 
2—6 
6 — 15 


3—8 
6 — 12 

2 — 12 
3—10 

2—8 
2—8 

2—8 


7,5-8,1 
6,7—7,4 

6,8—8,2 
6,5—7,6 
7,3—8,0 
6,6-7,6 
5,9— 7A 


89—94 
93—96 

79—87 
81—84 
82—89 
79—88 
78-85 


3,0—4,7 
0,4—1,2 

4,3—5,8 
5,1—5,6 
4.3—5,4 
4,3—5,5 
474—5,8 


8,3—8,7 
7,8-8,2 

7,7—8,7 
8,0 — 8,4 

8,4-8,7 
7,9—8,3 
7,9—8,4 


*)  Dort  Analysen  von  Stohmann- Langbeins  und  Fischer- Wredes  Präparaten. 


H.  Böttger.    6o* 


948 


200  a 


Verbrennungswärme  verschiedener  Stoffe. 


B.  Heizmaterialien.    Kohlen  (Fortsetzung). 


Mittelwerte 


Brennstoff 


Zusammensetzung  des 
rohen  Brennstoffs 


%  HaO 


%  Asche 


Heizwert 
kg-  Kai.  pro  g 


Vergleichswert   für  die  „Reinkohle" 
d.  h.  wasser-  u.  aschefreien  Brennstoff 


%C 


%H 


Verbr.-W. 
kg-Kal.  pro  g 


Böhm.  Braunkohlen: 

Gewöhnl 

Lignite 

Bessere,  ferner: 

Pechglanz-  u.  Gaskohlen  . 
Briketts: 

Sachsen  

N.- Lausitz 

Erdige  Braunkohlen  u.  Lignite 

Sachsen  

N.- Lausitz 

Torf  (lufttrocken)   .    . 
Weitere  Daten  s 


18—36 
35—45 

5—18 

II— 18 
II — 17 


4.0—5,6 
3,2—3,8 

5,5—7,2 


71- 
71- 


-78 
-73 


42- 
46- 

14- 


-56 
-58 
-29 


2 IG 

2—7 


4,5- 
4,3- 

2,0- 
1,8- 
3,0- 


-5,3 
-5,0 

-3,2 
-2,5 
-4,8 


76—78 

67—71 
65—67 

63—73 
64—68 

55—63 


5,4—7,4 
5,2—6,0 

7,3—8,8 

5,3—6,3 
5,0—5,4 

4,7-7,3 
4,5—5,3 
5,3—6,1 
1262   u. 


7,1—7,9 
6,9—7,4 

8,3-8,7 


6,4- 
6,1- 


-7,2 
-6,4 


6,0—7,7 
6,0—6,5 
5,3 — 6,1 

1268:  Dosch. 


z.  B.  Längbein,   ZS.  öffentl.  Ch.  1897,  ZS.   angew.  Ch.  1900, 
Dingl.  Journ.  137,  1902  und  in  den  Jahresber.  mancher  Thermoch.  Prüf.-  u.  Vers.-Anst.  (z.  B.  H.  Auf  h  aus  er- 
Hamburg); Constam  u.  Kolbe,  Journ.  f.  Gasbel.  1909,  770  (engl.  Steinkohlenkoks);  F.  Schwackhöfer,   Die 
ehem.  Zusammensetzung  und  der  Heizwert  der  in  Österreich- Ungarn  verwendeten  Kohlen  (Wien,  1893). 


Amerikanische  Kohlen. 
Nach  von  Jüptner,  Österr.  ZS.  f.  Berg-  u.  Hüttenwesen  45,  458;  1897. 


Name  und  Herkunft 


C- Gehalt  in% 


Verbrennungs- 
wärme pro  g 


Name  und  Herkunft  C-Gehaltin%  ^SmTp"ö^g 


Upper  Freeport-  Kohle,  Ohio 
Pittsburgh-  Kohle,  Pennsyl- 

vanien 

Darlington-  Kohle,  Pennsyl- 

vanien 


70,58-74,73 

73,5  -77,2 
72,78-77,93 


7,109-7,504 

kg-Kal, 
7,396-7,691  „ 

7,245-7,825  „ 


Hocking- Valley-  Kohle,Ohio 
Tacker-  Kohle ,    West  -  Vir- 
ginia   

Pocahontas- Kohle    .    .    . 
Mahoning.  Kohle  .    .     .     . 


66,5  —69,42 

78,40—78,90 

83,75-85,46 

71,13 


6,482-6,882 

kg-Kal, 
7,711-7,867  „ 
7,915-8,281  „ 
7,032 


Flüssige  und  gasförmige  Brennstoffe  (Langbein  in  Post,  s.  0.) 


Brennstoff 


spez.  Gew. 


Heizwert 
kg-Kal.  pro  g 


Vergleichswerte  für  den  wasser-  und  asche- 
freien Brennstoff 


%  C 


%  H 


Verb.-W. 
kg-Kal.  pro  g 


0,816—0,876 

0,759  -0,795 
0,716 

0,789—0,796 
0,825 

0,880 — 0,920 
Aufhäuser,  Kohlenuntersuchungen  1910  u. 


Spiritus  .... 
karburierter  Spiritus 
Benzin  .... 
Petroleum  .  .  . 
Solaröl  .... 
Paraffinöl     .    .    . 


5,7  —  6,3 
7,56—  8,15 

10,36 
10,30—10,33 

10,00 
9,80—  9,84 

191 1,  Hamburg 


52 
64—69 

85 
82—85 

85,5 
85,5 


13 
12 — 14 

15 
12—15 

12,3 
11,3 


6,4  —  7,0 
8,2  —  8,9 

11,16 
11,07 — 11,10 

10,65 

10,45 


Brennstoff 


Dieselmotorenöl(„Dapol") 

Dieselmotorenöl     . 

Gasöl 

Automobilmotorenöl 

Rohes  Gasteeröl  (HgO 
u.  naphthalinhaltig 
33,3%  HaO)    .     . 

Heiz-Teeröl  ... 

Autonapht  („Dapol") 


sp.Gew. 


0,8592 
0,9094 


0,712 


%C 


85,9 
86,6 
86,5 
84,5 


57,5 
86,9 
84,1 


%  H  I  %  S 


12,7 
11,2 

12,7 
11,8 


4,1 
12,2 

15,0 


0,6 
1,0 

0,5 
1,8 


0,9 
0,8 

0,9 


Heizwert 
kg-Kal.  pro  j 


Verbrennungswärme  von  1  cbra  Leuchtgas 


10,11 

9,75 

10,08 

9,80 


5,27 

9,92 

10,44 


Leuchtgas  .  .  . 
„  -^  5^C2H2 
„    +  9%     „ 

„     +12%     „ 


Leuchtgas    .    .    . 
„        (aus  engl. 
Steinkohlen  ver- 
schied. Herkunft) 


5627  kg- Kai. 

5674     „ 
6220     „ 


5777-5889 

5162-6275 

kg-Kal. 


Dufour,  Aicl 

Sc.  phys.  (4 

3;   1897. 


Langbein  l.v 
E.J.Constar 
u.E.A.Kolb( 

Journ.  f.  Ga^ 
bei. 1909. 77' 


C.  Explosivstoffe  (1  kg). 


Jagdpulver 807,3  Kai. 

Kanonenpulver 752,9 

Flintenpulver 730,8 

Sprengpulver 570,2 

Schießbaumwolle 1056,3 

Dynamit  (75  %) 1290,0 

Kaliumpikrat  (787,1  KaL) 

Nach  Roux  u.  Sarrau,  C.  r.  77,  1873. 


Kieselpulver  von  Waltham  Abbey 
Pulver  R.  L.  G.  „          „             „ 
„      r.  (j.      „          „             „ 
„      Nr.  6  von  Curtis  u.  Harvey 
Sprengpulver  (mining  powder) 
Spanisches  Pulver 


714,5 
718,1 

727,7 
755,5 
508,8 

762,3 


Kai. 


Nach  Noble  u.  Abel,  Phil.  Trans.  (A)  171,  I;  1880. 

H.  Böttger. 


201 


949 


Wellenlängen   und  Spektralbezirke  des  gesamten  Spektrums, 

gemessen   in   ^[l.      d  ^^  =  io-<  mm  =  lo  Angström- Einheiten.) 
[Zahlen  vor  einer  Klammer,  (z.  B.  "),  beziehen  sich  auf  den  Literaturnachweis  Tab.  206,  S.  960.] 


**)  (Mutmaßliche)  Wellenlänge  der  Röntgenstrahlen  kleiner  als    ca.        1,2  .  10—*  /»/» 

*)  (Mutmaßliche)  kürzeste,  bisher  beobachtete  ultraviolette 

Strahlen ca.        90 

Nach  der  Dispersionstheorie  stark  metallisch  reflektiert  von  allen 

nachfolgend   genannten    festen  Medien;  nur    bei  Ausschluß 

aller    dieser   Medien   zu    untersuchen;  zerlegbar  mit    dem 
Reflexion^itter  (Lyman) 

Von  gutem  Flußspat  noch  durchgelassen,  aber  schon  von  kurzen 
Luftstrecken  völlig  absorbiert;  in  Vakuumspektralapparaten 
mit  Flußspatmedien  zerlegbar 

Von  krystallisiertem  Quarz,  auch  Gips,  Steinsalz  in  nicht  zu  dicker 
Schicht  noch  durchgelassen;  zerlegbar  in  Quarzspektrographen 

Von  geschmolzenem  Quarz,  auch  Kalkspat,  in  nicht  zu  didcer 
Schicht  noch  durchgelassen;  letzter  Teil  der  Emission  von 
Quarzquecksilber-  imd  Quarzamalgamlampen 

Von  Jenaer  Ultraviolettkron  noch  durchgelassen;  von  Uviolqueck- 
silberlampen  stark  emittiert 

Von  gewöhnlichem  Glas  in  nicht  zu  dicker  Schicht  noch  durch- 
gelassen; reichlich  vom  elektrischen  Kohlebc^en  ausgehend 

*)  violettes  Licht 

blaues  „       

grünes  „       

gelbes  „       

gelbrotes,, 

rotes  „       

ultrarote  (Wärme-)  Strahlen 

**)  längste,  ultrarote  Emission  des  Quecksilberdampfes    .... 

**)  »)  kürzeste,  bisher  dargestellte  Hertz  sehe  Wellen 

•)  elektromagnetische  Eigenschwingfungen  der  Alkohole      .... 


180 


300 

340 

360 

424 
492 
535 

586 
647 
810 


l  3i30oo/«/«=o,3i3min 

2000000  „  =  2     mm 

ca.  700000000  „  =  70  cm 


Die  Länge  der  in  der  drahtlosen  Telegraphie  benutzten  Hertz  sehen  Wellen  beträgt 
ca.  100  m  bis  10  000  m. 

Strablungsquellen. 

Als  intensive,   konstant  brennende  Strahlungsquellen  ziu*   Erzeugung  von  Linienspektren 
und  bestimmten  Spektralbezirken  kommen  praktisch  in  Betracht:' 

Für  das  Ultraviolett:  Funken  zwischen  geeigneten  Materialien  (wie  Aluminium-,  Zink-,  Platin- 
Elektroden  etc.),  erzeugt  durch  P  o  u  1  s  e  n  -  Schwingungen ,  für  sehr  kurze  Wellenlängen 
(100  uu  und  weniger)  vgl.  ^);  Lichtbogen  zwischen  Eisenelektroden  (oberhalb  240  uf*), 
Quarzglasquecksilberlampe  imd  Quarzglasamalgamlampen  von  Heraus- Hanau  (oberhalb 
220  /<.u);  Uviolglasquecksilberlampen  von  Schott  u.  Gen.- Jena  (oberhalb  300  ;.«.««); 
Quecicsilberlampen   nach  Arons,  Lummer,  Hewitt  u.  a.  (oberhalb  340  /««). 

Für  das  sichtbare  Spektrum:  Unter  vorstehend  genannten  Lichtquellen  kommen  besonders 
der  Eisenlichtbogen  und  die  Quecksilberlampen  in  Betracht,  femer  noch  Amalgamlampen, 
enthaltend  Cadmium,  Wismut,  Zink")").  Eine  Cd- Bi- Amalgamlampe  entsendet  folgende 
helle  Linien:! 


Hg 

Cd 

Bi 

Cd 

■  Cd 

Hg 

Hg 

Hg 

Cd 

436 

468 

472 

480 

509 

546 

577 

579 

644 

Für  das  Ultrarot:  Intensive  Lichtquellen,  welche  Spektral- Linien  erzeugen,  sind  z.  B.  die 
Lichtbögen  der  Alkalien  und  Erdalkalien.  Man  benutzt  femer  viel  die  aus  einem  starken 
kontinuierlichen  Spektrum  ausgeblendeten  Spektralbezirke,  z.  B.  den  Kohlelichtbogen  in  Luft, 
den  Auerstrumpf,  die  Quecksilberhochdruckvakuumlampe;  letztere  enthält  nach  Rubens  u. 
V.  Baeyer*")  die  längste,  bisher  bekannte  ultrarote  Emissionslinie  (^  =  0,3  mm). 

Gehrcke. 


950 


201 


Wellenlängen  und  Spektralbezirke  des  gesamten  Spektrums, 

gemessen    m   lA,fi.      (i  ^^  =  lo— ^mm  =  ro  Angström- Einheiten.) 


Wellenlängen  einzelner,  zu  Normalen  gewählter  Spektrallinien  in  ^in. 

a)  Wellenlängen  der  Fraunhof  ersehen  D-Linien  resp.  der  Natriumlinien  einer  Flamme,  bezogen 
auf  Luft  von  mittlerer  Temperatur  und  760  mm  Hg. 


Angström  ^) 


Peirce-Bell32) 


Müller- Kempff  30) 


Kurlbaum^i) 


Bell  *) 


Rowland^') 


Perot33) 


D2 
Dl 


588,912 
589,513 


589,604 


589,023 
589,625 


589,590 


589,022 
589,618 


589,0186 
589,635 


588,9965 
589,5932 


Die  D-Linien,  insbesondere  die  Linie  Di,  galten  früher  als  Hauptnormal. 


b)  Wellenlängen  von  Cadmiumlinien,  bezogen  auf   Luft  von   15*'  und  760  mm   Hg   (Normalen 
L  Ordnung).    Als  Lichtquelle  dient  ein  Cadmiumdampf  enthaltendes,  erhitztes  Geisslersches  Rohr. 


A.  A.  Michelson^) 


Michelson,  korrigiert  von  Benoit, 
Fabry,  Perot^) 


Benoit,  Fabry,  Perot*) 


Cd  5 
Cd  4 
Cdl 


479,991  07 
508,582  40 
643,847  22 


643,847  00 


643,846  96 


Die  rote  Linie  Cd  i  gilt  heute  als  Hauptnormal  (primary  Standard). 


c)  Wellenlängen  des  in  Luft  brennenden  Eisenbogens  und  einiger,  die  Lücken  im  Eisenspektrum 
ausfüllender  Elemente,  bezogen  auf  Luft  von  15"  und  760  mm  Quecksilberdruck.  Diese  Wellen- 
längen sind  Normalen  II.  Ordnung  (secondary  Standards);  es  liegen  ihnen  relative  Messungen 
mit  Interferenzen  zu  Grunde,  wobei  für  die  rote  Cadmiumlinie  der  obige  Wert  angenommen  ist. 
Die  mit  J.  A.  bezeichneten  Zahlen  geben  die  von  der  International  Union  for  co-operation  in 
Solar  Research  1910  adoptierten  Werte  der  Wellenlängen  an. 


Fabry  u.  Buisson") 


Fabry  u. 
Buisson  ^^) 


Evers-  Pfund] J.A. 

heim^")!  «*)  |  ") 
(letzte  Dezimalen) 


Fabry  u. 
Buisson  ^1) 


Evers-  iPfundlJ.A 
heim'°)|  ^*)  \  ") 
(letzte  Dezimalen) 


Fe  237,3737 
Fe  241,3310 
Si  243,5159 
Si  250,6904 
Si  252,8516 
Fe  256,2541 
Fe  258,8016 
Fe  262,8296 
Fe  267,9065 
Fe  271,4419 
Fe  273,9550 
Fe  277,8225 
Fe  281,3290 
Fe  285,1800 
Fe  287,4176 
Fe  291,2157 
Fe  294,1347 
Fe  298,7293 
Fe  303,0152 
Fe  307,5725 
Fe  312,5661 

Fe  317,5447 
Fe  322,5790 
Fe  327,1003 
Fe  332,3739 
Fe  337,0789 
Fe  339,9337 
Fe  344,5155 
Fe  348,5344 


Fe  351,3820 
Fe  355,6879 
Fe  360,6681 
Fe  364,0391 
Fe  367,7628 
Fe  372,4379 
Fe  375,3615 
Fe  380,5346 
Fe  384,3261 
Fe  386,5526 
Fe  390,6481 
Fe  393,5818 

Fe  397,7745 
Fe  402,1872 
Fe  407,6641 
Fe  411,8552 
Fe  413,4685 
Fe  414,7677 
Fe  419,1441 
Fe  423,3615 
Fe  428,2407 
Fe  431,5089 
Fe  435,2741 
Fe  437,5935 
Fe  442,7314 
Fe  446,6554 
Fe  449,4572 
Fe  — 
Fe  453,1155 


08 
89 
41 
34 
13 
57 
71 
452,8622 


08 
89 
44 
34 
16 

58 
72 

55 


08 


34 
14 
56 
72 

55 


Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Mn 

Fe 

Mn 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 


454,7854 
459,2658 
460,2944 
464,7437 
467,8855 

470,7287 
473,6785 
475,4046 

478,9657 
482,3521 
485,9756 
487,8226 
490,3324 
491,9006 
496,6104 
500,1880 
501,2072 
504,9827 
508,3343 

511,0415 
512,7364 
516,7492 

519,2362 
523,2958 
526,6568 
530,2316 
532,4196 


53 

53 

58 

57 

48 

48 

41 

1 

39 

469,1419 

16 

92 

86 

87 

87 

49 

— 

58 

57 

23 

— 

58 

57 

24 

25 

27 

24 

07 

08 

05 

— 

85 

79 

74 

72 

27 

27 

46 

43 

14 

16 

91 

92 

519,1473 

— 

— 

64 

58 

56 

69 

69 

16 

— 

96 

— 

53 
58 
47 
39 

17 
88 
86 

57 


25 
25 

07 

81 
73 
27 
44 
15 

92 

63 
57 
69 


Qehrcke. 


201b 


951 


Wellenlängen  und  Spektralbezirke  des  gesamten  Spektrums, 

gemessen    m   IA^(J>.      (i  ^^  =  io— «mm  =  io  Angström-Einheiten.) 


Wellenlängen  einzelner,  zu  Normalen  gewählter  Spektrallinien  in  ^i^i, 

(Fortsetzung.) 


Fabry  u. 
Buisson") 


Evers-  ;  Pfund  J.  A. 

heim'»)|    3»)    ,   *^) 

(letzte  Dezimalen) 


Fabry  u. 
Buisson") 


Evers- 

Pfund  J.A. 

heimiö) 

34)   .  43) 

(letzte  Dezimalen)  | 

582,6294 

— 

— 

59 

— 

— 

81 

z 

597,1715 



— 

599,7102 

— 

— 



59 

59 

93 

91 

92 

610,8121 

— 

— 

— 

02 

Ol 

68 

67 

68 

Fabry  u. 
Buisson") 


Evers-  | Pfund  J.A. 

heim")|   ^4)    j    43) 

(letzte  Dezimalen) 


Fe  537.1498 
Fe  540,5780 
Fe  543,4530 
Fe  545,5616 
Fe  549,7521 
Fe  550,6783 
Fe  553,5418 
Fe  556,9632 
Fe  558,6770 
Fe  561,5658 
Fe  565,8835 
Fe  570,9396 
Ni  576,0843 
Fe  576,3013 


13 


94 
80 

28 
14 
23 
84 

31 
72 
63 
35 


95 
80 

27 

14 
22 

84 

33 
72 
61 
36 


13 


580,5211 

585,7760 
589,2882 
593,4683 
595,2739 


600,3039 
602,7059 
606,5493 

613,7700 
619,1569 


Fe  623,0732 
Fe  626,5147 
Fe  631,8029 
Fe  633,5343 
Fe  639,3612 
Fe  643,0859 

Fe  649,4994^ 
Fe  — 
Fe  — 
Fe  — 
Fe  — 
Fe       — 


36 

i 
35  1 

— 

43 

28 

26 

42 

37 

13 

II 

62 

55 

94 

92 

654,6252 

659,2931 

— 

667,8008 

—  i 

675,0162 



694,5223 

I  34 

45 

!  28 

41 
12 

59 
93 


Im  Anschluß  an  diese  Normalen  II.  Ordnung  haben  Kays  er  und  Goos  Normalen  III.  Ord- 
nung (tertiary  Standards)  aufgestellt,  deren  Wellenlänge  durch  Interpolation  zwischen  den 
obigen  Eisenlinien  gefunden  wurde*-*). 

d)   Dieselben    Normallinien   (Spektrallinien   des    Eisenbogens)   wie   unter   c),   auf   Grund   älterer 
Messungen  mit  Beugungsgittern.     (Älteres  System  von  Wellenlängen.)^*) 


Rowland,  korrigiert 
durch  Hartmann 


Kayser 

(letzte 
Dezimalen) 


Rowland,  Kavser 

korrig.  durch   1     (letzte 

Hartmann         Dezimalen) 


Rowland,  korrigiert 
durch  Hartmann 


Rowland,  korrigiert 
durch  Hartmann 


237,3826 
241,3400 
Si  243,5250 
Si  250,6998 
Si  252,8610 
256,2637 
258,8113 
262,8394 
267,9165 
271,4520 
273,9652 
277,8329 
281,3395 
285,1906 
287,4283 
291,2266 

294,1457 
298,7404 
303,0265 
307,5840 
312,5778 
317,5565 
322,5910 
327,1125 
332,3863 
337,0915 
339,9464 
344,5284 
348,5474 


813 
393 


619 
102 

383 
148 

503 
639 
327 
391 
910 
284 

273 
462 
410 

830 
770 
556 
905 
129 


468 
301 
490 


351,3951 
355,7012 
360,6816 
364,0527 

367,7765 
372,4518 

375,3755 
380,5488 
384,3404 
386,5670 
390,6627 
393,5965 
397,7893 
402,2022 

407,6793 
411,8706 

413,4839 
414,7832 

419,1597 
423,3773 
428,2567 
431,5250 
435,2903 
437,6098 

442,7479 
446,6721 
449,4740 

453,1324 
454,8024 


974 

836 
541 

527 


670 
624 
966 
892 
029 
801 
709 


611 

771 
567 
255 
910 
104 
490 
737 
755 


459,2829 
460,3116 
464,7610 
467,9030 

470,7463 
473,6962 

Mn  475,4223 
478,9836 

Mn  482,3701 

485,9937 
487,8408 

490,3507 
491,9189 
496,6289 
500,2067 
501,2259 
505,0015 
'508,3533 
511,0606 

512,7555 
516,7685 
519,2556 

523,3153 
526,6764 

530,2514 
532,4395 
537,1698 
540,5982 
543,4733 


545,5819 

549,7726 

550,6988 

553,5624 

556,9840 

558,6978 

561,5867 

565,9046 

570,9609 

Ni  576,1058 

576,3228 

Ni  580,5428 

Ni  585,7978 

Ni  589,3102 

593,4904 

595,2961 

600,3263 

602,7284 

606,5719 

613,7929 
619,1800 
623,0964 
626,5381 
631,8265 
633,5579 
639,3850 
643,1099 
649,5236 


Qehrcke. 


952 


201c 


Wellenlängen  und  Spektralbezirke  des  gesamten  Spektrums, 

gemessen    m    fA>[A,.       (i  /tjtt=  lo— «mm  =  io  Ängström-Einheiten.) 


Wellenlängen  einzelner,  zu  Normalen  gewählter  Spektrallinien  in  ^i^i, 

(Fortsetzung.) 

e)  Wellenlängen  weiterer  Elemente,    gemessen   mittels    Interferenzmethoden.      Die   Zahlen   unter   „Rowland, 

korrigiert  durch  Hartmann"  geben   wieder  die  Werte  an,  welche  die  Linien  im  alten  System  haben  würden. 

Die  Wellenlängen  beziehen  sich  auf  Luft  von   15°  und  760  mm   Barometerstand.      Die   Na-  und    Li- Linien 

wurden  in  der  Flamme  erzeugt,  die  anderen  Linien  in  Vakuumlichtbögen  oder  Geisslerschen  Röhren. 


Element 


/*/* 


Beobachter 


Rowland,  korr.  d. 

Hartmann") 
(letzte  Dezimalen) 


Element 


IA,[4- 


Beobachter 


Rowland,  korr.  d. 

Hartmann  ^*) 
(letzte  Dezimalen) 


Ag 
» 

Cd 


Cu 


He 


520,9081 
546,5489 

466,23513 
479,99107 
508,58240 
515,46589 
632,51676 
643,84696 

510,5543 
515,3251 
521,8202 
578,2090 
578,2159 
447,1482 

471,3144 
492,1930 
501,5680 
587,5625 
667,8150 
706,5200 


[  F.  u.  P.") 

H.") 

M.15) 

M. 

H. 

H. 

B.,  F.  u.  P.«) 


>  F.  u.  P. 


■  L.  R.3«) 


9273 
5691 

2525 
0088 
6012 
4851 

5404 
87098 

5731 
3441 
8395 
2304 

2373 
1647 
3318 
2112 
5865 
5842 
8396 
5461 


Hg 
„ 

„ 
Li 

Na 
,, 

Zn 


435,8343 
546,07424 

576,95984 
579,06593 

670,7846 

588,9965 
589,5932 

462,9810 

468,0138 

138 

472,2164 

481,0535 

533 

518,1984 

636,2345 
346 
350 


•  F.  u.  P. 


H.") 

F.  u.  P. 

H. 

F.  u.  P. 

F.  u.  P. 

H. 

H. 

F.  u.  P. 

H. 

L.  R. 


8504 
0944 
981 1 
0873 

8093 

0183 
6150 

9981 

031 1 

310 

2338 

0712 

710 

2175 

2579 

581 

584 


202 

stärkste  Absorptionslinien  des  ultravioletten  und  sichtbaren  Sonnenspektrums. 

Nach  Rowlandf ).  (Zitat  Tab.  206,  S.  960). 
Ä  =  Wellenlänge  in  jW.t*  (i  ^/*  =  10-®  mm  =^  10  Angström-Einheiten),  bezogen  auf  Luft  von  20°  und  760  mm  Hg. 
Ein  dem  Ä  bei  gefügtes  .■*  bedeutet,  daß  die  Linie  verwaschen  ist.  Die  Buchstaben  B  bis  H,  K  bis  R  sind  die 
üblichen,  älteren  Bezeichnungen  der  Linien.  Unter  „Substanz"  steht  das  chemische  Zeichen  desjenigen  Stoffs, 
welcher  eine  mit  der  betreffenden  Fraunhoferschen  Linie  koinzidierende  Welle  auszusenden  vermag.  Wo  zwei  oder 
mehr,  durch  Kommata  von  einander  getrennte  Elemente  angegeben  sind,  besteht  eine  scharfe  Koinzidenz  mit 
einer  Fraunhoferschen  Linie  (z.  B.  Ni,  Fe).  Unscharfe  Koinzidenz  ist  durch  einen  dem  Element  beigegebenen 
Strich  -  bezeichnet  (z.  B.  Mn-).  Die  Reihenfolge,  in  der  verschiedene  Substanzen  angeführt  oder,  wenn  es 
sich  um  unbekannte  Stoffe  handelt,  durch  Striche  angedeutet  sind,  ist  diejenige,  in  der  sie  mit  den  aufeinander- 
folgenden Teilen  einer  Fraunhoferschen  Linie  (unter  „Linie"  ist  ein  mehr  oder  weniger  breites  Absorptions- 
gebiet zu  verstehen)  koinzidieren  (z.  B.  Ti-Fe-Co).  —  A  =  Atmosphäre  der  Erde,  {wv)  =  Wasserdampf, 
(0)  =  Sauerstoff.  Die  kleinen  Zahlen  geben  die  Intensitäten  an  (es  sind  nur  die  stärksten  Linien  des  Rowland- 
schen  Atlas  von  der  Intensität  5  bis  1000  aufgenommen).  N  bedeutet,  daß  die  Linie  aus  mehreren,  sehr  nahe 
benachbarten  zusammengesetzt  ist.    d  bezeichnet  eine  sehr  feine  Doppellinie. 


Substanz 

Intens. 

Ni,- 

5d? 

— 

5 

Fe 

5 
zoN 

Ti, - 
Fe 

5 
20  N 

Ni 

7d? 

Substanz 

Intens. 

Mn,  Ni 

10 

Ti,  Fe 

20 

Fe 

20 

Fe 

8 

Ti,- 

eNdi 

Ti,- 

8  d? 

Ni 

5 

AI 

5 

Substanz        Intens. 


301,2146 
303,3532 
303,5847« 
303,7510  s 
304,6778  s 
304,7725  8 
305,0943 
305,3530 » 


305,4429 
305,7552  s 
305,9212« 
306,7369  s 
307,3091 
307,8769  s 
308,0864  s 
308,2275  s 


308,8145  s 

309,7008 

3",035i 
311,0810 

312,5399 
312,5779 
312,6319 
313,4230« 


Ti 
-,Mg 

Fe? 
Ti,  V 

Fe,  V 
V,  Fe 

Ni,  Fe 

Gebrcke. 


7d 

5 
sNd 
sNd 

5 

5 

5 

8 


-202  a 


953 


Stärkste  Absorptionslinien  des  ultravioletten  und  sichtbaren  Sonnenspektrums. 

Nach  Rowland. 


Substanz  i  Intens. 


Substanz   Intens. 


Substanz   Intens. 


314,0052 
314,2585 
315.2377 

318,8656  ^ 
320,0581 

323.6703« 

323,9170 

324,2125 

324,3189 

324,7688* 

325,3012 

325,4881 

325,6021 

326,0386  « 

326,7834« 

327,1129 

327,1266 

327,1791 

327,2217 

327,4096« 

327,6259 

327,7482 

327,8420 

328,1429 

328,2459 

328,6898 

328,7793« 

329,5951 « 

329,8268 

330,2510« 

330,3109« 

330,8947« 

331,5807 

331,8160.? 

332,0391 

332.3056 
332,6907 
332,9568 
333,6820 

334-9597 
336,1327 
336.5908 
336,6311 
336,8193 

336,9713 
337,2901 

337,2994 
338,0722 
338,1026 
338,7988 
339,1175 

340,6943  8 

341,2481 

341,3275 

341,4911 

341,8654 

342,3848 

343,3715 

343,7427 

344,0762  S  Q 

344.1155« 


Fe?,  Co 

5 

Fe,  Cu? 

5 

Ti,  - 

5 

Cr?,  Ca 

5d 

-,  Fe 

6d 

Ni,  Fe 

5Nd 

Ti 

tN 

Ti 

7 

Ti,  - 

8 

-,  Ni 

6 

Cu               ! 

10 

Ti,  Fe 

5 

V,  Fe 

5*^ 

Fe? 

6 

Mn,  Ti-Fe 

5d 

V 

6 

Fe 

6 

Ni,  Co,  Zr,  V 

5 

Ti,  Fe 

6d 

Ti 

5 

Cu 

10 

V 

5d? 

Co- Fe 

7d? 

Ti 

5 

Fe 

5 

Ti,  Zn 

5 

Fe 

7N 

Ti 

5 

Fe,  Mn 

6 

Fe,  V,  Di 

5 

Na 

6 

Na 

5 

Co,  Ti 

5 

Ni 

yd? 

Ti 

6 

Ni 

7 

Ti 

5 

Ti 

5 

Ti,  Co 

5 

Mg 

8N 

Ti 

7 

Ti 

8 

Ni 

6 

Ti,  Ni 

6d? 

Cr, - 

5di 

Fe,  Ni 

6 

[     Ti-Pd     { 

5d? 
5 

Ni 

6N 

Ni,  La 

5JNV? 

Ti-Zr 

5d? 

Ni 

5 

Fe 

5di 

Co 

5 

Fe 

•idl 

Ni 

15 

Fe 

5 

Ni 

7 

Ni,  Cr 

8d? 

Ni 

5d} 

Fe 

20 

Fe 

15 

344,2118 

344.3791 

344,4020« 

344,5260 

344,6406 

344,9310 
344.9583 
345,0469 

345.3039 

345.5379» 

345,8601 

346,1633 

346,1801 

346,2950 

346,6015  « 

347,2680 

347.5594» 
347,6849« 

347.7323 
348,3047 

348.3923 

348,5493 
348,6041 « 
348,9546 

349,0733  » 
349,1195 

349,3"4 
349,7982  « 
350,0996  s 
350,6467 
351,0466 
351,0985  s 

351,2785 
351,3623 
351,3965» 
351,5206 
351,8488  s 

351,9904 
352,1410s 

352,4677 

352,6183 

352,6988 

352,7936 

352,9964 

353.3156 

353,3345 

353,3506 

353.6709 

354,0268  s 

354.1237 

354.2232 

354.5786 

354.7941 

354.8332 

355,2986 

355.3887 

355,4263 

355,5079 

355.8672  s 

356,5535  » 
356,9523 
357,0273  s 


Mn 

Co 

Fe 

Fe 

Ni 

Co 

Co 

Fe 

Ni 

Co 

Ni 

Ti 

Ni 

00 

Fe 

Ni 

Fe 

Fe 

Ti 
Mn- 

Ni 
Fe  Co 

Ni 

Co 

Fe 

Ti 

Ni 

Fe 

Ni 

Co 

Ni 

Ti 

Co 

Co 

Fe 

Ni 

Co 

Ni 

Fe 

Ni 

Fe 

Co 

Fe 
Fe-Co 

Fe 

Fe 

Co 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 
Fe,  C 

Mn 
Mn,  Ni 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Co 

Fe 


6 
5d? 
8N 

5 
15 
5rf? 
6d? 

5 
6d? 

5 
8 

5 
8 
6 
6 
5 

IG 

8 
5 

6d? 

6 

5 

5 
10  N 

5 
10  N 

8 
6d? 

5 
8 

5 
6 

5 

7 

12 

5 
7 
8 
20 
6 
6 

5 
6 
6 
6 
5 
7 
5 
7 
6 

5 
5 
5 
5 
5 
5 
9 
8 
20 

5 
20 


357,2014 

357.2155 

357,2712 

357,5106 

357,8014 

357,8832 

358,1067 

358,1349  « 

358,2345 

358,3481  s 

358,4800 

358,4940 

358,5105 

358,5310 

358,5479 

358,5859 

358,7130 

358,7370 

358,7899 

358,8084 

358,9773 
358,9908 

359,3636 

359,4784 

359.7189  » 

359.7854 

360,3354 

360,5341 

360,5479  » 

360,6838  « 

360,9008  « 

360,9467 

361,0305 

361,0647 

361,2882 

361,7934  » 
361,8919  « 

361,9539 
362,1612  « 
362,2147  s 
362,3362  s 

362,4979 
362,5287 

363,1605  s 

364.0535 » 
364,2820 

364,4555 

364,7988 « 

364,9654 

365,0423 

365,1247 

365,1614 

365,3637 » 

365,9663 

365,9901 

366,2378 

366,4234 

367,0566 

367,6457 
367,7764 

368,0069  « 

368,2382 


Ni 

6 

Fe 

5 

-,  Se 

6 

Cr-Co 

5 

Mn 

5 

Cr 

IG 

Fe 
Fe 
Fe 
Fe 
Co 
Fe 
Co 
Fe 
Fe 
Fe 
Co 
Fe 
Ni 


Cr 

Fe 

Fe 

Ni 

Fe 

Fe? 

Cr 

Fe 

Fe 

Ni 
Fe,  Ti 

Ni 

Ni 

Fe 

Fe 

Ni 

Fe 

Fe 

Fe 
Ti,  Fe 

Fe 

Fe 
Cr- Fe 

Ti 
Ti,  Ca 

Fe 
Fe,  La 

Fe 

Fe,- 

Fe 

Ti 

Fe 
Fe-Ti 

Ti 

Ni 

Ni 
Fe,  Cr 

Fe 

Fe 

Fe 


5 
30 
5 
5 
6 

5 
6 

5 
7 
6 
8 
7 
5 
6 

5 
5d> 

6 

9 
5d? 

8 

5 

5 

7 

6 

2G 

5^? 

5 

5 
6di 

6 

2G 

8 
6 
6 
5 
5 
5 
15 
6 

7 

5 

12 

5 
5 
6 

7 
5 
5 
5 
5 

5 
6 

5 
9 
5 


Getarcke. 


954 


202b 


Stärkste  Absorptionslinien  des  ultravioletten  und  sichtbaren  Sonnenspekt 

rums 

Nach  Rowland. 

Ä 

Substa 

nz        Intens. 

i 

Substanz 

Intens. 

Ä 

Substanz 

Intens. 

368,4258  8 

Fe 

7d? 

384,0580  8 

Fe-C 

8 

398,5539 

Fe 

5 

368,5339 

Ti 

10  cf? 

384,1195 

Fe-Mn 

10 

398,6903  8 

— 

6 

368,6141 

Ti-F 

J                  6 

384,5606 

Co-C 

8d? 

399,5463 

Co 

5 

368,7610  » 

Fe 

6 

384,6943 

Fe 

5 

400,5408 

Fe 

1 

7 

368,9614 

Fe 

6 

385,0118 

Fe 

10 

401,3964 

Fe 

5 

369,5194  » 

Fe 

5 

385,5749 

— 

5d 

401,4677 

Fe 

5d? 

369,7567 

Fe 

5 

385,6524  8 

Fe 

8 

402,2018 

Fe 

5 

370,1234 

Fe 

8 

385,7805 

C? 

6  c?? 

402,9796  8 

Fe-Zr 

5 

370,5708  « 

Fe 

9 

385,8442 

Ni 

7 

403,0646 

Fe-Ti 

5 

370,6175 

Mn 

6d? 

386,0055  8 

Fe-C 

20 

403,0947 

Mn 

5 

370,7186  » 

Fe 

5 

386,5674 

Fe-C 

7 

403,3224  8 

Fe-Mn 

7./? 

370,7959 

Fe? 

5d? 

387,2639 

Fe 

6 

403,4644  8 

Fe-Mn 

6d> 

370,8068 

Fe 

5 

387,6194 

Fe 

5 

404,1525 

Mn 

5 

370,9389  « 

Fe 

8 

387,8152 

Fe-C 

8 

404,5538 

Co 

5 

371,6591   « 

Fe 

7 

387,8720 

Fe 

yNd} 

404,5975  « 

Fe 

30 

372,0084  sM 

Fe 

40 

388,6434  8 

Fe 

15 

404,8910 

Mn-Cr 

5 

372,2692  » 

Ni 

10 

388,7196 

Fe 

7 

405,5701   8 

Mn 

6 

372,4526 

Fe 

6 

388,8671 

Fe 

5 

405,7668 

— 

7 

373,2545  » 

Ti-Fe-( 

Zo               6 

389,4211 

— 

8d 

406,2599  8 

Fe 

5 

373,3469  » 

Fe- 

7rf? 

389,4241 

.  Co 

5 

406,3759  s 

Fe 

20 

373,5014  « 

Fe 

40 

389,5803 

Fe 

7 

406,7139 

Fe 

5 

373,7059  « 

Ca-Mi 

1                 5 

389,8151 

V 

5 

406,8137 

Fe-Mn 

6 

373,7281  3 

Fe 

30 

389,9850 

Fe 

8 

407,1908  8 

Fe 

15 

373,8466 

— 

6 

390,0681 

Ti-Fe-Zr 

5 

407,7885  « 

Sr 

8 

374,3508  s 

Fe 

6 

390,3090 

Fe-Cr 

10 

408,4647 

Fe 

5 

374,5717  « 

Fe 

8 

390,4023 

— 

8d 

409,8335 

Fe 

5  „f 

374,6058  s 

Fe 

6 

390,4052 

Fe 

5 

410,2000  i?d 

H,  In 

40  i^ 

374,8408  s 

Fe 

IG 

390,5660  8 

Si 

12 

410,3097  8 

Si,  Mn 

5 

374,9631   8 

Fe 

20 

390,6628 

Fe 

10 

410,4288 

Fe 

5 

375,3732 

Fe-T 

i                 6 

390,8077 

Fe 

5 

410,7649  s 

Ce- Fe-Zr 

5     ' 

375,8375  « 

Fe 

15 

390,9976 

Fe 

5 

411,8708 

Fe 

5      ] 

375,9447 

Ti 

12  c«? 

391,3609 

Ti-Fe 

5d? 

412,1477  8 

Cr-Co 

6di    ' 

376,0196 

Fe 

5 

391,5951 

Cr- 

5^? 

412,3384 

La 

12 

376,1464 

Ti 

7 

391,6879  8 

Fe 

5 

412,3907 

Fe 

5 

376,3945  « 

Fe 

10 

391,7324 

Fe 

5 

412,8251 

V- 

6d 

376,5689 

Fe 

6 

391,8789 

Fe 

5 

413,2235 

Fe 

10 

376,7341  s 

Fe 

8 

392,0410 

Fe 

.    IG 

413,4840 

Fe 

5     ^ 

377,5717 

Ni 

7 

392,3054 

Fe 

12  d? 

413,7156 

Fe 

6 

378,3674  s 

Ni 

6 

392,5790  8 

Fe 

5 

414,0089 

Fe 

6 

378,6820 

Fe 

5 

392,8075  8 

Fe 

8 

414,4038 

Fe 

15 

378,8046  s 

Fe 

9 

393,0450 

Fe 

8 

415,7948  s 

Fe 

5 

379,0238 

Fe 

5 

393,3523 

— 

8^ 

415,8959 

Fe 

5      ' 

379,5147  « 

Fe 

8 

393,3825  SÄ 

Ca 

lOOO 

415,9353 

— 

5 

379,7659 

Fe 

5 

393,4108 

Co- 

8JV 

416,7438 

— 

8 

379,8655  s 

Fe 

6 

394,1025   8 

Fe,  Co 

5 

417,5806 

Fe 

5 

379,9693  * 

Fe 

7 

394,4160  8 

AI 

15 

417,6739 

Fe-Mn 

5 

380,5486  s 

Fe 

6 

394,8246 

Fe 

5 

418,1919 

Fe 

5 

380,6865 

Mn-F 

e              8d? 

395,0102  8 

Fe 

5 

418,7204 

Fe 

6 

380,7293 

.  Ni 

6 

395,1311 

Fe 

5 

418,7943 

Fe 

5 

380,7681 

Fe 

6 

395,5482 

-Fe 

5 

419,1595 

Fe 

6 

381,3100 

Fe 

5 

395,6819 

Fe 

6 

419,5492 

Fe 

5 

381,4698 

— 

8 

395,7177  « 

Fe-Ca 

jd} 

419,9267  8 

Zr-Fe 

5 

381,5987« 

Fe 

15 

395,8355 

Ti,  Zr 

5 

420,2198  8 

Fe 

8 

382,0586  sL 

Fe-C 

25 

396,1674  8 

AI 

20 

421,5703  8 

Sr 

5rf? 

382,4591 

Fe 

6 

396,8350 

— 

6N 

421,7720 

La,  Fe-Cr 

5d? 

382,6027  » 

Fe 

20 

396,8625  sH 

Ca 

700 

422,2382  8 

Fe 

5 

382,7980 

Fe 

8 

396,8886 

— 

6N 

422,6904  sg 

Ca 

2Gri?   ' 

382,9501  s 

Mg 

IG 

396,9413 

Fe 

IG 

323,3772 

Fe 

6 

383,1837 

Ni 

6 

397,0177  iZf 

H 

5^ 

423,6112 

Fe 

8 

383,2450  8 

Mg 

15 

397,1475 « 

Fe 

5 

423,8970 

Fe 

5 

383,4364 

Fe 

10 

397,4904 

Co- Fe 

6d? 

424,6996 

Y? 

5 

383,8435  « 

Mg-C 

^                25 

397,7891  8    1          Fe 

6 

425,0287  8 

Fe 

8 

Gehrcke. 


202 


955 


Stärkste  Absorptionslinien  des  ultravioletten  und  sichtbaren  Sonnenspektrums. 

Nach  Rowland. 

\ 

/. 

Substanz 

Intens. 

?. 

Substanz 

;  Intens. 

?. 

Substanz 

Intens.  \ 

125.0945 » 

Fe 

8 

492,0685  « 

Fe 

;      10 

571.5308  » 

Ni-Ti,  Fe 

5 

♦25,4505 « 

Cr 

!         8 

492,4107  » 

Fe 

5 

575,3344  » 

Fe 

1         5 

^26,0640  s 

Fe 

10 

495,7480  « 

Fe 

5 

575,4881  « 

Ni 

5 

127,1934  s 

Fe 

15 

495,7785  » 

Fe 

8 

576,3218  » 

Fe 

6 

»27,4958 « 

Cr 

yrf? 

500,2044 

Fe 

5 

580,6950  « 

Fe 

5 

i?^-2s65 

Fe 

5 

500,6306  » 

Fe 

5 

581,6601  » 

Fe 

5 

'^  ^  ■> 

Cr 

5 

503,5542 

Ni 

5 

585,3902  t 

Ba? 

5 

Ol 

Fe 

5 

505,0008  i 

Fe 

6 

585,7674  » 

Ca 

8       , 

o3i»G 

Fe 

6 

506,8944  » 

Fe 

5 

585,9809  « 

Fe 

i         5       1 

'39  » 

Fe 

8 

507,4932 

Fe 

5 

586,2582  » 

Fe 

6 

:i6 

Fe 

5„ 

509,0954  « 

Fe 

5 

588,4120  « 

A(iw) 

5 

34^-. 

H 

20  N 

511,0574  S 

Fe 

5d 

588,6193 

A(«rp) 

5 

135-193° 

Cr 

5 

516,2449  « 

Fe,  C 

5 

588,7445 

A(tpr) 

5 

^35.2oS3 

Mg 

5^d? 

516,7497  « 

Mg 

15 

589,0186*1)2 

Na 

30 

--  --40 

Fe 

5 

64516,7678  » 

Fe 

5 

589,6155  «A 

Na 

20 

_  -  .- 

Fe 

6 

517,1778  « 

Fe 

6 

590,1682 « 

A(wr) 

6 

-  2  j  • 

Fe 

15 

^»517,2856  » 

Mg 

20 

591,9276 

A(w») 

5 

-7  ' 

Fe 

10 

*i5i7»8379i  « 

Mg 

30 

591,9860  s 

A(wr) 

7 

-  '3  ■-' 

Fe 

8 

519,2523 

Fe 

5 

593,0406 « 

Fe 

6 

.^2 

Fe 

5 

520,4680 

Cr 

5 

593,2306 

A  (wr) 

5 

-129  ■< 

Ca 

5 

520,6215 

Cr-Ti 

5 

193,4881  » 

Fe 

5 

K4-25IO 

Fe 

6 

520,8596 

Cr 

5 

594,1290 

A(ire) 

5 

44-3976 

Ti 

5 

522,7362 

Fe 

5d? 

594,8765 » 

Si 

6 

■  ~v-  ■' 

F^, 

6 

523,3122  » 

Fe 

7 

598,3908 

Fe 

5 

-  55  ■' 

Ca,  Zr 

5 

526,6738  « 

Fe 

6 

598,5040 « 

Fe 

6 

140,0727 

Fe 

5 

526,9723  *E 

Fe 

8d? 

598,7290  « 

Fe 

5 

^8663 

Ti- 

5 

528,1971  » 

Fe 

5 

600,3239  « 

Fe 

6 

»2338 

-,  Fe 

5 

528,3802  » 

Fe 

6 

600,8785  » 

Fe 

6 

U738« 

Fe 

6 

530,2480 

Fe 

5 

601,3715  « 

Mn 

6 

^448« 

Ti,  - 

5 

532,4373  » 

Fe 

7 

601,6861 « 

Mn 

6 

*53i4 

Fe 

5 

432,8236 

Fe 

8rf? 

602,2016  « 

Mn 

6 

P8798 

Fe 

8 

534,oi2i 

Fe 

6 

602,4281  « 

Fe 

7 

il327 

Fe 

5 

534,1213 

Fe 

7 

605,6227  « 

Fe 

5 

^139 

Ti-Co 

6 

534,5991 

Cr 

5 

606,5709  » 

Fe 

7 

P9808 

Ti-Co 

6rf? 

536,5069 

Fe 

5 

607,8710  a 

Fe 

5 

»42"  « 

Ba 

8 

536,7669  » 

Fe 

6 

610,2392  « 

Fe 

6 

57.1275  « 

Mg 

5 

537,0166  « 

Fe 

6 

610,2937  « 

Ca 

9 

57.21=0  •? 

Ti- 

6 

538,3578  « 

Fe 

6 

610,8334  « 

Ni 

6 

^"   ~'.26 

Fe 

6 

539,3375  « 

Fe 

5 

612,2434  « 

Ca 

10 

.■'9  i 

Fe 

5 

539,7344  » 

Fe 

yd} 

613,6829  » 

Fe 

8 

--7 

Fe 

5 

540,4357 

Fe 

5 

613,7915 

Fe 

7 

'  ^ 

Cr 

5 

540,5989  « 

Fe 

6 

614,1938  « 

Fe,  Ba 

7 

"21    >■ 

Ti-Co 

6 

541,5416  « 

Fe-V 

5 

615,5350 

7 

"5  ■- 

Fe 

5 

542,4290  « 

Fe 

6 

615,7945 

Fe 

5 

-47 

Cr 

5 

542,9911 

Fe 

6rf? 

616,2390  s 

Ca 

15 

65,2343 

Cr 

5 

543,4740  « 

Fe 

5 

616,6651 

Ca 

5 

65,4800 

Fe 

5 

544,7130  « 

Fe 

6d? 

616,9249  « 

Ca 

6 

67,9027  .« 

Fe 

6 

547,7123  « 

Ni 

5 

616,9778  » 

Ca 

7 

69,1602  s 

Fe 

5 

549,7735  » 

Fe 

5 

617,0730 

Fe-Ni 

6 

70,3177 « 

Mg 

10 

550,1683  » 

Fe 

5 

617,3553  » 

Fe 

5 

70,7457 

-  Fe        1 

5d? 

550,7000  « 

Fe 

5 

617,7027  » 

Ni- 

5 

71,4599  s 

^i          i 

6 

552,8641  fi 

Mg 

8 

618,0420  s 

Fe 

5 

73,6963 

Fe 

6 

556,9848  « 

Fe 

6 

619,1393 « 

Ni 

6 

75,4225  Ä 

Mn 

7 

557,3075 

Fe 

6 

619,1779  < 

Fe 

9 

76,2567 

Mn 

5 

558,6991 

Fe 

7 

620,0527  « 

Fe 

6 

78,30135 

Mn 

6 

558,8985  « 

Ca 

6 

621,3644  « 

Fe 

6 

82,3697  Ä 

Mn 

5 

561,5877  « 

Fe 

6 

621,5360 

Fe          1 

5 

86,1527  «F 

H 

30 

568,2869  « 

Na 

5 

621,9494  » 

Fe 

6 

87,1512 

89,1683 

Fe 

5 

568,8436  « 

Na 

6 

623,0943 » 

V-Fe 

8 

Fe 

8 

570,9601  « 

Fe 

5 

624,6535 « 

Fe 

8 

90,3502  .< 

Fe 

5 

570,9775  « 

Ni 

5 

625,2773 « 

—             ; 

7 

91,9174« 

Fe 

6 

571,1313  » 

Mg 

6 

625,4456  * 

Fe 

5 



Gehrcke. 


956 


203  d 


stärkste  Absorptionslinien  des  ultravioletten  und  sichtbaren  Sonnenspektrums. 

Nach  Rowland. 

yl 

Substanz 

Intens. 

Ä 

Substanz 

Intens. 

X 

Substanz        Intens. 

625,6572  8 

626,5348  s 

629,8007 

630,1718 

630,2709 

631,8239 

633.5554 

633^7048 

635,8898 

639,3820  8 

640,0217  8 

640,8233  8 

641,1865  8 

642,1570  s 

643,1066  8 
643.9293  « 
645,0033  « 
646,2784  8 
647,188  « 

649,4004  S 

649.5213  « 
654.6479  » 

656,3045  s  C' 

656,9460  8 

659,3161  s 

NiFe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Fe 

Ca 

Ca 

Ca 

Ca 

Ca 

Fe 
Ti-Fe 

H 

Fe 

Fe 

6 
5 
5 
7 
5 
6 
6 

7 
6 

7 
8 

5 
7 
7 
5 
8 
6 
5 
5 
6 
8 
6 
40 

5 
6 

664,3876  8 

667,8235  s 

671,7940  8 

686,7457  sB 

686,7800  8 
686,8336  1    ^ 
686,8478  j 

686,9142  s 

686,9353 « 
687,0116  1  ^ 

687,0249  j 

687,1180  s 

687,1532  8 
687,2486  8 
687,3080  8 
687,4037  8 
687,4899  8 
687,5830  8 
687,6958  8 
687,7882  8 
687,9288  8 
688,0172  8 
688,4076  8 
688,6000  8 
688,6990  8 

Ni 
Fe 
Ca 

A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 

5 

5 

5 

6  t/? 

5 
6 
6 

7 
6 

Ad 

7) 

8 

10 
II 
12 
12 
13 
13 
13 
12 
12 

6 
10 
II 
12 

688,9192  8 
689,0151   8 
689,2618  8 
689,3560  8 
689,6289  8 
689,7208  3 
690,0199  8 
690,1117  8 
690,4362  8 
690,5271  8 
690,8783  8 
690,9676  8 
691,34488      . 

691,4337  » 
691,8370  / 
691,9250  8 

692,3553  » 
692,4427  8 
694,7782  8 
7^8,7645 
719,1755 
720,4577 
720,6692 
726,5868  « 
727.3255  8 

A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  (0) 
A  {wv) 
-   A 
A,  - 
A,  - 
-,  A 
-,  A 
A?,  - 

13 
14 
14 
15 
14 
15 
14 
15 
14 
14 
13 
13 
II 
II 

9 

9 

li 

4 

1,0000350 
10000300 

fenierkurve  der  Kowland sehen  Wellenlangen  von  Frauiw 
hof ersehen  Linien,  nach  Fabry  und  Perot").    Ordinate  isf 
die  Zahl,  mit  der  die  Rowlandschen  Zahlen  zu  dividieren 
sind,  um  richtige  Werte  zu  ergeben ;  Abszisse  ist  die  Wellen- 
länge in  [11*.  —  Auf  die  von  Rowland  angegebenen  Wellen- 
länsren  der  Metalllinien  in  BoeensDektren  (s.  Tab.  20  s)  ist  die 

<• 

• 

'/ 

N 

•^ 

r 

s 

* 

•^s 

j 

V 

>». 

I 

> 

s 

1 

y. 

,V 

V, 

• 

1 

V 

■^ 

V 

f 

X 

450                     500        ^-^       650                      600                     650«./*         ,^    ~              .    ,  ^                      ,,         ,,, 

Kurve  nicht  anwendbar'^). 

303 

Stärkste  Absorptionslinien  des  Sonnenspektrums  im  äußersten  Rot  und 

Ultrarot.      Nach  Langley ''% 
Zitat  Tab.  206,  S.  960. 

Ä  =  Wellenlänge  in  f*}*  (i  fifi  =  10-6  mm  =  10  Angström- Einheiten).     Die   Buchstaben  mit  Ausnahme  vo 
a  und  b  bedeuten  übliche  Bezeichnungen  der  Linien  resp.  Spektralbereiche,    a  bedeutet  sehr  starke  Absorption; 
linie.    b  bedeutet  weniger  starke  Absorptionslinie.     Die  schwachen   Linien  (von  Langley  mit  d  bezeichnet 

sind  in  die  Tabelle  nicht  mit  aufgenommen. 

Ä 

Ä 

Ä 

Ä 

Ä 

Ä 

760,4 
764,1 
764,6 
765.0 
765,6 

766,1  A 

766,6 

767.7 

767,9 

768,4 

769,0 
796,0 
800,0 

804,6 

813,5 

814,1 
815,0 

815.5 
816,2 

817.0 

817,8 

822,8  6  (Z) 

824,3 
825,6 
826,3 

827,- 
828,8 

829,4 
830,- 

831,9 

Qehrcke. 

1 

203  a 


957 


Stärkste  Absorptionslinien  des  Sonnenspektrums 

im  äußersten 

Rot  und 

Ultrarot.      Nach  I^ngley. 

?. 

?. 

/. 

?. 

?. 

/. 

833,3 

961,4 

1123,8 

1334,2 

1704,6 

2893,0 

849,1  (A7) 

963,0  b 

1125,6* 

1335,7 

1708,0 

2934,2 

851,1 

964,6  6 

1127,6 

1338,5 

1715,1 

2964,0  b 

853,8  KXii) 

965,4 

1129,0 

1342,5 

1717,6 

2994,2 

865,7(^111) 

967,0 

1134,1  6 

1346,4 

1725,8 

3010,8 

876,0 

969,0 

1137,6  3> 

1375,0 

1729,9 

3031,6 

880,4  (XjF) 

970,1 

1140,6 

1399,0  m 

1734,8 

3043,2 

885,8 

970,9 

"43,6 

1403,6 

1740,4  6 

3060,5 

886,3 

972,4 

1146,0 

1406,0 

1745,0 

3085,6  Xi 

892,8 

973,5  r 

1149,0  5 

1408,7 

1748,5 

3099,8 

895,4 

974,6 

1151,4* 

1413,5  6 

1750,5 

3119,0 

896,5 

976,5 

"53,00 

1416,7 

1755,5 

3139,1 

897,4 

979,1 

"54,5 

1418,4 

1759,0  b 

3203,2 

899,0  (T) 

980,0 

"56,5 

1422,5  6 

1763,1 

3241,0 

900,3 

981,1 

1158,0 

1424,8 

1764,1 

3262,0  6  X, 

900,8 

982,5 

"58,7 

1427,0  6 

1767,4 

3299,0 

901,9 

983,4 

1162,5 

1431,3  6 

1769,3 

3315,06 

902,8 

985,4 

1163,9* 

1433,5 

1771,8 

3343,0 

904,6 

988,0 

1168,8 

1436,7 

1774,4 

3355,9 

905,6 

989,9 

1172,0  6 

1438,8 

1778,2 

3405,1  6 

906,6 

993,5 

"73,6 

1440,6 

1786,5 

3435,0 

907,5  ^ 

1005,6 

"75,8  6 

1444,7  b 

1789,7 

3453.0 

908,5 

1007,2 

1177,8 

1449,5  6 

1793,7  6 

3540,6 

909,2 

1020,2 

1180,1  b 

1454,2  6 

1799,5 

3570,4 

911,4 

1022,6 

1182,2 

1459,6  * 

1809,0 

3586,5 

912,6  b 

1046,5 

1186,86 

1462,1 

1813,0 

3607,2 

913,9  b 

1059,4 

1192,4 

1465,3  6 

1814,7 

3630,0 

916,2  b 

1061,2 

1194,0 

1469,6  b 

1914,3 

3671,6  6 

918,3  bg 

1067,1 

"97,56 

1475,1 

1921,9 

3716,- 

920,1 

1069,8 

1200,2 

1476,2 

1925,2 

3733,6 

922,3 

1073,4 

1202,1  * 

1478,9  6 

1928,3 

3759,6 

925,3 

1075,6 

1205,5 

1483,5 

1931,4 

3788,6 

926,8 

1077,8 

1207,0 

1485,5  6 

1933.6 

3812,2 

933,4 

1079,2 

1209,5 

1490,46 

1939,5 

3877,1 

934,5 

1081,8 

1212,4 

1493,8 

1943,0  Q 

3922,2 

935,1 
936,3  * 

1083,6 
1087,5 

1219,4 
1221,2 

1496,6 
1502,1  6 

1951,0  b 
1958,6 

4i79,o|  „  Y 
4498,8/"-' 

937,6  b 

1089,2 

1224,9 

1507,0  h 

1967,76 

4493,9 

938,7 

1090,8 

126-,- 

1511,7 

1976,3  6 

4640,2 

941,0 

1093,0 

1265,8  b 

1515,1 

1998,0  6  0)1 

4673,9 

942,0 

1094,5 

1271,7 

1523,4 

2007,0 

4689,5 

943,5  * 

1096,3 

1279,4  6 

1527,9 

2049,0  6  bii 

4758,2 

945,0  b 

1098,6 

1294,8 

1532,4 

2060,4 

4775,9 

946,6* 

1100,0 

1299,0 

1548,2 

2115,0 

4808,9 

947,6 

1102,5 

1301,8  h 

1571,6 

2164,5 

4859,0  6 

948,8 

1104,8 

1304,4 

1574,0 

2318,0 

4918,5  6 

950,4  ^ 

1106,4  * 

1307,6 

1585,9  6 

2350,4 

4944,0 

952,7  ^ 

1108,5 

I3",5 

1592,8 

2381,5 

4971,4 

955,2  b 

i"i,5 

1317.5 

1598,1 

2411,5 

4994,9 

956,3  6  (T 

i"3,5^ 

1320,96 

1604,2 

2444,6 

5053,7 

957,4  * 

1116,8  0 

1327,4  . 

1606,5 

2485,6 

5100,0 

958,9 

"19,3 

1329,9  b 

1660,5 

2844,2J 

5205,0 

959,8  b 

1122,3  ^ 

1332,0 

1691,0 

5253,7 

Gehrcke. 


958 


204 


Wellenlängen  ultraroter  Absorptionsbanden  in  ^(1  ^=  10~^mm)^^)'^). 


Lit.  Tab.  206,  S.  960, 


Kohlensäure. 


Wasserdampf. 


Von 


bis 


Max. 


Von 


bis 


Max. 


Schwach 
Stark  . 
Stark') 


2,36 
4,01 

i3>5 


3,02 
4,80 
16 


2,71 
4»27 
i4»7 


Schwach 
Schwach 
Stärker 
Stark  . 


1,14 

1,73 

1,73 

2,24 

2,24 

3,27 

4,8 

6,25 

1,46 

1,92 
2,66 


^)  Breite  variiert  stark  mit  Schichtdicke. 


Maxima  .  .  .  5,25 
Stark ....  6,25 
Stärkstes  Max.  6,53 

Absorpt.- Gebiet  von  11  an: 
Max.  bei  11,6    12,4    13,4 


5,90 

8,54 


6,07 


14,3     15,7     17,5 


205 

Stärkste  Emissionslinien  einiger  Elemente  in  (a.^ 

(i  /tjU  =  10-^  mm  =  10  Ängström- Einheiten). 

Einzelne  der  angegebenen  Linien  sind  nur  im  Funkenspektrum  zu  beobachten.  Besonders  charakte- 
ristische Linien  sind  durch  fette  Zahlen  gekennzeichnet.  Das  sichtbare  Spektrum  ist  von  den 
unsichtbaren  Strahlen  durch  einen  Strich  abgetrennt.     Die  Zahlen  können  nicht  immer  für  ganz 

exakt  gelten.     Vgl.  Tab.  201. 
Lit.  Tab.  206,  S.  960. 


Alumiaium: 

19\  45)  8)  31\ 

185,25 

186,05 

192,90 

193,38 

198,84 

214,548 

215,069 

216,887 

217,413 
220,473 
221,015 
226,352 
226,920 
236,716 
256,808 
257,520 
265,256 
266,049 
308,227 
309,284 

394,416 
396,168 
466,29 

505,74 

569,65 

572,35 
1125,55 
1312,536 
1315,165 


Antimon: 

19\  •i6\ 

231,159 
238,371 


252,860 

259,815 
277,002 
287,801 
302,991 

600,47 
607,92 
612,97 


Arsen : 

19) 

228,819 
234,992 


Baryum; 

19)  35) 

230,432 
233,533 
350,129 

391,004 
399,360 
413,088 
455,421 
493,424 

553,5«9 

577,784 
585,391 
614,193 
649,707 

952,75  ' 
961,07 

983,17 


1000,20 
1003,56 
1023,38 
1047,44 
1065,24 

2325,48 
2922,34 


Blei: 

19)  45) 
217,01 

223,75 
224,70 

233,256 
239,389 
261,426 
280,210 
283,317 

363,971 
368,360 

405,796 

424,67 

438,73 

537,34 
560,80 

665,74 


Caesium : 

19)  24)  44)31)35) 

361,184 
361,708 

387,673 
388,883 

455,544 


459,334 

566,40 

584,51 
601,06 

621,34 
672,36 
697,39 

802,06 
808,31 
852,38 
876,21 
894,50 

917,35 
920,97 
1002,57 
1012,40 
1359,07 
1469,74 
2931,83 
3009,99 
3096,29 

3489,25 
3612,77 

3939,85 


Calcium : 

19)  31) 

239,866 
336,192 
364,445 

393,383 
396,863 
422,691 
430,268 


442,561 
443,513 
445,497 
458,612 

487,834 
527,045 
534,966 

658,896 

559,464 
585,777 
612,246 
616,246 
643,936 
646,275 
649,985 

849,93 

854,26 

866,26 

1034,50 


Eisen : 

19)  18) 
228,907 
232,746 
234,356 
236,491 
238,212 
239,932 
241,339 
244,265 
246,274 

247,985 
250,120 
252,292 

254,105 
256,261 


257,677 
259,846 
261,771 
264,408 
266,132 
268,931 
270,668 

273,367 
275,023 
276,762 
278,820 
281,339 
283,253 

285,189 
287,427 
289,261 
291,227 
293,701 

295,748 
298,367 
300,104 
302,117 
304,770 
306,735 
308,384 
310,006 

311,673 
313,420 
316,074 
318,208 
320,058 

321,414 
322,216 
328,687 
336,692 
340,757 


344,070 
346,597 
347,556 
357,023 

372,005 
386,004 
404,597 
406,375 
411,872 

414,358 
420,218 
426,067 
428,254 
429,944 

431,523 
433,720 
438,372 
440,494 
473,700 
519,168 
522,708 
527,052 
537,167 
539,732 
542,423 
544,716 

557,307 
565,906 

593,029 
613,685 

619,177 
623,094 
640,027 
649,520 
654,647 
659,314 


Qebrcke. 


205  a 


959 


Stärkste  Emissionslinien  einiger  Elemente  in  ^^ 

(i  /tjw  =  lo— *  mm  =  lo  Ängström- Einheiten). 


Gold: 

") 
242,806 
267,605 
312,288 
406,522 
479,279 
583,764 
627,837 


Helium: 

29)  31) 

388,877 
388,886 
402,633 
402,650 

687,581  A 
587,615 

1083,026 
2058,204 


Indium: 

238,964 

252,145 
256,025 
271,038 
303,946 
325,617 
410,187 
451,144 


Kadmium : 


19)  M)  28)  31 

214,445 
219,467 

223,993 
226,753 
228,810 
231,295 
232,935 
257,312 
263,963 
276,399 
288,088 
298,075 
326,117 

340,374 
346,633 
361,066 

398,192 

441,323 

467,837 

479,{J91 
508,582 

533,83 
537,88 
643,847 

1039,57 
I    1398,11 
1515,68 
1648,22 


Kalium : 

19)  24)  44)  31) 

303,494 
310,215 
310,237 

321,727 
321,776 

344,649 
344,749 

404,429 

404,736 

578,267 

580,201 

581,254 

583,223 

691,12 

693,88 

766,854 
770,192 

1086, . . . 

1102,80 

1168,976 

1177,173 

1243,43 

1252,30 

1516,58 
2706,56 
3138,81 
3159,68 
3735,43 
4011,55 


Kupfer: 

19)15)35^ 

202,514 
210,488 
216,520 
217,897 

219,977 
221,468 
222,785 
223,016 
229,392 

237,05 

239,271 

240,682 

249,222 

261,846 

276,650 

324,765 

327,406 

402,283 
406,294 
427,532 
437,840 
448,059 
458,719 
510,575 
515,333 
521,845 

570,039 
578,230 


793,50 

809,38 

1600,85 

1665,34 

1819,46 


Lithium : 

1»)  24)  31) 

274,139 
323,277 

391,52 

413,244 
460,237 

497,211 

610,377 

670,H2 

812,71 
1869,70 
2399,08 

2446,7 

2687,53 

2689,05 

4047,5 


Magnesium: 

19)  31) 

277,994 
279,563 
280,280 
285,222 
309,118 

309,314 

309,706 

333,008 

333,228 

333,683 

382,951   . 

383,246 

383,844 

516,755 
517,287 
518,384 

880,73 
1182,88 
1487,71 
1487,97 


Natrium : 

19)  31)  39) 

268,046 
285,291 
330,247 
330,307 

497,930 
498,353 
514,919 
515,372 
568,2861 

568,8434 

589,019  i)2 
589,616  A 


615,4431 
616,0970 

818,433 
819,476 
1138,24 
1140,42 
1267,76 

1845,95 

2205,69 

2208,42 

2336,10 

2339,13 

3416,5 

3420,3 

4044,9 


Quecksilber: 

19)  45)  15)  31)4: 

253,672 

265,220 

296,737 

312,578 

313,09 

365,031 

404,678 
407,805 
435,858 
491,641 

646,097 

576,945 
579,049 
615,20 

1014,010 
1128,816 
1357,190 
1367,432 
313 ." 


Radium: 

41) 
Vgl.auchS.i229. 

381,459 
468,235 
482,614 


Rubidium : 

19)  24)  31)3ö\44) 

334,886 
335,103 
358,723 
359,174 

420,198 

421,572 
564,818 

572,441 

620,67 

629,87 

780,598 
795,046 


1008,19 
1323,70 
1344,37 
1366,77 

1475,40 
1529,03 
3851,14 
3986,69 

5231,34 


Silber: 

19)  45)  35) 

230,974 
231,15 
237,51 
328,080 

338,300 

405,544 

421,21 

466,870 

520,925 

546,566 

547,172 

562,35 

768,82 

827,41 

1681,95 

1741,57 
1830,79 

1838,23 


Strontium : 

19)  35) 

293,198 
330,764 
335,135 
346,458 

407,788 
421,566 

460,752 

481,201 
483,223 
487,266 
496,245 
515,637 
523,876 
525,712 
548,115 

550,448 
638,674 
640,865 

655,053 

1003,83 
1032,87 
1091,63 
1124,27 
2026,29 


Thallium : 

19)  31) 

237,966 
258,023 
270,933 

276,797 
291,843 
322,988 
351,939 
352,958 
377,587 

535,065 

1151,322 

1273,64 

1301,38 

1451,55 
1612,30 
1634,03 
3339,32 
3813,10 
3921,55 
3924,65 


Wasserstoff; 

1)  31) 

371,19 

372,18 

373,415 

375,015 

377,07 

379,80 

383,56 
388,915 


397,025 

410,185  H<5 
434,066  iT-, 
486,149  if;J 
656,304  i/« 


1281,76 
1875,13 


Wismut : 

19\  45) 

222,83 

223,06 

227,66 

240,099 

280,974 

289,807 

293,841 

298,913 

302,474 
306,781 

472,27 

499,39 
512,45 
514,45 
520,90 


Zink: 

19)  45)  1)  8)  3 

202,46 
206,13 
207,37 
209,91 

213,83 

255,803 

260,865 

268,429 

271,260 

277,094 
280,100 

303,593 
307,219 
334,513 

468,038 

472,226 

481,071 

491,20 

492,46 

610,30 

636,37 

1105,54 
1305,56 
1649,86 


Zinn: 

19)  45)  15) 

219,465 

219,944 
220,977 
224,616 
226,902 

231,731 
233,490 

235,494 
242,178 

242,957 

248,350 

249,580 

254,663 

257,168 

263,19 

264,36 

265,83 

270,661 

284,006 

286,341 

300,922 

303,421 

317,51 

326,244 

328,34 
333,07 
335,23 
359,59 
374,57 

452,49 
556,35 

55«,95 
579,90 
645,30 


Gehrcke. 


960 


206 


Literatur  betr.  Wellenlängen. 

Mit  Rücksicht  auf  den  zur  Verfügung  stehenden  engen  Raum  konnte  aus  einer  Reihe  wichtiger 
Arbeiten,  welche  z.  T.  im  Folgenden  ohne  Kennziffer  mit  angeführt  werden,  kein  Zahlenmaterial 
entnommen  werden.     Dies  bezieht  sich  besonders  auf  die  in  Tabelle  205  gegebene  Auswahl  von 

Emissionsspektren  einzelner  Elemente. 


^)  Arnes,  Phil.  Mag.  (5)  30,  33;  1890. 

2)  Ängström,  Recherches  sur  le  spectre  solaire. 

Upsala  1868.     Berlin  1869. 
2)  V.  Baeyer,  auf  Grund  mündlicher  Mitteilung 

in  einem  vor  der  Deutsch.  Phys.  Ges.  am 

18.  März  1910  gehaltenen  Vortrag. 
*)  Bell  (i),  Phil.  Mag.  (5)  23,  265;  1887. 
6)    „     (2),  Phil.  Mag.  (5)  25,  245  u.  350;  1888. 
«)  Benoit,  Fabry  u.  Perot,  C.  r.  144,  1082; 

1907. 
')  H.  Buisson  u.  Cb.  Fabry,  C.  r.  144,  11 55; 

1907.     Journ.  de  Phys.  (4)  7,  168;  1908. 

Atlas    des   Eisenspektrums.     Ann.    de   la 

Facultd  des  Sciences  de  Marseilles  17, 3;  1908. 

*)  Cornu,  Journ.  de  Phys.  10,  425;  1881;  C.  r. 

100,  1181;  1885. 
8)  P.  Drude,  Wied.  Ann.  58,  i;  1896. 

Eder  u.  Valenta  (i),  Wien.    Denkschr.   63, 
189;  1896. 

„  (2),  Wien.  Anz.  1898,  252. 

„  (3),  Wien.  Sitzungsber.  107 

[2  a],  41;  1898. 
„  (4),  Wien.   Denkschr.  58, 

1899. 
„  (5),  Wien.   Denkschr.   68, 

523;  1899. 

")  P.  Eversheim,  Ann.  d.  Phys,  (4)30, 815;  1909. 

")  Fabry  u.  Perot,  Ann.  chim.  phys.  (7)  25, 
91;  1902;   (8)  1,  5;  1904. 

")  E.  Qehrcke  u.  0.  v.  Baeyer,  Elektrotechn. 

ZS.  27,  383;  1906. 
^^*)  Goos,  ZS.  f.  wissensch.  Photogr.  11,  i ;  1912. 
")  M.  Hamy,  C.  r.  130,  489;  1900. 
'*)        „  C.  r.  138,  959;  1904. 

15)  Hartley  u.  Adeaey,   Phil.  Trans.  175,  63; 

1884. 

1")  J.  Hartmaon,  Physikal.  ZS.  10,  121;  1909. 

")  „  Astrophys.    Journ.  18,   170; 

1903. 

Hasselberg  (i),  Kongl.  Svensk.  Akad.  Handl. 
26,  33;  1894- 
„         (2),  Kongl.  Svensk.  Akad.  Handl. 

28,  Nr.  I. 

„         (3),  Kongl.  Svensk.  Akad.  Handl. 
28,  1896. 

„         (4),  Kongl.  Svensk.  Akad.  Handl. 

30,  1897. 
„         (5),  Kongl.  Svensk.  Akad.  Handl. 
32,  1899. 
")  Kayser  (i),  Ann.  d.  Phys.  (4)  3,  195;  1900. 
„       (2),  Phys.  Abt.  Akad.  Berlin  2, 1897. 
„       (3),  Berl.  Akad.  Ber.  14,  551;  1896. 
")  Kayser  u.  Runge,  Abhdlgen.  d.  Berl.  Akad. 
d.  Wiss.  1890,  1891,  1892,  1893. 


2°)  H.  Kayser,  Astrophys.  Journ.  32,  217;  1910. 
^^)  Kurlbaum,   Wied.   Ann.  33,  159  und  381; 
1888. 

22)  A.  Lampa,  Wied.  Ann.  61,  83;  1897. 

23)  S.  P.  Langley,  Annais  of  the  Astrophysical 

Observatory  of  the  Smithsonian  Institution 
1,  1900.    Washington. 
2*)  H.  Lehmann,  Ann.  d.  Phys.  (4)  5,  633;  1901. 

25)  P.  Lenard  u.  C.  Ramsauer,  Sitzungsberichte 

der  Heidelberger  Akademie  der  Wissen- 
schaften, Mathem.-naturwiss.  Klasse,  Jahr- 
gang 1910,  31.  Abhandlung. 

26)  Listing,  Pogg.  Ann.  131,  564;  1868. 

27)  0.  Lummer  u.  E.  Qehrcke,  ZS.  f.  Instru- 

mentenkunde 24,  296;  1904. 

28)  A.  A.  Michelson,  Travaux  et  Mdm.  du  bur. 

intern,  des  poids  et  mesures  11,  1895. 

29)  Mohler  u.  Jewell,  Astrophys.  Journ.  3,  351  ; 

1896. 
3")  Müller  u.  Kempf,   Publicat.  d.  Astrophys. 

Obs.  zu  Potsdam  5,  1886. 
^^)  Paschen,  Wied.  Ann.  53,  334;  1894. 

Paschen,  Ann.  d.  Phys.  (4)  27,  537;  1908. 

29,625;  1909-  33, 717;  1910.  36, 191;  191 1. 

32)  Peirce,  Sill.  Am.  Journ.  of  Sc.  (3)  18, 51 ;  1879. 

33)  A.  Perot,  C.  r.  130,  406,  492;  1900  und 

Fabry  u.  Perot"). 
3*)  Pfund,  Astrophys.  Journ.  28,  197;  1908. 

35)  Randall,  Ann.  d.  Phys.  (4)  33,  739;  1910. 

36)  Lord   Rayleigh,   Phil.  Mag.  (6)   15,   548; 

1908. 

37)  H.   A.   Rowland,   A   preliminary   table   of 

solar  spectrumwave-lengths.  Chicago  1898. 

Astrophys.  Journ.  1, 1895;  5, 1897;  6. 1897. 

Rowland  u.  Tatnall,  Astrophys.  Journ.  3, 286; 

1896. 

3^)  H.  Rubens  u.  E.  Aschkinass  (i),  Wied.  Ann. 65, 

241;  1898. 
39)  „  (2),  Wied.  Ann. 64, 

584;  1898. 
*")  H.  Rubens  u.  0.  v.  Baeyer,  Berl.  Ber.  191 1, 

339- 
*^)  Runge,  Ann.  d.  Phys.  (4)  2,  742;  1900. 
Runge  u.  Paschen  (i),  Wied.  Ann.  61,  641; 
1897- 
„  (2),  Berl.  Ber.  1895  ,-759. 

*2)  V.  Schumann,  Sitzungsber.  d.  Königl.  Akad. 
d.  Wissensch.  in  Wien  102,  415  und  625; 
1893- 
*3)  Solar  Union   1910,   Astrophys.  Journ.  32, 

213;  1910. 
*")  B.  W.  Snow,  Wied.  Ann.  47,  208;  1892. 
*5)  Thal6n,  Nova  Acta  Soc.  Upsal.  (3)  6,  1868. 
«)  B.  Walter  u.  R.  Pohl,  Ann.  d.  Phys.   (4) 
20,  331;  1909. 

Gehrcke. 


207 


961 


Optische  Konstanten  von  Metallen. 

Definition  der  Bezeichnungen  und  Literatur  am  Scliluß  dieser  Tabelle. 

Reflexionsvermögen  Ji  von  Metallen  und  Gläsern  in  Prozenten  der  auffallenden 

Strahlung. 


Bei  senkrechter  Incidenz. 
Nach  E.  Hagen  und  H.  Rubens,  Ann.  d.  Phys.  (4)  1,  352;  1900. 


8,  i;  1902.    11,  873;  1903. 


■P  XJ 


'S  'S 
C.  ja 


cd 

o 


e 
bc 
es  b£ 

ES 

«  !:1 

b«  ^■ 


t/3: 


bc  "U 

a  z 

s  ^ 

08    M 
4>  -t- 

C 
00 


^  ;  E 


:S 


t/3   CO 

a  + 

CS  f^ 

I  u 


Bc 
—  00 

«00 

b«    - 

.-CO 
C/34- 

cn  3 


c^  I    £f 


2  !  t; 

E 


c«  -- 


UJ      ;     5 


jc         i2 


tu        ^ 


i 

M 

2   i 

a> 

0   1 

T3 

§ 

£f 

K 

lU 

"3 

S 

■0 

5ß 

">. 

s 

-<-> 

<u 

M 

Oi 

<u 

^^ 

UJ 

b 

■^ — 

£ 

a         ': 

Oi 

s 

m 

M 

a. 

G  ^ 


«     i      43 


e 
O 


c/} 


c  ^ 
o  « 

bO    .   " 
*-  -^     . 

•a    .  !/) 

««  = 
j:  c    . 

c  n-a 
"~'"S  ß 

4) 


t«o 


•q  00 
c°° 

•£tM 
<u 

Ä 
O 


C/3 


^C/3 

5 


251 

288 

305 
316 
326 
338 
357 
385 


67,0 
70,6 
72,2 


75.5 

81,2 
83,9 


35-8 

37»! 
37.2 


39.3 

43.3 

44.3 


29,9 
37.7 
41.7 


51.0 
53.1 


37.8 
42,7 
44.2 


45.2 
46,5 
48,8 
49.6 


32,9 
35.0 
37.2 


25.9 
24,3 
25.3 


33,8 
38,8 
39.8 


40»3 

45,0 

47.8 


—   24,9  41,4 


38,8 
34.0 
31.8 


27,3 
28,6 


43,4 
45,4 


28,6 

27,9 
27,1 


34.1 
21,2 

9,1 

4.2 
14,6 

55.5 
74.5 
81,4 


420 
450 
500 

550 
600 
650 
700 


85.7 
86,6 
88,2 
88,1 
89,1 
89.6 


72,8 
70.9 
71,2 
69,9 
71,5 
72,8 


83.3 
83,4 
83,3 
82,7 
83,0 
82,7 
83,3 


47.2  56,4 

49.2  i  60,0 

49.3  ;63,2 
48,3  164,0 

47.5  i64,3 

51.5  65,4 

54,9  66,8 


56,6 

59,4 
60,8 
62,6 
64,9 
66,6 
68,8 


51.9 
54,4 
54,8 
54,9 
55,4 
56,4 
57,6 


48,8 
53,3 
59,5 
83,5 
89,0 

90,7 


.32,7 
|37,o 
!43.7 
47.7 
71,8 
80,0 
83.1 


51,8 
54,7 
58,4 
61,1 
64,2 
66,5 
;69,o 


89,6 
91,3 


29.3 

33.1 
47,0 
74»o 

84.4 
88,9 

92,3 


95,6 
96,1 


95,9 
96,2 


86,6 
90,5 
91,3 
92,7 
92,6 

93,5 
94,6 


800 
1000 
1500 
2000 
3000 
4000 
5000 
7000 
gooo 

IIOOO 

14000 

Nach  W.  W, 
Bureau  of 


c/3 


84.3  63,1  j  — 
84,1      69,8    1  70,5 

85.1  79,1     75,0 

86,7    82,3  !  80,4 

87.4  I  85,4  i  86,2 
88,7  i  87,1  I  88,5 
89,0  I  87,3  89,1 

90,0  j  88,6     90,1 

90.6  j90,3  {92,2 

90.7  |9o,2  592,9 

92.2  ^  90,3  I  93,6 

Coblentz,  Bulletin  of  the 
Standards  2,  472;  1907- 


69,6  I  58,0 

72,0  63,1 

78,6  I  70,8 

83,5  76.7 


Wellenlänge  Ä : 


1060     3060  I  5240 


71,7 
75,2 
77.2 
79,5 
81,4 
83,2 
81,6 

Nach 
(Die 


00,7 
91,1 

94,4 
94.3 
95,6 
95,9 
97.2 


83.0 
87.8 
89,0 
92,9 
92,9 
94,0 
96,0 


88,6 
90,1 
93.8 
95.5 
97.1 
97.3 
97,9 
98,3 
98,4 

98,4 
97,9 


70,3 

72,9' 

77.7' 

80,6 

88,8 

91.5 

93.5 

95,5 

95.4 

95.6 

96,4 


—  ]94,9 

94.7  ;    — 

96,7 

96,5 

96,7 

97.2 

96,9 

97.3 

96,7 

97,7 

98,7 


97.3 
96,8 

96,9 
97.0 
98,3 
98,0 

98,3 
97.9 


96,4 

97,3 
97.3 
97.3 
97.7 
97.3 
98,5 
98,9 
99,0 
98,8 


97,5 
97.9 
97,8 
98,1 
98,5 
98,1 

98,5 
98,7 
98,8 

98,3 


96,3 
96,6 
98,4 


W.W.  Coblentz,  Bulletin  of  the  Bureau  of  Standards  7, 198 ;  191 1. 

reflektierenden  Oberflächen  waren  nicht  ganz  tadellos,  die  an- 
enen  Reflexionsvermögen  sind  daher,  besonders  im  Gebiet  der 
kürzeren  Wellen  etwas  zu  niedrig.) 


Kobalt    .     .     . 
Zink  (gegossen) 
Cadmium  (gegossen) 
Iridium   .    .    . 

Wellenlänge  Ä 
Kobalt    .     .     . 
Zink  (gegossen) 
Cadmium  (gegossen) 
Iridium   ,    .    , 


67.5 
79.4 
70,8 

79,4 
6750 
92,7 
97,2 
97.0 
94.7 


76,7 
95.5 
93.0 
91,4 
9380 

96,4 
98,1 
98,4 
95.6 


86,2 
97.2 
95.9 
94,2 

12030 
96,6 
98,3 
98,2 
96,1 


Wellenlänge  Ä   500    600    800  1000  2000  3000  4000  5000  7000  9000 


Rhodium 

Wolfram 

Molybdän 

Tantal 

Chrom 

Silicium 

Magnesium 

Tellur 

Graphit 


76 

49,3 

45,5 

38,0 

55 

34 

72 

22,5 


51,3 
47,6 
45 

32 
73.0 
49 
23,5 


81 

84 

91 

92 

92,5 

93 

56,3 

62,3 

84,6 

90,5 

92,8 

94,0 

52,3 

58,2 

81,6 

87,6 

90,5 

92,0 

64,5 

78,5 

90,5 

92,3 

93.0 

93,0 

— 

57 

63 

70 

76 

81 

29,2 

28 

28 

28 

28 

— 

— 

74,0 

77 

80,5 

83,5 

86 

48 

49,5 

52 

54 

57 

60 

25,0 

26,8 

35,2 

43.0 

47.5 

50,5 

93.5 
95.1 
93,3 
93,5 


91 

68 

53.5 


94.5 
95,5 
94,0 

92 

28 

93 

78 
57.5 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Rubens.    6i 


962 


207 


Optische  Konstanten  von  Metallen. 

Beob. 

X 

k 

n 

R 

Beob. 

X 

k 

n 

R 

X 

Absorptionsindices  k 

nach  Hagen  u.  Rubens 

Go 

Id,  massiv 

Silber,  massiv 

1 
1 

'     .        .           „    ., 

ehem. 

Kathod.  zerstäubt 

Drude 

589,3  2,82 

0,37 

05,170 

Minor 

226,3 

1,1 1   1,41  iö,47o 

u 

^    ;          !     ta 

» 

(630)   3,12 

0,31 

89,5 

„ 

231,3 

i,ii   1,4319,9 

4> 

i  i  1  i  i 

„ 
„ 

250,0 
257,3 

1,32  1,4925,0 
1,29  1,5324,1 

53 

(ic  ^   0  1   & 

1         1 

Gold, 

elektrolytisch 

„ 

274'9 

i,28j  1,49  24,0 

251 

1,00 

0,77 

—      — 

■ 

„ 

293,0 

0,97 

1,57!  16,7 

288 

1,01 





Hag.-Rub. 

251 

~ 

~ 

3»,» 

„ 

298,1 

0,91 

1,56 

15,4 

305 

0,79 

0,64 

_      _ 

Meyer 

257,3 

1,14 

0,92 

27,6 

„ 

303,0 

0,77  1,54 

12,6 

310 

0,62 

— 

_      __ 

Hag.-Rub. 

274.9 
288 

1,27 

1,06 

27,5 
34,0 

„ 

306,0 

0,70 1  1,53 

ii,i 

316 

0,45 

— 

— 

— 

Meyer 

298,1 

1,37 

1,10 

30,4 

,, 

309,0 

0,60 

1,49 

9,1 

321 

0,42 

— 

— 

Hag.-Rub. 

305 



31,8 

», 

311,0 

0,52 

1,44 

7,6 

326 

0,45 

0,70 

1,51 

2,34 

Meyer 
Hag.-Rub. 

325,5 
326 

1,63 

1,26 

35,1 
28,6 

„ 

314,0 
316,0 

0,44    I,20 
0,43    1,13 

4,9 
4,2 

332 

338 

0,55 
0,86 

— 

— 

— 

Meyer 

357 
361,1 

1,75 

1,30 

27,9 
37,7 

„ 

318,0 
320,0 

0,43    1,02 
0,42    0,91 

4,4 

4,7 

357 
385 

1,28 
1,78 

1,72 
.2,04 

1,73 
1,82 

2,56 
2,76 

Hag.-Rub. 

385 

27,1 

„ 

322,0 

0,40 

0,03 

5,4 

420 

2,31 

2,38 

1,72]  2,99 

1 

Meyer 

398,2 

1,81 

1,29 

39,4 

» 

324,0 

0,42 

0,76 

7,0 

450 

2,59 

2,44 

1,73^  3,07 

„ 
„ 

326,0 
328,0 

0,42 
0,45 

0,69 
0,61 

9,1 
12,7 

500 
550 

3,21 
3,78 

2,74 
3,22 

2,07 
2,32 

3,52 
3,79 

Hag.-Rub. 

420 

— 

— 

29,3 

,> 

329,0 

0,56 

0,52 

16,8 

600 

4,20 

3,45 

2,91 

4,16 

Shea 

431 

— 

0,93 

— 

»> 

332,0 

0,65 

0,40 

32,5 

650 

4,77 

3,75 

3,58 

4,51 

Pflüger 

431 

— 

1,55 

— 

j, 

336,0 

.0,82 

0,26 

54,6 

700 

5,52 

4,17 

4,13 

4,81 

Meyer 

441,3 

1,85 

1,18 

42,3 

„ 

346,0 

1,10 

0,22 

67,5 

Hag.-Rub. 

450 

— 

— 

33,1 

„ 

361,1 

1,45 

0,20 

77,4 

800 

6,21 

4,80 

5,19 

5,36 

Meyer 

467,8 

1,83 

1,10 

43,2 

,, 

395,0 

1,91 

0,16 

87,1 

1000 

8,0 

6,9 

6,90 

6,47 

Kundt 

blau 

— 

1,00 

— 

1200 

10,3 

8,6 

8,85 

7,35 

1 

Shea 

486 

— 

0,82 

— 

„ 

450 

2,39 

0,16  91.7 

1500 

12,4 

11,0 

11,3 

8,93 

Pflüger 

486 

1,04 

~~ 

Jamin 

486 

2,33 

0,25 

85,8 

2000 

— 

— 

15,4 

ii,i 

Hag.-Rub. 

500 

•""- 

^"^ 

47,0 

Minor 

500 

2,94 

0,17 

93,2 

2500 

— 

— 

16,9 

13,0 

Meyer 
Hag.-Rub. 

508 
550 

2,08 

0,91 

57,4 
74,0 

Jamin 

527 

2,66 

2,25 

88,7 

Minor 

550 

3,31 

0,18 

94,2 

Kundt 

weiß 

— 

0,58 

— 

Jamin 

589,3 

2,86 

0,27 

92,1 

Silber,  chemisch 

Meyer 
Shea 

589,3 
589,3 

2,83 

0,47 
0,66 

81,5 

Drude 
Minor 
Drude 

589,3 
589,3 
(630) 

3,67 
3,64 
3,96 

0,18 

/->  tQ 

95,3 

niedergeschlagen 

Pflüger 

589,3 

— 

0,38 

— 

0,IÖ  y3,vj        1 

0,20  95,3     1 

Beob. 

Ä 

k 

Hag.-Rub. 

600 

— 

84,4 

Hag.-Rub. 

650 

95,6 

Kundt 

rot 

— 

0,38 

— 

700 



__ 

96,1 

Wernicke 

431 

2,40 

Laue-Mts. 

(630) 

3,31 

0,31 

90,3 

486 
527 

2,71 
2,94 

Hag.-Rub. 

650 

88,9 

Reflexionsve 

rmögen  R   für   ultra- 

„ 
„ 

Meyer 

668 

3,21 

0,36 

88,3 

rote  Strahlen 

,  s.  Hagen  u.  Rubens, 

„ 

589 

3,26 

Shea 

670 

— 

0,29 



Tab. 

207,  S.  961. 

„ 

656 

3,57 

Pflüger 
Hag.-Rub. 

670 
700 

__^ 

0  20 



— 

92,3 

Silber,  elektrolytisch 

Reflexionsver 

mögen  R  für  ultrarote 

Beobachter 

Shea    1    Shea 

Kundt 

Shea 

Shea 

Strahlen, 

s.  Hagen  u.  Rubens, 

Wellenlänge  . 

^ 

431           486 

Weiß 

589 

656 

Tat 

).  207,  S.  961. 

Brechungsind 

ex  n 

0,27          0,20         0,27     1 

0,27          0,25 

Martens. 


207  b 


963 


Optische  Konstanten  von  Metallen. 


Beob. 


R 


Beob. 


R 


Beob. 


R 


Platin,  elektrolytisch 


Hag.-Rub. 
Meyer 

» 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 


Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 
Laue-Mts. 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 


251 

257.3 

274»9 

288 

298,1 

305 

325,5 

326 

357 
361,1 
385 
398,2 


1,65 
1,96 

2,14 

2,19 

2,43 
2,97 


1,17 
1,29 

1,28 

1,28 

1,38 
1,74 


420 

441,3 

450 

467,8 

500 

508 

550 

589,3 
600 

(630) 
650 
668 
700 


3,16 
3,29 
3,39 
3,54 
3,37 
3,66 


1,94 
2,09 

2,29 
2,63 
2,48 
2,91 


33,8% 

37,1 

43,1 

38,8 

47,6 

39,8 

48,9 

41,4 
43,4 
52,4 
45,4 
57,5 


51,8 
58,4 
54,7 
58,9 
58,4 
58,9 
61,1 
59,0 
64,2 
57,8 
66,5 

59,4 
69,0 


Reflexionsvermögen  -ß   für  ultra- 
rote Strahlen,  s.  Hagen  u.  Rubens, 

Tab.  207,  s.  961. 


Platin,  eingebrannt 


Shea 
Kundt 

Shea 
Kundt 

Shea 
Kundt 

Shea 


431 

— 

1,41 

blau 

— 

1,44 

486 

— 

1,63 

weiß 

— 

1,64 

589 

— 

1,76 

rot 

— 

1,76 

670 

— 

2,02 

Kupfer,  elektrolytisch 


Nickel,  elektrolytisch. 


Hag.-Rub. 
Meyer 

„ 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 


Meyer 

Hag.-Rub. 

Meyer 


Hag.-Rub. 
du  Bois-R. 

Meyer 

Kundt 
Hag.-Rub. 

Meyer 
du  Bois-R. 

Pflüger 
Hag.-Rub. 

Meyer 
Hag.-Rub. 

Kundt 
du  Bois-R. 

Pflüger 

Meyer 
Hag.-Rub. 
Laue-Mts. 

Kundt 
du  Bois-R. 
Hag.-Rub. 

Pflüger 

Meyer 
du  Bois-R. 
Hag.-Rub. 


251 

257,3 

274,9 

288 

298 

305 

325,5 

326 

338 
357 
361,1 
385 
398,2  i2,34 


1,24 
1,64 

1,82 

1,87 

1,87 


-  |37,8% 
0,87  '30,7 
1,12  37,6 

—  |42,7 
1,31  139,4 

44,2 
40,4 


1,32 

1,28 
1,37 


45,2 
46,5 
48,8 
41,2 
49,6 
50,6 


420 

431 
441 
blau 

450  . 
467,8 
486 

» 
500 

508 

550 

weiß 

589 


600 
(630) 
rot 
644 
650 
656 
668 
670 
700 


2,69 
2,88 

3,10 

3,42 
3,40 

3,80 


1,54 
1,46 

1,85 

1,44 
1,71 
1,67 

1,50 

2,01 
1,84 
1,87 
1,58 

1,56 
2,17 
1,93 

2,23 

1,74 
2,04 


56,6 

56,1 

59,4 
59,6 


60,8 
62,1 
62,6 


65,5 
64,9 

65,7 


66,6 
68,3 

68,8 


Reflexionsvermögen  R  für  ultra- 
rote Strahlen,  s.  Hagen  u.  Rubens, 
Tab.  207,  S.  961. 


Beobachter : 


Shea     Kundt     Shea    Kundt     Shea     Kundt!   Shea 


Nickel,  galv.  zerstäubt 


Meyer 


257,3  1,19 


274,9 
298,1 
325,5 
361,1 
398,2 


1,16 
1,12 
1,09 
1,09 


1,09  24,6% 


1,09 
1,09 
1,08 
1,08 


1,18  1,09 


441,3 
467,8 
508 

589*3  |i,97 
668     !2,i8 


1,23 
1,37 
1,54 


1,16 

1,17 
1,19 


23,5 
22,6 

21,5 
21,7 
24,2 


25,0 
28,8 

33,5 


1,30  43,3 
1,35  148,7 


Kupfer,  massiv 


Minor 

Hag.-Rub. 

A\inor 

„ 
Hag.-Rub. 

Minor 
Hag.-Rub. 

», 

Minor 

Hag.-Rub. 

„ 
Minor 


Hag.-Rub. 

„ 

Minor 

Hag.-Rub. 

Minor 


Hag.-Rub. 
Minor 

„ 
Drude 

Hag.-Rub. 
Drude 
Minor 

Hag.-Rub. 


231,3 

251 

257,3 

274,9 

288 

298,1 

305 

326 

346,7 

357 

385 

395,0 


420 

450 

„ 

500 

„ 
535 
550 

„ 
575 
589,3 

„ 
600 
(630) 
630 
650 
700 


1,46 

1,42 
1,38 

1,32 


M7 


1.39  29,0 

—  125,9 

1.40  J27,9 

1,37  127,2 

—  |24,3 
1,26  26,4 

25,3 
24,9 


1,19 


1,76  |i,i7 


31,5 
27,3 
28,6 
40,1 


2,15 


2,34 
2,28 
2,23 

2,43 
2,63 
2,62 

3,04 
3»oi 


1,13 


1,10 
1,00 
0,89 

0,65 
0,62 
0,64 

0,58 
0,56 


32,7 
50,5 
37.0 
43,7 
55,5 
56,2 

58,4 
47,7 
70,2 

74,1 
73,2 
71,8 
80,0 
80,5 


—  ;8o,o 

-  183,1 


Wellenlänge  Ä      . 
Brechungsindex   « 


431 
i'i3 


blau 
0,95 


486 

1,12 


weiß 
0,65 


589 
0,60 


rot 
W5 


656 
0,35 


Reflexionsvermögen  -R,  s.  Hagen  und  Rubens,  Tab.  207,  S.  961. 


Reflexionsvermögen  R  für  ultra- 
rote Strahlen,  s.  Hagen  u.  Rubens, 
Tab.  207,  S.  961. 

Martens.    61* 


964 


207  c 


Optische  Konstanten  von  Metallen. 

1 

Beob. 

Ä 

k 

n 

B 

k                n 

B 

k 

n               II 

- 

Wismut,  massiv*) 

Zink,  massiv 

Quecksilber 

Meyer 

257.3 

1,00 

0,99 

20,1% 

0,61 

0,55 

20,5% 

— 

— 

— 

» 

274.9 

1,14 

0,99 

24,8 

1,17 

0,46 

47,6 

— 

— 

— 

„ 

298,1 

1,33 

0.97 

31,2 

1,60 

0,47 

60,2 

— 

— 

— 

»> 

325,5 

1,49 

0,98 

36,0 

2,23 

0,60 

68,2 

2,26 

0,68 

65,7% 

» 

361,1 

1,79 

1,09 

42,5 

2,61 

0,72 

70,5 

2,72 

0,77 

70,6 

>f 

398,2 

2,09 

1,26 

46,7 

2,92 

0,85 

71,6 

3.17 

0,92 

73,1 

Quincke 

431 

2,41 

1,03 

58,5 

3,30 

0,67      80,5 

— 

—       1        ~ 

Meyer 

441.3 

2,26 

1,38 

48,9 

3,18 

0,93 

73.2 

3,42 

1,01 

74.2 

>» 

467,8 

2,42 

1,47 

50,8 

4.49 

1,05 

74,3 

3,68 

1,15 

74.7 

Quincke 

486 

2,72 

1,14 

62,0 

3,90 

0,91 

80,7 

— 

— 

—     J 

Jamin 

486 

— 

— 

— 

2,63 

1,30 

57,3 

— 

— 

-1 

Meyer 

508 

2,54 

1,55 

52,2 

4,10 

1,41 

75,1 

3,92 

1,31 

74,6  m 

Quincke 

527 

2,96 

1,21 

64,6 

4,28 

1,16 

79,8 

— 

— 

-1 

Jamin 

527 

— 

— 

— 

2,77 

1,49 

57,0 

— 

— 

1 

Meyer 

589,3 

2,80 

1,78 

54,3 

4,66 

1,93 

74,5 

4.41 

1,62 

75,3  f 

Quincke 

589,3 

3,31 

1,36 

67,0 

4,81 

1,72 

77,5 

— 

— 

—  f  - 

Jamin 

589,3 

— 

— 

2,90 

1,77 

55,9 

— 

— 

—  ',■ 

Drude 

589,3 

3,66 

1,90 

65,2 

5,48 

2,12 

78,6 

4,96 

1.73 

78,4    ■' 

» 

(630) 

3,93 

2,07 

66,9 

5,52 

2,36 

77,4 

5.20 

1,87 

78,9 

Quincke 

656 

3,88 

1,59 

70,8 

5.55 

2,46 

77.1 

— 

— 

— 

Meyer 

668 
exionsverr 

3,09 

1,96 

57,2 
Strahlen 

5,08 

2,62 

73.1 

4.70 

•    1,72 

76,7  j 

*)  Refl 

nögen  für  ultrarote 

s.  Hagen  u.  Rubens,  Tab.  207,  s.  961.                     'S 

Aluminium,  n 

aassiv 

Antimon,  massiv 

Zinn,  massiv    | 

Quincke 

431 

2,85 

0,78 

72,3 

3,13 

1,16 

66,0 

2,05 

0,96 

'«8 
52,3  J 

t> 

486 

3,15 

0,93 

72,8 

3,84 

1,47 

72,0 

2,77 

0,97 

66,5! 

» 

527 

3,39 

1,10 

72,4 

4,17 

1,87 

70,8 

2,92 

1,04 

67,8« 

» 

589 

3,66 

1,28 

72,5 

4.51 

2,43 

70,4 

3,47 

1,28 

70,3! 

Drude 

589 

5,23 

1,44 

82,7 

4,94 

3,04 

70,1 

5.25 

1,48 

82,5^ 

j> 

(630) 

5,44 

1,62 

82,4 

4.94 

3.17 

70,0 

5,48 

1,66 

82,2 

Quincke 

656 

3,92 

1,48 

72,6 

4.44 

3.08 

66,2 

3,93 

1,58 

71,4 

Zinn,  geschmolzen 

Drude 

589 

— 

- 

— 

— 

— 

— 

4,50       2,10      71,9 

Nickel,  ma 

ssiv 

Platin,  massiv 

Wismut, 

Quincke 

431 

2,49 

1,40 

53,3 

2,83 

1.47 

58.3 

eiektrolytisch 

» 

486 

2,90 

1,54 

58,6 

3,24 

1,63 

62,7 

1       -^ 

y> 

527 

3," 

1,63 

64,5 

3,47 

1.71 

64,7 

Beob. 

Ä 

n 

V.  Wartenberg 
Quincke 

579 
589 

3,39 

1,74 

63,4 

4,4 

3,78 

2,03 
1,82 

71,3 
67,4 

Drude 

589 

3,32 

1,79 

62,0 

4,26 

2,06 

70,1 

Kundt 

blau 

2,lä 

» 

(630) 

3;55 

1,89 

63.7 

4,45 

2,16 

71,2 

„ 

weiß 

2,2$ 

Laue-Maitens 

(630) 

3,95 

1,99 

67,6 

4,48 

2,93 

67,0 

„ 

rot 

2,61 

Quincke 

656 

3,83 

1,93 

66,8 

4,22 

2,16 

69,1 

1 

JU i 

1 

Martens. 


207  d 


965 


Optische  Konstanten  von  Metallen. 


R 


n     1    R 


R 


n  R 


n  R 


1,78 
2,18 


KNa*) 

0,148  86,9% 
0,123  91,9 


Natrium**) 


Bleif) 


Cadmiumt) 


Magnesium  t) 


2,61 1 0,0045:99,8% 


3,48  i   2,01     :62,i% 
3,43  i   1,97    162,2 


5,01      1,13  '84,7% 
5,31  i   1,31    84,5 


4,42 !  0,37  92,9% 
4,60 !  0,40  93,5 


Iridium  t) 

4,87  2,13   74,6 

5fi5     2,40     74,1 


Rhodium  t) 

4,67   1,54  78,3 
5,31   1,81   79,7 


Chrom  t) 

4,85  2,97   69,7 


Mangan  t) 

3,89  2,49  163,5 


Niobt) 

2,11        1,80    41,3 


Palladium  t) 

3,41 1  1,62   65,0 


Tantalt) 


2,31   2,05   43, 


Vanadium  t) 

3,51   3,03   57,5 


Wolfram  t) 

2,71 1  2,76  148,6 


*)  Flüssige  Legie- 

rung:23gNa+40gK 

**)  Geschmolzen. 

t)  MassivesMetall. 


Beobachter 


R 


Beobachter 


R 


Stahl,  massiv 


226,5 

231,3 

251 

257,3 

288 

298,1 

305 

325,5 

326 

357 
361,1 

385 


400 
420 
431 
450 
,f 
486 

,, 
500 

„ 
527 


1,64 
1,68 

1,87 

2,00 

2,09 

2,47 


i,30j  34,8% 
1,32  j  35,7 

—  i  32,9 
1,38  39,6 

35,0 
42,6 
37,2 
44,8 
40,3 
45,0 
1,52!  51,2 

-  147,8 


1,40 


1,37 


1,73 
2,43 

2,93 

3,05 
2,75 
3,15: 

3,16 
2,89| 

3,30 


1,68  53,9 

—  51,9 
1,70;  48,6 

—  54,4 
1,89  55,4 
t,88  57,3 

1,78  53,4 
2,09  56,9 

—  54,8 
2,06  57,5 
1,96  54,3 

—  ,54,9 
2,31  57,7 


Reflexionsvermögen  für  ultravio- 
lette, sichtbare,  ultrarote  Strahlen 
s.  Hagen  u.  Rubens,  Tab.  207,  S.  961. 


Jamin 
Quincke 
Minor 
Drude~" 

Hag.-Rub. 

Laue-Mts. 
Drude 
Minor 

Hag.-Rub. 
Quincke 

Hag.-Rub. 


589,3 

3,37 

2,27j 

„ 

3,01 

2,13j 

», 

3,43 

2,49 

,, 

3,40 

2,41 

600 

— 



(630) 

2,88 

1,98 

(630) 

3,46 

2,62 

630 

3,54 

2,65 

650 

— 



656 

3,20 

2,33 

700 

— 

— 

58,9 

54,9 
58,4 
58,5 
55,4 
53,8 
58,5 
59,0 
56,4 
56,3 
57,6 


Eisen,  massiv 

Drude       1  589    1  3,20  2,36'  56,i%| 


Eisen,  galv.  zerstäubt 


o,88i  1,01   16,2 


Meyer 


Kobalt,  massiv 


Minor 


Quincke 

Minor 
Quincke 

Minor 
Quincke 

Minor 
Quincke 

Minor 
Quincke 


231,3 
257,3 
274,9 
298,1 

346,7 
395,0 


431 
450 
486 
500 
527 
550 
589 
„ 
656 


i,43|  1,10 
i,8ij  1,25! 
2,14!  i,4r 
2,33|  1,50 
2,47|  i,54i 
2,91  1,63t 


31,8 
39,7 
45,7 
48,7 
51,1 
57,7 


257,3 
274,9 
298,1 

325,5 
361,1 
39852 


441,3 
467,8 
508 

589,3 
668 


0,80,  0,95,  14,4 
0,83  i  0,92  I  16,0 
0,91  I  0,99  17,4 

1,10  1,04!  22,4 
1,29.  1,17!  26,7 


1,37  1,28  27,7 


1,45;  1,34 
1,50:  1,38 
i,63i  ^'51 


29,2 
30,2 
32,6 


1,84  1,70'  36,2 


Elektrolytisches     Sq 


Beobachter 


2,94:  1,30 
3,42!  1,79 
2,92  1,61 


3,71 
3,15 
3,90 
3,37 
4,04 

3,55 


1,93 
1,66 
2,05 

1,95 
2,12 
2,00 


54,8 
63,3 
58,1 
65,5 
61,0 
66,6 
61,2 
67,5 
63,1 


du  Bois-R. 

Kundt 
du  Bois-R. 

Kundt 
du  Bois-R. 

>, 

Kundt 

Pflüger 

du  Bois-R. 


431 
blau 
486 
weiß 
589 
644 
rot 
rot 
670 


2,05 
1,52 
2,43 
1,73 
2,72 

3,06 
1,81 
3,66 
3,12 


es 

ja 
o 


2,39 

2,76 
3,10 


3,22 


Martens. 


966 


207 


Definitionen  u.  Literatur  über  die  optischen  Konstanten  von  Metallen. 


Definitionen. 

Zur  Kennzeichnung  des  optischen  Verhaltens  von  Metallen  sind  in  vorstehender  Tabelle 
die  folgenden  Konstanten  angegeben.  Es  sei  Ä  die  im  Vacuum  gemessene  Wellenlänge  einer 
senkrecht  einfallenden  Strahlung. 

Der  Brechungsindex  n  ist  dann  definiert  durch  die  Festsetzung,  daß  im  Innern  des 
Metalls  zwei  benachbarte  Ebenen  gleicher  Phase  den  Abstand  Äln  haben. 

Der  Absorptionsindex  k  ist  definiert  durch  das  Verhältnis  J1/J2  =  «  der  Strahlung 

t/i  durch  eine  zur  Grenzfläche  parallele  Ebene  i  zu  der  Strahlung  Jj  durch  eine  im  Abstand  d 
von  I  gelegene  Ebene  II. 

Das  Reflexionsvermögen  B,  ist  das  Verhältnis  der  Intensität  der  reflektierten  Strahlung 

zu   der    Intensität   der  einfallenden    Strahlung.      Liegen  einfallende   und  reflektierte   Strahlung 

in    einem    Medium,    dessen    Absorptionsindex    K,    dessen    Brechungsindex    N    ist,    so    ist 

(k  —  KY  +  {n  —  Nf^^^,.  ..  .,,..,...„  P  +  (n  — 1)2 

Das  Reflexionsvermogen  m   Luft  ist  emfach  R  = 


R 


{k +:K)*  +  {n  +  N)^' '— 0 —^    ■-' "-••   -  ^2  ^  („  ^  j)2 

da  hier  K=o,  N=i  ist.     Nur  in  zwei  besonders  gekennzeichneten  Fällen  ist  das  Reflexions- 
vermögen in  Glas  angegeben;  sonst  ist  -ß  stets  das  Reflexionsvermögen   in  Luft. 

Literatur. 


1.  Direkte  Bestimmung  des  Reflexions- 
vermögens   B    für    senkrechten     Ein- 

falP): 
Joha  Conroy,  Proc.  Roy.  Soc.  35,  26;  1883. 
E.  Hagen  u.  H.  Rubens,  Ann.  d.  Phys.  (4)  352; 

1900;  8,  i;  1902;  11,  873 j  1903. 
S.  P.  Langley,  Phil.  Mag.  (5)  27,  10;  1889. 

E.  F.  Nichols,  Wied.  Ann.  60,  401;  1897. 

P.  G.  Nutting,  The  Phys.  Rev.  13,  193;  1901. 

F.  Paschen,  Ann.  d.  Phys.  (4)  4,  304;  1901. 
De  la  Provostaye  u.  P.  Desains,   Ann.  chim. 

phys.  (3)  30,  276;  1850. 
Lord  Rayleigh.  Proc.  Roy.  Soc.  41,  274;  1886. 
H.  Rubens,  Wied.  Ann.  37,  249;  1889. 
A.  Trowbridge,  Wied.  Ann.  65,  595;  1898. 

2.  Direkte  Bestimmung  des  Emissions- 

vermögens 1—B: 
E.  Hagen  u.  H.  Rubens,   Berl.  Ber.  1903,  410 
bis  419. 

3.  Direkte    Bestimmung   des   Absorp- 

tionsindex k: 
E.  Hagen  u.  H.  Rubens,  Verh,  deutsch.   Phys. 

Ges.  4,  55;  1902. 
Rathenau,  Diss.  Berlin  1889. 
W.  Wernicke,  Pogg.  Ann.  Ergbd.  8,  65;  1876. 
W.  Wien,  Wied.  Ann.  35,  48;  1888. 

4.    Prismatische    Bestimmung    des 

Brechungsindex  n-. 

H.  du  Bois  u.  H.  Rubens,  Berl.  Ber.  1890,  966; 

Wied.  Ann.  41,  507;  1890. 
A.  Kundt,  Wied.  Ann.  34,  477;  36,  824;  1889. 
A.  Pflüger,  Wied.  Ann.  58,  493;  1896. 
D.  Shea,  Wied.  Ann.  47,  177;  1892. 

')  Zusammenstellung  von  Rubens. 


5.  Bestimmung  des  Haupteinf  all  winkeis 

~y>  und  des  Hauptazimuths  Ip: 
Beer,  Pogg.  Ann.  92,  417;   1854  (Berechnung 

der  Beobachtungen  von  Jamin). 
P.  Drude  (i),  Wied.  Ann.  39,  481-554;  1890. 
„        {2),  Wied.  Ann.  64,  159 — 162;   1898 
(Na  und  KNa). 
Houghton,  Phil.  Transact.   153  (I),   122;   1863 
(Beob.  für  rotes  Licht,  berechnet  von  Voigt). 
Jamin,  Ann.  chim.  phys.   (3),  22,  311;  1848; 
Pogg.  Ann.  74,  532/33;  1874  (berechnet  von 
Beer,  Voigt,  Martens). 

F.  F.  Martens,  Originalmitteilung. 
(Berechnung  der  Beobachtungen  von  Jamin 
u.  Quincke). 

W.  Meyer,  Diss.  Gott.  1910;   Ann.  d.  Phys.  (4) 

31,  1017;  1910. 
R.  S.  Minor,  Diss.   Göttingen  1903;    Ann.  d, 

Phys.  (4)  10,  581;  1903. 

G.  Quincke,  Pogg.  Ann.  Jblbd.  336;  1874  (be- 
rechnet von  Voigt,  Martens). 

W.  Voigt,  Wied.  Ann.  23,  142;  1884  (Berech- 
nung der  Beobacht.  von  Jamin,  Haughton, 
Quincke). 

H.  V.  Wartenberg,  Verh.  deutsch.  Physik.  Ges. 
12,  105;  1910. 

6.  Bestimmung  des  Polarisationsgrades 

seitlich  emittierter  Strahlung. 
M    Laue   u.   F.   F.  Martens,    Verh.   deutsch. 
Physik.  Ges.  9,  522;  1907.    Phys.  ZS.  8,  853; 
1907.    (s.  dort  die  andere  Literatur). 

7.  Bestimmung  des  Polarisationsgrades 

für  verschiedene  Einfallwinkel: 
M.  Laue,  F.  F.  Martens  u.  E.  Schmidt,  Original- 
mitteilung; teilweise   auch  bei  E.  Schmidt, 
Diss.  Rostock  1912. 

Martens. 


208 


967 


Beobachter 


Optische  Konstanten  absorbierender,  nichtleitender  Substanzen. 

Literatur  auf  folgender  Seite. 

Cyanin. 


R 


Selen,  glasig;  Se. 


Meyer 

257.3 

1,26 

1.73 

23.3% 

„ 

274.9 

1.34 

1,82 

25,3 

)) 

298,1 

1.57 

2,46 

31.8 

j> 

325,5 

1,50 

2,75 

32,5 

» 

361.1 

1.37 

2,65 

30,3 

Meyer 

398,1 

1,23 

2,88 

30,5 

Wood 

400 

2,31 

2,94 

43,6 

)i 

415 

2,18 

2,97 

42,1 

»> 

425 

2,01 

2,98 

40,0 

Quincke 

431 

1,22 

2,46 

26,9 

Meyer 

441.3 

1,05 

2,93 

29,2 

Wood 

442 

1,81 

3,02 

37,9 

)» 

466 

1,75 

3,07 

37,4 

Meyer 

467,8 

0,94 

2,94 

28,4 

Quincke 

486 

1,13 

2,67 

27,2 

Wood 

490 

1,49 

3,12 

35,0 

» 

500 

— 

3,13 

— 

Meyer 

508 

0,82 

2,92 

27,2 

Wood 

515 

1,12 

3,13 

31.6 

Quincke 

527 

1,06 

2,73 

27,3 

Wood 

550 

0,77 

3,03 

27,9 

Sirks 

569 

3,06 

— 

Meyer 

589.3 

0,79 

2,85 

25,1 

Wood 

» 

0,45 

2,93 

25,1 

Quincke 

» 

1,02 

2,78 

27,5 

Sirks 

» 

2,98 

— 

Schmidt 

(630) 

0,40 

2,87 

24,2 

Wood 

640 

0,24 

2.77 

22,4 

Quincke 

656 

Oi77 

2,86 

26,1 

Sirks 

>, 

2,787 

— 

Meyer 

668 

0,45 

2,79 

23.4 

Martens 

687 

2,689 

— 

Sirks 

j. 

■ — 

2,730 

— 

Wood 

710 

0,121 

2,65 

20,5 

Becqu. 

718 

— 

2,655 

— 

Sirks 

» 

— 

2,692 

— 

Martens 

>j 

— 

2,650 

— 

Wood 

760 

0,061 

2,60 

19,8 

Sirks 

»> 

— 

2,654 

— 

Martens 

» 

— 

2,616 

— 

» 

768 

— 

2,613 

— 

» 

822 

— 

2,574 

— 

J( 

)d. 

Jod  in  Amyl- 

alkohol gelöst, 

Martens 

rot 

— 

2,0 

— 

Jod,  kryst., 

Sirks 

rot 

— 

2—4,4 

— 

Jod,  flüssig, 

Coblentz 

rot 



2,0 

— 

Beobachter 


R 


Kryst.  Jod  (Fortsetzung.) 

Meier  325,5     0,84    :  1,70    j  15,0% 

361,1     1,33      2,04    ;  26,0 


398.2  1,48  2,36 

441.3  1,53  i  2,81 
467,8:  1,44  i  3,08 
508,0  1,22  I  3,31 
589,3!  0,57  I  3,34 


30,0 
33,3 
34.2 
34,0 
30,3 


Drude 


Bleiglanz  PbS 

1 589,3     —     4.30 


Antimonglanz  SbjSa 

Drude      I  589,3      -    ;{^;t7  j    ~" 


I.  Nitroso-Dimethyl-Anilin. 
II.  Toluin. 

Indices  prismatisch  bestimmt  von  Wood. 


497  .«(" 
500 
506 
508 

513 
516 

525 
536 
546 
557 
569 
577 
584 
602 
611 
620 
626 
636 
647 
659 
669 
696 


2,140 
2,114 
2,074 
2,025 
2,020 
1,985 
1,945 
1,909 
1,879 
1,857 
1.834 
1,826 

1,815 
1,796 

1,783 
1,778 
1,769 
1,764 
1,756 
1,750 
1.743 
1,723 


7^3  f*f* 
730 
749 
763 


1,718 

1,713 
1,709 

1,697 


'U 


226,6 
228,8 

231,4 
232,2 

233,0 
237,2 
247,0 

252,7 
257,0 
268,1 
275,0 
298,0 
325,0 
340,0 
365,9 


1,885 
1,850 
1,821 
1,808 
1,807 
1,767 
1,709 
1,679 
1,649 
1,640 
1,628 
1,595 
1,570 

1,554 
1,542 


399,5 
479,9 


1,526 
1,507 


Diamantgrün.     Brechungsindices  n. 


431 

475 
486 

517 


Walter      Pflüger  2 


1,46 
1,54 
1,44 
1,24 


1,48 
1,70 
I  60 
1,41 


527 
553 
589 


Walter      Pflüger  2 


1,14 
1,03 
1,27 


1,31 
1,09 
1,27 


656 
718 
760 


Walter      Pflüger  2 


2,15 
2,41 
2,09 


2,01 
2,42 


Beobachter  Pflüger  i,  3, 4, 

Wood   1 ,   2 ,    Coblentz , 

Nutting. 


Beob. 


P-  3 
P.  3 
P.  3 
W.  I 


P.  3 

W.  I 
W.  I 
P.  I 

P-  3 

W.  I 


W. 
P. 

w. 

w. 

p. 

w. 

w. 

w. 

p. 

w. 

p. 

p. 

p. 

p. 

p. 

p. 

p. 


I 
I 

I 
I 

I,  3 

I 
I 
I 

3 

I 

3 

I,  3 
3 

4 

3,  4 

4 

I,  3 
P.  3,  4 
P.  4 
P.  3 
W.  I 

P-  3 
W.  I 
W.  I 

P-  I,  3 
W.  I 
P.3.W.1 
P.  I 

W.  I 
W.  I 
W.  I 


288 
350 
378 

395 


406 
410 
421 
434 
438 
440 
455 
461 
467 
484 
486 
493 
497 
504 
505 
508 
520 
435 
540 
556 
565 
570 
589 
620 

635 
645 
648 
656 
660 
668 
671 
685 
700 
703 
723 
745 
765 


,71 
,70 
,69 
,58 


,69 

,57 
,55 
,61 

,59 
,52 
.47 
,49 
,42 
,35 
,42 
.29 
,25 
,17 
.28 

,12 
,19 
,20 

,25 
,31 
,40 
,46 

,71 

.94 

2,10 

2,23 

2,35 
2,19 
2,25 
2,19 
2,11 
2,12 
2,06 
1,98 
2,02 
1,97 
1,93 


Lischner      k 


486 
527 
589 


B 


0,038  1,41  j  — 
0,21  1,31  — 
0,59      1,73:  — 


Malachitgrün, 

Ä    Pflüger  I    n 

1,28 

1,38 

1,45 

1,16 

1,33 
2,50 
2,49 


410 

434 
486 

535 
589 
671 

703 


Martens. 


968 


208a 


optische  Konstanten  absorbierender,   nichtleitender  Substanzen. 


420 

430 
440 

450 
460 
470 
480 
490 
500 

510 
520 

530 
540 
550 
560 

570 
580 

590 
600 
610 
620 
630 
640 
650 
660 
670 
680 
690 


Fluorescein- 
Natrium,  fest, 

nach  Rohn 


0,18 

0,30 

0.43 

0,54 
0,70 

0,74 
0,73 
0.75 
0,80 
0,80 
0,60 

0,31 
0,14 


1,81 
1,72 
1,63 

1,55 
1,61 

1,75 
1,88 

1,94 
2,09 

2,33 
2,63 

2,79 
2,71 


R 


8,6% 
8,1 

8,4 
8,8 

11,9 
13,9 
14,8 

15,7 
17,0 
20,4 
22,2 
22,8 
21,4 


Briilantgrün, 

fest, 
nach  Rohn 


k 

n 

0,30 

1,47 

0,27 

1,58 

0,23 

i,b7 

0,16 

1,67 

0,09 

1,63 

0,06 

1,54 

— 

1,50 

0,15 

1,37 

0,22 

1,32 

0,33 

1,19 

0,47 

1,17 

0,63 

1,21 

0,77 

1,27 

0,89 

1,38 

0,90 

1,49 

0,89 

1,61 

0,88 

1,74 

0,87 

1,82 

0,90 

1,96 

0,80 

2,10 

0,65 

2,22 

0,50 

2,31 

0,39 

2,34 

0,20 

2,22 

B 


5,0% 
6,1 

6,9 
6,6 

5,8 
4,6 
3,9 


2,9 
2,7 
2,9 

5,2 

8,1 
11,0 
14,4 
15,1 
15,5 
16,2 

17,3 
18,2 
18,8 
19,0 
18,7 

17,5 
14,6 


Dimethyl- 
,.  Rhodamin- 
Äthylester,fest 

nach  Rohn 


0,29 
0,35 
0,38 
0,44 
0,56 
0,67 
0,82 

0,93 
1,00 

1,05 
1,12 

1,13 
1,12 
1,01 
0,83 
0,36 
0,08 


1,56 
1,50 
1,37 
1,21 

1,15 
1,17 
1,27 
1,42 
1,58 
1,71 
1,86 

1,99 
2,13 
2,29 

2,58 
2,81 
2,78 


R 


6,1% 

5,9 
.  5,1 

4,9 

6,9 

9,3 
12,7 

15,9 
17,5 
19,5 
21,0 

22,4 
22,8 
23,0 
23,7 
23,2 
22,3 


Para-Fuchsin, 

rein,  fest, 
nach  Rohn 


R 


0,24 
0,46 
0,71 
0,94 
1,03 
1,03 
0,97 
0,88 
0,81 

0,73 
0,66 
0,60 

0,54 
0,48 

0,44 
0,36 
0,29 
0,16 
0,08 


1,30 
1,04 

0,97 
1,00 
1,10 

1,27 

1,47 
1,67 
1,88 
2,06 
2,23 
2,38 
2,52 
2,70 
2,85 
3,07 
3,12 
3,06 
2,9 


2,7% 
5,2 

",7 
18,3 
22,7 
25,7 
27,5 
28,6 
29,1 
29,2 
29,2 
29,3 
29,4 
29,7 
30,2 
30,8 
30,0 
26,6 
24 


Magdalarot, 

Pflüger  I 


410 

434 
486 

535 
589 
671 

703 


1,76 
1,72 

1,54 
1,56 
1,90 
2,06 
2,06 


Briilantgrün 


Lischner 


486  fifi 

527 
589 


0,065 
0,127 
1,00 


R 


1,48 
1,14 
1,15 


Hoffmanns  Violett 


Pflüger  3  {3g 

434 
486 

535 
589 
671 

703 


Pflüger  I 


1,58 
1,47 
1,32 
0,86 
1,27 
2,20 

2,53 
2,57 


Fuchsin. 

Beobachter:  Sirks,  Wer- 
nicke  3,  Pflüger  i  u.  3 

(Prismenmethode), 

Wiedemann  u.  Merkel 

in  Voigt,  Walter  (aus 

den  Konstanten  der 

Reflexion),  Paolo  Rossi, 

Coblentz,  Cartmel 
( Interferentialrefraktor). 


Beob. 


P.3 
P-3 

Wa. 

P.3 
P.  I 
P.  I 

P.3 
Wa. 
Wa. 
P.  I 
Wa. 
P.  I 
P.  I 
Wa. 
Wa. 
P.  I 
P.  I 
Wa. 
Wa. 
Wa. 
P.  I 
Wa. 
P.  I 
Wa. 
Wa. 


V? 


P.u.Wa 


344  !  1,60 


360 
397 
399 
405 
410 

413 
425 
431 
434 


1,52 
1,32 
1,24 
1,38 
1,17 
1,15 
1,00 

0,95 
1,05 


458  0,847 
461  0,83 
486  1,05 
486  !  1,074 
527  (  1,912 
535  '  1,95 
589  \  2,64 
589  2,684 
634  2,412 
656  i  2,310 

671 !  2,34 
687 1 2,161 
703  i  2,30 
719 . 2,086 
760  2,019 


i,ii 
1,00 

0,83 
0,82 
1,05 

1,85 
1,98 
2,70 

2,48 

2,35 
2,27 
2,22 

2,12 
2,06 


Lischner 

k 

n 

486    ,MjM 

527 
589 

0,80 

1,43 
1,21 

1,06 

1,79 
2,64 

R 


Literatur 


H.  Becquerel,  Ann.  chim.  phys.  (5),  12,  35;  1877. 

C.  r.  84,  213,  1877. 
Coblentz,   Phys.  Rev.  16,  36,  72,  119;  1903.   17, 

51,  1903.  19,  94;  1904. 
Drude,  Wied.  Ann.  3*,  489;  1888.   36,  532;  1889. 
Edmunds,  Phys.  Rev.  18,  193;  1904. 
Jamin,  Ann.  chim.  phys.  (3)  29,  303;  1850.    Pogg. 

Ann.  Ergbd.  3,  267;  1853. 
Lischner,  Diss.  Greifswald,  1903. 
Martens,  Verh.  deutsch.  Physik.  Ges.  4,  138;  166; 

1902.     Außerdem  Originalmitteilung. 

W.  Meier,    Diss.   Gott.  1910.     Ann.  d.  Phys.   (4) 

31,  1017;  1910. 
Merckel,  Wied.  Ann.  19,  5;  1883. 
E.  C.  Müller,    Diss.  Göttingen  1903,    N.  Jahrb.  f. 

Min.  Beilg.  Bd.  17,  187;  1903. 
Nutting,  Phys.  Rev.  16,  129;  1903. 
Pflüger,  i)  Wied.  Ann.  56,  424;  1895.  2)  68,  670; 


1896.  3)  65,  172;  1898.  4)  65,  224;  1898.  5)  Ann. 

d.  Phys.  (4)  8,  230;  1902. 
Quincke,  Pogg.  Ann.  Jubelbd.  1874,  336  (berechnet 

von  Martens). 
Rohn,  Diss.  Straßburg,  191 1. 
E.  Schmidt,  Diss.  Rostock,  1912. 
Voigt,  Wied.  Ann.  28,  572;  1884  (Berechnung  der 

Beobachtungen  von  Merckel  und  Wiedemann). 
Walter,   i)    Wied..  Ann.  42,   510;    1891.    2)  Die 

Oberflächenfarben.     Braunschweig  1895;  50- 
Wemicke,  i)   Pogg.  Ann.  139,  132;  1870.   2)142, 

560;  1871.    3)  155,  87;  1875. 
Wiedemann,  Pogg.  Ann.  151, 23, 1874  (ber.  v.  Voigt). 
Wood,   Gyanin:    i)  Phil.  Mag.  (5)  46,   384;    1898, 

2)  (6)  1,  36—45,  624-627;  1901.  Selen:  3)  (6)  3, 

607  —  622;  1902.    Na-Dampf:  4)  Proc.  Roy.  Soc. 

London  69,  157— 171 ;  1901/2.  5)  Phil.  Mag.  (6)  3, 

128—144,  359-365;  1902.  6)  8,  293—324;  1904. 

7)  Phys.  ZS.  3,  230—233;  1902. 

Martens> 


209 9^^ 

optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle. 

Lit.  Tab.  211,  S.  977- 
Flußspat  (Calciumfluorid)  CaFg. 

Die  Indices  Martens  i  scheinen  im  äußersten  Ultraviolett  zu  groß  zu  sein.  Um  etwa  denselben  Be- 
trag wären  dann  alle  Indices  Handke  im  Gebiete  der  Schumannstrahlen  zu  groß,  da  Handke  die  von  Martens  i 
für  185  angegebenen  Werte  benutzt  hat. 

Die  von  Paschen  i,  Paschen  2  und  Langley  (20")  angegebenen  Werte  sind  bei  Temperaturen  bestimmt, 
die  18°  so  nahe  liegen,  daß  Verf.  glaubte,  eine  Korrektion  auf  18"  unter  der  Annahme  gleicher  Temperatur- 
koeffizienten im  Ultrarot  und  im  sichtbaren  Gebiet  vornehmen  zu  dürfen.  Paschen  4  hat  eine  solche  Um- 
rechnung für  Steinsalz  und  Sylvin  vorgenommen. 

Nach  Handke  ist  Flußspat  bis  131  /*/*  gut  durchlässig.  Nach  Rubens  und  Trowbridge  beträgt  die 
Absorption  100  (Ji— J2)/J2  einer  1  cm  dicken  Schicht 

für  .^  =     8  9  10  II  12 1* 

15.6        45.7        83.6         99,0       100%. 
J:  ist  die  Intensität  der  auffallenden,  Jj  die  Intensität  der  durchgelassenen  Strahlung. 

Rabeos  u.  Ascbkinass  beobachteten  Reflexionsmaxima  bei  24,0  und  31,61*,  wobei  die  auffallende 
Strahlung,  dem  Auerstrumpf  entspringend,  mit  größerer  Wellenlänge  schnell  abnimmt. 

Nach  Rubens  läßt  eine  Flußspatplatte  von  5,6  mm  Dicke  bei  51,2  /*  4%,  bei  61,1  /♦  6%  der  auf- 
fallenden Strahlung  durch. 

Aus  dem  Reflexionsvermögen  berechnen  Rubens  u.  Ascbkinass  bei  51,2  m  n  —  3,47;  bei  61,1  «  n  =  2,66. 

Nach  Rubens  u.  von  Baeyer  nimmt  die  Durchlässigkeit  von  et%va  100  bis  300  fi  beständig  zu. 


et  der  Schumann- 
len.  Beob.  Handke 
-  V.  u.  S.  G.  nach 
Martens 


Ultraviolett 


Ultraviolett 
Sichtbares  Gebiet 


Ultrarot 

JL Paschen 

» Langley 


,'ac.  i8* 


Beob. 


y? in  Luft  niS"  in  Luft 


Beob. 


/^  in  Luft  n 


8«  in  Luft 


i(«)  in  Luft  n  18" in  Luft 


,6921 
,6877 
,6844 
,6806 
,6716 
,6647 
,6565 
,6537 
,6496 

»6443 
,6305 

.6257 
,6203 
,6129 
,6089 

,6053 
,6003 

Ö953 
,5896 
,5830 
Ö751 
,5684 
,5615 
,5547 
,5524 
,5509 
,5499 
,5438 
,5385 
,5289 
,5227 
.5152 


ö'"7 
,5098 
,5020 
,4969 
,4924 
.4895 
,4875 
,4821 

.4707 
,4653 
,4602 

,4530 
.4482 


4427 
4375 
4342 
4313 


Mart.  I 
Gifford 
Sarasin 
Mart.  I 

Gifford 
Sarasin 
Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Mart.  I 

Sarasin 

Gifford 

Simon 

Mart.  I 

Sarasin 

Simon 

Gifford 

Mart.  I 

Sarasin 

Simon 

Gifford 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Simon 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Simon 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Mart.  I 

Gifford 

Mart.  I 

Gifford 
Sarasin 
.Mart.  I 


Gifford 
Sarasin 


AI  185 

AI  185/6 
AI  186 
AI  193 


Au  197 
AI  199 


Au  200 
Zn  202 


Au  204 
Zn  206 


Au  208' 
Zn  209 


Au  211 
Cd  214 


Cd  219 

>> 

»> 

Cd  224 

,j 
Cd  226 

» 
Cd  231 


Au  242 
Ag  244 
Au  250 
Cd  257 


AI  263 
Au  267 
Cd  274 


1,51024 
1,50989 

1,50940 

1,50930 

1,50150 

1,50123 

1,50205  ? 

1,49755 

1,49643 

1,49613 

1,49629 

1,49547 
1,49326 
1,49318 
1,49332 
1,49190 
1,49041 
1,49031 
1,49026 
1,48907 
1,48766 
1,48735 
1,48757 
1,48705 
1,48480 

1,48457 
1,48462 
1,48444 
1,48167 
1,48145 
1,48150 

1,47879 
1,47911 

1,47754 
1,47762 

1,47533 
1,47516 

1,47517 
1,47025 
1,46965 
1,46732 
1,46490 

1,46477 
1,46476 
1,46302 
1,46175 
1,45976 
1,45966 
1,45958 


Mart.  I 

Gifford 
Mart  I 

„ 
Sarasin 
Simon 
Gifford 
Sarasin 
Mart.  I 
Simon 
Sarasin 
Simon 
Mart.  I 
Gifford 
Sarasin 


AI  281 
Au  291 
Sn  303 
AI  308 
Au  312 
Cd  325 

Zn  330 
Cd  340 


Cd  346 

AI "358 
Cd  361 


,45806 
,45586 
,45338 

,45257 
,45187 

,44987 
,44988 
,44907 
,44775 
,44774 
,44785 
,44697 
,44708 
,44560 
,44534 
,44535 


Mart.  I 
Gifford 
Mart.  I 

Gifford 
Mart.  I 


Gifford 
Stefan 
Carvallo 
Paschen  3 
MarL  i 
„      2 
Gifford 
Mart.  1 


Gifford 
Mart.  I 
Gifford 
Carvallo 
Stefan 
Paschen  3 
Mart.  I 
„      I 
„     2 
„      I 
Carvallo 
Gifford 
Mart.  I 

Gifford 


AI  394 
AI  396 
H    410  I 

H    434  i 

I 
„ 

Cd  441 

Cd  467 

H    486 


Cd  508 

Fe  527  ; 

Cd  533  I 

Hg"546 
Pb  560 
Na  589 


Au  627 
Cd  643 

H  "656 


Li   670 
K  768 

Rb"795 


,44231 
,44219 
,44112 
,43960 
,43963 
,43920 

,43787 
,43706 

,43707 
,43712 
,43704 
,43705 
,43619 
,43620 

,43557 
,43535 
A3557 
,43497 
,43457 
,43385 
,43385 
,43385 
,43393 
,43385 
,43302 
,43271 
,43274 
,43251 
,43251 
,43252 
,43226 

,43093 
,43095 
,43064 


0,76040 

0,8840 

1,1786 

„ 
1,3756 

1,4733 
1,5715 
1,7680 

1,9153 
1,9644 

2,0626 

„ 
2,1608 

2,3573 

2,5537 

2,6519 

2,9466 

„ 
3,2413 

99 

3,4090 

3,5359 
3,8306 
4,1252 
4,7146 
5,3036 
5,8932 
6,4825 
7,0718 
7,6612 
8,2505 
8,8398 
9,4291 


,43104 
,42980 

,42983 
,42786 
,42791 
,42689 
,42691 
,42640 
,42644 
,42596 

,42597 
,42506 
,42504 
,42436 
,42433 
,42411 
,42409 
,42358 
,42358 
,42306 
,42307 
,42198 
,42210 
,42088 
,42082 

,42015 
,42020 
,41825 
,41824 
,41610 
,41612 

,41485 
,41377 
,41119 
,40854 

,40237 
,39528 

,38717 
,37817 
,36802 
,35680 

,34444 
,33079 
,31612 


970 


209 


Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle. 


Steinsalz  (Natriumchlorid)  NaCl. 


Ultrarot 


Ultraviolett 


Sichtbares  Gebiet. 


Beobachter 


Martens  2 

bei  18° 

beob. 


Borel 

auf  180 

red. 


Joubin 


Beobachter 


niS» 


Paschen 


Langley 

» 
Paschen 
Langley 

» 
Paschen 
Langley 

)t 
Paschen 
Langley 

» 
Paschen 


Langley 
Paschen 

» 
Langley 

>> 
Paschen 
Rubens 
Paschen 
Rubens 

» 
Paschen 

» 
Rubens 

j> 
Paschen 
Rub.-Tr. 
Paschen 

» 
Rub.-Tr. 
Paschen 
Rub.-Tr. 
Paschen 


Rub.-Tr. 
Paschen 
Rub.-Tr. 
Rub.-N. 


0,58932 
0,78576 
0,88396 

» 
0,97230 
0,98220 
1,03676 

1,1786 

1,55514 
1,7680 

»> 
2,07352 
2,35728 

» 
2,9466 

3,5359 
4,1252 

„ 
5,0092 
5,8932 

» 
6,4825 

„ 
6,78 
7,0718 

7,22 

7,59 

7,6611 

7,9558 

8,04 

8,67 

8,8398 

9,95 
10,0184 
11,7864 
11,88 
12,9650 
13,96 
14,1436 
14,7330 
15,3223 
15,89 
15,9116 
17,93 
20,57 
22,3 


1,54431 
1,53614 
1,53401 
1,53401 
1,53253 
1,53245 
1,53176 
1,53037 
1,53037 
1,52821 

1,52744 
1,52744 
1,52655 
1,52585 
1,52586 

1,52453 

1,52317 

1,52165 

1,52163 

1,51898 

1,51601 

1,51555 

1,51347 

1,51363 

1,5123 

1,51106 

1,5104 

1,5087 

1,50832 

1,50680 

1,5066 

1,5032 

1,50204 

1,4953 

1,49472 

1,48182 

1,4807 

1,47172 

1,4629 

1,46055 

1,45440 

1,44749 

1,4412 

1,44103 

1,4151 

1,3737 

1,3405 


AI  185 
AI  186 
AI  193 
Au  197 
AI  198 
Au  200 
Au  204 
Au  208 
Au  211 
Cd  214 
Cd  219 
Cd  226 
Cd  231 
Cd  257 
Cd  274 
Cd  288 
Cd  298 
Cd  325 
Cd  340 
Cd  346 
Cd  361 
AI  394 


1,89332 
1,88558 
1,82809 
1,80254 
1,79580 
1,79016 
1,76948 
1,75413 
1,74355 
1,73221 
1,71711 

1,68840 
1,64604 
1,62687 


1,58601 


1,56889* 


Mart.  2 


Cd  44 1 

Cd  467 


1,55962 
1,55570 


H  486 


Paschen 
Langley 


1,55338 
1,55340 
1,55341 


Mart.  2 
Langley 
Mart.  2 


1,73219 
1,71710 

1,69913 
1,68835 
1,64618 
1,62697 


1,59295 

1,58618 

1,58356 
1,57845 


Cd  508 
E  527 
Cd  533 
Hg546 
Pb56o 


1,55089 

1,54915 
1,54848 

1,54745 
1,54629 


1,69900 

1,68855 

1,64870? 

1,62790? 

1,61465 

1,61226 

1,59330 

1,58641 

1,58391 
1,57877 


Mart.  I 

Paschen 

Langley 

Borel 

Dufet 


Na  589 


1,54431 
1,54431 
1,54434 
1,54432 
1,54433 


Mart.  2 


Au  627 
Cd  643 


H   656 


Paschen 
Langley 


1,54207 
1,54125 


1,54067 
1,54067 
1,54071 


*  Wahrscheinlich  ist  der  richtige 
Wert  1,56905.  • 


Mart.  2 
Paschen 

„ 
Mart.  2 


Li  670 
He  706 
K  766 
K   768 


1,54002 
1,53863 
1,53671 
1,53666 


Schichtdicke  i  cm  1 

Ä 

13  /* 

2,4% 

14 

6,9 

15 

15,4 

16 

33,9 

17 

48,4 

18 

72,5 

19 

90,4 

20,7 

99,4 

23,7 

100 

Die   durch   fettgedruckte  i    gekennzeichneten 
Indices  im  Ultraviolett  dürften  bis  auf  einige  Ein- 
heiten der  fünften  Dezimale  sicher  sein. 

Zur  Umrechnung  der  Indices  auf  18"  sind  im 
ultravioletten  und  sichtbaren  Spektralgebiet  die  Be- 
obachtungen von  Micheli  (s.  Tab.  210)  verwendet 
Die  Umrechnung  der  Indices  im  Ultrarot  auf  18^  ist  von  ■ 
Pascbea  vorgenommen  unter  der  Annahme,  daß  die 
Temperaturkoeffizienten  im  Ultrarot  und  im  sicht- 
baren Gebiet  gleich  sind;  die  Beobachtungstempe- 
raturen weichen  nur  wenig  von  18°  ab. 

Nach  Handke   ist   Steinsalz   im  Vacuum  bei 
172  ^i^  durchlässig.    Rubens  u.  Trowbridge  haben 
die  Absorption  im  Ultrarot  gemessen;  Ji  ist  die  Inten- 
sität der  auffallenden,  Ji  die  Intensität  der  durchgelassenen  Strahlung. 

Rubens  u.  Aschkinass  beobachten  metallische  Reflexion  bei  51,2  i*. 
Rubens  u.  v.  Baeyer  finden,  daß  die  Durchlässigkeit  zwischen  etwa  100  bis 
300  fi  beträchtlich  ist  und  mit  wachsender  Wellenlänge  zunimmt. 

Martens, 


209  b 


971 


Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle. 
Sylvin  (Kaliumchlorid)  KCl. 


Ultrarot 


Ultraviolett  (Martensi) 


Sichtbares  Gebiet 


Beobachter 


?.  in  u   I      n  18» 


X  in  init  ni8" 


Beobachter 


?.  in  »/♦        n  18" 


Paschen 

Rub.-Snow 

Paschen 

Rub.-Snow 


Rubens 
Rub.-Snow 


Trowbridge 
Paschen 


Rub.-Snow 


Paschen 
Trowbridge 


Rubens 


Paschen 
Trowbridge 


Rubens 
Paschen 


Trowbridge 


Paschen 
Trowbridge 


Paschen 


Rubens 
Trowbridge 


0,58932 

0,78576 

0,845 

0,88398 

0.893 


0,940 
0,944 


0,982 
0,98220 


1,003 
1,070 
1,145 


1,1786 
1,179 


1,473 
1,584 


1,7680 
1,768 


2,23 
2,3573 


2,9466 
2,947 


3,5359 
4,125 


4,714 
4>7M6 


4,81 
5,137 


,49034 

,48318 

,4823 

,48132 

,4813 


,4809 
,4806 


,4802 
,47998 


,4799 
,4793 
,4786 


,47821 
,4780 


,4770 
,4765 


,47579 
,4760 


,4749 
,47465 


.47373 
4742 


,47295 
,4721 


AI  185 
AI  186 
Au  197 
AI  198 
Au  200 
Au  204 
Au  208 
Au  211 

Cd  214 
Cd  219 
Cd  224 
Cd  231 
Au  242 
Au  250 
Cd  257 
AI  263 

Au  267 
Cd  274 
AI  281 
Au  291 
AI  308 
Au  312 
Cd  340 
AI  358 


1,82704 
1,81847 

i,73"4 
1,72432 
1,71864 
1,69811 
1,68302 
1,67275 

1,66182 
1,64739 
1,63606 
1,62037 
1,60041 

1,58973 
1,58119 
1,57477 

1,57038 
1,56380 
1,55830 
1,55134 
1,54130 
1,53920 
1,52720 
1,52109 


,47" 
,47102 


Mart.  I 


Pulfrich 
Mart.  I 
Mart  2 
Mart  I 

Pulfrich 
Stefan 
Mart.  I 
Mart.  2 
Mart.  I 
Mart  2 
Mart  I 

„ 
Mart.  I 
Paschen 
Dufet 
Stefan 
Pulfrich 
Mart.  I 

» 
Mart  2 
Mart.  I 
Pulfrich 
Stefan 
Mart  I 


,4709 
,4706 


AI  394 
H  410 
H     434 

Cd  "441 

Cd  "467 
H    486 


Cd  508 
Cd '533 

Hg  "546 
Pb  560 
Na  589 


Au  627 
Cd  643 

H  "656 


Li    670 
K    768 


,51213 
,50901 
,50497 
,50489 
,50384 
,50377 
,50038 

,49835 
,49833 
,49837 
,49614 
,49606   j 

,49404 
,49397 
,49313 
,49212 

,49038 

,49034 
,49036 
,49038 

,49044  ! 
,48841 

,48771 
,48764  1 

,48721  ! 

,48723 
,48720 
,48663 
,48374 


Paschen 
Trowbridge 


Paschen 


Rubens 
Trowbridge 

„ 

„ 
Paschen 


Trowbridge 


5,3039 
5,304 


,46991 
,4699 


5.471 


,4699 


{J,-J,)Jr 


5,893 
5.8932 


,46870 


5,95 

6,482 

7,080 

7,661 

8.2505 


,4686 
,4678 
,4660 

,4645 
,46263 


8.8398 
8,840 


,46076 
,4606 


12—13/* 

0,5 

14 

2,5 

15 

4,6 

16 

6,4 

17 

7,8 

18 

13,« 

19 

24,2 

20,7 

41,5 

23,7 

«4,5 

9,006 


,4603 


Rub.-Tr. 
Paschen 


10,01 
10,0184 


4565 
,45662 


Trowbridge 

Paschen 

Rub.-Tr. 
Paschen 


Rub.-Tr. 
Rub.-N. 
Rub.-N. 


10,193 
11,197 
11,786 
12,965 
14,14 

14,144 

15,912 

17,680 

18,10 

20,60 

22,50 


,4549 

,4522 

,44909 

,44336 

,4362 

,43712 

,42607 

,41393 
,4108 
,3882 
,3692 


Die  Zahlen  von  Paschen  im 
Ultrarot  sind  bei  Temperaturen  be- 
obachtet, die  unter  sich  verschieden 
sind,  stets  aber  nur  einige  Grade  von 
18"  abweichen.  Verf.  hat  die  Be- 
obachtungen von  Paschen  auf  18"  um- 
gerechnet unter  der  Annahme,  daß  der 
—  nicht  bekannte  —  Temperaturkoeffi- 
zient im  ganzen  Ultrarot  gleich  dem 
im  sichtbaren  Gebiet  sei.  (Genau  die- 
selbe Umrechnung  hat  Paschen  für 
seine  Steinsalzbeobachtungen  selbst 
vorgenommen.)  —  Es  ist  wahrschein- 
lich, daß  alle  von  Martens  (i)  im 
sichtbaren  Gebiet  beobachteten  Indices  um  einige  Ein- 
heiten der  fünften  Dezimale  zu  hoch  sind.  Für  die  ultra- 
violetten Indices  gilt  dies  nicht.  —  Temperaturkoeffizienten 
sind  für  das  sichtbare  Gebiet  bekannt.  — 

Nach  Handke  ist  Sylvin  bis  181  /*/«  durchlässig. 
Schwache  Absorptionsstreifen  bei  199/1«  (Martens),  bei 
3,2  /<  und  bei  7,2  u  (Rubens). 

Metallische  Reflexion  bei  61,2  /« (Rabens  u.  Aschkinass. 

Nach  Rubens  und  von  Baeyer  ist  für  JL  >  100  /« 

Sylvin   durchlässiger  als   Steinsalz,    und  zwar  nimmt  die 
Durchlässigkeit  bis  etwa  300/«  beständig  zu. 

Martens. 


972 


209 


Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle. 

Quarz,  krystallinisch  und  amorph. 


Beob. 


Mart.  I 
Gifford 
Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 

Gifford 

Sarasin 

Trommsd. 

Mart.  I 


y?  (in,t*;M)  «W 


Müller 
V.  d.  Will. 
M.  d.  Lep. 
Müller 
Mart.  I 
Gifford 
Mart.  I 
V.  d.  Will. 
Müller 
Mac.  d.  Lep. 
Gifford 
Mart.  I 

»      2 

,,     I 

„        2 

Mart.  I 
Gifford 
V.  d.  Will. 
Müller 
Mac.  de  Lep. 
Dufet 
Mart.  I 


AI  185 

AI  "186 
AI  193 


AI  198 


Cd  214 


Cd  219 


Cd  271 


Cd  257 


Cd  274 


Cd  340 


Cd  358 
Cd  361 


AI  394 


H  410 

» 
H  434 

» 
H  '486 

» 

Cd '508 

Cd  533 

Na'589 
>j 

j> 

» 
Cd  643 


1,67571 
1,67592 
1,67398 
1,65990 
1,66005 

i;6599 
1,65087 

1,65093 
1,6507 

1,63035 
1,63047 
1,63040 
1,63042 
1,62490 
1,62499 
1,62502 
1,62504 

1,61395 
1,61403 
1,61402 
1,61400 
1,59620 
1,59624 
1,59624 
1,59626 
1,58751 
1,58752 
1,58750 
1,58756 
1,56747 
1,56744 
1,56739 
1,56390 
1,56346 
1,56348 
1,56346 
1,55846 


1,55651 
1,55647 
1,55649 
1,55396 
1,55396 
1,55398 
1,54967 
1,54964 
1,54968 
1,54968 
1,54970 
1,54822 
1,54822 
1,54680 
1,54680 

1,54424 
1,54426 
1,54420 

1,54424 
r,54423 
1,54424 
1,54227 
1,54226 


we 


1,69009 

1,68808 

1,67337 

1,67349 

1,6741 

1,66394 

1,66400 

1,6641 

1,64258 

1,64270 

1,64268 

1,63695 
1,63702 

1,63705 

1,62555 
1,62565 
1,62561 

1,60710 
1,60715 
1,60713 

1,59810 
1,59812 
1,59812 

1,57737 
1,57741 

1,57369 
1,57322 
1,57319 

1,56805 


W  amorph 


1,56598 
1,56602 

1,56339 
1,56341 
1,55897 
1,55894 

1,55897 
1,55899 
1,55746 
1,55746 
1,55599 
1,55599 
1,55335 
1,55337 
1,55329 

1,55334 

1,55131 
1,55131 


1,57464 

1,5743 

1,57268 

1,56071 

1,55998 

1,55204 
1,55199 


1,53390 
1,53386 
1,52910 
1,52911 
1,51937 
1,51954 
1,50371 
1,50397 
1,49613 

1,49634 

1,47877 
1,47511 
1,47503 


1,46690 
1,46685 


1,46317 
1,46190 

1,46067 

1,45843 
1,45848 


1,45673 


Beob. 

Ä  (in  [1[a) 

W&) 

T>s 

Mart.  I 

H    656 

1,54189 

1,55091 

Gifford 

„ 

1,54193 

1,55095 

V.  d.  Will. 

„ 

1,54185 

1,55086 

Müller 

,, 

1,54189 



Mac.  d.  Lep. 

„ 

1,54188 

1,55091 

Mart.  I 

K    768 

1,53903 

1,54794 

Gifford 

„ 

1,53906 

1,54800 

„ 

Rb795 

1,53851 

1,54742 

I  amorph 


1,45640 
1,45641 


1,45389 
1,45340 


Quarz,  kryst.  Indices  im  Ultrarot 
nach  Carvallo  nach  Rubens 


Ä  (in  [A,) 


0,8007 
0,8325 
0,8671 
0,9047 
0,9460 
0,9914 
1,0417 
1,0973 
1,1592 
1,2288 
1,3070 
1,3195 
1,3685 
1,3958 
1,4219 
1,4792 
1,4972 

1,5414 
1,6087 
1,6146 
1,6815 

1,7487 
1,7614 
1,8487 

1,9457 
2,0531 
2,1719 


1,53834 
1,53773 
1,53712 
1,53649 
1,53583 
1,53514 
1,53442 
1,53366 
1,53283 
1,53192 
1,53090 
1,53076 
1,53011 

1,52977 
1,52942 
1,52865 
1,52842 
1,52781 
1,52687 
1,52679 
1,52583 
1,52485 
1,52468 

1,52335 
1,52184 
1,52005 

1,51799 


1,54725 
1,54661 
1,54598 
1,54532 
1,54464 
1,54392 
1,54317 
1,54238 
1,54152 
1,54057 
1,53951 

1,53869 
1,53832 
1,53796 
1,53716 
1,53692 
1,53630 
1,53529 
1,53524 
1,53422 
1,53319 
1,53301 
1,53163 
1,53004 
1,52823 
1,52609 


1,160 

1,617 

1,969 

2,327 

2,59 

2,84 

3,03 
3,18 
3,40 
3,63 
3,80 
3,96 
4,09 
4,20 
56 


1,5329 
1,5272 
1,5216 
1,5156 
1,5101 
1,5039 
1,4987 
1,4944 
1,4879 
1,4799 
1,4740 
1,4679 
1,4620 

1,4569 
2,18 


Die  Indices  des  amorphen  Quarzes  mit  fettge- 
druckter I  sind  nicht  von  Martens  i,  sondern  von 
Trommsdorff  beobachtet.  Im  kurzwelligen  Spektral- 
gebiet ist  Quarz  bei  150  f.i,fi  durchlässig  (Haadke).  Im 
Ultrarot  ist  Quarz  schwach  dichroitisch,  bei  2,90 ,«  liegt  ein 
Absorptionsstreifen  für  den  ordentlichen  Strahl,  bei  4,75/» 
hört  die  Durchlässigkeit  für  beide  Strahlen  fast  voll- 
kommen auf  (Merritt).  Metallische  Reflexion  bei  8,5  /*; 
9,0  ,w;  20,7  [Ä,  (Rubens  u.  Nichols).  Bei  56  ^w  ist 
Quarz  wieder  etwas  durchlässig,  Exponent  2,18  (Rubens 
u.  Aschkinass). 

Für  Wellen  zwischen  etwa  100  und  300  /f/*  ist 
Quarz  von  wachsender  Durchlässigkeit ;  letztere  ist  sehr 
erheblich  für  krystallischen,  schlechter  für  amorphen 
Quarz  (Rubens  u.  v.  Baeyer).  ' 


Martens. 


209  d 


973 


Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle. 


Kalkspat  (Calciumcarbonat)  CaCOj. 


Ultraviolett 


Sichtbares  Gebiet 


Ultrarot  (Carvallo) 


Beob. 


Ä  (in  [*u)        TJw 


Beob. 


A  (in  uf*)  \      n(o 


A  {in  ii) 


Mart.  I 


Gifford 
Sarasin 
Carvallo 
Mart.  I 
Gifford 
Carvallo 
Sarasin 
Gifford 
Carvallo 
Sarasin 
Mascart 
Mart.  I 
Gifford 
Carvallo 
Sarasin 
Mascart 
Mart.  I 
Gifford 
Mart.  I 
Gifford 
Carvallo 
Sarasin 
Mascart 
Mart.  I 


Gifford 
Carvallo 
Sarasin 
Mascart 
Mart.  I 
Gifford 
Mart.  I 
Gifford 
Mart.  I 
Carvallo 
Sarasin 
Mascart 
Carvallo 
Sarasin 
Mascart 
Gifford 
Carvallo 
Sarasin 


AI  263 
Au  267 
Cd  274 


Au  291 

Sn  303 

Cd  312 

Zn  330 

Cd  340 


Cd 
Cd 


346 

> 

361 


AI 

198 

Au 

200 

Au 
Au 

204 
208 

Au 

211 

Cd 

214  1 

"       ! 

»> 

Cd 

219 

>» 

J» 

»    1 
Cd  226 

>» 

Cd 

'»       1 
231   1 

i 

"     ! 

"     \ 

Au  242 
Ag  244 

Cd  257 

\ 

n 

» 

1,90284 
1,88242 
1,86733 

1,85692 

1,84558 

1,84588 
1,84586 

1,83075 
1,83085 

1,83091 
1,81309 

1,81296 

1,81315 
1,80233 
1,80243 

1,80248 
1,80260 
1,80247 
1,78111 
1,77966 

1,76038 

1,76053 
1,76052 

1,76055 

1,76078 

1,75343 
1,74864 

1,74139 
1,74152 
1,74151 
1,74159 
1,74160 
1,72774 
1,71959 
1,71425 
1,70515 
1,70078 
1,70082 
1,70079 
1,70103 

1,69833 
1,69830 

1,69827 

1,69317 
1,69318 
1,69318 


1,57796 
1,57649 
1,57081 
1,56640 

1,56327 
1,55976 
1,56000 
1,56003 
1,55990 
1,55496 
1,55519 
1,55512 
1,55524 
1,54921 
1,54917 
1,54940 

1,54541 
1,54557 
1,54553 
1,54571 

1,53782 
1,53731 
1,53005 
1,53018 
1,53012 
1,53039 

1,52736 
1,52547 
1,52261 
1,52271 
1,52267 
I  1,52282 

1,51705 
1,51365 
1,51140 
1,50746 
1,50562 
1,50558 
1,50559 

1,50450 
1,50448 

1,50228 
1,50222 
1,50226 


Mart.  I 
Gifford 

Mart.  I 

Müller 

v.  d.  Willigen 

Mart.  I 
Dufet 
Müller 
Gifford 

Mart.  I 


Dufet 

Carvallo 

V.  d.  Willigen 

Gifford 

Müller 

Mart.  I 

Mart.  2 

Offrat 

Carvallo 

Mart.  I 

Mart.  2 

Carvallo 

Mart.  I 

Gifford 

Mart.  I 

Gifford 

Dufet 

Offret 

Carvallo 

Müller 

V.  d.  Willigen 

Mart.  I 

Mart.  2 

Offret 

Carvallo 

Mart.  I 

Gifford 

Dufet 

Müller 

V.  d.  Willigen 

Mart.  I 

Dufet 

Offret 

Carvallo 

Gifford 

Mart.  I 

Gifford 

Carvallo 


AI  394 
AI  396 
H   410 


H    434 


Cd  441 
Cd  467 
H    486 


Cd  508 
» 

Cd  "533 

„ 

Pb'560 
Na'589 


Cd  643 


H  656 


1,68374 
1,68330 
1,68014 
1,68016 
1,68025 
1,67552 
1,67552 
1,67549 
1,67552 
1,67423 
1,67024 
1,66785 
1,66784 
1,66785 
1,66791 
1,66783 
1,66781 
1,66527 
1,66526 
1,66527 
1,66527 
1,66277 
1,66275 
1,66276 
1,66046 
1,66046 

1,65835 
1,65836 

1,65837 
1,65841 

1,65837 
1,65833 
1,65841 
1,65504 
1,65501 
1,65505 

1,65437 
1,65440 
1,65440 
1,65437 


1,49810 

1,49777 
1,49640 

1,49633 
1,49430 
1,49431 

1,49424 

1,49373 
1,49190 
1,49074 
1,49077 

1,49067 
1,49074 

1,48956 
1,48958 
1,48965 
1,48958 
1,48841 
1,48843 
1,48843 
1,48736 

1,48734 
1,48640 
1,48639 
1,48643 
1,48650 
1,48643 

1,48630 
1,48490 
1,48489 
1,48494 
1,48490 
1,48459 
1,48457 
1,48463 


0,7711 
0,8007 
0,8325 
0,8671 

0,9047 
0,9460 
0,9914 
1,04x7 

1,0973 
1,1592 

1,2288 

1,2732 
1,3070 
1,3195 
1,3685 
1,3958 
1,4219 
1,4792 
1,4972 

1,5414 
1,6087 
1,6146 
1,6815 

1,7487 
1,7614 
1,8487 
1,9085 

1,9457 
2,0531 
2,0998 
2,1719 
2,3243 


,649651 
,64869! 

,64772; 
,646761 
,64578 
,64480! 
,64380 
,64276 
,64167 

,64051; 
,63926: 
,63849 
,63789 
,63767 
,63681 

,63637 
,63590 
,63490 

,63457 
,63381 
,63261 

,63127 

,62974 
,62800 

,62602 
,62372 

1,62099 


1,48257 
1,48216 
1,48176 

1,48137 
1,48098 
1,48060 
1,48022 
1,47985 
1,47948 
1,47910 
1,47870 

1,47831 


1,47789 

1,47744 

1,47695 
1,47638 

1,47573 

1,47492 
1,47392 


», 

1,65447 

1,48454 

Li  670 

1,65367 

1,48426 

„ 

1,65368 

1,48431 

„ 

1,65371 

1,48435 

„ 

1,65369 

1,48431 

He  706 

1,65207 

1,48353 

K  768 

1,64974 

1,48259 

» 

1,64974 

1,48255 

„ 

1,64974 

1,48259 

Rb  795 

1,64886 

1,48216 

Kalkspat.  Für  kleinere 
Wellenlängen  als  0,199  f* 
undurchlässig  (Martens). 
Metallische  Reflexion  an 
einer  unter  45"  zur  op- 
tischen Achse  geschliffe- 
nen Platte  bei  6,69  m, 
11,41  ft,  29,4  u  (Asch- 
kinass).  Im  Ultrarot 
dichroitisch : 

(o :  Bei  2,44  fi  und  2,74  /* 
scharfeAtJSorptionsstrei- 
fen,größereWellenlängen 
als  3,1  /t  werden  prak- 
tisch nicht  mehr  durch- 
gelassen. £ :  Bei  3,28  fi, 
3,75  .",  4,66  /*  breite, 
schw.  Absorptionsstrei- 
fen, A  >5,5  .*»  nicht  mehr 
durchgelassen  (Merritt). 


Martens. 


974 


209 


Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle  gegen  Luft. 

Lit.  Tab.  211,  S.  977. 

Alaune. 

Natrium- 

Methylamin- 

Kalium-AIuminium-Alaun  (Alaun' 

.     K2SO4  •  AU(S0J3  +  24  H2O. 

Aluminium- 

Aluminium- 

Alaun 

Alaun') 

1 
1 

Soret  I 

!            II 

Ä 

Soret  II 

Soret  II 

Grailich 

Stefan  21« 

6-20" 

Mühlheinis 

Cd- Linie 

Borel 

17-28» 

7-17" 

Kohlrausch  * 

Fock*) 

Dufet  *) 
20" 

Borel*) 

Ä 

n 

d  1,667 

d  1,568 

'^  1,735 

• 

H  396 







1,46907 





214 

1,53825 

G  431 

I  44804 

1,46363 

1,4650 

1,46563 

1,46609 

— 

219 

1,53280 

F   486 

1,44412 

1,45941 

1,4606 

1,46140 

1,46181 

1,46140 

226 

1,52615 

b   417 

— 

— 

— 

— 

— 

1,45955 

231 

1,52209 

b   518 

1,44231 

1,45749 

— 

— 

1,45996 

— 

257 

1,50514 

E  527 

1,44185 

1,45691 

1,4583       1     1,45892 

1,45934 

1,45893 

274 
325 

1,49675 
1,48145 

D  589 

1,43884 

1,45410 

1,4549 

1,45601 

1,45645 

1,45602 

» 

— 

— 

1,4561  *) 

1,4557*) 

1,45622*) 

1,45626*) 

340 

1,47814 

C  656 

1,43653 

1,45177 

1,4524 

1,45359 

1,45398 

1,45371 

346 

1,47691 

B  686 

1,43563 

1,45062 

1,45" 

1,45262 

1,45303 

1,45276 

361 

1,47436 

a    718 

1,43492 

1,45013 

— 

— 

1,45226 

1,45175 

A  760 

1,45057 

~ 

ICi^liiim- 

ICjiliiim- 

Rubidium- 

Rubidium- 

Ammonium- 

Chrom- 

K  alium-  Eisen- Alaun 

Kalium- 

Aluminium- 

Rubidium- 

Eisen- 

Ä 

Aluminium- 
Alaun  0 

Alaun 
Kohlrausch*) 

Gallium- 
Alaun 

Alaun 

Soret  II 
7—21" 
d  1,852 

Chrom- 
Alaun 

Alaun 

Soret  II 
7 — 20" 
d  1,916 

Topsoe 
und 

Soret  I 

Soret  II 

Soret  II 

Christiansen 

Soret  III 

Soret  II 

14—17° 

6— 170 

7— ii" 

6» 

19—25" 

Erdmann  *) 

12 — 17° 

Erdmann*) 

d  1,681 

d  1,817 

d  1,806 

d  1,831 

d  1,895 

22° 

d  1,946 

21» 

G  431 

1,46854 

1,49309 

1,49605 

1,5039^) 

1,47548 

1,46618 

1,49323 

1,49700 

F  486 

1,46420 

1,48753 

1,48939 

1,4893 

1,47093 

1,46192 

1,48775 

1,49003 

b   517 

1,46229 

1,48513 

1,48670 

— 

1,46904 

1,45999 

1,48522 

1,48712 

E  527 

1,46168 

1,48459 

1,48580 

— 

1,46842 

1,45955 

1,48486 

1,48654 

D  589 

I  45862 

1,48137 

1,48169 

1,4817 

1,46528 

1,45660 

1,48151 

1,48234 

»  580 

— 

1,481*) 

— 

— 

— 

1,45648*) 

— 

1,48225*) 

C  656 

1,45630 

1,47865 

1,47837 

1,4783 

1,46296 

1,45417 

1,47868 

1,47894 

B  686 

1,45527 

1,47738 

1,47706 

— 

1,46195 

1,45328 

1,47756 

1,47770 

a    718 

1,45463 

1,47642 

1,47639 

— 

1,46118 

1,45232 

1,47660 

1,47700 

Rubidium- 

Rubidium- 

Caesium- 

Caesium- 

Caesium- 

Caesium- 

Caesium- 

Gallium- 

Indium- 

Aluminium- 

Chrom- 

Eisen- 

Gallium- 

Indium- 

X 

Alaun 

Alaun 

Alaun 

Alaun 

Alaun 

Alaun 

Alaun 

Soret  III 

Soret  III 

Soret  II 

Soret  III 

Soret  II 

Soret  III 

Soret  III 

13-15'^ 

3—13° 

15-25" 

6—12" 

20 — 24° 

17 — 22" 

17 — 22° 

d  1,962 

d  2,065 

d  1,961 

d  2,043 

d  2,061 

d  2,113 

d  2,241 

G  431 

1,47581 

1,47402 

1,46821 

1,49280 

1,49838 

1,47481 

1,47562 

F   486 

1,47126 

1,46955 

1,46386 

1,48723 

1,49136 

1,47034 

1,47105 

b   517 

1,46930 

1,46751 

1,46203 

1,48491 

1,48867 

1,46841 

1,46897 

E  527 

1,46890 

1,46694 

1,46141 

1,48434 

1,48797 

1,46785 

1,46842 

D  589 

1,46579 

1,46381 

1,45856 

1,48100 

1,48378 

1,46495 

1,46522 

C  656 

1,46332 

1,46126 

1,45618 

1,47836 

1,48042 

1,46243 

1,46283 

B  686 

1,46238 

1,46024 

1,45517 

1,47732 

1,47921 

1,46146 

1,46170 

a    718 

1,46152 

1,45942 
\\  +  24  H2O 

1,45437 

1,47627 

1,47825 

1,46047 

1,46091 

^)« 

:h6N)2A12(sc 

')  [< 

3,36  K2  -T-  o,e 

4  {NH4)2]A1 

ASOi)i  +  24  H2O. 

3)     p 

ür  G'  =  H  . 

B4  ff'f*" 

Martens. 


209f 


975 


Optische  Konstanten  ausgewählter  Krystalle  gegen  Luft. 

Lit.  Tab.  211,  S.  977- 

Alaune. 


Ammonium- Aluminium- Alaun 


Linie 
Cd/l  = 


n  nach 
Borel  *) 


Linie 


Grailich 


Soret  I 

15-21° 
d  1,631 


Ammonium- 

Chrom- 

Alaun 

Soret  II 

7-140 

d    1,719 


Ammonium- Eisen- 
Alaun 


Soret  II 

7-20° 

d  1,713 


I  Topsoe  u. 
Christiansen 

d  1,719 


214 
219 
226 
231 
257 
274 

325 
340 
346 
361 


1.54349 
1,53782 
1,53106 
1,52684 

1,50943 
1,50096 
1,48500 
1,48180 
1,48043 
1,47799 


G  431  1,4723  1,46923 

F  !  486  1,4683  !  1,46481 

b  517  —  {  1,46288 

E  !  527  1,4656  1,46234 

D  I  589  1,4624  i  1,45939 

C  656  1,4597  \  1,45693 

B  I  686  1,4585  j  1,45599 

a  I  718  —  I  1,45509 

♦)  für  Na  (589):  1,45935- 


1,49594 
1,49040 

1,48794 
1,48744 
1,48418 
1,48125 
1,48014 
1,47911 


1,49980 
1,49286 

1,48993 
1,48921 
1,48482 
1,48150 
1,48029 
1,47927 


M934 


1,4854 
1,4821 


Ammonium- 

Gallium- 

Alaun 

Soret  111 
15-21° 
«^  1,777 


Ammonium- 

Indium- 

Alaun 

Soret  II 
17—21» 
d  2,011 


Thallium- 

Aluminium- 

Alaun 

Soret  I 
10 — 23° 
d  2,257 


Thallium- 
Kalium- 
Aluminium- 
Alaun^) 
Soret  I 
10-23" 
d  2,292 


Thallium- 
Chrom- 
Alaun 

Soret  II 
9-25° 
d  2,236 
u.  2,386 


Thallium- 
Eisen- 
Alaun 

Soret  II 

15-17° 

d  2,385 


Thallium- 

Gallium- 

Alaun 

Soret  111 
10 — 20° 
d  2,477 


Kalium- 
Aluminium- 
Selen- Alaun 

Topsoe  u. 
Christiansen 


G  431 
F  486 

b  517 
E  526 
D  589 
C  656 
B  686 
a  718 


1,47864 
1,47412 
1,47204 
1,47146 
1,46835 
1,46575 
1,46485 

1,46390 


1,47750 
1,47234 
1,47015 
1,46953 
1,46636 
1,46352 
1,46259 
1,46193 


1,51076 

1,50463 

1,50209 

1,50128 

1,49748  ^) 

1,49443 

1,49317 

1,49226 


1,50921 

1,50344 
1,50089 
1,50010 
1,49638 

1,49327 
1,49218 
1,49111 


1,53808 
1,53082 
1,52787 
1,52704 
1,52280 

1,51923 
1,51798 
1,51692 


i,54"2 
1,53284 
1,52946 
1,52859 
1,52365 
1,51943 
1,51790 
1,51674 


1,52007 
1,51387 
1,51131 
1,51057 
1,50665 

1,50349 
1,50228 
1,50112 


1,4868 


1,4801 
1,4773 


Diamant  (C).     Martens. 


"beob  H" 


«be 


«beob  H" 


"her 


Cd  313 
„  325 
„  340 
„  346 
„  361 

„  441 
„  467 


2,5254 
2,5130 

2,5008 

2,4951 
2,4853 

2,4478 
2,4410 


2,5254 
2,5132 
2,5004 
2,4956 
2,4855 
2,4482 
2,4403 


Cd  480 

„  508 

„  533 

„  537 

Na  589 

Cd  643 


2,4370 
2,4308 

2,4253 

2,4172 
2,4109 


2,4371 
2,4308 

2,4253 

2,4173 
2,4111 


H  396 
H/?486 
Tl  535 
Na  589 
Ha  656 
Li  670 
A   760 


Schrauf        Walter  16"        Wülfing 


Mts  ber 


2,42549 
2,41723 

2,40845 


2,46476 
2,43539 

2,41734 
2,41000 

2,40245 


2,4652 
2,4354 

2,4175 
2,4103 

2,4024 


2,4658 
2,4356 
2,4255 
2,4173 
2,4099 
2,4086 


Außerdem  s.  des  Cloizeaux 
(1868),  Becquerel,  Baille. 


^)  (0,97  Tl2+o,o3K2)Al,(S04)i+24H20. 
*)  Fock  1,4888;  Craw  1,4941- 


Marteas. 


976 


210 


Einfluß  der  Temperatur  auf  die  Brechungsindices  ausgewählter  Krystalle. 

Ist  Ä^  die  in  Luft  von  der  Temperatur  t,  vom  Drucke  p  und  vom  Brechungsindex  /t^  gemessene 
Wellenlänge  eines  Strahles,  so  hat  der  Strahl  im  Vacuum  die  Wellenlänge  Ävac==.^^  +  Ä  (/^^  —  i). 
Analog  berechnet  sich  der  absolute  Brechungsindex  iV  einer  Prismensubstanz  aus  dem  gegen  Luft  ge- 
messenen Index  n;  es  ist  Nt  =  'nt  +  n  (fi^  —  i).  Man  kann  setzen  (/^^  —  i)=,  °  ~^^,  worin  «=0,00367, 
gleich  dem  Ausdehnungskoeffizient  der  Gase.     Die  Werte  von  i^^^'^^i  —  i)  s.  Tab.  f.  Gase. 

Bei  festen  Körpern  mißt  man  in  der  Regel  die  Änderung  «2  —  n,  des  Brechungsindex  gegen 
gleichtemperierte  Luft,  die  eintritt,  während  sich  die  Temperatur  des   Prismas  und  der  Luft  von  «i 

auf  ^2  geändert  hat.    Hieraus  findet  man  für  die  Mitteltemperatur  tm  = ohne   weiteres    (in    Ein- 
heiten der  fünften  Dezimale)  die  Änderung  des  relativen  Brechungsindex  in  gleichtemperierter  Luft 


dn 


10^  («2  — "i) 


<2— <1 

Hieraus  findet  man  die  Änderung  des  absoluten  Brechungsindex 

760  (i  +  2  a  tm) 
Für  Na-Licht  und  «1  =  1,5  beträgt  die  an  dn  anzubringende  Korrektion^ — 0,11,  d.  h.  es  ist  rfiV  = 
dn  —  0,11. 

Lit.  Tab.  211,  S.  977. 


Änderung  dn  des  relativen  Brechungsindex  in  gleichtemperierter 
nach  Micheli. 


Luft 


Flußspat 

tm  61,25*' 

dn 


AI  185 

AI  186 

AI  193 

Au  197 

AI  198 

Au  200 

Zn  202 

Au  204 

Zn  206 

Au  208 

Zn  210 

Au  211 

Cd  214 

Cd  219 

Cd  224 

Cd  226 

Cd  228 
Cd  .231 

Cd  257 

Cd  274 

Cd  288 

Cd  298 

Cd  313 

Cd  325 

Cd  340 

Cd  361 


Cd  441 
Cd  467 
Cd  480 
Cd  508 
Na  589 
Cd    643 


0,296 

0,313 
0,402 

0,451 
0,464 

•  0,493 
•0,538 

0,582 

0,601 

•  0,637 
0,655 

■  0,696 


0,732 
•0,811 

0,855 
•  0,884 

0,904 

0,948 

-  0,964 

o>979 


Steinsalz 

tm  61,8" 

dn 


+  3,134 
+  2,229 

+  1,570 

+  0,851 
+  0,235 

—  0,187 

—  0,382 

—  0,598 

—  0,757 

—  1,979 

—  2,396 

—  2,602 

—  2,727 

—  2,862 

—  2,987 

—  3,068 

—  3,194 


Quarz  tm  61,4° 
dna  dns 


+  0,321 
+  0,253 
+  0,193 

+  0,124 
+  0,074 
+  0,017 

—  0,008 

—  0,027 

—  0,052 

—  0,186 

—  0,235 

—  0,279 

—  0,311 

—  0,348 

—  0,352 

—  0,393 

—  0,418 


—  1,028 

— 1,035 

—  1,056 

—  1,089 


—  3,425 

—  0,475 

—  3,454 

-  0,485 

-  3,468 

—  0,499 

—  3,517 

—  0,514 

—  3,622 

—  0,539 

—  3,636 

—  0,549 

+  0,267 

+  0,198 

+  0,143 

+  0,083 
+  0,027 

—  0,048 

—  0,075 

—  0,093 

—  0,112 

—  0,265 

—  0,323 

—  0,385 

—  0,415 

—  0,450 

—  0,469 

—  0,501 

—  0,525 


Kalkspat  tm  61,5" 
dno)  dni 


—  0,593 

—  0,601 

—  0,610 

—  0,616 

—  0,642 

—  0,653 


+  2,150 
+  2,025 
+  1,814 
+  1,643 


+  1,397 
+  0,950 
+  0,772 
+  0,670 
+  0,604 
+  0,510 
+  0,469 
+  0,397 
+  0,360 


+  0,325 
+  0,319 
+  0,305 
+  0,287 
+  0,240 
+  0,208 


+  2,599 
+  2,474 

4-  2,290 

-f  2,198 
+  1,876 
+  1,748 
+  1,688 
+  1,641 

+  1,548 
+  1,475 
+  1,449 


+  1,318 

+  1,287 
+  1,234 
+  1,213 
+  1,185 


Änderung  dN  des  ab- 
soluten Brechungsindex 
für  Na-Licht  bei  verschie- 
denen Mitteltemperaturen 
tm  nach  Reed. 


Flußspat 


tm 


dN 


58,80 

—  1,196 

66,9 

—  1,202 

152,9 

—  1,326 

233,0 

—  1,363 

277,5 

—  1,470 

326,5 

—  1,525 

385,0 

—  1,605 

Quarz 


tm 

dNo 

61,2" 

—  0,607 

125,2 

—  0,673 

177,0 

—  0,760 

227,5 

—  0,842 

275,0 

—  0,949 

328,0 

-1,184 

385,0 

-  1,568 

435,0 

— 1,927 

dNs 


—  0,766 

—  0,829 

—  0,933 
— 1,012 
-1,178 

—  1,419 

—  1,840 

—  2,253 


Kalkspat 


tm 


57,1" 
152,1 

248,5 
349,0 


dNa 


dNs 


+  0,078  +  1,094  i 


-|-  0,100 
+  0,132 
+  0,168 

Martens. 


+  1,313 

+  1,435: 


210  a 


977 


Einfluß  der  Temperatur  auf  die  Brechungsindices  ausgewählter  Krystalle. 

Literatur  hierunter. 

Änderung  dy  des  absoluten  Brechungsindex  für  Na-Licht  in  Einheiten  der 

fünften  Dezimale. 


Flußspat 


Beobachter 
tm  = 

Fizeau(  Dufet) 
33.5" 

Baille 
56,5" 

Stefan 
570" 

Dufet 
27° 

Pulfrich 
60,5» 

Reed 
58,80 

Micheli 
61,25» 

dN  = 

— i,ii 

1,122 

—1,24 

—1,34 

—  1,206 

—1,196 

—1,193 

Beobachter 
Im  = 

Fizeau(  Dufet) 
30« 

Dufet 
50» 

Müller 
7' 

Pulfrich 
59,6»      ^ 

Reed 
61,2» 

Micheli 
61,4" 

Qnarz 


dNs  = 


3,598 
3,709 


-0,627 
-0,741 


—0,589 


-0,638 

—0,754 


-0,607 
0,766 


0,650 
-0,754 


Steinsalz 


Beobachter 
im  = 


Baille 
57.8» 


Stefan 
56,5» 


Lagerborg 
52,5» 


Pulfrich 
58,8« 


Micheli 
61,8» 


dX  = 


—3,70 


-3,73 


—3,53 


—  3,739        —3,733 


Sylvia 


Beobachter 
im  = 


Stefan 
57,5» 


Pulfrich 
59,5» 


dX 


■3,46 


3,641 


Kaliam- 

Alaminiam- 

Alaun 


Baille 
26" 


Stefan 
25,5» 


-3,14 


■1,35 


Kalkspat 


Beobachter 

tm  = 


Fizeau 
42,5» 


Müller 


dNo,= 
dXe  = 


+0,072 
+  1,103 


+0,072 


Vogel 
59,5° 


Reed 
57,1* 


Micheli 
61,5» 


+0,089 
+  1,024 


+0,078 
-1,094 


+0,121 
+  1,106 


Amorpher  Quarz 

ManensIIl  Cm =59,80) 


<f.v 


AI  185 
AI  186 
AI  198 
Zn  206 
Cki2i4 
Cd  219 
Cd  257 
Cd  274 
Cd  298 
Cd  346 
Cd  361 


-2,318 
+2,271 
+1,965 
+1,832 
+1,728 
+1,666 

+1,374 
+  1,301 

+  1,225 
-1,141 
+  1,127 


Cd  441 
Cd  480 

Cd  508 


-t- 1,041 
+  1,020 

-!-I,02I 


211 

Literatur,  betreffend  Brechungsindices  ausgewählter  Krystalle  und  deren 

Änderung  mit  der  Temperatur. 

Die  benutzten  Arbeiten  sind  mit  *  versehen. 


1.  Brechungsindices  von  Flußspat. 

Baille,  Ann.  du  conserv.  des  arts  et  metiers  7,  212; 

1S67. 
*Carv'allo,  C.  r.  116,  1189;  1893;   Ann.  chim.  phys. 

(7)  4,  62,  72;  1895. 
Dudenhausen,  N.  Jahrb.  f.  Min.  1904  (i),  8-29. 
*Gifford.  Proc.  Roy.  Soc  70,  336;  1902. 
*Handke,  Diss.  Berlin  1898. 
Hlawatsch.  Groths  ZS.  f.  Krvst.  27,  606;  1897. 
Langley  s.  Steinsalz- Lit. 
♦Martens  i)  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,  603;   1901;    2)  8, 

459:  1902. 
Mühlheims,  Gr.  ZS.  f.  Kr>'st.  14,  202;  1888. 
♦Paschen  1)  Wied.  Ann.  53,  325;  1894;   2)  56,  762; 
1S95;  3)  Ann.  d.  Phys.  (4)  4,  299;  1901. 
Pulfrich,  Wied.  Ann.  45,  639;  1892. 
*Rubens,  Wied.  Ann.  45,  254;  1892;   51,  390;  1894; 

53,  273;  1894. 
*Kubens  u.  Snow,  Wied.  Ann.  46,  540;  1892. 
*Sarasin,  Arch.  d.  sc.  phys.  et  nat.  (3),  10,  304;  1883. 
Erich  Schmidt,  Diss.  Rostock  1912. 
*H.  Th.  Simon.  Diss.  Berlin  1894;  Wied.  Ann.  53,  552; 

1894. 
•Stefan,  Wien.  Ber.  63  (2),  239;  1871. 

2.  Brechungsindices  von  Steinsalz. 
Baden-Powell,  Pogg.  Ann.  69,  iio,  1846. 

Baille,  Ann.  du  conserv.  des  arts  et  metiers  7,212;  1867. 
Bedson  u.  Williams,  Ber.  ehem.  Ges.  14,  2549;  1881. 


♦Borel,  C.  r.  120,  1406;  1895;   Arch.  d.  sc.  phys.  et 

nat.  (3)  34,  134—157,  230;  1895. 
Dudenhausen  s.  Flußspat-Lit. 
*Dufet,  Bull,  soc  min.  14,  130;  1891. 
Grailich,  Kr>  stallogr.  opt.  Unters.  Wien  u.  Olmütz  1858. 
Haagen,  Pogg.  131,  117;  1867. 
*Joubin,  Ann.  chim.  phys.  (6)  16,  135;  1S89. 
Nanny    Lagerborg,     Bihang    Svensk.    Vet.    Akad. 
Handl.  13,  [i];  1887. 
*Langley,   Sill.  Amer.  J.   of  sc  (3)  30,  477;  1883. 
Ann.    chim.    phys.    (6)    9,    492;     1886.      (Stein- 
salz.)    Hauptarbeit:   Ann.  of  the  Astrophys.  Obs. 
of  the  Smithsonian  Inst.  Washington,  Government 
Printing  Office.    1900,   221  u.  222    Flußspat,  234 
Steinsalz. 
*Martens  s.  Flußspat-Lit. 
Mühl heims  s.  Flußspat-Lit. 

♦Paschen   i)  Wied.  Ann.  53,  340;  1894;    2)  Ann.  d. 
Phys.  (4)  26,  120,  1029;  1908. 
Pulfrich  s.  Flußspat-Lit. 

♦Rubens,  Wied.  Ann.  45,  254;  1892;  53,  278;  1894; 
54,  482;  1895.     Ann.  d.  Phys.  (4)  26,  615:  1908. 
♦Rubens  u.  Aschkinass,  67,  459;  1899. 
♦Rubens  u.  E.  F.  Nichols,  Wied.  Ann.  60,  45;  1897, 
Rubens  u.  Snow,  Wied.  Ann.  46,  535;  1892. 
♦Rubens  u.  J.  Trowbridge,  Wied.  Ann.  60,  733;  1897; 

<»1,  224:  1897. 
Stefan  s.  Flußspat-Lit. 
Tescb,  Proc.  Roy.  Acad.  Amsterdam  5, 602—605;  1903. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Martens.    62 


978 


311 


Literatur,  betreffend  Brechungsindices  ausgewählter  Krystalle  und  deren 
Änderung  mit  der  Temperatur. 


3.  Brechungsindices  von  Sylvin. 
♦Dufet  s.  Steinsalz- Lit. 

Grailich  desgl. 

Groth,  Pogg.  Ann.  135,  666;  1868. 
♦Martens  s.  Flußspat- Lit. 

♦Paschen,  Ann.  d.  Phys.  (4)  26,  120,  1029;  1908. 
*Pulfrich  s.  Flußspat- Lit. 
♦Rubens,  Wied.  Ann.  53,  285;  1894;  5*.  481;  1895; 

Ann.  d.  Phys.  (4)  26,  615;  1908. 
♦Rubens  u.  E.  F.  Nichols,  Wied.  Ann.  60,  451;  1897. 

Rubens  u.  Snow,  Wied.  Ann.  46,  535;  1892. 
♦Rubens  u.  J.  Trowbridge,  Wied.  Ann.  60,  733;  1897. 
♦Stefan  s.  Flußspat- Lit. 

♦Trowbridge,   Wied.   Ann.  60,  612;  1898;    Ann.   d. 
Phys.  (4)   27,  231;  1908. 

Tschermak,  Wien.  Ber.  58  (2),  144;  1868. 

4.  Brechungsindices  von  Quarz, 
Baille  s.  Flußspat- Lit. 

♦Carvallo,  C.  r.  126,  728;  1898. 
Danker,  N.  Jahrb.  f.  Mineral.    Blgbd.  4,  241;  1885. 
♦Dufet,  Bull.  soc.  min.  8,  210;  1885;   13,  274;  1890; 
16,  165;  1893;    S^ances  soc.  frang.  de  phys.  1901, 
63  -  64. 
Esselbach,  Pogg.  Ann.  98,  541;  1856. 
♦Gifford  s.  Flußspat- Lit. 
Qifford  u.  Shenstone,   Proc.  Roy.  Soc.   73,  201  bis 

208;  1904, 
Hallock,  Wied.  Ann.  12,  147;  1881. 
V.  Lang,  Pogg.  Ann.  140,  460;  1870. 
♦Mac6  de  L^pinay,   J.  de  phys.   (2),  6,  130;   1887; 
(3)  1,  31;  1892;  Ann.  chim.  phys.  (7)  6,  210;  1895. 
♦Martens,  1)  u.  2)  s.  Flußspat- Lit.;  3)  Verh.  deutsch. 

Physik.  Ges.  6,  308;  1904. 
Mascart,  Ann.  de  l'^cole  norm.  sup.   (i)   1,  238; 

1864;   4,  7;  1867. 
Mouton,  C.  r.  88,  11 89;  1879  (Ultrarot). 
Mühlheims  s.  Flußspat- Lit. 
♦Müller,  Publ.  d.  Astrophysik.  Obs.  Potsdam  4, 151 ;  1885. 

E.  F.  Nichols,  Wied.  Ann.  60,  414;  1897  (Ultrarot). 

F.  Paschen,  Ann.  d.  Phys.  (4)  35,  1005;  191 1, 
Pulfrich  s.  Flußspat- Lit. 

Quincke,    Festschr.  naturf.  Ges.  Halle,   1879.    Wied. 

Beibl.  4,  123;  1880. 
♦Rubens,  Wied.  Ann.  45,  254;  1892;  53,  277;  1894; 

54,  488;  1895. 
♦Rubens  u.  Aschkinass,  Wied.  Ann.  67,  459;  1899. 
Rudberg,  Pogg.  Ann.  14,  45;  1828, 
♦Sarasin,  Arch.  sc.  phys.  (2)  61, 116;  1878;  C.  r.  85, 

1232;  1877. 
♦H.  Th.  Simon  s.  Flußspat- Lit. 
♦Trommsdorff ,    Diss.    Jena,    1901;   Physik.    ZS.   2, 

576;  1901. 
♦van  der  Willigen,  Arch.  Mus^e  Teyler  2, 140;  1869; 
3,  68,  169;  1874. 
Wülfing,  Tschermaks  Mitt.  15,  60,  65;  1896. 

5.  Brechungsindices  von  Kalkspat. 

Beckenkamp,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  20,  167;  1892. 

♦Carvallo,  J.  de  phys.  (2)  9,  257;  1890;    Ann.  de 

l'ecole  norm.  sup.  (3)  7,   Suppl.  112;   1890;    C.  r. 

126,  950;  1898;    J.  de  phys.  (3)  9,  465;  1900. 

Comu,   Ann.   de  l'ecole  norm.  sup.  (2)  3,  i;  1874; 

9,  21;  1880. 
Danker  s.  Quarz- Lit. 
♦Dufet,  Bull.  soc.  min.  16,  165;  1893. 
♦Gifford  s.  Flußspat- Lit. 


Glazebrook,  Proc.  Roy.  Soc.  29,  204;  1879, 

Hastings,  Sill.  Amer.  J.  sc.  (3)  35,  60;  1888. 

Martens  s.  Flußspat- Lit. 

Mascart  s.  Quarz- Lit. 

Mühlheims  s.  Flußspat- Lit. 
♦Müller  s.  Quarz- Lit. 
♦Offret,  Bull.  soc.  min.  13,  405;  1890. 

Rudberg  s.  Quarz- Lit. 
♦Sarasin,  C.  r.  95,  680;  1882;  Arch.  sc.  phys.  (3)  8, 

394;  1882;  J.  de  phys.  (2)  2,  370;  1883. 
♦van  der  Willigen,  Arch.  Musee  Teyler  3,  48;  1874. 

6.  Brechungsindices  von  Alaunen  u.  Diamant. 
Baille  s.  Flußspat- Lit. 

Becquerel,  Ann.  chim.  phys.  (5)  12,  5;  1877;   C.  r. 

84,  211;  1877. 
♦Borel  s.  Steinsalz- Lit. 
♦Christiansen  s.  Topsoe. 
♦Craw,  ZS.  f.  phys.  Chem.  19,  276;  1896. 
Dufet  s.  Steinsalz- Lit. 
♦Erdmann,  Ann.  d.  Pharmacie  232,  3;  1894. 
♦Fock.  Groths  ZS.  f.  Kryst.  4,  583;  1880. 
♦Grailich  s.  Steinsalz- Lit. 
♦F.  Kohlrausch,  Wied.  Ann.  4,  i;  1878. 
♦Martens  (2)  s.  Flußspat-Lit. 
♦Mühiheims  s.  Flußspat-Lit. 
♦Schrauf,  Wied.  Ann.  22,  424;  1884. 
♦Ch.  Soret,  Arch.  sc.  phys.  (3)  12,  553;  1884;  i)  13, 

5;  1885;  2)  20,  517;  1888;  3)  C.  r.  99,  867;  1884; 

101,  156;  1885. 
♦Stefan  s.  Flußspat-Lit. 
♦Topsoe  u.  Christiansen,  Pogg.  Ann.  Ergbd.  6,  499; 

1874;  Ann.  chim.  phys.  (5)  1,  25;  1874. 
♦Walter,  Wied.  Ann.  "42,  510;  1891. 
♦Wülfing  s.  Quarz-Lit. 

7.  Einfluß  von  Temperatur  und  Druckt)  aul 
die   Brechungsindices  ausgew.    Krystalle. 
Baille  s.  Flußspat-Lit. 
Borel  s.  Steinsalz- Lit. 

Dufet  s.  Lit.  über  Steinsalz,  Quarz,  Kalkspat. 
Fizeau,  Ann.  chim.  phys.   (3)  60,  429;  1862;    (4)  2, 

181;  1864;    Pogg.  Ann.  119,  87;  1863. 
Lagerborg  s.  Steinsalz- Lit. 
Martens,  3)  Verh.  deutsch.  Phys.  Ges.  6,  308;  1904. 
Martens  u.Micheli,  Verh.  deutsch.  Phys.  Ges.  6,  311; 

1904. 
Micheii,  Ann.  d.  Phys.  (4)  7,  772;  1902. 
Müller  s.  Quarz-Lit. 

tPockels,  Ann.  d.  Phys.  (4)  11,  726;  1903. 
Pulfrich  s.  Flußspat-Lit. 

Reed,  Diss.  Jena  1897;  Wied.  Ann.  65,  734;  1898. 
Stefan  s.  Flußspat-Lit. 
Vogel,  Wied.  Ann.  25,  92;  1885. 

8.  Absorption,  Reflexion  und  Emission 
ausgewählter  Krystalle. 
Aschkinass,  Ann.  d.  Phys.  (4)  1,  42;  1900. 
Handke,  Diss.  Berlin,  1908. 
Koch,  Ann.  d.  Phys.  (4)  26,  974;  1908. 
E.  F.  Nichols,  Wied.  Ann.  60,  414;  1897. 
Pflüger,  Ann.  d.  Phys.  (4)  7,  806;  1902. 
Rosenthal,  Diss.  Berlin  1899;  Wied.  Ann.  68,  783;  1899 
Rubens  u.  Aschkinass,  Wied.  Ann.  60,  241;  1898 

67,  459;  1899. 
Rubens  u.  Nichols,  Wied.  Ann.  60  418.  724;  1897 
Rubens  u.  v.  Baeyer,  Berl.  Ber.  1911,  339;  666. 

Martens. 


212 


979 


Brechungsindices  optisch  isotroper  fester  Substanzen, 

außer  Metallen  (Tab.  207),  ausgewählten  Krystallen  (Tab.  209)  und  ausgewählten 

amorphen  Substanzen  (Tab.  208). 
Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 

Bezeichnung  und  Wellenlänge  der  hauptsächlich  gebrauchten  Spektrallinien 

(vergl.  Tab.  202,  S.  952): 

n        G        Uy      (Hjod.  F)      b        E        Tl    (Naod.  D)    (H«  od.  C)      Li        B        a         A         K« 

396      431       434  486  518      527     535         589  656  671      686     718      760     768  fift 

Für  die  verschiedenen  Krystallsysteme  sind  folgende  Zeichen  gewählt: 
Kubisches,  reguläres  oder  tesserales  System    .    .    .     K  .  .  .  (optisch  isotrop) 

Hexagonales  System    .    .    .    , H  | 

Trigonales  oder  rhomboedrisches  System    ....     R  [  (optisch  einachsig), 
Tetragonales,  quadratisches  oder  pyramidales  System    Q  j 
Rhombisches  oder  orthorhombisches  System  ...     O  j 

Monoklines  System M  [  (optisch  zweiachsig). 

Triklines  System T  j 

Für  die  optischen  Konstanten  sind  folgende  Bezeichnungen  gewählt: 
Es  ist  n  der  Brechungsexponent  bei  isotropen  Substanzen  und  Krystallen, 

tioi  „  des  ordentlichen  Strahls  bei  optisch  einachsigen  Krystallen, 

tie  „  des  außerordentlichen  Strahls  bei  optisch  einachsigen  Krystallen, 

Ha  der  kleinste  Hauptbrechungsexponent  bei  optisch  zweiachsigen  Krystallen, 
nß  der  mittlere  „  „        „  „  „ 

/17  der  größte  „  „        „  „  „ 

2  V  der  wahre  Winkel  der  optischen  Achsen  bei  optisch  zweiachsigen  Krystallen. 

Die  Namen  der  nachfolgenden  Krystalle  sind  nicht  alphabetisch  eingeordnet  sondern  unter  den  Gruppen- 
namen angegeben. 

Optische  Verh.  1         Gruppe        1  Krystalle 


zweiachsig 
zweiachsig 


isotrop 
zweiachsig 
zweiachsig 
zweiachsig 

isotrop 

einachsig 
zweiachsig 


Ampbibole 
Feldspate 


Granate 
Glimmer 
Peridote 
Pyroxene 
Quarze 


Aktinolit,  Antophyllit,  Gedrit,  Hornblende  oder  Pargasit,  Tremolit. 

a)  Kalifeldspate  oder  Orthoklase:  Adular,  Mikrolin,  Sanidin; 

b)  Natronfeldspate  oder  Plagioklase:  Albit,  Anorthos,  Oligoklas; 

c)  Kalkfeldspat:  Anorthit. 

Almandin,  Grossular,  Melanit,  Pyrop,  Spessartin,  Ouwarowit. 

Biotit,  Muscowit,  Phlogopit. 

Fayalit,  Forsterit,  Monticellit,  Olivin,  Titanolivin. 

Augit,  Bronzit,  Diallag,  Diopsid,  Eustatit,  Hedenbergit,  Hypersthen. 

amorpher    geschmolzener    Quarz;  Achat;    Hyalith;   Hydrophan;  Obsidian; 

Opal;  Pollux;  Tabaschir. 
Quarz;  Amethyst;  Citrinquarz. 
Tridymit. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


Akrylsäuremethylester 

CjHbOo,  (fester,   polymerer) 
Kahlbaum. 

Alaune  s.  Tab.  209  e,  S.  974. 
Alnminate  s.  Spinelle. 
Ammoniumchlorid  NH4CI, 

(Salmiak), 
Grailich,  2  Prismen,  Mittel 


Ammoniumeisenchlorid 

2  N  H4CI  •  FeClo,  Grailich 

Ammoniumfluosilikat 

2NH4FI4-  SiFl4, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Na 

Ha 


1,4786 

1.4725 
1,4700 


1,6613 
1,6533 
1,6464 
1,6422 
1,6366 
1,6326 


1,6532 
1,6439 
1,6340 


K 
K 

am 


Ammoniumjodid  NH4  J, 

Topsoe  u.  Christiansen 

Ampbigeno.  Leucit,  K2Al2Si40i2 
Des  Cloizeaux  8  u.  10 
Zymänyi  2 

Analcim  (SiOs^iAlNaHaO, 
Des  Cloiseaux  8      .     .     .    . 
Zymänyi  2  (vom  Aetna) 
„  (von  d.  Kerguelen) 

Arsenbisulfid  (Realgar)  As>S>, 
Jamin 

Arsenit  (Arsenigsäureanhydrid) 

AS4O6,  Des  Cloiseaux  8 
Asphalt,  E.  L.  Nichols  .    .    . 


1,7269 

1,7031 
1,6938 


Na 
rot 

Na 


1,508 

1,507 
1,5086 


rot 
Na 

Na 


1,4874 
1,4881 
1,4861 


? 


2,454 


Na 
Li 


1,755 
1,748 


1,3723 
1,3696 
1,3682 


Na  568 
Na  589 
Li  610  j 
Li  670  I 


1,634 
1,635 
1,628 
1,621 


Martens.    62* 


980 


213  a 


Brechungsindices  optisch  isotroper  fester  Substanzen, 

außer  Metallen  (Tab.  207),  ausgewählten  Krystallen  (Tab.  209)  und  ausgewählten 

amorphen  Substanzen  (Tab.  208). 
Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


u  b  s  t  a  n  z 
Beobachter 


Lichtart 


Form 


S  u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Lichtart 


am 


am 


am 


am 


Baryum-Calciumpropionat 

BaCa2(C3H502)fl, 
Fritz  u.  Sassoni 

Baryumnitrat  BaCNOs).;,  Fock 
Topsoe  u.  Christiansen    .    . 

Bernstein,  F.  Kohlrausch  .    . 
Mühlheims     .    .    . 

Bleiglätte  (Bleioxyd)  PbO, 
Jamin 

Bleinitrat  Pb(ON3)2, 

Topsoe  u.  Christiansen 

Bleisuperoxydhydrat, 

Wernicke  i 
PbO.,-H,0? 


Blende  ZnS,  Becquerel  I  .  . 
Baille  bei  13°     . 

Des  Cloizeaux   8 

Ramsay     .    .    . 

Borax  Na^BiOj  (Natriumborat) 
geschmolzen, 
Bedson  u.  Williams 
Krystall.  s.  Tab.  214  d,  S.993. 

Borsäureanhydrid  B2O3 
gesclimolzen, 
Bedson  und  Williams 

Brasiiintetramethyläther 

C20  H22O6, 
Schall  u.  Dralle 

Butter  in  Beers  Optik,  Young 
Wollaston 

Canadabalsam  in  Beers  Optik, 
Wollaston  .  .  . 
Young  .     .     .     . 

Chromit  FeCrjOi,  Thoulet, 
vergl.  Spinelle 

Cuprit    (Ziguelin)    s.    Kupfer- 
oxydul. 
Diamant  s.  Tab.  209  f.,  S.  975. 


Na 


Na 
F 
D 
C 


Na 

F 

D 

C 

a 


Na 

F 

D 

C 

Na 

Li 

Tl 

Na 

Li 


Na 

Ha 


hß 

Na 

Ha 


Uß 
Na 

Ha 


1,4442 


1,5716 
1,5825 
1,5712 
1,5665 


1,532 

1,5543 
1,5462 

1,5430 
1,5406 


2,076 


1,8065 
1,7820 
1,7730 


2,229 
2,010 
1,802 


2,369 
2,4350 

2,3695 
2,3461 

2,369 

2,341 
2,4007 

2,3692 
2,341 


1,5216 
1,5147 
1,5139 


1,4623 

1,4637 
1,4694 


1,62556 
1,60706 
1,60436 


1.474 


1,528 
1,532 


2,0965 


am 


Ebonit,  Jellet(inAyrtonu.Perry) 

Ayrton  u.  Perry 
Flußspat  s.  Tab.  197 
Gahnit   InAhOi,   vgl.   Spinell 
Rosenbusch 

Glas.  Sind  n^?",  "x)'  "c  '^'^ 
in  Luft  gemessenen  Brechungs- 
exponenten eines  Glases  für  die 
Fraunhofer'schen  Linien  F,  D 
und  G,  so  bezeichnet  man 
Wjj — I  als  Lichtbrechungsver- 
mögen, «j, — v^  als  mittlere 
Dispersion  des  Glases.  Die  Ver- 
wendbarkeit eines  Glases  zu 
achromatischen  Linsen  u.  a. 
wird  nicht  nur  durch  den  Wert 
von  n^,  sondern  wesentlich 
auch  durch  die  sog.  „reziproke 
relative  Dispersion", 


bestimmt. 

Im  Nachstehenden  sind  einige 
Krön-  und  Flintgläser  des  Glas- 
werkes Schott  u.  Gen.  angeführt, 
um  die  große  Verschiedenheit 
der  optischen  Eigenschaften  der 
angebotenen  Gläser  zu  zeigen; 
näheres  ist  aus  den  Preisver- 
zeichnissen ersichtlich. 
0 .  3446  Krön  mit  niedrigem  w^j 
3199     Ultraviolettdurchlässiges 

Krön 

0.144  Borosilikat- Krön .     .    . 
0 .  21 1  Schwerst.  Baryumsilikat- 

Kron 

0 .  1209  Schwerstes  Baryt- Krön 
3248     Ultraviolettdurchlässiges 

Flint 

O  .  3419  Fernrohr- Flint  .  . 
O  .  2988  Baryt  leicht  Flint 
S .  249  Schwerstes  ultraviolett 

durchlässiges  Flint  ... 
0,3413  Borosilikat- Flint    . 
0.103    Gewöhnl.   Silikat- Flint 
0.102  Schweres  Silikat- Flint . 
S  .  57   Schwerstes   Silikat- Flint 


weiß 
rot 


1,4650 

1,503 
1,5100 

1,5726 
1,6112 

1,533 

1,5154 

1,5821 

1,653 

1,5484 
1,6202 
1,6489 
1,9626 


Granat,    K.     Einteilung  Lacroix  4. 
I.  Pyrop  (MgO)3.  Al203.(Si02)3;  Wülfing  L  Rosenbusch. 


Tl 
Na 
Li 


1,7451 
1,7412 

1,7369 


1,7479 
1,7439 
1.7396 


1,7545 
1,7504 
1,7459 


1,7503 
1,7464 
1,7420 


Martens. 


212  b 


981 


Brechungsindices  optisch  isotroper  fester  Substanzen, 
außer  Metallen  (Tab.  207),  ausgewählten  Krystallen  (Tab.  209)  und  ausgewählten 
amorphen  Substanzen  (Tab.  208). 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Granat.  (Fortsetzung.) 

II.  Grossular  oder  Hessooit  (CaO)3 .  AI..O3 
Wülfing  in  Rosenbusch. 


(SiO.,)3 


Tl 
Na 
Li 


Tl 

Na 
Li 


Tl 

Na 
Li 


1,7480 
1.7438 
1.7394 
Lacroix  4  | 


1,7482 
1.7441 
1.7399 

Na 

Li 


1,7617 

1,7569 
1,7520 

1.7474 
1,7428 


1,7676 
I    1,7626 

I     1,7575 
IS.  a.  Tschi 
jchatscheff  in 
!  Rosenbusch 


III.  Spessartin  (MnO)3Al203 .  (SiO,)3. 


Wülfing 


Lacroix  4 


1,8158 
1,8105 
1,8050 


1.7991 
1,7940 


IV.  Almaodin  (FeOLAl^Oa  .(8102)3 


Wülfing  I     Wülfing  2         Brun        Lacroix  4 


1.8159 
1,8109 
1,8052 


1,8125 
1,8078 
1,8022 


1,805 
1,800 

1.795 


1,8122 

1,8051 


V.  Ouwarowit  (CaOls  •  Cr^Og .  ($102)3. 

ITl         1,8449 
Na         1,8384 
ca.  650  jM/i   1,8318 


VI.  Melanit  (CaO)3 .  Fe03 .  ($102)3. 


Tl 
Na 
Li 


Osann 


Wülfing 


1,9005 
1,8893 
1,8780 


1,8659 
1,8566 
1,8467 


vergl.  auch 
Norden- 
skjöld  I 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Hanyn,  (von  Niedermendig) 
Tschichatscheff  in  Rosenbusch 
(von  Latium)  Zymänyi  2 

Helvio,  Michel  L^vy  u.  Lacroix  2 
Hercynit  s.  Spinell. 


Lichtart 


Na 

Na 


1,4961 
1,5027 


Na 


1.739 


Form 


am 
am 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


ItacoDsäureätbyläther  I,  Knops. 
Itacoasäoremethyiäther  II,  Knops. 


l 


434 
486 

589 
656 
768 


Kaliambroinid  KBr, 

Topsoe  u.  Christiansen 


Kaliumchlorid(Syivin)s.Tab.i97a 
Kaliumchlorostanaat 

2  KCl  •  SnCl^, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Kaliamjodid  KJ, 

Topsoe  u.  Christiansen 


I 


II 


1,50044 
1,49534 
1,48937 
1,48685 

1,48435 


1,50409 
1,49898 
1,49271 
1,49018 
1,48778 


Kaliam-Zinkcyanid 

2KCN.Zn(CN)2, 
Grailich 


Kupferoxyd  CuO,  Kundt 


Kupferoxydal  CU2O,   (Cuprit, 
auch  Ziguelin  gen.)  Fizeau  i 

Wemicke  i 
(künstliches,  amorphes) 
(s.  a.  Becquerel  3) 
Leucit  s.  Amphigen. 

Magnesiumbromat 
Mg  (BiOs)^  +  6H,0,  Ortloff 

Mangansaperoxydhydrat, 

MnOa'HjO.?,  Wemicke 


Mastix  in  Beers  I 


Wollaston 


Metalloxyde:  Bi,  Fe  s.  Kundt, 
Ag,  Au,  Pd,  Pt  s.  Graeser. 

Natriumbromat  NaBrOs,  Craw 


Hy 
F 
D 
C 


1,5814 
1,5715 
1,5593 
1,5546 


1,6717 

1,6574 
1,6517 


violett 

blau 

gelb 

rot 


1,6871 
1,6666 
1,6584 


1,4235 
1,4195 
1,4115 
1,4065 


blau 

weiß 

rot 


3,18 
2,84 
2,63 


2,8489 

2,963 

2,816 

2,705 
2,558 
2,534 


Na 


1,5139 


1,944 
1,862 
1,801 


1,535 
1.539 
1,560 


Na 


1,5943 


Martens. 


982 


312  c 


Brechungsindices  optisch  isotroper  fester  Substanzen, 

außer  Metallen  (Tab.  207),  ausgewählten  Krystallen  (Tab.  209)  und  ausgewählten 

amorphen  Substanzen  (Tab.  208). 
Lit.  Tab.  215    S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


Form 


S  u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Lichtart 


am 


Natriumchlorat,    NaClOs.     Beob.:    I.    Dussaud, 
II.  Borel  (19°),  s.  a.  Kohlrausch. 


Elem. 


Cd 
Cd 
Cd 
Cd 
Cd 
Cd 
Cd 

nß 

Na 
Ha 
a 


231 

257 
274 

325,5 

340 

346 

361 

486 

589 

656 

718 


Natriumchlorid  (Steinsalz) 
s.  Tab.  209  a,  S.  970. 

Natriumfluoarseniat 

2  Na3As04  +  NaF  +  19H2O, 
Baker 

Natriumfluophosphat 

2Na3P04+  NaF  +  19H2O, 
Baker 

Natriumfluovanadat 

2Na3V04  +  NaF  +  19H2O, 
Baker 

Natriumvanadat 

Na3V04  +  10H2O,  Baker 
vergl.  Tab.  213  c,  S.  987. 

Nicketoxyd  NiO,  Kundt 


Northupit 

MgCOs  •  NazCOa  •  NaCl, 
Pratt  2 

Nosean  (vom  Laacher  See) 
2(Na2Al2Si208)  +  aNaaSOi, 
Zymänyi  2 

Oxyde  s.  Metalloxyde. 

Periklas   MgO    (vom   Monte 
Somma)MichelL6vy  u.Lacroix2 

Mallard  4  (künstlich) 


1,58500 
1,57203 
1,54700 
1,54421 
1,54242 
1,53883 
1,52161 
1,51510 
1,51267 
1,51097 


Tl 

Na 

Li 


Tl 

Na 
Li 


Tl 

Na 

Li 


Tl 

Na 
Li 


blau 

weiß 

rot 


Tl 

Na 
Li 


Na 


Na 
Tl 
Na 
Li 


1,61586 
1,58607 
1,57271 
1,54931 
1,54452 
1,54278 
1,53917 

1,51523 


1,4726 
1,4693 
1,4657 


1,4545 
1,4519 
1,4489 


1,5284 
1,5230 
1,5171 


1,5366 
1,5305 
1,5244 


2.39 
2,23 
2.18 


1,5180 
1,5144 
i,5"7 


1,4950 


1,66 
1,7413 
1,7364 
1,7307 


am 


am 


Pero  wskit  s.Tab.2i4r,  S.i  006. 

Perubalsam, 

Baden- Powell  19,2" 


Phosphor,  P. 

Gladstone  u.  Dale  25" 


Äuß.Viol. 

ca.396M/t 
D  589 
A  760 


Damien 


Hy  434 
Uß  486 
Ha  656 


29,2*" 


34,7" 


2,19885 

2,15831 
2,09300 


2,19748 
2,15766 
2,09154 


Quarze:  amorph  und  kryst. 
s.  Tab.  209,  S.  969. 

I.  Achat  SiOa  Des  Cloizeaux 
Kohlrausch  .  . 

II.  Hyalith  SiOa  +  aq, 

Des  Cloizeaux  i 

,» 
von  Waltsch)  Zymänyi  2 

III.  Hydrophan  SiOg  +  aq. 
Des  Cloizeaux  9 
(mittel)  rotes  Licht.  .  .  . 


IV.  Obsidian  SiOa, 

Des  Cloizeaux  8 

Kohlrausch 

Mühlheims 

Corning  in  Rosenbusch 

V.  Opal  SiOi  +  aq. 

Des  Cloizeaux  9  (a.  Guatemala) 

Baille  (a.  Mexiko) 

Zymänyi2(Milchopal  a.Mähren) 


rot 

Na 


rot 
rot 

Na 


trocken 
1,39 


Na 

Li 

Na 

F 

D 

C 

B 

Na 


Brun  I  (künstl.  Opal) 


rot 
Na 
Na 
H)- 
H^ 
Na 

Ha 
Ka(768) 


Martens. 


212  d 


988 


Brechungsindices  optisch  isotroper  fester  Substanzen, 

außer  Metallen  (Tab.  207),  ausgewählten  Krystallen  (Tab.  209)  und  ausgewählten 

amorphen  Substanzen  (Tab.  208). 
Lit  Tab.  215,  S.  loio. 


u  b  s  t  a  n  z 

Beobachter 


Lichtart 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


am 


K 
K 

am 


VI.  Pollux 

SiOi  mit  Cs-  u.  AI-Oxyd 

Des  Cloizeaux  8   (von  Elba) 
Penfield  in  Wells  (v.  Hebron) 


VII.  Tabaschir  SiOa  +  aq 
(vergl.Des  Cloizeaux  I, Brücke, 
Blasius)    Hintze  2,  mit  Ter- 
pentinöl getränkt 

Realgar  s.  Arsenbisulf  id. 
Rubidrambromid   RbBr,  Craw 

Rubidinmchlorid   RbCl,   Craw 

Rubidiumjodid  RbJ,  Leblanc  i. 
Erdmann 


Salmiak  s.  Ammoniumchlorid. 

Schiefer  (von  Devon) 

F.  Kohlrausch 


Senarmontit  Antimonige  Säure 
SbaOs,  Des  Cloizeaux  8 
Baille 

Silberbromid  AgBr, 

Wemicke  y?  =  431 

I  Interferenz  486 

II  Prisma  589 

656 


Silberchlorid  AgCl, 
Wemicke  2 

I  Interferenz 
II  Prisma 

Des  Cloizeaux  14 


>?  =  43i 

H/  434 
486 

589 
656 

589 


blau    1,527 


Na 
rot 
Tl 

Na 
Li 


1,517 

i»5i5 

1,5273 

1,5247 

1,5215 


Tl      1  I  4739 
Na      1,4698 


Na     i  1,5533 


Na     \  1,4928 


Na        1,6262 


Na 


1,534 


Na  i  2,087 
rot  '  2,073 
gelb    i  2,0875 


I 
2,360 

2,303 
2,261 


II 

2,3148 
2,2536 
2,2336 


I 
2.135 

2,101 
2,071 

2,071 


II 

2,1314 
2,0965 
2,0622 
2,0473 


Silberjodid  AgJ, 

Wemicke  2 
I  Interferenz 
II  Prisma 

Des  Cloizeaux  i. 
Kundt 


>i  =  43i? 
486 

589 

656 

Fizeau  gelb 

weiß 


Sodalith  Na4AIjSi30,2Cl, 
Feußner  2  /i  =  406 

I  blau  (von  Tiahuanaco)  535 
II  weiß  (vom  Vesuv)  589 
(Mittel)  670 

Tschichatscheff  in  Rosenbusch 
Zymänyi  2  (von  Ditro)  .  . 
Franco  2  (vom  Monte  Santo) 


Spinell  MgAUO«, 

Des  Cloizeaux  8,  rosa     .    . 

Zymänyi  2,  roter  (von Ceylon) 
„       blauer  (von  Aker)  . 


I  Bauer  2  bläu 

II  Büß  in  Bauer  2        grün 
gelb 
rot 
vergl,  Chromit  FeCraO^ 
Gahnit  ZnAlaO* 
Hercynit  FeAUO* 


Chrysoberyll  s.Tab.2i4f,  S.995. 

Steinsalz  s.  Tab.  209  a,  S.  970. 

Strontinmnitrat  Sr(N03)i,Fock 
Craw 

Sylvin  s.  Tab.  209  b,  S.  971- 

Zinkbromat  Zn  {Br03)2+6HaO, 
Ortloff 


I 

2,409 
2,267 
2,202 

2,23 
2,31 


II 

2,405 
2,2787 
2,1816 
2,1531 


I 
1,496 

1,4855 
1,4827 
1,4796 

Na 

Na 

Na 


II 

1,493 
1,4860 

1,4833 
1,4802 
1,4858 
1,4834 
1,483 


blau 
Na 
Li 

Na 
Na 

I 

1,7272 
1,7240 
1,7201 
1,7171 


1,7261 

1,7155 
1,7121 
1,7167 
1,7200 

II 

1,7323 
1,7257 
1,7206 


Na 

Na 


Na 


1,5667 
1,5665 


1,5452 


Martens. 


984 


213 


Brechungsexponenten  einachsiger  Krystalle  gegen  Luft. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Licht- 
art 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Licht- 
art 


AlunitK2S04.Al2(S04)3+ 
zHflAlaOe,  Michel  L^vy 
u.  Lacroix  I     .     .     .     . 

Ammoniumarsenat, 
saures,     NH4H2ASO4, 
Topsoe    u.   Christiansen 

Ammonium-Cadmium- 
chlorid   2NH4CI.  CdCla, 
Schrauf  i 

Ammoniumeisencyanid- 
Ammoniumchlorid,  siehe 
GraiHch,  S.  133 

Ammonium-Kupfer- 

chlorid2NH4Cl.CuCl2+ 
2H2O,   De  S^narmont  i 

Ammoniumhyposulfat- 
chlornatrium 

NH4HS-.O6.NaCl, 
Kohlrausch 

Ammoniumphosphat, 
saures,  NH4H2PO4, 
Topsoe  und  Christiansen 

Ammonium-Uranylacetat, 

Schrauf  i 


Aoatas  Ti02,  Schrauf  2 


Wülfing  bei  Rosenbusch 
(An.  vom  Binnenthal) 
vergl.  Rutil,  Brookit 

Aatimonsilberblende  Oi 

Rotgiltigerz,  Argyrithros 
AgsSbSs  (v.Andreasberg) 
Fizeau  in  D.  Cloizeaux  8 

Antimonyl-Strontium- 

tartratSr(SbO)2(C4H406)2 
Des  Cloizeaux  2   .    .    . 

Apatit  Ca5P30i2(ClF) 
(v.  Zillerthal)  Heußer2iO 

(von  Jumilla)  Lattermann 
i.  Rosenbusch 

(von  Spanien)  Schrauf  2 

(v.  Jumilla) 
Zymänyi  2{  (v.Sulzbachthal) 
(v.  Tyrol) 


Na 


Na 


Na 
(23") 


Hy 
F 
D 
C 


E 
D 
B 

Tl 
Na 
Li 


Na 


G 
F 
D 

Na 

E 
D 
B 

Na 
Na 
Na 


1.572 


1,592 


1,5858  ^1,5296: 
1,5766  ji,52i7 
1,5720  11,5185 


i,6iii  1,6114 
1,6038  1,6042 
1,5958  !i,596i 


1,744 


1,5546 


1,5372 
1,5314 
1,5246 
1,5212 


1,724 


1,5352 


1,4894 
1,4847 

1,4792 
1,4768 


1,4862 
1,4808 
1,4754 


11,4987 
i 1,4933 
1,4877 


2,53536 
2,51118 

2,6066 
2,5618 
2,5183 


3,084 


2,51261 
2,49585 
2,47596 

2,5262 
2,4886 
2,4523 


2,881 


rot  [  1,6827  '1,5874 


1,65953 
1,65332 
1,64607 
1,6388 

1,64324 
1,63896 
1,63463 

1,637 
1,6355 

1,6449 


1,65468 
1,64867 
1,64172 
1,6346 

1,63824 

1,63448 

1,63053 

1,633 

1,6329 

1,6405 


')  E.  Scheok,  Wied.  Ann.  15,  177;  1882,  findet 


3,12. 


Apophy  llit(  K2  H2)2CaSi207 
Des  Cloizeaux  9 

(von  Naalsöe) 
Kohlrausch  22° 

|(v.  Andreasberg) 
(von  Farör) 
(von  Hestöe) 

Pulfrich  I    (von    Tyrol) 

Zymänyi  2  (mittel)  .     . 
Gentil  (von  Algerien)    . 

Argyrithrose,  s.  Antimon- 
silberblende 

BeazU,  (C6H5CO)2  Martin 
Des  Cloizeaux  4, 

Beryll  oder  Smaragd 
(BeO)3.Al203.(Si02)6 

Heußer 

Des  Cloizeaux  i  (v.  Elba) 

Schrauf  2  (von  Elba)   . 
(von  Brasilien) 

(von  Nertschinsk) 

Kohlrausch,  wasserhell 
bläulichgrün 

Dufet  2 

Danker  (von  Nertschinsk) 

Offret  20» 
(wasserheller   Beryll) 


Lacroix  5  (farblos 
von  Villeder)    .    .    . 
(rosa  von  Madagaskar) 


Berylliumoxyd  (Glucin) 

BeO,  Mallard  2     .     . 
Berylliumsulfat 

BeS04+4H20 
Topsoe  u.  Christiansen 

Wulff 


Blei-Caiciumpropionat 

PbCa2(C3H502)6 
Fritz  u.  Sassoni 

Bleihyposulfat 

PbS206+4H.O 
Topsoe  u.  Christiansen 


Na 

Na 

Na 

Li 

Na 

Na 

Tl 

Na 

Li 

Na 

Na 

Li 


1,5317 
1,5343 
1,5337 
1,5309 
1,5356 
1,5331 
1,5405 
1,5379 
1,5340 
1,5343 
1,5347 
1,5328 


Na 
Na 


1,6588 
1,6589 


grün 
grün 

E 

D 

B 

E 

D 

B 

E 

D 

B 

Na 

Na 

Tl 

Na 

Li 

Na 
Cd  480 
Cd  508 

Cd  537 
Na589 
Cd  643 
Li  670 

Na 
Na 


1,5751 

1,577 

1,5771 

1,5734 

1,5703 

1,5866 

1,5821 

1,5776 

1,5743 

1,5703 

1,5663 

1,5725 
1,5804 
1,59210 

1,58935 
1,58620 

1,57194 
1,58045 
1,57840 

1,57657 
1,57404 
1,57183 
1,57098 

1,5785 
1,5825 


Na     !i,7i9 


Tl 
Na 
Li 


1,4779 
1,4720 
1,4691 
1,4769 

1,4714 
1,4686 


1,5735 
1,5761 


1,733 


1,4450 
1,4395 
1,4374 
1,4367 
1,4322 
1,4299 


1,5310 
1,5268 
1,5231 


1,5436 
11,5389 
1.5341 


1,6481 

1,6351 
1,6295 


1,6666 

1,6531 
11,6492 


Martens. 


213  a 


985 


Brechungsexponenten  einachsiger  Krystalle  gegen  Luft. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Licht- 
art 


Form 


u  b  s  t  a  n  z 

Beobachter 


Licht- 
art 


Bromantipyrin ,  Winckler 

Brombeazylcyanid, 

Martin 

Bromlacton  der  Shikimi- 
säure,  Eykman      .     .     . 

Brucit  Mg(OH)-, 

Kohlrausch 

Bauer  i 


Cadmium-Kaliamchlorid 

2  KCl .  CdCL,    Schrauf  i 

Caesium-Thalliamchlond 

CsaTl.Cla,  Pratt  i 

Calcinmchlorid 

CaCl2 -r  6  HoO,  Groth 

Calciumhyposalfat 

CaS-Os  -r  4  H2O 
Topsoe    u.    Christiansen 

Calcium-Kupferacetat 

Ca(C2H302)i.Cu(C2H302). 

-SHäO,  Grailich 
Kohlrausch 


Calciam-Strootiumpro- 
pionat  SrCa2(C3H502)6 
Fritz  u.  Sassoni 

Calomel,  Quecksilber- 
chlorür  HgoCl.  .... 

Dufet  9 

De  Senarmont  2   .     .     . 

Campber,  siehe  Matico- 

Campher 

Caacrinit  4  NaaO .  4  AI2O3 . 
9  Si02+2  CaC03+3  HA 
Michel  Levy  u.  Lacroix  i 
Osann  in  Rosenbusch     . 

Carborund,  CSi  Becke  3 . 

Cassiterit  SnOa,   Gruben- 
mann in  Rosenbusch 
(von  Schlaggenwald) 

Arzruni  3 
(künstlicher  Cassiterit) 

Catapleit  Na2Ca(SiZr)409 
Michel  Levy  u.  Lacroix  i 

Ceriumsulfat,    Ce2( 504)3 . 
2Ce(S04)2-r25H20 
Des  Cloizeaux  3  (mittel) 


Na    '  1,5808    1,4931 


Na 
rot 


Tl 

Na 
Li 


Na 
rot 


1,646 
1,643 


1,642 
1,639 


Na      1,5840     1,6262 


Na    i  1,560 
rot    i  1,559 


1,581 
1,5795 


E  1  1,5965  1,5966 
D  1,5906  1,5907 
B        1,5841     1,5842 


Tl  1,792  i  1,786 
Na  1,784  I  1,774 
Li       1,772     i  1,762 


gelb      1,417     i  1,393 


F      j  1,5573  I      — 
D       1,5496  I      — 

c    !  1,5468      — 


i    F      !  1,4473  '  1,4887 

(    E      '  1,4396     1,4860 

Na      1,436      1,478 


1,4897  1,4987 
1,4871  1,4956 
1,4839     1,4917 


Tl  I  1,99085 

Na  1,97325 

Li  1,95560 

rot  1,96 


2,7129 
2,6559 
2,6006 
2,60 


1,522 
1,5244 


1,499 
1,4955 


Na      2,786      2,832 


grün 

Na 

rot 

Tl 

Na 

Li 


2,0115 
1,9966 

1,9793 
2,0093 
1,9968 
1,9846 


2,1083 

2,0934 
2,0799 

2,1053 
2,0929 

2,0817 


Na    ;  1,599      1,629 


rot      1,567      1,563 


Chabasit 

CaAlH2Sii50i5  +  6  H>0 
L6vy  u.  Lacroix  i     .     . 

Chlorit,  s.  Pennin  unter 
zweiachsigen  Krystallen, 
Tab.  214  r,  S.  1006. 


Coquimbit 

Fe2(SO*)3 
Arzruni  2 

Linck  .     . 


Na 


1,50 


9H2O 


Na 
Li 

Na 


Li 


Cumeogeit   PbCUCuOHsO 
Mallard  4 

Davyn,   Des  Cloizeaux  14 

Oiadelphit,  Sjögren  i  .    . 

Diallagit,  s.  Manganspat 

Dioptas  CuSiOs  +  H2O, 
Des  Cloizeaux  i 
LacroLx  3  (vom  Congo) 

Dipyr  3Na20.3CaO. 

2  A2O3  .  9  SiOa 

v  Pouzakf  ^^  Qoizeaux  9 

(v.  Pierrepont  N.  Y.) 
Lacroix  i 


Dolomit  CaCOs .  MgC03, 
Fizeau  i.  Des  Cloizeaux  10 
17°,  (von  Traversella) 
Danker  (v.  Zillerthal)  19" 

Born  (v.  Traversella)  I. 


Eis  H2O,  Meyer  ca.  —4* 


Pulfrich  2    .     . 

(Bravais  i.  Des  Cloizeaux  i) 

Eisenspat  FeCOa 

(Siderose)  (v.  Wolfsberg) 
Mn-haltig,  Ortloff .     .    . 

Elfenbeia,  Kohlrausch.    . 

Emeraade  (Smaragd), 
s.  Berj'll. 


1,5455    1,5547 
1,5376  ;  1,5468 

1,5519    1,5575 
1,5469    1,5508 


grün-    2,026      1,965 
blau  [ 


Na      1,515      1,519 


blau 
rot 


Na 


rot 
Na 


Na 
Na 
Tl 
Na 
Li 
Tl 
Na 
LI 


Tl 
Na 
Li 
F 
Tl 
Na 
Ha 
Li 
B 


1,740  — 

1,723  — 


1,667      1,723 
1,644      1,697 


1,558 
1,5545 


Na    !  1,562 


1,543 
1,5417 

1,546 


1,68174 
1,66708 
1,69645 
1,692031 
1,68716 
1,70088 
1,69641! 
1,69138' 


1,50256 
1,50606 
i,5"53 
^,50951 
1,50747 
1,51394 
1,51185 
1,50964 


1,3107 
1,3083 

1,2974 

1,31335 
1,31098 
1,30911 

1,30715 
1,30669 
1,30645 


1,3163 
1,3133 
1,3040 

1,31473 
1,31242 
1,31041 
1,30861 
1,30802 
1,30775 


Na      1,93409 1,62185 


Na    1 1,5392    1,5407 


Marteos. 


986 


213  b 


Brechungsexponenten  einachsiger  Krystalle  gegen 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 

Luft 

• 

Form 

Substanz 
Beobachter 

Licht- 
art 

7?fc) 

«e 

Form 

Substanz 

Beobachter 

Licht- 
art 

71(0 

in 

Q 

R 

R 

R 
0 

H 
H 

R 
Q 

H 

R 
R 

Q 

H 

Q 
R 

Erythrit   (Erythroglucin, 
Phycit)  C4H6(OH)4, 
Des  Cloizeaux  5  .    .    . 

Eudialyt, 

Wülfing   i.   Rosenbusch 
(von  Grönland) 
Ramsay  2 
(von  der  Halbinsel  Kola) 

Eukolyt,  Michel  Ldvy  u. 
Lacroix  i 
Brögger  2 

Ferronatrit,  Penfield  2 

Qehlenit 

3  CaO  •  A2O3  •  2  SiOa 
Michel  Levy  u.  Lacroix  i 

Giobertit,  s.  Magnesit 
GlaseritNaaSOi'sKzSOi, 
Bücking  I 

Glucio,  s.  Berylliumoxyd 
Gmelinit  NaaO  •  CaO  • 
Al203-4Si02'6H20, 
Negri  i 

Quajacol,  Beckenkamp 

Guanidincarbonat, 

(CH5N3)2H2C03 

Bodewig 
Martin  (n.  Dufet  ca  <  e) 

Hanksit  9Na2S04  • 
2Na2C03  •  KCl,   Pratt  2 

Idokras 

i8CaO'4Al203«i5Si02 
Des  Cloizeaux  i  u.  9    . 
Osann  im  Rosenbusch 

4-Jodantipyrio,  Schimpft 

Iridium-tetramin- 
trichlorid,  Bäckström  2 

Kaliumarsenat,   saures, 

KH2ASO4, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Kaliumhyposulfat  K2S2O6, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Kalium-Kupfercblorid 

2KC1-CUC12  +  2H20 

Grailich 

Kalium-Kupfercyanid 

2KCN-Cu(CN)2, 
Grailich 

gelb 

1,5419 

1,5210 

0 
Q 
Q 

R 

R 

R 

H 

R 
R 

R 

0 

R 

R 

H 
0 

0 

Kalium-Lithiumsulfat 

LiKS04,  Wulff 

Kaliumphosphat,  saures, 

KH2PO4, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Kalium-Platodijodoaitrit 

Pt(N02)2lr2K2+2H2  0, 

Dufet  7 

Kobaltfluosilicat 

Co  F2  •  Si  F4  +  6  H2O 
Topsoe  u.  Christiansen 

Korund    (Saphir,    Rubin, 
franz.  Corindon),  AI2O3, 

Des  Cloizeaux  2 
Osann  in  Rosenbusch  . 

Kupferfiuosilicat 

CuF2-SiF4  +  6H2  0 
Topsoe  u.  Christiansen 

Lanthaosulfat 

LaS04  +  4H20? 
Des  Cloizeaux  2   .    .    . 

Magnesit  (Giobertit) 
MgCOa  Mallard  2     .    . 

Magnesiumcblorostannat 

MgCl2-SnCl4  +  6HoO 
Topsoe  u.  Christiansen 

Magnesiumfiuosilicat 

MgFl2-SiFU  +  6H2  0, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Magnesium-Platincyanid 

Mg(CN)2Pt(CN)2  +  7H20, 
Grailich 

Manganfluosilicat 

MnFla«  SiFl4+6H2  0, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Manganspat  X^iallogit) 
MnCOs,  Ortloff     .    .     . 

Matico-Campher,  H  intze  i 

Meionit(Mizzonit)Lacroixi 
6CaO  mAIzOs  «gSiOa 
Des  Cloizeaux  i  (Vesuv) 
F.  Kohlrausch.     .    .    . 

Wülfing   in   Rosenbusch 
(vom  Vesuv) 

Franco  i      

Melilith  (v.  Vesuv) 
Henniges  i.  Rosenbusch 

F 

Na 
C 

1,4759 
1,4715 
1,4697 

1,4762 
1,4721 
1,4703 

(Tl 
{  Na 
[Li 

r  Na 
(rot 

1,6120 
1,6084 
1,6042 
1,6104 
1,6085 

1,6142 
1,6102 
1,6060 
1,6129 
1,6105 

F 
D 
C 

1,5154 
1,5095 
1,5064 

1,4734 
1,4684 
1,4664 

Na 

1,6527 

1,790g 

Na 
gelb 

1,622 
1,6205 

1,618 
1,6178 

C 

i;38i7 

1,3972 

Na 

1,558 

1,613 

Na 

1,663 

1,658 

f  rot 
irot 

Na 

1,7676 
1,7682 
1,7690 

1,7594 
1,7598 

Na 

i 
1,4907       1,4993 

1,7598 

Is 

1,4138 
1,4092 
1,4074 

1,4124 
1,4080 
1,4062 

Na 

1,48031 

1,47852 

rot 

1,564 

1,569 

Na 

1,717 

Na 

1,569 

1,666 

1,515 

(Tl 
{  Na 
[Li 

Na 

1,5003 
1,4963 
1,4922 
1,4990 

1,4899 
1,4864 
1,4818 
1,4962 

D 
C 

1,5885 
1,5715 

1,5971 
1,5835 

Na 

1,4807 

1,4614 

F 
D 
C 

1,3473 
1,3439 
1,3427 

1,36<J 
1,358^ 

gelb 
Na 

1,7205 
1,7235 

1,7185 
1.7226 

D 

1,5532 

F 

D 
C 

1,3605 
1,3570 
1,3552 

1,3774 
1,374a 
1,3721 

Na 

1,6464 

1,4777 

Na 

1,6576 

'1,6666 

Na 

— 

1,597.' 

F 
D 
C 

1,5762 

1,5674 
1,5632 

1,5252 
1,5179 
1,5146 

fTl 
{  Na 
[Li 

1,5488 
1,5447 
1,5415 

i,547< 
i,543< 
1,54°' 

F 
D 
C 

1,4595 
1,4550 
1,4532 

1,5239 

1,5153 

1  i,5"9 

Na 

Na 

Na 

fTl 

1  Na 

[Li 

Na 

1,594 

1,597 

1,5653 

1,5611 

1,5580 

1,5549 

1,563 

1,558 

1,561 
1,545' 
1,546 

1,543 
1,540 
1,545 

G 
F 
E 
D 
B 

1,6642 

1,6549 
1,6468 
1,6365 
1,6311 

1,6368 
1,6287 
1,6227 
1,6148 
1,6070 

violett 
gelb 

1,5 
1,5 

375 
215 

Na 
rot 

1,6339 
1,6312 

1,629 , 
1,626 

Martens. 


213 


987 


Brechungsexponenten  einachsiger  Krystalle  gegen  Luft. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Licht- 
art 


Ifo 


u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Licht- 
art 


Melinophaa,  Brögger  2 
(Des  Cloizeaux  9) 


Meint  Al2C,20i2  +  i8HjO 
Schrauf  i 

Kohlrausch 

Des  Cloizeaux  i   .     .    . 


Mimetesit  PböAsjOiäCl, 
Des  Cloizeaux  2 

Mizzoait,  s.  Mejonit 

Natriamarsenat 

Na3As04-i2HA 

Baker 

Dufet  3 

Natrinmnitrat,  Salpeter, 
NaNOa,   große    Doppel- 
brechung, Schrauf  i 

Cornu      

Kohb-ausch 

Natriumphosphat 

NasPO^-iaH-iO,  Baker 
Dufet  3 

Natriumvanadat 

Na3V04-i2  HA 
Baker 

Natriumvanadat 

NasVOi-io  H2O, 
Baker 

Nephelin 

{NaK)20.  Al203.2SiOj 

(Des  Qoizeaux  i  .  . 
Wolff  in  Rosenbusch 
Wadsworth  i.  Rosenb. 
Zymänyi  3  .     .     .     . 

2.  Penfield  i.  Rosenbusch 

3.  Zymänyi  2  .  .  .  . 
(i.  Nephelin  vom  Vesuv 
2.  bzw.   3.  Eläolith  aus 

Arkansas  bz.  Laurwik) 

Nickelfluosilicat 

NiFU.SiFU+öHjO 
Topsoe  u.  Christiansen. 

Nickelselenat 

NiSe04+6  H2O 
Topsoe  u.  Christiansen , 


Tl 
Na 

rot 


1,6161  i  1,5975 
1,6126  I  1,5934 
1,6097     1,5912 


E 
D 
B 

Na 
gelb 


1,5435     1,5146 

1,5393     1,5110 

1,5345     1,5079 

j   1,5415     1,5154 

;  i,54ibis  i,5i8bis 

:  1,550     1,525 


rot 


1,474       1,465 


(  Tl 

I   Na 

[  Li 

Na 


1,4624 :  1,4704 
1,4589  1,4669 
1,4553     1,4630 

1,4567    1,4662 


E 
D 
B 

Na 

Na 


1,5954 
1,5874 
1,5793 
1,5852 
1,5854 


1,3374 
1,3361 
1,3346 
1,3348 
1,3369 


Na       1,44861  1,4539 
Na   ;  1,4458    1,4524 


Tl 
Na 
Li 


1,5150  1,5293 
1,5095  1,52^32 
1,5040     1,5173 


Tl 

Na 

Li 


1,5460:  1,5537 
1,5398  1,5475 
1,5332     1,5408 


gelb 

Na 
Na 
Na 
Na 
Na 


1,539 
bis 
1,542 
1,5416 
1,5427 
1,5424 
1,5469 
1,5364 


1,534 
bis 

1,537 

1,5376 

1,5378 

1,5375 

1,5422 

1,5322 


1,3950.   1,4105 

1,3910 !  1,4066 
1,38761  1,4036 


Hy 
F 
D 
C 


1,5539 
1,5473 
1,5393 

1,5357 


1,5258 
1,5196 
1,5125 
1,5089 


R? 


Nickelsnlfat 

NiS04-r6  HäO 
Topsoe  u.  Christiansen 
s.  Tab.  214  q,  S.  1005. 
Kohlrausch 


Oligist  Fe^Oa,  Wülfing 


Paratolylphenylketon , 
Bodewig 


Parisit,  Senarmont  in 
Des  Cloizeaux  i   .     .     . 

Peanin,  s.Tab.2i4r,  S.1006. 
Pentaerythrit,  Martin 

Pheoakit  Be^SiO« 
De  Senarmont  2  .    .    . 

Des  Cloizeaux  10     .    . 


Grailich 
Offret 


Pulfrich  I 


Phycit,  s.  Erythrit 

Phosgenit  PbCOs .  PbClj, 
Sella  in  Des  Cloizeaux  5 

Proustit  AgsAsSs, 
Des  Cloizeaux  8   .     .     . 

Pyrazol-(4)-sulfosäure, 
Eppler 


Pyrophaait  MnTiOs, 
Bamberg     .     .    . 


Quarz,  s.  Tab.  209,  S.  969, 
Amethyst ,  Citrinquarz 
u.  a.,  s.  Kohlrausch  und 
Dufet. 

Quecksilberchlornr,  siehe 
Calomel. 

Rubidiufflhyposnifat 
RbaSjOs, 
Topsoe   u.    Christiansen 


G 
F 
D 
C 
Na 


1,5228 

1,5173 
1,5109 
1,5078 
1,5099 


1,4930 

1,4873 
1,4844 
1,4860 


3,22 

3,042 

2,988 

2,949 
2,904 


2,94 

2,797 

2,759 

2,725 

2,690 


Tl  1,7250  1,5685 
Na  1 1,7170  j  1,5629 
Li     1 1,7067    1,5564 


rot    ■  1,569       1,670 


Na   [1,5588 


1,5480 


1,652     j  1,672 
1,6540  «^,6697 
1,6508  1 1,6673 
1,6533    1,6692 
1,6513    1,6672 
1,60077!  1,676751 
1,65858!  1,67451 
1,65664!  1,67254 
1,65394!  1,66977 

1,65154: 1,66735 
1,65060  1,66639) 
1,6555  1 1,6703 
1,6495 


orange!  2,114 


Na 
Li 


3,0877 
2,9789 


2,140 


2,7924 
2,7"3 


Na 


1,5747 


1,6296 


Na    j  2,4810  I 
Li       2,4414 


1,4623  1,5167 
1,4574  i  1,5078 
1,4556     1,5041 


Martens. 


988 


213  d 


Brechungsexponenten  einachsiger  Krystalle  gegen  Luft. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Licht- 
art 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Licht 
art 


«w 


Rubin  (Saphir),  s. Korund. 

Rutil  TiO,, 
Baerwald2  (vonSyssert), 
vergl.   Anatas,    Brookit 

Saphir,  s.  Korund. 

Scheelit,  s.  Wolframit. 

Scheelitin,  s,  Stolzit. 

Sellait  MgFa,  Sella    .    . 
Mallard  2 

Sid^rose,  s.  Eisenspat. 

Silberphosphat  Aga  H  PO4, 
Dufet  2 

Siliciumcarbid 

s.  Carborund. 

Skapolith  SiOz  mit  CaO, 
NaaO,  Al203,Cl,  (Dipyr) 

Des  Cloizeaux  9  .    .    . 

Wülfing  in  Rosenbusch 
'(Wemerit) 

Zymänyi  2       .... 

Lacroix  i  (mittel)    .    . 

Smithsoait  ZnCOs,  Ortloff 
Spangolith,  Penfield  i    . 


Stolzit  ( Scheelitin,  Raspit) 
PbWOi,  Hlawatsch      . 

Strontiumhyposulfat 

SrS206+4H20, 
Topsoe    u.   Christiansen 
Fock 

Strychainsulfat,  Martin 

Thaumasit,  CaSiOa. 
CaCOa.CaSOi  +  isHaO 

Bertrand  3 

Michel  L6vy  u.  Lacroix  i 
Penfield  u.  Pratt     .     . 

Tolylphenylketon,s.Parat. 


Tl 

Na 
Li 


Na 

Na 


Na 


gelb 

Na 

Na 
Na 


Na 


grün 
(525) 


Na 


F 

D 
C 

Na 


Na 


Na 
Na 

Na 


2,6725 
2,6158 
2,5671 


2,9817 
2,9029 
2,8415 


1,3780 
1,379 


1,3897 
1.389 


1,8036 


1.7983 


1,566 

1,5894 
1.5697 
1,582 


1,560  ? 

1,5548 
1.5485 
1,552 


1,61766 


1,694        I.641 


2,2685 


1,5371 
1,5296 
1,5266 
1,5293 


2,182 


1.5312 
1,5252 
1,5232 
1,5252 


1,6137  1,5988 


1,503 
1,507 
1,519 


1,467 
1,468 
1,476 


Turmaiin  ist  ein  Gemisch  von  zwei  isomorphen, 
komplizierten  chemischen  Verbindungen.  Die  Ex- 
ponenten variieren  von  etwa  1,60  bis  1,75,  je  nach 
dem  Verhältnis  der  Mischung,  bei  verschiedenen 
Turmalinen,  ja  in  benachbarten  Stellen  desselben 
Turmalins.  Deshalb  sind  hier  keine  Exponenten 
angegeben;  es  sei  auf  die  Zusammenstellung  in 
Dufet,  Recueil  de  donndes  numdriques,  Optique, 
2.  Bd.  1899,  S.  553  hingewiesen;  außerdem  auf  die 
Schrift  von  Wülfing  über  Turmaiin,  Programm, 
Hohenheim,  Stuttgart  1900;  und  auf  Ch.  Soret, 
Arch.  sc.  phys.  (4)  17,  S.  263 — 280,  und  Fortsetzung. 
1904,  ferner  C.  Viola,  ZS.  f.  Kryst.  32,  551;  1900. 
S.  Nakamura,  Gott.  Nachr.  1903,  math.-phys.  Cl. 
343—352,  s.  a.  Jerofejeff. 


Vesuvian  von  Ala 

Des  Cloizeaux  3   .     .     . 
Osann  in  Rosenbusch    . 

Wernerit,  s.  Skapolith. 
Wolframit  (Scheelit) 
CaWOi,  Des  Cloizeaux  2 

Wulfenit    PbMoOi,    Des 
Cloizeaux  3  (Mittelwert) 

Xenotim  n.  Dufet  YaPgO», 
Des  Cloizeaux  10.    .    . 

Zinkfluosilicat 

ZnFa.SiFi-föHzO, 
Topsoe    u.    Christiansen 

Zinkselenat 

ZnSeOi+öHgO, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Zinkspat,   s.  Smithsonit. 

Zinnober  HgS,  D.  Cloiz.  i 

Des  Cloizeaux  2  u.  8    . 

Zinnstein,  s.  Cassiterit. 

Zirkon  ZrO. .  SiOg, 
Sanger  in   Rosenbusch 

1.  Hyacinth  v.   Ceylon, 

2.  Z.  von  Miask. 

vgl.  Beccarit  Tab.  202  d. 


i  Na 

i  Na 

Na 


rot 


Na 


Hy 
E 
D 
F 


rot 
Li 


Na 

Na 


1,719 
1,722 

1.7235 


rot      1,918      1,934 


1,718 
1,720 
1,7226 


2,402 


1,72 


1,3860 
1,3824 
1,3808 


2,304 


1,81 


1,3992 
1,3956 
1,3938 


1,5427 
1,5367 
1,5291 
1,5255 


1,5165 
1,5108 

1,5039 
1,5004 


2,854 
2,816 


1,9239 
1.9313 


3,201 
3.142 


1,9682 
1,9931 


Martens. 


214 


989 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 

Form 

Substanz 
Beobachter 

Lichtart 

na 

1 

1 

n  ß      '      71/ 

2F 

M 

p-Acetamidopheoetol,  Monti 

Na 

— 

1,5705 

— 

62«  14' 

M 

Aegyrin  (vom  Langesundfjord)  Wülfing  (s,  a.  Brögger  2) 

{    Na 
(ca.  650 

1,7714 
1,7630 
1,7590 

1,8096 
1,7990 
1,7929 

1,8238 
1,8126 
1,8054 

61  »44' 
62»  13' 
62»  35' 

M 

Allaktit  Krenner  2'V,  Sjögren  in 

violett 
gelb 
rot 

— 

1,795            — 
1,786            — 
1,778     j       — 

0 

7"  34' 
10»  12' 

0 

Alstonit  BaCafCOs),,  Mallard  5  (Mittel) 

Na 

1,5255 

1,673 

— 

0 

Alaminiamborat  Al«BsOi2,  Mallard  2 

Na 

1,586 

1,603 

1,623 

87—88« 

T 

Amblygonit,  des  Cloizeaux  7 

Michel  Levy  u    Lacroix  i 

Na 
Na 

1,578 

1,594 
I.'>93 

1,597 

42—51° 

0 

Ammonium-Antimonyltartrat 

2  (NH^-SbO-CiHA)  +  HA 
Topsoe  u.  Christiansen 

C 

1,6229 

68"  8' 

M 

Ammonium-Eisenselenat  (NH4)2Fe(Se04)2  -r-  6  HjO, 
Topsoe  u.  Christiansen 

F 
D 
C 

1,5263 
1,5201 
1,5177 

1,5334 
1,5260 

1,5226 

1,5436 
1,5356 
1,5339 

76»  48' 

i 

Ammonium-Eisensalfat  (NH4)iFe(S04)2  +  6  H^O, 
Murmann  u.  Rotter 

grün 
gelb 
rot 



1,492 
1,490 
1,487 

— 

76»  52' 

B 

Ammoniumkarbonat,  saures,  (NH4)HC03,  v.  Lang  2    . 

Na 

1,4227 

1,5358 

1,5545 

— 

^ 

Ammonium-Kobaltselenat  (NH4)«-Co(Se04)2  +  6  H,0, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Hj, 
H^ 
Na 

Ha 

1,5244 

1,5455 
1,5392 

1,53" 
1,5280 

1,5396 

82»  i' 

F 

506 
E 

1,4981 
1,4959 
1,4941 

1,5023 
1,5000 
1,4984 

1,5090 
1,5072 
1,5056 

i 

Ammonium-Kobaltsulfat  (NH4)4-  Co.(S04)j  -r-  6  H,0, 
£hlers 

(s.  a.  de  S^narmont  i, 

Murmann  u.  Rotter 

559 

574 

Na 

623 

C 

Li 

gelb 

F 
D 
C 

1,4919 
1,4912 
1,4904 
1,4890 
1,4880 
1,4876 
1,489 

1,5213 

1,4967 
1,4961 

1,4955 
1,4941 
1,4929 
1,4924 
I  494 

1,5039 
1,5031 
1,5024 
1,5011 
1,4998 

1,4993 
1,501 

81»  39' 

M 

Ammonium-Kupferselenat 

(NH4)2Se04  •  CuSeO*  ^  6  H2O, 
Topsoe  u.  Christiansen 

1,5437 
1,5355 
1,5317 

1,5395 

55  W 

M 

Ammonium -Kupfersulfat  (NHihSO*  -f  CuSO*  +  6  H.O, 
Murmann  u.  Rotter 

grün 
gelb 
rot 

— 

1,500 
1,497 
1,494 

71»  21' 

M 

Ammonium  -  Lithiumracemat   ( N  H4)  Li  (C4H4O6)  +  H2O, 
Wvrouboff  7 

rot 

1,5287 

81 •  42' 

Ammonium-Litbiumsulfat  (NH4)LiS04,  Wyrouboff  i    . 

grün 
rot 

z 

1,437 

— 

36"»    32' 

0 

Ammonium  -  Lithiumtartrat    (NH4)  Li(C4H406)  +  HjO, 
Wyrouboff  7                               

rot 

1,5673 

1,5146 

1,5075 
1,5046 

■ 

87'  6' 

M 

1 

Ammonium-Magnesiumselenat 

(iN  H4).,Se04  •  MgSeO*  +  6  H2O 
Topsoe  u.  Christiansen 

F 
D 
C 

1,5056 

1,5150 

53"  44' 

Martens. 


990 


214  a 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


nß 


ny 


M       Ammonium  -  Magaesiumsulfat    (NH4)2Mg(S04)2+6H20, 
Topsoe  u.  Christiansen 
(s.  a.  Heußer,  Murmann  u.  Rotter.) 

M       Ammonium  -  Mangansulfat    (NH4)2Mn(S04)2  +  6  H2O, 
Grailich,  S.  141,  Murmann  u.   Rotter 

O        Ammoniummalat  (Apfels.  Ammon.),  Wyrouboff  2 

M       Ammonium-Natriumracemat  (NH4)  NaICiHiOe)  +  H2O, 
Wyrouboff  8 

Ammonium-Natriumtartrat  (NH4)  Na(CiH406  +  4  H2O, 

Wyrouboff  3 

(s.  a.  Lavenir  2.) 

M       Ammonium  -  Nickelselenat    (NH4)2Ni(Se04)2  +  6H2O, 
Topsoe  u.  Christiansen 

M       Ammonium-Nickelsulfat  (NH4)2Ni(S04)2  +  öHgO, 

Murmann  u.  Rotter 

O        Ammoniumoxalat  (NH4)2C204+  HgO,  Brio 

M       Ammoniumracemat  (NH4)2C4H406  +  2H2O, 

Wyrouboff  4 

O       Ammoniumsulfat  (NH4)2S04,  Erofejeff  i 

O       Ammoniumtartrat,  saures,  (NH4)H  (CiH^Oe), 
Topsoe  u.  Christiansen 

M       Ammoniumtartrat,  neutrales,  (NHi)2C4H406, 
des  Cloizeaux  8 

M       Ammonium-Zinkselenat  (NH4)2Zn(Se04)2  +  6H2O, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Ammonium-Zinksulfat  (NH4)2Zn(S04)2  +  6H2O, 
Perrot  2 

(s.  a.  Murmann  u.  Rotter.) 
Amphibole : 

I.  Anthophyllit  MgO«Si02, 

Michel  Ldvy  und  Lacroix  i 

Penfield  2 

O  II.  Gedrit  Na2Mg8AUSi7027,  Ussing .    .    . 

M  III.  Tremoli t  CaMg3Si40,2, 

Michel  Levy  u.  Lacroix  i 

Penfield  in  Rosenbusch 

Zymäni  2  (New- York) 

„        (Ungarn)     . 

Flink  2  (Grammatit  von  Nordmarken)  . 


F 

D 
C 

grün 
gelb 
rot 

rot 


rot 

grün 
Na 
Li 

F 
D 
C 


gelb 

grün 

Na 
rot 


rot 

blau 
Na 
Li 

F 
D 
C 

blau 
gelb 
rot 

F 
D 
C 

G 
F 

D 
C 
B 

l  a 


D 
D 
rot 

D 

D 

D 

D 

Tl 

Na 

Li 


1,4774 
1,4717 
1,4698 


1,4974 
1,4950 
1,4909 


1,5291 


1,489 

1,4400 
1,4381 
1,4369 


1,5280 
1,5208 
1,5177 

1,5279 
1,5188 
1,5168 


1,5233 

1,4987 
1,4946 
1,4890 
1,4862 
1,4858 
1,4854 


1,633 

1,6288 

1,623 

1,609 
1,6065 
1,5987 
1,5996 


1,4787 
1,4728 

1,4707 

1,485 
,1,484 
1,482 

1,503 


1,473 

1,5007 
1,4980 
1,4942 

1,5441 
1,5372 
1,5334 


1,498 

1,5486 
1,5475 
1,5470 


1,564 

1,5303 
1,5232 
1,5200 

1,5689 
1,5614 
1,5577 

1,591 
1,581 
1,579 

1,5366 
1,5292 
1,5259 

1,5041 
1,4993 
1,4934 
1,4904 

1,4897 
1,4889 


1,642 

1,6301 

1,636 

1,623 

1,6233 

1,6125 

1,6144 

1,620 

1,618 

1,616 


1,4837 
1,4791 
1,4751 


1,5016 
1,4990 
1,4956 

1,5466 


1,508 

1,5966 
1,5950 
1,5904 


-   I  60"  54' 


1,5397 
1,5332 
1,5289 

1,6000 
1,5910 
1,5861 


1,5372 

1,51104 
1,5056 
1,4996 
1,4972 
1,4962 

1,4957 


1,657 

1,6404 

1,644 

1,635 
1,6340 
1,6239 
1,6266 


Martens. 


314  b 


991 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


S  u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Lichtart '     n  a 


nß 


2V 


Amphibole  (Fortsetzung.) 

IV.  Aktinolith  Ca(FeMg)3Si40i2, 

Michel  Lev\-  u.  Lacroix  i  (Zillerthal)     .    .    . 
Zymänyi  2  (v.  Greiner  i.  Zillerthal)   .... 

„        (von  Fahlun) 

„        (dunkelgrün,  v.  Kafveltorp)     .    .    . 
V.  Hornblende  (CaMgFe)Si03  und  (FeAOaOs, 

Michel  Levy  u.  Lacroix  i *) 

i)  V.  Krajevo,  2)  a.  Böhmen ^) 

Zymänyi  2,  (Pargasit  v.  Pargas)    .    .    .    . 

Amphi£:en  oder  Leucit,  s.  Tab.  212,  S.  979. 

Andalusit  AUO»  •  SiOa,  des  CloizeaiLx  i  u.  9  (a.  Brasilien) 

Aoglesit  PbSO<,  des  Qoizeaux  8,  bei  15" 

Arzruni  i  20° 

Ramsay  i 

Born 

Anhydrit  CaSO^  Danker  (v.  Hallein)  19° 

Mühlheims  (v.  Stassfurt) 

Zymänyi  2  (v.  Berchtesgaden) 

Antigorit    (Bastit)    (MgO)3(Si02)2  +  3  H,0,    L^vy    u. 
Lacroix  i  (Bastit,  Serpentin) 

Antimonglanz  SbjSs,  Drude 

Antimonyl  •  Kalinmtartrat    2   (KSbOQHiOe)  +  H2O, 
Brechweinstein,  Topsoe  u.  Christiansen 

Antipyrine : 

Antipyrin  C11H18NO2,  Liweh 

Zymänyi  i 

Antipyrin-pseudojodmethylat,  Zschimmer 

SBisantipyrin 
4-Äthylantipyrin 
4-Methylantipynn 
2-Propylantipyrin 

Aragonit  CaCOs. 

Rudberg  n,  Kirchhoff  2  F 

r 

Glazebrook 

Danker  19,2° 

Pulfrich  I 


D 
D 
D 
D 

Na 
Na 
D 


rot 

gelb 

rot 

F 

D 

C 

D 

D 

D 
F 

b 
E 
D 
C 
B 
D 


Na 

F 

D 
C 

Na 

Na 
Na 
Na 
Na 
Na 
Na 

H 

G 

F 

E 

D 

C 

B 

Na 

Na 

Tl 

Na 

Li 


1,611 
1,6116 
1,6004 
1,6398 

1,629 
1,680 
1,616 


1,632 

1,8770 
1,8740 


1,627 
1,6270 
1,6162 
1,6431 

1,642 

1,725 
1,620 


1,638 

1,8830 

1,8795 


1,636 
1,6387 
1,6284 
1,6561 

1,653 
1,752 
1,635 


1,643 

1,8970 
1,8924 


1,89549  ]  1,90097  ;  1,91263 
1,87709  j  1,88226  [  1,89365 

1,86981   1,87502  !  1,88630 


1,8774 
1,87692 

1,56962 

1,57472 
1,57282 
1,57224 

1,56933 
1,56722 
1,56628 
1,5700 


Na   1,560 


4,49 


1,8823 
1,88225 

1,57553 
1,58079 
1,57884 
1,57822 
1,57518 
1,57295 
1,57198 
1,5757 


1,570 


5,17 


1,6325  1,6497 
1,6199  1,6360 
1,6148   1,6306 


1,5697 


1,6171 


1,54226 
1,53882 

1,53479 
1,53264 

1,53013 
1,52820 

1,52749 
1,53013 
1,53016 

1,5325 
1,5300 

1,5272 


1,6935 

1,6851 

1,6502 

1,5308 

1,548 

1,6584 

1,6020 

1,70509 
1,69836 

1,69053 
1,68634 
1,68157 

1,67779 

1,67631 

1,68132 

1,68145 

1,6856 

1,6816 

1,6766 


1,8939 
1,89286 

1,61362 
1,61874 
1,61680 
1,61619 
1,61300 
1,61056 
1,60956 
1,6138 

1,571 


1,6511 

1,6375 
1,6322 

1,7324 


i,7i04ber. 


1,71011 
1,70318 

1,69515 
1,69084 
1,68589 
1,68203 
1,68061 
1,68580 

1,6908 
1,6860 
1,6809 


80  < 


84° 
80» 


84 0  30' 

66«  47' 
66»  45' 

75°  24' 


43"  49' 
44 0  26' 


44"  4 
43"  41' 
43°  24' 
43°  11,5' 


42"  34' 


54 o  20' 


54" 
60» 


37 
44' 
52' 


30"  10 

86» 

52°  50' 
i8»4o'2o'' 
31' 30' 
22'  14" 

16' 45" 
11' 7" 

6' 55" 
5'23" 


Martens. 


992 


214  c 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


u  b  s  t  a  n  z 
Beobachter 


Lichtart 


n  ß 


ny 


O 

M 
O 


Aragonit  (Fortsetzung.) 
Mühlheims  (Aragonit  von  Bilin) 


Offret  18» .    . 

s.  a.  Kohlrausch. 

Arfvedsonit    NaaO«  FegOsMlSiOg),   Michel   Levy   und 
Lacroix  i 

Asparagin,  des  Cloizeaux  8 

Schrauf  2,  [s.  a.  Groth] 

Astrophyllit,  Michel  Ldvy  u.  Lacroix   i 

Augelit  2  AI2O3  •  P2O6  +  3  HsO,  Prior  u.  Spencer     .    . 

Autunit  (Kalkuranit)  Ca3Ui2P8H48066 

(Comwall),  des  Cloizeaux  8 

(Marmagne),  Michel  Levy  u.  Lacroix    i 

Axinit  Ca2B2AUH2(Si04)3,  Des  Cloizeaux  9      .    .    ,    . 


Baryt  BaSO^,  Heußer 

Arzruni  i  20*"         

Feußner  i  

(Auvergne)  21°   \ 

(Dufton)  19"    }    Danker     .    . 

(Uhlefoß)  20°   j 

Pulfrich  I  (aus  England)    .    .    . 
Mühlheims  (grüner  von  Cornwall) 


Offret  19"  (von  Dufton) 


F 

E 

D 

C 

B 

a 
Cd  480 
Cd  508 

Cd  537 
Na  589 
Cd  643 
Ai  671 


1,53456 
1,53245 
1,52998 
1,52788 

1,52732 
1,52680 

1,53505 
1,53341 
1,53197 
1,53000 
1,52837 
1,52772 


Na   1,687 


blau 



gelb 

— 

rot 

— 

E 

1,5513 

D 

1,5476 

B 

1,5438 

Na 

1,678 

Na 

1,5736 

rot 

_ 

Na 

1,553 

blau 

1,6850 

rot 

1,6720 

H 

1,65301 

G 

1,64829 

F 

1,64266 

D 

1,63630 

C 

1,63362 

B 

1,63258 

F 

1,64254 

D 

1,63609 

C 

1,63351 

Na 

1,63624 

Na 

1,63601 

Na 

1,63618 

Na 

1,63619 

Tl 

1,6398 

Na 

1,6368 

Li 

1,6334 

F 

1,64248 

E 

1,63952 

D 

1,63608 

C 

1,63349 

B 

1,63247 

a 

1,63148 

Cd  480 

1,64303 

Cd  508 

1,64075 

Cd  537 

1,63877 

Na  589 

1,63609 

Cd  643 

1,63383 

Li  670 

1,63292 

1,68997 
1,68581 
1,68098 
1,67722 

1,67579 
1,67454 
1,69097 
1,68774 
1,68497 
1,68116 
1,67799 

1,67671 


1,707 
1,589 

1,579 
1,575 
1,5845 
1,5800 

1,5752 

1,703 

1,5759 


1,572 
1,575 

1,6918 
1,6779 

1,65436 
1,64960 
1,64393 
1,63745 
1,63476 
1,63370 

1,64357 
1,63712 

1,63457 

1,63734 

1,63741 

1,63739 

1,63750 

1,6411 

1,6379 

1,6344 

1,64377 

I  63075 

1,63726 

1,63462 

1,63359 

1,63259 

1,64429 

1,64200 

1,63997 
1,63726 

1,63499 
1,63409 


1,69467 
1,69038 
1,68541 
1,68154 
1,68007 
1,67879 
1,69570 
1,69244 

1,68959 
1,68570 
1,68243 
1,68114 


1,708 


1,6238 
1,6190 
1,6139 

1,733 

1,5877 


1,577 

1,6954 
1,6810 

1,66560 
1,66060 
1,65484 

1,64797 
1,64521 
1,64415 
1,65469 
1,64795 
1,64531 
1,64812 
1,64811 


22,5 

19' 

10,5' 


86"  42' 
86"  28' 
86"  8' 


77" 
50°  49' 


ca.  30" 
720 


37^ 


28' 


39" 57  24 


1,64834  |36<'59'i6 

1,64834 

1,6520 

1,6486 

1,6450 

1,65484 

1,65173 
1,64815 

1,64537 
1,64434 
1,64329 

1,65541 
1,65304 
1,65097 
1,64814 
1,64580 
1,64486 


38»  7' 
37°  23' 
36»  48' 
36«  12' 
36°  1,5' 


Martens. 


214d 


993 


Brechungsexponenten  und'  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart  j      n  a 


M 


Barytocalcit  BaCa(C03)2,  Mallard  5 

Baryuni-Cadmianibroinid  BaBr2'CdBr2+4  H^O, 
Murmann  u.  Rotter 

Baryam-Cadmiumchlorid  BaCl2*CdCl2-f4  HgO, 
Murmann  u.  Rotter 

Baryumchlorat  Ba(C103)2+H20,  Eakle  .    .      .    .    . 

Baryumcblorid  BaClg+a  H3O,  des  Cloizeaux  2    v, 
Wyrouboff  42K 

Baryumformiat  BaCHCOg)«, 
des  Cloizeaux  5  2  F 
Schrauf  2  71 

Baryumhyposulfat  BaS206+2  HjO,  Brie 

Baryamplatinocyanid  Ba(CN)2«  Pt(CN)+4H50,[Dufet.] 
Murmann  u.   Rotter 

Baryumpropionat  Ba{C3H5C)j)a+H20,  Friedländer     . 

Bastit,  s.  Antigorit. 

Beccarit  Zr02  •  SiOg,  Grattarola,  vgl.  Zirkon  Tab.  291  d 

Bertraodit  Be4Si208+ H^O,  Bertrand  i     .    .    .    .    . 
Levy  u.   Lacroix  2 

Beryllinmselenat  BeSe04-r4  H2O, 

Topsoe  u.  Christiansen 

Beryllonit  NaBePOi,  Dana 


Bleiacetat  Pb{C2H302)2+3  H2O,  des  Cloizeaux  8   . 

Bleicarbonat,  s.  Cerussit. 

Bleichlorid  PbClj  (künstl.  Cotunnit),  Stöber     .    . 

Boracit,  Mallard  i 

des  Cloizeaux  8 

Borax  Na2B407,  des  Cloizeaux  8  u.  10     .... 

Tschermak  2 

F.   Kohlrausch 

Dufet  4  (2  V  nach  Dufet's  Tab.) 

Über  geschmolzenen  Borax  s.  Tab.  200  a. 
Brechweiastein,  s.  Antimonyl-Kaliumtartrat. 

Brookit  (von  Tremadok)  TiOz, 

Wülfing  i.  Rosenbusch 

Cadmium-Caesiufflsulfat  CdSOi'CsjSOt+ö  HA 
Tutton  2 


gelb 
rot 


Physikalisch-chemische  Tabellen-    4.  Aufl. 


Marteas.    03 


991 


314 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zwe 

iachsiger  Krystalle 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 

Form 

S  üb  st  a,n  z 
Beobachter 

Lichtart 

na 

nß 

ny 

2V 

0 

Cadmium -Magnesiumchlorid  (Cd 012)2 .  MgCIa+izHzO, 

Grailich 

gelb 
(     G 



I.S^^I 

1,5769 



M 

Cadmium-Rubidiumsulfat  CdSO*.  RbsSOi+eH.O, 

1,4896 

*?JOj* 

F 

1,4856 

1,4909 

— 

— 

Perrot  3 

D 
C 

1,4801 
1,4773 

1,4851 

1,4952 

72"  7' 

— 

B 

1,4761 

— 

— 

— 

l     a 

1,4757 

1,4811 

— 

— 

f     H7 

1,4906 

1,4955 

1,5061 

— 

F 

1,4856 

1,4905 

1,5007 

72"  37' 

Tutton  2 '. 

Tl 
D 

1,4823 
1,4798 

1,4872 
1,4848 

1,4972 
1,4948 

72°  31' 
72"  26' 

C 

1,4777 

1,4824 

1,4923 

72"  21' 

[     Li 

1,4773 

1,4820 

1,4919 

72°  20' 

M 

Cadmiumsulfat  sCdSO^+SHaO,  des  Cloizeaux  8  .    .    . 

blau 



1,576 

— 

88«  23' 

gelb 

— 

1,565 

— 

88"  9'     ! 

rot 

— 

1,563 

— 

87°  57' 

M 

Caesium-Eiseosulfat   CS2SO4.  FeSOi+eHgO,    Tutton  2 

Uy 

1,5105 

1,5137 

1,5198 

— 

F 

1,5061 

1,5093 

1,5153 

74"  31' 

Tl 

1,5028 

1,5061 

1,5121 

K  42; 

Na 

1,5003 

1,5035 

1,5094 

74°  51' 

C 

1,4980 

1,5011 

1,5069 

75°  0' 

Li 

1,4976 

1,5007 

1,5065 

75°  2' 

M 

Caesium-Kobaltsulfat  GS2SO4.C0SO4+6H2O,  Tutton  2 

Uy 

1,5159 

1,5188 

1,5237 

— 

F 

1,5112 

1,5142 

1,5187 

810  22' 

Tl 

1,5079 

1,5110 

1,5156 

81«  29' 

Na 

1,5057 

1,5085 

1,5132 

81"  34' 

C 

1,5032 

1,5061 

1,5106 

81°  40' 

Li 

1,5028 

1,5057 

1,5102 

81"  42'| 

M 

Caesium- Kupfersulfat  CS2SO4.CUSO4+6H2O,  Tutton  2 

hy 

1,5159 

1,5174 

1,5266 

—  1 

F 

1,5108 

1,5123 

1,5216 

44°  3' J 

Tl 

1,5074 

1,5089 

1,5180 

43°  40I 

Na 

1,5048 

1,5061 

1,5153 

43O   24i 

C 

1,5021 

1,5036 

1,5126 

43»  9'i 

Li 

1,5017 

1,5032 

1,5  ia2 

43°  6'  i^ 

M 

Caesium-Magnesiumsulfat  CS2SO4. MgSO»+6H20, 

Uy 

1,4956 

1,4957 

1,5015 

'l  "^'r 

Tutton  2 

F 

1,4912 

1,4912 

1,4970 

11"  15 

Tl 

1,4880 

1,4881 

1,4940 

14"  20' 

Na 

1,4857 

1,4858 

1,4916 

16«  25' 

C 

1,4832 

1,4834 

1,4892 

18"  0'   , 

Li 

1,4828 

1,4830 

1,4888 

18«  10' 

M 

Caesium-Mangansulfat  CsaSO* .  MnSO^+öHjO,  Tutton  2 

Uy 

1,5046 

1,5066 

1,5129 

— 

F 

1,5003 

1,5022 

1,5083 

59°  28' 

Tl 

1,4972 

1,4991 

1,5051 

59°  46' 

Na 

1,4946 

1,4966 

1,5025 

59°  57' 

C 

1,4922 

1,4940 

1,4999 

60"  7' 

Li 

1,4918 

1,4936 

1,4995 

60°  10' 

M 

Caesiom-Nickelsulfat  Cs  SO4.  NiS04+6H20,  Tutton  2 

Hy 

i,'5i92 

1,5235 

1,5266 

— 

F 

1,5146 

1,5187 

1,5221   i 

87»  40' 

Tl 

1,5112 

1,5154 

1,5189  j 

87"  29 

Na 

1,5087 

1,5129 

1,5162   i 

87»  21' 

A                  / 

C 

1,5065 

1,5104 

1,5137  1 

87«    17 

Li 

1,5061 

1,5100 

1,5133 

87°    15 

Marteas. 


214  f 


995 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


u  b  s  t  a  n 

Beobachter 


Lichtart       n  a 


nß 


2  T' 


Caesiumseleaat  Cs2Se04,  Tutton  3  .    . 


Caesiumsulfat  CssSO«,  Tutton  i 


Caesium-Zinksulfat  CS2SO4  •  ZnSO«  +  6  HgO, 

Perrot  2 

Tutton  2 

Calamin,  s.  Kieselzinkerz 

Caiciumborat  CaBiO?,  Mallard  3 

Calciumformiat  Ca(HC02)2,  Schrauf  2— 

Calciummalat,  saures,  Schrauf  2 

CalUHsOö).  -f  6  H2O  (Apfelsaures  Calcium) 

Caledonit  PbSO*  •  (PbCu)C03,  Des  Cloizeaux  8  .  ,  . 
Ceriumhyposulfat  CeSjOg  -t  5  H2O,  Wyrouboff  6  .  .  . 
Cerussit  PbCOg,  Des  Cloizeaux  i 

Schrauf  2    

Negri  2,  s.  a.  Ohm,  Jahrb.  f.  Min.  Beil.  Bd.  13,  38;  1899 

Chloralhydrat  CCl3'CH(0H)j,  Dufet  7 

Chiorit,  s.  Pennin  Tab.  202  r. 

Chondrodit,  Levy  u.  Lacroix  i  (s.  a.  Sjögren)      .    .    . 

Chrysoberyll  (Cymophan)  BeO'Al.Oa, 
des  Cloizeaux  i 

Citronensäure  CeHgO?  +  H^O,  Schrauf  i 

F.  Kohlrausch 

Clintonit  (Seybertit),  Levy  u.  Lacroix  i 

Codein  CigHnNOs  +  H2O,  Grailich 


F 
Tl 
D 
C 
Li 

Hy 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

G 

F 

D 

C 

B 

a 

H/ 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

Na 

E 
D 
B 

E 
D 
B 

rot 

Na 

gelb 

E 

D 

B 

Na 

Na 


Na 


gelb 

E 
D 
B 
Na 

Na 

0 
F 
D 
C 
B 


1,6138 
1,6070 
1,6024 
1,5989 
1,5955 
1,5950 

1,5705 
1,5660 
1,5624 
1,5598 
1,5573 
1,5569 

1,5126 
1,5080 
1,5020 
1,4997 
1,4989 
1,4985 
1,5125 
1,5079 

1,5047 
1,5022 
1,4998 
1,4994 

1,540 

1,5132 
1,5101 
1,5067 

1,4972 
1,4933 
1,4887 

1,846 


1,7980 
1,8164 
1,8037 
1,7915 
1,8036 

1,5383 


1,6148 
1,6080 
1,6034 
1,5999 
1,5965 
1,5960 

1,5756 
1,5706 
1,5672 
1,5644 
1,5619 
1,5615 

1,5149 
1,5107 
1,5050 
1,5026 

1,5017 
1,5008 

1,5151 
1,5104 
1,5073 
1,5048 
1,5024 
1,5020 

1,656 

1,5167 
1,5135 
1,5100 

1,5112 
1,5073 
1,5029 


1,507 

2,0728 
2,0919 
2,0763 
2,0595 
2,0765 

1,5995 


1,607     i  1,619 


1,7470 

M967 
1,4932 
1,4896 
M930 
1,646 

1,5550 
1,5457 
1,5390 
1,5365 
1,5335 


,6152 

,6084 
,6038 
,6003 
,5969 
,5964 

,5775 
,5725 
,5690 
,5662 
,5637 
,5633 
,5203 
,5155 
,5095 
,5070 
,5061 
,5052 
,5199 
,5152 
,5119 

,5093 
,5068 
,5064 

,682 

,5819 
,5775 
,5731 

,5492 
,5449 
,5404 


2,0745 

2,0934 
2,0780 
2,0613 
2,0786 

1,6017 


1,639 


1,7484  1,7565 

1,5012  i  1,5123 

1,4977  1,5089 

1,4943  1,5054 

1,4975  j  1,5077 

1,657  I  1,658 
1,5650  — 
1,5525  — 

1,5435  I  — 
1,5395  I  — 
1,5390         — 


68»  58' 
70»  18' 
71 0  49' 
73"  7' 
73°  29' 

66»  o' 

65"  39' 
65»  20' 
65  0  8' 
65°  5' 

weiß: 
78» 


73"  31 
73°  52' 
74°  11' 
74°  27' 
74°  30' 


82«  3/ 
88*52' 


20»  48' 


80« 


Marteas.    63* 


996 


214g 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beoba:hter 


Lichtart 


vß 

ny 

1,62960 

1,63697 

1,62367 

1,63092 

1,62120 

1,62843 

1,5970 1)18 

— 

1,6214 

1,6279 

— 

1,6245 

— 

1,6212 

— 

1,59810 

1,62044 

1,59531 

1,61762 

1,59202 

1,61398 

1,58922 

1,61100 

1,58807 

1,60978 

1,5401 

1,5438 

1,5438 

— 

1,536 

1,539 

1,60397 

1,60632 

1,60177 

1,60402 

1,59985 

1,60198 

1,59700 

1,59919 

1,59466 

1,59692 

1,59380 

1,59601 

1,5467 

1,5490 

1,5400 

1,5440 

1,5840 

1,6177 

1,646 

— 

1,637 

— 

1,634 

— 

1.6366 

1,6393 

1,6337 

1,6363 

1,6303 

1,6331 

1,6535 

1,6700 

1,6545 

— 

1,6494 

— 

1,6460 

— 

1,6527 

1,6694 

1,6492 

1,6659 

1,722 

1,750 

1,566 

— 

1,553 

— 

1,551 

— 

1,5479 

1,5592 

1,720 

— 

1,720 

1,728 

1,7222 

1,7290 

M 


M 


M 


M 


Coelestin  SrSOi  (vom  Eriesee  (Arzruni  i  20°  .    .    .    . 

(von  Exeter)  Grunenberg 

(s.  a.  G.  H.  Williams) 

(von  der  Romagna)  Artini  2 

Colemannit  Ca^BcOu  +  5H2O,  von  Californien 

Bodewig  u.  v.  Rath  2  V 
Mühlheims  n 

Cordierit  (Dichroit)Mg3(AlFe)8Si8028,  s.  des  Cloizeaux  9 

Pulfrich  I 

Osann  i  u.  2 

Levy  u.  Lacroix  i 

Offret  (C.  V.  Ceylon) 

Koch  in  Rosenbusch 

Zymänyi  2 

Cyanit,  s.  Disthen. 

Cymophan,  s.  Chrysoberyll. 

Cystin,  salzsaures,  C8H12N2S2O4+2HCI,  Becke  2     .    . 

Danburit  CaB2Si208  (von  Russell  N.  Y.),  Brush  u.  Dana 

(aus  der  Schweiz),  Hintze  3 

Datolith  Ca2BH2SiOio,  s.  a.  des  Cloizeaux  9 
Luedecke  2  (v.  Andreasberg) 

Brugnatelli 

Diaspor  AI2O3+H2O,  Levy  u.  Lacroix  i    n 
des  Cloizeaux  8  2  F 

Dichroit,  s.  Cordierit. 

Didymsulfat  Di..(S04)3+8H20,  des  Cloizeaux  8     .    .    . 

Becquerel  2 

Disthen  (Cyanit)  Al-SiOs,  des  Cloizeaux  9    ....    . 

Levy  u.  Lacroix  i 

Zymänyi  2 .    .     . 

Wülfing  in  Rosenbusch 


F 
D 
C 

Na 

Tl 

Na 
Li 

F 
E 
D 
C 
B 


Na 

Na 

Na 

Cd  480 
Cd  508 

Cd  537 
Na589 
Cd  643 
Li  671 

Na 
Na 


Na 

blau 

Na 

Li 

Tl 

Li 

Na 

gelb 

Tl 

Na 

Li 

Na 

Li 

blau 

Na 
rot 

blau 
gelb 
rot 

Na 

rot 
Na 
Na 

Na 


1,62790 
1,62198 
1,61954 


1,59214 

1,58952 
1,58626 

1,58345 
1,58230 


1,5384 

1,532 

1,59863 

1,59639 

1,59442 

1,59172 

1,58945 

1,58857 

1,5433 

1,5349 


1,5840 


i,6356ber. 

1,6317,, 
1,6258  „ 

1,6260 


1,6246 
1,6214 


1,702 


1,5392 


1,712 

1,7124 

1,7171 


Martens. 


214  h 


997 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


u  b  s  t  a  n  z 

Beobachter 


Lichtart        w  a 


n  3 


A\ 


M 


M 


M 


M 


M 


Edingtonit  BaAliSiaOio  +  3  HjO,  Nordenskiöld  2 
Etsen-Kaliomoxalat 


Eisen-Natriumoxalat 


s.  Murmann  u.  Rotter. 


Eisen-Kaliamsolfat  FeSO,  •  K2SO4  +  6  HA 
Topsoe  u.  Christiansen 


Tutton  2 


[s.  a.  Murmann  u.  Rotter.] 


Eiseo-Rubidiamsnlfat  FeSOi'RbjSO,  -r  öHjO,  Perrot  3 


Tutton  2 


Eisensulfat  FeSOi  -  7  HjO,  des  OoiTeaux  8  .    .    .    . 

Erofejeff  2 

Epididymit  BeNaHSiiO»,  Flink  5 

Epidot  (s.  a.  des  Cloizeaux  8  u.  9,   Artini  i,   Forbes, 
Weinschenk),  Klein  (von  Sulzbach) 

Epistilbit  CaO  •  A.Os  •  6  SiO..  -  5  H.O  (von  Island), 
des  Cloizeaux  4 

Eodidymit  BeNaHSijO^,  Brögger  2 

Enklas  BejAlaHsSliOio,  des  Qoizeaux  i 

Feldspat: 

I.  Kalifeldspat  KjAliSieO.«  (Orthoklas) 

Adular,  Kohlrausch 

Zymänyi  2  (I,  II) 

Sanidin  (Eifel),  Kohlrausch 

Mühlheims 

Sanidin,  Offret 

[vergl.  auch  des  Cloizeaux  9,  Heußer.] 
Mikrolin  v.  Naresto,  L6vy  u.  Lacroix  i  .    .    .    . 
Sauer  u.  Ussing 


Tl 

1,5410 

1,5522 

1,5566 

53"  10' 

Na 

1,5383 

1,5492 

1,5540 

55"  55' 

Li 

1,5353 

1,5466 

1,5511 

52"  47' 

r  F 

1,4833 

1,4890 

1,5041 



^  D 

1,4775 

1,4832 

1,4974 

67"  18' 

C 

1,4751 

1,4806 

1,4947 

— 

Hy 

1,4852 

1,4920 

1,5071 

— 

F 

1,4811 

1,4877 

1,5028 

67"  19' 

TI 

1,4782 

1,4847 

1,4995 

67"  12' 

Na 

1,4759 

1,4821 

1,4969 

67»  7' 

C 

1,4735 

1.4799 

1,4945 

67"  2' 

l  Li 

1.4731 

1,4795 

1,4941 

67»  1' 

i    G 

1,4917 

1,4978 

1,5088 

— 

F 

1,4868 

1,4926 

1,5036 

— 

D 

1,4812 

1,4870 

1,4978 

73"  2' 

C 

1,4791 

1,4847 

1,4953 

— 

B 

1,4780 

1,4836 

1,4942 

— 

a 

1,4772 

1,4830 

1,4934 

— 

Hy 

1,4916 

1,4973 

1,5080 

— 

F 

1,4870 

1,4929 

1,5034 

73°  13' 

Tl 

1,4839 

1,4898 

1,5003 

73°  18' 

Na 

1,4815 

1,4874 

1,4977 

73»  21' 

C 

1,4793 

1,4851 

1,4953 

73°  23 

l  Li 

1,4789 

1,4847 

1,4949 

73°  24' 

(   blau 

— 

1,478 

— 

85°  54' 

gelb 

— 

1,470 

— 

86»  13' 

[   rot 

— 

1,469 

— 

86"  22' 

r  blau 

M794 

1,4861 

1,4928 

— 

Na 

1,4713 

1,4782 

1,4856 

85«  27' 

l  Li 

1,4681 

1,4748 

1,4824 

85°  31' 

Na 

1,5645 

1,5685 

1,5688 

— 

rot 

1.7305 

1,7541 

1,7677 

^  — 

rot 

1,502 

1,510 

1,512 

44° 

Tl 

1,54763 

1,54799 

1,55336 

28*  30' 

Na 

1,54533 

1,54568 

1,55085 

29»  19' 

rot(ca.656) 

1,54444 

1,54479 

1,54971 

30**  23,5 

gelb 

1,6520 

1,6553 

1,6710 

49°  37* 

• 
Na 

1,5192 

1,5230 

1,5246 

■ 

Na 

1,5195 

1,5233 

1,5253 

— 

Na 

1,5206 

1,5250 

1,5253 

— 

F 

1,52556 

1,53 

010 

— 

D 

1,51984 

1,52 

439 

— 

C 

1,51746 

1,52 

202 

— 

l  B 

1,51667 

1,52 

100 

— 

Cd  480 

1,52645 

1,53107 

1,53127 

— 

Cd  508 

1  52446 

1,52904 

1,52925 

— 

Cd  537 

1,52270 

1,52726 

1,52744 

— 

Na  589 

1,52034 

1,52486 

1,52501 

— 

Cd  643 

1,51838 

1,52283 

1,52296 

— 

Li  670 

1,51752 

1,52200 

1,52212 

— 

Na 

1,523 

1,526 

1,529 

83»  Dx 

Na 

1,5224 

1,5263 

1,5295 

83°  31' 

Märten  s. 


998 


2141 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215.  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


nß 


T 
M 

M 
M 
M 

M 


O 


Feldspat  (Fortsetzung.) 

II.  Natronfeldspat  NagAlaSieOie  (Plagioklas), 

Anorthoklas,  Fouqu6 

Albit,  Zymänyi  2  (a.  Zusammenstellung)  .     . 
III.  Kalkfeldspat  (Anorthit)  CaaAliSiiOie,  Klein 

Qanopbyllit  8  SiOa  •  (AI2O3)  •  jMnO+ö  HgO, 

Hamberg 


Qay-Lussit  Na2Ca(C03)2+5  H2O,  Pratt  2 


Qismondin  CaAl2Si40,2+4  HgO,  [Dufet] 
Rinne     


Qlaukophan  (Na2,  CaMg,  Fe),  Si03-(AlFe)2(Si03)3, 
(Gastaldit  von  Aosta)  Rosenbusch 


Glimmer,  (KNa)4H8Ali2Sii2048,  Muscovit'), 
Pulfrich  I 


(Indien)  F.  Kohlrausch     .... 

Matthiessen     ..... 

(von  Penneville)  Ldvy  u.  Lacroix  i 

(von  Buckfield)  Zymänyi  2   .     .     . 


Gips  CaS04+2  H2O,  Angström  19" 


V.  Lang 


F.  Kohlrausch 

Matthiessen     . 


Quincke 

(von  Montmartre)  Danker 
Pulfrich  I  bei  14"    .     .     . 


(vom  Montmartre)  Dufet  4 


(von  Sicilien)  Mühlheims 


Hambergit  BezHBOi,  Brögger  2 


Na 
Na 
Na 

Na 
Li 

Na 
Li 

TI 
Na 
Li 

Na 

Tl 

Na 
Li 

Na 
Na 
Na 
Na 

Na 

G 

F 

E 

D 

C 

B 

Na 

Na 

G 

F 

E 

D 

C 

Na 

Tl 

Na 

Li 

Hj'434 
F     486 

Tl  535 
Na  589 
C  656 
Li   670 

F 

E 

D 

B 

a 

A 

Tl 

Na 
Li 


1,5234 
1,5287 
1,5756 

1,7046 
1,6941 

1,4435 


1,6396 

,5635 

,5601 

,5566 

,5609 

,5692 

,571 

,5619 

,52056 

,53088 

,52627 

,52370 

,52082 

,51833 

,51743 

,5198 

,5195 

,5294 

,5257 

,5229 

,5201 

,5177 

,52033 

,5221 

,5200 

,5172 

,53034 

,52592 

,52295 

,52046 

,51812 

,51770 

,52618 

,52371 
,52080 

,51749 
,51662 

,51551 

,5693 
,5595 
,5542 


,5294 
,5331 
,5835 

,7287 
,7250 

,5156 


,5409 
,5385 
,5348 

,6563 

,5967 
,5936 
,5899 

,5941 
,6049 
,610 
,5968 

,52267 
,53283 
,52826 
,52581 
,52287 
,52037 

,51941 

,5216 

,5218 

,5322 

,5281 

,5251 

,5230 

,5199 

,52241 

,5246 
,5220 

,5190 

,53238 

,52805 

,52510 

,52260 

,52021 

,51977 
,52818 

,52571 
,52278 

,51939 
,51850 

,51734 

,5928 
,5908 
,5891 


1,5305 
1,5392 
1,5885 

1,7298 
1,7264 

1,5233 


,6005 
,5977 
,5943 
,5997 
,6117 

,613 
,6007 

,52975 

,54074 

,53599 

,53355 

,53048 

,52814 

,52725 

,5289 

,5283 

,5394 

,5353 

,5324 

,5294 

,5268 

,52941 

,5315 

,5292 

,5260 

,53982 

,53524 

,53218 

,52962 

,52717 
,52672 

,53543 
,53287 
,52984 
,52632 

,52537  i  — 
,52415  j  — 

,6331  87«  24,5' 
,6311  ^87«  7' 
,6294  |86°  50' 


57  23 
57" 58' 30" 
58" 5'  ■ 
57°  36' 50' 
57"  26'  40' 

SS**  31' 
56«  0,5' 
56O  2' 
55"  17' 


^)  Etwas  andere  chemische  Zusammensetzung  haben  Biotit  (s.  Zymänyi),   Phlogopit  (s.  Michel  Liiry 
und  Lacroix). 


Martens. 


214  k 


999 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart        na 


nß 


2V 


O 
M 

M 

O 
M 

M 


T 
O 

M 
M 


M 


Hannotom  BaKjAljSUOii+sHjO,  des  Qoizeaux  9,  Levy 
u.  Lacroix  i 


Harstigit,  Ramsay  i 

Hemifflorpfait,  s.  Kieselzinkerz. 

Herderit   CaPOiBeFlOH,   Comu    in   des    aoizeaux    5 

Bertrand  4  in  des  aoizeaux  15 

(von  Stoneham)  Penfield  4 

(von  Paris)  Penfield  4 

Heulandit  CaAl2Si«Oie+5H,0,  Ldvy  u.  Lacroix  i      .    . 

Hintzeit  o.  Heiatzit,   Luedecke  2  (vergl.  Milch  ebenda) 

Hopeit  Zn3P,08T-4H,0,  des  Ocizeaux  13 

Hamit  MgsSisOu,  Sjögren  2 

Hyalophan,  n.  Dufet  BaKsNasAlsSi^Ois,  Rinne  i      .    . 


Hydrargillit,  Brögger  2      .    . 
Hydrocarbostyril,  Bäckström  i 


Jonstrapit,  Brögger  2  (vgl.  Mosandrit) 

Kalium-Antimonyltartrat,  s.   Antimonyl- Kaliumtartrat 
Kaliumbichromat  KjCrjO;,  Dufet  6 


Kaliumchromat  KgCrO«, 

Tc^soe  u.  Christiansen    . 
[siehe  auch  de  Senarmont] 
Mallard  i 

Kalitunferricyaiiid    (rotes    Blutlaugensalz)    K3Fe(CN)«, 
des  Qoizeaux  5  2  T',  Schrauf  2    n 

Kaliomferrocyanid  (gelbes  Blutlaugensalz)  [Kohlrausch] 
K4Fe(CN)6+3H20,  Dufet  11 

Kaliumhypophosphat,  Dufet  7 

K.H,P,0«  +  2H,0 

K,H,Pj06-f-3H20 ■ 


Kaiiam-Kobaltseleaat  KjSeO« .  CoSeOi+öHjO, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Kalium-Kobaltsulfat    KjS04.CoS04+6H,0,   Tutton  2 
[s.  a.  Murmann  u.  Rotter,  de  Senarmont] 


Ehlers 


rot      ;     —      ■  1,516  — 

—      1 1,503     : 1,506       1,508 


Na 


Na 
Li 

F 

D 
C 
rot 

D 
B 


Na 


Na 
Na 

F 
D 

C 

Hy 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

E 
D 
C 
Li 
B 


Na 

1,6782 

— 

Na 
Na 
Na 

1,592 

1,609 
1,612 
1,612 

Na 

— 

1,632 

Na 

1,498 

1,499 

Na 

1,354 

~ 

Na 
rot 

— 

1,471 
1,469 

Na 

— 

1,643? 

Tl 
Na 
Li 

— 

1,5416 
1,5392 
1,5388 

Na 

1,5347 

1,5347 

Tl 

Na 

1,48206 
1,47917 

1,7094' 

1,6831        — 


1,621 


1,505 


1,82575 


—     i  1,546        — 


1,7202 


1,6873 


1,7380  1 1,8197 
1,72095 :    — 


6f 
68»  2' 

0—60* 


54"  44 
54*  39' 

67"  54' 

78«  42' 
79"  3' 
79*  21' 


ca.  60» 
69»  54' 


51«  53' 

52»  24,5] 


1,7703 
1,7254 
1,7131 
1,722 


1,5660   1 1,5689 
1,5591     1,5615 


1,5772 


-         51°  40' 


1,7305  — 


1,4893 
1,4768 


1,5135 

1,4904 
1,4861 
1,4830 
1,4807 
1,4784 
1,4780 

1,4832 
1,4797 
1,4774 
1,4770 
1,4766 


1,5831 
1,5759 


1,5314  !  1,5363 
1,4843  '  1,4870 


1,5270 

1 1,5195 

1,5162 

11,4961 
1,4919 

,1,4889 
1,4865 

1,4842 

1,4838 

1,4897 
1,4858 
1,4829 
1,4823 
1,4817 


78»  10' 

3ß^  12' 
6i*  48' 


!  1,5358   ;  63«  52' 


1,5105 

1,5059 
1,5028 
1,5004 
1.4977 
M973 

1,5037 
1,4999 
1,4968 
1,4962 
1,4956 

MartMs. 


68«  48' 
68«  44' 
68«  41' 
68«  39' 
68«  38' 


1000 


2141 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


S  u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Lichtart 


nß 


M 
M 


O 
M 

M 


M 


M 


M 
O 


Kalium-Kupferselenat  K2Se04'  CuSeO^  +  6  H2O, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Kalium-Kupfersulfat  K,S0i«CuS04  +  6  H.,0,  Tutton  2 


[s.  a.  Murmann  u.  Rotter] 

Kalium-Lithiumferrocyanid  K2Li2Fe(CN)6  +  3  H2O, 
Dufet  6  (Wyrouboff) 

Kalium-üthiumtartrat  LiK(C4H40e)  +  H.O, 
Wyrouboff  7 

Kalium-Magnesiumselenat  K2Se04  •  MgSe04  +  6  H>0, 
Topsoe  u.  Christiansen . 

Kalium-Magnesiumsulfat  K2SO4  •  MgSÖ4  +  6  H2O, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Tutton  2 

[s.  a.  Murmann  u.  Rotter] 

Kalium-Natriumtartrat  ( Seignettesalz) 

KNaCiHiO«  +  4H2O,  Müttrich  25° 

Lavenir  2  20" 

Kalium-Nickelselenat  K.,Se04-  NiSeO^  4-  6  HgO, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Kalium-Nickelsulfat  KoSO^  •  NiSO,  +  6  HA  Tutton 

[s.  a.  Murmann  u.  Rotter  u.  de  Senarmont] 
Kaliumnitrat  KNO3,  Kalisalpeter,  Schrauf  i   .    .    . 


F.  Kohlrausch 

KaHum-Osmiocyanid  K40s{CN)6  +  3  H2O,  Dufet  n  . 

Kalium-Platodibroninitrit  K2Br2Pt(N02)2  +  HgO, 
Dufet  8 

Kalium-Ruthenocyanid  K4Ru(CN)6  +  3  H2O,  Dufet  n 
Kaliumselenat  K2Se04,  Topsoe  u.  Christiansen.    .    . 


Tutton  3 


F 
D 
C 

hy 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

Tl 

Na 

Li 

rot 

F 
D 
C 

F 

D 

C 

Hy 

F 

Tl 

D 

C 

Li 

gelb 
rot 

Na 

F 
D 
C 

Hy 

F 

Tl 

D 

C 

Li 

E 

D 
B 

Na 

Na 

Na 

Na 

F 

D 

C 

Hy 

F 

Tl 

D 

C 

Li 


1,5096 


1,4944 

1,4893 
1,4861 
1,4836 
1,4811 
1,4807 

1,5883 


1,4950 

1,4649 
1,4602 
1,4582 
1,4699 
1,4658 

1,4631 
1,4607 

1,4585 
1,4581 

1,4913 
1,4898 
1,49002 

1,5199 

1,4933 


1,4860 
1,4836 

1,4813 
1,4809 

1,3365 
1,3346 
1,3328 
1,3327 


1,626 


1,5417 
1,5353 
1,5323 
1,5478 
1,5421 
1,5383 
1,5352 
1,5325 
1,5320 


,5320 

.5235 
.5203 

r4975 
,4922 


,4864 
,4838 
,4834 

,6066 
,6007 
,5947 

,5226 

,5039 
,4970 
,4942 
,4682 

,4633 
,4610 
,4720 
,4678 
,4652 
,4629 
,4607 
,4603 

,4931 
,4917 
,49196 

,5315 
,5248 
,5207 

,5015 
,4972 

,4941 
,4916 

,4893 


,5124 
,5056 


,5031  ? 
,6071 

,6684 
,5837 

,5475 
,5402 
,5373 
,5517 
,5460 
,5421 
,5390 
,5362 
,5357 


1,5385 

1,5134 
1,5081 

1,5047 
1,5020 
1,4994 
1,4990 

1,6316 


1,5120 

1,4827 
1,4768 
1,4743 
1,4853 
1,4810 

1,4778 
1,4755 
1,4731 
1,4727 
1,4966 
1,4950 
1,49541 

1,5339 

1,5153 
1,5109 
1,5077 
1,5051 
1,5026 
1,5022 

1,5135 
1,5064 
1,4994 
1,5046 


1,757 


1,5523 
1,5450 
1,5422 
1,5576 
1,5518 
1,5478 
1,5446 
1,5418 
1,5413 


Martens. 


314 


m 


1001 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


S  u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Lichtart       n  a 


n  3 


V 


Kaliumsulfat  K2SO4  (s.  a.  des  Cloizeaux  2) 
Topsoe  u.  Christiansen ■  .    .  •  .    . 

Tutton  I     .     .     ■ 

Kalium-Zinkselenat  KsSeO*  •  ZnSeO*  +  6H2O, 
Topsoe  u.  Christiansen 

[s.  a.  Wyrouboff.] 

Kalium-Zinksulfat  K2SO4 .  ZnSO*  -^  6H2O  Perrot  2 
[s.  Murmann  u.  Rotter.] 


Tutton  2 


Kieselziokerz  ZnO  •  ZnH.>Si04  ( Hemimorphit  od.  Cala- 
min),  von  Lang  i 

des  Cloizeaux  9 

Klinochlor  (MgFe)5(AlFeCr)2  HoSiaOjs  (Chlorit,  Pennin) 

Levy  u.  Lacroix  i . 

Tschermak  3 

Zymänyi  2 

Kobaltacetat  Co(CaH302)4  +  4H.O,  Murmann  u.  Rotter 

Kobait-Kupfersttlfat,  s.  Ehlers. 

Kobalt-Rubidiumsulfat  CoSOi«  RbaSO^  -h  6H2O, 

Perrot  3 


Tutton  2 


Kobaltselenat  CoSeO«  —  6H2O,  Topsoe  u.  Christiansen 

Kornerupin  MgAUSiO«,  Ussing 

Krokoit  PbCrO*,  des  Cloizeaux  14 

Baerwald  2 


Na 

gelb 

Na 


G 
F 
D 
C 
B 
a 
H-/ 

Tl 
Na 
H 
Li 

D 
C 

Na 

Na 

grün 

rot 


1,4976 
1,4932 
1,4911 
1,5012 
1,4982 
1,4955 
1,4935 
1,4916 
1,4912 


1,4826 
1,4775 
1,4749 
1,4744 
1,4735 
1,4866 
1,4826 
1,4797 
1,4775 
1,4752 
1,4748 

1,6171 
1,6136 
1,6107 
1,615 


1,585 


1,4992 
1,4946 
1,4928 
1,5024 

1,4995 
1,4967 

1,4947 
1,4928 
1,4924 

1,5308 
1,5252 
1,5177 
1,5148 

1,4937 
1,4888 
1,4836 
1,4811 
1,4803 

1,4794 
1,4929 

1,4889 
1,4857 
1,4833 
1,4809 

1,4805 

1,6202 
1,6170 
1,6142 
1,618 


1,588 
1,583 
1,5854  i   1,5863 


gelb  :   — 


1,4951 
1,4912 
1,4860 

1,4834 
1,4827 
1,4821 

1,4954 
1,4910 
1,4882 
1,4859 
1,4837 
1,4833 


1,6691 


1,542 


1,5015 
1,4971 
1,4917 
1,4890 
1,4883 

M873 
1,5011 
1,4968 

1,4940 
1,4916 

1,4893 
1,4889 

1,5225 
1,5183 

1,6805 


1,5029 
1,4980 

1,4959 
1,5052 
1,5023 
1,4994 
1,4973 
1,4954 
1,4950 


1,5327 


1,5073 
1,5024 
1,4967 
1,4940 

1,4932 
1,4920 
1,5067 
1,5027 

1,4994 
1,4969 
1,4942 
1,4938 

1,6392 
1,6360 
1,6324 
1,635 


1,596 


67O4' 


670  7' 

67"  15' 
67°  20' 

67°  24' 
67«  25' 


66°  8' 


69»  3' 
68"  20' 
68«  3/ 


680     g' 

68"  12' 
68°  14' 
680  j5' 

680  j^' 

44°  40' 
46"  lo' 


47' 
45* 


36' 
57' 


•55' 


1,5955  — 


—         30"  43 


1,5"? 
1,5070 
1,5012 
1,4985 
1,4978 
1,4969 
1,5114 
1,5068 
1,5038 
1,5014 
1,4989 

1,4985 


75"  5' 


75' 
75' 
75* 

75* 
75' 


14 
15' 


—  ,   2,421  — 

—  —         2,933 

—  i       —      I  2,667 


1,5227  I     70  13' 

1,6818  I  37 0  34' 
54"  3' 


Martens. 


1002 


214  n 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart       n  a 


n  ß 


M 


M 


M 


M 
M 

O 

M 
M 


O 
M 
M 
O 

M 

O 

M 
M 


Kupferformiat  Cu(  HC02)2  +  4  HgO, 


Dufet  4 


Kupfer-Strontiumformiat 

Cu{HC02)2-2[Sr(HC02)] +  8H2O,  Brio 

Kupfer-Rubidiumsulfat,  Perrot  3 

RbäSOi-CuSO*  +  6  H,0 

Tutton  2 

Kupfersulfat  GuSO  +  5  HoO,  Pape 

F.   Kohlrausch 

Lavenir  i 

Laumonit,  Levy  u.  Lacroix  i 

Lävenit,  Brögger  2 

Lawsonit  CaAl2H4Si20io,  Ransome  u.  Palache  .    .    .    . 
Lazulith  (MgFeCa)Al2H2P20io,  Levy  u.  Lacroix  i      .    . 

Lepidolith  (LiKAl)8H8Sii2048,  Scharizer 

Leucit  oder  Amphigen  s.  Tab.  200. 

Leukophan  Na2(BeCa)5Si50i5F2, 

Levy  u.  Lacroix  i 

Brögger  2  

Libetenit,  des  Cloizeaux  8 

Linarit  [(PbCu)S04-(PbCu)(OH)2  Dufet],   Brugnatelli  2 

Lithiumcarbonat  Li2C03,  Mallard 

Lithiumhyposulfat  Li2S206  +  H2O, 

Topsoe  u.  Christiansen 

Lithium-Natriumracemat  LiNaCCiHiOe)  +  H2O, 

Wyrouboff  7  .     .     . 

Lithium-Rubidiuffltartrat  LiRblCiH^Os)  +  H2O, 

Wyrouboff  2 

Lithiumsulfat  LigSO^,  Wyrouboff  5 

Magnesiumacetat  Mg(C2H302)2  +  4  H2O, 

Murmann  u.   Rotter 

Magoesiumborat  MgsBäOe,  Mallard  6 


Na 

Na 

gelb 

Na 

Na 

F 
D 
C 

rot 

rot 

Na 

gelb 
Na 


1,4133 

1,5011 
1,4995 
1,4985 

1,4989 

1,4944 
1,4885 

1,4859 
1,4850 
1,4844 
1,4991 
1,4943 
1,4912 
1,4886 
1,4862 
1,4858 

1,5287 
1,5231 
1,5198 
1,5161 
1,5140 
1,51408 

1,513 


1,665 
1,603 


1,570 
1,5709 


1,8090 

1,428 

1,5548 
1,5487 
1,5462 


1,5571 

1,5849 
1,5801 

1,5777 


5139 

5095 

5032 

,5008 

,4995 

,4989 

,5148 

,5098       45' 

,5064 

,5036 

,5011 

,5007 


1,5598 
1,5535 
1,5500 
1,5460 
1,5433 
1,54345 

1,525 


1,6527 


1,5558 
1,5483 
1,5423 


1,5199 
1,5184 

1,5013 
1,4968 

1,4907 

1,4880 

1,4871 

1,4859? 

1,5013 

1,4966 

1,4933 
1,4906 
1,4882 
1,4878 


1,5394 
1,5368 
1,53684 

1,524 
1,750 
1,669 
1,632 
1,5975 


1,591 
1,5948 

1,743 
1,8380 

1,567 

1,5680 
1,5602 
1,5565 

1,4904 

1,552 
1,465 


1,491 

1,6537    i  1,6748 


1,684 

1,639 
1,6047 


1,594 
1,5979 


1,8593 

1,572 

1,5887 
1,5788 
1,5763 


Martens. 


214  0 


1003 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


S  u  b  s  t  a  n 
Beobachter 


Lichtart       n  a 


n  3 


Magnesiamcarboflat  MgCOa+3  H2O, 
Genth  u.  Penfield 


Magnesiamchromat  MgCrOi-f-?  H,0, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Ma^esium-Rabidiamsolfat   MgSO*  •  RbiS04+6  H2O, 
Perrot  2 


Tutton  2 


Magaesiumselenat  MgSeOi-f  6  H^O, 
Topsoe  u.  Christiansen 


Magoesiumsalfat,  Bittersalz,  MgSOi+y  HgO, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Kohlrausch .    . 

Dufet  I 

Fock 


Borel  20° 


Die  Werte  für  Na  und  Cd  sind  nach  der  Prismen- 
methode, die  übrigen  Exponenten  mit  dem  Soretschen 
Refraktometer  bestimmt. 

Malachit  (CuOH)2C03,  des  Cloizeaux  8 

Maaganborat  MnBaOs,  Mallard  6 

Maagan-Rabidiumsalfat  MnSO*-  Rb»S04+6  HjO, 
Perrot  3 

Tutton  2 


Mesotyp,  s.  Natrolith. 


Na     ;  1,495 


D 
C 

G 

F 

D 

C 

B 

a 

Uy 

Uß 

Tl 

Na 

Ha 

Li 

F 
D 
C 

i      ^ 
[     C 

D 

D 

D 
Cd  226 
Cd  231  I 
Cd  257  j 
Cd  274  I 

Cd  340  j 
Cd  346 
Cd  361  I 
H  486 
Na589  i 
H  656  t 
B  686  • 
a  718  I 
I 
I 
gelb     I 

Na 

G 
F 

D 

C 

B 

a 

H-/ 

F 

Tl 

D 

C 

Li 


1,5211 
1,5131 

1,4759 
1,4721 
1,4670 
1,4648 
1,4642 
1,4633 
1,4762 
1,4724 
1,4695 
1,4672 
1,4650 
1,4646 


1,4856 


1,4374 
1,4325 
1,4305 

1,4324 

1,43207 

1,4319 

1,49904 

1,49501 

1,47863 

1,47046 

1,45275 

1,45158 

1,44916 

1,43776 

1,43226 

1,43067 

1,42991 

1,42947 


1,617 

1,4861 
1,4818 
1,4764 
1,4741 
1,4733 
1,4725 
1,4864 
1,4821 
1,4791 
1,4767 
1,4745 
1,4741 


1,501 

,5500 
,5415 

.4777 
,4739 
,4690 
,4667 
,4653 
,4653 
,4782 
,4743 
,4713 
,4689 
,4668 
,4664 

^4965 

,4892 
,4864 

,4607 

,4554 
,4530 

,4553  : 

,45529  I 

,4549  1 

,52656  j 

,52229 

,50489 

,49631  I 

,47739 

,47618 

,47356  ' 

,46111 

,45525 

,45321 

,45226 

,45182 

,88 

,738 

,4903 
,4864 
,4809 
,4785  I 
,4777  ' 
,4769  , 
,4907  \ 
,4860  1 

,4831 
,4807 

,4785  I 
,4781 


1,526 

1,5680 
1,5633 

1,4872 

1,4833 
1,4782 
1,4756 
1,4752 
1,4745 
1,4876 
1,4835 
1,4805 

1,4779 
1,4759 
1,4755 


1,4911 


1,4657 
1,4608 

1,4583 

1,4612 
1,46083  ! 
1,4602  ; 

1,53262 ; 

1,52838 

1,51091 

1,50226 

1,48321 

1,48195 

1,47937 

1,46663 

1,46072 

1,45844  .. 

1,45725 

1,45676 


—   '  43"  54 


,776 

,5015 
,4970 
,4910 
,4886 

,4877 
,4870 

,5015 
,4965 
,4933 
^4907 
,4884 
,4880 


53"  5 


75"  28' 


49"  20 


48"  10' 
48»  29' 
48"  46' 
49»  2' 
49"  6' 


28»  12' 


51"  25' 


51»  28' 


38' 


66«  55' 
67»  i' 

67»  5' 
67'  8' 
67»  10' 


Martens. 


1004 


214 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zwe 

iachsiger  Krystalle 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 

Form 

Substanz 

Beobachter 

Lichtart 

na 

nß 

ny 

1 

2  V 

M 

Monazit  (CeLaDi)P04,  (v.  Arendal)  Rosenbusch     .    .    . 

weiß 

1,800 

1,845 

— 

Wülfing  in  Rosenbusch 

weiß 

1,796 

1,797 

1,841 

- 

M 

Mosandrit,  Wülfing  in  Rosenbusch  (s.  a.  Brögger  i)     . 

Na 

1,645 

1,649 

1,658 

74"  14' 

M 

Natriumarsenat  Na2HAs04+i2H20,  Dufet  3   .    .    .    . 

Tl 

Na 
Li 

1,4482 

1,4453 
1,4420 

1,4527 

1,44955 

1,4462 

1,4545 
1,4513 
1,4480 

65°  13' 

M 

NatriumarseDat  Na2HAs04+7H.,0,  Dufet  3     .    .    .    . 

Tl 

Na 
Li 

1,4654 
1,4622 

1,4587 

1,4689 
1,4658 
1,4623 

1,4814 
1,4782 
1,4746 

56°  43' 
57^7' 
57°  32' 

0 

Natriumarsenat  NaH2As04+2H20,  Dufet  3      .    .    .    . 

Na 

1,4794 

1,5021 

1,5265 

88"  57' 

0 

Natriumarsenat  NaH2As04+H,0,  Dufet  3 

Tl 

Na 

Li 

1,5418 
1,5382 
1,5341 

1,5573 
1,5535 
1,5494 

1,5647 
1,5607 

1,5563 

68«  33' 

67"  57' 
670  15' 

H 

Natriumarsenat  Na3As04+i2H20,  s.  Tab.  213  c,  8.987- 

M 

Natriumborat  s.  Borax 

[über  geschmolzenen  Borax  s.  Tab.  212  a,  S.  980.] 

M 

Natriumkarbonat  (Trona)  NaaC40n+5H20, 
des  Cloizeaux  8 
von  Zepharovich 

f  blau 

l    rot 

Na 

— 

1,514 
1,500 

1,5073 



76«  47' 
76»  32' 
76»  16' 

M 

Natriumbicliromat  Na2Cr207+2H20, 

Dufet  in  Wyrouboff  6 

Na 

1,6610 

1,6994 

1,532 
1,529 
1,52954 

1,4953 
1,490 

1,5117 
1,5079 
1,5038 

1,7510 

1,54364 
1,5185 

83«  42' 

80«  52' 
810  25' 

M 

Natrium-Eisencyanid  (NaCN)4.  Fe(CN)2-l-i2H20, 
Murmann  u.  Rotter 

gelb 
gelb 

Na 

_ 

1,51932 

1,4820 
1,484 

1,4919 
1,4886 
1,4849 

des  Cloizeaux  5 

Lavenir  i 

0 

Natriumhyposulfat  Na2S206+2H,0,  von  Lang  i  .    .    . 
des  Cloizeaux  8 

gelb 
gelb 

750  14'  \ 
74°  46' 

M 

Natriumhyposulfit  Na2S203+5H20,  Dufet  4     .    .    .    . 
2  V  nach  Dufets  Tab. 

Tl 

Na 

Li 

1,5405 
1,5360 

1,5311 

80"  33' 
80O  40' 
So»  48' 

M 

Natriummolybdat  Na6Mo7024+22H20, 

des  Cloizeaux  8 

gelb 

— 

1,627 

— 

84«  6'       , 

i 

Natriumphosphate  (vergl.  Arsenate). 

i 

M 

Natriumphosphat  Na2HP04+i2H20,  Dufet  3  .    .    .    . 

r  Tl 

l     Na 
l     Li 

1,4348 
1,4321 
1,4290 

1,4389 
1,4361 
1,4330 

1,4402 
1,4373 
1,4341 

580  q' 
56«  43' 
54"  38' 

M 

Natriumphosphat  Na2HP04+7H20,  Dufet  3     .    .    .    . 

Tl 

Na 
Li 

1,4437 

i,44"5 

1,4382 

1,4449 
1,4424 
1,4395 

1,4552 
1,4526 
1,4497 

37"  59' 
38»  50' 
39°  33' 

0 

Natriumphosphat  NaH2P04+2H20,  Dufet  3    .    .    .    . 

Tl 
Na 
Li 

1,4423 
1,44005 

1,4376 

1,4655 
1,4629 
1,4600 

1,4843 
1,48145 

1,4782 

82»  35' 

0 

Natriumphosphat  NaH.POi+HiO,  Dufet  3 

Tl 
Na 
Li 

1,4583 
1,4557 
1,4527 

1,4881 
1,4852 
1,4821 

1,4902 

1,4873 
1,4841 

29°  48' 
29"  22' 
29"  0' 

Martens. 


214  q 


1005 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart       n  a 


nß 


ny 


H        Natriumpbosphat  NaaPO^  —  12  HjO,  s.  Tab.  213  c,  S.  987 

M       Natriumpyropbosphat  Na4Pj07  +  10  HiO,  Dufet  3    .  . 

M       Natriumpyrophospbat  NajHjPjOr  4-  6  HjO,  Dufet  3  .  . 

O       Natriambypopbosphit  NaiHäPsO«  -r  10  HjO,  Dufet  6  . 

M       Natriumbypopbosphit  Na2H4P20« -r  loHjO,  Dufet  5  . 

Natriumbypophospbat  Na4P206  +  10  H,0,  Dufet  3   .  . 

^\       Natriamhypophosphat  NasHFjOe  +  9  H^O,  Dufet  3  .  . 

M  ,   Natriambypopbospbat  NajHjPjO«  —  6  HgO,  Dufet  3  . 


Natriamtartrat,  saares  NaHCCiHiO«)  -r  HjO,  Brio 

Natriam-Ratheniumiiitrat 

( RuN0),03(  NoOs).  •  4  NaNOs  -  4  H  A  Dufet  8    . 

Natrolith  (Mesotyp)  NajO  •  Al,Oa  •  2  HjO  •  3  SiOj, 

des  Cloizeaux  9 

Zymänyi  2 

Brögger  2  

Lorenzen  i.  Brögger  2 

M       Nickel-Rubidiumsalfat  NiSO,  •  RbjSO«  +  6  HsO, 
Perrot  3 

Tutton  2 

Nickelsolfat  (v.  Lang)  NiSO,  -f  7  H,0, 
Topsoe  u.  Christiansen 

Dufet  9  a 

NiSO«  -f  6  H,0,  s.  Tab.  213  c,  S.  987. 


Tl 

Na 
Li 

Tl 

Na 

Li 


Tl 

Na 

Li 

Tl 

Na 

Li 


blau 
rot 

Tl 

Na 

Li 


rot 

Na 

Tl 

Na 

Li 

Tl 

Na 

Li 

G 

F 

D 

C 

B 

a 

Hy 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

F 
D 
Na 


1,4526 

1,4499 
1^470 

1,4623 
1,4599 
1,4573 


Na     ;     — 


1,4193 


1,4777 


Tl  1,4682 

Na  1,4653 

Li  I 1,4622 

Tl  ;  1,4883 

Na  j  1,4855 

Li  ^  1,4822 


,4551 
,4496 

,4672 

,4645 
,4616 

,4434 

,4334 
^4309 
,4281 

,4852 
,4822 

,4789 

,4769 
,4738 
,4705 

,4927 
,4897 
,4861 


1,4629  '   — 
1,4604  \  60  •  29' 
M575  !   — 


1,4677 
1,4649 
1,4617 


1,4493 


I  1,5036 

i  — 

i  1,4836 

1,4804 

;  1,4769 

1,5074 
1,5041 
1,5006 


'  36"  10' 
31'  56' 

|I5'I3' 

!44«7' 

I  77*  40' 
|77»38' 
I 77«  37' 

48»  43' 
48»  56' 
48*»  58' 

i8i«  56' 

82»  o' 

,82»  2' 


58"»  io< 
57°  20' 

55»  37' 


—  1.5374 

!    —  i  1,5332 

j     —  !  1,6041 

1 1,5888  i  1,5943 

—  1,5847 


1,7162 


1,4768 

1,4777 
'  1,47801 
:  1,47543 
i  1,47287 
■  1,48030 

i  1,47783 
1,47577 

1,4996 

1,4951 
1,4896 
1,4874 
1,4865 
1,4861 
1^996 

1,4949 
1,4920 

1,4895 
1,4872 
1,4868 

1,4729 
1,4669 

1,4693 


52»  18' 
51*  31' 

25°  37' 
25»  14' 
24«  50' 


1,4797  I 
1,4808  I 
1,48172  ' 
1,47897  I 
M7631  ( 


,5066 
,5022 
,4967 
,4943 
,4934 
,4927 
,5062 

,5017 
,4987 
,4961 

,4937 
,4933 

,4949 
,4888 

,4893 


,4887  I  - 
,4901  I 
,49181  62» 
,48866 '62« 
,48534);  61  • 
,49296!  62» 
,49047162« 
,48807  I  62  o 

I 
,5165  j 
,5"8  i   - 
,5058   81  • 
,5033 
,5025 
,5017 
,5156  j 
,5110   81 • 
,5078   8i« 
,5052   82« 
,5027   82 " 
,5023  }82* 


34' 

15' 

56' 

39,5' 

29,5' 

16,5' 


47 


48' 
56' 
o' 

4' 
5' 


A9»x 
,4921 

Ht923 


41'  56' 
41«  54' 


Martens. 


1006 


214i 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 


Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 

Beobachter 


Lichtart 


nß 


ny 


M 

M 

O 
O 


M 


des  Cloizeaux  9 

Peooio,  Mg,  AI-Silikat  {  [^J^f^^^^^v^-^:   ;   ;   ;   ; 

Zymänyi  2 

O        Peridote  (vgl.  auch  des  Cloizeaux  8  u.  9). 

I.  Oliv  in  (MgFe)2Si04,  Zymänyi  2 

Penfield  u.  Forbes     .    .    . 

II.  Fayalit  FcaSiOi,  Penfield  u.  Forbes     .    .    .    . 

III.  Monticellit  CaMgSiO«, 
Penfield  und  Forbes 

IV.  Titanolivin  (MgFe)2(SiTi)04,  Lacroix  2  .     .     . 
V.  Forsterit  Mg2Si04,  des  Cloizeaux  8     .    .    .    . 

Perowskit  CaTiOs,  des  Cloizeaux  2  u.  16 

Petalit,  des  Cloizeaux  17 

Levy  u.  Lacroix  i 

Pharmakolit  (künstlicher)  CaHAs04+2H20,  Dufet  4     . 

Phosphosiderit  4  FeP04+7H20,  Bruhns  u.  Büß  .     .    . 
Pirssonit  CaCOs- NaaCOa+zHjO 
Pratt  2 

Prehnit  Ca2Al2H2Si30i2,  des  Cloizeaux  14 

Prismatm  MgeAlioSigOaa,  Ussing 

Pyrophyllit  AI^HzSiiOi?,  Ldvy  u.  Lacroix  i      .    .    .    . 

Pyroxene: 

I.  Enstatit  MgSiOs  mit  Spur  Fe,  Mallard  2    .    . 

Offret  i.  Levy  u.  Lacroix  i 

Johannsen  

II.  Bronzit  do.,  des  Cloizeaux  8 

II I.  Hypersthen  (Mg,  Fe)Si03  Sanger  i.    Rosenb. 

des  Cloizeaux  8  u.  10 

Ldvy  u.  Lacroix  i 

Wolff  i.  Rosenbusch 

IV.  Diopsid  CaSiOa •  MgSiOs, 
Wülfing  I  (extrapoliert  für  reinen  Krystall),  vrgl. 
auch  Heußer,  Tschermaki,  Flink,  Graber,  Rieß. 

Dufet  4 

A.  Schmidt  (von  Ala) 

Nordenskjöld  i 

Zymänyi  2  (New- York)     ........ 

M  V.  Di  all  ag  (CaMgFe)Si03,  L6vy  u.  Lacroix  .    .    . 

M  VI.  Hedenbergit  CaSi03'(MgFe)Si03, 

Wülfing  (v.  Nordmarken) 

M  VII.  Augit  CaSiOa  •  (MgFe)Si03  +  (AI,  Fe)203 

(s.  a.  Rieß,  Levy  u.  Lacroix  i),  Zymänyi  .     . 

Wülfing  2 


rot 

Na 
Na 
Na 


Na 
Na 

Na 

Tl 

Na 

Na 

gelb 

Na 

Na 

Na 

TI 
Na 

Na 

Na 
Tl 
Na 
Li 

Na 
Na 


Na 
Na 
Na 
rot 
weiß 
rot 
Na 
Na 
Tl 
Na 
Li 
Na 
Na 
Na 
Na 
Na 

TI 

Na 

Na 

h  410 
D589 
B686 


1,576 
1,5854 


1,577 
1,5956 


1,576 

i,5> 

1,5 

821 

1,6535 

1,6703 

1,7684 

1,7915 

1,8236 

1,8642 

— 

1,6653 

1,6505 

1,6616 

1,669 

1,678 

— 

1,659 

— 

2,38 

— 

1,5096 

1,504 

1,510 

1,5825 

1,5891 

— 

1,7315 

1,5043 

1,5095 

— 

1,5115 

1,5043 

1,5084 

— 

1,5056 

1,616 

1,626 

1,6691 

1,6805 

— 

1,58 

1,656 

1,659 

1,665 

1,669 

1,6607 

1,6658 

— 

1,668 

— 

1,7125 

— 

1,69 

1,692 

1,702 

1,7158 

— 

1,6722 

1,6791 

1,6685 

1,6755 

1,6649 

1,6719 

1,6707 

1,6776 

— 

1,67506 

1,6765 

1,6835 

1,6674 

1,6745 

1,679 

1,681 

1,7030 

1,7103 

1,6986 

1,7057 

1,688 

1,701 

1,7218 

1,7278 

1,6975 

1,7039 

1,6928 

1,6990 

1,5832 

1,6894 

1,8031 

1,8736 

1,6679 
1,702 


1,516 

1,5937 


1,5751 
1,5789 
1,5747 
1,5710 

1,649 
1,6818 


1,665 
1,674 
1,6715 


1,705 
1,7270 

1,7015 
1,6980 
1,6941 
1,6996 

1,7052 
1,6961 

1,703 

1,7326 
1,7271 

1,713 
1,7467 
1,7227 
1,7169 


Marteos. 


214 


1007 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart       n  a 


n  3 


M 


M 
M 


Resorcin  UHeO^,  Groth  3 .    .    .    . 
Riokit,  Osann  i.  Rosenbusch  .    .    . 

Rohrzucker  CiaHjjOn,  Becke  i  .    . 

Calderon  (s.  a.  Dufet  4)  .    .    .    . 
Kohlrausch 

Rubidiumselenat  RbjSeOi,  Tutton  3 


Rubidiumsulfat  RbjSO^,  Tutton  2 


Rabidium-Zinksulfat  RbiSO*«  ZnSO* -^  6H2O,  Perrot  2 


Tutton  2 


Ruthenammoninm-Chlorhydrat  RuNsHisOaCU,  Dufet  7 
Sapphirin  MgsAluSiiO-i?,  Ussing 

Schwefel,  S.  Schrauf  i 

Cornu  I      

des  Cloizeaux  8 

Schrauf  3  t  =  20° 

Schwerspat,  s.  Baryt. 

Serpentin,  s.  Antigorit. 

Seybertit,  s.  Clintonit. 

Silberhyposulfat  AgsSoO«  +  2  HjO, 

Topsoe  und  Christiansen 

Sillimanit  AUSigOso, 
(von  Saybrook)  des  Cloizeaux  8 

„  Wülfing  i.  Rosenbusch 

„  Zymänyi  2 

(von  Morlaix)      Levy  u.  Lacroix  i 

(von  Salem)       Lacroix  i 


Na 

Tl 

Na 

Li 

grün 

Na 

Tl 

Na 

Li 

Na 

f  H-. 
F 
Tl 
Na 
C 
Li 

Hy 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

i  G 

F 

D 

C 

B 

a 

Hy 

F 

Tl 

Na 

C 

Li 

Na 

Na 
rot 

Na 

Na 

Na 

Tl 

Na 

Li 


Na 
Na 
Na 
Na 


,6693 
,6654 
,6595 

,5404 
,5371 
,5422 
,5397 
,5379 
,5362 

,5646 
,5586 
,5547 
,5515 
,5487 
,5482 

,5222 
,5181 
,5153 
,5131 
,5"2 
,5108 

,4919 
,4883 

,4833 
,4806 
,4804 
,4795 
,4929 
,4886 
,4857 
,4833 
,4811 
^807 


1,7055 


1,555 

,6727 
,6682 
,6627 

,5687 
,5653 
,5685 
,5667 
,5639 
,5643 

,5668 
,5609 
,5570 
,5537 
,5509 
,5504 

,5224 
,5183 
,5155 
,5133 
,5113 
,5109 

,4993  ? 
,4943 
4882 

,4859 
,4854 
,4845 
,4980 
,4938 
,4908 

,4884 
,4860 

,4856 
,6548 

,712 
,7088 


46 0  14' 


47"  58' 
47«  48' 


680  ^g' 

68°  51' 
68"  53' 
68°  55' 
68«  56' 


,5737 
,5705 
,5734 
,5716 
,5693 
,5698 

,5715 
,5655 
,5615 
,5582 

,5554 
,5549 

,5235 
,5194 
,5166 

,5144 
,5124 
,5120 


,5077  ;  — 
,5030   — 

,4976  72°  30' 

,4945  ;   — 

,4942  j   — 

,5078  I   — 

,5033  \  73°  18' 
,5001  73"  27' 

,4975  73"  33' 
,4951  73"  40' 

,4947  ,  73"  42' 

—  I  56»  20' 

; 

—  68«  49' 
1,7112     — 


1,95047  2,03832  2,24052 
1,958    2,038   j  2,240 

2,043 

1,97638  2,05865  j  2,27545 

1,95791  2,03770  1  2,24516 

i  1,93975  2,01709  I  2,21578 


1,6404 
1,6272 


1,6603 
1,6570 
1,659 
1,658 


69°  5' 


1,6748 
1,6573 

1,660 

1,6612 

1,6583 

1,661 

1,659 


1,6770 
1,6601 


1,6818 
1,6770 
1,680 
1,678 


28«  6' 
33**  21' 


26« 


Martens. 


1008 


214  t 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


n  ß 


n  y 


T         Sismondin  (FeMg)Al2H2Si07,  Rosenbusch 

M         Skolezit  CaAlzHaSi.Ou,  C.  Schmidt 

des  Cloizeaux  9 

Sphen,  s.  Titanit. 

O         Staurolith  (AlFe)8Si30i8,  des  Cloizeaux  9      ,    .    ,    , 
Levy  u.  Lacroix  i 

O         Stilbit  CaAl2Hi2Si80,j2,  L6vy  u.  Lacroix  i     .    .    .    . 

O         Strontianit  SrCOs,  Buchrucker  (von  Leogang)  .    .    . 

Mallard  5 

M        Strontiumbichromat  SrCrgOr+s  H^O,  Dufet  i.  Wyr.  6 

O         Strontiumformiat  Sr(HC0,)2+2  H2O,  Schrauf  2    .    . 
[Violette  in  des  Cloizeaux  i] 

O  Struvit  (NHJMgPOi+öHaO, 

des  Cloizeaux  8  (s,  v.  Lang) 

O         Sulfoborit  3  MgS04-2  Mg3B40»  +  i2H20,  Bücking.     . 
M        Syngenit  CaSOi'KaSOi+HzO,  Mügge.    .    .    .    .    . 

O         Talk  Mg3H2Si40i2,  Zymänyi  2.    .......    . 

Terpin  (Terpentinölhydrat),  Arzruni 

M        Thalliumracemat,  des  Cloizeaux  6  (a.  i.  Wyrouboff  4) 
M        Thallium-Zinksulfat  TlgSOi'ZnSOi+e  HgO, 

Perrot  2   .    . 


Theuardit  Na2S04,  des  Cloizeaux  8  (Baerwald  i)  .    . 

O         Thomsooit  NaiCaaA^H  1081402,  des  Cloizeaux  4      .    . 

M        Titanit  ( Sphen)CaTi03Si02,  hellgrün  (vom  Zillerthal)  Büß 
(vgl.  Perowskit) 

O        Topas  AljSKOFa)»  (nach  Ramsay  i) 

I.  (vom  Schneckenstein)  Mühlheims 

[vergL  a.  Des  Cloizeaux  i,  Groth  2.] 

Offret 

Zymänyi  2 

IL  (aus  Sachsen)  Feußner  i 

III.  (v.  Nertschinsk)  Mühlheims 

IV.  (aus  Brasilien)  Rudberg 

gelb,  Pulfrich  i 

rötlich,        „  

Mühlheims 

Offret 


weiß 

Na 
rot 


rot 

Na 

Na 

TI 

Na 
Li 

Na 

Na 

E 
D 
B 

Na 
rot 

Na 

blau 
Na 
rot 
Na 

Tl 

Na 

Li 

gelb 

F 
D 
C 
B 
a 

blau 
rot 

(    TI 

{     Na 
i     Li 

F 

E 

D 

C 

B 

a 

Na 

Na 

Na 

Na 

Na 

Na 

Na 

Na 

Na 


1,736 

1,494 

1,519 
1,515 
1,514 
1,518 

1,7146 

1,4869 
1,4838 
1,4806 


1,5272 


1,539 

1,5073 
1,5049 
1,5024 

1,6037 
1,5934 
1,5895 
1,5877 
1,5865 


1,497 
1,9278 

1,9133 
1,9062 

1,62094 
1,61838 
1,61549 

1,61315 

1,61220 

1,61122 

1,6114 

1,6156 

1,61559 

1,61327 

1,61161 

1,6305 

1,6288 

1,62936 

1,6305 


1,741 

1,4952 
1,502 


1,749 
1,741 

1,498 


1,746 
1,500 


1,670 
1,667 

1,659 
1,664   1,665 


1,7174 

1,5244 
1,5210 

1,5174 

1,502 

1,497 

1,5362 


1,589 

,5148 
,5124 

,5093 
,800 

,6204 

,6094 
,6046 
,6032 
,6018 

,483 

,470 

,503 

,9316 

,9206 

,9123 

,62339 
,62091 
,61809 
,61538 

,61483 

,61384 

,6141 

,6180 

,61808 

,61597 

,61375 

,6325 

,6303 

,63077 

,6317 


1,812 

1,5420 
1,5382 
1,5342 


1,5443 

1,5248 
1,5181 
1,5158 
1,589 

1,5272 
1,5243 
1,5211 

1,6291 
1,6171 
1,6121 
1,6108 
1,6090 


1,525 
2,0639 
2,0536 
2,0407 

1,63031 

1,62788 

1,62500 

1,62260 

1,62167 

1,62070 

1,6213 

1,6250 

1,62510 

1,62252 

1,62109 

1,6387 

1,6369 

1,63747 

1,6379 


Martens. 


214  n 


1009 


Brechungsexponenten  und  Achsenwinkel  zweiachsiger  Krystalle. 

Lit.  Tab.  215,  S.  loio. 


Form 


Substanz 
Beobachter 


Lichtart 


nß 


2V 


O 
O 

^\ 

0 
^\ 

0 
.w 


Topas  Al2Li(OF2)5  (Fortsetzung.) 

V.  farblos,  von  Utah,  Alling  .    .    . 
VI.  farblos,  a.  Damaraland,  Hintze  4 
VII.  aus  Japan,  Tadasu  Hiki  .    .    . 


Traubensäure  C^HeOs  -f  HjO,  Groth 
Trimerit  MnaSiO«  •  BeaSiO«, 
(vgl.  Peridote) 


Brögger  in  Flink  4 


Triphan  LijAlgSiiOia  aus  Brasilien,  Levy  u.  LacroLx  i 
des  Cloizeaux  in  Hidden 


Triphylin  Li(MnFe)P04,  Penfield  u.  Pratt 

0,75  Fe  0,25  Mn 

0,58  Fe  0,42  Mn 


Trona,  s.  Natriumkarbonat. 

Uranit,  s.  Autunit. 

Urany Initrat  U02(N03)2  +  6  HjO,  v.  Lang  o 

Vivianit  FesHzPiO,«,  des  Cloizeaux  8  .    .    . 


Wagnerit  MgaFPO*,  Brögger  i 
Lew  u.  Lacroix  i  .     .     .     . 


Wavellit  AI6H24P4O31;  (a.  Irland)  des  Cloizeaux  8 


Weinsäure  (Rechts-)  CiH.O«, 

Kohlrausch  v,  des  Cloizeaux  52V 
Perrot  i 


Witherit  BaCOs,  Mallard  5. 


Wöhlerit,  des  Cloizeaux  8  2  V,  Levy  u.  Lacroix  i  « 
Brögger  2    


Wollastonit  CaSiOa,  Levy  u.  Lacroix  i 

(v.  Pargas)  Mallard  2 

(v.  Csiklova)  Zymänyi  2  .    .     .     .     . 


Zinksulfat  ZnSOi  +  7  H2O,  Topsoe  u.  Christiansen    . 

Dufet  I 

Zoisit  Ca^AUSisOse,  des  Cloizeaux  8,  9  u.  10    .    .    . 

Levy  u.  Lacroix  i 

Osann  i.  Rosenbusch 

Zymänyi  2 

Weinschenk  (vom  Gomergletscher) 


Na 
Na 

Na 

gelb 

Tl 

Na 
Li 

Na 
gelb 


Na 
Na 


gelb 

gelb 

Na 
Na 

gelb 
rot 


Na 
Na 

Na 

Na 
Na 


rot 
Na 

Na 
Na 
Na 


1,6072   ;  1,6104     1,6176 
1,6064  ■     —  — 

1,6134  !  1,6178  i  1,6233 


—      !  1,526 


1,7196 
1,7148 
1,7119 

1,660 
1,651 


1,569 


1,4951 
1,4955 

1,529 

1,700 


1,7254 
1,7202 

1,7173 

1,666 
1,669 


1,702 
1,688 


,4967 
,592 

,5313 
,570 

,526 
,524 


Na        1,621 

Na  1 1,619 
Na        1,6177 

F  1 1^4620 

D  !  1,4568 

C  1,4544 

Na  1,45683 


I  1,696 

,  1,7002 

1,700 

I  1,6973 


1,7290 

1,7253 
1,7220 

1,676 
1,677 


67«  18' 

62"  52' 
67"  10' 

83°  29' 

5^" 

60»  o' 


1,582 


,5355  1  1,6047 

.5352  i  1,6045 

,676  i  1,677 

,716  1,726 


,633  1  1,635 
,632  1,634 
,6307    11,6325 


73*  10 

37»  49' 
ca.  26" 


71O48' 
72»  i' 


78  »40' 


72-77» 
78°  3/ 

40» 


,4860  i  1,4897   I       — 
,4801     1,4836   j  46"  14' 
,4776     1,4812    I       — 
,48010  j  1,48445  !       — 

,70 

,696   1,702 

,7025  j  1,7058 

,700  I 1,705 
,7002  1,7061 


Zucker,  s.  Rohrzucker. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Martens.    64 


1010 


315 


Literatur,  betr.  Brechungsexponenten  fester  isotroper  Substanzen  und 
isotroper,  optisch-einachsiger  und  optisch-zweiachsiger  Krystalle. 


Alling,  Amer.  J.  of  sc.  (3)  33,  146;  1887. 

Angström,  Pogg.  Ann.  86,  211 ;  1852. 

Artini,  i)Mem.  dei  Lincei  4,  396;  1887.  2)  Rend. 

Instit.  Lomb.  (2)  26,  329;  1893. 
Arzruni,  i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  1,  165;  1877. 

2)  3,  516;  1879.    3)  25,  470;  1895.   4)  Pogg. 

Ann.  152,  283;  1874. 
Ayrton  u.  Perry,  Phil.  Mag.  (5),  12,196—199; 

1881,  und  Jellet,  ebenda. 
Baden-Powell,  Pogg.  Ann.  69,  114;  1846. 
Bäckström,  i)  Bihang  Svenska  Vet.  Ak.  Handl. 

14  Afd.  II,  Nr.  4,  1889.    2)  Groths  ZS.  28, 

312;  1897. 
Bärwald,  i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  6,  40;  1882. 

2)  7,  167;  1883. 
Ballle,  Ann.  du  conserv.   des  arts  et  met.  7, 

261;  1867.    (Senarmontit,  Blende,  Opal.) 
Baker,  J.  ehem.  soc.  47,  353;  1885. 
Bauer,  i)  Berl.  Ben  1881,  958.    Jahrb.  f.  Min. 

Blgbd.  2,  49;  1883  (Methode).    2)  J.  f.  Min. 

1895  [i]  282. 
Becke,   i)  Tschermaks  Mitt.  1877,  263;  1877. 

2)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  19,  338;  1891.   3)  24, 

542;  1895. 
Beckenkamp,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  23,  574;  1894. 
Becquerel,  Ann.  chim.  phys.  (6)  14,  210;  1888. 
Bedson  u.  Williams,  Ber.  d.  ehem.  Ges.  14  [2], 

2553;  1881. 
Beer,   Einl.  in  die  höhere  Optik.     Braunsehweig 

1853. 
Bertrand,  i)  Bull.  soe.  min.  3, 97;  1880;  2)6,250; 

1883.    3)  Geol.  För.  Förhandl.  Stockholm  9, 

131;  1887.   Groths  ZS.  f.  Kryst.  15,  99;  1889. 

4)  14,  269;  1888. 
Bodewig,  i)  Pogg.  Ann.  157, 122;  1876.  2)  158, 

236;  1876.   3)  Bodewig  u.  vom  Rath,  Groths 

ZS.  f.  Kryst.  10,  179;  1885. 
Borel,  Areh.  sc.  phys.  (3),  34,  151 ;  1895.  C.  r. 

120,  1406;  1895. 
Born,  Jahrb.  f.  Min.  Blgbd.  5,  9,  12,  46;  1887. 
Brio,  Wien.  Ber.  55  [2],  145,  871 ;  1867. 
Brögger,  i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  3,  477;  1879, 

2)  16,  659 — 660  (Eukolyt  501);  1890.     3)  s. 

Rosenbuseh.    4)  s.  Flink. 
Brugnatelli,  i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  13,  159; 

1888.     2)  28,  307;  1897. 
Bruhns  u.  Baß,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  17,559;  1890. 
Brun,  1)  Arch.  sc.  phys.  (3)  25,  1891.  p.  240: 

geschmolzener  Korund;  p.  720:  Opal.    2)  28, 

410;  1892. 
Brush  u.  Dana,  Amer.  J.  of  sc.  (3)  20,  m; 

1880,     Groths  ZS.  f.  Kryst.  5,  188;  1881. 


Buchrucker,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  19, 146;  1891. 
Bücking,  i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  16,  565;  1889. 

2)  Berl.  Ber.  1893,  967. 
Büß,  Jahrb.  f.  Min.  Blgbd.  5,  330;  1887.  (n  für 

zahlreiche  Titanite). 
Calderon,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  1,  73;  1877. 
Cartmel,  Phil.  Mag.  (6)  6,  220;  1903. 
Christiansen,  s.  Topsoe  und  Christiansen. 
Cornu,  i)  Ann.  ehim.  phys.  (4)  11,  385;  1867. 

2)  Ann.  de  l'^eole  norm.  sup.  (2)  3,  45;  1874. 
Craw,  s.   Le   Blane  u.  Rohland,   ZS.  f.   phys. 

Chem.  19,  276—278;  1896. 
Damien,  Ann.  de  l'eeole  norm.  sup.  (2)  10,  233; 

1881.     J.  de  phys.  10,  400;  1881. 
Dana,    Edw.,    Amer.  J.  of  sc.   37,  23;   1889. 

Groths  ZS.  f.   Kryst.  15,  275;  1889. 
Danker,  Jahrb.  f.  Min.  Blgbd.  4,  290;  1886. 

Des  Cloizeaux,  i)  Ann.  des  mines  (5)11,  261; 

1857.  2)14,  339;  1858.  3)  Cr.  44,  322;  1857. 

4)  68,  310;  1869.    5)  Ann.  ehim.  phys.   (4; 

13,  433;  1868.   6)  17,  349;  1869.    7)  27,  396; 

1872.      8)    Memoires    prdsentds    par   divers 

savants   ä   l'academie   d.   sc.   18,  511—732; 

1868.    9)  Manuel  de  mineralogie,  Paris,  Bd.  I, 

1862.     10)    Bd.  II,   1874.     11)  Annuaire  du 

bureau  des  longitudes,  1868.  12)  Jahrb.  f.  Min. 

1876,  643.    13)  Bull.  soc.  min.  2,  135;  1879. 

1:4)  5,  103;  143;  1882.   15)  9,  141;  1886,  ref. 

Groths  ZS.  f.  Kryst.  14,  269;  1888.   16)  Bull. 

soc.   min.   16,  222;   1893.      17)   Ann.   chim. 

phys.  (4)  3,  268;  1864. 
Dralle,  s.  Schall  u.  Dralle. 
Dufet,   i)  Bull.  soc.  min.  3,  188;  1880.    2)  8, 

262;  1885.  3)  10,  77,  214;  1887.  4)11,  123, 

191;  1888.    5)  12,  477;  1889.    6)  13,  199,  341; 

1890.     7)  14,  211;  1891.     8)  15,   213;   1892. 

9)  21,  90;  1898.     9a)  1,  58;  1878.    10)  C.  r. 

102,  1327,  1391;  1886.     11)  120,  379;  1895. 

12)  s.  in  Wyrouboff  6. 
Dussaud,  G.  r.  113,  291;  1891.    Arch.  sc.  phys. 

(3)  27,  534;  1892. 
Eakle,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  26,  587;  1896. 
Ehlers,  Jahrb.  f.  Min.  Blgbd.  11,  259;  1897/8. 
Eppler,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  29,  233;  1898. 
Erdmann,   Arch.  d.  Pharm.  232,  19,  28;  1894. 
Erofejeff,    i)  Wien.    Ber.   55,    II,   543;   1867. 

2)  56,  II,  63;  1868. 
Eykman,    Ber.   d.   chem.   Ges.  24  [2],    1293; 

1891. 
Feußner,  i)  Diss.  Marburg  1882.    Groths  ZS.  f. 

Kryst.  7,  506;  1883.    2)  6,  580;  1881. 

Martens. 


215 


a 


1011 


1  Literatur,  betr.  Brechungsexponenten  fester  isotroper  Substanzen  und 
isotroper,  optisch-einachsiger  und  optisch-zweiachsiger  Krystalle. 


Fizeaa,  i)  C  r.  60,  1165;  1865.    2)  64,  316; 

1867.    3)  Pogg.  Ann.  126,  615;  1865.    s.  a. 

des  Cloizeaux  8. 
Flink,  I)  Bih.  tili  Sv.  Vet.  Ak.  Handl.  12,  Afd.  II, 

18S6.    2)  13,  Afd.  II,  80;  i887'8.    3)  Groths 

ZS.  f.  Kr>st.   11,  485;  1886.     4)  18,  373; 

1891.    5)  23,  357;  1894. 
Fock,  Groths  ZS.  f.  Kr>st.  4,  583—608;  1880. 
Forbes,  Amer.  J.  of  sc.  (4)  1,  26;  1896. 
Foaqu^,  Bull.  soc.  min.  6,  197;  1883. 
Fraoco,  Giom.  di  Min.  di  Sansoni  o,  193;  1894. 

2)  Groths  ZS.  f.  Kryst  25,  333;  1895. 
Friedlüader,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  3,  211;  1879. 
Fritz  u.  Sassoni,   Groths  ZS.  f.  Kryst.  6,  68, 

69;  1882. 
Geoth  u.  Penfield,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  17,  565; 

1890. 
Gentil,  Bull.  soc.  min.  17,  16;  1894. 
Gladstooe  u.  Dale,  Phil.  Mag.  (4)  18,  30;  1859. 

Pogg.  Ann.  108,  632;  1859. 
Glazebrook.  Phil,  Trans.  170,  308,  309;  1879. 
Graber,  Tschermaks  Mitt.  14,  265;  1895. 
Graeser,  P.  Diss.  Leipzig  1903. 
Grailicb,  Kr>st.  optische  Unters.    Wien  u.  Ol- 

mütz  1858, 
'  Grattarola,  Soc.  Tose,  di  sc.  nat.,  Mai  1890. 
Groth.   I)   Pogg.   Ann.   135,   653,   662;   1868. 

2)  ZS.  d.  geol.  Ges.  22,  399;  1870,  3)  Physik. 

Kr>  stallogr.,  2.  Aufl.  Leipzig  1885,  464. 
Grubenmann,  i.  Rosenbusch. 
Grunenber^,  Diss.  Erlangen  1892. 
Hamberg,  Geol.  Foren.  Förhandl.  12,  586,598; 

1S90. 
Heoniges,  i.  Rosenbusch. 
Heußer,   i)   Pogg.  Ann.  87,  462,  468;  1852. 

2)  91,  517,  524;  1854. 
Hidden,  Am.  J.  of  sc  (3)  32,  205;  1886  (Dx). 
;  Hiki,  Tadasn,   Journ.  Coli,  of  sc.  Imp,  Univ. 

Japan  Tokyo  9,  71 ;  1895. 
Hiotze,  i)  Pogg.  Ann.  157,  127;  1876,    2)  in 

Ferd.  Cohn,  Beiträge  zur  Biol.   der  Pflanzen 

4,  398;  1887.     Groths  ZS.  f.  Kr>st.  13,  392; 

1888.    3)  7,  302;  1883.    4)  15,  507;  1889. 
Hlawatsch,  Groths  ZS.  f.  Krjst.  2»,  137;  1897. 
Jerofejeff,  Kryst.  Unters.,  Petersburg  1870,  255. 
Johannsea,   Bih.  tili  Sv.  Vet   Ak.   HandL  17 

Afd.  11,  No.  4;  1891,92. 
Kahlbaum,  Ber.  d.  ehem.  Ges.  18,  2108;  1885. 
Kirchhoff,  Pogg.  Ann.  108,  574;  1859. 
Klein,   Jahrb.  f.  Min.  1874;   1-21    (Epidot). 
I       Berl.  Ber.  1893. 
Knops,  Lieb.  Ann.  248,  214;  1888. 


Koch,  i.  Rosenbuschi 

Kohlransch,  F.,  Wied.  Ann.  4,  28—31;  1878. 
Krenner,  Groths  ZS.  f.  Kryst  10,  83;  1885. 
Knndt,  Wied.  Ann.  34,  484;  1888. 
Lacroix,  i)  Bull.  soc.  min.  12,  291,  357;  1889. 
2)  13,  18;  1890.    3)  C.  r.  114,   1384;   1892. 

4)  Min.  de  la  France  1, 218, 240,255;  1893 — 95. 

5)  2,  9;  1896/97;  s.  a.  Michel  Levy  u.  Lacroix. 
V.  Lang,  o)  Wien.  Ber.  31,  120;  1858.    i)  37, 

II,  379;  1859.  2)  45,  II,  III ;  1862.  3)  76, 
II,  798;  1877. 

Lattermann,  L  Rosenbusch. 

Lavenir,  i)  Bull.  soc.  min.  14, 113;  1891.  2)  17, 
192;  1894. 

L6vy,  s.  Michel  L^vy. 

Linck,  Groths  ZS.  f.  Kr>st  15,  8;  1889. 

Liweh,  Groths  ZS.  f.  Kryst  10,  268;  1885. 

Lndecke,  i)  Kr>st  Beobacht,  Halle  1878,  p.  i, 
refer.  Groths  ZS.  f.  Kryst  4,  626;  1880,  2)  18, 
481;  1891.    3)  ZS.  f.  Naturw.  61,  393;  1888. 

Mallard,  i)  Bull.  soc.  min.  3,  10;  1880.  i  a)  6, 
129;  1883.  2)12,  302-309;  1888.  3)15, 
17;  1892.  4)  16,  18,  189;  1893.  5)  18,  8, 
10,  12;  1895.    6)  Ann.  d.  mines  (8)  11,450; 

1887.  C.  r.  105,  1260;  1887. 
Martin,  Jahrb.  f.  Min.  Blgbd.  7,  i;  1891. 
Matthiessen,  ZS.  f.  Math.  (u.  Phys.)  23,  190; 

18  78. 
Merkel,  Wied.  Ann.  19,  5;  1883;  s.  Voigt. 
Meyer,  G..  Wied.  Ann.  31,  322;  1887. 
Michel  L6vy  u.  Lacroix,  i)  Les  min^raux  des 

roches,  Paris  1888  (s.  Index).   2)  TabL  d.  min. 

des  roches,  Paris  1889. 
Miklncho  Maclay,  i.  Rosenbusch. 
Monti,  Giom.  di  Min.  di  Sansoni  4,  243;  1893, 
Mügge,  Jahrb.  f.  Min.  1895  [i],  234,  268. 
Mühlheims,  Groths  ZS.  f.  Kr}  st.  14,  202 — 236; 

i888. 
Mnrmann  u.  Rotter,  Wien.  Ber.  34, 142  —  195; 

1S59. 
Mnttrich,  Pogg.  Ann.  121,  420,  425;  1864. 
Negri,   i)  Rivist   d.  miner.   e  crist.  ital.  2,  3; 

1888.  2)  4,  41;  1889. 

Nichols,  E.  L.,  Phys.  Rev.  14,  209;  1902, 
Nordenskjöld,    i)   Geol.   Foren.    Förhandl.  12, 

35^,  355.  384;  1890.    2)  17,  597;  1895. 
Offret,  Bull.  soc.  min.  13,  405;  1890. 
Ortloff,    ZS.    f.   phys.   Chem.   19,    211,    216; 

1896. 
Osann,  i)  ZS.  d.  deutsch,  geol.  Ges.  40,  703; 

1888.    2)  in  Rosenbusch. 
Pape,  Po^.  Ann.  Ergbd.  6,  51;  1874. 


Martens.    64* 


1012 


2151) 


Literatur,  betr.  Brechungsexponenten  fester  isotroper  Substanzen  und 
isotroper,  optisch-einachsiger  und  optisch-zweiachsiger  Krystalle. 


Penfield,   i)  Am.  J.  of  sc.  (3),  39,  376;  1890. 

2)  40,  202,  394;  18.90;  (4)  2,  26;  1896  (Sul- 
fide).    3)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  23,  126;  1894, 

s.  auch  in  Rosenbusch  und  in  Wells. 
Penfield  u.  Forbes,  Am.  J.  of  sc.  (4)  1,  129; 

1896. 
Penfield  u.  Pratt,  Am.  J,  of  sc.  (4)  1,  229;  1896. 
Perrot,   i)  Arch.  sc.  phys.  (3)  21,  123;  1889. 

C.  r.  108,  137;  1889.    2)  Arch.  sc.  phys.  25, 

54;  1891.   C.  r.  111,  967;  1890.    3)  Arch.  sc. 

phys.  29,  128;  1893. 
Pratt,    i)   ZS.   f.   anorg.  Chem.   9,   24;   1895. 

2)  Am.  J.  of  sc.  (4)  2,  123—135;  1896. 
Prior  u.  Spencer,  Min.  Mag.  and  J.  of  min. 

soc.  11,  16;  1897.    Spencer,  Min.  Mag.  12, 

15;  1898. 
Pulfrich,  I)  Wied.  Ann.  30,  496;  1887.    2)34, 

336;  1888. 
Quincke,    Festschr.  ..d.   naturf.   Ges.  zu   Halle 

1879,  321;  ref.  Wied.  Beibl.  4,  124;  1880. 
Ramsay,  W.  (Helsingfors),   i)   Groths   ZS.  f. 

Kryst.  12,  209—221;  1887.   2)  Jahrb.  f.  Min. 

Blgbd.  8,  722;  1892. 
Ransome  u.  Palache,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  25, 

533;  1895. 
Reusch,  s.  Rosenbusch. 
Rieß,  Ann.  of  New  York  Ak.  of  sc.  9,  126  —  178; 

1896. 
Rinne,  1)  Jahrb.  f.  Min.  1884  [i],  207.  2)  Berl. 

Ber.  1889,  1027. 
Rosenbusch,    Mikrosk.    Physiogr.    d.    petrogr. 

wichtigsten  Min.  [i]  3.  Aufl.    Stuttgart  1892. 
Rossi,  Paolo,  Rend.  Lomb.  (2)  35,  236  —  243; 

1902. 
Rudber^,  Pogg.  Ann.  17,  16;  1829. 
Sanger,  i.  Rosenbusch. 
Sassoni,  s.  Fritz  u.  Sassoni. 
Sauer  u.  Ussing,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  18,  208; 

1891. 
Schall   u.   Dralle,   Ber.  d.  chem.  Ges.  23  [2], 

1430;  1890. 
Scharizer,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  12,  8,  1887. 
Schimpf,  Groths  ZS.  29,  232;  1898. 
Fchmidt,  C,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  11,  590;  1886. 
Schmidt,  A.,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  21,  55 ;  1893. 
Schrauf,  i)  Wien.  Ber.  41,  769;  1860.  2)42, 107; 

1861.    3)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  18,  157;  1891. 
Sella,    i)  Mem.   dei   Lincei   (4)  4,  460;  1887. 

2)  s.  Michel  Levy  u.  Lacroix  u.  des  Cloizeaux. 


De  S^narmont,  i)  Ann.  chim.  phys.  (3)  33,  403; 

1851.    2)  s.  des  Cloizeaux  11. 
Sjögren,  i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  10,  121,  141; 

1885.    2)  Bull,  of  the  geol.  Inst,  of  Upsala 

1,  40;  1892/3. 
Spencer,  s.  Prior  u.  Spencer. 
Stöber,   Bull.  Ac.  sc.  belg.  (3)  30,  538;  1895. 
Thoulet,   Bull.  soc.   min.  2,  34;  1879.    s.  a. 

Michel  Levy  u.  Lacroix  u.  Rosenbusch. 
Tcpsoe  u.  Christiansen,  Ann.  chim.  phys.  (5)  1, 

21,   30;   1874.     Pogg.   Ann.,   Ergbd.  6,  578; 

1874. 
Tschermak,   1)  Tschermaks  Mitt.  1,  23;  1871, 

beigelegt  d.  Jahrb.  d.  k.  k.  geolog.  Reichsanst. 

z.  Wien  21,  1871.    2)  Wien.  Ber.  57,  II,  641; 

1868.    3)  99,  I,  211-^26;  1890. 
Tschichatscheff,  s.  Rosenbusch. 
Tutton,   i)  Groths  ZS.  f.  Kryst.  24,  i;  1895. 

2)  J.  of  chem.  soc.  69  [i]  344 — 507;   1896. 

3)  71  [i],  846—920;  1897. 

Ussing,   Groths  ZS.  f.  Kryst.  15,  596;   1889; 

s.  a.  Sauer  und  Ussing. 
Wadsworth,  s.  Rosenbusch. 
Weinschenk,   Groths  ZS.  f.    Kryst.   26,   165; 

1896. 
Wells,  Am.  J.  of  sc.  (3)  41,  217;  1891. 
Williams,   G.  H.,   Groths  ZS.  f.  Kryst.  18,  i, 

1891. 
Carieton  Williams,  s.  Bedson  u.  Williams. 
Winkler,    Groths  ZS.  f.  Kryst.  24,  323;  1895. 
Wolff,  s.  Rosenbusch. 

Wollaston,  PhiL  Trans.  1,  365;  1802;  s.  a.  Beer. 
Wülfing,    i)  Habilitationsschr.  Tübingen   1891, 

65.     2)  Tschermaks  Mitt.   15,  29,  71;   1895; 

s.  a.  Rosenbusch. 
Wulff,    G.,    Groths   ZS.   f.    Kryst.   17,    592; 

1890. 
Wyrouboff,   i)   Bull.  soc.  min.   5,   39;    1882. 

2)  6,  54,  60;   1883.    3)  7,  89;  1884.    4)  9, 

108,  286;   1886.    5)  13,  317;  1890.    6)  14, 

79,  95;   1891.     7)  Ann.   chim.   phys.  (4)  10, 

458;  1867.    8)  (6)  9,  229;  1886. 
V.  Zepharowich,  Groths  ZS.  f.  Kryst.  13,  138; 

1888. 
Zschimmer,    Groths   ZS.   f.    Kryst.   29,    219; 

1898. 
Zymänyi,   i)  Math,  naturw.  Ber.  a.  Ungarn  9, 

138;   1890/91.     2)  Groths   ZS.   f.  Kryst.   22, 

321-358;  1894. 


Martens. 


216 


1013 


Brechungsexponenten  des  Wassers  gegen  Luft. 

Lit.  Tab.  218,  S. 

1016. 

|-          -         -       "■■-           ■-■■■■  - 

Brechungsexponenten  von  Wasser,  auf  2c 

°  reduziert,  in  Luft  von  20°. 

?. 

1                 1                 j  a)  Landolt  i                       \   ~\      v.  d.      1     .»    t  «..^-, 
Dufet        Bender'  Schutt  1    Brühl   1  d)  Rflbl-      iWiedemann'        Willigen    ?  k,^*?^^^ 

mann       j                        j   b)  Wflllner     ".  Uamien 

*^koT°"'      a' Walter 

bl  Ketteier        °'  ^""«"^ 

\  H 

396,85 

-            -            -      ;       -      ^         - 

a)  I 

34353           — 

1 
a)  1,343501 

Hy 

434,07 

1,34015  1,3402311,34038  i,34044ia)  1,34038        — 

b)  I 

34036    b)  1,34035 

— 

!  b)  i,34045i 

H.^ 

486,14 

1,33701 

1,33705 

1.33715 

1,33719  a)  1,33712       — 

fa)  I 
lb)i 

337hW  ^'33705 

a^  I  %7.nx%  [^^  ^'33714! 
a)  i,33738^}b)  1,33712^ 

Tl 

535,05 

1,33482 

1,33491 

1,33492  b)  1,33486   1,3348 

I    • 

—                  — 

b)  1,33485   b)  1,3349^ 

Na 

589,32 

1,33292  1,33287 

i,333oo|  1,33304 |b)  1,33295    1,33291     }a)  I, 

33304   a)  1,33301 

fa)  1,33310   a)  1,332991 
Ib)  1,33294  b)  1,33306 

H« 

656,29 

1,33109  1,33100 

1,331161,33119  a)  1,33111    1,33120    ja)  1, 

33;j?jb)  ..33.08 

a\  1  ,:iiQo[*^  1,33113 
^^''33'^°lb)i,33io8j 

Li 

670,82 

1,33073!      —      i,33o82'i,33o87  b)  1,33076    1,33082 

—         a)  1,33078 

b)  1,33075          — 

K 

768,24 

—      1,32882  1,32887,        —                — 

i              i              1               1                    i 

i 

1 
1 

b)  1,32895 

Exponenten  des  Wassers  in  gleichtemperierter 

Luft.     Nach  Flatow. 

Nach  Simon. 

Ele- 

/ in/i<< 

lo-^                          1       lO^       i       _ 

xo«^ 

«        '     1°' 

ment 

in  Luft 

-             ("0-"20) 

""      (".o-«4o)|     "" 

(n^o-neo) 

"^       ;(n«o-n8o) 

»80 

"20 

Cd 

214,45 

1,40500          103            1,40397          253         ,1,40144 

382 

1,39762       454 

1,39308 



Cd 

219,47 

1,39987  i        104            1,39883  j       252         j  1,39631 

380 

1,39251 

453 

1,38798 

— 

Cd 

226,51 

1,39360          103            1,39257  1       256            1,39001 

377 

1,38624 

455 

1,38169 

— 

Cd 

231,29 

1,38982          104            1,38878          253            1,38625 

378 

1,38247 

452 

1,37795 

1,38756? 

Au 

242,81 

1,38210 

107          !   1,38103 

254       1,37849 

374 

1,37475 

451 

1,37024 

— 

Cd 

257,32 

1,37447 

103        1,37344 

251       1,37093 

374 

1,36719 

450 

1,36269 

— 

Au 

267,61 

1,37007 

103        1,36904       248      \  1,36656 

371 

1,36285 

448 

1,35837 

1,36899 

Cd 

274,87 

1,36739 

102        1,36637  1     250        1,36387 

368 

1,36019 

446 

1,35573 

— 

AI 

308,23 

1,35768         97        1,35671  j     247        1,35424 

365 

1,35059       441 

1,34618 

1,35672 

Cd 

340,36 

1,35139  ;       95        1,35044       244        1,34800 

364 

1,34436    .  437 

1,33999 

1,35051 

Cd 

361,19 

1,34834 ;    96     1,34738 ;  241     1,34497 

361 

1,34136       434 

1,33702 

1,34748 

AI 
Cd 

394,41 

1,34457  \       91        1,34366 :     242      1  1,34124 
1,34071  ;       90        1,33981       240      1  1,33741 

359 
356 

1,33765       431 
1,33385  1     429 

1,33334 
1,32956 

I 

441,59 

Cd 

467,83 

1,33903 

88      :  1,33815       238      j  1,33577 

352 

1,33225       428 

1,32797 

1,33815 

Cd 

480,01 

1,33834 

84      1  1,33750       234        1,33516 

353 

1,33163 ;    429 

1,32734 

1,33751 

Cd 

533,85 

1,33582         83      i  1,33499  '     233      1  1,33266 

350 

1,32916 

423 

1,32493 

— 

Na 

589,31 

1,33381  i       81      i  1,33300  j     231      ;  1,33069 

351 

1,32718 1    418 

1,32300 

1,33306 

Exponenten  des  Wassers  im  Ultrarot  s.  folgende  Seite. 

Wasser 

20» 

«589  (in  Luft) 

Buchkremer       "ttto""           «- 

Verse 

i 

1 
haffelt            Flato 

\v 

Gesamtmittel 

1,33313                           1,33304 

1,33300 

1,3; 

J299               i,333< 

i 

)well,  Gladstone  u 

X) 

1,33300 

58,  Hoek  u. 

Außer  den   angeführten  Autoren  v( 

;rgl.  Fraunhofer,  1 

3aden -  Pc 

.  Dale   18 

Oudemans,  Baille,  Hofmann,  Fouque,  v.  Obermayer,  Gladstor 

le  1870. 

Martens. 


1014 


216 


Brechungsexponenten  des  Wassers  gegen  Luft  und 
Einfluß  des  Druckes  auf  die  Brechungsexponenten  von  Flüssigkeiten. 


Lit.  Tab.  218,  S.  1016. 


Exponenten  von  Wasser  gegen  gleichtemperierte  Luft  für  Na- Licht  (589  ^w^)  bei  <' 


t  = 


ROhlmann 


a)  Wiedemann 

b)  Ketteier 


Janiin 


L.  Lorenz 


Dufet 


Walter 


a)  Perkin 

b)  Verschaffelt 


Flatow 

<  = 

1,33381 

—  10 

— 

—  8 

— 

—  6 

1,33300 

4 
—  3 

—  2 

1,33069 

0 

— 

+  2 

1,32718 

+  4 

— 

+  6 

1,32300 

+  8 

— 

+  10 

Pulfrich 


5 
10 

15 
20 

30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 


1,33373 
1,33368 

1,33354 
1,33329 
1,33295 

1,33200 
1,33069 
1,32906 
1,32719 
1,32512 

1,32295 
1,32075 


a)  1,33333 

a)  1,33291 

b)  1,33294 
b)  1,33188 
b)  1,33054 

b)  1,32721 
b)  1,32520 
b) 1,32300 
b)  1,32066 


1,33399 
1,33389 
1,33369 
1,33339 
1,33300 
(angen.) 
1,33191 


1,33393 
1,33387 
1,33369 
1,33339 
1,33301 

1,33203 


1,33394 
1,33384 
1,33363 
1,33332 
1,33292 

1,33186 

1,33051 
1,32900 


1,33390 
1,33369 
1,33339 
1,33299 

1,33194 


a)  1,33362 
b) 1,33299 

b)  1,33196 


a)  1,32328 


1,33384 
1,33395 
1,33404 
1,33409 
1,33410 
1,33412 
1,33412 
1,33411 
1,33409 
1,33404 
1,33396 
1,33389 
1,33380 


Der  Exponent  rtt  für  Wasser  von  t "  in  gleichtemperierter  Luft  läßt  sich  darstellen  durch 
die  Formel  n/  =  no — io~-^  {at+bf'+ct^+di*),  deren  Konstanten  hier  folgen: 


X  in  ftfi 


Beobachter 


Beobachtungs- 
intervall 


Relative  Exponenten  von 

Wasser      im      Ultrarot 

nach  Rubens 


Z  in  fi/i 


589 


Jamin 

Rühlmann 

L.  Lorenz 

Dufet 

Pulfrich 

Walter 

Flatow 


+  1,2573 

o 
— 0,0076 

+  1,255 
+  0,200 

+  1,2 
+0,124 


+  0,1929 

+  0,2014 

+0,2803 

+0,20642 

+0,2905 

+0,205 

+0,1993 


— 0,002134 
—0,0000435 

o 
— 0,0005 

o 


—  0,000004936 

o 

—  0,0000115 

—  0,00000500 

o 
— 0,00000500 


o"  bis  30" 
o«  „  92» 
0°  „  30» 
I"  „  50° 
+  10O 
30° 
So" 


-10" 

5» 
o« 


589,3 
871 

943 
1028 
1130 
1256 


1,3330 
1,3270 
1,3258 
1,3245 
1,3230 
1,3210 


Die  Formeln  von  Jamin  und  von  Lorenz  ergeben  den  absoluten  Brechungsexponenten  des  Wassers, 
denn  die  Verf.  vergleichen  im  Interferenzialrefraktor  zwei  Rohre,  welche  Wasser  von  o"  und  von  t°  enthalten, 
und  finden  demnach  NQ—Nt  =  sA  i  (wo  x  Streifenverschiebung,  Ä  Wellenlänge,  l  Rohrlänge  ist).  Die  Formel 
von  Rühlmann  gibt  den  Exponenten  des  Wassers  von  t°  gegen  Luft  von  9^  diejenige  von  Dufet  gegen 
Luft  von  20°.  Die  Formeln  von  Pulfrich,  Walter  und  Flatow  ergeben  den  Exponenten  in  gleich- 
temperierter Luft;  die  unter  Pulfrich  und  Flatow  angeführten  Konstanten  sind  von  Martens  berechnet. 

Durch  Differenzieren  der  obigen  Formel  für  rit  erhält  man  10'. dnt^  d.  i.  die  Zunahme  des  Exponenten 
bei  i"  Temperaturzuwachs  in  Einheiten  der  fünften  Dezimale;  es  ist  10^.  dnt  =  —  (a+2  6^+3  0(^+4  dt^j^ 


10*  dn  =  Zunahme  des  Exponenten  in  gleichtemperierter  Luft  bei  der  Temperatur  'm» 
berechnet  aus  den  nebenstehenden  Konstanten  o,  b,  d 


Konstante  n ,  ber.  aus  den 
Flatowscben  Exponenten  ] 
c  ^  o,  d^=  —0,00000500 


Z  in  fifi    tm  —  0" 


30» 


40» 


50' 


60O 


70" 


80» 


a 


214 

257 
308 

394 
480 

589 


-1,00 
-1,12 
-0,94 
-0,69 
-0,46 
-0,12 


-5,10 

-5,14 
-4,92 
-4,65 
-4,41 
-4,09 


—9,07 
—9,03 
-8,79 
-8,48, 
-8,23 
—7,94 


—  12,81 
—12,69 

—  12,41 
— 12,08 
—11,82 
—11,54 


-16,18 
-15,99 
-15,67 
-15,32 
-15,05 
-14,79 


— 19,08 
—18,81 
-18,56 
-18,07 
—  17,79 
—17,55 


-21,37 
—21,03 
—20,63 
— 20,23 

—  19,94 
—19,72 


-22,94 
-22,52 
-22,10 
-21,66 
-21,36 
-21,17 


-23,68 
-23,18 
-  22,72 
— 22,26 

—21,95 
—21,77 


+  1,005 
+  1,118 
+0,942 
+0,692 
+0,461 
+0,124 


+  0,2057 
+  0,2019 
+0,2001 
+0,1988 
+0,1983 
+0,1993 


Einfluß  des  Druckes  auf  die  absoluten  Brechungsexponenten  von 

lo^  dN  ist  die  Zunahme  des  absoluten  Exponenten  bei  i  Atmosphäre  Druckerhöhung,  in 
Dezimale.    Die  Beobachtungen  für  Wasser  und  Na-Licht  nach  Zehnder,  alle  übrigen  nach 


Flüssigkeiten. 

Einheiten  der  fünften 
Röntgen  u.  Zehnder. 


Wasser 


10'.  dN 
CS, 


Benzol 


10».  dN 


Wasser  von  18,15" 


Äthyläther 


10».  dN 


Äthylalkohol 


t 


lo».  dN 


O" 

5 
10 

15 
20 

25 
27,5 


1,685 
1,625 
1,580 
1,543 
1,514 
1,489 


6,025 
6,208 
6,392 
6,583 
6,778 
6,878 


4,592 
4,747 
4,904 
5,060 
5,226 
5,312 


486  fifi 

589 

686 


1,541 
1,524 
1,518 


CSj  von  15° 


486  f*/* 

589 
686 


6,74 
6,39 
6,22 


3,95*^ 
13,21 
18,64 
18,78 
28,39 


5,931 
6,445 
6,803 
6,807 
7,465 


7,87 
18,02 
18,20 
28,82 


3,952 
4,186 
4,189 
4,455 


VergL  auch  Jamin,  Mascart,  Quincke,  bes.  die  Zu- 
sammenstellung von  Quincke,Wied.Ann.+4,776;i89l. 

Martens. 


217 


1015 


Brechungsexponenten  des  Schwefelkohlenstoffs  in  gleichtemperierter  Luft. 

Lit.  Tab.  218,  S.  1016. 


Brechungsexponenten  nach  Flatow. 


10^ .  tln  nach  Flatow,  bei  der 
Mitteltemperatur  <m  =  ' 


Ultrarot 

Rubens 


Ultraviolett 

a)  Martens 

b)  Fricke 


+20 


+40 


+  10» 


+30° 


+200 


Ä 


267,61 
274.87 
361,19 


394»4i 
44i>59 
467.83 
480,01 
508,60 
533.85 
589,31 


—       I  2,12324  j  2,08823  — 

2,04983  I  2,03484  I  2,00474     1,97489 
1.76695     1,757191   1,73806     1,71811 


—149,9 

—97.6 


—  175.0     — 
—150,5  I  —149.2 

—  95.6  i  —  99.7 


1,72888 
1,69684 
1,68420 

1. 67931 
1,66974 
1,66286 
1,65139 


1,71989  I  1,70180 

1,68850  !  1,67135 

1,67606  j  1,65923 

1,67131  I  1,65466 

1,66187  j  1,64541 

1,65506!  1,63877 

1,64362  1,62761 


1,68278 

1.65323 
1,64181 

1,63733 
1,62842 
1,62192 
1,61115 


—89,9 

—83.4 
—81,4 
—  80,0 
-78,7 
—78,0 
—77.7 


—90,4  I 

—85.7  i 

-84,1  . 

-83,2  ' 

—82,3  I 

-81,4  I 

—80,0  I 


—95.1 
—90,6 
—  87,1 
—86,6 
—84,9 
— 84,2 
—82,3 


589 

777 

873 

999 

1164 

1396 

1745 

1998 


1.6275 
1,6072 
1,6017 
1,5968 
1,5928 
1,5891 
1,5856 
1,5840 

Anomale 
326— 


a)  260 

b)  266  I 
b)  274  I 
b)288  ' 
b)298  ; 
b)  304  ■ 
b)3i7  : 
b)  326 

b)  335  , 
Dispersion 
335  /♦«. 


2,159 
2,123 
2,009 
1,912 

1.875 
1,852 
1,807 
1,782 
1,791 


Brechungsexponenten  von  Schwefelkohlenstoff,  auf  20"  C  reduziert,  in  Luft  von  20". 


a)  Baden- 
Powell 

b)  Haagen 


a)  Verdet 

b)  Nasini 


a)Gladstone 

1891 
biWüllner 


a)  Jahn 

b)  Baille 


V.  d. 

Willigen 


L.  Lorenz       Dufet    •■  Ketteier        Brühl 


I      Interpol, 
nach  Flatows 
Beob. 


396 
431 
434 
486  { 

535 

589 


656 

670 
686 
760 


a)  1,69790 

a)  1,67607 

b)  1,67482 

a)  1,65183 

b)  1,65234 

a)  1,62731 

a)  1,61845 

b)  1,61736 

a)  1,61481 


a)  1,6997 
a)  1,6767 
b) 1,67515 

a)  1,6524 

b)  1,65268 

(a)  1,6276  \ 
Ib)   ?   / 

a)  1,6182 
b) 1,61847 

a)  1,6149 


a)  1,6998 

a)  1,6765 

b)  1,67515 

a)  1,6525 

b)  1,65267 


a)  1,6534 

b)  1,6520 


a)  1,6186  1  a)  1,6192  \ 

b)  1,61846  1  L)  1,6181  1 


a)  1,6151 

a)  1,6087 


1,70002    — 
1,67708 


1,65277  1,65273 


1,62788 
1,61855 

1,61518 
1,60904 


1,62789 

1,61850 
1,61685 


1,70010 

1,69941 

— 

1,67488 

1,67482 

1,67488 

1,65236 

1,65236 

1,65270 

1,63847 

— 

1,63870 

1,62758 

1,62762 

1,62788 

1,61815 

1,61821 

I.6I852 

1,61661 
1,61485 
1,60869 

1,60875 

1,61684 

1,69983 
1.67705 
1.67515 

1,65252 
1,63845 

1,62762 

1,61837 
1,61678 


CS2 
20« 


Pulfrich 


Röntgen  u. 
Zehnder 


Berghoff 
(Mittel) 


Zecchini 


1,62785      j       1,62768 


1,62747 


1,62787 


G'e.samt- 
mittel 


1,62772 


Außer  den  angeführten  Autoren  vergl. 
Fouque,  Kohlrausch  u.  G.  Meyer. 


10*. dn,  Zunahme  des  Exponenten  in  gleichtemperierter  Luft  für  i**  Temperaturzunahme  bei  der  Temperatur  fm. 


■S  E 


von 
bis 


3-^ 


^S      •d'-'oo 


— 60"  i  — 20   — 10  j  — 10 
o"  1  — 10  O  O 


O 

+10 


o  '  +  6    +10    -f  10  i  +14  I  +10     +19  l+ii      +20    +20  +30 
4-20   +20  :  +20  ;  +20   +21 '  +30    +25  4- 36.5  +30  '  +40+40 


grapb. 
Interpol. 


tm  = 


-30O'— 151— 5     — 5  I  +5  ; +10 : +13   +15  +15  +18 1 +20    +22  +23,8  +25   +301+35 


396 
431 
434 
486 

535 
589 
656 
670 

686 
760 


-78,7 


-91,3 

-86,8 
-83,1 

-79.0 
-77.6 


-76,1 


-90,2!  -89,5 

—    J-84,8 
-84,0  -84,4 


-82,1 

-78,1 
-76.7 


-75.2 


-79.8 
-78,1 

-77.4 
-76,6 


-90,0  -92,0 


-85.7 
-82,0 

-78,0 
-76,5 


-75.1 


-87,6 
-87,2 
-83,2 

-81,4 
-80,1 
-78,8 


-85.0 
-82,0 


-78.0 


-90,6 

-86,3 
-82,4 

-78.5 
-77.1 


-75.5 


-83,8 

-«0,1 
-79.0 
-78,7 


-95.4 

-92,5 

-98,5 

-103.I 

90,3 

— 

—  i-  92,5 

-90,7 

-91,2   — 

-86,2 

-86,4!-  87,0 

— 

— 

-84.2 

-82,8 

-«2,0 

-82,2 

-  83,5 

-«2,4 

— 

-80,6 

— 

-80,5 

— 

-81,4 

— 

-  79.6 

-«1,8 

— 

-79.5 

-  77.3 

-92.3 

-88,0 
-84,2 

-80,0 

-78,5 


-77,1 


-94.6  -93.6 

-90,71  — 

-90,31-89,2 

-S6,2J-85,4 

-84,0 

-82,41-81,5 


-80,8 


-79,9 


—     -78,5 


-93.3 
-88,8 
-88,4 
-84,4 
-82^ 
-81,0 
-79,4 
-79,1 
-78,8 
-77.4 


')  Kufera  und  Forch  geben  als 
0,000733  <+ 0,000  000  900  t*;  daraus  folgt 


Resultat  ihrer  Messungen  zwischen  —  60 
:  710  =  1,64362;  71-^  =  1,69084;  io'.dn=«  — 


und  o*>:   «  =  1,64362  — 
78,7  für  tm  =  —  30°. 

Martens. 


1016 


218 


Literatur,  betr.  Brechungsexponenten  des  Wassers  und  des 
Schwefelkohlenstoffs. 


Baden-Powell,  Pogg.  Ann.  69,  iio;  1846. 

J.  B.  Baille,  C.  r.  64,  1029;  1867.    Pogg.  Ann. 

132,  319;  1867. 
C.  Bender,  Wied.  Ann.  39,  90;  1890. 
V.  Berghoff,  ZS.  f.  phys.  Chem.  15,  431 ;  1894. 
J.  W.  Brühl,  Wasser:   Ber.  d.  deutsch,  chem. 

Ges.    24   (i)    648,    1891.     CS2:   ZS.  f.  phys. 

Chem.  22,  409;  1897. 
L.  Buchkremer,  Diss.  Bonn  1890.    ZS.  f.  phys. 

Chem.  6,  172;  1890.    (Wasser.) 
Dale,  s.  Gladstone. 

B.  C.  Damien,  Diss.  Paris  1881.  Ann.  de 
l'dcole  norm.  sup.  (2)  10,  275;  1881.  J.  de 
phys.  (i)  10,  198;  1881.   (dn  von  —8  bis  +8% 

H.  Dufet,  H2O:   J.  de  phys.  (2)  4,  389—419; 

1885.    CS2:   Bull.  soc.  miner.  8,  218;  271; 

1885. 
E.  Flatow,   Diss.   Berlin  1903.    Ann.  d.  Phys. 

(4)  12,  85—106;  1903. 

C.  Forch,  Lösung  von  Schwefel  etc.  in  Schwefel- 
kohlenstoff, Ann.  d.  Phys.  (4)  8,  675—685; 
1902;  s.  auch  Ku^era. 

Fouqu^,  Ann.  de  l'observat.  de  Paris  9,  Wasser 

196,  CS2:  249;  1868. 
Jos.  Fraunhofer,  Münchn.  Ber.  5;  1814.  Gilberts 

Ann.  06,  276;  1817. 
W.  Fricke,  Diss.  Jena  1904,  46. 
J.  H.  Gladstone,   J.  of  chem.  Soc.  59,  291; 

1891.  —  T.  P.  Dale,   Phil.  Trans.  148,  887; 

1858.    153,  319;  1863. 
A.  Haagen,  Pogg.  Ann.  131,  121;  1867. 
M.  Hoeck   u.    A.    C.   Oudemans,    Recherches 

astron.  de  l'observat.  d' Utrecht.    (Addition  i 

ä  la  i*"«  livraison)  1864. 
K.  Hof  mann,  Pogg.  Ann.  133,  605;  1868. 
H.  Jahn,  Wied.  Ann.  43,  301;  1891. 
J.  Jamin,  Wasser:  C.  r.  43,  1191;  1856.     Ein- 
fluß des  Druckes:  Ann.  chim.  phys.  52,  163; 

1858. 
J.  Kanonnikoff,  J.  f.  prakt.  Chem.  (n.  F.)  31, 

352;  1885.    (Wasser.) 

E.  Ketteier,  Wasser;  Wied.  Ann.  33,  508,  509; 
1888.  (Temp.  korr.  nach  S.  514-)  CS-.: 
Wied.  Ann.  35,  694;  1888. 

F.  Kohlransch,  Wied.  Ann.  4,  12;  1878. 


G.  Ku^era  u.  C.  Forch,  Physik.  ZS.  3,  132  bis 

134;  1902. 
H.  Landoit,  Pogg.  Ann.  117,  361;  1862. 
L.  Lorenz  ( Kopenhagen),  Wied.  Ann.  11,  82,  97 

u.  100;  1880. 

F.  F.  Martens,  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,  632;  1901 
(CS2). 

Mascart,  Pogg.  Ann.  153,  154;  1874.  Einfluß 
des  Druckes. 

G.  Meyer,  Wied.  Ann.  31,  321;  1887. 

R.  Nasini,  Ber.  d.  deutsch,  chem.  Ges.  15,  [2] 
2883;  1882. 

A.  V.  Obermayer,  Wien.  Ber.  61  (2),  801 ;  1870. 
(Zuckerlösungen;  die  von  O.  für  Wasser  an- 
geführten Werte  sind  entnommen  aus  v.  d. 
Willigen,  Pogg.  Ann.  122,  191;  1864.) 

Oudemans,  s.  Hoeck. 

W.  H.  Perkin,  J.  of  chem.  soc.  61,  292;  1892. 

C.  Pulfrich,  Wasser:  Wied.  Ann.  34,  332;  1888. 

CS2:  Neues  Jahrb.  f.  Mineral,  etc.,  Beil.  Bd.  5, 

167;  1887. 
Quincke,  Wied.  Ann.  44,  776;  1891.    (Einfluß 

des  Druckes.) 
W.  C.  Röntgen  u.  L.  Zehnder,  Wied.  Ann.  44, 

Einfluß    des    Druckes    41,    Exponenten   48; 

1891. 
H.  Rubens,  Wied.  Ann.  45,  253;  1892. 
R.  Rühlmann,  Pogg.  Ann.  132,  186;  1867. 
H.  Ruoß,  Wied.  Ann.  48,  535;  1893. 
F.  Schutt,  ZS.  f.  phys.  Chem.  5,  358;  1890. 
H.    Th.   Simon,     Diss.    Berlin    1894.      Wied. 

Ann.  53,  556;  1894. 
Verdet,  Ann.  chim.  phys.  (3)  69,  451;  1863. 
J.  Verschaffelt,  Bull,  de  l'acad.  de  Bruxelles  (3) 

27,  71,  72;  1894. 

B.  Walter,  Diss.  Jena  1891,  31  u.  34.  Wied. 
Ann.  46,  424;  1892. 

E.  Wiedemann,  Pogg.  Ann.  158,  380;  1876. 
V.  S.  M.  V.  d.  Willigen,  Wasser:  Arch.  du  Musee 

Teyler  I,  115,  238;   1868.     II,   202;   1869; 

CS2:  III,  62,  1870. 
A.  Wüllner,  Pogg.  Ann.  133,  16;  1868. 
Zecchini,  Gazz.  chim.  ital.  27,  (i)  372;  1897. 
L.  Zehnder,  Wied.  Ann.  34,  114;  1888;  s.  auch 

Röntgen. 


Martens. 


219 


1017 


Brechungsexponenten  von  Gasen  und  Dämpfen  bei  0° 

gegen  den  luftleeren  Raum. 

Lit.  am  Schluß  dieser  Tabelle, 

Bedeutet  «o  den  Brechungsexponenten  eines  Gases  bei  o"  und  760  mm  Druck,  n^  denselben  bei  f° 

;:.d  p  mm  Druck,  so  gilt  innerhalb  weiter  Grenzen  «f —  i  =  -^^ — ".  ,x    I^^  >  *'o  «  den  Ausdehnungskoeffizienten 
cs  Gases  bedeutet. 


(i  — a  «)•  760 


Brechungsexponent  >/o  der  trockenen  atmosphärischen  Luft  für  die  7^-Linie 

(teilweise  interpoliert) 


etteler  (1865) .    .    .    1,000  294  7 
jscart  (1877)  .    .    .  292  7 

renz  (1880)    .     .     .  291  1 

appuis  u.  Riviere  (1888)      291  9 
noit  (1889)    .     .    .  292  3 


Kayser  u.  Runge  (1893) 
Perreau  (1896)  .  .  . 
Walker  (1903)  .  .  . 
Scheel  (1907)  •  -  • 
Herrmann  (1908)  .     . 


1,000  292  2 

292  6 

292  8 

291  6 

2939 

Rentschier  (1908)   .     .     1,000  292  4 
Ahrberg  {1909).  .     .    .  291  8 

C.  u.  M.  Cuthbertson  {3)  {1909)  292  9 
Kessler  (1909)    .     .    .  291 7 

Koch  (1909)  ....  293  o 

Gruschke  (1910)      .     .  2939 


Dispersion  der  atmosphärischen  Luft  bei  0°  und  760  mm  Druck  in  10 


\n  —  n]-  lO'. 


Uen- 
.:.ge 


Kettelcr 
1865 


Mascart    Lorenz 
1877     '     1880 


Kayser 

D  "■         Perreau    Scheel 

^:^i  1896   X907 

(Formel) 


Herr- 
mann 
1908 


Rentsch-     Ahr- 

1er  berg 

1908  1909 


C.U.M. 
Cuth- 
bertson 

(3) 
1909 


Kessler 
1909 


Koch 
1909 


Gruschke 
1910 


■334 
-.365 
0,405 

0,430 
0,470 
0.4S0 
.4S6 
•305 
0,535 
0,538 
o.54*'j 
0,57s 
0,589 
0,615 

0,644 
0,656 


+103 

+  7fr 
+  52 
+  39 
+  25 


-f 

23  ; 

+ 

21 

+ 

15 

+ 

9 

+ 

9 

7 

I 

-27 

-f25 


—     i     —10  I    — 10 


—  9 


-38 
-t-30 

—  21 

—  20 


+  8 

+  -z 
o 


-41 


+112 

73 

48 
-   32 


-39         — 


34 


41 


;    +22  j     — 


+  7 
+  I 


—     I       —9 


+ 
+ 


+  7 

+  I 

o 


—  7 


+  7 
+  I 


-  6 

-;-  I 

o 


+  7 


-43 

-30 


-r2i 


Dispersionsformeln:   Bezeichnet  Ä  die  Wellenlänge  in  /*  = 
Kayser  und  Runge  für  feuchte   atmosph.   Luft  «0—1  =  10-^ 

Beobachtungen  zwischen  ß.  =  0,236  und  Ä  =  0,563  /<) 

Nach  Scheel  ist  für  trockene  atmosph.  Luft  «o  —  i  =  10-' 

zwischen  /?  =  0.436  und  Ä  =  0,706  f*). 


0,001  mm,  so  ist  nach 
2878,7-13,16  •  ^-^o,3I6 . 


Für  trockene  atmosph.  Luft  ist  —  3  .  10 
2870,5  +  16,23.-^ 


-'  zu  addieren. 


(aus 

;ren. 

(aus  Beobachtungen 


Brechungsexponenten  der  trockenen  atmosphärischen  Luft  für  Fraunhofersche  Linien 

nach  der  Formel  von  Kayser  u.  Range  (>?  in  jm). 


4.inie 


Linie 


Linie 


Linie 


Linie 


0,759  1,0002905 
0,687  1  291  I 

0,656  291 4 

0,589  2922 


0,527  1,0002933 
0,486  2943 

0,431  2962 

0,397  2978 


0,3931,000  2980 
0,382-  2987 

0,373  2993 

0,358  3003 


0,344  1,0003015 
0,336:  3023 

0,329  3031 

0,318  3043 


0,3101,0003053 
0,302'  3064 

0,295  3075 


Nach  Koch  ist  für  Ä  =  6,709  «  «o  =  1,000  288  i ;  für  X  =  8,678  /<  Wq  =  1,000  288  7. 


Scheel 


1018 


219 


Brechungsexponenten  von 

Gasen  und  Dämpf 

en  bei  0'^ 

gegen  den  luftleeren  Raum. 

Lit.  S 

1020. 

Die  älteren  Beobachtungen  teilweise  nach  der  Zusammenstellung  von  J.W.  Brübl,  ZS. 

phys.  Chem.  7,  25  —  27;  1891. 1 

Wellen- 

Wellen- 

Substanz 

Formel 

länge 
in  /* 

"0 

Beobachter 

Substanz 

Formel 

länge 
in  fi 

"0 

Beobachter    [ 

Acetaldehyd .    . 

C2H4O 

0,589 

i,oo 
0811 

Mascart 

Benzol.    .    .    . 

QHe 

0,589 

1,00 
1700 

Prytz 

Aceton     .    .    . 

CsHeO 

II 

1079 

Prytz 

II 

II 

0,671 

1686 

II                 [ 

„ 

» 

0,671 

1073 

II 

II 

II 

O1589 

1823 

Mascart 

ff 

» 

O1589 

IIOO 

Mascart 

Brom  .... 

Br2 

II 

1132 

j, 

Acetylen  .    .    . 

C2H2 

II 

0510 

II 

Bromwasserstoff 

HBr 

0573 

jj 

» 

» 

Oi546 

0570 

Loria 

Chlor  .... 

CI2 

II 

0773 

jj 

» 

0,589 

0565 

II 

Chlorkohlenstoff 

ccu 

II 

1779 

II 

» 

0,671 

0560 

II 

Chloroform    .    . 

CHCI3 

II 

1436 

Lorenz 

„ 

0,436 

0619 

Stuckert 

II 

II 

0,671 

1429 

II 

» 

0,546 

0605 

II 

II 

II 

0,589 

1464 

Mascart 

» 

0,671 

0598 

II 

Chlorwasserstoff 

HCl 

II 

0447 

II 

Äthan  .... 

C2H6 

0,523 

0757 

Loria 

Cyan    .... 

C2N2 

Oi535 

0789 

Ketteier 

„ 

» 

0,589 

0753 

II 

„ 

II 

O1589 

0784 

II 

>> 

» 

0,668 

0748 

„ 

II 

II 

0,671 

0780 

II 

» 

» 

0,436 

0782 

Stuckert 

»I 

II 

0,589 

0825 

Chapp.u.Riv. 

» 

» 

0,546 

0769 

II 

,, 

II 

II 

0822 

Mascart 

.  » 

>» 

0,671 

0763 

II 

,, 

,1 

0,436 

0871 

Stuckert 

Äthylacetat  .    . 

C«  H8O2 

0,589 

1582 

Lorenz 

„ 

I, 

0,546 

0854 

11 

t> 

»> 

0,671 

1574 

II 

II 

0,671 

0843 

II 

» 

» 

0,589 

1408 

Mascart 

Cyanwasserstoff 

HCN 

0,589 

0438 

Mascart 

Äthyläther    .    . 

QHioO 

II 

I52I 

Lorenz 

Fluor  .... 

F 

II 

0195 

Cuthbertson 

>» 

» 

0,671 

I5I4 

II 

u.  Prideaux 

» 

>» 

0,589 

1544 

Mascart 

Helium    .    .    . 

He 

0,436b. 

00340 

Scheel  und 

Äthylalkohol     . 

CzHgO 

»1 

0871 

Lorenz 

0,668 

Schmidt 

» 

» 

0,671 

0866 

II 

II 

0,436 

00353 

Herrmann 

" 

» 

0,589 

0885 

Mascart 

„ 

0|577 

00344 

II 

Äthylbromid 

CaHsBr 

II 

1223 

II 

„ 

0,644 

00341 

„ 

Äthylchlorid .     . 

C2H5CI 

II 

II79 

II 

„ 

0,589 

00350 

Burton 

Äthylen    .     .     . 

C2H4 

„ 

0723 

II 

„ 

0,480 

oo35o 

C.  u.M.  Cuth- 

»> 

)> 

0,436 

0739 

Kessler 

„ 

0,579 

00349 

bertson  (5) 

» 

0,578 

0717 

„ 

II 

0,644 

00349 

II 

» 

0,644 

0731 

II 

Jod"    .... 

J 

violett 

1920 

Hurion 

j> 

0|523 

0662 

Loria 

»1 

II 

rot 

2050 

II 

» 

O1589 

0657 

II 

Jodwasserstoff  . 

HJ 

0,589 

091 1 

Mascart 

>» 

0,668 

0652 

II 

Kohlenoxy  Chlorid 

COCI2 

weiß 

1159 

Dulong 

>» 

0,436 

0743 

Stuckert 

Kohlenoxyd  .    . 

CO 

0,589 

0335 

Mascart 

» 

0,546 

0731 

II 

II 

0,538 

0335 

Perreau 

» 

0,671 

0717 

II 

„ 

0,589 

0334 

II 

Äthylenchlorid  . 

C2  H4CI2 

0,589 

1344 

Prytz 

II 

0,334 

0344 

Rentschier 

» 

j> 

0,671 

1336 

II 

II 

0,546 

0330 

II 

» 

>» 

O1589 

I4I7 

Mascart 

„ 

0|577 

0330 

II 

Athylformiat     . 

C3H(;02 

,1 

II99 

Prytz 

II 

0,436 

0342 

Koch 

» 

)> 

0,671 

"93 

II 

„ 

0,589 

0335 

II 

» 

>» 

O1589 

1191 

Mascart 

„ 

6,709 

0332 

II 

Äthylidenchlorid 

C2H4C12 

II 

1410 

Prytz 

II 

8,678 

0332 

II 

>» 

»> 

0,671 

1403 

II 

II 

0|447 

0341 

Gruschke 

Athyljodid    .    . 

C2H5J 

0,589 

1640 

Lorenz 

II 

0,668 

0333 

II 

» 

>l 

0,671 

1626 

II 

Kohlensäure .    . 

CO2 

0,535 

0451 

Ketteier 

» 

>» 

0,589 

1608 

Mascart 

II 

0,589 

0449 

II 

Allylchlorid  .    . 

CsHsCl 

II 

1444 

II 

II 

0,671 

0448 

II 

Ällylen     .    .    . 

C3H4 

II 

1188 

II 

II 

0,589 

0448 

Chapp.u.Riv. 

Ammoniak    .    . 

NH3 

II 

0373 

Lorenz 

II 

II 

0454 

Mascart 

» 

» 

0,671 

0371 

II 

II 

11 

0451 

Walker 

» 

>» 

O1589 

0379 

Mascart 

II 

0,334 

0466 

Rentschier 

» 

» 

II 

0379 

Walker 

II 

0,589 

0448 

II 

Amylen    .    .    . 

CöHio 

II 

1693 

Mascart 

II 

0,436 

0456 

Koch 

Argon  .... 

A 

II 

02837 

Burton 

II 

II 

0,589 

0449 

II 

» 

» 

0|436 

02851 

Ahrberg 

II 

6,709 

0480 

II 

>» 

» 

0|578 

02803 

II 

II 

8,678 

0458 

II 

>» 

II 

0,644 

0279« 

II 

II 

0,436 

0459 

Stuckert 

>i 

II 

0,480 

02838 

C.  u.  M,  Cuth- 

II 

0,671 

0447 

II 

tt 

II 

0|579 

0281 7 

bertson  (5) 

II 

0,447 
0,668 

0457 

Gruschke 

ft 

II 

0,644 

0200I, 

II 

II 

0447 

II 

Scheel. 


219  b 

1019 

Brechungsexponenten  von  Gasen  und  Dämpf 

en  bei  0*" 

gegen  den  luftleeren  Raum. 

Lit.  S.  1020. 

Die  älteren  Beobachtungen 

teilweise  nach  der  Zusammenstellung  von  J.  W.  Brohl,  ZS 

.  phys.  Chem.  7,  25  —  27;  1891. 

Wellen- 

Wellen-; 

Substanz 

Formel 

lange          "0 
in  ft 

Beobachter 

Substanz 

Formel 

länge          "o 
in  /w 

Beobachter 

Krypton  .     . 

Kr 

1,00 
0,480        043  Ig 

C.  u.  M.  Cuth- 

Schwefelwasser- 

1 
,1,00 

» 

>» 

0,579        0427« 

bertson  (5) 

stoff     .    .    . 

HjS 

0,486 

0651 

C.  u.M. Cuth- 

•   j» 

>» 

0,671         04253 

» 

„ 

f> 

0,546 

0644 

bertson  (4) 

Methan 

CH4 

0,589      ;        0444 

Mascart 

>, 

„ 

0,656 

0636 

» 

,, 

„ 

0,436              0451 

Kessler 

Schweflige  Säure 

SO2 

0,535 

0690 

Ketteier 

,, 

» 

0,578              0442 

„ 

„ 

», 

0,589 

0686 

„ 

„ 

» 

0,644      j        0439 

„ 

»» 

,» 

0,671 

0682 

„ 

,, 

»» 

0,436      i        0448 

Koch 

„ 

»» 

0,589 

0676 

Walker 

,, 

„ 

0,589  :    0439 

„ 

„ 

„ 

0,500 

0669 

C.  u.M.  Cuth- 

,, 

„ 

6,709  1    0419 

» 

bertson  (4) 

„ 

8,678  1    0451 

» 

„ 

„ 

0,589 

0661 

Cuthbertson 

» 

„ 

0,529  !   0448 

Loria 

u.Metcalfe(i) 

„ 

„ 

0,658      0440 

„ 

>, 

,» 

0,670 

0656 

C.  u.M. Cuth- 

Methylacetat 

CsHbOj 

0,589^;    II 89 

Prytz 

bertson  (4) 

j» 

„ 

0,671  1    II 83 

„ 

„ 

„ 

0,436 

0696 

Stuckert 

» 

„ 

0,589   ;    II 38 

Mascart 

„ 

„ 

0,546 

0682 

» 

.Methyläther . 

QH^O 

0,589       0891 

„ 

» 

„ 

0,671 

0661 

„ 

A\ethylalkohol 

CH4O 

0,589       0549 

Lorenz 

Stickoxyd     .     . 

NO 

0,589  ;  0297 

Mascart 

» 

>> 

» 

0,671    1    0546 
0,589       0623 

Mascart 

„ 

,, 

0,589 

0294 

Cuthbertson 
u.Metcalfe(i) 

Methylbromid 

CHsBr 

0,589       0964 

» 

Stickoxydul 

N2O 

0,589 

0516 

Mascart 

Methylchlorid 

CH3CI 

0,589       0870 

» 

Stickstoff 

N. 

0,589 

0296 

Lorenz 

1  Methylcyanid 

C2H3N 

0,589   .    0776 

,» 

„ 

0,671 

0295 

» 

Methyljodid  . 

CH3J 

0,589       1265 

Prytz 

„ 

0,589 

0298 

Mascart 

j> 

» 

0,671    !     1253 

,» 

», 

0,436 

03020 

Scheel 

» 

»> 

0,589   ,     1273 

Mascart 

„ 

0,578 

0297« 

„ 

Methylpropional 

:    C4H8O2 

0,589  ;  1473 

Prytz 

» 

0,706 

0294» 

„ 

„ 

u 

0,671  ;  1465 

»» 

» 

0,486 

0301, 

C.  u.  M.  Cuth- 

Neon   .     .     . 

Ne 

0,480  1  00673 

CürM.Cuth- 

„ 

0,546 

02998 

bertson  (3) 

„      ... 

» 

0,579  '  0067, 

bertson  (2, 5) 

„ 

0,656 

02982 

» 

,,      ... 

» 

0,644  !    00670 

„ 

„ 

0,334 

03070 

Rentschier 

Pentan     .     . 

C5H,, 

0,589       1711 

Mascart 

,» 

0,436 

0299ä 

„ 

Phosphorchlorüi 

PCI3 

0,589       1740 

>» 

„ 

0,546 

02967 

,» 

Phosphorwasser 

„ 

0,589 

02962 

» 

Stoff     .    . 

PH3 

weiß      0789 

Dulong 

Wasser     . 

H2O 

0,589 

0249 

Lorenz 

Propylen  . 

CaH« 

0,589      II 20 

Mascart 

„ 

„ 

0,589 

0259 

Mascart 

Propyljodid 

CaHjJ 

0,671       1768 

Prytz 

Wasserstoff 

H2 

0,535 

0144 

Ketteier 

» 

„ 

0,589      1782 

„ 

„ 

„ 

0,589 

0143 

,, 

Sauerstoff 

O2 

0,589      0272 

Lorenz 

„ 

„ 

ü,67i 

0142 

» 

» 

» 

0,671  ,    0270 

„ 

» 

», 

0,508 

01392 

Mascart 

„ 

„ 

0,589      0271 

Mascart 

» 

» 

0,589 

01386 

„ 

„ 

» 

0,334      02832 

Rentschier 

„ 

„ 

0,644 

01383 

„ 

)> 

» 

0,436      02752 

„ 

„ 

„ 

0,589 

01387 

Lorenz 

» 

>» 

0,546      02725 

„ 

,> 

» 

0,671 

01380 

„ 

» 

>» 

0,589      02718 

„ 

,» 

» 

0,589 

01383 

Perreau 

„ 

»> 

0,436      0274, 

Ahrberg 

„ 

» 

0,589 

01407 

Walker 

„ 

» 

0,578      02701 

„ 

„ 

„ 

0,436 

014O6 

Scheel 

„ 

>» 

0,644      02692 

» 

„ 

„ 

0,578 

01389 

» 

„ 

„ 

0,486      02735 

C.u.M.Cuth- 

„ 

»» 

0,668 

OI376 

„ 

„ 

" 

0,579      02710 

bertson  (3) 

», 

» 

0,436 

0140« 

Herrmann 

j> 

„ 

0,656      02697 

tt 

j, 

„ 

0,577 

01390 

>» 

»> 

>» 

0,436      02743 

Koch 

„ 

»» 

0,644 

01380 

»» 

» 

>» 

0,589      02697 

„ 

», 

»» 

0,436 

014I8 

Koch 

» 

„ 

6,709      0264 

„ 

» 

„ 

0,589 

01392 

„ 

» 

» 

8,678      0265 

» 

» 

n 

6,709 

0136 

„ 

Schwefelkohlen- 

i 

» 

,» 

8,678 

0136 

stoff     .    . 

CSa 

0,589  j    1478 

Lorenz 

„ 

» 

0,486 

0140. 

C.  u.  M.  Cuth- 

»> 

» 

0,671  !  1457 

» 

» 

0,579 

01393 

bertson  (3) 

„ 

»» 

0,589  j  1485 

Mascart 

» 

» 

0,656 

01387 

ff 

Schwefeltrioxyd 

SOa 

0,589  i  0737 

Cuthbertson 

Xenon .    . 

» 

0,480 

0713 

„      (5) 

u.Metcalfe(i) 

„ 

X 

0,579 

0703 

99 

Schwefelwasser- 
stoff    .    . 

HjS 

0,589  •  0623 

Mascart 

„     .    . 

M 

0,671 

0697 

99 

i 

I 


Scheel. 


1020 


319 


Brechungsexponenten  von  Gasen  und  Dämpfen  bei  0*^ 

gegen  den  luftleeren  Raum. 


Brechungsexponenten  von  Dämpfen,  Metallen  und  Metalloiden 

nach  Cuthbertson  u.  Metcalfe  (2,  3). 
Der  mitgeteilte  Brechungsexponent  »»o  ist  aus  dem  beobachteten  n  berechnet  nach  der  Gleichung: 

«0— I    _      Normale  Dichte 

M-i         Beobachtete  Dampfdichte 
Als  normale  Dichte  wird  hierbei  diejenige  verstanden,  bei  welcher  die  Zahl  der  Atome  des  Elementes 
in  der  Volumeneinheit   gleich   der  Zahl   der  Atome   von  Wasserstoff   in   der  Volumeneinheit   bei   o°  C  und 
760  mm  Druck  ist. 


Wellenlänge 
in  /t 


Arsen 


Cadmium       Phosphor 


Quecksilber 


Schwefel 


Selen 


Tellur 


Zink 


1,00 


0,490 
0,510 
0,518 
0,546 
0,589 
0,656 
0,680 
0,690 


1580 
1550 


2780 

2725 
2675 
2675 


1,00 

1230 

1212 
1200 


1,00 


1920 

1885 
1882 
1866 
1799 

1840 


.1128 

IUI 

1096 


1570 
1565 
1530 


2620 
2495 
2370 


2070 
2150 
2060 
i960 


Literatur  für  Brechungsexponenten   in  Gasen   und  Dämpfen. 


F.  Ahrberg,  Diss.  Halle  1909. 

R.  Benoit,  Journ.  de  Phys.  (2)  8,  451;  1889. 

Biot  und  Arago,  Mem.  de  l'Acad.   7,  301;  1806.  — 

Gilb.  Ann.  25,   345;   1807  und  26,   79;    1807  (auch 

Abhängigkeit  des  B.-E.  vom  Druck). 
J.  W.  Brühl,  ZS.  ph.  Ch.  7,  25;  1891  (Umrechnungen 

und  Zusammenstellung). 
W.  Burton,  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  80,  390;  1908  (auch 

Dispersionsformeln  für  A  u.  He). 
J.  Chappuis  u.  Ch.  Rivi^re,  C.  r.  103,  37;  1886.  — 

Ann.  chim.  phys.  (6)  14,  5;  1888. 

C.  u.  M.  Cuthbertson  (i),   Proc.   Roy.   Soc.  (A)   81, 

440;  1908. 

„    (2),  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  83,   149;   1909  (auch 

Dispersionsformeln  von  He,    Ne,  A,  Kr,  X). 

„     (3),  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  83,    151;   1909  (auch 

Dispersionsformeln  für  Luft,  02,N2,H2,P,S,  Hg). 

„     (4),  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  83,    171;   1909  (auch 

Dispersionsformeln  für  SO2  u.  H2O). 

„     (5),  Proc.  Roy.  Soc.  (A)   84,   13;    1910  (auch 

Dispersionsformeln  für  A,    He,  Ne,    Kr,    X). 

C  Cuthbertson u.  E.Parr Metcalfe (i),  Proc. Roy.  Soc.(A) 

80,  406;  1908. 

„  „     (2),  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  80,  411 ;  1908. 

„     (3),  Phil.  Trans.  (A)  207,  135;  1906. 

C.  Cuthbertson  u.  E.  B.  R.  Prideaux,  Phil.  Trans.  (A) 

205,  319;  1906. 
Delambre,  s.  Laptace,  Mec.  cel.  4,  237,  246,  272.    Paris 
1 805.  (n  für  Luft  aus  den  Konstanten  der  astronomischen 
Refraktion;  weißes  Licht  v^  =  1,000294). 
Dulong,  Ann.  chim.  phys.  (2)  31,  154;  1826. 
Q.  Gruschke,   S.  A.  Jahresber.  Schles.  Ges.  f.  vaterl. 

Kultur.     Naturw.  Sekt.  1910,  25  S. 
K.  Herrmann,  Verh.  d.  D.  Phys.  Ges.  10,  476;  1908. 
Hurion,  Ann.  de  l'Ec.  norm.  sup.  6,  380;  1877. 
Jamin,  C.  r.  45,  892;   1857.  —  Ann.  chim.  phys.  (3) 
49,  232;  1857  u.  (3)  62,  171;  1858. 


Wilhelm  Kaiser,  Ann.  Phys.  (4)  13,  210;  1904  (Ab- 
hängigkeit vom  Druck  für  Luft,  CO2,  SO2). 

H.  Kayser  u.  C.  Runge,  Abh.  Akad.  Berlin  1893. 

W.  Kessler,  Diss.  Halle  1909. 

Ketteier,  Diss.  Bonn  1865.  —  Pogg.  Ann.  124,  390;  1865. 

J.  Koch,  Nova  Acta  Soc.  Upsal.  (4)  2,  Nr.  5,  61  S. 
1909  (auch  Dispersionsformeln  für  Luft,  H2,  O2). 

V.  V.  Lang,  Ber.  Akad.  Wien  69  [2],  451;  1874.  — 
Pogg.  Ann.  153,  448;  1874  (Abhängigkeit  von  der 
Temperatur). 

Le  Roux,  C.  r.  51,  800;  1860.  —  Ann.  chim.  phys. 
(3)  61,  385;  1861. 

L.  Lorenz,  Skr.  Vid.  Selsk.  (5)  8,  205;  1869  u.  10, 
485;  1875.  —  Wied.  Ann.  11,  70;  1880  (auch  Ab- 
hängigkeit von  Druck  und  Feuchtigkeit). 

S.  Loria,  Krak.  Anz.  1908,  1059  u.  1909,  195.  — 
Ann.  Phys.  (4)  29,  605;  1909  (auch  Dispersions- 
formeln für  Äthylen  und  Äthan). 

L.  Magri,  Phys.  ZS.  6,  629;  1905  (Abhängigkeit  vom 
Druck). 

Mascart,  C.  r.  78,  617, u.  679;  1874.  86,  321  u.  1182; 
1878.  —  Ann.  de  l'Ec.  norm.  (2)  6,  9;  1877  (auch 
Abhängigkeit  vom  Druck). 

F.  Perreau,  Ann.  chim.  phys.  (7)  7,  289;  1896. 
K.  Prytz,  Wied.  Ann.  11,  104;  1880. 

W.  Ramsay  u.  M.  W.  Travers,   Proc.  Roy.  Soc.  62, 

225;  1898.  —  ZS.  ph.  Ch.  25,  100;  1898. 
Lord  Rayieigh,  Rep.  Brit.  Ass.  Ipswich  609;  1895. 
H.  C.  Rentscnler,  Astroph.  Journ.  28,  345;  1908  (auch 

Dispersionsformeln  für  Luft,  N2,  0>,  CO,  CO2). 
K.  Scheel,   Verh.  d.  D.  Phys.  Ges.  9,  24;  1907  (auch 

Dispersionsformeln  für  Luft,  H2,  N2). 
K.  Scheel  u.  R.  Schmidt,  Verh.  d.  D.  Phys.  Ges.  10, 

207;  1908.  —  Phys.  ZS.  9,  921;  1908. 
L.  Stuckert,  ZS.  Elch.  16,  37;  1910. 

G.  W.  Walker,  Proc.  Roy.  Soc.  71,  441;  1903.  — 
Phil.  Trans.  (A)  201,  435;  1903  (Abhängigkeit  von 
Temperatur  für  Luft,  H2,  CO2,  NH3,  SO.). 

Scheel. 


320 


1021 


i 
Brechungsexponenten   anorganischer  Flüssigkeiten  und  kondensierter  Gase 

für  verschiedene  Wellenlängen  X                                      11 

(teilweise  interpoliert),  die  Originalangaben  vielfach  gekürzt.                                            || 

Lit.  S.  1022. 

Substanz 

Formel 

Tempe- 

< 

G'{Hy)       F         Tl     1     /)           C          Li         A 

Beobachter 

1 

ratur 

4 

/l=o,434,a  0,486  ft  j  0,535  fi   0,589  jM  1 0,656  ft  j  0,671  ,u  1 0,759  fi 

Ammoniak.     .     .     . 

NHa 

16,5 

0,616 

—              —            —         1,325 





B-eekrode 

Antimonpenta- 

Mart;  *Glad- 

chlorid    .... 

SbCl5 

H 

— 

1,635        1,617      1,609  \  1,601 

1,588* 

—      i    — 

stone  (i) 

Arsentrichlorid    .     . 

AsCla 

14 

— 

1,625        1,621       1,613        — 

—      1     — 

„ 

„     .... 

„ 

20 

2,167 

1,625     i   1,612        — 

— 

1,592 

—      1    — 

Haagen 

Bortribromid  .     .     . 

BBrs 

6,3 

2,638 

1,563  ;  1,553  1   — 

— 

1,536 

—      1    — 

Ghira 

Bortrichlorid  .     .     . 

BCI3 

5,7 

1,424 

—     ^  1,428  1   - 

— 

1,420      —      !    — 

„ 

Brom 

Bra 

12 

— 

—            —     ;    —     !    —          —          -       1  1,626 

Gladstone  (i) 

„ 

„ 

20 

— 

—      :    —    1  1,654     —      1,^42    1,640  !  1,630 

Riviere 

„ 

„ 

15 

— 

—       i    —     1  1,671  :  1,659  i  1,646 

1,644     1,636 

Martens 

,, 

,, 

— 

— 

1,68      1  1,686  !  1,673    1,661   !  1,643 

!      — 

Fricke 

Bromwasserstoff .     . 

HBr 

10 

1,630 

—       '    —         —       1,325  '    —          —      '    — 

Bleekrode 

Chlor 

CI2 

14 

1,33 

—       —          _        1,367       —         —          — 

„ 

,,        

,, 

20 

— 

•                 —             1,385     ,       :      

Dechant 

Chlorsulfonsäure .     . 

CISO3H 

14 

1,763 

—            1    1,442            —             1,437     1    1,435            —                 — 

Nasini  (2) 

Chlorwasserstoff .     . 

HCl 

10,5 

0,85 

—        :     —      1     —         1,254        —           —       i     — 

Bleekrode 

Chromylchlorid   .     . 

CrOaCl, 

23 

1,908 

—        i     —      '     —        1,524    '    — 

—      t^5i8 

Gladstone  (i) 

Eisenpentacarbonyl . 

Fe(C0)5 

14,45 

1,472 

—       l  1,544       —       1,523 

1,515 

—    !  ^507 

(2) 

Hydrazin    .... 

N2H4 

22,3 

1,006 

1,483    ;  1,477  :  1,473     1,470 

1,467 

1,466  !   — 

Brühl  (3) 

Hydroxylamin     .     . 

NHsO 

23,5 

1,204 

—       '  1,447     1,443     1,440 

1,438 

1,438  j  — 

„      (I) 

Jodwasserstoff    .    . 

HJ 

12 

2,27 

—            —          —        1,466 

— 

1  

Bleekrode 

Kohlensäure   .     .     . 

COi 

15,5 

- 

—            —          —        1,192 

— ■ 

—        — 

„ 

Kohlenstoffsuboxyd 

C3O2 

0 

1,114 

1,476    ;     —      :     —        1,453 

1,452 

—       — 

Diels  u.  Blumb. 

Kohlenstoffsulfoper- 

chlorid    .... 

CSCI4 

II 

1,718 

—          1,560  :     —        1,548 

1,544 

—        — 

Carrara 

Kohlenstofftetrachlorid 

CCI4 

15 

— 

1,483    1  1,478  1  1,475  1  1,471* 

—      1,465* 

Mart.;*Gladst.(i) 

Nickeltetracarbonyl 

Ni(C0)4 

IG 

1,335 

1,498    !  1,479  i  1,467  1  1,458 

1,451 

1,450     — 

Mond  u.  Nasini 

Phosphor   .... 

P 

44 

— 

2,152       2,113       —          — 

2,050 

—     1   — 

Damien 

Phosphoroxychlorid 

POCI3 

17 
25,1 
II, I 

1,68 

T    6ftfi 

1,506       1,497        —        1,488 

,                     .        j      t  T  Af\rk 

—     1 1,481 

Gladst.  u.  Dale 
Zecchini 
Nasini  U.Costa 

„      ... 
Phosphorsulfochlorid  . 

PSCI3 

1  ,Ul^l,' 

1,654 

1,586     1,575  i   —       — 

1,563 

—     i   — 

Phosphortribromid  . 

PBra 

25 

2,88 

1,733     1,708 1   —      1,687 

— 

—      1,670 

Gladst.  u.  Dale 

„      ... 

„ 

26,6 

2,859 

-     i   —    1   —     1,697 

— 

—       — 

Zecchini 

Phosphortrichlorid  . 

PCI3 

15,4 

1,598 

1,543    ;  1,533  '     —         — 

1,520 

— 

Nasini  u.  Costa 

„      ... 

j> 

14 

— 

1,535    :  1,525  I  1,520  1  1,516* 

— 

1,506* 

Mart.;   »Glad- 
stone u.  Dale 

Phosphorwasserstoff 

PH3 

17,5 

0,622 

—           —          —       1,317 

— 

— 

Bleekrode 

Salpetersäure(99,94''/o) 

HNO3 

16,4 

1,515 

1,409       1,404     1,400    1,397  j  1,394 

1,394 

— 

Brühl  (4) 

Sauerstoff  .... 

C2 

-  181 

1,124 

—       ■  1,224     1,222     1,221  1    — 

1,221 

— 

Liveingu.Dew.(3) 

„         .... 

,j 

— 

— 

—        —    :   —    i  1,223     — 

1,221 

— 

Olsz.  u.  Witk. 

Schwefel    .... 

S 

110 

— 

—           —     !    —     1  1,929      — 

— 

— 

Becquerel 

j» 

„ 

130 

— 

—        —    '   —    !  1,890     — 

— 

— 

„ 

Schwefelchlorid  .     . 

SCI, 

14 

— 

—          1,566     1,560     1,557*  1,551*     —      '    — 

Mart.;   *Costa 

Schwefelchlorür  .     . 

S-.C1.. 

14 

— 

1,707     1,688    1,677   1,666*  i,657*i  —    ;  — 

„            „ 

Schw.-Säure(+.L%H20) 

H2S04 

23 

1,827 

1,437       1,434       —        1,429     1,427 

— 

— 

Nasini  (i) 

Schwefelwasserstoff 

H,S 

18,5 

0,91 

—           -          -        1,384       - 

— 

— 

Bleekrode 

20 

— 

— 

— 

Dechant 

Schweflige  Säure     . 

SO- 

20 

— 

—          1,415       —        1,410     1,408 

— 

— 

Nasini  (i) 

„        ... 

,, 

15 

1,359 

—            -          —       1,351   1    — 

— 

— 

Bleekrode 

Siliciumtetrabromid 

SiBri 

15,5 

2,791 

1,591       1,579        —          —      1    — 

—      1,559 

Gladst.  (i) 

Siliciumtetrachlorid 

SiCU 

20 

1,488 

1,424                   1,420       ;             —               1           — 

1,412 

! 

Haagen 

Stickoxydul    .     .     . 

N2O 

16 

0,870 

—       —    j   -     1,193 

— 

—          j       — 

Bleekrode 

Stickstoff  .... 

N2 

— 190 

— 

—        —    i  —     1,205 

— 



Liv.  u.  Dewar(2) 

Stickstoffdioxyd .     . 

NO 

—90 

— 

—       1  1,334       —        1,330 

1,329 

1,326  !  — 

„     (I) 

Sulfurylchlorid    .     . 

SO2CI2 

12,4 

1,685 

1,45s 

1,452       —     ;  1,444*1  1,443 

—    .  — 

Nasini  U.Costa;! 

j                           1 

*Pawlewski 

Thionylchlorid    .     . 

SOCl, 

10,4 

1,655 

.   — 

1,544  !     —        ir527     1,522 

— 

— 

Nasini  (2) 

Titantetrachlorid     . 

TiCU 

10,5 

1,744 

— 

—          —       1,61          — 

— 

1,59 

Gladstone  (i) 

Wasserstoffsuperoxyd 

H2O, 

20 

1,438 

1,415 

1,411     1,409     1,406     1,405 

1,404 

Brühl  (2) 

Zinntetrachlorid  .     . 

SnCli 

20 

2,231 

1,537    !    —          —        1,512  :    — 

1,503 

Gladstone  (i) 

» 

f> 

— 

— 

1,544       1,530     1,523      —      i    —      1    — 

Martens 

Scheel. 


1022 


220  a 


Literatur  für  Brechungsexponenten  in  anorganischen  Flüssigkeiten 

und  kondensierten  Gasen. 


H.  Becquerel,  Ann.  chim.  phys.  (5)  12,  i;  1877. 
L.  Bleekrode,  Proc.  Roy.  Soc.  London  37,  339; 

1884. 
J.  W.  Brühl  (i),  Ber.  ehem.  Ges.  26,  2513;  1893. 
„  (2),  Ber.  ehem.  Ges.  28,  2859;  1895. 

„  (3),  Ber.  ehem.  Ges.  30,  159;  1897. 

„  (4),  ZS.  phys.  Chem.  22,  388;  1897- 

Q.  Carrara,  Rend.  Line.  (5)  2,  424;  1893. 
T.  Costa,  Rend.  Line., (4)  «  [i],  408;  1890. 
B.  C.  Damien,  Ann.  Eeol.  norm.  sup.  (2)  10, 

269;  1881. 
J.   Dechant,    Wien.    Ber.   90,    [2]   539;   1884. 

Monatsh.  Chem.  5,  615;  1884. 
0   Diels  u.  P.  Blumberg,  Ber.  ehem.  Ges.  41, 

82;  1908. 
W.  Fricke,  Ann.  Phys.  (4)  16,  865;  1905. 
A.  Ghira,  Rend.  Line.  (5)  2,  312;  1893. 
J.  H.  Qladstone  (i),  Journ.  chem.  Soe.  59,  290; 

1891.  —  Phil.  Trans.  160,  28;  1870. 


J.  H.  Oladstone  (2),  Phil.  Mag.  (5)  35, 205;  1893. 
u.  Dale,  Phil.  Trans.  163,  317; 

1863. 

A.  Haagen,  Pogg.  Ann.  131,  117;  1867. 
Liveingu.  Dewar(i),  Phil.  Mag.  (5)  34, 205;  1892. 

(2),  Phil.Mag.(5)36,33o;i893. 

(3),  Phil.  Mag.  (5)  40, 268;  1895. 

F.  F.  Marlens,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  4,  138;  1902. 

L.  Mond  u.  R.  Nasini,  ZS.  phys.  Chem.  8,  150, 

1891. 
R.  Nasini  (i),  Ber.  ehem.  Ges.  35,  2885;  1882. 
„        (2),  Rend.  Line.  (4)  1,  76;  1885. 
u.  T.  Costa,    Pubbl.  dell'Ist.  chim. 
Roma  III ;  1891, 
K.  Olszewski   u.   A.  Witkowski,    Krak.  Anz. 
1891,  340. 

B.  Pawlewski,  Ber.  ehem.  Ges.  30,  765;  1897. 
eil.  Rivifere,  C.  r.  131,  671;  1900. 

F.  Zecchini,    Rend.  Line.  (5)  1  [2],  437;  1892. 

Scheel. 


221 

Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten  gegen 
Luft  für  verschiedenes  Licht  und  verschiedene  Temperaturen. 

Wellenlängen  in  jw.tt :    H  =  397;     G'(Hy)  =  434;     F(Hi9)  =  486;     Tl  =  535;  E -=527;     D:==589; 
C(H«)  =  656;     Li  =  671;     Ka  =  768;     A  =  762. 

A.  Aliphatische  Körper. 

1.  Methylalkohol  CH3.OH 


Temperatur 


ä{ 

H 

G' 

F 

D 

C 

Li 

0,8004 ') 

— 

— 

— 

1,3321 

— 

1,3303 

0,7945  ^) 

— 

1,3365 

1,3335  . 

1,3297 

1,3281 

— 

0,7961  3) 

1,3399 

— 

— 

1,3301 

— 

— 

0,7964*) 

— 

1,33621 

1,33320 

— 

1,32789 

— 

0,7921  6) 

— 

— 

1,3330 

1,3290 

1,3275 

— 

0,802«) 

Sn  452 
1,3399 

Sn  645 
1,3320 

d  bei  11,6"! 
n  bei  12,6°/ 

17,4 

18 
20,0 

20 
10,0 


+  i8bis+230    I      — *) 


1,3270 


Änderung  mit  der  Temperatur 
—       }— 0,00040] — 0,00040!      — 


dn 
dl 


-0,00038!       — 


Ultraviolett  bei  15,5"') 


Infrarot  bei  15,5"') 


Ä 

n 

275 

1,358 

282 

1,356 

288 

1,355 

298 

1,353 

308 

1,351 

340 

1,346 

358 

1,344 

361 

1,343 

394 

1,341 

204 

208 

211 
214 
219 
224 
231 

257 
263 


1,405 
1,400 

1,396 
1,391 
1,386 
1,382 

1,377 
1,364 
1,362 


871 

943 
1028 
1130 
1256 
1617 
1969 
2327 


1,3266 
1,3255 
1,3248 
1,3240 
1,3231 
1,3221 
1,3187 

1,3153 
1,3112 


')  Prytz,  Wied.  Ann.  11,  104;  1880.  •')  Landolt  u.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  10,  288;  1892. 
^)  Qladstone.  Journ.  chem.  Soc.  45,  245;  1883.  *)  Landolt,  Pogg.  Ann.  117,  351;  1864.  ^)  Jahn, 
Wied.  Ann.  43,  301;  1891.  «)  Barbier  u.  Roux,  Bull.  Soc.  chim.  (i)  4,  9;  1890.  ')  Seegert, 
Diss.  Berlin  1908. 

Eisenlohr. 


221a 


1023 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten  gegen 
Luft  für  verschiedenes  Licht  und  verschiedene  Temperaturen. 


2.  Äthylalkohol  G-Hö-OH. 


Temperatur 


G' 


Tl 


D 


Li 


6,8 

12,9 

I7»5 


20  1 

n  bei  I9»8  j 


20 

14 


—8"  bis  +31" 

+9  bis +38 
+  1,8  bis  +8,1 


0,8080') 
0,8003*) 
0.7963') 
0,8020*) 

0,7899') 
0,801 1«) 
0,805') 


1,37734 

1,3697 

1,36997 
Sn  452 
1,3697 


1,37394 

1,36890 
1,3663 

1,36665 

Sn  645 
1,308 


1,36365 


1,36946 
1,36658 

1,3619 
1,36175 


1,36766 

1,36287 
1,3601 


1,35968 


1,36054  •    — 


(wasserfrei?) 


Änderung  mit   d  er  Temperatur 


dn 


— ')        —0,000415  !— 0,000410  j 

_«)        .        _  _ 


dt' 

— 0,000402  '        — 
— 0,000404  — 0,000403 
— 0,000389  — 


Ultraviolett  bei  18» 

I  Martens*);  11  Seegert»). 


Infrarot  bei  iS» 
Seegert »). 


n 


n 


185,: 

204 

208 

211 
214 
219 
224 
231 
237 
257 


1,496 


1,419 
1,407 


1,450 
Irt44 

M39 
M36 
M3I 
1,426 
1,420 

1,404 


263 
282 
308 
340 
358 
361 
394 


1,406 
1,398 
1,391 

1,379 


1,402 

1,395 

1,388 
1,382 
1,380 
1,378 
1,376 


808 
871 

943 
1028 
1130 
1256 
1617 
1969 
2327 


1,3574 
1,3563 
1,3556 
1,3547 
1,3540 
1,3531 
1,3506 

1,3483 
1,3458 


3.  n-Propylalkohol  C3H7 .  OH^. 


Temperatur 


d: 


G' 


D 


17,8« 

20 


0,8074 »») 
0,8044!') 


1,3945 

1,39378 


1,3908 
1,39008 


1,3861 
1,38543 


1,3842 
1,38345 


Ultraviolett  bei  18"'^) 


Infrarot  bei  19,5"**). 


204 
208 
211 

214 
219 
224 
231 
257 
263 


1,481 
1,475 
1,470 
1,463 
1,475 
1,452 
1,446 
1,429 
1,427 


275 
282 
288 
298 
308 
340 
358 
361 
394 


1,421 
1,419 
1,417 
1,415 
1,411 
1,406 
1,403 
1,402 
1,399 


808 
871 

943 
1028 
1130 
1256 
1617 
1969 
2327 


1,3810 
1,3800 
1,3791 
1,3782 
1,3776 
1,3767 
1,3744 
1,3720 

1,3694 


')  Körten,  Diss.  Bonn  1890.  -)  Zecchmi,  Gazz.  chim.  27,  358;  1897.  ^)  Eykman,  Rec.  P.-B. 
12,  157:  1893.  *)  Landolt  u.  Jahn,  ZS.  ph.  Gh.  10,  288;  1892.  *)  Ketteier,  Wied.  Ann.  83,  508; 
1888.  «)  Landolt,  Pogg.  Ann.  117,  351;  1864.  ')  Barbier  u.  Roox,  Bull.  See.  ehm.  (3)  4,  9;  1890. 
*)  Martens,  Ann.  Phys.  (4)  0,  636;  1901.  ^)  Seegert,  Dlss.  Berlin,  1908.  '  )  Landolt  u.  Jahn, 
ZS.  ph.  Ch.  10,  288;  1892.     ")  Brnhl,  Lieb.  Ann.  200,  317;  1892. 

Eisenlohr. 


1024 


231b 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten  gegen 
Luft  für  verschiedenes  Licht  und  verschiedene  Temperaturen. 


4.  Athyläther  C2H5.O.C2H5 


Temperatur 


(!'. 


G' 


F 


Tl 


D 


C 


Li 


o"  bis  +  35" 
+  8  bis  21 


0,7183') 
0,7138') 

0,7157^) 

0,7166*) 
0,71415) 

0,718«) 


-') 


1,36189 
1,3638 

1,36071 

Sn  452 
1,3590 


1,35854 


1,35720 
1,3580 
Sn  645 
1,3501 


1,35616 
1,3575 


1,35424 
1,3555 

1,35210 
1,3538 


1.35246 
1,3541 

1,35032 
1,35112 
1,3519 


1,35216 

1.3534 

1.35001 


1,3516 


Änderung  mit  der  Temperatur 


dn 

~dt' 


1  —0,000606 1  —0,000594 1 
j        —  —0,000592 


-0,000591—0,000591 
-0,0005861—0,000582 1 


3,000580! 


3,000589 


5.  Aceton  CH3.CO.CH3. 


Temperatur 


G' 


D 


19,4' 

20 

20 


0,7912 ') 
0,79108) 


1,36750 
1,36780 
1,36771 


1,36366 
1,36392 
1.36394 


1,35886 
1,35931 


1,35672 
1.35715 
1,35736 


Ultraviolett  bei  12,9"'«). 


Infrarot  bei  12,9''"'). 


204 
208 

211 

214 
219 
224 
231 


1,479 
1,469 
1,462 
1.454 

1,447 
1.439 
1.432 


257 
275 
288 
298 
340 
361 
394 


1,412 
1,402 
1,399 
1,396 
1.384 
1.379 
1.377 


871 

943 
1028 
1130 


1,3612 
1,3601 

1,3595 
1,3588 
1.3581 


1256 
1617 
1969 
2327 


1.3575 
1.3561 
1,3549 
1,3530 


6.  Athy Initrat  C2H5.O.  NO2. 


Temperatur 


dl 


G' 


F 


Tl 


D 


Li 


20" 
21,5 


1,1086") 
1,105012) 


1,3916 


1,39511 


1,38733 


1.3859 
1,38484 


1,3836 
1.38254 


1,38215 


Ultraviolett  bei  21,5°"') 


Infrarot  bei  ■21,5°^'^) 


Ä 


243 
257 
263 
268 

275 
282 


1,481 
1.457 
1.451 
1,448 
1,441 
1.435 
1,431 


298 
308 
340 
358 
361 

394 


1.427 
1,421 
1,411 
1,408 
1,407 
1,401 


871 

943 
1028 
1130 


1.3795 
1,3782 
1,3773 
1,3765 
1,3758 


1256 
1617 
1969 
2327 


1,3750 
1,3732 
1.3716 
1,3696 


')  Brühl,  Ber.  ehem.  Ges.  30,  159;  1897.  '')  Oudemans,  Rec.  P.-B.  4, 269;  1885.  3)  Lorenz, 
Wied.  Ann.  11,  70;  1880.  *)  Landolt,  Pogg.  Ann.  117,  353;  1864.  ^)  Jahn,  Wied.  Ann.  43,  301;  1891. 
*)  Barbier  u.  Roux,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  4,  9;  1890.  7)  Eisenlohr,  ZS.  ph.  Gh.  75,  585;  1910. 
8)  Landolt.  Pogg.  Ann.  122,  545;  1864.  »)  Körten,  Diss.  Bonn  1890.  »«)  Seegert,  Diss.  Berlin 
1908.    ")  Löwenherz,  ZS.  ph.  Gh.  0,  556;  1890.    1-)  Brühl,  ZS.  ph.  Gh.  10,  193, -1895^ 

Eisenlohr. 


331 


1025 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten  gegen  | 

Luft  für  verschiedenes  Licht  und  verschiedene  Temperaturen. 

7.  Methylenjodid  CH2J2. 

Temperatur 

dt              H       \        F               Tl               D 

C        \       Li       \        A 

8,4° 

3,3480') 

1             i             i                          1             ! 
—     i  1,77614        -     1  1,74881     1,73850  1     —     1      — 

10,5 

3,344') 

i,8229(?)     1,7750     1        —            1,7559     i        _                _        1     1,7275 

15 

3,328»)     1        —             1,7705     ;         —         :    1,7435     1        — 

—               !          1,7232 

15,5 

3,3263) 

—                — 

—       1    1,7419 

— 

—               1         1,7218 

19 

3,3188  3) 

1,8034             — 

—       1    1,7421 

—       1       —       1     1,7215    II 

21 

~'K. 

—            1,76849 

— 

1,74129 

1,73136 



25 

3,3050  5)           —        1        —            1,74599 

1,73453 

— 

1,72321                      — 

25 

3,3045«)  1         -         :         -                  - 

1,7373 

— 



87 

3,1390')            —         i     1,71994   1         — 

1,69462  !    1,68533 



ÄnderuDg  mit  der  Temperatur  -j- 

+  80^5  +  31"       — ')               —        i        —         -0,00073  i        — 

— 

—0,00067 

__ 

+8,4bis+87        -') 

—         —0,000715'        —         —0,000689 

—0,000676 



— 

+2ibis+98,7       — *) 

—        |— 0,000680         —         —0,0006631—0,000647 

-1-1 

8.  Chloroform  CHCI3. 

Temperatur 

..              H 

G' 

F 

D 

C 

Li 

A 

12,5 « 

1,50252)           1,4677 



1,4570 

1,4506 

_ 



1,4453 

20 

1,4898  7)                  — 

1,45821 

1,45294 

— 

1,44403 

— 

— 

20 

1,48968)                  — 

— 

1,45246 

1,44621 

1,44366 

1,43318 

—     • 

20 

1,48238)                  — 

— 

1,4541 

1,4472 

1,4452 

— 

— 

22,4 

1,484410)               - 

—           1,45136  1    1,44500 

1,44233 

— 

— 

Änderung  mit  der  Temperatur  -^t^ 

+  io»bis+2oO|      —  8)       ;        _        1        _        1        _        j-o,ooo588j        —       j        —        i        — 

B.  Aromatische  Körper. 

9.  Benzol  CeHg. 

Temperatur 

d{              \              Ö' 

F 

Tl       \        D 

i 

c 

Li 

Ka 

8,5° 

0,89137'')   1,53154  :  1,52086       —        1,50871 

1,50381  i  1,50309     1,49878 

16,0 

0,88341'^)   1,5261    '  1,5156         —        1,5038 

1,4988    !       —              - 

17,7 

0,8819  '3)     :               —               !       1,51480                    —               1               — 

1,50043  i       —              — 

20,0 

0,8801  '*)i        1,52380:        1,513231               —              j        1,50111 

1,49646  ;     —           — 

20,0 

0,8791  '5)1       1,52361     :      1,51327     :             —                   1,50144 

1,49663  i     —         1,49154 

20,2 

—    '6)         1,52287          1,51245          1,50596          1,50054 

1,49592  i      —         1,49066 

10,5 

—  ") ,    Sn  452       Sn  645           —              — 
1    1,5221     1    1,4974 

_           _            _ 

Änderung  mit  der  Temperatur  -^                                               j 

+2bis+28,60 

-  ^) 

—0,000662  —0,000613         — 

—0,000602 

— 

— 



+  iobis+3o 

_14) 

—0,000687  —0,000621         — 

—0,000645 

—0,000638 

— 

— 

+20  bis +30 

-  ") 

—0,000671  —0,000650         — 

—0,000650 

—0,000632 

— 

—0,000631 

')  Perkin,  Joum. 

ehem.  Soc.  61,  293;  1892.  *)  Gladstone,  ebenda  59,  290:  1891.    ^)  Glad-  1 

stone,  ebenda  45,  245;  1884.     *)  Leiss,  ZS.  Instr.- Kunde  1899,  73.    ^)  Brauns,  N.  Jahrb.  Min. 

1886  (2),  72.    6)  Zecchini,   Gazz.  chim.  27,  367;  1897.    ')  Haagen,   Pogg.  Ann.  131,  119;  1864. 

^)  Lorenz,  Wied.  Ann.  11,  70;  1880.    »)  Jahn,  Wied.  Ann.  43,  301;  1891.    '<>)  Kanonnikoff,  Joum. 

prakt.  Gh.  (2)31,  321;  1885.   ")  Perkin,  Joum.  ehem.  Soc.  77,  267;  1900.    '^)  Landolt  u.  Jahn, 

ZS.  ph.  Gh.  10,  288;  1892.    '3)  Eykman,  Rec.  P.-B.  12,  157;  1893.    '*)  Knops,  Lieb.  Ann.  248, 

175:   1888.    '5)  Weegmann,  ZS.  ph.  Gh.  2,  237;  1888.    •«)  Simon,  Wied.  Ann.  63,  556;  1894. 

")  Barbier  u.  Roux,  Bull.  Soc.  chim.  (3)  3,  255;  1890. 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Eisenlohr.    65 


1026 


221  d 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten  gegen 
Luft  für  verschiedenes  Licht  und  verschiedene  Temperaturen. 


9.  Benzol  CgHe  (Forts.). 


Ultraviolett  bei  20,2"') 


Infrarot  bei  12"  2) 


276,3 
283,7 
288,0 
298,0 
308,1 

313,3 
326,1 


1,62503 
1,61900 
1,61201 
1,59829 
1,58683 
1,58161 
1,57054 


340,3 
346,6 
361,0 
467,8 
480,0 
508,6 
589,3  (D) 


1,56029 
1,55639 
1,54845 
1,51584 
1,51373 
1,50941 
1,50054 

10.  Anilin 


589,3  (D) 
810 
864 
926 

997 
1080 

CeHs.NH» 


1,5054 
1,4938 
1,4922 
1,4907 
1,4896 
1,4882 


1178 
1297 
1439 
1621 
1850 


1,4870 
1,4861 
1,4849 
1,4840 
1,4832 


Temperatur 

A 

7,5" 

1,03223) 

11,2 

1,02792  4) 

13,0 

1,016  3) 

16,3 

1,02478  5) 

.20,0 

1,0217«) 

20,0 

1,0220') 

20,0 

1,0216®) 

90,1 

0,95783*) 

15,2 

-     ») 

H 


O' 


D 


G 


Ka 


1,6449 
1,6336 


Sn  452 
1,6168 


1,62045 

1,62271 
1,62023 
1,62036 
1,62074 

1,57594 
Sn  645 
1,5798 


1,60882 

1,60632 
1,60380 
1,60411 
1,60434 
1,56515 


1,5921 

1,59073 

1,5828 

1,58818 

1,58632 
1,58629 
1,54833 


Änderung  mit  der  Temperatur 


4-12  bis+30 
+16  bis+26 
+  ii,2bis9o,i 


-  ") 

-  *) 


3,000563 
3,000579 
5,000564 


—0,000546 
—0,000561 
-0,000554 


11.  a-Bromnaphthalin 


1,58378 

1,58135 
1,57904 
1,57926 

1,57948 
1,54202 


,000522 
,000534 
1,000521 


HrBr 


1,5780 
1,5695 


1,57214 


3,000498 


Temperatur 


H 


G' 


Tl 


D 


Li 


Ka 


17" 
19,4 
20*) 
20,1 
20,6 
23 

*)  ferner: 


+  7  bis +20® 
+  15  bis+26" 
+23  bis+99 


1,5403^) 
1,4868  ^'^) 
1,4916") 
1,480812) 

—  1) 


1,7369 
1,72893 


H; 


13) 
1,71855; 


1,70433 
1,70410 

1,70371 
1,70215 


1,68245 
1,68195 

1,68142 
1,68030 


1,66902 


1,66796 


1,6647 

1,65876 

1,65820 

1,65773 
1,65762 
1,65667 


1,67049;  B  1,64638;  A  1,64051. 

dn 
~di 


1,64995 
1,64948 

1,64866 
1,64798 


1,64838 


1,62961 


Änderung  mit  der  Temperatur 


-  '') 

— 

— 

— 

— 

—0,00045 

— 

— 

-  '*) 

— 

— 



— 

—0,00045 

— 

— 

—  ") 

— 

-0,00046 

—0,00048 

— 

—0,00046 

—0,00043 

— 

12.  Zimtsäureäthylester  CaHs 


,002  Hb 


H 


E 


D 


12,9 
20 
20,6 
91,1 


1,05560") 
1,0490 1«) 

0,98815") 


1,6254 


1,6031 


1,60053 


1,58466 
1,58043 
1,5810 
1,54422 


1,5703 


Änderung  mit  der  Temperatur 


1,56351 
1,55982 
1,5602 
1,52500 

dn 


1,55588 
1,55216 
1,5525 
1,51797 


1,5501 


1,54791 


1,51081 


+  i3»bis+92"  ")  I     — 


dt 
-0,000517!     —     1-0,0004921^0,000482!     —     |-o,ooo474 

1)  Simon,  Wied.  Ann.  53,  556;  1894.  ')  Rubens,  Wied.  Ann.  45,  253;  1892.  ^)  Gladstone, 
Journ.  ehem.  See.  45,  246,  1884.  *)  Perkin,  ebenda  61,  287;  1892.  ^)  Johst,  Wied.  Ann.  20, 
56;  1883.  *)  Knops,  Lieb.  Ann.  248,  175;  1888.  ')  Weegmann,  ZS.  ph.  Gh.  2,  218;  1888.  ^)  Brühl, 
ebenda  16,  193;  1895.  *)  Barbier  u.  Roux,  Bull.  See.  chim.  (3)  3,  255;  1890.  '")  Brühl,  ZS. 
ph.  Gh.  22,  373;  1897.  ")  Walter,  Wied.  Ann.  42,  511;  1891.  ^)  Zecchini,  Gazz.  chim.  27,  358; 
1897.  ")  Leiss,  ZS.  Instr.- Kunde  1899,  7^.  '*)  Fock,  Groths  ZS.  Kryst.  4,  592;  1880.  '»)  Perkin, 
Journ.  ehem.  See.  61,  287;  1892.  '«)  Brühl,  Lieb.  Ann.  235,  i;  1886.  '')  Wernicke,  vgl. 
Warburg,  Experimentalphysik,  10.  Aufl.  S.  222. 

Eisenlobr. 


222 


1027 


Brechungsexponenten    ausgewählter   organischer    Flüssigkeiten    gegen   Luft 

für    verschiedene    Lichtarten,    deren    Dichte   sowie  Molekularrefraktionen. 

1  "  ~^«-T-),  berechnet  mit  den  genauen  Molekulargewichten. 

Die  Literatur  findet  sich  am  Schluß  der  Tabelle. 

Aufgenommen  sind  sämtliche,  zur  Ableitung  der  Atomenfraktionen  etc.  (Tab.  224)  benützten   Daten, 

ferner  Konstanten  für  andere  wichtige,  normale  und  typische  anormale  Verbindungen. 

Die  Substanzen  sind  nach  steigender  Anzahl  C- Atome  angeordnet  (M.  M.  Richter),  weiter  nach  steigen- 

der Anzahl  der  übrigen  Atome;  also  Kohlenstoff  mit  einem  anderen  Element,    Kohlenstoff  mit  zwei  anderen 

Elementen  usf.     Die  Reihenfolge  dieser  Elemente  ist:    H,  0,   N,  Gl,  Br,  J,  S. 

Substanz 

Brutto- 
Formel 

Mol.-      ^ 
Gew. 

di 

G' 

F 

D 

C 

My 

Mß 

Md 

Ma 

Tetrachlorkohlen- 

j 

stoff 

CCI4 

153,8    |20 

1,5912 

1,47290 

1,46755 

1,46072* 

1,45789 

27,11 

26,85 

26,51 

26,37 

H. 

Schwefelkohlenstoff 

GS2 

76,14    20 

1,2634 

1,67515 

1,65268 

1,62037 

1,61847 

22,65 

22,06 

21,18121,13 

N.  I 

Chloroform  .    .    . 

GHGI3 

"7,4 

20 

1,4898 

1,45821 

1,45294 

1,44671* 

1,44403 

21,88 

21,66 

21,40121,29 

H. 

Bromoform  .    .    . 

GHBrs 

252,8 

20 

2,8190 

— 

1,6014 

1,5890     {1,5838 

— 

30,74 

30,22 

30,00 

J. 

Ameisensäure   .    . 

GH2O2 

46,01  20 

1,2188 

1,38041 

1,37643 

1,37137* 

1,36927 

8,75 

8,67 

8,57 

8,53 

L. 

Methyljodid      .    . 

GH3J 

141,9  120 

2,258211,55387 

1,54243 

1,52973* 

1,52434 

20,14 

19,79 

19,40 

19,24 

H. 

Formamid^)     .     . 

GH3ON 

45,03 

14,1 

1,1337 

— 

1,44505 

— 

1,45631 

— 

10,80 

— 

10,57 

Ey. 

22,7 

1,1313 

1,46085 

1,45426 

1,44530 

i,44292|io,93 

10,79 

10,61 

10,56 

Br. 

Nitromethan  ^) .    . 

GH3O2N 

61,03 

21,6 

1,1354 

1,39305 

1,38771 

1,38133 

1,37884  12,84 

12,67 

12,49 

12,42 

Br.  I 

Trichlomitro- 

methan*)   .    .    . 

GO2NGI3 

164,4 

22,8 

1,6511 

1,47377 

M6785 

1,46075 

1,45793 

27,97 

27,67 

27,31 

27,16 

Br.  I 

Ca 

Perchloräthylen    . 

C2GI4 

165,8 

20 

1,6226 

1,52368 

1,51522 

1,50547 

1,50153 

31,25 

30,82 

30,33 

30,13 

Br.  2 

Pentachloräthan   , 

G2HCI5 

202,3 

24 

1,66971,51576 

1,50984 

1,50250 

1,49946  36,58 

36,23 

35,79 

35,60 

K. 

Tribromäthylen*). 

GaHBra 

264,8 

20 

2,6876 

1,62548 

1,61358 

1,59920 

1,59431 

34,85 

34,32 

33,67 

33,45 

W. 

Dichloräthylen- 

chloridi)    .    .    . 

C2H2GI4 

167,8 

21,8 

1,5959 

1,50538 

1,50147 

— 

M9I55 

31,21 

31,00 

— 

30,48 

K. 

Dichloräthyliden- 

chloridi')   .    .    . 

C2H2CI4 

167,8 

23,2 

1,5466 

1,49405  1,48847 

1,48162 

1,47880 

31,59 

31,23 

30,86 

30,76 

K. 

Acetylendibromid") 

G2H2Brj 

185,8 

20 

2,2289 1,56555 

1,55548 

1,54367 

1,53899 

27,17 

27,78 

26,30 

26,11 

W. 

Acetylentetra- 

bromid^)    .     .     . 

G2H2Br4 

345,7 

20 

2,8748 1,65290 

1,64130 

1,62772 

1,62244 

44,02 

43,39 

42,66 

42,37 

W. 

Acetonitril"',')    . 

G2H3N 

41,03 

16,5 

0,7828 1,35333 

1,35004 

1,34596 

1,34427 

",32 

",23 

ii,ii 

11,06 

Br.  I 

Monochloräthylen- 

chlorid  iv)  .    .    . 

G2H3CI3 

133,4 

22 

1,445811,48802 

1,47862 

1,47192 

1,46927 

26,40 

26,15 

25,83 

25,71 

K. 

Monochloräthy- 

lidenchlorid  V)     . 

G2H3GI3 

133,4 

21 

1,3345 

1,44961 

1,44176 

1^^3765 

1,43287 

26,84 

26,44 

26,22 

25,97 

K. 

VinyltribromidVi,8) 

G2H3Br3 

266,8 

20 

2,5790 

1,61050 

1,60064 

1,58902 

1,58444 

35,89 

35,42 

34,86 

34,64 

W. 

Acetaldehyd     .    . 

G2H4O 

32,03 

20 

0,7799 

1,33937 

1,33588 

1,33157* 

1,32975 

11,81 

11,70 

",57 

11,51 

L.  2 

Essigsäure    .    .    . 

QHÄ 

60,03 

20 

1,0495,1,38017 

1,37648 

1,37182* 

1,36985 

13,25 

13,14 

12,991 12,93 

L,  I 

22,9 

1,044611,38003 

1,37610 

1,37152 

1,36944 

13,21 

13,19 

13,05 

I2,98i  E.  I    II 

Äthylenchlorid  vii) 

G2  H4GI2 

98,95 

17 

1,260411,4577 

1,428 

1,4466 

1,4444 

21,41 

21,21 

20,96 

20,87 

L.-M. 

") 

20 

1,2521 1,45528 

1,45024 

1,44432 

1,44189 

21,45 

21,25 

21,01 

20,91 

Br.3 

20 

1,2501:1,45532 

1,45034 

1,44439 

1,44204 

21,49 

21,29 

21,04 

20,95 

W. 

Äthylidenchlorid^'II) 

G2  H4GI2 

98,95 

20 

1,174311,42671 

1,4222611,41655 

1,41423 

21,62 

21,43 

21,17 

21,07 

Br.3 

") 

20 

1,17501,42706 

M2245 

1,41678 

1,41457 

21,62 

21,42 

21,16 

21,07 

W. 

Athylenbromid     . 

GaHiBrj 

187,9 

13,5 

2,1940 1,5611 

1,5526 

1,5421 

1,5383 

27,74 

27,39 

26,96 

26,80 

L.-M. 

18,1 

2,18301,5585511,55008 

1,53998 

1,53595 

27,77 

27,42  |27,oi 

26,85 

Seh. 

j> 

20 

2,17751,556581,548" 

1,53806* 

1,53389 

27,76 

27,41  26,99 

26,82 

H. 

I)  GHGlo-GI 

iCV           II)  GHjGl-GCls.           III)  GH3-G=N.         IV)  GHaCI-GHClj.         V)GH3.GGl3.   1 

VI)  BrCHa-GHBr^.     VII)  GHsCl-CHaCl.     VIII)  GH3.GHCI2. 

^)  nji  =  1,46393,  iiLi  =  1,45740-     ^)  n-n  =  1,38414,  Hl;  =  1,37838.     ^)   n^i  =  1,46393,    n^  =  i,45740. 

*^  "Ka  =  1,58788.     5)  ng.„  =  1,53394.     ")  Hk«  =  1,61677.     ')  n^i  =  1,34779,  n^j  =  i,34394.     *)  Hr«  =  1,57933- 

")  "Ka=  1,43929.     '")  nKa  =  i,4"96.     ")  njj  =  1,54449,  Hlj  =  1,53525. 

Eiseaiohr.    65* 


1028 


222  SL 


1 

Brechungs 

exponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 

Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 

Substanz 

Brutto- 
Formel 

Mol.-  !   ,0 
Gew. 

<         G' 

F 

D 

C 

My 

Mß 

Mb    Ma 

Äthylenbromid ')  . 

CiH^Br, 

187,9 

j        1 
20     2,1768 

1,55624 

1,54793 

1,53789 

1,53396 

27,76 

27,41 

26,99 

26,83 

W. 

Äthylidenbromid  . 

C2H4Br2 

187,9 

0       2,0996 

1,542131,53405 

1,52455 

1,52057 

28,17 

27,82 

27,41 

27,23  w.     II 

2\ 

20   i  2,0555 

1,5300411,52215 

1,51277 

1,50900 

28,24 

27,89 

27,44 

27,30 

W. 

Äthylbromid ') .    , 

CaHsBr 

109,0    20 

i,4555|i,43595 

1,43046 

1,42386  11,42113 

19,58 

19,37 

19,11 

19,00 

w. 

20 

1,4569 

1,43629 

1,43074 

1,42406* 

1,42132 

19,57 

19,36 

19,09 

18,99 

H. 

Äthyljodid  .     .     . 

C2H5J 

156,0 

20 

1,9305 

1,53437 

1,5244 

1,51307* 

1,50812 

25,13 

24,74 

24,29 

24,08 

H. 

20 

1,9264 

— 

1,52356 

1,51203 

1,50738 

— 

24,76 

24,30 

24,11 

Lo. 

Äthylalkohol    .     . 

C.,H«0 

46,05!  20 

0,8000 

1,36997 

1,36665 

1,36232* 

1,36054 

13,02 

12,91 

12,78 

12,72 

L.  2 

Äthylenglycol  i)     . 

QHA 

62,05 

19,3 

1,1134 

— 

1,43789 

— 

1,43059 

14,63 

14,42  Ey.  2 

20 

1,1072 

1,43662 

1,43251 

1,42743* 

1,42530 

14,67 

14,55 

14,40 

14,34  L.  2 

Äthylmercaptan    . 

C2HeS 

62,12 

20 

0,8931 

1,4445 

1,43788 

1,43055 

1,42769 

18,49 

18,25 

17,99 

I7,88{  N.  I 

Äthylendiamin*)  . 

C2H8N2 

46,08 

26,1 

0,8919 

1,46624 

1,46065 

1,45400 

1,45113 

18,67 

18,47 

18,24 

18,14  Br.  I 

Chloral    .... 

C2HOCI3 

14,74;  20 

1,5121 

1,46786 

1,46235 

1,45572 

1,45298 

27,09 

26,82 

26,49 

26,351  Br.  3 

Acetylchlorid    .     . 

C2H3OCI 

78,58 

20 

1,1051 

1,40002 

1,39543 

1,38976 

1,38736 

17,24 

17,06 

16,85 

16,76!  Br.  3 

Nitroäthan^)    .    . 

CiHäO^N 

75,05 

24,3 

1,0472 

1,40102 

— 

1,39007 

1,38768 

17,41 

— 

16,99 

16,90  Br.  I 

Äthylnitrat ")   .    . 
Malonitril",  ^)  .     . 

CgHsOsN 

91,05 

21,5 

1,1050 

1,395" 

— 

1,38484 

1,38254 

19,76 

— 

19,30 

19,20 

Br.  I 

C3H2N2 

67,04 

34,2 

1,0488 

1,42371 



1,41463 

1,41259 

16,06 

__ 

15,76 

15,72 

Br.  I 

Acrolem  .... 

C3H4O 

56,03 

20 

0,8410 

1,41691 

1,40890 

1,39975 

1,39620 

16,75 

I6,47|i6,i4 

16,02 

Br.  2 

PropargylalkohoUi ' ) 

C3H4O 

56,03 

20 

0,9715 

1,44277 

1,43734 

1,43064 

1,42796 

15,28 

15,12 

14,92 

14,84 

Br.  2 

Propionitril'*)    .     . 

CaH.N 

55,05 

14,6 

0,7822 

1,37679 

— 

1,36888 

1,36711 

16,08 

— 

15,78 

15,71!  Br.  I 

Äthylcarbylamin^V') 

C3H5N 

55,05 

24,4 

0,7442 

1,37309 

1,36925 

— 

1,36314 

16,86 

16,70 

— 

16,45  c 

Allylchlorid .     .     . 

C3H5CI 

76,49 

20 

0,9379 

1,42837 

1,42248 

1,41538 

1,41245 

21,00 

20,75 

20,44 

20,31  Br.  4 

Allylbromid      .     . 

C3H5Br 

121,0 

20 

1,3980 

1,48297 

1,47486 

1,46545 

1,46166 

24,72 

24,36 

23,95 

23,781  Br.  2 

Aceton    .... 

QHeO 

58,05 

19,4 

0,7912 

1,36750 

1,36366 

1,35886 

1,35672 

16,50 

16,34 

16,15 

16,06  E.  I 

Propylaldehyd 

CsHeO 

58,05 

20 

0,8066 

1,37203 

1,36825 

1,36356 

1,36157 

16,36 

16,21 

16,02 

15,95  Br.  2 

Propionsäure    .    . 

C3H6O2 

74,05 

0 

1,0158 

1.40397 

1,40005 

1,39529 

1,39315 

17,83 

17,67 

17,47 

17,40  Ko. 

19,9 

0,9871 

1,39596 

1,39220 

1,38736 

1,38535 

18,03 

17,87 

17,68 

17,60  E.  I 

20 

0,9946 

1,39513 

1,39129 

1,38659* 

1,38460 

17,86 

17,70 

17,51 

17,43:  L.  1 

Ameisensäureäthyl- 

CaHßOa 

74,05 

20 

0,9164 

1,36782 

1,36420 

1,35985* 

1,35800 

18,38 

18,22 

18,01 

17,94!  L.  I 

ester 

20 

0,9168 

1,36762 

1,36416 

1,35975 

1,35789 

18,17 

18,01 

17,82 

17,73 1  E.  I 

Essigsäuremethyl- 

C3H6O2 

74,05 

20 

0,9039 

1,36893 

1,36539 

1,36099* 

1,35915 

18,48 

18,32 

18,11 

18,04!  L.  2 

ester 

20 

0,9244 

1,36707 

1,36357 

1,35935 

1,35745 

17,99 

17,84 

17,65 

17,57  E.  I 

Milchsäure  .    .    . 

CsHgOa 

90,05 

20 

1,2403  1,45135 

1,44686 

1,44145* 

1,43915 

19,56 

19,39 

19,19 

19,10  L.  2 

Allylamin ")      .     . 

C3H7N 

57,07 

21,8 

0,7613 

1,43307 

1,42686 

1,41943 

1,41645 

19,49 

19,24 

18,95 

18,83 

Br.  I 

n-Propylchlorid     . 

C3H7CI 

78,51 

20 

0,8898 

1,39747 

1,39344 

1,38856 

1,38659 

21,27 

21,08 

20,84 

20,75 

Br.  2 

n-Propylbromid    . 

CsH^Br 

123,0 

20 

1,3529 

1,44625 

1,44064 

1,43414 

1,43142 

24,26 

23,99 

23,68 

23,55 

Br.  2 

i-Propylbromid     . 

CsHjBr 

123,0 

20 

1,3097 

1,43616 

1,43165 

1,42508 

1,42230 

24,67 

24,40 

24,07 

23,93 

Br.  2 

n-Propyljodid  .     . 

C3H7J 

170,0 

20 

1,7427 

1,52467 

1,51566 

1,50508 

1,5082 

29,88 

29,45 

28,94 

28,73 

Br.  3 

i-Propyljodid    .    . 

CsHjJ 

170,0 

20 

1,7033 

1,52026 

1,51080 

1,49969 

1,49519 

30,36 

29,89 

29,34 

29,12 

Br.  3 

n-Propylalkohol    . 

QHsO 

60,06 

20 

0,8044 

1,39378 

1,39008 

1,38543 

1,38345 

17,85 

17,70 

17,52 

17,43 

Br.  2 

i-Propylalkohol     . 

CsHsO 

60,06 

20 

0,7887 

1,38572 

1,38210 

1,37757    1,37569 

17,88  17,73 

17,54 

17,46 

Br.  3 

QHsO 

60,06 

20 

0,8030 

1,38932 

1,38581 

1,38126*  1,37938 

17,70  17,56 

17.38 

17,30 

L.  2 

MethylalV).    .    . 

C3H8O2 

76,06 

20 

0,8604 

1,36085 

1,35763 

1,35344    1,35183 

19,55119,39 

19,19 

19,11 

Br.  3 

n-Propylamin  ^")   . 

C3H9N 

59,08 

16,6 

0,7209 

1,39956 

1,39532 

1,39006    1,38793 

19,85 

19,66 

19.43 

19,34 

Br.  I 

i-Propylamin")    . 

C3H9N 

59,08 

15,4 

0,6935 

1,38620 

— 

1,37698 

1,37488 

20,03 

— 

19,59 

19,50 

Br.  I 

Milchsäurenitril  '^) 

CsHsON 

71,05 

18,4 

0,9919 

1,41454 

— 

1,40582 

1,40374 

17,92 

— 

17,59 

17,51 

Br.  I 

Propionylchlorid   . 

C3H5OCI 

92,50 

20 

1,0646 

1,41541 

1,41066 

1,40507 

1,40264 

21,78 

21,56 

21,30 

21,19 

Br.  3 

Äthylthiocyanat^^) 

C3H5NS 

91,12 

22,9 

1,0072 

— 

1,47303 

1,46533 

1,46234 

— 

24,27 

23.93 

23,79 

N.-Sc. 

Nitropropan     .    . 

C3H7O2N 
CH2(0H). 

89,07 

24,3  1,0081 

1,41104 

— 

1,40027 

1,39787 

21,94 

21,43 

21,32 

Br.  I 

I)  CH2(0H)- 

II)            X^N     III)  CH=C-CH2(0H).     IV)C2H5.N=C.     V)           /OGH3         ^ 
CH2<                                                                                               CHaC 

\g^n                                                                           \0CH3 

')"Ka  =  I.52 

955.  ')  Mkc 

X  =  1,50490.  ^)  n^a  =  1,41820.  *)  nxi  =  1,45703,  HLi  =  1,45070.  **)  nji  =  1,39267, 

"Li  =  1.38727.  ")  n-i 

■1  =  1,3873. 

3,  "Li  =  1,38215.  ')  nj,  =  1,41691,  n^i  =  1,41224.  «)  nj,  =  1,37090,  nLi  =  1,36681. 

*)  nxi=  1,42278,  n 

Li  =1,4159 

4.    1")  njj  =  1,39244,  "Li  =  1,38755.    ")  Hx)  =  1,37928,  nLi  =  1,37453.    '")  "xi  = 

1,40796,  nLj=i,40 

339.    ")  n 

n  =  1,40279,  Hl;  =  1,39746. 

Eisenlohr. 


1029 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 


Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 


Substanz 


Brutto- 
Formel 


Mol.- 
Gew. 


D 


C    \  Äly]  Mß  :  Md  !  Ma 


C4 

Furan')  .     .     .  . 

Äthylcyanid     .  . 

Thiophen  ",  ^)  .  . 

Pyrrol"l,3) 

Crotonaldehyd .     . 
Essigsäureanhydrid 
Monobrompseudo- 
butyleniv,«)  .    , 

Dimethylacetylen- 
bromidV,»)    . 
n-Butylaldehyd 
i-Butylaldehyd. 
Methyläthylketon 
n- Buttersäure  . 


i- Buttersäure    . 

Essigsäureäthyl- 
ester 

Propionsäure- 
methylester    . 

n-Butylalkohol. 


Trimethylcarbinol 
i-Butylalkohol . 
Isobutylmercaptan 
Äthylsulfid  .     . 

Äthyldisulfid    . 
Diäthylamin ') . 
Sek.  Butylamin*) 
Tertiär.  Butyl- 
amin")  .     .    . 
i-Butylamin"") 
Butylchloraivi) 
Trichloressigester 
Allylsenföl   .    . 

Dichloressigester 
n-ButyrylchloridVli 
i-Butyrylchlorid 
Chloressigester . 
Isobutylnitrit") 


QH4O 
CHiNj 
C4H4S 

C4H5N 
C4H6O 
CiHgOs 

CiHTßr 

C.H7Br 
C4H8O 
C4H8O 
C4H8O 
C4H8O2 


C4H8O2 
C4H8O, 


C4H8O.2 
C4HX0O 


C4H,oO 
C4H,oO 
C4H10S 
C4H10S 

C4njoS2 
C4H„N 
C4HX1N 

C4H„N 
C4H„N 
C4H5CI3 
C4H5O2CI3 
C4H5NS 

C4H6O2CU 
CiHtOCI 
C4H7OCI 
C4H70,C1 
CiH^OsN 


68,031  21,6  0,9086  1,42470 
80,05'  63,11  0,9848  1,42543 


84,10  18 

;  20 
67,05!  19,7 
70,05  17,3 
102,1 


135,0 


25,5 


1,066411,55321 
1,064311,551 


0,85571,45852 
1,08161,39927 


1,41809 


1,54237 
1,54098 


1,41645 
1,52989 
1,52853 

o,9484!i,5239i  11,51450  1,50347 
1,43838 
1,39038*1 


1,318011,47115 


135,0  !  25,4i  1,3216  1,47337 
72,06  20  i  o,8i7o'i,3932i 
72,06  20  j  0,7938  1,38170 
72,06  15,9:  0,8087:1,38938 
88,06:  o  1 0,983411,41584 

;  20     10,95871,40691 

23  ;  0,9548  1,40685 
88,06  20  0,94901,40166 
88,o6j  i8,9|  0,89461 1,38022 

20      0,900711,38067 


1,44908; 
1,39525 


1^0703  19,13118,87     —    i8,43J  N.-C 
i,4i432!20,8o|    —    20,4220,33!  Br.  i 
1,5249925,18124,77:24,30124,11   Br.  5 
1,52370  25,24  24,83124,35  24,16,  Kn. 
1,49914  21,63  21,30:20,92  20,70:  N.-C 


88,06  i8,5|  0,9166 
74,08 1 15,5!  0,8130 
20  j  0,8099 
j  20  I  0,8098 
74,08  20  _  0,7864 
74,08  17,5' 0,8046 
90,15  20  ,0,8357 
90,15  20 

i20,5 
122,2  I  20 
73,10!  17^6 
73,10  16,7 


0,8368 
0,8362 
0,9927 
0,7108 
0,7271 


1,38596 

1,40773 

1,40812 

1,39618 

1,4055 

1,4511 

1,45522 

1,45543 
1,52407 
1,39703 
1,40453 


1,46430 

1,46637 
11,38932 
1,37769 

1,38554 
1,41171 
1,40280 
1,40271 
1,39792 
1,37662 
1,37709 

1,38218 
1,40642 

1,40395 
1,40405 

1,39243 
1,4016 

1,44547 
1,44929 
1,44960 
1,51604 
1,39264 


1^5616 

1,45828 

1,38433 
1,37302 
1,38071 
1,40664 
1,39789 
1,39777 
1,39300 
1,37216 
1,37257* 

1,37767 

1 1,39909 

1 1,39931 

11,38779 

[1,3968 

1,43859 

1,44233 

1,44253 

1,50633 

1,38730 

1,39501 


1,4341522,36121,96 
1,38832122,83122,63 

1,4528028,6728,31 


1,45490 
1,38222 
1,37094 
1,37844 
1,40449 
1,39578 
1,39582 
1,39093 
1,37023 
1,37068 


28,63 
21,06 
21,11 
21,09 
22,46 
22,61 
,22,70 
22,58 
22,81 
22,68 


1,37570122,56 

'1,39974!  — 
1,3971222,55 
[1,3973222,57 
1,3857222,64 
1,3948  ^22,59 

1,4357529,05 
1,4396  29,24 
1,4397029,27 
1,5030637,67 
1,3851024,77 
1,39280124,62 


28,28 
|2o,88 
20,91 
20,91 
22,27 
122,41 
22,49 
22,39 
22,62 
22,49 

22,37 
22,40 

22,37 


21,5021,32 
22,38  22,28 

27,89 


27,85 
20,64 
20,68 
20,67 
22,03 
22,16 
22,25 

22,15 
22,38 
22,25 

22,13 
22,13 


A.-E. 
L,  I 

Br.  6 


27,71 

27,67!  Br.  6 
120,54!  Br.  3 
20,58^  Br.  3 
120,56:  E.  I 
121,93'  Ke. 
[22,06  Br.  3 
22,15  F. 
22,04  ßr-  2 
22,27!  E.  I 
22,15  L.  I 


73,10 

73,10 

175,4 

191,4  , 

99,12 

157,0 
106,5 
106,5 
122,5 
103,1  I 


18 

17 
20 
20 
20 

24,2 

20 

20 

20 

20 

22,1 


0,6978' 
0,7359 
1,3956; 
1,3826; 
1,0126 

1,0057 
1,2821 
1,0277 
1,0174 

1,1585 
0,8699 


1,388681,38440 

1,40829 

1,48736 

1,46176 

1,55035 


1,44894 
1,42249 
1,41829 
1,43228 
1,38196 


1,48198 
1,45673 
1,538511 
1,53470 
1,44435 
1,41781 

1,41349 
1,42812 
1,37708; 


1,37940 
1,39878 

1,47554 
1,45068 
1,52660 
1,52212 
1,43860 
1,41209 
1,40789 
1,42271 
1,37151 


1,37740 
11,39664 

;  1,47259 
11,44802 

1,52119 
1,51572 
1,43615 
1,40971 

!  1,40551 
11,42056 
[1,36932; 


22,37122,14 
22,45  22,22 
22,40  22,16 
28,74:28,35 
28,91  28,52 
28,95  [29,55 
37,18136,59 
24,53124,23 
|24,IO 


22,03! 
22,08; 
22,03; 
22,04 
22,11 
22,07 
28,191 

28,37! 
28,48^ 

36,39' 
24,11 
23,98! 


E.  I 
Ey.i 

Br.  3 
Ar. 

Br.  3 
L.-J. 

N. 
N. 

Br.  5 
N. 

Br.  I 
Br.  I 


24,76 
24,52 
36,17135,83 
38,04,37,68 
31,20130,64 
—  130,67 
32,8432,55 
26,39  26,13 


24,52124,2324,121 


26,42 

27,44 
27,58 


26,15 
27,21 
27,27 


24,0223,90; 

35,42:35,15 
37,25 '37,06! 
130,07129,82 
30,07129,76 
32,i8[32,03 
25,8125,681 

25,84125,71 
26,91  26,79' 
26,91  26,76! 


Br.  5 
Br.  I 
Br.  3 
Br.  3 
Be. 
N.-Sc 
Br.  3 
Br.  3 
Br.  3 
Br.  3 
Br.  I 


I)  HC 

II 
HG 


-GH 


II)  HG GH 


GH 


HG 


GH 


O 


III)  HG GH 

II         II 
HCx  ^H 

.NH 


IV)  GHh— G-H 

II 
Br-G-CHs 


V)  GH3-G— H 

II 
H3G— G— Br 


IV)  GH3.GHG1.GCI,.GH0.     VII)  G3H7.G  =  0. 


Gl 
')  nji  =  1,53542,  Hlj  =  1,52417-   *)  hko  =  1,51846.    ')  nxi  =  1,50836,  n^  =  1,49840.    *)  n-n  =  1,46199, 
"Li  =  1,45435.  *)  nxi  =  1,45982,  nLi  =  1,45214.  «)  n-r,  =  1,44565,  Hlj  =  1,43914-  ')  nxi  =  1,38968,  Hl;  =  1,38475. 
**)  n-n  =  1,39735,  Hl;  =1,39242.    *)  n^,  =  1,38179,  n^  =  1,37678.    '")  nxi=  1,40117,  nLj=  1,39628.    »')  n-r,  = 
1,37398,  nLi  =1,36896. 

Eisenlohr. 


1030 


222  c 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen 

Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 

Substanz 

Brutto- 
Formel 

Mol.- 
Gew. 

(0 

ä{ 

G' 

F 

D 

C 

My 

Mß 

1/b 

Ma 

Isobuty Initrat  ^)    . 

C4H9O3N 

119,1 

23,3 

1,0112 

1,41171 

1,40699 

1,40130 

1,39904 

29,29 

28,99 

28,64 

28,49 

Br.  1 

Äthylsulfit  .    .    . 

C4H10O3S 

138,2 

II 

1,0982 

1,4292 

1,4249 

1,4198 

1,4172 

32,46 

32,17 

31,83 

31,66 

N.  2 

Äthylsulfat  .    .    . 

C5 

Valerylen')  .    .    . 

C4H10O4S 

154,2 

18,1 

1,1799 

1,40874 

1,40524 

1,40100 

1,39924 

32,29 

32,05 

31,75 

31,63 

E.  3 

C5H8 

68,06 

20 

0,6786 

1,41304 

1,40726 

1,40044 

1,39763 

25,01 

24,70 

24,34 

24,19 

Br.  2 

Isopren  11)    .    .    . 

C5H, 

68,06 

18,3 

0,6858 

1,44217 

1,43272 

1,42207 

1,41792 

26,27 

25,78 

25,22 

25,01 

E.  3 

21,4 

0,6793 

1,44340 

— 

1,42267 

1,41807 

26,58 

— 

25,50 

25,25 

Ha.  1 

Pentln  "i)    .    .    . 

CsHs 

68,06 

18 

0,6766 

— 

— 

1,4079 

— 

— 

— 

24,81 

G. 

Amylen   .... 

C5H10 

70,08  16,4 

0,6664 

1,3997 

1,3945 

1,3883 

1,3857 

25,48 

25,18 

24,83 

24,68 

L.-J. 

20 

0,6476 

1,38588 

1,38127 

1,37576 

1,37330  25,41 

25,14 

24,82 

24,67 

Br.  2 

Pentan    .... 

C5H12 

72,10  15,7 

0,6251 

1,3645 

1,3610 

1,3581 

1,3570   25,74 

25,52 

25,33 

25,27 

L.-J. 

Furfurol  IV) .    .    , 

C8H4O2 

96,03 

20 

0,1594 

1,56484 

1,54566 

1,52608 

1,51862  26,96 

26,21 

25,43 

25,12 

Br.  4 

Pyridin*)     .     .     . 

C5H5N 

79,04 

21 

0,9808 

1,53153 

1,52118 

1,50919 

1,50546 

24,96 

24,55 

24,07 

23,89 

Br.  I 

Essigsäurepropar- 

_ 

gylesterV) .    .    . 

CsHaOa 

98,05 

20 

1,0052 

1,43163 

1,42659 

1,42047 

1,41796 

25,28 

25,02 

24,71 

24,58 

Br.  2 

Propargyläthyl- 

äther     .... 

CsHsO 

84,06 

20 

0,9715 

1,44277 

1,43734 

1,43064 

1,42796  15,28 

15,12 

14,92 

14,84 

Br.  2 

Äthylidenaceton   . 

CöHsO 

84,06 

19,6 

0,8577 

1,45680 

1,44846 

1,43903 

1,43536126,68 

26,26 

25,78 

25,59 

A.-E.1 

Essigsäureallylester 

C5H8O2 

100,1 

20 

0,9276 

1,41561 

1,41059 

1,40448 

1,40205,27,06 

26,77 

26,42 

26,28 

Br.  2 

Valeraldehyd    .    . 

C5H10O 

86,08 

20 

0,7984 

1,39729 

1,39336 

1,38824* 

1,38614 

25,98 

25,75 

25,46 

25,33 

L.  I 

Diäthylketon    .     . 

CsH.oO 

86,08 

16,6 

0,8175 

1,40298 

1,39877 

1,39385 

1,39168 

25,69 

25,46 

25,18 

25,06 

E.  I 

Methylpropylketon 

C5H10O 

86,08 

20,2 

0,8089 

1,39881 

1,39461 

1,39946 

1,38754 

25,73 

25,49 

25,20 

25,09 

E.  I 

Methylisopropyl- 

keton     .... 

C5H10O 

86,08 

16 

0,8046 

1,39687 

1,39268 

1,38788 

1,38569 

25,76 

25,52 

25,24 

25," 

E.  I 

i-Valeriansäure 

C5H10O2 

102,1 

20 

0,9298 

1,41349 

1,40931 

1,40433* 

1,40220 

27,40 

27,16 

26,86 

26,74 

L.  I 

22,4 

0,9559 

1,41107 

1,40677 

1,40178 

1,39964 

27,38 

27,13 

26,83 

26,76 

E.  1 

i-Butylformiat .     . 

C5HX0O2 

102,1 

19,9 

0,8818 

1,39469 

1,39063 

1,38584 

1,38386 

27,73 

27,48 

27,18 

27,06 

E.  1 

Essigsäurepropyl- 

ester 

C5H10O2 

102,1 

20 

0,8856 

1,39274 

1,38903 

1,38438 

1,38235 

27,50 

27,27 

26,98 

26,85 

Br.  2 

Propionsäureäthyl- 

ester 

CsHioO-i 

102,1 

20,2 

0,8889 

1,39225 

1,38849 

1,38385 

1,38193 

27,36 

27,13 

26,84 

26,72 

E.  1 

Äthylcarbonat .    . 

C5H10O3 

118,1 

20 

0,9762 

1,39321 

1,38969 

1,38523 

1,38335 

28,9428,66 

28,37 

28,24 

Br.  3 

Amylenbromid .    . 

C5HioBr2 

229,9 

15 

1,6700 

1,5240 

1,5178 

1,5094 

1,5060 

42,1241,70 

41,13 

40,90 

L.-M. 

Piperidin*)  .    .    . 

CsHnN 

88,10 

18,7 

0,8628 

1,46512 

1,45989 

1,45350 

1,45097 

27,27,27,01 

26,68 

26,56 

Br.  I 

Amylchlorid     .     . 

CsHnCl 

106,5 

18,2 

0,8720 

1,4192 

1,4150 

1,4097 

1,4076 

30,8930,61 

30,27 

30,13 

L.-M. 

Amylchlorid,  tertiär 

CsHuCl 

106,5 

13,5 

0,8699 

1,4181 

1,4138 

1,4082 

1,4054 

30,8930,61 

30,25 

30,6 

L.-M. 

Amylbromid     .    . 

CsHuBr 

151,0 

12,8 

1,2214 

1,4570 

1,4517 

1,4450 

1,4427 

33,6733,33 

32,90 

32,76 

L.-M. 

i-Amylbromid  .    . 

CöHijBr 

150,0 

20 

1,2045 

1,45294 

1,44683 

1,44118* 

1,43856 

33,88;33,49 

33,12 

32,95 

H. 

Amyljodid    .     .    . 

CsHnJ 

108,0 

20 

1,4703 

— 

1,49923 

— 

1,48714 

—     39,56 

— 

38,74 

H. 

i-Amylalkohol  .    . 

C5H12O 

88,10 

17,8 

0,8134 

1,4176 

1,4135 

1,4084 

1,4064 

27,27127,04 

26,74 

26,63 

L.-J. 

Gär.  Amylalkohol . 

CsHiaO 

88,10 

20 

0,8104 

1,41617 

1,41222 

1,40723 

1,40513 

27,29:27,06 

26,77 

26,65 

Br.  3 

Äthylpropyläther  . 

C5H12O 

88,10 

20 

0,7386 

1,37765 

1,37397 

1,36948 

1,36758 

27,48 

27,24 

27,95 

26,82 

Br.  2 

i-Amylamin  *)   .    . 

C5H13N 

87,12 

17,9 

0,7514 

1,41920 

— 

1,40959 

1,40739 

29,29 

— 

28,70 

28,57 

Br.  I 

Dichlorpropion- 

säureäthylester   . 

C5H8O2CI2 

171,0 

20 

1,2461 

1,45854 

1,45379 

1,44815 

1,44553 

37,48'37,i5 

36,75 

36,56 

Br.  3 

Valerylchlorid  .    . 

C5H9OCI 

120,5 

20 

0,9887 

1,42599 

1,42131 

1,41555 

1,41318 

31,23 

30,93 

30,56 

30,40 

Br.  3 

a-Chlorpropion- 

säureäthylester   . 

C5H9O2CI 

136,5 

20 

1,0869 

1,42805 

1,42370 

1,41850 

1,41623 

32,31 

32,02 

31,66 

31,53 

Br.  3 

CH3V 

I)        >c 

CH3/ 

HC— GH 

=  C  =  CH,.     II)  CH2  =  C  — CH  =  CH3.     III)CH  =  C 

.GH2.GH2.CH3.     IV)      II      II 

1 

HG    G-GHO 

GH, 

\/ 

V)  CH3.CO.OCH5 

.G  =  GH. 

0 

1)  nxi=i,4 

0386,   nLi  =  1,39863.      2)   n^  =  1,4331,   n^  =  1,4007. 

')  11x1=1,51446,   nLi=  1,50376. 

*)    "Tl  =  i»45634, 

"Li  =i»4505o.     ^)  nxi=  1,41198,   tiLj  =1,40702. 

Eisenlohr. 


222  d 


1031 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 


Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 


Substanz 


Brutto- 

Formel 


Mol.- 
Gew. 


D 


My     Mß     Mo  I  Ma 


C. 

Benzol*).    .    .    . 
Ji.sDihydrobenzoI 

Tetrahydrobenzol . 

Diallyl     .    .     .  . 

Hexadien-2, 4  .  , 

Diisopropenyll)  . 

Hexylen*)    ,     .  . 

Cyclohexan .     .  . 

Hexan     .    .    .  . 

Chlorbenzol      .    . 

Brombenzol')  .    . 


Jodbenzol  *)  .  . 
Phenol    .... 

Thiophenol  .  .  . 
Anilin  .... 
a-Methylpy  ridin  ^ ) 
j9-Methylpyridin*) 
Phenylhydrazin  ') . 
Allyllaceton  .  . 
Mesityloxyd  ") .  . 
a-Methyl-^-Äthyl- 

acrolein  ni)  .  , 
a-Crotonsäure- 

äthylester  .  .  . 
/?- ,i- D  imethy  lacry  1- 

säureäthylester  . 
Acetessigester  .  . 
Diäthyloxalat  .  . 
Capronitril^)  .  . 
Äthylpropylketon . 
Methylisobutyl- 

keton  .... 
Capronsäure     .    . 

n- Buttersäure- 
äthylester 
i- Buttersäure- 
äthylester .     .     . 
Paraldehyd  .    .    . 
v-Methylpiperidin^) 
a-Methylpiperidin  ") 
/S-Methylpiperidin  ") 
AcetallV)     .    . 

Dipropylamin^) 


QHs 

QHio 
QHio 
CgHio 
QHio 

QH,2 

CeHij 
CeHii 

QHäQ 

QHsBr 


QHsJ 
QH«0 

Q,H«S 
Q,HvN 
QH^N 
QH7N 
QHsNj 
QH.oO 
Q,HioO 

QHioO 

QHioOa 

QHioOi 

CbHioOs 

QH10O4 

QHuN 
QHj,0 

QHijG 
QHisOä 

QHiäOj 


C«HisOj 
CsHiiGs 
CeHxsN 
QHisN 
QHisN 
C,H,A 
QH.sN 


78.05! 
80,06' 

82,08 
82,08 
82,08 
82,08 
84,10 
84,10' 
86,12  i 

"2,5  : 
157.0  i 


204,0 
94.05 

110,1 
93.07 
93.07! 
93,07 

108,1 
98,08 
98,081 


20 
20 
20    ! 

22,1! 
20  I 
I2,5i 

15    I 

-*    I 

23.3 
i6,6i 
14,8; 

20    j 

15  i 
20    I 

4.2! 
13,2 
20    I 

8  ! 
40,6 
82,7! 
23,2  j 

20  ! 
16,7: 

24  ; 
20,3 

15.4 
16^ 


98,08 14 
114,1 1 20 


0,8791 
0,8404 
0,8406 
0,8081 
0,6880 
0,7273 
0,7307 
0,6792: 
0,7810 
0,6645 
0,6603 
1,0119! 
1,1066 
1,5100 
1,5084 
1,4914 
1,8482 
1,0596 
1,0213: 
1.0739' 
1,0216' 
0,9484 

0,9539 
1,0978 
0,8470 
0,8581! 

0,8605! 

0,91991 


114,1  !  19,8' 0,9337 
130,1  20  1,0256 
146,1  20  1,0793 
97,ioi  14,3  0,8069 
100,1  i  22  i  0,8149 


100,1 
116,1 
116,1 
116,1 


17,4!  0,8032 
19,6  0,9220 
20  10,9237 
18  j  0,8807 
20  i  0,8892 


Ii6,i     17,8:0,8731 

132,1  1 20  1,0256 
99,12  21,6!  0,81841 
99,12'  23,6!  0,84361 
99,12!  24,3!  0,84461 

118,1   i  20    j  0,8314! 

101,1  119,510,73841 


,52361 

.49503 

,49491 

.45743 

,41385 

.47855 

,4622 

,40590 

,43773 
,3862 

.38365 

.5499 

,54750 

,59439 

.5904 

,58557 

,66126 

,56840 

,61685 
,62074 
,52441 
.52571 
,64368 

,43326 
,46402! 

.46542 

^438o7 

,44663' 
,43000 
,41987 
,41739 
,40813 

,40638 
Hf2397 
,42323 
,40179 
,40460 

,39994 
,43000 

,44951 
.45769 
.45760 
,39007 


1,51327 

1,50144 

I 

— 

1.47555  I 

1,48516 

1.47439  I 

1,45184 

1,44507  I 

M0793 

1,40102  I 

1,46800 

M559I  I 

M527 

1,4421   I 

1,40071 

1.39446  ii 

M3345 

1,42806  ji 

1.3825 

1,3780  ji 

1,37988 

1.37536  i 

1.5391 

1,5268   I 

1.53693 

1.52479  !i 

1,58201 

1,56796  _i 

1,5781 

1,5635  !i 

1,57362 

1,55977  ii 

1,64254 

1,62707  I 

1,55581 

1,54247  I 

1.53565 

—  I 

1,60285 

1,58613  I 

1,60434 

1,58629  I 

1,51444 

1,50293  I 

— 

1,50432  I 

1,62673 

1,60813  I 

1,42777 

1,42125  I 

1,45538 

1,44582 

h 

M5761 

1,44808 

i< 

M3175 

1,42421 

I 

1,43985 

1,43207 

I 

1,42532 

1,41976  I 

1,41564 

1,41043  ;i 

— 

M0851  ji 

1,40402 

1,39889  I, 

1^10235 

1,39694  I 

1,41964 

1,41449  I 

1,41900 

1,41382*  I 

1,39787 

1,39313  ii 

M0073 

1,39599*  I 

1,39597 

1,39114 

I 

M2532 

1,41976 

I 

— 

1,43779 

I 

— 

1,44639 

I 

— 

1,44627  ii 

1,38636 

1,38193  ji 

1^10455 

I 

,49663 

,47"3 
,47025 
,44235 
,39812 

,45133 

,4379 

,39196 

,42589 

,3761 

,37337 

,5219 

,51986 

,56252 

,5585 

.55439 

,62003 

.53691 
,51739 
,57971 
,57948 
.49844 
.49963 
,60118 

.41855 

yMl82 

[,44427 

[,42120 


27,15 
27,78 

27,77 
27,69 
29,80 

31.95 
30,91 
30,41 
28,26 

30,45 
30,47 
32,52 
32,26 
35,30 
35,14 
35,31 
40,79 
29,05 

35,87 
32,03 
30,03 
29,94 
35.64 
30,11 
31,53 

31.53 

32,57 


26,70 

27.30 
27,39 

31,37 
30,34 
30,07 
28,02 

30,19 
30,20 

31,99 
31,74 
34,71 
34.55 
34,72 
40,01 
28,52 
28,70 
35.21 
31.34 
29,57 

34,89 
29,78 
31,03 


26,18125,96 
26,8526,63 
26,79  26,59 
27,04  26,89 
28,99  28,80 

30.64  30,38 
29,75  29,49 

29.65  29,48 
27,72  27,59 
29,88  29,74 
29,88  29,74 
31,3831,13 
31,14  30,90 
34,0233,75 
33,83:33,58 
34,0333,76 
39,14  38,16 
27,95  27,72 

-  ,27,88 

34^4134," 
30,5830,29 
29,00  28,78 
28,91  ;28,68 

34,0633,74 
29,38,29,22 
30,46130,23 


31,08130,52 
32,l6|3i,66 


30,29 
3ir47 


W.  2 

Ha.  2 
Wi. 
Br.  7 
Br.  2 
Br.  8 
Cou. 
Br.  7 
E.  3 
L.-J. 
Br.  2 
J.-M. 
Br.  2 
P.  I 
L.-M. 
Br.  2 
P.  I 
E.  2 
Ey.  I 
E.  2 
Br.  I 
Br.  I 
Br.  I 
Br.  I 
M. 
A.-E.I 

A.-E.1 

A.-E.I 


,42901  32,60  32,17  31,67  31,47  A.-E.I 
,41720  32,77  32,46  32,08  31,91!  Br.  3 


,40824  34,25  33,94  33,57,33,42 
,4067730,29  —  29,7229,59 
,39683130,31130,04  29,71  29,57 


Br.  3 
Br.  I 
E.  I 


.3950o|30,64!30,37J30,oi  29,88  E.  i 
,41235  32,13131,8431,50  31,36  E.  I 
,41164  32,02131,74  31,38  31,25.  L.  I 
,39123  32,08  31,81  31,47  31,34'  F. 
.39404  31,97  31.70,31,37  31.24  L.  2 


[.38905  32,23|3I,95!3i,6i|3M6  E. 
tr4i72o|33,i3  32,88>32,55i32,42  Br. 
c,435i6!32,52|  —  31,7831,61  Br 
[,44384132,041  —  31,36  31,20,  Br. 
[,44380  32,001  —  3i,3i'3i,i6!  Br. 
[,38ooo|33,76!33,47  33,i3|32,98!  Br. 
[,40242134,25!  —    i33,53l33,37i  Br. 


I)  CH,  =  C  — C  =  CH,       II)  CHs\ 


CH, 
CH— C  =  O 


III)  CjHs— CH  =  C— CHO     IV) 


CH,= 


/ 


OCH5 


CHs  CHs  CHs^  CHs  \x:,Hs 

*)  °Ka  =  1,49154-  *)  n-n  =  1,39274,  Hl;  =  1,39154-  ')  n^  =  1.55665.  *)  n^  =  1,61263.  »)  nTi=  1,50801, 
"0=1,49763.  •)  nTi==  1,50919.  nLi=  1,49884,  ')  n-n  =1,61630,  nLi=  1,59993.  *)  nji  =  1,41074,  n^  = 
1,40612.  »)  n-n  =  1,44063,  HLi  =  1,43471.  ")  nxi  =  1,449",  Hlj  =  1,44340.  ")  nxi  =  1,44906,  nLi  =  1,44338. 
")  nji  =  1,40706,  nLi  =  1,40205. 

Eisenlohr. 


1032 


332 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 

Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 

Substanz 

Brutto- 
Formel 

Mol.- 
Gew. 

<»        d\ 

G' 

F 

D 

C          My 

Mß 

Mb 

Ma 

Triäthylamin    .    . 

CeH.sN 

101,1 

20 

0,7277 

1,41092 

1,40613 

1,40032 

1,39804 

34,49 

34,14 

33,70 

33,54 

Br.  I 

Nitrobenzol .    .    . 

CoHsO^N 

125,1 

20 

1,2039 

— 

1,57124 

1,55291 

1,54593 

— 

33,61 

32,72 

32,37 

Br.  I 

20 

1,2033 

1,58951 

1,57165 

1,55319 

1,54641 

34,50 

33,64 

32,74 

32,41 

Ar. 

38,9 

1,1859 

— 

1,56137 

1,54332 

1,53670 

— 

33,63 

32,74 

32,40 

F. 

o-Chloranilin    .    . 

CeHßNGl 

127,5 

20 

1,2125 

1,62270 

1,60691 

1,58951 

1,58289 

37,07 

36,31 

35,46 

35,14 

Ar. 

m-Chloranilin  .    . 

CeH«NCl 

127,5 

20 

1,2156  1,62852 

1,61232 

1,59305 

1,58805 

37,25 

36,22 

35,55  35,30 

Ar. 

') 

20,7 

1,2142  1,62794 

— 

1,59424 

1,58753 

37,26 

— 

35,64  35,32 

Br.  I 

m- Bromanilin  2)     . 

CcHeNBr 

172,0 

20,4 

1,5793 

1,66286 

1,64550 

1,62604 

1,61900 

40,34 

39,51 

38,55 

38,21 

Br.  I 

Chlorbuttersäure- 

äthylester  .    .    . 
Toluol      .... 

QHnOaCl 

150,5 

20 

1,0517 

1,43434 

1,42990 

1,42458 

1,42231 

37,32 

36,98 

36,58 

36,41 

Br.  3 

C7H8 

92,06 

14,7 

0,8707 

1,5203 

1,5104 

1,4992 

1,4944 

32,16 

31,64 

31,06 

30,80 

L.-J. 

2,4-Dimetliyl- 

pentadien-2,4  .    . 

C7H12 

96,10 

17,3 

0,7412 

1,45842 

1,45006 

1,44055 

1,43663 

35,40 

34,85 

34,20 

33,94 

A.-Ei 

önanthyliden  .    . 

C7H12 

96,10 

12,6 

0,7384 

1,42387 

1,41936 

1,41356 

1,4111 

33,20 

32,89 

32,49 

32,23 

M. 

20 

0,7458,1,43212 

1,42690 

1,42073 

1,41822 

33,43 

33,08 

32,66 

32,49 

Br.  4 

Benzonitril^)     .     . 

C7H5N 

103,1 

25,5 

1, 0003  i  1,55 144 

1,53942 

1,52570 

1,52035 

32,84 

32,25 

3i,56j3i,29 

Br.  I 

Benzaldehyd    .    . 

C7H6O 

96,05 

17,6 

1,0492 

1,57731 

1,56283 

1,54629 

1,53948 

33,51 

32,81 

32,02|3i,68 

A.-Ei 

96,05 

20 

1,0455 

1,57749 

1,56235 

1,54638* 

1,53914 

33,64 

32,91 

32,15131,78 

L.  2 

Benzylchlorid  .    . 

C7H7CI 

126,5 

15,4 

1,1138 

1,5652 

1,5542 

1,5415 

1,5367 

37,01 

36,41 

35,72 

35,45 

J.-M. 

o-Bromtoluol    .     . 

C7H7Br 

171,0 

20 

1,4211 

— 

1,5678 

1,5546 

— 

— 

39,36 

38,60 

— 

S. 

Benzylalkohol  .    . 

C7H8O 

106,1 

19,8 

1,0427 

— 

1,55251 

— 

1,53541 

— 

33,15 

— 

32,30 

Ey.i 

22,1 

1,0456 

1,56253 

1,55175 

1,53938 

1,53452 

33,56 

33,02 

32,41 

32,17 

F. 

AnisoH)  .... 

C7H8O 

106,1 

21,8 

0,9878 

1,53822 

1,52746 

1,51503 

1,51020 

34,25 

33,67 

33,00 

32,74 

N.-B. 

o-Toluidin    .     .     . 

C7H9N 

107,1 

9,7 

1,0074 

1,60943 

1,59415 

— 

1,57110 

36,83 

36,08 

— 

34,94 

P.  2 

»           ... 

20 

0,9986  1,60425 

1,58945 

1,57276 

1,5665036,90 

36,17 

35,33 

35,01 

Br.  I 

m-Toluidin*)    .    , 

C7H9N 

107,1 

22,4 

0,9962 

1,60267 

— 

1,57106 

1,5647336,92 

— 

35,33 

35,00 

Br.  I 

p-Toluidin  ^)     .     . 

C7H9N 

107,1 

59,1 

0,9538 

1,58351 

— 

1,55324 

1,5471037,55 

— 

35,95 

35,62 

Br.  I 

Benzylamin^)  .    . 

C7H„N 

107,1 

19,5 

0,9827 

1,56753 

1,55670 

1,54406 

1,53918:35,63 

35,07 

34,41 

34,15 

Br.  I 

Methylanilin     .    . 

CHsN 

107,1 

20 

0,9891 

1,60611 

1,58942 

1,57144 

1,5645    37,31 

36,51 

35,60 

35,24 

Ar. 

') 

21,2 

0,9851 

1,60322 

1,58823 

1,57021 

1,56348137,35 

36,60 

35,68 

35,34 

Br.  I 

Önanthol  H)     .    . 

CjHiiO 

114,1 

19,9 

0,8171 

1,42236 

1,41789 

1,41251 

1,4104635,51 

35,19 

34,7934,63 

l-  ' 

20 

0,8495 

1,43514 

1,43094 

1,42571 

1,42339  35,06 

34,76 

34,40  34,23 

Br.  3 

Butenyldimethyl- 

carbinol     .    .    . 

C,H,40 

114,1 

16,2 

0,8382 

1,44622 

1,44082 

1,43446 

1,43192  33,32 

35,93 

35,48135,30 

M. 

önanthsäure    .    . 

C7H14O2 

130,1 

19,8 

0,9185 

1,43132 

1,42682 

1,42162 

1,41932  [36,69 

36,36 

35,97i35,8o 

E.  I 

20 

0,9160 

1,43106 

1,42663 

1,42146* 

1,41923  36,77 

36,44 

36,05  36,89 

L.  I 

Essigsäure-i-Amyl- 

ester      .... 

C7H14O2 

130,1 

17,9 

0,8745 

1,41072 

1,40658 

1,40170 

1,39958  36,92 

36,59 

36,20  36,03 

E.  I 

i-Valeriansäure- 

äthylester  .    .    . 

C7H14O2 

130,1 

18,8 

0,8684 

1,40605 

1,40203 

1,39671 

1,39520  36,80 

36,48 

36,06,35,93 

E.  I 

v-Äthylpiperidin  ^) 

C7H15N 

113,1 

18,9 

0,8260 

1,45647 

1,45103 

1,44452 

1,4419237,25 

36,87 

36,4136,22 

Br.  I 

/3-Äthylpiperidin  *) 

C7H,5N 

"3,1 

23,2 

0,8565 

1,46449 

— 

1,45310 

1,45058  36,46 

— 

35,70  35,53 

Br.  I 

v-Dimethylpiperyl- 

amin")      .    .    . 

CjH.sN 

113,1 

19,2 

0,7582 

1,43446 

1,42890 

1,42203 

1,41940  38,88 

38,43 

37,89  37,69 

Br.  I 

n-Heptylalkohol    . 

C7H1BO 

116,1 

22,4 

0,8206 

1,43281 

1,42843 

1,42326 

1,42116 

36,78 

36,43 

36,05:35,89 

F. 

Benzoylchlorid 

C7H5OCI 

140,5 

20 

1,2122 

1,58411 

1,56964 

1,55369 

1,54751 

38,80 

38,01 

37,1336,79 

Br.  4 

Phenylsenföl     .     . 

C7H5NS 

135,1 

20 

1,1331 

1,70128 

1,67684 

1,65088 

1,64190 

46,14 

44,89 

43,54  43,06 

Be. 

o-Nitrotoluol")     . 

C7H7O2N 

137,1    |20,4 

1,16251,57933 

1,54739 

1,5410439,20 

37,4137,05 

1 

Br.  I 

I)  CgHs-OC 

H3.     II)  n-CeHiB-CHO. 

^)  nxi=i,6 

0194,    nLi  =  1,58639.      ')  nji  =  1,63450,    nLi  =  1,61754.      ^)  nxi=  i,53i75,    n^i  =  i,5i943- 

*)  "Tl  =  i»57842,  r 

0=1,56366..    ^)  nxi  =  1,56023,  nLi  =  1,54606.    ®)  nxi  =  1,54967,  riLi  =  1,53828.    ')  nxi  = 

1,57806,  nLi  =  1,56 

227.    8)  n^i  =  1,44746,  nLi  =  1,44145-    *)  "TJ  =  M559I,  HLi  =  1,45015.    ")  nxi=  1,42513, 

nLi=  1,41885.    ") 

nji  =  1,55477,  "Li  =  ^,53997. 

.'U'i 

• 

E 

isenlohr. 

322  f 


1033 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 


Lit  am  Schluß  der  Tabelle. 


Substanz 


Brutto- 
Formel 


MoL- 
Gew. 


G' 


G     \My  \Mß  llfD  I  JT« 


Styrol      .... 

o-Xylol^)     .     .     . 

m-XyloP)    .    .    . 

p-XyloP)     .     .     . 

Äthylbenzol .    .    . 

1,4-Dimethylcyclo- 

hexadien-1,3')    . 

Caprylideni')  .    . 

Octylen  .... 

Getan 

Benzylcyanid*)  . 
o-Tolunitril  *)  .  . 
Acetophenon    .    . 

B  enzoesäuremethy  1- 

ester 

Äthylanilin  .    .    . 

•) 
Dimethylanilin 

m-Xylidin')  .  . 
p-Xylidin«)  .  . 
Diallylessigsäure  . 
Trimethylacryl- 

säureester  .  .  . 
Allylmethylpropyl- 

carbinol  .  .  . 
Methylhexylketon . 
Caprylsäure  .  . 
Coniiniii,»)  .  . 
iVlethjlhexylcarbi- 

nol 

Diisobutylamin^") 


a-Methylstyrol 
,J-Methylstyrol 
MesityleniV)     , 


CsHg 
QHio 
CgHic 
CgHio 
CgHu 


CsHij 
C8H14 
CsHis 
CsHig 
CbHtN 
CsHtN 
CgHgO 


C8H8O2 

CgHnN 

CeHuN 

CsHnN 
CsHnN 

CgHijOj 

CsHiiOi 

CsHieO 
CsHieO 
C8H1602 

C8H17N 

CbHisO 

QH.sN 


C9H10 
CsHxo 
C9H1S 


04,1 
06,1 
06,1 
06,1 
06, 1 


16,6 
20 

8,5 
14,1 

8,4 
15,7 
14,4 
14,7 
i4»4 
14,5 


0,9103! 

0,9074' 
0,8899 
0,8852 
0,8740 
0,8688: 
0,8662' 
0,8659 
0,8662 
0,8746: 


1,58163! 

1,57888 

1,53301 

1,5300 

1,52462' 

1,5211 

1,520551 

1,5200 

1,52055 

1,5196  j 


1,56593 

1,56312 

1,52291 

1,5200 

1,51469 

i,5"2 

1,51050 

1,5097 

1,51050 

1,5102 


08,1  19   0,8306!  1,50191  1,49129 
10,1  '  12,5  o,753o|i,4309  !i,4272 
12,1  16   0,7256:1,4274  11,4222 
14,1  j  15,1  0,707411,4097  11,4046 
17,1  20,2  1,0176,1,545521   — 
17,1  23,1  0,9896  i,55228|   — 
20,1  19,1  i,0293!i,56i03' 1,55003 
19,6  1,027711,560271   — 

I      1 
36,1  16,5,  1,0905  1,54141  1,52580 

21,1  20  10,96321,587611,57239 

20,3 1  0,9620  1 ,5  863 1   — 

21,1   8  i  0,9669   —   1,58369 

20  !  0,9675  1,59332  1,57658 

21,1  '  19,6;  0,9783  1,59018  1,57616 
21,1  21,3  0,9790  1,58803   — 
40,1  21,6  0,9474  1,46442  1,45832 


42,1 

28,1 
28,1 

44,1 
27,1 


19,3 


0,9072 


1,44360 


M3718 


1,54849 

1,51136 

1,5082 

1,50324 

1,4996 

1,49911 

1,4985 
1,49911 

1,4994 

1^^7966 

1,42075 

1,4157 

1,4007 

1,52422 

1,52720 

1,53427 
1,53418 

1,51800 
1,55593 
1,55558 
1,56489 

1,58873 
1,56066 

1,55914 
1,45083 

1,42987 

1,43816 


1,54191138,151 
1,5403038,12 
1,5068737,01 
11,5040  37,03 
11,4987837,18 

1,4954  37,19: 
11,49462  37,27 

!  1,4943  37,25 
1,4946237,27 
11,4948  36,68 


37,30136,35 
37,26,   - 

36,42!  35,74 
36,4435,74 
36,59  35,90 
36,6035,90 

36,67:35,97 
36,6335,95 
36,67  35,97 

36,29,35,64 


35,99 
36,01 
35,48 
35,49 
35,63 
35,64 
35,70 
35,69 
35,70!  P.  2 

35,37!  L-J- 


A.-E.1 
Br.  4 
P.  2 
L.-J. 
P.  2 
L.-J. 
P.  2 
L.-J. 


1,47535 

1,4183 

1,4137 

1,3987 

1,51977 

1,52200 

1,52837 

1,52876 


38,37137,68 
37,84'37,56 
39,70  39,28 
39,9439,60 
36,41  — 
37,83  - 
37,7937,17 
i37,8oi    — 


!  j 

36,9236,641  A.-H. 

37,06  36,87;  M- 
38,75  38,581  L.-J. 
39,16  38,99  L.-J. 
35,22  34,97;  Br.  i 
;36,39  36,09  Br.  I 
'i36,28  35,95,  Br.  9 
36,34J36,03J  A.-E.i 


i,5i263!39,24!38,30  37,82;37,49!  A.-E.i 
1,5499442,2941,3940,4140,051  Ar. 
1,5493942,27     —   40,4440,07  Br.  I 
1,55828     —   41,90  40,79  40,40;  P,  I 
1,5520342,8841,8940,8240,41;  Br.  I 
1,5547241,7840,97,40,0739,71;  P-  I 
1,55329  41,63     —  |39,95i39,6o  Br.  i 
1,44774140,8440,3839,81,39,57  Mo. 


i,4268o;4i,55 


41,02:40,4340,17 
40,78  40,30  40,08 


A.-E.I 


Ka. 


20,4:0,83471,449261,44417  1,43816  1,4353641,18 

20  i  0,81851,42569  1,42133  1,41613  ;i,4i39o  40,0839,72  39,28  39,10  Br.  3 

21  i  0,9087:1,43654  1,43194  1,42677  1,42439  4i,52'4i,i4:40,7i  40,51   E-  i 
21,90,84301,46239      —  1,45119  11,4486741,041    —  [40,6440,45  Br.  I 


40.1  20      0,8193  1,43397  1,42972:  1,42444  1,42231  41,35  4i,oo;40,56  40,38  Br.  3 

39.2  19,6  0,7450  1,41919       —       1,40934  1,40712  43,81     —   42,91  42,70  Br.  I 


117,1  I  19,8 


0,9078 


1,56284  1,54959:  1,53492  i,52893i42,24}4i,42 


40,50 


40,12 


A.-E.I 
A.-E.I 


117,1  I  18,7  0,9145  1,58103  1,56600  1,54967  1,5425743,0442,1041,1040,67 
120,1114,60,8649,1,5165    1,5073  11,4966    ,1,4926  141,98141,35  40,61,40,401  L.-J 


GH 


XH  — GH.  II)G,H,3-C^CH.    III) 

,-G<  >G-GH3. 

^GHa-GH/ 


GH, 

/    \ 
H,C  GH, 

I  I 

H,C  GH— GH  =  GH.  GH, 

\    / 
NH 


•—GH, 


Eisenlohr. 


1034 


222  g 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 

Lit,  am  Schluß  der  Tabelle. 

Substanz 

Brutto- 
Formel 

Mol.- 
Gew. 

to 

ä\ 

G' 

F 

D 

c 

My 

Mß 

.¥d 

Ma 

Pseudocumoli) 

C9H12 

120,1 

14,7 

0,8829 

1,5282 

1,5184 

1,5072 

1,5030 

41,90 

41,25 

40,49 

40,21 

L.-J. 

n-Propylbenzol 

CaHi2 

120,1 

15,7 

0,8659 

1,5134 

1,5045 

1,4942 

1,4891 

41,72 

41,11 

40,39 

40,09 

L.-J. 

i-Propylbenzol 

CyHi2 

120,1 

15,1 

0,8663 

1,5134 

1,5044 

1,4947 

1,4900 

41,69 

41,08 

40,41 

40,08 

L.-J. 

i-Methyl-4-äthyl- 

hexadien-1,3  .    . 

C9HX4 

122,1 

19,9 

0,8367 

1,50371 

1,49294 

1,48181 

1,47750 

43,14 

42,37 

41,56 

41,24 

A.-Hey 

Chinolin",!)     .    . 

C9H7N 

129,1 

24,9 

1,0895 

1,66790 

1,64702 

1,62450 

1,61610 

44,16 

43,06 

41,87 

41,41 

Br.  I 

Isochinolini^i,  ^)    . 

C9H7N 

129,1 

25,1 

1,0974 

1,66476 

1,64430 

1,62233 

1,64141 

43,67 

42,61 

41,45 

41,01 

Br.  I 

Zimtaldehyd     .    . 

CflHsO 

132,1 

16,7 

1,0520 

1,68789 

1,65531 

1,62346 

1,61196 

47,87 

46,10 

44,31 

43,65 

A.-E.i 

20 

1,0497 

1,68295 

1,65090 

1,61949 

1,60852 

47,74 

45,95 

44,18 

43,55  Br.  4 

Zimtalkohol      .     . 

C9H10O 

134,1 

33 

1,0338 

1,60984 

1,59354 

1,57580 

1,56907 

44,97 

43,99 

42,91 

42,50 

Br.  4 

Benzoesäureäthyl- 

C9H10O2 

150,1 

17,3 

1,0496 

1,52854 

1,51839 

1,50682 

1,50179 

44,06 

43,35 

42,54 

42,18 

A.-E.] 

ester 

20 

1,0473 

1,52749 

1,51715 

1,50602* 

1,50104 

44,10 

43,37 

42,58 

42,23 

L.  2 

Tetrahydro- 

chinolin^)  .     .     . 

CaHuN 

133,1 

23,1 

1,0546 

1,62721 

1,61093 

1,59331 

1,58075 

44,75 

43,81 

42,79 

42,40 

Br.  I 

Tetrahydroiso- 

chinolin*)  .     .     . 

Q,H„N 

133,1 

23,4 

1,0642 

1,60681 

— 

1,57982 

1,57418 

43,18 

— 

41,61 

41,28 

Br.  I 

Dimethyl-o- 

QjHuN 

133,1 

20 

0,9286 

1,55201 

— 

1,52643 

1,52123 

46,49 

— 

44,6944,32 

Br.  I 

Toluidin  ^) 

23,3 

0,9250 

1,54841 

— 

1,52437 

1,51932 

46,42 

— 

44,7244,35 

Ar. 

Dimethyl-p- 

C9H11N 

133,1 

20 

0,9287 

1,58002 

— 

1,54706 

1,54106 

48,41 

— 

46,14145,72 

Ar. 

Toluidin  *) 

20,2 

0,9366 

1,57784 

— 

1,54686 

1,54061 

47,86 

— 

45,74 

45,30 

Br.  I 

Diallylaceton    .     . 

C9H,40 

138,1 

20,9 

0,8590 

1,45989 

1,45363 

1,44622 

1,44322 

44,02 

43,50 

42,89 

42,64 

Mo. 

a-Isobutyl- 

piperidin ') .    .    . 

CgHisN 

141,2 

21,7 

0,8510 

1,46681 

1,46158 

1,45534 

1,45274 

46,02 

45,58 

45,05 

44,82 

Br.  I 

Tripropylamin  ^)   . 
Naphthalin  .    .    . 

CgH2iN 

143,2 

19,4 

0,7573 

1,42814 

— 

1,41756 

1,41515 

48,66 

— 

47,61 

47,37 

Br.  I 

CioHs 

128,1 

98,4 

0,9621 



1,60310 

1,58232 

1,57456 



45,74 

44,46 

43,97 

N.-B. 

a-;8-Dimethylstyrol 

C10H12 

132,1 

19,7 

0,9095 

1,56172 

1,5489511,53496 

1,52930 

47,09 

46,19 

45,22 

44,82 

A.-E.11 

/?-/?- Dimethylstyrol 

CioHia 

132,1 

19,6 

0,8986 

1,55357 

1,54105!  1,52733 

1,52185 

47,07 

46,20 

45,23 

44,82 

A.-E.I 

p-CymoliV)  .     .     . 

C10H14 

134,1 

13,7 

0,8619 

1,5111 

1,5026 

1,4926 

1,4886 

46,62 

45,96 

45,18 

44,87 

L.-J. 

DurolV)  .... 

C10H14 

134,1 

81,3 

0,8380 

— 

1,49369 

— 

1,47896 

— 

46,64 

— 

45,38 

Ey.  I 

Isobutylbenzol .     . 

C10H14 

134,1 

14,5 

0,8716 

1,5141 

1,5056 

1,4957 

1,4916 

46,33 

45,68 

44,92 

44,60 

L.-J. 

p-Diäthylbenzol    . 

C10H14 

134,1 

18,2 

0,8645 

.  — 

1,50665 

— 

1,49224 

— 

46,14 

— 

45,02 

Ey.  2 

d-LimonenVi)  .    . 

C10H16 

136,1 

19,6 

0,8425 

1,48705 

1,48043 

1,47271 

1,46906 

46,47 

45,93 

45,30 

45,00 

E.  I 

CH3 

1 

GH,                                CH3 

I)     [      P_CH               ")           II                    "J)           II         N               ^V)          1               V)     „  p_i       1     ^^' 

1                                                                          M                                                                                                               1                                                                  1 

CH3 

GH                                 CH3 
GHa  GH3 

CHs 
1 
C 

J 

CH 

1 

c 

1 

/V 

'' 

HgC      CHj 

^)  nji  =  1,6 

J430,   nLi  = 

=  1,61470.     2)  nTi=  1,63190,   nLi  =  1,61274.     ')   n-Tj  =  1,60098,  nLi  =  1,58563. 

*)  "Tl  =  1.58624,  r 

Li  =  ^'572 

32.    5)  n^j=  1^33013,  „Li  =  1,51847.    *)  nxi=  1,55418,  nLi  =  1,53955.    ^  ^Ti  = 

1,45813,  HLi  =  1,45230.    «)  nTi=  1,42010,  nLi  =  1,41474- 

E 

isenlc 

»hr. 

222  h 


1035 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 


Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 


Substanz 


Brutto- 
Formel 


MoL- 
Gew. 


d\ 


O' 


D 


My 


Mß 


Md 


Ma 


Sylvestreni)     . 
a-Phellandrenii) 
a-Terpinen'i')  . 
Sabinen''^)  .    . 
d-a-Pinen^)     . 
1-a-Pinen      .    . 
Terecamphen  ^'^  ^) 
BornecamphenVl,2) 
2-MenthenVn,3) 
Decylen  .     .     . 
Tetrahydroterpen 
Dekan     .    .     . 
Düsoamyl    .    . 
a-Chlomaphthalin 
a-  Bromnaphthalin 
a-Naphthol  .    .    . 
a-Methylchinolin  *) 
Isopropylphenyl- 
keton     .... 
Zimtsäuremethyl- 
ester     .... 
Phenylvinylacetat^m) 
Eucarvon  IX)    .     . 
Carvon^)     .    .     . 

Thymol  .... 
Nicotin^,*)    .     . 

GH 

I 
G 

/\ 


CioHig 

C10H16 

CioHiB 

CioHjg 

C10H16 

C10H18 

CioHi« 

CioHis 

C10H18 

Cion2o 

Cio  H20 

C10H22 

C10H22 

C10H7CI 

CioH7Br 

Cio  HgO 

Q0H9N 

GioHioO 

Cionio02 
G10H12O2 
CioHuO 
C10H14O 

G10H14O 

C10H14N2 


136,1 
136,1 
136,1 
136,1 
136,1 
136,1 
136,1 
136,1 
138,1 
140,2 
140,2 
142,2 
142,2 
162,5 
207,0 
144,1 
119,1 

146,1 

162,1 
164,1 
150,1 
150,1 

150,1 
162,1 


17,1 
22 

19,4 

22 

18,1 

16,3 

54,0 

58,6 

20,4 

17 

17,4 

14.9 

21,2 

20 

19,4 
98,7 
25,4 

15,8 


0,8498 
0,8426 
0,8363 
0,8426 

0,8594 
0,8621 
0,8422 
0,8381 
0,8060 
0,7721 

0,7943 
0,7278 
0,7229 
1,1938 
1,4868 


1,49285 
1,49447 
1,49795 
1,49447 
1,47925 
1,48098 


1,46026 
1,4500 

1,4200 
1,41742 
1,67650 
1,70433 


1,48578 
1,48624 

1,48837; 
1,486241 
1,47322' 
1,47509 


i,0954i  — 
1,0536 


0,9871 


1,45484 
1,4447 
1,44300 
1,4160 

1,41303 
1,66541 
1,68245 

1,64435 
1,65024  1,63025 


1,543131,53199 


21,4  1,0881  1,62155  1,59940 
22,9  1,065811,58344!  1,56930 
14,8  0,9517,1,5393711,52501 


1,47745 
1,47697 
1,47810 
1,47697 
1,46634 
1,46803 
1,45514 
1,45314 
1,44813 

1,4385 

1,43750 

1,4108 

1,40793 
1,63321 
1,65876 
1,62064 
1,60909 


1,47417 
1,47328 
1,47359 
1,47328 
1,46354 
1,46517 


1,44562 

1,4357 

1,43527 


1,40589 
1,62486 

,1,64995 
1,61196 
ji,6oii6 


46,53  45,96 
47,08146,40 

47,7746,99 
47,0846,40 

44,95  j44,46 
44,9544,48 

—  48,89 

—  143,91 
46,9446,47 
48,80,48,30 

—  47,89 
49,44  49,03 
49,5249,05 
51,3350,67 
54,07  52,76 

47,65 


45,29  45,02 
45,65  46,35 
46,1045,79 

45,65145,31 
43,99,43,68 
43,91  43,68 


-E.i 
■E 


49,55 


1,51959  1,5145647,30 


18,2 

18,4 

9,6 


0,9626  i  1,5 1 824  j  1,50978 
0,960911,5178511,50936 
0,98161      —      1,53865 


HG 
H,0 


^"'Lr/^"* 


22,4!  1^12111,54387!   — 

CHs 

I 
C 


1,57661 

1,54944 
1,51041 

1,49994 
1,49945 

1,52392 


48,34 


45,87 
47,72 
46,29 
48,49 
48,50 
49,85 
51,32 
46,25 
47,03 


46,4945,58 


45,64 
47,45 
46,08 
48,28 

48,31 
48,20 

50,78 
45,73 
46,54 

45,21 


A 

A 

A 

A.-R.-EJ 

A.-R.-E. 

A.-R.-E 

Br.  10 

Br.  lol 

Br.  10 

L.-J 

K. 

L.-J 

F. 

Ar. 

Br.  II 

N.-B. 

Br.  I 

A.-E.I 


1,56831152,44150,92  49,34:48,76:  Br.  6 
1,54255  50,85:49,84  48,40  47,90  A.-E.I 
1,50492  49,55  48,45  47,31:46,88  A.-E.2 


47,27 
47,32 


1,49614 
1,49570 
1,52277 
1,51980150,55 

GH3 


46,62  45,87145,64^  Br.  12 


46,67,45,90145,61 

47,88 1  —  146,70 

—  i49,oo|48,68 


A.-E.I 
Ey.  I 
Br.  I 


GH-G 


GH, 


\ 


GHa 


HGf  ^,GH 
^^'    HÖl^GH, 


III) 


GH 

I 

GH 

/\ 
GH3  GHa 


HjG^^Ngh 

Hjd^yCH 
G 


GH 


GH; 

K 


H2Cr  ^ 

V)  IgHs-G-GHs 

HC 


/ 


GHa 

GH 


H 

C 

A\ 


/ 


VI) 


H,G 


H,G^ 


G 
GH3 

O 


GHj 

G 
H 


^GHg 
G  =  GHg 


GH, 
GH 


GH 
GHs  GH, 


GH, 


G 

I 
GH 

/\ 
GH,  GH, 


VIO    H,0 


fj      VIII)G5H5'GH=GH-O.GO-GH3 


GH 


GH 
GH3  GH, 


yGH-CH,s^^ 


/^"» 


IX)   CH3-C 


/ 


G  — GH,— C' 


\: 


/CHs  X)  GH,-C<f  >GH— G<f 

;<  \g  — GH,/  x;h, 

^CH,  II 


XI) 


\ 

N 


H— CH=CH 


GH,-GH, 

I  I 

—  GH     GH, 

\/ 

N 

I 
GH, 


^)  n-ri  =  1,45826,  hlj  =  1,45200.     2)  nji  =  1,45641,  Hlj  =  1,44983-     ')  Hh^  =  1,48122,  nji  =  1,46836. 
*)  nxi=  1,61821,  nLi=  1,59982.    *)  nxi=  1,52867,  nLi=  1,51910. 

Eisenlohr. 


1036 


223  i 


Brechungsexponenten  ausgewählter  organischer  Flüssigkeiten,  Dichte 

und  Molekularrefraktionen. 


Lit.  am  Schluß  der  Tabelle. 


Substanz 


Brutto- 
Formel 


Mol.- 
Gew. 


F 


D 


Mv 


Mß 


Md 


Ma 


Diäthylanilin    .     .     C10H15N  149,1  20     0,9351 

^)    •  22,30,9325 

CioHigO  152,1  i6,3|  0,9295 

CioHieO  152,1  18,310,9371 

CioHigO  152,1  20      0,9351 

CioHigO  154,1  20,2!  0,9183 

CioHigO  154.1  I7»4J  0,8542 

C10H19N  153,1  17,810,8736 


Carvenoni) . 
Pulegon  II)  .  .  . 
Carvotanacetoniii) 
Terpenhydrat  ^)  . 
Diisovaleraldehyd 
Camphylamin  ^)  . 
i-Valeriansäure-i- 
amylester  .  .  . 
Diisoamylamin*)  . 

Cxi 

a,  a,  /?-Trimethyl- 
styrol    .... 

Zimtsäureäthyl- 
ester (trans)  .    . 

Allozimtsäureäthyl- 
ester  (eis)  .    .    . 

Atrop  asäur  eäthy  1- 
esteriv)     .    .    . 

Methylnonylketon 

ß,  /?-Diäthylstyrol 
a-Methylzimtsäure 

äthylester'^)  . 
^-Methylzimtsäure 

äthylesterVi)  . 
Triäthylcitrat  . 
Amylpropiol- 

acetaivii)  .  . 
Diacetaiviii)    , 

Äthylendipiperi- 

din^)     .    .    . 

Triisobutylamin^) 

C.3 

Benzophenon  (stabil) 
(labil) 
Hexylpropiolacetal 
Pseudojonon     .    . 

Cu 

Önanthsäureönan- 

thylester    .    .    . 


C10H20O2    172,2 
C10H23N     157,1 


C11H14  146,1 

C11H12O2  176,1 

CuHiaOa  176,1 

CUH12O2  176,1 

C11H22O  170,2 

C|2Hie  160,1 

C12H14O2  190,1 

CJ2H14O2  190,1 

C12H20O7  276,2 

C12H22O2  190,2 

C12H22O4  230,2 

C12H24N2  196,2 

C12H27N2  185,2 

Q3H10O  182,1 

CsHioO  182,1 

Ci3H,402  202,1 

CijHaoO  192,2 


19,4 

20 

22,1 

16,1 
17,3 

18,7 

20,6 

16,6 
20,1 

9,5 
26 

17,8 
17,3 

53,5 
23,4 
12,1 

22,9 
18,8 


GH 


C— GH 


III) 


GH, 


G14H28O2    228,2 

I)  o 

II 

GH3-GH< 

\gh_ 

O 

II 

/G GH2\  /GH3 

-G<  >GH— CH< 


0,8584 
0,7672 


0,8935 

1,0490 

1,0465 

1,0508 
0,8295 

0,8924 

1,0321 

1,0392 
1,1369 

0,8858 
0,9529 

0,9212 
0,7711 

1,0828 
1,1076 
0,8808 
0,8925 

0,8649 


1,57294 
1,57077 
1,50175 
1,50437 
1,49606 
1,48862 
1,46162 
1,48555 

1,42335 
1,43317 


1,54185 
1,60053 

1,57743 

1,54996 
1,44099 

1,53866 
1,58162 

1,57654 
1,45609 

1,45307 
1,4432 

1,50219 
1,43571 


1,64190 

1,4530 

1,57084 


1,44155 


1,55815 

1,49361 
1,49623 
1,48887 
1,48321 
1,45463 


1,41814 

1,53097 
1,58043 
1,56140 

1,53871 
1,43539 

1,52837 
1,56500 

1,56165 
1,45133 

1,4483 
1,4386 

1,49603 


1,61615 
1,62519 

1,4483 
1,55026 


1,43718 
II) 


1,54206 
1,54105 

1,48457 
1,48705 
1,48056 
1,47622 

1,47284 

1,41311 
1,42289 


1,51897 

1,55982 

1,54416 

1,52605 
1,43002 

1,51677 

1,54753 

1,54558 
1,44554 

1,44210 
1,43276 


1,42519 

1,59750 
1,60596 
1,4424 
1,52996 


1,43177 


1,53612 

1,53509 
1,48099 
1,48328 
1,47730 
1,47388 

1,44327 
1,46992 

1,41095 
1,42059 


1,51389 

1,55216 

1,53769 

1,52151 
1,42765 

1,51199 
1,54074 

1,53930 
1,44302 

1,43980 
1,4289 

1,48570 
1,42280 

1,58932 
1,59836 
1,4398 
1,52274 

1,42692 


52,54 
52,52 
48,27 
48,09 
47,52 
48,40 

49,59 
50,31 

51,12 
53,27 


51,44 
57,47 
55,80 

53,39 
54,02 

56,17 

61,44 

60,58 
66,05 

60,49 
64,07 

62,88 
62,76 


59,37 
65,12 
70,73 


51,42 

47,61 
47,44 
46,93 
47,94 
48,94 


50,57 

50,59 

55,90 

54,52 

52,48 
53,58 

55,28 
59,99 

59,29 
65,45 

59,34 
63,49 

62,22 


58,42 
58,14 
64,53 
68,62 


50,19 
50,25 
46,86 
46,68 
46,25 
47,35 

49,1 8 

50,03 
52,17 


49,62 

54,27 

53,14 

51,44 
53,00 

54,26 

58,46 

57,89 
64,73 

59,21 
62,76 

61,44 
61,44 

57,02 
56,70 
63,80 
66,51 

68,37 


49,73 
49,79 
46,57 
46,38 
45,98 
47,15 
47,89 
48,92 

49,80 
49,25 


49,22 

53,65 
52,61 

51,07 
52,75 

53,83 
57,86 

57,33 
64,41 

58,95 
62,27 

61,18 
61,14 

56,38 
56,12 

63,47 
65,75 


Ar. 
Br.  I 
A.-E.1 
A.-E.i 
Br.  12 
Fl. 

A.-E.I 
Br.  I 

A.-E.I 
Br.  I 


A.-E.I 

Br.  4 

Br.  6 

A.-E.2 
E.  2 

A.-E.I 

A.-E.2 

A.-E.2 
Br.  3 

M. 
M. 

Br.  I 

Br.  i\ 

A.-E.2 
A.-E.2 
M. 
A.-E.2I 

E.  I 


-GH 


/GHa 
GHa 


GH3— CH< 

IV)  GoHs— C  =  GH2 

GO.OG2H5 


69,72  69,12  68,37  68,07 

O 

II 
/GH2  —  G\  /GH3 

^GH2-GH2^  ^GHa 

V)  Go  Hs .  GH  =  G .  GO  .  OC,  H5 ] 

GHa 


^GH— GHj^ 
VI)GeHB— C=CH— CO.OG2H5   VII)  GH3 .  (CH2)4  .G  ;  G.GH  (OC2Hä)2     VIII)  (OCaHg)» .  GH-C^G.  GH  (OC2H5)2| 

GHa 
1)  nxi  =  1,54796,  Hl;  =  1,53408.    2)  nLi  =  1,47310.    »)  nj,=  1,47590,  nLi  =  1,46942.    «)  n^j^  1,42541, 
nLi=  1,42020.    »)  nxi=  1,49199,  nLi=  1,48525.    «)  nji=  1,42772,  nLi=  1,42239. 


Eisealohr. 


222k 


1037 


Literatur. 


Be. 
Br. 


Ar.         =K    Arndt,  Diss.  Basel  1897. 

A.-E.      =Aawersu.  Eisenlohr,  i)  Joum.  prakt.  Ch. 

(2)  S'I,  65;  1910.   2)  ebenda  84,  37;  1910. 
A.-H.      =  Anwers  u.  Hesseoland,  Ber.  ehem.  Ges.  41, 

1816;  1908. 
A.-Hey.  =  Anwers  u.  v.  d.  Heyden,  Ber.  ehem.  Ges. 

42,  2420 ;  1909. 
A.-R.-E.  =  Aawers,   Roth  u.  Eisenlohr,    Lieb.  Ann. 

373,  267;  1910. 
=  Berliner,  Diss.  Breslau  1886. 
=  Brühl,  I)  ZS.  ph.  Ch.  16,  193;  1895.  2)  Lieb. 

Ann.  200,  139;  1880.  3)  ebenda  203,  i;  1880. 

4)  ebenda 235,  i;i886.  5)ZS.ph.Ch.  22,373; 

1897.  6)  ebenda  21,  387;  1896.  7)  Joum. 

prakt.  Ch.  (2)  49,  239;  1894.  8)  Ber.  ehem. 

Ges.  41,  3713;  1908.  9)  Joum.  prakt.  Ch.  (2) 

60,  131;  1894.  10)  Ber.  ehem.  Ges.  25, 151; 

1892.    II)  ebenda 22,  388 ;  1897.    12)  Lieb. 

Ann.  305,  272;  1899.    13)  Ber.  ehem.  Ges. 

32,  1225;  1899. 
=  Costa,  Gazz.  ehim.  22,  104;  1892. 
=  Courtot,  Bull.  Soc.  ehim.  (3)  35,  969;  1906. 
=  Eisenlohr,   i)  ZS.  ph.  Ch.  75,  585;  1910. 

2)  Ber.  ehem. Ges. 44,  3207;  1911.  3)unveröff. 
=  Eykman,  i)  Ree.  P.-B.  12, 172;  1893.  2)  1.  e. 

14,  187;  1895. 
=  Falk,  Joum.Am.chem.Soc31, 89  u.  808 ;  1909. 
=^Flawitzki,  Ber.  ehem.  Ges.  20,  1956;  1887. 
=  Qladstone,  Joum.  ehem.  Soc.  49,  623;  1886. 


C. 

Cou. 

E. 

E.V. 

F. 
Fl. 
G. 


H. 
Ha. 

J. 
K. 

Ke. 
Kn. 
Ko. 
L. 

L.-J. 

L.-M. 

Lo. 

M. 

Mo. 

N. 

N.-B. 

N.-C. 

N.-Se. 
P. 

S. 

Seh. 
W. 
Wi. 


=  Haagen,  Pogg.  Ann.  131,  117;  1867. 
^Harries,  i)  Lieb.  Ann.  383,  175,- 191 1.  2)  Ber. 

ehem.  Ges.  45,  809;  1912. 
=  Jahn,  Wied.  Ann.  43,  301;  1891. 
=  Kaaonnikoff,  Joum.  prakt.  Ch.  (2)  32,  520; 

1885. 
=  Ketteier,  Wied.  Ann.  33,  508;  1888. 
=  Knops,  Lieb.  Ann.  248,  175;  1888. 
=  Körten,  Diss.  Bonn,  1890. 
=  Landolt  i)  Pogg.  Ann.  117, 353;  1864.  2)  eben- 
da 122,  545;  1864. 
^Landolt  u.  Jahn,  ZS.  ph.  Ch.  10,  289;  1892. 
=  Landolt  u.  Möller,  ZS.  ph.  Ch.  13,  385;  1894. 
=  Lorenz,  Wied.  Ann.  11,  70;  1880. 
=  Monrea,   Ann.  ehim.  phys.  (8)  7,  536;  1906. 
=  Moosbmgger.  Diss.  Greifswald  191 1. 
=  Nasini   i)  Ber.  ehem.   Ges.  15,   2878;   1882. 

2)  Rend.  Line.  {4)  1,  76;  1885. 
=  Nasini  u.  Bernheimer,   Gazz.  ehim.  16,  85; 

1885. 
=  Nasini  u.   Carrara,  Gazz.  ehim.  24  I,  256; 

1894. 
=  Nasini  u.  Scala,  Rend.  Line  2, 623, 633 ;  1886. 
=  Perkin,  i)  Joum.  ehem.  Soc.  61,  287;  1892. 

2)  ebenda  69,  1026;  1896. 
=  Seubert,  Ber.  ehem.  Ges.  22,  2159;  1889. 
=  Schutt,  ZS.  ph.  Ch.  9,  349;  1892. 
=  Weegniann,  ZS.  ph.  Ch.  2,  218;  1888. 
=  Willstätter,  Ber.  ehem.  Ges.  45,  1468;  1912. 


223 

Mittlere  Abnahme  der  Brechungsexponenten  einiger  organischer  Verbindungen 

für  1"  Temperaturzuwachs. 

Es  sind  nur  die  Werte  für  die  Linien  Hy  (G')  und  Na  (D)  gegeben.    Sind  keine  Zahlen  eingetragen, 
so  bedeutet  dies,  daß  Bestimmungen  für  andere  Liehtarten  ausgeführt  sind. 

Lit.  s.  S.  1038. 


Substanz 


Temperatur- 
Intervall 


Ändemng 
für  , 

H-/  :   Na 


Beobachter 


Substanz 


Temperatur- 
Intervall 


Ändemng 
für 

hy     Na 


Beobachter 


Acetaldehyd . 
Aceton  .  . 
Acetylaceton 
Acetylendi- 

bromid  .  . 
Acetylentetra- 

bromid  .  . 
Athylbromid 
Äthylcarbonat 

Äthylenbromid 
Äthylenchlorid 
Äthylenglycol 
Äthyliden- 
bromid   .     . 
Äthyliden- 
chlorid    .     . 
Äthyljodid    . 
Ameisensäure 
Ameisensäure- 
äthylester  . 


6 — 12 

0—45 

25,5—73.6 

10-35 

10—35 

6-30 

22—40 

0—35 
0—35 

0—35 

0-35 
10  —  20 
18—26 

18-24 


0,000  0,000 
618;    — 
549 i  530 
585  j  540 

619 j  598 

537  ^  497 
651  I  630 
500  1  420 

i 
597  1  571 
556  ,   554 


605 
605 
433 
570 


589 

öoi 
691 


Landolt  (2) 
Körten 
Falk  (i) 

Weegmann 


Gladstone  u. 
Dale 
Weegmann 

,, 
Eykman  (3) 

Weegmann 


Lorenz 
Landolt  (i) 

»        (2) 


Amylalkohol 
Amyljodid,  i- 
Amylnitrat  . 
Anethol    .     . 

Anisol .     .     . 
Benzaldehyd 

Benzoesäure- 
äthylester  . 
Benzoesäure- 
methylester 
Benzylalkohol 
Benzyleyanid 
Brombenzol  . 
Buttersäure,  n- 


Buttersäure- 
äthylester,  n-  . 
Butylalkohol,  n- 


i6 — 26 
17,5—37 
10-36,5 
15—77 

22-85,7 

16—26 

17,3-71,6 

18—22 

18—22 
21,5—73,2 

16,9—70,4 
4,2—89,2 
19,  t — 80,9 
20,3-72,1 
19,8—80,1 

18,0-73,7 
15,5—80,2 


0,000  0,000 
420  i    — 

-  I  487 

;    461 

513       493 


538 
442 


423 


500  1  — 

450  425 

442  ,  423 

—  537 

4041  395 


491 


482 


Landolt  (2) 
Gladstu.Dalel 

„ 
Nasini  u. 
Bemheimer 
Eykman  (3) 
Landolt  (2) 
Falk  (2) 

Landolt  (2) 


Falk 

„ 
Perkin  (2) 
Eykman 
Falk 
Eykman  (2) 

Falk 
Eykman  (1) 


Eisenlohr. 


1038 


223a 


Mittlere  Abnahme  der  Brechungsexponenten  einiger  organischer  Verbindungen 

für 

1"  Temperaturzuwachs.  (Forts.) 

Lit.  hierunter. 

Substanz 

Temperatur- 
Intervall 

Änderung 
für 

Beobachter 

Substanz 

Temperatur- 
Intervall 

Änderung 
für 

Beobachter 

Hy 

Na 

Hy 

Na 

0 

0,000 

0,000 

0 

0,000 

0,000 

Capronsäure,  i- . 

18—26 

413 

— 

Landolt  (i) 

Maleinsäure- 

Hy 16,5—26,6 

436 

420 

Knops 

Carvon     .    .    . 

12,4-130,5 

— 

Eykman  (3) 

äthylester   .    . 

D    17,1-27,4 

Cassiaöl    .    .    . 

10—22,5 

— 

620 

Baden-Powell 

Maleinsäure- 

Hy 17,6-27,8 

434 

400 

„ 

Chlorbenzol  .    . 

9,6—89,2 

— 

548 

Perkin  (2) 

methylester 

D    17,3-28,6 

Citraconsäure- 

Hy  18,4—29,2 

452 

429 

Maleinsäure- 

Hy  18,3—29,1 

430 

422 

,> 

äthylester   .    . 

D    18,6 — 29,0 

Knops 

propylester .    . 

D    18,2—29,1 

Citraconsäure- 

Hy  18,4—28,0 

443 

434 

Menthon  .    .    . 

30—43 

385 

370 

Gladst.u.Dale 

anhydrid     .    . 

D    18,6—29,0 

„ 

Mesaconsäure- 

Hy  16,3—28,3 

443 

427 

Knops 

Citraconsäure- 

Hy  16,3 — 26,6 

442 

435 

äthylester  .    . 

D    15,8—26,8 

methylester     . 

D    16,9 — 27,0 

„ 

Mesaconsäure- 

Hy  16,9-27,9 

464 

453 

„ 

Cymol,  p-     .    . 

8—29 

— 

557 

Gladstu.Dale 

methylester     , 

D    17,1 — 27,6 

Diisoamyl     .    . 

22,5—70,3 

454 

447 

Falk 

Methylhexyl- 

Dimethylanilin  . 

18,4—73,4 

539 

499 

» 

keton.    .     .    . 

15,8     73,3 

441 

431 

Falk 

»             • 

8—89,7 

— 

511 

Perkin  (i) 

Milchsäure    .    . 

17 — 22 

380 

Landolt  (^) 

Essigsäure    .    . 

10—30 

570 

Damien 

Monomethyl- 

Essigsäure- 

anilin     .     .     . 

16,6—71,9 

— 

489 

Falk 

anhydrid     .    . 

18—22 

490 

— 

Landolt  (2) 

Nikotin    .     .    . 

18—32 

350 

290 

Gladst.u.Dale 

Essigsäureamyl- 

Nitrobenzol  .    . 

25-38 

508 

508 

„ 

ester,  i-  .    .    . 

19,0—75,8 

464 

455 

Falk 

21,2—73,1 

467 

— 

Falk 

Essigsäurebutyl- 

. 

Paraffin(Icosan) 

38,3-136 

— 

Eykman  (i) 

ester,  i- .    .    . 

18,0-73,7 

491 

481 

„ 

Phenol     .    .    . 

20—26 

470 

— 

Landolt  (2) 

Essigsäure- 

Propionsäure    . 

0-45 

433 

419 

Körten 

methylester     . 

16—25 

530 

— 

Landolt  (2) 

Propylalkohol, 

Eugenol   .    .    . 

18—27,5 

— 

495 

Gladst.u.Dale 

n- 

0—45 

400 

386 

„ 

Fumarsäure- 

Hy  16,8—28,2 

459 

437 

Knops 

Terebenten, 

äthylester  .    . 

D    17,8-27,1 

(1-a-Pinen)  .     . 

21 — 61 

453 

453 

Brühl 

Fumarsäure- 

Hy  17,6—28,2 

430 

418 

>, 

Terecamphen    . 

54—63,7 

— 

442 

„ 

propylester .    . 

D    18,1—28,9 

Terpen,  n-    .    . 

25—35,5 

— 

438 

Gladst.u.Dale 

Heptylalkohol,n- 

22,4—71,5 

387 

370 

Falk 

Thiophen .    .    . 

Hy  16,3  —  27,2 

643 

641 

Knops 

Itaconsäure- 

D    16,4—26,3 

äthylester  .  . . 

17,3-28,4 

460 

448 

Knops 

Thymol    .     .     . 

9,6—80,1 

— 

— 

Eykman  (i) 

Itaconsäure- 

Hy  18,0—28,6 

434 

426 

» 

Toluol.     .     .     . 

10,7—90,4 

— 

577 

Perkin  (i) 

methylester     . 

D    15,8—26,8 

Zimtalkohol  .     . 

25—77 

— 

462 

Nasini  u. 

Jodbenzol     .    . 

8—88 

— 

555 

Perkin  (i) 

Bernheimer 

< 

Brechungsexponenten 

für  I 

Ma-Lic 

ht  von  Estern  CnHa^Og  und  deren  Abnahme 

für  I«:  Vgl  J.H.Lon?, 

Sill.  Journ.  21,  i88i. 

Literatur.                    •                                    i 

Baden  Powell,  Pogg.  Ann.  69,  iio 

;  1846. 

Knops,  Lieb.  Ann.  248,  175; 

1888. 

Brühl,  Ber.  ehem.  Ger.  25,  154;  li 

392. 

Körten,  Diss.  Bonn  1890. 

Damien,  Journ.  de  Phys.  10,  198, 

394,  431;  1881. 

Landolt,  i)  Pogg.  Ann.  117,  35 

3;  1864.   2)  ebenda  122, 

Eykman,   Rec.  P.-B.  i)  12,  157; 

1893.     2)  12,  268; 

545;  1864. 

1893.    3)  14,  187;  1895. 

Lorenz,  Wied.  Ann.  11,  70;  ] 

880. 

Falk,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  31, 

86  u.  808;  1909. 

Nasini  u.  Bernheimer,  Gazz. 

chim.  15,  84;  1885. 

Qladstone  u.  Dale,  Phil.  Trans.  15 

3,31' 

7;  1863. 

Weegmann,  ZS 

ph.  Ch.  2,  2 

[8;  i888. 

Eisenlohr. 


224 


1039 


Atomrefraktionen    und    Dispersionen    für    die   wichtigsten    Elemente 

organischer  Körper, 


d 


(n  =  Brechungsindex,  d  =  Dichte,  M  = 


aufgestellt  auf  Grund  der  Loreotz-Lorenz  sehen  Formel  — ,— — 

Molekulargewicht). 

Systematische  N  e  u  b  e  r  e  c  h  n  u  n g  der  Äquivalente  igio— 1912  nebst  Literatur:  Eisenlofar,  ZS.  ph.  Gh. 
76,  585;  1910  u.  79,  129;  1912.  (Über  deren  Verwendung  und  Multipla  dieser  Werte  vgl.  Roth'Eisenlohr, 
Refraktometr.  Hilfsbuch,  Leipzig  1911.) 

Atomrefraktionen  für  die  drei  Wasserstofflinien  C(Ha),  F(H^)  u.  G' {^y),  sowie  für  Natriumlicht  (D), 
Atomdispersionen  für  H  ^  —  H  a  und  H  j/  —  H  a.    (Wasserstoff  =  1,008.) 


Symbol  I    Ha    j     D     I    H;?     I    H;-     jH^-Ha 


Hj» — Ha 


Gruppe  CH2 

Kohlenstoff 

Wasserstoff 

Hydroxylsauerstoff 

!  Äthersauerstoff 

Carbonylsauerstoff 

Chlor*) 

Brom 

Jod 

Äthylenbindung 

Acetylenbindung 

Stickstoff  in  primären  Aminen  . 
„         „  sekundären    „ 
„         „  tertiären        „ 
„         „    Imiden  (tertiär)') 
„         „    Nitrilen*)      .    .    . 


CH, 

C 

H 
O' 
0< 
O" 

Gl 

Br 

J 


4.598 
2,413 
1,092 
1,522 
1,639 
2,189 

5,933 
8,803 

13,757 
1,686 
2,328 

2,309 
2,478 
2,808 

3,740 
3,102 


4,618 
2,418 
1,100 
1,525 
1,643 
2,211 

5,967 

8,865 

13,900 

1,733 
2,398 
2,322 
2,502 
2,840 
3,776 
3,118 


4,668 
2,438 
1,115 
1,531 
1,649 
2,247 
6,043 
8,999 
14,224 
1,824 
2,506 
2,368 
2,561 
2,940 
3,877 
3,155 


4,7101 

2,466 
1,122 

1,541 
1,662 
2,267 
6,101 
9,152 
14,521 
1,893 
2,538 

2,397 
2,605 
3,000 
3,962 
3,173 


0,071 

0,025 
0,023 
0,006 
0,012 
0,057 
0,107 
0,211 
0,482 
0,138 
0,139 
0,059 
0,086 

0,133 
0,139 
0,052 


0,113 
0,056 
0,029 
0,015 
0,019 
0,078 
0,168 
0,340 
0,775 
0,200 
0,171 
0,086 
0,119 
0,186 
0,220 
0,060 


')  Es  sind  keinerlei  Äquivalente  aufgeführt,  deren  zahlenmäßige  Größe  auf  der  erhöhenden  Wirkung 
einer  Konjugation  (z.  B.  — C  =  C  —  C  =  G — )  beruht 

*)  Über  die  Konstanten  des  Chlors  in  Säurechloriden  vgL  ZS.  ph.  Gh.  75,  603;  1910. 

')  Der  stickstoffwert  für  Imide  und  Nitrile  enthält  gleichzeitig  das  Inkrement  für  die  doppelte  bezw. 
dreifache  Stickstoff-  Kohlenstoffbindung. 

*)  Über  die  Äquivalente  des  Stickstoffs  in  den  Oximen,  Nitroverbindungen,  Nitriten  imd 
Nitraten  vgL  ZS.  ph.  Ch.  79,  142,  1912;  über  die  Äquivalente  des  Schwefels  Eisenlohr,  ZS.  ph.  Gh.  1912. 


Literatur  und  Bemerkungen  zu  der  folgenden  Tabelle  224  a. 

Zur  Kontrolle  älterer  Refraktions-  und  Dispersionsangaben,  insbesondere  für  stickstoffhaltige  Verbindungen, 
folgen  in  Tab.  224 »  die  älteren  Äquivalente  von  Brühl,  welche  sonst  nirgends  derartig  zusammengefaßt  sind. 

Die  Werte  für  den  Strahl  D  hier  sind  nicht  in  der  gleichen  Weise  wie  die  Werte  für  die  Wasserstofflinien 

.   n«— I     M 
abgeleitet,  woraus  gegenseitige  Unstimmigkeiten  entstehen.    Zugrunde  gelegt  ist  die  Formel  ^g        ♦  -^. 

Benutzte  Beobachtungen:  Laodolt,  Pogg.  Ann.  117,  353;  1862.  122,  545;  1864.  123,  595;  164.  — 
Brühl.  Lieb.  Ann.  800,  139;  1880.  203,  i;  1880.  235,  i;  1886.  Ber.  ehem.  Ges.  26,  2638;  1892.  28,  2847; 
1895.  ZS.  ph.  Ch.  7,  140;  1891.  16,  193,  226,  497,  512;  1895.  22,  373;  1897.  25,  577;  1898.  60,  i;  1904. 
—  Liveing  u.  Oewar,  Phil.  Mag.  37,  268;  1895. 

Eisenlohr. 


1040 


224 


Atomrefraktionen    und    Dispersionen    für    die   wichtigsten    Elemente 

organischer   Körper.      (Ältere  Beobachtungen.) 

Rechnungen:  Atomrefraktion  des  C,  H,  0  und  der  Halogene  in  organischen  Verbindungen  für 
Natriumlicht  aus  den  Beobachtungen  von  Landolt  und  von  Brühl  (1862 — 1880)  nach  Conrady,  ZS.  ph. 
Ch.  3,  210;  1889;  alle  übrigen  Konstanten  nach  Brühl,  loc.  cit.  1880 — 1904. 


Symbol 


Hr. 


D 


Hy-H(, 


Kohlenstoff 

Wasserstoff 

Hydroxylsauerstoff 

Äthersauerstoff 

Carbonylsauerstoff 

Sauerstoff  im  Wasserstoffhyperoxyd 

Sauerstoff,  molekular  <         ,.      '. 
l  gasförmig 

Chlor 


Brom 

Jod 

Äthylenbindung 

Acetylenbindung  (1892) 

Stickstoff,  molekular 

„  in  NHs,  Gruppe     NH2  der  Hydrazine,  Hydroxylamin     .    .     . 

,.  in  primär,  aliph.  Aminen 

„  in  sekundär    aliph.  Aminen 

„  in  tertiär,  aliph.  Aminen 

,,  in  sekundär,  aliph.  Amiden 

„  in  tertiär,  aliph.  Amiden 

„  in  primär.  Arylaminen 

.,  in  sekundär.  Arylaminen 

„  in  tertiär.  Arylaminen 

.,  in  tertiär,  Diarylalkylaminen 

„  in  der  Gruppe  H2N  .  C  =  C  .  C  =  O  (Aminocrotonsäure)  usw. . 

„  in  Dichloraminen  (aliph.)    .         

„         in  aliph.  Nitrilen 

„  in  Cyanaminen 

„  in  arom.  Nitrilen 

„  in  aliph.  Aid-  und  Ket-Oximen 

Nitrat-Gruppe  NO3  in  Salpetersäure 

„  in  Alkylnitraten 

Nitro-Gruppe  NO2  in  Salpetersäure 

„  in  Alkylnitraten 

„  in  Nitroparaffinen 

„  in  Nitroarylen 

„  in  prim.  u,  sekund.  aliph.  Nitraminen  u,  Nitramiden 

Nitrit-Gruppe  NO2  in  Alkylnitriten 

Nitramin-Gruppe  N2O2  in  prim.  u.  sekund.  aliph.  Nitraminen  u.  Nitramiden 

Nitriso-Gruppe  NO  in  Dialkylnitrosaminen 

„  in  Alkylnitriten 

„  in  Aryl-alkyl-nitrosaminen 

Gruppe  NjO  in  Dialkylnitrosaminen 

„  in  Aryl  alkyl-nitrosaminen 

Increment  der  Diazobindung  (.Diazoessigester,  Diazobenzolimid)     .    .    . 

Natrium,  nicht  ionisiert 

„         ionisiert 


C 
H 
O' 

o< 

O" 
0=0 

Cl 
Br 
J 


N(N) 

N"2 

H2N-C- 

HN(-c-), 
N(-c-)3 

HN-^TO 

(-<'-)tN  -°<> 

HgNB« 

HN<ir 

B'N(-c-), 

-C-N(B.), 
II    M.C:C.C:0 

-c-NC, 
N  =  c.c 

_o-N  =  c 
NO3 
NO3 
NO2 
NO2 
NO2 
NO2 
NO2 
NO2 
N2O2 
NO 
NO 
NO 
N2O 
NgO 
AS 
Na 
Na 


a.365 
1,103 
1,506 

1.655 
2,338 
1,796 
1,979 

6,014 
8,863 
13,808 

1,836 
2,27 

3,33 

3,3" 

3,604 

3,934 

3,336 

3,636 

3,016 

3,408 

4,105 

4,5a 

4,67 

3,53 

3,176 

3,995 

3,835 

3,921 

8,84 

9,03 

7,36 

7,55 

6,65 

7,16 

7,465 

7,37 

9,809 

5,33 
5,86 

5,50 
7,93 
8,81 
3,38 
3,83 
3,53 


2,501 
1,051 
1,531 
1,683 
3,287 

1,859 
1,98a 
3,05 
5.998 
8,937 
14,13 
1,707 
2,10 

2,2 1 

2,48 

3,446 

2,649 

2,996 

3,271 

3.714 

3,313 

3,590 

4,363 

4,89 

4,88 
3,68 
3,056 
3,850 

3.790 
3,935 
8,95 
9,10 

7,35 

7,59 

6,7a 

7,30 

7,5" 

7-44 

9,935 

5,37 

5,91 

5,55 

8,06 

9,11 

3,13 
2,80 
2,46 


0,039 
0,036 
0,019 
0,012 
0,086 
0,028 
0,035 

0,176 
0,348 
0,774 
0,23  (ca.) 
0,22  (ca.) 

0,08 
0,074 

0,135 
0,191 
0,088 
0,198 
0,624 
0,815 
1,105 

1,26 
0,24 
o,o84 

0,450 

0,351 

0,30 

0,31 

0,39 

0,31 

0,35 

0,94 

0,533 

0,33 

0,625 

0,47 
0,34 
0,70  (ca.) 

0.59 

1,43  ica.) 
0,70 

0,17  (ca.) 
0,19  (ca.) 


Über  die  Äquivalente  des  Schwefels  vgl.  Nasini,  Ber.  ehem.  Ges.  15,  28—78;  1882  und  Gazz.  chim.  13, 
296;  1883. 


Eisenlohr. 


225 


1041 


Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit  Tab.  227,  S.  1051. 

nj)  =  Brechungsindex  gegen  Luft  für  die  Temperatur  <"  und  die  Linie  D;  nc  für  die  Linie  C  usw. 

V    =  (n  —  «0)  Differenz  der  Brechungsindices  von  Lösung  (oder  Mischung)  und  Wasser,  bzw.  LösungsmitteL 

%S^=g  Substanz  in  100  ccm  Lösimg. 

}'    =g  Substanz  in  100  g  Lösung. 

u    =  Grammäquivalent  in  i  1  Lösung. 

t     =  Volum  der  Lösung  in  Litern,  welche  ein  Grammäquivalent  der  gelösten  Substanz  enthält;  A^= 

Äquivalentgewicht. 

j 

d    =  Dichte  der  Lösung  (bezw.  Mischung)  bei  fi  bezogen  auf  Wasser  von  4",  d  J    bezogen    auf   Wasser 
von  t". 

1 

Brechungsindex  ii^^^'  von  wässerigen  Lösungen  nach  Wagner  (2)^) 

Salz- 

Salpeter- 

Schwefel- 

Pbosphor- 

Kalium- 

Natrium- 

Bar>'um- 
chlorid 

BaCla- 
2H2O 

Caicium- 

Stron- 
tium- 
Chlorid 

SrCla 

%  s 

säure 

HCl 

säure 
HNO3 

säure 

HjS04 

säure 

H3PO4 

chlorid 

KCl 

chlorid 

NaCl 

cblorid 

CaCla 

o 

1,33320 

■       I 

3551 

1,33447 

1,33449 

1,33418 

1,33455 

1,33495 

1,33448 

1,33556 

1,33502 

!          2 

3779 

3572 

3572 

3509 

3589 

3667 

3571 

3788 

3681 

!       3 

4004 

3695 

3686 

3599 

3720 

3836 

3697 

4021 

3855 

4 

4227 

3816 

3801 

3688 

3848 

4002 

3826 

4251 

4029 

5 

4449 

3936 

3912 

3775 

3980 

4168 

3948 

4488 

4201 

6 

4669 

4058 

4023 

3860 

4106 

4332 

4068 

4703 

4361 

7 

4886 

4177 

4134 

3946 

4230 

4491 

4190 

4930 

4542 

8 

5102 

4298 

4245 

4031 

4355 

4651 

4313 

5151 

4712 

9 

5318 

4418 

4355 

4116 

4478 

4808 

4434 

5371 

4873 

lo 

5528 

4538 

4465 

-4203 

4598 

4963 

4553 

5589 

5051 

12 

5948 

4781 

4679 

4367 

4841 

5268 

4792 

6020 

5380 

15 

6565 

5144 

4999 

4616 

5199 

5721 

5159 

6652 

5858 

20 

5732 

5513 

5032 

5778 

6446 

5731 

6661 

25 

6294 

6007 

5442 

6348 

6304 

30 

6475 

5846 

33 

6241 

40 

6633 

Ammonium- 

Majrnesiam- 

Goldchlorid, 

krjst 

HAuCU- 

4H,0 

Platin- 
Chlorid,  kryst. 
HaPtCl«^ 
6H2O 

Kalium- 

Natrium- 

Ammonium- 

Kalium- 

Natrium- 

0/     c 
/O    0 

Chlorid 

chlorid 

bromid 

bromid 

bromid 

jodid 

jodid 

NH.Cl 

AlgClj 

KBr 

NaBr 

.\H4Br 

Kj 

NaJ 

I 

1,33515 

1,33582 

1,33427 

1,33455 

1,33439 

1,33455 

1,3^470 

1,33449 

1,33462 

2 

3709 

3832 

3534 

3591 

3558 

3596 

3620 

3579 

3609 

3 

3902 

4076 

3641 

3726 

3677 

3734 

3766 

3709 

3753 

4 

4088 

4316 

3747 

3821 

3793 

3870 

3913 

3839 

3897 

5 

4275 

4551 

3854 

3995 

3910 

4005 

4058 

3969 

4043 

6 

4459 

4786 

3960 

4131 

4025 

4140 

4202 

4098 

4187 

7 

4642 

5021 

4067 

4266 

4140 

4274 

4348 

4227 

4329 

8 

4823 

5251 

4172 

4400 

4252 

4407 

4491 

4353 

4473 

9 

5003 

5479 

4277 

4534 

4368 

4540 

4632 

4484 

4615 

10 

51S1 

5703 

4383 

4668 

4480 

4672 

4774 

4612 

4758 

12 

5535 

6147 

4593 

4935 

4705 

4934 

5058 

4866 

5044 

15 

6060 

6789*) 

491 1 

5337 

5039 

5324 

5477 

5248 

5469 

20 

5440 

6oii 

5586 

5958 

6162 

5877 

6174 

25 

5962 

6690») 

6124 

6583 

6495 

30 

6484 

6658 

t)  Umgerec 

hnet  aus  den  Angaben  des  Originals  (Skalenwerte  des  Eintauchrefraktometers  von  Zeiß-Jena).  1 

•)  Extrapoliert                                                                                                                                                  1 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Mablke.    66 


1042 


225  a 


Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  1051. 

Brechungsindex  n^jf"  von  wässerigen  Lösungen  nach  Wagner  (2)t)  (Forts.) 

Kalium- 

Natrium- 

Silber- 

Ammonium- 

Magnesium 

-     Kupfer- 

Eisen- 

Nickel- 

Mangan- 

%s 

nitrat 

nitrat 

nitrat 

sulfat 

Sulfat 

sulfat 

sulfat 

sulfat 

sulfat 

KNO3 

NaNOs 

AgNOa 

(NH4)2S04 

MgS04 

CUSO4 

FeS04 

NiS04 

MnS04 

I 

i»334i4 

1,33431 

1,33426 

1,33488 

1,33523 

1,33504 

1,335" 

1,33517 

1,33502 

2 

3508 

3541 

3534 

3650 

3720 

3683 

3696 

3709 

3680 

3 

3602 

3652 

3639 

3810 

3912 

3862 

3874 

3898 

3850 

4 

3693 

3760 

3743 

3967 

4099 

4039 

4048 

4086 

4018 

5 

3783 

3868 

3847 

4I2I 

4283 

4214 

4223 

4273 

4184 

6 

3872 

3974 

3950 

4274 

4463 

4384 

4395 

4460 

4348 

7 

3958 

4081 

4054 

4425 

4643 

4553 

4565 

4637 

4510         : 

8 

4042 

4186 

4157 

4574 

4818 

4721 

4732 

4814 

4671 

9 

4128 

4290 

4260 

4717 

4992 

4887 

4899 

4991 

4830         j 

10 

4212 

4393 

4362 

4860 

5164 

5052 

5064 

5162 

4989 

12 

4377 

4593 

4566 

5142 

5502 

5377 

5391 

5497 

5299 

15 

4624 

4882 

4871 

5548 

5989 

5856 

5871 

5989 

5755 

20 

5029 

5353 

5374 

6204 

6738* 

6633 

6649* 

6494 

25 

5413 

5801 

5869 

30 

6243 

6361 

35 

6669 

Zink- 

Kalium- 

Natrium- 

Kalium- 

Natrium- 

Ammonium- 

Blei- 

Kalium- 

Rhodan- 

%s 

sulfat 

karbonat 

karbonat 

acetat 

acetat 

acetat 

acetat 

oxalat 

ammonium 

ZnS04 

K2CO3 

NaaCOg 

KCH3COO 

NaCHsCOO 

NH4CH3COO  P 

b(CH3COO)2 

(KCOO), 

NH4CNS 

2 

i»3367i 

1,33664 

1,33762 

1,33555 

1,33595 

1,33574 

1,33540 

1,33594 

1,33793 

4 

4009 

3991 

4172 

3787 

3865 

3825 

3760 

3892 

4244 

6 

4344 

4308 

4563 

4017 

4129 

4075 

3976 

4123 

4743' 

8 

4668 

4612 

4945 

4241 

4314 

4319 

4191 

4373 

5217 

10 

4984 

4907 

5312 

4464 

4644 

4543 

4402 

4618 

5685 

15 

5755 

5605 

6159 

5007 

5265 

5161 

4934 

5209 

6868* 

20 

6480 

6262 

5532 

5864 

5742 

5452 

5767 

25 

6045 

6448 

6311 

5968 

6301 

30 

6544 

6476 

%  s 

Kalium- 
hydroxyd 

Natrium- 
hydroxy( 

,   Ammoniak 

'         NH3 

%s 

Ameisen- 
säure 

Essig- 
säure 

%  s 

Chrom- 
säure 

Kalium- 
bichroma 

Kalium- 
l     sulfat 

KOH 

NaOH 

HCOOH    C 

H3COOH 

CrOa 

K2Cr207 

K2SO4 

2 

1,33719 

1,33866 

1,33416 

10 

1,33877       1 

,34049 

2 

1,33840 

1,33678 

1,33571 

4 

4101 

4388 

3519 

20 

4367 

4724 

4 

4343 

4034 

3807     ; 

6 

4465 

4877 

3631 

30 

4806 

5358 

6 

4846 

4388 

4033     1 

8 

4803 

5334 

3746 

40 

5211 

5933 

8 

5355 

4736 

4254     : 

10 

5151 

5755 

3865 

50 

5581 

6434 

10 

5861 

5085 

4266 

15 

5921 

6773* 

4182 

60 

5928 

12 

6364 

20     i         6658 

4531 

80 

6526 

Borsäure 

H3BO3 

Oxal- 

Methyl- 

1 Methyl- 

Äthyl- 
alkohol 

C2H5OH 

Äthyl- 
alkohol 

C.2H5OH 

Äthyl- 

%s 

säure 

(C00H)2 

%s 

alkohol 

CH3OH 

%S  i  alkohol 

;  CH3OH 

%s 

%s 

,%s 

alkohol   ' 

C2H5OH 

I 

1,33396 

1,33442 

I 

1,33339 

40 

1,34292 

I 

1,33379 

30 

1,35465 

66,6 

1,36584 

2 

3464 

3558 

2 

3359 

42,25 

4313 

2 

3444 

35 

5737 

69,0 

6584 

3 

3532 

3668 

4 

3404 

49,8 

4313 

4 

3571 

40 

5968 

70 

6572 

4 

3600 

3775 

6 

3455 

50 

43" 

6 

3705 

45 

6161 

75 

645S 

5 

3880 

10 

3565 

60 

4154 

10 

3997 

50 

6318 

79,34 

6231 

6 

3983 

15 

3713 

65 

3990 

15 

4375 

55 

6438 

7 

4085 

20 

3858 

70 

3748 

20 

4754 

60 

6525 

30 

4144 

75 

3397 

25 

5132 

65 

6577 

t)  Umgerec 

hnet  aus  den  Angaben  des  Originals  (Skalenwerte  des  Eintauchrefraktometers  von  Zeiß-Jena). 

*)  Extrapoliert. 

Mahlke. 


225  b 


1043 


Einfluß   der  Konzentration   auf   die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  1051. 

Brechungsindices  n^^,  n^g,  n^^,  n^j;  von  wässerigen  Lösungen  nach  Bender  (1). 

(a  Grammäquivalent  in  i  1  Lösung  bei  15°.) 

Konzentration 

Kaliumchlorid  KCl. 

Kaliumbromid  KBr. 

.  18»          i          „i8» 

„iS"          j         _i8» 

_i8»                   „i8»          .         „i8'                  „i8» 

"G'               ^f        \       ^d              "c 

«  =  i,o 
2,0 
3,0 

1,35049    ;    1,34719 
5994          5645 
6890          6512 

1,34278            1,34087 
5179                 4982 
6029                 5831 

1,35049      ,      1,34719      ;      1,34674          1,34465 
5994     i          5645     1          5953     ;         5728 
6890     j          6512     \          7202              6963 

Konzentration 

Natriumchlorid  NaCl. 

Natriumbromid  NaBr. 

„18« 

„18»     1      „18»           „18^ 

n^                  "i>                  "c 

_i8»                  „18"         i           „18»         1         „18" 

"g-              ^f      \        ""d       \       "^c 

/<  =  i,o 
2,0 
3,0 
4,0 

1,35083 
6031 

6951 

7822 

1,34745 
5688 
6590 
7426 

1,34307            1,34111 
5213                 5018 
6102                 5874 
6913      '            6697 

1,35519        1,35156 
6914            6493 
8264             7819 
9580    i        9120 

1 

1,34688          1,34493 

5986     1         5782 

7261     j         7029 

8493     i         8232 

Konzentration 

Kaliumjodid  KJ. 

Natriumjodid  NaJ. 

i8»                       18»                       18»                       18O 
"  G'                    "  F                    ^  D                    ^  C 

„18'                 18^                 18"                18» 

11  =  1,0 

2,0 

3,0 

1             4,0 

1,36354           1,35944          1,35423     i      1,35202 
38628             381 17             37480     i        37209 
40787             40216     '        39465     1        39150 

1                       1                       1 

1,36358        1,35949    ;    1,35425 

38625              38 114              37470 
40862            40261             39516 
43094     !       42390            4155 1 

1,35208 

37234 
39222 
41213 

iKonzentration 

Cadmiumchlorid  (',/CdCU). 

.,i8'                   „iS>                   „18^          ,         „18» 

"g'              "f              ""d              "c 

"=3,5 
4,0 

1,38727         1,38308 

9352    i        8932    1    1,38379 

•  1,37553 
1,38151 

Abhängigkeit    der    Brechungsexponenten    der 
Kaliumchloridlösungen  von  der  Konzentration 
für  die  Temperaturen  von  15  bis  70"  und 

Konzentration 

Cadmiumbromid  (^'2  CdBr^). 

die  Konzentrationen   von    .m=o    bis   [*=z 

„18«          1          „18»          i          „18'          !          „l8<> 

nach  Bender. 

M^4,0 

1,41028         1,40514    1     1,39870         1,39601 

'"c~^c  (Wasser)  +  0,0096895  f* — 0,0325820  [t^ 
V^"2f( Wasser) +0,0101226  /«  — 0,0331855  a* 

Konzentration 

Cadmiumjodid  (Vs  CdJg). 

i^G=^^Q'  (Wasser)+o,oio2895  /* — 0,0331761  /** 

„18"               „180 
"g-               ^f 

„i8»          1         „i8» 

."=3,5 

Dicht 

1,43393          1,42663              —               1,41432 

te  und  Brechungsindex  n'^  wässerig 

er  Lösungen  nach  Le  Blanc. 

Gelöste 
Substanz 

Gewichts-     '         ^ao« 
Prozente     j           ^o" 

Gelöste 
Substanz 

Gewichts- 
prozente 

<^ 

Schwefelsäure 

p  =  94,11          1,83938 
79,68               73829 
60,98              51810 
35,77     i         27190 
21,68     i         14299 
10,10              06846 

4,78    !      03171 

1,42879 
43459 
40998 

37731 
35756 
34527 
33890 

Salpetersäure 
Salzsäure 

i)  =  69,18 
40,52 
28,66 
14,09 

p  =  24,36 
7,45 

1,41446 
25289 

17425 
08001 

1,13037 
03649 

1,40378 
38683 
37222 
35160 

1,39054 
35040 

Mahlke.    66* 


1044 


335  c 


Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösun 

gen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  105 1. 

Dichte  und  Brechungsindex  »»^^"  wässeriger  Lösungen  nach  Le  Blanc  (Forts.) 

Gelöste  Substanz 

Gewichts- 
prozente 

,20" 

71   X, 

Gelöste  Substanz 

Gewichts- 
prozente 

J20» 
"20" 

Essigsäure     .    .    . 

p  =100,00 

1,05140 

1,37255 

Dichloressigsaures 

40,38 

05055 

36039 

Natrium.     .     .     . 

P  =  14,83 

1,09050 

1,35396 

18,70 

02634 

34658 

Oxalsäure     .     .     . 

p  =    7,08 

1,03404 

1,34123 

Essigsaures  Natrium 

p  =  45,89 

1,10418 

1,36048 

Oxalsaures  Natrium 

p  —    4,22 

1,03481 

1,34055 

21,81 

I1636 

36371 

Salpetersaures    „ 

p=    7,79 

1,05347 

1,34191 

9,70 

05064 

34671 

Schwefelsaures  ,., 

P  =  25,51 

1,25270 

1,37014 

5,41 

02816 

34085 

6,46 

05581 

34243 

Ameisensäure    .    . 

p  =  29,06 

1,07143 

1,34820 

4,76 

05123 

34161 

18,69 

04655 

343" 

Natriumchlorid .    . 

p  =  24,13 

1,18410 

i,37'''33 

Ameisensaures 

5,31 

03821 

3421. ü 

Natrium.     .     .     . 

p  =     8,72 

1,05559 

1,34419 

4,79 

03417 

34153 

5,58 

3521 

34025 

Trichloressigsäure  . 

p  =  30,11 

1,16374 

1,37346 

Monochloressigsäure 

P  =  31,90 

1,11950 

1,36650 

14,13 

07560 

35218 

Monochloressig- 

Trichloressigsaures 

saures  Natrium    . 

P=  13,18 

1,07833 

1,35209 

Natrium.     .     .     . 

p   =:    15,88 

1,09810 

1,35445 

Dichloressigsäure   . 

p  =  20,79 

1,09530 

1,35756 

Wasser-Äthylalkoholgemisi 

:he  nach  Hess  (i).   («p,  bei  15°,  20°,  25°  und  30°). 

Äthylalkohol 

d^5» 

n^5 

d^«" 

n  j. 

cp5" 

nf 

J30» 

71  3°' 

Gew.-Proz. 

Vol.-Proz. 

p  =  o 

0 

0,99913 

1,33775 

0,99823 

1,33739 

0,99707 

1,33684 

0,99567 

1,33624 

20,750 

24,439 

97133 

35169 

96957 

35075 

96781 

34969 

96605 

34888 

40,890 

46,076 

94118 

36337 

93858 

36164 

93605 

36019 

93351 

35880    1 

59,984 

64,940 

90273 

36877 

89944 

36703 

89617 

36526 

89293 

36355 

79,989 

83,049 

85785 

37125 

85393 

36934 

85006 

36740 

84622 

36557 

100 

100 

80889 

36906 

80447 

36757 

80009 

36557 

79576 

36351 

Wasser-Schwefelsäure  nach  Hess  (i). 

"c  "Z)'  ''f  """^  '"G'  ^^'   ^5°)- 

Wasser-Essigsäure           [ 

nach  Buchkremer  («'^^°). 

Schwefelsäure 

d^5» 

"f 

„15° 

-h'- 

Essigsäure 

rf^°' 

»,20» 
n  jy 

Vol.-Proz. 

Gew.-Proz. 

Vol.-Proz. 

0 

0 

0,99913 

1,33184 

1,33364 

1,33775 

1,34100 

0 

0,99827 

1,33313    , 

19,981 

11,931 

1,13814 

35588 

35782 

36223 

36563 

14,339 

1,01960 

34380    . 

39,757 

26,363 

1,29359 

37959 

38169 

38632 

39002 

44,431 

1,05450 

36302    ! 

59,980 

44,847 

1,48032 

40429 

40653 

41139 

41520 

71,194 

1,06930 

37496 

80,096 

68,585 

1,69550 

42854 

43083 

43586 

43958 

83,828 

1,06940 

37722        ; 

100 

100 

1,84167 

42564 

42772 

43226 

43577 

100 

1,0502 

372<'5      ; 

Wasser-Aceton  nach  Drude 

Rohrzuckerlösungen 

{<)■ 

nach  Schönrock  (»^°). 

nach 

Maia. 

Aceton 

Gewichts- 

1 

Wasser- 

Wasser- 

Wasser- 

Wasser- 

d'"'" 

""        c 

gehalt 

iewichts- 

n 

20" 

gehalt 

Gewichts- 

71=°° 

gehalt 

Ge*vichts- 

^20" 

gehalt 

Gewichts- 

Proz. 

Proz. 

Proz. 

Proz. 

p  =  0 

0,999 

1,3335      ? 

)  =  100 

I, 

3330 

p--=90 

1,3479 

p  =  60 

1,3997 

p  =  30 

1,4651 

25 

967 

3513 

99 

3344 

85 

3557 

55 

4096 

25 

4774 

50 

924 

3637 

98 

3359 

80 

3639 

50 

4200 

20 

4901 

66,9 

888 

3671 

97 

3374 

75 

3723 

45 

4307 

18 

4954 

89,9 

827 

3648 

96 

3388 

70 

3811 

40 

4418 

15 

5033 

100 

796 

3606 

95 

3403 

65 

3902 

35 

4532 

Mahlke. 


225d 


1045 


Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  1051. 

Dichte  und  Brecbungsindex  wässeriger  Lösungen  von  Cadmiumsalzen 

nach  de  Muynck  (n^j  bei  15  u.  20»). 


Cadmiumnitrat 

CcKNOs). 
Gewichtsprozente 


i8» 


15" 
D 


D 


Cadmiumsulfat 

CdSO* 
Gewichtsprozente 


15° 
D 


D 


■■  54,027 
43,716 
30,879 

21,353 

14,899 

8,683 


,7" 
515 
321 
204 

134 

074 


1,42920 
40453 
37904 
36323 
35386 
34518 


1,42857 
40393 
37835 
36256 

35303 
34451 


25,121 

18,172 

9,942 

5,639 


1,297 
200 

lOI 

055 


1,37345 
36149 
348 II 

34223 


1,37277 
36081 

34743 
34155 


Cadmiumchlorid 

CdClj 
Gewichtsprozente 


rlS» 


Cadmiumbromid 

CdBr* 
Gewichtsprozente 


^180 

"!?• 

1,384 

1,39215 

252 

37180 

209 

36555 

112 

35125 

106 

34309 

030 

33916 

017 

33665 

Cadmiiunjodid 

CdJj 

^18' 

Gewichtsprozente 

p  =  31,123 

1,338 

24,221 

— 

18,728 

— 

13,677 

1,125 

12,723 

— 

9,559 

1,086 

3,095 

— 

P 


57,254 
41,547 
29,977 
21,431 
14,761 


1,852 
515 
330 
210 
142 


I.47314 
41950 
38938 
37127 
35835 


P  =  33,289 
23,973 
20,552 

",983 
6,543 
3,734 
1,927 


1,38999 
37449 
36370 
35474 
35329 
34801 
33822 


Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen 

nach  Dinkbanser  ("^'). 


Kaliumchlorid 

KCl 

Gewichtsprozente 


18^ 


i8« 


Molekulare 
Brechungs- 
differenz r  •  1 


Natriumchlorid 

NaCl 
Gewichtsprozente 


rlS' 


18' 


Molekulare 

Brechimgs- 

diff erenz  v  •  vn 


p=     o 


2,290 

5,843 

8.717 

12,481 

18,521 


0,9900 

1,0135 

0370 

0560 

0813 

I25S 


1,33345 
33660 
34162 

34554 
35078 

35SS5 


0,01013 
01006 
00980 
00958 
00910 


Kaliumsulfat  K2SO4 


=  2,870 
4,262 

5,629 
10,856 

15,729 
20,313 
24,644 


1,0192 
0293 
0392 
0778 

"57 
1520 
1871 


1,33851 
34088 
34320 
35224 
36105 
36926 
37710 


0,01012 
00990 

00975 
00940 
00920 
00895 
00873 


1,373 
3,213 
6,570 
9,259 


1,0097 
0247 
0524 


1,33516 
33740 
34M9 

34467 


0,01080 
01046 
01012 
00983 


Cadmiumjodid  Cd  Ja 


Natriumsulfat  Na2S04 


=  1.873 
4,525 
7,330 

12,544 


1,0161 
0405 
0662 
1160 


1,33634 
34020 

34437 
35192 


0,01090 
01020 
00994 
00937 


p^  2,162 

5,514 
8,760 
17,200 
20,342 
25,388 
27,204 


1,0171 

0467 
0767 
1627 
1983 
2592 
2828 


1,33652 
34128 
34624 
35998 
36560 

37539 
37922 


0,02550 
02483 
02478 
02426 
02412 
02400 
02399 


Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen 

nach  Hallwachs  (3)  (Natriumlicht). 


Essigsäure  15,8" 


D 


Weinsäure  17,0' 


'D 


Rohrzucker  14,0* 


•''£> 


Schwefelsäure  13,1' 


"D 


1,09 
4.36 
52,4 
104,7 


0,00443 
447 
452 
452 


1,999 
3,998 
48,02 
96,04 


0,00868 

877 
922 

934 


16,0 
32,0 

384 
769 


0,0493 
499 
497 
503 


2,028 
4,056 

64,9 

97,4 


0,006156 
638 
8275 
852 


Mahlke. 


1046 


335 


Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  losi. 

Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen  nach  Hallwachs  (3)  (Forts.)  (Natriumlicht.) ; 

Salzsäure  13,2° 

Chlornatrium  14,1° 

Magnesiumsulfat  14,1° 

Zinksulfat  13,6" 

V 

V.Vjj 

V 

v.v^ 

V                             V.Vj^ 

V 

V'Vj) 

3,027 
6,054 
72,71 
145,4 

0,00844 
850 
861 
864 

0,3993 
7,98 
95,9 
191,7 

0,009464 
01038 

01055 

01050 

4,00 
8,00 
96,1 

0,01231 
1253 
1313 

5,05 
10,10 

121,3 
242,6 

0,01417 
1436 
1510 

1524      ' 

Natriumcar 

2,32 

4,64 
9,28 

55,7 

bonat  16,1 " 

0,01178 

1205 

1217 

1249 

Cadmiumbr 

1,0591 
4,2438 

17,008 

34,059 

omid  18,5° 

0,017030 

17520 

17806 

17973 

Trichloressigsäure  12,5" 

0,19676          0,016738 

1,9681                 20622 

15,725                   21214 

62,96                    2153 

Dichloressigsäure  12,5" 
0,20110         0,012983 

4,017                  1573« 
16,068                  16785 
64,40                   1774 

Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen  bei  16°  nach  Dijken. 

Ammonium- 
nitrat 
NH4NO3 
Konzentration 

Brechungs- 
differenz Vjj 

p 

A.vj, 

P'  d 

Dispersion 

Ammonium- 
■  Sulfat 

(NH4)2S04 

Konzentration 

Brechungs- 
differenz Vj) 

A'Vjy 

P 

A.vjy 

Dispersion 

P'  d 

P  =  1,99345 
0,99485 
0,24903 
0,06201 

0,002512 
1266 
03216 
00824 

0,100   5 
1015 

1034 
1064 

0,1000 

lOII 

1033 
1064 

0,0426 
426 
438 

P  =  6,5933 
1,0988 
0,41181 
0,20950 

0,010810 
01873 
007243 
003644 

0,1076 
II27 
II4I 
II5O 

0,1035 
1120 

1138 
1149 

0,0162 
160 
150 

175 

Ammonium- 
chlorid NH4CI 

P  =  5,3357 
2,1231 

1,3343 
0,16756 

0,010389 
04159 

02622 

003383 

0,1041 
1047 
105 1 
1079 

0,1023 
1040 
1046 
1078 

0,0350 
361 
351 
330 

Magnesium- 
nitratMg(N03)2 
P  =  3,8356 
0,95956 
0,24036 
0,06066 

0,006039 
1561 
03982 
01020 

0,1167 
1205 
1228 
1244 

0,1131 

1195 
1225 

1243 

0,0394 
384. 
376 

Magnesium- 
sulfat MgS04 
p^  2,9851 
0,7480 
0,1864 
0,04171 

0,006068 

1570 
03977 

00900 

0,1227 
1260 
1281 
1296 

0,1192 
1250 
1278 
1295 

0,0132 
146 
145 

Magnesium- 
chlorid MgCl2 
P  =  4,7512 
2,2698 
0,59986 
0,14922 

0,011957 
05723 
01525 
003851 

0,1199 
1198 
1208 
1227 

0,1154 
1176 
1202 
1225 

0,0323 

328 
332 

Zinknitrat 
Zn(N03)2 
P  =  5,3800 
1,3455 
0,33542 
0,08326 

0,008119 

1993 
04995 

01276 

0,1424 
1401 
1409 
1447 

0,1368 

1387 
1406 
1446 

0,0342 
361 
368 

Zinksulfat 
ZnSOi 

P  =  4,0039 
1,0039 

0,24914 
0,06284 

0,007300 
1852 
04712 
01203 

0,1468 
i486 
1523 
1538 

0,0153 
162 
142 

Zinkchlorid 
ZnCla 

P  =  6,5760 
3,2822 
0,8249 
0,20687 

0,013827 
06979 
01770 
00449 

0,1386 
1402 
1414 
1432 

0,1303 
1359 
1403 
1429 

0,0305 
311 

307 

Kalium- 
chlorid KCl 

P  =  3,7144 
0,93218 
0,11662 
0,05841 

0,005073 
1290 
0165 
00839 

0,1016 
1029 

1054 
1070 

0,0992 
0,1023 

1053 
1070 

0,0318 

1 

Brechungsdifferenz  v'9' 
für  Natriumchlorid  NaCI 

(Borgesius) 

Brechungsindex 
wässeriger  Glyze- 
riinlösungen  ^^7,5» 

nach  Henkel  u.  Roth 

Brechungsindex  gewässerter  Kuhmilch 

nach  Ackermann  t) 

Wassergehalt 

n^]^5« 

Wassergehalt 

^17,5° 

V 

p 

IQ« 

JL 

2 

2 

8 

16 

128 

( 

10,850 

0   Öp^" 

0,018915 

Glyzerin 

^  D 

p  =  0 

5 
10 

15 
20 

25 

t)  Umg 
(Skalenwerte 
Jena). 

1,34237 
34188 

34151 
34113 
34078 
34048 

erechnet  aus 
des    Eintau 

P  =  30 

1,34021 

2,05 
0,72 

0,36 

0,0^ 

0,02l7f 

0,03!  8f 
Siertse 

635 

433 
340 

>44P- 

2p  — 

ma) 

050-- 
02 
oo< 
00 
-0,0519 

o,0533f 

53 

H 

d8 

6: 

1 

3 

8 

3 
)P' 

2 

P  =  19,843 

14,178 

12,746 

9,308 

6,320 

1,226 

1,35765 
5046 
4868 
4440 
4075 
3463 

den  Ang 
:hrefraktc 

40 
45 
50 

iben 
meter 

des 

S     V 

33972 
33949 
33930 

Original« 
on   Zeiß- 

Mahlke. 


235  f 


1047 


Einfluß  der  Konzentration  auf  die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S-  1051, 

Brechungsindex  ^z>  krystallisierender  Lösungen  nach  Miers  u.  Isaac. 

Natriumnitrat  NaNOa 

Natriumchlorat  NaClOa 

Ammonium- Alaun  ( N  114)2 Al2(  $04)4, 
24  H2O 

_                      '     Maxtmal- 

Temperatur  j      ^^^^  ^^^ 

Temperatur  |     ^^ert  des 

Temperatur  |      ^^^t  des 

Konzentration  [der abkühlen-    Brechungs- 
den  Lösung       i^dex  nß 

Konzentration 

derabkohlen-l  Brechungs- 
den  Lösung       i^dex  „^ 

Konzentration   der  abkühlen-     Brechun<>-s- 
den  Lösung  ;     i^dex  «£) 

P  =  53,io 

39,5°         1,394332 

;>  =  54,835  !     34,5" 

1,394846 

p  =  21,065     i       24,450           1,355178 

49,53 

24,5                 92234 

54,054     ;       33,5 

5003 

23,0015          26,45                      731 1 

49,48 
49,414 

24,5                 93004 
25.7                 92444 

51,736    ,       24,5 
51,035    1       22,45 

2742 
2020 

Ammoniumoxalat  (NH4)2Ci04 

49,25 

24,5                 92602 

56,004    :       35 

6381 

!>  =  8,576             30"           1,346282 

48,68 

21,4                 92328 

1 

8,2126           28                    5866 

48,67 

23,45               92020 

Natriumthiosulfat  NaaSgOg  •  5  H2O 

48,594 

23,0                 91916 

Kalium- Alaun  K2A42(S04)4«24  H2O 

i)  =  71,965    i       21,9°         1,436135 

47,85 

19,4                 92073 

70          1      24,45                9296 

47,45 

17,6                 91351 

p  =  24,48             39,5°       1   1,355400 

46,62 

16,8 

91253 

20,462           39,5 

1021 

Natriumchlorid  NaCl 

45,76             15,8 

898 II 

15,375           30,5 

2422 

jj  =  26,932    !      14,35°     1    1,381516 

Brechungsindex  nD  von  Gemischen  nach  y.  Zawidzki. 

Äthylacetat  und  Tetrachlor- 

Benzol und  Tetrachlor- 

Benzol und  Äthylen- 

Tetrachlorkohlenstoff und 

kohlenstoff 

kohlenstoff 

chlorid 

Äthyljodid 

CH3CCOC2H5  j        n^l,'^''' 

CCI4         1          n^B"' 

C2H4CI2              u^'l;^' 

C2H5J        i          n»5.=^' 

p==   0          !      1,45707 

p==    0 

1,49779 

p^   0         1      1,49779 

p=    0 

1,45707 

9,74 

44305 

10,11 

9542 

10,16 

9294 

12,78 

46385 

20,10 

43026 

26,97 

9132 

23,25 

8641 

21,16 

46782 

29,81 

41936 

34,82 

8911 

30,30 

8273 

29,35 

47201 

39,99 

40948 

46,50 

8544 

41,35     1          7696 

40,29 

47755 

59,68 

39362 

58,76 

_        8088 

49,40               7270 

49,35 

48239 

69,44 

38698 

67,49 

7711 

71,04               6041 

70,15 

48858 

79,45 

38082 

80,94 

7028 

78,81               5572 

80,03 

49901 

89,98 

37524 

86,90 

6668 

90,80               4842 

90,23 

50469 

100,00 

37012 

100,00 

5767 

100,00               4225 

100,00 

51009       ' 

Äthylacetat  und  Äthyljodid 

Essigsäure  und  Benzol 

Essigsäure  und  Toluol 

Essigsäure  und  Pyridin 

C2H5J 

-T' 

C2H4O2       :          n^^'=° 

CH4O2       i          n^B^° 

C2H4O2 

p=   0 

1,37003 

p=    0 

1,49794 

p^    0 

1,49366 

p=   0 

1,50695 

11,8.8 

37683 

9,93 

48437 

9,20 

48224 

10,21 

49523 

20,93 

38285 

19,73 

47607 

19,75 

46910 

20,30 

48399 

30,65 

39024 

30,21 

45727 

29,75 

45667 

30,40 

47284 

40,82 

39925 

40,05 

44436 

40,27 

44360 

40,40 

46235 

50,59 

40948 

50,02 

43151 

49,90 

43166 

50,05 

45277 

69,95 

43628 

70,05 

40622 

69,94 

40691 

70,24 

43312 

80,03 

45507 

80,04 

39382 

79,88 

39469 

79,80 

42051 

95,87 

49598 

90,03 

38176 

89,84 

38242 

90,35 

39891 

100,00 

51005 

100,00     1          36994 

100,00 

37003 

100,00 

37015 

Schwefelkohlenstoff  und 
Methylal 

Schwefelkohlenstoff  und 
Aceton 

Chloroform  und  Aceton 

Äthylen-  und  Propylen- 
bromid 

CS, 

n»_5,4' 

CS» 

n-5.4' 

CHCls 

n-5,4- 

QHaBr,               n^^'*' 

P=  0          1      1,35064 

^  =   0 

1,35625 

/>=   0 

1,35625 

P=    0 

1,53601 

10,14     1        36739 

10,58 

37145 

10,75 

36136 

19,74 

3190 

20,24             38556 

20,22 

38698 

20,98 

36675 

32,10 

2953 

30,45             40622 

30,38 

40528 

31,22 

37288 

40,27 

2797 

40,45             42831 

40,25 

42536 

43,63 

38148 

51,64 

2588 

50,28 

45247 

50,29 

44842 

63,00 

39784 

60,11 

2430 

69,75 

50863 

70,23 

50339 

73,10 

40819 

69,72 

2263 

80,00 

54264 

79,78 

53643 

81,34 

41772 

80,27 

2081 

89,73 

57937     ' 

89,94 

57713 

92,12 

43146 

90,64 

1898 

94,25 

59829 

95,30 

60077 

100,00 

44295 

100,00 

1745 

Mahlke. 


1048 


225  g 


Einfluß   der  Konzentration   auf   die  Brechungskonstanten   von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  1051. 

Brechungsindex  und  Dichte  von  Mischungen  nach  Hess  (I). 

Ätfayläther  u.  Terpentinöl 

Terpentinöl  u.  Benzol 

Terpen- 
tinöl 

Volum- 
prozente 

0 
d^5 

-r 

Nr.  der 
Mischung 

Gewichts- 
prozente 
Benzol 

Volum- 
prozente 

cfi" 

^8» 

8» 

^8« 

„»• 

p=0 
19,807 
40,119 
59,602 

79,432 
100 

0 

17,084 
35,853 
55,173 
76,313 
100 

0,71890 
74607 

77387 
80134 
83111 
86176  ■ 

1,35993 
38064 
40274 
42522 
44975 
47633 

I 

II 
III 

IV 
V 
VI 

p=o 

20,077 

39,999 
60,027 

79,573 
100 

0 

19,672 
39,139 
59,418 
79,170 
100 

0,86707 

6959 
7256 

7760 

8376 

9I3I 

1,48516 
49260 
50039 
50969 
51940 
53125 

1,47915 
48576 
49269 
50105 
50989 
52069 

1,47194 

47768 

48373 
49105 
49891 
50853 

1,46907 
47450 
48017 
48712 
49460 
50383 

Terpentinöl  u.  Benzol. 

Nr.  der 
Mischung 

d^5° 

"0^° 

»■/ 

'■'S' 

d"° 

„22° 

^F 

„  22» 

I 

II 
III 
IV 

V 
VI 

0,86176 

6344 
6609 
7071 
7646 
8355 

1,48220 

48915 
49663 

50546 
51519 
52656 

1,47628 

48234 
48898 
49697 

50576 
51610 

1,46913 

47427 
48000 

48697 
49478 
50402 

1,46635 
47115 
47651 
48308 

49054 
49938 

0,85573 
5750 
5970 
6395 
6928 

7597 

1,47898 
48543 
49235 
50131 
51078 
521x9 

1,47300 
47868 
48482 
49288 
50241 
51090 

1,46592 
7070 
7596 
8304 
9061 
9898 

1,46316 
6765 
7246 
7920 
8644 
9441 

Terpentinöl  u.  Schwefelkohlenstoff. 

Äthylalkohol  u.  Schwefelkohlenstoff  nach  Wüllner. 

CS2 

Volum- 
prozente 

d^5° 

"  F 

"'S' 

CS2 

d^°' 

^20» 

„20» 
^  F 

-? 

p—o 

20,325 
40,474 

60,105 

78,743 

100 

0 

14,751 
31,565 
50,545 
71,693 

0,86176 
0,91800 
0,98595 
1,05755 
1,14829 

1,47628 
49994 

52917 
56120 
60080 

1,46913 
49039 
51675 
54563 
58137 
63149 

1,46635 
48668 
5II90 

53937 
57387 
62202 

Volum- 
prozente 

0 

39,386 

57,289 

71,135 

100 

0,79628 
0,97177 

1,05425 
1,12167 

1,26354 

1,37026 

1,48041 

1,53409 
1,57902 
1,67515 

1,36676 
47039 
52081 
56279 
65268 

1,36065 
45450 
49996 

53771    : 
61847  ! 

100 

1,27038 

65653 

Äthylenbromid  u.  Propylalkohol  (Schutt).* 

Aceton  u.  Benzol  (Drude). 

C2H4Br, 

^18,070 

n   g,. 

»18,07« 
n    p 

,,18,07» 

„18,07» 

Aceton 

d^^' 

.16» 

10,0084 
20,9516 
40,7320 
60,0940 
80,0893 
90,1912 
100 

0,80659 
0,86081 
0,92908 
1,08453 

1,29695 
1,62640 
1,86652 
2,18300 

1,394543 
400633 

408338 
426050 
450766 
490018 

519293 
558986 

1,390775 
396690 
404199 
421414 
445434 
483591 
511956 
550501 

1,386161 
391892 
399136 
415815 
439013 
475796 
503227 
540399 

1,384249 
389897 
397065 
413486 

436372 
472691 

499709 
536370 

^=0 
9,8 
20,0 
31,0 
40,0 
49,5 
69,4 
84,7 

100 

0,885 
876 
866 
856 
847 
839 
822 
810 
797 

1,5036 
4885 

4723 

4558 

4426 

4284 

4011 

3803     1 

3609    fi 

*  Absolute  Brech 

ungsexponenten. 
Ikohol  (Johst). 

■1  '■" 

Benzol  u.  Essigsäure         j 
(Buchkremer).               | 

Anilin  u.  Atnyia 

Gewichtsteile 

di6,3» 

"^r 

„16,3» 

n  ^ 

n  ^ 

Essigsäure 
Volumprozente 

a=°° 

,  20° 

Anilin 
2Anil.+i  Alk. 
I    „    +1    „ 
t    „    +2   „ 

Alkohol 

1,02478 
0,95888 
0,92284 
0,88467 
0,80810 

1,62271 
54104 
49943 
45713 
37187 

1,60632 
52921 
48979 
44960 
36836 

1,58818 
51596 
47886 
44095 
36403 

1,58135 
51088 

47465 
43757 
36225 

0 

28,614 

45,591 
66,276 
100 

0,87953 
0,92040 

0,94750 
0,98470 
1,05050 

1,50001 
45704 
43409 
40872 

37265 

Mahlke. 


225h 


1049 


Einfluß   der  Konzentration  auf   die  Brechungskonstanten  von  wässerigen 

Lösungen  und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  1051. 


Schwefelkohlenstofflösungen 

von  Schwefel  und  Phosphor 

(Berghoff). 


Brechungsindex  von  Lösangeo  nach  Brühl. 


In 
100  CSj 

gelöst 


'D 


In 
100  CS2 

gelöst 


Gelöste  Substanz 


Konzen- 
tration p 


Lösungs- 
mittel 


■•'c 


o  S 


:> 
10 


D   >» 


1,63172 
64264 
65294 
66333 
67232 
68169 


o  P 

5  » 
10  „ 

15  „ 

20  „ 

25  „ 


1,62697 
64012 
65216 
66517 
67628 
68646 


Schwefel  in  Methylenjodid  (Madan) 

(gesättigte  Lösung:  »»^^''=1,778), 

Phosphor  inMethylenjodid(Madao) 

(p  =  5o):  n^j;'  =  2,021; 

«jp  =  1,984; 

«D  ==  1.944; 

n^^  =  1,929. 


Isocyantetra- 

bromid  C2Br4N8 
Nitromethan 

CHcOiNa     .     . 
Pyrazin    C4H4N2 
Chlorimido- 
kohlensäureäther 

CsHioClOjN. 
Bromimido- 
kohlensäureäther 

CsHioBrOiN 

Nitrobenzol 
UHsON  .     . 


31,870 

49,587 
43,459 


35,463 

34,195 

53,104 
21,831 
12,079 


Äthyl- 
alkohol 
(96%) 


Äthyl- 
äther 


Äthyl- 
alkohol 
Benzol 


1,04555 

1,0040 
0,9099 


0,8341 

0,8763 

0,8320 
0,9169 
0,8969 


19,6 

23,4 
18.2 


17,2 

17,4 

20,4 
20,5 
22,1 


1,41048 

41197 
43444 


39142 

39241 

39114 
52542 
52997 


1,33953 


40107 
42024 


38261 

38312 

38000 
51742 
50489 


1,39701 

39871 
41730 


38056, 


38105 

1,38593 
1,51817 


Brechungskonstanten  von  Schwefelkohlenstofflösungen  (Forch). 


Chloroform  in  CS2 
— 0,00988 
—  0,01848 

2784 
3658 
5403 
7466 
89S1 


5,44 
10,19 

15,33 
20,16 
29,68 
41,02 
49,68 


Naphthalin  in  CSj 


9,18 

— 0,00048 

19,8 

96 

26,8 

— 0,00130 

bei  i6,o0 
0,001817 
1814 
1816 
1814 
1820 
1820 
1822 
bei  16,2" 
0,000053 
483 
484 


Ricinusöl  in  CS2  bei 
4,84"- 
10,37 


28,30 
37,39 
Paraffinöl 

9,96 
19,89 

30,84 
39,86 
48,24 


■0,01074 
2240 
3837 
5635 
714I 

in  CS2  bei 
0,02316 

4376 

6355 

7843 
9113 


14,3° 

—0,002220 
2160 
2076 
1991 
1910 
16,0° 

-0,002325 
2200 
2061 
1968 
1S89 


15,43 
20,56a 


1,227 
5,105 
9,118 
18,74 
26,44 


Äthyläther  in  CSj  bei  16,00 
2,264         — 0,01220    -  0,00539 
4,995  2467  4939 

10,24  4S93  4778 

7013      4545 
9056      4404 

Schwefel  in  CS«  bei  17,5" 

0,00287       0,00232 

0,01196  2343 

2182  2393 

4638  2475 

6750 2534 


ßrechungskonstanten  nach  Ch^neveau. 

K  ==  — ,  wo  c  der  Gehalt  an  gelöster  Substanz  im  1  Lösung  ist  und  J  die  Brechungsdifferenz  (n  —  n« ), 

unter  Reduktion  des  Brechungsindex  «c  des  Lösungsmittels  (Wasser)  in  Bezug  auf  dessen  Verdünnung,  so  daß 

(*>.  —  i)  (100  —  p)  d 
•^6=  I  ~ ist,  (»0  =  gewöhnlicher  Brechungsindex  des  Wassers). 


Schwefelsäure  H2SO4. 


Gewichts- 
prozente 
H2S04=i: 


95,38 
83,88 

70,15 
52,36 
30,14 
16,18 
10,15 
6,93 
3,41 


-=9  H2SO4 
im  1 


1751,56 
1479,72 
1122,59 

741,67 
367,71 
180,00 
108,41 
72,47 
34,85 


D 


1,4317 
1,4377 
1,4216 
1,3981 
1,3706 
1,3532 
1,3456 
1,3418 
1,3375 


d^5» 


1,8364 
7641 
6037 
4165 
2200 
1125 
0681 
0458 
0221 


0,4034 
3428 
2612 

1731 
0864 
0422 

0255 
0172 
0083 


K  = 


0,032303 
2317 
2329 
2338 
2350 
2344 
2352 
2373 
2381 


Mittelwerte  der  Größe  K  =  —  für  wässerige  Lösungen. 


HCl 

LiCl 

NaCl 

KCl 

NH4CI 

KBr 

MgClj 

SrCIa 

BaCla 

HgClj 

CuCl, 


0,033942 
3497 
26S8 
2536 
4220 
2135 
3050 

220I 
1859 
I42I 
2466 


HNO3 

LiNOa 

NaNGj 

KNO, 

NH4NO, 

Mg(N0,)2 

AgNO, 

Cu(N03)2 

Pb(N03)2 

KNO2 
KOH 


0,032790 
2609 

2233 
2207 

3209 
2447 
1625 
2114 
1604 
2251 
2295 


LijSO« 
Na.SO« 
K,S04 

(NH4)2S04 

MgS04 

CuSO« 

NajSOs 

NaiSjOj 

NaOH 

NH4OH 

KCIO, 

Mahlke. 


0,032223 

1845 
1899 

3014 
1941 

1785 
2259 
2679 

2374 
4331 
2112 


1050 


226 


Einfluß  der  Temperatur  auf  die  Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen 

und  Mischungen. 

Lit.  Tab.  227,  S.  1051. 


Temperaturkoeffizienten  ( — 77)''^^  '^^^  Brechungsexponenten  wässeriger  Lösungen  für 
mittlere  Wellenlänge  bei  18°  (Dinkhauser). 


Gewichtsprozente 
der  gelösten  Substanz 


= 

2,5 

5 

10 

15 

20 

25 

30^ 

35 

40 

45 

50 

60 

9,0 

10,0 

11,7 

13,2 

14,6 

15,9 

«,7 

9,4 

10,7 

11,8 

12,8 

13,« 

9,6 

10,2 
16 

11,4 

12,6 

13,« 
18 

15,0 

10 

12 

11,5 

17 

20 

22 

II 

13 

15 

17 

18 

19 

20 

10,5 

12 
12 

15 
13 

17 

19 

21 

23 

24,5 

26 

27 

28 

29 

16 

17 

19 

17 

22 
18 
13 

16 

19 

20 

9,9 

10,8 

11,6 

12,4 

13,2 

14,0 

14,7 

15,4 

16,0 

16,6 

17,6 

70 


Natriumchlorid  NaCl     . 
Kaliumchlorid  KCl   .     . 
Ammoniumchlorid  NH4CI 
Naliumjodid  KJ  .     .     . 
Natriumnitrat  NaNOs   . 
Calciumchlorid  CaCl2     . 
Zinkchlorid  ZnCla     .     . 
Natriumsulfat  NazSO«  . 
Kupfersulfat  CUSO4 
Calciumnitrat  CaNaO«   . 
Natriumcarbonat  Na2C03 
Natriumhydroxyd  NaOH 
Rohrzucker  C12H22O11    . 


30 


1S.4 


Temperaturkoeffizient 


(--!)• 


10^   der 


Brechungsexponenten  verschieden  kon- 
zentrierter Lösungen  von  Kalium-  und 
Natriumchlorid  für  Strahlen  mittlerer 
Wellenlänge  (Dinkhauser  nach  Versuchen 
von  Bender). 


Tem- 
peratur 


k—f2 


10 — 15 
15—20 
20—25 
25—30 
30—35 
35—40 
40—45 
45—50 
50-55 
55—60 
60 — 65 
65-70 


für  KCl 


Konzentration  |tt=i     2 


9,0 
10,2 
11,4 
12,4 

13,3 
14,2 
15,1 

16,0 
16,8 

17,5 
18,2 
18.8 


10,8 
11,6 
12,4 
13,1 
13,8 

14.4 
15,0 

15,5 
16,0 

16,5 
17,0 

17,5 


12,4 
12,9 
13,4 
13,8 
14,2 
14,6 
14,9 
15,2 
15,5 
15.8 
16,0 
16,2 


für  NaCl 


9,8 
10,8 
11,8 
12,8 

13,7 
14,6 

15,5 
16,4 
17,3 

18,2 
19,0 
19,8 


12  I 

12,8 

13,5 
14,2 
14,8 

15,4 
16,0 
16,6 
17,2 

17,8 
18,4 
19,0 


13,4 
13,9 
14,4 
14,9 
15,4 
15,9 
16,3 
16,7 
17,1 
17,5 
17,9 
18,2 


14: 

14,4 

14,8 

15,2 
15,6 
16,0 
16,4 
16,8 

17,1 

17,4 
17,7 
18,0 


dv 

Temperaturkoeffizient  -rr- 

für  die  Brechungsdifferenz 

Vr»  von  wässerigen  Lösungen 

(Dyken). 


Gelöste 
Sub- 
stanz 


KCl 

NH4NO3 

ZnCl, 


Ver- 
dünnung 


Tem- 
peratur 
t,—to 


7,4—15,9 
8,1—15,4 
8,1—16,1 


dv 

dt 


—0,0536 

-0,0547 
—0,0516 


Temperaturkoeffizient 

7- derßrechungsexpo- 

neoten  von  Schwefel- 
lösungen  in  Schwefel- 
kohlenstoff (Berghoff ) 
zwischen  3,5«  u.  22,7". 


IniooCS2 
gelöst 


oS 

5 
10 

15 
20 

25 


du 

7ä 


-0,038443 

7735 
7662 
7281 
7647 
7860 


Temperaturkoeffizient 


dv 
'dt 


für  die 


Brechungsdifferenz  vd  wässeriger  Lösungen 
(Hallwachs). 


Gelöste 
Substanz 


Bromcadmium  . 
Rohrzucker  .  . 
Dichloressigsäure 

,, 
Trichloressigsäure 


Ver- 
dünnung 


V 


0,52 
2,56 
0,2 
1,0 


Temperatur 


18,6" 

17,8 

12,5 

12,5 
12,6"— 17,6« 
12,4  — 17,6 


k  =  — 


dv 

'dt 


0,00130 
0,00095 
0,00269 
0,00303 
0,00208 
0,00218 


Molekularrefraktion  in  wässeriger  Normallösung  \AR-. 

(Auszug). 


.A;Am  =  ''^^^'^\  (Dinkhauser) 


Cl 

Br 

J 

NO3 

SO. 


H 

AR  = 

m  = 

AR  = 

m  = 

14,46 

8,45 
20,88 

AR  = 
A9{  = 

32,27 

AR  = 
AM   = 

17,63 

AR  = 

A9i  = 

11,41 
6,71 

Li 


Na 


14,93 

8,71 

21,25 

12,36 

32,31 
18,71 

17,87 

10,62 

11,85 

6,80 


14,70 
8,53 


18,70 
11,01 


K 


18,36 
10,83 
24,26 
14,01 
35,82 
19,99 
21,56 
12,89 
16,21 
9,55 


NH. 


Rb 


22,80 
12,83 


40,53 
22,35 


21,09 
12,43 
27,64 
15,99 


19,00 
11,13 


Ag     i'AMg 


27,42 
13,43 
36,33 
16,70 

49,40 
23,25 
29,17 

15,87 


11,87 
6,66 


VzCa 


Sr 


19,50 
11,28 

i3;ii 
7,45 


20,37 
",73 

14,57 
8,24 


VaBa 


19,75 
10,78 


23,03 
13,25 
16,72 

9,41 


VaZn    V2Cd 


13,80 

7,66 


I7,< 
10,29 

13,93 
35,29 
20,30 

21,33 
12,34 

15,82  ' 
8,94' 


Mahlke. 


227 


1051 


Literatur  betr.  Brechungskonstanten  wässeriger  Lösungen  und  Mischungen. 

[R]  bedeutet,  daß  an  der  betreffenden  Literaturstelle  Angaben  über  Molekularrefraktion  zu  finden  sind. 


E.  Ackermann,  ZS.  f.  Unters,  v.  Nähr.-  u.  Genuß- 
mitteln 13,  lS6;   1907. 
E.  Ackermann  u.  Steinmann,  ZS.  f.  d.  ges.  Brauwesen 

28,  259;  1905. 
Andrews,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  30,  353;  1908. 
E.  V.  Anbei,  C.  r.  134,  985;  1902;   Arch.  Sc.  phys. 

(4)  15,  78;  1903;  C.  r.  139,  126;  1904. 
Barbier  u.  Roux,  C.  r.  110,  457  u.  527,  1890. 
Beer  u.  Kremers,  Pogg.  Ann.  101,  133;  1851. 
C.  Bender,  d)  Wied.  Ann.  39,  89;  1890;    (2)  Wied. 

Ann.  69,  676;  1899;  (3)  Ann.  Phys.  (4)  2,  186;  1900; 

(4)  Ann.  Phys.  (4)  8,  109;  1902. 
V.  Berghoff,  ZS.  ph.  Ch.  15,  42;  1894.   [R] 
A.  Beythien  u.  R.  Hennicke,  Pharm.  Zbl.  48,  1005; 

1907. 
Le  Blanc,  ZS.  ph.  Ch.  4,  553;  1889.   [R] 
Le  Blanc  u.  Rohland,  ZS.  ph.  Ch.  19,  261,  1896.  [R] 
Bogusky,  Journ.  russ.  (5)  31,  543;  1899  (ZS.  ph.  Ch. 

*^''  373;  1900  KNO3). 
A.  H.  Borgesius,  Wied.  Ann.  54,  221;  1895.  [R] 
Börner,  Diss.  Marburg  1869. 
G.  J.  W.  Bremer,  Arch.  neerl.  (2)  5,  202;  1900. 
J.  W.  Brühl,  ZS.  ph.  Ch.  22,  373;  1897. 
L.  Buchkremer,  Diss.  Bonn  1890. 
Ch^neveau,  (i)  C.  r.  138,  1483;  1904;  (2)  C.  r.  138, 

1548;  1904;  (3)  C.  r.  139,  361;  1904;  (4)  C.  r.  142, 

1520;    1906;    (5)  C.  r.  145,    176  u.   1332;  1907; 

Ann.  chim.  phys.  (8)  12,  145  u.  289;  igey;  Journ. 

phys.    (4)   7,  362;    1908;    (6)  C.  r.  150,  866;  1910. 

Ann.  chim.  phys.  (8)  21,  36;  1910. 
A.  Chilesotti,  Gazz.  chim.  ital.  30  [i],  1900. 
C.  Christiansen,  Wied.  Ann.  19,  257;  1883. 

C.  A.  Mac  Clung,  Chem.  News  82,  88;  1900. 

D.  Dijken,  ZS.  ph.  Ch.  24,  81;  1897.  [R] 

J.  Dlnkhauser,  Wien.  Anz.  1905,  143;  Wien.  Bar.  114, 

[2  a]    looi;   1905.  [R] 

D.  A.  Doroschewski  u.  S.  Dworschantschik,  Journ. 

russ.  40,  10 1  u.  908,  1908. 
Doumer,  C.  r.  110,  40;  1890. 
Drucker  u.  Moles.  ZS.  ph.  Ch.  75,  429;  191 1.    Lit. 

über  n  von  Wasser- Glycerin- Gemischen. 
P.  Drude,  ZS.  ph.  Ch.  23,  267;  1897. 
Ende,  ZS.  ph.  Ch.  17,  141;  1895. 
C.  Forch,  Ann.  Phys.  {4)  8,  675;  1902. 
Fouqu^,  C.  r.  64,  121;  1867. 

Gifford,  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  78,  406;  1906  (Seewasser). 
J.  H.  Gladstone  u.  W.  Hibbert,  Journ.  chem.  Soc.  67, 

831;  1896;  71,  822;  1897.  [R] 
W.  Hallwachs,  (i)  Wied.  Ann.  47,  380;  1892;  (2)  Wied. 

Ann.  50,  577;  1893;  (3)  Wied.  Ann.  53,  i;  1894  [R]; 

(4)  Wied.  Ann.  68,  i,  1899  [R];  „Isis"  Dresden  1898. 
A.  Haucke,  Wien.  Ber.  105  [2a],  579;  1896.  [R] 
H.  Henkel  u.  W.  A.  Roth,  ZS.  angew.  Chem.  18,  1936; 

1905. 
Hess,  (i)  Wien.  Anz.  1905;  312;  Wien.  Ber.  114,  1231; 

1905;  (2)  Wien.  Ber.  115,  459;  1906;  (3)  Wien.  Anz. 

1908;  306;  Wien.  Ber.  117,  947;  1908;   Ann.  Phys. 

(4)  27,  589;  1908.   [RJ 


Hofmann,  Pogg.  Ann.  133,  575;  1868. 

J.  F.  Homfrey,   Journ.  chem.  Soc  87,   1430;  1905; 

Proc  chem.  Soc.  21,  225;  1906. 
C.  F.  Hnbbard,  ZS.  phys.  Ch.  74,  207;  1910. 
W.  Johst,  Wien.  Ann.  20,  47;  1883. 
H.    C.    Jones    u.   Mitarbeiter,    Hydrates    in   aqueous 

Solutions.    Washington  1907. 
J.  de  Kowalski  u.  J.  de  Modzelewski,  C.  r.  133,  33; 

1901. 
Landolt,  Pogg.  Ann.  117,353;  1862;  122,545;  1864; 

123,  595;  1864. 
Leduc,  C.  r.  134,  645;  1902. 
F.  Löwe,   ZS.  Elch.  11,  829;  1905;    ZS.  ges.  Brauw. 

29,  449;  1906  (Würze). 

C.  Mai  u.  S.  Rothenfusser,  ZS.  Unters,  v.  Nähr.-  u. 

Genußmitteln  16,  7;  1908. 
H.  G.  Madan,  Journ.  Roy.  Mikroskop.  Soc.  1897,  273; 

ZS.   Kryst.  31,  284;  1899. 
H.  Main,  ZS.  Ver.  d.  D.  Zuckerind.  57,  1008;  1907, 
H.  Matthes,   ZS.  Unters,  v.  Nähr.-  u.  Genußmitteln 

5,  1037;  1902;  ZS.  anal.  Chem.  43,  73;  1904. 
E.  Matthiessen,  Diss.  Rostock  1898  (Zuckerlösungen). 
Miers  u.  Isaac,   Journ.  chem.   Soc.  89,  413;   1906; 

Proc.  chem.  Soc.  22,  9;  1906. 
0.  Mohr,  Wochenschr.  Brauerei  23,  609;  1906. 
C  Mouren,  C.  r.  141,  892;  1905;  Ann.  chim.  phys.  (8) 

7,  536:  1906;  Bull.  Soc.  chim.  (3)  35,  35;  1906. 
R.  de  Muynck,  Wied.  Ann.  53,  559;  1894. 
Obermayer,  Wien.  Ber.  [2]  61,  797;  1870. 
W.  H.  Perkin,  Proc.  chem.  Soc.  15,  237;  1899. 
Pulfrich,  ZS.  ph.  Chem.  4,  561;  1889. 

E.  Rimbach  u.  R.  Wintgen,  ZS.  ph.  Gh.  74,  233;  1910. 
M.  Rudolfi,  Habilitationsschr.  Darmstadt,  Ravensburg 

1900. 
0.  Schönrock.  ZS.  Ver.  d.  d.  Zucker-Ind.  61,  421;  1911. 

F.  Schutt,  ZS.  ph.  Chem.  9,  349;  1892. 

F.  Schwers,  Bull.  Soc.  chim.  (4)  7,  876;  1910. 
Siertsema,  Diss.  Groningen  1890;  Beibl.  14,  801;  1890. 
J.  S.  Stevens,   Amer.  Journ.  Pharm.  74,  577;  1902. 
K.  Stöckl,  Diss.  München  1900. 

A.  E.  Tntton,  Journ.  chem.  Soc.  71,  846;  1897. 
Verschaffelt,  Bull.  Acad.  Bru.x.  27,  77;  1894. 

B.  Wagner,  (i)  ZS.  öffentl.  Chem.  11,  404;  1905; 
(2)  Tabellen  zum  Eintauchrefraktometer,  Sonders- 
hausen 1907. 

B.  Wagner  u.  F.  Schnitze,  ZS.  anal.  Chem.  46,  501; 

1907. 
J.  Wallot,   Diss.  München  1902;   Ann.  Phys.  (4)  11, 

593;  1903. 
B.  Walter,  Wied.  Ann.  38,  107;  1889;  Ann.  Phys.  (4) 

12,  671;  1903. 
R.  Wegner,  Diss.  Berlin  1889. 
van  der  Willigen,   Arch.  Mus.  Teyler  1,  74;  1868; 

2,  209;  1869;  3,  15;  1874. 
WüUner,  Pogg.  Ann.  138,  i;  1868. 
J.  V.  Zawidzki,  ZS.  ph.  Chem.  35,  129;  1900. 
P.  Zecchini,  Gazz.  chim.  ital.  35  [2],  65;  1906;  BeibL 

30,  164;  1906. 

Mahlke. 


1052 


228 


\.a]t  = 
[a]t  = 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 

Bezeichnet  für  eine  bestimmte  Temperatur  t: 

at  den  Drehungswinkel  der  Flüssigkeit  in  Kreisgraden, 

k  die  Länge  der  angewandten  Polarisationsröhre  in  Dezimetern, 

dt  die  auf  Wasser  von  4°  bezogene  Dichte  der  Flüssigkeit, 

p  den  Prozentgehalt,  d.  h.  die  Anzahl  Gramm  aktiver  Substanz  in  100  Gramm  Lösung, 

q  =  loo—p  die  Anzahl  Gramm  inaktiven  Lösungsmittels  in  100  Gramm  Lösung, 

ct=pdtd.\s.  Konzentration,  d.  h.  die  Anzahl  Gramm  aktiver  Substanz  in  100  Kubikzentimeter  Lösung 
(100  Kubikzentimeter  gleich  dem  Volumen  von  100  Gramm  Wasser  von  4"  im  luftleeren  Raum  ab- 
gewogen), 

{a]t  die  spezifische  Drehung,  so  ist: 

für  reine  flüssige  aktive  Körper, 


(tdt 
Too  at 


xoo  at 


hpdt 


itn 


für  aufgelöste  aktive  Substanzen. 


[a]  ist  eine  Funktion  von  v  bez.  r,  t,  dem  Lösungsmittel,  sowie  der  benutzten  Wellenlänge  Ä  des 
Lichtes  in  Luft.  Wird  der  Drehungswinkel  für  gelbes  Natriumlicht  beobachtet,  so  ergibt  sich  die  spezifische 
Drehung  [a]-D.     Für  die  Mitte  der  beiden  D-Linien  ist  in  Luft  von  20°  C  und  760  mm  Druck  /l  ^0,58930^. 

Die  folgende  Tabelle  enthält  nur  eine  Auswahl  unter  den  aktiven  organischen  Substanzen.  Eine  voll- 
ständige Zusammenstellung  der  bis  zur  Mitte  des  Jahres  1896  ermittelten  Rotationskonstanten  findet  sich  in: 
H.  Landolt,  Das  optische  Drehungsvermögen  organischer  Substanzen  und  dessen  praktische  Anwendungen. 
Braunschweig  1898,  S.  460  bis  655. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter, Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter, Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


1-ÄpfeIsäure  CiHbOs 
Schneider,  Lieb.  Ann. 
207,  263;  1881. 
Wasser.  7=29bis92. 

Thomsen,  Ben  ehem. 
Ges.  15,  443;  1882. 
Wasser. 


Woringer,ZS.  ph.  Gh. 

36,  340;  1901. 

Wasser. 

7  =  49  bis  93- 


Winther,  ZS.  ph.  Ch. 
41,  193;  1902. 
Wasser. 

P  =  59,72, 
t  =  15  bis  60". 


[«]£=5,89i  —  0,08959  q 


p  [«]!>  W]D      ia-\D 

21,65  —0,44  —0,90  — 1,43 

28,67  +0,33  —0,35    —0,83 

40,44  +1,31  +0,54   —0,12 

53,75  +2,52  +1,73   +0,94 

64,00  +4,10  +2,72   +1,99 


Äpfelsaures  Äthyl 

(C,H5)2C4H405 

Purdie  u.  WilHamson, 

Journ.  ehem.  Soc.  69, 
823;  1896.  Ohne 
Lösungsmittel. 


Darstellungsweise       [a]-D 
Säuremethode  — 10,34 

Silbersalzmethode      — 12,42 


ÄpfelsauresNatrium 

NaaCiHiOs 

Schneider,  Lieb.  Ann. 
207,  271;  1881. 
Wasser.  9= 34 bis 95- 


[«]fo=  ^5,202— 0,3322  <7 

+  0,0008184  q- 


0,4482 
0,4885 
0,5330 
0,5919 
0,6659 


14,971—0,173  <1 

10,121  —0,130  q 

8,349-0,113? 

6,544—0,096  q 

4,605—0,071  q 


1-Arabinose  CsHioOs 
Parcus    u.    Tollens, 

Lieb.  Ann.  257,  174; 

1890. 

Wasser,    c  =  9,730, 


Z  in  f^' 
0,4453 

0,4655 

0,5340 

0,5890 

0,6570 


3,568-0,1293 
+0,000226  (c- 
2,664—0,1134 
+0,000448  {L- 
1,141 — 0,0804 
+  0,000181  {l- 
0,557—0,0655 
+  0,000141  ((- 
0,296  —  0,0511 
+0,000055  (t  - 


('—40) 

-40P 

(i-40) 

-40)2 

(<-4o) 

-4o)-'= 

{t   -40) 

-40)2 

(<-4o) 

-40)2 


1-Asparaginsäure 

C.HvNOi 

Cook,  Ben  ehem.  Ges. 
30,  296;  1897. 
W  a  s  s  e  n 


Brucin  C23H2BN2O4 
Tykociner,  Rec.  P.-B. 
1,145;  1882.  Äthyl- 
alkohol,  c  =  2,129. 


Nasint    u.    Qennari, 

ZS.  ph.  Ch.   19,  117; 
1896. 

PropylalkohoL 
P==  21,14. 


Ä  in  iJ, 
0,4482 
0,4885 
0,5330 
0,5893 
0,6659 


-3.07 

-  3,88 
—3,92 
—3,62 
—3,30 


d-Campher  CioH,bO 
Gern^z,   Ann.  scient. 
de  l'Ecole  norm.  sup. 
1,  37;  1864. 
Ohne     Lösungs- 
mittel. 


Zeit  [«].-ö 

Anfangsdrehung  nach  6,5 

Min.  als  a-Modifikation  156,6 
Enddrehung  nach  i,5Stun- 

den  als  /^-Modifikation    104,6 


P 
0,528 
1,872 


20 
32 
50 
75 
90 


+  4,36 
+  3,78 
+  1,55 

o 
—  1,86 


[a]J5=— 80,1 


Aggregatzustand 
geschmolzen 
dampfförmig  (Druck 
759,5  mm) 


i      [a-]\ 
204  70,33 

220  70,31 


Schönrock. 


228  a 


1053 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,   Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


:  55,78— 0,1491  q 

55*49—0,1372  q 

■■  55,70-0,06685  q 

■■  54,38—0,1614  q 

+  0,0003690  5- 
56,15—0,17499 

-f  0,0006617  9* 


1-Campher  (Forts.)     1 
Landolt ,    Lieb.  Ann.  | 
18-9,  334;  1877. 
Dimethylanilin.      [a}D 
7  =  42  bis  85. 

Essigsäure.              liaW 
7  =  34  bis  85.                I 
.Wonochloressig-     [o}E> 
ä  t  h  e  r.  9  =  45  bis  86.  i 
Äthvlalkohol.           [ap 
7  =  45  bis  91.              I 
MethylalkohoL      j  [o]l>^ 
7  =  50  bis  8g.  I ^ 

Rimbach,  ZS.  ph.  Ch.  i 

5>,   701 ;   1892.  j 

Benzol.  1  [op 

7  =  47  bis  90- 

Essigäther.  [ajD 

7  =  48  bis  90. 

Vogel,  Landolts  Op- 
tisches Drehungsver- 
mögen, 176;  1898. 

Cap  ronsäure.  [a]D  =58,90 — 0,16859 

9  =  50  bis  98.  **  +  0,001279  9' 

Isovaleriansäure.  \  [a]D  ==  57,15 — 0,1257  ? 
7  =  47  bis  97-               I  +  0,001000  9- 

P.  G.  Nnttiog.  Phys. ' 


■■  55,99—0,1847  9 

+  0,0002690  9- 
56,54—0,09065  9 

-f  0,0004005  9* 


Rev.  17,  7;  1903. 
Äthylalkohol. 
P  =  34,70- 


^  in  ^  [a]i8 

°'334}uitravioletT       ^IH 

0,350  J  378,3 

0,400  158,6 

0,450  109,8 

0.500  81,7 

!   0,550  62,0 

I   0,589  52,4 


l-Chinasäure  G7H12O6 
Thorasen.Joum.pr^t. 

Ch.  (2)35,  156;  1887. 
Wasser.  p=9bis3o. 


[«]f,=— 43,92 


Chinin  (Anhydrid) 

C2oH24N,0-2 

Ondemans.  Lieb.  Ann. 
182,  46;  1876. 
Äthylalkohol 


c   [a]D          [a}D  [„p 

■"o       -"lo  -"so 

I  — 171,4  —169,6  — 168,2 

4  — i66,i  — 164,4  — 163,2 

6  — 162,4  —160,9  —159,8 


Chininsulfat 

C,oH,4N.,02.HjS04 
Ondemans,  Lieb.  Ann. 
182,  49;  1876. 
Wasser,   c  etwa  1,6, 
auf  Alkaloid  berechnet 


Salz         [a]D^  =  —213,7 
Alkaloid  [a]l>=— 278,1 


Cholesterin  C26H44O 
Lindenmeyer,  Joum. 
prakt.  Ch.  (1)90,323; 
1863. 

Äther oder SteinöL 
c  =7,941  in  Äther  oder 
c^io  in  SteinöL 


Cinchonidin 

QsHmNsO 

Hesse,  Lieb.  Ann.  176, 

220;  1875. 

Äthylalkohol97%. 
Vol.    c  =  I  bis  5. 


Linie 
G 
F 
b 
E 

D 
C 
B 


-62,37 
-48,65 
—41,92 

—39,91 

—31,59 
—  25,54 
—20,63 


t«>P.  ==  —107,5  -i-  0,297  « 


Cinchonidinsulfat 

(C,oHi4NiO)2H2S04 
Ondemans,  Lieb.  Ann. 
182,49;  1876.  Äthyl- 
alkohol «  etwa  1,6, 
auf  Alkaloid  berechnet. 


Salz         [a]D_  = 
Alkaloid  [a]D  = 


-118,7 
•157,5 


Cinchonin  C19H22N2O  [  in  Gemengen  von  Alkohol  imd 
Ondemans,  Lieb.  Ann. 
16«,  71:  1873. 
Äthylalkohol  und 
Chloroform. 
P  etwa  0,6. 


Alkohol 

o 

0,34 
1,26 

5,52 

13,05 
17,74 
35,00 
100 


Chloroform 
Chloroform 
100 
99,66 
98,74 
94,48 


86,95 
82,26 
65,00 


212,0 
2i6,3 
226,4 
236,6 

237,0 
234,7 
229,5 
228,0 


1-CocaTn  C17H21NO4 
Antrick,   Ben  ehem. 
Ges.  20,  321;  1887. 
Chloroform. 
9  =  74  bis  91. 


[a]p  =  - 15,83—0,005848  9 


CocaTnhydrochlorid  |  [op  =  — 67,98  —  0,1583  c 
Ci,H2,N04.  HCl 
Antrick,    Ber.  ehem.  | 
Ges.  20,  318;  1887.    j 
Äthylalkohol</2D=  | 
o,9353-     c  =  6  bis  25.  ; 


Cholalsäure  C24H40O5 ' 

Linie 

[a]2o 

Hoppe-Seyler,  Joum. 

H 

78,0 

prakt.  Ch.  (1)89,267;' 

G 

67,7 

1863. 

F 

52,7 

Äthylalkohol 

b 

47,0 

c  =  2,659.                    1 

E 

44,7 

D 

33,9 

C 

30,1 

B 

28,2 

Conchinin  C2oH24N«02 
Hesse,  Lieb.  Ann.  176, 
224;  1875  u.  182, 139; 
1876.  Äthylalkohol 
97%.  Vol.  c  =  ibiS3. 


[«]■?.  =  269,6—3,903  c 


Conchininchlor- 
hydrat  CjoHjiNjOj« 
HCl-HjO 

Hesse,  Lieb.  Ann.  176, 
225;  1875. 

Äthylalkohol97%. 
Vol.  e  =  2  bis  5. 


[o]^  =212  —  2,562c 


Schöorock. 


1054 


328  b 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter,   Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


d-Coniin  CgHivN 
Wolffenstein,  Ber. 

ehem.  Ges.  27,  2612; 
1894.  Ohne  Lö- 
sungsmittel. 


[«]f«=-i5,7 


d-Copellidin  CgH^N 
Levy  u.  Wolffenstein, 

Ber.  ehem.  Ges.  29, 
i960;  1896.  Ohne 
Lösungsmittel. 


t«Jfo  ^  36,93 


l-Copellidin  CsHiyN 
Levy  u.  Wolffenstein, 

Ber.  ehem.  Ges.  29, 
i960;  1896.  Ohne 
Lösungsmittel. 


MP. 


16,26 


1-Fenchylamin 

C10H17NH2 

Wallach  u.  Binz,  Lieb. 
Ann.  276,  318;  1893. 
Ohne  Lösungs- 
mittel. 


^    9.5 


=  —  24,89 


Fenchylamin-p- 
Oxybenzyliden 

CoHwNrCH-CeHsO 
Binz,  ZS.  ph.  Ch.  12, 

727;  1893.    Chloro- 
form,   p  =  1,28. 


Zeit  [a]D 

"■     10 
Anfangsdrehung  n.2oMin.  77 
Enddrehung  n.  i8Stunden  72,00 


1-Fructose,    Frucht- 
zucker,   Lävulose 

CoHioOg 

Parcus    u.    Tollens, 

Lieb.  Ann.  257,   166; 

1890. 

Wasser,     c  =  10,0. 

Jungfleisch  u.  Grim- 
bert,  C.  r.  107,  393; 

1888. 

Wasser.  o  =  4bis4o, 

f  =  o  bis  40  ". 

Ost,   Ber.  ehem.  Ges. 
24,  1638;  1891. 
Wasser,  p  =  2  bis  31. 
H.  Grossmann  u.  F. 
L.  Bloch,  ZS.  Ver.  , 
Deutsch.    Zuck.- Ind.  , 
(Techn.  Teil)  62,   49; 
1912. 
Wasser, 
c  =  4,5. 

Pyridin. 
c  =  0,9997. 

Pyridin, 
c  =  4,5. 


Zeit  [a]D 

Anfangsdrehung  n.  6Min.-i  04,0 
Enddrehung  naeh33    „     -92,25 


[d]^  =  —  100,3  —  0,108  c  + 
0,56  ( 


■-  ■'20 


91,90  —  0,111  p 


yl  in  ^ 
0,447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


—166,6 

—151,1 
—136,8 

—107,2 

—  90,46 

—  76,39 


d-Galactose,  Lac- 

tOSe  CgHizOe 

Parcus    u.    Tollens, 

Lieb.  Ann.  257,   169; 

1890. 

Wasser.    c  =  10,20. 

Meißl,  Journ.  prakt. 
Ch.  (2)22,  100;  1880. 
Wasser.  p  =  4bis 36, 
t=z  10  bis  30". 

H.  Grossmann  u.  F. 

L.  Bloch,    ZS.    Ver. 

Deutseh.     Zuck.  -  Ind. 

(Techn.  Teil)  62,   31; 

1912. 

Wasser. 

c  =  5,603. 


d-Glucose,Dextrose, 
Glycose,  Trauben- 
zucker CgHiaOr, 

Parcus    u.    Tollens, 

Lieb.  Ann.  257,   164; 

1890. 

Wasser.     c  =  9,097. 

Tollens,  Ber.  ehem. 
Ges.  17,  2238;  1884, 
Wasser.  p  =  i  bis  18. 

H.  Grossmann  u.  F. 

L.  Bloch,    ZS.   Ver. 

Deutsch.     Zuck.- Ind. 

(Techn.  Teil)  62,   41; 

1912. 

Wasser. 

c  =  4,5- 


Zeit  [a]D 

Anfangsdrehung  n.  7  Min. 

als  a-Modifikation  117,5 
Enddrehung  n.  7  Stunden 

als  /?-Modifikation       80,27 


[a]f= 83,88 +o,o785p  — o,209< 


Ä  in  f* 

Wao 

0,447 

152,9 

0,479 

131,8 

0,508 

116,8 

0,535 

99,63 

0,589 

80,72 

0,656 

60,80 

Zeit  [a\'>^ 

Anfangsdrehung  n.  5,5  Min. 

als  a-Modifikation      105,2 
Enddrehung  nachöStunden 

als  /^-Modifikation        52,49 


[a]fo  =  52,50 

+ 
+ 

0,01880  p 
0,0005168  p^ 

Ä  in  fi 
0,447 
0,479 
0,508 

[«]2  0 
96,62 
83,88 
73,61 

0,535 
0,589 
0,656 

65,35 

52,76 
41,89 

1-GluCOSe  CßHiaOf, 

Fischer ,  Ber.  ehem. 
Ges.  23,  2619;  1890. 
Wasser.   p  =  4,ii4. 


Zeit  [a]o,656  fi 

"-20 

Anfangsdrehung  n.  i5Min.--ii5,o 
Enddrehung  n.  22  Stunden  -25,00 


Ä  in  [A. 

0,447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


[a]2o 
—63,93 
— 56,00 
—49,10 

—42,59 
—35,48 
—26,44 


Invertzucker  =lMol. 
Fructose  +  1  Mol. 
Glucose 

Gubbe,     Ber.    ehem. 
Ges.  18,   2214;   1885. 
Wasser. 
q  =  2,1  bis  91. 
Wasser,  c  =9 bis 35. 

W  a  s  s  e  r.  p  =  9  bis  30, 
<  =  3  bis  30  ". 

Wasser.  p^9bis3o, 
t  =  20  bis  90  °. 


Limonen  doHie 
F.  A.  Molby,    Phys. 
Rev,  30,  84;  1910. 
Ohne     Lösungs- 
mittel. 


Wfo, 


Zeit 

Anfangsdrehung  n.  7Min.  —94,4 
Enddrehung  n.  7Stunden  — 5 1 ,4 


[a]fo=  —  23,30+0,01612  5 

+0,0002239  q* 


[a]-D   =  —  19,66  —  0,03611c 


[a]?  =  [a]f^ +0,3041(^-20) 
+0,001654  ('  —  20)' 


[«]f  =  [«]f,   +0,3246  (<-20) 
0,0002105  (t 20)* 


Ä 

=  0,4359  >**  i 

t 

L«J< 

+ 

22,2 

232,5 

— 

22,5 

249,3 

— 

80,6 

274,3 

— 

[23,0 

292,9 

Ä  =:  0,4916^ 

t  [a]t 

+  22,0  174,6 

—  30,4  188,4 

—  74,5  201,1 
— 120,8  214,6 


Schönrock. 


238  c 


1055 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter,   Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Limonen  (Forts.) 


>i  =0,5461  ^ 

t        Mt 

+  20,5   135,7 

—  20,5   144,5 

—  79,7  159,0 
— 124,5   176,0 


;     >i=  0,5892« 

I        t  [a]t 

+  22,2  115,9 

—  18,0  124,0 

—  76,4  135,0 
— 128,0  146,3 


>l  =  0,6708  u 

t  [a]t 

+  21,0     85,1 

—  24,2     91,2 

—  82,0  100,4 
—123,5   109,5 


Maltose,  Malzzucker 

C12  H22O11 

Parcus    u.    Tollens, 

Lieb.  Ann.  2ö7,    173; 

1890. 

Wasser,    c  =  9,804. 

Meißl,  Joum.  prakt 
Ch.  (2)  25,  120;  1882. 
Wasser,  p  =  4  bis  35, 
t  =  15  bis  35". 

Brown ,    Morris    u. 

Miliar,   Joum.  ehem. 
Soc.  71,  112;  1897. 
Wasser.  p  =  2bis2o. 


Zeit  [a]D 

■'2  0 

Anfangsdrehung  n.  6  Min.  1 18,8 

Enddrehung  n.  6  Stunden  136,8 


[«]  <  =  140,4  —  0,01837  iJ 


0,095  t 


[o]  -ö 


137,9 


1  l-MandelsäureCs  HgOa 
Lewkowitsch ,     Ber. 
ehem.  Ges.  16,   1567; 
1883.     Eisessig. 
9  —  82  bis  98. 
Wasser.  17=91  biS98. 


*■    -"20 


— 210,0+0,2714  q 
—212,5+0,57779 


Maticocampher 

CiäH2oO 

Traube,  ZS.Kr>  St.  22, 

49;     1894.       Ohne 
Lösungsmittel. 

Chloroform. 
p  =  10,06. 


Aggregatzustand     t         [a]  ^ 
geschmolzen         108    — 28,45 
„  135    —28,24 


[a].^^  =  - 28,73 


d-Methoxylbern-                  c  [o],8 

steinsaures   Bary-  j        1,149  +  3,16 

um  CsHcOsBa             1         5,746  —  2,21 

Purdie  u.  Marsball, !  12,42  —  7,36 

Joum.  ehem.  Soc.  63, 1  26,12  — 14,27 
227;  1893.   Wasser. 


Milchzucker  C2H22O11 
Scbmoeger,Ber.  ehem. 
Ges.  13,  1931 ;  1880. 
Wasser.  7)  =  7,5  auf 
das  Hydrat  Ci2H220n 
+  H2O  berechnet. 

Schmoeger,Ber.  ehem. 
Ges.  13,  1918;  1880. 
Wasser,  p  =  6,898 
auf  das  Hydrat  be- 
rechnet. 


Zeit  für  wasserfreie  Subst[a] ' 
Anfangsdrehung  nach  4Min. 

als  a-Modifikation  88,4 
Enddrehung  nach  6Stunden 

als  /?-Modifikation       55,3 


Zeit  fürwasserfreieSubst-to]^"^ 
Anfangsdrehung  nach  4Min. 

als  y-Modifikation  36,2 
Enddrehung  n.  24  Stunden 

als  /J-Modifikation       55,2 


Milchzucker  (Forts.) 
Scbmoeger,Ber.  ehem. 
Ges.  13,  1927;  1880. 
Wasser.  p  =  2bis37! 
auf   das    Hydrat    be- ; 
rechnet.  j 

H.  Grossmann  u.  F. ' 
L.  Bloch,  ZS.  Ver. 
Deutsch.  Zuck. -Ind.  i 
(Techn.  Teil)  62,  61 ;  | 
1912.  Wasser.  j 
c  =  2  auf  das  Hydrat  | 
berechnet.  i 


[o]  "  =  55,30  für  wasserfreie 
Substanz 
[a] '^^  =  52,53  für  das  Hydrat 


A.  in  fi 

[«]2 

für  das  Hydrat 

0,447 

98,17 

0,479 

83,25 

0,508 

72,25 

0,535 

62,09 

0,589 

52,42 

0,656 

39,82 

Morphinchlor- 
hydrat   CitHibNOs- 
HCI-3H2O 
Hesse,  Lieb.  Ann.  176, 
190;  1875. 
Wasser,    c  =  i  bis  4. 


[«],^^  =  — 100,67  +  1,14  c 


Morphinsulfat 

(C,7H,9N03)2H2S04 

-5H,0 

Hesse,  Lieb.  Ann.  176, 
190;  1875.  Wasser, 
c  =  I  bis  4. 


I  ajö  =  —  100,47  +  0,96  c 


Nicotin  CioHuNz 
Landolt,    Lieb.   Ann. 
189,  319;  1877. 
Ohne    Lösungs- 
mittel. 

Pribram,  Ber.  ehem. 
Ges.  20,  1847;.  1887. 
Wasser. 
p  —  20,17. 


Landolt,    Lieb.   Ann. 
189,  323;  1877. 
Wasser.  g=iobiS92. 

Hein,     Landolts    Op- 
tisches   Drehungsver- 
mögen, 174;  1898. 
Wasser. 


Landolt,   Lieb.  Ann. 
189,  321;  1877. 
Äthylalkohol 
dio  =  0,7957. 
9  =  9  bis  86. 


t 
10,2 
20,0 
30,0 


—  161,0 
— 161,6 

—  162,0 


Zeit  [a]-D 

■"»0 

unmittelbar  nach  Her- 
stellung der  Lösung  — 87,81 
nach  12  Stunden       —93,13 
„     18        „  —96,55 

»     48        „  — 96,56 


t"^^^  ""^'5,02 +  1,7061  9 — 
1/2140,8—108,8679+2,55729* 


P 
100 

15,59 
10,26 

8,307 
5,700 
1,061 


—  164,0 

—  77,59 

—  76,89 

—  76,84 

—  76,96 

—  77,66 


[o]^  =  —  160,8  +  0,2224  9 


Schönrock. 


1056 


238  d 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Nicotin  (Forts.) 
J.Dewar  u.  H.OJones, 

Proc.  Roy.  Soc.80[A], 
236;  1908. 
Äthylalkohol. 

C„„=21.2. 


C.  Winther,  ZS.  ph. 

Ch.  60,  570;  1907. 
Äthy  lenbromid. 


Heio,     Landolts    Op- 
tisches    Drehungsver- 
mögen, 146;  1898. 
Benzol.  p=8bisioo. 

Gennari,  ZS.  ph.  Ch. 

19,  131;  1896. 
Ohne     Lösungs- 
mittel. 


Methylalkohol 
p  =  18,96. 


[a]-D 


-f 


20 

50 

70 

90 

120 


141,5 

a^  Drehungs- 
winkel in  Graden 

—  30,0 

-28,7 

—  27,3 

—  25,3 

—  22,0 


P 
58,12 
36,29 
17,42 
10,14 


*■    -"20 

—  172,6 

—  176,6 

—  179,3 

—  179,9 


[«]£  =  — 164,0 


0,4482 
0,4885 
0,5330 
0,5893 
0,6659 


W20 

—  317,8 

—  250,7 

—  209,8 
— 162,8 

—  123,4 


0,4482 
0,4885 
0,5330 
0,5893 
0,6659 


[«Izo 
266,1 
■  206,6 

•  170,7 
•131,6 
99,46 


Nicotinacetat 

Clo  H14N2  •  C2  H4O2 

Schwebet,  Ber.  ehem. 
Ges.  15,  2852;  1882. 
Nasiai  u.  Pezzolato, 
ZS.  ph.  Ch.  12,   503; 

1893. 

W  a  s  s  e  r.  g = 36  bis  96. 

Gennari,  ZS.  ph.  Ch. 

19,  132;  1896. 
Wasser. 
P  =  44,30. 


Parasantonid 

C15H18O3 

Nasini,  Mem.  Line.  (3) 

13,  146;  1882. 

Chloroform. 

P  =  1  bis  37. 


[a]^  =  49,68  —  0,6189  q 

-f  0,002542  q^ 


Z  in  ,M 

0,4482 
0,4885 
0,5330 
0,5893 
0,6659 


[«]20 
31,37 
26,57 
22,83 

18,85 
14,30 


Linie 
0,4226  fi 

0,4383  „ 
F 
bi 

E 
D 
C 
B 


[«]2  0 
2963 
2510 
1666 
1334 

1264 
891,7 
655,6 
580,5 


Patchoulicamplier 

C30H26O2 
Montgoifier,  C.  r.  84, 

89;     1877.        Ohne 
Lösungsmittel. 
Äthylalkoholgso/o. 
Gültigkeitsbereich  von 
q  nicht  angegeben. 


Raffinose 

C,8H320,6  +  5H20 

Landolt,    Ber.  ehem. 
Ges.  21,  198;  1888. 
Wasser.  p  =  2bisi6. 

H.Grossmann  u.  F.L. 

BIocli,ZS.Ver.Deutsch. 
Zuck.-Ind.(Techn.Teil) 
62,  70;  19 12. 
Wasser. 
c  =  3,712. 


Ameisensäure, 
c  =  8.1. 


Rhamnose  CgHiaOö 
Tanret,     Bull.    Soc. 
chim.(3)15, 202;  1896. 
Wasser, 
c  =  5  und  10. 

Wasser. 

c  nicht  angegeben. 


Schnelle  u.  Tollens, 

Lieb.    Ann.   271,   65; 

1892. 

Wasser.  c  =  5bis45, 

Rayman,  Ber.  ehem. 
Ges.  21,  2050;  1888. 
Äthylalkohol. 

P  =  6,4- 

Methylalkohol 
97,42  "/o.     p  =  19,06. 


Rohrzucker,  Saccha- 
rose  Ci2H220n 

Nasini  u.  Villavecchia, 

Österr.  -  Ungar.      ZS. 
Zuckerind.  Landw.  21, 
85;  1892. 
Wasser.  p=o,3bis2. 

Wasser.  p=2  bis  66. 


geschmolzen  [a]  -D  =  —  i  iS 
t«]£  =  — 124,5  +  0,21  q 


[a]R  =  104,5 


Ä  in  fi 

0,447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


[a]2o 
188,6 
163,8 
150,8 

131,7 
105,2 
79,63 


Zeit  [a]ofi56/* 

20        ' 

Anfangsdreh.  n.  3  Min.    62,23  ': 

Minimum  nach  10  Min.     51,45 

Enddrehung  n.  2  Tagen    92,86 


Zeit  [a]D 

"-  -'14 
Anfangsdr.  n.  2,5  Min. 

als  «-Modifikation     —  7,14 
Enddrehung  n.  i  Stunde 
als  /3-Modifikation     +9,1 


Zeit  [a]l> 

Anfangsdrehung  n.  2  Min.        ' 

als  y-Modifikation  22,8 
Enddreh.  n.  1,5  Stunden 

als  /^-Modifikation 


10,1 


[«]f„  =  9,43 


ra]-D  =  — 10,65 
•-  -'20      '  -^ 

[«1„^  =  —  i°,59 


[a]i)  =  69,96  — 4,870  p 
+  1,861  p2 

[a]i?  =  66,44  +  0,01031p 

—  0,0003545  p« 


Schönrock. 


aa 


228^ 


1057 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter,  Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Rohrzucker  (Forts.) 
Landolt,    Ben   ehem. 
Ges.  21,  197;  1888. 
Wasser, 
c  =  4  bis  28. 

Tollens,    Ber.    ehem. 
Ges.  13,  2303;   1880. 


Wilcox.  Jourru  phys. 
ehem.  o,  591;  1901. 
P  V  r  i  d  i  n. 


[a]  -D  =  66,67  —  0,0095  c 


Zusammensetzung      [o]-D 

io%Zucker-l-9o% Wasser  66,67 

10%  Zucker  (Aceton       67,40 

+23%Wasser  Äthylalk.    66,83 

-i-  67%      [Methylalk.  68,63 


Pellat,  ZS.  Ver.  Dtsch. 
Zuck.-Ind.(Techn.Teil) 
51,  832;  1901. 
Wasser,      p  =  15,4, 
f  =  14  bis  30°. 

0.  Schönrock,  ZS.Ver. 
Dtsch.    Zuck.;  Ind. 
(Techn.  Teil)  53,  652; 
1903.    Wasser. 
P  =  23»7o, 
'  =  9  bis  31 ". 

>?  =  0,4359  M. 
Ä  =  0,5461  .«. 
/?  =  0,5893  f*. 


Seyffart,  Wied.  Ann. 

41,  128;  1890. 

Wasser. 

j»  =  o,i  bis  51. 


Pellat, ZS.Ver. Dtsch.  I 
Zuck.-Ind.(Techn.Teil)  \ 
Sl.  835;  1901. 
Wasser,     p  =  15,4, 
>l=  0,467  M  bis  0,644  M. 

P.  G.  Nutting,  Phys. 
Rev.  17,  5;  1903. 
Wasser. 
>'  =  3,45. 


P 

I 
2 
4 
6,25 


■-  ■'-10 


^  -^5 
86,7 

85,9 
84,7 
83,6 


77,0 


In  einem  Glasrohr  ist  für  den 

Drehungswinkel  o 
"fo  ==  af^of  0,00037  {t—20) 


In   einem    Glasrohr   mit   dem 

Ausdehnungskoeffizienten 
0,000008  ist  für  deft-Drehungs- 

winkel  a 
0,0=0^  -rttf  0,000419 (< — 20) 

"jo^^**  t  "'"'*/ 0,000457  {t  —  20) 
ofo^o  f  —a  f  0,000461  {t — 20) 
Dagegen  ändert  sich  der  Tem- 
peraturkoeffizient der  spezi- 
fischen Drehung  [a]  stark  mit^ 


X  in  f* 

0,4204 

0,4341 
0,4607 
0,4862 

0,5350 
0,5893 
0,6567 


Ä   in  /*,  [a]^^  = 
,325483  ,  0,00757003 \ 
'    ^*        ) 
D  =  0,58930  ft 


i'^.{^ 


Ä  in  f*  [a],8 

0,250 1  543,0 
0,300  >  Ultraviolett    297,7 

0,350  j  192,9 

0,400  149,9 

0,450  122,2 

0,500  99,8 

0,589  66,8 


Rohrzucker  (Forts.) 
H.  Grossmann  u.  F.  L. 
Bloch,  ZS.  Ver.  Dtsch. 
Zuck.- 1  nd.(  Techn.Teil) 
62,  56;  1912. 
Pyridin. 
c  =  4,275- 

Ameisensäure, 
c  ^  12,86. 


Ameisensäure. 
c  =  5,713. 


Ä  in  u 
0,447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


152,2 
133,7 
114,4 

99,22 

84,37 
64,86 


Zeit  [010,656  ju 

Anfangsdrehung 

nach  12  Min.  3,18 

Maximum  nach  i  Tag    28,75 
Enddrehung  nach  6  Tag.  24,48 


Siertsema ,  Zittings- 
versl.  Kon.  Akad.  Wet. 
Amsterdam  5,  309; 
1897  u.  6,  26;  1898. 
Wasser.  ^  =  0,492/« 
bis  0,601  ft,  t  =  10°. 

c  =  9,48. 
e  =  18,70. 
c  =  27,84. 


^  in  /» 
0,447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


[a]so 
72,61 

67,58 

55,41 

47,59 
39,95 
30,98 


Bei  einer  Druckänderung  um 

100  Atm.  beträgt  die  Änderung 

.    a  •    r  1 

m  Y  m  La] 

-f  0,268%  —0,181% 

-f  0,252%  — 0,166% 

-f  0,270%  —0,128% 


Saccharin  CsHioOö 
Schnelle  u.  Tollens, 

Lieb.  Ann.   271,   66; 
1892.    Wasser, 
c  =  10,41. 


Zeit 
nach  8  Min. 
„   11  Tagen 


"■  ■'go 
94,2 
88,7 


Santonid  QsHisOs 
Nasini ,    Mem.    Line. 
(3)  13,  148;  1882. 
ÄthylalkohoL 
c  =  4,046. 


Chloroform, 
p  ^  2  bis  22, 


Linie 
0,4226  /» 
0,4383   „ 
F 
bi 

E 
D 
C 
B 


2381 
2011 
1323 
1053 

991 
693 
504 
442 


Linie 
0,4226  ,u 

0,4383   » 
F 
bi 

E 
D 
C 
B 


2610 
2201 
1444 
II48 

1088 
754 
549 
484 


Physikalisch-chemiscbe  Tabellen.    4.  Aufl. 


Schönrock.       67 


1058 


238  f 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter ,   Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beol?- 

achter ,    Lösungsmittel, 

Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Santonin  CisHigOs 
Nasini,    Mem.    Line. 
(3)  13,  144;  1882. 
Äthylalkohol. 
0=1,782. 


Linie 

0,4383  /* 

F 

bi 

E 

D 
C 
B 


Wart 

—  380,0 

—  261,7 

—  237,1 

—  222,6 

—  161,0 

—  118,8 

—  110,4 


d-Terpentinöl  CioH,6 
Landolt,    Lieb.  Ann. 
189,  317;  1877. 
Äthylalkohol. 
7  =  o  bis  78. 

Rimbach,  ZS.  ph.  Ch. 

9,  703;  1892, 
Eisessig. 
9  =  0  bis  91. 


[«]£  =  14,17+0,01178  q 


1-Terpentinöl  C10H18 
GeiUfz,  Ann.   scient. 
de  l'Ecole  norm.  sup. 
1,  37;   1864. 
Ohne    Lösungs- 
mittel. 

Landolt,    Lieb.   Ann. 
189,  314;  1877. 
Äthylalkohol, 

<^2o  =  o,7957- 
g  =  o  bis  90. 
Benzol. 
5  =  o  bis  91. 
Essigsäure  99,8%. 
5  =  o  bis  91. 

Wenden,  Wied.  Ann. 
66,  1159;  1898. 
Ohne    Lösungs- 
mittel. 


d- Weinsäure  CaHgOa 
Pfibram   u.   Glücks- 
maan,  Mon.  Chem.  19, 
136;  1898.    Wasser. 
p  =  0,2  bis  1,1. 
P  =  1,2  bis  4,7. 
P  =  4,7  bis  18. 
P  =  18  bis  36. 
P  =  36  bis  50. 

Pi^ibram,  Ber.  chem. 
Ges.  22,  7;  1889. 


'^"^fo  ^  34,89  —  0,001746  q 
+0,0003353  g2 


Aggregatzustand     t 

flüssig  1 1 

98 

»  154 

dampfförmig 
(Druck  76i,7mm)i68 


—  36,53 

—  36,04 

—  35,81 

—  35,49 


•^"^fo  "^  —36,97  —0,004816  q 
—0,0001331  q'' 

•^"^"o^  —36,97  —0,02153  q 

— 0,000066737' 

f"^fo  ==—36,89  -0,02455  q 

— 0,0001369  q' 


Linie 
F 
b 
E 
D 
C 


[«]2  0 

—  54,96 

—  48,47 

—  46,72 

—  37,24 

—  29,63 


•^"^fo  ""^  7,20—1,735  P 
t«]fo  ""  15,61—0,315  P 

[«]f„  =  14,83^,149  p 
^"^fi>  ^  14,849—0,144  p 
t«]-?,.  =  15,615—0,165  p 


Lösungsmittel         [a]f 
Äthylalkohol  +3,79 

gleiche  Vol.  Alkohol  und 

Mononitrobenzol         +3,^7 
gleiche  Vol.  Alkohol  und 

Mononitrotoluol         — 0,69 
gleiche  Vol.  Alkohol  und 

Benzol  — 4,11 

gleiche  Vol.  Alkohol  und 

Monochlorbenzol        — 8,09 


d-Weinsäure  (Forts.) 
Wendeil,  Wied.  Ann. 
66,  1153;  1898. 
Wasser. 
jj  =  41,18. 


Winther,  ZS.  ph.  Ch. 

41,  186;  1902. 
Wasser. 
9  =  51  bis  91, 
t  =  16  bis  63". 


Äthylalkohol 
99,15  %. 
P  =  19,73, 
t  =  i8  bis  43". 


P.  G.  Nutting,  Phys. 
Rev.  17,  11;   1903. 
Wasser. 
p  =  28,62, 


Linie 

[«]o 

F 

4,14 

b 

5,75 

H 

5,98 

D 

6,05 

C 

5,75 

[a]2o 

9,37 

9,689 

9,687 

8,86 

7,75 


[«].-,o 

14,85 
14,41 
14,10 
12,14 
10,41 


Äinfi  [a]t 

0,4435  —5,711+0,32953  —  0,000525» 
+  [0,3647  —  0,002850  q  + 
0,0000079  9*J  ('  —  40)  — 
0,00125  {t  —  40)' 
0,4655    -  4,701  +  0,3435  q  -0,00087  (f 
+  10,3311  —  0.002769  q  + 
0,0000070  <?*](<  —  40)  — 
0,00084  (t  —  40)* 
0,5335   —  0,387  +  0,2496  q  —0,00062  3* 
+  [0,2230  —  0.001751  q  + 
0,0000031  g*]  {t  —  40)  — 
0,00067  (t  —  40)' 
0,5890  -H  1,591  H- 0,1779  g -0,000349» 
+  [0,2074  —  0,00241 1  q  + 
0,0000099  Q*J  (t  —  40)  — 
0,00065  ('  —  40)' 
0,6561   -1-1,226  +  0,16253—0,000443' 
-j-  [0,1327  —  0,0011303  + 
0,0000033  Q*]it  —  40)  — 
0,00050  (<— 40)* 


Ä  in  ,u 

o 


',4445  —0,50+0,341  ((  —  30) 

—  0,0013  (<  — 30)2 
0,4700  +  2,10+0,307  (<  — 30) 

—  0,0032  (t  —  30)2 
0,5330  +  5,52+0,199  (t  — 30) 

—  0,0005  ('  —  30)^ 
0,5890  +  6,22+0,161  (t — 30) 

—  0,0010  (t —  30)^ 
0,6570  +  5,51+0,126  (<  — 30) 

+  0,0009  ('  —  30)^ 


Ä  in  f*  [a]i9 

°'^75l  iTit-a.  —  296,8 

0,350^  —  16,8 

0,400  +   6,0 


0,450 
0,500 
0,550 
0,589 


+  6,6 

+  7,5 

+  8,4 

+  9,82 


d-Weinsaures  Diace- 
tyl-n-Propyl(C3H7)a 

(QH30)2.C,H20o 
Freundler,  Ann,  chim. 
phys.  (7)4,  245;  1895, 
Ohne    Lösungs- 
mittel. 

Äthylalkohol. 
p  etwa  6. 
Bromoform. 
p  etwa  6. 

Schwefelkohlen- 
stoff, p  etwa  6. 


ia]D  =  +  13,4 

[«]f„=-+  9,6 
[«]!>,=-  2,6 
[a]D  ^  +  36,7 


I 


Schönrock. 


228 


s 


1059 


Spezifische  Drehung  aktiver  organischer  Substanzen. 


Aktive  Substanz,  Beob- 
achter,   Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


Aktive  Substanz,  Beob-  j 
achter,    Lösungsmittel, 
Gültigkeitsbereich 


Spezifische  Drehung 


d-Weinsaures  Dime- 

thyl    (CH3)2C4H40« 

Freandler,  Ann.  chim. 
phys.  (7)  4,  249;  1895. 
BenzoL    p  etwa  6. 

Winther,  ZS.  ph.  Ch. 
41,  179;  1902. 
Ohne     Lösungs- 
mitte L 
t  =  50  bis  93°- 


[a}D   =  —  8,8 


Ä'mf*  [o]< 

0,4445  3.344  —  0,000634 

(t  — 149)2 

0,4703  4,923  —  0,000512 

(t-i49f 

0.5330  6,848  —  0,000367 

(t— 149)2 

0,5890  6,838  —  0,000280 

(<-i49)' 
0,6570  6,162  —  0,000205 

{'  -  149)' 


d  -Weinsaures 
Kalium  K2C4H4O, 
Thomsen ,    Joum. 
prakt  Ch.  (2)  34,89; 
1886.    Landolts  Opti- 
sches      Drehungsver- 
mögen, 493;  1898. 
Wasser.  p  =  9hiS55. 

PHbram  u.   Glücks- 
maao,  Mon.  Chem.  19, 

167;  1898.    Wasser. 
p  =  0,6  bis  9. 
/>  =  9  bis  17. 
p  =  17  bis  30. 
/)  =  30  bis  54. 


■"is 


27,56  -r  0,0925  p 

—  0,00065  P* 
27,62  -f  0,1064  P 

—  0,00108  />* 
27,86  +  0,0951  p 

—  0,00099  p* 


-■so 


27,03  +  0,1453  p 

27,69  -r  0,07123  p 
27,91  +  0,05853  p 
28,95  +  0,02483  p 


d -Weinsaures 
Kaliumantimonyl, 
Brechweinstein       I 
K(SbO)C4H406 
Loof,  Sill.  Joum.  (3) 
38,  264;  1889. 
Wasser.    c=^6.        i 


»0 


141,4 


d-Weinsaures 
Kaliumboryl 

K.BO.C4H4O6 
Schutt,  Landolts  Op- 
tisches   Drehungsver- 
mögen, 495;  1898. 
Wasser.  c=5bis2o. 


d-Weinsaures 
Natrium  Na2C4H40« 
PHbram   u.  Glöcks- 
mann,  Mon.  Chem.  19, 
175;  1898.    Wasser. 
P  =  0,6  bis  6,8. 
p  =  6,8  bis  19. 
P  =  19  bis  29. 


[«]£ 


50,67  -f  1,688  c 
—  0,04036  c* 


[a]D^  =  31,02  —  0,00919  p 
[a]D^  =  31,42  —  0,06766  p 
[«]f„  =  32,30—0,1138  p 


d-Weinsaures  Rubi- 
dium RbtC4H406 
Rimbach,  ZS.  ph.  Ch. 
16,  673;  1895. 
Wasser.  5=35 bis 99. 

PHbram  u.  Glncks- 
mana,  Mon.  Chem.  18, 
521;  1897.  Wasser, 
g  =  94  bis  99,5- 


[a]f„  =  25,63  —  0,06123  q 


[«]?„  =  39,75  —  0,2106  q 


Xylose  CsHioOs  i  Zeit  [o]o^ 

Wheeler  u.  ToUens,  1  Anfangsdrehung  n.  5  Min. 
Lieb.  Ann.  3»4,  3ii;i       als  a-Modifikation       85,86 
1889.    Wasser.  Enddrehung  n.i6Stunden 


c  =  10,24. 

Schulze  u.  Tolleos, 

Lieb.   Ann.   271,    44; 

1892. 

Wasser. 

P  =  3  bis  34. 

P  =  34  bis  62. 

H.  Grossmann  u.  F. 
L.  Bloch,   ZS.    Ver. 
Dtsch.     Zuck.  -  Ind. 
(Techn.  Teil)  62,  19; 
1912.    Wasser, 
c  =  0,866. 


Pyridin, 
c  :=  1,28. 


als  ^-Modifikation        18,59 


[o]o  =  18,10  +  0,06986  p 

Wi'o  ""  ^3,09  —  0,1827  P 
~  0,00312  p* 


Pyridin, 
c  =  1,28. 


^  in  /♦ 

0,447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


31,94 
27,70 

24,50 

21,08 
18,19 
13,28 


Zeit  [a]o,656  f* 

••»0 

Anfangsdrehung  n.  8  Min.  92,8 
Maximum  n.  15  Min.       96,50 
Enddrehimg  n.  4  Tagen  32,04 


Ameisensäure, 
c  =  5,48. 


Ameisensäure. 

c  =  5,48. 


Zeit  [a]o,6s6  f* 

Anfangsdrehung  n.  4  Min.  33,76 
Enddrehung  n.  2  Tagen  55,74 


^  in  /* 

o»447 
0,479 
0,508 

0,535 
0,589 
0,656 


Mio 
126,0 
116,1 

95,80 

82,66 
66,60 
55,74 


Scböorock.      67* 


1060 


229 


Optische  Saccharimetrie. 


A.  Polarisationsapparate  mit  Kreisteilung 
und  drehbarem  Nicol. 

Beleuchtung  durch  eine  Natriumflamme.  Bei 
genauem  Arbeiten  ist  der  optische  Schwerpunkt  des 
benutzten  Natriumlichtes  zu  berücksichtigen  (Landolts 
Optisches  Drehungsvermögen,  364;  1898). 

I.  Bestimmung  des  Rohrzuckers,  C12H22O11. 
1.  Ermittelung  der  Konzentratioa  c,  d.  h.  der 

Anzahl  Gramm  Zucker  in  100  ccm  wässeriger  Lösung. 
Man    polarisiere   die    Lösung   im   2  t/m- Rohr   bei 
20°   C;    der    beobachtete    Drehungswinkel    in    Kreis- 
graden sei  «20-     Dann  ist 


100  Ct2o 


100  OoT 
7:; =   0,7520  «20.  l) 

2  X  66,49  '/^        20  ) 


Soll  der  höchste  Grad  der  Genauigkeit  erreicht 
werden,  so  ist  die  Abhängigkeit  der  spezifischen 
Drehung  [a]  von  der  Konzentration  zu  berücksichtigen 
gemäß  Gleichung  (Landolts  Optisches  Drehungs- 
vermögen, 421;  1898): 

W20  =  66,44  +  0,00870  c  —  0,000235  c'^ 
(gültig  für  c  <  65). 


2) 


Mit  dem  nach  Gleichung  i)  gefundenen,  genäherten 
Wert  für  c  berechnet  man  nach  Gleichung  2)  den 
genauen  Wert  von  [a],  setzt  diesen  in  Gleichung  i) 
ein  und  findet  nunmehr  den  genauen  Wert  von  ß. 

2.  Ermittelung  des  Prozentgehalts  P,  d.  h.  der 
Anzahl  Gramm  Zucker  in  100  g  einer  zuckerhaltigen 
Substanz. 

Man  löse,  wie  jetzt  in  der  Saccharimetrie  üblich, 
26,000  g  der  Substanz  (in  Luft  mit  Messinggewichten 
gewogen)  in  Wasser  auf,  verdünne  bei  20°  G  auf 
100  ccm  und  polarisiere  diese  Lösung  im  2  dm- Rohr 
bei  20**  C;  der  beobachtete  Drehungswinkel  in  Kreis- 
graden sei  ajo.  Dann  ist,  da  man  für  die  26,000  g 
auf  den  luftleeren  Raum  reduziert  26,016  g  nehmen  kann, 


[«]2 


/20  0,26016  P 


P  = 


2  X  0,26016  X  66,49 


=  2,890  a-iQ. 


3) 


Hier  genügt  es  fast  immer,  [a]  als  konstant  anzu- 
nehmen. .Die  Berücksichtigung  der  Veränderlichkeit 
der  spezifischen  Drehung  [a]  mit  der  Wassermenge 
würde  sonst  ähnlich  wie  vorher  mit  Hilfe  der 
Gleichung  2)  erfolgen,  indem  für  die  polarisierte 
Lösung  C20  =  0,26016  P  ist. 


Benutzt  man  statt  des  ^rf»7i- Rohrs  ein  solches, 
dessen  Länge  bei  20"  C  1,927  dm  beträgt,  so  wird 
einfach  P=  3030. 

II.     Bestimmung     des     Traubenzuckers, 

C6H12O6,  im  diabetischen  Harn. 

Ermittelung  der  Konzentration  c,  d.  h.  der  Anzahl 
Gramm  Traubenzucker  in  100  ccm  Harn. 

Man  polarisiere  den  Harn  im  2  dm -Rohr  bei 
200  C;  der  beobachtete  Drehungswinkel  in  Kreis- 
graden sei  «20-     Dann  ist 

100  020  100  a2o 

Benutzt  man  statt  des  2  dm- Rohrs  ein  solches 

von  1,894  ^'"■j  so  ist:  C.20  =  020, 
oder 

von  0,947  dm,  so  ist :  <'2o  =  2  a^o. 


B.  Saccharimeter  mit  Quarzkeil- 
kompensation. 

Beleuchtung  mit  weißem  Licht,  das  durch  eine 
1,5  cm  dicke  Schicht  einer  6  %  -  Kaliumdichromat- 
lösung  in  Wasser  gegangen  ist  (0.  Schönrock,  ZS. 
Ver.  Deutsch.  Zuck.-Ind.  (Techn.  Teil)  54,  557;  1904). 

I.  Deutsche  Instrumente  mit  Ventzkescher 
Skale. 

1.  Definition  des  Hundertpunktes  der  Ventzke- 

schen  Skale  gemäß  den  Beschlüssen  der  dritten  Ver- 
sammlung der  internationalen  Kommission  für  einheit- 
liche Methoden  der  Zuckeruntersuchungen  in  Paris  am 
24.  Juli  1900  (ZS.  Instrk.  21,  150;  1901). 

Der  Hundertpunkt  der  Saccharimeter  wird  er- 
halten, indem  man  die  Normalzuckerlösung,  welche 
bei  20"  C  in  100  ccm  (100  ccm  gleich  dem  Volumen 
von  100  g  Wasser  von  4"  C  im  luftleeren  Raum  ab- 
gewogen) 26,000  g  reinen  Zucker  in  Luft  mit  Messing- 
gewichten gewogen  enthält,  bei  20"  C  im  2  dm -Rohr 
im  Saccharimeter  polarisiert,  dessen  Quarzkeilkompen- 
sation  gleichfalls  die  Temperatur  20»  c  haben  muß. 
Hierbei  sind  Halbschatten- Saccharimeter  zu  verwenden; 
die  Benutzung  von  Farbenapparaten  ist  bei  sacchari- 
metrischen  Bestimmungen  verboten. 


Schönrock. 


329  a 


1061 


Optische  Saccharimetrie. 


2.  Ermittelung  des  Prozentgehalts  P,  d.  h.  der 
Anzahl  Gramm  Zucker  in   loo  g  einer  zuckerhaltigen 

Substanz. 

Man  löse  26,000  g  der  Substanz  (in  Luft  mit 
Messinggewichten  gewogen)  in  Wasser  auf,  verdünne 
bei  20"  C  auf  100  ccm  und  polarisiere  diese  Lösung 
im  2  dm-  Rohr  bei  20"  C  im  Saccharimeter ,  dessen 
Quarzkeilkompensation  die  Temperatur  20°  C  hat. 
Dann  gibt  die  Skale  direkt  die  Gewichtsprozente  P 
an  Zucker  an. 

3.  Reduzierung  der  Messungen  mit  dem  Sacchari- 
meter auf  die  Normaltemperatur  20^  C  (0.  Schön- 
rock, ZS.  Ver.  Deutsch.  Zuck.-Ind.  (Techn.  Teil) 
54,  529;  1904). 

Der  einem  Punkte  der  Skale  entsprechende 
Drehungswert  w  nimmt  mit  wachsender  Temperatur 
zu  gemäß  der  Gleichung: 

ui  =  «20  +  ^20  0,00015  (' 


20). 


5) 


Dreht  eine  angenähert  normale  Zuckerlösung  im 
Glasrohr  bei  20"  C  in  einem  Saccharimeter  von  20"  C 
um  «20  Grad  Ventzke  und  bei  1°  in  demselben  Sacchari- 
meter von  fi  um  H,  so  ist: 


•20), 


6) 


«20  =  H  -\-  H  0,0006 1   (< 

wobei  also  »  nahezu  gleich  100  ist. 

Die  Drehungswerte  von  Quarzplatten  im  Sacchari- 
meter sind  von  der  Temperatur  unabhängig,  falls 
Quarzplatte  und  Keilkompensation  gleiche  Temperatur 
besitzen. 

4.  Umrechnung  der  Ventzke  -  Grade  in  Kreis- 
grade (ZS.  Ver.  Deutsch.  Zuck.-Ind.  (Techn.  Teil) 
54,  522;  1904). 

Eine  Quarzplatte  von  100°  Ventzke  dreht  spektral 
gereinigtes  Natriumlicht  um  34,66  Kreisgrade  bei  20°  C. 
Demnach  ist 
1°  Ventzke  =  0,3466  Kreisgraden  (Strahl  D)  bei  20" C.  7) 

5.  Zusammenstellung  der  gebräuchlichen  „Ku- 
bikzentimeter" (ZS-  Ver.  Deutsch.  Zuck,-Ind.  (Techn. 
Teil)  öl,  826;  1901). 

100  ccm  oder  auch  wahre ,  metrische  oder  prak- 
tische ccm  sind  gleich  dem  Volumen  von  100  g  Wasser 
bei  4"  C  im  luftleeren  Raum  abgewogen,  d.  h.  gleich 
dem  Volumen  von  99,717  g  Wasser  von  20°,  in  Luft 
mit  Messinggewichten  gewogen.  Diese  ccm  sind  die 
wissenschaftlich  allein  zulässigen. 


100  Mohrsche  ccm  sind  gleich  dem  Volumen  von 
100  g  Wasser  bei  17,5",  in  Luft  mit  Messinggewichten 
gewogen  =  100,235  wahren  ccm.  Die  Benutzung  der 
Mohrschen  ccm  soll  gemäß  den  Beschlüssen  der  inter- 
nationalen Chemikerkongresse  zu  Wien  und  Paris  in 
Zukunft  nicht  mehr  gestattet  sein. 

100  französische  ccm  sind  gleich  dem  Volumen  von 
100  g  Wasser  bei  4°,  in  Luft  mit  Messinggewichten 
gewogen  =  dem  Volumen  von  99,823  g  Wasser  von 
20°,  in  Luft  mit  Messinggewichten  gewogen  =  ioo,io6 
wahren  ccm.  Diese  ccm  sind  leider  in  die  Zucker- 
praxis Frankreichs  bei  der  Definition  der  jetzt  gültigen 
französischen   Saccharimeter-Skale  eingeführt  worden. 

II.  Französische  Instrumente  mit  Soleiischer 
Skale  (Ann.  chim.  phys.  (7)  17,  125;  1899.  ZS. 
Instrk.  19,  287;  1899.  ZS.  Ver.  Deutsch.  Zuck.-Ind. 
(Techn.  Teil)  51,  826;  1901). 

Den  Normalgehalt  besitzt  diejenige  Zuckerlösung, 
deren  Drehung  für  Natriumlicht  bei  20"  C  im  2  rfm-Rohr 
21,67  Kreisgrade  beträgt.  Nach  den  Untersuchungen 
von  Mascart  und  B6nard  enthält  diese  Normal- 
zuckerlösung bei  20"  C  in  100  französischen  ccm  16,29  g 
Zucker,  in  Luft  mit  Messinggewichten  gewogen.  Dieser 
Wert  16,29  für  das  französische  Normalgewicht  ist 
von  der  im  französischen  Finanzministerium  gebildeten 
Kommission  für  einheitliche  Methoden  der  Alkohol- 
und  Zuckeruntersuchungen  endgültig  angenommen 
worden.     Demnach  folgt: 

Der  Hundertpunkt  der  Saccharimeter  wird  er- 
halten, indem  man  die  Normalzuckerlösung,  welche 
bei  20°  C  in  100  französischen  ccm  (gleich  dem 
Volumen  von  100  g  Wasser  von  4°  C,  in  Luft  mit 
Messinggewichten  gewogen)  16,29  g  Zucker,  in  Luft 
mit  Messinggewichten  gewogen,  enthält,  bei  20»  C  im 
2  c/m-Rohr  im  Saccharimeter  polarisiert,  dessen  Quarz- 
keilkompensation gleichfalls  die  Temperatur  20°  C 
haben  muß. 

Untersucht  man  bei  20"  C  im  ^  rfm-Rohr  eine  Lösung 
von  16,29  g  zuckerhaltiger  Substanz  (in  Luft  mit 
Messinggewichten  gewogen  und  bei  20°  zu  100  franzö- 
sischen ccm  gelöst),  so  gibt  die  Skale  direkt  die 
Gewichtsprozente  P  an  Zucker  an. 
1°  Soleil  =  0,2167  Kreisgraden  (Strahl  D)  bei  20"»  C.    8) 


Schönrock. 


1062 


330 


Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes  in  Krystallen. 

Bezeichnet  für  eine  bestimmte  Temperatur  <: 
at  den  Drehungswinkel  des  Krystalls  in  Kreisgraden, 
tt  die  vom  Licht  durchsetzte  Krystalldicke  in  mm, 
{a)t  die  Drehung  in  Kreisgraden  für  i  mm  Krystalldicke,  so  ist: 

{a)t  ist  eine  Funktion  von  t,  sowie  der  benutzten  Wellenlänge  Ä  des  Lichtes  in  Luft. 

Die  folgende  Tabelle  enthält  nur  eine  Auswahl  unter  den  bisher  ermittelten  Konstanten  («)<. 


Substanz, 
Beobachter 


Drehung  («)<  in  Kreisgraden 
für  I  mm  Krystalldicke 


Substanz, 
Beobachter 


Drehung  (a)t  in  Kreisgraden 
für  I  mm  Krystalldicke 


Bleidithionat 

PbS,Ofi.4H20 

H.  Rose,  N.  Jahrb. 

Min.  29  [Beil.],  89; 

1910. 


Ä'mfi  (0)20 

0,4047  ±14,25 

0,4916  +  8,57 

0,5270  +  7,05 


Calciumdithionat 

CaS206.4H20 

H.  Rose,  N.  Jahrb. 

Min.  29  [Beil.],  84; 

1910. 


^in^  (0)22 

0,4047  ±4,65 

0,4916  ±3,07 

0,5461  ±2,44 


Kaliumdithionat 

K2S2O6 

H.  Rose,  N.  Jahrb. 

Min.  29  [Beil.],  81; 

1910. 


Ä'mfi  (0)21 

0,4047  + 18,60 

0,4586  +14,18 

0,5270  ±10,50 


Natriumbromat 

NaBrOs 

H.  Rose,  N.  Jahrb. 

Min.  29  [Beil.],  80; 

1910. 


y^in^M  (0)22 

0,4047  7,20 

0,4586  4,59 

0,5270  2,92 


Natriumchlorat 

NaClOa 

C.  E.  Guye,   C.  r. 
108,  349;  1889. 


W.Voigt,  Phys.ZS. 
9,  588;  1908. 


L.  Sohncke,  Wled. 

Ann.  3,  529;  1878. 


Ä'mf 
0,2504 
0,2777 
0,2827 
0,2992 

0,3234 
0,3337 
0,3564 
o,3735J 


(«)is 
±14,96 
±  13,90 

S±  13,43 
3  ±12,42 
< 

o]  ±  10,79 

S.±  10,08 

■^±8,861 

±8,100 


Ä  in  fi 
0,430 
0,451 
0,486 

0,511 


(0)20 
±  6,002 
±5,460 
±4,688 
±4,250 


ylin^  (a)2o 

0,5893  ±5,45 

0,6563  ±  4,26 

0,7188  ±3,51 


Ä  in  fi  (a)  2  2 

0,5893  ±  2,08 

0,6563  ±1,71 

0,7188  ±  1,49 


Äinf*  («)2i 

0,5893  ±8,19 

0,6563  ±6,57 

0,7188  ±5,55 


Äinf4'  (a)22 

0,5893  2,12" 

0,6563  1,57 

0,7188  1,39 


^in/* 

0,4071 
0,4283 

0,4553 
0,5310 

0,6507 
0,7177 


±6,754 
±6,055 

±5,331 
±3,881 

±2,559 
±  2,068 


Äinfi^ 
0,540 
0,577 
0,590 
0,626 


(0)20 
±  3,802 
±3,322 
±3,170 
±2,823 


Für  0,486  f*^Ä  <Co,590 
16  <  t  <  148  ist 
at  =  «0  (i  +  0,00061  l). 


(4,  und 


Quarz  Si02 
0.  Schönrock,  ZS. 

Instrk.    30,     185; 
1910. 


Für  spektral  gereinigtes  Natrium- 
licht ist  (a)2  0  =  21,728",  einWert, 
der  für  optisch  homogene  Quarze 
verschiedener  Sorte  um  ±0,009" 
schwanken  kann. 
In   der   Nähe   von  t  =  20  ist 

«<    =«20  +  «20    0,000143  (<— 20) 

und  somit,  da  der  Ausdehnungs- 
koeffizient des  Quarzes  parallel 
zur  Achse  gleich  0,000007   ist, 

(«)  ^=(«)fo+(a)^o  o,oooi36(<-2o) 


Quarz  (Forts.) 
E.  Gumlich,   Wied. 
Ann.  64, 346;  1898, 


L.  Sohncke,  Wied. 
Ann.  3,  516;  1878. 


J.  L.  Soret  u.  E. 
Sarasin,  C.  r.  95, 

638;  1882. 

H.  Le  Chatelier,  C. 
r.  109,  265;  1889. 


E.  Gumlich,  Wied. 
Ann.  64, 353;  1898. 


F.  A.  Molby,  Phys. 
Rev.  28,  60;  1909 
u.  30,  273;  1910. 


Für  0,404  (t*</?<^  0,671  fi  ist 


{cc)i'o  = 


7,10014 


+ 


0,157392 


lO«  yl'^        10^ 
0,0013039 


•Ä* 


worin  Ä  in  mm  auszudrücken  ist. 
Für  0,219  ^  <  /i  <  2,14  fA,  ist 
0,173321 


(»)A=^^^^  + 


I08>12 
0,0056761 


+ 


0,00042255 


0,0000075338 


I03Ö  /llO  ' 

worin  Ä  in  mm  auszudrücken  ist. 
Nach  dieser  letzten  Formel  er- 
gibt sich: 
Äinfi        (0)20  j  >?ln/* 


0,2194 
0,2571 
0,2747 
0,3286 
0,3441 

0,3726 
0,4047 
0,4359 
0,4916 


±220,710,5086 
G±i43,3|o,5893 
ft  ±121,1  0,6563 
■<  ±  78,54  0,6708 
§.±70,591,040 

±58,86|  1,450 
±48,93  1,770 
±41,542,140' 
±3i,98| 


(0)20 
±29,72 
±21,72 
±17,32 
±16,54 
±   6,69 


3± 

'^± 


3,41 
2,28 

1,55 


Für  0,430  /A,  <C'?  <Co,657  fi  und 
15  <<<I74  ist 
a<  ^  «0  (i  +0,0000999  t 

+  0,000000318  t^). 


Für  >2  =  0,2264  ^  ui^d  o<^t<^20 
ist 

at  =  ao  (1+0,0001790. 


Für  0,279  f*<C^  <  0,656  fi  und 
o  <<<57o  ist 
at  =«0  (1+0,000096  t 

+  0,000000217  <*). 


Für  0,436  jt*  <^  <o,656  /*  und 
o  <<  <ioo  ist 
at  =  aa  (1+0,000131  t 

+  0,000000195  t% 

. '£r 


Für  0,435  fi  <i  <  0,671  fi  gflt 

t  at 

+  20,8  62,04 

—90  61,18 

— 190  60,62 


Schönrock. 


230  a 


1063 


Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes  in  Krystallen. 


Substanz, 
Beobachter 


Drehung  (a)t  in  Kreisgraden 
für  I  mm  Krystalldicke 


Substanz, 
Beobachter 


Drehung  {a)t  in  Kreisgraden 
für  I  mm  Krystalldicke 


Rechtsweinsäure 

CiHcOft 

W.Voigt,  Phys.ZS. 

9,  588;  1908. 


yl  in  u  (a)to     j  ^  in  ^     (0)20 

0,451  —18,69 1  0,590  —10,54 

0,486  — 16,00  ,  0,626  —  9,668 

0,540  — 12,92 


Rohrzucker 

CuH-ioOii 

W.Voigt,  Phys.ZS. 
9,  589;  1908. 


Ainf* 

(a).2o  längs 
Achse  1 1 A 

(a),o  längs 
Achse  IIA 

0,430 

3,122 

—11,32 

0,451 
0,486 

2,667 
2,288 

—  9,755 

—  7,993 

0,511 

2,152 

—  7,120 

Strontiumdithio- 

nat   SrS206.4H20 
H.  Rose,  N.  Jahrb. 

Min.  29  [Beil.186,- 

1910. 


A.  in  ft 

0,4047 
0,4916 
0,5461 


(0)20 
—6,23 
—4,12 

—3,27 


^  in/» 

0,5893 
0,6563 
0,6868 


{aho 
— 2,80 
—2,25 
—1,95 


Zinnober  HgS 
H.  Rose,  N,  Jahrb. 

Min.  29  [Beil.],  94; 
1910. 


0,540 
0,577 
0,590 
0,626 


1,907 

1.737 
1,672 

1,503 


—  6,392 

—  5,603 

—  5,343 

—  4,783 


Ä'mfi  (a)i9     \  Ainf*     (0)19 

0,5983  ±555,0  ;  0,7188  ±132,6 

0,6278  +322,5  I  0,7621  ±  86,2 

0,6563  ±241,4  i 


Flüssige  Krystalle. 

D.  Vorländer  u.  M.  E.  Huth,  ZS.  ph.  Ch.  75,  644;  191 1,    Da  der  Drehungswinkel  von  der  Temperatur 
und  der  Trübung  der  krystallinisch-flüssigen  Schicht  sehr  abhängt,  geben  die  Zahlen  nur  ein  ungefähres  Bild. 


Substanz 


Drehung  (a)D 

in  Kreisgraden  für 

I  mm  Krystallschicht 


AUylessigsäurecholesterylester 

CHj :  CH  .  CHa .  CH2  .  CO2  .  CS7H43 

Anisalamino-a-methylzimtsäure-akt.-amylester 

CH3O  .  QH«  .  CH :  N  .  QHi  .  CH  :  C  (CH3) .  CO2  .  CH, .  CH  (CH3) .  CH2  .  CH3 
Cholesterylacetat 

CH3.CO2.C27H43 

Cholesterylbenzoat  — 

CsH^.  CO2 .  C27H43 

Cholesterylchlorid 

C37H43CI 

Cholesteryl-norm.-butyrat 

CH3.CH2.CH2   CO2.C27H43 

Cholesterylpropionat 

CH3 .  CHj .  CO2 .  C27H43 

Cyanbenzalaminozimtsäure-akt.-amylester 

C6H4(CN).CH:N.C6H4.CH:CH.C02.CH3.CH(CH8).CH2.CH3  .  . 
Hydrozimtsäurecholesterylester 

CgHs  .  CH2 .  CH2 .  CO2 .  C27H43 

p-Nitrobenzalaminozimtsäure-akt.-amylester 

C«H4(N02).CH:N.C6H4.CH:CH.C02.CHa.CH{CH3).CH2.CH3  .  . 
m-  Nitrobenzoesäurecholesterylester 

QH4(N02).C02.C27H43 

p-  Nitrobenzoesäurecholesterylester 

Q,H4(N02).C02.C27H43 

Sorbinsäurecholesterylester 

CH3.CH:CH.  CHrCH.COj.CivH« 

Zimtsäurecholesterylester 

CeH5.CH:CH.C02.C27H43 

Anisalaminozimtsäure-akt-amylester 

CH3O .  QHi .  CH :  N  .  Q,H4 .  CH  :CH  .  CO2  .  CHj .  CHCCHj) .  CH, .  CH»  . 
Cinnamylidenaminozimtsäure-akt.-amylester 

CßHs  .  CH  :  CH  .  CH  :  N  .  QHi .  CH  :  CH  .  CO2  .  CHa  .  CHCCHs) .  CH,  .  CH3 
o-  N  itrobenzoylcholesterin 

CfiH4(N02).CO.C27H420H 

p-Nitrozimtsäurecholesterylester 

C6H4(N02).CH:CH.COj.C27H43 


—  190 
-f-  4500 

—  200 
^   80 

—  120 

+   50 

+  5 
+  11000 

—  900 
+  6000 
+  100 

—  1700 
+  480 

—  1400 


Pleochroitische  Phase 
+  7000 

+  9500 

+      70 

—  6200 


Schöorock. 


1064 


231 


Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 
A.  Absolute  Bestimmungen  der  Verdetschen  Konstante. 

Durchsetzt  bei  der  Temperatur  t  ein  geradlinig  polarisierter  Lichtstrahl  von  der  Wellenlänge  Ä  in  Luft 
einen  Körper  von   der  Länge   U  in   der   Richtung  der    Kraftlinien  eines  magnetischen  Feldes  h,   so  ist  der 
Drehungs Winkel  a^   des  Lichtstrahles 

af  =  <ofhlt,                                                           I) 

wo  (ojz=[cm  " '^  g  ~  ^  sec]   die  Verdetsche  Konstante  des  Körpers  ist,  d.  h.  die  Drehung  für  einen  cm  in 
einem  Magnetfelde  von  der  Intensität  Eins  (von  i  Gauß). 

Die  Drehung  ist  positiv,   wenn  sie,  wie  beim  Wasser,  in  der  Richtung  des  Stromes  geschieht,   welcher 
das  magnetische  Feld  durch  Umkreisen  hervorruft.                                                                                                 ' 

Bei   einem  Vergleich   der  mit   Natriumlicht  ausgeführten  Messungen  sind  die  verschiedenen  optischen 
Schwerpunkte  der  benutzten  Natriumlichtquellen  zu  berücksichtigen  (Landolt,  Optisches  Drehungsvermögen,  i 
364;  1898). 

Substanz 

Lichtquelle 

Verdetsche  Kon- 
stante in  Winkel- 
minuten 

Beobachter 

Schwefelkohlen- 
stoff CS. 

Aus  dem  Spektrum  einer  weißen  Lampe  wird  Licht 
vom  optischen  Schwerpunkt  der  Thallium- Linie, 
^  =  0)535o  /*,  herausgeschnitten. 

öjfg^"  0,05238 

Gordon,  Phil.  Trans. 
167,  33;  1877. 

Natriumlicht. 

D 

10       =  0,04200 

Lord  Rayleigh,  Proc. 
Roy.  Soc.  37,  147; 

1884.                        1 

Licht  einer  mit  kleiner  Kochsalzperle  an  dünnem 
Platindraht  intensiv  gelb  gefärbten  Bunsenschen 
Gasflamme. 

<«^i,0  6  ="  °'04409 

Quincke,  Wied.  Ann. 
24,   609;  1885. 

Das  Licht  einer  Landoltschen  Natriumlampe  wird 
durch  eine  Platte  von  doppeltchromsaurem  Kali 
gereinigt. 

tü^g  =  0,04199 

Koepsel,  Wied.  Ann. 

26,  474;  1885. 

Licht  einer  mit  einem  Kügelchen  von  geschmolzenem 
Chlornatrium  gelb  gefärbten  Gasflamme. 

^0  ""  °'°434i 

Becquerel,  Ann.  chim. 
phys.  (6)  6,  162; 
1885. 

Kochsalzlösung    im    Sauerstoff  -  Wasserstoff gebläse ; 
das  Licht  geht  durch  10  cm  einer  3%-Kalium- 
bichromatlösung  und  1,5  cm  einer  4%- Uransulfat- 
lösung. 

«'/  =  0,04347  (i- 

0,001696  t) 
0  <  <  <  42 

Rodger  u.  Watson, 

ZS.ph.Ch.19,350; 
1896. 

Wasser  H2Q 

Metallisches  Natrium  verdampft  in  einer  Bunsen- 
schen Flamme. 

W^3   =  0,01295 

Arons ,  Wied.  Ann. 
24,  180;  1885. 

Licht  einer  mit  kleiner  Kochsalzperle  an  dünnem 
Platindraht  intensiv  gelb  gefärbten  B  u  n  s  e  n  sehen 
Gasflamme. 

(0           =  0,01414 

21.81              '       ^    ^ 

Quincke,  Wied.  Ann. 
24,   609;    1885. 

Kochsalzlösung   im    Sauerstoff  -  Wasserstoffgebläse  ; 
das  Licht  geht  durch   10  cm  einer  3  %-  Kalium- 
bichromatlösung  und  1,5  cm  einer  4%- Uransulfat- 
lösung. 

cü'/  =  0,01311  (l- 

0,0000305  t 
0,00000305  1-) 

3  <  <  <  98 

Rodger  u.   Watson, 

ZS.ph.Ch.l9,357;l 
1896.                         1 

Im  Spektrum  wird  auf  die  Natrium- Linie  eingestellt. 

(0         ^0,01302 

13.4              '       -^ 

Siertsema,    Zittings-ä  ^ 
versl.    Kon.    Akad. 
Wet.  Amsterdam  5, 
131;  1897. 

Landolt  sehe  Natriumlampe  mit  Natriumchlorid; 
das    Licht    geht    durch    i  cm   einer  gesättigten 
Kaliumbichromatlösung. 

ü)        =  0,01309 
18               >        0     ^ 

F.  Agerer,  Wien.  Ber. 
114  [2a],  830  51905. 

Schönrock. 


231a 


1065 


Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 
B.  Verdetsche  Konstanten. 

Die  folgende  Tabelle  enthält  nur  eine  Auswahl  unter  den  bisher  ermittelten  Verdetschen  Konstanten. 


Substanz, 
Beobachter, 

Gültigkeitsbereich 


Verdetsche  Konstante 
in  Winkelminuten 


Substanz, 

Beobachter, 

Gültigkeitsbereich 


Verdetsche  Konstante 
in  Winkelminuten 


I.  Feste  Körper. 


Bernstein 
Quincke,  Wied. 
Ann.    24,  613; 
1885. 


,X)  =  — 


0,00997 


Flußspat  CaFa  y?inM 

U.  Meyer,  Ann.      0,2534) 
Phys.    (4)    30,       0,3132  Ultraviolett 
626;  1909.  0,3655) 

0,4047 
0,4358 


0,4916 

0,5461 

0,589 

0,6708 

0,90 


1,00 
1,50 
2,00 
2,50 
3,00  j 


Ultrarot 


0,05989 
0,03583 
0,02526 
0,01998 
0,01717 

0,01329 
0,01050 
0,00897 
0,00672 
0,00367 

0,00300 
0,00136 
0,00070 
0,00049 
0,00030 


Glas  Jenenser  Gläser  ^^^,7i;!L'ir^'   '^i^ 

n      D    •       \ir-    ,  nummer  lo 

Uu  Bois,  Wied.   Mittleres  Phosphat- 
Ann.  Ol,  548;       crown  S.  179  0,0161 
^°94-                   Schweres  Barytsilicat- 

crown  O.1143  0,0220 

Gewöhnliches  leichtes 

Flint  O.  451  0,0317 

;  Schweres  Silicatflint    O.  469  0,0442 

Schweres  Silicatflint    0. 500  0,0608 

SchwerstesSilicatflint  S.  163  0,0888 


S.  Landau,  Phys.  ; 

ZS.9,424;  1908.  j 


Uviol-Glas  der  Firma  C.  Zeiss 
^  in  ^  ö) ,  ß 

"'12]  Ultraviolett  °'°^74 

0,365  J  0,0464 

0,405  0,0369 

0,436  0,0311 


Natrium- 
chlorat  NaClOa 
W.  Voigt,  Phys. 
ZS.9,589;i9o8. 


ii  in/» 

0,451 
0,486 
0,511 


0,540 

0,577 
0,626 


0,0162 
0,0132 
0,0118 

0,0106 
0,0088 
0,0078 


Quarz   SiOa, 
senkrecht     zur 
Achse  geschliffen 
Disch ,    Ann. 
Phys.    (4)    12, 
"55;  1903. 


^  in  ^ 

0,405 
0,436 
0,492 
0,546 

0,578 
0,589 
0,656 


20 
2,672 
2,316 
1,821 
1,464 

1,301 
1,251 

I 


Borel,  Arch.  sc. 
phys.  (4)  16, 
169;  1903- 


0,467  fi  <^Ä  <^ 
0,644  /* 


Ä  in  fi  6>2o 

0,2194]  0,1587 
0,2573  [ultraviolett    0,1079 

0,3609]  0,04617 

0,4678  0,02750 

0,4800  0,02574 

0,5086  0,02257 

0,5892  0,01664 

0,6439  0,01368 

^  ^  cü^'q  -f  0)^0  0,00011    (t — 20) 


Rohrzucker 

CjoHaaOn 
W.  Voigt,  Phys. 
ZS.9,59o;i9o8. 


Ä  in  u 

0,451 
0,486 

0,540 
0,626 


ft>2  0  längs 
Achse  1 1  A 
0,0122 
0,0103 
0,0076 
0,0066 


ö)jo  längs 
Achse  1 1 A' 
0,0129 
o,ono 
0,0084 
0,0075 


Steinsalz  NaCl 
ü.  Meyer,  Ann. 
Phys.    (4)   30, 
622;  190g. 


Ä   in 


0,2599 
0,3100 
0,3552 
0,4046 
0,4358 

0,4916 
0,546 
0,589 
0,6708 


0,90 
1,00 
1,50 
2,00 


Ultraviolett 


2,50 
3,00 
3,50 
4,00 


■  Ultrarot 


0,2708 
0,1561 
0,1072 
0,0775 
0,0655 

0,0483 
0,0390 
0,0328 
0,0245 

0,0128 
0,01050 
0,00472 
0,00262 

0,00170 
0,00115 
0,00086 
0,00069 


Schönrock. 


1066 


231b 


Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 


Substanz, 

Beobachter, 

Gültigkeitsbereich 


Verdetsche  Konstante 
in  Winkelminuten 


Substanz, 

Beobachter, 

Gültigkeitsbereich 


Verdetsche  Konstante 
in  Winkelminuten 


Sylvin  KCl 
0.  Meyer,  Ann. 
Phys.    (4)    30, 
625;  1909. 


Ä  in  f* 

0,4358 
0,4607 
0,5461 
0,589 

0,6708 
0,90 
1,00 
1,50 


2,00 
2,50 
3,00 
4,00 


•  Ultrarot 


^20 

0,0534 
0,0460 
0,0316 
0,0267 

0,02012 
0,01051 
0,00864 
0,00377 

0,00207 
0,00131 
0,00090 
0,00054 


II. 

Äthylalkohol 

C2H5.OH 
S.Landaa.Phys. 

ZS.     9,     427; 
1908. 

99,8  % 


Flüssige  Körper. 


Anisalamino- 
a-methylzimt- 
säure-akt.- 
amylester 

C23H27O3N,  flüs- 
siger Krystall 
0.  Vieth,  Phys. 

ZS.    11,     526; 

I9I0. 


Methylalkohol 

CH3.OH 
Quincke,  Wied. 

Ann.   24,   614; 

1885. 


Methylalkohol 

CH3.OH      und 
Eisenchlorid 

FezCle 

Quincke,  Wied. 
Ann.   24,  614; 
1885. 
54,07  g  FeaClg  in 
100  g  Lösung. 


Ä  in  fi 
0,2563  ■ 
0,3100 
o  3609 

0,3886 
0,4046 
0,4529 


>  Ultraviolett 


} 


<»16 

0,0777 
0,0469 
0,0330 

0,0277 
0,0250 
0,0195 


0)"  =0,148  für  Linksdrehung 
(ü^  =  0,938  für  Rechtsdrehung 


>?a  =  0,00989 


wo    =—0,1592 


Schwefel- 
kohlenstoff 

CS2 

Verdet ,  Ann. 
chim.  phys.  (3) 
69,  471;  1863. 


Stickoxydul 

N2O,  verflüssigt 
(Druck  I  Atm.) 
Siertsema,  Fest- 
schr.  Boltz- 
mann,  Leipzig, 
Barth.  785; 
1904. 


Linie 

G 
F 
E 
D 
C 


25 

2  5 
1,704 

1,234 

I 

0,768 
0,592 


=  0,00554 


t  m  ^ 

0,458. 
0,487 
0,516 

0,527 
0,589 
0,642 


Valerian-.. 
saures  Äthyl 

C2H5  •  C5H9O2 
Disch,  Ann.  Phys. 

(4)  12,  1155; 

1903. 


0,436 
0,492 
0,546  - 
0,589 
0,656 


20 

2,267 
1,746 
1,380 
1,167 

I 


Wasser  H2O 
Siertsenia,Arch. 

n6erl.     {2)     6, 
830;  1901. 


/?  in  ^ 

0,405 
0,409 

0,430 
0,437 
0,458 

0,470 
0,481 
0,488 

0,509 
0,518 


__2_0 

0)1' 
20 

2,218 
2,178 

1,975 
1,906 

1,723 

1,630 

1,547 
1,498 

1,369 
1,320 


0,526         1,278 


Xin  i* 

0,535 
0,546 
0,576 
0,579 
0,589 

0,647 
0,658 
0,672 
0,688 
0,701 


b)D 

20 

1,232 
1,182 
1,051 
1,039 

I 

0,808 
0,778 
0,748 
0,720 
0,700 


ü.  Meyer,  Ann. 

Phys.    (4)    30, 
629;  1909. 


>i  in  ^ 
0,2496  \ 

0,275    >  Ultraviolett 
0,3609  j 
0.800 


0,900 

1,000 
1,100 
1,200 
1,300 


>  Ultrarot 


0,1042 

0,0776 

0,0384 

0,00675 

0,00511 

0,00410 
0,00335 
0,00290 
0,00264 


Kohlensäure 

CO2 
Luft 

Sauerstoff  O2 
Stickoxydul 

N2O 

Stickstoff  N2 
WasserstoffHa 
Siertsema,  Zit- 
tingsversl.  Kon. 
Akad.Wet.  Am- 
sterdam 7,  294 ; 


III.  Gase. 

Für  0,423  fi  <.  Ä  <.  0,684  fi  ist 
lad       b 

worin  ^  in  f*  auszudrücken  ist. 
Druck  pro  qcm   t  ~  *• 


a 


1  Atm 
100  kg 
100   „ 

30,5  Atm 
100     kg 
85,0    „ 


6,5        2,682     0,8305 

13,0  191,5      46,19 

7,0  272,2       19,15 

10,9      75,85    22,95 

14,0  171,2      52,86 

9,5  138,8      45,19 


Sauerstoff  O2 
Siertsema,  Zit- 
tingsversl.  Kon. 
Akad.Wet.  Am- 
sterdam  8,   5; 
1900. 
Ä  =  0,608  fi 
<  nicht angegeben 


Bei  Drucken  von  38  bis  100  Atm. 

ist  0)  direkt  proportional  der  Dichte 

des  Gases. 


Schönrock. 


t 


231c  1067 


Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 

C.  Molekulare  Drehungen. 

I.  Molekulare  Drehung  chemischer  Verbindungen. 

Bezeichnet  für  eine  bestimmte  Temperatur  t: 

Of     den  Drehungswinkel  des  Lichtstrahles  von  der  Wellenlänge  A,,  wenn  dieser  bei  der  Temperatur  i 

eine  chemische  Verbindung  von  der  Länge  h  in   der  Richtung  der  Kraftlinien  eines  magnetischen 

Feldes  A  durchsetzt, 
al^  den   unter  sonst   gleichen  Versuchsbedingungen  durch  Wasser  von  4"  erzeugten  Drehungswinkel 

(wieder  Länge  U  und  magnetisches  Feld  A), 
dt     die  auf  Wasser  von  4°  bezogene  Dichte  der  chemischen  Verbindung, 
w      das  Molekulargewicht  der  chemischen  Verbindimg, 
w"    =  18,016  das  Molekulargewicht  des  Wassers, 
mf  die  molekulare  Drehung  der  chemischen  Verbindung, 


so  ist: 


z 


'       a\^  dt  w" 


2) 


Die  molekulare  Drehung  m  ist  ihrer  Dimension  nach  eine  Verhältniszahl. 

Ist  für  Wasser  a^^  gemessen  worden,  so  ergibt  sich  nach  den  Beobachtungen  von  Rodger  und 
Watson  (vgL  unter  A)  a%^  aus  der  Gleichung 

a\D  =  a»o  ^  „oo  0,0000549  (<  — 4)  +  a^^  0,00000305  (t  —  4)*  (gültig  für  3  <  <  <  98).  3) 

Aus  m^  berechnet  sich  die  Verdetsche  Konstante  w^  der  betreffenden  chemischen  Verbindimg  nach 
der  Gleichung 

,         m^  dt  w» 
^i--^ '»S^  4) 

worin  o}\^  die  Verdetsche  Konstante  des  Wassers  bedeutet.    Z,  B.  ist  toj^  =0,01311  Winkelminuten  nach 
Rodger  u.  Watson  (vgL  unter  A). 

Nach  dem  Vorgange  von  Perkin  ist  bisher  bei  der  Definition  der  molekularen  Drehung  m  an  die 
Stelle  von  a^-^  der  Quotient  a^^ :  d^  gesetzt  worden,  wo  d^  die  Dichte  des  Wassers  bezeichnet  Diese 
Definition  ist  aber  jetzt  wissenschaftlich  nicht  mehr  zulässig,  weil  sich  herausgestellt  hat,  daß  das  Verhältnis 
a^^ :  d^  mit  der  Temperatur  veränderlich  ist.  Auch  würde  diese  Definition  für  Temperaturen  über  100°  und 
unter  0°  im  Stich  lassen. 

II.  Molekniare  Drehung  gelöster  Substanzen. 

Bezeichnet  für  eine  bestimmte  Temperatur  t-. 

af    den  durch  die  Lösung  hervorgerufenen  Drehungswinkel,  wie  unter  I, 

a'l^  den  entsprechenden,  durch  Wasser  von  4°  erzeugten  Drehungswinkel, 

dt     die  auf  Wasser  von  4"  bezogene  Dichte  der  Lösung, 

p      den  Prozentgehalt,  d.  h.  die  Anzahl  Gramm  aufgelöster  Substanz  in  100  Gramm  Lösung, 

p  dt 

et     = die  Anzahl   Gramm  aufgelöster  Substanz  in  einem    Kubikzentimeter  Lösung  (ein  Kubik- 

100 

Zentimeter  gleich  dem  Volumen  von  einem  Gramm  Wasser  von  4°  im  luftleeren  Raum  abgewogen), 

e't     =dt  —  et  die  Anzahl  Gramm  Lösungsmittel  in  einem  Kubikzentimeter  Lösung, 

w      das  Molekulargewicht  der  gelösten  Substanz, 


18,016  das  Molekulargewicht  des  Wassers, 
das  Molekulargewicht  des  Lösungsmittels, 
die  molekulare  Drehung  der  gelösten  Substanz, 


so  ist: 


m'^  die  molekulare  Drehung  des  Lösungsmittels, 


*        et  Voj-iico  vi'    )'  ^' 


Die  folgende  Tabelle  enthält  nur  eine  Auswahl  unter  den  molekularen  Drehungen.  Eine  vollständige 
Zusammenstellung  der  molekularen  Drehungen  der  anorganischen  Verbindungen  und  Fettkörper  findet  sich  in: 
O.  Schönrock,  Beziehungen  zwischen  der  elektromagnetischen  Drehung  fester  und  flüssiger  Körper  und  deren 
chemischer  Zusammensetzung.  Graham-Ottos  Lehrbuch  der  Chemie.  Braunschweig,  F.  Vieweg  &  Sohn, 
1898.  Bd.  I,  Abt.  3,  S.  791  bis  865.  Eine  übersichtliche  Zusammenstellung  der  molekularen  Drehungen  der 
aromatischen  Körper  findet  sich  bei  Perkin,  Joum.  ehem.  Soc.  69,  1237  bis  1247;  1896. 

Schönrock. 


1068 


231  d 


Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 

Lösungsmittel     |          P 

Temperatur 
t 

Molekulare 
Drehung  w^'' 

Substanz, 

Beobachter, 

Lösungsmittel 

Prozentgehalt  Temperatur 

Molekulare 
Drehung  «(^^ 

Acetessig- 
saures  Äthyl 

C2H5.  C4H5O3 
Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1236;  1896. 
0  h  n  e  L  ö  s.-M. 

16,3 
91,0 

6,501 
6,448 

Brenzweinsäu- 
reanhydrid 

qHb03 

Perkin ,    Journ. 
cherp.  Soc.  69, 
1237;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

11,6 
50,0 

4,762 

4,727 

16,5 

18 

21,0 

22 

17,4 

8,519 
8,547 
8,415 
8,061 
7,669 

1 

Acetophenon 

C6H5-CO'CH3 

Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  69, 

1243;  1896. 

Ohne  Lös.-M. 

14,2 

47,4 

12,60 
12,49 

Bromwasser- 
stoffsäureHBr 
Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  55, 

706;  1889. 

Wasser. 

15,47 
24,6 

39,71 

56 

65,59 

Buttersäure      1 

16 
16 
16 
16 
16 
16 
16 
16 

4,546 

4,540 
4,510 

4,609 
4,502 
4,502 
4,522 
4,551 

Äthyläther 

(C2H5)20 

Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  45, 
474;  1884. 
OhneLös.-M. 

20,0 

4,777 

C3H7.COOH 
Humburg,    ZS. 

ph.Ch.12,406; 

1893. 

Ohne  Lös.-M. 

BenzoL 
Toluol. 

Wasser. 

„ 

6,030 
34,19 

9,770 
35,91 
12,63 
24,50 
35,09 

Äthylalkohol 

C2H5.OH 
Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  45, 

466;  1884. 

Ohne  Lös.-M. 

16,8 

2,780 

Chlor  CI2 
Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  65, 
28;  1894. 
Kohlenstoff- 
tetrachlorid. 

10,1 

7,6 

4,344 

Ammonium- 
sulfat 

(NHJaSO* 
Forchheimer, 

ZS.  ph.  Ch.  34, 

22 ;   1900. 

Wasser. 

P  =  6  bis  41 

20 

4,95 

Chlorbenzol 

C6H5CI 

Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1243;  1896. 
Ohne  LÖS.-M. 

17,5 
87,3 

12,50 
12,24 

Amylnitrat 

(CsH.ONO, 
Jahn,Wied.  Ann. 

43,  295;  1891. 

Ohne  Lös.-M. 

20 

6,185 

Chlorwasser- 
stoffsäure HCl 
Perkin,    Journ. 

ehem.  Soc.  55, 

703;  1889. 

Wasser. 

15,63 

25,6 

30,86 

36,5 
41,70 

16 
20,4 

21,5 
11,0 

17,3 

4,419 
4,405 
4,303 
4,215 
4,045 

Anilin  CßHs-NHa 

Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  69, 

1244;  1896. 

OhneLös.-M. 

12,4              16,10 
62,0              15,71 
91,0              15,54 

Citracon-.. 
saures  Äthyl 

(QH.O2.C5H4O4 

Perkin,    Journ. 

ehem.  Soc.  69, 

1237;  1896, 

Ohne  Lös.-M. 

16,0 
76,0 

10,50 
10,36 

Benzaldehyd 

CeHs-CHO 

Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1242;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

11,9 
94,2 

11,87 
11,57 

Dichloressig- 
säure 

CHCI2.COOH 
Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1236;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

13,5 
90,7 

5,299 
5,247 

Benzol  CeH« 
Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1241;  1896. 
0  h  n  e  L  ö  s.-M. 

12,8 
56,0 

71,4 

11,29 
11,10 
10,99 

Schönrock. 


231 


1069 


1 — 

Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 

Substanz,        ;  p^ozentgehalt  Temperatur   Molekulare 

Beobachter,       ;          „                    t           Drehun^m^ 

Lösungsmittel              P                    ^                           ' 

B^eoSSr       i  Prozentgehalt  Temperatur  !  Molekulare^ 
Lösunssmitt'el               P                     '           Drehun?m, 

Dichloressig- 
säure  (Forts.)  j 
Humburg,    ZS.  i 

ph.Ch.  12,  407;  1 

1893.              ; 

Ohne  Lös.-M.           — 

1 
16                      5.177 

Jodwasser-       ;      20,77       ;       20,4           18,43 

Stoff  säure  HJ !      42,7        i       15,2           18,40 

Perkin,    Journ.  j      56,78             21,5            18,31 

ehem.  Soc.  55,  :      61,97               17,6             18,12 

709;  1889.        ]      67,02              21,1             17,77 

Wasser.          j                    i                    t 

ToluoL                    7,587              16                5,156 

„                       24,70                16                5,163 

Wasser.           ■         7.475               16                 5,195 

Kadmium-         jp=8bis45 
Chlorid  CdCls 
Oppenheimer, 

ZS.  ph.  Ch.  27,  i 
455;  1898.         i 
Wasser.           ' 

20,5             11,24 

i 

Dimethyl- 
chinon 

55.8 

!           93.0 

16,44 
16,18 

i 

C.H4(OCH3)2(i:4) 
Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1240;  1896. 

Ohne  LÖS.-M. 

1 

' 

Kaliumjodid 

KJ 
Homborf,    ZS. 

ph.Ch.  12,  409; 
1893. 

Methylalko- 
hol.                          8,228 
9,141 
Wasser.                15,47 
39,07 

• 

1                                j 
Dipropylketon          — 

(C3H;),C0 

Perkin ,   Journ. 
ehem.  Soc.  6», 
1236;  1896. 
Ohne  Lös.-M.  1 

14,8                           7.471 

90,0        j        7,337 

i 

1 

i 

16 
16 
16 
16 

18,91 
19,01 

18,95 
18,94 

Kaliumqueck- 
silberjodid 

2KJ.  H£:J, 

0.   Schönrock, 
ZS.  ph.  Ch.  11, 
782;  1893. 
Wasser. 

II 

16               135.6          il 

Essigsäure       ;        — 

!   CH3.COOH       1 
j    Perkin ,    Journ.  • 

ehem.  Soc.  69, 1 

1236;  1896.       i 

Ohne  Lös.-M. 

1 
21,0            2.525 

86,0            2,493 

II 

Hambarg.ZS.ph. 

Ch.l2,403;i893. 
Ohne  Lös.-M. 
Benzol. 

Toluol. 

—                           16              i           2,475 

10,80           .             16              ^           2,469 

19,82                        16                         2,517 

31,32           ,             16                         2,518 

9,606                     16              .,           2,452 

Kohlenstoff-             - 
tetrachlorid 

CCI4  .                j 
Perkin ,   Journ. ! 

ehem.  Soc.  i5,  \ 

533;  1884. 

Ohne  Lös.-A^ 

! 

25,1                 6,582 

» 
Wasser. 

27,45                        16                         2,346 
38,49          i           16            ;          2,433 
7.766       1           16                      2,487 
12,78          1           16                      2,405 
18,20                     16                      2,451 
39,08                     16                      2,460 

Lithiumnitrat  ;      18,17 
LiNO.,                         26,16 
Perkin,    Journ.        56,56 
ehem.  Soc.  63,  i 
67;  1893. 
Wasser. 

16,8        1        0,934 
19,2                 0,978 
19,2                 1,124  . 

• 

Heptan  QHi«     '        —        ]       15.0             7.666 
Perkin,    Journ.                            86,2             7,461 
ehem.  Soc.  69,                       | 
1236;  1896.       j                     ■ 
Ohne  Lös.-M.  1                     ■ 

Lithiumsulfat  •        7,71 

LiiSOi                          13,01 

Forchheimer,           16,41 

ZS.  ph.  Ch.  84, !       23,48 

24;  1900. 

Wasser. 

20          i        3,11 
20          1        2,67 
20                   2,64 
20                   2,38 

Hydrozimt- 
saures  Äthyl 

QHs  .  CgHsOj 

Perkin ,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1238;  1896. 
Ohne  LÖS.-M. 

i      ^  ^ 

80,9 

.     15.90 

i 
! 

Methylalkohol         — 

CH3.OH 
Perkin,    Journ. 

ehem.  Soc.  45,  j 

465;  1884.         1 

Ohne  LÖS.-M-  i 

18,7 

1,640 

Schönrock. 


1070 


231  f 


Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 

Substanz, 

Beobachter, 

Lösungsmittel 

Prozentgehalt 
P 

Temperatur 
t 

Molekulare 
Drehung  m^ 

Substanz, 

Beobachter, 

Lösungsmittel 

Prozentgehalt  Temperatur 

Molekulare 
Drehung  »i^ 

Natrium- 
bromid  NaBr 
Oppenheimer, 

ZS.  ph.  Ch.  27, 
453;  1898. 
Wasser. 

P  =  9bis34 

20,5 

9,32 

Phenylsulfid 

Perkin,    Journ. 
ehem.  Soe.  69, 
1243;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

16,4 
85,8 

29,65 
28,96 

Natrium- 
chlorid NaCl 
Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  65, 

26;  1894. 

Ohne  LÖS.-M. 

als  Steinsalz. 

Wasser. 
Oppenheimer, 

ZS.  ph.  Ch.  27, 

451;  1898. 

Wasser. 

26,17 

15,5 
15,5 

4,080 
5,068 

Pyridin  CsHsN 

Perkin,   Journ. 

ehem.  Soc.  69, 

1245;  1896. 

Ohne  Lös.-M. 

11,9 

8,762 

Quecksilber- 
chlorid HgCl2 
0.   Schönrock , 

ZS.  ph.  Ch.  11, 

768;  1893. 
Wasser. 

4,4 

16 

13,51 

p  =  5  bis  21 

20,5 

5,38 

Natrium- 
quecksilber- 
chlorid 

NaCl,  HgCla 
0.   Schönrock, 

ZS.  ph.  Ch.  11, 

782;  1893. 
Wasser. 

13 

16 

23,76 

Quecksilber- 
jodid  HgJ2 
0.    Schönrock , 

ZS.  ph.  Ch.  11, 

770;  1893. 
Pyridin. 

9 

16 

46,64 

Salpetersäure 

HNO., 
Perkin,    Journ. 

ehem.  Soe.  63, 
66;  1893. 
Wasser. 

22,54 
26,81 

32,36 
56,44 
99,45 

15,5 
16,4 

13 

0,753 
0,805 
0,852 

0,977 
1,207 

Nickeltetra- 
carbonyl 

Ni(C0)4 
Wachsmuth, 

Wied.  Ann.  44, 
380;  1891. 
Ohne  Lös.-M. 

20 

30,70 

Schwefelkoh- 
lenstoff CS2 
Rodger  u.  Wat- 

8on,ZS.ph.Ch. 
19,  361;   1896. 
Berechnet  von 
0.   Schönrock 

nach  Gleich.  2). 
Ohne  Lös.-M. 

0 

IG 
20 
30 
40 

10,837 
10,779 
10,718 
10,660 
10,599 

Nitrobenzol 

CeHs-NO^ 

Perkin ,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1239;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

19,0 
56,0 

9,356 
9,310 

Octylchlorid 

CgHtyCl 

Perkin ,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1237;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

8,4 
90,6 

10,16 
9,952 

Schwefel- 
säure H2SO4 
Perkin ,    Joum. 

ehem.  Soc.  63, 

59;  1893. 

Wasser. 

9,179 
47,41 
47,41 

73,00 
93,66 
99,92 

14,7 
15,6 
90,1 

16,9 
15,3 
17,1 

1,921      ; 

1,983 
2,01 1 

2,114 
2,258 
2,304  j 

Önanthyl- 
saures  Äthyl 

C2H5 .  C7H1SO2 
Perkin,    Journ. 
ehem.  Soc.  69, 
1236;  1896. 
Ohne  Lös.-M. 

15,0 
92,1 

9,542 
9,413 

ToluolCeHs.CHs 

Perkin,    Journ. 

ehem.  Soe.  69, 

1241;  1896. 

Ohne  LÖS.-M. 

13,1 

53,7 
80,1 

12,16      " 

11,94 
11,81 

Valeriansau- 
res  Äthyl  (i-) 

C2H5  •  C5HBO2 
Perkin,    Journ. 

ehem.  Soc.  46, 

501;  1884. 

Ohne  Lös.-M. 

18,0 

7,615    • 

Phenol  C6H5.OH 

Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  69, 

1239;  1896. 

Ohne  Lös.-M. 

» 
Wasser. 

83,93 

39,0 
88,8 
15,5 

12,07 
11,96 
12,10 

Schönrock. 


231g 

1071 

Elektromagnetische  Drehung  der  Polarisationsebene  des  Lichtes. 

BeÄer.       :Pro""tgehalt  Temperat. 
Lösungsmittel               P                    ' 

r  Molekulare 
Drehung»»^'' 

BeobSer,      |P-""tg^halt  Temperatur 
Lösungsmittel     i          P                    ' 

Molekulare 

n 

Drehung  m^ 

Wasser  HjO 

4         1       I 

Zimtalkohol 

—              37,1 

17,81 

Rodger  u.  Wat- 

10 

0,9998 

QH5.C3H5O 

89,3 

17,49 

son,ZS.ph.Ch. 

20 

1,0001 

Perkin,   Joum. 

19,  357;  1896.  ; 

30 

1,0008 

ehem.  Soc.  69, 

Berechnet  von 

40 

1,0018 

1247;  1896. 

0.   Schönrock 

Ohne  Lös.-M. 

nach  Gleichung 
1      2). 

50 
60 

1,0029 
1,0041 

OhneLös.-M. 

70 
80 
90 

1,0053 
1,0065 
1,0074 

Aktive  und  raceraische  Verbindungen. 

1  Traubensau- 

— 

15,5 

8,759 

d-Weinsaures 

— 

14,8 

8,766 

res  Äthyl 

Äthyl 

CoHä.CeHsOg 

C2H.S.C6H9O6 

Perkio ,   Joum. 

Perkin ,    Journ. 

ehem.  Soc.  51, 

ehem.  Soc.  51, 

363;  1887. 

363;  1887. 

Ohne  LÖS.-M. 

Ohne  LÖS.-M. 

1 

Scbönrock. 

233 

Elektrische  Leitfähigkeit  der  Metalle. 

(Reziproker   Wert  des   in  Ohm    ausgedrückten   Widerstandes   von  einem   Zentimeterwürfel  der   Substanz,  für  || 

Que^Jfsilber  bei  0°  =  1,063  x  10*,) 

Lit   Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe-        Leitfthig-          , 
ratur     \          keit               ^ 

Beobachter 

Aluminiatn 

-183^) 

178,6    XIO*  \ 

Arsen 

0        1 

0          2)2^33  xioMm 
100        1  2)1,99             i 
-183 1)    ;    16,6                ) 

atthiessen  u. 

aus  Neuhausen,    - 

-78^) 
0 

58,7 
39,0 

Dewar  u. 
Fleming  (2) 

Blei   kalt  gepreßt 

V.  Böse 

99%  rein 

92,2 

28,3 

»» 

-78^)    :      7,ir 

ewar  u. 

191,5 

21,6 

>» 

0 

4,91             ? 

Fkming  (a) 

chemisch  rein 

-189 

156 

>» 

90,4 

3,57 

-100 

65,2 

»I 

196,1 

2,71             f 

0 

38,2 

Niccolai 

rein 

-189 

15,1 

100 

25,9 

-100 

7,93 

400 

12,5 

0             5,05              JN 

ccolai 

Draht  0,5%  Fe    j 

18 

31,2       1 

Jaeger  u. 
Diesselhorst 

100        1     3,59 

+0,4%  Cu 

100 

24,2         J 

200             2,63 

käuflich,           ' 

-202,5^) 

307,9         1 

Dewar  u. 

0              5,18                B 

ergmann 

97,5%  rein 

0 
193,3 

37,5              1 
20,4              J 

Fleming  (a) 

Draht 

0 — ^30 

18 

5,07              B 
4,80 

erget 

Antimon 

-190 

9,56            1 
3,568 
2,565          J 

Eucken  n. 

Stab 
Draht 

18 
100 

4,84              Ija 
3,61             f 

eger  n. 
Diesselhorst 

-79 
0 

Gehlhcff 

Stab 

100              3,64              j 
100             3,60               L 

Drenz 

0 

2,61 

Oberbeck  u 
Bergmann 

Schmelz-       1,057              M 
punkt 

aller 

0 — 30 

2,48 

Berget 

318              1,06                V 

icentini  u. 

fest 

Schmelz 

0,62 

de  la  Riva 

"^           50,5                \^ 

Omodei 

punkt 

Cadmium 

iicken  u. 

flüssig 

„ 

0,89 

" 

-79       !   18,35            ) 
0       1   12,89            ] 

GehlhofT 

,» 

860 

len  auf  I 

0,83 

» 

.  Dickson, 

^)  Aus  c 

'latinwiderstandsthermometer  bezogenen  Angaben  umgerechnet  nach  H 

Phil.  Mag.  (5)  45, 

525;  189 

8. 

2)  Umge 

rechnet  u 

nter  der  Annahme,  daß  die  Leitfähigkeit  des  harten  Silbers  60X10*  b 

strägt. 

Leithiaser. 


1072 


232  a 


Elektrische  Leitfähigkeit  der  Metalle. 


Lit.  Tab.  239,  S.  i( 


Substanz 


Cadmium  (Forts.) 


Stab 
Draht 
Stab 
Draht 


Caesium 


fest 
flüssig 


fest 


fest 


geschmolzen 

Calcium 

V.  Bitterfeld,  99,5% 

Chrom 

stickstoffhaltig 
Eisen 

^ä>eich,  geglüht 


0,1%  C+ 0,2%  Si 
+0,1%  Mn 


Stabeisen 
Gußeisen,  hart 
„         weich 
„  schmiedbar 
unbearb. 
„  hart 

„  weich 

Stahl,  sehr  weich, 
wenig  Si 
mehr  Si 
halb  hart 
hart,  mit  Si 


-183') 
100 

182,5 


18 
100 
100 

20,5 
318 
318 
318 

-187 

-78,3 
o 

19,3 
-190 

-75 

o 

27 

30 

37 

16,8 

20 


Tempe- 
ratur 


Leitfähig- 
keit 


-205,3^ 

-78  1) 

o 

98,5 

196,1 

-189 

-100 

o 

100 

400 


lö 
100 


33,9  Xio* 
9,98 
5,50 

14,7 
14,41 
10,1 
13,13 
13,25 
9,89   , 
io,i8 
13,02 

5,69 
2,88 

2,99 
19,1 

7,8 

5,18 

4,74 
23,3 

8,55 

5,52 

4,51 

2,73 

2,70 

^)i3,3 
9,5 

38,5 
15,4  bis  12,8 

153,4 
18,80 
11,30 

5,62 

4,65 
37,7 
16,9 

9,36 
6,02 

2,31 
8,36 
5,95 

7,17 
5,31 
10,37 
8,20 
1,02 
1,34 

4,10 
3,06 
4,35 

8,50 
7,40 
8,39 
6,48 


Beobachter 


^Dewar  u 
Fleming  (a) 

Mayrhofer 
Lorenz 


Jaeger  u. 
Diesselhorst 


Ihle 
•  Vassura 


Vicentini  u 
Omodei 


Guntz  u.  Bro- 
niewski 


»Hackspill 


Matthiessen  (I) 
Moissan  u. 
Chavanne 

Shukow 


[Dewar  u. 
Fleming  (a) 


Niccolai 


Jaeger  u. 
Diesselhorst 


Lorenz 


•Strouhal  u. 
Barus  (2) 


^Pecheux  (i) 


Substanz 


Stahl  glashart 
Stahl,  hellgelb  an- 
gelassen 
Stahl,     blau    an- 
gelassen 
Gußstahldraht 

Puddelstahl 

Bessemerstahl 

Klavierdraht 

Stahl  mit  i%  C 

Stahl,  mit  25%  Ni, 

magnetisch 

Stahl  mit  25%  Ni, 

nicht  magnetisch 

Stahl  mit  13%  Mn, 

magnetisch 

unmagnetisch 

Gallium 

fest 
flüssig 

99,9  fein 


Gold 


99,i 


weich 


rem,  gezogen 

,,  „ 

>  Au  +  0,1  Fe 
+  0,1  Cu 


Indium 
Iridium 


Kalium 


flüssig 


Kobalt 


99,8  %  Co 


Tempe- 
ratur 


Leitfähig- 
keit 


15 
15 


18 
100 


15 
o 

26,4 

30,3 
46,1 

-183') 

-100,5  ) 

o 

90,4 
194,5 
-189 

-100 

o 

100 

400 

o 


18 

100 
o 

-186 

-78,3 

o 
100 

-187 
-78,3 

o 

50 

-75 
o 

18 

55 
100 
100 
100 
200 

20 


2,i9X  10^ 

3,46 

4,88 
5,15 

7,11 
4,31 
8,47 

5,02 
3,91 

1,92 
1,39 

0,78 

0,61 

1,87 

1,79 

3,68 

3,52 
146,8 
73,2 
45,5 
34,0 
26,5 
145,4 
71,4 
44,5 
32,2 
17,2 
46,8 
49,2 

41,28 
32,13 

24,68 
21,24 
11,95 
52,1 

23,4 
16,4 
12,0 
51,0 
23.3 
14,3 
11,6 

25,0 
16,4 

I4<9 
11,9 
6,06 

6,53 
8,32 
6,26 

10,3 


Beobachter 


Strouhal  u 
Barus  ( i ) 


Deutsche  Tel  - 
Verw 
iKirchhoff  u 
Hansemann 
Strouhal  u 
Barus  (1) 
I  Jaeger  u. 
Diesselhorst 


>Hopkinson  (2) 


'LeChatelier  13) 


Guntz  u. 
*     Broniewski 


Dewar  u.  Fle- 
ming (2) 


Niccolai 


Benoit 

Strouhal  und 
Barus  (2) 


Jäger  U.Di essel- 
hörst 


Erhardt 

I  Broniewski  u. 
Hackspill 


Guntz  u.  Bro-; 
niewski 


>  Hackspill 

Bernini 
Müller 

\  Knott  (3) 
Reichardt 


^)  Aus  den  auf  Platinwiderstandsthermometer  bezogenen  Angaben  umgerechnet  nach  H.  Oickson,   Phil 
Mag.  (5)  45,  525;  1898.  • 

2)  Umgerechnet  unter  der  Annahme,  daß  die  Leitfähigkeit  des  harten  Silbers  6oxio*  beträgt. 

Leithäuser. 


232  b 


1073 


Elektrische  Leitfähigkeit  der  Metalle. 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Kupfer                 r 

0 

-206 1) 

696,3    Xio* 

/ 

0 
-182,5 

69,3    XIO* 

elektrolytisch, 
gezogen  und  ge-  | 

-78") 
0 

97,62 
64,06 

Dewar  u.  Fle- 
ming (3) 

Nickel             rein- 

-78,2 
0 

23,2 
14,42 

■  Fleming  (3) 

glüht  in  Wasser- 

98 

45,08 

94,9 

9,01 

, 

stoff          y 

205 

34,24 

-189 

45,8 

rein 

-189 

331,1 

-IOC 

16,5 

■  Niccolai 

-100 

110,6 

0 

8,33 

0 

63,4 

Niccolai 

400 

1,66 

IOC 

44,5 

0 

9,73 

Harrison 

400 

24,4 

97  Ni  -f   1,4  Co 

weich 

0 

64,0 

jSwan  u.  Rhodin 

+  o,4Fe  +  i,oMn 

18 

8,50 

1  Jäger  u.Diessel- 
j     hörst 

hart 

0 

62,4 

+  0,1  Cu  +  0,1  Si 

100 

6,37 

0—30 

65,3 

Berget 

Osmium 

20 

10,53 

Blau 

Stab 

18 

57,2 

Palladium 

„ 

100 

43,2 

Jäger  u.Diessel- 

sehr  rein 

-183 1) 

35,93 

Draht 
» 

18 

100 

18 

56,1 
42,4 
57,4 

j     hörst 
Grün  eisen 

„ 

-78 1) 

0 

98,5 

13,95 
9,79 
7,25 

Dewar  u.  Fle- 
ming (a) 

hart 

18 

58,6 

Fitzpatrick 

194,2 

5,87 

geglüht 

18 

60,1 

0 

9,39 

Knott  (i) 

Normalkupfer 

60 

Verband  Dtsch. 

18 

9,33 

1  Jäger  u.Diessel- 
j     hörst 

Elektrot. 

100 

7,27 

phosphorhaltig 

15 

25,5 

Kirchhoflf  und 

Platin          Draht 

-203,1!) 

40,9 

Hansemann 

„ 

-97,5^) 

14,56 

Lithium          fest 

-187 
-78,3 

74,6 
18,5 

,  Guntz  u    Bro- 

„ 

„ 

0 
100 

9,12 
6,73 

Dewar  u.  Fle- 
ming (a) 

0 

",7 

1     niewski 

» 

195,8 

5,40 

99,3 

7,88 

j 

-189 

27,9 

fest 
flüssig 

0 
230 

11,2 
2,21 

>  Berujii  (3) 

-lOO 

0 

13,9 
8,94 

Niccolai 

Mangan 

IOC 

6,62 

stickstoffhaltig 

18,2  bis  22,7 

Shukow 

400 

3,85 

Magnesium 

18 

9,24 

\  Jäger  uJDiessel 

frei  von  Zink 

-183") 

99,9 

100 

7,13 

j     hörst 

,' 

-78 1) 

0 

98,5 

33,7 
23,0 
16,7 

Dewar  u.  Fle- 
ming (a) 

Quecksilber,  fest 

-183,5') 
-147,5') 
-102,9!) 

14,35 
9,46 
6,65 

„ 

142,2 

13,5 

-50,3') 

4,70 

rein 

-189 

78,4 

-40,7') 

3,46 

Dewar  u.  Fle- 

-100 

37,8 

-39,2') 

2,74 

ming  (5) 

0 

23,2 

Niccolai 

-38,1') 

2,205 

IOC 

16,9 

-37,0') 

1,44 

400 

8,41 

-36,1') 

1,24 

kalt  gehämmert 

0 

24,0 

Benoit 

flüssig 

0 

1,063 

19 

20,8 

Ihle 

0 

1,06285 

Dom 

Natrium         fest 

-178 

125 

1 

10 
20 

1,0535 
1,0444 

Strecker 

-78,3 

0 

35,0 
22,3 

i  Guntz  u.  Bro- 
j     niewski 

25 
50 

1,0386 
1,0148 

Grimaldi 

50 

18,8 

) 

IOC 

0,9685 

-180 

100 

150 

0,9218 

-75 

35,7 

200 

0,8751 

Vicentini  u. 

0 

23,3 

Hackspill 

250 

0,8290 

Omodei 

18 

21,3 

300 

0,7831 

116 

9,8 

350 

0,7378 

100 

9,46 

Müller 

Rhodium 

-186 

143 

flüssig 

120 

11,42 

Bernini  (a) 

-78,3 

32,4 

Broniewski  u. 

99,1  Na  +  o,5  AI 

0 

21,3 

Hackspill 

+  o,3  Ca 

18,7 

21,5 
tiwiderstandsl 

Lohr 

100 

15,15 
:t  nach  H.  D 

ickson,  Phil. 

")  Aus  den  i 

luf  Plati 

thermometer  bezogenen  Angaben  umgerechn« 

;Mag.  (5)  45,  525;  1898. 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Leitbäoser. 


68 


1074 


232  c 


Elektrische  Leitfähigkeit  der  Metalle. 


Lit.  Tab.  239,  S.  ic 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Rubidium 


fest 


geschmolzen 
fest 


Silber 

elektrolytisch 


999,8  fein 


Silicium 

Strontium 
Tantal 
Tellur 
Thallium 


flüssig 

Titan 

stickstoffhaltig 

Wismut  rein 


-190 

-78 
o 

18 
40 

43 

-187 

-78,3 
o 

19,3 

-183^) 
-78") 
o 

98,15 
192,1 
-189 

-100 

o 
100 
400 

o 

o 


Leitfähig- 
keit 


19,6 

-183') 
-78I) 
o 

98,5 

o 

o 

294 


-187,5') 

-58,61) 

19 

60 

-186 

-79 

18 

o 


40  X 10* 

15,9 
8,62 

8,34 

5,10 

4,78 
29 
12,1 

7,82 

7,10 

256,6 
97,92 
68,12 
48,49 

38,34 
238,8 
109,2 

66,4 

47,7 
26,5 
66,0 
67,2 

61,4 
46,9 

0,2  bis  1,56 
1.725 

')  4,03 

6,85 

')  4,66 

24,5 
8,46 
5,68 
4»05 
5,56 
')  5,54 

1,35 

31,3 

2,457 
1,197 
0,884 

0,750 
2,452 
1,196 
0,861 
0,929 


Beobachter 


Hackspill 


Guntz  u.  Bro- 
niewski 


Dewar  u.  Fle- 
ming la) 


Niccolai 


Benoit 
Strouhal  u. 
Barus 

I  Jägeru.Diessel- 
(     hörst 


le  Roy 

Wick 

Matthi essen  (i) 
V.  Pirani 
Matthiessen  (2) 


(Dewar  u.  Fle- 
ming (2) 

Benoit 

Matthiessen  u. 
Vogt 

Vincentini  u. 
Omodei 


Shukow 


,Dewar  u.  Fle- 
ming (4) 


Giebe 


Lorenz  (i) 


Substanz 


Wismut  (Forts.) 
hart 
weich 


fest 
flüssig 


Draht  bei  iss**  ge- 
preßt 
„  im  Magnetfeld 
von  II 200  cgs 
,,  bei    230**   ge- 
preßt 
„  im  Magnetfeld 
von  11200  cgs 
„  im  Magnetfeld 
von  2750  cgs 


Tempe- 
ratur 


Leitfähig- 
keit 


Beobachter 


Zink 


mit  Spur  Fe 


chemisch  rein 


rem 

B,6  Zn-fi,i  Pb+ 
0,25  Cu 
>} 

fest 
flüssig 


Zinn 


fest 
flüssig 


o 
o 

Zimmer- 
temp. 

18 
100 
100 
271 
271 

358 
860 

22 
22,6 


22 
21 

19 

-187,5') 

-183  1) 

-78  1) 

O 

92,45 

191,5 

o 


lö 
100 


18 

100 

Schmelz- 
punkt 


440 

-183') 

-78  1) 

o 

91,45 

176 


Zimmer- 
temperat. 
18 

100 

226,5 

226,5 

358 

860 


0,920  X  10^ 

0,926 

0,830 

0,840 
0,624 
0,630 

0,364 
0,781 

0,737 
0,622 

0,922 
0,719 


0,866 
0,707 

0,830 
0,525 

61,7 
29,9 
17,4 
12,5 
9,64 
17,60 
18,60 

16,93 
16,51 
12,59 

15,83 
12,13 

5,43 
2,71 
2,69 

29,4 

11,4 
7,66 
5,48 
4,23 
8,74 
9,35 

8,57 
8,82 
6,53 
4,49 
2,11 
1,98 
1,54 


jvan  Aubel  (2) 

F.  A.  Schulze 

I  Jägeru.Diessel- 
I     hörst 

Lorenz  1 1 ) 
JVassura 

Ide  la  Riv«; 


Lenard 


!  Dewar     u     Fle- 
ming (4) 


( Dewar    u.    Fle- 
(     ming  (2) 


Haas 
Sturm 

Oberbeck  u. 
Bergmann 


Jaeger  u. 
'     Diesselhorst 


de  la  Rive  (2) 


(Dawar  u.  Fle- 
ming (21 


Benoit 
Lorenz 
F.  A.  Schulze 

I  Jaeger  u. 

1     Diesselhorst 

JVassura 
}  Müller 


')  Aus  den  auf  Platinwiderstandsthermometer  bezogenen  Angaben  umgerechnet  nach  H.  Dickson,   Phil. 
Mag.  (5)  45,  525;  1898. 

^\  Umgerechnet  unter  der  Annahme,  daß  die  Leitfähigkeit  des  harten  Silbers  6oXio^  beträgt. 


Leitbäuser. 


233 


1075 


Elektrische 

11 

Leitfähigkeit  von  Legierungen  und  Amalgamen.               | 

Reziproker  Wert  des  ir 

i  Ohm  ausgedrückten  Widerstandes  von  einem  Zentimeterwürfel  der 

Substanz, 

für 

Quecksilber  bei  o"  =  1,063  x  10*. 
Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitlähig- 
keit 

Beobachter 

Alumiaiumbroaze 

0 

Amalgame  (Forts.) 

0 

weich 

0 

8,41X10* 

Benoit 

96,3  Hg-  3,7  Sn 

100 

1,25X10* 

^Vicentini 

90  Cu  — 10  AI  un- 

96,3 „  -  3,7   .. 

226,5 

1,138 

bearbeitet 

20 

7,58 

1 

29,8  „  +70,2    „ 

200 

1,90 

geglüht 

20 

7,45 

Vm.  Weber 

29,8  „  +70,2    „ 

280 

1,82 

gezogen 

20 

6,88 

j 

51,4  „  +48,6   „ 

246 

1,685 

je.  L.  Weber  (4) 

0 

9,41 

van  Aubel  (3) 

89,3  „  +10,7    „ 

246 

1,353 

7  Cu-3  AI 

-182 1) 
-100,6^) 

13,65 

IOC      „   -f  o,25Pb 

18 

1,062 

je.  L.  Weber  (^^ 

,, 

12,43 

100     „4-1       „ 

18 

1,102 

i 

,' 

0 

11,30 

87,9  „  -f  12,1    „ 

264 

1,136 

C.  L.  Weber  (4) 

» 

93 

10,44 

24,4  „  +75,6   „ 

300 

1,052 

(Vicentini  u. 

6  Cu  — 94  AI 

-182 1) 

139,9 

(Schmelzp.  235") 

325 

1,042 

^     Cattaneo  (a) 

„ 

-100,6^) 
0 

58,31 
34,44 

Dewar  u. 
Fleming  va) 

PbiHgi 
PbsHgi 

0 
0 

1,648 
2,757 

JEattelU  (i) 

.. 

93 

25,14 

100     Hg-r  I      Bi 

18 

1,075 

C.  L.  Weber  (I) 

87Cu+6,5  Ni 

90     „  -l-io      „ 

264 

0,938 

je.  L.  Weber  (4) 

:             -6,5  AI 

-182 1) 

7.66 

53,8  ,.   -f-46,2    „ 

266 

0,801 

'" 

-ioo,6i) 

7,15 

19,2  „   4-8o,8    „ 

265 

0,754 

0 

6,70 

95,1  „   +  4,9    „ 

250 

0,934 

IVicentini  u. 

93 

6,34 

90      „   -fio       „ 

250 

0,945 

1     Cattaneo  (i) 

Alaminiain-Kupfer 

49      „  +51       „ 

250 

0,806 

) 

Vol.-%  Cu 
1,18 

0 

23,5 

BiiHg, 
BisHgi 

0 
0 

1,665 
0,984 

JBattelli  (I) 

16,3 

0 

16,7 

- 

IOC     Hg+   I      Cd 

18 

1,119 

C.L.  Weber  (i) 

47,3 

0 

6,82 

97,4  „   +  2,6    „ 

264 

0,983 

C.  L.  Weber  .'4) 

52,6 

0 

3,50 

28,4  „  -f-71,6    „ 

267 

2,667 

64,7 

0 

8,35 

Broniewski  (i) 

100      „  +   1      Ag 

18 

1.052 

.  CL.  Weber  u) 

68,3 

0 

13,4 

IOC     „  -i-  0,16  Zn 

0 

1,090 

Gerosa 

73,3 

0 

6,85 

100     „  4-  0,975,, 

0 

1,218 

86,0 

0 

9,62 

50,6  „  +49.4     „ 

325 

2,467 

IVicentini  u. 
1      Cattaneo  13) 

94,0 

0 

17,5 

50,6  „  4-49,4      ., 

350 

2,476 

100,0 

0 

64,0 

97,9  Hg-i- 2,1  Na  fest 

0 

1,055 

1  Aluminiam-Zink 

„                 „ 

63,1 

0,994 

3i,a  AI  +  68,8  Zn, 

„         flüssig 

125,2 

0,934 

>Grimaldi 

nicht  erhitzt 

0 

17,0 

98,4  Hg  4- 1,6  K  fest 

0 

1,397 

erhitzt  auf  370O  u. 

langsam  abgekühlt 
65,6  AI  4-  34,4  Zn, 

0 

19,5 

Sturm 

flüssig 

.100 
200 

0,761 
0,683 

nicht  erhitzt 
mehrmals  auf  loo" 
erhitzt 
erhitzt  auf  370»  u. 

0 
0 

16,7 
18,0 

3  Hg4-i  Pb4-i  Bi 
Argeotaa' 

0 

214 

-189 

1,080 
0,988 
3.74 

EngUsch 

langsam  abgekühlt 

0 

21,3 

-100 

3,63 

Amalgame 

0 

3,51 

Niccolai 

mit  2,8%  Cd 

„     „     0,6%  Zn 

„     „     I    %Sn 

I    %  Pb 

0 
0 
0 
0 

1,27 
1,14 
1,105 
1,09 

1,19 

}v.  Schweidler 
) 

Blei-Wismut 

0,4  Pb-99,6  Bi^) 

IOC 

400 

Zimmer 
temp. 

3,40 
3.16 

0,766 

1 

98,6  Hg+  1,4  Sn 

Zimmer- 
temp. 

42.3  „  +57.7  ..^) 

94.4  „   +  5,6  „  ^) 

,» 

1,58 
4,29 

p.  A.  Schulze 

90,5  „  +  9,5    „ 

,, 

1,48 

Broiize{88Cu4-i2Sn 

75,1  „  +24,9 
28      „  -72 

' 

2,96 
4,35 

R.  H.  Weber 

+0,94  Pb) 

18,8 
92,2 

5,61 
5,41 

Ihle 

90,7  .,   -   9,3 

, 

275 

1,31 

Cadminm-Aatlmoa 

56,2  „    -43,8 

, 

275 

1,69 

66,7  Cd  4- 33,3  Sb 

-190 

6,38  X  10» 

Eucken  u. 
Gehlholf 

i    15,3  „   +84,7 

, 

275 

2,05 

-79 

3,42  X  lo^ 

100      „   +   I 

' 

18 

if  Platin\ 

1,135 
viderstandsth 

C.L.  Weber  (I) 

0 

2,69X10' 
ach  H.  Dicks 

00,  Phil.  Mag. 

^)  Aus  der 

1  ai 

ermometer  bezc^enen  Angaben  umgerechnet  n 

(5)  45,  525;  1898. 

^)  Voluinenp 

rozente. 

Leithiaser.     68« 


1076 


233  a 


Elektrische 

Leitfähigkeit  von  Legierungen  und  Amalgamen.               \ 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Cadmium-Antimon 

Messing           rot 

0 
0 

15,75X10« 

(Forts.) 

0 

100 

13,31 

50    Cd +50    Sb 

-190 

1,37  Xlo3 

gelb 

0 

12,625 

>Lorenz 

-79 

0,79  X  lO^ 

100 

11,00 

0 

0,588  Xlo3 

29,8  Zn+ 70,2  Cu, 

48,3  Cd+51,7  Sb 

-190 

-79 

6,26  XiqI 
3,15  X  lo^ 

Eucken  u. 
Gehlhoff 

hart 
„           weich 

0 
0 

12,16 
14,35 

1  Siemens  (ii 

0 

1,99  Xio^ 

4oZn+6oCu 

20,5 

13,58 

Jlhle 

33,3  Cd +66,7  Sb 

-190 

0,202  X  10^ 

91,8 

12,38 

-79 

0,272  X  10^ 

99,3  Cu+  0,7  Zn 

0 

54,56 

0 

0,247  Xio^ 

90,9   „  -f  9,1    „ 

0 

27,49 

Ferronickel 

0 

1,28X10* 

van  Aubel  (3) 

65,8   „  +34,2   „ 

0 

15,87 

"-Haas 

50  Fe +  50  Ni 

0 

2,78 

53,1    „  -f  46,9    „ 

0 

23,18 

200 
600 

1,60 
1,00 

LeChatelier(i) 

0,15,,  +99,85,, 
9,7   „  +92,3    „ 

0 

Zimmer- 

17,00 
^)i4,3 

] 

Kobalt-Kupfer 

98,5  Cu+  1,5  Co 

1000 
20 

0,95 
14,8 

26      „  +74       „ 
42       „  +58       „ 

temp. 

„ 

')I2,4 

')i5,6 

}R.  H.  Weber 

76,4  »  +23,6  „ 

20 

8,75 

Neusilber 

-182^) 

3,54 

53,4  „  +46,6  „ 

20 

8,82 

■Reichardt 

-ioo,63) 

3,41 

Dewar  u.  Fle- 

40,6  „  +59,4  ,. 

20 

7,75 

0 

3,33 

(     ming  (a) 

9,6  „  +90,4  „ 

20 

4,11 

93 

3,26 

j 

Konstantan 

-189 

2,35 

■ 

0 

3,83 

Benoit 

-IOC 

2,30 

0 

4,83 

van  Aubel  13t 

0 

2,27 

'Niccolai 

Nickelin 

IOC 

2,24 

-189 

2,88 

400 

2,23 

- 

-100 

2,82 

60  Cu+40  Ni 

18 

2,040 

1  Jäger  u. 

j       Diesselhorst 

0 

2,76 

>Niccolai 

,, 

100 

2,037 

100 

2,70 

54  Cu+46  Ni 

18 

1,99 

Grüneisen 

400 

2,59 

) 

Kruppin 

1,20 

Dettmar 

61,6  Cu +19,7  Zn 

1,17 

van  Aubel  (3^ 

-1-18,5  Ni+ 0,2  Fe 

3,01 

Feußner  u. 
Lindeck 

Manganin 

-189 

2,64 

54,6  Cu+20,4  Zn 

-100 

2,60 

-1-24,5  Ni+0,6  Fe 

2,239 

0 

2,58 

■Niccolai 

Nickelkupfer 

IOC 

2,57 

89,8Cu4-ioNi-f-o,i5Fe 

6,85 

) 

400 

2,61 

69,7  Cu  -t-  30  Ni-I-  0,4  Fe 

2,60 

/Feußner 

-200,5*) 

2,21 

54  Cu  -f-  46,2  Ni-t-  0,3  Fe 

1,92 

J 

84Cu+i2Mn       { 
+4Ni 

-100,6^) 

0 

93 

2,11 
2,10 

0    TO 

Dewar  u.  Fle- 
ming (a) 

Nickelstahl 

(4,35%  Ni) 

-182  1) 

5,14 

i 

"      ( 

^,iU 

:' 

-ioo,6i) 

4,21 

lüewar  u.  Fle- 

18 
100 

2,378 

2,375 

1  Jaeger  u.  Dies- 
J     selhorst 

0 

3,40 

2,84 

3,05 

r    ming  (2) 
1 

Mangankupfer 

7oCu+3oMn 
73Cu+3Ni+24Mn 
Magnesium-Blei 

0,997 
2,10 

iFeußner  u. 
j     Lindeck 

Patentnickel 

74,7  Cu  -f  0,5  Zn 
+24,1  Ni-{-o,7  Fe 

93 

Feußner  u. 
Lindeck 

( Gewichtsproz.Mp^. ) 

Phospborbronze 

18 

8,48 

Deutsche  Tele-  ; 
graphen-Ver- 

1,6  % 

25 

3,25 

' 

12,99 

waltung 

10,7  % 

25 

1,36 

12,9 

Feiten  und 

21,0  % 

25 

0,673 

Guilleaume 

30,3  % 

25 

1,69 

Stepanow 

21,51 

Laz.  Weiller 

52,6% 

25 

3,57 

Platin-Eisen 

79,0% 

25 

6,02 

Dichte  20,89 

0 

3,71 

JBarus  (i) 

)ickson,  Phil. 

94,0% 

25 

II, II 

19,56 

0 

1,78 
et  nach  H.  1 

!)  Aus  den 

auf  Plat 

nwiderstandsthermometer  bezogenen  Angaben  umgerechn 

Mag.  (5)  45,  525;  1898. 

^)  Umgerechnet    unt 

VC    der    Voraussetzung,    daß    die   Leitfähigkeit    des  Zin 

k    bei    Zimr 

nertemperatur 

=  16,8  X  10*  ist. 

^)  Volumenprozente. 

*)  Gewichtsprozente. 

Leithä 

user. 

2331) 


1077 


Elektrische 

Leitfähigkeit  von  Legierungen  und  Amalgamen.               || 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe-       Leitfähig- 
ratur                keit 

Beobachter 

Platin-Gold 

0 

Roses  Legiemng 

0 

Dichte  21,29 
21,17 

0 
0 

5,74X10* 
4,30 

.48,9  Bi4-23,5  Sn 
+  27,6  Fb,  Schmelzp. 
94,3  •) 

0 
20 

1,55X10* 
1,49 

ic.  L.  Weber  (3) 

Platio-Iridiam 

Barus  (i) 

93,5 

1,28 

) 

Dichte  21,27 

0 

5,48 

flüssig 

250 

1,243 

jCattaneo  u) 

21,32 
80  Pt  +  20  Ir 

0 
-182  1) 

4,49 
3,31 

) 

Rotgaß  65,7Cu+7,2Zn 

350 

18 

1,200 
7.89 

Ijägeru.Diessel- 

-100,6^) 

3,25 

iDewar  u   Fle- 

-(-  64  Sn  -h  0,6  Ni 

100               7,40 

1     hörst 

" 

0 

3,17 

1     ming  (a) 

Woods  Legierung 

7              2,313 

H.  F.  Weber 

,, 

1 

(55,7  Bi  -1-  13,7  Sn 

0       ,       1.9^ 

» 

93 

3,10 

/ 

-f  13,7  Pb  -1-  16,2  Cd, 

,^j 

Platin-fCapfer 

Dichte  20,92 
19,56 
Platiii-Mang;an 

0 
0 

4,21 

1,98 

Sm  =  69,8»» 
flüssig 

„ 

50,3 

75 

98,5 
250 
350 

^,/3 
1,18 

0,94 

0,941 

0,914 

C.  L.  Weber  (3) 
jCattaneo  (i) 

Dichte  20,81 

0 

4,15 

Barus  (i) 

Zian-Wismot 

Zimmer- 

»      19,43 

0 

2,17 

99,5  Bi+  0,5  Sn«) 

temp. 

0,595 

Platin-Palladiam 

76,1  „  +33,9  „  «) 

)• 

■  1,394 

F.  A.  Schulze 

Dichte  21,01 

0 

5,62 

25     „  +75     „  *) 

„ 

5,331 

19,91 

0 

4,45 

4.3  ,.  +95,7  „  ') 

„ 

7,58 

Platinsilber          | 

-182.I) 

3,31 

Zino-Zlnk 

Zimmer- 

fkJ      1      f  ZT      A    .«.                     / 

-ioo,6i) 

3,25 

Dewar  vl  Fle- 

91,1 Sn-f  8,9  Zn*) 

temp.            9,2« 

33  Pt+66  Ag        -j 

0 

3,17 

ming  (2) 

63      „  +37       ..  •) 

„               11,10 

F.  A.  Schulze 

l 

93 

3,iö 

39,8   „  +7o,a    „  •) 

13,28 

32  Pt+67  Ag 

0 

3,57 

Chevalier 

91,3    „  +  8,7    „  ») 

21,3"    ')     7,60 

2%Pt+98%Ag-) 

0 

21,74 

\Strouhal  u.  Ba- 
1     rus  (a) 

63,6    .,  +36,4    „  •) 

19,9    h  10,41 

15  „  Pt+85%Ag*) 

0 

4,42 

30,4    „  +69,6    „  •) 

20,I      1»)  13,37 

» 

!  Verschiedene 

Andere 

i 

Legierungen 

' 

Legiemogea 

5%Au+95%Ag^) 
50„Au+5o%Ag') 

0 
0 

30,05 
9,43 

Istrouhal  u.  Ba- 
1     rus  (a) 

98,7  Sn-f   1,3  Au«) 
1,3    „  -f  98,8     „  «) 

23,6  ')  6,67 
18,8    3)  11^76 

Matthiessen  {3) 

90„Au-fio%Ag-) 

0 

14,37 

99,3    .,  +  0,7  Ag«) 

21,9      3)     6,82 

2  Au  -f-    I  Ag 

0 

^)    9,01 

f  Matthiessen  (4) 

0,9    „  +99,1    „  «) 

20,7       3)  21,4 

90  Au  -r  10  Ag 

-182  ') 

20,7 

97,7  Au-f-  3,3  Cu«) 

19,1       =*)  28,0 

-ioo,6i) 

18,14 

1,6    „  4-98,4    „  *) 

18,1     ^)39,2 

0 

15,92 

89,9  Sn-f  10,1  Pb  fest 

15,2           7,33 

„ 

93 

14,29 

,,             flüssig 

252,8            1,91 

[c.  L.  Weber  (5) 

94  AI  —    6  Ag 

-182») 

40,2 

40    Sn  4-  60     Pb  fest 

14,9           5,59 

-ioo,6i) 

28,8 

„             flüssig 

261               1,60 

) 

" 

0 

Zl.'i'i 

Dewar  u.  Fle- 

>,                 » 

325               1,434 

1  Vicentini  u. 
1      Catuneo  (3) 

„ 

93 

17,59 

ming  ta) 

90    Sn  +  10     Pb  „ 

325               1,836 

90  Pt  ^10  Rh 

-182') 

6,61 

9,5  Bi  -f-  90,5  Sn  fest 

12,1           6^8 

C.L.Weber(5) 

99 

-ioo,6i) 

5,54 

„            flüssig 

251,4           1,90 

9» 

0 

4,73 

„                        r, 

271-      !       1,865 

Vicentini  u- 

77 

93 

4,17 

80,3  Bi  -f-  19,7  Sn  „ 

226,5          0,953 

Cattaneo  (3) 

98%Ag-f  2%Cu') 
50  „  Ag+5o%Cu') 

0 
0 

57,34 
44,33 

IStrouhal  u.  Ba- 
i    rus  ^a) 

90    Bi  -f-  10     Sn 

271       ,       0,938 
0             0,578 

Righi 

|25„Ag+75%Cu^) 

0 

46,79 

98      „  +    3       „ 

0 

0,291 

75    Cd-I-  35     Zn  „ 

300 

2,749 

Rheotan 

-189 

2,37 

(Schmelzp.  375")    „ 

350 

2,783 

-100 

2,31 

75    Sn-f- 25     Zn  „ 

325 

2,034 

Vicentini  u. 

0 

1       2,24 

Niccolai 

(Schmelzp.  303»  1  „ 

350 

2,005 

Cattaneo  \,9) 

100 

;       2,18 

75    Pb-fas     Sb  „ 

350 

0,966 

400 

i       2,08 
inwiderstands 

iSchmelzp.  343»)   „ 

365 

0,958 

licksop,   Phii. 

^)  Aus  den 

auf  Plat 

thermometer  bezogenen  Angaben  ur 

ngerechnet  nach  H.  I 

Mag.  (5)  45,  525;  1898. 

^)  Voliunenprozente. 

')  Umgerechnet  unte 

r  der  Annahx 

ne,  daß  die  Leitfähigkeit  des  harten 

Silbers  60  x  10*  be 

trägt. 

Leithüaser. 


1078 


234 


Elektrische  Leitfähigkeit  fester  und  geschmolzener  Salze  und  Oxyde. 

Reziproker  Wert  des  in  Ohm  ausgedrückten  .Widerstandes  von  einem  Zentimeterwürfel  der  Substanz, 

lur   i^uecjibiiuer  ue 

0-  :^  1,003  ^   10-. 

Lit.  Tab,  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

Kaliumnitrat 

0 

Aluminium-Stick- 
stoff AIN 
Ammoniumnitrat 

N  H4NO3,        fest 

0 
44 

<o,5Xio-« 
0,108X10-8 

Shukow 

(Forts.)  Schmelzp. 
flüssig 

333,7 

350 

400 
450 

0,6225 
0,6728 
0,8255 
0,973 

Goodwin  u. 
Mailey 

100 

0,212X10-* 

500 

1,109 

flüssig 

130 
154 

0,352X10-3 
0,324 

Foussereau (3) 

Kobaltoxyd  C02O3 

18 
940 

0,013 
115,5 

/Reynolds 

188 

0,479 

Kupferjodür  CU2J2 

Zimmert. 

0,22-1,0X10- 

\ 

Antimonchlorid 

200 

0,401 

Poincare  (1) 

Kupferoxyd  CuO 
Kupferoxj  duiCuaO 

■   „ 

0,0025 
0,025 

JBädeker 

SbCla,         flüssig 

100 

0,00078 

t  Graetz 

Kupfersulfid  CuS 

,, 

0,8    Xio* 

J 

Bleichlorid  PbCla, 

200 

0,00114 

Kupfersulfür  GujS 
Pulver 

0 

0,91X10* 

Streintz             ! 

fest 

200 

0,00008 

1 

Litbiumnitrat 

i 

500 

1,2116 

}  Graetz 

LiNOa  Schmelzp. 

250 

0,7886 

]r     .    ■ 

flüssig 

520 
580 

2,3918 
2,6894 

J 

Braun  (i) 

flüssig 

280 
300 

0,9570 
1,069 

IGoodwin  u. 
1    Mailey 

Bleisulfid  PbS 

-187,2 

1,52      Xio* 

j 

Mangansuperoxyd 

-74»9 
20,7 

0,589    Xio* 
0,347    Xio* 

[v.  Aubel  (5) 

MnOa,         Pulver 
Magnesia  MgO 

0 

800 

0,16 
0,01  X  10-8 

Streintz 

81,9 

-25 
0 

0,278    X  10* 
0,379    Xio" 
0,335    Xio* 

1000 
IIOO 

II50 

0,20X10—8 
1,00X10-8 
2,60X10-8 

Goodwin  u. 
Mailey 

118 

0,197    Xio* 

Guinchant 

I  'SOO 

85,0    X  10-8 

670 

0,0187X10* 

Magnesiumstick- 

.. ^^v^ 

920 

0,0077X10* 

stoff  MgnNa 

<o,5Xio-8 

Shukow 

Bleisuperoxyd- 

Natriumchlorid 

erstarr. 

0,4379 

K       > 

hydrat  PbOa 

0,163 

Shields 

NaCl,          flüssig 

960 

0,9206 

/    Braun  (i) 

4,68 

Weyde 

,, 

750 

3,339 

Poincare 

mit  1,5%  Wasser 

0,0335  X  10* 

Ferchland 

Natriumnitrat 

gepreßtes    Pulver 

0 

0,435 

Streintz 

NaNOs,          fest 

52 

0,662X10-''^ 

Cadmiumoxyd 

CdO,               fest 

Zimmert. 

0,83X103 

Bädeker 

100 
200 
250 

0,170X10-'*' 
0,176X10-^ 
0,654X10-8 

Foussereau  (3) 

Cadmiumchlorid 

289 

0,155X10-* 

CdCl.,,             fest 

370 

0,0007 

Schmelzp. 

305 

0,951 

[Goodwin  u. 

500 

0,0106 

flüssig 

350 

1,173 

530 

0,1042 

Graetz 

„ 

400 

1,384 

1     Mailey 

538 

0,1212 

„ 

500 

1,716 

580 

0,1562 

Natriumsulfat 

1 

Eisenmonosulfid 

0 

8,98 

.Guinchant 

NaaSOj,      flüssig 

1280 

0,3912 

Braun 

FeS 

350 

98,1 

SilberbromidAgBr 

20 

0,35X10-5 

.                             1 

Kaliumcarbonat 

K2CO3,        flüssig 

II50 

0,2285 

Braun  (i) 

flüssig 

295 
400 
500 

0,011 

0,35 

2,95 

W.  Kohlrausch; 

Kaliumchlorat 

600 

3,31 

KCIO3,           fest 

145 

0,268X10-^^ 

Silberchlorat 

200 

0,318X10-''' 

AgClOa,      flüssig 

200 

0,3219 

Goodwin  11. 

300 

0,179X10-8 

Foussereau  (3) 

» 

220 

0,3829 

Mailey 

352 

0,125X10-* 

f! 

250 

0,4743 

flüssig 

359 

0,238 

Siiberchlorid  AgCl 

20 

<o,35Xio-5 

Kaliumchlorid 

KCl,            flüssig 

750 

1,908 

Poincare  (2) 

flüssig 

380 
500 
650 

0,021 

1,83 
4,68 

Kaliumnitrat 

Silberjodid     AgJ 

86 

0,11X10-* 

W.  Kohlrausch 

KNO3            fest 

30 

o,3i2Xio-'''' 

JFoussereau  (3) 

200 

1,31 

100 

0,568X10-'" 

400 

1,97 

250 
300 

0,266 
0,499 

1  Graetz 

500 
700 

2,13 
2,53 

il 

r* 

Leithäuser. 


234 


1079 


1       Elektrische  Leitfähigkeit  fester  und  geschmolzener  Salze  und  Oxyde. 

Lit  Tab.  239,  S.  loSS. 

1 

Substanz 

Tempe-        Leitfähig- 
ratur                  keit 

Beobachter 

Substanz 

Tempe- 
ratur 

Leitfilhig- 
keit 

Beobachter 

Silberoitrat 

Zinkchlorid(  Forts.) 

0 
230 

0,0002 

1  Graetz 

AgNOa 

0 

262 

0,0106 

Schmelzpunkt 

218 

0,6815 

300 

0,186  X  10—- 

H.  S.  Schulze 

flüssig 

230 
250 

0,7400 
0,834 

Goodwin  u. 
Mailey 

400 
500 

0,026 
0,104 

U                          " 

300 

1,049 

600 

0,279 

ü 

350 

1.245 

700 

0,460 

1  Strontiutnchlorid 

Zirkoo 

'T    SrCl,           flüssig 

910 

0,2402 

Braun  (i) 

ZrO, 

1200 

;  0,81  X  10     3 

1  Nernst  n. 
i      Reynolds 

Zinkchlorid     fest 

59 

0,418  X  10—' 

) 

Zr02+i5%  SCiOs 

1040 

0,12 

ZnCU 

100 

0,833X10-' 

)  Foussereaa(3' 

200         0,725X10-^1 

) 

235       . 

Elektrische  Leitfähigkeit  von  Kohle,  Mineralien, 

Glas  u.  a. 

Reziproker  Wert   des   in  Ohm   ausgedrückten  Widerstandes  von  einem  Zentimeterwürfel  der  Substanz,        || 

für  Quecksilber  bei  0"=  1,063  x  10*. 

j                                                                          Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Tempe-         Leitfähig- 
ratur                 keit 

Beobachter 

Substanz           '^^^ 

Leitfähig- 
keit 

Beobachter 

.  Platinmohr,  gepreßt 

0 

0         1,09X10* 

Quarz  (Forts.) 

0 

Kohlenstoff, 

! 

Streintz 

Achsenrichtung 

20 

0,844X10     " 

amorph            „ 

12 

0,25 

100 

0,I22XI0-" 

Graphit 

0 

0,0705  X 10* 

^_!_^ 

200 

0,147  X  10 -»0 

Curie 

aus  Sibirien 

0 

0,0871X10* 

MuTiiuka 

300 

0,179X10-' 

) 

0 

0,079    Xio* 

bis 

Piesch 

Quarzglas 

727        : 

0,25  XIO-* 

V.  Pirani  u. 
V.  Siemens 

Ceylon          < 

0,385    XIO* 

Glimmer 

20 

o,ii4X  10—'^ 

Curie 

21 

0,3      Xio' 

105 
181 

15      ; 

0,40   Xio' 
0,444X10' 
0,247  X 10* 

Köni^berger 

0,751  X 10- »•> 

Rood 

.,     Grönland 

u.Reichenheini 

Hartgummi 

20 
100 

0,486X10-*' 
0,306X10-" 

v^              13 

i  Curie 

V 

,.    Curaberland 

15      i 

0,054  Xio* 

121 

0,037  X  10-" 

i      ..     Sibirien 

15      j 

0,082  X 10* 

152,5 

0,352  X  10-^ 

Dietrich 

Diamant 

15 

0,211X10-" 

bis 
0,309x10-" 

Artom 

177,5  ; 
207 

0,345X10-'* 
0,455X10-" 

Guttapercha 

0,182X10-' 

JRood 

Qasretortenkohle 

j 

0,541X10-* 

von  Duboscq 

0 

0,0145  X  10* 

Siemens  (3) 

Steinsalz 

20 

0,111  XIO-'« 

jCurie 

1  Braun  {») 

..     Goudoin 

0 

0,0204  X  10* 

U,            u 

100 

0,756X10-'* 

ßogenlicbtkohle 
Kohlenstab 

0 

0,0248  X 10* 

IMuraoka 

senkr.  z.  Würfelnorm. 

150 

0,249X10-'* 
0,8     X 10-'' 

von  Duboscq 

0,0306  X 10* 

Beetz  (3) 

„     Gktaedemorm. 

0,4     X IO-" 

,.     Carr6 

15      i 

0,0142  X 10* 

Lucas 

Flufispat 

20 

0,00 

^ 

Glühfaden            | 

-lus  einer  Edison-^ 

-182 
-100 

0,0235  X 10* 
0,0241X10* 

1  Dewar  u.  Fle- 
j     ming  ID 

100 
150 

0,238X10-" 

0,150X10—" 

Swan- Lampe        { 

18,9 

0,0252  X  10* 

Kalkspat, 

1 

Magnetit,  schwed. 

17      ' 

1,68 

Achsenrichtung 

20 

0,181X10-'* 

\Curie 

Eisenglanz            i 

>norw.)  Hauptachsel 

0     i 

1,24 

100 

0,202X10-" 

100 

3,02 

Backström 

160    1 

0,328X10-"» 

senkr.  z.  Hauptachse 

0 

2,41 

senkr.  z.  Achse 

15     i 

0,106x10-'^ 

100      i 

5,47 

100     1 

0,422  x  10  -  ** 

Bergkrystall 

273      • 

0,28    Xio« 

Tegetmeier 

150     j 

0,769x10-" 

Quarz,  Achsen-     j 

109     i 

0,21    X 10— • 

Nickelerz 

20    1 

0,0313X10* 

richtungl 

148    : 

0,46   X 10    * 

Exner 

Siderit 

20     j 

1,40X10-* 

Abt 

amorph 

lor 

0,26    X10-" 

Pyrrhotit 
Chalkopyrit 

20 

0,0119X10* 

M7 

0,11    Xio-*» 

20 

0,983 

Leithäuser. 


1080 


235  a 


Elektrische  Leitfähigkeit  von  Kohle,  Mineralien,  Glas  u.  a. 


Lit.  Tab.  239,  S.  i{ 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Leitfähig- 
keit 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Leitfähig- 
keit 


Beobachter 


Pyrit  (rein) 


Molybdänglanz 


Markasit 

(Achsenrichtung) 

Bleiglanz 


Glas 


gewöhnlich 
(Dichte  2,539) 


Krystallglas 
(Dichte  3,141) 

Böhmisches  Glas 
(Dichte  2,430) 

Franz.  Glas 
(Dichte  2,533) 

Bleiglas ') 

Flintglas 

(Dichte  2,829) 

>,  (     »       3»i4i) 
Spiegelglas 
Flaschenglas 

Leydener  Flaschen- 
glas 

Baryumglas  ^) 
Bleiglas  ^) 
Natronglas  *) 
Bleiglas*) 
Porzellan 


-185 

-70 

20 

85 
121 

-65 
19,5 

73 
92,5 

I02Q 

16 

260 

520 

—180 

20 

20 
224 

-15 
O 
IG 
50 
60 
50 
60 
IOC 

60 
174 

60 

IOC 

100 
100 

223 

222,5 
IOC 

100 
220 
200 

50 

97.5 
160,5 
189 
400 
600 
800 
1000 

IIOO 

1000 


1,82 

39,8 
41.7 
35,1 
32,5 

0,120 

1,27 

2,13 

2,45 
48,8 

0,098 

0,862 

4,90 
170 

377 

165 
0,202  X  10—'^ 
0,625X10—'' 


0,158 
0,101 
0,352 
0,418 
0,128 
0,293 
0,113 
0,602 
0,165 
0,115 


Xio-'^ 
X10-" 
Xio-'* 
X  10-12 
X  10-11 
Xio— '^ 
Xio-'* 
Xio-*^ 
Xio-'^ 
X10-» 


0,10    X10-" 
0,49   Xio-i* 


0,119X10- 
0,118  X  10- 
0,28    X 10- 


0,71    Xio- 


0,37 
0,25 
0,24 

0,61 

0,29 


Xio- 
Xio- 
Xio- 
Xio- 
Xio- 


0,465X10- 
0,25  Xio- 
0,582X10- 
0,26  X 10 
Xio- 
Xio- 
Xio- 
Xio- 
Xio- 
Xio- 


0,05 
0,32 
0,55 
1,00 

1,3 

0,3 


.Königsberger 
u. Reichenheim 


Curie 

Warburg  u. 
Tegetmeier 


'Foussereau(i) 


Gray 

fGrayu.Dobbie 

Beetz  Ca) 

Exner 
Bolle 

JDenizot 
Foussereau  (2) 

Dietrich 


Goodwin  u. 
Mailey 


Nernst  u. 
Reynolds 


Marquardmasse 

Schwefel     kryst. 
flüssig 


Phosphor 


rot 

fest 

flüssig 


Bor,  Pulver, 

gepreßt 

Zement 
Beton 

(i  Teil  Zement-f 
3  Teile  Sand) 

(i  Teil  Zement -f 
5  Teile  Kies) 

(i  Teil  Zement -}- 
7  Teile  Kies) 

Paraffin 

Nußbaumholz, 

trocken 

paraffiniert 
Buchenholz 


Bienenwachs 

(weiß) 


Vulkanfiber 

Fichtenholz, 

senkrecht  z.  Faser 
parallel 


Serpentin 


•)  55,2  SiOü  -f  31  PbO  +  13,3  KA 

*)  42,1  BaO  4-  9,2  PbO  +  38,6  SiOa  +  6  B2O3  +  2,5  AUO3. 

3)  46,2  PbO  -f  8  K,0  -f  45  SiOg. 

*)  17  NagO  +  12  ZnO  +  70,5  SiOa. 

*)  36  PbO  +  4,5  Na20  -f  8  K2O  +  3  BaO  +  48,2  SiOj. 


727       0,67  bis  1,1 
X10-* 


69 

"5 

130 

430 
300 
350 
440 

20 
II 

25 
100 


16 


20 

49 

84 
106,5 

49 
62,5 

79 


0,254X10—'^ 
0,105X10-" 
0,5  Xio-io 
0,1  Xio-' 
0,357X10-» 
0,175X10-^ 
0,13    X10-® 

0,0074 
0,956  X  IO-" 

0,435X10-« 

0,29   Xio-5 

0,125  X  IO-« 
0,22    Xio-3 


16,5  i  0,69   X  10-* 

18,5  I  0,24   X10-* 

18,5    0,20   Xio-* 
0,352X10-" 

0,175X10-8 

bis 
0,189  X  10-' 
0,91    Xio-i" 

bis 
0,121  X  10-8 
-11 


0,02  X 10 
0,068X10-1' 
0,374  X 10-11 
0,152X10-'° 

0,097  X 10 -1^ 

0,492  X  lo-i^ 

0,435x10-12 

0,278X10-' 

bis 
0,556X10-' 

0,1     Xio-i« 
0,28    Xio-i« 

0,53    XlO-3 

bis 
0,35   X10-« 


V.  Pirani  u. 
V.  Siemens 


Foussereau  (2;; 
|Wigand 

iMonckman 

Matthiessen(2) 
[Foussereau  (3) 


Moissan  (i) 


'Lindeck 


Lindeck 
Braun  (2) 


>E.  Müller 


■Dietrich 


Je.  Möller 


Mazzotto 


Wiechert 


Leithäuser. 


236 


1081 


Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Metallen. 

Ist  Wj  der  Widerstand  bei  o",  so  beträgt  er  bei  <":  u;  =  tro  {i  +  at  +  bt^  --  ct^).    Die  Ziffern  in  Kursivschrift 
gelten  für  die  Leitfähigkeit;  beträgt  diese  ko  bei  o",  so  ist  sie  bei  t":  Ä;=i'(,(i  +at  +  bt*  +  cfi). 

Lit  Tab.  239,  S.  1088. 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


Alaminium 

aus  Neuhausen  99% 

Stab 

Draht 


käuflich,  spez.  Gew.  2,73  .    . 

Antimon 

Arsen 

Blei 

Stab 

Draht 

fest 
flüssig 

Cadmiom 

Stab 

Draht  

Eisen  

sehr  rein,  weich,  geglüht 
0,25%  Mn,  0,01%  S 

Eisen  mit  0,1%  C 

„       „    o,i%C  +  o,2%Si  + 

0,1%  Mn      .    .    . 

rein 


Stahl,    sehr   weich,    wenig   Si 

mehr  Si 

halb  hart 

hart,  mit  Si 

Stahl  mit  1%  C    .    .    . 

Stahl,  glashart  .... 

hellgelb  angelassen 

blau 

weich 

Klavierdraht 

Stahl  bei  230"*  angelassen 

ausgeglüht 

Manganstahl  v.  Hadfield 

Nickelstahl  mit  24%  Ni,  ma-  ( 

gnetisch  \ 

Gold hart 


—91  bis  28 
—100   „      o 
o   „  100 
18    „  100 
18    „  100 
25 
50 
100 
500 
600 
15  bis  100 

12     „    IOC 

12    „  100 

o 
18 
18 

o 
325 

o 

18 
18 

o 

318 


„    IOC 

„  100 

„  100 

„  325 

„  350 

„  100 

„  100 

„  100 

» 318 
»  350 

-92  „   o 

—100  „   o 

o  „  100 

o  „  100 

o  „  100 

18  „  100 

18  „  IOC 

25  . 
50 

200 
600 
700 

800 

900 
1000 


18  bis  100 

10  „  35 

10  »  35 

10  »  35 

10  „  35 

10  „ 

13  „ 

13  » 


35 
100 
100 


20 
600 
12  bis  100 
18  „  100 


0,00388 
390 
423 
390 
380 

34 
37 
40 

50 
60 

373 
-0,0039826 
-       38996 
0,00411 

428 

43 

0,004039 

0,00052 

0,00419 

425 
40 

4021 
0,00013 
0,00490 

531 
625 

544 

5131 

539 

461 
52 

57 

90 

170 

0,0224 

0,0120 

0,0046 

0,0050 

0,0065 

87 

49 

40 

369 
0,00161 

244 

330 

423 

42 

267 

316 

12 

0,00132 

0,004 
-0,003674 
368 


0,0J0364 
0,0^8879 


0,078117 


o,069475 


0,058152 


0,0543 
74 
89 
54 


0,033214 


0,033650 


0,0^8443 


Cailletet  u.  Bouty 
Dewar  u,  Fleming  (r) 
(2) 
Jäger  u.  Diesselhorst 


Somerville  (i) 


M.  Weber 
Matthiessen  u.  v.  Böse 

» 
Dewar  u.  Fleming  (2) 
Jäger  u.  Diesselhorst 

>> 
Vicentini  u.  Omodei 

>> 
Dewar  u.  Fleming  (2) 

Jäger  u.  Diesselhorst 

Vicentini  u.  Omodei 

Cailletet  u'.'  Bouty 

Dewar  u.  Fleming  (i) 
(2) 
(2) 

Tomlinson  (2) 

Jäger  u.  Diesselhorst 


Somerville  (i) 


Pdcheux  (i) 

Jäger  u.  Diesselhorst 
Strouhal  u.  Barus  (i) 


Brit  Ass.  Rep. 

», 
Fleming  (i) 

„      (2) 

>> 
Matthiessen  u.  v.  Böse 
Jäger  u.  Diesselhorst 

Leithänser. 


1082 


236» 


Formeln  für  die  Abhängig 

keit  des  elektrischen  Widerstandes 

von  der  Temperatur  bei  Metallen. 

1 

i 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 

Substanz 

Temperatur 

a 

h 

c 

Beobachter 

Gold  mit  0,1  Fe +0,1  Ci 

0 
18  bis  100 

203 

i 
Jäger  u.  Diesselhorst 

i   .     .    . 

kalt  gezogen  1 

25 

35 

50 

37 

100 

38 

500 

44 

800 

61 

•Somerville  (i) 

at 

isgeglüht 

25 
100 
300 
800 

23 
25 
31 
40 

Indium 

—5,4  bis  96,4 

4744 

Erhard 

Kalium 

.    fest 
flüssig 

0    „   61 

62,5  „  130 
64    „  200 

5810 
4184 
498 

Bernini 
Müller 

Kobalt 

99,8% 

0    „  160 

0,00326 

Reichardt 

Kupfer 

— 201 

77 
42 

V.  Wroblewski 

-103 

—123    „     0 

423 

Cailletet  u.  Bouty 

elektrolytisch,  gezo 

gen  und  / 

-100    „     0 

410 

Dewar  u.  Fleming  (i) 

geglüht  in  Wasse 

rstoff      l 

0    „  100 

428 

(2) 

hart 

0    „  100 

408 

Swan  u.  Rhodin 

weich 

0    „  100 

416 

,, 

rein 

.  Stab 

18    „  100 

428 

Jäger  u.  Diesselhorst 

mit  0,05%  Pb    . 

>> 

18    „  100 

25 

100 

400 

800 

1000 

412 

36 

38 

42 

53 

62 

Somerville  (i) 

0  bis  860 

3637           0,06587 

Benoit                         £ 

Lithium 

.    fest 

0    „  177,8 

4568 

„    (3)                      1 

flüssig 

177,8  „  230 

2729 

"                                                           0 

Magnesium  .... 

—88     „      0 

390 
3870 

Cailletet  u.  Bouty      -, 
Benoit 

0    „  440 

0,0^863 

frei  von  Zink 

0     „  100 

381 

Dewar  u.  Fleming  (2) 

25 

50 

100 

45 

400 

40 

500 

36 

550 

33 

600 

0,0100 

625 

0,0250 

Molybdän 

25 

100 
200 

300 

400 

500 

600 

800 

1000 

0,0033 

34 
36 
48 
50 
50 
50 
51 
48 

Somerville  (i) 

Natrium 

.     .     .     . 

0    bis  97,3 
98,5  „  120 

0,004386 
3328 

Bernini 

99,1  Na+0,5  Al+o, 

3Ca   .     . 

20     „    70 

4336 

Lohr 

Nickel 

—100     ,.      0 

"iOO 

Dewar  u.  Fleming  (i) 

0     „  100 

622 

(2) 

elektrolytisch 

0       „  IOC 

618 

Fleming  (3) 

1,4  Cu+0,4  Fe  +  iMn+o,i.  Si 

18     „  100 

438 

Jäger  u.  Diesselhorst 

Stab 

50 

395 

Knott  (2) 

-i 

Leithäuser. 


236  b 


1083 


Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Metallen. 


Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


Nickel  (Forts.) 


Osmium  . 
Palladium 

Platin.    . 


Draht,  0,08  mm  dick 


Platinmohr,  gepr.  Pulver    .    . 
Quecksilber fest 


flüssig 


Silber 

elektrolytisch 


999,8  fein 
rein 


Tantal     . 
Thallium 

Wismut 

bei  230' 


weich 
hart 


25 
100 
200 
300 
400 
600 
800 
900 
1000 

1075 
100  bis  300 
o  „  100 
18  „  100 

50 
o  bis  860 

—197  "  o 

—189  ,,  o 

—100  „  o 

o  „  100 

18  „  IOC 

o  „  500 

o  „  500 

-77  »  10 

—259  »   o 

(o^-Wert  auEge 

nommen) 

—92  bis— 40 

.-O 

5 
10 

15 
22 
26 
61 
100 


360 
30 
O 
100 
100 
100 


-35 


— 102 

—100 

o 

o 


gepreßt 


im  Magnetfeld 


o 

25 
100 
400 
600 
800 
o  bis  100 

25 
o  bis  100 
o  „  100 
,  294 
.  350 
,  100 
,  100 
,,  100 
,,  100 
.,  271 
o 


o 

294 

o 


18 


0,0043 

43 
70 
80 
36 
28 

25 

28 


37 
62 

42 

354 

368 

302 

2787 

3916 

3934 

354 

3669 

3840 

3945 
3922 

145 
3581 


407 
0,000884 
0,000834 
861 
879 
0,0388782 
0,0008827 
0,0008812 
0,0008649 

0,0008989 
882 
385 
384 
400 

398 
0,00400 

415 

30 

36 

42 

46 

52 

33 

0,0040264 
0,00398 
0,004108 
0,00035 
0,04429 
0,00422 
458 
454 
0,001176 
0,029 


!— 0,05611 

— o»063432       0,032069 

—0,05988 


0,06584 
-0,05585 


0,051047  I 
0,03126  I 
0,0510102 
0,05112 

0,056695 
0,05114 


0,OgIOIC 


0,054 
0,0^8844   ' 

0,053016   I    0,088183 


0,055532 


0,071289 


Somerville 


Lombardi 

Dewar  u.  Fleming  (2) 
Jäger  u.  Diesselhorst 
Knott  (2) 
Benoit 
Meilink 
Holbom 

Dewar  u.  Fleming  (i) 
(2) 
Jäger  u.  Diesselhorst 
Holborn 

Chappuis  u.  Harker 
Streintz 
Kamerl.  Onnes  u.  Clay 

Cailletet  u.  Bouty 
Dewar  u.   Fleming  (5) 
Glazebrook 


Smith 

Kreichgauer  u.  Jäger 

Guillaume 

Mascart,  de  Nerville  u. 

Benoit 
Vicentini  u.  Omodei 
Benoit 

Cailletet  u.  Bouty 
Dewar  u.  Fleming  (i) 
(2) 
Strouhal  u.  Barus  (2) 
Jäger  u.  Diesselhorst 
Broniewski 


Somerville  (i) 


V.  Pirani 
Pecheux  (2) 
Matthiessen  u.  Voigt 
Dewar  u.  Fleming  (2) 
Vicentini  u.  Omodei 


V.  Aubel  (1) 

Lenard 

Jäger  u.  Diesselhorst 
Vicentini  u.  Omodei 
V.  Aubel 

Leithäuser. 


1084 


336. 


Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Metallen. 


Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


Wolfram 


Zink 

Stab, rein 

Draht 

mit  1,1%  Pb+o,25%Cu    . 

Zinn 


18 
18 
18 

o 
-100 

-85 
18 


25 

100 
200 
600 

800 

900 
1000 

o  bis  100 
o  ..  100 
100 


100 
,  100 
,  360 
o 

,   o 
,  100 

,  226,5 


0,0046 

50 

54 
57 
61 

75 
89 
406 
4029 
402 
37 
394 
4192 

509 
424 

465 
4951 


0,051481 
0,058544 


o,0835 


Somerville  (i) 


Dewar  u.  Fleming  (2) 

Haas 

Jäger  u.  Diesselhorst 


Benoit 

Dewar  u.  Fleming  (i) 
Cailletet  u.  Bouty 
Jäger  u.  Diesselhorst 
Vicentini  u.  Omodei 


Ist  w 


237 

Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Legierungen  und  Amalgamen. 

0  der  Widerstand  bei  0°,  so  beträgt  er  bei  t«:  w=:wq  (i+at+bt"^).    Die  Ziffern  in  Kursivschrift  gelten 
für  die  Leitfähigkeit;  beträgt  diese  ^0  bei  0°,  so  ist  sie  bei  t°:  k  =  ko  (i+at+bt^). 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


Aluminiumbronze, 

(90  Cu  +  10  AI) 

97  Cu  +    3  AI      . 
6  Cu  +  94  AI      . 
Aluminiumkapfer, 


gezogen 
geglüht 


VoL  %Cu 
6,41    . 

47.3  . 

64,7  . 

68,3  . 

86,0  . 

94.0 
100,0 
Aluminiumsilber,  94  AI  +  6  Ag 
Aluminium-Zink 

31,2  AI  +  68,8  Zn,  nicht  erhitzt 

erhitzt  auf  370"  u.  langsam  abgekühlt 

65,6  AI  +  34,4  Zn,  nicht  erhitzt 

mehrmals  auf  100"  erhitzt    .    . 

erhitzt  auf  370°  und  langsam  abgekühlt 

Amalgam  mit  2,8  %  Cd     .    . 

„    0,6%  Zn      .    . 

„    I     %  Sn      .    . 

,.     I     %  Pb     .    . 

Argentan,  61,6  Cu  +  15,8  Ni  +  22,6  Zn 

Bronze,  88  Cu  +  12  Sn  +  0,94  p 

Gold-Silber,  90  Au  +  10  Ag    . 

2  Au  +  I  Ag 


15  bis  100 

15    „    100 

o    „    860 

15 

15 

Zimmertemp. 


15 


8  bis  45 
8  „  45 
8  „  45 
8  „  45 
o     „160 

19     »     92 

15 

o  bis  100 


0,000533 
612 
0,001020 
0,000897 
0,00381 

0,00210 
0,00091 
0,00020 
0,00166 
0,00055 
0,00086  . 
0,00425 
238 

0,002793 

3217 

1789 

228 

256 

873 

950 

901 

854 
0,0003873 

-0,0005 
0,00124 

-0,0006733 


M.  Weber 

Benoit 

Dewar  u,  Fleming  (2) 


Broniewski 


-0,0655776 
0,0^246 


Dewar  u.  Fleming  (2) 
Sturm 


V.  Schweidler 


Arndtsen 

Ihle 

Dewar  u.  Fleming  (2) 

Matthiessen  (4) 


Leithäuser. 


:'fi 


237  a 


1085 


Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Legierungen  und  Amalgamen. 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


Kobalt-Kupfer,  98,5  Cu  -f  1,5  Co 

76,4  Cu  -r  23,6  Co  ...  . 

53,4  Cu  -r  46,6  Co  ...  . 

40,6  Cu  +  59,4  Co  ...  . 

9,6  Cu  -f-  90,4  Co  ...  . 

Konstantan 


Kruppia 

77  Cu  -r  17  Ni  +  2  Fe  +  2  Zn  +  2  Co 

87  Cu  +  6,5  AI  -r  6,5  Ni 

Lipowitz'  Metall 

{50  Bi  +  12,8  Sn  +  26,9  Pb  +  10,4  Cd) 

100  Hg  +  V*  Pb 

100  Hg  +  V»  Pb 

100  Hg  -}-  V*  Cd 

100  Hg  +  I  Cd 

100  Hg  +  ^*  Ag 

100  Hg  +  1  Ag 

100  Hg  +  *4Bi 

Hg4oBi 

HgBu 

100  Hg  +  V*Zn 

100  Hg  +  I  Zn 

100  Hg  +  V»  Sn 

100  Hg  +  I  Sn 

HgiöSn 

HgSn,o 

HgäoSn 

3  Hg  +  I  Pb  -^  I  Bi 

Magaesium-Blei 

(Gewichtsprozente  JV^;) 
1,6% 
10,7% 
30.3% 
52,6% 
79,0% 

94.0% 
Mangania 


Mangankupfer,  7oCu+3oMn 
73  Cu+24  Mn-f3  Ni    .     . 
91,9  Cu+6,4  Mn  +  1.7  Fe  . 
91,9  Cu+6.4  Mn 


91,9  Cu+6,4  Mn  +  i,7  Fe  . 
91,9  Cu+6,4  Mn  +  i,7  Fe  . 
70,6  Cu+23,2  Mn  4-6,2  Fe 
70,6  Cu+23,2  Mn-f6,2  Fe 


.  hart 
weich 

.  hart 
weich 


o  bis  160 
o  „  160 
o  „  160 
o  „  160 
o    „  160 

12.5 

25 

100 
200 
300 
500 
550 


15,1  bis  74,5 
15 
15 

67,5  bis  350 

18 

18 

18 

18 

18 

18 

18 
271 
271 

18 


18 
226,5 
226,5 
bis  100 
o  „     97,5 
181,5  »  I9i»5 
196,5  „  214 


18 


Zimmertemp. 


12,5 

50 
100 
200 
300 
400 
500 
550 

20  bis  100 
20  „  100 

20   „   IOC 

20  „  100 


0,001084 

0,000817 

0,00132 

0,00143 

0,00167 

0,058 

0,052 
-«,0433 
-0,042 
-0,0415 

0,0427 

0,0310 

0,0007 

0,0013 

0,00285 

0,000645 

0,000383 
0,00086^) 
0,00075 1) 
0,00125 1) 
0,00086^) 
0,00118^) 
0,00081  ^) 
0,00089^) 
0,000986 

515 
0,00080  ^) 

97') 
90I) 

979^) 

774 

68 
0,0011114 
0,00295 

720 

457 


0,00335 
0,00253 
0,0011 
0,00065 
0,00080 
0,0017 
0,056 
-0,042 
-0,0442 
-0,0450 
-0,0457 
+0,0440 
—0,0311 
+0,0315 

0,00004 

—0,00003 

0,000138 

184 

—0,000024 

0,000021 


^)  Bezogen  auf  18",  so  daß  w  =  »ig  [i  +  a{l—  18)]  ist. 


Reich  ardt 


Somerville 


van  Aubel  {3) 

Dettmar 

Dewar  u.  Fleming  (2) 


Cattaneo  (i) 
a  L.  Weber  (i) 


Vicentini  u.  Cattaneo  (i) 
C.  L.  Weber  (i) 


Vicentini  (2) 

Battelli  (i) 
Englisch 


Stepanow 


>  Somerville 

Feußner  u.  Lindeck 
Blood 


Leitbäaser. 


1086 


237  b 


Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Legierungen  und  Amalgamen. 

Lit.  Tab.  239,  S.  1088. 


Substanz 


Temperatur 


Beobachter 


Mangankupfer  (Forts.) 

52.5  Cu  +  16,2  Ni  +  24,5  Mn  1      hart 

+  6,8  Fe      j    weich 

69.7  Cu  +  29,9  Ni+0,3  Fe+0,3  Mn     . 

58.6  Cu +41,2  Ni +0,4  Fe 

54  Cu+46,2  Ni+0,3  Fe 

49.8  Cu+49,4  Ni+0,5  Fe+0,2  Mn 
Messing gelb 

60  Cu+40  Zn 

99,3  Cu+0,7  Zn 

90.9  Cu+9,i  Zn 

65,8  Cu+34,2  Zn 

53,1  Cu+46,9  Zn 

0,15  Cu+99,85  Zn 

Neusilber 

andere  Sorte 
B.  A.-Etalon  .     ...     .     . 

Draht  von  Elliott    .... 

Nickelkupfer,  80  Cu+20  Ni    . 
54  Cu+46  Ni     . 
Palladium-Silber,  20  Pd+80  Ag 

Patentnickel,  75  Cu+24  Ni+0,6  Fe 

Platin-Eisen Dichte  19,59 

......        „  19,59 

.    .        „  20,89 

•  .        „  20,89 
.    .        „  21,27 

•  •        „  21,27 

•  .        „  21,32 

•  •        „  21,32 


Platin-Iridium 


90  Pt+io  Zn  . 

80  Pt+20  Zn  .■ 

Platin-Palladium 


.    Dichte  19,91 

•     •     •        „      19,91 

„  .     .     .        „      21,01 

.     .    .        „      21,01 

Platin-Rhodium,    .    .    .goPt+ioRh 

„  .     .     .90  Pt+io  Rh 

Platin-Silber hart 

lange  geglüht 

32  Pt+67  Ag 

35Pt  +  65Ag.     . 

Platinoid  (Neusilber  mit  Wo).    .    .    . 

Rheotan    

Rotgufi,  85,7  Cu  +  7,2  Zn+6,4  Sn+o,6  Ni 


20,5 


20  bis  100 
100 
100 
100 
100 
100 
860 
90 
100 
100 
100 
100 
100 

15 

bis  20 
10 
bis 


27 


18 

16  bis  156 

o  „  100 

o  „  100 

o  „  357 
o  „  100 

o  „  357 
o  „  100 

o  „  357 
o  „  100 

357 
156 


16 

16 

o 


100 

o  '„     357 
o  „  100 

o  „  357 

15 

13  bis  100 
13  „  100 

10 
16  bis  151 

15 

o 
18  bis  100 


—0,000039 

-0,000032 

0,000012 

-0,000032 

—0,000008 

0,000004 

0,001599 

-0,00141 

0,003725 

2044 

1579 

3105 

3847 

0,000273 

0,000666 

0,000247 

272 

275 
262 

-0,00043361 
0,0002 1 
0,00037 
36 
0,00112 
0,00098 
0,00172 
161 
128 
121 
-0,0011766 
-0,0010475 
0,00129 
118 

175  , 

162 
0,001045 
0,00143 
0,000255 
344 

-0,00034812 
0,00031 

41 
0.0008 


D,Oe8 


0,0^947 


0,0^14929 
0ßA4156 


0.0A0178 


Blood 


Feußner 


Benoit 

Ihle 

Haas 


Dewar  u.  Fleming  (2) 
Strecker 

,, 
Mascart,  de  N  erville  u.  B  enoit 

„ 
Le  Chatelier  (i) 
Grüneisen 

Mac  Gregor  u.  Knott 
Feußner 
Barus  (i) 


Mac  Gregor  u.  Knott 
Barus  (i) 


Le  Chatelier  (i) 
Dewar  u.  Fleming  (2) 
Brit.  Ass.  Rep. 

,, 
Chevalier 

Mac  Gregor  u.  Knott 
Dewar  u.  Fleming  (2) 
van  Aubel  (3) 
Jäger  u.  Diesselhorst 


Leithäuser. 


238 


1087 


Formeln  für  die  Abhängigkeit 

des  elektrischen  Widerstandes 

von  der  Temperatur  bei  Kohle, 

Salzen  u 

.  a. 

Ist  i'o  der  Widerstand  bei  o",   so  beträgt  er  bei  i°:   u-  = 

=  "0    (i-fa'+ 

ht%     Die  Ziffern  in  Kursivschrift  gelten  11 

für  die  Leitfähigkeit;  beträgt  diese  Atq  bei  c 

",  so  ist  sie  bei  t":  k  =  /„ 

(i~at-bt^). 

Lit.  Tab.  23c 

»,  S.  1088. 

Substanz 

Temperatur 

a 

b 

Beobachter 

Graphit spez.  Gew.  2,272 

25  bis  193  ' 
25   »   250 

—0,00088 
-0,00082 

Borgmann 

wSl 

25   ,,   279 

—0,000816 

>' 

H^.                                      aus  Sibirien 

26   ,.   302 

-0,000739 

0,06273 

Muraoka 

^^K                                               Ceylon 

20   „   280 

—0,00128 

Königsberger  u.Reichenh?  im 

^^m                          Bleistift  von  Faber 

120   „    387 

-0,000588 

o,Os434 

„ 

^H|                                       Dichte  2,25 

26   „   229 

—0,000663 

o,o„i88 

Piesch 

HP                                                  ^'^5 

-80   „       0 

-0,0007268 

-0,05505 

„ 

»      2,22 

-83    „   215 

—0,0005612 

o,Os594 

j» 

gepreßtes  Pulver 

-77   ».     10 

—0,0012 

Streintz 

Gasretortenkohie  aus  Berlin  .... 

75    „    200 

-0,000345 

Siemens  (3) 

,,                 „     Paris    .... 

17,5»    100 

25 

100 

200 

—0,000300 
-0,00030 
31 
25 

Muraoka 

400 

18 

Somerville 

600 

19 

800 

22 

1000 

20 

Lampenruß 

0,0002 

Stewart 

Coaks  (z.  elektr.  Beleuchtung)     .     .     . 

26  bis  187,5 
26   „   275,5 

—0,000319 
-0,000260 

Borgmann 

„                        ... 

26   „   346 

-0,000248 

„ 

geglüht 

21    „    140 

-0,00033 

j» 

»                          » 

21    ,,    239 

—0,00031 

„ 

!!                                                        »»                                                            " 

20    „   292 

—0,00024 

„ 

Kanstkohle  (f.  elektr.  Licht)  .... 

25    ,,    230 

-0,000314 

Siemens  {3) 

andere  Probe  .    . 

75    ,.    200 

—0,000301 

„ 

„           .    . 

26    „    335 

-  0,000425 

o.OßQiS 

Muraoka 

„ 

14    „    100 

—0,00024 

>» 

„ 

31    »    332 

—0,000415 

0,06l29 

„ 

Fichtenholzkotale  .... 

23    »    143 

-  0,00548 

Borgmann 

23    „    260 

—0,00384 

„ 

Anttarazit  v.  Donez,  spez.  Gew.  1,654  • 

25    ,.    152 

25    „    168 

-0,00390 
-0,00340 

>» 

25    „    260 

-0,00265 

» 

Ei8englanz(93,6  Fe.>03  -  3,3  FeO  -  3,6Ti02) 
Achsenricütung 

0    ,,    100 

-  0,00624 

.  Bäckström 

i      senkrecht  dazu    .... 

0    „    100 

-0,00551 

>» 

\  Bleisulfid  PbS 

-25    „    100 

0,00501 

Guinchant 

Bleiglaaz 

18    „    150 

0,00524 

Königsberger  u.  Reichenhei  ni 

Zinnmooosulfid  SnS  .    .    . 

0    „    100 

—0,00662 

» 

Eisenmonosulfid  FeS     .    . 

0    „    100 

-0,00798 

>» 

Kaliumcblorid,  geschmolzen 

700    „    800^) 

0,0066 

Poincar^  (2) 

Natriumchlorid         „ 

715    „    800I) 

64 

„ 

Zinkchlorid               „ 

258    „    310 

-0,005277 

0,0376 

Foussereau  (3) 

Ammoniamnitrat 

154    »    188 
160    „    220^) 

-0,001247 
0,0073 

o,Oäii37 

>» 
Poincard  (i) 

Kaliumnitrat 

350 

0,0OU6 

400 

361 

450 

275 

Goodwin  u.  Mailey 

500 

232 
-750O)]  ist. 

*)  Bezc^en  auf  750", 

so  daß  k  =  k,io  ti+a  ('■ 

^)  Ebenso  bezogen  auf  200". 

-^rrr^-r.^ rr-..— 

Leithäuser. 


1088 


238 


Formeln  für  die  Abhängigkeit  des  elektrischen  Widerstandes 
von  der  Temperatur  bei  Kohle,  Salzen  u.  a. 


Substanz 


Temperatur 

a 

310 

0,00507 

400 

271 

450 

210 

500 

160 

250 

688 

270 

613 

300 

519 

218 

696 

230 

615 

250 

537 

300 

374 

340 

324 

200 

0,00913 

220 

766 

240 

652 

10—  77 

0,00065 

15—245 

0,0005 

575 

— 16,0 

600 

-9,8 

700 

—  2,8 

800 

—  0,7 

1000 

—  0,12 

750 

— 10,0 

800 

—  6,4 

900 

-  2,6 

1000 

—  1,0 

1050 

—  0,65 

450 

—32,0 

500 

—  6,0 

600 

-0,8 

700 

—  0,17 

800 

—  0,06 

Beobachter 


Natriumnitrat,  geschmolzen 

Lithiumnitrat  „ 

Silbernitrat  „ 


Silberclilorat 

Bleisuperoxyd,  gepr.  Pulver 

Kupfersulfid 

Porzellan 

Quarz 

Glas 


Goodwin  u.  Mailey 


Goodwin  u.  Mailey 
Streintz 


•  Somerville 


339 

Literatur,  betr.  elektrische  Leitfähigkeit  fester  Körper. 


Änt.  Abt,  Wied.  Ann.  62,  474;  1897. 

Ad.  Arndtsen,  Pogg.  Ann.  104,  i;  1858.    Ann.  chim. 

phys.  (3)  54,  440;  1858. 
AI.  Artom,  Atti  Tor.  37,  475;  1902. 
Aten,  ZS.  ph,  Gh.  78,  i;  1911. 
E.  van  Anbei  (i),  C.  r.  108,  1102;  1889.    Ann.  chim. 
phys.  (6)  18,  433;  1889.  Phil.  Mag. 
(5)  28,  332;  1889. 
(2),  Journ.  phys.  (3)  2,  407;  1893. 
„  (3),  Journ.  phys.  (3)  4,  72;  1895. 

„  (4),  Phys.  ZS.  1,  474;  1900  [Co  u.  Ni], 

„  (5),  C.  r.  136,  456,  734;  1902. 

E.  van  Anbei  u.  R.  Paillot,  Journ.  phys.  (3)  4,  522; 

1895  [Legierungen]. 
Bädeker,  Ann.  Phys.  (4)  22,  749;  1907. 
H.  Bäckström,  Oefs.  Stockholm  46,  533;  1888, 
K.  Bamberger,  Diss.  Rost.  1901  [Metalle  im  Magnetfeld]. 
Guy  Barlow,  Proc.  Roy.  Soc  71,  30;  1902.    Brit.  Ass. 
Rep.  Glasgow  581;  1901   [Fe  u.  Ni  im  Magnetfeld]. 
W.  F.  Barrett,  Nat.  66,  601;  1902.    Proc.  Roy.  Soc. 

69,  480;  1902. 
Ad.  Bartoli,  Atti  Catania  (4)  2,  45;   1889/90  [Harz, 
Wachs,  Fett]. 


C.  Barus  d),  Sill.  Journ.  (3)  36,  427;  1888. 

(2),  Sill.    Journ.   (3)  37,  339;  1889    [Glas 
unter  Druck]. 
„        (3),  Sill.  Journ.  (3)  40,  219;  1891  [Hg  unter 

Druck]. 
„        s.  Strouhal. 
C.  Barus  u.  J.  P.  Iddings,   Sill.  Journ.  (3)  44,  242; 

1892  [Gesteine  beim  Schmelzpunkt]. 
Aug.  Battelli  (i),  Rend.  Line.  (4)  4,  206;  1887. 
„  (2),  Atti  Torino  23,  231;  1887/88. 

(3),  Cim.  (3)  34,  125;  1893. 
J.  C.  Beattie  (i),  Wien.   Ber.  [2  a]  104,   653;  1895. 
Edinb.  Trans.  38  [i],  241;  1894/95 
[Bi  im  Magnetfeld]. 
(2),  Proc.  Edinb.  20,  493;  1894/95  [Ni, 
St  u.  Te  im  Magnetfeld]. 
W.  Beetz  (i),  Pogg.  Ann.  117,  i;  1862. 

(2),  Pogg.  Ann.  Jubelb.  23;  1874. 
,,         (3),  Münch.  Ber.  1876,  26.  Pogg.  Ann.  158, 
653;  1876. 
(4),  Wied.  Ann.  12,  65;  1881. 
F.  Beijerinck,  Diss.  Freiburg  1897.  Jahrb.  Min.  Beilage 
Bd.  11,  403;  1898  [Mineralien]. 

Leithänser. 


239  a 


1089 


Literatur,  betr.  elektrische  Leitfähigkeit  fester  Körper. 


C.  Benedicks,  Oefs.  Stockh.  59,  67;  1902.  ZS.  ph.  Gh. 

4«,  545;  1902. 
J.  R.  Benoit,  C  r.  76,  342;  1873.    Carl  Rep.  9,  55; 
1873.     Phil.  Mag.  (4)  45,  314;  1873. 
„  s.  Mascart. 

A.  Berget,  C.  r.  100,  36;  1890. 
J.  Bergmann  (i),  68.  Jahresber.   der  schles.  Ges.  f. 
vaterl.  Kultur,  natw.  Abt.  24;  1890. 
Wied.  Ann.  42,  90;  1891. 
„  (2),  69.   Jahresber.  der  schles.   Ges.   f. 

vaterL  Kultur,  natw.  Abt.  20;  1891. 
Wicd.  Beibl.  16,  441 ;  1892  [Münzen]. 
„  s.  Oberbeck. 

A.  Beraioi  (i),  Cim.  {5)  6,  21,  289;  1903.    Phys.  ZS. 

5,  241;  1904. 
„  (2),  Cim.  (5)  8,  262;  1904. 

(3),  Phys.  ZS.  6,  74;  1905. 
Fritz  Blau,  E.T.Z.  25,  198;  1905. 

B.  H.  Blood  s.  Nichols. 

E.  Bolle,  Diss.  Berlin  1900. 

J.  Borgmaao,  J.  russ.  phys.-chem.  Ges.  9, 163;  1877. 

Wied.  Ann.  11,  1041;  1880. 
V.  Böse  s.  Mattbiessea. 
Bottomley,  E.T.Z.  6,  442;  1885, 

E.  Bouty  u.  L.  Poincar^,  C  r.  107,  88;  1888.    Ann. 
chim.  phj'S.  (6)  17,  52;  1889. 

Bouty  s.  Cailletet. 

J.    E.  Boyd,  Phys.  Rev,  7,  115;  1898  [Mensdilicher 
Körper]. 

F.  Braun  (i),  Pogg.  Ann.  154,  161;  1875.   Ber.  ehem. 

Ges.  7,  958;  1874. 
(2),  Wied.  Ann.  31,  855;  1887. 
Brearley  s.  Threifall. 

British  Association,  Report  Southampton  70;  1882. 
W.  Broniewski  d),  C.  r.  149,  853;  1909. 

,,  (2),  Ann.  chim.  phys.  (8)  25,  5;  1911. 

„  u.  Hackspül,  C.  r.  153,  814;  1911. 

,,  s.  Qantz. 

Cailletet  u.  Bouty,  C  r,  100,  1188;  1885. 

C.  Carpini,  Cim.  (5)  8,  171;  1904. 

C.  Cattaneo,  Atti  Tor.  27,  691;  1891/92. 

„  s.  Vicentini. 

P.  Chappuis  u.  J.  A.  Harker,  Trav.  et  Mdm.  du  Bur. 

int.  12,  1 :  1900. 
H.  le  Chatelier  (i),  Gr.  111,  454;  1890.  Joum.  phys. 
(2)  10,  369;  1891. 
(2),  a  r.  112,  40;  1891. 
(3),  C  r.  119,  272;  1892. 
(4),  G  r.  126,  1709;  1898. 
(5),  C.  r.   126,   1782;   1898    [Einfluß 
des  Härtens  auf  den  Widerstand 
des  Stahls]. 
Cbavanne  s.  Moissan. 
H.  Chevalier,   Joum.  phys.  (4)  1,  157;  1902.    C  r. 

130,  120,  1612;  1900. 
0.  Cbwolson,  Möm.  Acad.  Pet  87,   Nr.  12,  1890. 

Exner  Rep.  27,  i;  1891. 
J.  Curie,  Ann.  chim.  phys.  (6)  18,  203;  1889. 
Denizot,  Diss.  Berlin  1897. 

G.  Dettmar,  E.T.Z.  14,  710;  1893. 

Deutsche  Reicbstelegraphenverwaltnoc,  E.T.Z.  3, 

117,  164;  1882.     Dingl.  J,  244,  408;  1882. 
J.  Dawar  u.  J.  A.  Fleming  (i),  Phil.  Mag.  (5)  M,  326; 

1892. 


J.  Dewar  u.  J.  A.  Fleming  (2),  Phil.  Mag.  {5)  36,  271; 

1893.     Roy.   Inst   Gr. 
Brit,  June  5,  1896. 
(3),  Phil.  Mag.  (5)  40,303; 
1895     [Bi     in     tiefen 
Temperaturen]. 
„  (4),  Proc  Roy.  Soc  London, 

60,  72;  1897.     Electri- 
cian  37,  267;  1896. 
„  (5),  Proc  Roy.  Soc  London 

66,  76;  1900. 
H.  Dickson,   PhiL  Mag.  (5)  45,  525;   1898  [Platin- 
widerstandsthermometer]. 

Diesselborst  s.  Jäger. 

Dietrich,  Phys.  ZS.  11,  187;  1910. 

Dongier,  Bull  Soc  Phys.  1902,  61  [Ni  im  Magnetfeld]. 

E.  Dom,  Wiss.  Abh.  P.T.R.  2,  257;  1895. 

M.  Eckard  u.  E.  Graefe,  ZS.  anorg.  Ch.  ^,  378;  1900. 

W.  Eichborn,  Phys.  ZS.  1,  81 ;  1899.  Ann.  Phys.  (4)  3, 

20;.  1900  [Bi  im  Magnetfeld]. 
Elmore,  E.T.Z.  11,  65;  1890. 

E.  Englisch,  Wied,  Ann.  45,  591;  1892. 
Th.  Erhard,  Wied.  Ann.  14,  504;  i88i. 

A.  V.  Ettinghanseo  u.  W.  Nernst,  Wien.  Ber.  (2)  94, 
560;  18S6.   Wied.  Ann.  88,474;  1S88  [Bi  u.  Bi-Sn]. 

A.  Eucken  u.  Georg  Gehlhoff,  Verh.  D.  Phys.  Ges. 
14,  169;  1912. 

F.  M.  Exner,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  3,  26;  1901. 
Feiten  u.  Guilleaume,  E.T.Z.  3,  73,  164;  1882. 
P.  Ferchland,  ZS.  Elch.  9,  670;  1903. 
Fessenden  s.  Kennelly. 

K.  Feußner,  Verh.  D.  Phvs.  Ges.  Berlin  10,  109;  1901. 
K.  Feufiner  u.  St  Lindeck,  ZS.  Instrk.  9,  233;  1889. 

Wiss.  Abh.  P.T.R.  2,  501;  1895. 
T.  C.  Fitzpatrick,  Brit.  Ass.  Rep.  Oxford  1894;  131- 
J.  A.  Fleming  (i),  Lum.  electr.  27,  589;  1888. 

„  (2),  Electrician  43,  492;  1899  [Graphit- 

Tongemische]. 
„  (3),  Proc.  Roy.  Soc  66,  50;  1900. 

„  s.  Dewar. 

A.  de  Forest-Palmer,  SilL  Joum.  (4)  4,  i;  1897  [Hg 

unter  Druck]. 
S.  G.  Forsström,  Diss.  Upsala  1900  [Schwefelsilber]. 

G.  Fonssereau  (i),  C  r.  95,  216;  1882.   Joum.  phys. 

(2)  2,  254;  1883. 
„  (2),  C.  r.  97,  996;  1883.    Ann.  chim. 

phys.  (6)  5,  317;  1885. 
•«  (3).  G  r.  98,  1325;  1884.   Ann.  chim. 

phys.  (6)  5,  317;  1885. 
„  (4),  C.  r.  99,  80;   1884.     Ann.  chim. 

phys.  (6)  5,  317;  1885. 
Geblhoff  s.  Bücken. 

G.  G.  Gerosa,  Rend.  Line  (4)  2  [2],  344;  1886. 
E.  Giebe,  Diss.  Berlin  1903. 
R.  T.  Glazebrook,  Phil.  Mag.  (5)  20,  343;  1885. 
K.  M.  Goodwin  u.  R.  D.  Mailey,  Phys.  Rev.  23,  22 ; 
1906;  25,  6;  1907;    26,  i;  1908;  27,  322;  1908. 

Gräfe  s.  Eckard. 

L.  Graetz,  Wied.  Ann.  40,  18;  1890. 

A.  Gray  u.  E.  T.  Jones,   Proc   Roy.    Soc.  67,  208; 

1900  [Fe  im  Magnetfeld]. 
Th.  Gray,  Proc  Roy.  Soc  34,  119;  1882  83. 
Th.  Gray,  A.  Gray  u.  J.  J.  Dobbie,  Proc  Roy.  Soc 

36,  488;   188384.     Proc  Roy.  Soc  63,  38;  1898. 

Proc  Roy.  Soc  67,  197;  1900. 
G.W.QreBmann,  Phys.  Rev.  9, 20;  1899  [Pb- Amalgame]. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Leithäuser.       69 


1090 


239  b 


Literatur,  betr.  elektrische  Leitfähigkeit  fester  Körper. 


Q.  P.  Grimaldi,  Atti  Line,  Mem.  cl.  fis.  mat.  e  nat. 
(4)  4,  46;  1887.     Cim.  (3)  23,  11 ;  1888. 

E.  Grüneisen,  Ann.  Phys.  (4)  3,  43;  1900. 

L.  Grunmach  (i),  Wied.  Ann.  35,  764;  1888. 
(2),  Wied.  Ann.  37,  508;  1889. 

A.  Guntz  u.  W.  Brooiewski,  C.  r.  147,  1474;  1908. 
„  „  C.  r.  148,  204;  1909. 

Ch.  Ed.  Guillaume,  C.  r.  115,  414;  1892. 

J.  Guinchant,  C.  r.  134,  1224;  1902. 

R.  Haas,  Wied.  Ann,  52,  673;  1894, 

L.  Hackspill,  C.  r.  161,  305;  1910. 
„  s.  Brooiewski. 

E.  Has:ea  u.  H.  Rubens,  Ann.  d.  Phys.  (4)  11, 873;  1903. 
Verh.  D.  Phys.  Ges.  5,  113,  145;  1903.  Sitzungsber. 
d.  Akad.  d.  Wiss.  Berlin,  1903,  269  [Leitungsfähig- 
keit und  Reflexionsvermögen]. 

Hansemano  s.  Kirchhoff. 

Harker  s.  Chappuis. 

E.  Ph.  Harrison.  Proc.  Phys.  Soc.  18,  57:  1902. 
Phil.  Mag.  (6)  3,  177;  1902. 

J.  B.  Henderson,  Wied.  Ann.  53,  912;  1894  [Bi  im 

Magnetfeld]. 
L.  Holbom,  Wied.  Ann.  6,  242;  1902. 
J.  Hopkinson  (i),  Proc.  Roy.  Soc.  45,  457;  1888/89. 
„  (2),  Proc.  Roy.  Soc.  47,  138;   1889/90. 

Jäger  s.  Kreichgauer. 
W.  Jäger  u.  H.  Diesselhorst,  Wiss.  Abh.  P.T.R.  3,  269; 

1900. 
Iddings  s.  Barus. 
H.  Ihle,   Jahresber.  d.   kgl.  Gymn.  Dresden-Neustadt 

22,  3;  1896. 
Jones  s.  Gray. 
H.   Kamerliagh  Onnes  u.   J.  Clay,    Communications 

Leyden,  Nr.  107  c;  1908. 
A.  E.  KenneHy  u.  R.  A.  Fessenden,  Phys.  Rev.  1,260; 

1893.     Electr.  31,  624;  1893. 
G.  Kirchhoff  u.  G.  Haasemann.  Wied.  Ann.  13,  406; 

1881. 
Ign.  Klemencic,  Wien.  Ber.  97  [2  a]  838;   1888  [Le- 
gierungen]. 
C.  G.  Knott  (i),  Trans.  Roy.  Soc.  Edinb.  33,  171,  187; 
1888. 
„         (2),  Proc.  Roy.  Soc.  Edinb.  18,  303;  1891. 
„         (3),  Boltzmann-Festschr.  333;  1904  [Ni  im 
Magnetfeld  bei   hohen  Temperaturen]. 

C.  G.  Knott  s.  Mac  Gregor. 

J.  Königsberger  u.  0.  Reichenheim,  N.  Jahrb.  Min. 
2,  20;  1906. 

F.  Kohlrausch,  Sitzungsber.  d.  phys.  med.  Ges.  Würz- 
burg 1887,  120.  Wied.  Ann.  JJ3,  678;  1888.  Phil. 
Mag.  (5)  25,  448;   1888  [Stahl  und  Schmiedeeisen]. 

W.  Kohlrausch  (i),  Wied.  Ann.  17,  69,  642;  1882. 
„  (2),  Wied.  Ann.  33,  42;  1888. 

D.  Kreichgauer  u.  W.  Jäger,  Wied.  Ann.  47, 513;  1892. 
Lagarde,   Bull.  soc.  beige  de  l'electr.    Nr.   10,    182; 

1893.     E.T.Z.  14,  531:  1893. 
A.  Leduc  (i),   Journ.  phys.  {2)  3,   133;   1884  [Bi  im 
Magnetfeld]. 
„        (2),   Journ.  phys.  (2)  10,  112;  1891. 
Ph.  Lenard,  TagebL  d.  62.  Naturforschervers.  Heidel- 
berg, 211;  1889.     Wied.  Ann.  89,  619;  1890. 
C.  Liebenow,  E.T.Z.  19,  28;  1898  [Legierungen]. 
St.  Lindeck,  E.T.Z.  17,  180;  1896. 

M  s.  Feufiner. 

0.  J.  Lodge,  Phil.  Mag.  (5)  8,  554;  1879  [Cu-Sn- 
Legierungen]. 


E.  Lohr,  Wien.  Ber.  113  [2  a],  911;  1904. 
L.  Lombardi,  E.T.Z.  25,  42;  1904. 

L.  Lorenz  (i),  Vidensk.   Selsk.   Skr.,  nat.  og  math. 
Afd.  Kopenhagen  (6)  II,  37;   188 1/6. 
Wied.  Ann.  13,  422,  582;  188 1. 
„  (2),  Wied.  Ann.  25,  i;  1885. 

F.  Lucas,  C.  r.  98,  800;  1884  [Bogenlichtkohle]. 

S.  Lussana,   Cim.  (5)  6,   305;    1903   [Metalle  unter 

Druck]. 
J.  Q.  Mac  Gregor  u,  C.  G.  Knott,  Trans.  Roy.   Soc. 

Edinb.  29,  II,  599;  1880. 
P.  Mahier,  Bull.  soc.  phil.  7,  156;  1905. 
Mascart,  de  Nerville  u.  Benoit,  Journ.  phys.  (2)  3, 

230;  1884. 

A.  Matthiessen  (i),  Pogg.  Ann.  100,  177;  1857.   Phil. 

Mag.  (4)  12,  199;  1856;  13,  81; 

1857.     Ann.  chim.  phys.    (3)   50, 

192;  1857. 

„  (2),  Pogg.  Ann.  103,428;  1858.    Ann. 

chim.  phys.  (3)  54,  255;  1858. 
»  (3),  Pogg.  Ann.  110,  190;  1860. 

(4),  Pogg.  Ann.  112,  353;  1861.    Phil. 
Mag.  (4)  21,  107;  1861. 
A.  Matthiessen  u.  M.  Holzmann,   Pogg.   Ann.   110, 
222;    1860    [Einfluß   V.    Verunreinigungen    auf    d. 
Leitf.  d.  Cu]. 
A.  Matthiessen  u.  M.  v.  Böse,  Pogg.  Ann.  115,  353; 
1862.     Proc.  Roy.  Soc.  11,  516;  1862.    Phil.  Trans. 
London  152,    i;   1862.     Ann.   chim.   phys.    (3)   C6, 
504;  1862. 

A.  Matthiessen  u.  C.  Vogt,  Phil.  Trans.  London  153, 
II,  369;  1863.  Phil.  Mag.  (4)26,  242;  1863.  Pogg. 
Ann.  118,  431;  1863.     Lieb.  Ann.  128,   128;    1863. 

G.  Mayrhofer,  Diss.  Erlangen.  Wissensch.  Progr.  d. 
kgl.  Kreisrealsch.  München  1889/90.  Zeitschr.  Instrk. 
11,  50;  1891, 

B.  Meilink,  Versl.  K.  Akad.  von  Wet.  212;  1904/05. 
Comm.  Phys.  Lab.  Leiden  Nr.  93,  1904. 

J.  Meyer,  These  Nancy  1900  [S]. 
H.  Moissan  (i),  C.  r.  114,  617;  1892, 

„  {2),  Cr,  136,  591;  1903,    Bull.  soc.  chim. 

(3)  29,  448;  1903    [Metallhydrüre]. 
„  u.  Chavanne,  C.  r.  140,  124;  1905. 

J.  Monckman,  Proc.  Roy.  Soc.  46,  136;  1889. 
A.  Monmerqu^,  Eclair,  electr,  7,  365;  1896  [Mensch- 
licher  Körper], 
Eng.  MüHer,  E.T.Z.  13,  72;  1892. 
H.  Muraoka,   Diss.  Straßburg  1881,    Wied.  Ann.  13, 

307;  1881. 
W.  Nernst,  Wied.  Ann.  42,  573;  1891  [Bi  im  Magnet- 
feld], 
„         s   V.  Ettioghausen. 
„         u,  H.  Reynolds,  Gott.  Nachr.  328,   1900, 
de  Nerville  s.  Mascart. 
G.  Niccolai,    Lincei   Rend.   (5)  16  fi],  757,  906,  [2], 

185;  1907. 
Edw.  L.  Nichols,  ,Sill.  Journ.  (3)  39,  471;  1890. 
E.  F.  Northrup,   Eclair,   dlectr.   17,  576;   1898  [AI  u. 

AI- Legierungen]. 
A.  Oberbeck  u.  J.  Bergmann,  Wied.  Ann.  31,   792; 

1887. 
Omodei  s.  Vicentini. 
Paillot  s.  van  Anbei. 
Passavant,  Wied.  Ann.  40,  505;  1890. 
J.  Patterson,  Phil.  Mag.  (6)  3,  643;  1902  [Metalle  im 
Magnetfeld]. 

Leithäuser. 


239 


1091 


H.  Pöcheux  (i),  C.  r.  149,  1062;  1909. 
„  (2),  C.  r.  153,  1140;  1911. 

0.  Peirce,  Proc.  Amer.  Acad.  22,  390;  1894/95  [Holz- 
sorten u.  Isolatoren]. 

B.  Piesch,   Wien.   Anz.   201 ;  1893,     Wien.  Ber.   [2  a] 
102,  768;  1893. 

M.  V.  Pirani  s.  W.  v.  Boltoa,  ZS.  Elch.  11,45;  1905- 
„  u.  W.  V.  Siemens,  ZS.   Elch.  15,  969; 

1909. 
L.  Poincare  (i),  C.  r.  108,  138;  1889. 
(2),  C.  r.  109,  174;  1889. 
,,  s.  Bouty. 

0.  Reichardt,  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,  832;  1901. 
H.  Reynolds.  Diss.  Göttingen  1902. 

„  s.  Nemst. 

Rhodia  s.  Swan. 
J.  W.  Richards  u.  J.  A.  Thomson,  Cham.  News  75, 

217;  1897  [AI- Legierungen]. 
A.  Rietzsch,  Diss.  Leipzig  1900.  Ann.d.  Phys.  (4)8,  403; 

1900  [Cu  mit  P  u.  As]. 
A.  Righi,  Joum.  phys.  (2)  3,  355:  1884. 
L.  de  la  Rive  (i),  C.  r.  56,  588;  1863.    Arch.  sc. 
phys.  (n.  per.)  17,  67;  1863. 
(2),  C  r.  57,  698;  1863. 
0.  N.  Rood,  Sill.  Joum.  (4)  14,  161;  1902. 
F.  le  Roy,  C.  r.  126,  244;  1898. 
Rubens  s.  Hagen. 

A.  Schleiermacher,  Wied.  Ann.  34,  623;  1888. 
H.  W.  Schröder  van  der  Kolk,  Pogg.  Ann.  110,  452  ; 

1860. 
F.  A.  Schulze,   Diss.  Marburg   1902.     Ann.  Phys.  (4) 

*^  555:  1902. 
H.  S.  Schulze,  ZS.  anorg,  Chem.  22,  333;  1894. 

E.  V.  Seh  weidler.  Wien.  Ber.  (IIa)  104,  273;  1895. 

C.  Scott  u.  J.W.  Richards,  Eclair,  electr.  8,  413;  1896 
[AI  u.  AI- Legierungen]. 

J.  Shields,  Chem.   News  65,  87;  1892.    E.T.  Z.  13, 

199;  1892. 
W.  V.  Siemens  s.  M.  v.  Pirani. 
W.  Siemens  (i),  Pogg.  Ann.  110,  i;  1860.  Ann.  chim. 
phys.  (3)  60,  250;  1860.    Phil.  Mag. 
(4)  21,  24;  1861. 
„  (2),  Pogg.  Ann.  113,  91;  1861.  Ann.  chim. 

phys.  (3)  64,  239;  1862. 
„  (3),  Sitzungsber.  d.  Berl.  Akad.  1880,  i. 

Wied.  Ann.  10,  560;  1880. 
Siemens  u.  Halske,  E.T.Z.  3,  408;  1882. 

F.  E.  Smith,  Nature  69,  526;  1904.     Proc.  Roy.  Soc. 
TS,  239;  1904.     Phil.  Trans.  (A.)  204,  57;  1904. 

J.  Sohlman,  E.T.Z.  21,  675;  1900  [Metalloxyde]. 
A.  Somerville  (i),  Phys.  Rev.  31,  261;  1910. 
„  (2),  Phys.  Rev.  33,  77;  191 1. 

Stepanow,  ZS.  anorg.  Ch.  60,  209;  1908. 

G.  W.  Stewart,  Phys.  Rev.  26,  333;  1908. 

JC.  Strecker,  Abh.  d.  kgL  bayr.  Akad.  d.  W.  2  Cl.  15, 
li.  Abt.  369;  1885.  Wied.  Ann.  25,  252,  456;  1885. 
F.  Streintz  (i),  ZS.  Elch.  11,  273;  1905. 

„  (2),  Leitvermögen  gepreßter  Pulver,  Stutt- 

gart 1903.  Wien.  Ber.  109  (2  a),  221; 
1900.  Ann.  d.  Phys  (4)  3,  i ;  1900.  Wien. 
Ber.  111  (2  a),  345;  1902.  Drudes  Ann. 
9,  854;  1902.  Phys.  ZS.  4,  106;  1902. 
V.Strouhal  u.  C.  Barus  (i),  Wied.  Ann.  20,  525;  1883. 
„  „       (2),  Abh.  d.  k.  böhm.  Ges.  d. 

W.  (6)  12,  math.-natw.  Cl. 
Nr.  14  u.  15;  1883/84. 


Albert  Sturm,  Diss.  Rostock  1904. 

J.  W.  Swan  u.  J.  RJiodin,  Proc.  Roy.  Soc.  London  56, 
64;  1894.     Nat.  50,  165;  1894. 

F.  Tegetmeier,  Wied.  Ann.  41,  18;  1890. 

„  s.  Warburg. 

J.  A.  Thomson  s.  Richards. 

S.  P.  Thompson,  Lum.  electr.  22,  621;  1886  [Magnetit]. 
R.  Threlfall  u.  J.  Brearley,  Phil.  Trans.  (A.)  187, 57; 

1896  [S]. 
H.  Tomlinson  (i),  Phil.  Trans.  London  174,  I,  i;  1883 
[Metalle  u.  Kohle  unter  Druck  u. 
Zug]. 
„  (2),  Phil.  Mag.  (5)  29,  77;  1890. 

Q.  Vassura,  Cim.  (3)  31,  25;  1892. 

Verband  Deutscher  Elektrotechniker,  E.T.Z.  17,  402 ; 

1896. 

G.  Vicentinj  (i),  Atti  Tor.  20,  869;  188485.   Auszug 

Atti  del  R.  Ist.  Veneto  (6)  2,  disp. 

IG,    1699;    1883/84. 

„  (2),  Rend.  Lincei  (4)  7,  I,  258;  1891. 

„  u.  C.  Cattaneo  (i),  Rend.  Lincei  (4)  7,  II, 

95;  1891. 
„  „  (2),  Rend.  Lincei  (5)  1,  I, 

343.  383»  419;  1892. 

Ostwald  ZS.  12,  396; 

1893. 
„  u.  D.  Omodei,  Att.  Tor.  25,  30;  1889  90. 

Cim.  (3)  27,  204;  1890. 

Vogt  s.  Matthiessen. 

E.  Warburg  u.  F.  Tegetmeier,  Gott  Nachr.  1888,  210. 

Wied.  Ann.  35,  455;  1888. 

C.  L  Weber  (1),  Wied.  Ann.  23,  447;  1884. 

„  (2),  Wied.  Ann.  25,  245;  1885, 

„  (3),  Wied.  Ann.  27,  145;  1886. 

„  (4),  Wied.  Ann.  31,  243;  1887. 

(5),  Wied.  Ann.  34,  576;  1888. 

H.  F.  Weber,  Berl.  Sitzber.  1880,  457,   Wolf,  Zürcher 

Viertel] ahrsschr.  25,  161;  1880. 
Max  Weber,  Diss.  Berlin  1891. 
R.  H.  Weber,  Wied.  Ann.  68,  705;  1899. 
H.  Wedding,  E.T.Z.  9,  172;  1888  [Eisendraht]. 
Laz.  Weiller,  E.T.Z.  3,  83,  157;  1882. 
J.  F.  Weyde,  E.T.Z.  13,  315;  1892. 
S.  A.  F.  White,   Proc.  Phys.  Soc.   London  17,  800; 

1901  [Se  u.  Te]. 
G.  Wick,  Phys.  Rev.  27,  11;  1908. 
E.  Wiechert,  Wied.  Ann.  26,  336;  1885. 
A.  Wigand,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  10,  495;  1908. 
W-  Williams,  Phil.  Mag.  (6)  4,  430;  1902   [Ni  im 

Magnetfeld]. 
R.  S,  Willows,  Phil.  Mag.  (5)  48,  433;  1899   [Amal- 
game]. 
E.  Wilson,   Brit.   Ass.   Southport  1903.     Electr.  51, 

898;  1903  [AI- Legierungen]. 
S.  v.  Wroblewski,  C.  r.  101,  160;  1885.    Wien.  Ber. 

92  [2],  311;   1885.   Wied.  Ann.  26,  27;  1885.    Lum. 

Electr.  17,  Nr.  3,  178;  1885. 
H.  Zielinski,  Diss.  Rostock  1895.    E.T.Z.  17,  25,  36, 

64,  90;  1896  [Guttapercha]. 


Leithäuser.    69* 


1092 


340 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  18^, 

bezogen  auf  die  Einheit  cm~^    Ohm~^ 

Salze:  Chloride. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


P 

% 


1000  ri 
(m;  i/v) 
g-Äqu./L. 


HU 


A=- 


P 

% 


1000  rj 
(m;  i/v) 
g-Äqu./L. 


Hh 


10*  X18 


A=- 


n 


5 
10 

15 
20 

21 


5 
10 

15 
20 

25 


5 
10 

15 

20 

25 
26 

26,4 


2,5 

5 
10 
20* 
30* 
40* 


5 
10 

15 
(20) 

24 


5 
10 

15 
{20) 
22 


KCl  (Kohlrausch  u.  Grotrian)*). 

<  =  i8» 

0,691 

1,0308 

690 

99,9 

1,427 

1,0638 

1359 

95,2 

2,208 

1,0978 

2020 

91,5 

3,039 

1,1335 

2677 

88,9 

3,213 

1,1408 

2810 

87,5 

Grotrian). 


1,0142 

918 

96,8 

1,0289 

1776 

92,4 

1,0430 

2586 

88,4 

1,0571 

3365 

85,0 

1,0710 

4025 

80,5 

1,0345 

672 

76,0 

1,0707 

1211 

66,2 

1,1087 

1642 

57,8 

1,1477 

1957 

49,9 

1,1898 

2135 

42,0 

1,1982 

2151 

40,4 

1,2014 

2156 

39,8 

NH4CI  (Kohlrausch  u. 
0,948 
1,923 
2,924 
3,952 
5,003 

NaCI  (Kohlrausch  u.  Grotrian)*). 

0,884 
1,830 
2,843 
3,924 
5,085 
5,325 
5,421 

LiCI  (Kohlrausch  u.  Grotrian). 

0,597 
1,209 
2,487 
5,249 
8,340 
11,820 

BaCl2  (Kohlrausch  u.  Grotrian). 

0,501 
1,050 
1,652 

2,314 
2,894 

SrClj  (Kohlrausch  u.  Grotrian). 

0,659 

1,379 
2,168 

3,034 
3,403 


1,0132 

410 

68,7 

1,0274 

733 

60,6 

1,0563 

1218 

49,0 

1,115 

1676 

31,9 

1,181 

1399 

16,78 

1,255 

844 

7,14 

1,0445 

389 

77,7 

1,0939 

733 

69,8 

1,1473 

1051 

63,6 

1,2047 

1331 

57,5 

1,2559 

1534 

53,0 

1,0443 

483 

73,3 

1,0932 

886 

64,3 

1,1456 

1231 

56,8 

1,2023 

1495 

49,3 

1,2259 

1583 

46,5 

0,0201 

188 
179 
168 
166 


0,0198 

186 
171 
161 
154 


0,0217 
214 

212 
216 
227 
230 
233 


0,0227 
223 
218 
220 
228 
284 


0,0214 
206 
200 

195 
192 


0,0214 
208 


5 
10 

(15) 
20 

25 
30 
35 


5 
10 
20 
30 
34 


5 
10 

15 
20 

25 
28 


2,5 

5 
10 
20 
30 
40 
(50) 
60 


I 

5 
10 

15 
20 

(25) 
30 

(35) 
40 

(45) 
50 


t  =  I80 

1,0409 

643 

68,6 

1,0852 

II4I 

58,3 

1,1311 

1505 

49,2 

1,1794 

1728 

40,6 

1,2305 

I78I 

32,12 

1,2841 

1658 

23,87 

1,3420 

1366 

16,13 

(Kohlrausch  u. 

Grotrian) 

1,0416 

683 

62,4 

1,0859 

1128 

49,5 

1,1764 

1402 

28,37 

1,2779 

1061 

13,18 

1,3210 

768 

8,14 

CaCl2  (Kohlrausch  u.  Grotrian). 


0,938 
1,957 
3,059 
4,253 
5,545 
6,945 
8,468 

MgCls 

1,094 
2,281 

4,942 
8,052 

9,434 


0,831 

1,731 
2,712 

3,784 
4,954 
5,707 


0,375 
0,769 
1,606 

3,493 
5,720 

8,353 
11,52 
15,37 


0,110 
0,571 
1,194 
1,877 
2,626 
3,450 
4,365 
5,384 
6,508 

7,763 
9,185 


MnCla 

(Long). 

1,0456 
1,0895 
1,1378 

526 

844 

1055 

63,3 
48,8 

38,9 

1,1900 

"34 

30,0 

1,2472 
1,2828 

1090 
1016 

22,00 
17,80 

ZnCh 

(Long). 

1,024 

276 

73,6 

1,048 

483 

62,8 

1,094 

727 

45,3 

1,190 

912 

26,1 

1,299 

926 

16,19 

1,423 

845 

10,12 

1,570 

630 

5,47 

1,746 

369 

2,40 

CdCI,  ( 

Grotrian). 

t=i&> 

1,0063 

55,1 

50,1 

1,0436 

167 

29,2 

1,0919 

241 

20,2 

1,1443 

282 

15,0 

1,2007 

299 

11,39 

1,2620 

298 

8,64 

1,3305 

282 

6,47 

1,4075 

255 

4,74 

1,4878 

221 

3,40 

1,5775 

181 

2,33 

1,6799 

137 

1,49 

LiCl  (Washburn  u.  Mac  Innes).  t  =  o«.   (Atomgew.  von  191 1),  dort  auch  ylo**(KGl  u.  LiCl)  für  abgerundete  Konz 


g-Äqu. 


1000  g  Wasser 


g-Äqu. 


1000  g  Wasser 


00/4" 


lO»  Xo" 


g-Äqu. 


1000  g  Wasser 


o"'/4" 


0,001039 
0,002027 
0,008322 
0,01646 


61,33 
118,8 

474,2 
917,2 


0,03337 

0,04120 

0,07702 

0,2144 

0,3561 


1,0007 
1,0009 
1,0021 
1,0054 
1,0088 


1801 
2210 


10270 
16260 


0,3659 
0,6187 
0,8218 
0,9990 


1,0093 
1,0151 
1,0193 
1,0233 


•)  VergL  auch  S.  1095. 


Holborn. 


240 


a 


1093 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  IS*^, 

bezogen  auf  die  Einheit  cm-^  Ohm-^ 

Salze:  Chloride,  Bromide,  Jodide. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


1000  rj 
(m;  I  t)  i 

'th 

10*  %a 

^=^ 

K-Äqu./L. 

V 

1000  ij 
(m;  i/r) 
g-AquTL. 


8t/^     j  10*  »a\A=- 


XifiV 


rfie\ 

18  ^<^*    'ti 


0,0055 
0,0109 
0,0219 
0,0439 
0,0660 
0,0846 
0,1098 


0,229  I  0,0170 
1,013  0,0754 
5,08   I   0,392 


0,20 

1,45 
3,25 
5,76 
7,62 


0,43 
2,32 
3,71 
6,61 


5 
10 
20 
30 
36 


I 

5 
10 

(15) 
20 

(25) 
30 
(35) 
(40) 
43 


0,435 
0,902 

1,945 
3,162 
3,990 


0,0124 
0,0236 


0,074 

0,384 
0,802 
1,261 
1,764 
2,318 
2,934 
3,617 
4,388 
4,892 


CdCIa  (Wershoven). 
i  «=  i8» 


1,0004 
1,0022 
1,0039 
1,0057 
1,0075 


HfCI,  (Grotrian). 

1,0008  I  0,44  2,59 
1,0073  I  1,14  1,51 
1,0445  !    4,21    j    1,07 


4,95 

90,0 

8,97 

82,3 

15,6 

71,2 

26,6 

60,6 

36,4 

55,2 

44,8 

52,9 

52,9 

48,1 

CbCI,  (Trötsch). 


CoCl,  (Trötsch). 


HgBr,  (Grotrian). 

t=iS' 

1,0007     0,16 
1,0025     0,26 


1,29 
i.io 


1,0123 

187 

936 

1,0828 

716 

493 

1,1985 

924 

316 

1,3443 

897 

155 

1,4518 

699 

92 

1,020 

233 

543 

1,100 

890 

387 

1,1665 

1179 

318 

1,290 

1258 

190 

KBr  (Kohlrausch). 

t=is* 

1,0357 

465 

106,9 

1,0741 

928 

102,9 

;  1,1583 

1907 

98,1 

i  1,2553 

2923 

92,4 

1  1,3198 

3507 

87,9 

CdBr, 

(Grotrian). 

1,0072 

35,7 

48,2 

1,0431 

109 

28,4 

1,0907 

164 

20,4 

1,1432 

205 

16,3 

1,1991 

236 

13,4 

1,2605 

258 

ii,i 

1,3296 

273 

9,30 

1,4052 

277 

7,66 

1,4915 

271 

6,18 

1,5467 

261 

5,34 

0,0231 
226 
231 
227 
224 
224 

222 


0,044 
372 
249 


0,0206 
194 
177 
164 
154 


0,038 
32 


0,0232 
226 
232 
236 
239 
247 
258 
270 
281 
288 


0,0324  1 
0,0748  \ 
0,154  I 
0,253 
0,506  j 

1,013  1 


5 
10 
20* 
30* 
40* 
(50)* 
55* 


10» 
20* 
(30)* 
(40)* 
50» 


0,00239 

0,00552 

0,0113 

0,0187 

0,0374 

0,0751 


0,312 
0,648 
1,407 
2,301 
3,366 
4,654 
5,401 


0,735 
1,573 
2,538 
3,660 

4,973 


CdBr,  (Wershoven). 

<=  i8» 


1,0010 
1,0031 
1,0075 


KJ  (Kohh-ausch). 


2,31 

96,7 

4,70 

85,1 

8,44 

74,7 

12,5 

66,8 

21,3 

57,0 

35.« 

47,7 

•  1,0363 

338 

108,3 

!  1,0762 

680 

104,9 

i  1,1679 

1455 

103,4 

'  1,273 

2303 

100,1 

1,3966 

3168 

94,1 

1  1.545 

3924 

84,3 

i  1,630 

4226 

78,2 

NII4J  (Kohlrausch). 


1,0652 

772 

105,1 

1,1397 

1599 

101,7 

1,2260 

2482 

97,8 

1,3260 

3393 

92,7 

1,4415 

4200 

84,5 

5* 

lO* 

20* 
(30)* 
40* 


{     0,346 
i     0,721 
1,566 
2,569 
3,778 


NaJ  (Kohlrausch). 

1,0374   298 
1,0803   581 

86,1 
81,6 

1,1735 
1,2836 

"44 
1653 

73,1 
64,3 

1,4127 

2111 

55,9 

m  (Kohlrausch). 


5* 

0,387 

1,0361 

296 

76,5 

0,0218 

lO* 

0,803 

1,0756 

573 

71,4 

215 

(15)* 

1,252 

1,1180 

838 

66,9 

211 

20* 

1,739 

1,1643 

1094 

62,9 

206 

25* 

2,266 

1,2138 

1346 

59,4 

202 

CdJ,  (Grotrian). 


5 
10 

15 
20 

(25) 
30 
(35) 
40 
45 


0,055 
0,285 

0,595 
0,934 
1,306 
1,716 
2,170 
2,680 
3,241 
3,874 


1,0071 

21,2 

38,5 

1,0425 

60,9 

21,4 

1,0883 

103,9 

17,5 

1,1392 

146 

15,6 

1,1943 

186 

14,2 

1,2550 

222 

12,9 

1,3228 

254 

",7 

1,4000 

282 

10,5 

1,4816 

303 

9,35 

1,5741 

314 

8,11 

CdJji  (Wershoven). 


0,0429 

0,00235 

— 

2,10 

89,4 

0,0257 

0,100 

0,00550 

— 

4,12 

74,9 

261 

0,204 

0,01120 

1,0005 

7,10 

63,4 

262 

0,399 

0,02195 

1,0021 

",5 

52,4 

264 

0,600 

0,03302 

1,0038 

15,2 

46,0 

266 

0,800 

0,04411 

1,0056 

18,3 

41,5 

270 

1,00 

0,05522 

1,0072 

21,2 

38,4 

271 

0,0235 
237 
239 
237 

238 

233 


0,0205 

200 

184 
166 
151 
143 

140 


0,0201 
192 

179 
166 
153 


0,0221 

215 
203 
197 
197 


0,0286 
260 
248 
241 

240 

241 

244 
248 

253 
259 


Holboro. 


1094 


240  b 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  18°, 

bezogen  auf  die  Einheit  cm~^  Ohm~^ 

Salze:  Jodide,  KF,  KCN,  Nitrate. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


P 

% 


1000  ri 
(m;  i/r) 
g-Äqu./L. 


HU 


A=- 


«18  W*/ 2 


P 

% 


1000  71 

(m;  i/r) 
g-Äqu./L. 

«</4 

10*  X18 

A  = 

V 

_^/(/k^ 


I 

5 
10 

15 
(20) 

25 
(30) 

35 
(40) 

45 


0,0328 

0,0596 

0,0804 

0,100 

0,250 

0,500 

1,003 


5 
10 
20 
30 


K^CdJ, 

(Grotrian). 

t  =  18» 

1,0065 

41,1 

1,0384 

157 

1,0808 

296 

1,1269 

432 

1,1770 

578 

1,2313 

730 

1,2890 

896 

1,3557 

1062 

1,4282 

1235 

1,5065 

1412 

KsCdJ«  (Wershoven). 


— 

2,04 

— 

3,57 

— 

4,65 

— 

5,66 

1,0007 

12,7 

1,0027 

23,2 

1,0067 

41,4 

KF  (Kohlrausch). 


0,607 

1,255 
2,688 

4,329 


NaNOa  (Kohlrausch). 

1,0327       436   I    71,8 
1,0681       782       62,3 

1,1435     1303   I    48,5 
1,2278     1606   I    37,1 


0,0235 
227 
224 
218 

215 
214 
211 

207 
203 


0,0226 
231 

228 
229 

233 
231 

234 


5* 

0,894 

1,041 

652 

72,9 

0,0213 

10* 

1,862 

1,084 

1209 

64,9 

216 

(20)* 

4,040 

1,176 

2080 

51,5 

218 

(30)* 

6,554 

1,272 

2561 

39,1 

227 

40* 

9,468 

1,378 

2522 

26,6 

25 

KCN  (K 

<=i5° 
1,0154 

ohlrausch). 

i 

3,25 

0,506 

527 

104,2 

0,0207 

6,5 

1,029 

1,0316 

1026 

99,7 

193 

KNO3  (Kohlrausch). 

t  =  18» 

5 

0,509 

1,0305 

454 

89,2 

0,0208 

10 

1,051 

1,0632 

839 

79,8 

205 

15 

1,626 

1,097 

1186 

72,9 

202 

20 

2,240 

1,133 

1505 

67,2 

197 

22 

2,496 

1,148 

1625 

65,1 

194 

0,0221 
217 

215 

220 


5* 
10* 

(15)* 
20* 

(25)* 
(30)* 

(35)* 
40* 

(45)* 
(50)* 

(55)* 
60* 


5 
10 

(20) 
30 

(40) 

50 


4,2 
8,4 


6,25 
12,5 
25 
37,5 
50 


5 
10 

(15) 
17 


5 
10 

15 
20 

25 
35 


0,307 
0,641 
1,006 
1,407 
1,847 
2,332 
2,872 

3,477 
4,158 
4,926 
5,791 
6,764 


0,637 
1,301 
2,711 

4,233 

5,882 
7,664 


AgNOs  ( 

<  =  18» 
1,0422 
1,0893 
1,1404 
1,1958 
1,2555 
1,3213 

1,3945 
1,4773 
1,5705 
1,6745 
1,7895 
1,9158 

NH4NO3 


Kohlrausch). 


256 

476 

683 

872 

1058 

1239 

1406 

1565 
1716 
1856 
1984 
i  2101 


83,4 
74,3 
67,9 
62,0 

57,3 
53,1 
49,0 
45,0 
41,3 
37,7 
34,3 
31,1 


( Kohlrausch). 


<=i5° 

1,0201 

590 

92,6 

1,0419 

III7 

85,9 

1,0860 

2060 

76,0 

1,1304 

2841 

67,1 

1,1780 

3373 

57,3 

1,2279 

3633 

47,4 

0,332 
0,688 


0,799 

1,678 
3,716 

6,190 
9,202 

0,699 
1,451 

2,260 

2,605 


I   63,0 
!   51,2 

(Kohlrausch). 


209 
352 


Ba(N03)2  (Kohlrausch) 
<  =  18»  I  I 

1,0340 
1,0712 

Ca(N03)2 

1,048 
1,1011 
1,219 
1,354' 
4,510 

Mg(N03)2  (Kohlrausch) 

1,0378 
1,0763 
i,ii8i 
1,1372 
Cu(N03)2  (Long) 


1,0487 

491 

61,5 

1,1016 

804 

47,9 

1,2198 

1048 

28,2 

1,3546 

876 

14,15 

4,5102 

469 

5,10 

438 
770 

I02I 
II02 


62,7 

53,1 
45,2 
42,3 


0,556 
1,161 
1,820 
2,543 
3,325 
5,136 


0,0218 

217 

215 

212 
210 
209 
207 
205 
204 
205 
206 
209 


0,0203 
194 
179 


<=i5' 

1,043 

365 

65,6 

0,0 

1,089 

635 

54,7 

1,139 

858 

47,1 

1,193 

1018 

40,0 

1,248 

1089 

32,8 

1,377 

1062 

20,7 

160 

156 


0,0235 • 
245 

0,0218 
217 
218 

253 

335 


0,0216 
212 

208 
208 


215 

206 
205 
216 

237 


CsNOa  (Washburn  u.  Mac  Innes).    t  =  o*'.    (Atomgew.  von  191 1),  dort  auch  Aqo  für  abgerundete  Konz. 


g-Äqu. 


looog  Wasser 


g-Äqu. 


1000  g  H2O 


074" 


g-Äqu. 


1000  g  Wasser 


s  074» 


g-Äqu. 
1000  g  Wasser 


s  0V4O 


0,0002115 
0,0004414 
0,001737 
0,003940 


17,61 
36,44 
141,3 
318,0 


0,008877 

0,01736 

0,04666 

0,05962 

0,09314 


1,0015 

1,00206 

1,0056 

1,0074 

1,0145 


702,2 
1336 
3397 
4315 
6461 


0,1059 

0,1529 
0,1612 
0,2383 
0,2498 


1,0215 
1,0222 


7262 
10170 
10700 
15060 
15740 


0,3078 
0,3346 
0,4427 
0,5389 


1,0425 
1,0475 
1,0623 
1,07705 


Holborn. 


240  c 


1095 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  18^ 
bezogen  auf  die  Einheit  cm"^.  Ohm-^ 

Salze:  Nitrate,  Chlorate,  Acetate,  Sulfate. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  mg- 


ICXX)   7] 

(m;   i/v) 
g-Äqu./L. 


«</4 


A  = 


\dt  /22 


1000   1] 

{m;  i/v) 
g-Äqu.  L. 


^ih  IO*Xi8iA: 


-( 

«18  \ 


dt  /.,, 


5 
10 

15 
20 

25 
30 


I 

5 
10 

(15) 
20 

(25) 
30 

(35) 
40 

(45) 
48 


0,0492 

0,100 

0,249 

0,464 

0,952 


Sr(N03)2  (Long). 


5 

0,492 

10 

1,026 

15 

1,604 

20 

2,233 

25 

2,920 

35 

4,478 

<=i5' 

1,0418 

309 

62,8 

1,0857 

527 

51,4 

1,1318 

690 

43,0 

1,1815 

802 

35,9 

1,2363 

866 

29,66 

1,3542 

861 

19,23 

4,67 

9,33 
(18,67) 

28 

(37,33) 
46,67 

(56) 
65,33 


Pb(N03)j  (Long). 


0,316 
0,661 
1,039 
1,455 
1,916 
2,422 


0,085 
0,441 
0,921 

1,444 
2,017 
2,647 
3,336 
4,092 
4,922 
5,882 
6,497 


1,0449 

191 

60,4 

1,0937 

322 

48,7 

1,1467 

429 

41,4 

1,2043 

521 

35,8 

1,2678 

600 

31,3 

1,3358 

668 

27,6 

Cd(N03)2  (Grotrian). 


t=  i8« 

1,0069 

69,4 

81,6 

1,0415 

289 

65,5 

1,0869 

513 

55,7 

1,1360 

688 

47,6 

1,1903 

827 

41,0 

;  1,2500 

919 

34,7 

1  1,3125 

956 

28,7 

:  1,3802 

948 

23,17 

1,4590 

903 

18,35 

!  1,5430 

822 

13,98 

;  1,5978 

755 

11,62 

Cd(N08)2  (Wershoven). 


0,00418 

— 

4,25 

101,7 

0,00849 

— 

8,17 

96,2 

0,02123 

1,0007 

19,5 

91,8 

0,03951 

1,0025 

35,0 

88,6 

0,08146 

1,0065 

67,5 

82,9 

KCIO3  (Kohh-ausch). 

0,421     I  1,0316  I     367   I  87,2 

K-CHsCOO  (Kohh-ausch). 


0,486 

1,0228 

347 

71,4 

0,995 

1,0466 

625 

62,8 

2,064 

1,0960 

1046 

50,7 

3,276 

1,1484 

1256 

38,3 

4,575 

1,2028 

1262 

27,6 

5,985 

1,2590 

1122 

18,75 

7,503 

1,3152 

843 

11,24 

9,128 

1,3714 

479 

5,25 

0,0225 
225 
227 

228 

226 

241 


0,0238 
251 
251 
250 
252 
257 


0,0226 

221 

215 
213 
212 
213 
214 
220 
228 
242 
252 


0,0234 

233 
227 
230 
222 


0,02 1 1 


0,0223 
219 
222 
231 
250 
275 
323 
409 


5 
(10) 

20 
(30) 

32 


5 
10 


5 
10 


Na .  CH3COO  ( Kohlrausch). 


<  =  18° 

1,025 

295 

47,3 

1,051 

481 

37,5 

1,104 

651 

24,20 

1,159 

600 

14,16 

1,170 

569 

12,47 

0,624 

1,281 

2,690 

4,237 

4,562 


KjSOi  (Kohlrausch). 

0,596    I  1,0395  [    458    ;  76,8 
1,240    I  1,0813 1    860    I  69,4 

KjSO*  (Klein). 

0,5        I  1,0330 1    391    j    78,2 
I  I  1,0662  I    718    I    71,8 

NasSO«  (Kohlrausch). 


(NHJ^SO*  (Klein). 


0,5 

I 

1,5 
2 

2,5 
3 


0,947 
1,975 


LUSOi  (Kohlrausch). 


1,0430 
1,0877 


400 
610, 


42,2 
30,9 


(Sherrill). 


t=  i8« 

1,0184 

378 

75,6 

1,0360 

681 

68,1 

1,0523 

941 

62,7 

1,0702 

I20I 

60,0 

1,0856 

1414 

56,6 

1,1031 

1630 

54,3 

1000  »; 
-Äqu.  Ltr. 


0,05 

0,1 

0.2 


10*  X18 


0,0251 
259 
293 
350 
371 


0,0216 
203 


0,0219 
207 


5 
10 

15 

0,735 
1,536 
2,411 

1,0450 
1,0915 
1,1426 

409 
687 
886 

55,6 
44,7 
36,7 

0,0236 
249 
256 

NagSO«  (Klein). 

0,5 

I 
2 

(N 

1,0302 
1,0602 
1,1179 

HJaSOi 

298  1  59,6 
508  j  50,8 
800  1  40,0 

(Kohlrausch). 

0,0241 
242 
250 

5 
10 
20 
30 
31 

0,778 
1,601 

3,377 
5,322 
5,528 

1,0292 
1,0581 
1,1160 
1,1730 
1,1787 

552 

lOIO 

1779 

2292 
2321 

71,0 
63,1 
52,7 
43,1 
42,0 

0,0215 
203 
193 
191 
191 

0,0218 
209 
206 
202 
198 
195 


0,0236 
239 


KCl 


NaQ     1    KjSO, 


NajSO, 


57,87 
112,03 

215,92 


47,85 
92,02 

175,46 


50,98 
94,91 
175,7 


41,82 
77,07 
,139,9 


Holbom. 


1096 


240  d 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  \&^, 
bezogen  auf  die  Einheit  cm-^  Ohm-^ 

Salze:  Sulfate,  Karbonate,  Oxalate. 

Bemerkungen  und   Literatur  Tab.  247,   S.   11 19. 


P 

% 


1000  1j 

(m;  i/v) 
g-Äqu./L. 

«th 

10*  K18 

n 

»«18  ^<i't    '2 


P 

% 


1000   1] 

(wi;   i/v) 
g-Äqn./L. 


Hh 


10*  X18 


»C^g  \  dt/ 2 


5 
10 

15 
(20) 

25 


5 
10 

15 
(20) 

25 
(30) 


MgSOi  (Kohlrausch). 


<=i5» 

0,873 

1,0510 

263 

30,1 

1,836 

1,1052 

414 

22,55 

2,891 

1,1602 

480 

16,60 

4,054 

1,2200 

476 

11,74 

5,342 

1,2861 

415 

7,77 

0,5 

I 

1,5 
2 

2,5 

3,423 
4,108 


0,651 

1,371 
2,169 

3,053 
4,040 
5,124 


MgSO 

1  (Klein) 

. 

t—iB' 

1,0285 

176 

35,2 

1,0574 

289 

28,9 

1,0851 

372 

24,8 

1,1125 

431 

21,5 

1,1395 

467 

18,68 

1,187 

493 

14,40 

1,222 

483 

11,76 

ZnSOi  (Kohlrausch). 


1,0509 

191 

29,3 

1,1069 

321 

23,42 

1,1675 

415 

19,13 

1,2323 

468 

15,33 

1,3045 

480 

11,88 

1,3788 

444 

8,66 

CuSOi  (Kohlrausch). 


2,5 

0,321 

1,0246 

109 

34,0 

0,0213 

5 

0,658 

1,0531 

189 

28,7 

216 

10 

1,387 

1,1073 

320 

23,1 

218 

15 

2,194 

1,1675 

421 

19,19 

231 

17,5 

2,631 

1,2003 

458 

17,41 

236 

MnSO«  (Klein). 


0,689 
1,476 
2,034 
3,231 
4,257 
5,321 
6,639 


0,5 

I 
2 
3 
3,56 


1,0456 

190 

27,6 

1,0982 

315 

21,34 

1,1343 

372 

18,29 

1,2108 

433 

13,40 

1,2756 

425 

9,98 

1,3400 

383 

7,20 

1,4187 

300 

4,52 

FeSOi  (Klein). 


1,0344 

154 

30,8 

1,0692 

258 

25,8 

1,1375 

390 

19,5 

1,2018 

461 

15,37 

1,2359 

470 

13,21 

0,0226 

241 
252 

269 

288 


0,0229 
232 
234 
237 
247 


0,0225 

223 

228 
241 
258 
273 


0,0221 
216 
216 
223 

242 

265 
294 


0,0218 

218 
223 
231 
243 


1 

5 
10 

(15) 
(20) 

25 
(30) 
(35) 

36 


0,0289 

0,0498 

0,0999 

0,495 

0,981 


5 
10 
20 
30 
40 
50 


5 
10 

15 


0,20 
0,63 


5 
10 


0,097 

0,504 
1,060 
1,674 

2,354 
3,112 
3,958 
4,902 
5,102 


0,00278 

0,00482 

0,00961 

0,0479 

0,0954 


0,5 

I 
2 
3 


0,756 
1,579 
3,448 
5,641 
8,198 

11,157 


0,991 
2,082 
3,277 


0,0540 
0,1705 


CdS04 

(Grotrian). 

<  =  i8» 

1,0084 

41,6 

42,9 

1,0486 

146 

29,0 

1,1026 

247 

23,3 

1,1607 

325 

19,42 

1,2245 

388 

16,48 

1,2950 

430 

13,82 

1,3725 

436 

11,02 

1,4575 

424 

8,65 

1,4743 

421 

8,25  1 

CdSOi  (Wershoven). 


— 

2,47 

88,8 

— 

3,90 

80,9 

— 

6,92 

72,0 

1,0034 

23,93 

49,9 

1,0084 

40,70 

42,6 

NiSOi  (Klein). 

1,0379  I  153 

1,0759  I  254 

1,1503  I  385 

1,2219  I  452 


30,6 
25,4 
19,25 
15,07 


K2CO3  (Kohlrausch). 

<=i5' 

1,0449 

561 

74,2 

1,0919 

1038 

65,7 

1,1920 

1806 

52,4 

1,3002 

2222 

39,4 

1,4170 

2168 

26,45 

1,5428 

1469 

13,16 

NaaCOa  (Kohlrausch). 


t=  i8» 
1,0511 
1,1044 
1,1590 


451 
705 
836 


45,5 
33,9 
25,51 


LiaCOg  (Kohlrausch). 


1,0006 
1,0050 


34,3 
88,5 


63,5 
51,9 


K2C2O4  (Kohlrausch). 

0,623     I  1,0367  I    488    I  78,3 
1,293     I  1,0751  I    915    I  70,8 


KAI (804)2  (Kohlrausch). 

I  1,0477  I  251 


0,0210 
206 
206 
208 
214 
223 
236 
251 
255 


0,0230 
230 
222 
211 
207 


0,0231 
227 

241 
250 


0,0221 
212 
210 
219 
246 
318 


0,0252 
271 
294 


0,0249 
259 


0,0215 
205 


—   I  0,0202 


Holborn. 


240 


1097 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösung 

en,   meist  bei  18^ 

bezogen 

auf  die  Einheit  cm-^  Ohm"^. 

Sulfide 

,  Saure  Salze  und  Säuren. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S. 

II 19. 

p 

% 

1000  ij 

(m;  i/v) 
g-Äqu./L. 

t/. 

10*  x„ 

n 

x/dx\ 

P 

% 

1000  1; 
("»_;  lA) 

g-Äqu./L. 

«V.       lo*  x„ 

4= "    •  c») 

KjS  (Bock). 

HCl  (Kohlrausch). 

<  =  i8» 

<=i5' 

3,i8 
4,98 

9,93 
15,06 

0,605 
0,941 
1,948 
3,081 

1,0265 
1,0405 
1,0829 
1,1285 

845 
1284 

2343 
3334 

139,7 
136,5 
120,3 
108,2 

0,0193 
191 
189 
189 

5 
10 

(15) 
20 

1,405 
2,877 
4,420 
6,034 

1,0242 
1,0490 
1,0744 
1,1001 

3948 
6302 

7453 
7615 

281,0 
219,1 
168,6 
126,2 

0,0158 
156 
155 
154 

19,96 
24,64 

4,247 
5,444 

1,1738 
1,2186 

4020 
4401 

94,7 
80,8 

192 
201 

(25) 
30 

7,722 
9,482 

1,1262 
1,1524 

7225 
6620 

93,6 
69,8 

153 
152 

29,97 
38,08 

6,889 
9,319 

1,2672 
1,3501 

4563 
4106 

66,2 
44,1 

204 
236 

(35) 
40 

11,303 
13,182 

1,1775 
1,2007 

5910 
5152 

52,3 
39,1 

151 

47,26 

12,504 

1,4596 

2579 

20,63 

324 

HCl  (Loomis). 

f  =  i8»                                     i 

1,0165     2980      298,0  j        — 

Na2S  (Bock). 

—            I 

2,02 

0,529 

1,0212  i  612 

"5,7 

0,0206 

HBr  (Kohlrausch). 

5,03 

1,359 

1,0557 

1321 

97,2 

213 

*  =  15 

9,64 

2,736 

1,1102 

2017 

73,7 

226 

5 

0,637 

1,0322 

1908 

299,5 

0,0152 

14,02 

4,163 

1,1583 

2359 

56,7 

247 

10 

1,318 

1,0669 

3549 

269,3 

152 

16,12 

4,873 

1,1810 

2243 

46,0 

268 

15 

2,046 

1,1042 

4940 

241,5 

150 

18,15 

5,647 

1,2158 

2184 

38,7 

295 

HJ  (KoWrausch). 

5      1     0,405 

1,0370  !    1332   i  328,9  1    0,0157 

KSH  (Bock). 

HNO3 

(Kohlrausch  u.  Grotrian) 

. 

g-MoL/L. 

1  =  ^2," 

4,09 

0,579 

1,0232       535 

— 

0,0219 

6,2 

1,017 

1,0346 

3123 

307,1 

0,0147 

7,86 

1,138 

1,0456     1039 

— 

207 

12,4 

2,108 

1,0717 

5418 

257,0 

142 

15,08 

2,274 

1,0889     1928 

— 

191 

(18,6) 

3,276 

1,1105 

6901 

210,7 

137 

33,43 

5,780 

1,2124      3749 

— 

178 

24,8 

4,533 

1,1525 

7676 

169,3 

137 

39,22 

6,748 

1,2428      3982 

— 

178 

31,0 

5,873 

1,1946 

7819 

133,1 

139 

51,22 

9,381 

1,3226  !    4003 

— 

189 

37,2 

7,300 

1,2372 

7545 

103,4 

145 

(43,4) 

8,801 

1,2786 

6998 

79,5 

151 

49,6 

10,376 

1,3190 

6341 

61,1 

157 

1 

iCHSO*  (Kohlrausch). 

(55,8) 

12,000 

1,3560 

5652 

47,1 

157 

62,0 

13,640 

1,3871 

4964 

36,4 

157 

5 

0,380 

1,0354 

821 

— 

0,0085 

10 

0,787 

1,0726 

1528 

— 

086 

IINO3  (Loomis). 

(15) 

1,224 

i,iii6 

2178 

— 

086 

-      i      I 

1,0324  i    2972    1  297,2  j        — 

20 

1,691 

1,1516 

2769 

— 

088 

(25) 
27 

2,188 
2,400 

1,192 
1,2110 

3256 
3419 

—  ' 

091 

093 

HN 

O3  (Veley  u.  Manley). 

1 

P 

lO*  X18 

^         i    IO*Xi8 

^         10*  X« 

I 

(HCOs  (Kohlrausch). 

%      ! 

%      : 

% 

<-i5* 

1,30  1     703 

1 
45,01   t    6929 

86,18  !    1021 

5 

0,516 

1,0328 

371           — 

0,0205 

3,12   i    1606 

51,78 

6190 

87,72 

772 

IG 

1,066 

1,0674 

688           — 

197 

5,99         2914 

53,03 

6057 

89,92 

524 

10,13    i     4531 

58,20 

5458 

91,97 

331 

15,32    •     6062 

65,77 

4495 

94,32 

226 

I 

CHjPO«  (Kohh-ausch). 

20,1 1      :       7055 

69,53 

4"5 

96,12 

153 

4     ,0»               1 

25,96          :            7630 

73,82 

3167 

98,50 

176 

1  —  lö» 

30,42    1     7773 

76,59  1    2769 

98,85 

202 

5 

0,380 

1,0341 

238 

— 

0,0220 

33,81    j     7728 

78,96 

2124 

99,27 

398 

10 

0,785 

1,0691 

400 

— 

222 

35,90    i     7618 

84,08 

1264 

99,97        415 

15 

1,222 

1,1092 

584 

— 

227 

39,48    i     7396 

Holboni. 


1098 


240  f 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  18°, 
bezogen  auf  die  Einheit  cm"^.  Ohm~^ 

Säuren. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


P 

% 


1000  rj 
(m;  i/v) 
g-Äqu./L. 


«tu 


A=- 


I   fdK\ 


P 

% 


1000    1] 

(m;  i/v) 
g-Äqu./L. 


ft/. 


10*  Xi 


I   ida\ 

Xig  Vrft  /22 


0,3 

.  I 

5 
10 

(15) 
20 

(25) 
30 


(Otten). 


4,94 

1,094 

9,55 

2,131 

20,34 

4,650 

29,83 

6,961 

39,95 

9,528 

50,02 

12,189 

59,96 

14,90 

70,06 

17,75 

89,02 

23,28 

98,53 

26,14 

100 

26,59 

Ameisensäure  H'COOH 

<=  i&> 
1,0125 
1,0240 
1,0501 
1,0720 
1,0956 
1,1194 

1,1413 
1,1643 
1,2015 
1,2189 
1,2217 


Essigsäure  CH3COOH  (Kohlrausch). 

0,050 
0,167 
0,838 
1,688 
2,547 
3,417 
4,300 

5,194 


55,0 

5,03 

75,6 

3,55 

98,4 

2,12 

103,8 

1,491 

98,4 

1,033 

86,4 

0,709 

70,0 

0,470 

52,3 

0,294 

18,7 

0,0803 

4,9 

0,0187 

2,8 

0,0105 

— 

3,18 

6,36 

— 

5,84 

3,50 

1,0058 

12,25 

1,464 

1,0133 

15,26 

0,904 

1,0195 

16,19 

0,636 

1,0257 

16,05 

0,470 

1,0325 

15,20 

0,3535 

1,0393 

14,01 

0,2698 

0,0163 

169 

174 
179 
182 
186 


(35) 

40 
(45) 

50 

(55) 
60 

(65) 

(70) 

75 

(80) 

99,7 


4,33 

9,79 

20,79 

30,46 

37,80 

49,37 
58,32 
67,50 
90,87 
95,92 


Essigsäure  (Forts.). 

t=  i8« 
1,0445 
1,0496 
1,0550 
1,0600 
1,0630 
1,0655 
1,0678 
1,0685 
1,0693 
1,0690 
1,0485 


6,089 

6,994 
7,908 
8,829 

9,739 
10,66 
11,56 
12,46 
13,36 
14,25 
17,41 

Essigsäure  CH, 

0,725 

1,652 

3,560 

5,277 

6,599 

8,706 
10,34 
12,04 

16,15 
16,96 


:2,5i 
:o,8i 
9,06 
7,40 
5,89 
4,56 
3,38 
2,35 
1,46 
o,8i 
0,0004 

XOOH 


0,2055 
0,1546 
0,1146 
0,0838 
0,0619 
0,0428 
0,0292 
0,0189 
0,0109 
0,0057 
0,0323 

(Otten). 


0,0191 
196 
194 
194 
200 
206 
209 
210 
210 
210 


1,0050 

11,99 

1,654 

1,0129 

15,13 

0,916 

1,0281 

16,19 

0,495 

1,0400 

13,87 

0,2628 

1,0480 

11,29 

0,1711 

1,0586 

7,65 

0,0879 

1,0649 

4,93 

0,0477 

1,0695 

2,87 

0,0238 

1,0672 

0,24 

0,00149 

1,0613 

0,004 

— 

Monocfaloressigsäure  CHaCl'COOH  (Mameli). 


P 

% 


1000  rj 


nu 

10*  X25 

P 

% 

t  =25» 

1,0031 

8,47 

16,26 

1,0033 

12,53 

(19,7) 

1,0042 

24,48 

21,09 

1,0044 

28,30 

26,56 

1,0054 

38,52 

29,85 

1,0067 

46,51 

35,03 

1,0216 

106,6 

39,63 

1,0373 

141,0 

44,87 

1000  ri 


nu 


p 

1000  1; 

n,        3 

0"   H.25 

% 

«  =  25" 

52,68 

6,761 

1,2127 

79,5 

56,03 

7,277 

1,2272 

68,0 

59,97 

7,91 

1,2462 

54,4 

64,48 

8,64 

1,2662 

40,2 

69,26 

9,44 

1,2881 

28,3 

73,«4 

10,23 

1,3092 

18,1 

81,79 

11,67 

1,3481 

6,77 

85,94 

12,45 

1,3685 

4,06 

0,051 

0,102 

0,336 
0,403 
0,727 
1,017 

5,148 
10,23 


0,0054 

0,0108 

0,0357 

0,0428 

0,0774 

0,1084 

0,5566 
1,127 


1,830 
(2,223) 

2,415 
3,102 

3,527 
4,215 
4,849 
5,596 


<  =  25° 

1,0633 

(1,0665) 

1,0822 

1,1037 
1,1165 

1,1369 

1,1561 

1,1785 


164,7 
(168,4) 

167,9 
161,7 
155,0 
142,0 
127,2 

109,1 


Dichloressigsäure  CHCla-COOH  (Mameli). 


P 

% 


1000    T] 


HU 


1000  1] 


«tu 


1000  rj 


nu 


10'   J«25 


0,5891 
1,2991 
5,381; 

10,38  ! 

16,01    ! 

18,86  ! 

(21,6)     1 


0,0459 
0,1016 
0,4287 
0,8454 

1,3345 

1,593 

1,098 


(  =  25» 
1,0050 
1,0086 
1,0272 
1,0498 
1,0752 
1,0893 
(1,1016) 


116,2 
210,9 

537,3 
751,2 
875,1 
892,3 
(896) 


23,33 
29,34 
38,22 

43,87 
49,08 

55,77 
61,85 


2,007 

2,593 
3,512 
4,135 
4,734 
5,545 
6,327 


«=25» 

1,1096 

1,1393 
1,1849 

1,2155 
1,2436 
1,2819 
1,3190 


894,3 
858,1 
739,0 
634,2 
531,3 
391,0 
269,6 


70,22 
77,60 
81,85 
86,42 
89,69 
95,15 
97,07 


7,465 
8,541 
9,192 

9,918 
10,44 

",35 
11,68 


t=r25« 

1,3709 
1,4192 
1,4481 

1,4797 
1,5013 
1,5382 
1,5519 

Holbora. 


133,1 
54,2 
27,5 
10,94 

4,55 
0,47 
0,096 


240 


s 


1099 


Elektrische 

Leitfähigkeit  wässeriger 

Lösung 

en,  meist  bei  18^ 

, 

bezogen  auf  die  Einheit  cm~^  Ohm~^ 

Säuren. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab 

.  247,  s. 

1H9. 

Trichloressigsäure  CCis-COOH  (Mameli). 

p 

% 

1000  r]           HU 

10*   X.25 

^       1000 11 
% 

'«. 

lO*   X^5 

p 

% 

1000  rj 

s     -^tu 

10*  X25 

«=25» 

<  =  a5» 

! 

II 

0,646 

0,0398    :    1,0063 

108,5 

31,99      2,303 

1,1764 

2490 

66,45 

5,690 

1,39? 

I  :  734     1 

1,922 

0,1190        1,0130 

375,1 

35,96 1    2,640  1 

1,1995 

2445 

70,32 

6,151 

•    1,4292       520 

5,64 

0,3561        1,0317 

1035 

40,00 1    2,996  i 

1,2236 

2310 

78,03 

7,108 

i     1,4884     ;     206,3 

10,05 

0,648          1,0540 

1    1650 

46,32  1      3,581    : 

1,2632 

1    2000 

81,91 

7,617 

I     1,5196     j     104,0 

15,70 

1,043          1,0849 

2238 

52,22  :      4,154 

1,2998 

1609 

85,18 

8,057 

■■    1,5454         48,5 

20,32 

1,380          1,1102 

;  2450 

56,14  ;      4,559 

1,3268 

1    1380 

90,18 

8,754 

1,5859     ;           8,22 

26,87 

1,887          1,1473 

2497 

60,67        5,043    ; 

1,3580 

i    1121 

94,34 

9,357 

1,6207     1           0,60 

(27,80) 

{1,962)       (1,1528 

; (2500) 

1                                     ' 

1                  1 

' 

p 

looo  ri    ! 

(m;    i/r) 

! 

10*  «la 

"18  ^^^  U2 

P 

1000  ij 

[m;    IV) 

w« 

10*  X18 

A  =  ^ 

V 

X/dx\ 
XisVc/t/« 

% 

g-Aqu./L. 

1 

% 

g-Aq\i./L. 

Propionsäure  C2H5COOH  (Otten). 

Oxalsäure  (COOH),  (Loorais). 

t=  i8» 

<=  i8» 

1,00 
5,oi 

0,135 
0,678 

0,9999 
1,0037 

4,79 
9,25 

3,549 
1,364 



— 

I 

1,0199 

590   ; 

59,0 

— 

10,08 

1,375 

1 ,0080 

11,13 

0,809 



15,05 

2,062 

1,0126 

10,99 

0,533 

— 

H2SO4  (Kohlrausch). 

20,02 

2,752 

1,0162 

10,42 

0,379 



30,03 

4,152 

1,0221 

8,18 

0,1970 



5 

1,053 

1,0331 

2085 

198,0 

0,0121 

50,09 

6,962 

1,0275 

3,77 

0,0541 



10 

2,176 

1,0673 

3915 

179,9 

128 

69,99 

9,71 

1,0258 

0,85 

0,0088 



15 

3,376 

1,1036 

5432 

160,9 

136 

90,48 

12,39 

1,0123 

0,02 

0,0016 



20 

4,655 

1,1414 

6527 

140,2 

145 

100 

13,48 

0,9962 

0,0007 

0,0, 52 



25 

6,019 

1,1807 

7171 

119,2 

154 

30 

7,468 

1,2207 

7388 

98,9 

162 

Battersäure  C 

sH^COOH  (Otten) 

, 

35 

9,011 

1,2625 

7243 

80,4 

170 

1,00 

5,02 

10,07 

15,03 
20,01 

0,114 

0,572 
1,150 
1,720 
2,290 

0,9994 
1,0018 
1,0043 
1,0057 
1,0059 

4,55 
8,63 
9,86 

9,55 
8,88 

3,99 

1,51 

0,857 

0,555 

0,388 

— 

40 
(45) 

50 
(55) 

60 

10,649 
12,396 
14,258 
16,248 
18,375 

1,3056 
1,3508 
1,3984 
1,4487 
1,5019 

6800 
6164 
5405 
4576 
3726 

63,8 

49,7 

37,9 

28,16 

20,27 

178 
186 
193 

201 

213 

, 
30,04 
50,04 
70,01 

89,97 
100 

3,436 

5,70 

7,92 

10,02 

10,96 

1,0054 
1,0017 
0,9944 
0,9790 
0,9631 

6,94 

2,96 

0,56 

0,015 

0,0006 

0,202 
0,0519 
0,0071 
0,0315 

— 

65 

70 
75 
78 
80 
81 

20,177 

23,047 

25,592 

27,18 

28,25 

28,78 

1,5577 
1,6146 

1,6734 
1,7320 

2905 
2157 
1522 
1238 
H05 
1055 

14,40 
9,36 
5,95 
4,55 
3,91 
3,67 

230 

256 
291 

323 

349 
359 

w 

einsäure  (CH-OH) 

2(C00H)2  (Kohlrausch). 

82 
83 

29,31 
29,84 



1015 
989 

3,46 
3,32 

365 
369 

*—  ^a 

84 

30,37 

—    ■ 

979 

3,225 

369 

5 

0,681 

1,0216 

59,9 

8,80 

0,0185 

85 

30,90 

1,7827 

980 

3,172 

365 

10 

1,393 

1,0454 

81,3 

5,84 

189 

86 

31,41 

992 

3,161 

357 

(15) 

2,138 

1,0695 

93,6 

4,38 

189 

87 

31,90 



lOIO 

3,169 

349 

20 

2,919 

1,0950 

99,5 

3,41 

186 

88 

32,39 

— 

1033 

3,193 

339 

(25) 

3,736 

I,I2II 

100,0 

2,677 

191 

89 

32,87 

— 

1055 

3,212 

330 

30 

4,592 

1,1484 

96,4 

2,099 

199 

90 

33,34 

1,8167 

1075 

3,224 

320 

(35) 

5,488 

1,1763 

88,6 

1,615 

209 

91 

33,80 

1093 

3,236 

308 

40 

6,432 

1,2064 

78,5 

1,221 

222 

92 

34,26 



II02 

3,220 

295 

(45) 

7,414 

1,2360 

66,3 

0,894 

241 

93 

34,71 



1096 

3,160 

285 

50 

8,445 

1,2672 

53,2 

0,630 

264 

94 

35,15 

— 

IO7I 

3,049 

280 

Oxalsäure  (COC 

HI)a  (Kohlrausch). 

95 
96 

35,58 
35,99 

1,8368 

1025 

944 

2,881 
2,624 

279 
280 

3,5 

0,790    1  1,0156 

508         64,3         0,0141 

97 

36,38 

1,8390 

800 

2,199 

286 

7,0 

1,606      1,0326 

783         48,8              143 

99,4 

37,20 

1,8354 

85 

0,228 

400 

Holbom. 


1100 


240  h 


Elektrische 

Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen,  meist  bei  18°, 

bezogen  auf  die  Einheit  cm-^  Ohm  -^ 

Säuren  und  Basen. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  1119. 

p 

% 

1000  rj 

{m;  l/v) 
g-Äqu./L. 

nu 

10*  X18 

n 

I    ldyi\ 
X18  \d.l  /ga 

^           stu 

% 

V 

g.-Mol./L. 

10«  X18 

A=if^ 

Ko\dt    /g 

HaS 

0,  (W. 

Kohlrausch). 

HF  (Hill  u.  Sirkar). 

<=  i8» 

0,004 

— 

527 

2,5 

131,8 

0,362 

96,00 

1,8372 

938 

0,025 

0,007 

— 

264 

3,8 

100,2 

0,275 

96,87 

1,8385 

845 

28 

0,015 

— 

132 

5,0 

65,9 

0,181 

97,13 

814 

28 

0,030 

— 

65,9 

8,0 

52,7 

0,145 

98,42 

1,8375 

592 

27 

0,060 

— 

33,0 

12,3 

40,5 

0,111 

99,08 

1,8359 

361 

28 

0,121 

— 

16,5 

21,0 

34,6 

0,095 

99,44 

1,8349 

213 

28 

0,242 

— 

8,24 

36,3 

29,9 

0,082 

99,58 

158 

29 

0,484 

1,003 

4,12 

67,3 

27,7 

0,076 

99,66 



107 

32 

1,50 

1,005 

1,32 

198 

26,2 

0,072 

99,74 

— 

85 

37 

•2,48 

1,009 

0,799 

315 

25,1 

0,069 

99,75 



80 

40 

4,80 

1,017 

0,410 

593 

24,3 

0,0666 

99,78 



88 

36 

7,75 

1,028 

0,251 

963 

24,2 

0,0664 

99,79 

1,8381 

117 

31 

15,85 

1.058 

0,119 

1853 

22,1 

0,0606 

99,98 

1,8422 

157 

31 

24,5 

1,087 

0,075 

2832 

21,3 

0,0583 

100,14!) 
100,21^) 
100,51 

1,8469 

187 

30 

29,8 

1,103 

0,061 

34" 

20,7 

0,0569 

199 

227 

30 
32 

P 

1000  1] 

»c 

I   (dx] 

101,12 

1,8610 

269 

31 

(m;  r/v) 

nu 

10*   Xis 

A=— 

„t       \ril   1 

101,30 
102,08 
103,53 

— 

275 
289 
271 

31 

% 

g-Äqu./L. 

V 

«18  \"''22 



31 

32 

H3BO3  (Bock).                                    1 

105,61 

— 

138 

t  =  18' 

107,61 



93 

39 

0,776 

0,377 

1,0029 

0,022 

0,0231     \ 

108,19 



65 

40 

1,92 

0,936 

1,0073 

0,11 

143     l^ 

108,78 

— 

43 

48 

2,88 

1,409 

1,0109 

0,21 

119    ä 

109,20 



35 

50 

3,612 

1,771 

1,0131 

0,31 

075  J*" 

109,74 

— 

25 

54 

KOH  (Kohlrausc 

h).                           II 

110,04 



19 

54 

=  15° 

110,38 



14 

56 

4,2 

0,777 

1,0382 

1464 

188,4 

0,0187 

111,2 



8 

61 

8,4 

1,612 

1,0776 

2723 

168,9 

186 

(12,6) 

2,508 

1,1177 

3763 

150,1 

188 

H2S04  ( 

Loomis). 

16,8 

3,467 

1,1588 

4558 

131,5 

193 



I 

1,0306 

1950   1  195,0  1        — 

(21,0) 

4,491 

1,2008 

5106 

113,7 

199 

25,2 

5,583 

1,2439 

5403 

96,8 

209 

H 

3PO4  (K 

ohlrausch). 

(29,4) 

6,744 

1,2880 

5434 

80,6 

221 

<=i5' 

33,6 

7,978 

1,3332 

5221 

65,4 

236 

10 

3,228 

1,0548 

566 

17,54 

0,0104 

(37,8) 

9,292 

1,3803 

4790 

51,5 

257 

(15) 

4,976 

1,0841 

850 

17,08 

109 

42,0 

10,695 

1,4298 

4212 

39,4 

283 

20 

6,824 

1,1151 

1129 

16,56 

114 

KOH  ( 

Loomis). 

(25) 

8,776 

1,1472 

1402 

15,98 

121 

t=  18» 

1 

30 

10,840 

1,1808 

1654 

15,26 

130 

—            I         1,0481 

1810   1    181,0           — 

35 

13,023 

1,2160 

1858 

14,27 

140 

NaOH  (K 

ohlrausch). 

(40) 

15,337 

1,2530 

2010 

13,11 

150 

<=  15" 

(45) 

17,792 

1,2921 

2087 

11,73 

161 

2,5 

0,641 

(1,0280) 

1087 

169,6 

0,0194 

50 

20,39 

1,3328 

2073 

10,17 

174 

5 

1,319 

1,0568 

1969 

149,3 

201 

(55) 

23,15 

1,3757 

1978 

8,54 

189 

10 

2,779    1  1,1131  1 

3124 

112,4 

217 

(60) 

26,09 

1,4208 

1833 

7,03 

207 

(15) 

4,381 

1,1700 

3463 

79,0 

249 

(65) 

29,19 

1,4674 

1650 

5,65 

229 

20 

6,122 

1,2262 

3270 

53,4 

299 

70 

32,46 

1,5155 

1436 

4,42 

252 

(25) 

8,002 

1,2823 

2717 

34,0 

368 

(75) 

35,94 

1,5660 

1209 

3,36 

279 

30 

10,015 

1,3374 

2022 

20,18 

450 

80 

39,64 

1,6192 

979 

2,47 

309 

(35)- 

12,150 

1,3907 

1507 

12,40 

551 

85 

43,60 

1,6763 

780 

1,749 

350 

40 

14,400 

1,4421 

1164 

8,08 

648 

87 

45,26 

1,7001 
berschuß 

709 

1,566 

372 

42 

15,323 

1,4615 

1065 

6,95 

691 

')  Der  Ü 

über  100  muß  an  Wasser  z 

ugefügt  werden,  um  H2SO4  zu  geben.                             1 

2)  Wassei 

•  abgezoj 

jen. 

1 

Holborn. 


240  i 


1101 


Elektrische  Leitfähigkeit  wässeriger  Lösungen  bei  18°, 

bezogen  auf  die  Einheit  cm-^  Ohm~^ 

Basen. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


1000  1] 
(m;  i'v) 
g-Aqu./L. 


^th 


lO'Xu 


A=^ 


«18 


\dtl 


1000  1y 

(m;  I/v 
g-ÄquVL. 

*V* 

10*  Xm 

V 

Xia\d</2 


10 

15 
20 

25 

27,5 

30 

32,5 

35 
37,5 


NaOH  (Loomis). 
1,0418 


NaOH  (Forts.) 

t=iS* 


1550  I  155,0 


NaOH  (Bousfield  u.  Lowry). 


40 

14,29 

42,5 

15,44 

45 

16,62 

47,5 

17,83 

50 

19,06 

0,252 
0,510 
1,042 
1,316 
1,596 

2,172 
2,770 
4,363 

6,092 
7,957 

8,939 
9,954 
10,996 
12,07 
13,17 


!  1,0100 

465 

184,5 

,  1,0213 

887 

173,7 

;  1,0435 

1628 

156,3 

1  1,0545 

1954 

148,4 

1,0656 

2242 

140,5 

1,0877 

2729 

125,6 

;  1,1098 

3093 

111,7 

'    1,1650 

3490 

80,0 

:  1,2202 

3284 

53,95 

i  1,2751 

2717 

34,22 

- 

2386 

26,69 

1  1,3290 

2074 

20,83 

;   — 

1798 

16,35 

1,3811 

1560 

12,93 

~ 

1361 

10,34 

1,4314 


1,4794 
1,5268 


1206 

1077 

977 
895 
820 


8,44 
6,97 
5,88 
5,02 
4,30 


1,25  0,527 

2,5  j      1,069 

5  2,194 

7,5  I      3,371 


1,25 

2,5 


0,10 

0,40 
0,80 
1,60 

4,01 
8,03 
16,15 
30,5 


0,148 
0,299 


0,059 
0,234 
0,467 
0,933 
2,307 

4,55 

8,87 

16,01 


LiOH*  (Kohlrausch). 

|(l,OI32)       781        148,2 

I  1,0276     1416      132,5 

1,0547     2396      109,2 

1,0804     2999        89,0 

Ba(0H)2  (Kohlrausch). 

Xl,0I20)j   250   j  169,4 
I  1,0253  I   479   I  160,2 

NH3  (Kohh-ausch). 


t  =  15« 

(0,9987) 

2,51 

4,25 

(0,9974) 

4,92 

2,103 

(0,9957) 

6,57 

1,408 

(0,9924) 

8,67 

0,929 

0,9818 

10,95 

0,475 

0,9656 

10,38 

0,228 

0,9365 

6,32 

0,0713 

(0,8955) 

1,93 

0,0121 

0,0191 
196 

203 

221 

0,0187 
185 


0,0246 

231 
238 
250 
262 
301 


Gesättigte  wässerige  Lösungen  schwer  löslicher  Salze  bei  18° 

nach  Kohlrausch  (7). 
Die  zwischen  lo  und  26°  bestimmte  Abhängigkeit  des  Leitvermögens  von  der  Temperatur 
Xf  =  >«X8  (i+c  {t  —  i8)+c' (t  — 18)2)  bezieht  sich  auf  eine  nicht  ganz  gesättigte  Lösung. 


■-18 


10" 


c.  10* 


BaFj 
Sr  F2 
Ca  F2 


:  Flußspat  .  .  . 
Künstliches  Salz 

MgFa 

Pb  F2 

AgCl 

TlCl      

HgCl 

AgBr 

TlBr 

AgJ      

TU 

Cu  J 

HgJz 

CuSCN 

AgJOs 

Pb(J03)2 

BaSOi:  Schwerspat 

Gefällt  .  .  . 
Sr  SO4 :    Cölestin   .   .   . 

Gefällt  .  .  . 
CaS04  +  2  H2O,  Gips  . 
PbSO* 


1530 
172 

37 

40 

224 

431 
1,12 

1514 
1,2 

0,075^) 
192 

0,0020^) 
22,3 
Etwa  3 

0,2 

Etwa  0,2 

11,9 

6,0 

2,7 
2,4 
127 
127 
1880 
32,4 


232 
244 
243 

240 
208 
222 
214 


216 
216 


231 
238 
232 
232 
230 


235 


13 
14 


10 
3 


9 
10 
10 
10 


Ba  CrOi 

Ag,  CrOi 

PbCrOi 

BaCOa 

SrCOs 

CaCO,: 


Kalkspat     .   . 

Aragonit     .   . 

Gefällt     .   .   . 

Mg  CO3  +  3  H2  O       .   . 

(heiß  oder  kalt  gefällt 

Mg(0H)2 

Mg(OH)2  +  4MgC03    . 

PbCOa      

Ba  C2O4  -r-  2  Hj  O  .  . 
BaC204  +  3y2  HjO  . 
Ba  C2O4  +  .^  H2  O      .   . 

SrQO« 

Ca  C2O4  +  Hg  O  .  .  . 
Mg  C2O4  +  2  Hj  O  .  . 
Zn  CjOi  +  2  H,  O  .  . 
Cd  C2O4  +  3  Hs  O      .   . 

PbCaO* 

Ag.CjOi       


3,2 

18,6 

0,1 

25,5 
16,0 
28,0 
32,6 
29,0 

794 

80 
220^) 
2,0 

78,4 

95 

70,2 

54,0 
9,6 
200 
8,0 

27,0 
1,3 

25,5 


232 

228 


10 
9 


214 


234 
234 
234 
238 
238 
205 

235 
220 

235 
231 


8 

8 

8 

10 

10 

8 
5 


^)  Bei  21°.        ^)  Von  da  an  langsam  wachsend.      *  s.  S.  11 19. 

Vergl.  hierzu  die  Beobachtungen  (bei  20°)  von  W.  Böttger,  ZS.  ph.  Gh.  46,  602;  1903;  für  AgCl,  CaSOj 
u.  BaS04  (18  bis  100*=),  Melcher,  Joum.  Amer.  ehem.  See.  32,  54;  1910. 

Holiwrn. 


1102 


241 


Äquivalent-Leitvermögen  A  =  —  anorganischer  Verbindungen 
in  wässeriger  Lösung  bei  18". 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 
Für  m  =  o  sind  die  Werte  berechnet. 


m  =  1000  1; 
Gramm-Äqu. 


Liter 


KCl 


KBr 


KJ 


KF 


KSCN 


KCIO3 


KJO3 


KNO3 


NaCl 


NaF 


0,0001 
0,0002 
0,0005 

0,001 
0,002 
0,005 

0,01 
0,02 
0,05 

0,1 
0,2 
0,5 

I 
2 
3 
5 


130,10 

129,07 
128,77 
128,11 

127,34 
126,31 
124,41 

122,43 
119,96 
"5,75 

112,03 
107,96 
102,41 

98,27 

92,6 

88,3 


132,30 

131,15 
130,86 

130,15 

129,38 
128,32 
126,40 

124,43 
121,87 
117,78 

114,22 
110,40 

105,37 


131,1 

129,76 
129,49 
128,95 

128,23 
127,18 
125,33 

123,44 
121,10 
117,26 

113,98 

106,2 

103,60 


"1,35 

110,47 
110,22 
109,57 

108,89 
107,91 
106,16 

104,27 

101,87 

97,73 

94,02 
82,6 
76,00 


121,30 

120,22 
120,03  I 
119,38 

118,65 
117,66 
115,81 

"3,95 
111,58 
107,74 

104,28 

95,69 
91,61 


119,70 

"8,63 

"8,35 
117,68 

116,92 
"5,84 
"3,84 

111,64 
108,81 
103,74 

99,19 
93,73 
85,28 


98,49 

97,64 
97,34 
96,72 

96,04 
95,04 
93,19 

91,23 
88,65 
84,06 

79,67 
74,34 


126,50 

125,50 
125,18 
124,44 

123,65 
122,60 
120,47 

118,19 
"5,21 
109,86 

104,79 
98,74 
89,24 

80,46 
69,4 
(61,3) 


108,99 

io8,io 
107,82 
107,18 

106,49 
105,55 
103,78 

ioT,95 
99,62 

95,71 

92,02 

87,73 
80,94 

74,35 
64,8 
56,5 
42,7 


90,15 

89,35 
89,06 
88,47 

87,84 
86,97 
85,25 

83,48 
81,1 

77,04 

73,14 

68,0 

60,0 

51,9 


Beobachter 


Kohl- 
rausch u. 
Maltby 


Kohlrausch  u.  v.  Steinwehr 


Kohl- 
rausch 


Kohlrausch  u.  Maltby 


Kohlrausch 
u.  V.  Stein- 
wehr 


m  =  loqp  r] 
Gramm-Äqu. 


Liter 


NaJOa 


NaNOa 


LiCl 


LiJOa 


LiNOa 


TlCl 


TIF 


TINO3 


AgNOs 


CsCl 


0,0001 
0,0002 
0,0005 

0,001 
0,002 
0,005 

0,01 
0,02 
0,05 

0,1 
0,2 
0,5 


3 

5 

10 


77,42 

76,69 
76,44 
75,83 

75,19 
74,30 
72,62 

70,87 
68,56 
64,43 

60,45 
55,45 


105,33 

104,55 
104,19 

103,53 

102,85 
101,89 
100,06 

98,16 
95,66 
91,43 

87,24 
82,28 
74,05 

65,86 

54,5 

46,0 


98,88 

98,14 
97,85 
97,19 

96,52 
95,62 
93,92 

92,14 
89,91 
86,12 

82,42 

77,93 
70,71 

63,36 

53,1 

45,3 

33,3 

",3 


67,36 

66,66 
66,43 
65,87 

65,27 
64,43 
62,89 

61,23 
59,05 
55,28 

51,50 
46,88 
38,98 

31,21 


95,18 

94,46 
94,15 
93,52 

92,87 
91,97 
90,33 

88,6i 
86,41 
82,72 

79,19 
75,01 
67,98 

60,77 


131,47 

130,33 
130,00 

129,18 

128,23 
126,81 
123,73 


"2,5 

"4,39 
114,67 
114,50 

113,31 
"1,37 
108,22 

105,44 
102,22 

97,38 
92,61 
78,80 
71,54 


127,75 

126,62 
126,29 
125,60 

124,68 

123,46 
121,10 

"8,39 

107,93 

101,19 


115,80 

115,01 
"4,56 
113,89 

"3,15 
112,08 
1 10,04 

107,81 
99,51 
94,33 
77,5 
67,6 


133,6 

132,3 
132,0 
131,38 

130,68 
129,52 
127,47 

125,20 


"3,55 


Beobachter 


Kohl- 
rausch 


Kohlrausch 
u.  Maltby 


Kohl- 
rausch 


Kohl- 
rausch 
u.  Maltby 


Kohlrausch  u.  v   Steinwehr 


Holbora. 


241a 


1103 


Äquivalent-Leitvermögen  A  =  —  anorganischer  Verbindungen 
in  wässeriger  Lösung  bei   18°. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


1000  17 


RbCl    '   NH4CI  iK.CHjOOONa.CHsCOO^sKsSOi   ^2^a2SO  VtLiaSOjVsKjCOj 'V'Na^C»; 


1000  ' 


0,0001 
0,0002 
0,0005 

0,001 
0,002 
0,005 

0,01 
(0,02) 

0,03 

0,05 

0,1 

10.2) 


132,3  129,2  100,0 

(131,9)  ;   128,8   .     99,6 
(131,2)  j   128,1   j     98,9 


130,3  I   127,3  i 

(129,4)  '   126,2  i 

(127,4)  I   124,2  I 

125,3  122,1  j 

(122,8)  119,6  ■ 

(120.7)  117,8  i 

(117.8)  115,2 


"3,9 


101,9 


110,7 
106,5 
104,2 
101,4 

97,0 
92,1 
88,2 
85,0 
80,7 
!        


98,3 
97,5 
95,7 

94,0 
91,5 
89,9 
87,7 

83,8 
79,2 
76,2 
71,6 

63,4 
51,4 
40,9 
32,0 
29,6 

13,5 

(3,0) 


{76,8)  ^  130,71  j  110,5  ;  — 
76,4  130,03  109,6  — 
(75,8)   128,53   108,3   97,86 


(75,2) 
74,3 
(72,4) 

70,2 
67,9 
(66,3) 
64,2 

61,1 

57,1 
54,0 
49,4 

41,2 
30,0 
21,8 
15,4 
{10,5) 


126,88 

120,26 

115,80 
110,38 

101,93 

94,93 
87,76 

78,48 
71,59 


106,7 
104,8 
100,8 

96,8 
91,9 
88,5 
83,9 

78,4 
71,4 
66,6 

59,7 

50,8 
40,0 


96,42 


86,85 
82,18 

74,69 

68,16 
61,05 

50,52 

41,35 
30,7 


(133,0) 
128,3 
121,6 

"5,5 
109,2 

105,7 
100,7 

94,1 
87,4 
83,2 
77,8 

70,7 
62,3 
55,6 
49,2 
42,9 
32,0 
18.1 


(112,0) 
108,5 
102,5 

96,2 
89,5 
85,4 
80,3 

72,9 
65,6 
60,8 
54,5 

45,5 
34,5 
27,1 


10  000 
5  000 
2000 

1000 
500 
200 

100 
(SO) 

33,3 

20 

10 
5 

3,33 
2 

1 

0,5 
0,33 
0,25 

0,2 

0,14 

0,1 


Beobachter 


Kohlrausch  und  Kohlrausch  u.  Grüneisen 


1000  rj 
(m) 


V*CaCr04  ^sBaCl2  V^MgCl.  ^  2Ba(N03),  V^MgSO«  '/»ZnSOiV^CuSOi  V»Pb(N03)2,V*CdS04 


1000 ' 
(c) 


0,0001 
0,0002 

0,0005 

0,001 
0,002 

0,005 

0,01 
0,02 

^-,05 

O.I 


(106,2) 
(109,4) 
(109,5) 

106,9 

102,1 
93,12 


117,01 
115,60 


85,03  I  106,67 
76,56  I  102,53 
65,93  !      96,04 


58,77 
52,53 
45,02 

38,98 


90,78 
85,18 
77,29 

70,14 
60,3 

52,3 


109,43 
108,85 
107,68 

106,35 
104,52 
101,30 

98,14 
94,35 
88,48 

83,42 
77,96 
69,57 

61,45 


115,32 
114,65 
113,30 

111,72 
109,50 
105,29 

100,96 
95,66 
86,81 

78,94 
70,18 
56,60 


109,85 
108,02 
104,16 

99,84  I 

94,09 

84,49 

76,21  I 
67,63 
56,92    ; 

49,68 
43,20 


(110,1) 
(108,1) 
103,15 

98,40 
(92,8) 
(82,5) 

72,75 
(64,5) 

45,34 
(39,7) 


109,95 
107,90 

103,54 

98,54 
91,91 
80,95 

71,72 
62^40 
51,16 

43,85 
37,66 


120,72 

"9,93 
"8,05 

116,10 
113,50 
108,64 

103,49 
96,95 
86,33 

77,27 
67,36 
53,21 


28,91        (26,6)   j      25,77  i       42,02 


21,4 

16,1 

12,0 

8,8 


20,1 
15,6 
11,9 
9,0 


20,1 
(16,0) 


109,84 
107,60 
102,93 

97,72 
90,92 
79,70 

70,32 
60,95 
49,60 

42,21 

35,89 
28,74 

23,58 


10  000 
5  000 
2000 

1000 
500 
200 

100 
50 
20 

10 
5 
2 

1 

0,5 

0,33 

0,25 

0,2 

0,14 

0,1 


Beobachter 


Bis  m  =  I  Kohlrausch  u.  Grüneisen 


tlolborn. 


1104 


241b 


Äquivalent-Leitvermögen  A 

=  —  anorganischer  Verbindungen 

in  wässeriger  Lösung  bei  18^ 

Bemerkungen  und 

Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 

looo  ri 
(m) 

V2  ZnCla 

72  NazSiOs 

KOH 

HCl 

HNO3 

7«  H2SO4 

73  H3PO4 

CH3COOH       NH3 

I 
1000  ^ 

(«) 

o,oooi 

110 



\       





_ 

107 

(66) 

10  000 

0,0002 

109 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

80 

53 

5  000 

0,0005 

108 

— 

— 

— 

— 

(368) 

— 

57 

38,0 

2  000 

0,001 

107 

144 

(234) 

(377) 

(375) 

361 

(106) 

41 

28,0 

1000 

0,002 

105 

142 

(233) 

376 

374 

351 

102 

30,2 

20,6 

500 

0,005 

lOI 

139 

230 

373 

371 

330 

93 

20,0 

13,2 

200 

0,01 

98 

136 

228 

370 

368 

308 

85 

14,3 

9,6 

100 

(0,02) 

94 

132 

225 

367 

364 

286 

(74) 

10,4 

7,1 

50 

0,03 

— 

I29_ 

222 

364 

361 

272 

(67) 

8,35 

5,8 

33,3 

0,05 

87 

124 

219 

360 

357 

253 

— 

6,48 

4,6 

20 

0,1 

82 

116 

213 

351 

350 

225 

— 

4,60 

3,3 

10 

(0,2) 

76 

105 

206 

342 

340 

214 

— 

3,24 

2,30 

5 

(0,3) 

— 

98 

203 

336 

334 

210 

— 

2,65 

1,83 

3,33 

0,5 

65 

88 

197 

327 

324 

205 

— 

2,01 

1,35 

2 

I 

55 

72 

184 

301 

310 

198 

(22) 

1,32 

0,89 

I 

2 

40 

51 

160,8 

254 

258 

183,0 

19 

0,80 

0,532 

0,5 

3 

30 

38 

140,6 

215,0 

220 

166,8 

17,7 

0,54 

0,364 

0,33 

4 

23 

27 

122,2 

181,5 

186 

151,4 

17,4 

0,390 

0,269 

0,25 

5 

19 

19 

105,8 

152,2 

156,0 

135,0 

17,1 

0,285 

0,202 

0,2 

7 

12,5 

9 

77,2 

106,2 

109,0 

105,5 

16,5 

0,154 

o,ii6 

0,14 

10 

7,3 

— 

44,8 

64,4 

65,4 

70,0 

15,5          0,049  ! 

0,054 

0,1 

Beobachter 

Kohlrau 

sch  (Die  Zahlen  für  die  verdi 

innten  Lösungen  von  HCl,  HNO3  und  H2SOX  sind 

um  etwa 

1%  vergrößert  nach  den  spez.  Gewichten  der  Normallösungen  von  Loomis). 

1000  1] 
(m) 

V^KaCaO* 

V^CaCU 

^h  Sr 

(N03)2 

VaCa 

(N03)2 

7"  SrCl2 

72  Ba 
(CH3COO)2 

ViSr 
(CH3COO)2 

(CH3COO)2'^*^^^^« 

1000  »^ 

(V) 

0,0001 

125,07 

115,17 

111,74 

111,91 

("8,7) 

(88) 

(82,5) 

82,3 

"4,9 

10  000 

0,0002 

124,79 

"4,55 

111,07 

111,18 

("7,6) 

87,1 

(82,1) 

81,7 

"3,8 

5  000 

0,0005 

123,82 

"3,34 

109,75 

109,92 

11 6,0 

86,1 

8i,i 

80,7 

109,3 

2  000 

0,001 

122,44 

"1,95 

108,30 

108,47 

"4,5 

85,0 

80,1 

79,6 

104,3 

1000 

0,002 

120,36 

110,06 

106,33 

106,51 

"2,5 

83,3 

78,5 

78,2 

97,0 

500 

0,005 

116,67 

106,69 

102,72 

103,03 

108,9 

80,4 

75,8 

75,0 

85,9 

200 

0,01 

112,84 

103,37 

99,03 

99,53 

105,4 

77,1 

72,8 

71,9 

77,0 

100 

0,02 

108,13 

99,38 

94,52 

95,18 

101,0 

72,6 

69,1 

67,9 

— 

50 

0,03 

— 

— 

— 

— 

98,0 

69,5 

66,5 

64,8 

— 

33,3 

0,05 

100,79 

93,29 

87,30 

88,41 

94,4 

65,7 

62,3 

60,3 

— 

20 

0,1 

94,87 

88,19 

80,93 

82,48 

90,2 

60,2 

56,7 

54,0 

— 

10 

0,2 

88,62 

82,79 

73,80 

75,94 

85,1 

53,9 

50,0 

46,9 

— 

5 

0,3 

— 

— 

— 

— 

81,1 

49,5 

46,0 

42,4 

— 

3,33 

0,5 

— 

74,92 

62,72 

65,70 

75,7 

43,8 

40,2 

36,3 

— 

2 

I 

73,66 

67,54 

52,07 

55,86 

68,5 

34,3 

30,9 

26,3 

— 

1 

2 

— 

58,0 

38,4 

45,3 

58,2 

— 

— 

— 

— 

0,5 

3 

— 

49,7 

28,9 

35,8 

49,7 

— 

— 

— 

— 

0,33    i 

4 

— 

42,4 

21,1 

27,7 

(42,2) 

— 

— 

— 

— 

0,25    ; 

5 

— 

40,8 

16,4 

21,5 

— 

— 

— 

— 

— 

0,2      1 

7 

— 

23,5 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

0,14    j 

10 

— 

(") 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

0,1 

Beobachter 

Ko 

hlrausch  u.  Qrüaeisea. 

■ 

(Bis  100  7;  ^i  nach  Mac  Gregory;  großenteils  in 
Die  Konzentrationen  sind  nach  den  spezifischen  ( 
der   Lösungen  bei  Sr(CH3COO).2  um  0,9%  gr 
Ba(CH3COO)2  um  4,9%  und  bei  Ca(CH3C00), 
kleiner  angenommen  als  bei  Mac  Gregory.) 

terpoliert. 
Gewichten 
ößer,  bei 
um  8,7  % 

Holbora. 


241 


1105 


Äquivalent-Leitvermögen  A  =  —  anorganischer  Verbindungen 

in  wässeriger  Lösung  bei  18^ 

' 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  mg. 

Nach  Grotriao  und  Wershoven.    Neu  interpoliert.    CdS04  bis  m  =  i  nach  Kohlrausch  u.  Grüneisen.         | 

lOOO    1J 

'           (m) 

i/zCdCla      !     i/aCdBrj     1       i/zCdJj         y2Cd(N03)8       ^2  CdSO,    j     yaKjCdJ* 

;                    1 

r 

1000  ' 

(t) 

o,ooi 

i         -                 -1-1 

97,7 

215 

1000 

0,002 

— 

99              i           92                          —            1 

90,9 

204 

500 

0,005 

91 

86,5 

76,7                 !              100 

79,7 

186 

200 

0,01 

83 

76,3 

65,6                                 96 

70,3 

169 

100 

0,02 

73 

65,5 

53,9          i          92,5 

60,9 

152 

50 

0,05 

59 

53,2 

40,1          j          86,4 

49,6 

128 

20 

0,1 

50,0 

44,6 

31,0                   80,8 

42,2 

"3 

10 

0,2 

41,2 

36,2 

24,2                   74,2 

35,9 

lOI 

5 

0,5 

30,8 

25,3 

18,3                   63,9 

28,7 

89 

2 

I 

22,4 

18,3 

15,4                   54,3 

23,6 

82 

1 

2 

14,4 

13,3 

12,1 

41,2 

17,9 

73 

0,5 

3 

9,9 

9,1 

9,9 

31,5 

14,2 

— 

9,33 

4 

7,2 

7,0 

7,9 

23,8 

11,0 

— 

9,25 

5 

5,3 

5,3 

— 

17,9 

8,5 

— 

9,2 

7 

3,0 

— 

— 

10,0 

— 

— 

9,14 

9 

1,4                — 

— 

—                      — 

— 

9,11 

Beobachter:  W.  Foster. 

i                               \ 

i 

Citronen-   ; 

1000  ij 
(m) 

N  H4  NO,  '  %  MgClj  :  V2  MgS04  1  j^  jJ'^H%^ 

Vz            Vi 
NajHPO,    KH2PO4 

^  „  pp,  i  Oxalsäure 
^'"»^«  y(C00H)2 

säure      | 
i'sCgHiOH.' 

MaOH 

,    (COOH)3 

0,0001 

1                   ; 
1 

126,1     .    115,1           111,4     '        —        j        —               — 

1 
—        1      235,2 

136,8 



0,0002 

126,0     1    113,5           109,1 

—               —              — 

—             224,5 

122,1 

— 

0,0006 

125,3     i    "0,7 

102,8 

~~            ~      !     ~ 

—              194,5 

98,7 

— 

0,001 

124,5 

109,7 

100,0 

— 

58,4 

31,7 

105,0 

180,7 

88,4 

— 

0,002 

123,0 

107,9 

93,8 

62,2 

57,7 

31,2 

102,8 

172,1 

74,0 

204,5 

0,006 

119,6 

103,6 

82,2 

60,0 

55,5 

30,. 

92,9 

162,5 

51,5 

204,2 

0,01 

118,0 

101,3 

76,1 

58,4 

54,0 

29,5 

85,0           158,2 

42,5 

203,4 

0,03 

113,0 

93,6 

63,3 

54,2 

50,2 

28,2 

67,0 

143,1 

27,8 

201,2 

0,05 

110,0 

89,8 

56,6 

51,4 

48,0 

27,8 

58,5 

132,9 

22,0 

199,0 

o»i 

106,6 

84,7 

49,5 

47,5 

44,0 

26,7 

46,8           116,9 

16,1 

195,4 

0,5 

94,5 

71,5 

35,2     !       36,3 

33,5            23,2 

27,3             75,9 

7,3 

174,1 

1,0 

88,8     i      63,4 

28,9     j       30,3      1       28,0      i      21,4 

i      22,2             59,4 

5,4 

157,0 

Normallösungen  (m=i). 

II                 1                 i                 1               I               1                  1                    1 

0,0201 

221 

224 

236 

257 

220 

103 

141 

1095 

( 

208 

«18/4 

1,0310    i  1,03815  j     1,0572 

1,0345 

1,0429 

1,0301 

1  1,0165 

1,0203 

1,0254      1 

1,0420 

Beobachter:  Vicentifli ^).                                                                   | 

1000  r^  =  m         A 

1000  1J  =m    :       A 

1000  tj  =  m 

A    \ 

H  LijC 

»3 

0,0040 

!3 

Vz  CuClj 

0,0132               80 

Vz  FeCl, 

0,0038 

73 

0,0030 

!    84 

0,0059 

92 

0,0025 

75 

0,00175 

89 

0,0030 

93 

0,00101 

76 

y2Ag, 

SO4 

0,00344 
0,00169 

104 

i  108 

0,0016 
0,00094 

96 
100 

Vz  FeSO« 

0,00318 
0,00157 

72 
78 

0,00080 

112 

•/6  AljClg 

0,0037 

86 

0,00128 

81 

') 

0,00046 

117 

0,0020 
0,00157 

86 
89 

0,00086 

83 

uns 

che 

.rer 

Redukti 

onsfaktor 

_ 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Hoiborn.     70 


1106 


241  d 


Äquivalent-Leitvermögen  A 

=  —  wässeriger  Lösungen 

bei  18^ 

Heydweiller.    Literatur  Tab.  247,  S 

.  1119. 

m  = 

lOOO  TJ 

8  i8Vi8» 

A 

8  i8Vi8» 

A 

8  i8Vi8« 

A 

8  i87i8« 

A 

8  18V18« 

A 

KBr 

KJ 

KF 

KCNS 

KCIO3 

0,05 

1,0043 

118,9 

1,0061 

"6,5 

— 

— 

— 

— 

1,0039 

103,7*) 

o,i 

1,0085 

112,8 

1,0122 

114,9 

1,0051 

94,0*) 

1,0048 

104,3*) 

1,0077 

99,2*) 

0,2 

1,0170 

109,7 

1,0243 

111,2 

1,0101 

90,3 

1,0097 

102,0 

1,0153 

93,7*) 

0,5 

1,0419 

104,5 

1,0602 

106,2 

1,0246 

82,6*) 

1,0237 

95,7*) 

1,0380 

85,3*) 

1,0 

1,0832 

100,6 

1,1201 

103,6 

1,0486 

76,0*) 

1,0471 

91,6*) 

2,0 

1,1644 

95,5 

1,2387 

99,5 

1,0948 

66,5 

1,0930 

86,8 

4,0 

1,3235 

85,1 

1,4719 

88,2 

1,1832 

52,9*) 

i,i8i2 

74,6 

KJO3 

K.CH3COO 

NaBr 

NaJ 

NaF             1 

0,05 

1,0090 

84,1*) 

1,0025 

87,7*) 

1,0040 

99,1 

1,0057 

97,7 

— 

— 

0,1 

1,0180 

79,7*) 

1,0050 

83,8*) 

1 ,0080 

96,0 

1,0114 

94,0 

1,0045 

73,1 

0,2 

1,0360 

74,3*) 

1,0099 

79,2*) 

1,0159 

91,2 

1,0226 

90,2 

1,0088 

68,0 

0,5 

1,0245 

71,6*) 

1,0395 

84,6 

1,0564 

84,1 

1,0219 

60,0 

1,0 

1,0482 

63,4*) 

1,0784 

78,1 

1,1123 

78,6 

1,0426 

51,9 

2,0 

1,0928 

51,4*) 

1,1554 

69,1 

1,2226 

70,2 

4,0 

1,1788 

32,0*) 

1,3059 

53,0 

1,4392 

53,9 

Na'CHsCOO 

NaCIOs 

LiBr 

LiJ 

Li.CHaCOO 

0,05 

— 

— 

— 

— 

1,0031 

87,9 

1,0049 

89,4 

— 

— 

0,1 

1,0041 

61,2 

1,0072 

81,6 

1,0063 

84,4 

1 ,0099 

85,0 

1,0025 

51,3 

0,2 

1,0083 

(57,1) 

1,0142 

76,7 

1,0125 

80,9 

1,0198 

81,5 

1,0051 

46,2 

0,5 

1,0207 

49,3 

1,0352 

69,5 

1,0312 

73,9 

1,0495 

75,4 

1,0126 

37,7 

1,0 

1,0405 

41,3 

1,0693 

62,0 

1,0620 

67,2 

1,0986 

69,2 

1,0249 

28,9 

2,0 

1,0789 

30,0 

1,1366 

51,9 

1,1230 

57,7 

1,1962 

60,6 

1,0493 

18,2 

3,0 

1,1159 

(21,9) 

1,2024 

(43,7) 

— 

— 

— 

— 

1,0732 

(",9) 

4,0 

1,1517 

15,7 

1,2666 

36,3 

1,2428 

44,2 

1,3903 

46,2 

1,0966 

7,2 

LiNOs 

LiClOa 

LiJOa 

AgF 

CsCl 

0,05 

1,0020 

83,4 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

0,1 

1,0041 

79,6 

1,0056 

74,0 

1,0158 

51,7 

1,0128 

80,7 

1,0129 

115,0 

0,2 

1,0080 

75,2 

1,0112 

70,0 

1,0314 

47,2 

1,0255 

74,5 

1,0259 

110,0 

0,5 

1,0201 

67,9 

1,0277 

63,3 

1,0777 

39,3 

1,0626 

65,0 

1 ,064  4 

104,1 

1,0 

1,0388 

60,5 

1,0549 

56,5 

4,1547 

31,4 

1,1244 

56,6 

1,1280 

100,2 

2,0 

1,0788 

50,3 

1,1084 

47,2 

1,3052 

21,4 

1,2466 

46,1 

1,2536 

95,8 

3,0 

— 

— 

1,4536 

14,6 

1,3642 

38,8 

4,0 

1,1553 

34,9 

RbCl 

RbBr 

RbJ 

RbNOs 

NH4 

Br 

0,05 



— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

1,0028 

117,9 

0,1 

1,0089 

114,0 

1,0127 

"7,4 

1,0163 

"7,4 

1,0105 

112,7 

1,0056 

114,4 

0,2 

1,0178 

110,9 

1,0254 

"3,1 

1,0325 

"3,3 

1,0210 

105,8 

1,0110 

110,1 

0,5 

1,0443 

105,5 

1,0631 

108,1 

1,0811 

108,8 

1,0519 

95,2 

1,0275 

104,9 

1,0 

1,0878 

101,6 

1,1256 

104,5 

1,1615 

105,9 

1,1028 

85,4 

1,0543 

101,8 

2,0 

1,1732 

97,1 

1,2492 

100,1 

1,3216 

101,9 

1,2016 

73,8 

1,1078 

97,7 

3,0 

1,2574 

92,7 

1,3709 

(95,8) 

1,4809 

(97,2) 

1,3015 

64,4 

— 

— 

4,0 

1,3404 

87,2 

1,4931 

89,9 

1,6374 

90,2 

1,2132 

90,1 

NH4J 

NH4F 

NH4.CH3COO 

NH4SCN 

HBr 

0,05 

1,0045 

118,0 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

— 

0,1 

1,0091 

115,0 

1,0020 

90,1 

— ■ 

— 

1,0018 

104,3 

1,0057 

355,7 

0,2 

1,0182 

111,0 

1,0039 

84,1 

— 

— 

1,0035 

99,8 

1,0113 

348,2 

0,5 

1,0456 

106,0 

1,0093 

74,5 

1,0084 

60,5 

1,0088 

94,0 

1,0282 

329,1 

1,0 

1,0904 

103,5 

1,0177 

65,7 

1,0164 

54,7 

1,0173 

89,9 

1,0561 

301,3 

2,0 

1,1802 

100,0 

1,0323 

55,3 

1,0311 

42,9 

1,0340 

84,7 

1,1119 

253,6 

3,0 

— 

— 

1,0454 

(47,9) 

1,0447 

(34,0) 

1,0505 

(79,2) 

1,1678 

(214,0) 

4,0 

1,3587 

91,4 

1,0562 

42,2 

1,0570 

26,5 

1,0665 

74,0 

1,2238 

178,8 

*) 

Kohlrauscl 

^s  Bestir 

nmungen  e 

titnomme 

n. 

Holbora. 


241 


1107 


1         Äquivalent-Leitvermögen  A 

=  "  wässeriger  Lösungen 

bei  18«. 

', 

Heydweiller.     Literatur  Tab.  247,  S.  1119. 

ICK)Oi; 

S    iV/X»      :           A 

K  i8»/i8»    s       A 

i 

»  i8»/i8«           A 

«  i8»/i8«           A 

S  i8«/i8«    j       A 

HJ 

HQOs 

¥2  K^CrO* 

V2  Na.CrO, 

Va  Na2Si03 

o,i 

1,0092 

346,9 

1,0049 

343,2 

1,0078 

100,5 

1,0073 

82,5 

1,0068 

"5,3 

0,2 

1,0184 

339,8 

1,0098 

334,8 

1,0156 

94,4 

1,0144 

76,0 

1,0133 

105,1 

o,5 

1,0459 

322,4 

1,0245 

317,0 

1,0381 

86,5 

1,0352 

66,4 

1,0328 

87,6 

;        I,0 

1,0918 

297,2 

1,0487 

292,0 

1,0751 

79,5 

1,0693 

57,7 

1,0642 

71,8 

,         2,0 

1,1843 

254,9 

1,0969 

247,3 

1,1468 

72,0 

1,1357 

46,6 

1,1245 

51,8 

1       3.0 

1,2767 

(215,1) 

1,1447 

206,6 

— 

— 

1,1994 

(38,3) 

1,1819 

(38,5) 

4,o 

1,3692 

178,8 

1,2832 

59,9 

1,2604 

31,0 

1,2376 

27,24 

;      6,o 

1 

1 

1,3420 

13,44 

i 

Vi  LiaCrO« 

Vi  RbjSOi 

¥2  ZnCla 

¥2  Zn(N03)2 

Vi  Zn(C103)2      1 

o,i 

1,0056 

(74,5) 

1,0113 

103,6 

1,0063    '    84,8 

1,0079 

80,8 

1,0092 

74,2 

0,2 

I,OIII 

{67,6) 

1,0222 

96,1 

1,0126 

77,7 

1,0156 

75,3 

1,0183 

69,2 

o,5 

1,0273 

(57,5) 

1,0549 

85,1 

1,0307 

67,3 

1,0386 

67,2 

1,0453 

62,0 

i,o 

1,0537 

(48,4) 

1,1080 

78,0 

1,0592 

55,1 

1,0766 

59,3 

1,0898 

54,5 

2,0 

1,1046 

37,5 

1,2114 

70,0 

1,1134 

38,9 

1,1512 

47,9 

1,1774    '    44,2 

3,o 

1,1539 

(29,8) 

1,3120 

63,2 

1,1735 

(29,2) 

1,2245      (38,9) 

1,2637    j  (35,6) 

4,o 

1,2013 

23,4 

1,2148 

22,5 

1,2965       31,0 

1,3486    1    28,4 

^2  Cd(C103)2 

Vi  cua» 

¥2  CU(N03)2 

¥2  CU(C105)2 

\aMgBr2 

0,05 



—     '  — 

— 

— 

1 

1,0039 

94,5 

0,1 

1,0110           75,0 

1,0063     83,3 
1,0124  J  77,2 

1,0079 

82,4 

1,0093 

75,9 

1,0078 

88,8 

0,2 

1,0221            70,0 

1,0157 

76,4 

1,0186 

70,6 

1,0154 

83,1 

0,5 

1,0553           62,2 

1,0309     67,1 

1,0388 

67,3 

1,0463 

62,8 

1,0383 

73,2 

1,0 

1,1098           54,4 

1,0609     56,9 

•  1,0771 

58,0 

1,0915 

54,9 

1,0754 

65,2 

2,0 

1,2176           43,5 

1,1190    !   43,5 

1,1523 

45,7 

1,1808 

43,6 

1,1496 

54,6 

3,0 

1,3238         (35,5) 

1,1823  rt33,7) 

1,2257 

(36,2) 

1,2679 

34,5 

— 

— 

4,0 

1,4290           27,8 

1,2308      !     26,2 

1,2976    !   28,2 

1,3550 

27,0 

1,2940    •    38,1 

¥2  MgJa 

¥2  Mg{N03)2 

¥2  Mg(CH3COO)2 

y«  Mg  (0103)2 

ViMgCrO, 

0,05 

1,0058 

94,6 

1,0028 

86,8 

— 

— 

— 

— 

— 

-    — 

0,1 

1,0115 

89,9 

1,0056 

82,0 

1,0041 

51,5 

1,0071 

76,2 

1,0071 

(56,5) 

0,2 

1,0229 

83,7 

1,0112 

76,3 

1,0082 

44,6 

1,0141 

70,9 

1,0138 

(50,7) 

0,5 

1,0570 

75,7 

1,0276 

68,1 

1,0200 

34,6 

1,0349 

63,0 

1,0339 

(43,0) 

i.o 

i,"37 

68,6 

1,0543 

59,8 

1,0395 

24,9 

1,0688 

55,0 

1,0668 

(36,4) 

!          2,0 

1,2261 

58,6 

1,1071 

48,8 

1,0772 

(14,6) 

1,1356 

44,5 

1,1305 

(27,9) 

1     3,0 

— 

— 

— 

— 

i,i"3 

(8,4) 

1,2008 

(35,9) 

1,1922 

(21,7) 

4.0 

1,4491 

41,0 

1,2086 

32,0 

1,1149 

(5,1) 

1,2644 

22,6 

1,2516 

(16,6) 

5,0 

1,3095 

12,0 

i 

Vz  CaBfä 

¥2  CaJ2 

¥2  CaCCHjCOOh 

¥2  Ca(a03)2 

»,'2  BaBrj         | 

0,05 

1,0043 

98,0 

1,0061 

99,5 

— 

— 

— 

1,0065 

98,2 

0,1 

1,0085 

92,7 

1,0122 

94,8 

— 

— 

1,0077 

79,9 

1,0128 

93,6 

0,2 

1,0168 

87,1 

1,0243 

89,6 

1,0091 

46,5 

1,0153 

75,0 

'  1,0254 

87,5 

0,5 

1,0415 

79,0 

1,0605 

82,2 

1,0223 

36,0 

1,0380 

68,0 

1,0634 

80,5 

1,0 

1,0824 

71,8 

1,1208 

75,5 

1,0434 

26,3 

1,0753 

60,3 

1,1263. 

73,9 

2,0 

1,1633 

62,0 

1,2399 

66,1 

1,0836 

15,5 

1,1488 

50,0 

1,2503 

64,7 

3,0 

— 

— 

— 

— 

1,1217 

9,4 

1,2196 

41,3 

— 

— 

4,0 

1,3198 

45,7 

1,4753 

49,1 

1,2906 

33,7 

1,4933 

48,3 

Yt  BaJ, 

¥2  Ba(N03), 

¥2  Ba(CH 

5C00)j 

¥2  Ba(C103)2 

»ASrBr, 

0,05 

1,0083 

102,4 

1,0053    1    88,0 

— 

— 

— 

— 

1,0054    j  100,4 

o,i 

1,0165 

96,8 

1,0106   j    78,8 

1,0094 

60,6 

1,0122 

79,6 

1,0107    j    93,8 

0,2 

1,0330 

91,3 

1,0212    1    70,2 

1,0184 

53,7 

1,0243 

73,3 

1,0213 

86,6 

0,5 

1,0823 

82,8 

1,0528   i    56,6 

1,0456 

43,6 

1,0603 

64,7 

1,0531 

78,5 

1,0 

1,1640 

77,4 

1,0902 

34,3 

1,1202 

56,2 

1,1048 

71,1 

2,0 

1-3255 

68,4 

1,1773 

22,3 

1,2373 

44,8 

1,2079 

62,0 

3,0 

1,2607 

(14,8) 

— 

— 

4,0 

1,3420 

9,2 

1,4132 

45,6 

Holborn.     70* 


1108 


341  f 


Äquivalent-Leitvermögen  A=  "  wässeriger  Lösungen  bei  18° 

Heydweiller.    Literatur  Tab.  247,  S.  mg. 


1000  ri 


s   iSViS" 


•s  18718» 


A 


Ä  i8Vi8° 


A 


s  i8"/i8» 


8   i8Vi8« 


0,05 

0,1 

0,2 

o»5 
1,0 
2,0 
3,0 
4,0 


V2  SrJa 
1,0073 
1,0145 
1,0289 
1,0720 
1,1436 
1,2853 


V2Sr(CH3-COO)2 


V2  Sr{C103)2 


V-2  Cu(CH3 -000)2 


VaPbCCHs -000)2 


99,0 
93,9 
88,5 
81,6 
75,2 
66,1 


1,5639    47,9 


1,0140 

1,0343 
1,0677 

1,1327 
1,1940 


50,6 
40,0 

30,7 
18,8 
12,0 


1,0101 
1,0200 
1,0498 
1,0988 

1,1957 
1,2900 

1,3827 


79,3 
74,0 
65,6 
57,8 
47,1 
38,0 
30,0 


1,0035 
1,0107 
1,0262 
1,0414!) 


23,0 

17,3 

10,8 

8,0 


1,0120 
1,0239 
1,0592 
1,1177 

1,2333 
1,3500 


(20,1) 

{16,0) 

(10,2) 

(6,5) 

(3,8) 

(2,5) 


1)  m=o,8. 

HNO3  nach  Goodwin 
und  Haskell. 


HCl  nach  Goodwin  und  Haskell. 


TO  =  1000  ri 


A 


m  =  1000  tj 


A 


m  =  1000  7] 


m  =  1000  7] 


A 


m  =  1000  rj 


A 


0,00025 
0,00050 
0,00075 
0,00100 


374 
374 
373 
373 


0,00025 
0,00050 
0,00075 


378 
377 
376 


0,00100 
0,00150 
0,00200 


376 
376 
375 


0,005 
0,010 
0,020 


373 
369 
365 


0,030 
0,050 
0,100 


362 
358 
351 


Nach  Haot.    (Ebenda  Werte  für  25".) 


1000  rj 


0,001 
0,002 
0,005 
0,010 
0,020 
0,040 
0,050 
0,100 
0,200 


V2  TI2SO4 

127,35 

124,2 

118,4 

112,3 

104,55 

92,7 
83,1 
73,8 


V2Mg(N03)2 

102,6 
100,8 

97,7 

94,65 

90,9 

85,3 
80,5 

75,3 


KBrOs 
109,9 
108,7 
106,9 
104,7 
102,0 

97,3 
93,0 
87,8 


V2  AgäSOi 
116,3 
113,6 
108,4 
102,9 
96,1 
88,0 


V2  Ba(Br03)2 
97,5 
95,5 
91,9 

88,2 
83,6 
78,3 


V2  PbOl2 

119,15 
"5,8 
109,2 
102,1 
93,2 

79,2 


Nach  Melcher. 
(EbendaWertfür50u.ioo*',) 


V2CaS04 


97,7 

77,7 
68,5 


1000  rj 


0,001 
0,002 
0,005 
0,010 
0,020 
0,040 
0,050 


Holbora. 


242 


1109 


Äquivalent-Leitvermögen  A  =  ^  anorganischer  Verbindungen 
in  wässeriger  Lösung  bei  25°. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S,  11 19. 


^lm  =  ^l{io^  rj)  =  v  =  10    ^  tp 


32 


64 


128 


256 


512 


1024 


Beobachter 


Kalium-Chlorid 


-Chlorat 

-Perchlorat 

-Bromid 

-Bromat 

-Jodid 

-Jodat 

Saures  Kal.-Jodat 
Kalium- Fluorid 
Saures  Kai.- Fluorid 
Kal.-Permanganat 

-Nitrat 
-Nitrit ') 

-Sulfat 

-Chromat 

-Bichromat 

-  Bisulf  it 

-  Bisulf  at 
-Sulfit  *) 
-Merkurisulfonat 

Monokal.-Arseniat 
Tetrakai.-  Ferrocyanid 
Trikal.-  Ferricyanid 
Kal.-Chromicyanid 

-Platinchlorid 

-Persulfat 

Ammoniam-Chlorid 

-Platinchlorid 

Natrium-Chlorid 

-Chlorat 
-Perchlorat 

Natrium- Bromid 
-Jodid 
-Jodat 

Mononatriumperjodat 
Dinatriumperjodat 
Trinatriumperjodat 
Pentanatriumperjodat 


Natriumchlorid 
Kaliumjodid  ') 


*)  t)  =  2048 
A=    172,7 


KCl 


KCIO3 

KCIO4 

KBr 

KBrOg 

KJ 

KJO3 

KH(J03)2 

KF 

KHF2 

KMnO« 

KNO3 

KNOj 

y2K2S04 

i/zKaCrOi 

i/aKaCrA 

KHSO3 

KHSO4 

y2K2S03 

y2K2Hg(S03)j 

KH2ASO4 

i4K4Fe(CN)e 

i/3K3Fe(CN)e 

V3K3Cr(CN)6 

i/zKgPtCle 

NH4CI 

l/2(NH4)2PtCl6 

NaCl 

NaC103 
NaC104 

NaBr 

NaJ 

NaJOs 

NaH4J06 
i/aNaaHgJOe 
y3Na3H2J06 

VfiNasJOfi 


NaCl 
KJ 


135,7 
136,4 
135,5 
136,3 

122,9 
123,9 
131,9 
137,2 
114,4 
137,0 
100,8 

385,8 
"4,7 
130,3 
121,7 
128,0 
147,7 

124,1 
129,6 
122,3 
108,6 
339,5 
119.4 
110,9 

93,9 
"5,6 
129,7 

139,5 
116,0 
126,7 

135,1 


"3,6 
114,6 
101,3 
111,4 
112,9 
"5,o 
112,7 

79,3 

93,4 

77,9 

114,6 

151,1 


139,4 

142,4 

140,2 

142,5 

139,4 

142,4 

127,0 

130,3 

127,9 

130,7 

135,9 

140,3 

140,9 

145,1 

118,2 

121,0 

140,8 

144,3 

104,4 

107,4 

420,3 

444,8 

118,0 

120,8 

142,1 

158,5 

125,3 

128,3 

132,4 

136,4 

151,5 

155,1 

131,5 

137,3 

136,3 

141,3 

124,7 

125,7 

"3,5 

118,0 

385,4 

428,3 

125,9 

131,1 

"7,5 

123,1 

97,6 

100,3 

127,4 

138,9 

138,4 

146,6 

148,7 

155,7 

122,3 

127,3 

135,1 

142,0 

138,9 

142,1 

123,1 

128,3 

116,9 

119,8 

"7,9 

120,4 

104,6 

107,1 

"4,9 

"7,7 

116,4 

"9,2 

118,2 

121,3 

"6,5 

"9,7 

82,4 

85,0 

96,7 

99,3 

88,0 

96,8 

128,1 

135,0 

163,6 

170,0 

145,7 
144,4 

144,4 

133,1 
133,3 
143,5 
148,2 
123,2 
147,1 
109,7 

460,5 

123,1 

174,1 
130,3 
139,5 
158,6 

141,9 
145,5 
126,3 

122,3 
469,9 
135,7 
127,4 

102,6 
149,1 
153,5 
162,0 

131,2 
146,7 

144,4 
132,7 

121,4 
122,6 
109,8 
120,0 
121,7 

124,2 

122,8 
87,1 

101,6 
106,9 
138,1 
171,6 


148,0 

149,1 

146,1 

147,3 

146,4 

147,8 

147,3 

148,5 

135,2 

135,6 

134,7 

136,0 

145,8 

146,4 

150,1 

150,5 

124,9 

126,3 

148,8 

150,0 

"1,5 

112,7 

468,7 

473,0 

124,8 

126,1 

219,3 

272,1 

131,2 

132,4 

141,7 

141,8 

161,9 

166,9 

145,8 

148,9 

148,3 

150,4 

127,0 

129,9 

(126,4) 

(129,8) 

507,4 

530,8 

139,5 

143,6 

131,2 

134,3 

104,7 

106,3 

156,9 

162,7 

158,6 

163,6 

167,3 

171,9 

134,4 

137,3 

150,5 

153,5 

146,0 

147,6 

135,9 

138,2 

124,9 

126,3 

124,7 

125,9 

111,6 

112,3 

121,6 

123,7 

123,7 

125,2 

126,4 

127,8 

125,7 

127,0 

88,8 

90,2 

103,2 

104,6 

109,8 

"1,5 

137,3 

134,9 

170,3 

165,7 

Ostwald  6 
Waiden  2 
Bredig  2 
Boltwood 

Ostwald  6 
Waiden  2 
Ostwald  6 

Waiden  2 
Ostwald  6 
Waiden  2 


Bredig  i 
Ostwald  6 
Niementowski 
u.  Roszkowski 
Waiden  2 


Barth 


Waiden  2 


Bredig  i 


Waiden  2 

Ostwald  6 
Waiden  2 
Ostwald  6 

Waiden  2 
Ostwald  6 

Waiden  2 


r=5 
101,7 


10 

20 

50 

! 
100       200 

500 

1000 

106,8 

111,2 

"5,9 

"8,73 

120,95 

123,0 

124,1 

130,8 

134,7 

139,4 

142,3 

144,5 

146,7 

147.9 

Bray,  Hunt 
Bray,  Mackay 


*)  «=   0,5 
A  =  6g,2 


I 

77,9 


2 

86,5 


4 
95,0 


8 
103,2 


16 
111,2. 


')  Ebenda  KJ3. 


Holbora. 


nio 


242  a 


Äquivalent-Leitvermögen 

A  =  ^ 

n 

anorganischer  Verbin  dun 

gen 

in  wässeriger  Lösung 

bei  25° 

• 

, 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 

V»l=l/(l03l?) 

^v=  10-^  q)=       32 

64 

128 

256 

512 

1024 

Beobachter 

Natrium- Fluorid 

NaF 

93,0 

96,1 

98,8 

101,1 

102,8 

104,0 

Waiden  2 

-Nitrat 

NaNOg 

108,2 

111,8 

"4,7 

"7,5 

"9,4 

120,1 

Ostwald  6 

-Nitrit ') 

NaNOa 

110,0 

112,6 

"5,7 

118,7 

121,6 

125,3 

Niementowski 
u.  Roszkowski 

Mononatriumphosphai 

t            NaH2P04 

74,6 

77,7 

80,3 

82,2 

84,1 

86,1 

Waiden  i 

Dinatriumphosphat 

i/zNaaHPOi 

85,1 

90,7 

95,6 

98,5 

99,8 

100,7 

Trinatriumphosphat 

y3Na3P04 

104,2 

114,4 

120,6 

123,2 

123,3 

122,1 

Natrium- Pyrophosphat         V^NaiP^O^ 

79,9 

90,3 

100,3 

109,5 

"5,4 

118,1 

-Wolframat 

i/aNaaWOi 

95,9 

101,8 

110,4 

"o,3 

112,9 

116,4 

-Molybdat 

i/aNagMoOi 

100,5 

106,1 

111,0 

114,6 

117,8 

120,8 

-Selenat 

i/aNaaSeOi 

100,0 

105,7 

111,0 

114,6 

"7,5 

120,3 

Waiden  2 

-Metaarsenit 

NaAsOa 

78,4 

82,3 

86,6 

90,1 

93,4 

96,5 

Monon  atriumarseniat 

NaHaAsOi 

72,3 

75,5 

78,3 

80,6 

82,7 

84,0 

Dinatriumarseniat 

i/zNagHAsOi 

84,5 

90,6 

94,9 

98,4 

100,9 

102,5 

N  atriumorthoarsenit 

HNagAsOs 

168,9 

171,6 

171,9 

171,3 

167,6 

165,0 

Trinatriumarseniat 

i/aNagAsO^ 

101,2 

112,8 

121,6 

126,7 

127,6 

126,6 

N  atrium-  Py  rosulf  it 

i/aNaaS^Os 

72,6 

77,3 

80,2 

81,2 

80,0 

74,0 

Waiden  i 

-Tetraborat 

i/aNaaBA 

72,5 

76,9 

79,8 

82,2 

84,6 

86,9 

-Metaborat 

y2Na2B204 

73,3 

77,8 

81,4 

84,3 

86,9 

89,1 

-Bisulfit 

NaHSOg 

86,2 

90,3 

94,6 

98,6 

(102,1) 

(105,3) 

Barth 

-  Bisulf at 

NaHSOi 

311,9 

366,2 

408,3 

449,9 

488 

513 

-Sulfit  ^) 

i/zNaaSOg 

94,5 

101,3 

106,5 

110,7 

"3,2 

114,6 

-Merkurisulfonat 

1/2  Na2Hg(  $03)2 

91,5 

97,0 

101,7 

105,2 

109,6 

"3,5 

-Platincyanür 

y2Na2Pt(CN)4 

110,6 

116,5 

120,9 

124,7 

127,7 

130,4 

Waiden  2 

-Permanganat 

NaMn04 

— 

103,8 

107,0 

108,5 

"1,5 

112,8 

E.  Franke 

Natriumkaliümsulfit  ^ 

)          i/gNaKSOa 

105,2 

111,0 

116,4 

121,1 

124,0 

125,5 

Barth 

Rabidium-Chlorid 

RbCI 

138,0 

141,8 

145,5 

148,1 

149,4 

151,0 

Bredig  2 

138,7 

143,4 

146,5 

148,3 

149,8 

152,0 

Boltwood 

Cäsium-Chlorid 

CsCl 

137,6 

142,0 

145,6 

148,5 

150,0 

151,7 

Bredig  2 

139,0 

143,3 

146,4 

148,3 

150,7 

153,0 

Boltwood           1 

Lithium-Chlorid 

LiCl 

103,8 

106,5 

109,8 

112,4 

114,6 

116,1 

Ostwald  6 

-Chlorat 

LiClOa 

91,5 

94,2 

96,8 

99,4 

100,4 

101,5 

-Perchlorat 

LiClOi 

101,5 

104,8 

107,6 

109,9 

111,9 

"3,1 

-Permanganat 

LiMnOi 

87,2 

90,2 

94,0 

96,5 

98,9 

101,5 

E.  Franke 

-Jodid 

LiJ 

103,8 

106,4 

110,6 

112,0 

114,0 

"4,5 

Ostwald  6 

-Nitrat 

LiNOg 

97,9 

100,7 

104,1 

106,6 

108,2 

108,7 

Silber-Nitrit«) 

AgNOa 

— 

87,9 

101,6 

112,8 

122,0 

129,6 

Niementowski    ' 
u.  Roszkowski! 

-Permanganat 

AgMn04 

— 

"3,3 

116,6 

118,2 

"9,4 

120,1 

E.  Franke 

Tliallo-Chlorid 

TlCl 



139,6 

143,1 

145,1 

— 

-Fluorid 

TIF 

"5,9 

120,6 

123,7 

126,2 

128,1 

130,1 

-Nitrat 

TINO3 

128,7 

133,8 

137,6 

140,1 

142,0 

142,6 

-Chlorat 

TICIO3 

123,6 

127,8 

129,8 

132,1 

134,2 

135,4 

-Bromat 

TlBrOg 

— 

— 

122,9 

125,5 

126,3 

128,1 

-Jodat 

TIJO3 

— 

— 

— 

— 

"1,5 

112,0 

-Perchlorat 

TICIO4 

129,3 

134,0 
2 

137,5 
4          8 

139,6 
16 

141,9 

4)    t)  = 

143,7 
2048 

')  «  =  2048 

v=    0,25       0,5       I 

A  =    130,0 

'•*)  A  =  27,4      42,2     53, 

9     64,1 

72,9     79,< 

?     87,9. 

A  = 

136,9. 

3)  71  =  40,1       54,4     65, 

9     74,7 

83,0     90,( 

)     98,3- 

Holbora. 


243  b 


1111 


Äquivalent-Leitvermögen  A=^—  anorganischer  Verbindungen 
in  wässeriger  Lösung  bei  25°. 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


7«  =  V(io* «?)  =  f  =  io~'  9>  =     32 


64 


128 


256 


512 


1024 


Beobachter 


jMonothallophosphat 
Thalloarseniat  *) 
Neutr.  Thallophosphat 
Thallo- Sulfat  *) 

-Dithionat 

-Selenat 

-Selenit 

-  Karbonat 


TlHjPOi 

yjTliHAsOi 

yaTljPO« 

yzTljSO* 

y2Tl2SA 
yjTUSeO, 
yjTUSeOs 


Magnesinm-Chlorid 

-  Bromid 
-Nitrat 
-Jodat 
-Sulfat 
-Selenat 
-Chromat 
-Thiosulfat 
-Platincyanür 

-  Ferrocyanid 

Baryam-Permanganat 
-Hyposulfat 

-  H  ypophosphit 

Strootinm-Permanganat  y^%x{}favO^ 
Calciam-Permanganat      y^Zdi^lfavO^^ 


yzMgCl, 

yaMgBrg 

y2Mg(N03), 

y2Mg(j03), 

y2MgS04 
yjMgSeO« 
HMgCrO« 
ysMgSjOs 

yjMgPtccN)^ 

UMg2Fe(CN), 

y2Ba(Mn04), 

y2Ba(S03)g 

yzBaHJPOj), 


Blei-Chlorid 
-Nitrat») 

Nickel-Chlorid 

-Nitrat 

-Sulfat 
Kobalt-Chlorid 

-Nitrat 

-Sulfat 
Kupfer-Nitrat*) 
Alamioiam- Sulfat 
Chrom-Sulfat 


yzPbCl, 
yjPbCNOa), 

yjNici, 

y^NiCNOs), 
yaNiSO* 

yzCocij 

yaCoCNOg), 

yzCoso* 

ViCu(N03)j 

V6Alj(S04)3 

VeCrjC  504)3 


74»3 

"3,1 
131,7 
111,2 

83,0 

93,5 

108,2 

109,3 
104,6 
71,6 
73,0 
72,8 
80,6 

94,1 
120,0 

96,4 

93,4 
91,2 
84,1 


99,8 
107,9 

107,2 

100,7 

66,7 

107,1 

99,8 

66,4 

105,2 
51,1 
67,4 


96,9 
78,3 

122,9 
141,9 
120,7 
94,9 
107,3 

"3,5 
"4,7 
111,0 

77,0 
83,0 
82,0 
90,6 
105,1 

129,3 
106,9 

100,0 

103,5 

89,9 

107,7 
103,6 

110,8 
116,7 

"3,9 
106,5 

77,4 
"2,3 
105,1 

77,1 
111,2 

60,6 

78,3 


101,1 

81,2 

106,5 

131,2 

151,7 
129,0 
106,1 
119,2 

118,0 
119,2 

"5,7 

81,7 

92,6 

91,1 

98,9 

"3,9 

138,0 

"6,3 

105,1 
114,2 

94,3 

111,6 

108,1 

120,3 
123,8 

"8,3 
110,8 

88,2 
117,6 
108,9 

87,3 
116,1 

71,2 

90,7 


104,0 

82,8 

117,8 

138,3 
160,2 

134,7 
"5,2 
129,9 

121,6 
122,7 
119,0 

85,6 
101,8 

98,9 
107,2 
122,2 
145,7 
"7,3 

108,0 

124,0 

98,1 

"4,7 
111,8 

129,1 
130,3 
122,6 
"5,8 
98,9 

121,5 
112,8 

97,7 
119,2 

83,1 
105,0 


106,5 

84,2 
122,9 

143,1 
166,7 
138,6 
123,7 
137,1 
124,6 

125,7 
122,9 

89,4 
110,1 
105,8 

"4,3 
128,8 

152^» 
139,9 

"2,5 
132,4 
ioi,i 

116,8 

Ii6,ö 

135,5 
134,2 

125,6 
118,1 
109,3 
124,5 
"5,9 
107,2 

120,4 

95,3 

"9,3 


108,7 

85,4 
122,9 
146,4 
170,6 
142,2 
130,8 
143,4 

127,4 
128,5 
125,6 
92,5 
116,9 
112,7 
119,0 
135,2 
158,5 
154,2 

114,4 

139,5 
104,0 

117,6 

119,1 

141,9 
135,5 

127,1 
120,8 
"7,4 
126,5 
118,6 
115,1 
122,5 
107,2 
128,1 


E.  Franke 


Waiden  1 


E.  Franke 
Waiden  1 

E.  Franke 


Waiden  1 


i  =    16  r  =    4  8  16 

>)A=    70,4.      ^)A=  98,0. 

*)  .1  =  101,3.      *)  ^l  =  84,9     92,0     99,1. 


Äquivalent-Leitvermögen  ^  =  -  anorganischer  Körper  in  wässeriger  Lösung  bei  25' 


Lob  und  N  ernst. 


looo  ;j  =  m  =   0,025 


0,015 


0,007 


0,003 


0,0015 


0,0008 


Silber-Nitrat ')  AgNOg 

-Chlorat  AgC103 

-Perchlorat  AgC104 

-Äthylsulfonat  Ag04SCjH5   .   . 
-Naphthalinsulfonat  AgOaSQöH: 
-t^-Kumolsulfonat  AgOsSCgHn 
-  Benzolsulf  onat  AgOgSQHä 

-Acetat  AgOjCjHa 

-Dithionat  ViAgjSjOg    .... 
-Silicofluorid  y^AgjSiF,     .   .   . 


120,4 
111,7 
118,6 


78,5 


')  Für  1000  tj  =  0,1      0,05 


134,0 
106,4 

ist  A  =  109,3 


123,3 
"7,9 
121,8 

94,3 
81,5 
90,4 

143,6 
109,1 

116,1. 


127,0 

120,1 

124,0 

96,8 

95,5 

84,6 

93,4 

95,9 

147,9 

112,7 


128,9 
123,1 
126,4 

99,4 
99,0 
86,9 
95,9 
99,0 
154,2 
"5,6 


130,5 
124,0 

127,7 
100,8 
100,6 
88,3 
96,2 
ioo,9 
157,6 
117,2 


131,7 
124,3 
128,3 
101,5 
101,7 

89,4 

96,9 

ior,5 

160,9 

117,6 


Holborn. 


1112 


242  c 


Molekulare  J^eitfähigkeit  A=  —  anorganischer  Verbindungen 
in  wässeriger  Lösung  bei  25^ 

(Jones  u.  West.)    Lit.  Tab.  247,  s.  1119. 


Ywi  =  1)  =  10—^  gp 


16 


32 


128 


512 


1024 


2048 


NH4CI  .  . 

NHiBr  .  . 

NaBr  .  .  . 

NaJ     .  .  . 

NaaCOg  .  . 

NaCHgCOO 
KCl  .  .  . 
KBr  .  .  . 
KJ  .  .  .  . 
KNO3     .    . 

K2SO4  .  . 

KHSO4  .  . 

K2CO3  .  . 

CaCIg  .  .  . 

CaBra  .  .  . 

SrBrg  .  .  . 

BaClg  .  .  . 

MgCla  .  .  . 

ZnS04  .  . 

MnCla  .  .  . 

Mn(N03)2  . 
C0CI2  .    .    . 

C0(N03)2       . 

NiCla  .  .  . 
Ni(N03)2     . 

CuCla  .  .  . 
Cu(N03)2  . 
HCl  .  .  . 
HNO3  •  • 
H2SO4  .  . 
CHXOOH 


109,2 

"5,1 

91,9 

92,7 

100,4 

54,9 
109,5 
114,4 
112,8 

95,2 

152,6 
207,6 
150,1 
159,2 
151,0 

153,8 
150,0 
122,8 
56,6 
121,3 

"6,3 
129,5 
125,9 
131,7 
125,3 

119,8 

123,3 
348,2 
344,4 
419,3 
123,1 


118,6 
123,6 
100,3 
100,4 
137,8 

66,2 
118,6 
121,3 
120,7 
111,0 

183,6 

254,2 
180,9 

193,4 

177,5 

180,6 
179,0 

150,3 
80,0 

156,7 

144,3 
161,5 
157,9 
164,8 

157,9 

158,3 
156,7 
357,0 
354,4 
431,5 


123,2 

127,4 
105,1 
104,2 
155,4 

70,2 
122,9 
125,2 
124,5 
"6,3 

199,2 
286,6 

195,3 
207,4 
188,4 

190,0 
191,6 
161,2 
93,6 
169,0 

154,5 
174,2 
169,2 

177,4 
169,7 

173,5 
169,4 
365,2 
362,0 
456,6 
227,1 


127,6 

131,7 
107,7 
107,4 
170,8 

73,8 
126,8 
128,8 
128,0 
121,3 

214,4 

323,7 
210,5 
219,9 
199,0 

202,2 
215,2 

171,7 
108,8 
181,6 

165,0 
186,7 
180,8 

190,5 
180,9 

187,5 
181,8 

370,7 
368,7 

491,4 
262,3 


133,4 
137,9 
"3,3 
"2,5 
197,9 

78,3 
132,4 
134,5 
133,7 
129,5 

242,1 
401,0 
233,6 
243,6 
217,9 

219,1 
232,9 
189,2 
144,8 
202,5 

182,0 
207,1 
200,4 
211,6 
200,1 

2IO,X 
201,9 

379,3 
376,6 

589,4 
318,9 


136,8 

141,3 
116,8 

"4,7 
209,6 

80,1 
135,5 
137,6 
137,3 
137,0 

263,5 
467,1 
250,1 
260,8 
229,7 

239,1 
235,5 
200,6 

185,1 
216,6 

194,6 
221,2 

215,5 
227,2 

215,4 

224,0 
218,4 

374,7 
373,9 
675 
350 


137,8 
140,9 
121,1 
116,4 
218,1 

79,1 
137,0 
143,5 
141,8 
139,6 

268,0 
478,2 

261,2 
236,5 

239,6 

243,4 
203,2 

197,8 
216,8 

195,8 
221,1 

215,3 
229,0 

214,3 

232,2 
222,9 

353,4 
366,5 
710 

376 


119,1 

80,1 

147,2 

496,0 
239,5 

247,1 
213,0 


709 
412 


243 

Molekulares  Leitvermögen  anorganischer  Säuren  und  Basen 
in  wässeriger  Lösung  bei  25°. 

Lit.  Tab.  247,  S.  1119. 


7m  —  7(io^i^)  =  t)^io-^9P  = 


16 


32 


64 


128      256      512     1024     Beobachter 


Salzsäure  HCl  .  .  . 
Chlorsäure  HCIO3  .  . 
Überchlorsäure  HCIO4 
Bromwasserstoff  HBr 
Bromsäure  HBrOg  .  . 
Jodwasserstoff  HJ.   . 


Jodsäure  HSO3  .  . 
Über  jodsäure  HJO4 
Fluorwasserstoff  HF 


Unterschwefelsäure  H2S2O6 
Tetrathionsäure  H2S4O8    . 
Selenige  Säure  HaSeOg     . 


353 
353 
358 
364 

364 

193 


34,6 


366 
364 
372 
377 

376 

229 

108 
29,6 
30,1 

720 

44,1 


378 
373 
383 
385 

384 

268 

139 
35,8 
33,1 

726 

729 
57,0 


386 
381 
390 
391 

391 

301 

179 
44,3 
37,1 

754 

748 
74,9 


393 
387 
399 
398 
359 
397 

327 
223 

59,5 
42,5 

773 

773 
98,4 


399 
391 
404 
402 

370 
402 

349 
270 
78,6 

55,7 
790 
788 
128 


401 

399 
406 

405 
381 
405 

364 

312 

104,7 

69,1 

806 

808 

164 


403 
402 

407 
405 
390 
406 

371 
348 
138 
105 
815 
822 
204 


Ostwald  6 


402 

407 
406 
396 
406 

376 

374 
177 

138 
822 
830 
246 


402 
407 

405 
401 
404 

377 
387 
224 

829 
843 
285 


Hill  u.  Sirkar 

Ostwald  6 


Holborn. 


243; 


1113 


Molekulares  Leitvermögen  anorganischer  Säuren  und  Basen 
in  wässeriger  Lösung  bei  25^ 


Lit.  Tab.  247,  S.  II 19.    (Forts.) 


V»«  =  V  ( 10'  ij)  =  v  =  10—^  (p 


8 


16 


32 


64 

128 

256 

626 

674 

720 

195 

240 

279 

312 

335 

352 

292 

318 

337 

386 

391 

391 

[OOO 

1064 

1134 

342 

358 

377 

392 

398 

403 

160,6 

201,4 

243,7 

384 

387 

387 

229,1 

264,9 

297,4 

9,29 

13,4 

19,0 

406 

469 

447 

429 

448 

461 

419 

432 

446 

238 

244 

248 

512     ;  1024 


Beobachter 


Selensäure  HzSeOi 

Phosphorsäure  *)  H3PO4    .   .   . 
Unterphosphorige  Säure  H3PO2 
Phosphorige  Säure  H3PO3    .   . 
Rhodanwasserstoffsäure  HSCN 
Ferrocyanwasserstoffsäure  *) 
HiFeCCN), 


Kieselfluorv\'asserstoffsäure')H2SiFl6 
Übermangansaure  HMn04 
Arsensäure  H3ASO4    .   .   . 
Chromsäure  HaCrO^   .   .   . 
Schweflige  Säure  H2SO3  . 


Ammoniak  NH4OH  .  .  .  . 
Calciumhydroxyd  CaOgHa  . 
Baryumhydroxyd  BaOaHa  . 
Strontiumhydroxyd  SrOaHj 
Thalliumhydroxyd  TlOH  .   . 


440 

64 

140 

129 


I468 

i  77 
J172 
156 


348      '359 


216 
336 


260 
354 


1,56'     2,24 


498 

I  96 

j207 

187 
368 

750 

281 
371 

73,1 


3,21 


—      il82 


533 
124 

245 
222 

375 

875 

304 
377 
95,6 
371 


4,55 


372 
200 


392 
217 


575 
156 
281 

257 
382 

934 

324 

385 

125,5 

379 

189,2 

6,53 


744 
317 
361 
351 
393 

1214 

415 
403 


769 
341 
367 
358 


Ostwald  6 


410 

405 
230 


1301 

495 
401 
282,6    310,4 
383       378 
323,3|  346 

27,5i     39,4 
455         — 
465    I  469 

451     i  452 

248    I     — 


Lov^n  2 
Waiden  2 

Barth 

Ostwald  6 


20 


380,2,390,4398,4!    406,7    j 

234,7  251,2,273,1  (4o)(299,3)| 


411,6 
336,8 


■25i,2i273,oj        —        j(8o)(3a7,5) 
|26i,7|297,oj(4o)( 337,7)  (8o)(38i,4) 


415,3 


Salzsäure  HCl 

^  2  Schwefelsäure*) 

=  V2   H,S04*) 

Natriumtiisulfat  NaHSO*     .   . 

Für  V  =  2048  ist  ^1  =  ')  378.  ^)  1378.  ')  652.     Für  v  =:  4096  ist  A  =  -)  1445.  ')  847.     *)  Äquivalentleitvermögen, 


418,6 


390,8 


420,4  (?) 


(2000X413,7) 


(640X494,5)1(1280)  (516,8) 


Beobachter 


Bray  u,  Hunt 
Hunt 

Noyesu.  Eastman 
„      „  Stewart 


244 

Temperaturkoeffizienten  des  elektrischen  Leitvermögens  wässeriger  Lösungen. 

Stellt  man  das  Leitvermögen  durch  die  Formel 

%i  =  Xo(i  +  C<  -f  C't-) 

dar,  so  ergeben  sich  für  die  Koeffizienten  c  und  c'  die  folgenden  Zahlen.  Diese  gelten  bei  den  Beobachtungen 
von  Kohlrausch  und  Grotrian,  Grotrian,  Kohlrausch,  Otten  für  den  Bereich  von  o  bis  +  40"  (die  Beobachtungen 
von  Grotrian  an  H2SO4  von  o  bis  60%  reichen  von  o  bis  70"),  bei  den  Beobachtungen  von  Veley  u.  Manley 
( H  XO3)  von  o  bis  +  30"  und  bei  den  Beobachtungen  von  Kunz  von  o  bis  —  34". 

Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  1119. 


10*  c • 10* 


%      xqto*  c«io*!  c'*io* 


Kohlrausch  u.  Grotrian 
KCl 


NHiQ 


5  455 

10  I    923 

15  '■  1402 

20  I  1898 


NaCl 


LiCl 


5 
10 

15 
20 

5 
10  - 

15 
20 

24 
25,9 


610 
1216 
1826 
2403 

430 

779 

1066 

1255 
1230 

1339 


5  460  3" 

10  ^  781  291 

30  i  914  !  257 

40  I  487  j  349 


274 
253 
236 
222 

269 

245 
223 
220 

295 
293 
282 

293 
314 
310 


+  71 
58 
51 
33 

67 
61 
47 
13 

103 

95 
103 
101 
104 
135 

103 
III 

208 
327 


BaCl, 


SrCl, 


CaCl, 


Kunz 
CaCl2 

Kohlrausch  u.  Grotrian 
MgCl, 


10 
15 
24 

5 
10 

5 

10 
20 
25 
30 
35 

25,52 
29,00 

5 
10 

30 


250 

294 

479 

282 

698 

267 

1038 

252 

309 

296 

580 

276 

412 

295 

748 

277 

"51 

263 

1168 

278 

1077 

276 

847 

312 

1103 

249 

1160 

363 

433 

300 

715 

303 

602 

371 

+90 

77 
80 

75 

91 
97 

86 

87 

87 

75 
131 
156 

124,5 
518 

116 

99 

295 


Holborn. 


1114 


244  a 


Temperaturkoeffizienten  des  elektrischen  Leitvermögens  wässeriger  Lösungen. 


Bemerkungen  und  Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


% 


Xq'IO' 


Kohlrausch  u.  Grotrian 
NH4NO3 
Ba(N08)2 

Kohlrausch 
NaaSOi 


KHSO4 

NaOH 

Kunz 
NaOH 

Kohlrausch  u.  Grotrian 
HNO3 


Veley  u.  Manley 
HNO3 


Grotrian 
H2SO4 


49,3 
4,18 


5,11 
15,37 

5,0 

2,61 
42,7 

27,11 
32,70 

6,2 
12,4 
24,8 
31,0 
37,2 
49,6 
62,0 

1,30 

3,12 

5,99 
10,13 
15,32 
20,11 
25,96 
30,42 
33,81 
35,90 
39,48 
45,01 
51,78 
53,03 
58,20 

65,77 
69,53 
73,82 
78,96 
84,08 
86,18 
87,72 
89,92 
91,97 
94,32 
96,12 
98,50 
98,85 
99,27 
99,97 

5 
10 

15 

20 

25 
30 
35 


2561 
129,0 


246,5 
481,7 

642 

256 
639 

1031 
682 

2259 
3980 
5760 
5823 
5554 
4562 
35I9 

523 

1144 

2098 

3309 

4472 

5236 

5726 

5809 

5746 

5647 

5442 

5078 

4447 

4317 

3889 

3253 

3099 

2408 

1603 

981 

798 

591 

416 

266 

186 

136 

183 

199 

377 
389 


235 
320 


365 
465 

182 
298 


416 
544 

220 
206 
186 
192 
200 
214 
234 

180 

233 

226 

216 

205 

202,5 

182 

191 

194,5 

194 

197 

200 

221,5 

248 

245 
247 
205 
204 

257 
191 

183 
232 

lOI 

165 
149 
100 

I 
13 
74 
49 

177 
190 
203 
216 
227 

239 
250 


+  19 
+  113 


+  75 
69 

—152 

+  9 
4467 

+  398 
640 

—  42 

—  29 

—  7 

—  12 

—  5 
+  15 

—  32 

+  62 

—  47 

—  55 

—  58 

—  39 

—  52 
+  14 

—  15 

—  16 

o 
+  12 
+  12 

—  21 
—133 
—115 
—195 
— 127 
— 162 
— 426 
— 170 
—152 
—347 
+235 
—168 

—154 
-156 
—114 

—  34 
— 229 

—  71 

—  62,1 

—  60,0 

—  55,9 

—  49,8 

—  41,6 

—  31,5 

—  19,3 


Kunz 
H2SO4 


Kohlrausch 
Oxalsäure 


Kohlrausch 

H3PO4 

Otten 

Ameisensäure 


Essigsäure 


Propionsäure 


Buttersäure 


40 
45 
50 
55 
60 
66,16 

84,5 
96,4 

99,4 

lOI.I 


19,1 
28,0 

32,7 

37,3 

42,05 

45,5 

50,9 

56,3 

60,9 

63,8 

70,4 


3,57 
7,14 


87,1 

4,94 
9,55 
20,34 
29,83 
39,95 
50,02 

59,96 
70,06 
89,02 


1664 

465 

521 

42 

86 


5190 
5140 
5000 
4810 
4470 
4170 

3570 
2840 
2320 
1930 
1260 


364 
554 


295 

37,3 
52,4 
69,9 
74,8 
71,8 
63,0 
51,6 
39,2 
14,0 


261 
271 
280 
289 
298 
336 
504 
349 
383 
379 


108 
219 
203 
225 
2035 

245 
246 
261 
269 

2755 
296 


258 
262 


287 
265 

243 
229 
218 

215 
209 
192 
200 


4,33 

8,05 

289 

9,79 

10,08 

294 

20,79 

10,65 

301 

30,46 

9,04 

306 

37,80 

7,31 

324 

49,37 

4,93 

306 

58,32 

3,16 

310 

67,50 

1,79 

333 

90,87 

0,14 

436 

10,08 

7,46 

285 

30,03 

5,19 

326 

50,09 

2,32 

350 

69,99 

0,51 

352 

5,02 

6,00 

259 

10,07 

6,77 

270 

20,01 

5,83 

309 

30,04 

4,52 

310 

50,04 

1,89 

329 

70,01 

0,34 

365 

Holborn. 


244b 


1115 


Temperaturkoeffizienten  des  elektrischen  Leitvermögens  wässeriger  Lösungen. 


Lit.  Tab.  247,  S.  11 19. 


(Kohlrausch) 


beob.: 


m  =  o.oi:  V  =  100. 


KCl     . 

N  H^Cl 

NaCl  . 

LiCl    . 
i.BaCIj 
'.,ZnCl2 

')   m  =  0,01 

(Arrhenius) 


0,0221 
226 
238 
232 
234 
239 
241 

.     ')  m 


KJ      0,0219 


KNO3 
NaNOa  .  . 
AgNOs  .  - 
y2Ba(N03)2  . 
KCIO3  .  . 
KCH3COO 

:  0,001.  ^)  n»  = 
•^35  ^^-  ~ 


0,006. 
\dt  J, 


216 
226 
221 
224 
219 
229 


UKaaSO* 
i,Li.,S04 

i,ZnS04 
i,CuS04 
i,K,CO, 


0,0223 
240 
242 
236 

234 
229 
249 


i2Na2C03  . 
KOH  . 
HCl  .  . 
HNO3    . 


0,0265 
194 

159 
162 

125 
159 
137 


beob. : 


34 


1000  ij  =  m  =  0,001 


0,01      i  0,1 


~f5 


0,001 

0,01 

0,1  , 

281 

279 

266 

— 

— 

284 

281 

284 

276 

— 

276 

294 

— 

213 

202 

163 

158 

153 

159 

154 

151 

154 

152 

147 

154 

140 

88 

148 

HO 

58 

252 

253 

1 

KCl 

KJ 

KBr      

KNO3 

NaCl 

LiCl 

HBaClj 

^^MgCU 

1 0CUSO4 

NaCHgCOa 

NaCaHäCOa 

NaCsH^COj 

^)  Die  Werte  gelten 


233 
231 

231 
222 

253 
255 
250 

254 
256 
268 
268 
270 
für  C29 


23z 
225 
228 
223 

254 
258 
248 

253 
226 

274 
277 
282 


228 
221 
225 
220 
246 
250 
244 
248 
198 
261 

275 

280 


218 
207 
210 
218 
241 

243 
225 

243 
198 
271 
284 
293 


NaCHClaCOj  . 
NaHCaHiCCOä)^ 
NaHjPOj    .   . 
NaHjPOi    .   . 
NaOH  .... 

HCl 

HBr     .... 


HNO, 

H3PO2 
NaF  1) 


271 

274 
266 
282 
202 
152 
150 
143 
78 
41 
256 


(zwischen  18  und  40°) 


C35  •  10* 

1000  t;  =  »n  =  0,002     ,    0,01    1    0,05   :     0,2 


1000  r  =  m  =  0,002 


C35  •  10* 

0,01      0,05 


0.2 


CH3COOH 
CH5COOH 
C3H7COOH 


146 

145 

130 

137 

115 

119 

141 
131 

120 


141 
134 

120 


C2H4(COOH)2 
C2HCI2COOH 
HF')    ...   . 


187 

148 

68 


181    1    178 

129  98 

45    I      37 


173 
79 
45 


*)  Die  Werte  gelten  für  C33  (zwischen  26  und  40"). 
(Arrhenius)  Coi  5  =  —  (-^v)      I  beob.:  — 


"18 


C2155' 


1000  r^  =  m  =  0,05 


0,25 


^21»^ 


1000  ij  =  m  =  0,05 


0,25 


C2H5COOH      . 
CgHjCOOH      . 
C2H4(COOH), 
CHCI2COOH   . 

( Krannhals) 


158 
150 
182 
127 


161 
149 

193 
108 


:  beob. 


H3PO2 
H3PO4 
CH3COOH 


09 

85 

19 

108 

70 

170') 

'  qp  =  ü  =  64 


Cä8.7  •  10* 
16  4 


C58,7  •  10* 


=64 

16 

4 

267 

269 

261 

249 

263 

234 

245 

251 

250 

204 

193 

187 

207 

214 

209 

135 

133 

133 

KCl  . 

KBr 

KNO3 

KCIO3 

NaCl 

NaNO, 


240 

233 
244 
242 
262 


236 
223 
226 
231 
261 
248 


223 
217 
217 
221  I 
255  I 
244  I 


199 
197 
214 

245 

227 


ygNajSO«  . 
yaBaa,  .  . 
y2Ba(N03)2 
yaJWgSO«  . 
i4K4Fe(CN)8 
HCl  .    .    . 


246 

187 
206 
135 


Hoiborn. 


1116 


244  c 


Temperaturkoeffizienten  des  elektrischen  Leitvermögens  wässeriger  Lösungen. 


Lit.  Tab.  247,  S.  11 19. 


(D^guisne) 


>«<  =  »«i8  [i  +  c  (<  — 18)  +  c'  (< — 18)"'']  zwischen  2  und  34°. 


1000  1^ 
(m) 


c  •  10« 


C'io' 


c  10* 


C«  lo"* 


0,0001 

0,001 

0,01 

0,05 


0,0001 

0,001 

0,01 

0,05 


0,0001 

0,001 

0,01 

0,05 


0,0001 

0,001 

0,01 

0,05 


0,0001 

0,001 

0,01 

0,05 


0,0001 

0,001 

0,01 

0,05 
0,1 


HCl 


166,0 
164,2 
164,1 


219,4 

217,2 

214,9 
212,7 


+       9,2 

—  15,5 

—  17,3 


KCl 


+  82,4 
66,7 
65,3 
61,3 


NaCl 


228,4 
226,9 

225,5 
223,8 


+  74,0 
85,0 


79,5 


i/zBaCla 


227,1 
224,8 
224,1 
220,7 


+  87,7 
83,1 
78,3 
70,2 


ysHsPO^ 


174,2 
158,8 

146,3 
136,3 


+     6,8 

—  28,1 

—  61,6 

—  78,2 


i/gNaHaPOi 


243,^ 
240,6 
236,6 

237,0 


+  116,3 
104,5 
101,4 

105,2 


RbCl 
210,7      I     +  58,5 


HNO, 


164,7 
163,0 
161,7 


—  14,7 

—  14,4 

—  19,4 


KNO, 


212,6 
210,3 
209,8 
208,7 


+  70,4 
62,2 

57,1 
56,2 


NaNO, 


222,8 
220,4 
218,9 
218,1 


+  73,4 
80,0 
72,8 
76,0 


y2Ba(N03)2 


222,2 
220,2 
220,2 
222,0 


+  76,2 
78,1 

72,4 
72,5 


CHXOOH 


179,0 
167,8 
165,8 


31,2 
58,9 
62,5 


NaCiHgCOO 

229,4 

+  81,2 

243,0 

110,9 

245,6 

"5,3 

245,9 

113,7 

"~ 

"" 

yzH^SO, 


166,9 

158,1 
130,8 


—    12,8 

—  36,2 
—101,5 


y2K2S04 


223,5 

222,1 
219,9 

217,7 


+    83,2 

77,2 
69,0 
65,6 


yaNaaSO^ 


234,8 
233,9 
232,7 
231,5 


+  99,0 
98,0 

93,1 
89,0 


y2Mgso4 


239,2 
236,4 
228,5 

223,0 


+  92,5 

95,5 
70,6 
49,0 


y2(CH2)2(C02H)2 


187,3 
185,0 
187,0 


—  24,1 

—  28,2 

—  25,9 


i/aNaC^HßO, 
( Natriumbisuccinat) 


234,8 
241,2 

240,7 
238,8 


+  119,0 
109,2 
101,1 
104,4 


NH4CI 


221,3 
219,1 
217,5 
215,0 


215,8 
211,8 

209,4 


+  69,4 
68,8 
68,7 
62,5 


KJ 


+  44,3 
59,6 

57,3 


AgNOa 


217,5 
216,3 

215,2 
214,2 


+  75,9 
67,7 
64,3 
61,7 


yzNaaCOg 


237,0 
262,4 
253,6 
246,0 


+  112,4 
151,2 
143,1 
120,7 


y2(COOH)2 


155,1 
155,4 
156,8 


193,6 
190,1 


—  54,5 

—  41,6 

—  36,7 


KOH 


+  39,3 
32,3 


— ^  nach  Brav  und  Hunt. 

>«18 

KCl     1000  iy  =  0,01       1,1538 
HCl  0,05       1,1136 


NaCl  1000  fj  =  0,001  1,1639 

0,002  1,1639 

0,005  1,1638 

0,01  1,1636 


NaCl  1000-;;  =  0,02  1,1632 
0,05  1,1624 
0,1         I,x6i6 


Holborn. 


245 


1117 


Leitvermögen  (cm"\  Ohm~^)  von  Normalflüssigkeiten  (wässerigen  Lösungen) 
zur  Bestimmung  der  Widerstands- Kapazität  von  Gefäßen. 

(Nach  Koblrausch,  Holborn  und  Diesselhorst.) 

Literatur  Tab.  247,  S.  11 19. 


HjSOi  MgSOi       ;    NaCl  (bei        KCl  normal  KCl  KCl  KCl 

(beiiS^max.)!  (beii8»max.)|  <"  gesättigt)  j  74,59g  1  (18")    Vio-normal  j  Vw-normal  ■,  Vioo-normal 

y.  .  X  ',  X  \  X  '  X  \  X  \  X 


8 
9 

10 
II 
12 
13 
M 

15 
16 

17 
18 

19 


23 

24 

25 
26 
27 
28 
29 

30 
31 
32 
33 
34 

35 
36 


0,5184 
0,5304 
0,5425 
0,5547 
0,5669 

0,5792 
0,5915 
0,6038 
0,6161 
0,6285 

0,6408 
0,6532 
0,6656 
0,6780 
0,6904 

0,7028 
0,7151 
0,7275 
0,7398 
0,7522 

0,7645 
0,7768 
0,7890 
0,8013 
0,8135 

0,8257 
0,8378 
0,8499 
0,8620 
0,8740 

0,8860 
0,8980 
0,9099 
0,9217 
0,9335 

0,9453 
0,9570 


120 
121 
122 
122 

123 
123 
123 
123 
124 

123 
124 
124 
124 
124 

124 

123 
124 
123 
124 

123 
123 
122 
123 
122 

122 

121 
121 
121 
120 

120 

120 
119 
118 

118 

118   i 


I  0,02877 
I  0,02979 
;  0,03083 
:  0,03188 

0,03294 

:  0,03402 

j  -0,03512 
j  0,03623 

!  0,03735 

0,03849 


102 
104 

105 

106 
108 

HO 

III 

112 

114 
114 

116 

118 


0,03963 
0,04079 

0,04197  „8 

0,04315 
0,04434 


119 

121 


0,04555 

0,04676 

0,04799 

0,04922 
0,05046 

0,05171 
0,05297 
0,05424 
0,05551 
0,05679 

0,05808 

0,05937 

0,06067 
0,06197 
0,06328 

0,06459 
0,06591 
0,06723 
0,06855 
0,06988 

0,07121 

0,07254 


121 
123 
123 
124 

125 
126 
127 
127 
128 

129 

129 
130 
130 
131 
131 
132 
132 
132 
133 
133 
133 


0,1345 
0,1386 
0,1427 
0,1469 
0,1512 

0,1555 
0,1599 
0,1643 
0,1688 
0,1734 

0,1779 
0,1826 
0,1872 
0,1919 
0,19667 

0,20148 
0,2062a 
0,21115 

!  0,21605 
I  0,22099 

!  0,22596 

1 0,2309« 

i  0,23600 

0,2411 

0,2462 

0,2513 
0,2565 
0,2616 
0,2669 
0,2721 

0,2774 
0,2827 
0,2880 

0,2933 
0,2987 

0,3041 
0,3095 


41 

42 
43 
43 

44 
44 
45 
46 

45 

47 
46 

47 
477 

479 

483 

48« 

490 

49* 

497 

500 

50* 

51 

51 

51 

52 
51 
53 
52 

53 

53 
53 
53 

54 

54 
54 


I  0,06541 
I  0,06713 
!  0,06886 

;  0,07061 

i  0,07237 

I 

0,07414 
0,07593 
0,07773 

0,07954 
0,08136 

0,08319 
0,08504 
0,08689 
0,08876 
0,09063 

0,09252 
0,09441 
0,09631 
0,09822 
0,10014 

0,10207 
0,10400 

!  0,10594 
0,10789 
0,10984 

0,11180 
0,11377 
0,11574 


172 
173 
175 
176 

177 

179 
180 
181 
182 

183 

185 
185 
187 
187 
189 

189 
190 
191 
192 

193 

193 
194 

195 
195 
196 

197 
197 


0,00715 
0,00736 
0,00757 
0,00779 
0,00800 

0,00822 
0,00844 
0,00866 
0,00888 
0,00911 

0,00933 
0,00956 
0,00979 
0,01002 
0,01025 

0,01048 
0,01072 
0,01095 
0,01119 
0,01143 

0,01167 
0,01191 
0,01215 
0,01239 
0,01264 

0,01288 
0,01313 
0,01337 
0,01362 
0,01387 

0,01412 
0,01437 
0,01462 
0,01488 
0,01513 

0,01539 
0,01564 


21 
21 
22 
21 


22 
22 
22 
23 
22 

23 
23 
23 
23 

23 

24 
23 
24 
24 

24 

24 
24 
24 
25 

24 

25 
24 
25 
25 

25 

25 
25 
26 

25 
26 

25 


0,001521 
0,001566 
0,001612 
0,001659 
I  0,001705 

0,001752 
0,001800 
0,001848 
0,001896 
0,001945 

0,001994 
0,002043 
0,002093 
0,002142 
0,002193 

0,002243 
0,002294 
0,002345 
0,002397 
0,002449 

0,002501 
0,002553 
0,002606 
0,002659 
0,002712 

0,002765 
0,002819 
0,002873 
0,002927 
0,002981 

0,003036 
0,003091 


45 
46 

47 
46 

47 


48 
49 

49 

49 
50 
49 
51 
50 

51 
51 
52 
52 

52 
52 
53 
53 
55 

53 

54 
54 
54 
54 

55 

55 


0,000776 
0,000800 
0,000824 
0,000848 
0,000872 

0,000896 
0,000921 
0,000945 
0,000970 
0,000995 

0,001020 
0,001045 
0,001070 
0,001095 
0,001121 

0,001147 
0,001173 
0,001199 
0,001225 
0,001251 

0,001278 
0,001305 
0,001332 
0,001359 
0,001386 

0,001413 
0,001441 
0,001468 
0,001496 
0,001524 

0,001552 
0,001581 


24 
24 
24 
24 

24 

25 
24 
25 
25 


0,003146  ^^  I  0,001609 


0,003201 
0,003256 

0,003312 
0,003368 


55 
55 
56 
56 


0,001638 
0,001667 


25 
25 
26 

26 

26 
26 
26 
26 

27 

27 
27 
27 

27 
27 
28 

27 
28 
28 

28 

29 
28 
29 
29 


12 
13 
14 

15 
16 

17 
18 

19 

20 
21 
22 
23 
24 

25 
26 

27 
28 
29 

30 
31 
32 
33 
34 

35 
36 


Bei  den  verdünnten  Lösungen  ist  die  Leitfähigkeit  des  Wassers  abgezogen.  Diese  Größe  kann  bei 
Ausschluß  der  Berührung  des  Wassers  mit  Luft  noch  unter  10-6  gebracht  werden;  als  Temperaturkoeffizienten 
des  Wassers  kann  man  0,025  annehmen.  Für  das  reinste  bisher  hergestellte  Wasser  (Koblrausch  u.  Heyd- 
weiller),  das  an  der  Atmosphäre  nicht  existiert,  ist  x,«  =  0,04  •  10-6  gefunden  worden. 


Holbora. 


1118 


246 


Elektrischer  Leitungswiderstand  iv  fester  und  flüssiger  Körper, 

hergeleitet  aus  Tab.  232  bis  240, 
in  Ohm  für  l    Kubikzentimeter. 

Der  auf  Quecksilber  bezogene  spezifische  Leitungswiderstand  der  Substanzen  ist  gleich  10630  w,  der 
Widerstand  eines  Drahtes  von  i  km  Länge  und  i  qmm  Querschnitt  beträgt  10'  w  Ohm. 


Widerstand  fester  Körper  bei  18°. 


Substanz 


Aluminium      

Antimon 

Arsen 

Blei 

Cadmium 

Caesium 

Calcium 

Eisen 

Stahl    

Gallium 

Gold 

Indium  (o**) 

Iridium 

Kalium 

Kobalt 

Kupfer 

Lithium 

Magnesium      

Natrium 

Nickel 

Osmium 

Palladium 

Platin 

Quecksilber 

Rhodium 

Rubidium    .    .   .   .   .   .   . 

Silber 

Silicium 

Strontium 

Tantal     

Tellur 

Thallium     

Wismuth 

Zink 

Zinn 

Aluminiumbronze  (90  Cu 

+  10  AI)  geglüht     .   . 

Bronze  (88  Cu  +  12  Sn)    . 

Konstantan 

Manganin 


10''  w 


32 
450 

370 

210 

76 

210 

77 

90—150 

150—500 

550 

23 

84 

53 
67 
100 
17 
91 
43 
48 

80 HO 

100 

107 

108 

958 

60 

120 

16 

12000000 

250 

150 

2200000 

180 

1200 

61 

HO 

130 
170 
450—500 
390—420 


Substanz 


10'  w 


Neusilber 

Nickelin 

Patentnickel 

Phosphorbronze     .... 
Platinsilber  (20  Pt  +  80 

Ag) 

Platinrhodium  (90  Pt   + 

10  Rh) 

Rheotan 

Siliciumbronze 

Graphit  aus  Grönland 
„         „   Sibirien     .    . 

Gaskohle 

Bogenlichtkohle     .... 
Glühlampenfaden  .... 


160 — 400 
360 — 420 

330 

50—90 


200 
450 

25 
4000 
II  500 
etwa  50000 
40  000 
40  000 


Widerstand  wässeriger  Lösungen 

bei  18". 


Lösung 


Schwefelsäure  H2SO4, 

5  proz. 
10 
20 
30 
40 
50 
60 

70 
80 

85     , 
90 

99,4 

Salpetersäure  HNO3, 
6,2 
18,6 
31,0 
49,6 
62,0 


4796 

2554 
1532 
1353 
1471 
1850 
2684 
4636 
9050 
10  210 
9300 
118  000 


3  202 
1449 
I  279 

1577 
2015 


Substanz 


Salpetersäure  (Forts.) 

84,08  proz. 
99,97 

Salzsäure  HCl  5 
10 
20 
30 
40 

Natriumchlorid  NaCl, 

5  proz. 
10     „ 

15     „ 

20     ,, 

Ammoniak  NH3,    1,6  „ 

8,0  „ 

16,2  „ 

Kaliumhydroxyd  KOH, 

4,2  proz. 
Natriumhydroxyd  NaOH, 
5  proz. 
15     „ 
30     „ 
Kupfersulfat  CUSO4, 

5  proz. 
10     „ 
15     „ 
17,5  „ 

Magnesiumsulfat  MgS04, 
5  proz. 
10  „ 
15  „ 
17,4  „ 
20     „ 

25     „ 

Zinksulfat  ZnSOi,  5     „ 
10     „ 

15     „ 
20     „ 

25     „ 
30     „ 


Leitbäuser  u.  Holbom. 


247 


1119 


Bemerkungen,  betr.  elektrisches  Leitvermögen  wässeriger  Lösungen. 


Alle  Leitvermögen  sind  in  der  Einheit  cm-^. 
Ohm—'  angegeben;  soweit  sie  in  den  Veröffentlichungen 
der  verschiedenen  Beobachter  noch  in  Quecksilber- 
Einheiten  mitgeteilt  werden,  sind  sie  umgerechnet. 
Das  Zahlenmaterial,  ergänzt  durch  neuere  Beobach- 
tungen, stammt  aus  dem  Buche  von  F.  Kohlraasch 
und  L.  Holborn,  „Das  Leitvermögen  der  Elekfrolyte", 
Leipzig  1898,  und  beschränkt  sich  auf  die  anorgani- 
schen Verbindungen;  in  bezug  auf  die  organischen 
Körper  wird  auf  diese  Quelle  verwiesen. 

P  bedeutet  Gewichtsprozente  des  wasserfreien 
Elektrol>;ts  in  100  Teilen  der  Lösung,  ij  die  Anzahl 
Gramm-Äquivalente  in  i  ccm  der  Lösung;  bei  der 
Rechnung  nach  Gramm-Äquivalenten  und  Litern  ist 
also  m  =  10001;  die   Konzentration  oder  r^i/m  die 


Verdünnung.  Nur  bei  den  sauren  Salzen  gelten  Gramm- 
Moleküle. 

Das  spezifische  Gewicht »  der  Lösung  bezieht  sich 
meistens  auf  Wasser  von  4".  Die  spezifischen  Gewichte 
bei  Otten  sind  korrigiert. 

X18  ist  das  Leitvermögen  in  cm— ^   Ohm-'  bei  18°. 

Der  Ternperaturkoeffizient  gibt,  in  Bruchteilen 
von  xjg,  die  Änderung  von  x  auf  ^-^^  und  zwar  die 
mittlere  Änderung  zwischen  18  und  26°,  bei  Bock 
zwischen  10  und  26". 

Interpolierte  Werte  sind  geklammert  Die  mit  * 
versehenen  Leitvermögen  bei  Kohlrausch  sind  mit  dem 
Dynamometer  zwischen  kleineren  Elektroden  beobachtet 
und  beanspruchen  geringere  Genauigkeit 

A^Y,  11  ist  das  Äquivalent-Leitvermögen. 


Literatur,  betr.  elektrisches  Leitvermögen  wässeriger  Lösungen. 


Abott  u.  Bray,    Journ.   Amer.   ehem.    Soc.   31,   729; 

1909.     Phosphorsäuren  u.  Na- Phosphate. 
Sv.  Arrhenins,  ZS.  ph.  Chem.  9,  339;  1892.    Tempe- 
raturkoeffizienten. 
Barth,  ib.  0,  176;  1892.     Sulfite  und  Bisulf ate. 
Baur  (i),  ib. 18, 183;  1895.  Rubidium-  und  Cäsium-Salze. 
.,      (2),  ib.    23,    409;    1897.     Temperaturkoeffizient 
der  Stickstoff  säuren. 
Beetz,  Pogg.  Ann.  117,  i;  1862.    ZnSO*. 
D.   Berthelot,    Ann.    chim.   phys.   (6)   28,    5;    1893. 

Phosphorsäure. 
W.  Biltz,    ZS.  ph.  Ch.  40,   185;  1902.     RbNOg  u. 

CsNOs. 
Bock,  Wied.  Ann.  30,  631;   1887.    Schwefelalkalien; 

Borsäure. 
Bogojawlensky  u.  Tammann,  ZS.  ph.  Chem.  27,  457; 

1898.     Leitvermögen  u.  Druck. 
Boltwood,   ZS.  ph.  Chem.  22,   132;  1897.    Rubidium- 

und  Cäsiumchlorid. 
Bousfield  u.  Lowry,  Phil.  Trans.  204, 253;  1904.  NaOH. 
Bonty  (i),  C.  r.  98,  140,  362;  767,  908;  99,  30;  J.  de 
Phys.  (2)  3,  325;  1884.  Verdünnte  Lösungen. 
(2),   C.  r.  102,  1097;  1886.     KCl- Lösungen. 
(3),    ib.  102,  1372;  1886  u.  J.  de  Phys.  (2)  6, 
5;  1887.   Lösungen  mittlerer  Konzentration. 
(4),    ib.  103,  39;  1886.     Salzgemische. 
(5),   ib.  104,  161 1   u.  1699;  1887.    Verdünnte 

Lösungen  und  Gemische. 
(6),   ib.  106,  595  u.  654;   1888.     Lösungen   in 

HNO3. 
(7),    Arm.  chim.  phys.  (6)  14,  36  u.  74;  1888. 
Zusammenstellung. 
Bray  u.  Hunt,  Journ.  Amer.  chem.  See  33,  781;  1911. 

NaCl,  HCl,  KCl. 
Bray  u,  Mackay,  ib.  32,  920;  1910.    KJ. 
Bredig  (i),  ZS.  ph.  Chem.  12,  230;  1893.     KaSzOg. 

„       (2),  ibid.  13,  191;  1894.    Natriumsalze. 
D^guisne,  Diss.  Straßburg,  1895.  Temperaturkoeffizient 

verdünnter  Lösungen. 
Dorn  u.  Vollmer,   Wied.  Ann.  60,   468;   1897.    HCl 
bei  — 80O. 

Felipe,    Phys.   ZS.   6,   422;   1905.     Temperaturkoeff. 

von  Schwefelsäure. 


Foster,  Phys.  Rev.  8,  257;  1899.  Verdünnte  Lösungen. 

E.  Franke,  ZS.  ph.  Chem.  16,  463;  1895.    Thallium- 
Salze  usw. 

Goldschmidt,  Phys.  ZS.  i;  287;  1900.    NH3. 

Goodwin  u.  Hsskel,  Phys.  Rev.  19,  369;  1904.    Salz- 
säure und  Salpetersäure. 

Grotrian  (i),  Pogg.  Ann.  151,  378;  1874.    Temperatur- 
koeffizienten. 
„        (2),  Wied.  Ann.   18,   177;    1883.     Cadmium- 
und  Quecksilbersaize. 

Hantzscb  u.  Miolati,    ZS.  ph.  Chem.  10,    i;   1892, 
Ammoniak-Verbindungen. 

Hartwig,  Wied.  Ann.  33,  58;  1888  und  43,  839;  1891. 
Fettsäuren. 

Heydweiller,  Ann.  Physik  (4)  30,  873;   1909  u.  37, 
739;  191 2.     Konzentr.  Lösungen. 

Hin  u.  Sirkar,  Proc.  R.  Soc  A  83,  130;  1910.    Fluß- 
säure. 

Holland,  Wied.  Ann.  50,  349;  1893.    CuClj. 

Hosking,  PhiL  Mag.  (6)  7,  469;  1904.     LiCl  bis  loo«. 

Hulett,  ZS.  ph.  Chem.  42,  577;  1903.    Gips. 

Hunt,  Journ.  Amer.  chem.  Soc  33,  795;  191 1.    (Ver- 
schiedene Salze  u.   H2SO4.) 

Jahn,  ZS.  ph.Ch.  16,  72;  1895.  Temperaturkoeffizienten. 

Jones   u.  Allen,  Amer.  chem.  Journ.  18,  321;  1896. 
Yttriumsulfat. 

Jones  u.   Reese,    ib.    20,   606;    1898.    Sulfate   von 
Praseodym  u.  Neodym. 

Jones  u.  West,   Amer.  chem.  Journ.  34;  357;   1905. 
Salze  und  Temperaturkoeffizienten. 

Kistiakowsky,  ZS.  ph.  Chem.  6,  97;  1890.    Doppel- 
salze. 

Klein,  Wied.  Ann.  27,  151;  1886.    Sulfate  und  Doppel- 
salze. 

Knox,  ib.  54,  44;  1895.    CO2- Lösungen. 

F.  Kohlrausch  (i),  Pogg.  Ann.  159,  233;  1876.   Säuren. 

„  (2),  Wied.  Ann.  6,  i  u.  145;  1879.  Salze. 

(3),  ib.    26,    161;    1885.     Verdünnte 

Lösungen. 
„  (4),  ib.  47,  756;  1892  u.  ZS.  ph.  Chem. 

12,    773;    1893.     Natriumsilikat 

Holborn. 


1120 


247  a 


Literatur,  betr.  elektrisches  Leitvermögen  wässeriger  Lösungen. 


F.  Kohlrausch  (5),  Sitzber,  Berliner  Ak.   1900;   1002. 
Alkali- Jodate, 
„  (6),  ib.    1901,     1026    und    1902,    572. 

Temperaturkoeffizienten. 
(7),  ZS.  ph.  Ch.  44,  197;  1903  und  64, 
129;    1908.     Schwerlösliche    Salze. 
„  (8),  Gesammelte Abhandl.  Bd.  II;  1909. 

Hier  findet  man  alle  Arbeiten 
Kohlrauschs  und  seiner  Mitarbeiter 
(Messungen  an  Elektrolyten)  zu- 
sammengestellt. 

Kohlrausch  u.  Grotrian,  Gott.  N.  1874,  405.  Pogg. 
Ann.  154,  i  u.  215;  1875.     Chloride  u.   HNO3. 

Kohlrausch  u.  Heydweiller,  Wied.  Ann,  53,  209; 
1894.    Wasser. 

Kohlrausch,  Holborn  u.  Diesselhorst,  ib.  64,  417; 
1898.     Normalflüssigkeiten. 

Kohlrausch  u.  Maltby,  Sitzber.  Berliner  Ak.  1899, 
665  und  Wiss.  Abhandl.  der  Reichsanstalt  3,  154; 
1900.    Alkali-Chloride  und  Nitrate. 

Kohlrausch  u.  v.  Steinwehr,  Sitzber.  Berl.  Akd.  1902, 
581.    Elektrolyte  einwertiger  Ionen. 

Kohlrausch  u.  Grüneisen,  ibid.  1904,  1215.  Elektro- 
lyte mit  zweiwertigen  Ionen. 

Kohlrausch  u.  Mylius,  ibid.  1904,  1223.  Magnesium- 
oxalat. 

Kohlrausch  u.  Henning,  Verh.  Deutsch.  Phys.  Ges. 
6,  144;  1904  und  Ann.  Phys.  (4)  20,  96;  1906. 
Radiumbromid. 

W.  Kohlrausch,  Wied.  Ann.  17,  69;  1882.     H2SO4. 

Kramers,  Arch.  neerl.  (2)  1,  455;  1898.    Kaliumnitrat. 

Krannhals,  ZS.  ph.  Ch.  5,  250;  1890.  Temperatur- 
koeffizienten. 

Kunz,  ZS.  ph.  Ch.  42,  591;  1903.  Temperatur- 
koeffizienten unter  o". 

Lindsay,  Am.  ehem.  Journ.  25,  62;  1901.  Doppelsalze. 

Lob  u.  Nernst,  ZS.  ph.  Ch.  2,  948;  1888.    Silbersalze. 

Long,  Wied.  Ann.  11,  37;  1880.    Chloride  u.  Nitrate. 

Loomis,  ib.  60,  547;  1897.     Normallösungen. 

Lov6n,  ZS.  ph.  Ch.  17,  374;  1895.    Übermangansaure. 

Mac  Gregory,  Wied.  Ann.  51,  126;  1894.  Verdünnte 
Lösungen. 

Mameli,  Gazz.  chim.  41 1,  294;  1911.  Chloressigsäuren. 

Melcher,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  57;  1910. 
CaSO«. 

van  Name,  ZS.  anorg.  Chem.  39,  108;  1904.  Schwarzes 
und  rotes  Quecksilbersulfid. 

Niementowski  u.  Roszkowskt,  ZS.  ph.  Ch.  22,  147; 
1897.     Nitrite. 

Noyes,  ib.  6,  247;  1890.    ThaUiumnitrat. 

Noyes  u.  Abott,   ib.  16,   125;    1895.    Thalliumsalze. 

Noyes  u.  Coolidge,  ibid.  46,  323;  1903.  KCl  und 
NaCl  bis  3060. 


Noyes  u.  Eastman,  bei  Noyes  u.  Stewart,    Journ. 

Amer.  chem.  Soc.  32,  1133;  1910.  H2SO4  u.  NaHS04. 
Noyes  u.  Johnston,  ib.  31,  987;    1909.    KNO3  u. 

mehrionige  Salze  bis  156^ 
Noyes,  Kato  u.  Sosman,  ib.  32,  159;  1910.    Salze, 

Basen  und  Säuren  bis  306". 

Noyes,  Melcher,  Cooper,  Eastman  u.  Kato,  ib.  30, 

335;  1908.    Ebenso.    (Zusammenfassung.) 
Ostwald  (i),  Journ.    prakt.    Chem.    32,    300;    1885. 
Säuren. 
„        (2),  ib.  33,  352;  1886.    Basen. 
(3),  ib.  35,  112;  1887.    Desgl. 
(4),  ZS.  ph.  Ch.  1,  74;  1887.    Alkalisalze. 
„        (5),  ib.  2,  901;   1888.     Natriumsalze   mehr- 
basischer Säuren. 
„        (6),  AUg.  Chemie,  Leipzig  1893. 
Otten,  Diss.  München,  1887.     Fettsäuren. 
Pfeiffer,  Wied.  Ann.  23,  625;  1884.    CO2- Lösungen. 
Phillips,  Journ.  chem.  Soc.  95, 595  1909.  Phosphorsäure. 
Rivais,  C.  r.  125,  574;  1897.    Trichloressigsäure. 
Roux,  C.  r.  146,  174;  1908.    Seltene  Erden. 
Rudolph!,  ZS.  ph.  Ch.  17,   277;    1895.    Temperatur- 
koeffizienten. 
Ruppin,  Wissensch.  Meeresuntersuchungen.   Neue  Folge, 

9,  180;  1906.    Meereswasser. 
Sack,  Wied.  Ann.  43,  212;   1891.    Temperaturkoeffi- 
zienten. 
Sherrill,    Journ.   Amer.    chem.   Soc.  32,    744;    1910. 

Alkalisalze. 
Tammann  (i),  ZS.  ph.  Ch.  6,  121;  1890.    Metaphos- 
phate. 
„  (2),   Wied.  Ann.  69,    767;    1899.     Leitver- 

mögen und  Druck. 
Trötsch,   Wied.  Ann.  41,  259;  1890.    CuCla  u.  C0CI2. 
Veley   u.   Manley,    Phil.   Trans.  A  191,   365;    1898. 

Salpetersäure. 
Vicentini  d),  Atti  Ist.  Veneto  (6)  2,  28;  1699;  1884. 
Salze. 
(2),  Atti  Torino  20,   869;    1885.     Desgl. 
Waiden  (i),  ZS.  ph.  Ch.  1,  529;  1887-    Salze. 

(2),  ib.  2,  49;  1888.    Desgl. 
V.  Waltenhofen,  Wien.  Ber.92  II,  1258;  1885.  Mineral- 
wasser. 
Washburn  u.  Mc  Innes,    Journ.  Amer.  chem.  Soc. 

33,  1686;  1911.    CSNO3,  LiJ. 
Wershoven,  ZS.  ph.  Ch.  5,  481;  1890.    Cadmiumsalze. 
Whetham  (i),  Phil.  Trans.  194,  321;  1900.   Verdünnte 
Lösungen  bei  o". 
(2),  Proc.  R.  S.  71,  332;  1903.    Desgl. 
(3),  ibid.  A  76,  577;   1905  u.  ZS.  ph.  Ch. 
55,  200;  1906.    Proc.  Roy.  Soc.  A.  81, 
58;  1908.    Verdünnte  Schwefelsäure. 
G.  Wiedemann,  Pogg.  Ann.  87,  321;  1852.  Kupfersulfat. 
Wörmann,   Ann.    Phys.    (4)  29,    194  u.  623;    1909. 
Temperaturkoeffizienten. 

Holborn. 


248 


1121 


Überführungszahlen  n  des  Anions  in  wässeriger  Lösung. 

Für  die  Überführungszahl  n  des  Anions,   das  Äquivalent-Leitvermögen  A  und  die  Beweglichkeiten  des 
Anions  und  Kations  Ia,  Ik  gelten  die  Beziehungen: 

Lj^  =  nA  =  n{lA+  Ik);  Ik  =  {i  —  n)A. 
Beobachtungen  ohne  Temperaturangabe  beziehen  sich  annähernd  auf  Zimmertemperatur. 

Lit.  Tab.  250,  S.  1125. 


g-Äqu.' Liter 


Beobachter 


g-Äqu./Liter 


Beobachter 


0,2  bis  0,01 

0,3  bis  0,008 

3      »  I 
0,1 

0,03 

0,003 

0,2  bis  0,03 

0,017  »>  0,007 

0,2   „  0,04 

0,1    „  0,007 


4 

4 

0,35  bis  0,005 


0,03  bis  0,00  9 
5         »>  3 

0,7 

0,16 

0,055 

0,9 

0,5 

0,1 
0,03  bis  0,007 
0,12   „  0,07 
0,12   „  0,007 


0,2  bis  0,05 

>> 
0,01 
0,01 

0,25 
0,125 
0,063 
0,03  bis  0,008 
6,9 
3,2 
1,8  bis  0,8 
0,24 
0,11 
0,04 


0,05 
3>5 
1.5 
0,7 
0,1 
0,03  bis  0,008 


KCl 


II" 

0,503 

76 

0,513 

18 

0,503 

(8) 

0,515 

— 

0,508 

— 

0,503 

— 

0,505 

0 

0,509 

— 

0,506 

18 

0,506 

"30 

0,502 

NaCl 


20,5« 

0,677 

97 

0,567 

10 

0,615 

51 

0,583 

97 

0,547 

18 

0,604 

10 

0,648 

16 

0,634 

— 

0,628 

10 

0,621 

(17) 

0,635 

(17) 

0,623 

(17) 

0,617 

0 

0,612 

18 

0,605 

30 

0,596 

LiCl 


Bein 

,» 
Bogdan 
Hittorf 


Steele  u.  Denison 
Hertz 


Bein 


20" 

0,672 

96 

0,610 

20 

0,624 

97,5 

0,621 

18 

0,700 

18 

0,688 

18 

0,684 

18 

0,670 

— 

0,773 

— 

0,753 

— 

0,738 

— 

0,718 

— 

0,699 

— 

0,674 

Bogdan 
Hittorf 


Hopfgartner 
» 

Schulz 

Bein 
,> 
» 

Goldhaber 

» 

»» 

', 
Kusch  el 


NH 

4CI 

20  0 

0,507 

12 

0,517 

10 

0,514 

10 

0,514 

7 

0,508 

0 

0,511 

18 

0,508 

30 

0,505 

Bein 
Hittorf 


Schulz  u.  Hertz 


RbCl 

22°     I     0,515     I  Bein 

CsCi 
20°     I    0,508     I  Bein 

TICI 

22°     I    0,516    I  Bein 

KJ 

25  0 

(8) 
3 

LiJ 


0,05 


0,05 


0,01 


0,05 

2  bis  0,7 

0,035 


3,1 
1,4 
0,66 

0,33 
0,07 
0,04 

O.Ol 


KBr 

0,034  bis  0,011    I     18°     I    0,504 

NaBr 

0,05  22"         0,625 

0,015  bis  0,008         18  0,604 

0,03     „  0,006         18  0,606 


1,6 
2,1 
I 

0,3 
0,1 


NaNOa 


0,05 

19» 

0,629 

Bein 

5,7 

— 

0,588 

Hittorf 

4 

9 

0,600 

„ 

0,3  bis  0,1 

12 

0,614 

,» 

AgNOa 


0,18 

0,05 

0,05 
0,03  bis  0,005 
0,03  „  0,07 

2,3 

1,1 

0,6 
0,4  bis  0,02 
0,1    „  0,01 
0,1   „  0,01 


0,505 

Bein 

0,5" 

Hittorf 

0,492 

„ 

0,719 

Kusche 

0,712 

„ 

0,718 

'» 

0,706 

„ 

0,692 

„ 

0,702 

»» 

0,682 

„ 

KNO3 

9« 

0,450 

12 

0,479 

II 

0,487 

7 

0,494 

8 

0,497 

I  Bogdan 


Bein 

Bogdan 

Oppenheimer 


Hittorf 


14° 

0,525 

76 

0,517 

95 

0,502 

18 

0,529 

30 

0,518 

(15) 

0,473 

18 

0,495 

19 

0,510 

(17) 

0,526 

25 

0,523 

0 

0,529 

Bein 

Berliner 
Hittorf 

Lob  u.  Nemst 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  AuiL 


Holborn. 


1122 


348  a 


Überführungszahlen  n  des  Anions  in  wässeriger  Lösung. 


Lit.  Tab.  250,  S.  1125. 


g-Äqu./Liter 


Beobachter 


m 

g-Äqu./Liter 


Beobachter 


0,1 

0,1 
0,1 
0,025 
0,025 


0,3 
0,07 


0,04 
1,08 
0,28 
o.ii 


1,50 
0,40 
0.20 


0,02  I 

0,02  I 

0,7  bis  0,02  I 

0,3  bis  0,13  I 


0,04 

0,04 

0,04 

0,05 

0,01 

0,025 

0,025 

0,025 


0,05 

0,80 
0,19 


0,05 
0,2  bis  0,005 


0,03  bis  0,01 

0,5      „  0,1 

0,85 


AgNOs 


29 


o 
45 


(Forts.) 

0,541 
0,532 
0,529 
0,538 
0,525 


KCIO3 

—  I    0,445 

—  I     0,462 

AgCIOa 

25°      I     0,505 

AgCIOi 

25"     I    0,514 

KCH3COO 

14  0     I    0,332 

NaCH.COO 

(8)"     I     0,433 

AgCHaCOO 


KMnO* 

23"     I    0,559 

KOH 

0,739 
0,730 
0,742 

NaOH 


LiOH 


0,890 
0,863 
0,848 


NH3 


0,562 


HCl 


Mather 


24» 

0,413 

50 

0,412 

96 

0,438 

15 

0,374 

25 

0,376 

0 

0,374 

28 

0,382 

47 

0,389 

Hittorf 
,, 

I  Lob  u.  Nernst 
I  Lob  u.  Nernst 
I  Hittorf 
I  Hittorf 
Bein 


Hittorf 

Lob  u.  Nernst 

Mather 


25  0 

0,799 
0,827 

0,800 

— 

0,843 

90 

0,165  • 

50 

0,202 

96 

0,244 

18 

0,174 

— 

0,166 

— 

0,158 

Bein 
Kuschel 


Bein 
Kuschel 


Kuschel 
,, 

Bein 
Bein 


HCl  (Forts.) 


0,05  bis  0,02 


0,03    „   0,007 

0,016  „  0,006 

0,03    „  0,006 

0,03 

0,98 

0,45 
0,10 
1,0 
2,5 


20" 

0,167 

10 

0,159 

30 

0,177 

18 

0,165 

0 

0,154 

30 

0,182 

18 

0,170 

18 

0,155 

18 

0,155 

18 

0,161 

-') 

0,158 

— 

0,176 

Noyesu.  Sammet 


Joachim  u.  Wolff 


Drucker  u. 

Krinjavi 
Riesenfeld  u. 

Reinhold 


Buchböck 


HNO3 


0,05 

25° 

0,172 

Bein 

0,25  bis  0,007 

18 

0,170 

Bukschnewski 

0,06 

20 

0,156 

Noyes  u.   Kato 

0,02  bis  0,007 

— 

0,160 

»' 

0,05 
0,05 


4 

4 

0,25 

0,1 

0,05 

0,01 

0,01 

0,01 

0,005 


V2  MgCl2 
21"     I    0,615 

'h  MnCl, 

18»     I    0,613 

Vi  CaCU 

0,718 

0,79 
0,608 

0,595 


25,5 

97 
21 

24 
24 

22 

49 
96,5 


I  Bein 

I  Bein 

Bein 


Bogdan 
Hopfgartner 


V2 


0,3 

II" 

0,2 

12 

0,2 

76 

0,2 

97 

0,08 

10 

0,08 

76 

0,08 

97 

0,01 

10 

0,01 

50 

0,01 

97 

0,033 

18 

0,017 

18 

0,011  bis  0,006 

18 

0,4 

25 

0,2 

25 

0,8 

(17) 

0,5 

(17) 

0,2 

(17) 

0,1 

(17) 

0,016  bis  0,006 

0 

,» 

30 

0,583 

0,553 
0,555 
0,530 
0,562 

BaCU 

0,584 
0,583 
0,560 

0,554 
0,571 
0,553 
0,545 
0,559 
0,525 
0,515 
0,543 
0,548 
0,553 
0,558 
0,585 
0,617 
0,611 
0,592 
0,580 
0,437 
0,445 


Steele  u.  Denison 


Bein 


Bukschnewski 

Noyes 

» 
Hopfgartner 

Wolff" 


*)  Temp.  nicht  angegeben  (wohl  Zimmertemp.). 


Holbora. 


24:8  b 


1123 


Überführungszahlen  n  des  Anions  in  wässeriger  Lösung. 


Lit  Tab.  250,  S.  11 25. 


g-Äqu./Liter 


Beobachter 


g-Äqu.  Liter 


Beobachter 


SrCI, 


0,05 
0,01 


0,05 


0,05 

2,8 
2,8 


0,01  bis  0,0026  I 

0,13  bis  0,0017 

0,011  „    0,006 
0,01    „    0,003 

4 

4 

0,25 

0,25 
0,14  bis  0,06 
0,14    „    0,06 

0,01  bis  0,003    I 


20* 
21 


0,575 
0,560 


'A  CaCIj 

23"     I    0,595 

'/2  Codi 
0,585 
0,737 
0,79 

InCU 

I    0,603 

CdCI. 


18« 

26 

97 


72  ZoBr, 

—      I    0,600 

'  s  CdBr* 


0,5 

0,25 
0,125  bis  0,007 
0,01      ,,    0,003 

V«  Z11J2 

0,01  bis  0,0025  I      —      I    0,589 

'.  CdJ. 

0,01  bis  0,0025 

0,5 

0,25 

0,16 

0,125 

0,082 

0,062 

0,04 

0,03 

0,02 

0,033 
0,017  bis  0,007 


0,005 

0,48 

0,13 
0,06 

0,2 
0,4 


I      - 


Ca(NO,)i 

I    0,550 

Ba(N03)2 


18» 

0,570 

18 

0,569 

— 

0,576 

24 

0,657 

97 

0,963 

8 

0,567 

97 

0,574 

22 

0,568 

96 

0,473 

Bein 


I  Bein 


Bein 


Kümmel 


Goldhaber  u. 

Bukschnewski 
Bukschnewski 
Kümmel 
Bein 


18« 

0,782 

18 
18 

0,650 
0,601 

18 

0,570 
0,584 

Kümmel 


Goldhaber  u. 
Bukschnewski 


Kümmel 


I  Kümmel 


— 

0,552 

Küm 

18« 

1,003 

Redl 

18 

0,925 

18 

c,777 

iS 

0,719 

iS 

0,657 

iS 

0,619 

18 

0,593 

18 

0,573 

„ 

18 

0,556 

„ 

18 

0,578 

Buks 

18 

0,558 

8« 

14 

II 

0,641 
0,620 
0,602 

25 
25 

0,545 
0,554 

I  Steele  u.  Denison 

Hittorf 

„ 

„ 
Noyes 


1  1 


0,10  und  0,030  I     2 


I 
0,03 

0,4 
0,2 
0,018  bis  0,008 


1,2 
0,3 
0,016  bis  0,008 


0,05 


PbONOs). 

5-     I    0,513 

\i  K.SO* 


8° 

0,500 

7 

0,498 

25 

0,504 

15 

0,507 

18 

0,506 

V«  Na,SO* 

0,641 
0,634 
0,609 


V*  LisSO* 

I    0,62 

V«  Af,SO, 

(17)°   I    0,554 

Vs  T1,S0, 


I  Falk 

Hittorf 

„ 
Noyes 

Goidlust 

Hittorf 
Goldlust 

I  Kuschel 

I  Hittorf 


0,05 

23  0 

0,528 

Bein 

0,03, 

25 

0,521 

Falk 

0,10 

25 

0,524 

„ 

^aZnSO, 

5 

— 

0,778 

Hittorf 

3 

— 

0,760 

» 

0,05 

— 

0,636 

», 

0,01 

bis  0,003 

— 

0,664 

Kümmel 

0,01  bis  0,0036 
2 
I 

0,5 
0,25 
0,17 
0,125 
0,08 
0,06 
0,04 
0,066 

0,034 
0,016 
0,012 
0,008 


0,0045 


0,05 

3 

0,08 

1,33 

I 

0,067 

0,034 

0,016 

0,012  bis  0,006 


— 

0,619 

18» 

0,746 

18 

0,706 

18 

0,677 

18 

0,659 

18 

0,646 

18 

0,638 

18 

0,632 

18 

0,628 

18 

0,621 

18 

0,631 

18 

0,619 

18 

0,614 

18 

0,6l2 

18 

0,613 

Kümmel 
Redlich 


Goldlust 


1 2  CaSO* 

-      I    0,559 


240 

0,541 

4 

0,762 

5 

0,656 

— 

0,747 

— 

0,749 

18 

0,631 

18 

0,624 

18 

0,619 

18 

0,614 

Steele  u.  Denison 

Bein 
Hittorf 

,, 
Hopfgartner 

„ 
Huybrechts 


Holborn.    71* 


1124 


348  c 


Überführungszahlen  n  des  Anions  in  wässeriger  Lösung. 


Lit.  Tab.  250,  S.  1125. 


g-Äqu./Liter 


Beobachter 


g-Äqu./Liter 


Beobachter 


0,2  bis  0,01 


2 

1,3 
0,7 
0,3  bis  0,1 
2 

1,5 
I 

0,7 

0,5 

0,3  bis  0,2 

0,5 

0,25 

0,16 

0,125 
0,08  bis  0,02 


0,05 
0,05 

0,05 


CUSO4 


qO 

0,613 

15 

0,633 

50 

0,607 

76 

0,622 

6 

0,724 

6 

0,712 

6 

0,675 

4 

0,644 

— 

0,73 

— 

0,71 

— 

0,69 

— 

0,68 

— 

0,68 

— 

0,65 

18 

0,672 

18 

0,672 

18 

0,634 

18 

0,627 

18 

0,625 

V2  H2S04 


Bein 


Hittorf 


Kirmiß 


Metelka 


IlO 

0,175 

23 

0,200 

96 

0,304 

Bein 


7,6 
3,3 
1,1 

0,5 
0,12 
0,06 
0,1  bis  0,02 
I      „    0,5 
0,2    „    0,02 
0,1    „    0,02 

0,25 
0,12  bis  0,01 

0,06 
0,036  bis  0,012 
0,07     „    0,004 
0,015    „    0,009 


0,04 


0,05 


V2  H2SO4  (Forts.) 


19° 

0,215 

19 

0,195 

19 

0,175 

19 

0,163 

19 

0,145 

19 

0,135 

8 

0,165 

20 

0,188 

20 

0,179 

32 

0,192 

18 

0,168 

18 

0,176 

30 

0,195 

30 

0,186 

18 

0,179 

30 

0,192 

Stark 


Tower 


Huybrechts 


Knothe 


Va  K2CO3 
22"     I     0,435     I  Bein 

V2  NaaCOa 

23*^     I    0,590    I  Bein 


249 

Ionen-Beweglichkeiten  /ig  und  ihre  Temperaturkoeffizienten  cLi^  =  \jdl) 

in  Wasser  bei  18°. 

(Kohlrausch.) 


18 


/l8 

«18 

33,4 

0,0265 

43,5 

244 

46,6 

238 

54,3 

229 

64,6 

217 

65,5 

216 

66,0 

215 

66,5 

213 

67,0 

215 

67,5 

214 

68 

212 

315 

154 

56,6 

221 

/,8 

«18 

64 

0,0222 

25,7 

244 

47 



35 

238 

3i 



33,9 

234 

55,0 

215 

4« 



48 



64 



61,7 

205 

174 

180 

45 

256 

«18 


Li 

Na 

F 

Ag 

K 

Cl 

Tl 

J 

Br 

Rb 

Cs 

H 

SCN 


NHi 

C5H9O2 

CHO.2 

C2  H3O2 

C3H5O2 

JO3 

CIO3  , 

BrOs 

JO4 

CIO4 

NO3 

OH 

V2Mg 


Vi  Zn 

V'2  Cu 

^2  Cd 
VaSr 
VaCa 
V2Ba 
\'2  Pb 
Va  Ra 

V2  S04 

V2  CrOi 
V2  CO3 


46 
46 
46 
51 
51 
55 
61 

58 

63 
68 

72 


0,0254 

245 

247 
247 
239 

240 

239 
231 

227 

270 


Holbora. 


250 


1125 


Bein,  Wied.  Ann.  46,  29;   1892.  —  ZS.   ph.  Ch.  27, 

i;  1898.  —  ib.  28,  439;  1898. 
Berliner  s.  Jahn. 
Bogdan  s.  Jahn. 

Bredig,  ib.  13,  191;  1894  (Beweglichkeiten). 
Buchböck,  ib.  55,  563;   1906.     HCl  mit  Nichtelektro- 

lyten. 
Bukschnewski  s.  Jahn. 
Campetti,   Att.  Torino  29,   228;    1894  und  32,    1897. 

Nuovo  Cim.  (3)  35,  225;  1894. 
Cattaneo,  Rend.  Line.  (5)  5,  207;  1896  u.  6,  279;  1897. 
Denham,  ZS.  ph.  Ch.  65,  641 ;  1908.    CuBr2  u.  CUCI2 

in  konz.  Lösung. 
Drucker,  ZS.  Elch.  13,  596;  1907.   Zusammenstellung 

von  Beweglichkeiten. 
Drucker  u.   Kr^njavi,    ZS.  ph.  Ch.  62,  731;  1908. 

Salzsäure. 
Falk,    Journ.    Amer.    ehem.    Soc.   32,    1555;    1910. 

Tl.SOi  u.  Pb(N03)2. 
Goldhaber,  Goldlust  s.  Jahn. 
Gordon,  ZS.  ph.  Ch.  23,  469;  1887. 
Hertz  s.  Jahn. 
Hittorf,  Pogg.  Ann.  89,  177;  1853.  —  ib.  98,  i;  1856. 

—  ib,  103,  i;  1858.  —  ib.  106,  338  u.  513;   1859. 

—  s.  auch  Ostwalds  Klassiker  Nr.  21  u.  23.  —  ZS. 
ph.  Ch.  39,  612;  1901.  —  ib.  43,  49;  1903. 

Hopfgartner,  ZS.  ph.  Ch.  25,  115;  1898. 

Huybrechts  s.  Jahn. 

Jahn,  ib.  37,  673;  1901  (Beobachter:  Berliner,  Bogdan, 
Bukschnewski,  Goldhaber,  Metelka,  Oppenheimer, 
Redlich);  ib.  58,  641;  1907  (Beobachter:  Berliner, 
Goldlust,  Hertz,  Huybrechts,  Joachim,  Schulz,  Wolff)- 

Joachim  s.  Jahn. 

Kirmis,  Wied.  Ann.  4,  503;  1878. 

Kistiakowski,  ZS.  ph.  Ch.  6,  105;  1890. 

Knothe,  Diss.  Greifswald,  1910  (Überführungszahl  von 
H2SO4). 

F.  Kohlraasch,  Götting.  Nachr.  1876,  213  (Unab- 
hängige Wanderung).  —  Wied.  Ann.  50,  385;  1893 
u.  66,  785;  1898  (Zusammenstellung  von  Über- 
führungs-Zahlen und  Beweglichkeiten). 

F.  Kohlraasch  u.  Maltby,  Sitz.-Ber.  d.  Berl.  Akad. 
1899,  655  u.  Wissensch.  Abh.  d.  P.  T.  Reichsanstalt 
(Beweglichkeit  einwert.  Ionen). 


F.  Kohlraasch,  Sitz.-Ber.  d.  Berl.  Akad.  1900,  1002 
(desgk)  —  ib.  1901,  1026  u.  1902,  572  (Beweglich- 
keiten und  Temperatur). 

F.  Kohlraasch  u.  v.  Steinwehr,  ib.  1902,  581  (Be- 
weglichkeiten einwert.  Ionen). 

F.  Kohlraasch  u.  Graneisen,  ib.  1904,  1215  (Beweg- 
lichkeiten zweiwert.  Ionen.) 

F.  Kohlraasch,  ZS.  Elch.  13,  333;  1907  und  14,  129; 
1908.  (lonenbeweglichkeiten  und  ihr  Temperatur- 
koeffizient.) 

Kümmel,  Wied.  Ann.  64,  655;  1898. 

Kuschel,  ib.  13,  289;  1881. 

Lenz,  Mem.  Petersburger  Akad.  30,  9;  1882. 

Lob  u.  Nemst,  ZS.  ph.  Ch.  2,  948;  1888. 

Lassana,  Att.  Ist.  Yen.  (7)  3,  im;  1892  u.  4,  1568; 

1893.   —    Riv.  Scientif.  Ist.   Firenze  29,   10;   1897. 
Mather,  John  Hopkins  Univ.  16,  45;  1897. 
Metelka  s.  Jahn. 
Noyes,  ZS.  ph.  Ch.  36,  63,  1901. 
Noyes  u.  Falk,    Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  33,   1436; 

191 1.    Zusammenstellung  von   Überführungszahlen; 

ib.  34,  479,  1912.  Ionen- Beweglichkeiten  bei  18  u.  25"^ 
Noyes  u.  Kato,  ib.  30,  318;  1908.    Salpetersäure. 
Noyes  u.  Sammet,  ZS.  ph.  Ch.  43,  49;  1903. 
Noyes  u.  Stewart,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  1151; 

1910.  NaHSOj. 
Oppenheimer  s.  Jahn. 
Redlich  s.  Jahn. 
Riesenfeld  u.  Reinhold.   ZS.  ph.  Ch.  68,  440;  1910. 

Salzsäure. 
Rosenheim,  ZS.  anorg.Chem.il,  175  und  225;  1896. 
Schrader,  ZS.  Elch.  3,  498;  1897. 
Schulz  s.  Jahn. 

Stark,  ZS.  ph.  Ch.  29,  385;  1899. 
Steeie  u.  Denison,  Trans,  ehem.  Soc.  81,  456  u.  ZS. 

ph.  Ch".  40,  751;  1902. 
Tower,   Journ.   Amer.   ehem.   Soe.   26,    1039;    1904. 

Schwefelsäure. 
Washbom,  Journ.  Amer.  ehem.  Soe.  31,  322;   1909. 

Chloride  mit  Nichtelektrolyten. 
Weiske,  Pogg.  Ann.  103,  466;  1858. 
Wetham  u.  Paine,    Proe.  Roy.  Soc.  A.  81,  58;  1908. 

Verd.  Schwefelsäure. 

G.  Wiedemann,  Pogg.  Ann.  99,  177;  1856. 
Wolff  s.  Jahn. 


Holbom. 


1126 


251 


Elektrische  Leitfähigkeit  nicht  wässeriger  Lösungen. 

Lit.  s.  S.  1131. 
Die  folgenden  Zahlen  stellen  nur  Auszüge  dar.  —  Der  Gehalt  der  Lösungen   ist  meist  durch  die  Ver- 
dünnung {v)  gegeben,  d.  h.  die  Anzahl  Liter,  in  denen  i  Mol.  gelöst  ist.    Die  molekularen  Leitvermögen  {Ä), 
bezw.  die  spezifischen  (x)  sind  in  ß-^cm-^  gemessen.    Gemische  verschiedener  Lösungsmittel  sind  nur  im 
Literaturverzeichnis  berücksichtigt  worden. 

I.  Anorganische  Lösungsmittel. 


I.  Ammoniak  NH3.    <  =  — 33,5°. 
(Franklin,  1909). 


KJ 


0,78 

3,12 

12,53 

50,43 

202,9 

407,0 


124,1 
143,6 

154,1 
183,8 
231,0 
258,0 


NaNOa 


0,14 
0,51 
1,16 
2,33 
9,39 
18,80 


11,9 
68,2 
84,4 
91,1 
102,8 
113,1 


NH4NO3 


0,12 

0,48 

0,95 

3,71 

14,47 

56,45 

220,8 

13110,0 


15,1 

79,5 

95,9 

109,2 

123,2 

152,2 

197,1 
298,8 


LiNO« 


0,26 

0,53 

1,06 

4,26 

17,15 

34,40 


29,2 

58,7 
77,5 
96,8 

115,8 
130,2 


AgNOa 


1,37 

4,33 

17,42 

70,08 

251,4 

980,9 

3826,0 

11710 

45680 

74820 


89,7 
106,3 
126,9 

159,7 
195,2 

237,7 
269,0 
289,2 
310,1 
306,0 


AgJ 


0,33 

1,30 

5,38 

22,40 

80,97 


6,1 
9,6 

15,4 
27,5 
47»9 


Kaliumamid 


0,16 
0,50 

hiy 
4,69 
16,66 
65,00 
253,6 
989,0 
3859,0 
15050,0 


16,6 
18,8 
16,3 
15,1 
18,9 

29,7 
51,6 

89,5 
148,2 
209,2 


Natriumamid 


5,69 
12,91 

25,51 
50,39 
99,5 
196,5. 


2.  Arsentrichlorid  AsCU. 
(Waiden, 


1,02 
1,99 
3,00 
4,37 
6,23 
8,65 


K  =  1,2 

1903)- 


AgCN 


0,55 
2,20 
8,90 
35,6 
143,2 
576,0 


15,1 
18,6 
16,6 
14,6 
13,8 
13,7 


t  =  25O. 


Chlorjod  JCl 


1,55 
31,0 
62 


2,2 
2,3 
2,3 


Jodtrichlorid  JCI3 


129 
400 


0,09 
0,34 


Phosphorpenta- 
bromid  PBrj 


113 
385 


0,40 
0,73 


Zinntetrajodid  SnJ4 


300 
600 
900 


0,39 
0,79 
0,64 


Tetraäthylammoniumjodid 
N(C.H.)J 


320 

640 

1280 


52,4 
55,2 
58,4 


Brom.   X  =  o.    i  =  ii 
(Plotnikow,  1904). 


SbBrs 


%     x.io« 


7.1 
17,2 
22.0 


0,14 
1,4 


31,01  31 

47,71  98 


PBrK 


%     x.io« 


3,3 

5,5 

13,9 

21,1 

34,3 


0,87 

1,19 

25300 

50  100 

55800 


AlBr^CSa 


%  Ix.  10« 


4,5 
12,6 

21,5 
31,9 

45,7 


0,34 

5  100 
5700 
5800 

6  100 


AlBrg'CjHsBraCS^ 


0/ 
/o 


0,56 
21,5 
31,0 


1,3 
5300 
6  400 


4.  Bromwasserstoff  HBr. 


X  =  0,05«  10- 


(Steele.  Mc  Intosh  u.  Archibald,  1906). 


12 
20 


A  (aus  den  Kurven  abgelesen) 


N(C2Hfi)3HCl  I  Acetamid       Aceton 


6,5 

4,2 
2,1 
1,2 
0,7 


2,4 
1,5 
0,8 

0,5 

0,3 


1,4 
0,5 
0,1 


Acetonitril 


3,0 
1.2 


Chlorwasserstoff,   x  =  0,2  •  10-";  t  =  — loo**. 
(Steele,  Mc  Intosh  und  Archibald,  1906). 


A  (aus  den  Kurven  abgelesen) 


HCN  N(C2H.:;)3HC1  Athyläther  Acetamid  Acetonitril 


5,4 
2,6 

1,4 
1,0 

0,9 


7,0 
4,0 
3,1 

2,3 


0,9 
0,3 

0,1 


7,0 
4,5 
3,3 


7,0 
4,5 
2,5 
2,1 
1,6 


6,  Jod.    (x  <  3  •  IO-5). 

(Lewis  u.  Wheeler,  1906). 

Konzentration  C  =  Gramm  KJ  auf  100  Gramm  Jod. 

KJ 


0,0237 
0,0729 
0,123 


140" 


0,172 

0,399 
0,706 


160O 


0,162 
0,366 
0,656 


0,236 
0,461 
1,12 


140" 


160« 


1,78 
5,41 
27,5 


1,63 
5,15 
26,9 


7.  Jodwasserstoff,  x  =  0,2  •  10-*;  t  = — 50". 
(Steele,  1906). 


A  (aus  den  Kurven  abgelesen) 


N(C2H5)3HC1 


3,8 
1,8 
0.6 


Äthyläther 


0,8 
0,2 


Äthylbenzoat 


2,1 
0,6 
o.i 


8.  Phosphoroxvchlorid  POCI3. 

(Waiden,  1900). 


25" 


N(C2H5)4J 


)ll 


250 

28,9 


500 

33,5 


1000  '■ 
41,6  fi^ 


Arndt. 


251 


1127 


Elektrische  Leitfähigkeit  nicht  wässeriger  Lösungen.                      | 

Lit.  s.  S.  1131.                                                                                    1 

I.  Aflorganiscbe  Lösongsmittel  (Fortsetzung).                                                   | 

o.  Schwefelwasserstoff  HzS.  x  =  o,i  •  lo-«;  t  ^ 

-810. 

Weitere  Messungen  von  Waiden  (1903)  in  SOj. 

(Steele.  1906). 
N(C2H5)3HC1            \   V        4     1     8     ' 
aus  der  Kurve  abgelesen  j   a       0,84  |   0,36 

10.  Scfawefelchlorfir  SQj.    «  =  25». 
(Waiden,  1900). 

<  =  o». 

0,23 

Br 

J 

JBr 

f                  A 

i'                   A 

1-'                   A 

N(CiH.),J    {       ;             1%              3_'4 

12,2        .       0,20 

39         0,0058 

35,4           3,9 

771 
0,21 

49,9 
270,4 

0,43 
1,55 

77         0,0069 
148         0,0108 

86,0    i     12,2 
271,1    \     24,6 

II.  Cbiorthionyl  SOCl,.    «  =  25». 

626,2     1     2,72     1 

i 

688,0    i     36,9 

(Waldea,  1900). 
\vr  H  1  I   f      ^          ^57       i      514 

12.  Salfarylcfalorid  SOjCU.    «  =  25°. 
(Waldea,  1900). 

il 

771 
29,1 

PBrs 

SbCl5 

SnCU 

"               A 

f                 A 

»                A 

24,0          0,15 
63,5          0,35 

11,3           0,21 
46,0     i       0,74 

5,0    1     0,008 
14,0    \    0,040 

NfaHc).J    (       "           250       !      500             750 

13.  Schwefeldioxyd,    x  =  i  ♦  lo-«;  t  =  0". 
Molekulare  Leitfähigkeiten  ^l  von  19  Elektrolyten. 

259,0          0,80 

224.0    i    27,29 

139,0        0,262 

POBrj 

SnBr4 

(QH5)3CC1 

V              A 

y              A 

"              ^        \ 

(Waiden  und  Ceninerszwer,  1902). 

16,2     j     0,36 
226,0          0,44 
964,7     1     0,89 

7,9    1     0,16 

86,2    I     0,71 

1125       '     6,85 

34,3            8,5 

94,3          14,1 

248,0          23,0 

V  = 

8             16      ■      32            64 

KJ 
KBr 

KONS 
NaJ 

NH4J 

35,6 

37,0    .     41,3    i     48,3 

!l 

30,8 
17,5 
29,9 
35.8 

30,8 
18,8 
31.6 
38,7 

34.4 

35,7 
44,3 

(C6H5)3CC1+Sna4 

(C6H5)3CBr 

Chinolin          \ 

V               A 

V               A 

V                        A 

i 

,     iNHiCNS 

9:2 

8,5 

8,8 

10,0 

219     \     72,4 

95,6         115,0 

10,0    ■     0,64 

RbJ 

— 

45,4 

53,0 

404 

83.1 

196,5         126,6 

108,7    j      1,43 

In(CH3)H3C1 

7,4 

8,1 

9,5 

12,1 

1130 

60,8 

295.0    1     134,0 

375,8    i      2.80 

N(CH3)2H,a 

9,0 

9,7         ",i 

13,3 

N(CH3)3Ha 

10,2 

10,6         11,8 

14,4 

N(CH3)4C1 

78,6    . 

81,2         84,3 

92,0 

14.  Wasserfreie  Schwefelsäure  H2SO4.    x  =  i  •  io-% 

N{CH3)4Br 

79,9 

80,4 

83,4 

94,5 

N(CH3)4J 

83,1 

85,7 

90,6 

97,9 

t  —  25". 

N{CjH5)H3Cl 

3,3 

4,0 

4,9 

6,1 

(Hantzsch,  1908;  Berfios,  19 10). 

N(C8H5)2H2C1 

N(QH5)3HC1 

10,9 
16,0 

11,2 
16,6 

12,4 
18,5 

15,0 
22,1 

N(CsH5)iJ 
N(C7H7)H3a 

S(CH3)3J 

90,2 

5,6 

73,6 

93.0 

6,3 

74,8 

98,0 

7,9 

78,3 

105,8 
10,2 
86,0 

KHSO4  (Bergius) 

NaHSOi  (Bergius) 

1000»;       x«io'        A 

I0001J          x-io'            ^1 

V  = 

128      ^      256      ;      512      1     1024 

2048 

0,005     i     0,34         73,7 
0,014          1,01         74.9 

0,005    ;    0,46 

0,027       ;       2,38 
0,050       j       4,62 

96,8 
89,0 

i                  i 

0,035          2,57         74,1 

92,7 

KJ 

57,7 

70,4    1     86,7 

105,5 

126,0 

0,085          6,37         75,2 

0,090    ;    9,17 

101,3 

RbJ 
N(CH3)H3C1 

63,0 
15,9 

21,2 

28,5 

38,1 

52,1 

II 

RbHSO*  (Bergius) 

so,  (Hantzsch) 

N(CHa)äH,Cl 

16,4 

21,5 

27,7 

37,0 

48,5 

N(CH3)3HC1 
N(CH3)4C1 

18,3 
103,5 

24.3 
120,0 

31,8 
135,7 

42,1 

151,2 

52.7 
167,1 

100017    1  x«io'  !     A 

100017       x«io'  1      A 

N(CH3)4Br 

105,9 

"5,1 

133,9 

148,6 

163,1 

0,002          0,13    j     67,7 

0,005           10,1         53,4 

N{CH3)4J 

"1,5 

125,5 

147,4 

157,3 

— 

0,011          0,47    1     42,1 

0,012     i     10,5         52,1 

N(C2H5)H3CI 

7,8 

10,3 

10,5 

11,4 

12,2 

0,034     j     1,65    1     48,4 

0,227          24,1         59,2 

N(C2H5)2H2C1 

18,9 

24,7 

31,4 

43,4 

56,9 

0,072     j     4,39    1     60,7 

0,507          30,5         40.3 

N(G2H5)3HC1 

27,8 

36,3 

46,4 

58,5 

71,5 

N(C2H5)4J 

116,5       127,9 

141,5 

154,7 

— 

f  1000  fl       0,023      0,034      0,054 
Tellur  (Hantzsch)  \    x«io'       2,74        3,79        4,49 

N(C,H-)H3CI 

13,3         17,5 

23,5 

•31,7 

40,4 

!       S(CH3)3J 

100,6       115,2 

132,2    1  146,1 

" 

l      A           119         112          84 

Arndt. 


1128 


251b 


Elektrische  Leitfähigkeit  nicht  wässeriger  Lösungen. 

Lit.  s.  S.  1131. 


II.  Organische  Lösungsmittel. 


I.  Molekulare  Leitfähigkeiten  von  N(C2H5)4J  bei  25°  in  verschiedenen  organischen  Lösungsmitteln. 
(P.  Waiden,  ZS.  ph.  Ch.  54,  128—230;  1906.) 


Lösungsmittel 


Leitf.  d. 
Lösmitt. 


Verdünnungsgrad  v 


200 

400 

800 

1600 

3200 

6400 

98,1 

103,2 

107,5 

110,4 

123,0 

— 

89,0 

94,1 

104,6 

— 

— 

— 

41,5 

43,4 

45,2 

46,0 

46,7 

— 

49,8 

54,6 

58,7 

62,0 

64,4 

— 

19,7 

20,6 

21,0 

21,1 

21,4 

— 

62,1 

72,3 

81,0 

87,8 

92,5 

— 

21,7 

23,3 

24,6 

25,5 

26,2 

26,9 

— 

24,4 

24,9 

25,1 

25,4 

— 

35,5 

37,7 

38,7 

39,6 

40,4 

— 

30,2 

33,5 

35,5 

36,5 

36,9 

— 

10,2 

13,0 

16,5 

21,2 

27,4 

— 

37,7 

41,9 

45,0 

47,6 

49,2 

50,2 

20,8 

23,6 

26,1 

27,9 

29,4 

— 

69,2 

69,6 

70,0 

70,2 

— 

— 

32,2 

34,4. 

35,5 

36,4 

37,2 

— 

78,9 

82,2 

85,0 

87,3 

87,7 

— 

60,3 

65,3 

69,0 

72,2 

74,8 

— 

100,5 

105.9 

109,5 

111,7 

112,8 

— 

31,4 

33,5 

35,0 

35,9 

36,3 

— 

56,7 

62,0 

65,6 

68,6 

70,4 

71,6 

45,0 

49,6 

53,7 

56,8 

58,8 

60,4 

Methylalkohol 

Propionaldehyd 

Furfurol 

Essigsäureanhydrid .... 
Citraconsäureanhydrid      .     . 

Acetylbromid 

Cyanessigsäuremethylester  . 
Asymmetrisches  Diäthylsulfit 
Schwefelsäuredimethylester  . 
Schwefelsäurediäthylester  . 
Borsäuretrimethylester     .    . 

Benzonitril 

Benzylcyanid 

Glykolsäurenitril     .    .    .    . 

Milchsäurenitril 

Methylrhodanid 

Äthylrhodanid 

Nitromethan 

Nitrobenzol 

Acetylaceton 

Epichlorhydrin 

Acetaldehyd  (o")    .    .    .    . 

Isovaleraldehyd 

Salicylaldehyd 

Anisaldehyd 

Isobuttersäureanhydrid    .    . 

Formamid 

Acetonitril 

Äthylsenföl 

Nitrosodimethylin    .... 

iVlethylalkohol 

Äthylalkohol 

Äthylenglykol 

Benzaldehyd 

Propionitril 

Aceton 


0,85 
1,45 
0,48 
0,20 
2,38 
0,45 
0,50 
0,31 
0,26 
0,62 
0,26 
0,16 
8,34 
0,31 
4,10 
1,96 
0,23 
0,11 
0,28 
0,05 


1,55 
0,10 
0,16 
0,42 
0,16 

38,7 
36,8 
0,14 
16,2 


0,103 

0,178 
0,321 


90,5 
79,8 

44,3 
18,5 
53,8 
20,3 


16,6 
66,8 

74,0 
53,2 
94,1 
28,5 

40,0 


—      ca. 


124 

145  (?) 
50 
74,5 
22,5 

114 

29,5 

26,4 

43 

43 

188 

56,5 
36 
71,5 
40 
96 
84,5 
120 
40 
81 
66,8 


100 
122 


8,4 


23,3 
141,8 


500 
148 
16,5 
11,7 
11,5 
24,5 

173,3 
58,8 
81,2 


151 
23,3 
13,7 
12,5 
28,0 

24,4 

180,4 

69,2 

84,2 


154 
30,7 
15,2 
13,3 
30,8 

24,4 
183,8 

77,2 
86,4 


4000 

158 
38,7 
17,1 
13,9 
32,8 

186,5 
83,3 


00 
ca.  180 

25 
16 
42 

25 
200 
106 

95 


64 

83,8 
28,9 

5,9 

20,0 

102,0 


128 

92,2 

34,1 
6,2 

22,9 

113,7 


256 

99,3 

38,9 

6,5 

25,9 

123,4 

136,1 


512 
104,0 

43,2 
6,8 

27,8 
131,5 
152,1 


1024 

108,5 

46,6 

[7,2] 

30,9 

139,4 

167,5 


2048 
49,1 


145,0 
178,9 


00 
124 

60 
8 

43 
165 
225 


2.  .iWethylalkohol.    (t  =  25''). 
(ü.  Carrara,  Gazz.  chim.  26  I,  119;  1896.) 
Molekulares  Leitvermögen. 


16 


32 

64 

— 

69,6 

65,0 

71,0 

68,8 

73,1 

47,7 

52,9 

52,7 

58,6 

54,3 

59,6 

64,5 

71,1 

68,2 

74,6 

73,8 

79,5 

.  66,9 

74,7 

71,0 

77,3 

62,9 

71,6 

128 


256 


512 


1024 


2048 


NaCl 

NaBr 

NaJ 

Natriumacetat 

N  atriumtrichloracetat 

LiCl 

KCl 

KBr 

KJ 

NH4CI 

NHiBr 

NH4F 


64,0 
41,1 

46,5 
48,0 

60,7 

67,4 
60,1 

64,2 
57,8 


74,3 
75,5 
77,3 
58,2 
63,6 
63,9 
76,1 
79,6 

84,5 
80,3 
82,4 
79,9 


78,1 
80,1 

79,9 
62,8 

67,3 
67,0 
80,2 
83,6 
88,5 

84,7 
86,6 
86,1 


81,8 
82,8 
82,i 
65,8 
70,2 

69,7 
83,7 
86,9 
91,0 
90,0 
91,0 
90,9 


84,5 
84,6 
84,1 
68,6 
71,7 
73,0 
87,0 
88,0 
92,2 
91,7 
93,4 
94,0 


85,6 

88,3 
69,4 

74,9 
89,5 
92,0 

93,4 
96,5 


87,6 
89,8 
70,3 
73,3 
77,3 
95,6 
96,5 
97,6 
96,2 

99,9 
97,6 


NH4J 
Srjj 
CdJz 
LiNO, 


72,2 


78,7 


85,0 

91,1 

— 

100,6 

115,3 

128,6 

141,4 

153,9 

14,2 

14,8 

15,4 

— 

69,3 

74,5 

80,6 

83,3 

104,7 
166,3 

86,5 


(Zelinsky,  1896). 
(Jones  u.  Lindsay, 
1902). 

Leitf.  des  Lösungs- 
mittels: !C=  0,2. 10 

Arndt. 


251c 


1129 


Elektrische  Leitfähigkeit  nicht  wässeriger  Lösungen. 


Lit.  s.  S.  1131. 


2.  Methylalkohol. 


II.  Organische  Lösungsmittel  (Fortsetzung). 

(Fortsetzung).  b)  (Turner,  1909). 


z  =  0,1  •  10- 


CdClz 
(Coffetti,  1903). 


.1 


22,8 
91,2 

364,8 


11,3 
i7»3 
24,8 


CdJz 
Coffetti,  1903). 


23,1 

92,6 

370,2 

1481,0 


13,9 
15,3 
18,2 
26,5 


FeCls 
(Kahlenberg,  u. 
Lincoln,  1S99). 


A 


3,2 

51,2 

205,0 

819,8 


20,8 

49,0 

72,6 

111,1 


(Carrara,  1896). 


HCl 


.1 


18,9 

37,7 

150,9 

1207,5 


106,4 
117,0 

127,9 
131,0 


HBr 


Ä 


6,7 

26,8 

107,4 

1717,8 


88,1 
101,9 

113.1 
121,0 


HJ 


A 


17,9 

71,4 

245,7 

00 


104,6 
120,0 
130,5 
134Ö 


CCI3COOH 


,1 


10,5 

2,7 

41.9 

5,2 

167,5 

9,9 

oc. 

25,5 

KOH 


8.7 

34.6 

138,5 


58,7 
69,4 
74,6 
75,8 


NaOH 


.1 


10,6 

42,6 

170,2 


52,8 
64,0 
70,0 
71,8 


NH, 


.1 


16,1 

32,3 

128,9 

257,8 


0,89 

1,98 

5,47 

11,35 


Natriummethylat 


2,3 

36,4 

145,5 


35,5 
52,0 

69,7 
74.5 


^'  C2H5)4J  bei  tiefen  Temperaturen. 
(Waiden,  1910). 


25" 


—76° 


100 
61 


98 
43 


92 
8 


3.  Äthylalkohol. 

a)  (Jones  und  Lindsay,  1902). 

X  =  0,2  •  lo-';  t  —  25° 


V 

64 

128 

256 

512 

KJ 

29.4 

33,0 

1 
36,0 

38,6     i 

NH4Br 

16,7 

18,8 

19,7 

22,7    ; 

SrJj 

28,9 

33,5 

38,9 

46,1 

LiNOa 

24,9 

27.7 

30,8 

33.3    ' 

1024 


41,4 

22,9 
51,3 

35,5 


KJ 
LiCl 


500 


1000      5000     20000 


22,2    ,     38,2 

15     !   29 


41.4  ,  44,0  j  47,8 

31.5  I  33,5     37 


48,5 
38 


c)  (Meyer  Wildermann,  1894).    t  =  18" 


HCl 


A* 


33,1!  31,6 

66,2;  37,2 

264,8;  47,0 

1059,2;  52,4 


CC1,H-C00H 


/* 


1.9 

30,7 
491,2 

1965 


0,040 
0,138 
i,iil 
4,102 


CCI3COOH 


17,2 

38,8 

441,9 

993,6 


0,608 
0,814 
2,385 
3,894 


FeCl, 


d)  (Kahlenberg  u.  Lincoln,  1899). 
y.  =  7,7  •  10-9. 

,9      I     11,6     j     195,1      j     390,2 
•,9      I     13,7     !       19,3      i       21,2 

e)  N(C2H5)4J  bei  tiefen  Temperaturen 
(Waiden,  1910). 


(        f        I      2,S 

\     A     \     9,^ 


25 

0 

—30 

—43 

-70 

195 

190 

184 

i8i 

176 

37 

23 

II 

6 

2 

SrJ 


4.  Propylalkohol.    x  =  0,08  •  10-6;  t  =  25" 
(Jones  u.  Lindsay,  1902). 

V        j      64     I       128       !      256 
A        \     8,8     I       10,2      !      11,3 

5.  Allylalkohol  t  =  25° 
(Coffetti.  1903). 


{| 


NaQ 


16,7 

66,7 

266,6 

1066,6 


HCl 


CQaCOOH 


17,2 
24,0 
29,8 
33,1 


NaBr 


88,6    I      19,2 

354,6    \      25,5 

1418,2  30,1 


NaJ 


12,7 

50,8 

203,4 

813.4 


6,  Ameiseasänre.   t  =  25". 
(Zanninovich-Tessarin,  1895). 
V  i         2,9       i       11,7 

A  I       29,6       ;       30,7 


20,2 
25.9 
31.7 
33,1 


46,9 
31.1 


.1 


0,6 
0,01 


2,3 
0,07 


4.7 
0,16 


KCl 
NaCl 


32 


64 


128 


256 


512 


40.7 
37,4 


43,5 
39,4 


48,7 
41,2 


54,4 
44.0 


57,3  I 
45,6 


6o,S 
47.5 


Arndt. 


1130 


251  d 


Elektrische  Leitfähigkeit  nicht  wässeriger  Lösungen. 


Lit.  s.  S.  1131. 


IL  Organische  Lösungsmittel  (Fortsetzung). 

7.  Aceton,    x  =  7,10--*;  t  =  25°. 

a)  (Carrara,  1897). 


32 


64 


128 


256 


512 


1024 


2048 


KJ 
NaJ 
NH4J 
LiCl 


6,1 


115,5 

67,3 
12,1 


b)  (Kahlenberg  und  Lincoln, 


130,5 
126,3 

85,5 
17,1 
5,410— \  i  =  25». 


141,1 

133,5 
104,1 

23,2 


149,6 

139,9 
120,8 

33»4 


153,6 
138,5 
136,0 


153,6 

139,9 

132,5 

77,3 


c)  (v.  Lasczynski,  1895).    t  =  li 


HCl 


A 


CCIXOOH 


FeCls 


HgCl, 


A 


AgNOs 


7,9 
31,8 
63,6 


1,29 
1,69 
2,21 


3.3 
23.3 
46,5 


0,06 
0,26 
0,42 


14,7 

234,4 

1875,1 


51,7 
70,7 
91,2 


2,3 

9,0 
36,2 


0,08 
0,28 
0,73 


144 
288 
576 


13,3 
14,7 

l6,T 


8.  Flüssiger  Cyanwasserstoff. 

a)  (Centnerszwer,  1901).   t  =  o". 


16 


32 


64 


128 


256 


512 


1024 


KJ 

S(CH3)3J 


256 


262 
276 


271 
292 


279 
303 


285 
313 


b)  (Kahlenberg  und  Schlundt,  1902).  x  =  1,10- 


294 
320 

5;  <  =  oO. 


306 
327 


308 
331 


KJ 


FeCU 


SbClo 


BiCU 


KMnOi 


CCI3COOK 


A 


12,0 

27,1 

81,6 

453,5 


254 
278 
300 
325 


4,2 
22,9 

431,1 
1042,0 


111,7 
152,4 
213,7 
259,9 


0,71 
3,12 

6,19 

28,08 


0,77 
0,40 

0,45 
1,19 


4,53 

7,27 

20,24 

81,31 


6,7 
4,9 
3,1 
4,3 


5,5 
23,4 
104,5 
1329 


142 
264 
3" 
511 


0,4 

2,4 

6,1 

36,6 


0,07 
0,21 
0,36 
1.81 


9.  Acetonitril.    x  =  0,002.    <  =  25 ' 
a)  (Dutoit  und  Friderich,  1898). 


10.  Propionitril.    <  =  20  0. 
a)  (Dutoit  und  Aston,  1897). 


NaJ 


5,3 

11,7 

61,8 

456,8 


LiCI 


67,8  38,5  li 

83,6  77,0  23,6  32 

125,2  153,3  30  128 

150,9  256 

b)  (Waiden,  1903).    <  =  25°. 


AgNOa 


54,5 

87,9 

"8,3 

131,5 


HgCl2 

CdJ2 

AgNOs 


1,05 


14,2 


16 


32 


1,86 
18,8 


3,40 
23,8 


64 


128 


256 


6,67  I     _     I     - 
15,9    I    17,0  I    19,1 
29,0    I    34,4  I    38,9 


b)  (Coffetti,  1903).    «  =  250. 


KJ 
NaJ 
KCNS 
NaCNS 


143,0 
139,9 
148,9 
123,2 


157,2 
150,7 
154,5 
146,3 


500 


169,3 
165,9 
172,6 
166,3 


NaJ 


178,9 
170,9 
182,9 
182,1 


4000 


KJ 

NaJ 

KCNS 

NaCNS 


184,0 
176,7 
191,2 
188,5 


188,0 
181,0 
202,2 
192,3 


8000 


191,0 

183,4 
205,0 
196,9 


16000 


12,5 

74,7 

448,2 

896,5 


CdJ, 


29,4 

59,3 

92,7 

106,6 


39,5 

79,1 

251,8 

755,5 


/* 


194,3 


207 
198 
223 
215 


f)  (Waiden,  1910), 
N(C2H5)4J  bei  tiefen  Temperaturen. 


W25' 


17,8 
17,6 
17,3 
23,7 


370. 


t 
X  •  10* 


810 
52 


25" 
34 


-5" 
23 


59' 
9 


Arndt. 


251 


1131 


Elektrische  Leitfähigkeit  nicht  wässeriger  Lösungen. 

Lit.  am  Schluß  der  Seite. 


11.  Organische  Lösongsmittel  (Fortsetzung). 


II.  Amylamia.    x  =  o,o8  •  io-6;  t  = 
(Kahlenberg  und  Ruhoff,  1903)- 


AgNOs 


0,4 

1,7 

6,3 

31,1 


0,53 
1,38 
0,17 
0,01 

12. 


CdJi 


0,8 
1,7 

5,5 


0,47 
0,19 
0,002 


FeCls 


.1 


5,0 
13.4 
27,1 


0,22 
0,16 
0,0g 


Nitromethan.    <  =  25  < 
(Coffetti,  1903). 


LiJ 


CdJ, 


14.  Benzaldehyd. 

a)  FeCls-  (Kahlenberg 
und  Lincoln,  1899). 


=  0,45  •  10-6;  <  =  25". 

b)  HCl.    (Beckmann  und 

Lehmann,  1907).    t  =  iS^. 


25,6 
117,9 
237,1 


14,3 
13,1 
10,5 


1000  rj 


Ä 


0,168 

365 
602 
828 
885 


0,0810 
1170 
1416 
1495 
1315 


0,481 
321 

235 
181 
149 


15.  Pyridin.    x  =  o,66«io-6;  1  —  25'^. 
(v.  Hevesy,  1910). 


167 

667 

2667 


64,5 
100,5 
128,3 


1000 
2000 
4000 


19,8 
22,8 
24,8 


BaJi     V 
A 


9.6 
8,9 


18,0 
10,7 


81,1 
16,0 


13.  Nifrobenzol.    x  =  0,35 .  10-6;  t  =  25* 
(Kahlenberg  und  Lincoln,  1899). 


16.  Chinolin.    x.  =  0,38 •  10-6;  t 
(Waiden,  1903). 


FeCls  V  = 
A  = 


2,8 
3,8 


11,3 
6,6 


45,4 
16,3 


726,0       2903,9 
20,5    I       20,5 


V 

A 


50 
1,72 


100 

1,81 


200 

2,06 


400 
2,36 


800 
2,69 


Literaturverzeichnis. 


E.  Beckmann  u.  G.Lehmann,  ZS.  ph.  Ch.  60,  391; 

1907. 
H.  Cady,  Joum.  ph.  Gh.  1,  707;  1897. 
G.  Carrara,  Gazz.  chim.  24  II,  504;  1894;  261,  119; 

1896;   27  I,  207  u.  422;  1897. 
C.  Cattaneo,  Rand.  Line  (5)  *  H,  63;  1895. 
Centaerszwer,  ZS.  ph.  Ch.  39,  217;  1901. 
Coffetti,  Gazz.  chim.  33  I,  63 ;  1903. 
Dutoit  u.  Aston,  C  r.  125,  240;  1897. 
Dutoit  u.  Dupertuis,  Joum.  Chim.  phys.  6,  726;  1908; 

7,  189;  1909. 
Dutoit  u.  Friderich,  Bull.  Soc  chim.  (3)  19,  321;  1898. 
Dutoit  u.  Gyr,  Joum.  Chim.  phys.  7,  189;  1909. 
Euler,  ZS.  ph.  Ch.  28,  619;  1899. 
Fitzpatrick,  Phil.  Mag.  (5)  24,  377;  1887. 
E.  C.  Franklin,  ZS.  ph.  Ch.  69,  272;  1909. 
Franklin  u.  Gibbs,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc  29,  1389; 

1907. 
Franklin  u.  Kraus.  Amer.  ehem.  Joum.  23,  277;  1900; 

24,  83;  1900;   29,  11;  1903;  30,  i;  1903. 
Frenzel,  ZS.  Elch.  6,  479;  1900. 
Goodwin  u.  Thompson  jun.,  Phys.  Rev.  8,  38;  1899. 
Hartwig,  Wied.  Ann.  33,  58;  1888. 
V.  Hevesy.  ZS.  Elch.  16,  672;  1910. 
Holland,  Wied.  Ann.  50,  263:  1893. 
Jones,  ZS.  ph.  Ch.  56,  129;  1906;  57, 193,  257;  1907. 
Jones  u.  Lindsay,  Amer.  ehem.  Joum.  28,  341;  1902. 


Jones  u.  Mahin,  ZS.  ph.  Ch.  69,  389;  1909. 

Jones  u.  Schmidt,  Amer.  ehem.  Joum.  42,  37;  1909. 

Jones  u.  Veazey,  ZS.  ph.  Ch.  61,  641;  1907;  62,  44; 

1908. 
Kahlenberg,  ZS.  ph.  Ch.  46,  64;  1903. 
Kahlenberg  u.  Lincoln,  Joum.  phys.  Chem.  3, 12;  1899. 
Kahlenberg  u.  Ruhoff,  Joum.  phys.  Chem.  7, 254;  1903. 
Kahlenberg  u.  Schlundt,  Joum.  phys.  Chem.  6,  447; 

1902. 
A.  Kerler,  Diss.  Erlangen  1894. 
Köhler,  ZS.  Elch.  16,  419;  1910. 
V.  Laszcynski,  ZS.  Elch.  2,  55;  1895. 
Lewis  u.  Wheeler,  ZS.  ph.  Ch.  56,  178;  1906. 
Plotnikow,  ZS.  ph.  Ch.  48,  223;  1904. 
Schall,  ZS.  ph.  Ch.  14,  701;  1894. 
Sserkow,  Joum.  russ.  40,  399;  1909;  ZS.  ph.  Gh.  73, 

557;  1910. 
Steele,  Mc  Intosh  u.  Arcbibald,   ZS.  ph.  Gh.  55, 

159;  1906. 
Tnmer,  Amer.  chem.  Journ.  40,  558;  1908. 
Vollmer,  Wied.  Ann.  52,  328;  1894. 
Waiden,  ZS.  anorg.  Ch.  25,  215;  1900;  29,  371;  1902; 

30,   145;   1902;    ZS.  ph.  Ch.  43,  398;  1903;   46, 

131:  1903. 
M,  Wildermann.  ZS.  ph.  Ch.  14,  231  u.  247;  1894. 
Zanninovicb-Tessarin,  ZS.  ph.  Ch.  19,  251;  1895. 
Zelinsky  u.  Krapivin,  ZS.  ph.  Ch.  21,  42;  1896. 


Arndt. 


1132 


352 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

Berechnet  nach  dem  Massenwirkungsgesetz;  im  einfachsten  Fall  (Konzentration  des  Kations)  X  (Konzentration 

des  Anions):  (Konzentration  des  nichtdissoziierten  Anteils). 

Verdünnung:  t>  =  Anzahl  Liter,  in  denen  ein  Mol  der  Verbindung  gelöst  ist. 

Methoden: 

a)  Leitfähigkeit.    Der  Dissoziationsgrad  ist  aus  der  elektrischen  Leitfähigkeit  berechnet. 

b)  Gefrierpunktserniedrigung.  —  Hydrolyse  des  Na-Salzes  etc.,  aus  der  Gefrierps.-Ern.  abgeleitet,  ist  bei 

c)   Löslichkeitserniedrigung.                                                                                   [Hydrolyse  aufgeführt. 

d)  Verteilung  zwischen  zwei  Lösungsmitteln. 

e)  Hydrolyse.     Ermittelung  von  lonenkonzentrationen 

a)  durch  Leitfähigkeitsmessung, 

ß)  durch  Katalyse, 

y)  auf  elektrometrischem  Wege, 

S)  auf  kolorimetrischem  Wege  (Indikatorenmethode), 

e)  aus  der  Gefrierpunktserniedrigung  der  Na-Salze  etc. 

1.  A.  Dissoziationskonstanten  anorganischer  Säuren^). 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung  Methode 

Autor 

Zitat 

Aluminiumhydroxyd 

A1(0H)3 

0 
25 

6,3X10-'^ 

10 

Hydr. 

Wood 

(Journ,  ehem.  Soc.  93, 

Arsenige  Säure  .    . 

As(0H)3 

» 

6    xio-'" 

20 

Lösl. 

„ 

(    411;  1908. 

Arsensäure     .    .    . 

ASO4H3 

» 

5    Xio-3 

8-256 

Leitf. 

Luther 

ZS.  Elch.  13,  297;  1907. 

Borsäure   .... 

BO3H3 

15 

5,5Xio-'o 

46—185 

Hydr. 

Lunden 

Journ.  Chim.   phys.  5, 
574;  1907. 

„         .... 

>» 

25 

6,6Xio-*o 

,, 

,, 

„ 

,, 

„         .... 

>» 

» 

6,4X10-1« 

0,14 — 28 

>, 

Lundberg 

ZS.  ph,Ch,69, 442 ;  1909, 

„         .... 

» 

40 

8,5X10-1« 

47—185 

,, 

Lunden 

a.  a.  0, 

Hydroschweflige 

Säure  (2.  Stufe)   . 

H2S2O4 

25 

3,5X10-3 

64-256 

Leitf. 

Jellinek 

ZS.ph,Ch.76,257;i9ii, 

Jodsäure  .... 

JO3H 

» 

1,9X10-' 

16—256 

„ 

Rothmund  u. 
Drucker 

ZS,ph.Ch.46, 827, -1903. 

Kakodylsäure    .    . 

As02(CH3)2H 

» 

6,4X10-' 

8-256 

,, 

Johnston 

Ber.chem.Ges.  37, 3625  • 

1904. 
ZS,ph,Ch.57,  557;i9o6. 

»              •    • 

f> 

f> 

7,5X10-' 

8—14 

Hydrol. 

Holmberg 

ZS.ph.Ch.70,i57;i9io. 

Kohlensäure(  i .  Stufe) 

CO3H2 

18 

3,0  X10-' 

28  —  110 

Leitf. 

Walker  u. 
Cormack 

Journ.   ehem.  Soc.  77, 
5;  1900. 

(2.  Stufe) 

>j 

25 

1,3X10-" 

— 

Lösl. 

Bodländer 

ZS.ph.Ch.35,  23;  1900. 

Phosphorsäure  ^) 

PO4H3 

» 

9    Xio-3 

32-1024 

Leitf. 

Rothmund  u. 
Drucker 

a.  a.  0. 

Salpetrige  Säure    . 

NO2H 

>» 

4    X10-* 

2 

Hydr. 

Blanchard 

ZS.ph.Ch.41,68i;i902; 
51,  122;  1905. 

»> 

ff 

»> 

4,5  X 10-4 

512-1536 

Leitf. 

Schumann 

Ber.  ehem.  Ges.  33,  532; 

» 

99 

>» 

6,4  X  IO-* 

8—10 

Hydr. 

E.  Bauer 

IQOO, 

ZS.ph.Ch.56, 2 15;  1906. 

Schwefelsäure^) 

E 

(I.  Stufe) 

SO4H2 

»» 

4,5X10-1 

2,5—747 

Versch. 

Jellinek 

a,  a.  0. 

1 

„      (2.  Stufe) 

}f 

»> 

1,7X10-2 

2,5-747 

Meth. 

„ 
Drucker  (i) 

ZS.  Elch,17,  398;i9ii, 

! 

» 

)y 

n 

1,3X10-2 

— 

Leitf. 

Luther 

ib.  13,  296;  1907. 

» 

» 

tt 

3       XlO-2 

10 — 40 

Versch.  -M. 

Noyes  u. 
Stewart 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 
32,  1160;  1910, 

Schwefelwasserstoff 

H2S 

18 

5,7x10-8 

25—125 

Leitf. 

Walker  u. 
Cormack 

a.  a.  0. 

(i.  Stufe) 

» 

» 

9,1x10-8 

22 — 230 

„ 

Auerbach 

ZS.ph,Ch.49,563;i904. 

Schweflige  Säure 

SO3H2 

0—25 

1,7X10-» 

2,5—20 

Gefrierp. 

Drucker  (2) 

ib,  49,  220;  1904. 

(i.  Stufe) 

25 

1,7x10-2 

— 

Versch. 

Jellinek 

a.  a.  0. 

„    (2.  Stufe) 

»> 

)t 

5     Xio-8            _ 

Meth. 

,, 

" 

^)  Vergl.  die 

Zusammenstellung  von  Noyes,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  32,  860;  1910. 

'^)  Konstanten  bei  i8<*  für  Phosphor-  und  Pyrophosphorsäure  (versch.  Dissoz.- Stufen)  bei  Abbott  u.  Bray,  | 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  31,  760;    1909;   vergl.  ferner  für  Phosphorsäure   bei  versch,  Temp.  Noyes,    ebenda  | 

30,  349;  1908. 

^)  Vergl.  ferner  Noyes  u.  Eastman,  Garn.  Inst.  Publ.  63,  274;  1907. 

Hinrichsen. 


aSL 


1133 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

I.  A.  Dissoziationskonstanten  anorganischer  Säuren.    (Forts.) 

Name 

Formel 

/       Konstante  Verdünnung  Methode 

Autor 

Zitat 

Stickstoffwasser- 

N3H 

0  \  1,0X10-5 

64—256   1    Leitf. 

Hantzsdi 

)  Ber.  ehem.    Ges.  32, 
j     3073;  1899- 

stoffsäure 

f> 

25     1,9X10-5 

64        ! 

» 

i 

, 

s.  f.  West 

Journ.  ehem.  Soc  77, 

Thioschwefelsäure 

i 

705;  1900. 

(2.  Stufe) 

S2O3HJ 

„      i^Xio-' 

—         1     Leitf. 

Jellinek 

a.  a.  0. 

Über  jodsäure     .    . 

JO4H 

„      2,3X10-* 

8—128   1 

Rothm.  u.  Dr. 

»            _ 

Unterchlorige  Säure 

ClOH 

17     3,7X10-«!      6—10     1     Hydr. 

Sand 

ZS.ph.Ch.48,6io;  1904. 

Wasserstoffsuper- 

H2O2 

0  i  6,7X10-" 

—         i    Versch. 

Joyner 

ZS.  anorg.  Ch.  77,  103; 

oxyd     .... 

j» 

25     2,4X10-12 

—         i     Meth. 

»» 

1912, 

Zinnsäure      .    .    . 

SnOaHj 

25     4    X10-" 

100 — 1000  i     Hydr. 

1 

Goldschmidt 
u.  Eckardt 

ib.  56,  389;  1906. 

I.  B.  Dissoziationskonstanten  anorganischer  Basen. 

Ammoniak '^)  .    .    . 

NH4OH 

0 

1,4X10-5          9 — 22 

Leitf. 

Lunden 

Journ.  Chim.  phys.  5, 
574;  1907- 

9t 

»> 

1,39X10—5,     10—22 

» 

Kanon 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 

»» 

18 

i,7i  X 10— *j     10 — 22 

1, 

29,  1408;  1907. 

Tt                          ... 

99 

10 

1,63X10-5 

,» 

»f 

Lunden 

a.  a.  0. 

f»                           ... 

» 

18 

1,75X10-5 

»> 

,» 

i> 

"          _<> 

f»                           ... 

>» 

>f 

1,75X10-5 

2 — 100 

99 

Noyes,  Kato 
u.  Sosman 

ZS.ph.Ch.  73,  i;  1910. 

»>                           ... 

»» 

25 

1,87  X 10-5 

9 — 22 

» 

Lunden 

a.  a.  0. 

»                           ... 

»» 

n 

1,80X10-* 

2 ICO 

,» 

Noyes,  Kato 
u.  Sosman 

» 

f>                           ... 

»f 

40 

1,98  X 10-5 

9 — 22 

» 

Lunden 

a.  a.  0. 

»                           ... 

»» 

50 

1,96  X 10-5 

»> 

tf 

w 

,, 

n                ... 

„ 

60 

1,9    Xio-5 

»» 

J» 

,f 

n                 ... 

„ 

100 

i,3ä  X 10-5 

10 — 100 

» 

Noyes,  Kato 

»» 

1»                 ... 

» 

156 

6,3X10-« 

u.  Sosman 

»»                 ... 

l> 

218 

1,8X10-« 

,» 

» 

» 

,» 

»                 .      .       • 

» 

306 

9,3  X 10-8 

3,3— lo 

'1 

»» 

t» 

Arsentrioxyd      .    . 

As(0H)3 

25 

I     Xio-»* 

1,6 — 20 

LösL 

Wood 

Journ.  ehem.  Soc  98, 
411;  1908. 

Hydrazin  .... 

NäHäOH 

» 

3     XIO-« 

8—256 

Leitf. 

Bredig 

ZS.ph.Ch.  13, 191;  322, 
1894. 

Kakodylsäiure  . .    . 

AsO(CH3)20H 

0 

4    X10-" 

2 — 1024 

Uitf.  u. 
Hydr. 

Zawidzki 

[  Ber.  eheni-Ges.36,3325 ; 
j     1903;  37, 153,  2289; 

>» 

» 

25 

3     X10-" 

,» 

., 

,» 

l     1904.     ^ 

99                             '         * 

99 

99 

5,6Xio-» 

300 — 1000 

Hydr. 

Holmberg 

ZS.ph.Ch.70,157;  1910. 

Silberhydroxyd  .    . 

AgOH 

»» 

1,1  X 10-* 

1783— 14264 

Leitf. 

Levi 

Gazz.chim.31,1  r,i  ,-1901.  s 

II.  A.  Organische  Säuren^). 

1.  Aliphatische  Säuren. 

Literatur  S.  11 76. 

Name 

Formel 

t      1    Konstante      Ver 

dünnung       Methode 

Autor 

Acetaldehyd   .... 

CH3.CHO 

0 

0,7  X 

10-» 

I — 2 

Versch.  Meth. 

Euler  (i) 

/»-Acetbuttersäure   .    . 

CHs.CO.lCHJa— COOK 

25 

2,2  X 

10-5 

I 

6 — 2048 

Leitf. 

Schilling  u. 
Vorländer 

Acetessigsäureäthylester 

CH3.CO.CH2COO.QH5 

>» 

2XIO-" 

4-8 

Verseifungs- 
geschwind. 

Goldschmidt 
u.  Oslan 

desgL    -methylester 

CH3.CO.CH2COO.CH3 

» 

2XIO-" 

5—10 

>, 

Goldschmidt 

u.  Scholz 

')  S.  femer  D 

enham,  Journ.  ehem.  Soc.  98,  41,  424,  833;  1908. 

*)  Einige  zusammenfassende  Arbeiten  sind   am   Schluß  der  Lit   au 

fgeführt.    Die  zweiten  Dissoziations- 

'  konstanten  zahlreicher  Säuren,  wie  sie  nach  versch.  Methoden  und  von 

versch.  Autoren  gefunden  sind,  hat 

Chandier,   Journ.  Amer.  ehem.  Soc  30,  713;   1908  zusammengestellt. 

Die  Dissoziation  von  saiu-en  Salzen 

1  aller  Art  hat  Smith  (ZS.  phys.  Ch.  25,  219;  1898)  gemessen. 

Hinrichsea. 


1184 


3521) 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren.    (Fortsetzung).  - 

-  Lit.  S.  II 76 

Name 

Formel 

i         Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Acetondikarbonsäure   . 

X  Ha— COOH 
CO 

0 
25 

7,9X10-* 

22  -  687 

Verseifungs- 

Angeli 

geschwind. 

' 

"^C  Ha— COOH 

Acetoxim 

(CH3)2C  =  NOH 

18 

4,6X10-13 

30 

Hydrol. 

Lunden  (i) 

» 

f> 

25 

6,0X10 -'3 

,» 

„ 

„       (i) 

>» 

» 

40 

1,0X10-12 

» 

» 

„       (I) 

Acetursäure    . 

CH3-CO-NH-CH2(COOH) 

25 

2,30X10-* 

16  —  1024 

Leitf. 

Ostwald  (I) 

Acetylaceton  . 

CH3-CO  CH2-CO-CH3 

» 

1,5X10-» 

32—1024 

,, 

Guinchant 

Acetylcyanamid 

CH3— CO— NH— CN 

» 

1,5X10-* 

25—794 

„ 

Bader 

Aconitsäure    . 

CH-COOH 

» 

1,36X10-2 

32—1024 

,) 

Waiden  (2) 

» 

II 

» 

1,58X10-3 

28—899 

,, 

Walker  (i) 

COOH-C 

CH2 .  COOH 

Acrylsäure 

CH2  =  CH.C00H 

„ 

5,6X10-5 

8 — 1024 

„ 

Ostwald  (2) 

Adipinsäure    .... 

COOH-[CH2]4-COOH 

)> 

3,65X10« 

32 — 1024 

» 

Brown  u.Walk. 

M                            .... 

» 

„ 

3,7X10-5 

32 — 1024 

» 

Ostwald(2)  [(i) 

»                             .... 

» 

»> 

3,76X10-5 

39—1258 

>, 

W.  A.  Smith 

Adipinsäureäthylester  . 

CGOH^CHzli-CGO.CaHs 

„ 

3X10-5 

93  —  1488 

„ 

Walker  (i) 

i-Äpfelsäure    .... 

COOH— C  HÖH— 
CH2— COOH 

" 

3,99X10-* 

32—2048 

Ostwald  (3) 

1-Äpfelsäure    .... 

>> 

» 

4,0X10   -* 

nicht  ang. 

,, 

Waiden   (3) 

Äthenyl-tricarbonsäure 

CH2— COOH 

CH-COOH 

COOH 

» 

3,2X10-3 

32 — 1024 

,, 

(2) 

Äthylacetessigsäure- 

CH3— CO— CH(C2H5) 

>» 

9XIO-" 

20 — 100 

Hydrol. 

Goldschmidt 

äthylester 

COO.CaHs 

u.  Scholz 

a-Äthyl-adipinsäure     . 

COOH— CHiCaHs)- 
[CHala-COOH 

» 

4,15X10-5 

47—755 

Leitf. 

Mellor 

cis-a-ai-Äthylallylbern- 

C2H5— CH.COOH 

» 

3,59X10-* 

16 — 512 

„ 

Waiden   (i) 

steinsäure 

1 
C3H5-CH .  COOH 

trans-desgl 

C2H5— CH-COOH 

1 
COOH— CH-C3H, 

» 

2,69X10-* 

32—1024 

" 

(I) 

Äthylbemsteinsäure     . 

COOH-CH-CH2-COOH 
C2H5 

»1 

8,5X10-5 

32—1024 

„ 

(I) 

" 

>» 

j> 

8,6X10-5 

44—1414 

,» 

Bethmann 

Äthyl-a-  J-dithiocarbon- 

COOH— CH2O— CS- 

)9 

2,1X10 -3 

40—315 

„ 

Holmberg  (i) 

glycolsäure 

S.C2H5 

Äthyl- ß-A-  desgl.     .    . 

COOH-CH2S— CS- 
O.C2H5 

» 

6,5X10-* 

16 — 1071 

,» 

„       (i) 

a-Äthylglutarsäure  .    . 

COOH-CH.C2H5— 
[CH2J2— COOH 

» 

5,6X10-5 

45—714 

„ 

Mellor 

» 

„ 

>> 

5,8X10-5 

256 — 2048 

„ 

Auwers 

Athylglycolsäure.    .    . 

CH2(OC.,H5)(COOH) 

JI 

2,3X10-* 

16 — 1024 

„ 

Ostwald  (i) 

Äthylisonitrosoaceton  . 

CH3— CO— C  =  NOH 

C2H5 
CH3-CH2-CH=C-COOH 

» 

3X10-10 

32 

Hydrol. 

Hantzsch  u. 
Farmer 

Äthylitakonsäure     .    . 

tf 

3,6X10-5 

16—128 

Leitf. 

Fichter  u. 

1 
H2C-COOH 
C2H5-C— COOH 
■  II 
CH-COOH 

Probst 

Äthylmaleinsäure    .    . 

» 

2,4X10-3 

32—1024 

», 

Waiden  (i) 

„    malonsäure  .    . 

C2H5— CH(C00H)2 

„ 

1,27X10-3 

16—1024 

» 

Ostwald  (2) 

» 

» 

» 

1,27X10-3 

32—1024 

„ 

Waiden  (i)    | 

Hinricbsen. 


252 


1135 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Orj;aniscbe  Säareo.     i.  Aliphatische  Säuren.     (Fortsetzung).  — 

-  Lit  S.  1176 

Name 

Formel 

i 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Äthylmalonsäureäthyl- 

XOOH 
C2H5.GH< 

\COO.C2H5 

0 

25 

4,01X10-* 

34 — loSo 

Leitf. 

Walker  (i) 

ester  

Athylmesaconsäure .    . 

COOH— C-CH2— C2H5 

II 
HC— COOH 

>» 

9,3X10  * 

64 — 1024 

» 

Waiden  (i) 

!  a-Äthyl-o-/S-penten- 

CH3~CH2 — CH  =C-C»H5 

» 

2,05X10-^ 

64 — 1024 

» 

Fichter  u. 

säure 

1 
COOH 

Obladen 

«-Äthyl-  ^-y-penten- 

CH3-CH=CH-CH-C,H5 

n 

3,39X10-» 

32 — 1024 

„ 

»» 

säure 

1 
COOH 

:hyl-sulfoncyanamid  . 

C»H5(S02)NH(CN) 

n 

7X10-« 

104—835 

,, 

Bader 

\  thyl-thio-glycolsäure 

C4H8SO2 

» 

1,83X10-* 

15     503 

»> 

Ramberg 

A  thy  I-tricaiballylsäure 

C2H5— CH-COOH 

» 

3,2x10-* 

32—1024 

,» 

Waiden  (2) 

(Smp.  147Ö) 

1 
CH-COOH 

1 

CH2— COOH 

Äthyl-trithiocarbon- 

COOH-CH2S— 

8,2X10* 

91-477 

» 

Holmberg  (i) 

glycolsäure 

CS.S.C2H5 

a-Alanin 

CH3— CH— NH3 
1      / 

coo 

» 

9x10-'° 

32  - 1024 

9t 

Winkelblech 

1 

Alanylglycin  .... 

CöHioOaNj 

j> 

1,8x10* 

nicht  ang. 

», 

Euler  (2) 

Allylbemsteinsäure  .    . 

i 

C3H5 — CH  —  CHg 

1 
COOH COOH 

j» 

1,09X10-* 

32—1024 

,» 

Waiden  (i) 

'  Allyhnalonsäure  .     .    . 

C3H5— CH(C00H)2 

>i 

1,54X10-' 

32 — 1024 

», 

„  (I) 

Ameisensäure.    .    .    . 

H.COOH 

2,14X10-* 

8 — 1024 

„ 

Ostwald  (i)a! 

Franke  (siehej 

auchWegsch.) 

;  Angelicasäure.     .    .    . 

CH3-C-H 

II 
CH3-C— COOH 

» 

5,0x10-» 

32—2048 

„ 

Ostwald  (2) 

Anti-(Meso)-weinsäure . 

COOH— CHOH-CHOH 

1 
COOH 

» 

6,0x10-* 

16  —  1024 

„ 

Waiden  (i) 

i  /3-i-Asparagin .... 

CHj— CONH2 
NH2-CH  —COOH 

18 

0,88X10     9 

30 

Hydr. 

Lundäi  (i) 

>j           .... 

» 

25 

1,35X10-9 

» 

„ 

.     (i) 

'           »>           .... 

» 

40 

3,2X10-» 

„ 

„ 

„     (I) 

■  d-Asparaginsäure     .    . 

i 

CH2— COOH 

1 
NH2— CH  -COOH 

25 

13,5X10-5 

250—500 

» 

Holmberg  (2) 

97 

„ 

j» 

i5Xio-ä 



Leitf. 

Lunden  (i) 

Azelainsäure  .... 

COOH— [CH2]7-COOH 

» 

2,5X10-* 

68 — 1091 

„ 

Smith 

j         j»             .... 

yy 

>j 

3,0X10-'' 

84—1347 

,» 

Bethmann 

!      desgl.  2.  Stufe    .    . 

ff 

99 

2,4X10-« 

32—4096 

>, 

Chandler 

Bemsteinsäure    .    .     . 

COOH(CH,)2COOH 

» 

6,6X10-5 

16 — 2048 

,f 

Cstwald  (2) 

„              ... 

M 

»> 

6,8X10-5 

32—1024 

,f 

Brown  u. 
Walker  (i)  ! 

99                                ... 

jj 

0 

5,6X10-5 

8 — 2048 

„ 

White  U.Jones 

»                                  ... 

l> 

25 

6,6X10-5 

n 

,» 

„ 

99                                ... 

» 

35 

6,6X10-5 

» 

„ 

91 

j                             99                                ... 

» 

0 

5,1X10-5 

14—512 

„ 

Kortright 

2.  Stufe 

91 

25 

2,7X10-« 

32—4096 

„ 

Chandler 

„       -anhydrid 

C4H4O3 

>f 

6,8X10-5 

16 — 1024 

» 

Waiden  (i) 

(gelöst  ^  Bem- 

steinsäure) 

Hiorklisen. 


1136 


253  d 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren,    (Fortsetzung).  — 

-  Lit.  S.  1176 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Bernsteinsäureäthylest 

;r        CH2— COO.C2H5 
C  Hg— COOK 

0 
25 

3,02  Xio-5 

18—582 

Leitf. 

Walker  (i) 

„      methylestei 

CH2— COO.CH3 

1 

CH2— COOH 

>» 

3,26X10-5 

19—621 

« 

»    (I) 

»»            »f 

»> 

» 

3,21X10-5 

18—143 

» 

Bone,  Sud- 
borough,     i 
Sprankling  i 

Brenzweinsäure  .    . 

CH3— CH— COOH 

1 

C  Ha— COOH 

» 

8,6x10-^ 

32—2048 

» 

Ostwald  (2) 

» 

f> 

0 

7,9X10-5 

8—2048 

i> 

White  U.Jones 

» 

» 

12 

7,9X10-5 

» 

» 

>» 

» 

» 

25 

8,7X10-5 

" 

» 

» 

»> 

»> 

35 

8,8X10-5 

» 

» 

» 

a-ßi  -Brom-äthylbem- 

C2H5— CH— COOH 

25 

4,23X10-3 

32—1024 

»> 

Waiden  (i) 

steinsäure,  a- Säure 

1 

(Smp.  114") 

Br-CH— COOH 

N-Säure   desgl.   (Smp 

» 

»» 

5,4X10-3 

32 — 1024 

» 

„      (I) 

192°) 

B  rombemsteinsäure 

CHBr-COOH 

1 

CH2  —COOH 

» 

2,8x10-3 

32—1024 

>» 

f,      (I) 

„        2.  Stufe 

>» 

» 

3,9X10-5 

32—4096 

»> 

Chandler 

Brombrenzweinsäure 

CH3— CH— COOH 
1 
Br— CH-COOH 

» 

4,8X10-3 

64 — 1024 

ff 

Waiden  (i) 

a- Brombuttersäure  . 

CH3-CH2— CHBr 

I 
COOH 

» 

1,06x10-3 

128  —  1024 

» 

»            (2)' 

y- 

CH2Br.(CH2)2-COOH 

» 

2,6X10-5 

32—64 

f> 

Lichty  b. 
Lunden 

Bromcitrakonsäure  . 

CH3— C-COx 

II       >o 

Br— C-CO^ 

»> 

1,4X10-2 

107—856 

»» 

Angeli 

Bromessigsäure  .    . 

CHoBr.COOH 

>» 

1,38x10-'* 

32 — 1024 

>» 

Ostwald  (i) 

» 

>f 

0 

1,56X10-3 

32 

» 

Kortright 

a- Brompropionsäure 

CHa-CHBr— COOH 

25 

1,08x10-3 

128—1024 

» 

Waiden   (2) 

ß- 

CHaBr-CHa— COOH 

• » 

9,8x10-5 

32 — 1024 

» 

(2) 

(5-Bromvaleriansäure   , 

CH2Br-(CH2)3— COOH 

99 

1,91X10-5 

64 

ff 

Lichty,  vgl. 

» 

» 

»> 

i,giXio-5 

64 

» 

Wegscheid.  (4) 

Butantetrakarbonsäure 

CH2— CH— CH-CH2 

>» 

4,0X10-* 

64 — 1024 

»> 

Waiden  (2) 

(Äthyl- äthenyltrikar 

-     1           1           1          1 

bonsäure) 

COO  H  COO  H  COO  H  COO  H 

Butenyltrikarbonsäure 

C2H5— CH— COOH 
CH(C00H)2 

» 

3,07X10-3 

32  —  1024 

» 

„      (2) 

Buttersäure    .    .    . 

CH3(CH2)COOH 

» 

1,5X10-5 

16 — 1024 

Leitf. 

Franke 

>» 

f9 

» 

1,49X10-5 

8 — 1024 

»I 

Ostwald  (i) 

»> 

tf 

» 

1,45X10-5 

5-8 

Hydrol. 

Bauer 

>» 

99 

» 

1,54X10-5 

32—1024 

Leitf. 

Billitzer 

n 

»» 

0 

1,6X10-5 

2 — 2048 

» 

White  U.Jones 

>t 

9f 

25 

1,5X10-5 

>» 

>> 

„ 

ff 

f$ 

35 

1,4X10-5 

>» 

» 

„ 

>j 

0 

1,66X10-5 

16 

» 

Kortright 

Butylmalonsäure 

C4H9.CH(COOH)2 

25 

1,03X10-3 

32—1024 

>» 

Waiden  (i) 

Butyrylcyanamid 

CsHt-CO-NH'CN 

9f 

i,iXio-* 

36-1149 

» 

Bader 

n-Capronsäure     , 

Cs Hu- COOH 

9> 

1,45  X 10-5 

32-1024 

» 

Ostwald  (i) 

»> 

y} 

J> 

1,46X10-5 

» 

» 

Billitzer 

j> 

ff 

» 

1,38X10-5 

32—1024 

>i 

Franke 

Caprylsäure    .    . 

C7H15.COOH 

» 

1,44X10-5 

256 — 1024 

)> 

" 

Hinrichsen. 


ÄC 


1137 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

1                       II.  A.  Organische  Säaren.    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Carbaminthioglykol- 
!      säure 
Chloralhydrat     .    .    . 
,»               ... 

[  i-Chlorbemsteinsäure   . 

ru  ^S— CO.  NH, 
•^"^^COOH 
CCl3.CH(0H), 
,1 

CHCl-COOH 

1 

0 
25 

0 
18 

25 

2,46X10-* 

4X10-" 
ixio-u 

2,8X10-' 

8-1024 

4 
II 

32—1024 

Leitf. 

HydroL 

Leitf.  des 

NH4-Salzes 

Leitf. 

Ostwald  (i) 

Euler  (1) 
H.  u.  A.  Euler 

(i) 
Waiden  (i) 

:  d- 
a-Chlorbuttersäure  .    . 

CH,— COOK 
II 

CH,.CH,-CHa-COOH 

II 

n 

2,8x10-' 

2,8x10-' 

1,39X10-' 

nicht  ang. 

1, 
16—1024 

tt 
II 
I, 

11      (3) 
„      (3) 
Lichty 

'"            „               •    • 

CHg-CHCl-CH,-COOH 

II 

8,94X10-5 

„ 

fi 

II 

/'"            »' 

CH,a— {CH,),-COOH 

II 

3X10-5 

32-64 

tt 

II 

i  a-Chlorcrotonsäure  .    . 

CH3-C— H 

11 

1, 

7,2X10-* 

16 — 1024 

tt 

Ostwald  (2) 

ß- 

COOH— C— Cl 
CHs— C— Cl 
i! 
COOH— C— H 

" 

1,44X10-* 

M 

tt 

„       (2) 

j  Chloressigsäure   .    .    . 

j             „              ... 

a-Chlorisocrotonsäure  . 

CH^a-COOH 
CHs— C-  H 

II 
0 

25 

1,55X10-' 
1,56X10-' 
1,58x10-' 

1, 
32 
16 1024 

»1 
» 
1, 

1,       (I) 
Kortright 
Ostwald  (2) 

^- 

Cl— C-COOH 

CH,— c— a 

11 

H-C— COOH 
CHCKCOOH), 

II 

9,5X10-5 

tt     " 

»1 

tt      (2) 

Chlormalonsäure      .    . 

II 

4X10-* 

32 1024 

tt- 

Waiden  (i) 

a-Chlorpropionsäure     . 

CH3— CHQ— COOH 

II 

1,47X10-' 

16 1024 

M 

Lichty 

ß- 

CH2CI-CH,— COOH 

II 

8,5,  X 10-5 

» 

II 

1» 

<5-Chlorvaleriansäure    . 

CH2C1-(CH2),— COOH 

w 

2,04x10-5 

32—1024 

f» 

Lichty 

Citrakonsäure .    .    ,    . 

CH3— C-COOH 

n 

3,4X10-' 

68—2184 

II 

Ostwald  (3) 

„           .... 
f,           .... 
„           .... 
„           .... 
„           .... 
Citronensäure     .    .    . 

H-C-COOH 
„ 
1» 
II 
II 

CH2-<XX)H 

1 

aOH)— COOH 

0 
12 
25 
35 

0 
25 

4,4X10-' 
4,1X10-' 
3,8X10-' 
3,6X10-' 
3,69X10-' 
8,2X10-* 

32  —  2048 
,1 
„ 

64 
64 1024 

II 
II 
II 
» 
II 
II 

White  U.Jones 
11 
»1 

Kortright 
Waiden  (2) 

n                       ... 
II                       ... 
,1                       ... 
1»                       ... 

Crotonsäure   .... 

CHj-COOH 
» 

n 

1» 

CHs  — C— H 

II 
COOH— C-H 

n 
n 
II 
II 

n 
0 

25 

35 
25 

8.0  X IO-* 
6,9X10-* 
8,7X10-* 

9.1  X  IO-* 

2,OXlO_5 

15-1944 
8—2048 

II 
16 1024 

II 
II 
»1 
II 

1, 

Walker  (i) 
White  U.Jones 
»» 

Ostwaäd  (2) 

»1             .... 
»)             .... 
>»             .... 
„             .... 

0 
12 
25 
35 

2,0X10-5 
2,1X10-5 
2,2  X  10-5 
2,1  X  10-6 

8 — 2048 

II 
1, 
tt 

,1 
I» 
II 
II 

White  u.  Jones 
tt 
tt 
tt 

1  a-Cyanacetessigsäure- 
1      äthylester 

CN-CH,-CO— CH,— 
— COO.CiHs 

25 

6,5X10-* 

64 — 1024 

II 

Guinchant 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Hinrichsen.      72 


1138 


252  f 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


t         Konstante      Verdünnung       Methode 


Autor 


a  -  Cyanacetessigsäure- 
amylester 

desgl.  -isobutylester 
desgl.  -methylester  . 


desgl.  -propylester  .    . 

Cyanamidokohlensäure- 

äthylester 
a-Cyan-n-buturylessig- 

säuremethylester 

a-Cyanisobuturylessig- 
säuremethylester 

Cyanessigsäure    .    .    . 
Cyanmalonsäurediäthyl- 

ester 
Cyanoximidoessigsäure 


a-Cyanpropionylessig- 
säuremethylester 


Cyanursäure  . 
Cyanwasserstoff 


s-  D  läthy  Ibernsteinsäure 
(eis) 

desgl.  (trans)  .... 


„     „(para)(Smp.i92'') 


„     „(anti)(Smp.i280) 

»     i>  » 

Diäthylbernsteinsäure 

{ Bischoff  )(Smp.  138O) 
Diäthyläthylenmilch- 

säure 
Diäthylessigsäure     .    . 


s-Diäthy  Iglutarsäure 

a- Säure  (Smp.  119") 
desgl.  /3-Säure  (Smp.77") 

» 
Diäthylmalonsäure .    . 
desgl.  -monoäthylester . 

Diäthylpentantetra- 
karbonsäure 

2,  6  -  Diäthylpimelin- 
säure 


CN-CH2-CO-CH2 

COO.C5H11 
CN-CH2-CO-CH2 

COO.C4H9 
CN-CHa-CO-CHa 

COO.CH3 
CN-CH2-CO-CH2 

COO.C3H7 
CN-NH.COO.C2H5 

n— C4H9— CO-CH(CN) 

COO.CH3 
i-CiHg— CO-CH(CN) 

COO.CH3 
CH2(CN)(C00H) 
CH(CN)(COO.CjH5)2 

CN— C— COOK 

II 

N.OH 
C3H7— CO-CH(CN) 

I 

COO.CH3 
(CN0H)3 

HCN 


C2H5— CH-COOH 

I 
C2H5— CH— COOK 
C2H5— CH— COOH 
I 
COOH— CH— C2H5 


(C2H5).C2H2(COOH)2 

(C2H5)2C(OH)CH2. 

.COOH 
(C2H5)2CH— COOH 


CH2[CH(C2H5)COOH]2 


(C2H5)2C(COOH)2 

COOH-C(C2H5)2. 
.COO.C2H5 
(COOH)2  =  C(C2H5)- 

-[CH2]3-C(C2H5)  = 

(C00H)2 
COOH— CH(C2H5)— 
— CH2 — CH2 — CH2 — 
— CH(C2H6)— COOH 


25 


18 

25 

40 

25 


25 


5,8X10-'' 

7,0X10-* 

8,5X10-* 

6,0X10-* 

4,7X10-* 
6,3X10-* 

5,0X10-* 

3,7X10-3 
3,6x10-2 

1,4X10-2 
7,5X10-* 


1,8x10-' 
3,8X10-7 
4,7X10 
7,2  X 10 
15,7X10-" 
2,01X10-* 


—  10 

-10 


2,45X10- 


2,1X10- 


3,45X10- 


1024 — 2048 

512 — 1024 

64 — 1024 

128  —  1024 

50—794 

128 — 1024 

512 — 1024 

16 — 1024 
64 — 2048 

16—512 

256 — 1024 


128 — 1024 

131 — 1046 

20 


2,45x10-* 

32- 

-1024 

2,35x10-* 

66 — 1054 

3,47x10-* 

,» 

3,4X10-* 

32- 

-2048 

3,86X10-* 

» 

3,0X10-^ 

35- 

-1123 

1,89x10-5 

64- 

-1024 

2,0x10-5 

76- 

-1216 

2,0x10-5 

32- 

-1024 

5,3x10-5 

128- 

-1024 

5,3x10-5 

102- 

-1626 

5,95x10-5 

128- 

-1024 

5,5x10-5 

93- 

-1472 

7,4x10-3 

32- 

-1024 

2,3iXio-* 

37- 

-1168 

II — 1446 


155—1240 


Leitf. 


Hydrol. 

Leitf. 

Hydrol. 


Leitf. 


Guinchant 


Bader 
Guinchant 


Ostwald  (i) 
Guinchant 

Hantzsch  u. 
Miolati 

Guinchant 


Hantzsch  (3) 

Bader 

Madsen 


Bone  u. 
Sprankling(i) 


(I) 


Waiden  (i) 
Brown  u. 
Walker  (2) 

Ostwald  (2) 
Waiden  (i) 

Szyszkowski 

Franke 
Waiden  (2) 
Billitzer 
Auwers 
Bethmann 
Auwers 
Bethmanir 
Waiden  (i) 
Walker   (i) 


(I) 


(I) 


Hinrichsen. 


252  s 


1139 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,     i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

i 

Konstante 

Verdünnung 

;     Methode 

Autor 

Diallylmalonsäure    .    . 

(C3H5)2C(CCX)H)2 

0 
25 

7,6x10-3 

32 — 1024 

Leitf. 

Waiden  (i) 

Dibromacetylacrylsäure 

CH3.C0.CBr  =  CBr 

COOH 

>» 

6,1  X 10-5 

90—1445 

» 

Angeli 

Dibrombemsteinsäure  . 

C2H2Br2(COOH)2 

»» 

3,4X10-* 

32—4096 

jf 

Oiandler 

desgl.  2.  Stufe    .     . 

>» 

n 

1,6x10-3 

»> 

»> 

>» 

a-a-Dibrompropionsäure 

CHa-CBrj— COOH 

>» 

3,3x10-2 

32—1024 

»j 

Waiden  (2) 

a-/?-Dibrompropionsäure 

CHjBr— CHBr 
COOH 

>T 

6,7x10-' 

,» 

»» 

„      (I) 

Dichloressigsäure     .     . 

CHCI2.COOH 

»> 

5x10-2 

^-833 

„ 

Drucker  (i) 

» 

»» 

>» 

5,1X10-2 

32—1024 

» 

Ostwald  (i) 

Diglykolsäure      .     .    . 

0(CH2.COOH)2 

>f 

1,1  XlO-3 

62 — 2048 

„ 

„       (1) 

cis-s-Diisopropylbern- 

(i— C3H7)-CH— COOH 

»> 

2,3X10-3 

128 — 1024 

» 

Bone  und 

steinsäure  (Smp.  171°) 

(i— C3H7)— CH— COOH 

Sprankling(i) 

trans-s-Diisopropylbem- 

(i— C3H7)— CH-COOH 

„ 

i,iXio-* 

256 — 2048 

» 

„      (I) 

steinsäure  (Smp.  226") 

COOH— CH-d-QHv) 

cis-s-Diisopropylbern- 

CuHzoO«  s.  0. 

„ 

1,15X10-* 

238 — 1904 

,» 

„     (I) 

steinsäuremethylester 

trans-s-        desgl. 

„        s.  0. 

>» 

6,3x10-5 

380—3040 

»> 

,.     (I) 

cis-s-Düsobutylbem- 

(i-C4H,)8C2H2(COOH)3 

„ 

5,6X10-* 

669 — 2674 

1» 

„     (I) 

steinsäure 

eis-  s. 

trans-s-         desgl. 

desgl.  trans-  s. 

>» 

2,3x10-* 

1060 — 4240 

n 

„     (I) 

Diisopropylglykolsäure 

C(OH)(i-C3Hj)».COOH 

>J 

1,27X10-* 

33—1040 

n 

Szvszkowski 

2— 6-Diisopropyl- 

COO  H— C  H(i— C3  H7)— 

„ 

3,2x10-5 

237—1896 

>» 

Walker  (i) 

pimelinsäure 

.(CH2)3-CH(i-C3H,)- 
-COOH 

a-y-Diisopropyltrikarb- 

i-CaHrCH-COOH 

»1 

1,6x10-3 

96-767 

»> 

Bone  und 

allylsäure  (Smp.156'') 

CH— COOH 
CH(i-C3H7).COOH 

Sprankling(2) 

desgl.  (Smp.  173")   . 

» 

»» 

1,93x10-3 

172 — 1372 

» 

„      (2) 

a-ai-Dimethyladipin- 

C4H6(CH3),(COOH)g 

>» 

4,2  X 10—5 

nicht  ang. 

» 

Perkin  und 

säure 

Crossley 

a-ß-D  imethy  lätheny  1- 

CH3-CH— COOH 

»» 

5,0X10-3 

32 — 1024 

»» 

Waiden  (2) 

trikarbonsäure 

CH3— C— COOH 
COOH 

Dimethyl-äthyl-äthylen- 

(C2H5)CH(OH)C(CH3)2. 

» 

1,5X10-5 

30—966 

» 

Szyszkowski 

milchsäure 

—COOH 

a-a-Dimethyl-Oi-äthyl- 

(CHsJjC— COOH 

»> 

5Ö6  X 10-* 

32—1024 

»» 

Waiden  (i) 

bernsteinsäure  (Smp. 

1 

n 

5,06  X  10-* 

59—474 

»> 

Bone  und 

139  bis  140°) 

C2H5— CH— COOH 

Sprankling(i) 

Dimethyläthylessigsäure 

C(CHa)2(C2H5).COOH 

»> 

9,6Xio-« 

32  —  1024 

>» 

Billitzer 

Dimethylaminoessig- 
säure 

^„^N(CH3)2 
^"»^COOH 

»» 

1,3X10-" 

6 

Hydrol. 

Johnston 

cis-s-  Dimethylbemstein- 

CH3— CH— COOH 

>» 

1,23X10-* 

32—1024 

Leitf. 

n 

säure  (symm.  anti) 

1 

»> 

1,24X10-* 

64—512 

»> 

Bone  u. 

(Smp.  128  0)*) 

CH3— CH— COOH 

Sprankling(i) 

(    „      120O) 

» 

»» 

1,38X10-* 

57—905 

» 

Brown  u. 
Walker  (2) 

trans  -  s  -  D  imethy  Ibem- 

CH3— CH— COOH 

»» 

1,96X10-* 

32 — 256 

n 

Bone  u. 

steinsäure  (symm. 

1 

Sprank!ing(i) 

para)  (Smp.  208") 

(COOH)— CH— CH3 

i> 

1,9,  X10-* 

32—1024 

»» 

Waiden  (i) 

»      (    »      193") 

i> 

»» 

2,08  X 10  -  * 

100  — 1610 

n 

Brown  u. 
Walker  (2) 

*) 

» 

ft 

2,04X10-* 

139— 1112 

>f    ■ 

Bethmann 

*)  S.  f.  ßischoff  u.  Waiden,  Ber.  ehem. 

Ges.  2« 

i,  1821;  1889, 

Hinrichsen.    72* 


1140 


353  h 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

as-Dimethylbemstein- 

(CHa).— C— COOH 

0 
25 

8,0X10-5 

32-512 

Leitf. 

Waiden  (i) 

säure  (Smp.  140°) 

CH2— COOK 

»> 

» 

» 

8,2x10-5 

34—2166             „ 

Bethmann 

» 

n 

j> 

8,1x10-5 

32—256 

» 

Boneu.Spr.(i) 

cis-s-Dimethylbemstein- 

CH(CH3)— COOK 

» 

4,55X10-5 

22—178 

» 

Bone,  Sud- 

säuremethylester 

CH(CH3)-COO.CH3 

borough  u. 
Sprankling 

trans-s-  desgl.     .    .    . 

» 

»> 

6,05X10-5 

35—276 

„ 

» 

as-  Dimethylbernstein- 

C(CH3)2— COOH 

» 

2,28x10-5 

20—173 

„ 

» 

säuremethylester 

CH2-COO.CH3 

>» 

C(CH3)2— COO.CH3 

CH2— COOH 

» 

2,56  X  10-5 

28 — 221 

„ 

" 

Dimethylglutakonsäure 

COOH.CH:CH. 
.C(CH3)2.COOH 

» 

1,29X10-* 

33—1040 

„ 

Szyszkowski 

trans-a-ai-Dimethyl- 

CH3— CH— COOH 

») 

5,8X10-5 

208 — 1661 

» 

„ 

glutarsäure  (Smp.  141°) 

CH2 
COOH— CH— CH3 

» 

5,9X10-5 

32—1024^ 

,» 

Auwers 

cls-a-ai-Dimethyl- 

(CH3)CH-C00H 

» 

5,2X10-5 

293 — 1172 

.  „ 

Szyszkowski 

glutarsäure(Smp.  128°) 

CH2 
(CH3)CH-C00H 

/3-i9-Dimethylglutar- 

COOH— CH2-C(CH3)2 

>» 

2,2i  XIO-* 

64—256 

», 

Auwers 

säure  (Smp.  100°) 

1 
COOH— CH2 

>f 

2,00  X  10 -* 

nicht  angeg. 

„ 

Walker  bei 
Auwers 

Dimethylhexyläthylen- 

C6Hi3.CH(OH)C(CH3)2. 

» 

1,9x10-5 

124 — 1990 

„ 

Szyszkowski 

milchsäure 

.COOH 

a-a-  Dimethyl  -  aj  -  iso- 

COOH.C(CH3)2CH(i-C3H7) 

» 

6,16X10-* 

121—970 

», 

Bone  und 

amylbernsteinsäure 

1 

Sprankling(i) 

(Smp.  143—144") 

COOH 

D  imethy  lisobuty  läthy- 

(i-C4H9)CH(OH)C(CH3)2 

j» 

i,5Xio-5 

36—570 

. »» 

Szyszkowski 

lenmilchsäure 

1 
COOH 

a-a-  Dimethyl  -  a,  -  iso 

COOH  .  C(CH3)2CH- 

» 

4,32  X  10-* 

273 — 2184 

» 

Bone  und 

butylbernsteinsäure 

— (i-C4H9).COOH 

Sprankling  (i) 

(Smp.  143-144») 

Dimethylisopropyläthy- 

(i-C3H7)CH(OH)C(CH3)2. 

» 

2,2X10-5 

35—567 

,, 

Szyszkowski 

lenmilchsäure 

.COOH 

a-a-  Dimethyl  -  ai  -  iso- 

(COOH)C(CH3)2CH. 

» 

1,58X10-* 

66—529 

,, 

Bone  und 

propylbernsteinsäure 

.(i-C3H7)COOH 

Sprankling(i) 

(Smp.  141 — 142") 

Dimethylmaleinsäure- 

CH3-C— C0\ 

II         >o 

CH3-C-C0^ 

>» 

1,08X10-* 

64 — 1024 

„ 

Waiden  (i) 

anhydrid     (Pyrocin- 

chonsäureanhydrid) 

Dimethylmalonsäure    . 

(CH3)2C(C00H)j 

» 

7,6X10-* 

32—1024 

„ 

„     (I) 

»                  • 

tt 

» 

7,7X10-* 

16—1024 

„ 

Ostwald  (2) 

Dimethylmalonsäure- 

COOH-C(CH3)2— 

» 

3,04X10-* 

44—1408 

» 

Walker  (i) 

äthylester 

— COO.C2H5 

a-ai-Dimethyl-^-oxy- 

(COOH.CH(CH8))2CH. 

» 

2,0X10-* 

33—1069 

„ 

Szyszkowski 

acetylglutarsäure 

.(OCO.CH3) 

a-ai-Dimethyl-/S-oxy- 

(COOH.CH(CH3))2: 

»> 

1,08X10-* 

75—1194 

» 

» 

glutarsäure 

:CH(OH) 

D  imethy  Ip  entantetra- 

(COOH)2-C(CH3)-[CH2]3. 

» 

3,7X10-3 

17—275 

f, 

Walker  (i) 

karbonsäure 

— C(CH3)-(COOH)2 

2-6-Dimethylpimelin- 

COOH-CH.CH3-(CH2)3- 

» 

3,4X10-5 

128—1024 

„ 

„      (I) 

säure  (para) 

-CH.CH3-COOH 

desgl.  (anti)  .... 

» 

» 

3,43  X  10-* 

»> 

„      (i) 

a-a-Dimethyl-Ci-propyl- 

(CH3>2C-COOH 

>» 

5,5X10-* 

64—1024 

,. 

Waiden  (i) 

bemsteinsäure 

1 

(Smp.  145«) 

C8H7.CH-COOH 

» 

6,0X10-* 

109-868 

», 

Bone  und 
Sprankling(i) 

Hinrichsen. 


252  i 


1141 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säoren.    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit  S.  1176. 


Name 


Formel 


Konstante    i  Verdünnung  I     Methode 


Autor 


a-a-Dimethyltrikarb- 
allylsäure  ( Smp.  1 43°) 


trans-a-7-  desgl. 
(Smp.  206—207°) 


ciSi-a-/-desgl.(Smp.i74") 
ciS2-a-7-desgl.(Smp.i43'') 
a-a-  desgl.  -methylester 


desgl. 


Dinitroäthan  .    .    . 

D  i  nitrokap  ronsäure 
Dioxyfumarsäure     . 
Dioxymaleinsäure    . 


Dioxy Weinsäure  .     .     . 
cis-s-Dipropylbemstein- 
säure 

trans-  desgl-.    .    .    . 


D  ipropylmalonsäure 
2-6-Dipropylpimelin- 

säure 
Dithiocarbondiglykol- 

säure 
Dithiodiglykolsäure 
a-Dithiodilaktylsäure 

(Smp.  141—142°) 


ß-  desgl.  (Smp.154— 155°) 
Essigsäure  .... 


Formaldehyd 


C(CH3)2-COOH 

I 
CH-COOH 

I 

CH2-COOH 

CH(CH3)-C00H 

1 
CH-COOH 

I 
CH(CH3)-COOH 


(CH3),C(C00H)— CH. 
.(COOH)-CH2COO.CH3 

(CH3),C(C00H)CH  . 

.(COO.CHs)-CHsCOOH 

CH3-CH(N08)2 

C6H,.(N02)2.COOH 

C4H4O6 

OH-C-COOH 

II 
OH-C-COOH 
(OH)4C2(COOH), 
C3H7-CH-COOH 


C3H, 
C3H, 


•CH-COOH 
■CH-COOH 


COOH-CH-C3H7 

(COOH)2C(C3H7)a 

COOH-CH(C3H7)-(CH2)3- 

.CH(C3H7)-COOH 

(COOH-CH2S)2CO 

S2(CH2 .  C00H)2 
CH3-CH-COOH 


CH3-CH-COOH 

COOH-CH2-CH2-S 

I 

COOH-CH2-CH2-S 

CH3-COOH 


CHjO .  H2O 


25         3,2X10-*  24  —  1^ 


4,45X10-*   i       38—270 


10 

18 


25 


40 

50 
100 

156 

218 

306 

o 


5,5X10-* 
5,7X10-* 
1,8X10-* 

8,65  X 10-3 

5,8x10-« 

6,9X10-* 
8XI0-- 
7x10-2 

1,2X10-* 
4,9X10-* 

2,5X10-* 


1,12X10-* 
3,2X10-= 

1,56X10-* 

6,5X10-* 

9,0X10-* 


21 166 

22  —  174 
31-250 

9-72 
30—130 

128  —  2056 

64 

64  —  128 


16 1024 

128 1024 


256  —  2048 


64 1024 

II 14— 4456    1 

I 
16 — 1085 

32  —  2048    ; 
16 — 1024    ! 


9,0X10—^ 


1,75X10-* 
1,7X10-5 

1,83  X 10-3 
1,82  X 10-* 

1,89  X 10-5 
1,8x10-5 

1,80  X IO-* 
1,74X10-5 
1,11X10-* 
5,36X10-« 
1,72X10-« 
1,39X10-' 
1,4X10-" 


256 — 1024 


2  —  2048 
32—1024 
10 — 18 
10 — 100 

10  —  18 
8  —  1024 

10  —  18 
»» 

lO-IOO 

13  -100 

10 — 100 

10 

I 2 


Leitf. 


Hydrol. 


Bone  und 
Sprankling(2) 


(2) 


„  (2) 
„  (2) 
„     (2) 

«      (2) 

Ley  und 

Hantzsch 
Ostwald  (i) 
Skinner 


Bone  imd 
Sprankling(i)j 

„      (I) 


Smith 
Walker  (i) 

Holmberg  (i) 

Ostwald  (i) 
Lovön 


White  u.JwiesI 
Baur 

Lunden  (2) 
Noyes,  Kato 

u.  Sosman 
Lunden  (2) 
Ostwald  (i) 

Franke 
Lunden  (2) 
(2) 
Noyes 


Euler  (i) 


Hiorichseo. 


1142 


252k 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  Ao  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

d- Fruktose     .... 

C6H12O6 

0 
0 

3,6Xio-'8 

Hydrol. 

H.  Euler  (i) 

» 

18 

6,6X10-^3 

17 

99 

) 

>> 

25 

8,8x10-" 

>» 

99 

)  Madsen 

>) 

40 

14,9X10-13 

>» 

99 

] 

Fumarsäure  i.  Stufe  . 

COOK— CH 

0 

9,4  X  10-* 

32 — 2048 

Leitf. 

White  u.Jonej 

» 

11 

12 

9,7x10-* 

w 

»> 

» 

> 

HC-COOH 

25 

1,0X10-8 

» 

» 

j, 

f 

» 

35 

1,0x10-3 

» 

„ 

» 

> 

» 

25 

10,4X10-* 

25 — 200 

,j 

Roth,  Wall. 

> 

» 

0 

8,0X10-* 

64—256 

», 

Kortright 

j                   >»      • 

» 

25 

9X10-* 

32—2048 

'» 

Ostwald  (3) 

„          2.  Stufe  . 

» 

» 

3,2X10-^ 

32—4096 

»> 

Chandler 

,      -äthylester  . 

COOH— CH 

II 
HC— COO.C2H5 

» 

4,73  X  IO-* 

22 — 704 

» 

Walker  (i) 

d-Qlukose 

CßHiaOg 

0 

i,8Xio-is 

I 

Hydrol. 

H.  Euler  (i) 

>f         

n 

18 

3,6Xio->3 

10 

j» 

Madsen 

»          

» 

25 

5,iXio-i8 

>, 

99 

"                  1 

»          

» 

40 

9,8X10 --'8 

,, 

,j 

Waiden  (i)        \ 

Glutakonsäure    .    .    . 

CH2— COOH 

25 

1,83X10-* 

32 — 1024 

Leitf. 

1 
CH 

M 

CH— COOH 

d- Glutaminsäure     .    . 

(COOH)(CH2)2CH(NH2). 
.COOH 

» 

4,1X10-5 

250—500 

Hydr. 

Holmberg  (2) 

Glutarsäure    .... 

COOH     [CH2]3    COOH 

» 

4,7X10-5 

64  —  1024 

Leitf. 

Ostwald  (2) 

»             .... 

» 

» 

4,73  X 10-5 

15—954 

»» 

Smith 

„        2.  Stufe  .    . 

» 

» 

2,9  X 10-" 

32—4096 

„ 

Chandler          :. 

Glycerinsäure     .    .    . 

CH2.OH 

CH.OH 

1 
COOH 

» 

2,3X10-* 

16  —  1024 

Ostwald  (i)      i 

Glycokoll 

CHa— NH3 

1           1 
CO  — 0 

w 

3,4Xio-*o 

32  —  1024 

Hydrol. 

Winkelblech 

Glycolsäure    .... 

CH2(0H)(C00H) 

»> 

1,5X10-4 

» 

Leitf. 

Ostwald  (i) 

Glycylglycin  .... 

CiHsOgNg 

» 

1,8x10-8 

5—20 

j> 

Euler  (2) 

Glyoxalsäure  .... 

CHO.COOH 

» 

5X10-* 

16 — 1024 

»> 

Ostwald  (i) 

Glyoximkarbohsäure 

HC         C    COOH 

97 

4,2X10-3 

32—512 

» 

Hantzsch  u. 

(amphi) 

II          II 
OH-NOH-N 

Miolati 

„        (anti) 

H.C-C— COOH 

II      II 
OH— N    N— OH 

» 

2,8X10-3- 

32-1024 

>» 

» 

Glyoximdikarbonsäure 

COOH— C— C-COOH 

99 

1,05X10-2 

16 — 1024 

», 

» 

(anti) 

11      II 
OH— N     N— OH 

Heptylsäure    .... 

CTHuOa 

J> 

1,3X10-5 

128 — 1024 

,, 

Franke 

»            .... 

» 

» 

1,46X10-5 

91—725 

„ 

Drucker (2) 

Heptylmalonsäure 

C7Hi5.CH(COOH)2 

>J 

1,02  X 10-3 

199—1592 

» 

Smith 

(sekundär) 

a-/?- Hexensäure  •    .    . 

CH3(CH2)2CH=CHCOOH 

»> 

1,89X10-5 

16  —  1024 

„ 

Fichter  und 
Pfic+pr 

ß-y-      „        ... 

CH3  .  CH2  .  CH :  CH  . 

» 

2,64X10-5 

16 1024 

( Hydrosorbinsäure) 

.  CH2COOH 

» 

»j 

» 

2,4X10-5 

32—1024 

,, 

Ostwald  (2) 

y-8- 

CH3  .  CH  :CH  •  CH2  . 
.CH2.COOH 

» 

1,74X10-5 

16 — 1024 

» 

Fichter  und 
Pfister 

d-e. 

CHj:  CH — (CH2)3 . 
.COOH 

» 

1,91X10-5 

16 1024 

»> 

99 

Hinrichsen. 


2531 


1143 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

4 -^-y-Hy  dromukonsäure 

(COOH)CH2.CH  = 

0 
25 

1,02  X10-* 

64 — 1024 

Leitf. 

Smith 

" 

=  CH.CH2.COOH 

>» 

1,00x10-* 

67 — 1072 

,» 

Ostwald  u. 
Rupe 

Hydrosorbinsäure    .    . 

CH3 — CH'2 — CH  = 
=CH-CH2-C00H 

M 

2,4x10-5 

32 — 1024 

,« 

Ostwald  (2) 

Isobernsteinsäureäthyl- 

C00H'CH(CH3)- 

»> 

3,87x10-* 

17—544 

1» 

Walker  (i) 

ester 

— COO.C2H5 

Isobutenyltrikarbon- 

(CH3)2C-COOH 

„ 

3,34x10-3 

32—1024 

» 

Waiden  (2) 

säure 

1 
HC— COOH 

1 

Isobuttersäure    .    .    . 

PH        COOH 
L.H3\ 

>CH-COOH 

»» 

i,4Xio-s 

16 — 1024 

»» 

Franke 

,,              ... 

*> 

» 

1,4X10-5 

16 — 1024 

„ 

Ostwald  (i) 

»f 

1,59X10-5 
1,62X10-5 

6,5—213 
32—1024 

», 

Drucker  (2) 
Billitzer 

»> 

»> 

1,45X10-5 

Dalle 

»» 

0 

1,55X10-5 

2—2048 

„ 

White  U.Jone: 

>» 

25 

1,49X10-5 

»> 

„ 

„ 

.        »> 

„ 

35 

1,42  XlO-5 

„ 

», 

„ 

Isobutylbernsteinsäure 

(CH3)2CH-CH2-CH-COOH 
CHa-COOH 

25 

8,8x10-5 

32 — 1024 

„ 

Waiden  (i) 

„      essigsaure    .    . 

(CH3)2CH.(CH2)2— 

»» 

1,45x10-5 

32—1024 

» 

Franke 

, 

—COOH 

jj 

1,53  X  10-5 

,» 

„ 

Billitzer 

„       -malonsäure    . 

i— C4H9.CH(COOH)2 

» 

9,0X10-* 

» 

„ 

Waiden  (i) 

Isocapronsäure    .    .     . 

CH3-C— H 

1» 

1,57x10-5 

28—487 

„ 

Drucker  (2) 

Isocinchomeronsäure  s. 
Pyridin-dikarbonsäure 

II 
H— C— COOH 

-2-5 
Isocrotonsäure    .    .    . 

C4H6O2 

» 

3,6x10-5 

8 — 1024 

» 

Ostwald  (2) 

Isonitrosoaceton.     .    . 

CHs'CO— CH  =  NOH 

if 

3x10-9 

Lunden  (2) 

I  soni  trosoacety  lessig- 

CH3.CO.C.COO.C2H5 

0 

2,8x10-8 

480 — 960 

Hydrol. 

Muller  und 

säureäthylester 

II 

10 

3,7  X  10-8 

n 

,» 

Bauer 

if 

NOH 

18 

7,1X10-8 

n 

,1 

,, 

» 

» 

25 

8,6X10-8 

,» 

„ 

„ 

» 

j> 

40 

12,0X10-8 

„ 

» 

„ 

Isonitrosocyanessig- 

CN.C.COO.CH3 

25 

2,6X10-5 

j, 

» 

„ 

säuremethylester 

NOH 

Isonitrosomethylaceton 

CH3.CO.C(NOH)CH3 

18 

1,3X10-1" 

», 

Isopropylbernsteinsäure 

i-CgHv— CH  -COOH 
C  Ha— COOH 

25 

7,5X10-5 

64 — 1024 

Uitf. 

Waiden  (i) 

a-  Isopropylglutarsäure 

COOHx 

\:h-(ch2)2-cooh 

i-CgH/ 

>> 

5,55X10-5 

37—1168 

»> 

Mellor 

Isopropylmalonsäure    . 

i-C3H7.CH(COOH)2 

» 

1,27X10-5 

32 — 1024 

» 

Waiden  (i) 

>j 

j^ 

n 

1,27X10-' 

14  —  918 

„ 

Bethmann 

Isopropylmesakonsäure 

COOH-C-CH2-CH(CH3)2 
II 
H— C— COOH 

>j 

9,3X10-* 

128 — 1024 

>t 

Waiden  (i) 

Isopropyltrikarb  ally  1- 

i-CaHr- CH  -COOH 

1» 

4,3X10-* 

32—1024 

„ 

„      (2) 

säure 

|- 

CH  —COOH 

1 

CH2— COOH 

Isovaleriansäure .    .    . 

CsHioOa 

jj 

1,7X10-5 

16  —  1024 

» 

Franke 

>» 

» 

>» 

1,79X10-5 

4,3-275 

„ 

Drucker (2) 

j> 

>» 

i> 

1,73X10-5 

32—1024 

,» 

Billitzer 

Isovalerylcyanamid .    . 

(C5H90)NH.CN 

»> 

1,39X10-* 

43—1382 

„ 

Bader 

Hinrichsen. 


1144 


353 


m 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


Itakonsäure 


desgl.  (2.  Stufe) 
jz-Jodbuttersäure 

Jodessigsäure .    . 
/S-Jodprop  ionsäure 
d-  Jodvaleriansäure 

t)  Korksäure  .    . 


Korksäureäthylester 

Lävulinsäure  .    .    . 
Leucin 


Leucylglycin  .    .  •  . 
Maleinsäure,  i.  Stufe 


„  2.  Stufe 

Maleinsäureäthylester 


Malonsäure,  i.  Stufe 


„  2.  Stufe, 
Malonsäureäthylester   , 


Mesakonsäure 


Meso(Anti-)weinsäure  . 
/?-Methyl-7-Acetbutter- 
säure 

t)  K  s.  auch  C. 


CH2  =  C— COOH 

I 
H2C— COOK 


CH2J— (CH2)2-COOH 

CH2J— COOH 

CH2J— CH2— COOK 

CH2J— {CH2)3— COOH 

COOH-CC  Haie— COOH 


(COOH)(CH2)6COO.C2H5 

CH3-CO-[CH2]2-COOH 
CH3-{CH2)3-CH-NH, 
I 

COOH 
C8H16O3N2 

HC— COOH 


HC— COOH 


CH-COOH 

CH— COO.C2H5 
COOH— CHo-COOH 


/COOH 
CH2< 

\COO.C2H5 
COOH-C— CH3 

H-C— COOH 


CäHgOe 
CH3— CO  COOH 

/  I 

CHo-CH(CH3)-CH2 


25 


12 
25 
35 

25 


o 
25 
35 
25 

o 

25 


o 

25 

35 
o 

25 


12 

25 

35 

o 

25 


1,5X10- 


1,24  X10-* 

1,45X10-* 

1,53X10-* 

1,55X10-* 

2,8X10-8 

2,3X10-^ 

2,3X10-5 

7,5X10-* 

9X10-8 

1,71X10-5 

2,99X10-* 
2,96X10-5 

3,1  X 10-5 

1,46X10—5 

2,55X10-5 
3,1X10-^0 


1,5X10-8 

1,4X10—^ 

1,5X10-* 

1,5X10-" 

1,34X10-2 

1,14X10-''' 
1,2X10—* 
2,6X10-' 

1,10X10-* 


1,48  Xio-3 
1,63  X 10  -3 
1,63  Xio-^ 
1,36  X 10-3 
1,58X10-3 
1,63X10-3 
1,60X10-3 
1,71X10-3 
2,1X10-8 
4,51X10-* 


7,9X10-* 

7,9X10-* 
8,4X10-* 
8,4X10-* 
8,1X10-* 
7,7X10-* 
7,29X10-* 
6,0X10-* 
2,7X10-5 


30—963 


32 — 2048 


32—4096 
32—64 

32  —  1024 
16 — 1024 
64 

44—1405 
128 — 2048 

86—1380 


16—1024 
32—1024 

nicht  ang. 
32 — 1024 

,» 

>, 
25 — 800 

32 
32—2048 
32—4096 
51—816 

2 — 2048 


16 
16—2048 
16 — 1024 
80  —320 
23—1491 
32—4096 
8,6-274 


32 — 1024 


48—3072 
32 — 2048 


64 
16—1024 
16—991 


Leitf. 


Hydrol. 


Leitf. 


Smith 


White  U.Jones 


Chandler 
Lichty,  vergl 

Wegsch.  (4) 
Waiden    (2) 
Ostwald  (I) 
Lichty,  vergl 

Wegsch.  (4) 
Smith 
Brown  und 

Walker  (i) 
Bethmann 
Walker  (i) 

Ostwald  (I) 
Winkelblech 


Eu'er  (2) 
White  U.Jones 


Roth  u. 

Wallasch 
Kortright 
Ostwald  (3) 
Chandler 
Walker  (i) 


White  U.Jones 


Kortright 
Ostwald  (2) 
Waiden  (i) 
Roth  u.  Wall. 
Bethmann 
Chandler 
Walker  (i) 


Waiden  (i) 


Ostwald  (3) 
White  U.Jones 


Kortright 
Waiden  (i) 
Schilling  u. 
Vorländer 


Hinrichsen. 


253  n 


1145 


1 

Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  AUphatische  Säuren  (Fortsetzung),  —  Lit  S.  1176. 

1 — ■ 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

a-Methyladipinsäure    . 

COOH-CHfCHsHCHgi- 
.COOH 

0 
25 

4,1X10-' 

j      54-869 

Leitf. 

Meiler 

Methyläthylakrylsäure . 

QHg.CH^C— (CH3) 
COOK 

» 

1,1  X 10-^ 

38 — 1222 

» 

Ostwald  (2) 

cis-a-  Ci-Methy  läthy  1- 

CjHs 

?» 

2,12X10-* 

nicht  ang. 

„ 

Auwers 

1      bemsteinsäure  *) 

1 

» 

H-C.COOH 
1 
CH3-C.CCX)H 
H 
desgl.  trans - 

» 

2,01x10-* 

32—512 

„ 

Waiden  (i) 

'  trans-Methyläthylbem- 

» 

2,13x10-* 

nicht  ang. 

„ 

Auwers 

steinsäure 

,                    »» 

(C00H)C(CH3) . 
.(CsHsK^Hj.COOH 

>» 

2,07X10-* 

32—1024 

>, 

Waiden  (i) 

a-a-  Methyläthylbem- 

n 

»» 

9,5X10-5 

32 — 1024 

„ 

Auwers 

steinsäure 

a  -Methyl-  aj-Äthyl  -  aj- 

CHs-CH-COOH 

» 

9,7X10-» 

32—1024  i 

„ 

Waiden  (2) 

K  arboxy  Iglutarsäure 

i 
CHj 

1 
CsHs-aCOOH)^ 

Alethyl-äthylessigsäure 

CHss 

>CH— COOK 
C,H/ 

» 

1,69  X 10-5 

32 — 1024 

„ 

Billitzer 

»» 

»» 

n 

1,7X10-5 

16—1024  ; 

jj 

Waiden  (2) 

a-Methyl-oi-  -äthyl- 

COOH-CH(CH3)-CH2 . 

»f 

5,6X10-5 

32—1024 

,, 

„       (I) 

glutarsäure  (Meso-, 

— CH(C2H5)  ~ 

Smp.  63«) 

1 
COOH 

Methy  läthylitakonsäure 

QHiaO* 

>» 

1,50X10-^* 

139—2230 

„ 

Smith 

Methyläthylmalein- 

CjHs—C-COv 

II           > 

CH3-C— cxy^ 

» 

9,7X10-5 

128—1024 

„ 

Waiden  (i) 

säureanhydrid 

Methyläthylmalonsäure 

CH3\ 

>C{C00H)2 

c,h/ 

" 

1,61X10-3 

32 — 1024  1 

»> 

„       (I) 

1 

» 

»> 

1,67x10-* 

n— 1445  i 

„ 

Bethmann 

cis-a-ci  -Methylallyl- 

(X)OH.CH(CH3)(C3H4). 

»» 

2,33X10-* 

nicht  angeg.  ; 

» 

Bone  u. 

bernsteinsäure 

.  COOH  -eis 

Sprankling(i) 

trans-  desgl. 

desgl.  trans - 

»> 

2,43X10-* 

i 

»» 

„       (I) 

Methylbernsteinsäure  . 

COOH-CHCH3-CH2-COOH 

» 

8,6X10-5 

16—512    i 

„ 

Waiden  (i) 

» 

» 

» 

8,5X10-5 

50—400 

n 

Bone  u. 
Sprankling(i) 

desgl.  methylester  .    . 

CH .  CH,— COOH 

1 
CHJ-COO.CH3 

»> 

3,9X10-5 

21—170 

i 

» 

Bone,    Sud- 
borough  u. 
Sp  rankling 

anti-Methyldiäthy  Ibem- 

CH(CH3)— COOH 

» 

3,4x10-* 

32—1024 

» 

Waiden  (i) 

steinsäure 

1 
C(C2H5)s-COOH 

cis-/S-Methylglutakon- 

CH3— C-CH2-COOH 

» 

1,3x10-* 

16 — 1024 

„ 

Fichter  u. 

säure  (Smp.  152") 

II 

CH— COOH 

Schwab 

trans- desgl.  (Smp.  116=) 

(C00H)-CH2-C-CH, 

CH.COOH 

>» 

1,4X10-* 

16 — 1024 

„ 

1, 

a-Methylglutarsäure    . 

COOH— (CHJ),- 

>i 

5,4X10-5 

32 — lOIO 

,» 

Bethmann 

ij 

.CH(CH3)C00H 

»» 

5,2X10-5 

32—512  ! 

>» 

Waiden  (i) 

» 

» 

» 

5,4X10-5 

85-680       ! 

n 

Meiler 

ß- 

COOH-CHj— CH(CH3). 
-CH2— COOH 

thyläth: 

5,9X10-5 
y^lbemsteinsäur 

32—512       i 

i 

e. 

tt 

Waiden  (i) 

*)  S.  auch  Bethm 

mn:  a-  u.  ß-  s>Tnm.  Me 

Hinrichsen. 


1146 


252  0 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung  ;     Methode 

i 

Autor 

Methylglykolsäure   .     . 

CH2(OCH3)(COOH) 

u 

25 

3,3X10-" 

16—1024 

Leitf. 

Ostwald  (I) 

a-Methyl  (syn)  glyoxim- 

CH3-C OCOOH 

„ 

1,4X10--^ 

32—1024 

» 

Hantzsch  u. 

karbonsäure 

II                  II 
N-OH  OH-N 

Miolati 

cis-a-Ci-Methylisoamyl- 

(C00H).CH.(CH3). 

» 

3,85X10-* 

52—418 

,, 

Bone  u. 

bernsteinsäure 

.CH(i-C5Hn).C00H-cis 

Sprankling(i) 

trans-  desgl 

desgl.  trans - 

J» 

2,36X10-* 

183—1467 

,, 

(I) 

cis-a-ai-Methylisobutyl- 

(C00H).CH(CH3)CH  . 

» 

4,27  X  IO-* 

35—276 

,, 

„       (I) 

bernsteinsäure 

.(i-C4H9).COOH-cis 

trans-  desgl 

desgl.  trans - 

>> 

2,36  XIO-« 

89—711 

„ 

„       (I) 

cis-a-Ui  -Methylisopro- 

C00H.CH(CH3)CH. 

»> 

6,6X10-* 

91—726 

,, 

(I) 

pylbernsteinsäure 

.(i-C3H7).COOH-cis 

trans-  desgl 

desgl.  trans - 

>f 

i,6Xio-* 

162—1294 

», 

„       (I) 

Methylitakonsäure  .    . 

CH2 

li 

C— COOK 

CHCCHa)— COOH 

»> 

9,5X10-5 

32—1024 

Waiden  (i) 

Methylmalonsäure   .    . 

CH3— CH(C00H)2 

„ 

8,6X10-* 

16—512 

» 

„       (I) 

„ 

>» 

>» 

8,7X10-* 

16  — 1024 

„ 

Ostwald  (2) 

desgl.  -äthylester     .    . 

CH3CH(COOH)(COO.C2H5) 

t> 

3,87X10-* 

Wegscheid.  (4) 

Methylmesakonsäure 

COOK— C— C2H5 

» 

9,4X10-* 

32—1024 

»> 

Waiden  (i) 

=  Äthylfumarsäure 

II 
H-C-COOH 

Methylnitramin  .    .    . 

CH3N2O2H 

0 

3,0X10-^ 

64—512 

„ 

Hantzsch  (2) 

»              ... 

„ 

25 

7,2X10-' 

32—512 

„ 

„       (2) 

„              ... 

»> 

40 

8,6X10-7 

64—512 

j, 

(2) 

a  -  Methyl  -  a  -  /?-penten- 

CH3-CH2-CH=C(CH3) 

25 

9,7X10-« 

32—1024 

,» 

Fichter  u.    . 

säure    (Methyläthyl- 

1 

Pfister 

akrylsäure) 

COOH 

» 

„ 

J> 

1,1  X 10-5 

» 

M 

Ostwald  (2) 

a-Methyl- /3- j'-penten- 

CH3— CH=C— CCCHa) 

» 

2,99X10-" 

16—1024 

„ 

Fichter  u. 

säure 

1 
COOH 

Pfister 

a-  Methyl-  7-  (5-  penten- 

CH2=CH— CH— C(CH3) 

» 

2,16X10-» 

» 

„ 

„ 

säure 

1 
COOH 

/?- Methyl  -  a  -  ^ -penten- 

CH3-CH2-C(CH3)=CH 

„ 

7,3X10-« 

32—1024 

9> 

Fichter  u. 

säure 

1 
COOH 

Gisiger 

/?-Methyl-/3- y-penten- 

CH3-CH=C(CH3)-CH2 

» 

2,83  Xio-5 

16 — 1042 

„ 

», 

säure 

1 
COOH 

a-Methylpimelinsäure  . 

COOH— CH(CH3)— 
— [CH2]3— COOH 

» 

3,15X10-5 

nicht  angeg. 

» 

Zelinsky  u. 
Geiierosow 

cis-a-Ci-Methylpropyl- 

(C00H)CH(CH3)CH. 

J> 

2,7X10-* 

26—212 

» 

Bone  u. 

bemsteinsäure 

.(C3H7). COOH -eis 

Spranklint^i  1 1 

trans-  desgl 

desgl.  trans - 

» 

3,35X10-* 

55—440 

» 

„      '"•1)1 

a-Methyl-ai-propyl-tti- 

CH3— CH-COOH 

» 

1,0X10-2 

32—1024 

» 

Waiden  (2) 

karboxyglutarsäure 

1 
CHa 

1 
C3H7-C(COOH)2 

eis-  a-Methy  Itrikarb- 

CH3— CH— COOH 

>» 

4,8X10-* 

21—165 

,» 

Bone  u. 

allylsäure 

1 
CH— COOH 

1 

CH2— COOH 

Sprankling(2) 

trans-  desgl 

desgl.  trans - 

»> 

3,2X10-* 

20 — 160 

» 

„       (2) 

»            .... 

y^ 

» 

3,1X10-* 

32 — 1024 

» 

Waiden  (2)  ' 

a-Methyltrikarballyl- 

CH3CH(C00H)CH(C00H). 

»     • 

8,8X10-5 

nicht  angeg. 

»» 

Bone  u. 

säure-cis-methylester 

.CH2.COO.CH3-cis 

Sprankling(2)| 

|J 

Hinricl 

^sen. 

253 


1147 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Orfanische  Säareo.    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung  .     J 

Methode 

Autor 

Wilchsäure 

CH,— CH .  OH-COOH 

0 
25 

1,38X10-* 

8 — 1024 

Leitf. 

Ostwald  (I) 

Nitroaldoxim  .... 

/NO, 
^NOH 

6,4X10-» 

3. 

n 

Hantzsch 

-  itrocapronsäure     .    . 

C5Hio(NO,).COOH 

„ 

1,23x10-* 

64—2048 

„ 

Ostwald  (I) 

'  -  itroessigsäureäthyl- 

NO,.CH,.COO.CjH5 

„ 

1,4X10-« 

29—466 

,» 

Ley  u. 

ester 

Hantzsch 

Mtrohamstoff     .    .    . 

CGNjHj.NO, 

0 

3,9Xio-ä 

32—512 

„ 

Baur 

10 

5,6X10-» 

» 

I, 

» 

/CO.NHj 

20 

7,0X10-5 

» 

n 

,» 

Mtromalonamid .     .    . 

(NO,)H-C< 

25 

5,8x10-* 

128 — 512 

» 

Hantzsch  (4) 

Nitromalonsäure- 

NX).  NH2 

diäthylester     .    .    . 

NO,.CH(COO.C,H5)j 

„ 

7,3X10-* 

82—163 

» 

„        (4) 

Nitromethan  .... 

NO, .  CH3 

» 

IX 10-11 

4,3—50 

» 

Ley  u.Hantzscb 

-  N  itropropionsäure     . 

NO,-C  H  j-C  H  j-COO  H 

„ 

1,62  X IO-* 

32—512 

»» 

Waiden  (2) 

a-  Nitropropionsäure- 

CH3-CH(Na)-COO.C,H5 

„ 

4X10-' 

40—159 

n 

Ley  u. 

äthylester 

Hantzsch 

:trosopropionsäure     . 

(C00H)(CH5):C:N0H 

» 

5,0X10-* 

32—1024 

», 

Waiden  (2) 

itrourethan  .... 

NOj-NH 

0 

3,0X10-* 

16 — 256 

„ 

Baur 

1 

10 

3,9X10-* 

„ 

„ 

„ 

COO.CiHs 

20 

4,8X10-* 

„ 

» 

„ 

30 

5,7X10-* 

„ 

n 

n 

40 

6,4X10-* 

n 

,» 

*f 

Oktylmalonsäure     .    . 

(C8Hi7)CH(COOH), 

25 

9,5X10-* 

450—3600 

» 

Smith 

Oxalsäure 

HOOC— COOH 

>j 

3,8X10-« 

32—4096 

1, 

Chandler 

desgl.  2.  Stufe    .    . 

»» 

» 

4,9X10-5 

32—4096 

», 

,» 

L'xalursäure    .... 

NH,-CO-NH-CO-(XX)H 

»» 

4,5X10-* 

64 — 1024 

,» 

Ostwald  (2) 

Oxaminsäure  .... 

NH,— CO— COOH 

»» 

8,0X10-» 

32 — 1024 

»» 

„       (2) 

a-Oximidobemsteinsäure 

COOH-C-CHj-COOH 

>f 

I.lXlO-ä 

32  —  1024 

>» 

Hantzsch  u. 

(anti) 

1! 
OH— N 

Miolati 

-  desgl.  (syn) 

COOH-C-CH2-COOH 
11 
N— OH 

»1 

3,7X10-' 

32 1024 

» 

» 

1  a-  desgl.  äthvlester 

COO.QHs-C-CHj-COOH 

» 

1,92  X 10—* 

32—1024 

n 

n 

1      (anti) 

II 
OH— N 

a-Oximidobuttersäure 

CH3— CH2— C— COOH 

»> 

8,3X10-* 

32—1024 

,» 

f, 

(syn) 

11 
N-OH 

ximidoessigsäure  (syn) 

H-C— COOH 
II 
N— OH 

» 

9,9äXio-* 

8  —  1024 

,f 

n 

' 

i-Oximidopropionsäure 

CH3— C— COOH 

» 

5,14X10-* 

32—1024 

» 

tt 

(syn) 

II 
N-OH 

ff 

»> 

» 

5,0x10-* 

32-1024 

,» 

Waiden  (2) 

-  desgl.  (anti)   .    .    . 

H— C-CH,— COOH 

II 
OH— N 

M 

9,9X10-5 

64 1024 

»» 

Hantzsch  u. 
Miolati 

i  CE-Oximidovaleriansäure 

CHa-CHj-CHj-C-COOH 

»» 

6,85X10-* 

16—1024 

n 

»t 

(syn) 

II 
N-OH 

;  -  desgl.  (syn)    .    .    . 

CHs-C-CHj-CHj-COOH 

II 
N-OH 

»> 

2,3X10-5 

32—1024 

»> 

n 

y-Oxybuttersäure    .    . 

CH,.OH-(CHj)3-COOH 

n 

1,93X10-5 

80—319 

» 

Henry 

Oxyisobuttersäure  .     . 

(CH3)jCH.OH.COOH 

n 

1,06X10-* 

32 — 1024 

n 

Ostwald  (I) 

/J-Oxypropionsäure  .    . 

CHj.OH— CHj— COOH 

>» 

3,1X10-5 

16—1024 

»» 

„       (I) 

j'-Oxyvaleriansäure .    . 

CH3-CH.OH-(CH,)j-COOH 

" 

2,0X10-5 

36—1163 

»» 

Henry 

Hiarichsea. 


1148 


252 


q 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Pelargonsäure     ,    .    . 

CHs— (CH2)7— COOK 

0 
25 

1,1  X 10-5 

1226 — 2452 

Leitf. 

Franke 

a-/?-Pentensäure .    .    . 

CH3-CH2-CH=CH-COOH 

» 

1,48x10-5 

16 — 1024 

Fichter  u. 
Pfister 

ß-y  desgl.          .    .    . 

CH3-CH=CH-CH2-COOH 

»> 

3,35  X 10-5 

16 — 1024 

» 

y-6-  desgl.          .    .    . 

CH2=CH-CH2-CHo-COOH 

„ 

2,09  X  10— 5 

16—1024 

„ 

„ 

n-Pimelinsäure    .     .     . 

COOH .  (CH2)5— COOH 

)> 

3,23X10-5 

32—1037 

„ 

Smith 

Pimelins.  (Schorlemmer) 

>, 

» 

3,2X10-^ 

32  —  1024 

,» 

Waiden   (i) 

(Perkin)    .    . 

>j 

»j 

3,4X10-5 

32—1024 

» 

(I) 

(Hell)   .    .    . 

» 

» 

3,5X10-5 

32 — 1024 

>, 

(I) 

(aus  Rizinusöl) 

„(Arth)  (ausMenthol) 

XOOH 
COOH-(CH2)3-CH(CH3) 

» 

4,2X10-5 

32—1024 

), 

(I) 

„  (Bauer)(ausAmylen- 

C(C2H5)(CH3) 

>» 

9,7X10-5 

32—1024 

» 

(i) 

bromid) 

/^COOH 

„  (Hell)    „        „ 

CH2-COOH 

» 

9,1X10-5 

32—1024 

j> 

(I) 

Pimelinsäure  .... 

99 

jj 

4,4X10-« 

100-558 

Verteil. 

Chandler 

2.  Stufe 

Propenylbemsteinsäure 

CH3-CH=CH-CH-C00H 

1 
CH2-COOH 

» 

5,9ßXio-5 

16—64 

Leitf. 

Fichter  und 
Probst 

Propenyltrikarbonsäure 

CH3— CH=COOH 
1 
CH-COOH 

1 

COOH 

3,05X10-3 

32—1024 

»> 

Waiden  (2) 

Propionsäure  .... 

CH3-CH2— COOH 

jj 

1,3X10-5 

16 — 1024 

,j 

Franke 

»           .... 

>, 

1,45X10-5 

13 — 200 

,> 

Drucker  (2) 

»            .... 

91 

?j 

1,34X10-6 

8 — 1024 

„ 

Ostwald  (i) 

»>           .... 

J> 

0 

1,3X10-5 

2  —  2048 

„ 

White  U.Jones 

»           .... 

» 

25 

1,4X10-5 

» 

„ 

» 

»           .... 

» 

35 

1,3X10-5 

» 

,' 

M 

a-Propyladipinsäure     . 

COOH. 

>CH-(CHa)3-CÖ0H 
C3H/ 

25 

4,2  X 10-5 

39—601 

j, 

Mellor 

Propylbemsteinsäure   . 

C3H7— CH-COOH 
1 
CH2-COOH 

j> 

8,9X10-5 

32—512 

„ 

Waiden  (i) 

a-Propy  Iglutarsäure     . 

COOH-CH(C3H7)- 
— [CH2]2-COOH 

» 

5,86X10-5 

63 — lOOI 

>, 

Mellor 

cis-a-ai-Propylisopro- 

COOH  .  CH(C3H7) . 

» 

2,95  X  IO-* 

128 — 1024 

'» 

Bone  und 

pylbernsteinsäure 

i-CsHv)  COOH-cis 

Sprankling(i) 

trans-  desgl 

desgl.  -trans- 

», 

1,5X10-" 

256 — 2048 

» 

„       (I) 

Propylmalonsäure    .    . 

C3H7.CH(COOH)2 

j> 

1,12X10—3 

32 — 1024 

'> 

Waiden  (i) 

» 

?j 

j, 

1,13X10-3 

16 — 1020 

» 

Bethmann 

Propy  Itrikarbally  Isäure 

C3H7-CH       CH      CH2 
COOH  COOH  COOH 

>> 

3,1X10-* 

32—1024 

>> 

Waiden  (2) 

Pyrocinchonsäure- 

CH3-C-C0\ 

II          > 
CH3-C-CO/ 

>, 

1,1X10-* 

64 — 1024 

'» 

„       (I) 

anhydrid 

Rhodanessigsäure    .    . 

/SCN 
CH2< 

^COOH 

» 

2,6X10-3 

32—1024 

>» 

Ostwald  (I) 

Saccharose     .... 

C12H22OH 

18 

1,14X10-" 

10 

Hydrol. 

Madsen 

>i            .... 

» 

25 

1,85X10-13 

» 

>' 

» 

»            .... 
Sarkosin 

(COOH)-CH2-NH(CH3) 

40 
25 

4,3X10-13 
1,2X10-10 

32 — 1024 

Winkelblech 

Sebacinsäure,   synthet. 

COOH— [CHaJs— COOH 

,, 

2,7X10-5 

256—1024 

Leitf. 

Brown  und 

„         aus  Rizinusöl 

2,71X10-5 

Walker  (i) 

»              .... 

«> 

» 

2,4X10-5 

731-1462 

!, 

Smith 

Hinric 

hsen. 

1 

252 


1149 


1 

Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

H.  A.  Organische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnimg 

Methode 

Autor 

Sebadnsäure  2.  Stufe  . 

(COOH).(CHi)8.COOH 

0 
25 

2,5X10-* 

128 — ^4096 

Leitf. 

Chandler 

desgl.  -äthylester     .    . 

COOH-CCHakCOO.QHs 

» 

1,43X10-5 

483—1932 

,» 

Walker  (i) 

Senfölessigsäure  .    .     . 

QHaOjSN 

„ 

2ytXio-' 

8—32 

n 

Ostwald  (I) 

Sorbinsäure    .... 

CH3— CH=CH— CH  = 
=CH— COOK 

» 

1,7X10-* 

128 — 1024 

„ 

„       (2) 

Suberonsäure .... 

COOH-(CHj)6— COOK 

»» 

3,0X10-* 

32—4096 

„ 

Chandler 

desgl.  2.  Stufe    .    .    . 

>» 

„ 

i,9Xio-ä 

n 

n 

« 

Suberonsäureäth\  iester 

C00H-[CHi]«-CXX).CjH5 

» 

1,46X10-* 

75—1192 

,» 

Walker  (i) 

Sucdncyanamid .    .     . 

C,H4(CONHCN)j 

„ 

6,7X10-* 

158 — 1260 

,f 

Bader 

Succincyanaminsäure  . 

/CONH.CN 
\XX)H 

n 

3,0X10-* 

62 990 

f, 

» 

Sucdnthionursäure  .    . 

CH,— CONHCSNOi 
CHj-COOH 

n 

3,3X10-* 

32—512 

»> 

Ostwald  (3) 

'  Succinursäure      •    .    . 

CH,— CONHCO.NH, 
1 
CH,— COOH 

n 

3,1  X 10-5 

64 — 1024 

» 

„        (3) 

Sulfodiessigsäure     .    . 

SO,(CH,COOH), 

»> 

1,30X10-' 

2—1024 

„ 

Loven 

«-Sulfodipropionsäure  . 

CH3-CH-COOH 

SO, 
CHs— CH— COOH 

» 

1,03X10-* 

4—1024 

„ 

n 

-  desgl 

CH,— CH,— COOH 

SO, 

1 
CH,-CH,— COOH 

2,4X10-* 

128—1024 

w 

„ 

c-  Sulfopropionessig- 

CH,-CH— COOH 

» 

1,24X10-* 

8 — 1024 

,j 

» 

säure 

1 

so. 

CH,-COOH 

ß-  desgL 

CH,— CH,— COOH 

SO, 

CH,— COOH 

» 

5,1X10-* 

4—1024 

M 

t) 

Tartronsäure  .... 

COO  H-C  H .  0  H-COO  H 

» 

5X10-9 

11—89 

n 

Skinner 

w                   .... 

»f 

1,1  X IO-* 

32 — 2048 

M 

Ostwald  (3) 

Taurin 

(S03H)-CH,-CH,.NH, 

n 

1,6X10-» 

64  — 1024 

Hydrol. 

Winkelblech 

Terakonsäure .... 

(CHa)2C:C(COOH)CH2. 
.(COOH) 

n 

1,40X10-* 

50—794 

Leitf. 

Smith 

Terebinsäure  .    .    .    • 

(CH,),C-CH,-CH-COOH 

i            1 

»f 

2,65X10-* 

32—1024 

n 

Ostwald  (3) 

Tetramethyl-äthylen- 

r»         cf\ 

KJ              KAJ 

milchsäure  .... 

(CH3),aOH)QCH,),COOH 

n 

4,3X10-* 

33-^61 

„ 

Szyszkowski 

Tetramethylbemstein- 

(CH3),C— COOH 

*> 

3,14X10-* 

133—2120 

w 

Bethmarm 

säure 

1 
(CH,),C— COOH 

n 

3,11  X10-* 

86—688 

>» 

Walker  u. 
Cr.  Brown  (2) 

desgl.  -methylester  .    . 

aCH,),— COOH 
aCHs),— COO .  CH3 

n 

1,22X10-* 

48—383 

„ 

Bone,  Sud- 
borough  u. 
Sprankling 

a-  Tetramethyltrikarb- 

(CHs),— C— COOH 

j» 

1,11X10-* 

64 — 1024 

*t 

Waiden   (2) 

allylsäure 

1 

(Smp.  133") 

CH— COOH 

1 
(CH3)-C— COOH  oder 
CH,— CH— CH,-CH— 

1             i 

COOH         COOH 

y  desgl.  (Smp.  156  *>) 

CH,— CH— CH, 
COOH 

ti 

9,8X10-* 

32—1024 

n 

„        (2) 

Hinrichsen. 


1150 


253 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren     i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Tetrolsäure     .... 

CH3— C=C-COOH 

0 
25 

2,46X10-3 

32—2048 

Leitf. 

Ostwald  (2) 

Thiacetsäure  .... 

CH3— COSH 

» 

4,7X10-* 

16 — 1024 

» 

„        (I) 

Thienyl(syn)ketoxim- 

C4H3S-C— COOH 

» 

5,0X10-3 

64 — 1024 

,, 

Hantzsch  u. 

karbonsäure 

II 
N-OH 

Miolati 

Thiodiglykolsäure    .    . 

S(CH2.COOH)2 

>» 

4,8X10-* 

32 — 2048 

„ 

Ostwald  (I) 

» 

>' 

„ 

4,9X10-* 

2—1024 

>j 

Loven 

a-Thiodilaktylsäure 

CH3— CH— COOH 

» 

4,9X10-* 

2 — 1024 

» 

» 

(monosymm.      Smp. 

1       , 

125«) 

S 
CH3— CH— COOH 

a-  desgl.  (asymm.? 

Smp.  109°)      .     .     . 

>» 

>» 

4,4X10-* 

2  —  1024 

» 

» 

ß-  desgl.  (Thiodihydra- 

CH2-CH2— COOH 

'> 

7,8X10-5 

16 — 1024 

» 

», 

krylsäure  Smp.  128°) 

1 
S 

1 

CH2— CH2— COOH 

Thioglykolsäure  .    .     . 

/SH 
CH2< 

^COOH 

» 

2,91X10-* 

Klason  u. 

Carlson 

»» 

„ 

»> 

2,25X10-* 

16 — 1024 

» 

Ostwald  (i) 

a-  Thiolakty  Igly  kolsäu  re 

CH3— CH— COOH 

j> 

4,8X10-* 

2—512 

)> 

Loven 

(Smp.  87— 880) 

S 

1 
C  Hg— COOH 

■ 

ß-   desgl.    (Thioglykol- 

CH2-CH2-COOH 

» 

2,5X10-* 

8 — 1024 

» 

,, 

hydrakrylsäure,  Smp. 

1 

94") 

S— CH2-COOH 

Thio-a-/3-laktylhydra- 

CH3-CH— COOH 

» 

2,1X10-* 

2 — 1024 

,> 

„ 

krylsäure    (Smp.    72 

1 

bis  73") 

S-CH2-CH2-COOH 

Thiony  Ib  renztrauben- 

C4H3S-CO-CH2-CO 

» 

4,6X10-3 

281 — 1122 

» 

Angeli 

säure 

COOH 

Tiglinsäure     .... 

H-C— CHa 

il 
CH3— C— COOH 

» 

1,0x10-5 

32 — 1024 

» 

Ostwald  (2) 

Traubensäure      .    .    . 

COOH-CH.OH-CHOH 
1 
COOH 

j> 

9,7X10-* 

32 — 2048 

» 

„        (3) 

„                ... 

>i 

» 

9,7X10-* 

8 — 1024 

„ 

Waiden  (3) 

>j                ... 

0 

9,1X10-* 

8—2048 

„ 

White  U.Jones  i 

»                ... 

12 

9,9X10-* 

j> 

>» 

"             1 

»                ... 

25 

i,iXio-ä 

» 

>» 

>'             i 

}»                ... 

35 

1,1X10-3 

» 

>, 

» 

Trikarballylsäure     .    . 

CH2— COOH 
CH-COOH 
C  Ha— COOH 

25 

2,2X10-* 

32—1024 

» 

Waiden  (2) 

"        .          ■    ■ 

» 

» 

2,2  X  10—* 

nicht  ang. 

„ 

Bone  u. 

Sprankling(2)| 

>»                 • 

tt 

yy 

2,24X10-* 

17  —  1068 

„ 

Walker  (D       j 

desgl.  a-methylester    . 

CH,— COOH 

1 
CH-COOH 

1 
CH2-COO.CH3 

» 

7,5x10-5 

7,6-61 

» 

Bone  u. 
Sprankling(2) ' 

1, 
1' 

^     '*>' 

Hinric 

[isen 

i 

252  t 


1151 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

, 

11.  A.  Orzanische  Säuren,    i.  Aliphatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Trikarballylsäure-  ß- 

CH2— COOH 

0 
25 

9,3x10-5 

12  —  92 

Leitf. 

Bone  u. 

methylester 

1 
CH-COO.CH3 

1 

CH,— COOH 

Sprankling(2) 

a-a-;?-Trichlorbutter- 

c  H,-c  Ha-ca,-coo  H 

18 

1,8x10-* 

9-578 

», 

Drucker  (1) 

säure 

Trichloressigsäure    .     . 

CCI3— COOH 

» 

3Xio-> 

8— loii 

,f 

„        (I) 

Trichlormilchsäure  .    . 

COs— C  H(0  H )— COO  H 

25 

4,6X10-» 

32—1024 

„ 

Ostwald  (I) 

Trimethyläthylenmilch- 

CH(CH,)(OH)-C(CHs), 

»1 

2,2X10-6 

34—1075 

>i 

Szyszkowski 

säure  (0,0,^) 

i 

COOH 

desgl.  {a,ß,ß)    .    .    . 

C(CHs)j(OH)— CH(CHs) 
-COOH 

>» 

3,6Xio-s 

20 — 630 

» 

" 

Trimethylakiylsäure    . 

C(CH8)2=aCH3).COOH 

»1 

3,9X10-5 

117—1864 

» 

„ 

Trimethylbemsteinsäure 

C(CH3),-COOH 
CH(CH3)-C00H 

» 

3,07X10-* 

32—1024 

" 

Waiden  (i) 

" 

>» 

»» 

3,21  X 10-* 

32-256 

»» 

Bone  u. 
Sprankling(i) 

»» 

}t 

» 

3,22  X 10—* 

nicht  angeg. 

n 

Zelinsky 

»» 

n 

»» 

3,04X10-* 

32—1024 

,» 

Auwers 

desgl.  methylester  .    . 

C(CHj),-COOH 
CHCH3— COO.CH3 

» 

3X10-5 

18—170 

„ 

Bone,  Sud- 
borough  u. 
Sp  rankling 

'     -  methylessigsäure     . 

aCH3)sC00H 

»> 

9,8Xio-« 

32—1024 

n 

BilUtzer 

rnethylglutarsäure   . 

(COOH)2(CH(CH3))8 

» 

3,5X10-5 

85-1365 

n 

Bethmann  *) 

thiokarbondiglykol- 

(COOH.CH,S),CS 

>f 

2,6X10-' 

84-664 

» 

Hobnberg  (1) 

-Trithiodilaktylsäure  . 

CH3— CH— COOH 

[SL 

1 

CH,— CH-COOH 

n 

8,0X10-* 

■  8—1024 

>» 

Loven 

!  Valeriansäure      .    .    . 

CH3— (CHj)3-COOH 

n 

1,6X10-5 

16 — 1024 

n 

Franke 

j 

1»                ... 

» 

i> 

1,56  X 10-5 

2,8—444 

n 

Drucker  (2) 

1 

j          »>                ... 

>» 

»> 

1,61  X  10— 5 

32 — 1024 

n 

Billitzer 

1  Vinylessigsäure   .     .    . 

CH,=CH— CH,-COOH 

»> 

3,8X10-5 

16—1024 

n 

Fichter  u. 
Pfister 

i-Weinsäure  (spaltbar) 

COOH-CH.OH-CH.OH 

»> 

9,7X10-* 

8 — 1024 

» 

Waiden   (1) 

„  (nicht  spaltbar) 

1 

>» 

6,0X10-* 

16 — 1024 

„ 

(I) 

1-Weinsäure    .... 

COOH 

»1 

9,7X10-* 

32—2048 

„ 

Ostwald  (3) 

w                        .... 

»1 

n 

9,7X10-* 

16—1024 

» 

Waiden   (i) 

r- Weinsäure    .... 

»> 

»> 

9,7X10-* 

8—1024 

n 

(I) 

„           .... 

n 

if 

9,7X10-« 

16—2048 

>, 

Ostwald  (3) 

Weinsäuremethylester . 

COOH-CH.OH-CH.OH 

/ 
COO.CHs 

»» 

4,6X10-* 

32 — 1024 

>, 

Waiden   (i) 

^.  23, 

}02;  1890. 

*)  Vergl.  auch  B 

ethmann,  Ber.  ehem.  G« 

2.  A 

Lfomati 

sehe  Siaren. 

4  -  Acetamino-m-  Phthal- 

Q,H3(COOH),— 

25" 

7,9X10-* 

223-4468 

» 

Wegscheider 

säure 

— (NHCO.CH3)(i:3:4) 

(I) 

Acetaminoterephthals. 

»     (1:4:3) 

„ 

9,8x10-* 

600 — 1400 

V 

Süss 

3-Acetaminoterephthal- 

C6H3(COO.CHs).(NH.CO. 

1» 

7X10-* 

700 — 1400 

n 

säure-i -methylester 

.CH,)(COOH)(i:3:4) 

" 

Acetanilido-a-butter- 

CHa-CHj-CH-COOH 

>i 

1,09x10-* 

320 — 1280 

>» 

Waiden  (2) 

säure 

/ 
N.C,H5(CO.CH3) 

do.  -/J-isobuttersäure    . 

fCH5.NCO.CH,)C8H6. 

.COOH 

• 

»» 

2,9x10—5 

295 — 1180 

», 

(2) 

Hinrichsen. 


1152 


252  u 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


i         Konstante     Verdünnung     ,  Methode 


Autor 


Acetanilidoessigsäure   . 
do.  -a-propionsäure .    . 


Acetbromanilidoessig- 
säure 

m-Acetoxybenzoesäure 

o-  do. 

P- 
Acet-o-toluidoessigsäure 

do.  -0-  do.  -a-butter- 
säure 

do.  -p-  do.  -buttersäure 
do.  do.  do. 

a-isobuttersäure  .    .    . 
do.  -ß-  do 

do.  -ö-  -ß-     .... 
do.  -o-  do.  -a-propion- 
säure  

do.  -p-  do 

Acet.-p-tolylglycin  .    . 

Acetyl-m-aminobenzoe- 

säure 

do.  -o-  do 

do.  -p-  do 

Acetylcumarinsäure 

(eis) 
Acetylcumarsäure 

(trans) 
Äthylcumarinsäure  (eis) 

Äthylcumarsäure  (trans) 
eis-Äthyl-benzyl-bem- 
steinsäure  (Smp.  122") 

trans.  do.  (Smp.  154") 

Äthyl-benzyl-malon- 
säure 

Äthylphenylmilehsäure 

(|8-oxy) 
o-Alanin-tolursäure .    . 

p-  do 

Allo-p-methoxyzimt- 

säure  (eis) 
Allozimtsäure  (eis)  .    . 
Smp,  42° 
.   „     58 


(C8H5.NCOCH3).CH2 

I 

COOH 
(CoH.,-NCOCH3)-CH-COOH 

CH3 
(CßHi.BrNCOCHa) 

I 

CH2-COOH 
C6H4(OCOCH3)(COOH) 

(1:3) 
do.    (1:2) 

„      (1:4) 
0-C7H7-NCOCH3 

I 

CH2-COOH 
0-C7H7-N-COCH3 

I 
C2H5.CH-COOH 
p-desgl. 


P-C7H7.  NCOCH3 

1 
QHß-COOH 

o-desgl. 

0-C7H7.NCOCH3 

I 

CH3-CH-COOH 

p-desgl. 

P-C7H7.N-COCH3 

CH2COOH 
C6H4(COOH). 
.(NHCOCH3)  (1:3) 
(1:2) 

(1:4) 

CH3CO(i).C6H4. 

.CH:CH.COOH(a) 


CaHsOW.CßHj. 
.CH:CH.C00H(2) 

C3H5— CH— COOH 

C7H7— CH— COOH 
CaHg.CH— COOH 
I 
COOH .  CH— C7H7 

C2H5\ 


25 


C7H 


./ 


C(C00H)2 


CH(C6H5)(C2H5)CH. 

.(OH)COOH 

C11H13O3 

CH30(i).C6H4.CH: 

:CH.C00H(3) 

CßHg.CHiCH.COOH 


2,60  X  10-* 
1,25X10-4 
2,85  X  IO-* 

9,9X10-5 

3,33X10-* 

4,2X10-5 

2,19X10-* 

9,2  X 10-5 
1,07  XIO-* 

9,5X10-* 
2,3x10-5 


2,1x10-5 
1,04  Xio— * 


1,04  X  10-^ 
2,19X10—^ 

8,5X10- 

2,36X10''- 

5,2  X 10-' 
10,5  X 10—' 

5,0X10-' 

4,5Xio-i 

2,1  X 10 


s 

_4 


4,14X10 


2,62X10-* 


1,48  X 10-2 


3,1X10-5 

1,65X10-* 

1,69X10-* 

9,4X10-5 


14,10X10- 
14,09X10- 


200 — 1600 


128 — 1024 


300 — 1200 


256—2048 

64 — 1024 

64 — 1024 

194—1552 


290 — 1160 


300  — 1200 

280 — 1120 
386-1544 


480—960 
300 — 1200 


300 — 1200 
200 — 800 


256 — 1024 

128 — 1024 
256—1024 
180—900 

ea.  1500 

330 — 1200 

ca.  2100 
32—512 

64 — 1024 

32 — 1024 

30—950 

411 — 1646 

409—1634 

90—900 


13-850 
16 — 500 


Leitf. 


Waiden 

(2) 

„ 

(2) 

„ 

(2) 

Ostwald 

(2) 

» 

(2) 

(2) 

Waiden 

(2) 

(2) 


(2) 
(2) 


(2) 
(2) 


(2) 
(2) 


Ostwald  (2) 

(2) 
(2) 

Roth.Stoerme^ 
u.  Wallaseh 


Waiden  (i) 
(I) 
(I) 

Szyszkowski 

Franke 

Roth,Stoermer 
Wallaseh 

J.  Meyer 


Hinrichsen. 


ÄV 


1153 


Konstanten  der  elektrolytischer! 

i  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2. 

Aromatische  Säuren 

Fortsetzung). 

—  Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

1    Konstante 

1 

1  Verdünnung 

j     Methode 

Autor 

Allozimtsäure  (eis) 

0 

Smp.  68" 

CßHs.CHiCH.COOH 

25 

14,10X10-^ 

1      17—560 

Leitf. 

J.  Meyer 

„     42 

»» 

» 

13,8x10-5 

50—500 

n 

Bjemim  bei 

»     58 

>» 

» 

i  14,1x10-* 

50 — 500 

n 

Biilmann 

„     68 

„ 

}> 

j  14.2x10-* 

1      50—500 

j> 

>t 

„     68 

„ 

»> 

1  13,8x10-* 

nicht  angeg. 

»» 

Ostwald  bei 

>»            » 

» 

i 

Liebermann 

»      58 

» 

j> 

;  15,6x10-* 

50—800 

>» 

Bader 

„      68 

» 

» 

14,5x10-* 

:       64 — 1000 

l               " 

Roth,Wallasch 

m-Amino-benzoesäure  . 

C6H4(COOH){NH,){i:3) 

j» 

;    1,63X10-* 

:     32—1024 

>» 

Cumming 

>» 

f» 

» 

1,67X10-* 

i    64—192 

Hydrol. 

Holmberg  (2) 

0-  desgl 

(1:2) 

»» 

1,07  X  IO-* 

1     64—512 

!           " 

„         (2) 

j     ))        

>» 

„ 

1,06X10-* 

100 — 1000 

Uitf. 

Lunden  (i) 

p-  desgl 

„         (1:4) 

„ 

1,21  XIO-* 

32—1024 

» 

White  U.Jones 

„        

»> 

„ 

i    1,15X10—* 

64—512 

Hydrol. 

Holmberg  (2) 

m-Amino-benzolsulfon- 

QH4.(S03H){NH2) 

>» 

1,85X10-« 

64 — 1024 

1        Leitf. 

Johnston 

säure 

(1:3) 

j 

(Winkelblech) 
White  u.J(mes 
Ostwald  (3 

0-  desgl 

desgl.  (1:2) 

» 

3,3X10-3 

64 — 1024 

n 

»        (3) 

P-      „        

desgl.  (1:4) 

» 

5,81X10-* 

32—1024 

„ 

(3) 

4-Amino-i-benzylsulfon- 

NH2.C6H4.CH2.SO3H 

„ 

2,3  X IO-* 

128 — 1024 

»» 

Ebersbach 

säure 

m-  Amino-m-nitrobenzoe- 

QHs.CNHjXCOOH) 

1» 

2,1  X  IO-* 

83-2667 

tf 

Bethmann 

säure 

(NO2)  (1:3:5) 

2-Amino-i-phenolsulfon- 

(0H):(NHj):(S03H) 

» 

9,4X10-* 

64 — 2048 

>» 

Ebersbach 

säure-4 

=  1:2:4 

4-Amino-i-phenolsulfon- 

=  1:4:2 

» 

8,3X10-« 

256—1024 

„ 

» 

säure-2 

Aminoterephthalsäure  . 

CgH3-(NH2)(CXX)H)2 

»> 

2,65x10-* 

512 — 1024 

11 

Süß 

3-Amino-terephthal- 

C6H3.(NH2)(COOH)(COO. 

» 

5,52  X 10-* 

512—1024 

»» 

» 

säure-i-methylester 

.CH3) 

Anilidobuttersäure  .     . 

CgHä-NH-CH-COOH 
C2H5 

» 

3,1X10* 

130  —  1040 

»» 

Waiden   (2) 

1  desgl.  -essigsaure     .     . 

QHä-NH-CHa.COOH 

»> 

3,8X10-* 

128 — 1024 

f> 

(2) 

i  Anilido-o-isobuttersäure 

CeH5.NH-C3H6.COOH 

» 

3,6X10-* 

200—800 

>» 

(2) 

1  desgl.   -ß- 

„ 

»> 

1X10-« 

200 — 800 

» 

(2) 

i     „       -a-propionsäure 

QHä.NH-CH-COOH 

CH3 
C6H5.NH-CH2-CH2-COOH 

»> 

2,2X10-* 

136—1088 

M 

(2) 

.,       -^- 

>» 

4X10-« 

200 — 800 

,» 

(2) 

Anissäure 

C;6H4.(OCH3);(COOH) 

»» 

3,2X10-* 

512 — 1024 

» 

Ostwald  (2) 

j>         

(1:4) 

40 

3,3X10-* 

456 

J» 

Schaller 

» 

70 

2,9X10-* 

233-456 

n 

>i 

»         

»> 

99 

2,3X10-* 

>, 

»» 

»> 

Anisursäure    .... 

CH3.0QH4.CO(NH)CH2. 
.COOH 

25 

1,62X10-* 

717-2868 

n 

Franke 

Apiolsäure 

C6H.(0CH3)2(02CH2). 

.COOH 

»» 

8,0X10-* 

1320 

>» 

Angeli 

Apionyl-glyoxylsäure  . 

C6H.(OCH3){02CH2) 
"^CO-COOH 

M 

3,35X10-» 

91-730 

f» 

>, 

Atropasäure    .... 

CH2=C(C6H5)(COOH) 

» 

1,43X10-« 

128—2048 

»» 

Ostwald  (2) 

1  Benzalmalonsäure    .    . 

C6H5.HC:C(COOH), 

»> 

4,1  X 10-» 

32—2048 

» 

Ostwald  (3) 

Benzilsäure     .... 

(C6H5)2C(OH).{COOH) 

>» 

9,2X10    « 

53-853 

»» 

Bethmann 

Benzoesäure   .... 

CH5.COOH 

6h»  X10-' 

64 — 1024 

M 

Ostwald  (2) 

yt 

jj 

>»           1 

6,8  X 10-* 

64 — 1024 

>» 

Schaller 

)9 

>» 

"           j 

7,3  X 10- * 

6—10 

Hydrol. 

Bauer 

»> 

t> 

»1 

i 
t 

6,52X10-* 

100—800 

Leitf. 

Roth, 
Wallasch 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Hinrichsen.    73 


1154 


253 


W 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Benzoesäure  (Fortsetz.) 

CßHs.COOH 

0 
0 

6,05  Xio-5 

100 — 1000 

Leitf. 

20 
25 
30 
40 

50 

6.64  X 10-5 

6,69  X  IG  -  * 

6,72x10-5 

6,72  X  10-* 

6.65  X 10-5 

50 — 1000 
„ 
„ 
„ 
„ 

„ 

Euler  (3), 
vgl.  White 
u.  Jones 

„ 

» 

6,3X10-5 

64—1024 

„ 

) 

>»  ' 

80 

5,4X10-5 

„ 

,, 

}     Schaller 

» 

99 

4,5  X 

[o-^ 

„ 

,. 

J 

» 

0 

6,52  X  10—" 

„ 

,, 

Kortright 

Benzol- 1  -carbonsäure- 

/(CO.NH2) 

QhZ 

NCH2.COOH) 

25 

5,0X10-5 

512 — 1024 

„ 

Süß 

amid-2-methylcarbon- 

säure 

Benzolsulfoncyanamid . 

QH5(S0J(NH)(CN) 

»» 

1,3X10-5 

115—920 

„ 

Bader 

Benzolsulfosäure .    .    . 

CeHs.  SO3H 

» 

2X10-1 

32—1024 

„ 

Wegscheider 
u.  Lux 

Benzoylalanin     .     .     . 

CH3.CH.(NHC7H50)COOH 

» 

1,96X10-* 

128 — 1024 

„ 

Franke 

o-Benzoyl-benzoesäure . 

CgHs.CO.CeHi.COOH 
(i :  2) 

»> 

3,7X10-* 

1024 — 2048 

„ 

H.  Meyer 

Benzoyl-brenztrauben- 

CßHs-CO-CHa-CO 

>> 

6,5X10-^ 

400—3200 

„ 

Angeli 

säure 

1 

COOH 

Benzoylcyanamid    .    . 

QHs.CO.  NH.CN 

» 

1,8  X 

[0-3 

88-1408 

» 

Bader 

/?-Benzoyl-isobernstein- 

CeH5.CO.CH2CH(COOH)2 

» 

2,5  X 

[o-« 

64—1024 

„ 

Smith 

säure 

Benzoylprop  ionsäure    . 

CgHs— CO .  CH2"-CH2 

COOH 

» 

2,2  X 

CO     5 

64—1024 

» 

Hantzsch  u. 
Miolati 

Benzoylsarkosin  .    .    . 

CioHnOgN 

j> 

5,0  X 

[0-* 

64 — 1024 

„ 

Franke 

Benzyl-äthenyl- 

CH2— COOH 

»> 

3,2  X 

CO-« 

32—1024 

„ 

Waiden  (2) 

tricarbonsäure 

C(C7H7)-COOH 
COOH 

y-  Benzyliden-y-phenyl- 

(C6H5).CH-C-CH-CH2 

» 

1,20  X 

10-* 

640 — 2560 

„ 

Stobbe 

brenzweinsäure 

/  /       1 
CßHsCOOHCOOH 

Benzylbernsteinsäure    . 

CgHs.CH.CH  -COOH 
CH2-COOH 

» 

9,1  X 

10-5 

64—512 

„ 

Waiden  (i) 

Benzylglutaconsäure    . 

C7H7-CH-COOH 

CR 

II 
CH-COOH 

1,53  X 

ro-* 

69 — 1104 

„ 

„       (I) 

1 

Benzylmalonsäure    .    . 

C7H7.CH(COOH)2 

>» 

1,51  X 

10-=» 

32—1024 

„ 

„       (I) 

Benzyltartronsäure  .    . 

C7H7.C(OH)(COOH)2 

» 

5,5  X 

10-^ 

73-1160 

„ 

„       (I) 

a-  Bibenzy  1-dicarbon- 

= a- Anti-dipheny  Ibern- 

» 

2,6  X 

10-* 

„ 

„ 

„       (I) 

säure  (Smp.  183») 

steinsäure 

Brenzkatechin     .    .    . 

(C6H4)(OH)2  (1:2) 

18 

3,3  X 

io_io 

100 — 200 

Hydrol. 

Euler  u.v.Bolin 

Brom-acet-phenyl- 

CHaBr-CO 

25 

3,40  X 

10-* 

200—1600 

Leitf. 

Waiden  (2) 

glyzin 

1 
QHb-N-CHz-COOH 

Brom-amino-benzol- 

(S03H:NH2:Br)  = 

» 

1,67  X 

10-2 

219 — 1752 

„ 

Ostwald  (3) 

sulfonsäure 

(1:2:5) 

>» 

desgl.    (1:3:6) 

» 

7,2  X 

10-* 

64 — 1024 

„ 

„        (3) 

m-Brom-benzoesäure    , 

C6H4.Br. COOH  (1:3) 

» 

1,37  X 

10-* 

512 — 1024 

„ 

(2) 

0- 

■     (1:2) 

>» 

1,45  X 

10-3 

128—1024 

„ 

„        (2) 

Bromgallussäure      .    . 

(0H)3.C«H.Br.C00H 

>» 

5,9  X 

10-* 

64 — 1024 

," 

(2) 

3-  Brom-6-nitrobenzoe- 

C6H3.(COOH)Br(N02) 

»> 

1,4  X 

10-2 

128 — 1024 

„ 

„        (2) 

säure 

(1:3:6) 

ai 


Hiarichsen. 


252 


1155 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation, 

II.  A.  Organische  Säaren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

2-  Bromterephthalsäure- 

C,H3.(C(X)H)2(M).Br(2) 

0 
25 

6,2x10-» 

170—255 

Leitf. 

Wegscheider  (3) 

1-4  (Smp.  301— 303O) 

2-desgl.-i(a)-methylester 

CeHa.CCOO.CHa)^) 
Br(a)(COOH)(4J 

» 

3,7iXio-* 

471—1888 

M 

«        (3) 

„  -4(iJ)-methylester    . 

C6H3.(COOH)U)Br<a) 
(COO.CH3)(4) 

M 

5,0x10-3 

260—520 

>» 

„        (3) 

B  rom-o-toluidinsulf on- 

CH3.C6H2.Br.(NH2). 

» 

MXior-' 

256 — 2048 

,» 

Ebersbach 

säure  (1:3:4) 

(SO3H) 

„  p-(i:3:6) 

» 

4,5X10-' 

64—2048 

» 

» 

Brom- 1  -toluylen-2-6- 

C6Hi.(S03H)(4)(Br)(3) 

» 

1,72X10-* 

,» 

Ostwald  (3) 

diaminsulfonsäure-4 

{NHj)j(a,6)(CH,)U.> 

a- Bromzimtsäure     .     . 

C6H5-CH=CBr-COOH 

» 

1,44X10—* 

111 — 891 

,» 

»        (2) 

,,                  .     . 

»» 

>» 

1,0X10-^ 

128—1024 

», 

Schaller 

n 

50 

6,9x10-* 

»» 

,» 

» 

,,                  .    . 

n 

80 

4,0X10-» 

»> 

„ 

»» 

„                  .     . 

» 

99 

2,7X10-' 

j> 

», 

» 

ß-           „ 

QHä-CBrrCH-aDOH 

25 

9,3X10-* 

440 — 1761 

„ 

Ostwald  (2) 

t)Ch!oracetanilidoessig- 

CeHg— N— CH2— COOH 

»> 

3,4X10-* 

200 — 1600 

» 

Waiden 

säure 

1 

CO .  CH2CI 

—' 

2-Chlor-4-amino  i  -phe- 

C6H..a(NH2){OH)(S03H) 

» 

8,2X10-* 

128 — 1024 

»> 

Ebersbach 

nol-sulfonsäure-6 

m-Chlorbenzoesäure     . 

m-C6H4.Cl.COOH 

» 

1,55X10-* 

256 — 1024 

» 

Ostwald  (2) 

0-            „ 

0- 

j> 

1,32X10-» 

64 — 1024 

„ 

„        (2) 

P- 

P- 

>i 

9,3X10-^ 

2048 

n 

„        (2) 

j» 

>» 

» 

1,3x10-» 

128 — 1024 

»» 

Schaller 

>» 

" 

50 

9,2x10-* 

»> 

»> 

»> 

j> 

»» 

99 

4,2X10-* 

» 

» 

» 

m-Ch  lor-o-nitrobenzoe- 

C6H3.Cl(N02)(COOH) 

25 

1,5x10-* 

70—2253 

Bethmann 

säure 

(5:2:1) 

o-Chlor-m-nitrobenzoe- 

»     (2:5:1) 

» 

6X10-» 

98—786 

» 

»» 

säure 

o-Chlor-p-nitrobenzoe- 

„     (2:4:1) 

„ 

1,03X10-* 

32—514 

»> 

„ 

säure 

" 

p-Chlor-m-nitrobenzoe- 

„     (4:3:1) 

>» 

4,6X10—* 

391—1562 

>» 

n 

säure 

p-Chlor-o-nitrobenzoe- 

„     (4:2:1) 

>» 

1,0X10-* 

246 — 1966 

», 

„ 

säure 

o-Chlor-p-nitrophenol  . 

C6H3.(0H)(N02).C1 

{2'  A.'  1) 

» 

i,8Xlo-* 

345—1381 

>, 

Bader 

o-Chloroxanilsäure  .    . 

CO(NH.C6'h4.C1)(COOH) 

»> 

2,0X10-* 

32 — 1024 

>» 

Ostwald  (2) 

P- 

VI.2J 

„  (1:4) 

» 

1,4X10-* 

256 — 1024 

»» 

„       (2) 

1  o-Chlorphenol     .    .    . 

p-C6H4.(0H).a 

7,7X10-" 

32 

HydroL 

Hantzsch 

p-        „              ... 

>» 

4,1X10-«' 

1, 

n 

» 

4-Chlorphthalsäure  .    . 

C8H3(C00H)2.C1 

(1:2:4) 

» 

2,5X10-* 

64—2048 

Leitf. 

Ostwald  (3) 

m-Chlorsuccinanilsäure 

C1.C6H4.NH.C0.CH2 

COOH.CHj' 

(1:3) 

»> 

2,1X10-5 

128—1024 

j» 

„       (3) 

0- 

desgl.  (1:2) 

n 

2,1X10-» 

,» 

»» 

„       (3) 

P- 

desgl.  (1:4) 

'> 

2,1X10-» 

>» 

>» 

„       (3) 

;  m-Cyanbenzoesäure .     . 

C6H4.(CN)(COOH) 

1,99X10-* 

133—1065 

»» 

„       (2) 

i  p-Cyanphenol.    .    .    . 

p-C6H4.(OH)(CN) 

n 

1,3X10-" 

32 

HydroL 

Hantzsch 

1             t)  C  s.  auch  bei  K. 

iJ 

Hiorichsen.    73* 


1156 


252 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Diäthylprotokatechu- 

C6H3.(OC2H5)2(COOH) 

0 
25 

3,4X10-^ 

1024 

Leitf. 

Ostwald  (2) 

säure 

(COOH):(OC2H5)2== 

1:3:4 
C<H3.(COOH)(NH2)2 

m-m-  Diaminobenzoe- 

» 

5X10-« 

19 — 621 

„ 

Bethmann 

säure 

(1:3:5) 

2-3-Diaminobenzolsulfo- 

C6H3.(S03H)(NH2)2 

X 

5X10-5 

44—1392,6 

„ 

Ostwald  (3) 

säure-i 

(1:2:3) 

D  i  aminotöluolsulf osäure 

SO3H 
CH3 

» 

4,7X10-5 

60—965,6 

„ 

(3) 

Diazobenzolsäure     .    . 

CeHs.NH— NO2 

I 

1,2X10-5 

50 — 1000 

,, 

Euler 

(Phenylnitramin) 

»» 

18 

1,7X10-5 

50 — 1000 

,j 

» 

» 

»> 

25 

2,3X10-5 

128 — 1024 

,> 

Hantzsch  u. 
M.  Buchner 

Dibenzylmalonsäure     . 

(C7H,)2C(COOH)2 

» 

4X10-2 

128 — 1024 

j, 

Waiden    (i) 

2-6-Dibenzylpimelin- 

COOH-CH(C;7H7)-[CH,]3 

» 

4,8x10-5 

2200 — 4400 

,, 

Walker    (i) 

säure 

-CH(C7H7)-COOH 

Dibromgallussäure  .    . 

C8(OH)3(COOH)(Br)2 

» 

1,21x10-" 

32—1024 

„ 

Ostwald  (2) 

Dichlor-3-aminobenzol- 

C6H2.(C1)2(NH2)(S03H) 

„ 

1,6X10-3 

128 — 2048 

)> 

Ebersbach 

sulfonsäure 

Dichlor-p-Nitrophenol . 

C6H2.(OH)(N02)Cl2 

» 

2,1X10-* 

374—1496 

» 

Bader 

2-4-Dichlorphenol    .    . 

QH3.  (OH).  012(1:2:4) 

» 

1,3X10-8 

32 

Hydrol. 

Hantzsch 

3-6-  D  ichlorphthalsäure 

COOH 
Cl/NcOOH 

»> 

3,45X10-2 

32—51 

Leitf. 

Wegscheider 
(3) 

3-6-Dichlorphthalsäure- 

COO.C2H5 

» 

1,5X10-'^ 

282 — 1131 

» 

^3) 

a-äthylester 

Cl/\|COOH 

IJci 

/ff-/3-Dichlor-a-p-Tolyl- 

CHa 

»> 

4,0X10-* 

4000 — 9000 

» 

W.A.Roth  (2) 

propionsäure 

1 

9 

CH— CHCI2 
COOH 

j 

Dimethyl-m-amino- 

C6H4.[N(CH3)2](COOH) 

» 

8X10-« 

128 — 1024 

>, 

Cumming 

benzoesäure 

(1:3) 

Dimethyl-o-amino- 

C6H4.[N(CH3)2](COOH) 

>» 

2,1X10-9 

8 — 1024 

Hydrol. 

„ 

benzoesäure 

(1:2) 

Dimethyl-p-amino- 

desgl.  (1:4) 

» 

9,4X10-6 

2260 

Leitf. 

Johnston 

benzoesäure 

Dimethylanilinsulfon- 

C6H4.[N(CH3)2](S03H) 

>9 

3,75X10-* 

16—512 

„ 

Ebersbach 

säure  (p-Säure) 

(1:4) 

a-a-Dimethyl-ai-benzyl- 

(CH3)2— C-COOH 

„ 

4,55x10-* 

64—512 

» 

Waiden   (i) 

bernsteinsäure 

1 
(C7H7)-CH— COOH 

Dimethylphenyläthylen- 

C6H5.CH(OH).C(CH3)2. 

„ 

4,5X10-5 

33—265 

„ 

Szyszkowski 

milchsäure 

.COOH 

■ 

m-m-  Dinitrobenzoe- 

C6H3.(N02)2(COOH) 

>> 

1,6X10-3 

85-1365 

,> 

Bethmann 

säure 

(1:3:5) 

2-5-Dinitrohydrochinon 

C6H2.(OH)2(N02)2 

(1:4:2:5) 

' 

7,1X10-'^ 

200 — 1600 

» 

Bader 

o-Dinitrophenol  .    ,     . 

1:2:4 

»> 

8,0x10-5 

173— 1381 

»» 

» 

ß-          „           ... 

1:2:6 

>» 

1,74  X  10-* 

157—1258 

» 

>» 

y-        

1:3:6 

» 

7XI0-» 

499     1994 

» 

Hinrichsen. 


352 


1157 


j                            Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

1 

Name 

Formel 

( 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

^Dinitrophenol  .    .    . 

1:3:4 

0 
25 

3,7Xio-« 

187—1496 

Leitf. 

Bader 

2-           „            ... 

1:2:3 

ly 

1,2X10     5 

110-876 

„ 

^ 

2-3-Dioxybenzoes.  (i) . 

C6H3.(COOH)(OH;, 

1,14  X IO-» 

64—2048 

„ 

Ostwald  (2) 

(1:2:3) 

2-4- 

(1:2:4) 

»» 

5,15X10-* 

64 — 1024 

1, 

(2) 

(a-Resorzylsäure) 

»              •     • 

n 

j> 

4,96  X 10-* 

128—1024 

„ 

Süß 

2-5-           »              •     . 

(1:2:5) 

» 

1,08X10-* 

64—2048 

?, 

Ostwald  (2) 

2-6-           „ 

(1:2:6) 

» 

5,0X10-* 

64—1024 

„ 

„        (2) 

(i?-T?esorzylsäure) 

3-4-           »              .    - 

(1:3:4) 

n 

3,3X10-5 

32 — 1024 

n 

„        (2) 

( Protokatechusäure; 

3-5- 

(1:3:5) 

» 

9,1X10-* 

n 

,» 

„        (2) 

2-4- Dioxy zimtsäure  .    . 

C8H3.(OH)2CH-CH. 

» 

1,9X10-* 

128 — 1024 

„ 

„        (2) 

(Umbellsäure) 

.COOH 

a-Diphenylbemstein- 

H 

>» 

2,6X10-* 

74—588,8 

„ 

Waiden  (i) 

säure,  iSs*" 

C,H5.C-CXX)H 

1 
QHs.C— COOH 

H 

» 

i?-desgl.  (Para)  229»    . 

>» 

2,0X10—* 

2250—4500 

n 

„        (i) 

m-Fluorbenzoesäure     . 

C6H4.F.(COOH) 
(1:3) 

»> 

MXIO-* 

64 — 1024 

», 

Ostwald  (2) 

Gallussäure     .... 

C8Hj.(OH)5(COOH) 
(1:2:3:5) 

j» 

4X10-5 

32  — 1024 

n 

„        (2) 

»j           .... 

>» 

>» 

3,7X10-« 

64 — 2048 

», 

White  u.  Jones 

>»            .... 

»            .  ^ 

0 

3,4X10   5 

„ 

„ 

rt 

25 

3,8Xio~5 

„ 

„ 

„ 

1 

35 

3,9X10-* 

„ 

» 

,» 

1  Hemipinsäure .... 

C6H2.(COOH;2:{OCH3)2 

25 

i.iXio-^ 

32  -  1024 

>» 

Kirpal  (i) 

1 

(1:2:3  :4) 

» 

i,oXio-ä 

16—515 

„ 

Wegscheid.(3) 

1           »           .... 

(1:2:4:5) 

» 

1,4  X 10-» 

64—2048 

,» 

Ostwald  (2) 

1           „    a-äthylester  . 

QHa .  (OCH3)2(COO . 
C2H5)(COOH)  (1:2:3:4) 

» 

1,48x10-* 

182 — 1456 

Kirpal  und 
Wegscheider 

„    ß-      „ 

C6H2.(OCH3)2(COOH). 
(COO.C2H5)(i:2:3:4) 

» 

1,01  X 10-' 

139— III4 

„ 

„        (5) 
(Meyerhoffer) 

„    o-methylester 

C6H2.(OCH3)2(COO.CH3). 
(COOH)  (1:2:3:4) 

" 

1,6X10-* 

128 — 1024 

», 

Ostwald  (2) 

»»      ß-           n 

C6H2.(OCH3)2(COOH). 
(COO.CHs)  (1:2:3:4) 

»» 

i,3Xlo-» 

n 

" 

„        (2) 

„    o-propylester. 

C6H2.(OCH3)2(COO. 
C3H7)(COOH)(i:2:3:4) 

>f 

1,44X10    * 

511— 1023 

„ 

Wegscheid.  (3) 

„    ^- 

C5H2.(OCH,)2(COOH). 
(COO.CH7)  (1:2:3:4) 

» 

9,3X10-* 

256 — 1025 

„ 

(3) 

Hippursäure   .... 

QHs.CONH.CHj.COOH 

n 

2,22  X 10—* 

32^1024 

„ 

Ostwald  (I) 

n                     .... 

0 

2,1  X  IO-* 

128 — 2048 

„ 

White  U.Jones 

25 

2,3X10-* 

n 

>, 

„ 

35 

2,3X10-* 

„ 

>» 

,1 

Homophthalsäure    .    . 

C6H4.(COOH)(CH,COOH) 

25 

1,9X10-* 

256 — 1024 

»» 

Süß 

1      „    (a)-äthylester .    . 

^(COO.CjHs) 

N:h,.cooh 

» 

4,6X10-» 

512 — 1024 

„ 

), 

'     „    (b)      „          .    .' 

/COOH 
^CHjCOO.CjHs 

>» 

7,08X10-» 

256  —  1024 

" 

,» 

„    (a)-methylester    . 

/COO.CH5 

c,hZ 

^CHi.COOH 

» 

4,34X10-» 

512 — 1024 

„ 

„ 

i 

Hiarichsen. 


1158 


352 


aa 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

11.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  11 76. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


Homophthalsäure  (b)- 

methylester 

Hydratropasäure     .    . 

(a-Phenylpropionsäure) 

Hydrochinon  .... 

»»  .... 

p-  Hydrokumarsäure     . 


Hydroxyazobenzol  . 
Hydrozimtsäure  .  . 
Isopropylphenyläthyl- 

milchsäure 
Isovanillinsäure  .    . 

(4-Methylätherproto 

katechusäure) 
Isozimtsäure*)    . 
m-  Jodbenzoesäure 


t)  o-Kumarsäure 


Kuminsäure  (p-Isopro- 
pylbenzoesäure) 

>> 
Malonanilsäure    .    .    . 
Mandelsäure   .    .    .    . 


i-Mandelsäure  .  .  . 
1-Mandelsäure  .  .  . 
Mesitylensäure    .    .    . 

p-Methoxyzimtsäure** ) 

Methyl-m-aminobenzoe- 


n-Methylaminotere- 

phthalsäure 
Methylanilinsulfonsäure 
meso-Methylbenzylbern- 

steinsäure  {a-uj)  (Smp. 

138") 


p-  desgl.  (Smp.  xöo") 
Methylbenzylkarboxy- 
glutarsäure 


(C6H4){COOH)(CH2COO. 

.CH3) 
CH3— CH(C6H5).COOH 

CeH4.(OH)2  (1:4) 

(OH).C6H4-CH2-CH2- 

COOH  (1:4) 
(OH).C6H4.N:N.C6H5 
C6H5.CH2CH2.COOH 
C8H5.CH(OH)CH(i-C3H7) 
.COOH 
C  H 
(C00H)(0H)(0CH3) 

{1:3:4) 

CeHs.CHrCH.COOHicis) 

C6H4.J.  (COOH)  (1:3) 


desgl.  (1:2) 


C6H4.(OH)(CH=CH- 
.COOH)  (1:2) 

„        (1:4) 
(i— C3H7)C6H4.COOH 

(1:4) 

COOH-CHa-CONH.CfiHB 
C6H5.CH(OH).COOH 


C6H3.(CH3)2(COOH) 

(1:3:5) 
CHgO.CeHi.CHiCH. 

.COOH  (1:4) 
C6H4(NH.CH3)(COOH) 

(1:3) 
desgl.  (1:2) 
desgl.  (1:4) 

C  H 
.(COOH)a(CH3)(NH2) 
C6H4.(NH.CH3)(S03H) 
C7H7 

COOH 


H^ 


H— C— COOH 

I 
CH3 

CHa-CH— COOH 

CH2 
C7H,-C(COOH2) 


25 


o  • 

18 
25 


60 
80 
99 
25 
50 
99 


25 
o 

25 
35 
25 


7,64X10-^ 
4,2X10-^ 

0,57X10-" 
i,iXio-" 
1,7X10-^ 

4,9  X  10-» 
2,3X10-^ 
5,7X10-« 

3,2X10-« 


1,56X10-* 
1,6X10-* 
1,3X10-* 
i,iXio-* 
9,4X10-« 
1,4X10-- 
9,3X10-* 
4,2X10-* 
2,1X10-« 

2,lXlO-« 
5,0X10-« 

3,4X10-« 

i,96Xio- 

4,33X10- 

4,29  X  10- 
4,22X10- 
4,3X10- 
4,3X10-* 
4,8X10-« 

2,1X10-« 

8X10-0 

4,6X10-« 
9,2X10-« 
3,0X10—* 

6,65X10-* 
2,47X10-* 


2,19X10- 
1,5X10- 


256 — 1024 

64 — 1024 

nicht  ang. 
200 — 400 
128 — 1024 

32 — 100 
64 — 1024 
37-1175 

256 — 1024 


50—802 

1357 -2714 

756 
515-756 

» 
512—1024 


256 — 1024 

128—1024 
512 — 1024 

1000 — 2000 
64 — 1024 

8—2048 


nicht  ang. 
nicht  ang. 
836 — 1671 

2500 — 5000 

82 — 1312 

775-1510 
128 — 1024 
610—1200 

128—2048 
32-512 


32—512 
64—512 


Leitf. 

j» 

Hydrol. 

Leitf. 

Hydrol. 
Leitf. 


kolor. 
Leitf. 


Süß 

Ostwald  (2) 

Euler  u.V.  Bolin 

Ostwald  (2) 

Farmer 
Ostwald  (2) 
Szyszkowski 

Ostwald  (2) 


Bader 

Bethmann 

Schaller 


Ostwald  (2) 

„        (2) 
„    .     (2) 

Salm 

Ostwald  (3) 
White  U.Jones 


Waiden  (3) 

„        (3) 
Bethmann 

Roth,  Stoer- 
mer,WalIasch 
Cumming 


Johnston 
Süß 

Ebersbach 
Waiden  d) 


„  (I) 
„  (2) 


*)  Vergl.  auch  bei  AUozimtsäure. 
t)  K  s.  auch  bei  C  —  Kresole  s. 


**)  Vergl.  auch  bei  Allozimt-  u.  bei  Methylcumarsäure. 
Bader:  ebenda  andere  Phenolderivate. 


Hinrichsen. 


252  bb 


1159 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

n.  A.  Organische  Säareo.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


Konstante      Verdünnung        Methode 


Autor 


Methylbenzylmalonsäure 
Methylcumarinsäure,  eis 

Methylcumarsäure,  trans, 

v-Methylen-y-phenvl- 
brenzweinsäure 

j-Methylolbenzoesäure-2 
(o-Oxymethylbenzoe- 
säure) 

Methylphenyläthylen- 
milchsäure 

y-Methyl-y-phenyliso- 
itakonsäure 


Methylphenylitakon- 
säure 

Methylsalizylsäure   .     . 
3-Nitro-2-aldehydoben- 

zoesäure 
5-  Nitro-2-aldehydoben- 

zoesäure 
5-  Nitro-3-amidosalizyl- 

säure 
m-  Nitroanilinsulfosäure 
m-  Nitrobenzoesäure 


Nitrocuminsäure 
Nitrohemipinsäure 

Nitroopiansäure  . 

;n-Nitrophenol 


C8H5.CHj.aCH3)(COO  H)j 

CH30<i).C6H4.CH»= 
:CH.COOH 

CH2=aC6H5).CH-CH,- 
-COOH  COOH 

CgHi.CCHjOHKCOOH) 
(1:2) 

C6H5.CH(OH)CH(CH3). 
.(COOH) 

(CHaXQHs) 

C=C— CH2— COOH 

COOH 

CH(CH3)(C,H5)C.C00H 

H.C.COOH 
C6H4.(OCH3)COOH(i:2) 
CsH3.(COOH)(N02)(CHO) 

(1:3:2) 
desgL  (1:5:2) 

QHj.COHMCOOHKNOa) 

.(NH2)  (1:2:5:3) 

C6H3.(N02)(NH2)(S03H) 

QH4.(N02)(COOH)(i:3) 


desgl.  (1:2) 


desgL  (1:4) 

(QH7).C,H3. 

.(NO,)  (COOH) 

C«Hi.(COOH)3(OCH3). 

.(NO,) 

(1:2:3:4:6) 

C8Hi.(CHO)(COOH). 

.(OCH.)  (OCH,)  (NO,) 

(1:2:3:4:6) 
C,H4.(OH)(NO,)(i:3) 


25 


2,6  X 10- 

i  5,45X10- 

! 

I     2,1  X  10- 

;  i,9sXio- 


40 
70 

99 
o 
20 
25 
30 
40 

50 
25 
», 

50 
80 
99 


64—2048 
250 — 2000 

ca.  2200 
64 — 2024 


Leitf. 


i    1,5X10—*  \    nicht  ang. 

i  \  ! 

!      1,5X10—*    !       50  —  3200    1 

i    3,5X10-*  I    40-1277 

! 

2,27  X 10—*        640  -  2560 


10 
15 
25 
40 
50 


2,36X10- 


57—1821 


64-512 

64 — 1024 

128  —  1024 


8,2X10—*    1       32-1024 
1,3X10— •    i     128  —  1024 

1,0X10—*    1     128—1024 

1,33X10-« 

8,5X10-»    1 
3,45X10-*    I 

3,6X10-*  ! 

3,7x10-*  \ 
3,3X10-*  „ 

2,6x10-*  '  „ 

2,9g  X 10-*    j    100—600 

3,35X10-*  ; 

3,40X10-*  \ 

3,43X10-*  I 

3,47X10-* 

3,48  X10-*  „  ; 

6,2x10—*  1  128 — 1024  I 

6,5x10—'  128 — 1024   I 
4,0x10-»  ,         „  1 

2,3X10-»   ;  „  1 

1,6X10-»    i  „  I 

4,0X10-*   1  256 — 1024 

2,1X10-*  2008 — 4016 


Neutr.  Leitf. 
Leitf. 


2,1X10- 


2,9X10- 


3,3X10-«  ' 
3,9 Xio-»  ! 
5,3x10-»  I 
7,7x10-» 
9,5x10-» 


32 — 1024 


256—1024. 


30—60 


Smith 

Roth, 
Stoermer, 
WaUasch 

Stobbe 


Stohmann  u. 
Langbein 
Collan 
Szyszkowski 

Stobbe 


Smith 

Ostwald  (2) 
Süß 


Thiel  und 
Römer 
Ebersbach 
Ostwald  (2) 
Schaller 


Euler  (3) 
„  (3) 
„  (3) 
„  (3) 
„  (3) 
«      (3) 

Ostwald  (2) 

Schaller 


Ostwald  (2) 
Bethmann 

Süß 


Ley,  Hantzsch 
u.  SfiO 

Lund^n  (4) 
„  (4) 
„  (4) 
„  (4) 
„       (4) 


Hinricbseti. 


1160 


353 


CC 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  11 76. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


D-Nitrophenol 


p-Nitrophenylglyko! 
säure 

0-  „ 

o-  Nitrophenylpropiol- 

säure 
3-Nitrophthalsäure  . 


4-Nitrophthalsäure-i- 

äthylester 
4-  desgl.  2-äthylester 

3-  desgl.  i-methylester . 

3-  desgl.  2-methylester . 

4-  desgl.  methylester  . 
2-Nitroresorzin  .  .  . 
4-  »  .  .  . 
o-Nitrosalizylsäure  .  . 
P- 
Nitroterephthalsäure    . 

2-  desgl.  i-methylester . 

2-  desgl.  4-methylester . 


C3H4.(OH)(N02)  (1:2) 
»> 

desgl.  (1:4) 


CHaCO.CgHi.NOz) 

.(COOH)  (1:4) 

desgl.  (1:2) 

C6H4.(N02)(CiC-COOH) 
(1:2) 

COOH 

COOH 
NOo 


COOH 


COOH 


NO2 

C6H3.(COO.C2H5)(COOH) 

.(NO2)  (1:2:4) 

C6H3.(COOH)  (COO. 

.C2H5)  (NO2)  (1:2:4) 

C6H3.(COO.CH3)(COOH) 

.(NO2)  (1:2:3) 

CfiHg.  (COOH)  (COO. 

.CH3)(N02)  (1:2:3) 

CHs.  (COOH)  (COO. 

.CH3)(N03)  (1:2:4) 

C6H3.(OH)(N02)(OH) 

(1:2:3) 

C6H3.(OH)2(NO,) 

(1:3:4) 

C6H3.(COOH)(OH). 

.(NO2)  (1:2:3) 

C6H3.(COOH)(OH). 

.(NO2)  (1:2:5) 

COOH 

NO2 


COOH 
COO.  C Ha 

"^NnOo 


COOH 
COOH 

COO .  CH3 


0 

25 


10 

18 

15 
25 
>» 

40 
50 
25 


6,8X10-8 
5,6X10-8 

4,5X10-8 
5,6X10-8 

5,2  X  10—8 

7,0x10-8 
6,5x10-8 

10,2  X  10-8 

12,7x10-8 
1.53  Xio"^ 

1,58  Xio-'« 
1,06  Xlo~* 

1,31X10-* 


7,7X10—3 

3,05  X 10-3 

5,2X10—8 
1,6X10-2 
2,1X10-^ 
4,6X10-8 
1,3X10-5 
1,2X10-« 
1,57X10-2 
8,9X10-8 

1,87X10-2 

7,7X10-* 

1,90  X  10— 2 


30 — 60 
nicht  angeg. 

28 — 121 
nicht  angeg. 


30-61 
28 — 121 

128 — 1024 

64 — 1024 
256 — 1024 

16  —  1039 


32 — 102): 


64-513 
128 — 1026 

64 — 1029 
299  —  1196 
120 — 960 
128 — 1024 
256 — 1024 

21—32 

257—1028 
64 — 1027 


Leitf. 
Hydro!. 

Leitf. 
Hydro!. 

Leitf. 


Holleman 
Euler  u. 

V.  Bolin 
Lunddn  (3) 
Euler  u. 

V.  Bolin 
Lunddn  (3) 

„      (3) 
Holleman 
Lunddn  (3) 

„      (3) 
Ostwald  (I) 

(I) 
„        (2) 

Wegscheider 
(3) 

s.  auch  Ost- 
wald (3) 

Wegscheider 
(3) 

s.  auch  Ost- 
wald (3) 

Wegscheider 
(3) 

„    (3) 

„  (3) 

„  (3) 

„  (3) 

Bader 


Ostwald  (2) 
(2) 

Wegscheider 
(3) 


„    (3) 


„    (3) 


Hinrichsen. 


252  dd 


1161 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

1 

Konstante 

1 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Nitrotolylhydrazinsul- 

(CH3).QH,. 

0 
25 

1,3X10-* 

i 

!    512-4096 

Leitf. 

Ebersbach 

fonsäure 

.(N3H3)(N02)(S03H) 

i 

Nitrovanillinsäure    .     . 

{CH30).C6H,.{NO,). 
.(OH)  (COOH) 

» 

1,2X10-* 

'    600—2400 

j 

» 

Bethmann 

6-Nitroveratrumsäure  . 

(CH30)2 .  QH,  .  (NO,) . 
(COOH) 

»» 

3,6X10-» 

126—504 

f» 

i> 

Opiansäure     .... 

CHO 

i^^COOH  - 
•s^^^OCHa 

OCH3 

>j 

8,8X10-* 

128 — 1024 

>» 

Ostwald  (2) 

p-Oxaltoluidsäure    .    . 

(CH3).C6H4.NH.CO. 
.COOH 

» 

8,8X10-' 

128 — 1024 

>i 

»       (3) 

Oxanilsäure    .... 

CeHs-NH-CO-COOH 

»> 

1,21X10-* 

32—1024 

» 

„       (2) 

m-Oxybenzoesäure  .    . 

G,H4.(OH)(COOH) 

0 

7,63X10-5 

100—600 

j> 

Euler  (3) 

(1:3) 

20 

8,29  X IO-* 

f» 

» 

„      (3) 

25 

8,33  X  10-» 

f» 

j» 

„      (3) 

30 

8,33  X 10-5 

" 

» 

„     (3) 

40 

8,28  XIO-« 

»» 

» 

„     (3) 

50 

8,iiXio-5 

» 

j» 

„      (3) 

>» 

>» 

25 

8,7X10-5 

32—1024 

» 

Ostwald  (2) 

o-Oxybenzoesäure 

siehe  Salicylsäure 

p-Oxybenzoesäure    .    . 

desgl.  (i :  4) 

>» 

2,9X10-5 

» 

>j 

„       (2) 

0 

2,5X10-5 

64 — 2048 

>» 

White  u.  Jones 

25 

2,85X10-5 

» 

j> 

» 

35 

2,8- X 10-5 

n 

» 

»> 

4-Oxyphthalsäure    .    . 

C6H3.(COOH),(OH) 
(1:2:4) 

25 

1,20X10-» 

16 — 1033 

»» 

Wegscheider 
(3) 

4-desgl,-i-methyIester  . 

C6H3.(COO.CH3). 
.(COOH)  (OH)  (1:2:4) 

" 

1,54X10-* 

>» 

„     (3) 

4-desgL-2-methylester  . 

CbH3.(COOH)(COO. 
.CH3)  (OH)  (1:2:4) 

»» 

2,05X10-* 

64 — 1024 

»» 

„     (3) 

Oxysalizylsäure     siehe 

Dioxybenzoesäure 

Oxyterephthalsäure .     . 

C6H3.(C00H)(0H). 
.(COOH)  (1:2:4) 

>» 

2,5X10-' 

256 — 2048 

i> 

Ostwald  (3) 

M                                       •          • 

yt 

» 

2,69X10—' 

195 206 

»> 

Wegscheider 

2-desgl.-i-methyIester  . 

CeH3.(COO.CH3)(OH). 
.(COOH)  (1:2: 4) 

» 

2,50X10-* 

910 — 1820 

»     (3) 

2-desgl.-4-methylester  . 

C6H3.(COOH)(OH). 
.(COO.CH3)  (1:2:4) 

» 

2,77X10-' 

256 — 1026 

»» 

„     (3) 

Oxytoluylsäure   .    .    . 

COOH 

,/\0H 
"\^CH3 

1,02X10-' 

nicht  ang. 

>» 

Stohmann  iL 
Langbein 

»              ... 

COOH 

0" 

» 

6,8X10-* 

» 

>» 

» 

CH3 

»              ... 

COOH 

/\0H 
CHsx   ^ 

» 

8,4X10-* 

! 

f> 

»» 

>>              ... 

COOH 
CHs^^OH 

>' 

1,06X10-' 

" 

»» 

»» 

\/ 

Hinrichsen. 


1162 


252 


ee 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


m-Oxyzimtsäure  (trans) 
Paraorsellinsäure     .    . 

Phenacetursäure .    .    . 
Phenol 


OH 


CH 


C6H4 .  CH 

.COOH 

C6H2  .(CH3) . 

.  (OH)(COOH)(OH) 

(1:3:4:5) 

CfiHs .  (CH2 , 

C0NH(CH2.C00H)) 

CsHs.OH 


Phenoxylessigsäure  .    . 

Phenylacetanid-o-  Kar- 
bonsäure 

/J-Phenyl-y-acetbutter- 
säure 

Phenylaminoessigsäure 
Phenylbernsteinsäure  . 

desgl.  b-methylester     . 

Phenylessigsäure .    .    . 


(s.  aucii  a-Toluylsäure) 
/3- Pheny  Iglutarsäure 
Phenylglykolsäure   .    . 
Phenylglyoxylsäure- 

ketoxim 
Phenylimidodiessigsäure 
Phenylitakonsäure  .     . 


Phenylketoximpropion- 
säure  (syn) 

1-  Phenylmethoxyessig- 

säure 
Phenylmethylketoxim  . 
Phenyloximidoessigsäure 

(syn) 

desgl.  (anti)   .    .    . 


Phenylpropiolsäure  .  . 
Phenylsulfaminsäure  . 
Phenylsulfonessigsäure 
a-  Phenylsulfonpropion- 

säure 
ß-  Phenyl- j'-trimethyl- 

acetbuttersäure 

Phloretinsäure    .    .    . 
Phthalaldehydsäure 


CeHs .  OCH2 

COOH 
C6H4.(CH2CONH2). 
.(COOH)  (1:2) 
CH8-CO-CH2-CH-CH2 

HüCe     COOH 
CH2(NH.C6H5)(COOH) 
COOH.CH.(C6H5). 
.CH2.COOH 
COO.CHg— CH(C6H5). 
.CH2.COOH 
CeHs .  CH2 
I 
COOH 

COOh".  CH2. 
.CH(C6H5)CH2.COOH 

CH2(OC6H5)(COOH) 
C6H5.C(NOH)(COOH) 

C6H5.N(CH2COOH)2 
Cr,H5-CH=C  —  CH2 

I        \ 
COOH COOH 

C6H5-C-CH2-CH2-COOH 

II 

N-OH 
CeHs.  CH(0CH3).  COOH 

(C«H5).(CH3)C:NOH 
CsHs-C— COOH 


CeHs- 
OH 


N— OH 

-C— COOH 

II 
.N 


CeHg.C^C-COOH 

CeHs.NH.SOgH 

CgHs-SOz-CHa-COOn 

CeH5-S02-(CH2)2-COOH 

(CH3)3C-CO-CH2 

(COOH).CH2-CH(C6Hs) 
CH3.CH(C6H4.0H). 

.COOH 

CeH4.(CH0)(C00H) 

(1:2) 


25 


25 


25 
10 

15 
25 
40 
50 
25 


o 
25 
35 
25 


4,75X10-5 
4,1X10-'' 

2,02X10-* 

1,3X10-10 
0,85X10-10 

1,3X10-10 
0,60X10-10 

0,73X10-10 
1,09X10-10 
1,73X10-10 
2,37X10-10 
7,6X10-* 

8,9Xio-s 
3,2X10-^ 

3,9X10-" 
1,64X10-* 

1,1X10-* 

5,4X10-5 

5,3X10-5 

5,1X10-« 

5,02X10-5 

7,7X10-5 
7,6X10-* 
1,8X10-3 

2,7  X  10-* 
1,37X10-* 


2,0X10-* 

7,3X10-* 

3,7X10-* 
i,8Xio-^ 

1,55X10 


_2 


5,9X10-* 

i,oX  10— 1 
4,22X10-3 
3,14X10-3 

2,5X10-5 

2,0X10-5 
3,6X10-5 


400 — 1600 
128 — 1024 

133—1064 

25 — 100 
nicht  ang. 
32  —  1024 
50—100 


nicht  ang. 

256  —  1024 
32—2048 

32 — 1024 


32-20^ 


nicht  ang. 

36—291 

32—1024 

59—944 

210 — 840 
128  —  1024 


64 — 1024 


11—53 

128—1024 
16 — 256 


16 — 1024 

60—963 
nicht  ang. 


533  -  3440 

62  —  1024 

nicht  ang. 


Leitf. 


Hydrol. 
Leitf. 


Leitf. 


nicht  ang. 
Leitf. 


Roth  u. 

Wallasch 
Ostwald  (2) 


Franke 

Walker  (4) 
Lund^n  (5) 
Hantzsch 
Lunddn  (4) 
„       (4) 
„       (4) 
»       (4) 
„       (4) 
Stohmann  u, 
Langbein 

Süß 

Schilling  u. 
Vorländer 

Ostwald  (I) 
Süß 


White  U.Jones 


Dittrich 

Vorländer 
Ostwald  (i) 
Bader 

Waiden  (2) 
Süß 


Hantzsch  u. 
Miolati 

Roth  bei  Mac 

Kenzie  *) 
Trübsbach 
Hantzsch  u, 
Miolati 


Ostwald  (2) 

Derick 

Ramberg 


Schilling  u. 
Vorländer 

Ostwald  (2) 

Wegscheider 
(3) 


*)  Joum.  ehem.  Soc.  75,  767;  1899. 


Hinrichsen. 


252  ff 


1163 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation 

U.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit 

S.  1176- 

Name 

Formel 

1 

t 

! 

Konstante 

! 
Verdünnung       Methode 

Autor 

Phthalamidoessigsäure 

/O=0 
(C00H)CH2.N<   >C6H., 

0      i 
25 

1,00x10-' 

64 — 1024 

Leitf. 

Ostwald  (i) 

Phthalamidsäure     .    . 

C6H4.(CONH,)(COOH) 

» 

1,6X10-* 

32  —1024 

" 

„       (3). 

Phthalimid     .... 

/C=0 
CeH/  >NH 

\:  =  o 

j> 

5X10-" 

„ 

Lunden  (2) 

Phthalonsäuremethy  1- 

ester 

/CO.COO.CH3 
CsH/ 

\COOH 

» 

1,5X10-* 

256 — 1024 

■ ,» 

Süß 

m- Phthalsäure    .    .    . 

C«H4.(COOH)2  {1:3) 

0 

2,02  X10-* 

626 

»» 

Kortright 

Erste  Stufe 

25 

2,9x10-* 

512—2048 

»» 

Ostwald  (3) 

Zweite    „ 

>» 

2,4X10-* 

256—4096 

», 

Chandler 

0- Phthalsäure 

CH4.(COOH)2  (1:2) 

0 

1,34X10-3 

64 — 2048 

», 

White  U.Jones 

n 

>f 

25 

1,2,  X  IO-' 

„ 

„ 

» 

ff 

» 

35 

1,22X10-3 

» 

„ 

» 

99 

>» 

0 

I,l8XlO-» 

64 

»» 

Kortright 

ff 

» 

25 

1,21X10-3 

64 — 2048 

„ 

Ostwald  (3) 

desgl.  2.  Stufe 

7> 

» 

3,1X10-« 

32 — 4096 

„ 

Chandler 

Phthalsäureäthylester  . 

QH4.(COO.C,H5). 
.(COOH)   (1:2) 

>» 

5,51X10-* 

120—1920 

„ 

Walker    (i) 

Phthalsäuremethylester 

CfiHiCCOO.CHs). 
.(CCX)H)  1:2) 

>» 

6,56X10-* 

102 — 816 

„ 

(I) 

Phthalursäure     .    .    . 

CsHi-iCONHCO.NHj) 

» 

2,90X10-* 

64—1024 

»» 

Ostwald  (3) 

Pikolinsäure  siehe  Pyri- 

NXHDH  (1:2) 

dinkarbonsäure 

Pikrinsäure     .... 

C6H2.(OH)(N02), 
(1:2:4:6) 

18 

1,6X10-1 

33—500 

Verteil. 

Rothmund  u- 
Drucker, 
Wegscheid, 
u.  Lux 

Pyrogallolcarbonsäure . 

C6H2.(OH)3(COOH) 
(1:2:3:4) 

25 

5,5X10-* 

64 — 1024 

Uitf. 

Ostwald  (2) 

Resorcin 

QH4.(OHh(i:3) 

18 

3,6Xio->'> 

200 — 400 

Hydrol. 

Euler  u.V.  Bolin 

a- Resorcylsäure  .    .    . 

C8H3.(OH)2(COOH) 
(1:2:4) 

25 

5,15  X 10-* 

64 — 1024 

Leitf. 

Ostwald  (2) 

ß- 

desgl.  (1:2:6) 

»> 

5,0X10-* 

>, 

„ 

„        (2) 

Salicylsäure    .... 

QH*.  (OH) (COOH) 

0 

8,53X10-* 

IOC — 600 

,» 

Euler  (3) 

{=  o-Oxybenzoesäure) 

(1:2) 

20 

1,04  X 10-' 

»» 

» 

„      (3) 

»> 

>» 

25 

I,08  X  IO-» 

„ 

n 

„      (3) 

»» 

>f 

30 

I,08  X  IO-3 

„ 

» 

„      (3) 

>» 

>» 

40 

ijiiXio-' 

», 

» 

„      (3) 

»» 

50 

1,13  X 10-3 

„ 

,» 

„      (3) 

^^ 

j» 

25 

1,06x10-3 

»» 

„ 

„      (3) 

[, 

>» 

M 

1,02x10-3 

64 — 1024 

„ 

Ostwald  (2) 

,j 

»» 

1,0x10-3 

128 — 1024 

„ 

Schaller 

jj 

M 

50 

1,1x10-3 

M 

„ 

»» 

,, 

»> 

80 

9,8x10-* 

» 

„ 

,» 

>j 

»> 

99 

8,4  X 

IO-* 

„ 

„ 

»» 

desgl.  methylester    . 

C6H4.(OH){COO.CH3) 

25 

IX 

10-» 

5—40 

Hydrol. 

Goldschmidt 

(1:2) 

u.  Scholz 

Sucdnanilsäure  .    .    . 

CHa— CONH.QHs 
CH2-COOH 

25 

2,0X10—* 

64 — 1024 

Uitf. 

Ostwald  (3) 

o-Succintoluidsäure.    . 

CH2-CO-NH.C6H4.CH3 

i> 

2,1X10-* 

»» 

„ 

„        (3) 

CHj— COOH  (1:2) 

P- 

desgL  (1:4) 

»> 

1,9  X 

10-* 

256—1024 

„ 

„        (3) 

0-  Sulf  aminbenzoesäure 

CH4.(SO,.NH2)(COOH) 
(1:2) 

» 

2,06  X 

10-3 

160—1280 

» 

Hantzsch  u. 
Vögelen 

P- 

desgL  (1:4) 

if 

2,5X10-* 

» 

„ 

Hinricbsen. 


1164 


252 


gg 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Sulfanilsäure  .... 

r  H  <-NH2 

.  0 
25 

6,2X10-* 

32—1024 

Leitf. 

Winkelblech 

m-Sulfobenzoesäure     . 

C6H4.(S03H)(COOH) 
(1:3) 

» 

4X10-1 

Wegscheider 
(3)    u.  Lux 

m  -Sulfobenzoesäure  -  a- 

C6H4.{S03.CH3)(COOH) 

»> 

6,8x10-* 

651 

„ 

Wegscheider 

methylester 

(1:3) 

(3),  Whiteu. 
Jones 

m  -Sulfobenzoesäure  -  b- 

C6H4.(S03H)(COO. 

jj 

1,8X10-1 

173—1397 

,, 

Wegscheider 

methylester 

.CH3)(i:3) 

(3)   u.  Lux 

Terephthalsäure  .    .    . 

C6H4.{COOH),(i:4) 

» 

1,5x10-* 

Wegscheider 
(3) 

m-ToluidinsuIfosäure    . 

C6H3.(CH3)(NH2)(S03H) 

» 

3,57X10-* 

128 — 1024 

„ 

Walker  (3) 

(1:3:6) 

3,57  X 10-* 

128 — 1024 

,, 

Ebersbach 

o-desgl 

1:2:4 

» 

2,50X10-* 

32—512 

,, 

,, 

»       

»                j> 

>j 

2,36X10-* 

64 — 1024 

„ 

Ostwald  (3) 

»       

1:2:5 

» 

7,5X10-* 

16—1024 

,, 

„        (3) 

>»       

»                 » 

» 

7,5X10-* 

32—512 

,, 

Ebersbach 

p-desgl 

1:4:3 

>> 

8,5X10-* 

32 — 1024 

,, 

,, 

>i      

1:4:2 

» 

4,1  X 10-5 

32—512 

„ 

,» 

o-Toluido-a-buttersäure 

0-C7H7-NH-CH-COOH 
C2H5 

" 

5,3x10-5 

200 — 800 

" 

Waiden  (2) 

p-desgl 

p-  desgl. 

» 

1,0X10  5 

287—1148 

„ 

„        (2) 

o-Toluidoessigsäure .    . 

0-C7H7.NH-CH2-COOH 

>» 

5,9x10-5 

200 — 1600 

„ 

„        (2) 

p-Toluido-a-isobutter- 

(CH3)2C-NH.C7H7  (p) 

» 

7XI0-« 

200 — 800 

„ 

„        (2) 

säure  

1 
COOH 

.     .     .     . 

o-Toluido-/3-isobutter-  • 

0-C7H7.NH-CH2-CH-CH3 

jj 

4XI0-« 

200—800 

» 

„        (2) 

säure 

j 
COOH 

o-Toluido-a-propion- 

0-C7H7.NH-CH-CH3 

» 

3,9x10-5 

207—828 

„ 

„        (2) 

säure 

1 
COOH 

p-desgl 

p-  desgl. 

» 

7x10-8 

467-934 

,> 

„        (2) 

p-Toluido-/?-propion- 

P-C7H7-NH2-CH2-CH2 

„ 

2XI0-* 

200 — 800 

„ 

„        (2) 

säure 

/ 
COOH 

p-Toluol-Sulfosäure.    . 

CeH4(CH3)(S03H) 

» 

2,1X10-'^ 

25 — 1600 

„ 

Wegscheider 
u.  Lux 

o-Tolursäure  .... 

(CH3).C6H4.C0.NH. 
.CH2.(C00H)  (1:2) 

» 

1,93  X  10-* 

256—1024 

„ 

Franke 

m-  desgl 

desgl.  (1:3) 

» 

2,ioXio-* 

253—2024 

„ 

„ 

p-  desgl 

»       (1:4) 

» 

2,00X10-* 

275—2203 

„ 

„ 

Toluylen-2-4-Diamin- 

C6H».(CH8)(NH2).2. 

jj 

2,15X10-* 

256—4096 

„ 

Ebersbach 

sulfonsäure  -5 

.(S03H)(i:2:4:5) 

desgl.  -2-6-Diaminsulfon- 

C6H2.(CH3)(NH2). 

» 

4,7X10-5 

60 — 966 

„ 

Ostwald  (3) 

säure  -4 

(S03H)(NHi,)(i:2:4:6) 

a-Toluy!säure .     .     .     , 

C6H6.CH2— COOH 

)y 

5,6X10-5 

32 — 1024 

„ 

„        (2) 

(Phenylessigsäure) 

m-Toluylsäure     .    .    . 

C6H4(CH8)(COOH)(i:3) 

jj 

5,1X10-5 

128—1024 

„ 

„        (2)     i 

,. 

»> 

0 

5,2X10-5 

512—2048 

„ 

White  U.Jones  | 

)» 

» 

12 

5,5X10-5 

„ 

„ 

"            1 

» 

» 

25 

5,6X10-5 

„ 

„ 

"            ' 

» 

» 

35 

5,5X10-5 

„ 

„ 

„            ' 

>> 

■  >i 

25 

5,7X10-5 

256—1024 

. » 

Schaller           \ 

» 

»> 

60 

5,2X10-5 

„ 

„ 

„ 

" 

n 

99 

4,0X10-5 

» 

„ 

„ 

Hinrichsen. 


252hh 


1165 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

11.  A.  Organische  Säoren.    2.  Aromatische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

i  Verdünnung       Methode 

Autor 

o-Toluylsäure .... 

CeHt.CCHsKCOOH) 

0 
0 

1,45X10-* 

!     300 — 1000 

Leitf. 

Euler  (3) 

„ 

(1:2) 

20 

i,2,Xio-* 

„ 

,' 

„      (3) 

„ 

» 

25 

1,25  X 10-* 

150 — 1000 

„ 

„      (3) 

„ 

„ 

30 

I,2oXlO-* 

», 

„ 

„      (3) 

„ 

„ 

40 

i,iiXlo-* 

» 

„ 

„      (3) 

„ 

>» 

50 

i,Oi  XIO-* 

„ 

„ 

„      (3) 

„ 

»> 

25 

I,2oXlO-* 

128 — 1024 

„ 

Ostwald  (2) 

„ 

>f 

n 

1,3x10-* 

„ 

», 

Schaller 

„ 

» 

60 

9,4x10-5 

» 

„ 

„ 

„ 

>j 

99 

5,8x10-5 

„ 

„ 

„ 

P-       » 

desgl.  (1:4) 

0 

3,8x10-5 

1024 — 2048 

„ 

White  U.Jones 

,, 

» 

12 

4,1  X  10-* 

„ 

„ 

» 

„ 

„ 

25 

4,3X10-5 

512 — 2048 

„ 

», 

„ 

n 

35 

4,4X10-5 

„ 

„ 

„ 

j, 

„ 

25 

5,1  X 10-5 

256 — 1024 

„ 

Ostwald  (2) 

„ 

» 

»> 

4,5X10-5 

512 — 1024 

„ 

Schaller 

» 

„ 

70 

4,1X10-5 

„ 

„ 

», 

,j 

„ 

99 

3,3X10-5 

„ 

,1 

„ 

p-Tolylglycin  . 

P-C7H7.  NH— CH2 

25 

1,5X10-5 

200 — 800 

Waiden   (2) 

COOH 

0  -  Toly  limidodiessigsäure 

o-C7H7.N(CH2COOH)2 

>j 

2,1X10-3 

206—1648 

„ 

„        (2) 

P- 

P- 

j» 

1,5X10-3 

300 — 600 

„ 

„        (2) 

s-Tribrombenzoesäure  . 

C«H2.(COOH).Br3 
(1:2:4:6) 

»» 

3,9X10-« 

129—515 

„ 

Wegscheider 
(3) 

Trichlorphenol     .    .     . 

C6H2.(OH).a3 
(1:2:4:6) 

» 

IX  10    « 

256—1024 

,» 

Hantzsch 

2:4:  6-Trioxybenzoe- 

CfiHa .  (C00H)(0H)3 

» 

2,lXlO-* 

32—1024 

,, 

Ostwald  (2) 

säure-i  (Phlorogluzin- 

(1:2:4:6) 

karbonsäure) 

Tropasäure     .... 

CeHä.CHOH-CHg-COOH 

» 

7,5x10-5 

64 — 1024 

» 

„       (2) 

a-Truxillsäure     (y-Isa- 

C18H10O4 

>» 

5,0x10-5 

4332 — 8664 

', 

Bader 

tropasäure) 

j'-Truxillsäure     (e-Isa- 

»> 

„ 

i,iXio-* 

570 — 2280 

„ 

„ 

tropasäure) 

Umbellsäure    (2-4- Di- 

C6H3.(OH)2(CH:CH. 

>» 

1,9X10-5 

128—1024 

,' 

Ostwald  (2) 

oxyzimtsäure) 

.COOH)  (2:4:1) 

Uvitinsäure    .... 

(CHi,).C6H3.(COOH)2 

,, 

3X10-* 

241 — 1930 

„ 

Bethmann 

Vanillinsäure  .... 

C6H3.(COOH)(OH)(OCH3) 
(1:3:5) 

" 

3,0X10-5 

64 — 1024 

„ 

Ostwald  (2) 

Veratrumsäure   (Dime- 

UH8:(COOH)(OCH3)2 

» 

3,6X10-5 

256 — 1024 

„ 

„        (2) 

thylätherprotokate- 

(1:3:4) 

chusäure) 

Xylidinsulfonsäure   .    . 

C«H2.(NH2)(CH3)(CH3). 
.(SO3H)  (2:1:4:5) 

>» 

4,4X10-* 

64—1024 

»» 

„        (2) 

Zimtsäure  *)  (trans) .    . 

C«H5.CH:CH.C00H 

» 

3,5X10-5 

256 — 1024 

» 

„        (2) 

j> 

,j 

0 

3,2X10-5 

512 — 2048 

„ 

White  U.Jones 

fS 

» 

25 

3,68x10-5 

», 

„ 

„ 

" 

>» 

35 

3,67X10-5 

,» 

„ 

„ 

> 

25 

3,88x10-5 

350 — 1200 

» 

Roth, 
Wallasch 

)t 

>» 

» 

3,9X10-5 

512—1024 

„ 

Schaller 

>» 

40 

4,1X10-5 

» 

„ 

„ 

^, 

»> 

70 

3,8  X 

10-» 

,> 

„ 

„ 

" 

>} 

99 

3,2  X 

10-5 

>,           1 

„ 

» 

*)  Vergl. 

au( 

:h  A 

llo .  .  .  und  Iso  .  .  . 

Himichsea. 


1166 


352  li 


1                             Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II. 

k.  Organische  Säuren. 

3.  Alizyklische  Säuren.  —  Lit.  S.  1176. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Acet-/8-naphthalino-/3- 

jS-CioHv.  NCO.CH3 

0 
25 

2,2  X  10—^ 

800 — 1600 

Leitf. 

Waiden  (2) 

isobuttersäure 

i 

Ca  Hb— COOH 

Acet-a-naphthyl-glycin 

a-C10H7.NCO.CH3 
CH2COOH 

)> 

2,07  X  10-* 

283—1132 

>> 

»       (2) 

„    -ß- 

ß- 

>> 

2,4X10-* 

500 — 1000 

'» 

„       (2) 

Apokampfersäure    .    . 

CHa— CH— COOH 

1 

18 

3,5x10-^ 

200 — 400 

kolorim. 

Salm 

1 
CH3-C-CH3 

CH2-CH-COOH 

Brenzschleimsäure  .    . 

C4H3O.COOH 

25 

7,1  X 10-* 

16 — 1024 

Leitf. 

Ostwald  (3) 

akt.  Chinasäure  .    .    . 

(OH)4.C6H7.(COOH) 

14,1 

2,77X10—* 

8  - 1931 

>> 

Eykman 

inakt.      „      .... 

» 

9 

2,2X10—' 

7 — 216 

» 

jj 

/-Cykloheptatrienkar- 

y-  Isophenylessigsäure 

» 

3,8x10-5 

64 — 1024 

»» 

Willstätter 

bonsäure 

CyH^.COOH 

^- 

«J- 

» 

4,0x10-5 

64 — 1024 

!> 

» 

«- 

«- 

)> 

3,8x10-5 

76 — 908 

» 

Roth  (i) 

ß- 

ß- 

j> 

4,iXio-» 

104 — 418 

)» 

„      (I) 

A  i-Cykloheptenkarbon- 

C7 Hu.  COOH 

25 

8,3x10-« 

256—1024 

„ 

Willstätter 

säure-i 

» 

j> 

9,6X10-« 

282—928 

» 

Roth  (i) 

„  2-karbonsäure-i 

>» 

2,7X10-5 

64—472 

J> 

„     (I) 

Cyclohexen  - 1  -  essig- 

l    J-CH2-COOH 

)> 

2,2iXlO-5 

100 — 800 

)) 

Ellinger 

saure- 1 

„  i-a-propionsäure     . 

/\               COOH 
l      I-CH2-CH2 

» 

2,32X10-5 

TOO — 80 

» 

>» 

Cy  klohexy  lidenessigsäur. 

1        l=CH-COOH 

» 

8,6X10-8 

400  —  1000 

J> 

>> 

Dihydrokampfersäure  . 

C10H18O4 

» 

4,15X10-5 

nicht  ang. 

» 

Perkin  (jr.)  u. 
A.W.Crossley' 

i*-Dihydro-a-naphthoe- 

C11H10O2 

» 

1,14X10-* 

80 — 1283 

» 

Bethmann       j 

säure,  labil 

A  *-Dihydro-a-naphthoe- 

» 

» 

8,1X10-5 

335-2681 

„ 

" 

säure,  stabil 

zl^-Dihydro-/3-naphthoe- 

» 

„ 

2,9X10-5 

1795—3590 

» 

Bader             j 

säure 

* 

i 

4^-Dihydro-|9-naphthoe- 

» 

„ 

5,1X10-5 

227 — 907 

» 

)» 

säure 

A  -■*-  Dihy  drophthalsäure 

CsHgOi 

j> 

1,55X10-* 

nicht  ang. 

,, 

Baeyer 

A  ^  ■*-  Dihy  drophthalsäure 

» 

» 

1,65X10-* 

64 — 1024 

„ 

Smith 

,, 

)> 

., 

1,72X10-* 

nicht  ang. 

„ 

Baeyer 

-4 '■»- Dihy  drophthalsäure, 

» 

)> 

2,46X10-  * 

» 

„ 

»» 

trans. 

Dimethylhydroresorzin 

CH2-CO 
/            \ 
C(CH3)2       CH 

CH2-C(0H) 

» 

7,iXio-« 

64 — 1024 

Schilling  und    . 
Vorländer 

Dimethylhydroresorzyl- 

CgHnOz.COO.CHg 

» 

4,8X10-5 

14—1563 

»> 

» 

säuremethylester 

(Konstit.  vergl.  0.) 

I  -  2  -  Dimethyl  -  trime- 

/COOC2H5 
(CH3)C< 

^CH2 

» 

9,9X10-5 

26—211 

>> 

Henstock  u. 

thylen-i-2-dikarbon- 

Wooley 

säure 

: 

(CH3)C— COOC2H5 

^ 

Dioxyhydroshikimisäure 

C7  H 12O7 

>» 

7,2X10-* 

20 — 320 

» 

Eykman 

Hinric 

hsen. 

252  kk 


1167 


1 

Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

,                       II.  A.  Organische  Säuren.    3.  Alizyklische  Säuren  (Fortsetzung).  — 

Lit.  S.  II 76, 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Hexahydrobenzoesäure 

Q,Hu.(CCX)H) 

0 
25 

1,26x10-* 

64 — 1024 

Leitf. 

Lumsden 

!  Hexahydrophthalsäure, 

C6H,o.(COOH)2 

»> 

4,4x10-* 

nicht  ang. 

»» 

Baeyer 

eis- 
„  trans- 

»j 

6,2x10-' 

»» 

;> 

>» 

„  -terephthalsäure,  eis 

n 

»f 

3,0x10-* 

68-2189 

>» 

Smith 

trans 

„ 

„ 

4,56x10-* 

205 — 1634 

n 

n 

H  examethy  lentetrakar- 

C(COOH)2 

„ 

1,2x10-' 

21—680 

» 

Walker    (i) 

bonsäure  (i,  i,  3, 3) 

CHi  CHj 

1         1 

CH,  aCOOH)j 

CH2 

• 

Hydroresorcin     .    .    . 

CH,— CO 

/           \ 
CH,             CH 

\           /- 
CH,— C(OH) 

5,5x10-« 

13—1024 

n 

Schilling  u. 
Vorländer 

Hydroshikimisäure  .    . 

CjHuOs 

19 

3,iXio-* 

37—59 

Ji 

Eykman 

l-kokampfersäure    .    . 

C10H16O4 

25 

1,60X10-* 

71—564 

1} 

Walker  und 
Wood 

f» 

f» 

>» 

1,74X10-* 

nicfat  ang. 

»> 

Waiden  (3) 

d-         „ 

» 

>' 

1,74X10-* 

>» 

» 

„      (3) 

i-           „ 

» 

>» 

1,74X10-* 

f> 

»» 

„      (3) 

1  -  Isokampfersäure 

C10H15O4 .  CjHs 

f> 

6,5X10-« 

244—488 

>} 

Walker  und 

(ortho)-äthylester 

' 

Wood 

Isolauronolsäure .    .    . 

C.H,.0, 

„ 

8,6X10-« 

nicht  ai^. 

nicht  ang. 

Walker  (3) 

Isonitrosodiketo- 

QH«    ^C=N.OH 

„ 

1X10-' 

160 — 640 

Leitf. 

Magnanini 

hydrinden 

» 

1,8X10-« 

256 — 1024 

>i 

Hantzsch  (i) 

a- 1  sopheny  lessigsäure 

s.  Cykloheptatrien- 

karbonsäure 

W.  A.  Roth  u- 

I  -  Isopropyl  -  2  -  aceto- 

i-CsH^ 

»> 

i,iXio-* 

100 — 400 

»» 

J.  Östling 

cyklopropan  -  essig- 

/C—CH,— COOH 

/  ! 

saure- 1 

• 

CH, 

x;—oo.CH3 

Kampferkohlensäure     . 

CioHuO.COOH 

»> 

1,74X10-* 

64 — 1024 

j» 

Ostwald  (3) 

d- Kampfersäure       .    . 

C10H16O4 

„ 

2,29  X 10-* 

nicht  ang. 

»> 

Waiden   (3) 

i- 

»» 

» 

2,29X10—* 

>» 

»» 

„        (3) 

1- 

» 

» 

2,28X10-* 

»» 

»» 

„        (3) 

K  ampfersäure  (2.  Stufe) 

»f 

>i 

1,4X10-* 

436—676 

Verteil. 

Chandler 

K  ampf  ersäure(  alle- ) 

C:oHu04.(CH3) 

» 

1,08X10-* 

210-838 

Uitf. 

Walker    (3) 

methylester 

desgl.  (ortho-)methyl- 

» 

„ 

7,95X10-« 

118-944 

f» 

„        (3) 

ester 

Kampholsäure     .    .    . 

CioHigOs 

>» 

4X10-« 

1024—2048 

n 

Ost\»ald  (3) 

cis-trans-  Kampholyt- 

acHs), 

» 

9,3X10« 

nicht  ang. 

nicht  ang. 

Walker   (3) 

säure 

H,C         aCH,) 

1     ii 

H,C C-COOH 

Kamphononsäure     .    . 

CH, CO 

1 

18 

3,9X10-* 

200—500 

kolor. 

Salm 

CH,— C-CH, 

CH, C-COOH 

1 

CH3 

Hiorichseo. 


1168 


25211 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    3.  Alizyklische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung       Methode 


Autor 


Kamphoransäure  (a- 

Oxykamphoronsäure) 
Kamphoronsäure     .    . 

i-Methyl-i-dichlorme- 
thyl-zyklohexadien- 
2-5-methenkarbon- 
säure-4 


Methylhydroresorzin 


C9H14O7 

C7Hi202{COOH)2 

CH3        CHCI2 


CH— COOH 


(CH3)CH 

I 
CH2 


/CHjs 


CO 
CH 


Methylhydroresorzyl- 
säureäthylester 

Methylphenylhydro- 
resorzylsäurenitril 


a-Naphthalinsulfocyan- 
amid 

/?-desgl 

jö-Naphthalinsulfosäure 

a-Naphthoesäure  .  . 
/?-desgl 

desgl 

a-  N  aphthylaminsulf  on- 

säure  (i:  2) 

desgl.  (1:4)     .    .    . 


„  (1:5)  . 

„  (1:6)  . 

„  (1:7)  • 

„  (1:8)  . 


C7H9O2.COO.C2H5 
(Konstit.  vergl.  0.) 

CHg     CN 

X CO 

(C6H5)CH  ^CH. 

^CH2— COH 
a-C10H7.SO2.NH.CN 


ß- 


C10H7 .  SO3H 
C10H7.COOH 


25 


3,2X10-' 

1,75X10-" 

6,5X10-« 


64 — 20^ 

32—20^ 

3800 


5,7X10- 


16—  1031 


3,7X10-°  16 — 1288 

t 

2,OX  IO-*        266,5 4578 


3XIO-» 

6,9X10-« 
2,7X10-' 

2,0X10—* 
6,8X10-« 
5,2X10-« 
2,2X  IO-* 


2,0X10- 


2,4X10- 


1,95X10- 


2,27X10- 


1,0X10- 


1950—3900 

2368-4736 
39,8-1585 

2133 
3124 
3400 
64 2048 


1024 8192 


256 — 20/| 


256 — 8192 


128 2048 


1024 8192 


Leitf. 


Ostwald  (3) 

„        (3) 
W.A.Roth  (2) 


Schilling  u. 
Vorländer 


Bader 


Wegscheider 

u.  Lux 
Bethmann 

>» 
Bader 
Ebersbach 


Hinrichsen. 


252 


mm 


1169 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Ori^anische  Säuren.    3.  Alizyklische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  1176. 


Name 


Formel 


t      [    Konstante    j  Verdünnung 


Methode 


Autor 


-Naphthylaminsulfon- 
säure  (2:5) 


(2:6)     .    . 
(2:7)     .    . 

(2:8)     .    . 


«Naphthylimidodi- 

essigsäure 

,'-desgl 

a-Naphthylglycin     ., 


— NH2 


SO3H 
SOaH-i^Y^i-NHj 


SO3H 


/J-desgl 

a-Oxykamphoronsäure . 
/i-Oxykamphoronsäure . 
Oxymenthylsäure  .  . 
eis-  Pentamethylendi- 

karbonsäure-i-2 

(Smp.  140") 

trans-  desgl.  (Smp.  161") 
cis-desgl.-i-3(Smp.i2o*') 


trans-desgl.-i-3-  (Smp. 

87-88,5") 
Phenylhydroresorcin 


Phenylhydroresorzyl- 

säurenitril 
Phenylhydroresorzyl- 

säureäthylester 
Pinonsäure      .     .     . 


Shikimisäure  .     .     . 
^  i-Tetrahy  drobenzoe- 
säure 


^2-desgl. 


-NH, 


a-CioH7N(CH2COOH)2 

j3-desgl. 
a-CioHjNH— CHo 

I 

COOH 
i9-desgl. 
C9H14O7 

CioHigOs 
/CH2-CH-COOH 


CHa 


\ 


CH2-CH-COOH 


CH, 

I 
CHo 


CH.COOH 

\ 
CH2      (eis) 

/ 

^CH  .  COOH 
„    (trans) 


CHa— CO 


CH 


/ 
CeHs.CH 

\cH2-C-OH 
C:2Hu02.CN  s.  o. 

Ci2H,i02.COO.CaH5S.o. 

CH.,-CHCH,COOH 

HC C(CH3)2 

OC CH3 

C7H10O5 
COOH 


COOH 


/ 


^1 


25 


14,1 
25 


9,4X10-*        256 — 4096 


1,66  X  IO-* 

1,02X10-* 

1,2X10-* 

5,1X10-* 
2,4  X  10—^ 

4x10-5 


6XI0-* 
3,2X10-' 
6,5x10-3 

2,1  X  lO-*" 

1,58x10-* 


1,13X10-* 
1,20X10-* 

5,4x10-5 


5,0x10-5 
1,2x10-5 

1,9X10-* 

6,1  X 10-5 

2,15X10-5 


7,1X10-5 
2,17X10-5 


3,05X10- 


1024 — 8192 
512—4096 
512—4096 


200 — 800 
1040 — 2080 


560 — II20 

64 2048 

64 — 2048 
43  —  1362 

nicht  ang. 


64 — 1024 

70,8 — 1132 

16—1024 


16 — 1024 
512 — 2048 

340—3429 
270—2773 
200 — 800 


-4850 
32—1024 


16—1024 


Leitf. 


Ebersbach 


Waiden  {2) 

»       (2) 
„       (2) 


„       (2) 
}  Ostwald  (3) 

(3) 
Perkin 


Smith 
Walker  (i) 
Pospischill 


Schilling  und 
Vorländer 


Roth  und 
Östling 


Eykman 
Aschan.Collan 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Hinrichsen.    74 


1170 


253 


nn 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  A.  Organische  Säuren.    3.  Alizyklische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit  S.  1176. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


Tetrahydro-a-naph- 

thoesäure 
desgl.-/J-naphthoesäure . 
A 1-  Tetrahy  drophthal- 

säure 
/l2-desgl 


CioHn.COOH 

C6H8.(COOH)2 


25 


iil4-desgl.  (trans).    . 
A 1- Tetrahy  drotereph- 

thalsäure 
Tetramethylenkarbon- 


saure 


cis-Tetramethylendi- 
karbonsäure-i-2 

trans-desgl 

Tetramethylendikarbon- 


Trimethylenkarbonsäure 


Trimethylen-   ( i :  i  )-di- 
karbonsäure 

desgl 

eis- Trimethylen-  (1:2) 
dikarbonsäure 


CH2 — CH« 

I  I 

CHj— CH-COOH 

C6H8O4 

CH2— C(C00H)2 
CH2 — CH2 


CHjs 

I 
CH2" 

CH,< 


CH2<( 


>CH  ,  COOH 


CH2       , 

1 
C(C00H)2 

CH.COOH 

CH-COOH 


trans-  desgl 

Trimethylentrikarbon- 
säure  (i,  i,  2) 


2  (a)-Acetylpyrryl-5- 
(ai)-karbonsäure 


5-Äthyl-barbitursäure 

Äthylisatoxim     .     . 
Allantoin   .... 

Alloxan 

Amidotetrazol     .    . 


CH2— CH— COOH 
^~'^^C(C00H)2 


4,4X10-5 

2,5x10-^ 
5,9X10-* 

7,6X10-6 

7,4X10-5 

1,18X10-* 

5,0X10-5 

1,82X10-5 


1,73X10-5 

6,6X10-5 

2.8x10-5 
7,7X10-* 

8,3X10-* 

8,0X10-* 

1,44X10-5 

1,36X10-5 

1,7X10-5 

2,0X10—^ 


2,1X10- 
4,0X10- 


2,06X10- 
9,1X10- 


CH- 


-CH 


25 


CH3COC  C-COOH 

"^NH^ 
/NH-CO\ 
C0<  >CHC2H5 

\nh-cck 

/C=(NOH)\ 
CeH/  >C0 

\N(C2H5r 
/NH-CH-NHCONH2 
C0<  I 

\NH-CO 
/NH— C0\ 
C0<  >C0 

\NH— CO^ 
NHaCNiH 


4.  Heterozyklische  Säuren. 

3,05x10-* 

3,83  X 10-5 
2,8x10-* 
1,2x10-^ 
2,3x10-' 


o 
10 
20 

30 
40 


3,iXio-' 
4,2X10-' 
5,7X10-' 
7,4X10-' 
9,1X10—' 


113—3603 

206 — 1646 
nicht  ang. 

64 — 1024 

nicht  ang. 

„ 
321—2568 

15-928 

140 — 560 

nicht  ange- 
geben 

» 
32-256 

17—1056 
64 — 1024 
15—400 
113—460 

18—71,6 

34—136,6 


64 — 204S 
51—203 


95—380 
32—1014 


40 — 1280 

64 

32 

nicht  angeg. 

64 

20 — 320 


Leitf. 


Leitf. 


Bethmann 

Bader 
Baeyer 

Smith 
Baeyer 

,» 
Smith 

Walker  (i) 


Roth  und 
Östling 
Walker  (5) 

„      (5) 
Stohmann  u. 
Kleber 

Walker  (i) 
Smith 
Dalle 
Roth  und 
Östling 
Bone  u. 
Sprankling(3) 
„       (3) 


Smith 
Bone  u. 
Sprankling(3) 


Waiden  (2) 
Angeli 

Wood 

Hantzsch 

Wood 

» 
Baur 


(3) 


Hinrichsen. 


ÄOO 


1171 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

1 

11.  A.  Organische  Säuren.    4.  Heterozyklische  Säuren  (Fortsetzung).  - 

-  Lit.  S.  II 76.                       1 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Barbitursäure .     .    .     . 

/NH-COx 

CO<                  >CH, 

\nH— CCK 

0 
25 

1,05X10-* 

nicht  angeg. 

Leitf. 

Wood 

=Malonylhamstoff 

» 

0,98x10-* 

32—1024 

»> 

Trübsbach 

Brenzschleimsäure  .    . 

HC CH 

» 

7,1  X 10-* 

16  — 1024 

f» 

Ostwald  (3) 

II            11 

0 

8,7x10-* 

8—2048 

9» 

White  U.Jones 

ff 

HC— 0— C— COOH 

12 

8,1  X 10-* 

» 

» 

n 

» 

» 

25 

7,6X10-* 

>» 

»> 

>f 

j> 

» 

35 

7,0  X 10—* 

» 

1» 

» 

Caffein 

QHX0N4O, 

25 

<iXio-i* 

nicht  angeg. 

» 

Wood 

Chininsäure     .... 

COOH 

>» 

9XIO-« 

256 — 1024 

» 

Ostwald  (3) 

(Methoxy-chinolin- 
karbonsäure) 

N 
CjHfiN.COOH 

«-Chinolinkarbonsäure 

>» 

1,2  X  lo-s 

128 — 1024 

» 

„         (3) 

(Chinaldinsäure) 

Chinolinsäure  .... 

i^-COOH 
k    /—COOH 

>» 

3X10-3 

64—2048 

>i 

(3) 

(a-.i-Pyridindikar  bon- 

säure) 

N 
QHjN.CCOO.CHs). 

Chinolinsäure-a-methyl- 

» 

2,65X10-3 

64 — 2048 

»> 

Kirpal  (i) 

ester 

.(COOH)  (1:2:3) 

do.  ß- 

C5H3N.(COOH)(COO. 
.CH3)  (1:2:3) 

ji 

i,3sXio-' 

»» 

w 

„       (I) 

Cinchomeronsäure   .    . 

COOH 

»» 

2,1  X 10-' 

128 — 2048 

>} 

Ostwald  (3) 

^— COOH 

N 

Cinchomeronsäureäthyl- 

C5H3N.(COO.CiH5). 

» 

4,9X10-* 

150 — 1200 

» 

Bethmann 

ester 

.(COOH) 

do.  -methylester      .    . 

C5H3N.(COO.CHa). 
.(COOH) 

»» 

3,3X10-* 

283—1130 

»1 

f» 

do.  -j?-niethylester  .     . 

C7H4NO4.CH3 

>» 

6,66X10-* 

64 — 2048 

J» 

Kirpal  (i) 

do.  -y-methylester  .    . 

» 

6,65X10-* 

» 

» 

„       (I) 

Cinchoninsäure    .     .     . 

^/.y^^COOH 

» 

1,3X10-5 

64—1024 

f» 

Ostwald  (3) 

Dehydracetsäure .    .    . 

N 
QHgO, 

» 

iXio-® 

nicht  angeg. 

nicht  angeg. 

Collieu.Wan:o 

5-5-Dimethyluracil  .    . 

/NH-COx 
C0<               >C(CH3)2 
^NH-CCK 

>j 

7,3X10-8 

64 

Leitf. 

Wood        (3) 

D  esoxy-3-methylxanthin 

CeHsONi 

25 

7,9X10-12 

» 

Hydrol. 

Tafel  u.  Dodt 

Desoxytheophyllin  .    . 

C7H10ON4 

» 

5,6X10-12 

n 

»» 

»> 

Desoxyxanthin    .    .    . 

CsHfiON« 

» 

3,0X10-" 

400 

»> 

» 

5-5-  Diäthy  Ibarbitur- 
säure 

/NH-CO\ 
C0<             >aQH5)8 
^NH-CO^ 

» 

3,7X10-8 

64 

Leitf. 

Wood 

ß-y-  Dikarboxy-y-valero- 

^0-^ 

>» 

6,6X10-3 

32  —  1024 

» 

Waiden  (2) 

lakton 

CH3-C CH-CHj-CO 

1         \ 
COOH  COOH 

Diketotetrahydrothiazol 

CO— CH,\ 

1          >s 

NH— CO^ 

0 

7,1X10-8 

4-16 

»» 

Kanolt 

18 
25 

1,5X10—' 
1,8X10-' 

»» 

n 

n 

1» 

2-6-Dimethyl-4-phenyI- 

QHs 

»> 

1,2X10-« 

512—2048 

" 

Ostwald  (3) 

pyridindikarbonsäure 

mn  H  ^  \  noo  h 

j 

ebendaÄthyl- 

(30)  [/-Phenyllutidin- 

CHs^v     y  CH3 

N 

ester 

dikarbonsäure] 

" 

Hinrichsen.    74* 


1172 


353  pp 


Konstanten  der  elektrolytischen 

II.  A.  Organische  Säuren.    4,  Heterozyklische  Säuren  ( 


Dissoziation. 

Fortsetzung).  —  Lit.  S.  11 76. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


2-6-Dimethylpyridin- 
dikarbonsäure  (3,5) 


2-4-  Dimethy  Ipy  ridin- 
dikarbonsäure  (3,5) 


Dimethylpyron    .    .    . 
2-5-Dimethylpyrrol-3-5- 
dikarbonsäure 


2-4-Dimethylpyrrol- 
3-karbonsäure 


desgl.  -5-karbonsäure 


2-5-Dimethylpyrrol- 
3-karbonsäure 


o-Dlmethyluracil     . 

ß-  desgl 

Dimethy  Iviolursäure 
Dioxythiazol  .    .    . 


COOH,/    NCOOH 
CHsv     /CH3 


0 
25 


N 
CH, 


COOY\(    >COOH 

N' 
C7  H8O2 

COOHC C.CH3 

II  II 

CH3C  C-COOH 

CH3— C C-COOH 

li  II 

HC  C-CH3 

"^NH^^ 

HC C— CH3 

II  II 

CHsC  C— COOH 

"^NH^ 
CH C— COOH 

II  II 

CH3C  C — CH3 

^NH^ 
/N(CH3)-C(CH3)k 
C0{  >CH 

^NH CO^ 

/NH-C(CH3)^ 
C0<  >CH 

N(C03)— CO/ 


Dioxytriazolidinessig- 

säureäthylester 
Dipyridyldikarbonsäure 


D  ipy  r  idy  Ikarbonsäure 


Furfurol  .  .  . 
Furylhydroresorzin 

Harnsäure  .  .  . 
Heteroxanthin  . 
Histidin      .    .    . 


/N(CH3)-C0s 
|C0<'  >C=NOH 

\N(CH3)-C0^ 
CO— NH 

I  I 

CH2    CO 

\s^ 

CßHuNgOi 

COOH      COOH 
N  I  I 

/"\ /^\ 

\_/         \_/ 
N 
N        COOH 


\ 
CH 


I» 
25 


\/ 

N 

C6H4O2 

yCHa CO 

HC(C4H30) 

"^CHa-CCOH) 
C5H4N4O3 
CgHeNiOa 
CßHsNaOa 


o 
25 


40 

25 


3,4X10- 


5,5X10- 


0,9  X  IG-" 
2,1  X  10—^ 


7,5X10-' 
2XIO-* 

i,iXio-* 

8,1  X  10-" 

6,8X10-11 

1,57X10-5 

2,4X10-' 

6,17X10-^ 
3,2X10-* 

2X  IO-5 


<iXio-" 

1,5x10-5 


1,5X10- 

4,2X10- 
2,2X10- 


128 — 2048 


128 — 204 


4—32 

1320 — 2640 


229-915 

790—1580 

307—1230 

nicht  angeg. 

>» 

32—512 

8-32 

128 — 2048 
64 — 1024 


nicht  angeg. 
295—2614 


6640 
32 — 1024 


Leitf. 


Hydrol. 


Leitf. 


Hydrol. 


Leitf. 


Hydrol. 
Leitf. 


Ostwald  (3) 


(3) 


Waiden  (4) 
Angeli 


Wood 

>» 
Magnanini 
Ostwald  (i) 

H.u.A.Euler(i| 
Ostwald  (3) 

»       (3) 


H.u.A.Euler(i) 
Schilling  u. 
Vorländer 


His  u.  Paul 

Wood 

Kanitz 


I 


Hinrichsen. 


252 


qq 


1173 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

11.  A.  Organiscbe  Säuren.    4.  Heterozyklische  Säuren  (Fortsetzung).  - 

-  Lit.  S.  117 

5. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung 

Methode 

Autor 

Hydantoin      .... 

/NH-CH2 

co<(        1 

^NH— CO 

0 
25 

7,6x10-1» 

nicht  angeg. 

Hydrol. 

Wood 

(Pr-2-)  Indolkarbon- 

A        CH 

n 

1,77x10-* 

173—1386 

Leitf. 

Angeli 

säure 

'vi     JC-COOH 
NH 

(Pr-3-)  desgl 

/^l C— COOH 

NH 

» 

5,6X10-« 

700—2800 

.  » 

" 

Isatoxim 

/ärNOHk 

j> 

2,7x10-» 

16 — 64 

Hydrol. 

Hantzsch  (i) 

u.  Farmer 

^--NH^ 

Isodehydracetsäure .    . 

COOH  CHs 

\         1 
CH3-C=C C 

1             !i 
0— CO— C 

» 

5,2x10-3 

65—1044 

Leitf. 

Ostwald  (3) 

Isonitrosomethylpyra- 

yC^H, 

15 

0,9x10-« 

195—390 

Hydrol. 

Lunden  (3) 

zolon 

Homologe  bei 

N         C=NOH 

Hantzsch  (i) 

>» 

1          1 

25 

1,2x10-« 

» 

» 

Lunden  (3) 

NH— CO 

40 

1,7x10-« 

» 

„       (3) 

Isonitrosothiohydantoin 

/S         C:NOH 
HN:C<             1 
^NH— CO 

25 

5,5X10-8 

512—1204 

Leitf. 

Hantzsch  (i) 

Lutidinsäure  .... 

C5H3N(COOH)  (a,  y) 

j> 

6,0x10-" 

128—2048 

» 

Ostwald  (3) 

Lysin 

CeHuN.O, 

» 

2XIO-" 

1024 

» 

Kanitz 

Mesomethylphenmiazol- 

CgHvNj.COOH 

M 

i.oXio-* 

761—1522 

M 

Bader 

karbonsäure 

Mesomethylthiazol-a- 

C5H6.NS.COOH 

» 

1,2X10-* 

263 — 2106 

„ 

Bethmann 

methyl-.5-karbonsäure 

Methyldioxytriazolin- 

CH3— C— CHCOOQH5 

18 

6,2  X 10-3 

nicht  ang. 

» 

H.u.A.Eulerd) 

karbonsäureäthylester 

II       1 
N      NOH 

\y 

NOH 

(Pr-2)-Methylindolkar- 

/\,         r — COOH 

25 

1,3X10-« 

II 24— 4496 

», 

Angeli 

bonsäure-3 

NH 

(Pr-3)-desgl.-2     .     .     . 

.-^N — C-CH3 

'vi     .C— COOH 

» 

4,7X10-* 

454—1814 

1, 

» 

NH 

(Pr-2)-Methylindol-3- 
essigsäure 

,-^^\ ^^C-CHj-COOH 

l,J^C-CH, 

NH 

»» 

2,1x10-* 

270 — 2160 

>» 

n 

Methyloxytriazol- 

CHa— C-C— COOH 

21 

6,1x10-' 

nicht  ang. 

» 

H.u.A.Euler(i) 

karbonsäure 

II      II 
N     N 

N-OH 

o-Methylpyridindikar- 
bonsäure  (3,5) 

COOH.^COOH 

25 

2,0X10-' 

128—2048 

l> 

Ostwald  (3) 

n-Methy  Ipyrry  1(  a  )gly- 
oxylsäure 

N 
l     JcO— COOH 

» 

2,7X10-* 

30—960 

>f 

Angeli 

- 

NCH3 

Hiaricbseo. 


1174 


252 


rr 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

1 

II.  A.  Organische  Säuren.    4,  Heterozyklische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  S.  11 76. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung       Methode 

Autor 

meso-Methylthiazoldi- 

C4H3NS(COOH)2 

0 
25 

7X10-2 

99—3163 

Leitf. 

Bethmann 

karbonsäure 

Methylthiazol-a-methyl- 

C5H6NS(COOH) 

» 

1,2x10-* 

263—2106 

>j 

>, 

/?-karbonsäure 

Methyluracil  .... 

/NH— C(CH3K 

C0<                       >CH 

^NH CO/ 

40 

3,1  X  10-10 

20 

Hydrol. 

Wood 

»>           .... 

25 

4,6X10-» 

64—1024 

Leitf. 

Trübsbach 

ebendaDerivate 

Nitrouracil     .... 

C4H3O4N3 

»> 

3,2x10-6 

128—1024 

» 

Trübsbach 

jff-Oxycamphoronsäure 

C9  H14O7 

>> 

6,5  X  IO-» 

64 — 1024 

» 

Ostwald  (3) 

a-Oxy-i-cinchomeron- 
säure 

l^COOH 

coohI  ^lOH 

N 

>> 

1,7X10-2 

128 — 2048 

» 

»       (3) 

a-Oxypikolinsäure   .    . 

» 

5X10-« 

128 — 1024 

>» 

»       (3) 

COOhI     JOH 

N 

1 

Oxyuracil 

/NH-CHav 

C0<                   >C0 

\NH— CCK 

» 

2,5Xio-» 

nicht  ang. 

Hydrol. 

Wood 

Papaverinsäure  .    .    . 

Ci3Hn03N(COOH)2 

j> 

9X10-3 

256—2048 

Leitf. 

Ostwald  (3) 

»»              ... 

» 

>> 

I  X  lo-"'* 

256—512 

j, 

Kirpal  (i) 

Papaverinsäure-/S- 

OCH3 

» 

3,9X10-3 

593-1190 

„ 

Wegscheider 

methylester 

l^\0CH3 
CO 

• 

/NcOOH 
nL     JcOO.CHs 

(3) 

desgl.-y-methylester     . 

analog 

>» 

6X10-" 

910 

,» 

„      (3) 

Papaverinsäurephenyl- 

C22H19N3O6 

» 

4,7X10-3 

2124 

>, 

Bethmann 

hydrazid 

Parabansäure      .    .    . 

.NH-CO 
CO 

^NH-CO 

>» 

7,5X10-7 

32 

Wood 

Paraxanthin  .... 

C7H8O2N4 

»» 

2,3X10-» 

— 

>, 

„ 

Phenylisoxalolkar  bon- 

HC-  ^^C-COOH 

CeHs-ck^y'N 
0 

» 

5,5X10-3 

187—1493 

y> 

Angeli 

säure 

i 

Phenyllutidindikarbon- 

:,  ( 

säure  s.  Dimethyl-phenyl- 

pyridin-dikarbonsäure 

Phenyl  (syn)  oxazolon  . 

C6H5-C-CH2— CO 

II                1 
N 0 

» 

5,4Xio-s 

512—1024 

,» 

Hantzsch  u. 
Miolati 

3  -  (/?)  -  Phenylpyridin- 

COOH 

» 

5X10-« 

128—1024 

>> 

Ostwald  (3) 

karbonsäure  (Bz-2) 

1               N 

(o-Pyridinbenzoesäure) 

0-0 

2  -  (a)  Phenylpyridindi- 

COOH COOH 

>• 

1,2  X 10—* 

128—2048 

» 

„       (3) 

karbonsäure    (Bz-2, 

1           1 

1 

Py-3) 

o-<:> 

N 
COOH  COOH 

3  -  iß)  Phenylpyridindi- 

9f 

1,1  X  10-* 

64  —  2047 

» 

„       (3) 

karbonsäure   (Bz-2, 

1            1    N 

Py-2) 

0-0 

Hinricl 

Ilsen. 

^ss 


1175 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

IL  A.  Organische  Sänren.    4.  Heterozyklische  Säuren  (Fortsetzimg).  —  LiL  S.  11 76. 


Name 


Formel 


Konstante    j  Verdünnimg  1     Methode 


Autor 


a-  Pyridinkarbonsäure-2 
( Pikolinsäure) 


i-  desgl.  -3    (Nicotin- 
säure) 


/-desgl. -4  (Isonikotin- 
säure) 


P  yridindikarbonsäure  -2 
-3  (Chinolinsäure) 


desgl.  -2  -4    (Lutidin- 
säure) 


desgl.  -2  -5  (Isocincho- 
meronsäure) 


desgl.  -3  -4  (Cinchome- 
ronsäure) 


desgl.  -3-5  (Dinikotin- 
säure) 


Pyropapaverinsäure- 

phenylhydrazid 
2-(a)-Pyrrolkarbonsäure 


2-Pyrroylbrenztrauben- 
säureanhydrid 


2-(a)-Pyrrylglyoxylsäure 
Saccharin  .... 

Succinimid     .    .    . 


I 

N 


!000H 
CCX)H 


N 

COOK 

I 
/\ 
I       I 

\y 

N 
,/^|— COOH 
'v     J-COOH 

N 
COOH 


25 


/\ 


N 
COOH— 


N 
COOH 

N 


-COOH 


-COOH 


COOHr     >COOH 

N 

CMHuNOj.NjCeHe. 

.COOH 

COOH 

NH 
CO 

/\ 
CH,  C=CH 

I        I       I 
CO    N      CH 

\/\/' 
CO    CH 

-CO— COOH 


NH 


OS(OH) 


QH.N 
CO 


CH 

I 
CH 


[,-C0\ 

>NH 
[,-00^ 


3X10-« 

1,4X10-* 
i,iXio-* 

3X10-« 
6,0X10-' 

4.3X10-' 
„      '     2,1X10-* 


1,5X10- 


4X10- 


64—1024 
128 — 1024 
128 — 1024 

64—2048 
128—2048 

128 — 2048 
128—2048 

256 — 2048 
II 30 — 2260 


4,0X10-*     I         40—1280    ': 


8,9X10- 


200 — 3200 


iXio- 


Uitf. 


60 — 240 


3,9X10-'    i     160 — 640 


3X10- 


nicht  ang.    |      HydroL 


Ostwald  (3) 

„  (3) 

„  (3) 

„  (3) 

„  (3) 

,,  (3) 

„  (3) 

„  (3) 

Bethmann 
Angeli 


Hantzsch  u. 
Vögelen 


Wood 


Hinricbsea. 


1176 


252  tt 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

n.  A.  Organische  Säuren.    4.  Heterozyklische  Säuren  (Fortsetzung).  —  Lit.  am  Schluß  der  Seite. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


Tetrahydro-a-thiophen- 

säure 

Theobromin    .    .     .    . 

>>  .    .    .    . 

Theophyllin    .    .     .     . 

Thiazol  -  a  -  methyl  -  ß- 

karbonsäure 
Thiomethyluracil     .     . 
a-Thiophensäure      .    . 


Violursäure 
Xanthin 


C4H:S(C00H) 

C7H8N4O, 
» 

C4H4.  N.  S.(COOH) 

C5H6ON2S 


25 


25 


COOH 


S 
NH— CO 


CO 


C=NOH 


NH— CO 

C5H4N4O, 


o 

25 


35)5 
40 


1,15X10-* 

1,3X10—^ 

1,1X10-^" 

1,69X10—" 

4X10-* 

4,5X10-8 

3,02  X  io~* 

3,3,Xio-* 

1,4X10-^ 

2,7X10-^ 

3,3X10-» 
1,24X10-*" 


18—566 

591—2366 

25 
nicht  ang. 
131 — 2096 

512 — 1024 
64 — 1024 
82—1317 

32 

32 

32 
10 


Leitf. 

Hydrol. 
Leitf. 


Hydrol. 


Bader 

Paul 
Wood 

>> 
Bethmann 

Trübsbach 
Ostwald  (3) 
Bader 


Guinchard 
Wood 


Literaturverzeichnis  zu  ILA.  Dissoziationskonstanten  organischer  Säuren. 


Angeli,  Gazz.  chim.  22,  II,  7;  1892. 
Aschan,  Lieb.  Ann.  271,  237,  271;  1892. 
Auwers,    Lieb.  Ann.  285,  250,  324;  1895;    292,  146; 
1896;  298,   154;  1897.    (Verschiedene  Beobachter.) 
Bader,  ZS.  ph.  Ch.  6,  289;  1890. 
V.  Baeyer,  Lieb.  Ann.  256,  15;  1890;  269,  163;  1892. 
Bauer,  ZS.  ph.  Ch.  56,  215;  1906. 
Baur,   ZS.  ph.  Ch.  23,  409;  1897;    Lieb.  Ann.  296, 

95;  1897- 
Bethmann,  ZS.  ph.  Ch.  5,  385;  1890.    Ben  ehem.  Ges. 

23,  302;  1890. 
Bülitzer,  ZS.  ph.  Ch.  40,  542;  1902.    Wien.  Ber.  108, 

416;  1899. 

Bischoff  u.  Waiden,    Ber.  ehem.  Ges.  22,  18 19;  1889. 

Bjerrum  bei  Biilmann,  Ber.  ehem.  Ges.  43,  571;  1910. 

Bone  u.  Sprankling  (i),  Journ.  ehem.  Soe.  75,  839; 

1899;   77,   654,   1298;    1900. 

„  (2),  Journ.  ehem.  Soe.  81,  29;  1902. 

„  (3),  Journ.  chem.Soe.83,1378 51903. 

Bone,  Sudborough  u.  Sprankling,  Journ.  ehem.  Soe. 

85,  534;  1904. 
A.  C.  Brown  u.  Walker  d).  Lieb.  Ann.  261,  107;  1891. 

„  „        (2),  ebenda,  274,  41;  1892. 

Chandler,  Journ.  Amer.  ehem.  Soe.  30,  694;  1908. 
Collan,  ZS.  ph.  Ch.  10,  133;  1892. 
Collie  u.  Walker,  Journ.  ehem.  Soe.  77,  971;  1900. 
Cumming,  ZS.  ph.  Ch.  57,  574;  1907. 
Dalle,  Bull.  Acad.  Belg.  1902,  36.    [Chem.  Zbl.  1902, 

I,.  914]- 
Derick,  Journ.  Amer.  chem.  Soe.  32,  1338;  1910. 
Dittrich.  Journ.  prakt.  Ch.  53,  368;  1896. 
Drucker  (i),  ZS.  ph.  Ch.  49,  563;  1904. 
„        (2),  ZS.  ph.  Ch.  52,  641;  1905. 
Ebersbach,  ZS.  ph.  Ch.  11,  608;  1893. 
Euler  (i),  Ber.  chem.  Ges.  39,  344;  1906. 
„      (2),  ZS.  physioL  Ch.  51,  219;  1907. 
„      (3),  ZS.  ph.  Ch.  21,  257;  1896- 
„      (4),  Ber.  ehem.  Ges.  39,  1607,  2265;  1906. 
H.  u.  A.  Euler  (i),  Ber.  chem.  Ges.  36,  4255;  1903. 
M  (2),  Ber.  chem.  Ges.  38,  2551 ;   1905. 

„  (3),  Ber.  chem.  Ges.  39,  36;  1906. 


Euler  u.  Bolin,  ZS.  ph.  Ch.  66,  71;  1909. 
Eilinger,  Diss.  Greifswald  1911. 
Eykman,  Ber.  ehem.  Ges.  24,  1278;  1891, 
Farmer,  Journ.  chem.  Soe.  79,  863;  1901. 
Fichter  u.  Gisiger,   Ber.  ehem.  Ges.  42,  4709;  1909. 
Fichter  u.  Müller,  Lieb.  Ann.  348,  257;  1906. 
Fichter  u.  Obladen,  Ber.  ehem.  Ges.  42,  4703;  1909. 
Fichter  u.  Pfister,  Lieb.  Ann.  334,  201;  1904. 
Fichter  u.  Probst,  Lieb.  Ann.  372,  69;  1910. 
Fichter  u.  Schwab,  Lieb.  Ann.  348,  253;  1906. 
Franke,  ZS.  ph.  Ch.  16,  463;  1895. 
Goldschmidt  u.  Oslan,  Ber.  chem.  Ges.  33, 1140;  1900. 

S.  auch  ebenda  32,  3390;  1899. 
Goldschmidt  u.  Scholz,  Ber.  chem.  Ges.  40,  624;  1907. 
Guinchant.  C.  r.  120,  1220;  1895;  121,  71;  1895. 
Guinchard,  Ber.  ehem.  Ges.  32,  1723;  1899. 
Hantzsch  (i),  Ber.  ehem.  Ges.  35,  210;  1902. 

„        (2),  Ber.  ehem.  Ges.  32,  575,  3066;  1899. 

„        (3),  Ber.  chem.  Ges.  39,  139;  1906. 

„        (4),  Ber.  chem.  Ges.  40,  1523;  1907. 
Hantzsch  u.  Buchner,  Ber.  ehem.  Ges.  35,  266;  1902. 
Hantzsch  u.  Farmer,  Ber.  ehem.  Ges.  32,  3101;  1899. 
Hantzsch  u.  Miolati,  ZS.  ph.  Ch.  10,  i;  1892. 
Hantzsch  u.  Vögelen,  Ber.  ehem.  Ges.  34,  3142;  1901. 
Henry,  ZS.  ph.  Ch.  10,  120;  1892. 
Henstock  u.  Woolley,  Journ.  ehem.  Soe.  91,  1954; 

1907. 
His  u.  Paul,  ZS.  ph.  Ch.  31,  i;  1900. 
Holleman,  Ree.  P.-B.  21,  444;  1902. 
Holmberg  (i),   Journ.  prakt.  Ch.  71,  264;  1905;   75, 
169;  1907. 

„         (2),  ZS.  ph.  Ch.  62,  726;  1908. 
Holmberg  u.  Mattisson,   Lieb.  Ann.  353,  123;  1907. 
Johnston,  Ber.  chem.  Ges.  37,  3625;  1904;  ZS.  ph.  Ch. 

57.  557;  1906. 
Kanitz,'  ZS.  physiol.  Ch.  47,  476;  1906;    Pflügers  Arch. 

118,  539;  1907. 
Kanolt,  Journ.  Amer.  chem.  Soe.  29,  1414;  1907. 
Kirpal  (i),  Mon.  Chem.  18,  461;  1897;  28,  439;  1907. 

„       (2),  Mon.  Chem.  23,  287,  599;  1902. 
Klason  u.  Carlson,  Ark.  2,  Nr.  19. 


Hinrichsen. 


252 


nn 


1177 


Konstanten   der  elektrolytischen  Dissoziation. 

Literaturverzeicbnis  za  II.  A.    (Fortsetzung.) 


Kortright,  Amer.  ehem.  Journ.  IS,  365;  1896. 
Ley  u.  Hantzsch,  Ber.  ehem.  Ges.  ^,  3152;  1906. 
Licbty,  Lieb.  Ann.  319,  369;  1901. 
Lov6n.  ZS.  ph.  Ch.  13,  550;  1894. 
Loeweaberz,  ZS.  ph.  Ch.  25,  385;  1898. 
Lumsden,  Journ.  ehem.  Soc.  87,  90;  1905. 
Luaden  (i),  ZS.  ph.  Ch.  54,  532^  1906. 

„       (2),  Journ.  Chim.  phys.  5,  145;  1907. 

„       (3),  Journ.  Chim.  phys.  5,  574;  1907. 

„       (4),  ZS.  ph.  Ch.  70,  253;  1910. 

„       (5),  ZS.  ph.  Ch.  70,  85;  1910. 

„       (6),  Affinitätsmessungen  an  schwachen  Säuren 
und  Basen.    Samml.  ehem.  u.  ehem.-techn. 
Vorträge.    Stuttgart,  Enke.    Bd.  14,  1908. 
Madsen,  ZS.  ph.  Ch.  36,  290;  1901. 
Magnanini,  Gazz.  chim.  26,  II,  92;  1896. 
Mellor,  Journ.  ehem.  Soc.  79,  126;  1906. 
H.  Meyer,  Wien.  Ber,  116,  1143:  1907. 
J.  Meyer,  ZS.  Elch.  17,  976;  1911. 
Müller  u.  Bauer,  Journ.  Chim.  phys.  2,  495;  1904. 
Noyes,  Journ.  Amer.  ehem.  Soc.  30,  318:  1908. 
Noyes.  Kato  u.  Sosman,  ZS.  ph.  Ch.  73,  i;  1910. 
Ostwald,  ZS.  ph.  Ch.  3,  170,  241,  369;  1889. 

„        bei  Liebermann,  Ber.  ehem.  Ges.24, 1 106;  1891. 
Paul,  Arch.  Phami.  239,  48;  1901. 
Perkin,  Journ.  ehem.  Soc.  65,  576;  1894. 
Perkin  u.  Crossley,  Journ,  ehem.  Soc.  73,  25;  1898, 
Pospischill,  Ber.  ehem.  Ges.  31,  1955;  1898. 
Ramberg,  ZS.  ph.  Ch.  34,  562;  1900;  Ber.  ehem.  Ges. 

40,  2588;  1907. 
Rotb  (i),  Ber.  ehem.  Ges.  33,  2032;  1900. 

„     (2),   Briefl.  Mitteil. 
Rotb  u.  Östling,  Briefl.  Mitteil. 
Roth,  Stoermer  u.  Wallascb,  Briefl.  Mitteil. 
Rothmund  u.  Drucker,  ZS.  ph.  Ch.  46,  827;  1903. 
Rupe,  Lieb.  Ann.  256,  15;  1889. 
Salm,  ZS.  ph.  Ch.  57,  488;  1906;  63,  83;  1908. 
Schaller,  ZS.  ph.  Ch.  25,  497:  1898. 
Schilling  u.  Vorländer,  Lieb.  Ann.  308,  184;  1899. 
Skinner,  Journ.  ehem.  Soc.  73,  483:  1898. 
Smith,  ZS.  ph.  Ch.   25,  144,  193;  1898;    Lieb.  Ann. 

308,  135;  1899. 
Stobbe,  Lieb.  Ann.  308,  146;  1899. 
Stohmann  u.  Kleber,  Journ.  prakt.  Ch.  45,  480;  1892. 


Stobmann  u.  Langbein,  Journ.  prakt.  Ch,  50, 389;  1894. 

Saß,  Mon.  Chem.  26,  1331;  1905. 

Swarts,  Bull.  Aead.  Beige  (3)  31,  681;  1896.    (Ref. 

Ch.  ZbL  1S981I,  703). 
Szyszkowski,  ZS.  ph.  Ch.  22,  173;  1897. 
Tafel  u.  Dodt,  Ber.  ehem.  Ges.  40,  3757;  1907. 
Thiel  u.  Römer,  ZS.  ph.  Ch.  63,  760;  1908, 
Trevor,  ZS.  ph.  Ch,  10,  321;  1892, 
Trübsbacb,  ZS.  ph.  Ch.  16,  708;  1895. 
Vorländer,  Lieb.  Ann.  320,  66;  1902. 
Waiden  (i),  ZS.  ph.  Ch.  8,  433;   1891;  (2)  10,  563, 
638;   1892;    (3)    Ber.  chem.  Ges.  29,  1699;  1896; 
(4)  34,  4185,  4197;  1901, 
Walker  (i),  ZS.  ph.  Ch.  4,  319;  1889;   Journ.  chem. 
Soc.  61,  705;  1892;  67,  147;  1895. 
„       (2),  ZS.  ph.  Ch.  49,  82J  1904;  51,  708;  1905; 

57,  600;  1906. 
„       (3),  Journ.  chem.  Soc.  77,  390,  971;  1900. 
„       (4),  ZS,  ph.  Ch.  32,  137;  1900. 
„       (5),  Journ.  chem.  Soc.  60,  576;  1894. 
Walker  u.  Wood,  Journ.  ehem.  Soc.  77,  383;  1900. 
Wegscheider  (i),  Mon.  Chem,  26,  1235,  1265;  1905- 
„  {2),  ZS,  ph,  Ch.  69,  611;  1909- 

„  (3),  Mon,   Chem.   23,    316,    357,    405; 

1902 ;  26,  1039,  1231 ;  1905, 
„  (4),  Mon.  Chem.  23,  287  (Konstitutions- 

einfluß), 317  (eigene  Messungen),  599 
(Stufendissoziation);  1902. 
»  (5),  Mon.  Chem.  16,  75,  153;  1895, 

Wegscheider  u.  Lux,  Mon.  Chem.  ^,  411;  1909. 
White  u.  Jones,  Journ.  Amer.  chem.  Soc.  44, 197;  1910. 
Willstätter,  Ber.  ehem.  Ges.  32,  1640;  1899. 
Winkelblech,  ZS.  ph.  Ch.  36,  546;  1901. 
Wood,   Journ.  chem.  Soc.  83^  568;  1903;    89,   1831, 

1839;  1906. 
Zellnsky,  Lieb.  Ann.  285,  250;  1895. 

„        u.  Generosow,  Ber.  chem.  Ges.  29,  729;  1896. 

Frühere    Zusammenstellungen    und    theoretische 
Folgerungen  findet  man  z.  B.  bei 
Derick,  Journ,  Amer,  chem.  Soc.  33, 1152,  1167,  1181; 

1911. 
Falk,  ebenda  33,  1140;  191 1. 
Flnrscheim,  Journ.  ehem.  Soc.  95,  718;  1909. 


IL  B.  Organische  Basen. 

1.  Aliphatische  Basen. 

Literatur  S.  11 86. 


Name 


Formel 


t         Konstante    I  Verdünnung  |     Methode 


Autor 


Acetamid  .  .  .  . 
,,  .... 
„         .... 

Aeetonsemikarbazon 

Acetoxim   .    .    .     . 

,,  .... 

Äthylamin .... 
Äthylenäthylamin  . 
Äthylendiamin  ,  , 
Äthylglyein     ,    ,    , 


CH3CONH2 


(CH,),G=N-NH-CONH, 
CHs— CH  =  NOH 


C^HsNH, 

CiH4:CH-CHj.NH, 

NH2— CH,— CHj-NHj 

CsH5.NH,CH2.COOH 


25 

3,1  X 10-" 

IOC 

40 

3,3X10-" 

10 

60 

4,1  X 10-" 

30 

40 

3,3X10-" 

10 

18 

3,7  X  IO-" 

9,8 

25 

6,5  Xro-" 

>» 

40 

1,9X10—'* 

>» 

25 

5,6Xio-* 

8-256 

n 

4,4X10-* 

»> 

8,5X10-* 

16 — 256 

15 

9,7X10-» 

2000 

Hydrol, 


Walker 
Wood 
Walker  u, 

Aston 
Wood 
Landen 


Leitf. 


kolor. 


Bredig 
Dalle 
Bredig 
Veley  (2) 


(I) 
(I) 
(I) 


Hinricbsen. 


1178 


253 


VV 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

II.  B.  Organische  Basen,    i.  Aliphatische 

Basen  (Fortsetzung).     Literatur  S.  1186. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

Verdünnung       / 

Vlethode 

Autor 

a-Alanin 

CH3-CH(NH2)-COOH 

0 
25 

5,1  X 10-" 

32 — 1024 

Leitf. 

Winkelblech 

Alanylglycin   .... 

(C2H6N)CO{NH).CH2. 
.COOH 

»» 

2  X  lo-^'- 

nicht  ang. 

„ 

Euler 

Allylamin 

C3H5NH2 

„ 

5,7X10-5 

8—256 

„ 

Bredig 

Aminoessigsäuremethyl- 

CHalNHa)— COOGH3 

»> 

2,2  X  IO-" 

4,1—4,7 

Hydrol. 

Johnston 

ester 

/3-i-Asparagin .... 

NH3— CH-COOH 

18 

8,8X10-" 

9,8 

„ 

Lunddn   (i) 

»          .... 

1 

25 

1,5X10-" 

», 

„ 

(I) 

»          .... 

CHa— CONH2 

40 

4,2  X  lo-''^ 

»» 

„ 

(I) 

»          .... 

)f 

60 

1,9X10-11 

30 

„ 

Walker  u. 

Aston 

Asparaginsäure   .    .    . 

CHiNHa)— COOH 
CH2-COOH 

25 

1,3X10-12 

32—1024 

Leitf. 

Winkelblech 

Betain 

CH2— NOH(CH3)3 
1 
COOH 

» 

7,8  X  IO-13 

64 — 1024 

», 

i 

Betainäthylester .    .    . 

» 

I  X  10—1° 

8,6—9,2 

Hydrol. 

Johnston 

sec.  Butylamin   .    .    . 

^cK;>c»-N"^ 

» 

4,4X10-* 

8-256 

Leitf. 

Bredig 

Diäthylamin   .... 

NH(C2H5)2 

>» 

1,26X10-8 

„ 

» 

„ 

Diäthylselenitin  .    .    . 

/C2H5 
OH-Se^CaHs 

\CH2COOH 

» 

3X10-1» 

16—2084 

„ 

Carrara  u. 

Rossi 

Diäthylthetin  .... 

/C2H5 
OH— S^CaHs 

\CH2COOH 

» 

5X10-13 

16 — 2048 

„ 

„ 

Diisoamylamin    .     .     . 

(i-C5Hn)2NH 

>» 

9,6X10-* 

216 — 432 

„ 

Bredig 

Diisobutylamin   .    .    . 

NH(i-C4H9)2 

ji 

4,8x10-* 

64—256 

,» 

„ 

Dimethylamin     .    .    . 

NH(CH3)2 

» 

7,4X10-* 

8-256 

„ 

» 

Dimethylaminoessig- 

CH2-N(CH3)2COOH 

» 

9,8Xio--'8 

10 — II 

Hydrol. 

Johnston 

säure 

Dimethyl-a-propionyl- 

/CHs 
OH— S— CH3 

}f 

2,1X10-^3 

16—1024 

Leitf. 

Carrara  und 

thetin 

Rossi 

^CH-COOH 

1 

CHa 

»           -ß-     t> 

/CH3 

» 

1,2X10-" 

16  —  1024 

» 

"          * 

OH-S-CH3 

^CHa-CHa-COOH 

■ 

Dimethylthetin   .    .    . 

^CH3 
OH— S— CHa 

^CHaCOOH 

» 

1,9X10-" 

16—1024 

„ 

1 

Dipropylamin     .    .    . 

NH(C3H7)2 

» 

1,02  X 

10-« 

8—256 

,» 

Bredig 

Glycylglycin  .... 

C4H8N2O 

» 

2X 

10-11 

nicht  ang. 

» 

Euler 

Glykocyamin       .    ,     . 

/NH2 
NH=C< 

\NH-CH2-COOH 

40 

2,4  X 

lo-ii 

10 

Hydrol. 

Wood       - 

Glykokoll 

CHjNHaCOOH 

25 

2,7  X 

10-" 

32—1024 

Leitf. 

Winkelblech 

» 

» 

60 

2,8  X 

10-" 

30 

Hydrol. 

Walker  und 
Aston 

Guanidin 

/NH2 
NHj-Cr 

^NH 

15 

1,1  X 

io~8 

4000 — 20000 

kolor. 

Veley  (2) 

Harnstoff 

CO(NH2)2 

0 

6,7  X 

10-« 

16—31 

Hydrol, 

Zawidzki 

j>         

»> 

25 

1,5  X 

10-" 

4-5 

1, 

Walker  und 
Wood 

»         

» 

40 

3,8  X 

10-»* 

10 

» 

Wood 

»         

» 

60 

3,1  X 

10-" 

30 

» 

Walker  u.Asl 

Hinrichsen. 


252 


WW 


1179 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

IL  B.  Organische  Basen,    i.  Aliphatische  Basen  (Fortsetzung). —  Literatur  S.  1186. 


Name 


Formel 


Konstante      Verdünnung  {     Methode 


Autor 


Isoamylamin  . 
Isobutylamin  . 

Isopropylamin 
Kreatin .    .    . 


Leucin 


Leucylglycin  .  .  . 
Methylamin  .  .  . 
Methyldiäthylamin  . 
^-Methyltetramethylen 

diamin 
Nitroguanidin      .     . 
Pentamethylendiamin 
Propionitril     .     .    . 


n-Propylamin 
Sarkosin     .     . 


Semikarbazid .     .     . 

T  etramethylendiamin 
Thiohamstoff .     .    . 


Triäthylamin  .  .  . 
Triisobut3lamin  .  . 
Trimethylamin  .  . 
Trimethylendiamin  . 
Trimethylkarbinamin 
Trimethylpyridin  siehe 

s-  Kollidin 
Tripropylamin     .     .     . 


Acetanilid  .... 
Äthylanilin  .  .  . 
Aminoazobenzol .    . 

m-Aminobenzoesäure 


P- 
o-Aminobenzoesäure- 

äthylester 
p-  desgl.  -äthylester    . 

m-Aminobenzoesäure- 

methylester 
o-  desgl.  -methylester . 

p-  desgl.  -methylester. 


NHali-CsHn) 
(i-C4H9)NH2 

(i-C3H7)NH2 

NH^CC 

\N'CH3)CH2C0,H 
CH3— (CH2)s— CHNH 
I 

COOK 
{C6Hi2NO).NH.CH2.COOH 
CH3NH2 

N{CH3)(C2H5)2 

NH2— CH2— CH(CH3)- 

[CH,]j— NHj 

(NH2)2CN(N02) 

NHj— [CHjls-NHa 

C3H7CN 


C3H7NH, 
CH.-NHCCHa) 


COOK 
NHj-CO— NH-NH2 

NHi— [CHj]«— NH2 
CS(NH2)2 


N(C2H5)3 

N(i-C4H9)3 

N(CH3)3 

NH2— [CH2L— NHj 

(CH3>3C-NH2 


10 


40 


25 


N(CH7), 


40 
25 
» 

40 
60 

25 


40 
15 
25 
»» 
60 

25 


5.0  X 

3.1  X 
3,iX-- 
5,3X10 
1,9X10 


,-* 

_4 

,-* 
.11 


2,3X10—" 

3XIO-" 
5,0X10-* 
2,7X10-* 
5,4X10-* 

2,2X10—" 

7,3X10-* 

1,8X10-" 

2,8  X  10-" 
9,5X10-" 

4,7X10-* 
i,8Xio-W 


2,7X10-" 
9,iXio-» 
5,1  X 10 
1,1  X  10 
9,5X10 


_15 


6,4X10-* 
2,6X10-* 
7,4X10 

3,5  X 10 
3,4X10 


_5 

_4 
_4 


„         I        5,5X10-' 

2.  Aromatische  Basen. 

CH3CONHC6H5  40 

C6H5NHC2H5  19 

C6H5-N=N-C«H4-NH,     25 

(1:4) 
C6H4(NH2)(COOH) 

(1:3) 
{1:2) 


(1:4) 
C8H4(NH,)(COOQH6) 

(1:2) 
C,H4(NH,)(COOC,H5) 

(1:4) 
CeH4(NH,)(C00CH,) 

(1:3) 
C8H4(NH2)(COOCH,) 

(I  :2) 
C8H4(NH,)(CCX)CHj) 

(1:4) 


18 

25 

40 

25 


14  [ 


8—256 
8—256 

8—256 
10 


32 1024 


nicht  ang. 

8—256 

8-256 

64—256 

10 
16 — 256 
100 
10 
30 

8—256 
32 — 1024 


10 
20000 
32 — 256 
50 — 100 

30 

8—256 

489-978 

8—256 

16 — 256 

8—256 


209 — 418 


10 


4,1X10 

4,«  X  io-^°  I20000 — 40000 

_12 


9,5X10 

1,2X10-" 

9,3X10 


_U 


1,4X10 
3,2X10-" 

2,3x10-" 
1,7X10-" 

2,4X10-" 

4,4X10-" 

1,5x10-" 

2,9X10-" 


66 — 117 
32—1024 
9,7 


32 — 1024 
100 


15 


Leitf. 

Hydrol. 
Uitf. 


Hydrol. 

Leitf. 

Hydrol. 


Leitf. 


Hydrol. 

kolor. 

Leitf. 
Hydrol. 


Uitf. 


Hydrol. 

kolor. 

HydroL 

Leitf. 

Hydrol. 


Uitf. 
Hydrol. 


Bredig 

Daile 

Bredig 

Wood 


Winkelblech 


Euler 
Bredig 


Wood 
Bredig 
Walker 
Wood 
Walker  u. 

Aston 
Bredig 
Winkelblech 


Wood 
Veley  {2) 
Bredig 
Walker 
Walker  u. 

Aston 
Bredig 


Wood 
Veley  (2) 
Farmer  u. 

Warth 
Winkelblech 

Lund^n  (i) 

„       (I) 

„       (I) 

Winkelblech 

Cumming 

Johnston 

Cumming 


Johnston 


Hinrichsen. 


1180 


352 


XX 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

11.  B.  Organische  Basen.    2.  Aromatische  Basen  (Fortsetzung),  —  Literatur  S.  1186. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung  \     Methode 


Autor 


Anilin 


o-Anisidin 


m-Benzbetain 


P- 


Benzylamin    . 
m-Bromanilin 


p-  desgl. 


p-Bromdiazonium- 

hydrat 
m-Chloranilin .    . 


0-  desgl. 


P-   „ 


Diäthylbenzylamin  .    . 
Diazoniumhydrat    .    . 

2-4-Dibromdiazonium- 

hydrat 
Dimethyl-m-amino- 

benzoesäure 
Dimethyl-o-amino- 

benzoesäure 
Dimethyl-p-amino- 

benzoesäure 
Dimethyl-m-aminoben- 

zoesäuremethylester 
Dimethyl-o-aminoben- 

zoesäuremethy  lester 


C«H.NH, 


C6H4(OCH3)(NH2) 
(i  :2) 
(1:4) 


COO 


COO 


N(CH3)3 


— N(CH3)3 


COO 

ll 

yx 

N(CH3)3 

C6H5CH2NH2 

C6H4(NH2)Br  (1:3) 

» 

(1:4) 


Br-CßHi— N2— OH 

(1:4) 
C6H4C1(NH2)  (1:3) 


(1:2) 
(1:4) 


N(C2H5)2(C7H7) 

CßHsNjOH 
Br2— CßHa— N2-OH 

C6H4[N(CH3)2]COOH- 

(1:3) 
(1:2) 

(1:4) 

C6H4[N(CH3)2]COOCH3 

(1:3) 
(1:2) 


18 

25 
40 
60 

12 
15 
25 
15 

17 
25 


19 
25 


25 


10 
13 
25 
19 
10 

25 


25 


3,5  X  10-^0 

4,6x10-1» 
7,6x10-^0 
1,7x10-9 

2,6X10-" 

3,2  Xio-i« 
5,7X10-1" 
1,9X10-" 

5,7X10-9 
1,5X10-9 

3,4X10-" 


2,8X10-'* 


3,2X10- 


30 

20000 
20000 — 40000 


loooo — 20000 
17—26 


2,4X10- 
9,5X10- 
3,8x10- 

2.1  X  10- 

1,0X10- 

8,8x10- 
1,5X10- 

6,6x10- 
7,7x10- 

3.45  X  10- 

9.2  X  10- 
1,2X10- 
9,9X10- 
1,5X10- 

3,6X10- 

1,23X10- 

1,4  X  10- 

1,8X10- 
2,6X10- 

3,25X10- 

6,7X10- 
5,6X10- 


15 


8—256 

40000 — 80000 

575-614 

40000 — 80000 

32—64 
606 

128—1024 

40000 

80000 

160 — 163 

40000 — 80000 

>> 

201 
30 — 60 

138—551 

32—517 
256—512 

15 

10 

90 

6,3 
5 


Hydrol. 


kolor. 

LÖ5l. 

kolor. 


Hydrol. 


Leitf. 

kolor. 

Verteil. 

kolor. 


Verteil. 
Leitf. 

kolor. 

Verteil, 
kolor. 

Verteil. 
Hydrol. 

Leitf. 


Hydrol. 

» 

Lösl. 

Hydrol. 


Lunden  (2^ 


Walker  u. 
Aston 

Veley  (2) 
Löwenherz 
Veley  (2) 

„  (2) 
Farmer  u. 

Warth 
Cumming 


Johnston 


Bredig 
Veley  (2) 
Flürscheim(2 
Veley  (2) 
Farmer  und 

Warth 
Flürscheim 
Hantzsch  u. 

Engler 
Veley  (2) 

,.      (2) 
Flürscheim  (2) 
Veley  (2) 

„      (2) 
Flürscheim  (2) 
Farmer  und 

Warth 
Goldschmidt 

u.  Salcher 
Davidson  u. 

Hantzsch 
Hantzsch  u. 

Engler 
Cumming 


Johnston 
Cumming 


Hinrichsen. 


252yy 


1181 


j 

Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  B.  Organische  Basea.    2.  Aromatische 

Basen  (Fortsetzung).  —  Literatur  S.  ii8€ 

. 

Name 

Formel 

t 

Konstante      Verdünnung 

Methode 

Autor 

Dimethyl-p-aminoben- 

CeH4[N(CH3)j]COOCH3 

0 
25 

3,34X10-"          1124 

Lösl. 

Johnston 

zoesäuremethylester 

{1:4) 

) 

Dimeth>  lanilin    .     .     . 

QHsNCCHs), 

18 

2,4  X  IC—**  20000 — ^40000 

kolor. 

Veley  (2) 

Dimethylbenzylamin    . 

N(CH,MC7H7) 

25 

1,05X10-' 

18—578 

Leitf. 

Goldschmidt 
u.  Salcher 

Dimethyl-o-toluidin.     . 

QHJMCH.HINH, 

15 

3,iXlo-» 

loooo — 20000 

kolor. 

Veley  (2) 

(1:2) 

n 

„      (2) 

Dimethyl-p-toluidin 

(1:4) 

» 

6,4X10-»                „ 

Methyl-m-aminobenzoe- 

C«H4[NH(CH3)](COOH) 

25 

1,1X10-" 

10 

Hydrol. 

Cumming 

säure 

(1:3) 

Methyl-o-aminobenzoe- 

(1:2) 

» 

8,6X10-» 

50 HO 

" 

» 

säure 

Methyl-p-aminobenzoe- 

(1:4) 

» 

1,7X10-« 

32—33,5 

,f 

Johnston 

säure 

Methyl-p-aminobenzoe- 

CeHitNHCHjKCOOCHj) 

>i 

2,lXlO-"                1818 

Verteil. 

» 

säuremethylester 

(1:4) 

Methylanilin  .... 

QHsNHCCHa) 

60 

7HJXIO-»    i            30 

HydroL 

Walker  und 
Aston 

99 

18 

2,6X10-"» 

40000—80000 

kolor. 

Veley  (2) 

4-Nitro-2-amino-di- 

N(CH,)(CH5)— 

25 

5,0X10-" 

351 

Verteil. 

Flürscheim(i) 

pheny  1-methy  lamin 

C«H3(NO,KNH,) 

Nitro-m-anilin     .    .    . 

C6H.(N0,KNH,)  (1:3) 

17 

3,17X10-»» 

92,9 

» 

(I) 

99                                •          "          ' 

n 

25 

4  X 10—" 

— 

lüsl. 

Loewenherz 

Nitro-0-anilin      .    .    . 

{1:2) 

» 

iXio-" 

— 

*t 

n 

Nitro-p-anilin      .    .     . 

(1:4) 

>» 

I X 10—" 

— 

» 

„ 

p-  Nitrosodimethy  lanilin 

C«H4(NO)[N(CH3)J 
(1:4) 

>» 

i,9Xio-«>          83-151 

Hydrol. 

Farmer  u. 
Warth 

p-Nitrosomethylanilin  . 

QHilNOKNHCH»)^ 

(1:4) 
C6H4(OC2H5)NH,  (1:2) 

n 

1,5X10-1«          26—38 

» 

» 

o-Phenetidin  .... 

20 

4,6X10-1» 

20000—40000 

kolor. 

Veley  (2) 

p-  desgl 

(1:4) 

15 

2,2XlO-« 

loooo — 20000 

» 

„      (2) 

o-Phenylendiamin    .     . 

C«H4(NH,), 

25 

3,3X10-« 

7,5 

Hydrol. 

Farmer  u. 
Warth 

Phenylhydrazin  .     .     . 

CH5NH-NH, 

40 

1,6X10-» 

10 

„ 

Allen 

15 

1,6X10-»    10000—20000 

kolor. 

Veley  (2) 

Pseudocumidin    .     .     . 

C«H,(CH3)3(NH2) 
(1:2:4:5) 

25 

1,7x10-» 

— 

LösL 

Loewenherz 

18 

4,8x10-» 

loooo — 20000 

kolor. 

Veley  (2) 

m-Toluidin      .... 

NH,.-CH4-CH3  (1:3) 

25 

6XIO-« 

32—1024 

Hydrol. 

Bredig 

ft 

yr 

5,5X10-10 

66-154 

Verteil. 

Flürscheim(2) 

0-      „             .... 

desgl.  (1:2) 

15 

2,9Xio-« 

8—200 

Leitf. 

Denison  u. 

Steele 
Bredig 

99 

25 

3,3X10-" 

32—1024 

Hydrol. 

60 

i,lXio-» 

30 

,1 

Walker  u. 

J>                          ...         - 

Aston 

p-      „             .... 

(1:4) 

18 

1,6X10-» 

16—200 

Uitf. 

Denison  iL 
Steele 

25 

2XIO-» 

32—1024 

„ 

Bredig 

"             .'.'.'. 

yf 

i,5Xio-» 

55 

Verteil. 

Flürscheim(2) 

„ 

2XIO-* 

LösL 

Löwenherz 

„             .... 

" 

60 

3,6X10-» 

30 

Hydrol. 

Walker  u. 

Aston 

2-4-6-Tribromdiazo- 

Br,-CH2-N,-0H 

0 

1,4X10-» 

1024 — 2048 

Leitf. 

Hantzsch  u. 

niumhydrat 

Engler 

m-4-Xylidin    .... 

C,H3.(CH3),(NH,) 
(1:3:4) 

15 

6,3Xio-i» 

lOOOO — <K>000 

kolor. 

Veley  (2) 

p-  desgl 

C,H,.(CH3)(NH,)(CH,) 

20 

9,6X10-« 

10000—20000 

„ 

.,      (2) 

(1:2:4) 

Hinric 

bseo. 

1182 


253 


ZZ 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  B.  Organische  Basen.    3.  Alizyklische  Basen.    Literatur  S.  ii86. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


Äthylenäthylamin 
a-Naphthylamin . 


ß-  desgl. 


Acetoguanamln 


Aconitin     .    .    . 
N-Äthylglyoxalin 


^-  desgl. 


6-Aminokaffein  . 

Brucin  .... 

„       2.  Stufe . 

Chinaldin   •     .     . 


Chinolin 


CHax 

I       >C"-CH2-NH2 

CH2^ 

NHa 


25 


4,4X10-*      14,7—471 


9,9X10- 


2,0x10- 


32-64 


32—64 


4.  Heterozyklische  Basen. 


Chinidin     .     .    . 

desgl.  2.  Stufe 
Chinin   .... 

desgl.  2.  Stufe 
Cinchonidin     .    . 

desgl.  2.  Stufe 
Cinchonin  .     .    . 

desgl.  2.  Stufe 
Chlor-  N-Methylgly  oxalin 


Cocain 


Cotarnin 


.N-C(NH2k 
C(CH3)<  >N 

\N=C(NH2r 
CaiH^NOn 


-n/ 


CoHfi 


CH 


CH-N 
II 

CH-N 
CH-NH\ 
il  >C(C2H5) 

CH W 

CgHiANg 

C2lH2o(OCH3)2N202 


\/\ 


-CHa 


N 


k 


N 

C20H24N2O2 
» 

st 

CisHaaNaO 


.CH3 


CH— O 


CCl- 
CHa-CH— 


:hco2CH3 


N(CH3)CHO.GOC6H5 

I  I 

CHa^CH  — CH2 
CH2-O 
I         I       CHOH 

O-/  Y  ^N(CH3) 


CHs-Ol 


XH^ 


CHa 


40" 


15 
25 


40 
15 
» 
25 


15 
25 


60 
15 


25 


3,1X10- 

3X10- 
2,0X10- 

1,0X10- 


4,9X10-" 
7,2  X  10—* 

2,5  X  IO-" 
4X10-» 


1,6X10- 
iXio- 


7,4X10-8 

2,4X10-' 

3,2Xio-i" 

2,2X10-' 

3,3X10-1» 

3,7X10-' 

3,3X10-10 

1,6X10-' 

3,3X10-" 

1,7X^0-^ 


4X10- 


>lXlO-3 

geschätzt 


nicht  angeg. 
16 — 1024 


16 — 1024 


10 
nicht  angeg. 

» 
64—256 


loooo — 20000 

64-256 


30 

20—40 


16—128 


nicht  angeg. 


Leitf. 
Hydrol. 


kolorim, 
Leitf. 


Fäll. 

» 
Leitf. 

kolorim. 
» 

Hydrol. 
FäU. 


Leitf. 


Dalle 


Farmer  und 
Warth 


Wood 


Veley  (i) 
Dedichen 


Wood 
Veley  (i) 

„      (I) 
Bredig 


Veley  (2) 
Bredig 


Walker  u. 
Aston 

Veley  (i) 
„  (I) 
„  (I) 
„  (I) 
„  (I) 
„      (I) 


Dedichen 


Veley  d) 


(I) 


Hinrichsen. 


353  a 


1183 


Konstanten  der  elektrolytischen 

Dissoziation. 

11.  B.  Organische  Basen.    4.  Heterozyklische  Basen  (Fortsetzung).  —  Literatur  S.  1186. 

Name 

Formel 

t 

Konstante 

1 

Verdünnung  i 

Methode 

Autor 

Diäthylisodihydro- 

.N-NHs 
C^5.C<            >C(C2H5) 

0 
25 

1,7X10-'» 

50  —  200 

Hydrol. 

D edichen 

tetrazin 

Diäthyltriazol     .     .     . 

,NH. 
(CUs).c{^        >C(C2H5) 

», 

5,6X10-" 

15—100 

,f 

»» 

Dimethylisodihydro- 
tetrazin 

CHs.cf            >C.CH3 
\NH-N^ 

" 

1,4X10-" 

20 — 100 

Lösl. 

„ 

N-3-Dimethylpyrazol    . 

CH  =  CH\ 

1                >N(CH3) 
C(CH3)=N/ 

>, 

1,3X10-11 

50  —  100 

»» 

» 

3-5-  desgl 

CH=C(CH3K 
1                     >NH 
C(CH3)  =  N/ 

» 

2,5X10-1» 

100—200 

», 

" 

Dimethylpyron   .    .    . 

C7H8O2 

0 

3X10-" 

5—12,5 

Hydrol. 

Waiden 

• 

25 

2  X 10- 1* 

„ 

• 

ff 

40 

6,6x10-1* 

10 

» 

Wood 

Dimethyltriazol  .    .     . 

NH 
(CH3)C<^        >C(CH3) 

25 

6,2  X  10—" 

30—50 

„ 

Dedichen 

Emetin 

C30H44N2O4*) 

15 

2,0  X 10—^ 

20 

Fäll. 

Veley  (i) 

Gelsemin 

C22H38N204(?) 

>, 

1,8x10-' 

40 

» 

„       (I) 

Glyoxalin 

CH— NHv 

11              >CH 
CH N^ 

25 

1,2x10-' 

16—256 

Leitf. 

Dedichen 

Guanin 

NH— CO 

1          1 
HN=C        C-NH\ 

1         li          >CH 
HN C N^ 

40 

8,4x10-12 

Lösl. 

Wood 

Heteroxanthin     .    .    . 

C6H6N4O2 

!> 

1,2x10-" 

10 

Hydrol. 

» 

1  Histidin 

C6H9N3O2 

25 

5,7x10-» 

32 — 1024 

Leitf. 

Kanitz 

Hydrastin 

QiHjiNOß 

20 

IX  10-' 

20000 

kolor. 

Veley  (i) 

Isochinolin      .... 

CO-'' 

15 

3,6x10-1» 

20000 — 40000 

„ 

„      (2) 

Isodihydrotetrazin  .    . 

CH<                >CH 

^N— NH^ 

» 

i,8Xio-'2 

15—100 

Hydrol. 

Dedichen 

Kaffein 

C8H10N4O2 

40 

4,1X10-" 

10 

H 

Wood 

s-Kollidin 

CH3 

18 

1,6X10-' 

10 — 150 

„ 

>  Lunden  ( 3) 
1 

»         

A 

25 
40 

2,05X10-' 
3,05X10-' 

„ 

" 

>j         

>,         

CHs-'N^y-CHs 

N 

50 

25 

3,75X10-' 
2,4X10-' 

„ 
9—71 

Leitf. 

Goldschmidt 
u.  Salcher 

Koniin 

CsHjNHCQHt) 

», 

1,3X10-* 

16 — 256 

„ 

Bredig 

( a-  Propy  Ipiperidin) 

Kreatinin 

/NH CO 

NH=C<                   1 

\n(CH3)-CH2 

40 

3,7X10-" 

10 

Hydrol. 

Wood 

2-Methylchinolin     .     . 

14 

3,6X10-» 

,10000 — 20000 

kolor. 

Veley  (2) 

Methylchlorglyoxalin   . 

CH-N(CH3) 

1        \CH 
CCIN^ 

25 

1,75X10-« 

16—128 

Leitf. 

Dedichen 

a-Methylglyoxalin   .    . 

CH  —  NH\ 
1                >CH 
C(CH3)-N^ 

25 

4,1X10-' 

32—512 

Leitf. 

>  Dedichen 

A*"          »                  •     • 

CH— NH\ 

II              >C(CH,) 

CH  —  N^ 

316nard. 

» 

1,3X10-« 

16 — 1024 

„ 

' 

) 

*)  Formel  nach  < 

Hioricbsen. 


1184 


252  b 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

II.  B.  Organische  Basen.    4.  Heterozyklische  Basen  (Fortsetzung).  —  Literatur  S.  1186. 


Name 


Formel 


Konstante 


Verdünnung 


Methode 


Autor 


N-Methylglyoxalin 
N-Methylpyrazol 


Narcotin  .  . 
2-Oxychinolin 
Pap  aver  in  .  . 
Paraxanthin  . 
a-Picolin     .     . 


ß-  desgl. 
y-  desgl. 
Piperazin 


Piperidin  .  . 
Pilocarpin  .  . 
desgl.  2.  Stufe 
Pyrazol      .    . 


Pyridin , 


Spartein 
Strychnin 


„  (2.  Stufe) 
Theobromin  .  .  . 
Theophyllin    .     .     , 


Thiazol 


Thiohydantoin 
Triazol  .    .    . 


Xanthin 


CH— N(CH3) 


CH 

CH=CHv 


CH  = 
CH 


=N^ 
=  CHv 


>CH 

N^ 

>N(CH3) 


>NH 


C(CH3)=-N/ 
Q2H28NO7 

C9H7NO 
C20H21NO4 
C7H8N4O2 


'\^y— CH3 

N 

desgl.  -ß- 

desgl.  -y- 

NH 

/\ 
CH2   CH2 

CH2   CH2 
\/ 

NH 

CsHnN 

C„HieN204 

CH=CH\ 
I  >NH 

CH  =  N   / 
C.H,N 


C15H26N2 
C21H22N2O4 


C7H8N4O2 


+  H2O 


CH— S 

I 


CH     CH 

N 

/NH— CO 
NH=C<  I 

\S CH2 

N^CH 

I     > 

NH— CH 


25 


17 
18 
20 
40 
25 


15 

>> 
25 


18 

25 
40 
60 
25 


15 


40 

25 
40 

25 


40 


2,2  X  10- 


1,1  X  10  - 


3,6X10- 


7,9X10-* 
1,9X10—® 

9XI0-® 
3,4  X  lo-i* 

3X10-^ 


iXio~* 

IX  10-^ 

6,4X10—^ 


16—128 


9  —  100 


100 — 200 


20000 

loooo — 20000 

20000 

10 

128 — 512 


32—256 


r,6Xio-3 
I  X  10-' 
4X10-" 

3,0X10-^2 


1,6X10-" 
2,3X10-* 
4,3X10-» 
8,6X10-» 
3,0X10-» 

2,4X10-» 

2,1  X  10—» 


>  iXio-* 

geschätzt 

1,43  X 10-' 

6X10-" 
4,8x10-" 
1,9X10-" 
5,7  X  10-" 
3,3x10-1^ 


9,5  X  10-" 
2x10-1^ 

4,8x10-" 


8-256 
nicht  ang. 


50,3—599 
» 

128—512 

32 — 512 

nicht  ang. 


50 'lOO 


23—50 


Leitf. 


Hydrol. 


kolor. 


Hydrol. 


Leitf. 


Hydrol. 
Leitf. 

Hydrol. 


Fällung 
( Borax) 

Hydrol. 


•  Dedichen 


Veley  (i) 

»       (I) 

„       (iJ 
Wood 

Constam  u. 
White 


Bredig 


Veley  (i) 

„      (I) 
Dedichen 


Lunden  (3) 
»       (3) 
„       (3) 
„        (3) 
Constam  u. 
White 
Goldschmidt 
u.  Salcher 
Bredig  s.  Gold- i 
Schmidt  u. 
Salcher 
Veley  (i) 

„      (I) 


Wood 


Walker,  s.  a, 
Beveridge 


Walker 
Dedichen 

Wood 


Hinrichsen. 


253  c 


1185 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 
II.  C.  Dissoziationskonstanten  amphoterer  Elektrolyte. 


Name 


Formel 


Meth. 


bas. 


Meth. 


Autor 


Acetoxim .     .     . 

CH3— CH  =  NOH 

25 

6,0X10-" 

30 

Hydr.i 

6,5X10-»  i 

9,8 

Hydr. 

Lunden(i) 

40   1,0x10-"  1 

n                    >» 

1,9X10-«, 

„      (I) 

a-Alanin  .     .     . 

CH3-CH(NH,)-G00H 

25 

1,9X10-»»! 

32—1024  Leitf. 

5,1  X 10-"  j  32 — 1024   Leitf. 

1 

Winkel- 
blech 

Alanylglycin .     . 

(C2H6N)CO.(NH)CHj. 
.COOH 

18 

1,8X10-« 

nicht  ang.      „ 

2  X 10— "  jnicht  ang.      „ 

\  • 

Euler 

m-Aminobenzoe- 

QHiCNHiKCOOH) 

»» 

1,63X10-* 

32—1024      „ 

1,22x10—" 

32—1024]      „ 

Winkel- 

säure 

(1:3) 

i 

blech  u. 

\ 

Cumming 

0-  desgl.  .    .    . 

(1:2) 

« 

I,Og  X  IO-' 

100  — lOOO-       „ 

1,37X10-« 

9,7 

Hydr. 

Lunden  *) 

„        ... 

»» 

40 

1,35X10-5 

r,-       \       n 

3,1b  X10-" 

n 

,r 

» 

p-  desgl.  .    .     . 

{1:4) 

25 

I,2iXlO-» 

32-1024         „ 

! 

2,33X10-« 

32—1024!  Leitf. 

i  ■ 

Winkel- 
blech IL 
Walker 

>» 

jj 

»» 

1,15X10-* 

64 192    jDiMtMf. 

— 

—            — 

Holmberg 

/J-i-Asparagin     . 

C4H8NJO3 

»> 

1,35  XIO-» 

30       :  Hydr. 

1,5X10-»' 

9,8         Hydr. 

Lunden(i) 

>j 

» 

40 

3,22  X IO-* 

»              »» 

4,23  X 10-« 

»              ,, 

„      <i) 

Asparaginsäure  . 

CH(NH,)    COOH 

1 

25    1,5x10-* 

:  Leitf. 

1,20X10—" 

32-1024  Leitf. 

Winkel- 
blech u. 

CH,-COOH 

■*■ 

Lunden 

Dimethyl-m- 

C6H4[N(CH3)i]COOH 

>t 

8XIO-« 

128 — 1024 

» 

1,8X10-" 

15 

Hydr. 

Cumming 

amino-benzoe- 

(1:3) 

säure 

desgl.  -o-  desgl. 

(1:2) 

n 

2,1  X IO-» 

8—1024 
2260 

» 

2,6X10-" 

10 

n 

„ 

desgl.  -p-  desgl. 
Dimethylglycin . 
Dimethylpyron . 

(1:4) 

» 

9,4X10-* 

M 

3,25X10-« 

90 

LösL 

Johnston 

CH,-[N(CH5)^-COOH 

» 

1,3  X  lo-^ 

6 

Hydr. 

9,8X10-" 

10,1  —  11,1 

Hydr. 

,» 

CsHsOt .  {CH,)j 

» 

8X10-« 

4—32 

Uitf. 

2  X  IO-" 

— 

Waiden 

>j 

jj 

40 

^^ 

— 

6,6X10-1* 

— 

— 

Wood 

d- Glutaminsäure 

C3H5.(NH2)(COOH)i 

25 

4,ijXlo-* 

250 — 500 

Diazo-      15XIO-" 
essig- 
ester- 
versei£ 

—         2,7X10-« 

500 
32—1024 

Hydr. 
Uitf. 

Holmberg 

Winkel- 
blech 
Euler 

Glycin.     .     .     . 

CH,(NH,)COOH 

>» 

1,8X10-«» 

— 

Glycylglycin .     . 

C4H8N2O3 

18 

1,8X10-« 

5-20 

Leitf.  1     2x10-»» 

nicht  ang. 

n 

Heteroxanthin  . 

NH-GO-C-NCCHs) 

1                  >» 

40 

4,2X10-" 

. 

Lösl. 

1,2X10-" 



Lösl. 

Wood 

CO-NH-C-N 

1 

tidin    .     .     . 

QH.NaOj 

25 

2,2X10-' 

32 — 1024 

Leitf.     5,7X10-» 

32—1024 

Leitf. 

Kanitz**) 

Koffein     .     .     . 

N(GH3)-CaC-N(CH3) 

» 

<iXio-" 

nicht  ang. 

Hydr. ;         — 

— 

— 

Wood 

i           -     !!   X^" 

. 

CO-N(GH3)-C-N 

»» 

jj 

40 

— 

— 

4,0X10-" 

10 

Hydr. 

,, 

Kakodylsäure    . 

As(CH3)»0,H 

25 

6,4X10-' 

8-256 

Leitf. 

3,6X10-*» 

2 — 1024 

Leitf. 

Johnst(Hi 
u.  Za- 
widzki 

Leucin.    .     .     . 

/NH. 

1,8X10-» 

— 

f* 

2,3X10-" 

32 — 1024 

„ 

Winkel- 

blech 

H3-[CH,]3-CH 

\XK)H 

Leucylglycin      . 

(QHiiNO).NH. 
.CHgCOOH 

18 

1,5X10-« 

nicht  ang. 

»> 

3XIO-" 

nicht  ang. 

» 

Euler 

Methyl-m-amino- 

C8H4[NH(CH3)]C00H 

25 

8XIO-« 

82 — 1312 

„      1  j,iXio-" 

10 

Hydr. 

Cumming 

benzoesäure    . 

(1:3) 

1 

1 

'  desgl.  o-  desgl. . 

{1:2) 

n 

,  4,6X10-« 

775—1510 

,» 

8,6X10-» 

50—110 

" 

n 

desgl.  p-  desgl. . 

(1:4) 

» 

9,2Xio-* 

128 — 1024 

n 

1,7X10-« 

32,2—33,5 

ft 

Johnston 

Methylglydn     . 

CsHtNOs 

>» 

'   1,2X10-» 

32—1024 

1,7X10-" 

i 

32 — 1024 

Leitf. 

Winkelbl. 

*)  S.  auch 

1  Beveridge  [Chem.  Zbl.  1910,  I,  735.]                                                                                            1 

1 **)  2.  Dissoz.-Stufe.     25»    ^^60«.  =  5,oXio-'»    r  =  64— 1024    (Leitf.)     Kanitz.                                  ^ 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Hiarichsen.    75 


1186 


252  D 


Konstanten  der  elektrolytischen  Dissoziation. 
II.  C.  Dissoziationskoostanten  amphoterer  Elektrolyte.    (Fortsetzung.) 


Name 


Formel 


hos. 

V 

Meth. 

3,4X10-" 

— 

Lösl. 

1,3X10-12 

— 

— 

1,3x10-" 

Hydr. 

4,8x10-" 

— 

Lösl. 

1,9x10-" 

20 

Hydr. 

5,7x10-" 

» 

Hydr. 

2,6x10-12 

— 

4,8x10-" 

Lösl. 

Autor 


Paraxanthin 


Phenylalanin 
Theobromin  . 


Theophyllin 


Tyrosin    . 
Xanthin  . 


N(CH3)-CO-C-N(CH3) 


;CH 


CO-NH— C-N 


C9H11NO2 
NH— CO— C-N(CH3) 

CH 


CH 


C0-N(CH3)-C-N 
N(CH3)-c6-C-NH 
C0-N(CH8)-C-N 
NH— CO    C-NH 


II      >" 
CO— NH-C-N 

Lyln*"  }  ''^""'*^»  ^^-  Physiol.  Ch.  47, 


2,3X10-® 

nicht  ang. 

Hydr. 

2,5X10-» 
1,3x10-8 

591—2366 

Leitf. 

i,iXlo-" 

25 

Hydr. 

1,69X10-» 

nicht  ang. 

Hydr. 

4X10-» 
1,2X10-" 

— 

Lösl. 

Wood 


Kanitz 
Paul 


—  —     Wood 


Kanitz 
Wood 


494  (1906). 


Literaturverzeichnis  betr.  HB  u.  HC:  Dissoziationskonstanten  organischer  Basen 

und  amphoterer  Elektrolyte. 


Allen,    Journ.    Amer.    ehem.    Soc.    25,    421;    1903. 
Beveridge,  Edlnb.  Proc.  29,  648;   1909.    Chem.   Zbl. 

1910,  1,  735. 
Bredig,  ZS.  ph.  Ch.  13,  191;  1894. 
Carrara  u.  Rossi,   Rend.  Accad.   Lincei  (5)  6,  208; 

1897. 
Constam  u.  White,  Amer.  chem.  Journ.  29,  36;  1903. 
Cumming,  ZS.  ph.  Ch.  57,  574;  1907. 
Dalle,  Bull.  Acad.  Belg.  1902,  36;    Chem.  Zbl.  1902, 

I,  914- 
Davidson  u.  Hantzsch,  Ber.  chem.  Ges.  31,  1612;  1898. 
Dedichen,  Ber.  chem.  Ges.  39,  1831;  1906. 
Denison  u.  Steele,  Journ.  chem.  Soc.  89,  999,  1386; 

1906. 
Euler,  ZS.  physiol.  Ch.  51,  219;  1907. 
Farmer  u.  Warth,  Journ.  chem.  Soc.  85,  1713;  1904- 
Fliirscheim  d),  Journ.  chem.  Soc.  95,  733;  1909. 

„  (2),  Journ.  chem.  Soc.  97,  96;  1910. 

Goldscliniidt  u.  Saldier,  ZS.  ph.  Ch.  29,  89;  1899. 
Hantzsch,  Ber.  chem.  Ges.  37,  1076,  2705;  1904. 
Hantzsch  u.  Engler,  Ber.  chem.  Ges.  SS,  2147;  1900. 
Holmberg,  ZS.  ph.  Ch.  62,  728;  1908. 


Johnston,   Ber.  chem.  Ges.  37,  3625;  1904;    ZS.  ph 

Ch.  57,  557;  1906. 
Kanitz,  ZS.  physiol.  Ch.  47,  476;  1906;   Pflüg.  Arch 

118,  539;  1907. 
Löwenherz,  ZS.  ph.  Ch.  25,  385;  1898. 
Landen  (i),  ZS.  ph.  Ch.  54,  532;  1906. 
„       (2),  Journ.  chim.  phys.  5,  145;  1907. 
„       (3),  Journ.  chim.  phys.  5,  574;  1907. 
Paul,  Arch.  Pharm.  239,  48;  1901. 
Veley  (i),  Journ.  chem.  Soc.  95,  766;  1909.    S.  auch 
ebenda  91,  153,  1246;  1907. 

„      (2),  Journ.  chem.  Soc.  93,  652,  2122;  1908. 
Waiden,  Ber.  chem.  Ges.  34,  4186,  4197;  1901. 
Walker,  ZS.  ph.  Ch.  4,  319;  1889. 
Walker  u.  Aston,   Journ.  chem.  Soc.  67,  576;   1895. 
Walker  u.  Wood,   Journ.  chem.  Soc.  83,  484;  1903. 
Winkelblech,  ZS.  ph.  Ch.  36,  546;  1901. 
Wood,  Journ.  chem.  Soc.  83,  568;   1903;    89,   1831, 

1839;  1906. 
Zawidzki,  Ber.  chem.  Ges.  36,  3325;  1903;    37,  153, 

2289;  1904. 


I 


Hinrichsen. 


253 


1187 


Elektrolytische  Dissoziation  des  Wassers. 

Die  Zahlen  sind  die  Werte  der  Produkte  [H]  x  [OH']   in  Molen  per  Liter;  sie  sind  entnommen  den 
Abhandlungen  von: 


Name  des  Verfassers 


Abkürzung 


Zitat 


Methode 


S.  Arrhenius 

A. 

W.  Nernst 

N. 

J.  J.  Wijs 

W. 

F.  Kohlrausch  u. 

Ko.  u. 

A.  Heydweiller 

R.  Löwenherz 

L. 

F.  Dolezalek 

D. 

C.  W.  Kanolt 

Ka. 

H.  Luad^n 

Lu. 

A.  Heydweiller 

H. 

ZS.  ph.  Ol.  11,  823;  1893. 
ZS.  ph.  Ch.  14,  155;  1894. 
ZS.  ph.  Ch.  14,  189;  1894. 
H.  Wied.  Ann.  53,  234;  1894. 
ZS.  ph.  Ch.  14,  330;  1894. 
ZS.  ph.  Ch.  20,  293;  1896. 
ZS.  Elch.  5,  536;  1899. 
Joum.  Amer.  ehem.  Soc  29,  1414; 

1907. 
Joum.  Chim.  phys.  5,  589;  1907. 

Ann.  Phys.  (4)  28,  511;  1909. 


Lo.  u.  B.   ZS.  ph.  Ch.  66,  748;  1909. 
No.  u.  K.   ZS.  ph.  Ch.  73,  20;  1910. 
No.  u.  S.  I  ZS.  ph.  Gh.  78,  20;  1910. 


Hydrolyse  von  Na-Acetat. 

Säure- Alkalikette. 

Katalyse  von  Estern  durch  Wasser. 

Leitvermögen. 

Säure- Alkalikette. 

Kette:  PhOt  \  NaOH  -f  PbO  |  Pb. 

Hydrolyse  des  NH4-Salzes  von  Di- 
ketotetrahydrothiazol. 

Hydrolyse  des  Trimethylpiridin- 
( a-a-yyp-  N  itrophenolats. 

Aus  den  älteren  Daten  von  K.  u.  H. 
unter  Berücksichtigung  neuer  Be- 
stimmungen einiger  Konstanten 
berechnet- 

Säure- Alkalikette. 

Hydrolyse  von  NH^-Acetat 


R.  Lorenz  u.  A.  Böhi 
A.  A.  Noyes  u.  Y.  Kato 
A.  A.  Noyes  u. 
R.  B.  Sosman 

Durch  ein  Fragezeichen  wird  angedeutet,  daß  weniger  Gewicht  auf  die  genaue  Bestimmung  des 
Zahlenwertes  von  [H"]  X  [OHT  gelegt  worden  ist  Diese  Werte  bilden  indessen  eine  wertvolle  Bestätigung 
der  Theorie  der  elektrolytischen  Dissoziation  und  der  Brauchbarkeit  der  Methode,  die  zur  Bestinmiung  der 
H"-  resp.  OH '-Konzentration  benutzt  worden  ist. 


Temp. 


[H-]  X  [om 
X  10" 


Autor 


Bern. 


Temp. 


[H-]  X  [om 
X  10" 


Autor 


Bern. 


2 
10 


15 
18 


0,13 

0,11 

0,089 

0,12 

0,14  (0,14) 

0,16 

0,32 

0,28 

0,31 

0,46 

0,64 

0,64 

0,46 

0,59 

0,72  {0,72) 

1,2 

M 
1,42 

1,16 

0,82 
1,04 
1,05 


Ko.  u.  H. 

D. 

Ka. 

H. 

Lo.  u.  B 

Ko.  u.  H. 

Ko.  u.  H. 

H. 

Lu. 

Lu. 

N. 
Ko.  u.  H. 

Ka. 

H. 
Lo.  u. 

A. 

W. 

L. 


Ka. 
H. 
Lu. 


B. 


I 

? 

? 
0,1   HCl 
0,1  NaOH 
0,01   HCl 
0,01  NaOH 


25^ 
26 

30 
34 

40 

» 

42 
50 


60 
70 
80 
90 

99 
[100] 

100 
[156] 

156 
[218] 

218 

306 


1,21  {1,25) 

I>2 

1,74  (1,85) 
2,1 

2,94 

3,92  (3,73) 
3»6s 
5,95 
5,6« 
5,17 

8,76  (7,08) 
12,60  (i2,6o) 

21,25  (21,25) 
35,04  (34,10) 

53,28   (52,26) 

72,07  (73,96) 

[58,2] 
48 
[269] 

223 

[630,1] 

461 

168 


Lo.  u-  B. 

Ko.  u.  H. 

Lo.  u.  B. 

Ko.  u.  H. 

Lu. 

Lo.  u.  B. 

Ko.  u.  H. 

Ko.  u.  H. 

H. 

Lu. 

Lo.  u.  B. 

Lo.  u.  B. 

Lo.  u.  B. 

Lo.  u.  B. 

Lo.  u.  B. 

Lo.  u.  B. 

H. 
No.  u.  K. 

H. 
No.  u.  K. 

H. 
No.  u.  S. 
No.  u.  S. 


I 
I 
I 
I 
I 
I 
II  u.  III 

II 

II 


u 


Bemerkungen : 

I.  Die  eingeklammerten  Werte  sind  ausgeglichene  Zahlen,  die  durch  Rückwärtsberechnung  der  Disso- 
ziationskonstanten mittels  der  Gleichung  der  Reaktionsisochore  aus  korrigierten  Werten  der  Reaktionswärme 
gewonnen  worden  sind.  Bei  der  Korrektur  der  Dissoziationswärme  ist  die  Annahme  gemacht,  daß  die 
Dissoziationswärme  linear  mit  der  Temperatur  abnimmt;  als  Ausgangswert  ist  der  zwischen  o  und  18 <> 
beobachtete  Wert  gewählt  worden.    (S.  Lorenz  u.  Böhi,  ZS.  ph.  Ch.  66,  749;  1909.) 

II.  Die  []  eingeklammerten  Werte  sind  extrapoliert. 

II.  S.  auch  C.  Kall?rea,  ZS.  ph.  Ch.  41,  425;  1902. 

W.  Böttfer.    75* 


1188 


254 


Hydrolyse  von  Salzen. 


Das  Material  ist  zur  Erleichterung  der  Übersicht  in  4  Gruppen  geordnet  worden,  nämlich: 
I.  Anorganische  Salze,  j    111.  Salze  mit  organischem  Kation, 

II.  Salze  mit  organischem  Anion,  |    IV.     „     mit  organischem  Anion  und  organischem  Kation. 

In  den  Gruppen  I,  II  und  IV  sind  die  Salze  alphabetisch  nach  den  Kationen  und  zwar  (abgesehen 
von  Gruppe  IV)  nach  den  chemischen  Symbolen  geordnet,  in  Gruppe  III  nach  den  Anionen.  Innerhalb  eines 
Elements  ist  die  weitere  Anordnung  alphabetisch  nach  der  Benennung  (nicht  nach  dem  Symbol)  des  Anions, 
bei  Gruppe  III  nach  der  des  Kations,  getroffen.  Bei  verschiedenwertigen  Kationen  sind  die  Salze  nach  den 
verschiedenen  Wertigkeitsstufen,  die  durch  römische  Ziffern  bezeichnet  sind,  getrennt. 

Das  unter  V  in  Litern  angegebene  Volumen  bezieht  sich,  dem  von  der  überwiegenden  Mehrzahl  der 
Forscher  geübten  Brauche  entsprechend,  auf  ein  Mol.  Wenn  Unsicherheit  besteht,  ob  sich  V  auf  ein  Mol. 
oder  Äquivalent  bezieht,  ist  ein  ?  beigefügt.  In  anderen,  aber  nur  vereinzelten  Fällen,  ist  von  der  Umrechnung 
in  1  abgesehen  worden,  nämlich  wenn  die  Konzentration  der  Lösung  zu  m-normal  angegeben  ist,  ohne  daß 
ausdrücklich  gesagt  ist,  daß  Äquivalente  gemeint  sind. 

Unter  h  ist  der  hydrolysierte  Anteil  in  Prozenten  angegeben,  bezogen  auf  die  vorher  angegebene 
oder  dem  h  als  Index  beigefügte  Verdünnung  in  Litern. 

K  ist  die  Hydrolysenkonstante,  und  zwar  ist  für  den  einfachsten  Fall  der  Hydrolyse  durchgängig  der 
rSäurel  X  T  Basel 
Ausdruck: nri^^z^ nicht  der  reziproke  Wert,  wie  bei  manchen  Forschern  —  verstanden.    Dieser 


[Salz] 
Ausdruck  wird  für  das  Salz  einer  schwachen  Base  = 


und  für  das  Salz  einer  schwachen  Säure  = 


5 
K^ 


wenn  die  Dissoziation  der  Säure  resp.  der  Base  gleich  der  des  Salzes  gesetzt  werden  kann.    Für  ein  Salz  mit 
dem  Anion  einer  schwachen  Säure  und  dem  Kation  emer  schwachen  Base  gilt  der  Ausdruck: 

[Säure]  X  [Base]  ^w 


([Salz]  y)' 


A'    .  A' 


Wenn  es  sich  um  einen  Fall  der  stufenweisen  Hydrolyse  handelt,  ist  durch  h^  resp.  h^i  und  Ki  resp. 
Kii  angedeutet,  ob  die  Zahlenwerte  für  h  resp.  K  sich  auf  den  Zerfall  in  erster  resp.  zweiter  Stufe  beziehen.  — 
Die  beigefügte  Reaktionsgleichung  soll  die  Aufstellung  des  dann  bisweilen  komplizierten  Ausdrucks  für  K  er- 
leichtern helfen. 

Nicht  aufgenommen  sind  amphotere  Elektrolyte  (s.  die  Tabelle  der  Dissoziationskonstanten  HC)  und 
solche  Stoffe,  bei  denen  Isomerisation  im  Spiele  ist  (wie  bei  Acetessigester,  Aminophenylkohlensäuremethylester, 
Nitrophenol  u.  a.). 

Die  Literatur  ist  bis  Ende  1910  systematisch  durchgesehen  worden;  in  einzelnen  Fällen  haben  auch 
spätere  Angaben  Berücksichtigung  gefunden.  Vollständigkeit  kann  jedoch  wegen  der  mangelnden  Angaben  unter 
Hydrolyse  in  den  Registern  nicht  verbürgt  werden.  Mit  Bezug  auf  die  älteren  Angaben,  die  sich  auf  die 
Hydrolyse  von  Acetaten  (Na,  Ba,  Pb,  Ag)  Ammoniumsalze  (von  Gl,  NO3,  SO4,  C2O4,  C2H3O2),  Eisensalzen  (Cl, 
SO4)  Chrom-  und  Aluminiumsalzen,  Hydrokarbonaten  (von  Ca,  Ba,  Na,  NH4),  Hydrosulfiten,  Sulfhydraten  (der 
Alkalien)  und  Sulfiden  beziehen,  sei  auf  die  Zusammenstellung  von  A.  Naumann  in  Gmelin- Krauts  Handbuch 
der  Chemie  I,  i.  S.  546—551  verwiesen. 

Die  unter  Methode  benutzten  Abkürzungen  haben  die  folgende  Bedeutung: 
an  (analytisch);  her  (berechnet);  Bew  (lonenbeweglichkeit):  Bir  (Birotation  v.  Glucose):  Dest  (NH3- 
gehalt  im  Destillat);  dil  (dilatometrisch  nach  Koelichen);  e  (durch  Potentialbestimmung);  ind  (indirekt); 
I  (Inversion  v.  Rohrzucker);  K  (Katalyse  v.  Methylacetat  resp.  Äthylformiat) ;  Koch  (Verlust  an  NH3  beim 
Kochen);  kal  (kalorimetrisch);  kr  (kryoskopisch) ;  L  (Löslichkeit  nach  Löwenherz);  A  (Leitvermögen); 
M  (Methylorange);  P.-D.  (Partialdruck):  S  (Verseifung);  V  (Verteilung). 

I.  Hydrolyse  anorganischer  Salze. 


Salz 


Angaben  über  Hydrolyse 


Methode 


Autor 


Zitat 


AI-Salze 
„  Chlorid 

AlCla 


55,5°,  h  =  0,73%,  0,5  n 

25°,   V  =  1024  1,  h  =  ca.  4,5%  (nach 
Ar+ 3H20^1(OH)3 -f  3H-) 

76,80  V  =  32,  64,         128,         256  1 

h  =  4,72%,  6,09%,  8,49%,  14,40% 

99,7°  V  =  32,  64,  128,  256,  512  1 
h  =  8,04,  13,2,  19,7  28,2  41,4% 
h  =  8,8%     —       -       —      — 


I  u.  kr 

A 
I 


Kahlenberg, 

Davis  u.  Fowler 

Ley 


Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 

21,  i;  1899. 
ZS.ph.Ch.30,249;i899. 

„   255;    „ 

„  „    222 ;     „ 

„    232;     „ 


^)  A'^  ist  das  lonenprodukt  des  Wassers,  K^  die  Dissoziationskonstante  der  schwachen  Säure,  ICj,  die 
der  schwachen  Base. 

W.  Böttger. 


254a 


1189 


1 

Hydrolyse  von 

Salzen 

I.  Hydrolyse  anorganischer  Salze  (Forts.) 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode  ^ 

Autor 

Zitat 

AI-Chloride  Forts.) 

40»;  V  =    4,         8,         32  1              1 

I 

Bruner         iZS.ph.Ch.32, 134;  1900. 

h=  3,3,      2,9,      2,9% 

1 
1 

„ 

250,  V  -  96  bis  3068  1,  KI  -  1,4  X  10-5 
für:  Al--^H,07tAl(0H")-l-H- 

A 

Bjerrum        \ 

50,350;  1907. 

„ 

25»,  V  =  16  bis  128:   KI  =  5,iXio-S; 

[H-]  e 

Denham 

Joum.  ehem.  Soc.  93, 55 ; 

hhi  =  4,06%                         1 

; 

1908. 

.,  Nitrat  ... 

80»,  V  =  2  1,  h  =  0,7% 

I 

Walker  u.  Aston  , 

Joimi.  ehem.   Soc.  67, 

A1(N0,)3 

586;  1895. 

,» 

40»,  V  =  8,        16,        32  1 

I 

Bruner          ZS.  ph.Ch.  32, 134 ;  1900.  || 

h  -=  2,4,      2,4,      2,4% 

,,  Sulfat  .    .    . 

55,5°,  0,5  n,  h  =  0,52% 

I  u.  kr 

Kahlenberg,     ' 

Joum.  Amer.  ehem.  Soc. 

Al2(S04)3 

Davis  u.  Fowler  : 

21,  19;  1899. 

» 

40»,  V  =  12,    20,    40  1 
h  =  i,3,    1,4    1,7% 

I 

Bruner 

ZS.  ph.Ch.  32, 134;  1900. 

>, 

25»,  V  =  5  1  (?),  h  =  2,6% 

K 

j 

Carrara  u.  Ves-  j 
pignani 

Gazz.  chim.  30 II,  50; 
1900. 

»,                        ! 

25»,  V  =  ii,         22,         44  1(?) 
h  =  3,5,        3,9,       5,5% 

.1 

n 

Ga77.  chim.  30 II,  61; 
1900. 

! 

1 

25°  V  =     4,     32,     256  1 

[H-]e 

Denham 

Joum.  ehem.   Soc  33, 

i 

hl  =  0,52  2,02  9,6% 

57;  1908. 

j 

Kl  (V4  bis  V^)=o,79X  10  -*  für  Vorgang: 

1 

Al2(S04)2"  +  2H20ilAl2(S04)2(OH)2  +  2H' 

„  Kaliumsalfat  | 

85°,  V  =  4l,   ?  h=i,44% 

I 

Long 

Joum.  Amer.  ehem.  Soc 

KA1(S04)2        i 

18, 693; 1896. 

I 

55ö"  0,5  n.  wie  AI- Sulfat 

I  u.  kr 

Kahlenberg, 

„        „  21,  19;  1899. 

Au-Chlorid          ' 

DaArisu.  Fowler 

'       AuCls 

s.  F.  Kohlrausch  ZS. ph.Ch. 33, 270;  1900. 11 

Ba-Salze 

1 
1 

Carbonat    .    . 

16»,  V  =  10600,  h  =  78,4  bis  84,2% 

ber 

Bodländer       ! 

ZS.ph.Ch.35,  28;  1900. 

,,  Chlorid      .    . 

40»,  V  =  ?;  h  =  circa-«,o2%  ( ?) 

I 

Bruner 

ZS.  ph.Ch. 32,1 35 ;i9oo. 

Be-Salze 

„  Chlorid     .    . 

99,7",  V  -=  64,      128,    256,    512  1 

I 

Ley 

ZS.ph.Ch.30,222;i899. 

BeCl2 

h  =  5,18,  6,30,  7,90,  12,12% 

» 

40",  V  =  12,    20,    40  1 
h  =  2,1,  2,2,  2,2% 

I 

Bruner 

ZS.  ph.Ch.  32, 134;  1900. 

„  Nitrat  .    .    . 

40°,  V  =  IG,    20,  40  1 

l. 

» 

32, 135; 1900. 

Be(N03)2 

h  =  1,8,  1,8,  1,9% 

„  Sulfat  .    .    . 

25«,  V  =  10241,  h  =  ca.  5% 

A 

Ley 

ZS.  ph.Ch.  30, 249;  1 899- 

BeS04 

40«,  V  =  4,         12,        20 1 
h  =  o,52,    0,58,     0,68% 

I 

Bruner 

ZS.ph.Ch.  32, 135  51900. 

Bi-Sahe 

„  Bromid     .    . 

25"  K:  =  f^:|^  der  Reaktion: 

an 

Herz  u.  Bulla 

ZS.  anorg.  Ch.  61,  394; 

BiBrs 

[BiBra] 

1909. 

BiBrs  +  2  HjO  ^  BiOBr  +  2  H  Br 
=  1,72;  V  =  16,7  bis  0,291 

50«  praktisch  wie  bei  25" 
250.  V-4biso,i9l;   K  =  [^;^J^^  der 

.» 

" 

„     63,  62;  1909. 

„  Chlorid     .    . 

BiCls 

an 

" 

„    61, 391 ;  1909- 

Reaktion:    BiCU  -!-  2  H2O  :;f  BiOCl  + 

2  HCl  =  4,0  (Gangl)  femer  Einfluß   von 

Salzen  mit  gleichem  und  verschiedenem 

Anion 

50O,  V  =  3,7  bis  0,18  1;   K  =  3,i 

„ 

„ 

,,    63,  62;  1909. 

„  Chromat  .    . 

25°,  BijOs .  4  CrOs  -^  BizOa .  2  CrOs,  wenn 

iLCrO,]  <i5,6; 
BijOj.  2  CrO,  -^  BijOs,   wenn  i  [CrOs] 

an 

Cox 

i 

ZS.  anorg.  Ch.  50,  243; 
1906. 

Brom  .... 

<  0,00002  norm. 

25°  K  für  die  Reaktion: 

Br2  +  H20:^  H-  +  Br'  +  HBrO  = 

5,2  X  10    » 

.1  u.  L 

i 

1           Bray 

Joum.  Amer.  ehem.  Soc 
32,  938;  1910  u.  33, 
1487;  191 I. 

Ca-Salze 
„  Carbonat .     . 

;          16«,.  V  =  7630  1,  h  =  80—83,4  % 

ber 

Bodländer 

ZS.  ph.Ch.  35,28/9;  1900- 

„  Chlorid     .    . 

;          40»,  V  =  ?,  h  =  ca.  0,04  %   ? 

1        I 

1         Bruner 

ZS.  ph.Ch.  32, 135;  1900. 

W.  Böttger. 


1190 


254  b 


Hydrolyse  von 

Salzen 

. 

I.  Hydrolyse  anorganischer  Salze  (Forts.) 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode 

Autor 

Zitat 

Cd-Salze 

„  Chlorid     .    . 

85°,  V  =  i,o6l(?),  h  =  2,o8% 

I 

Long 

Joum.  Amer.  ehem.  Soc 

CdCla 

18,  693;  1896. 

»> 

55,5°,  0,5  n;  invertiert  kaum  merklich 

I 

Kahlenberg 

„          21,  l;  1899. 

>f 

100°,  0,5  n;  invertiert  sehr  energisch 

„ 

Davis,  Fowler 

„              „ 

„  Nitrat  .    .    . 

80«,  V  =  2l;  h  =  0,014% 

I 

Walker,  Aston 

Joum.  Chem.  Soc.  67, 

Cd(N03)2 

586;  1895. 

„  Sulfat  .    .    . 

55,5°,  0,5  n;  invertiert  kaum  merklich 

I 

Kahlenberg, 

Journ.  Amer.  chem.  Soc. 

CdSOi 

Davis  u.  Fowler 

21,  i;  1899. 

}> 

25°,  V  =  5  (?),  h  =  0,017% 

K 

Carrara  u.  Ves- 
pignani 

Gazz.  chim.  30,  II  50 ; 
1900. 

CeChlorid    .    . 

99,7",  V  =  32,  h  ^  0,50  % 

I 

Ley 

ZS.ph.Ch.30,223; 

CICI3 

>, 

25°.  V  =  32,  hl  =  0,14  % 

[H-];  e 

Denham 

ZS.an.Ch.57,389;i9o8. 

Chlor  .... 

Reaktion:  CI2  +  HaO:;^  H-+  Cl'+  HCIO 

K  X  10*:  1,556,     3,16,     4,48,     6,86 

t:                  0»         15»        250      39,1" 

K  X  lo":     9,01,  10,36,     10,93 

t:                 53,6      67,6       83,4« 

V 

zwischen 

H2O  u. 

CCI4  und 

Abs. 

Jakowkin 

ZS.ph.Ch.29,654;i899. 

Co-Salze 

„  Chlorid     .    . 

25O  V  =  i6,  hl  =  0,11% 

[H-];  e 

Denham 

ZS.  anorg.  Ch.  57,  390; 

C0CI2 

„  =  32,  hl  -  0,17  % 
Abhängigkeit  von  Temperatur  und  Zeit 

1908. 

Co-Sulfat.    .    . 

25°,  V  =  32  1,  h  =  0,015%  nach  Reaktion: 

[H-J;  e 

Denham 

Joum.  chem.  Soc.  93, 61 ; 

C0SO4 

Co"+2H20^Co(OH)2+2H';  K  =  o,44X 
10—'*  für  V  =  2  bis  32  1 

1908. 

Cr"i-Salze 

Chlorid    . 

blaues  Salz  nach  Cr'"  +  HaO^Cr(OH") 

Bjerrum 

ZS.  ph.  Ch.  59, 

CrCla 

t™p-v='^     *"'             V 

0"     4,6%    0,22  X 10—*    6,94—  105  1 

[H-]e 

343  u.  352;  1907 

19,8"     7,2%    0,54X10-*        50— 1600 1 

A 

349                    „ 

25°     9,4%    0,98X10-*    9,66—   127 1 

[H-]  e 

342  U.     „ 

(  50»   16,8%    3,4    Xio-*) 

]  (berechnet 

351  u-  352      „ 

(  75°  28,3%,    10,3  X  10-*) 

>Gleichung 

„     u.     „        „ 

(100»  39,8%    26,4X10-*) 

jvan'tHoff) 

„     u.     „ 

»» 

250  V  -  4  bis  64 ;  hl  für  V  =  32  ist  6,3% ; 
KI  =1,2X10-* 

[H-]  e 

Denham 

Journ.  chem.  Soc.  93, 53 ; 
1908. 

»> 

grünes  Salz  25",  Kl  =  4,3Xio-«, 

V  =33,5-4,85 

[H-]  e 

Bjerrum 

ZS.  ph.  Ch.  59, 356 ;  1907 

„       KI  =  3.2x10-», 

A 

358;    „ 

V   =  99—282  1 

„      Nitrat  .    . 

19,8°  KI  =  0,54X10-*  für  V=5o— 1600  1 

A 

Bjerrum 

ZS.ph.Ch.59,349;i907. 

„      Sulfat .    . 

blaues  Salz  25",  Ki=  0,25x10-*,  für 

[H].e 

Denham 

ZS.  anorg.  Ch.  57,  368; 

Cr2(  504)3 

V  =  6—64;  haa  =  3,05%  nach  Reaktion: 
Cr(S04)-  +  HjO^f  CrSOiCOH)  +  H'; 
bei  größerer  Verdünnung  auch  nach: 

Cr2(S04)--+4H20^Cr2(S04){OH)4+2H- 
mit  KU  =  0,13x10-** 

1908. 

grünes  Salz  25»   hl:  80,4  86,8  89,1% 

[H].e 

„ 

ZS.  anorg.  Ch.  57,  371; 

V      16     24     32  1 

1908. 

KI  =  0,21  bis  V  =  32  1,  dann  in  zweiter 

Stufe.      hll:         53,4        72,9        88,8% 

V:            64            128          256  1 

(s.  auch  Richards  u.  Bonnet;  ZS.  ph.  Ch. 

47,  33  u.  ff.) 

Cu-Salze 

Chlorid   .    . 

55,5°,  0,5  n,  invertiert  sehr  wenig;  Neben- 

I 

Kahlenberg, 

Joum.  Amer.  chem.  Soc. 

CuCIj 

reaktion 

Davis  u.  Fowler 

21,  i;  1899. 

„  Sulfat     .    . 

55,5°,  0,5  n,  invertiert  sehr  wenig. 

I 

» 

"««.    , . 

CUSO4 

25°,  V  =  5l  (?),  h  =  o,o57% 

K 

Carrara  u.  Ves- 
pignani 

Gazz.  chim.  80,  11,  50; 
1900. 

W.  Böttger. 


254 


1191 


Hydrolyse  von 

Salzen 

I.  Hydrolyse  anorganischer  Salze  (Forts.) 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode 

Autor 

Zitat 

Fe»'-Salze 

Chlorid    . 

Fe  ■+  H,0  ^  Fe(OHr'+  H' 

25°.     V:       6,67,     33,34.     333,4,     666,7! 

A 

Goodwin 

ZS.ph.Ch.21,  I5;i896. 

hl:     2%       37%       840/0       91% 

Die  Zahlen  bedeuten  Endwerte. 

(s.  auch  Goodwin  u.  Grover,  Phys.  Rev. 

^ 

11,  193,  1900) 

»» 

40"        V:         8,         12,         16         20 1 

h:         7,9       11,2       12,8      14,7% 

I 

Bruner 

ZS.  ph.Ch.  32, 134 ;  1900. 

>» 

25",  V  =  5l(?),  h  =  29,5% 

K 

Carrara  u.  Ves- 
pignani 

Gazz.  chim.  30 II,  50: 
1900. 

»» 

—  V  =  83ol,              3334  1 

—  h  =  80—87%      100%  (Endwert) 

spekt- 
phot 

Moore 

ZS.  ph.Ch.  40,  III, -1902. 

» 

250,v  =  39,6  — 3300  1  KI  ==24,8x10-* 
hl»,,,  =  22,6%,  hijaoo  =  81,5% 

A 

Bjerrum 

ZS.ph.Ch.59,35o;i907. 

Feiu-Sulfat.    . 

25",  V  =  5l  (?),  h  =  22,3% 

K 

Carrara  u.  Ves- 

Gazz.  chim.  30  II,  50 

V:io,      20,      40 1 

A    • 

pignani 

u.  54;  1900. 

V,.     fl«      TT.»     o->^o/l  Endwert  noch 
h:     8,8,    11,7,    22,7  /o|  nicht  erreicht 

Hgi-Sahe 

„  Nitrat  .    .    . 

25»,  HgNOs-  H20-»5HgsO-3  N205-2HjO, 
wenn  [HNO3]  <  2,95  Mol.  i.  1. 

an 

Cox 

ZS.  anorg.  Ch.  40,  181; 
1904. 

j>      ... 

25",  5  HgsO  •  3  N2O5  •  2  H2O  ^  2  Hg,0  • 

an 

,» 

„ 

N2O5  (.'),  wenn  [HNO3]  <  0,293 

„       ... 

25»,  2 Hg,0 .  NjOs  ( ?)  -»  3  KgaO  •  N2O5  • 
2H20(?),  wenn  [HNO3]  <  0,110 

an 

>, 

„ 

„      ... 

25».  3 HgjO  •  N2O5  •  2 H,0  ( ?)  ->  Hg,0, 
wenn  [HNO3]  <  0,0017 

an 

" 

„ 

„  Sulfat  .    .    . 

250,  HgjSOi  -»  2Hg20 .  SO,  •  H2O,  wenn 
[HjS04]<  0,0042  n 

an 

,1 

», 

25»,  2  Hg20  •  SO3  •  H2O  -^  HgjO,  wenn 
[HjSOJ  <  0,00056  n 

an 

„ 

»» 

Hgii-Salze 

„  Chlorid     .    . 

25O,  V:  16,     32,     64,      128,     256 1 
h:  0,26,  0,39,  0,58,  0,90,  1,43% 

A 

Ley 

ZS.ph.  Gh.  30,249;  1899. 

(Näherungswerte,  obere  Grenze) 

u-   Kahlenberg, 

Joum.  Amer.  ehem.  See 

s.  auch  Luther,  ZS.ph.  Ch. 47, 112;  1904. 

Davis,  Fowler 

21,  19;  1899. 

„  Chromat  .    . 

25«,  HgCrO*-*  HgO,  wenn  i  [CrOsl 

an 

Cox 

ZS.  anorg.  Ch.  50,  242 ; 

<  0,92  n 

1906. 

I       »>         •    • 

50»,  HgCrO«->3HgO«Cr03,  wenn 
i  [CrOs]  <  1,41  n 

,» 

»> 

ZS.  anorg.  Ch.  40,  181; 
1904. 

»       »         •    • 

50»,  3 HgO-  CrOi-^  HgO,  wenn  i  [CrOj] 
<  0,00026  n 

n 

n 

», 

,  Dichromat    . 

25»,  HgCrjOv  -»  HgCrOi,  wenn  i  [CrOJ 
<  20,92  n 

" 

n 

ZS.  anorg.  Ch.  50,  242; 
1906. 

,  Fluorid     .    . 

25",  HgFj-^HgO,  wenn  [HF]<i,i4n 

„ 

,» 

„       40, 181;  1904. 

,  Nitrat  .    .    . 

250,  Hg(N03)2-H20-^3HgO-Nj05,  wenn 
[HN03]<  18,72  n 

,» 

n 

n 

>     j»      ... 

25°,  3Hg0.  NiOä^  HgO,  wenn  [HNGj] 
<  0,159  n 

n 

»> 

,» 

,  Perchlorat   . 

25",  V  -  512  1,  h  =  ca.  37  % 

A 

Ley 

ZS.ph.Ch.30,249;i899. 

Hg(C104)2 

,  Sulfat  .    .    . 

250,  HgSO,  ^  3HgO-  SO3,  wenn  }  [HjSOJ 
<6,87 

an 

Cox 

ZS.  anorg.  Ch.  40,  181; 
1904. 

>     »       ... 

25",  3HgO.S03^HgO,  wenniEHjSOJ 

*> 

„ 

<  0,0013 

Jod  . 

25°  nach:  J,  +  HjO:;±  J'  +  H'  +  HJO 
K  =  o,3  X  10" 

A  u.  L 

Bray 

Joum.  Amer.  ehem.  Soe. 
82,   937;    1910;    33, 

K-Salze 

1487;  1911. 

„  Chlorid     .    . 

[H-]  >[0H'] 

K,  I  u. 

Bir 

Arndt 

ZS.  anorg.  Ch.  28,  370; 
1901. 

„  Cyaaid.    .    . 

24,2°,  V:  1,055,     4,26,     10,5,      42  1 

S 

Shields 

ZS.ph.Ch.12, 177;  1893. 

KCN 

h:  0,31,       0,72,     1,12,     2,34% 

•          •          • 

25«,  V  =  iol,     h  =  o,96% 

ind 

Walker 

ZS.ph.Ch.32,i4o;i9oo. 

19,63  1;  t:  10,3,     25,05,     41,8,     42,5°  , 
h:     1,48,     1,73,       1,98,     2,11% 

S 

Madsen 

ZS.ph.Ch.86,294;i90i. 

„  Nitrat  .    .    . 

[H-]  >  [OH'] 

K,  I  u.  Bir 

Arndt 

ZS.  anorg.  Ch.  28,  370; 
1901. 

„  Silikat .    .    . 

K2SIO3,  KHSiOa  u.  andere  Silikate 

kr  U.A 

Kahlenberg  u. 

Joum.   phys.   ehem.  2, 

Lincoln 

81  u.  87;  1898. 

W.  Böttjfer. 


1192 


254  d 


Hydrolyse  von  Salzen. 
I.  Hydrolyse  anorganischer  Salze  (Forts.) 


Salz 


Angaben  über  Hydrolyse 


Methode 


Autor 


Zitat 


K-Salze  (Forts.) 
„  Sulfat  . 


Mg-Salze 
„  Carbonat 

MgCOa.sHsO 
„  Chlorid 

MgCl2 
„  Sulfat  . 

MgSOi 


Mn-Salze 
„  Chlorid    .    . 

MnCl.2 
„  Sulfat  .    .    . 

MnSOi 

Na-Salze 
„  Borat  .    .    . 

NaBO-2 


Carbonat 

NaaCOa 


„  Chlorid 

s.  K-Chlorid. 
„  Cyanid  .  . 
„  Hydroborat  . 

NaoBiO, 

(Borax) 
NaBOa 

+  HBO2 
„  Hydrocarbo- 
nat  NaHCOa 


„  Hydrophos- 
phat  NaaHPOi 
„  Hydrosulfid  . 

NaHS 

„  Nitrat 

s.    KNO3. 

„  Phosphat 

Na3P04 

Na-Polysulfide 

„    Na2S2  . 
„   NagSa  •    •    • 
„   NaaS*  .   ..    . 
»»    Na2S5  22    •     • 
„  Silikat.    .    V 


LH-]  <  [OH'] 
5575°,  0,5  n  qualitative  Angaben 

12»,    V  =  87l;     h  =  19,3-38,1% 

40«,     V-  ?;     h  =  ca.  0,07% 

25°,     V  =  5l;     h  =  0,0047% 

25°,     V  =  32l;     h  =  0,0023%  (?) 
[H*]  zeitlich  schwankend 

55,5  ^    0,5  n ;    invertiert  sehr  wenig 

55,5 °>    0,5  n;    invertiert  sehr  wenig 


25  0,     V  =  iol;     h  =  o,84% 

250,     V-iol;     h  =  i,25% 
s.  auch  Na- Hydroborat 
24,2°,  V  :    5,26,  10,64,  20,96,  42,02  1 
h  :  (2,12,    3,17,    4,87,    7,10  %) 
h  :    1,73,     2,74,     4,30,     6,55  % 

25°,      V:    1,06,     5,31,10,61,20,231 

h  :  (0,53,     1,56,     2,22,     3,57  %) 
h  :    0,64,     1,90,     2,71,     4,35  % 

18",  K=-i,iXio-S-    25",   K=i,9Xio-* 
V  =  5,       10,     20,    100,  200,  1000  1 

18»:  h  =  1,3,  2,2,  3,5,     8,7,  12,4,  27  % 

25°:h  =  i,7,   2,9,   4,5,  ii,3,  16       34% 


25O,     V=-iol;     h  =  o,96% 
24,2 «,     V  :  10,         34,1  1 

h  :.etwa  0,5,     0,92  % 

25":     V  =  iol;     h  =  0,019% 

25«,     V=iol;     h  =  o,o6% 

[OHI  bei  18  o=konst.= 1,5x10-«  Mol./l 

bis  V  =  1000  1 
„  25°=konst.=2,5Xio-«  Mol./l 

bis  V  =  1000  1 
24,2  ",   V  =  20  1;   h  =  0,07  %  (ungenau) 

25  0,     V  =  ioI;    h  =  o,i4% 

250,     V  =  iol;     h  =  o,i5% 


24,2 ",  V  =  52,5  1 ;  hl  =  98  %  (extrapoliert) 
NaaHPOi  s.  unter  Hydrophosphat 


25O;  V  =  iol;  h==64,6% 
25O;  V  =  ioI;  h  =  37,6% 
25O;  V=:iol;  h=ii,8% 
25O;  V=iol;  h  =  5,7% 
über  nähere  Angaben  s. 


K,  I  u. 

Bir 

I 


ber 
I 
K 

[H-];  e 

I 


ind 

S 

S 

neu  ber 

Dil 

neu  ber 

ber 


ind 
S 


ind 
ind 
ber 

S 

ind 
Dil 


Dil 


A 

kr 

kr  u.  A 


Arndt 

Kahlenberg, 
Davis  u.  Fowler 

Bodländer 

Bruner : 

Carrara  u.  Ves- 
pignani 
Denham 


Kahlenberg, 
Davis  u.  Fowler 


Walker 

Lundberg 

Shields 

Auerbach  u.  Pick 

Koelichen 

Auerbach  u.  Pick 

Auerbach  u.  Pick 


Walker 
Shields 


Lundberg 

Walker 

Auerbach  u.  Pick 

Shields 

Walker 

Küster  u.  Heber- 
lein 

Shields 


ZS.  anorg.  Ch.  28,  370; 

1901. 
Joum.  Amer.  ehem.  See. 

22,  i;  1899. 

ZS.  ph.  Ch.  35,  31 ;  1900. 
ZS.ph.Ch.32, 135;  1 901. 

Gazz.  chim.  30  II,  50; 

1900. 
ZS.  anorg.  Ch.  57,  38S; 

1908. 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 
21,  i;  1899. 


ZS.ph.Ch.32, 139;  1900. 

ZS.  ph.  Ch.  (i9, 447 ;  1909. 

ZS.ph.Ch.l2, 177;  1893. 

Arb.  Gesundh.  38,  269; 

1911. 
ZS.ph.Ch.33,i73;i9oo. 

Arb.  Gesundh.  38,  272; 
1911. 
„  38,  273;  191 1. 


ZS.ph.Ch.32, 139;  1900. 
„  12, 187;  1893. 


„    „  69,  447;  1909. 

„   „  32, 139;  1900. 

Arb.  Gesundh.  38,  274; 
1911. 

ZS.ph.Ch.l2,i83;i893- 
„    32, 139;  1900.1 

ZS.  anorg.  Ch.  43,  71; 
1905. 

ZS.ph.Ch.l2,i82;i893. 


Küster  und      ZS.  anorg.  Ch.  43,  71; 
Heberlein  1905. 


Kohlrausch  t  Z  S.  ph.  Ch.  12, 7  73 ;  1 893. 

Loomis  ;Wied.Ann.60,532;i897. 

Kahlenberg  u.  Joum.   phys.  Chem.  2, 

Lincoln  i     82  u.  87;  1898. 


W.  Böttger. 


254 


1193 


Hydrolyse  von 

Salzen 

. 

1.  Hydrolyse  anorganischer  Salze. 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode 

Autor 

Zitat 

Na-Sahe  (Forts.). 

i 

„  Sulfat 

s.  K2S04 

1 
1 

„  Solfid      .    . 

25O;  v  =  iol;  h  =  86,4% 

Dil       { 

Küster  und 

ZS.  anorg.  Ch.  43,  71; 

Na-jS 

NaHS  s-  unter  Hydrosulfid. 

Heberlein 

1905- 

Hydrazin- 

1 

„      Chlorid 

15»;  V  =  4  X  10*  1;  h=  35,7%  resp. 

M 

Veley 

Joum.  ehem.  See.  93, 

NHaCl.NHaCl 

51,5%  (nach  Erhitzen  auf  60»)         1 
s.  auch  Bredig,  ZS.  ph.  Ch.  13,  314;  1897. 1 

660;  1908. 

Hydroxylamin 

„      Chlorid 

25";  V  =  32  —  1024  1;  K  =  1,5  X  10-«; 

Ä 

Winkelblech 

ZS.ph.Ch.36,574;i90i. 

NH3O.  HCl 

hsj  =  0,74  %•     hio24  =  2,58  % 

jj 

25O;  V  =  io,5  1;  K  =  1X10-* 

K 

j> 

„       36,  580;  1901. 

150.  v  =  iooool;  h  =  8,i% 

M 

Veley 

Joum.   ehem.  See.  93, 
659;  1908. 

NHrSalze 

v  =  46,5—185^1; 

„    Borat     .    . 

K:  0,521  0,899  (1,669)  1,938 

A 

Lundte 

Joum.  chim.  phys.  5, 

NH4H2BO3 

t:    15°       25»        37"        40° 

580;  1907. 

„    Bromi'd  .    . 

100";   V  ==  10  1;  h  =0 

Koch 

Veley 

Joum.   ehem.  See  89, 

N  H4Br 

' 

12S4;  1906. 

j» 

100»;  V  =  0,5l;   h-0,03% 

Dest 

Naumann  u. 
Rücker 

Joum.pr.Ch.  (NF.)74, 
266;  1906. 

„    Chlorat  .    . 

100»;  V=-5l;  h-0,08% 

P.-D. 

Hill 

Joum.   ehem.  Soc.  87, 

-N  H4CIO3 

31;  1905- 

„   Chlorid  .    . 

100°;  V  =  10  1;  h  =  etwa  0,14% 

Koch 

Veley 

Joum.  ehem.  Soc.  87, 

NHiCl 

31;  1905. 

>5                      ff 

100»;  V  =  5l;  h  =  0,079% 

D 

Hill 

„  89,  1285  u. 
8,  1906. 

t>                      >» 

100«;  V- 0,5  1;  h^  0,03% 

Dest 

Naumann  u. 

Joum.  pr.  Ch.  (NF)74, 

Rücker 

266;  1906. 

»»                      9t 

25O;  V  =  2  — 32I;  K  — 3,1X10-»"; 
h32  =  0,011% 

[H-] 

Denham 

Joum.  ehem.  Soc.  93, 
50;  1908. 

99                      9» 

V  =  100 1;  t:     18«        218«       306» 

ind 

Noyes,  Kato  u. 

ZS.    ph.    Ch.    73,   21; 

h:  0,02%    1,6%    4.1% 

Sosman 

1910. 

„   Chromat 

lOO«;   V-2I;  h<3l% 

Dest 

Naumann  u. 

Joum.  pr.  Ch.  (NF)  74, 

(.\H4)2Cr04 

V  =  2ol;  h<36,8% 

Rücker 

266;  1906. 

„    Dichromat 

IOC»;  V  =  2l;  h<o,oi% 

Dest 

i> 

» 

(NHiJoCraO, 

„   Dihydro- 

100«;  V  =  2l;  h<o,05% 

Dest 

» 

j> 

phosphat 

(NH4)H,P04 

„   Fe"-sulfat 

IOC»;  V  =  2l;  h<  0,032% 

Dest 

» 

>» 

(.\H4)2Fe(S04)2 

„   Fei'i-sulfat 

ioqO;  V  =  16  1;   Destillat  frei  von  NHs 

Dest 

„ 

j» 

NH4Fe(S04)2 

„    Hydro- 

25°;  K>  2,4X10-* 

P.-D. 

Buch 

ZS.    ph.    Ch.    70,   82; 

carbonat 

1910. 

NH4HCOS 

„    Hydrophos- 

100»;  hi<8%;  häo<20,3% 

Dest 

Naumann  u. 

Joum.  pr.  Ch.  (NF)74, 

phat 

Rücker 

266;  1906. 

(NH4)2HP04 
n 

100»;  V  =  10  1;  h  =  Jdrka  4% 

Koch 

Veley 

Joum.  ehem.  Soc  87, 
31;  1905. 

„    Molybdat 

100«;  V  =  3l;  h^o,2% 

Dest 

Naumann  u. 

Joum.  pr.  Ch.  (NF)  74, 

(NH4)6MO;0,4 

Rücker 

266;  1906. 

NH4-Na-Hydro- 

100»,  h2  <  31% ;  h«  ^  50,2% 

Dest 

Naumann  u. 

Joum.pr.Ch.(N.  F.)74, 

pfaosphat 

Rücker 

266;  1906. 

(NH4)NaHP04 

i 

„  -Na-Sulfat    . 

!                100»,  V  =  2l;  h  =  o,24% 

>» 

>t 

1 

» 

{NH4)XaS04 

1 

„  -Nitrat     .    . 

100«,  V  =  5l;  h  =  0,075% 

P.-D. 

Hill 

Joum.  ehem.  Soc.  89, 

NH4NO3 

' 

1284  u.  1288;  1906. 

. 

1 

1 

i 

W.  Bötteer. 


1194 


254  f 


1 

Hydrolyse  von  Salzen. 

1.  Hydrolyse  anorganischer  Salze  (Forts.) 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode 

Autor 

Zitat 

NH4-Salzei  Forts.) 

„     Phosphat  . 

looo,  V  =  6,61;  h^i7,5% 

Dest 

Naumann  u. 

Joum.  pr.  Ch.  (N.  F.) 

(NH4)3P04 

(NH4)2HP04  s.  unter  NHi-Hydrophosphat 

Rücker 

74,  266;  1906. 

„  Rhodanid 

loo«,  V  =  o,5l;  h:^o,o2% 

>, 

JJ 

,» 

„  Sulfat .    .    . 

100»,  V  =  iol;  h  =  ca.  i,4°/o 

Koch 

Veley 

Joum,  ehem.  Soc.  87, 

(NH4)2S04 

31;  1905- 

>J 

100",  V  =  2l,  h  =  o,23%;  V  =  8ol, 

Dest 

Naumann  u. 

Journ.  ph.  Ch.  (N.  F.) 

h  =  o,59% 

Rücker 

74,  266;  1906. 

»» 

loo»,  V  =  5l;  h  =  o,3o% 

P.-D. 

Hill 

Joum.  ehem.  Soc.  89, 
1284  u.  88;  1906. 

Ni-Salze 

„  Chlorid    .    . 

25«,  V  =  4,4—35,2  1;   K  =  0,3  X  10 -»; 

[H-]  e 

Denham 

Journ.   ehem.  Soc.  93, 

NiCU 

h35,2  =  0,30% 

62;  1908. 

„  Sulfat  .    .    . 

55,5",  0,5  n;  h  =  0,048% 

I 

Kahlenberg, 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 

NiSOi 

Davis  u.  Fowler 

21,  i;  1899. 

i> 

250,  V  =  4-64  1;   K  =  1,1  Xio-'^; 

h32  =0,044%  nach  Ni"+2H20^Ni(0H)2 

+2H*;  [H*]  zeitlich  schwankend 

[H-],-  e 

Denham 

Joum.  ehem.  Soc.  93, 
60;  1908. 

Pb"-Salze 

„  Chlorid    .    . 

250,     V  =  1024;  h  =  4,4% 

A 

Ley 

ZS.ph.Ch.30,249;i899. 

PbCla 

99,7°.  V  =    100;  h  =  ca.  0,6% 

I 

„ 

30, 227;  1899. 

>» 

250,     V  =  46,71;  h  =  i,3% 
V- 59,3  1,-  h  =  4,4% 

ind 

V.  Ende 

ZS.  anorg.  Ch.  26,  155; 
1901. 

,.  Chromat  .    . 

25",  PbCrOi-^PbO,  wenn  1/2  [CrOa] 

an 

Cox 

ZS.  anorg.  Ch.  ÖO,  243; 

PbCrOi 

<  0,00004  norm. 

1906. 

„  Dichromat    . 

25",  PbCraOv-^PbCrOi,  wenn  Yz  [CrOa] 

,» 

Cox 

»              » 

PbCraOy 

<  13,74  norm- 

„  Nitrat  .    .    . 

80O,  V  =  2l;   h  =  o,l5% 

I 

Walker  u.  Aston 

Journ.  ehem.  Soc.  67, 

Pb(N03)2 

576;  1895- 

85°,   V  =  2l(?);  h=o,l% 

I 

Long 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 
18,  693;  1896. 

„  Sulfat  .    .    . 

0»,  V  =  9X10'  1,  h  =  18%  (mit  neuem 

e,  Acc 

Dolezalek 

ZS.  Elch.  6,  535;  1899. 

PbS04 

Wert  für  Löslichkeit  des  PbS04) 

Pbiv-Sulfat  .    . 

Pb(S04)a -^  Pb02,  wenn  14  [H2SO4] 

s 

Dolezalek  u. 

ZS.  anorg.  Ch.  50,  96; 

Pb(S04)2 

<  16,2,    19,3,    20,6,    22,3,    23,2-norm. 
bei  o«       17,2»     250     40«      50O 

Finkh 

1906. 

Pb(S04)2-^PbO.  SO4.  H2O  bei  11,50, 

E.  d.  Kette 

$9 

„        50,  90;  1906. 

wenn  ^  [H2SO4]  <  26,0-norm. 

Hg  1  Hg,. 
S04-H,S04. 

(sS.').  1  Pb 

PbO .  SO4 .  H2O-»  PbOi,  bei  11,5", 

wenn  %  H2S04<  17-norm. 

Pt-Chlorid  PtCU- 

besonders  Einfluß  des  Lichts 

A 

F.  Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.  33,25851900. 

(OH)2U.H2PtCl6 

Siiv-Chlorid .    . 

18",  0,51  n;  Hydrolyse  vollständig 

A 

V.  Kowalevsky 

ZS.  anorg.  Ch.  25,  194; 

SiCU 

1900. 

Sniv-Salze 

„  Bromid    .    . 

Qualitative  Angaben 

T> 

V.  Kowalevsky 

ZS.  anorg.  Ch.  25,  189; 

SnBr4 

1900. 

„  Chlorid    .    . 

ca.  0,1 — 1,6-norm.  Qualität.  Ergebnisse 

„ 

„ 

„  23,  1-24;  1904. 

SnCU 

kr 

s.  a.  E.H.  Loomis 

Wied.  Ann.  60, 527, -1897. 

s.  a.  W.  Fester,  Phys.  Rev.  9,  41;  1899. 

A 

s.  f.  F.  Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.33,273;i9oo. 

(Ref.  ZS.  ph.  Ch.  36,  512;  1901.) 

u.  Diesselhorst 

„ 

40",  V  =  8  1,  Hydrolyse  vollständig 

I 

Bruner 

ZS.ph.Ch.82,i34;i9oo. 

„  Jodid  .    .    . 

Hydrolyse  nahezu  vollständig 

A 

V.   Kowalevsky 

ZS.  anorg.  Ch.  25,  189; 

SnJ4 

1900. 

Sr-Chlorid    .    . 

40°,  V  =  ?  h  =  ca.  0,02% 

I 

Bruner 

ZS.   ph.   Ch.  82,   135; 

SrCIa 

1900. 

Th-Sulfat.    .    . 

25»,  V  -  64  1;  h  =  46%  zu  Th(0H)-2 

[H-]  e 

Denham 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  388; 

Th(S04)2 

1908. 

Tiiv-Chlorid     . 

Qualitative  Angaben 

A 

V.  Kowalevsky 

„     25,  190;  1900. 

Tli -Sulfat    .    . 

25O,  V  =  16-64  1;   K  =  i,6Xio-2; 

[H-];  e 

Denham 

Joum.  ehem.  Soc.  93, 59  ; 

TI2SO4 

h32  =  0,311% 

1908. 

Tini-Nitrat  .    . 

0    V                        ,     t.         [HNOsf 
250,  V  =  2,5—1000  1;   K  =  -r_T,-T;™i  = 

an 

Spencer 

ZS.  anorg.  Ch.  44,  397; 

T1(N03)3 

[T1(N03)3] 
13,6.     Dissoziation  nicht  berücksichtigt. 

1905. 

W.  Böttger. 


254  g 


1195 


Hydrolyse  von  Salzen. 
i.  Hydrolyse  anorganiscber  Salze  (Forts.) 


Salz 


Angaben  über  Hydrolyse 


Methode 


Autor 


Zitat 


UOa-Salze 
„  Chlorid    . 

ÜOXI, 
„  Nitrat  .    . 

U0,(N03)j 


„  Sulfat .    . 

UO.SOi 
Zn-Salze 
„  Carbonat. 

„  Chlorid 

ZnClj 


„  Nitrat  .    . 

Zn(N03)j 
„  Sulfat .    . 

ZnSO, 


Zr-Chlorid 

IrCh 


Ba-Salz  von  j 

Isonitroso-  j 

acetoo  I 
K-Pbenolat  . 

Na-Salze  I 

„  acetat  s.  unter  I 

Essigsäure 
von  Brenzkate- 
chin 

CsH4(0Na)j 
„Cyanphenol-p 


40',     V:  20,       40       60 1 
h:    5,0       6,4      8,0% 
25O;  V  =  1024;  h  =  circa  5,9% 


40», 
40», 


V:  12, 
h:  3,3 
V:  20, 
h:  2,9 


20,  40 1 

4,5  6,0% 

40,  60  1 

3,3  4»2% 


2  ZnCOs»  H,0  -»•  5  ZnO,  2 COs  ^HsO  bei 

25",  5o_u.  100" 
99,7°,  V:  16,8  1,  h  =  <o,09%;  V  =  33,6  1, 

h  <  0,12% 

I  25",  V  =  32  1;  [H']  stark  veränderlich  mit 

d.  Zeit  zwischen  2,18—30,2x10-* 

80»,  0,5-norm.  h  =  0,019% 

0,5-norm.  bei  55,5®  invertiert  sehr  wenig 

sehr  enei^. 
0,0075% 


I 

A 
I 


100" 


25»,  V  =  5  1;  h 


25«,  V=4-32  1,  [H-]  stark  veränderlich  m. 

d.  Zeit,  zwisch.  2,4— 1 1,2  x  lo-^  für  V  =  8  1 

40»,  V  =  64 — 100  1;  h  =  circa  35% 


I 

[H-];  e 

I 

I 

K 
[H-];  e 

I 


Bruner         |ZS.ph.Ch.32, 134;  1900. 

Ley  >ZS.ph.Ch.30,249;i899. 

{ 
Bruner  ZS.ph.Ch.32, 134;  1900. 


Mikusch 

Ley 
Denham 


jZS.  anorg.  Ch.  56,  365; 

i     1908, 

^ZS.  ph.Ch.  30, 226;  1899. 


|ZS.  anorg.  Ch.  57,  380— 
.386;  1908. 
Walker  u.  Aston 'joum.  ehem.   See.  67, 
i    576;  1895. 
Kahlenberg,      Joum.  Amer.  ehem.  Soc 
Davis  u.  Fowler      21,  i;  1899. 
Carrara  u.  Ves-    Gazz.  chim.  3011,  50; 
pignani         |     1900. 
Denham        >ZS.  anorg.  Ch.  57,  380— 

386;  1908. 
Bruner  Z  S.  ph.Ch.  32, 134 ;  1900. 


IL  Hydrolyse  von  Salzen  mit  organischem  Anion. 


25O  K  =  0,29X10-* 

24—25»      V  =  10,4,      h  =  3,05% 
V  =  51,3,      h  =  6,69% 


67»,    V  =  iol,     K  =  0,135 


Lunden 


„  Dextrose   .    . 
„  Dicblorphenoi 

(2«  4) 

„  Essigsäure 


Salz  : 

Formaldehyd 


Glucose    .    . 
Hydroxyazo- 

benzol 
Isonitroso- 

methylpyr- 

azolon 
Lävulose .    . 

Monochlor- 
phenol  -0- 


25°,    V  =  32  1;    h  =  ca.  0,52% 

V  =  10  1;  t  =:    10,5»,     27,91»,    40,86» 
K  =  :  0,01328  0,02326  0,03345 
25",     V  =  32  1;     h  =  ca.  0,52% 

24-25»,    V  =  10,5  1,    h  =  0,008% 

25»,     V  =  lol;     h  =  0,008% 
V  =  100  1;     t  =  18»  218»     306» 

h  =  o,02%    1,56     3,4% 

qO,  V  =  1 1,  h  ungefähr  50  % 

o«,  V  =  2l,  K  etwa  5.65x10-» 

25»,  K  =  0,022 

25O,  V  =  32— lool,  K  =  24,3X10-' 

25»,  V  =  500,  h  =  0,2  % 


V  =  16,5  1,  t»:    10,35»       28,25»       38,5° 
K:  0,006915,  0,01434,  0,02092 
25»,  V  =  32  1,  h  =  ca.  2,1  % 


kr 

S 

S 

S 

S 
ind. 
ind. 

kr 

kr 
S 
V 

ind 

S 
S 


iJoum.   chim.   phys.   5, 
170;  1907. 


Shields         ;ZS.ph.Ch.l2, 177;  1893. 


Goldschmidt  u. 
Girard 

Hantzsdi 

Madsen 

Hantzsch 

Shields 

Walker 

Noyes,  Kato  u. 

Sosman 

Euler 

Auerbach 
Osaka 
Farmer 

Lunddn 

Madsen 
Hantzsch 


Ber.  ehem.  Ges.  29, 1239  ; 
1896. 

Ber.  ehem.  Ges.  32, 3084 ; 

1899. 
ZS.  ph.  Ch.36, 302 ;  1901. 

Ber.  ehem.  Ges.  32, 3084 ; 

1899. 
ZS.ph.Ch.l2,i84;i893. 
32, 139;  1900. 
ZS.ph.Ch.  73,21  ;i9io. 

Ber.  ehem.  Ges.  38, 2555 ; 

1905. 

„    88,2835;  1905- 

ZS.  ph.  Ch.  35, 677 ;  1900. 

Joum.  ehem.   Soc.   79, 

870;  1901. 
Joum.  Chim.   phys.   6, 
158;  1907. 

ZS.  ph.  Gh.  86, 302 ;  1901. 

Ber.  ehem.  Ges.  82, 3084  ; 
1899. 

W.  BSttfcr. 


1196 


354  h 


1 

Hydrolyse  vor 

i  Salzen. 

11.  Hydrolyse  von  Salzen  mit  organischem  Anion  (Forts.) 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode 

Autor 

Zitat 

Na-Salz 

von  Oleat.    .    . 

u.  über  Na-palmitat  u.  Na-stearat 

kr  u.  A 

Kahlenberg  u. 

ZS.  ph.  Ch.  27,  559  u.  ff. 

(Seifen) 

Schreiner 

1898. 

„•    Phenol    .    . 

25°,  V  =  32  1,  h  =  ca.  6  % 

S 

Hantzsch 

Ber.  ehem.  Ges.  32, 3084 ; 
1899. 

»> 

250,  v  =  iol,  h  =  3% 

ind 

Walker 

ZS.  ph.Gh.  32, 139 ;  1900. 

„  Phenolphta- 

22—24°,  V  ==  loooo — 1 00000  1, 

kol 

Wegscheider 

ZS.  Elch.  14,  510;  1908. 

lein 

Kl  =  0,6X10    5.   k:II  =  6,5  X  lo-s 

„  Rohrzucker  . 

V  =  9,86,    t:     10,52       26,6       39,81" 
K :  0,0449,  0,0607,  0,0775 

S 

Madsen 

ZS.ph.Ch.36,3oi;i9oi. 

„ 

20,7°  K  ==  0,075 

S 

KuUgren 

41, 413; 1902. 

„  Trlchlor- 

(2, 4,  6)  25^  V  =  32  1,  h  =  ca.  0,37  % 

S 

Hantzsch 

Ber.  ehem.  Ges.  32, 3084  ; 

phenol 

1899.                         ! 

NHi-Salz 

von  Ameisen- 

looo, V  =  5  1,  h  =  1,51  % 

P.-D. 

Hill 

Journ.   ehem.    Soc  8J>, 

säure 

1284  U.  88;  1906. 

»  Athyl- 

loo«,  V=^iol,  h  =  i,i% 

Koch 

Veley 

,»    87,  30/31;  1905- 

schwefelsäure 

„  Benzoesäure 

100°,  V:    I  1,     10  1,     20  1 

h:  0,31    1,06     1,1 1  % 

» 

„ 

„ 

„ 

100«,  V  -  5  1.  h  -  2,54  % 

P.-D. 

Hill 

„    89, 1284/88;  1906. 

„  Benzolsulfo- 

loo«,  V  =  10  1,  h  =  0,40  % 

Koch 

Veley 

„    87,  30/31;  1905. 

säure 

„  Bernstein- 

loo", V  =  10  1,  h  =  24,4  % 

Koch 

Veley 

„    87,   30/31;    1905. 

säure 

„ 

loo«,  V  =  5l,  h  =  i,34% 

P.-D. 

Hill 

„    89, 1284/88;  1906. 

„  Carbamin- 

s.  K.  Buch,  ZS.  ph.  Gh.  70,  66-87,  1910 

säure 

„  Citronen- 

looo,  V  =  10  1,  h  -  27,5  % 

Koch 

Veley 

„    87,   30''3i;    1905- 

säure 

„ 

looo,  V  =:  5  1,  h  =  3,86  % 

P.-D. 

Hill 

„  89, 1284  U.  88;  1906. 

„  Diketotetra- 

o"  ■     18»      250 

Ä 

Kanolt 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 

hydrothiazol 

V  =  5ol:   2,77     3,89     4,40% 

V  =  2ol:   2,37     3,39     3,80% 
/       h        \^ 

1                            1     —  Iir-n3n9niVTn-3 

29,  141 3;  1907. 

\(l_h)j,/     -•^•^      0.894X10       , 

18°  1,82X10-3,  25Ö  2,50X10-3 

Journ.  ehem.   Soc.  87, 

„  Essigsäure 

100",  V:    I  1,         10  1,         20  1 

Koch 

Veley 

h:  5,34%.  9,00%,  9,03  % 

30/31;  1905. 

„ 

loo»,  V  =  5  1,  h  =  5,63  % 

P.-D. 

Hill 

„    89,  1284/88;  1906. 

ff 

loo",  V  =  40,13  1,  h  =  4,61  % 

A 

\ 

ZS.  ph.Ch.  73,  i2;i9io. 

5» 

V  =  100,3  1,  h  =  4,76  % 
156",  V  =  42,23  1,  h  ==  17,97  % 

V  =  105,5  1,  h  -  18,60  % 
218«,  V  =  83,3  1,     h  -  52,6  % 

>Noyes  u.  Kato 

»1           „   14! 

V  =  156,61,  h-53,2% 

1     Noyes  und 

„      73,  20;   191 0. 

„ 

306«,  V  =  33,3  1,     h  -  91,5  % 

„ 

1        Sosman 

V  =  100  1,     h  =  91.5  % 

; 

„  /3-Naphtalin- 

loo",  V  =  10  1,  h  =  1,5  % 

Koch 

Veley 

Journ.   ehem.  Soc.    87, 

sulfosäure 

30/31;  1905. 

„  Oxalsäure 

loo",  V  =  10  1,  h  =  2,23  % 

„ 

„ 

„ 

» 

ioo'',V  =  4l,  h  =  2,2%,V=2ol,h=3,4% 

Dest 

Naumann  und 
Rücker 

Journ.  pr.Ch.  (N.J.)  74, 
266;  1906. 

» 

100",  V  =  5  1,  h  =  1,22  % 

P.-D. 

Hill 

Journ.  ehem.  Soc.  89, 
1284/88;  1906.           j 

von  Phenol   .    . 

25«,  V  =  1-4  1;  K  =  5,3 
18»,  V  =  I  1;   K  =  4,5 

P.-D. 

Buch 

ZS.ph.Ch.70,84/5;i9io. 

„    Phenol- 

Zimmer.-Temp.  V  =  loooo  u.  20000  1 

kol. 

Mc  Coy 

Amer.  ehem.  Journ.  31, 

phtalein  . 

K  ==  1,6X10-* 

503;  1904. 

„    Salicylsäure 

looO,  V  =  10  1;  h  =  1,6% 

Koch 

Veley 

Journ.  ehem.  Soc.  87, 
30/31;  1905. 

"            » 

100«,  V=    5I;  h  =  o,76% 

P.-D. 

Hill 

Journ.  ehem.  Soc.  8;', 
1284/88;  1906. 

W.  Böttger. 


254  i 


1197 


Hydrolyse  von 

Salzen 

III.  Hydrolyse  von  Salzen  mit  organischem  Kation.                            | 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode  ' 

Autor          i                 Zitat 

Chlorid              i 

' 

1 

i 

von  Acetamid    . 

40,2»,   V  =  10  1;  h  =  91,3%              1 

K 

Wood          SJoum.  ehem.   Soc.  83, 

[ 

574;  1903. 

„    Acetanilid  . 

40,2«,  V  =  10  1,  h  =  (88,9) ;  V  =  20  1,    1 
h  =  93,8% 

1 
„ 

», 

„ 

„ 

25«,  V  =  32l;  h  =  99,8%;  K  =  19 

V 

Farmer  u.  Warth 

Joum.  ehem.  Soc.  85, 
1726;  1904. 

„    Acetoguao- 

40,2»,  V  =  iol;  h  =  9,8%                1 

K 

Wood 

Joum.  ehem.  Soc  83, 

amio 

j 

570;  1903, 

„    Acetoosemi- 

40,2",   V  =  lol;  h  =  26,9%              ' 

„ 

» 

„ 

carbazon 

„    Aceto-o- 

25°,  V  =  32l;  h  =  99,7%;  K  =  ii 

V 

Farmer  u.  Warth 

Joum.  ehem.   Soc.  85, 

toluidid 

1726;  1904.                II 

.,    Äthylendi- 

i6^  V  =  4Xio'l;  h  =  o,6% 

M 

Veley 

Joum.  ehem.   Soc.  93, 

amin 

661 ;   1908. 

„    Aminoazo- 

25°,  V  =  32  1;  h- 18,1%; 

V 

Farmer  u.  Warth 

Joum.  ehem.  Soc.  85, 

benzoi 

K  =  1,25x10-* 

1726;  1904. 

„  Atninocaffein 

40,2»,  V  =  iol;  h-52.4% 

L 

Wood 

Joum.  ehem.  Soc.  83, 
572;  1903. 

„    Anilio    .    . 

25°,  V  =  32— 1024  1;   K  =  2,44  X  10-* 

A 

B  redig 

ZS.ph.Ch.  13, 322;  1894.1 

>)        >»        •    • 

25»,  hio  =  1,56%;  h32  -  2,51%; 

V 

Farmer  u.  Warth  Joum.  ehem.   Soc.  85,  || 

K  =  2,25X10-5 

1726;  1904. 

?)        »        •    • 

18",  V  =  17,6—175  1;  K  -=  1,62X10-5 

Denison  ü.  Steele 

Joum.  ehem.  Soe.  89, 
1008;  1906. 

„        .-        •    • 

25°,  V  =  17,9—167  1;  K  =  2,29X10-5 

Bew 

» 

"                        nek 

,,        ,,        •    • 

250,  V  =  16-32  I;   h„  =  2,58%; 

[H-];  e 

Denham 

Joum.  ehem.   Soc.  93, 

K  =  2,16X10-5 

48;  1908. 

„    p-Anisidin  . 

250,  V  =  32  1;  h  =  1,6% ;  K  =  8,08 X 10  -« 

V 

Farmer  u.  Wood 

Joum.  ehem.  Soe.  85, 
1726;  1904. 

„    Benzamid   . 

40,2",  V  =  10  1;  h=ioo% 

K 

Wood           Joum.  ehem.  Soc.  83,  1 
574;  1903.                  1 

„    Betain    .    . 

25",  V  =  64—1024  1;   K  =  1,59-  10-* 

A 

B redig 

ZS.ph.Ch.  13, 322;  1894. 

„  p-Bromanilin 

25",  V  =321;  h  =  5,9%;  K- 1,14X10-* 

V 

Farmer  u.  Wood 

Joum.  ehem.  Soc.  85, 
1726;  1904. 

„    Biuret    .    . 

40,2°,  V  =  4  1;  h  =  98,8%;  V  =  40  1; 

K 

Wood 

Joum.   ehem.   Soc.  83, 

h  =  100% 

571;  1903.                  11 

„    Caffein   .    . 

40,2»,  V  =  iol;  h=89,7% 

K 

„ 

"                       na 

" 

15»,  V  =  4X10*1;  h=97,2% 

M 

Veley 

Joum.  ehem.  Soc.  93, 
664;  1908. 

„  p-ChloraniUn 

25",  V  =  321;  h  =  5,1%  ;k:  =  8,56x10-5 

V 

Farmer  u.  Wood 

Joum.  ehem.  Soe.  85, 
1726;  1904. 

„    Cineol    .    . 

40,2",   V  =  10  1;  h  =  98%, 

L 

Wood 

Joum.  ehem.  Soe.  83, 
575;  1903. 

„  Glycocyamia 

40,2«,  V=iol;  h  =  ii% 

K 

», 

Joum.  ehem.  Soc  83, 
570;  1903. 

„    Guanidin 

15»,  V  =  4XioM;  h  =  3,7% 

M 

Veley 

Joum.  ehem.  Soc.  93, 
660;  1908. 

„    Guanio   .    . 

40,20,  V  =  10  1;  h  =  17,9% 

L 

Wood 

Joum.  ehem.  Soe.  83, 
573;  1903. 

„    Harnstoff    . 

V  =  2  1,         V  =  4  1,       V  =  10  1 
25»,  h  =  68,4%       79,2%           90,5% 
40«,  h  =  68,o%       80,1%           90,6% 

K  u.  I 

Walker  u.  Wood 

Joum.  ehem.  Soc.  83, 
489;  1903. 

„    Isodibydro- 

25O,   K  =  0,0073 

K 

Dedichen 

Ber.  ehem.  Ges.  39, 1 854 ; 

tetrazin 

1906. 

„    Kreatin  .    . 

40,20,  v=iol;  h=  12,35% 

»» 

Wood 

Joum.  ehem.  Soc  83, 
571;  1903. 

„    Kreatinia    . 

40,2",     V  =  iol;     h  =  8,96% 

K 

n 

Joum.  ehem.  Soc  88, 
571;  1903. 

„    ,5-Methylhy- 

i          160,     V  =  4XioM;     h  =  3% 

M 

Veley 

Joum.  ehem.   Soc  93, 

droxylamin 

662;  1908. 

„    N-Methyl- 

25  0,     K  =  0,012 

K 

Dedichen 

Ber.    ehem.    Ges.    39, 

pyrazol 

1847;  1906. 

„    a-Naphthyl- 

25 0,  V=32l;  h=6,o%;    K=i,2oXio    * 

V 

Farmer  u.  Warth 

Joum.  ehem.  Soc  85, 

amin 

1726;  1904. 

"    ^■.,.  " 

25»,  V=32l;  h=4,2%;   K=5,83Xio-5 

V 

„ 

>f 

„    ni'Nitroani- 
lin 

25",  V=32  1;  h=26,6  %;  K=3,oiXio-» 

V 

„ 

»» 

250,     V  =  32l;     h  =  98,6%;     K  =  2,1 

V 

„ 

„ 

..      P- 

25",  V=32l;  h=79,6%;  K=9,58Xio-» 

V 

,» 

" 

W.  Böttger. 


1198 


354k 


1 
Hydrolyse  von  Salzen. 

III.  Hydrolyse  von  Salzen  mit  organischem  Kation  (Forts.) 

Salz 

Angaben  über  Hydrolyse 

Methode 

Autor                           Zitat 

Chlorid 

von  Nitroguani- 

40,2«,   V  =  10  1,  h  =  (94  %);  V  =  25  1, 

K 

Wood 

Journ.   ehem.    Soc.   S3, 

din 

h  =  97.5  % 

570;  1903. 

„    p-Nitrosodi- 

25°,  V-32I;  h=4,3°/o;  K =6,09X10-^ 

V 

Farmer  u.  Warth 

Journ.   ehem.    Soc.   N5, 

methylanilin 

1726;  1904. 

„    p-Nitro80- 

25",  V=32l;  h=4,7%;  K=7,29Xio--> 

V 

» 

„ 

methylanilin 

„    Phienylendi- 

25°,  V=32l,-  h=3,3%;   K=3,6oXio-« 

V 

„ 

„ 

amin 

„    Propionitril 

40,2°,     V  =  iol;     h  =  97,3% 

K 

Wood 

Journ.  ehem.  Soc.  83, 
574;  1903. 

„    Pyrazol  .    . 

25  ",     K  =  0,0043 

K 

Dedichen 

Ber.  ehem.  Ges.  3J>, 
1850;  1906. 

„  Semicarbazid 

40,2",     V  =  iol;     h=io,4% 

K 

Wood 

Journ.  cherrt.  Soc.  83, 
571;  1903. 

» 

15 0,     V  =  2  X  loM;     h  =  li  % 

M 

Veley 

Journ.  ehem.  Soc.  93, 
660;  1908. 

„    Thiazol  .    . 

25°,        Ki6  =  0,00572;        K32  =  0,00504 

25  0,      K,6  -=  0,00576 ;      K32  =  0,00526 

Ä 

Beveridge 

Edinb.  Proc.  (7)  29, 
648;  190g. 

„    Thioharn- 

40,20,     V  =  lol;     h=-loo% 

K 

Wood 

Journ.  ehem.   Soc.   83, 

stoff 

569;  1903. 

„    m-Toluidin . 

25",     V  =  32—1024!;     K  =  1,82X10-^ 

Ä 

Bredig 

ZS.ph.Ch.l3,322;i894. 

»>            » 

25«,  V=32l;h=3,69%;  K=4,ioXio-  = 

V 

Farmer  u.  Warth 

Journ.  ehem.  Soc.  85, 
1726;  1904. 

„     0-      „ 

25°»     V  =  32— 1024  1;     K-=  3,45X10-» 

A 

Bredig 

ZS.ph.Ch.  13,322;  1894. 

»           j> 

25°,  V=32l;  h=7,o%;  K=i,62Xio-* 

V 

Farmer  u.  Warth 

Journ.  ehem.  Soc.  85, 
1726;  1904. 

»>           » 

18°,    V  =  19,1— 175  1;    K  =  2,17X10-^ 
25O,    V  =  18,3— 172  1;    K  =  3,38X10-» 

Bew 

Denison  u.  Steele 

Journ.  ehem.  Soc.  89, 
1008;  1906. 

„    P-     „ 

25°,     V  =  32—1024!;     K  =  7,58X10-* 

A 

Bredig 

ZS.ph.Ch.  13, 322;  1894. 

»                     w                 • 

25»,  V=32l;  h=i,8%;   K  =  i,o5Xio-« 

V 

Farmer  u.  Warth 

Journ.  ehem.  Soc.  85, 
1718;  1904. 

»                  » 

18  ",    V  =  17,6—161  1 ;    K  =  3,91  X 10-« 
25°,     V=  17,4— 166  1;     K=  5,38X10-8 

Bew 

Denison  u.  Steele 

Journ.  ehem.  Soc.  89, 
1008;  1906. 

„    Triazol   .    . 

25  ",     K  =  0,0065 

K 

Dedichen 

Ber,    ehem.     Ges.    39, 

1850;  1906. 

„    Xanthin .    . 

40,20,     V=lo!;     11  =  88,5% 

L 

Wood 

Journ.  ehem.  Soc.  83, 
573;  1903. 

Nitrat 

von  Pyridin  .    . 

25  0,     K  =  5,46X10-5 

A 

Goldschmidt  u. 
Salcher 

ZS.ph.Ch.  29, 115;  1899. 

Sulfat 

Journ.  ehem.   Soc.  85,1 

von  m-Toluidin . 

25 0,    V  =  iol,    li  =  3,i2%;    V  =  32l, 

V 

Farmer  u.  Warth 

h  =  4,32  % 

1726;  1904.                1 

„    0"     » 

25«,    V  =  iol,    11  =  4,96%;     V  =  32l, 
h  =  7,68  % 

V 

„ 

„ 

»    P"     „ 

25  0,    V  =  io!,    11  =  1,430/^;     V  =  32!, 
h  =  2,22  % 

V 

„ 

„ 

IV.  Hydrolyse  von  Salzen  mit  organische 

m  Anioi 

1  und  organischem  Kation.       [ 

Anilinacetat  .    . 

15°;  V  =  39,32,  h  =  45,7%;  V  =  195,9, 

h  =  46,8% 
25°;  V  =  39,32,  h  =  51,3  %,-  V  =  195,9, 

h  =  52,3% 
40O;  V  =  39,32,  h  =  59,0  %;  V  =  195,9, 

h  =  59,5  % 

A 

Lunddn 

Journ.  Chim.  phys.  5, 
155;  1906. 

■ 

Anilin-Iso- 

V  =  213,6  1;  15»;  h  =  8o,i% 

A. 

Lundön 

Journ.   Chim.  phys.   5, 

nitrosomethyl- 

25Mi  =  8i,4% 

160;  1906. 

pyrazolonat 

40O;  h  =  82,8% 

Anilinsalicylat 

o»;  h  =  27%  V=  lool 
18";  h  =  43%                       80%  Alkohol 
30";  h  =  49%                     j 

A 

Euler  u.  af  Ugglas 

ZS.ph.Ch.  68, 500  ;i9io. 

Pyridinacetat 

V  =  50,30  —  200,9  I 
t°:       15          25          40          50           60" 
k:     0,187    0,263     0,426    0,572     (0,769) 

extrapol. 

A 

Lundän 

Journ.  Chim.  phys.  5, 
584;  1907. 

Trimethyl- 

V  =  158,2  —  437  1- 

A 

Lund^n 

Journ.    Chim.  phys.   5, 

pyridin  a-'a-y 

t":       10           15          25           40         50" 

589;  1907. 

p-Nitrophenolat 

k:     0,578     0,617      0,735      0,943      1,09 

W.  Böttger. 


255 


1199 


Löslichkeitsprodukte. 

Das  Löslichkeitsprodukt  (L^)  für  ein  Salz  von  der  Zusammensetzung  -^m^n  '^*  gegeben  durch  den 
Ausdruck :  Lp  =  [Af  X  [ß]"  =  k  [A^  ßj. 

Die  Löslichkeitsprodukte  sind  vorwiegend  aus  Leitfähigkeitsdaten  abgeleitet  worden.  Wenn  keine  direkten 
Bestimmungen  der  lonenkonzentration  vorliegen,  ist  diese  aus  der  Gesamtkonzentration  abgeleitet  worden.  Falls 
es  an  direkten  Angaben  über  den  Dissoziationsgrad  bei  der  Sättigungskonzentration  fehlt,  ist  dieser  aus  Kurven 
interpoliert  worden,  die  für  bestimmte  Salztypen  aus  Durchschnittswerten  für  den  nichtdissoziierten  Anteil  ver- 
schiedener Salze  eines  Typus  und  der  Gesamtkonzentration  gezeichnet  wurden.  Die  Unsicherheit  des  so  er- 
mittelten Dissoziationsgrades  wächst  mit  der  Konzentration;  sie  ist  größer  für  Salze  mit  zwei  zweiwertigen 
Ionen  als  für  Salze  mit  einem  zweiwertigen  Anion  und  zwei  einwertigen  Kationen  (oder  umgekehrt),  und  für 
diese  größer  als  für  Salze  mit  einwertigem  Anion  und  einwertigem  Kation.  —  Größere  Unsicherheiten  in  den 
Dissoziationsgraden,  die  immer  unter  „Bemerkung"  angegeben  sind  resp.  in  den  direkten  Angaben  (des  Leit- 
vermögens oder  der  Gesamtkonzentration),  sind  durch  ein  Fragezeichen  kenntlich  gemacht. 

Aufgenommen  sind  Salze,  deren  Löslichkeit  bei  der  angegebenen  Temperatur  <  o,oi  molar  ist.  Die 
Salze  sind  alphabetisch  nach  den  Symbolen  der  Kationen  und  unter  einem  Kation  nach  den  Benennungen  der 
Anionen  geordnet.  Bei  verschiedenwertigen  Kationen  sind  die  Salze  nach  den  verschiedenen  Wertigkeitsstufen, 
die  durch  römische  Ziffern  bezeichnet  sind,  getrennt. 

Die  Literatur  ist  bis  Ende  1910  berücksichtigt. 

Die  lonenkonzentrationen  bedeuten  durchgängig  Grammatome  (nicht  Grammäquivalente  1)  im 
Liter.  Die  Abkürzungen  unter  Bemerkung  bedeuten:  A  resp.  Pot,  daß  die  lonenkonzentration  durch 
Messung  des  Leitvermögens  resp.  aus  Potentialmessungen  abgeleitet  ist;  an.,  daß  die  Gesamtkonzentration  auf 
analytischem  Wege  ermittelt  worden  ist;  Gl.,  daß  ein  Gleichgewichtsstudium  zugrunde  gelegt  ist 

I.  Löslichkeitsprodukte  von  Salzen  anorganischer  Säuren. 


Name  u.  ev. 
Bodenkörper 


Temp.  I     lonenprodukt     1  Num.  Wert 


Autor 


Zitat 


Bemerkung 


Ag-Salze 
„  Bromid 


,,  Bromat 

„  Carbooat 

„  Cyanid . 
,,  Chlorid. 


Chromat 


19,96» 
21,1 
25 


100 
19,96 
25 
25 
25 
20 
4,68 
9,66 
18 


25 

» 

25,86 

34,26 

50 

100 

0,26 

14,82 

18 


25 


27 

30,76 
37,3 
50 

75 


[Ar]X[Br'] 


[Ag-]X[BrOs'] 

[AgtxCCOa"] 

[Ar]x['Ag(CN')2 
[Ag-]X[Cr] 


[Ag-fxLCrOn 


2X10-" 

3,4X10  " 

4,4X10 

6,5X10 

5,1  X 10 

4X10- 

3,97X10- 

5,77X10- 

4X10- 
6,15X10" 
2,2X10- 
0,21X10- 
0,37X10- 
0,87X10- 

IjIlXlQ- 

1,5«  X 10- 
1,93X10- 
1,81X10 
3,72X10- 
13,2X10- 


215X10 
o,3oXio 
1,2X10 
1,5X10- 
1,7X10- 

2,6X10- 

9X10- 

4X10- 

4,9X10- 
8,5X10- 
I5X10- 

mXio- 


Böttger  ZS 

Kohlrausch 
Goodwin 
i  Thiel  jZS 

'  Bodländer  u.  Fittig:  ZS, 
Böttger         j 
Böttger         I 
Noyes  I 

Abegg  u.  Cox     ZS. 
Spencer  u.  Le  Pia  ZS, 
Böttger  ZS, 

Kohlrausch 


,  ph.Ch.  46, 602 ;  1903. 

„        64, 149;  1908. 

13, 645; 1894. 

anorg.Ch.24,57 ;  1900. 

,  ph.Ch.  39, 605 ;  1902. 

„        56,  93;  1906. 

„        46, 602;  1903, 

„  6, 246;  1890. 

ph.  Ch.  46,  II;  1903. 
anorg.Ch.60,14  ;i9io. 
ph.Ch.  46, 602 ;  1903. 

„        64, 148; 1908. 


A 
A 

Pot 

Pot. 

Gl. 

A 

A 

an.  ;y- 93.8% 

Pot. 


Melcher 

Goodwin 

Thiel 
Kohlrausch 
„ 
j        Melcher 

i 

i  " 

I      Kohlrausch 

,, 

WhTtby 

Schäfer  u.  Ab^g 

Sherrill 
i        Whitby 
Kohlrausch 
Whitby 
i      Kohlrausch 


Journ.  Amer.  ehem.  Soc 

32,  54;  1910. 
ZS.  ph.Ch.  13, 645 ;  1894. 
ZS.anorg.Ch.24,57 ;  1900. 
ZS.ph.Ch.64, 148;  1908. 

„  » 

Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 

32,  54;  1910. 

ZS.  ph.Ch.  64, 159 ;  1908. 


ZS.  anorg.  Ch.  67,  107; 

1910. 
ZS.  anorg.  Oi.  46,  309; 

1905. 
Journ.  Amer.  ehem.  Soc. 

29,  1673;  1907. 
ZS.  anorg.  Ch.  67,  108; 

1910. 
ZS.ph.Ch.64, 159;  1908. 

ZS.  anorg.  Ch.  87,  108; 

1910. 
ZS.  ph.Ch.  64, 159;  1908. 


Pot. 

Pot 
.1 


an.  ,-7-97.7%? 

GL        : 

Gl.  ' 

an.  ;y  97,5%?= 

f         i 

an.;y=97%?( 
A 


W.  Böttger. 


1200 


255  a 


Löslichkeitsprodukte. 

I.  Löslichkeitsprodukte  von  Salzen  anorganischer  Säuren.  (Forts.) 

Die  lonenkonzentrationen  bedeuten  durchgängig  Grammat 

ome  (nicht  Grammäquivalente!)  im 

Liter.     Die  Abkürzungen 

unter  Bemerkung  bedeuten:  A 

resp.  Pot.,  daß  d 

e  lonenkonzentration  durch  Messung 

des  Leitvermögens  resp.  aus  Potentialmessungen  abgeleitet  ist;  an.,  daß  die  Gesamtkonzentration  auf  analytischem 

Wege  ermittelt  worden  ist;  Gl.,  daß  ein  Gleichgewichtsstudium  zugrunde  gelegt  ist.                                             ! 

Name  u.  ev.       ^ 
Bodenkörper       '''"'^• 

lonenprodukt 

Num.  Wert 

Autor          i 

Zitat                 ;  Bemerkung 

Ag-Salze 

„  Dichromat     . 

25 

[Ag-J^xCCraO/'] 

2X10-' 

Sherrill 

Joum.  Amer.  ehem.  See. 
29,  1674;  1907. 

Gl. 

„  Jodat    .    .    . 

9,43° 

[Ag-]  [JO3'] 

0,92  X 10-® 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.Hi5i;i9o8. 

A 

>j 

18 

» 

1,82  X  10-8 

„ 

„ 

\ 

>> 

20 

» 

2,3i  X  10-8 

Böttger 

ZS.ph.Ch.46,6o2;i903. 

"                 J 

» 

20 

» 

1,86  X 10-8 

Whitby 

ZS.  anorg.  Gh.  67,  108; 

an.;7-99,o%i 

» 

25 

„ 

3,49  X  10-8 

Noyes  u.  Kohr 

I9IO.                                                                                                         1 

ZS.ph.Ch.42,338;  1903.  an.; 7=98,9% 

„    kryst. 

25  . 

,> 

3,io  X 10-8 

Hill  u.  Simons 

„         67, 602;  1909.    „        „ 

,, 

26,6 

» 

3,55  X 10-8 

Kohlrausch 

64, 151;  1908.   ji 

„  Jodid    . 

13 

[Ag-]X[J"] 

0,32  X 10-16 

Daneel 

„        33,  439;  1900.  Pot. 

» 

20,8 

ji 

2,6   X10-" 

Kohlrausch 

64, 149;  1908.^ 

25 

>, 

0,94  X  lo-i« 

Goodwin 

„         13,  646;  1894.!  Pot. 

» 

» 

25 

„ 

1,1    X10-" 

Thiel 

ZS.anorg.Ch.24,57;i9oo.      „ 

„  Oxyd     .    .    . 

19,96 

[Ag-]X[OH'] 

1,52X10-8 

Böttger 

ZS.ph.Ch.46,  602;  1903.   A 

/>  j  f\ 

» 

i,9a  X  10-8 

ilit    f^r\o  •  xr\n'3 

» 

24,9 

» 

jj             ii»j  u^jz  j  lyj^. 

„ 

» 

25 

j, 

2,29  X  10^8 

Noyes  u.  Kohr 

42,  342 ;  1 903. !  an. ;  7  -  70% 

„  Rhodanid 

20 

[Ag-]X[SCN'] 

0,63  X  10-^^ 

Böttger 

46,  602; 1903.   A                  i 

» 

25 

,, 

1,17X10-1^ 

Küster  u.  Thiel 

ZS.  anorg.  Ch.  33,  139; 
1903. 

Pot. 

)t 

25 

>, 

1,57X10-^^ 

Abegg  u.  Cox 

ZS.  ph.  Ch.  46,  11;  1903. 

Gl. 

» 

IOC 

1,5     XIO    9 

Böttger 

56,93;  1906.   A                  1 

„  Sulfid   .    .    . 

18 

[Ag.pX[S"] 

1,6   Xio-*'-* 

Bruner  u. 
Zawadzky 

ZS.  anorg.  Ch.  67;  455; 
1910. 

Gl.  ind. 

Ba-Salze 

„  Carbonat  .    . 

16 

[Ba"]X[C03"] 

1,9   Xio-' 

Bodländer 

ZS.  ph.  Ch.35,  28;  1900. 

Gl.                ! 

„  Chromat    .    . 

18 

[Ba"[X[Cr04"] 

1,6   Xio-»° 

Kohlrausch 

64,15851908. 

^        i 

>) 

28,08 

j, 

2,4    Xio-»o 

„ 

„ 

„  Fluorid     .    . 

9,5 

[Ba-]X[FT 

1,6   X10-« 

„ 

ZS.ph.Ch.64, 145;  1908. 

„              s 

» 

18 

j, 

1,7   Xio~^ 

„ 

„ 

„                ^ 

j> 

25,75 

» 

1,73X10-" 

» 

» 

„ 

„  Jodat    .    .    . 

0 

[Ba-jXJOsT 

1,6   X10-" 

Trautzu.Anschütz 

ZS.  ph.Ch.56,  241;  1906.  an.; 7=97,7%: 

Ba(J03)2.H20 

>> 

10 

» 

8,4   X10-" 

,, 

„ 

„  96,2%? 

)) 

25 

6,5   Xio-w 

„ 

„ 

„     95    %J 

»» 

30 

„ 

8,7   Xio-'" 

„ 

„ 

„     94,6%: 

» 

40 

» 

1,9   Xio-» 

„ 

„ 

„     93,9%  i 

>j 

50 

» 

4,6   Xio-9 

)              » 

„ 

„     92,5%; 

„ 

60 

j, 

I       X 10-8 

,, 

„ 

„     91,1%; 

» 

70 

1,8   Xio-8 

,, 

„ 

„     89,3%  i 

80 

,, 

3,2   Xio» 

„ 

»> 

„     89,5% 

„ 

90 

,» 

5,7   Xio-8 

„ 

„ 

„    87,4<y„ 

,, 

100 

jj 

13     X  lo-" 

>> 

,j 

„   84  %; 

„  Sulfat,  gefällt 

0.77" 

[Ba"]X[S04"] 

0,53X10-10 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.  64, 152,1908. 

A 

>> 

18 

„ 

0,94X10-'" 

„ 

„ 

„ 

» 

>, 

0,87X10-« 

Melcher 

Joum.  Amer.  ehem.  Soe. 
32,  54;  19 10. 

_i 

>» 

18,3 

„ 

0,99X10-'« 

Küster 

ZS.  anorg.  Ch.  12,  267; :  an.; 7 -98,7^! 

1896. 

>» 

25 

„ 

0,94X10-"» 

Hulett 

ZS.ph.Ch.  37, 398  ;i9oi. 

A              ':: 

» 

» 

» 

I,08XI0-'» 

Melcher 

Joum.  Amer.  ehem.  Soe. 
32,  54;  1910. 

1 

» 

27,75 

„ 

I,25XIO-'0 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.  64, 152;  1908. 

»» 

>» 

50 

» 

1,98  XIO-'« 

Melcher 

Journ.  Amer.  ehem.  Soe. 
32,  54;  1910. 

», 

„ 

100 

,f 

2,60X10-" 

,, 

', 

„ 

„  Schwerspat  . 

18 

,) 

1,23X10-'« 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.  64, 152;  1908, 

„    (?) 

W.  Böttger. 


255  b 


1201 


Löslichkeitsprodukte. 

I.  Loslichkeitsprodakte  von  Salzen  anorganischer  Sänren.  (Forts.) 

Die    lonenkonzentrationen  bedeuten  durchgängig  Grammatome  (nicht  Grammäquivalente)  im 

Liter.     Die  Abkürzungen  unter  Bemerkung  bedeuten:  A  resp.  Pot,  daß  die  lonenkonzentration  durch  Messung 

des  Leitvermögens  resp.  aus  Potentialmessungen  abgeleitet  ist;  an.,  daß  die  Gesamtkonzentration  auf  analj-tischem 

Wege  ermittelt  worden  ist;  Gl.,  daß  ein  Gleichgewichtsstudium  zugrunde  gelegt  ist. 


Name  u.  ev. 
Bodenkörper 


Temp. ;     lonenprodukt     :  Num.  Wert 


Autor 


Zitat 


Bemeiiamg 


0,05 
18 
40 
o 
10 
18 
18 
18 

25 
18 


Ca-Salze 

„  Carbonat  .    .  |    16» 
„  Flnorid,  gefällt  I    18 
26,11 
„  Flußspat  .    . 
»»       »»         •    • 
»»       »»         •    • 
„  Jodat    .    .    . 
Ca(J03),-6H80 

„  Sulfat  .    .    . 
Cd-Sulfid.    .    . 

Ce-Jodat  .    .    . 

Ce{J03)3.2HsO 
Co-Sulfid.    .    . 

Cu-Salze 
Cu'-Bromid 

„  Chlorid 
„  Jodid  . 
„  Rhodanid 

Cuii-Sulfid 

Fe" -Salze 
.,    oxyd 

„    Sulfid 

Fe'i'-Oxyd 
Hg-Salze 
Hgi-Bromid 
„  Chlorid 

{     ,, 

„  Jodid    .    .    . ;     „ 

Hgi'-Oxyd     .    .:     „ 

„  Sulfid  ...       „ 

'    18 

La- Jodat  ...      25 

2La(J03)3.3H,0' 
Mg-Salze 

,,  Carbonat      .  i     12 
,.  Fluorid     .    .  |    18 

,,  !   27 

,,  Hydroxyd 


[Ca-]x[C03"] 
[Ca"]x[FT 


[Ca"]x[JOsT 

n 

[Ca"]x[S04"] 
[Gd"]x[S"] 

[Ce"]X[JO,T 
[Co"]x[S'T 


2,8x10-» 
I  3,4X10-'^ 
13,95X10-» 
Si,7,Xio-" 

2,7X10-" 
3,6X10-" 


!  4,9X10-8 
22,2X10-8 


;  64,4X10-» 
;  6,1  X 10-5 
;  3,6X10-*» 

I       sXio-» 

1      3,5X10-'» 
1  3X10-»» 


Bodländer        ZS.  ph.  Ch.  35,  28 ;  1900,  i  GL 
Kohlrausch        ZS.ph.Ch.64, 145;  1908.    j^ 


iMylius  u.  Funk  \  Wiss.Abh.P.-T.R.3,448;  |an.;/=9o%?| 

1  „  '      1900.  j  „;  7=87,5? 

\  „  ■  „  |„;j'=84,8? 

Kohlrausch        ZS.ph.Ch.64,i54;i9o8.    j^ 
I      Bruner  und       ZS.  anorg.  Ch.  67,  455; ;  indirekt 

Zawadzki  191  o.  GL  direkt 

Rlmbach  und      ZS. ph.Ch. 67, 198;  1909.  ^  j^;  7=77% 

Schubert 
Bruner  und       ZS.  anorg.  Gh.  67,  455;  j  indirekt 

Zawadzki  1910.  | 


S18— 2oi      [Cu-]x[Br'] 


Zimm.- ' 

temp. 

18 — 20. 

.s| 

18      I 


\       18 
'  Zimm.- 
temp.? 
IS 


25' 
25 


[Cu']x[aT 

[Cu-]X[J1 
[Cu-]X[SCNT 

[Cu"]x[s'T 


[Fe"]x[OHT 

[Fe-]X[S] 
[Fe-lxCOHT 

[Hgj"]X[BrT 

[Hg,"]x[aT 

[Hg2"]X[JT 
[Hg"]X[OHT 


4,15X10-*  !  Bodländer  und 
i        Storbeck 

I,02XI0-*  „ 

5,06X10-"  ' 

i„Xio-" 


8,5X10-« 

1,64X10-1* 
8,7X10-" 
1,5X10 
3,7X10 
1,1X10 


19 
_19 


Kohlrausch  und  \ 
Rose  j 

Bruner  und     \ 
Zawadzki 

E.  MüUer 

Krassa 

Bruner  u. 

Zawadzki 

E.  Müller 

Sherrin 


ZS.  anorg.  Ch.  31,  465; 

1902, 
ebenda  S.  26, 
ebenda  S.  474. 
ZS.  ph.Ch.  12, 241 ;  1893. 


Gl.;  Pot. 


1,3  Xio-^' 
3,5X10-" 
2,0  X IO-18  Ley  u.Heimbucher 
1,2  X  io-*8;         Sherrill 
4,3X10-"?  Schick 


[Hg"]x[S"]      [ca.  4X10 
[La-]X[J03T  I    5,9X10 


Knox 
4Xio-*8    Bruner  iL  Za- 
bis  2  X 10-*»  wadzki 

Rimbach  u. 
Schubert 


[Mg"]X[C03'T 
[Mg-IXLFI* 


18     :    [Mr']X[OHT 


„  Ammonium-    j    25 
phospbat 
,  Mn-Salze 
1    „  Hydroxyd 


2,6x10-*  Bodländer 
7,1  X IO-»  I  Kohlrausch 
6,4  x  10-»  „ 

3,4X10-"     Kohlrausch  u. 

Rose 
1,2x10-"     Dupre  jun.  u. 

Bialas 


[Mr-]X[NH4-] 
XLPO/'T 


18     I    [Mn"]X[OHT 


2,5X10- 


4X10- 


Bube 


Sackur  u. 

Fritzmann, 

s.  auch  Herz 


ZS.  anorg.  Ch.  67,  455;  i  indirekt 
1910.  j 

ZS.  Elch.  14,  77;  1908.1  Pot;  Gl. 

„        15,  491 ;  1909.  Pot. 
ZS.  anorg.  Ch.  67,  455;  indirekt 

1910.  Gl.  direkt 

ZS.  Elch.  14,  77;  1908.  Pot;  GL 

ZS.ph.Ch.48,728;i903.  Gl.;  Pot 

„   43, 732; 1903. 
ZS.  Elch.  10,  303;  1904.  Pot 
ZS.ph.Ch.43, 723;  1903.  GL;  Pot 

42,  166,  171;  an.;  70,02%?! 

1903.  1  " 

ZS.  Elch.  12,  480;  1906.    GL;  Pot 
ZS.  anorg.  Ch.  67,  455;   indirekt 

1910.  ; 

ZS.  ph.  Ch.67, 198;  1909.lL:  V.;  7=76%^ 


ZS.  ph.  Ch.  35, 31 ;  1900.    Gl. 
ZS.ph.Ch.64, 146;  1908.    A 

! 

ZS.  ph.Ch.  12,241;  1893. '  ,"  • 

ZS.  angew.  Ch.  16,  55; ;  „ 

^903-  _  I 

ZS.  anaL  Ch.  4»,  557;   an-;  Gl.  ge- 

1910.  I    schätzt 

ZS.  Elch.  15,  845;  1909.;  A. 
ZS.  anorg.  Ch.  22,  2S3;  1900. 


r.ysikalisch-chemische  Tabellen.    4.  AafL 


W.  Böttfer.    76 


1202 


255 


Löslichkeitsprodukte. 

I.  Löslichkeitsprodukte  von  Salzen  anorganischer  Säuren  (Forts.) 

Die  lonenkonzentrationen   bedeuten  durchgängig  Grammatome  (nicht  Grammäquivalente)   im 

Liter.    Die  Abkürzungen  unter  Bemerkung  bedeuten:  A  resp.  Pot.,  daß  die  lonenkonzentration  durch  Messung 

des  Leitvermögens  resp.  aus  Potentialmessungen  abgeleitet  ist;  an.,  daß  die  Gesamtkonzentration  auf  analytischem 

Wege  ermittelt  worden  ist;  Gl.,  daß  ein  Gleichgewichtsstudium  zugrunde  gelegt  ist. 


Name  u.  ev. 
Bodenkörper 


Temp. 


lonenprodukt 


Num.  Wert 


Autor 


Zitat 


Bemerkung 


Mn-Salze 
„  Sulfid 


Ni-Sulfid  . 

Pb-Salze 
„  Carbonat 

„  Chromat 
„  Fluorid 


Jodat 


Jodid 


Pb-Salze 
„  Sulfat 


Sulfid 


Sr-Salze 
„  Fluorid 


„  Sulfat  gefällt 


Cölestin  praktisch 
k^ine  Abweichung 

Tl-Salze 
Tl'-Bromid 


Bromat 


8,99 

i8 

26,61 

9,17 
18 

19,95 

25,77 


15 

20,1 

25 


45 
65 


18 


0,26 

18 
27,39 

2,85 
10,18 

17,38 
32,26 


9,37 

18 
20,06 
25,68 
68,5 
19,94 
39,75 


[Mn-]X[S"] 


[Ni"]X[S"] 


[Fb-JXCCOa"] 

[Pb"]x[Cr04"] 
[Pb"]x[FT 


[Pb-]x[J03']' 


[Pb-]X[JT 


[Pb"]x[S04"] 


[Pb-]X[S"] 


[Sr-]X[FT 


[Sr-]X[S04"] 


[Tr]X[Br'] 


[Tl-]x[Br03'] 


1,4X10- 


1,4X10 


3,3X10- 

1,77X10- 
2,7X10- 
3,2X10- 
3,7X10- 
5,3  X  lo-i* 
1,2  X  10 

1,37x10-13 

2,6Xio-i3 
2,89  X 10-« 

7,47  X 10-9 
8,1 X 10-9 

1,33  X  10-8 
1,39  X  108 

8,58  X  10-8 
2,64  X 10-' 


0,61  Xio- 
resp. 
ijOßXio- 


4,2X10-^8 

bis 
3,6Xio-23 
3,4X10-28 

2,5X10-9 

2,8X10-9 

2,9X10-9 

2,77X10-'' 

2,78  XI 0-7 
2,81X10-7 


9,59X10-7 
2,07X10-* 
2,53X10-« 
3,85X10-« 
6,33X10-» 

8,5oXio-5 
3,89X10  * 


Bruner  u.  Za-     ZS.  anorg.  Ch.  67,  455; 
wadzki  1910. 


Bruner  u.  Za- 
wadzki 

Pleißner 

Beck 
Kohlrausch 


Böttger 

Kohlrausch 

Lichty 


Böttger 
V.  Ende 


Lichty 


Pleißner 


Bruner   u. 
Zawadzki 


Kohlrausch 


Böttger 

Kohlrausch 

A.  A.  Noyes 

Böttger 

Noyes  u.  Abbot 


ZS.  anorg.  Ch.  67,  455; 
1910. 

Arb.  Gesundh.  26,  30; 

1907. 
ZS.  Elch.  17,  846;i9ii. 
ZS.ph.Ch.  64, 14651908. 


indirekt 


indirekt 


Gl.;  an. 

GL;  an. 
Ä 


64, 151;  1908. 

„ 
46, 602;  1903. 
64, 151; 1908. 
Joum.  Amer.  ehem.  Soc.   an.;  7-93,5? 
25,  469;  1903 

an.;  7^92,6? 

A 

an.;  7-92%? 


ZS.ph.Ch.  46, 602;  1903. 
ZS.  anorg.  Ch.  26,  159; 

1901. 
Joum.  Amer,  ehem.  Soc. 

25,  469;  1903. 


Arb.  Gesundh.  26,  43 
u.  II;  1907, 


ZS.  anorg.  Ch.  67,  455; 
1910. 


ZS.ph.Ch.  64, 145;  1908, 


ZS.ph.Ch.  64, 152;  1908, 


ZS.ph.Ch,  64, 149;  1908. 

ZS.ph,Ch.4(),  602;  1903. 

„         64, 149;  1908. 

ZS,ph,Ch.6,248;i89o, 

ZS,ph,Ch,46,6o2;i903. 


an.;  7  91,9%!' 

an.;  7- 89,1%? 
an.;  7=87,1%; 


mit  30%       i 
Hydrolyse  u.  ; 
7  =  2o%resp.! 
mit  15% 
Hydrolyse  u. 
7=10% 
indirekt 


an, ;  Gl.  direkf 
A 


an.;  7  =91,69 
A 


16,130;  1895.1  an.;  7  =89?^ 


W.  Böttger. 


255  d 


1203 


Löslichkeitsprodukte. 

I.  Löslichkeitsprodakte  von  Salzen  anorganischer  Säuren  (Forts.)                                 || 

Die  lonenkonzentrationen  bedeuten  durchgängig  Grammatome  (nicht  Grammäquivalente)  im  || 

Liter.     Die  Abkürzungen 

unter  Bemerkung  bedeuten:  A 

resp.  Pot.,  daß  die  lonenkonzentration  durch  Messung 

des  Leitvermögens  resp.  aus  Potentialmessungen  abgeleitet  ist;  an.,  daß  die  Gesamtkonzentration  auf  analytischem 

Wege  ermittelt  worden  ist;  Gl.,  daß  ein  Gleichgewichtsstudium  zugrunde  gelegt  ist. 

Name  u.  ev. 
Bodenkörper 

Temp. 

lonenprodukt 

Num.  Wert 

Autor 

Zitat                   Bemerkung 

! 

Tli -Salze 

„  Chlorid    .    . 

9,54» 

[Tnx[cn 

7,55X10-* 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.64,i49;i9o8. 

A 

» 

19,96 

i> 

i,5oXio-* 

Böttger 

„         40, 602;  1903. 

,» 

» 

25 

» 

2,2iXlO-* 

Hill'u.  Simmons 

„         67,614;  1909. 

an. 

„ 

25,76 

yf 

2,15X10-* 

Kohlrausch 

64,149;  1908. 

A 

>> 

39,75 

tt 

4,77X10-* 

Noyes  u.  Abbot 

16,130;  1895.I  an. ;y=86,6%i| 

„  Jodat  .    .    . 

19,95 

[TrjxCJO,'] 

2,19X10-* 

Böttger 

„          46, 602 ;  1903. 

d 

„  Jodid   .    .    . 

9,9 

[Tr]x[j'] 

I,l8XlO-8 

Kohlrausch 

„         64, 149;  1908. 

» 

,,        ... 

18 

n 

2,83X10-« 

»,. 

„                  „ 

» 

„        ... 

20,15 

,» 

3,60X10-8 

Böttger 

„         46, 602;  1903. 

,» 

»        ... 

26,02 

» 

6,3oXio-8 

Kohlrausch 

64,149;  1908. 

>» 

„  Sulfid  .    .    . 

18 

[Tri^xES"] 

4,5X10-« 

Bruner  u. 
Zawadzki 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  455;  GL 

1910.                1 

Tl"i-Hydroxyd  . 

25 

[Tr-]X[OH']» 

1,4X10-»' 

Spencer  u.Abegg 

ZS.  anorg.  Ch.  44,  398;  Gl. 
1905. 

Zn-Salze 

j 

„  Hydroxyd 

Zimm.- 
temp. 

[Zn"]X[OHT 

1,8X10-" 

Herz 

ZS.  anorg.  Ch.  2B,  227;:  GL 

„  Sulfid  .    .    . 

18 

[Zn"]x[S"] 

1,2X10-" 

Bruner  und 

ZS.  anorg.  Ch.  67,  455; 

Gl.  stabiles 

Zawadzki 

1910.                            i  (ß)  ZnS.        1 

IL  Lö 

slichkeitsprodi 

iikte  von 

Salzen  organischer  Säuren. 

Ag-Salze 

„  Beazoat   .    . 

25° 

[Ag-lxCCsHsCO^'] 

Q.33X10-5 

Noyes  u.Schwartz 

ZS.ph.Ch.27,283;i898. 

an.;  y- 84,4% 

„  Oxalat     .    . 

9,72 

[Ag-]»X[C20/'] 

2,49X10-^^ 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.64,i66;i9o8. 

A 

ji 

18 

» 

5,17X10-1- 

„ 

„ 

» 

>» 

20 

» 

6,29X10-** 

Böttger 

ZS.ph.Ch.46,  602;  1903. 

" 

>j 

21 

», 

7,0,  Xio-'^ 

Whitby 

ZS.  anoi^.  Ch.  67,  108; 

1910. 

„    4S,  307;  1905. 

an.  ;y  =  97,3% 

25 

>t 

1,03X10-" 

Schäfer  u.  Abegg 

GL;  Pot. 

JT                              •           • 

26,90 

99 

i,OgXio-" 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.64, 166;  1908. 

A 

„  Salicylat .    . 

15 

[Ag-JX 
[CsH^OHCOsT 

1,39X10^ 

Holleman 

ZS.ph.Ch.l2, 130;  1893. 

» 

n-Valerat      .    . 

18,6 

[Ag-]  X  [CsHAl 

7,94X10-» 

Arrhenius 

ZS.ph.Ch.U,  396;  1893. 

an.;  y -93,8% 

Ba-Salze 

.,  Oxalat 

+  3^■2H,0      . 

0 

[Ba"]X[C20/'] 

0,54X10-' 

Groschuff 

Ber.  ehem.  Ges.  34, 3318; 
1901. 

an.;y=9o%? 

18 

99 

1,80X10-' 

jj 

» 

„  y=85,7%? 

99 

1,62X10-' 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.64,i62;i9o8. 

.1 

i    " 

30 

»> 

3,86X10-' 

Groschuff 

Ber.  ehem.  Ges.  34,  3318; 
1901. 

an.  ;y- 82,8%? 

K-  +  2  H.,0   .     . 

0 

yf 

0,45X10-' 

99 

» 

„  y  =  90,4%? 

■         »        •     - 

3 

99 

0,44X10-' 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.64,i62;i9o8. 

^ 

w    :,   .  . 

18 

" 

I,2oXlO-' 

Groschuff 

Ber.  ehem.  Ges.  34, 3318; 

an.;y-88%? 

9f 

J> 

IjIqXio-' 

Kohl  rausch 

1901. 
ZS.ph.Ch.64, 162;  1908. 

A 

28,4 

1,83X10-' 

19 

»f 

"               ^, 

.  . 

30 

99 

2,03X10-' 

Groschuff 

Ber.  ehem.  Ges.  84, 3318 ; 
1901. 

„ 

an.;  y- 85,4%? 

73 

ff 

7,5X10-'? 

„ 

an.;  y  =  70%? 

11       +  ^'iü.O  .    . 

0 

ff 

1,13X10-' 

» 

»» 

an.  ;y- 88,4%? 

,,    .  . 

18 

ff 

2,13X10-' 

„ 

n 

an.;y-85,2%? 

... 

100 

ff 

3,9X10-'? 

»> 

an.;  7=7°% 

Ca-Oxalat 

-r  H^O      .    . 

0,46 

[Ca"]x[Q04"] 

0,95X10-* 

Kohlrausch 

ZS.ph.Ch.64,i63;i9o8. 

A 

>» 

18 

1, 

1,73X10-» 

»» 

i  „                    II 

W.  Böttger.    76* 


1204 


355 


Löslichkeitsprodukte. 

IL  Löslichkeitsprodukte  von  Salzen  organischer  Säuren.  (Forts.) 

Die   lonenkonzentrationen  bedeuten  durchgängig  Grammatome   (nicht  Grammäquivalente)  im 

Liter.     Die  Abkürzungen  unter  Bemerkung  bedeuten:  A  resp.  Pot.,  daß  die  lonenkonzentration  durch  Messung 

des  Leitvermögens 

resp.  aus  Potentialmessungen  abgeleitet  ist;  an.,  daß  die  Gesamtkonzentration  auf  analytischem 

Wege  ermittelt  worden  ist;  GL,  daß  ein  Gleichgewichtsstudium  zugrunde  gelegt  ist. 

Name  u.  ev. 
Bodenkörper 

Temp. 

lonenprodukt 

Num.  Wert            Autor                           Zitat 

Bemerkung 

Ca-Oxalat 

+  H,0       .     . 

25° 

[Ca"]x[02O4"] 

2,57X10-» 

Richards,  Caffrey 
u.  Bisbee 

ZS.   anorg.  Oh.  28,  85; 
1901. 

an.;  7=95,5% 

» 

35,8 

„ 

2,94X10-» 

Kohlrausch 

ZS.    ph.   Oh.  64,    163; 

1908. 

Ä 

» 

50 

„ 

4,93X10-9 

Richards,  Caffrey 
u.  Bisbee 

ZS.   anorg.  Oh.  28,  85; 
1901. 

an.  ;7  94,2% 

» 

95 

,, 

10,3X10-» 

„ 

„ 

an.;  7=  93%? 

Cd-Oxalat    .    . 

11,13 

[0d"]x[02O4"] 

1,15X10-8 

Kohlrausch 

ZS.  ph.Oh.  64,i65;i9o8. 

A 

+  3  H2O 

97 

18 

„ 

1,53  X  10-8 

„ 

„ 

„ 

JJ 

26,75 

» 

2,io  X  10-8 

,, 

,, 

,, 

Ce-Salze 

„  Oxalat     .    . 

25 

[06-]2X[02O4"]3 

2,56X10-2« 

Rimbach  und 

ZS.ph.Oh.67, 198;  1909. 

,, 

062(0204)3  • 

Schubert 

10  H,0 

„  Tartrat    .    . 

25 

[Ce-rx 

9,7  X  10-20 

,, 

» 

„ ;  7=89% 

062(04  H406)3- 

ICiüiOe'r 

9  H2O 

Cu-Oxalat    .    . 

25 

[OU"]X[0204"] 

2,87  X  10-8 

Schäfer  u.  Abegg 

ZS.  anorg.  Oh.  45,  310; 
1905. 

?, -7=92,1% 

Fe"-OxaIat  .    . 

25 

[Fe"]X[02O4"] 

2,1  X  10-'' 

»               „ 

,( 

?;  7-85,2% 

La-Salze 

„  Oxalat.    .    . 

25 

[La-J^xCCaOi'T 

2,02  X  IO-28 

Rimbach  und 

ZS.  ph.Oh.  67, 198;  1909. 

A 

+  10  H2O 

Schubert 

„  Tartrat    .    . 

25 

[La-]2x 

2,l6XlO-l» 

,, 

,,                 „ 

„ ;  7=89% 

+3  H2O 

[04H4O6'T 

. 

„ 

Mg-Oxalat    .    . 

18 

[Mg"]X[02O4"] 

8,57  X  10-5 

Kohlrausch  und 

„        64, 164;  1908. 

Mylius 

Nd-Oxalat     .    . 

25 

[Nd-?X[02O4"? 

5,87  X  IO-29 

Rimbach  und 

„         67, 198;  1908. 

,, 

+  10  H2O 

Schubert 

Pb-Oxalat    .    . 

18 

[Pb"]X[02O4"] 

2,74  X  IO-" 

Kohlrausch 

64, 166; 1908. 

"            ^ 

»» 

19,96 

» 

3,38  X  IO-" 

Böttger 

46, 604;  1903. 

,, 

f» 

22 

,, 

3,23  X  10-11 

Kohlrausch 

„         64, 166;  1908. 

'": 

»» 

25 

„ 

3,5o  X  10-" 

Pollatz 

Diss.  Leipzig  1907,  S.  20. 

"            ■'. 

Pr-Oxalat     .    . 

25 

[Pr-]2x[02O4"] 

4,84  X  IO-28 

Rimbach  und 

ZS.  ph.Oh.  67, 198;  1909, 

„ 

+  10  H2O 

Schubert 

Sm-Oxalat    .    . 

25 

[Sm-]2x[02O4'T 

8,36  X  IO-29 

„ 

,»                 „ 

„ 

+  10  HoO 

Sr-Oxalat     .    . 

1,35 

[Sr"]X[02O4"] 

2,95  X  10-8 

Kohlrausch 

64, 163;  1908. 

„ 

>» 

18 

» 

5,6i  X  io~8 

•, 

,,                 » 

„ 

,,  „     " 

37,27 

„ 

9,7o  X  10-8 

„ 

,,                 » 

„ 

Y-Oxalat  .    .    . 

25 

[Y-]2x[0aO4"f 

5,46  X  10-27 

Rimbach  und 

67, 198;  1909. 

„  ;  7=97^ 

+9  H2O 

Schubert 

Yb  Oxalat     .    . 

25     !  [Yb-]2X[C204"]^ 

4,45  X  IO~25 

„ 

,,                 »» 

„  ;  7=96°/ 

+  10  H2O 

Zn  Oxalat     .    . 

6,76 

[Zn-]  X  [O2O4"] 

1,03  X  10-» 

Kohlrausch 

64, 165;  1908. 

„ 

+2  H2O 

„ 

18 

» 

1,35X10-» 

„ 

,,                 „ 

„ 

»  ?  H2O 

26,15 

,» 

1,65X10-» 

„ 

„                 „ 

„ 

W.  Böttger. 


256 


1205 


Elektromotorische  Kräfte  galvanischer  Ketten. 
1.  Noimalelemente. 

Cadmiam-Element:  Hg  |  HgjSO«  fest,  CdS04  ges.,  CdSO,  «/a  H,0  fest  |  Cd-Amalgam  (12,5%  Cd) 
Et  =  1,0183  —  3,8  .  10-5  (t  —  20»)  —  0,65 .  10-«  (t  —  20°)»  Internationale  Volt 
Clark-Element :  Hg  |  HgjSO,  fest,  ZnSO«  ges.,  ZnSO«  7  H,0  fest  I    Zn-Amalg.  (10%  Zn) 

Et  =  1,4325  —  1,19 .  lo  '  (t  —  15")  —  0,7 .  10-5  (t  —  15»)-  Internationale  Volt 

2.  Elektromotorische  Kräfte  umkehrbarer  galvanischer  Ketten 

ziisammengestellt  nach  den  im  Auftrage  der  Deutschen  Bunsengesellschaft  von  R.  Abegg,  Fr.  Auerbach  und 

R.    Luther  gesammelten   und   bearbeiteten   „Messungen   elektromotorischer  Kräfte   galvanischer   Ketten   mit 

serigen  Elektrolyten"  (Abh.   d.   Deutsch.  Bunsengesellschaft  Nr.  5,  191 1).    Unter  Literatur  sind  hier  nur 

enigen  Abhandlungen  aufgenommen,  aus  denen  Messungen  für  die  vorliegende  Zusammenstellungen  ent- 

.:nen  sind.    Für  die  übrige  Literatur  muß  auf  die  oben  erwähnte  vollständige  Sammlung  verwiesen  werden. 

Ketten  sind  in  der  Tabelle  immer  dem  Elemente  zugeordnet,  welches  als  das  wichtigste  der  Kombination 

usehen  ist.     Die  Reihenfolge  der  in  der  ersten  Kolumne  enthaltenen  Elemente  ist  die  alphabetische.     Die 

te  Kolumne  enthält  das  Schema  der  Kette.  Einklammerung  des  Elektrodenmetalls  bedeutet  elektromotorische 

irksamkeit  desselben.     Ein  senkrechter  Trennungsstrich  gibt  den  Ort  auftretender  Spannungen  an.     Die 

;\alentnormalen  Konzentrationen  sind  unmittelbar  hinter  den  chemischen  Formeln  angefügt     Der  Prozent- 

i'it  der  Amalgame  bedeutet  stets  Gewichtsprozente  an  dem  dem  Quecksilber  beigemischten  Metalle.    Die  dritte 

Kolumne  enthält  die  Temperatur,  bei  welcher  die  Messung  stattgefunden  hat    Die  vierte  Kolumne  gibt  die 

EMK  der  Kette.    Ein  positives  Vorzeichen  bedeutet,  daß  das  am  Zeilenanfange  stehende  Metall  den  positiven 

Pol  bildet 


H  aupt- 
;  ement 


Kette 


Tem-  EMK 

peratur  i       Voit 


Autor 


Blei 


Brom 


Cadmium 


Chlor 


Pb  I  Pb(N03)2  0,72  I  KNO3  0,5  1  KCl  1,0,  UgiOi  fest  i  Hg 
Pb  I  Pb(NO,),  1,0  KNOs  1,0  I  KCl  1,0  |  H&Q,  fest  i  Hg 

Pb  I  Pb(N0,)-.o,2  I  KQi.o,  Hg^Oifest  |  Hg 

i4<>o  Bleiamalgam  |  PbQs  fest,  Pba*  ges.,  HgsQj  fest  |  Hg 

Pb  I  PbQj  ges.  I  KQ  1,0,  HgiQ,  fest  |  Hg 

Bleiamalgam  0,72%  ;  PbQ»  ges.,  AgQfest  1  Ag 
Pb  I  PbSO*  fest,  H2SO4  2,02  I  Hi  i  atm.  (Pt) 
Pb  i  PbO  fest,  NaOH  1,0     KCl  1,0,  HgjQs  fest  |  Hg 
PbO,    PbSO«  fest,  H^SO«  2,02    Hj  i  atm.  (Pt) 
PbO,  I  PbS04fest,HiS042,32,PbS0Jest  I  Pb 

»»        I         »  >»  »>      3j32>        )t         >,        I      n 

n        \         tt  >»  »       5>20,        „  „       I      „ 

(Pt,  Ir  25%)  I  Br.  3.380  ges.,  HBr  1,0  |  H,SO*  0.5, 

Hg^SO*  fest  I  Hg 

(Pt,  Ir  25%)  I  Er,  3,995  ges.,  HBr  1,0  j  H^SO*  0,5, 

HgiSOt  fest  1  Hg 

(Pt,  Ir  25%)  I  Br,  3,040  ges.,  KBr  1,0  1  KQ  0,1  |  KCl  0,1, 

Hg,a,  fest  i  Hg 

(Pt,  Ir  25%)  I  Br,  2,708  ges.,  KBr  1,0  |  KQ  0,1  |  KCl  0,1, 

Hg,Cl3  fest  I  Hg 

(Pt)  I  Br,  0,2030,  KBr  1,0,  (25")  I  KCl  1,0,  Hg,a,  fest 

(i8«)  I  Hg 

(Pt)  I  Br,  ges.,  HBrO,  1,0  (25»)  ]  KQ  1,0,  |  KCl  1,0,  HgjQ, 

fest  (i8»)  I  Hg 

Cd- Amalgam  (10%)  |  CdSO«  •  %  HjO  fest,  CdSO«  ges., 

HgjSO*!)  fest  I  Hg 
Cd-Amalgam  (10%)  1  CdSO^'^/a  H2O  fest,  CdSO*  ges., 

HgjSO*»)  fest  I  Hg 
Cd- Amalgam  (12,5%)  |  CdSOi-Va  HjOfest,  CdSO*  ges., 

HgsSOi')  fest  I  Hg 

Cd- Amalgam  (12,5%)  |  CdSO,-^  HjOfest,  CdSO*  ges., 

Hg,S04*)  fest  I  Hg 

Cd  I  CdCl,  4,458,  AgQ  fest  [  Ag 


25 

Zimmer- 
temp. 

25 

15 

Zimmer- 

temp. 

16,7 

O 

25 
o 

25 

„ 

o 

25 

o 

25 
25/18 

17 


20 


—0,438 
—0,452 

-  0,455 
—0,535 
—«,456 

—0,480 
— 0,282 
— 0,822 

I  -f  1,617 

i  +1,929 

+1,958 

1  +2,004 

I  +OA53 
i  +0,437 
+0,797 
+0,779 
+0,757 
+1,164 
— 1,01828 
—1,01830 
— 1,01844 
-1,01834 
—0,6995 


Sackur 
Labendzinski 

Clumming 
Mc  Intosh 
Labendzinski 

Brönsted 
Dolezalek 
Cumming 
Dolezalek 
Kendridc 


Boericke 


Zimmer- 
temp. 

30 


(Pt)  blank  |  Q*  0,0750,  HQ  0,1  |  HCl  0,1,  AgCl  fest    Ag 
(Pt)  Platin.  I  a.  I  atm.,  HQ  4,98  I  HCl  4,98,  H,  1  atm.  | 
(Pt)  Platin. 
(Pt)  I  Cl,  I  atnL,  HQ  1,0  |  HO  1,0,  H,  i  atm  |  (Pt)  platin.  25         +1,366 

')  Elektrolytisch  dargestellt    ')  Chemisch  gefällt    »)  Käuflich.    *)  Chemisch  gefällt 


+  1,114 
+1,190 


Luther  u. 
Sammet 


Smith 


Jaeger  u.  v. 
Steinwehr 


Biron  und 

Afanasjew 
Luther 
Dolezalek  (i) 

MüUer 


y.  Steinwehr. 


1206 


256  a 


Elektromotorische  Kräfte  galvanischer  Ketten. 

Haupt- 
Element 

Kette 

Tem- 
peratur 

EMK 
Volt 

Autor 

Chlor{  Forts.) 

(Pt)  blank  |  HOCl  0,0103,  NaHCOa  0,910,  NaCl  0,091  | 
NaCl  0,1  1  NaHCOa  0,5,  H2  i  atm.  l  (Pt)  platin. 

17» 

+  1,605 

Nernst  u. 
Sand 

(Pt)  blank  |  HOCl  0,0856,  NaHCOg  0,268,  NaCl  0,1  | 

17 

+  1,714 

», 

NaCl  0,1  1  NaHCQa  0,134,   Ha  i  atm.  i  (Pt)  platin. 

Chrom     .    . 

(Sn)  1  CrCU  0,0894,  CrCU  0,1404,  HCl  1,0  |  H2SO4,  0,5, 
Hg^SOi  fest  1  Hg 

17—18 

— 1,06 

Mazzucchelli 

(Sn)  1  CrCls  0,2427,  CrCU  0,0382,  HCl  1,0  |  H2SO4,  0,5, 

„ 

— 1,02 

,> 

HgaSOi  fest  1  Hg 

Eisen  .    .    . 

Fe  I  FeSO*  1,0  |  KCl  0,1,  Hg,Cl2  fest  |  Hg 

20 

-0,761 

Richards  u.    '■ 
Behr 

Fe  1  FeSOi  0,934  (neutral)  1  KClges.  |  KCl  1,0,  HgaClafest  |  Hg 

ca.  20 

-0,761 

Förster 

(Pt)  platin.  1  FeClg  0,0015,  FeClg  0,1990,  HCl  0,1  |  KCl  1,0, 

{17) 

+0,296 

Peters            \ 

HgaClg  fest  |  Hg 

(Pt)  platin.  1  FeCls  0,294,  FeCla  0,004,  HCl  0,1  |  KCl  1,0, 

» 

+0,522 

„ 

Hg2Cl2  fest  1  Hg 

(Pt)  platin.  1  Fe,(S04)3,  0,270,  FeSO*  0,02,  H2SO4  0,2  | 

„ 

+  0,429 

„ 

KCl  1,0,   HgaCla  fest  |  Hg 

(Pt)  platin.  1  Fe2(S04)3,  0,030,  FeS04  0,18,  H2SO4  0,2  | 

„ 

+  0,331 

„ 

KCl  1,0,  HgaClg  fest  |  Hg 

(Pt)  platin.  1  Fe(CN)6K3  0,03,  Fe(CN)6K4  0,36  |  KCl  1,0, 

Zimmer- 

+  0,133 

Fredenhagen 

Hg2Cl2  fest  1  Hg 

temp. 

(Pt)  platin.  I  Fe(CN)6K3  0,36,  Fe(CN)6K4  0,03  [  KCl  1,0, 

„ 

+0,241 

„ 

Hg2Cl2  fest  1  Hg 

(Pt)  platin.  1  Fe(CN)6K3  0,0735,  Fe(CN)6Na4  0,00216  1 

25 

+  0,170 

Schaum  u. 

KCl  0,1,  HggCla  fest  1  Hg 

V.  d.  Linde 

(Pt)  platin.  1  Fe(CN)6K3  0,0735,  Fe(CN)8Na4  0,00216  | 

50 

+0,143 

„ 

KCl  0,1,  HgaClg  fest  1  Hg 

(Pt)  platin.  1  Fe(CN)6K3  0,00075,  Fe(CN)6Na4  0,108  | 

25 

-0,039 

„ 

KCl  0,1,   HgaCla  fest  |  Hg 

(Pt)  platin.  !  Fe(CN)6K3,  0,00075,  Fe(CN)6Na4  0,108  | 

50 

—0,078 

„ 

KCl  0,1,  HgaCU  fest  |  Hg 

Gold    .    .    . 

Au  1  AUCI3  0,03  1  KCl  1,0,  HgaCU  |  Hg 

+  0,894 

Fawsitt 

(Pt)Au  1  AU2O  fest,  HNO3  3,32  1  NH4NO3  ges.  |  KCl  1,0, 

25 

+  0,835 

Campbell 

HgaCls  fest  1  Hg 

Jod     ... 

(Pt)  platin.  1  J2  0,58,  HJ5,8  |  HJ  5,8,  Hg  i  atm.  |  (Pt)  platin. 

31,6 

+0,237 

Stegmüller     , 

(Pt)  1  Ja  fest,  KJ  1,0  1  KCl  1,0,  Hg2Cl2  fest  |  Hg 

25 

+0,279 

Küster  u.      1 
Crotogino  ' 

(Pt)J2  fest,  KJ  1,0,  (25«)  1  KCl  1,0,  HgaCla  fest,  (18")  |  Hg 

25/18 

+0,283 

Luther  u. 
Sammet 

(Pt)  1  J2  fest,  HJO3  1,0,  (25O)  1  KCl  0,5  1  KCl  1,0,  Hg2Cl2 

» 

+  0,841 

„ 

fest,  (18»)  1  Hg 

Kobalt    .    . 

:r          Co  1  C0CI2  1,0  1  KCl  1,0,   HgaCla  fest  |  Hg 

Zimmer- 
temp. 

25 

—0,590 

Labendzinskij 

Kupfer    .    . 

I  bis  16%  Cu- Amalgam  I  CuSO*  •  5  H2O  fest,  CuSO«  ges., 

—0,347 

]  Cohen,  Chat- 

Hg2S04  fest  1  Hg 

}    taway  u. 

12%  Cu- Amalgam  |  CuSOi'S  HgO  fest,  CUSO4  ges.. 

0,1 

-0,362 

j  Tombrock 

Hg2S04  fest  1  Hg 

Cu  1  CU2O  fest,  KOH  1,0  1  KCl  1,0,  Hg,Cl2  fest  [  Hg 

17 

—0,613 

Allmand 

Pt  blank  |  Cu(0H)2  fest,  kryst,  CU.2O  fest,  KOH  1,0  | 

» 

—0,343 

>' 

KCl  1,0,   Hg.Cla  fest  |  Hg 

Mangan  .    . 

Mn-Amalgam  |  MnS04  1,0  ]  indiff.  Elektrolyt.  1,0  |  KCl  1,0, 
HgaCla  fest  |  Hg 

Zimmer- 
temp. 

-1.375 

Neumann 

MnOa  1  Mn(N03)2  0,2,   HNO3  0,05  |  KCl  1,0,  HgaCla  fest  |  Hg 

20 

+0,944 

Tower 

MnOa  1  MnSO«  0,2,   H2SO4  o,io  |  KCl  1,0,  Hg2Cl2  fest  |  Hg 

>» 

+0,952 

» 

Nickel     .    . 

Ni  (Pulver)  |  NiSOi  1,0  !  KCl  1,0,  HggCla  fest  |  Hg 

Zimmer- 
temp. 

— 0,612 

Schweitzer 

Ni        „        I  NiCla  1,0  |  KCl  1,0,  HgaCla  fest  |  Hg 

>» 

-0,596 

», 

(Pt),  Ni203'(H20)x  1  KOH  5,5,   H2  i  atm.  |  (Pt)  platin. 

10 

+  1,305 

Zedner 

»         »            »     1      »        »»     >»          »      \    »        »  , 

65 

-f- 1,266 

>' 

NiaOa  •  (H20)x  |  KOH  2,8  |  KCl  ges.  |  KCl  1,0  |  HgaCU  fest  i  Hg 

Zimmer- 
temp. 

+0,187 
bis  0,204 

Förster 

Quecksilber. 

Hg  1  Hg2(N03)a  0,2,  HNO3  0,1     HNO3  0,1  1  HNO3  0,1, 
AgN03  0,2     Ag 

18 

— 0,0057 

Ogg 

1  Hg  1  HgBra  0,01412,   KBr  1,0  |  KCl  1,0,  HgjCla  fest  |  Hg 

25 

—0,132 

Sherrill 

V.  Sfeinwehr. 


256  b 


1207 


Elektromotorische  Kräfte  galvanischer  Ketten. 

1       Haupt- 

Kette 

Tem- 

EMK 

Autor 

Element 

peratur 

Volt 

Quecksilber 

Hg  I  HgJ,  o,oi8i6,   KJ  i,o  1  KCl  i,o,  Hg,Cl,  fest  |  Hg 

23Ö 

-0,383 

Sherrill 

(Fort§.) 

Hg  1  HgS  fest,  KSH  0,02,  KNO3 1,0  |  KNO3  1,0  |  KNO3  1,0, 
KCl  0,01,  HggCla  fest  1  Hg 

18,5 

—0,894 

Bugarszky 

Silber.    .    . 

Ag  '  AgNOs  0,5  1  NH4NO3  ges.  1  KCl  0,1,  HgjCU  fest  |  Hg 

(17) 

+0,438 

Brislee 

Ag    AgCl  fest  1  KCl  0,1  oder  0,01,  Hg,Cls  fest  |  Hg 

15 

-  0,0439 

Brönsted  (i) 

»1      1        „         ,»        i      ,»         „          »J            »,            n               »        1      »» 

32 

—0,0498 

„ 

Ag  1  AgBr  fest,  KBr  0,1  |  KCl  1,0,  HgjClj  fest  |  Hg 

,.^5 

—0,133 

Abegg  u.  Cox 

Ag  1  AgJ  0,005,  KJ  1,0  1  KCl  0,1,  HgjCl,  fest  |  Hg 

Zunmer- 
temp. 

—  0,494 

Bodiänder  u. 
Eberlein 

Ag  1  Ag,0  fest,  Ba(0H)2  0,443  |  KCl  1,0,  Hg^CU  fest  1  Hg 

25 

+0,075 

Abegg  u.  Cox 

Ag  1  AgjO  fest,  NaOH  1,0  bezw.  0,1  |  NaOH  1,0  bezw.  0,1, 

„ 

+  1,172 

Luther  u. 

Hj  I  atm.  1  (Pt) 

Pokom^ 

Ag  1  Ag,S  fest,  NajS  2,0  |  KCl  1,0  l  KCl  1,0,  HgsQ,  |  Hg 

n 

— 0,880 

Knox 

(Pt)  Platin.  1  Ag,0,  fest,  AgjO  fest,  NaOH  1,0  [  NaOH  1,0, 

„ 

+0,47 

Luther  u. 

HgO  fest  1  Hg 

Pokomy 

Thalliara     . 

Tl-Amalgam  |  TINO,  0,433  ges.  !  KCl  0,1,  HgjCl,  fest  |  Hg 

,» 

—  0,711 

Abegg  u. 
Spencer 
„ 

!  TI2SO4  o,2202  ges.  I  KCl  0,1,  HgiClt  fest  |  Hg 

„ 

—0,733 

1  TlCl  0,0161  ges.  1  KCl  0,1,  HgjClz  fest  |  Hg 

» 

-0,775 

„ 

1  TlOH  0,757  1  KCl  0,1,  HgiClj  fest  1  Hg 

»» 

—0,679 

„ 

(Pt)  Platin.  1  T1(N03)3  0,2655,  TINO3  0,00108,  HNO3  1,0  | 

„ 

+0,884 

n 

1 

KCl  0,1,  HgaClj  fest  1  Hg 

(Pt)  Platin.  1  T1(N03)3  0,00165,  TINO3  0,0435,  HNO3  1,0  | 

„ 

+0,780 

f 

KCl  0,1,  Hg^Qj  fest  1  Hg 

(Pt)  platin.  (  TICI3  0,04593,  TlCl,  0,000161,  HCl  0,1901  [ 

„ 

+0,546 

„ 

' 

KCl  0,1,  Hg.Clg  fest  1  Hg 

_ 

(Pt)  platin.  1  TICI3  0,00456,  TlCl,  0,00322,  HCl  0,1901  | 

„ 

+0,482 

n 

I 

KCl  0,1,  Hr?Clj  fest  1  Hg 

Wasserstoff 

(Pt)  platin.  H,  i  atm.,  HCl  0,02,  KCl  0,5  [  KCl  0,5, 
HgiCU  fest  1  Hg 

» 

—0,407 

Wilsmore 
Lorenz  u.  M. 

(Pt)  I  Hj  I  atm,  HCl  1,0  j  KQ  4,33  ges.  I  KCl  o,i,Hg.Cl, 

30 

—0,355 

,» 

festi  Hg 

(Pt)  platin.  I  Hj  i  atm,  H.SO4  1,0  |  KQ  0,5,  Hg^Q,  fest  I  Hg 

25 

—0,352 

Wilsmore 

(Pt)  platin.  1  Hjiatm,  H.SO^i.o  |  HjSO«  1,0,  HgaSO, fest  Hg 

n 

—0,695 

» 

(Pt)  platin.  1  Hj  i  atm,  H2SO4  0,50  |  H2SO4  0,50,  HgjSO* 

«, 

-0,714 

Luther  u. 

fest  I  Hg 

Pokomy 

(Pt)  1  Hj  I  atm,  KOH  1,0  |  KCl  4,33  ges.  |  KQ  0,1, 

30 

—  1,151 

Lorenz  u. 

Hg.CU  fest  1  Hg 

Mohn 

(Pt)  platin.  I  Hj  i  atm,  NaOH  1,0  1  NaOH  i/>,  HgO  fest  |  Hg 

25 

—0,927 

Luther  u. 
Pokorn<' 

(Pt)  platin.  1  H,  I  atm,  KOH  0,1  [  KCl  0,1  I  HCl  0,1,  H, 

0 

—0,647 

Lorenz  u.Böhi 

I  atm  1  (Pt)  platin. 

tf 

18 

-0,653 

M 

! 

„ 

25 

—0,656 

,f 

Zink    .    .    . 

Zn- Amalgam  (10%)  1  ZnS04.7HjO  fest,  ZnSO,  ges.  | 

0,1 

—1.0933 

Cohen, 

. 

CUSO4  ges.,  CUSO4.  5  H,0  fest  |  Cu-Amalg.  (12%) 
„ 

11,8 

-1,087, 

Chattawayu 
Tombrock 

25 

—1,080, 

Zn  1  ZnCUKj  fast  ges.,  AgCl  fest  |  Ag 

0 

—1,013« 

Jahn 

Zn-Amalg.  (ca.  1%)  1  ZnCl,  19,94,  HgjCl,  fest  1  Hg 

20,2 

-0,854 

Lehfeldt 

„                  „         „                 „           9,08,         „              „In 

», 

—0,974 

„ 

„         „                 „           2,20,         „              „      1      „ 

„.  n 

—1,041 

,» 

Zn-Amalg.  (10%)  [  Zn(OH).  ca.  0,4,  KOH  ca.  4,2  1  KOH 

Zimmer- 
temp. 

—0,424 

Faust 

■  ca.  4,2,  Hj  I  atm.  |  (Pt)  platin. 

Zn-Amalg.  (10%)  1  Zn(OH)sCa.  0,4,  KOH  ca.  5,5  I  KCl  ges.  | 

» 

—1,599 

Förster 

1 

] 

^                 KCl  1,0,  HgjCU  fest  I  Hg 

!  Zioo    .    .    . 

L 

Sn  1  Sn(N0,)4  0,10  schwach  basisch  I  KNOs  0,5  |  KQ  1,0, 

25 

—0,440 

Sackur 

HgiCl,  fest  1  Hg 

V.  SteMwehr 


1208 


356 


Elektromotorische  Kräfte  galvanischer  Ketten. 
Literatur. 


R.  Abegg  u.  A.  J.  Cox,  ZS.   ph.  Gh.   46,   i; 

1903. 
R.   Abegg  u.  J.  F.   Spencer,  ZS.  anorg.  Gh. 

44,  379;  1905. 
A.  J.  Allmand,    Journ.  ehem.  Soc.  95,   2151; 

1909. 

E.  Biron   u.  B.  Afaaasjew,    Journ.  russ.   41, 
1175;  1909. 

Q.  Bodländer  u.  W.  Eberlein,  Ber.  ehem.  Ges. 
B6,  3945;  1903- 

F.  Boericke,  ZS.  Elch.  11,  57;  1905. 

F.  J.  Brislee,  Trans.  Faraday  Soc.  4,  159;  1909. 
J.  N.  Brönsted  d),  ZS.  ph.  Gh.  50,  481;  1904. 
(2),  „  „  „  56,  665;  1906. 
St,  Bugarsky,  ZS.  anorg.  Gh.  14,  145;  1897. 
F.  H.  Campbell,  Trans.  Faraday  Soc.  3,  Mai 
1907;  Chem.  News.  96,  25;  1907. 

E.  Cohen,  F.  D.  Chattaway  u.  W.  Tombrock, 
ZS.  ph.  Gh.  60,  706;  1907. 

A.  C.  Cumming,  Trans.  Faraday  Soc.  Nov.  1906; 
A.  C.  Cumming  u.  R.  Abegg,  ZS.  Elch.  13, 
19;  1907. 

F.  Dolezalek  d),  ZS.  ph.  Gh.  26,  321;  1898. 

(2),  ZS.  Elch.  5,  533;  1899. 
0.  Faust,  ZS.  Elch.  13,  161;  1907. 
Ch.  E.  Fawsitt,  Journ.  chem.  Ind.  25,   1133; 

1906.  . 

F.  Foerster,  ZS.  Elch.  13,  421;  1907. 

C.  Fredenhagen,  ZS.  anorg.  Gh.  29,  396;  1902. 
W.  Jaeger  u.  H.  v.  Steinwehr,  ZS.  Instrk.  28, 

327,  353;  1908. 
H.  Jahn,  Wied.  Ann.  63,  52;  1897. 

D.  Mc  Intosh,  Journ.  phys.  chem.  2,  185;  1898. 
A.  Kendrick,  ZS.  Elch.  7,  52;  1900. 

J.  Knox,   Trans.  Faraday  Soc.  25.  Febr.  1908. 
F.  W.  Küster  u.  F.  Crotogino,  ZS.  anorg.  Gh. 

28,  87;  1900.    F.  Crotogino,  ebenda  24,  225; 

1900. 


St.  Labendzinski,  Diss.  Breslau  1904;  R.  Abegg 

u.  derselbe,  ZS.  Elch.  10,  77;  1904. 
R.  A.  Lehfeldt,  ZS.  ph.  Gh.  35,  257;  1900. 
R.  Lorenz  u.  A.  Mohn,   ZS.  ph.  Gh.  60,  422; 
1907. 
„   A.  Böhi,    ZS.  ph.  Gh.  66,   733; 
1909. 
R.  Luther,  ZS.  ph.  Gh.  30,  647;  1899. 

„         u.  V.  Sammet,  ZS.  Elch.  11,  293; 

1905. 
„         „   F.  Pokorny,   ZS.  anorg.  Gh.  57, 
290;  1908. 
A.  Mazzucchelli,  Gazz.  chim.  35,  I,  417,  1905. 

E.  Müller,  ZS.  Elch.  8,  425;  1902. 

W.  Nernst  u.  J.  Sand,   ZS.  ph.  Gh.  48,   601; 

1904. 
A.  Ogg,  Diss.  Göttingen;  ZS.  ph.  Gh.  27,  285; 

1898. 
R.  Peters,  ZS.  Elch.  4,  534;  1898;  ZS.  ph.  Gh. 

26,  193;  1898. 
Th.  W.  Richards  u.  G.  E.  Behr  jr.,   ZS.  ph. 

Ch.  58,  301;  1907. 
0.  Sackur,  Arb.  Kais.  Ges.- Amt,  20,  539;  1903. 
K.  Schaum  u.  R.  v.  d.  Linde,   ZS.  Elch.  9, 

407;  1903. 
A.  Schweitzer,  Diss.  Dresden,  1909;  ZS.  Elch. 

15,  607;  1909, 

M.  S.  Sherrill,  Diss.  Breslau,  1903;  R.  Abegg 
u.  derselbe,  ZS.  Elch.  9,  549;  1903;  ZS. 
ph.  Ch.  43,  705;  1903. 

F.  E.  Smith,  Proc.  Roy.  Soc.  (A)  80,  75;  1907; 
Phil.  Trans.  (A)  207,  393;  1908. 

Ph.  Stegmüller,  Diss.  Karlsruhe  1907;  ZS.  Elch. 

16,  90;  1910. 

0.  F.  Tower,  ZS.  ph.  Gh.  32,  566;  1900. 
N.  T.  M.  Wilsmore,  ZS.  ph.  Gh.  35,  290;  1900. 
J.  Zedner,  ZS.  Elch.  11,  809;  1905;  12,  463; 
1906. 


3.  Normalpotentiale  (nach  steigenden  Werten  geordnet). 
Auszug  aus  Nr.  5  der  Abh.  d.  Deutsch.  Bunsenges.  191 1.  Der  stromliefernde  Vorgang  ist 
durch  die  chemischen  Formeln  def  ersten  und  dritten  Kolumne  charakterisiert.  Die  zweite 
Kolumne  gibt  die  Anzahl  Valenzladungen  (i  F  =  96  5oo  Coulomb),  welche  bei  dem  Vorgange 
umgesetzt  werden.  Die  Konzentrationen  sind  molekular-normale.  Die  in  der  letzten  Kolumne 
enthaltenen  Potentiale  sind  bezogen  auf  die  in  äquivalentnormaler  H'- Ionen- Lösung  befindliche 
Normalwasserstoffelektrode  als  willkürlichen  Nullpunkt.  Der  gegen  diese  Elektrode  positive  Pol 
hat  das  positive  Vorzeichen.  Die  Kursivzahlen  sind  unsicher.  '  bedeutet  positive,  '  negative 
I  F- Ladung. 


Niedere 
Oxydationsstufe 


-l-nF-» 
n  = 


Höhere 
Oxydationsstufe 


Normal- 
Poten- 
tiale 


Niedere 
Oxydationsstufe 


-HnF- 
n  = 


Höhere 
Oxydationsstufe 


Normal- 
Poten- 
tiale    I 


K 

Na 

Mg 
Cu-I-SH'+OH' 
H2  gasf.+2  0H' 

Zn 

S" 

Fe 

Cd 
Pb-l-SO/' 

Tl 


K- 

Na- 

Mg" 

GuSfest+HaO 

2H2O 

Zn" 

S  fest 

Fe" 

Cd" 

PbSO«  fest 

Tl- 


-3,2 

-2,8 

-1,55 

-0,89 

K),82 

-0,76 
-0,55 
-0,43 
-0,40 

-0,34 
-0,32 


Co 

Ni 
CU+2OH' 

Pb 

Sn 

Fe 

H2  gasf. 

Hg-f20H' 

Ag+4SCN' 

2Hg-+-20H' 

Cu 


Co" 

Ni" 
Gu{0H)2  kryst. 

Pb" 

Sn" 
■      Fe- 

2H- 

HgO+HaO 

Ag(SCN)"' 

HgaO  fest+  H2O 

Cu" 

V.  Steinwehr. 


—^,291 
—0,22 , 
— 0,21 
— 0,12 
— 0,10 
—0,04 
J;:0,oo 
+  0,11  I 
+  0,12 
+  0,13 
+  0,17 


256  d 


1209 


Elektromotorische  Kräfte  galvanischer  Ketten. 


Niedere 
Oxydationsstufe 


+nF 


Höhere 


Xormal- 

n  =     Oxydationsstufe      tiaie 


Niedere 
Oxydationsstufe 


+nF- 


yormal- 

Oxydationsstufe     tiaie' 


Höhere 


Jj  fest+i20H' 

Ag+cr 

PbOfest+20H' 

HgaCla  fest+2Cr 

J'-60H' 

2   Hg+2C1' 

Cu 

2Ag+20H' 

Ag+2NH3 

Co 

4OH' 

Braflüss.  +  iaOH' 

Cu 
iMn02fest+40H' 

2J' 

2J3' 

3J' 

Br'+60H' 

2Hg-S04" 

Tl 
Fe" 
Ag 
2  Hg 
H2O2 
2OH' 
Cl,gasf.+20H' 


10 
I 
2 
2 
6 
2 
2 
2 
I 

3 
4 

IG 
I 

3 

2 
2 
2 
6 
2 

3 

I 
I 
2 
2 


2j03'+6HtO    I 

AgCl  fest      ; 

PbOa  fest+HaOi 

2HgCl8 

JOs'+sHjO     \ 
HgzCla  fest 
Cu" 
ÄgjOfest+HzO, 
Ag(NH3)a-       j 
Co"-  I 

O«  gasf.-f2H20 
2Br03'^6H20 

Cu- 

Mn04'-i-2H20 

J2  fest 

3J2  fest 

J3' 

BrOa'+sH.O     i 

Hg2S04  fest      I 

Tl- 

Fe-  I 

Ag-  i 

Hg2" 

gasf. 
H2O2 
2CIOH 


O2 


2H- 


+0,21 

+0,23 

+0,24 

+0,24 

+0,26 

+0,27= 

+0,34 

+0,35 

+0,38 

+0,4 

+0,41 

+0,51 

-0,51 

-0,52 

-fo,54 

-0,54 
-0,54 
+0,60 
+0,62 
+0,72 

+0,75 
-!-o,8o 

+0,80 

+0,80 
+0,84 

+0,85 


Hg 

Hg2" 

3Br' 

2Br' 

Q'^OH' 

02gasf.+2  0H' 

2Br3' 

J2  fest+öHjO 

2H2O 

Tl- 

Cr-+4H20 

Mn"-2H20 

2CI' 

Pb"T2H20 

Braflüss.-f-öHzO 

Au 

CV+  H2O 

Mn"+4H20 

IV\nO,fest-^2H20 

PbS04fest+2H20 

2H2O 
CI2  gasf.+2H20 

Co" 
.O2  gasf.+  HjO 

2F' 


2 
2 

2 

2 

2 

10 

4 
2 

3 
2 
2 
2 

IG 

I 
2 

5 
3 
2 


Hg" 

2Hg" 

Br,' 

Br2  flüss. 

ClOH 

O3  gasf.^HaO 

3Br2  flüss. 

2J03'-I2H- 

O2  gasf.+4H- 

Tl- 

HCr04'-f7H- 

Mn02fest-4H- 

CI2  gasf. 

PbOg  fest-f4H- 

2BrOs'-fi2H- 

Au- 

ClOH  +  H- 

Mn04'+8H- 

Mn04'-r4H- 

Pb02fest+4H-+ 

SO4" 

H202-f2H- 

2aOH+2H- 

Co" 

O,  gasf.+2H- 

F,  gasf 


+G,86 
+0,92 
-M,o6 
+  1,08 
+  1,10 
+11 
+1,11 
+  1,19 
+  1,23 
+1,24 

+1,3 

-fi,35 
+  1,35 
+  M4 

+  1:49 

+1,5 
+1,51 
+  1,52 
+  1,63 
+  1,66 

+1,66 

+1,67 
+  1,8 
+1,9 
+1,9 


V.  Steiowehr. 


257 

Thermoelektrische  Kräfte  von  Metallen  in  Millivolt. 

Die  eine  Lötstelle  befindet  sich  auf  o",  die  andere  auf  1°. 
Die  abgekürzte  Bezeichnung  der  Autoren  ist  weiter  unten  erklärt. 

a)  Thermokräfte  für  t  =  100«  gegen-  Platin. 

+  bedeutet,  der  Strom  geht  in  der  auf  g"  befindlichen  Lötstelle  zum  Platin. 


Antimon 
Eisen  . 


Cadmium 


Gold 


Silber 


Kupfer 


t 

+4,70 

St. 

+  i»45 

J.  D. 

+  1,91 

D.  F. 

+  1,77 

W. 

+0,85 

J.  D. 

+0,92 

D.  F. 

+0,88 

N. 

+0,90 

St. 

+0,92 

w. 

+0,74 

H.  D. 

+0,72 

J.D. 

+0,56 

D.  F. 

+0,71 

N. 

+0,74 

St. 

+0,78 

W. 

+0,72 

H.  D. 

+0,71 

J.D. 

+0,78 

D.  F. 

+0,67 

N. 

+0,73 

St. 

!  +0,76 

W. 

+0,72 

J.D. 

+0,76 

D,  F. 

+  0,73 

N. 

.  -0,76 

St. 

Kupfer  (Forts.) 
Zink    .    .    .    . 


Mansuiia    .    . 

84Cu,4Ni,  i2Mn 
Zinn    .    .    .    . 


Alamininm  .    . 


Blei 


Mai:nesiani 


t 

\  +0,75 

1  +0,75 

+0,77 

+0,74 

+0,60 

+0,79 
+0,82 

+0,57 
+0,42 
+0^5 
+0,40 
+0,41 

+0,44 
+0,38 
+0,40 
+0,37 
+0,38 
+0,41 

+0,41 
+0,44 
+0,41 
+0,46 

+0,42 
+0,40 
+0,43 


w. 

J.D. 
D.  F. 
N. 
St 
W. 

w. 

J.D. 

J.D. 

D.  F. 

N. 

St 

W. 

J.D. 

D.  F. 

N. 

St. 

W. 

J.D. 

D.  F. 

N. 

W. 

D.  F. 

N. 

W. 


Quecksilber. 


Natriam  . 
Pailadinm 


Kaliom 
Kobalt 

Nickel 


Koostantan. 

60  Cu,  40  Ni 

59  Cu,  41  Ni 
Wismnt  .    . 


t 

0,00 
+0,04 
—0,07 
—0,21 
—0,56 
-^,56 
-0,48 

—0,30 
—0,94 
—1,52 
—1,99 
— 1,62 

—1,43 
—1,65 
—1,52 
—1,94 

1,20 

—3,30 
—3,44 

—3,47 
—3,04 
—6,52 
—7,25 
—7,39 


N. 

W. 

B. 

B. 

H.  D. 

J.D. 

D.  F. 

W. 

B. 

N. 

R. 

J.D. 

D.  F. 

N. 

W. 

R. 

F.  L. 

R. 

J.D. 

W. 

F.  L. 

J.D. 
!D.  F. 
'  W. 


HeBoinf. 


1210 


257  a 


Thermoelektrische  Kräfte  von  Metallen  in  Millivolt. 


b)  Thermokräfte  zwischen  -190  und  +300°  C. 

+  bedeutet :  der  Strom  geht  in  der  auf  o°  befindlichen  Lötstelle  zu  dem  an  2.  Stelle  genannten  Metall. 


Ele- 
ment 
Autor 

Au-Pt 

Ag-Pt 

Pd-Pt 

Ir-Pt 

Rh-Pt 

Ta-Cu 

Wo-Cu 

Konst- 
Cu 

Konst- 
Cu 

Co-Cu 

Ni-Cu 

Si-Pb 

H.  D. 

H.  D. 

H.  D. 

H.  D. 

H.  D. 

C. 

C. 

Wick. 

R. 

R. 

R. 

Wick. 

0 

— 190 

+0,40 

+0,58 

+5,20 

+  63 

-185 

—0,15 

—0,16 

+0,77 

—0,28 

—0,24 

IOC 

+0,28 

+0,24 

+3,10 

+  36 

—  80 

-0,31 

-0,30 

+0,39 

-0,32 

—0,31 

+  100 

+0,74 

+0,72 

-^,56 

+0,65 

+0,65 

—0,41 

+0,04 

—4,00 

-4,05 

—2,74 

—2,69 

—  42 

+200 

+  1,8 

+  1,7 

— 1,20 

+  1,5 

+  1,5 

+0,34 

-8,80 

-8,79 

—6,30 

—5,55 

—  77 

-f300 

+3,0 

+3,0 

—2,0 

+  2,5 

+2,6 

-14,90 

—112 

Ni-Ag 
H.W. 


+  1,68 
—2,18 
—4,96 
—7,52 


c)  Thermokräfte  bei  hohen  Temperaturen. 


Ele- 
ment 
Autor 


9oPt,ioRh 
—  Pt 
H.V. 


9oPt,ioRh 
— Pt 
D.S. 


Pd-Pt 
H.  D. 


|9oPt,  loPd 
— Pt 
H.  D. 


9oPd,ioPt 
—  Pt 

Ir-Pt 

Rh-Pt 

Au-Pt 

Ag-Pt 

Ni-Ag 

H.  D. 

H.  D. 

H.  D. 

H.  D. 

H.  D. 

H.W. 

—0,19 

+  0,65 

+  0,65 

+  0.74 

+  0,72 

-2,18 

—0,31 

+  1,5 

+  1,5 

+  1,8 

+  1,7 

—  4,96 

-^,37 

+  2,5 

+  2,6 

+  3,0 

+  3.0 

—  7.52 

—0,35 

+  3,6 

+  3,7 

+  4,5 

+  4,5 

-9,83 

— 0,18 

+  4,8 

+  5,1 

+  6,1 

+  6,2 

—  12,04 

+0,12 

+  6,1 

+  6,5 

+  7.9 

+  8,2 

-14,50 

+0,61 

+  7,6 

+  8,1 

+  9,9 

+  10,6 

-17,30 

+  1,2 

+  9,1 

+  9,9 

+  12,0 

+  13,2 

-20,73 

+2,1 

+  10,8 

+  11,7 

+  14,3 

+  16,0 

-24,19 

+3,1 

+  12,6 

+  13,7 

+  16,8 

+4,2 

+  14,5 

+  15,8 

Co-Cu 
P 


100 
200 
300 
400 
500 
600 
700 
800 
900 
1000 

IIOO 

1200 
1300 
1400 
1500 
1600 
1700 


+  2,29 

+  3,22 

+  4,19 

+  5,19 

+  6,23 

+  7,30 

+  8,40 

+  9,54 
+  10,72 
+  11,88 

+  13,04 
+  14,18 

+  15,3 
+  16,4 

+  17,5 


+  0,64 

+  1,43 

+  2,32 

+  3,25 

+  4,23 


5,23 
6,27 

7,33 
8,43 
9,57 
+  10,74 

+  ",93 
+  13,13 
+  14,34 
+  15,6 
+  16,8 
+  18,0 


-0,56 

-1,20 

-2,0 

■2,8 

-3,8 

•4,9 

-6,3 

-7.9 

-9,6 

-11,5 

-13,5 


+0,26 

+0,62 

+  1,0 

+  1,5 

+  1,9 

+2,4 

+2,9 

+3,4 

+3,8 

+4,3 

+4.8 


—  2,32 
•5,2 

-8,6 
-12,1 
-17,8 
-19,4 
-22,9 
-25,9 
-28,4 


Zitate. 


B.  =H.  C.  Bakker,  Sill.  Journ.  (4)  24,  159; 

1907. 

C.  =  W.  W.  Coblentz ,   Bull.  Bur.  of  Stan- 

dards 6,  107;  1909. 

D.  F.  =  Dewar  u.  Fleming,  Phil.  Mag.  (5)  40, 

95;  1895. 
D.  S.  =  L.  Day  u.  R.  Sosmao,  Sill.  Journ.  (4) 

20,  93;  1910. 
F.  L.  =  Peussner  u.  St.  Lindeck,  Abh.  d.  Phys. 

T.  Reichsanst.   2,  515;   1895  (Beob. 

gegen  Cu;  Umgerechnet  für  t  =  100" 

mit  Cu-Pt  =  +0,75). 
H.  D.=  L.  Holbora  u.  A.  Day,  Berl.  Ber.  1899, 

691.    Ann,  d.  Phys.  (4)  2,  505;  1900. 
H.  V.  =  L.  Holborn  u.  S.  Vaientiner,  Ann.  d. 

Phys.  (4)  22,  i;  1907. 
H.W.=  Q.  V.  Hevesy  u.  E.  Wolff,  Phys.  ZS. 

11,  473;  1910. 


J.  D.  =  W.  Jaeger  u.  H.  Diesselhorst,  Abh.  d. 

Phys.  T.  Reichsanst.  3,  269;  1900  (Die 
Thermokraft  für  t  =  100"  ist  aus  den 
beobachteten  Daten  errechnet  unter 
Annahme  einer  quadratischen  Be- 
ziehung zwischen  Thermokraft  und 
Temp.) 

N.      =K.  NoH,  Wied.  Ann.  53,  874;  1894. 

P.      =P6cheux,  C.  r,  147,  532;  1908. 

R.  =  Q.  Reichard,  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,  832; 
1901  (beob.  gegen  Cu). 

St.  =W.  H.  Steele,  Phil.  Mag.  (5)  37,  218; 
1894  (beob.  gegen  Pb;  umgerechnet 
für  t  =  100»  mit  Pb-Pt  =  -f  0,42. 

W.  =  E.  Wagner,  Ann.  d.  Phys.  (4)  27;  955; 
1908. 

Wick  =  F.  G.  Wick,  Phys.  Rev.  25,  382;  1907. 


Henning. 


257b 


1211 


Thermoelektrische  Kräfte  von  Metallen  in  Millivolt. 


Fernere  Literatur. 


a)  reine  Metalle,   Legierungen,  Amal- 
game. 
H.  Agricola,  Diss.  Erlangen  1901  (Amalgame). 
E.  van  Anbei  u.  R.  Paillot,  Arch.  sc.  phys. 

(3)  33,  148;  1895  (AI,  Fe,  Konst,  Manganin). 
A.  Battelli,  Mem.  A  Torino  (2)  36,  487;  1884 

{ Legierungen). 
E.  Becqnerel,  Ann.  chim.  phys.  (4)  8,  415; 

1866  (viele  Metalle). 
G.  Belloc,  C.  r.  131,  336;  1900  (Stahl). 
A.  L.  Bernonlli,  Ann.  d.  Phys.  (4)  33,  690; 

1910  (feste  Metallösungen). 
W.  Broniewski,  C  r.  149,  853;  1909;    150, 

1754;  1910  (Al-Ag-,  Al-Cu- Legierungen). 
H.  Le  Chatelier,  C.  r.  102,  819;  1886  (Pt-,  Pd-, 

Ir- Legierungen  bis  1700°). 
Feussner  u.   St  Lindeck,   Abh.   d.  Phys.  T. 

Reichsanst    2,    509;    1895    (Cu-Ni-,  Cu-Mn- 

Legierungen). 
W.  Haken,  Ann.  d.  Phys.  (4)  32,  291;  1910 

(Legierungen). 

E.  Ph.  Harrison,  Phil.  Mag.  (6)  3,  177;  1902 
(NM,  Fe,  Cu  zwischen  — 200  u.  +1050«). 

Kamerlin£h  Onnes  u.  Clay,  Proc  Amst  11, 344; 
1908  (Au-Ag,  Konst-Fe  von  —216  bis  — 259). 

F.  Kobiranscb  u.  Ammann,  Pc^g.  Ann.  141, 
456;  1870  (Neusilber,  Cu,  Fe). 

Lownds,  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,   148;  1901   (Bi- 
Krystall). 


Mathiessen,  Pogg.  Ann.  IQS,  412;  1858. 

H.  P^cheax,  C.  r.  139, 1202 ;  1904  ( Al-Legierungen). 

F.  L.  Perrot,  Arch.  sc.  phys.  (4)  6,  105,  229; 
1898;   7,  149;  1899  (Bi-Krystall). 

E.  Piozower,  Mitt.  phys.  Ges.  Zürich  1901,  24 
(Cu-Zn- Legierungen). 

G.  Reicbard.  Aiui.  d.  Phys.  (4)  6,  832;  1901  (Cu- 
Co- Legierungen). 

R.  Sosman,  SilL  Joom.  (4;  30,  i;  1910  (Pt- 

Legierungen  bis  1600"). 
G.  Spadaveccbia,  Cim.  (4)  9,  432;  1899;  (4)  10, 

161;  1899  (Bi  u.  seine  Legierungen). 
E.  Steinmann,  C  r.  130,  1300;  1900  (Legier.). 
Tait,  Trans.  Roy.  Soc.  Edinb.  27,  125;  1872,73 

(viele  Metalle). 
Tidblom,  Lunds  Univers.  Ars-Skrift  (2)  10,  1873 

(Metalle  u.  Legierungen  bis  550°). 

b)   chemische   Verbindungen  von 
Metallen. 
A.  Abt,  Ann.  d.  Phys.  (4)  2,  266;  1900. 
Bädeker,   Ann.   d.   Phys.   (4)  22,   749;   1907 

(Beispiel:  die  Thermokraft  von  CujO  gegen  Pt 

bei  t  =  IOC«  beträgt  48  Millivolt). 
J.  Weiss  u.  J.  Koenigsberger,  Phys.  ZS.  10, 

956;  1909. 


Henninf. 


1212 


258 


Dielektrizitätskonstanten  (e). 

Die  Dielektrizitätskonstante  ist  definiert 

1.  als  das  Verhältnis  der  Kraftwirkung  zweier  geladener  Körper  im  Vakuum  zu  der  im  Dielektrikum, 

2.  als  das  Verhältnis  der  Kapazität  eines  mit  dem  Dielektrikum  erfüllten  Kondensators  zu  der  des 
gleichen  Kondensators  im  Vakuum, 

3.  als  das  Quadrat  des  Verhältnisses  der  Fortpflanzungsgeschwindigkeit  elektrischer  Wellen  im  Vakuum 
zu  der  im  Dielektrikum.  Diese  Zahl  hängt  von  der  Wellenlänge  der  benutzten  Schwingung  ab.  Da  nahezu 
sämtliche  Beobachtungen  hierüber  bisher  mit  stark  gedämpften  Schwingungen,  also  nicht  mit  reinen  Sinus- 
wellen angestellt  sind,  haben  die  Daten  über  die  elektrische  Dispersion  nur  eine  beschränkte  Zuverlässigkeit. 

Im  folgenden  sind  t  die  Temperaturen,  Ä  die  Wellenlängen  der  benutzten  Schwingung  in  cm;  yl  =  oo 
heißt,  daß  Ä  >  ca.  10*  cm. 

a^f  ß^  und  Ys-  entsprechen  den  Größen  a,  ß  und  y  in  der  Formel 

et=  e^li  — a{t—&)  +  ^  (f  _^)^_  y  (<  -  ^)3] 

[Autorname]  bedeutet,  daß  die  betr.  Zahl  aus  den  Angaben  des  Autors  interpoliert  oder  umgerechnet  ist.  — 
Ist  eine  Angabe  bloß  des  historischen  Interesses  wegen  aufgenommen,  so  findet  sich  hinter  dem  Autornamen 
das  Beobachtungsjahr.  —  Scheint  eine  Dezimale  auf  i  Einheit  ihres  Stellenwertes  unsicher,  so  sind  die  folgen- 
den klein  gedruckt.  Die  von  variabler  Beschaffenheit  des  Materials  herrührende  Unbestimmtheit  ist  dabei 
nicht  berücksichtigt. 

Lit.  S.  1222. 


Material 


Autor 


Material 


Autor 


Feste  IsolationsmittelO* 

Jenaer  Gläser 

Boratcrown  S  196 


Borosilicatcrown02238 

Leichtes  Phosphatcrown 
S  212 

Schwerstes  Barjtcrown 
O  1993  

Crown   m.   hoher  Dis- 
persion O  2074   .    . 

Gew.  Silicatcrown 
O  1542  


Schw.  Baryumsilicat- 
crown  O  1580     .    . 

Silicatflint  O  1353  .    . 

Boratflint  S  99  .    .    . 

Barytflint  22,8  %  PbO 
Verschied.  Borosilicat- 
gläser 

Kali- Baryts    .     .     . 

Natron- Baryt  .    .     . 

Kalk- Baryt     .    .    . 

Kalk-Blei    .    .    .    . 

Baryt- Blei  .     .     .     . 

Eisenoxyd  .     .     .     . 

J*orzellaa 

Hartporzellan,    Königl. 

Man.  Berlin  .  .  . 
Segerporzellan,  Königl. 

Man.  Berlin  .  .  . 
Figurenporzellan,    Kgl. 

Man.  Berlin  .  .  . 
Glimmer 

020    .       .       .       . 


00 

5»52 

75 

5.05 

00 

6,20 

75 

6,15 

00 

6,40 

75 

6,20 

c» 

7.96 

75 

7>42 

00 

9,14 

75 

7.70 

CO 

7,00 

75 

7,10 

00 

733 

75 

7»65 

00 

8,29 

75 

7»3o 

00 

8,06 

75 

7.63 

00 

8,18 

6,44  —  6,84 

»> 

7»7o 

»> 

6,67  —  7,04 

>» 

6,73 

» 

7.66 

» 

7.49 

}> 

4.38 

9> 

5,73 

» 

6,61 

jj 

6,84 

„ 

5,8-6,6 

>» 

7,1-7.7 

»> 

<io-^ 

Löwe 


v.  Pirani 


Quarz,  geschmolzen 

Marmor     .... 

Schiefer  in  der  Spalt- 
richtung .  .  .  , 
senkrecht  dazu    .    . 

Elfenbein  .... 

Siegellack.    ... 

Ebonit 


Kautschuk,  roh  .    .    . 

vulkanisiert 

Guttapercha  . 
Schellack  .  . 
Bernstein  .  ■ 
Colophonium . 
Canadabalsam 
Asphalt  .  . 
Erdwachs,  rohes 
Paraffin,  rohes,  braunes 

dopp.  raff. .    . 

Schmp.  44 — 46" 
„       54-56« 
„        74-76° 
Bienenwachs.    . 
Cellulose,  trocken,  20° 
Hölzer,  Rotbuche 
II  d.  Faser    .    .    .    . 


00 
75 
75 


1000 

QO 


Curie 
Starke 


Mattenklodt 


Rotbuche,    scharf    ge- 
trocknet   II 
J_ 
Eiche    II 
± 
getrocknet    || 

_L      . 
Papier    für    Telephon- 
kabel  


3,78 
3,20 

8,3 

7,37 
6,60 

6,90 
ca.  5 
2,72 
2,55 
2,32 
2,12 
2,220 
2,69 
2,497 

4,43 

3,10 

2,80 

2,5 

2,72 

2,68 

2,21 

2,07 

1,94 
2,105 

2,145 
2,165 

4,75 
6,7 

4,83 
7,73 

2,51 
3,63 

4,22 
6,84 
2,46 
3,64 

2,0—2,^ 


Thornton 
Schulze  (i 
H.W.SchmidU 

Schulze  (2) 

,» 
Thornton 

», 
Winkelmann 
Ferry 

,, 
Schiller 
Gordon 
Schiller 
Gordon 
Thornton 
Winkelmann 
Thornton 
V.  Pirani 
Thornton 
V.  Pirani 


Zietkowski 


Thornton 
Campbell 

Starke 


V.  Pirani 


^)  Krystalle  S.  1221. 


Bädeker. 


258  a 


1213 


Dielektrizitätskonstanten  (f). 

Lit    S.   1222. 


JWaterial 


<o 


Autor 


Material 


io 


Autor 


Flüssige  Isolationsmittel  (öle). 


Petroleum 


Petroläther . 
Paraffinöl    . 


Dichte  0,905 
Rnböl  .    .    . 
Leinöl      .    . 
Baumwoll- 
samenöl 


Olivenöl 


«iO 


Sesamöl  . 
Mandelöl 


DC' 

2,07 

n 

2,14 

600 

if96 

00 

1,778 

20 

» 

2,1179 

20 

*t 

0,03738 

bisse 

»» 

0,0572 

82 

2,38 

16,2 

00 

2,85 

13 

»» 

3>35 

137 

ff 

3.10 

j» 

3f09 

1000 

3f«> 

00 

3.02 

12,4 

f» 

2,99 

20 

ff 

3,I08 

»f 

0,00364 

f» 

3,08 

600 

2,92 

13,4 

CX3 

3f02 

ff 

3.01 

20 

„ 

2,8330 

1   20 

ff 

0,001628 

JbiSöo 

ff 

0,04259 

11,4 

ff 

3,03 

ff 

2,55 

10,9 

f» 

4,62 

n 

0,01067 

Aracbisöl 

Kamiöl 

Ricinusöl 


Ätherische  Öle,  Terpentin  s.  S.  121 7. 


Hopkinson 
Winkelmann 
Arons  und 

Rubens  (i) 
Werner 
Hasenöhrl  (2) 


Hormell 
Salvioni 


Ferry 

ff 
Hopkinson 
Salvioni 
Heinke 
>f 

}  Arons  u. 
Rubens  (i) 
Salvioni 

ff 
Hasenöhrl  (2) 


Salvioni 
V.  Pirani 
Salvioni 
Heinke 


Anorganische  Substanzen. 


Gase,  auch  verflüssigte,  s.  S.  1220. 
Krystalle  s.  S.  1221. 

Schwefel .    .    . 

gegossen,  frisch 

gegossen,  alt  . 

flüssig,  nahe  d. 

Siedep.   .     . 

Diamant .    .    . 

Selen,  glasig    . 

Phosphor.gelber 

fest   . 

flüssig 
unterkühlt 
Jod     .    . 
Brom  .    . 


CO 

2,24 

.  »f 

4,05 

75 

3.95 

CO 

3,60 

75 

3,90 

CO 

3.4« 

f* 

16,47 

75 

5,50 

CO 

6,13 

75 

6,60 

ff 

3,60 

20 

80 

4.1 

45 

*y 

3.85 

20 

f» 

3.85 

75 

4,00 

I 

00 

4.6 

23 

84 

3.18 

Wasser 


76 
80,0 


Faraday  1837 
Fellinger 
W.  Schmidt 
Fellinger 
W.  Schmidt 

V.  Pirani 

W.  Schmidt 
Vonwiller 
W.  Schmidt 

Schlundt  (2) 


W.  Schmidt 
Waiden  (3) 
Schlundt  (i) 

Cohnu.  Arons 

1888 
Smale 


Wasser  (Forts.) 


Eis 


ßo. 

«19 


Wasserdampf  s. 
S.  1220. 

Wasserstoff- 
soperoxyd 
45,9 °o  in  HjO 

Schwefel- 
chiorflr.    .    . 

«iO       •        •       •    '• 

Saiforylchlorid 


Tbionylchlorid 

Schwefel- 
trioxyd 
fest .     .     . 

Schwefelsäure 
konz.      .     . 

Stickstoff- 
peroxyd 
f est .    .     . 

Phospfaorlri- 
cblorid  .    . 


Phosphortri- 
bromid  .    . 

Phosphortri- 
jodid,  flüssig 
f  est .    .     . 

Phosphoroxy- 
chlorid  .    . 

Phosphorsulfo- 

Chlorid .    . 
Arsentrichlorid, 

fest   .    .    . 

flüssig    .     . 
Arsentribromid. 

fest   .    .    . 

flüssig    •    . 
Arsentrijodid, 

fest   .    .    . 

flüssig    .     . 
Antimontri- 

Chlorid,  fest 
flüssig  .    . 
Antimontri- 

bromid,  fest 
flüssig  .    . 


18     I 
17 

17   ! 
17    : 

o 
4  bis  25 

10  bis 
76 
-18 
-190 

-2  bis 
-180 


18 
20 

22 

21.5 
22 

25 
22 

21 
19 


15 
ca. -40 


50 
40 

30 
75 
75 


81,1 
81,00 
80,7» 
80,46 

88,23 

0,004583 
0,041173 
150     0,00436 
1.5- 10'      3,16 
75       zw.  1,76 
u.  1,88 
„  niclit 

merklicli 


22 
18 


ca.  65 
20 

22 
22 

21.5 

ca. -50 
17 

20 
35 

18      ; 

ca.  150I 

18 ! 
75 

20 

ca.  IOC 


75 


84 

00 

84 

73 
84 


73 
80 

80 


00 
84 

00 

80 


84 
». 

80 


84.7 

5.0 
0,008 

4.8 

10,0 

9.2 

8,5 

9.05 

3,56 
3.64 

>84 

2,56 
2,6 

4.7 
3.72 


4,12 

3.66 

12,7 
13.9 

5.8 

3.6 
12,6 

3.33 

8,83 

5.38 
7.0 

5,4 
33,2 

5.05 
20,9 


Turner 
[Rukop] 

Drude  (2) 


Coolidge 
Abegg  (2) 
Behn  u. 
Kiebitz 


Calvert 

[Waiden  (3)] 

Schlundt  (i) 
Waiden  (3) 
Schlundt  (1) 
Waiden  (i) 
Schlundt  (i) 


Waiden  (i) 
Schlundt  (2) 


Waiden  (3) 
Schlundt  (2) 


Waiden  (3) 
Schlundt  (I) 

Waiden  (3) 

Schlundt  (2) 
(2) 

„        (2) 
(2) 

(2) 
,.        (2) 

(I) 
(I) 

„        (2) 
(2) 


Bideker. 


1214 


358  b 


Dielektrizitätskonstanten  (c). 


Lit.    S.    1222. 


Material 


Autor 


Material 


<o 


Autor 


Antimontri- 
jodid,  fest.    . 
flüssig .     .     . 

Antimoapenta- 
chlorid.    .    . 

Schwefel- 
kohlenstoff  . 


ßo     .      .      .      • 

Tetrachlor- 
kohlenstoff   . 

Siliciumtetra- 
chlorid  .    .    . 

Zinntetra- 
chlorid .    .    . 

Chromylchlorid 
Nickelkohlen- 
oxyd     .    .    . 


Kaiiam- 

carbonat 
„  chlorat . 
„  sulfat  . 
„  nitrat  . 
„  alaun 
( Krystall) 

„      Chlorid 

(Sylvin) 

Natriumnitrat  . 
„       Chlorid 

(Steinsalz) 


Baryumsulfat  . 

„       nitrat . 
Strontium- 

sulfat   .    . 
Flußspat .    . 


Thallium- 

carbonat 
„     sulfat 
„     Chlorid 
„     nitrat 
Bleinitrat    . 
„  Chlorid  . 
„  bromid  . 
„  Jodid.    . 
„  fluorid  . 
„  sulfat    . 
„  molybdat 
Mennige  .    . 
Kupfersulfat 
Zinkblende  . 


20 

ca.  175 
21,5 


17 

}20bisf 
181  \ 

18 
17 


16 

22 
22 
20 


80 


84 


73 

00 


00 
73 

80 


73 
75 


9,1 
13,9 

3,78 

2,61 

2,63 

2,64 

0,03922 

o,Og6o5 

2,246 

2,18 

2,40 

3,2 
3,2 
2,6 

2,2 


ca.  1200 

5,62 

,» 

6,16 

,» 

6,45 

00 

2,58 

» 

6,67 

75 

6,25 

00 

4,94 

75 

4,75 

00 

5,18 

„ 

6,12 

» 

6,29 

75 

5,60 

ca.  1200 

11,4 

75 

10,2 

ca.  1200 

9,15 

75 

11,3 

00 

6,92 

>, 

6,80 

75 

6,70 

,» 

17 

» 

ca.  28 

it 

ca.  30 

»» 

16,5 

», 

16 

00 

4,20 

»» 

4,89 

» 

2,35 

„ 

3,62 

75 

28 

>, 

23,8 

»> 

17,8 

ca.  1200 

5,4« 

75 

7,85 

Schlundt  (2) 
(2) 

„        (I) 

Hopkinson 
Francke 
Drude  (3) 
Tangl 


Turner 
Drude  (3) 

Schlundt  (2) 

Waiden  (3) 
Schlundt  (i) 
Waiden  (i) 

Apt 


Thwing 


Arons 

Starke 

W.  Schmidt 

Starke 

W.  Schmidt 

Arons 

V.  Pirani 

Starke 

W.  Schmidt 

Thwing 

W.  Schmidt 

Thwing 

W.  Schmidt 

Starke 

Curie 

W.  Schmidt 


Lenert 


W.  Schmidt 


Thwing 
W.  Schmidt 


Hexan .    . 

Octan .    . 

Decan .  . 
Amylen  . 
Hexylen  . 

Octylen  . 
Decylen  . 
Diamyl  . 
Diamylen 


Organische 

14,2 

17 

13,8 

17 

13,8 

15,8 

15.0 

18,7 

12,6 

16,7 

17 

17 


Methyljodid 
Äthylchlorid 

bei  Sättigungsdr. 

..  krit.  Temp. 
Athyibromid 


Äthyljodid  . 
Butylchlorid 
Methylenjodid 
Äthylenchlorid 

„  «20       ... 

Athyliden- 
..  Chlorid .    . 
Äthylenbromid 
Chloroform  . 


Uq  .  .  .  , 

ßo       .     .     .     , 

7,      .     .     .     , 

Broffloform  .    , 

Tetrachlor- 
äthylen    . 
Allylchlorid 

«20       .        .        .        . 

Allylbromid 

«20        ...        . 

Acetylentetra- 
bromid .    .    . 

«20    •    .    •    . 

Methylalkohol 


wasserhaltig; 
gefroren 

Äthylalkohol 


Substanzen. 


1,859 
1,880 

1,93* 
1,949 
1,966 
2,201 
2,046 
1,960 
2,175 
2,236 
1,979 

2,424 


20,4 

00 

7,1 

170 

» 

6,29 

179 

,» 

6,06 

185,5 

»> 

4,68 

20 

», 

9,5 

„ 

0,0058 

18 

73 

8,90 

18 

», 

7,42 

00 

9,65 

19 

»» 

5,5 

20 

„ 

10,4 

», 

0,0056 

15.8 

„ 

10,86 

18 

» 

4,865 

22 

n 

5,14 

18 

» 

5,2 

17 

73 

4,95 

lo.-l 

00 

0,00410 

t8t 

»» 

0,04151 

f         \ 

t> 

0,07333 

20,7 

„ 

4,51 

17 

73 

4,43 

21 

84 

2,46 

20 

00 

8,2 

» 

0,0032 

20 

» 

7,0 

,» 

0,0030 

20 

» 

7,1 

„ 

0,012 

13,4 

00 

35,36 

-100 

,» 

58,0 

-50 

„ 

45,3 

0 

„ 

35,0 

20 

„ 

31,2 

18 

91 

31,5 

75 

0,0057 

17 

„ 

33,2 

00 

3,07 

14,7 

„ 

26,8 

-120 

», 

54,6 

-80 

„ 

44,3 

-40 

„ 

35,3 

Land.  u.  Jahn 
Nernst 
Land.  u.  Jahn 
Nernst 
Land.  u.  Jahn 


Nernst 
,, 

Turner 

Eversheim  (i) 
,, 

[Waiden  (3)] 

,, 
Drude  (3) 

» 
Löwe 
Turner 

[Waiden  (3)] 


Land.  u.  Jahn 

Turner 

Nernst 

Turner 

Drude (3) 

Tangl 


Turner 
Drude  (3) 

Schlundt 
[Waiden  (3)] 

[Waiden  (3)] 


[Waiden  (3)] 


Land.  u.  Jahn 

!  [Abegg  u. 
I    Seitz  (i)] 

Rudolph 

>, 
Drude  (3) 
Abegg  und 
Seitz  (i) 
Turner 

{[Abegg  u. 
Seitz  (i)j 


Bädeker. 


358 


1215 


Dielektrizitätskonstanten  (e). 

Üt    S.    1222. 


Material 


<o     i 


Autor 


Material 


t» 


Autor 


Äthylalkohol 

(Forts.) .    . 


gefroren .  . 
Wasserhaltiger 
Alkohol .     .    . 


Propylalkohol . 


Isopropyl- 

alkohol     .    . 
Butylalkohol, 

normal 

„     sekundär 
„         tertiär 
Isobutylalkohol 


gefroren 
Amylalkohol 


gefroren 

Isoamylalkohol 
Heptylalkohol . 


Oktylalkohol   . 
Allylalkohol    . 

i8 
15 

Glykol    .    . 

21 
20 

Mannit    .    .    . 
Pinakon  .    .    . 

20 
22,0 

o 

20 

50 
18 

17 


100% 
90 
80 
70 
60 
50 

14,3 
—  120 
-60 

o 

20 

18 

ca.  20 
18 

ca.  19 

18 
ca.  19 

19 
ca.  19 

18 
14,2 

18 
-80 
-40 

o 

20 

18 


13,8 
18,9 
—  100 
-50 

o 

20 

18 


18 

ca.  21 
21 


91 
53 
4 
0,8 
0,6 
00 


19 
bis 
20 


91 

00 

91 

00 

91 

00 

75 

00 

91 

c» 


91 

00 


200 

73      i 

CO         i 

91       I 
>» 
73 
91 

ca.  1200 

73 

00 

» 
73 

72 

75 


28,4 
25,8 
20,5 
20,8 
20,64 

8,80 

6,80 

5,3 

2,7 

26,0 
29,3 
33,5 
38,0 

43,1 
48,5 

22,47 
46,2 

33,7 
24,8 
22,2 

13,8 

ca.  26 

13,8 

19,2 
8,8 
15,5 
",4 
11,4 

7,6 
18,7* 
18,9 

33,7 
27,0 
21,8 
20,0 
8,0 
2,7 

16,67 
15,95 
30,1 
23,0 
17,4 
16,0 
10,8 
4,7 
2.4 

5,7 
6,56 

4,1 

3.4 

21,6 

20,6 

41,2 

0,0058 

34.5 

ca.  3,0 

2,6 


1  [Abegg  u. 
J  Seitz  (i)] 
[Waiden  (3)] 
Rudolph 
Marx  (i) 

„ 
Lampa 

,» 
Abegg  und 

Seitz  (i) 

[Nemst] 


Land.  u.  Jahn 

I  [Abegg  u. 
Seitz  (I)] 

Rudolph 

Löwe 

Rudolph 

Löwe 
Rudolph 
Löwe 
Drude  (3) 
Löwe 
Rudolph 
Land.  u.  Jahn 
Turner 

1  [Abegg  u. 
Seitz  (i)] 

Rudolph 
Abegg  und 
Seitz  (i) 
Land.  u.  Jahn 
Nemst 

i  [Abegg  u. 
Seitz  (i)] 

Drude  (i) 

,» 
Abegg  und 
Seitz  (i) 
Rudolph 
Löwe 
Drude  {3) 
Rudolph 
Thwing 
Drude 
[Waiden  (3)] 

Waiden  (2) 

Speyers 

Augustin 


Pinakolin 
Glyzerin  . 


fest 


Chlorhydrin 


Epichloriiydrin 

020       ...       . 

Äthyläther  .    . 


(untDampfdr.) 


krit.  Temp. 

käuflicher  . 
«15     •     •     • 

Amyläther  . 

Methylnitrat 
Äthylnitrat 


Propylnitrat 

Isobutylnitrat 

Oimethylsulfat 


Diäthylsalfit, 

symm. 
«20  •     • 

„  asymm. 
020     ...     • 

Trimethylborat 

Äthylmerkaptan 
Amylmerkaptan 
Dimethylsulfid 
Äthylsulfid  . 
Ätbyldisulfid 
Allylsulfid  . 

Nitromethan 

«20       •       •       • 

Tetranitro- 
methan .    . 


17,5 
15 
15 
15 


-81 
-48 

10 

20 

20 


75 

ca.  1200 

200 

75 

8^ 

0,8 

0,6 

0,4 
1,5.10« 


22 
20 


19,0 


20 
20 

23,4 
20 


12,6 

56,2 

39,1 

25^ 

4»4 

3,4 

3,1 

2,6a 

3,8 
3,97 
6,67 

31 

ca.  0,01 

23,0 

0,0061 


1   18 

c» 

4,368 

-80 

» 

7,05 

-40 

„ 

5,67 

0 

M 

4,68 

20 

ff 

4,30 

60 

ff 

3,65 

)    100 

3,12 

!   140 

ff 

2,66 

180 

,f 

2,12 

194 

n 

1,533 

18 

83 

4^35 

18 

00 

4,52 

» 

0,00459 

16 

73 

3,08 

18 

84 

23,5 

20 

00 

19,7 

ff 

0,0043 

20 

73 

19,4 

18 

84 

13,9 

19 

84 

",7 

20 

c» 

55,0 

ff 

0,0036 

20 

73 

46,5 

20 

00 

15,6 

ff 

0,0057 

20 

73 

16,o 

20 

00 

41,9 

ff 

0,0044 

20 

73 

38,6 

20 

ff 

8,0 

75 
84 
73 
75 


7,95 
4,35 
6,2 

7,2 

15,6 

4,9 


73 

00 
73 


39,4 
0,0072 

38,2 


2,13 

!<2,2 


Eggers 
Thwing 
Drude  (i) 

ff 
V.  Lang 
Lampa 


E.  Wilson 


[Waiden  (3)] 


Turner 
[Abegg  (i)] 

[Tangl] 


Coolidge 
Turner 
Ratz 
Drude  (3) 

Schlundt  (i) 
[Waiden  (3)1 

Waiden  (i) 
Schlundt  (i) 

[Waiden  (3)] 

Waiden  (i) 

[Waiden  (3)] 

Waiden  (2) 
[Waiden  (3)] 

Waiden  (2) 


Augu:tin 

Schlundt 

Waiden  (i) 

Augustin 

Eggers 

Augustin 

[Waiden  (3)] 
ff 
ff      (i) 

Waiden 


(3) 
(I) 


Bädeker. 


1216 


258  d 


Dielektrizitätskonstanten  (c). 

Lit.    S.    I222.- 


Material 


«0 

>i 

£ 

i8 

84 

29,5 

21 

84 

<io,5 

21 

6,17 

20 

5,45 

21 

5,30 

21 

4.43 

22 

4,50 

21 

3,58 

22 

2,90 

22 

„ 

2,65 

4 

2,95 

21 

00 

3,15 

20 

73 

53,3 

Autor 


Material 


to 


Autor 


Nitroäthan  . 
Methylamin 
Athylamia  . 
Isopropylatnin 
n-Butylamin 
Isobutylamin 
Amylamin    . 
Diäthylamin 
Dipropylamin 
Diisobutylamin 
Trimethylamiö 
Triäthylamin   . 
Nitrosodi- 
methylia   .    . 

Quecksilber- 
diätbyl .    .    . 

Acetaldehyd 


«20       •       . 

Paraldehyd  . 
Propylaldehyd 

Valeraldebyd 

Äthyleooxyd 
Methylal  . 
Acetal  .  . 
Chloral  .  . 
Aceton    .    .    . 

«20       .       .       .       . 

Methyläthyl- 

keton    .    .    . 
Methylpropyl- 

ketoa    .    .    . 
Metbylbutyl- 

keton,  tertiär 
Methylbexyl- 

keton    .    . 
Diäthylketon . 
Dipropylketon 
Acetylaceton 

"20    •    •    • 

Mesityloxyd 
Acetol  .  . 
Acetaldoxin 
Sulfonal,  fest 

Ameisensäure 

fest    . 
Essigsäure 


Propionsäure 
Buttersäure, 

normal   . 


Schlundt  (i) 


73 


15 

ca.  1200 

18,55 

10 

73 

21,8 

20 

00 

14,8 

»> 

0,0068 

20 

73 

ca.  11,8 

15 

ca.  1200 

14,41 

17 

73 

18,5 

15 

ca.  1200 

11,76 

17 

73 

10,1 

— I 

00 

13,9 

20 

73 

2,7 

24 

00 

3,45 

20 

73 

6,67 

20 

00 

21,5 

,» 

0,0046 

17 

73 

20,7 

17 

» 

17,8 

17 

» 

15,1 

17 

>? 

12,2 

17 

» 

10,5 

15 

„ 

17,0 

17 

„ 

12,6 

20 

00 

23,0 

» 

0,0065 

20 

73 

25,1 

20 

» 

15,1 

21 

» 

3,59 

22,6 

00 

2,98 

75 

2,6 

Waiden  (3) 

„      (i) 


Waiden  (i) 

Thwing 
Drude  (3) 
[Waiden  (3)] 

Waiden  (i) 
Thwing 
Drude  (3) 
Thwing 
Drude  (3) 
Waiden  (3) 
„     (I) 
„     (3) 
Drude  (3) 
[Waiden  (3)] 

,, 
Drude  (3) 

(3) 

(3) 


. 

16 

73 

58,5 

. 

2 

„ 

19,0 

18 

CO 

9,7 

17 

200 

7,07 

19 

75 

6,29 

• 

17 

73 

3,15 

. 

00 

3,0 

17 

73 

2,70 

[Waiden  (3)] 

l      (i) 
Waiden  (i) 
Drude  (3) 
[Waiden  (3)] 
Augustin 

Drude  (3) 

,, 
Francke 
Drude  (i) 

Drude  (3) 

Francke 
Drude  (3) 


Isobuttersäure 
Valeriansäure 
Isovalerian- 

säure    .    . 
Monochlor- 

essigsäure 
Dichloressig- 

säure    .    . 

Trichloressig- 

säure    .    . 
Cyanessigsäure 
Milchsäure  . 

Weinsäure  . 

Methylformiat 


Äthylformiat 

Propylformiat 

Isobutylformiat 

Amylformiat    . 
Methylacetat  . 

Athylacetat . 

a.2o     .     .     . 

Propylacetat 

«20       •       •       • 

Butylacetat. 

«20       • 

Isobutylacetat 

«20    .    .    . 

Amylacetat . 

«20    •    •    • 

Phenylacetat 

«20    •    .    . 

Phenylätbyl- 
..  acetat  .  . 
Athylpropionat 

«20    .    .    . 

Äthyibutyrat 

«20       .       .       . 

Ätbylvalerat 


Kohiensäure- 
diäthylester 

Oxalsäure- 
diätbylester 


20 
20 


62 

20 

60 

61 
4 
19 
19 
15 


20 

19 

14,5 
19 
23,1 
19 

22,9 

19 
19 
20 

19,5 
20 

20 

20 
19 

19 
19 

19 
19,5 

19,5 
19 

19 
19 

19 

15 

18,5 

18,5 
18 

18 
18 

18 


73 


73 
ca.  1200 


73 

00 

73 

c» 

73 

00 

73 


73 

(X) 

,, 
73 

00 

73 

00 

„ 
73 

c» 

„ 
73 

c» 

>, 
73 

00 

,, 
73 


73 

00 

,, 
73 


73 


2,60 
2,67 

2,74 
20 

8,22 
7,8 

4,55 
33,4 
ca.23 
19,2 
35,9 


8,37 

0,0052 

8,87 

9,102 

8,27 

9,Ol6 

7,72 

7,280 

6,41 
5,61 
7,08 

8,OI6 

7,03 

6,11 
0,0025 

5,85 

5,73 
0,0013 

5,65 

5,01 

0,0028 

5,00 

5,26 

0,0030 

5,27 

4,81 

0,0024 

4,79 

5,23 

0,0014 

5,29 

4,28 

5,64 

0,0031 

5,68 

5,08 

0,0020 

5,12 

4,71 
0,0020 

4,70 
3,15 
8,08 


Drude  (3) 


Waiden  (3) 


Löwe  (3) 
Drude  (3) 
Thwing 

[Waiden  (3)]! 

Drude  (3)  ' 
Land.  u.  Jahn 
Drude  (3) 
Land.  u.  Jahn 
Drude  (3) 
Land.  u.  Jahn 
Drude  (3) 

>, 
Stießberger  s. 

Löwe 
Land.  u.  Jahn 
Drude  (3) 
Löwe 

,» 
Drude  (3) 
Löwe 

„ 
Drude  (3) 
Löwe 

,, 
Drude  (3) 
Löwe 

,, 
Drude  (3) 
Löwe 

,, 
Drude  (3) 
Löwe 

Drude  (3) 

Silberstein 
Löwe  (3) 

Drude  (3) 
Löwe 

,, 
Drude  (3) 
Löwe 

Drude  (3)  li 


Bädeker. 


258 


1217 


Dielektrizitätskonstanten  (e). 

Lit.    S.    1222. 


Material 


«0 


Autor 


Material 


<o 


Autor 


Malonsäure- 
dimethylester 

Malonsäure- 
diäthylester  . 

Oxalessigester 

Öxalpropion- 

..  Säureester     . 

Äthenyltricar- 
bonsäureester 

Isoallylentetra- 
carbonsäure- 
ester     .    .    . 

Aconitsäure- 
ester     .    .    . 

Chlorameisen- 
säuremethyl- 
ester     .    .    . 

Dichloressig- 
säureätbyl- 
ester     .    .    . 

«20       .... 

Trichloressig- 
säureäthyl- 
ester     .    .    . 

«20       .... 

Brompropion- 
säureäthyl- 
ester     .    .    . 

«20       .... 

Cyanessigsäure- 
methylester  . 

Cyanessigsäure- 
äthylester . 


Riciaoieinsäure- 
isobutylester 

1-Apfelsäure- 
„  dimethyiester 
Apfelsäureäthyl- 
^  ester.  inaktiv 
Athyltartrat  . 
Athylracemat  . 
Acetessigester. 
Lävulinsäure- 

äthylester     . 
Oxymethylen- 

acetessigester 

Oxymethylen- 
malonester   . 

Acetonoxal- 
äthylester 


21 

19 
19 
19 

19 

21 
21 


20 
21 


20 

20 
22 


21 

21 


19 

19 


73 


73 


73 

oo 

73 

CO 

73 

»> 
75 
>, 
73 


oc 
73 


oo 
73 


j  io,3 
i     7,7° 

I     8,9 
6,45 

!     5,1 

i     6,29 

I     5,65 

I 

I   11,0 


;  10,4 
:    0,008 


Waiden  (1) 
Drude  (3) 


Löwe 
Drude  (3) 


Waiden  (i) 
[Waiden  (3)] 


7,8 
0,0035 


9,4 
0,0037 

28,8 

27,7 

26,2 

4,7 

j     9,3 

i  10,0 
j     4,50 
'■     4.50 

1  15,7 

11,9 

7,92 
7,61 

6,50 

ca.  16 
164 


Acetyl Chlorid  . 

20 

00 

15,9 

«20    •    .    •    • 

„ 

0,0031 

20 

73 

15,5 

Acetylbromid  . 

20 

16,2 

Bromacetyi- 

bromid .    .    . 

20 

', 

12,4 

Waiden  (i) 

„     (3) 

„     (i) 

„     (3) 

„     (i) 

Drude  {3) 
Stewart 

Drude  (3) 


Löwe 
Drude  (3) 


Löwe 
Drude  (3) 

[Waiden  (3)] 

Waiden  (i) 


Essigsäare- 
anhydrid  . 


Isobottersänre- 
anhydrid  .    . 

Maleinsäare- 
anhydrid  .    . 

Citrakonsäare- 
anhydrid  .    . 

Formamid    .    . 

Acetamid, 

geschmolzen 
fest    .    .    . 

Harnstoff,  fest 

Äthylurethaa  . 
fest 

Cyanwasser- 
stoff    .    .    . 

Acetonitril  .    . 


Propionitril 

«20      .       •       • 

Isopropylcyaoid 
Butyronitril 
n-Valeronitril . 
Isobutylcyaaid 
Capronitril  .  . 
Malonitril  .  ■ 
Bernsteiosänre- 

nitril    .    .    . 
fest 
Glykolsänre- 

nitril    .    .    . 
Milchsäare- 

nitril     .    .    . 
Acetylmilcb- 

säoreaitril 
Cyanessigester 


20 
20 

20 
60 
20 


00     j    20,5 
„      j  0,0049 
73      I     17,9 

„  13,6 

„    ;  50,0 

39,5 


Thioessigsänre  |    20 


73 


Citronenöl, 

Dichte  0,853 
Terpentinöl .    . 


Waiden  (3) 
Waiden  (i) 


20 

73 

>84 

77 

„ 

59,2 

20 

», 

4,0 

22,1 

72 

ca.  3,5 

60 

84 

i3>6 

23 

» 

3,18 

21 

„ 

ca.  95 

20 

c» 

38.8 

20 

», 

0,0042 

73 

35,8 

20 

oc 

27,7 

„ 

0,0070 

20 

73 

27,2 

24 

84 

20,4 

21 

„ 

20,3 

21 

» 

17,4 

22 

„ 

17,95 

22 

>, 

15,5 

32,6 

75 

46,3 

ca.  58 

73 

57,3 

23 

84 

65,3 

20 

73 

67.9 

20 

» 

37,7 

20 

» 

18,9 

18 

c» 

ca.  23 

18 

73 

26,7 

Methyirhodanid 

20 

73 

35,9 

Atbylrhodanid. 

20 

oc 

29,7 

«20       •       •       •       . 

„ 

0,0093 

20 

73 

26.5 

Amylrhodanid . 

19,5 

75 

17,1 

Metbylsenföi    . 

ca.  37 

73 

19,7 

Atbylsenföl 

20 

00 

19,6 

«20       •       •       •       • 

,» 

0,010 

20 

73 

19,4 

Allylsenföl  .    . 

17,6 

75 

17,3 

21 

00 

2,247 

•  » 

2,23 

„ 

2,258  bis 

2,27 

Speyers 
Schlundt  (i) 


Waiden  (3) 

[  „  ] 
Waiden  (i) 
[Waiden  (3)] 

Waiden  (i) 
Schlundt  (i) 


Eggers 

Waiden  (i) 
Schlundt  (i) 

Waiden  (i) 


Löwe 
Drude  (3) 


12,8    I  Waiden  (i) 

Waiden  (i) 
[Waiden  (3)] 

Waiden  (i) 
Eggers 
Waiden  (i) 
[Waiden  (3)] 

Waiden  [i] 
Eggers 


Tomaszewski 

Hopkinson 

Tomaszewski 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Bideker.    77 


1218 


258  f 


Dielektrizitätskonstanten  (e). 

Lit.    S.    1222. 


Material 


<o 


Autor 


Material 


to 

Ä 

e 

20 

oo 

8,8i 

88 

75 

oo 

75 

4,4 

4,57 

2,7 

19 
19 

oo 
73 

5,17 
4,72 

Autor 


Terpentinöl 

(Forts.) .     .    . 

Terpineol  .  . 
Dihydrokarvon 
Pulegon  .  .  . 
Karvenon    .    . 

a-Limonen  .  . 
Dipenten .  .  . 
d-Pinen  .  ,  . 
I-Pinen  .  .  . 
i-Pln6n  .  .  . 
d-,  1-,  i-Camphen, 

fest 
Oxymethylen- 
campher   .    . 

fest 
Campher- 
pinakon    .    . 


Benzol 

«0 
^0 
«10 

/5io 

Toluol 


«15      •       • 
«0        •       • 

^0       .      . 

Orthoxylol 
Metaxylol 


«15       .... 

..ßl5       .       •       ... 

Athylbenzol 

Propylbenzol  . 
Isopropylbenzol 

Mesitylen  .  . 
Pseudocumol   . 

Cymol  .  .  . 
Naphthalin  .  . 
Diphenylmethan 

fest 
Phenanthren  . 
Acenaphten 


Chlorbenzol 
Brombenzol 

«20  .  .  . 


20 
19 
19 
20 
20 
20 
20 
20 
20 
20 


97 
30 


0,8 
0,4 

73 


00 
73 
75 


73 

75 


3,17 
2,65 
2,75 
8,53 
9,50 
18,8 
i8,o 
2,36 
2,30 
2,60 
2,70 
2,75 

2,75 

12,4 
5,1 

3,65 


Lampa 
Drude  (3) 


Löwe 

Drude  (3) 
Stewart 


18 

00 

2,288 

19 

73 

2,26 

Uo-r 

00 

0,03794 

I182I 

0,06259 

\io-f 

/40I 

c» 

0,00106 

0,0587 

14,4 

„ 

2,37 

—83 

,» 

2,515 

16,5 

„ 

2,33 

19 

73 

2,31 

0-30 

00 

0,0392 1 

I20-' 

„ 

0,03977 

J181, 

» 

0,06463 

17 

„ 

2,567 

17 

73 

2,57 

18 

00 

2,376 

.^7, 

73 

2,37 

f20-l 

Ii8r| 

00 

0,03817 

Ii5-f 

0,00139 

J45l 

0,04133 

14,6 

„ 

2,4l6 

17 

„ 

2,424 

13,8 

„ 

2,355 

17 

,» 

2,369 

18 

73 

2,42 

14,2 

00 

2,298 

15,4 

„ 

2,401 

17 

„ 

2,415 

17 

» 

2,243 

22,1 

72 

ca.  2,7 

27 

73 

2,6 

17 

„ 

2,7 

21,7 

72 

ca.  2,9 

21,4 

„ 

„  3,0 

10,8 

00 

10,95 

20 

„ 
„ 

5,2 

0,0028 

20 

75 

5,3 

Drude  (3) 
Augustin 


Turner 
Drude  (3) 
Tangl 

,, 
Hasenöhrl  (2) 

„ 
Landolt  u.  Jahn 
Abegg 

,, 
Drude  (3) 
Ratz 
Tangl 

,, 
N ernst 
Drude  (3) 
Turner 
Drude  (3) 

Tangl 

Negreano 

„ 
Landolt  U.Jahn 
N ernst 

Landolt  u.  Jahn 
N ernst 
Drude  (3) 
Landolt  u.  Jahn 

,, 
Nernst 

,, 
Sßeyers 
Schlundt  (i) 

,, 
Speyers 


Veley 
[Waiden  (3)] 

Augustin 


m-DibrombenzoI 

p-Dibrombenzol 

fest    .     .     . 

a-Bromnaphtha- 

lin    .    .    .    . 


Phenol     .  . 

Kreosol   .  . 

Safrol      .  . 

Isosafrol .  . 

Resorcin  .  , 

Anisol     .  . 

«20    •    .  ■ 

Nitrobenzol 


fest    . 
Metadinitro 
benzol  . 

fest    . 
s-TrinitrobenzoI 

fest    .    . 

Orthonitroto- 

luol  .    .    . 

Nitranisol    . 

Anilin .    .    . 

«15       •       .       . 

Methylanüin 

«20    •    .    • 
Dimethylanilin 

..  «20    •    •    . 
Athylanilin . 

«20  •  •  • 
Methylanilin 
Dimethylanilin 
o-Toluidin  . 
m-Toluidin  . 
p-Toluidin  . 
Xylidin  1:3:4 
Acetanilid    . 

Formanilid  . 

Phenylhydrazin 

p-Azoxyanisol, 

fest 
„    trüb  flüssig 
bis  homogen  fl 
Sulfobenzid 

Benzylalkohol 

«20    •    •    • 


Benzylamin 


48 

73 

9,68 

17 

00 

10,3 

17 

73 

ca.  6 

21 

„ 

3,06 

21 

„ 

3,33 

21,8 

72 

3,2 

20 

00 

4,35 

» 

0,0052 

18 

00 

36,45 

-5 

» 

42,0 

0 

»» 

41,0 

15 

» 

37,8 

30 

» 

35,1 

17 

73 

34.0 

—10 

00 

9,9 

90 

„ 

20,65 

75 

2,85 

127 

00 

7,21 

75 

2,2 

18 

00 

27,7 

19,8 

75 

23,8 

18 

00 

7,316 

', 

0,00351 

14 

73 

7,14 

20 

00 

6,0 

„ 

0,017 

20 

,, 

4,48 

„ 

0,0041 

20 

„ 

5,9 
0,0037 

20 

84 

5,8 

20 

„ 

5,07 

20 

„ 

5,93 

20 

„ 

5,95 

21,7 

72 

ca.  3,0 

20 

84 

4,90 

22,2 

72 

ca.  3,0 

75 

2,75 

„ 

3,05 

23 

00 

7,15 

50 

,» 

ca.  2,3 

95  bis 

150 

„ 

4,3-4,0 

75 

2,9 

Augustin 


Turner 
Drude  (3) 

Drude 
Löwe 
Drude  (3) 


Speyers 
[Waiden  (3)] 


Turner 

1  [Abegg  u. 
Seitz  (i)] 

Drude  (3) 
Abegg  und 

Seitz  (i) 
Augustin 


20 

00 

13,0 

» 

0,012 

21 

„ 

16,3 

21 

73 

10,6 

20 

00 

4,6 

» 

0,0057 

Turner 
Eggers 
Turner 
Ratz 

Drude  (3) 
[Waiden  (3)] 


Schlundt 


Speyers 
Schlundt  (i) 
Speyers 
Augustin 

,, 
Turner 

Abegg  und 
Seitz  (2) 

[„] 
Augustin 

[Waiden  (3)] 

,, 
Löwe 
Drude  (3) 
[Waiden  {3)] 


Bädeker. 


258 


1219 


Dielektrizitätskonstanten  •  {e). 


Lit    S.    1222. 


Material 


Autor 


Material 


i" 


Autor 


Dibenzylamin 
Benzaldehyd 


Salicylaldehyd 

Anisaldehyd     . 
Phenylacet- 

aldehyd     .    . 
Kamtnaldehyd 
Benzaldoxim    . 

Norm.  m-Nitro- 
beozaldoxim 
fest    .     .     .     . 

Iso-m-Nitro- 
benzaldoxim  . 
fest    .     .     .     . 

a-Aaisaldoxim 
fest   ...     . 

^-Anisaldoxim 
fest   .    .    .    . 

Acetophenon    . 

020       ...       . 


Äthylphenyl- 

keton    .    .    . 
Benzophenon, 

stabil  u.  meta- 
stabil    .     .     . 

fest   ...     . 


Phenylessif- 
säure    .    . 


Methylbenzoat 

a,u     .... 

Äthylbenzoat  . 
«20     ...     . 

Amylbenzoat  . 

CjV      .... 

Isobutylbenzoat 


Phenylessif- 
ester     .    .    . 

Salicylsäare- 
methylester 
Ȋtfaylester  . 

Methyläther- 
salicyls.-äthyl- 
ester     .    .    . 


20 
20 

15 

20 
20 


84 

00 

>» 

73 


20 

y* 

15 

ca.  1200 

20 

00 

20 

73 

120 

00 

75 

"7.5 

00 

75 

63 

00 

75 

130 

CX3 

75 

20 

CO 

»» 

21 

73 

17 


25 


85 
20 


18 

18 
19 

19 
19 

19 

18 

18 
21 


21 
21 
21 


73 


3.55 
18,0 

0,0028 
17.7 
I3>9 
15.5 

4.78 
10,68 

3.75 
3,34 

48,1 
2,5 

59,» 
2,7 

9,28 

2,7 
10,9 

2,7 

18,1 

0,0041 

15,6 
I5Ö 


13,3 

0,004 
3,1 


ca.  4,0 
„  3,2 


Schlundt  (i) 
[Waiden  (3)] 

Drud'e  (3) 
Waiden  (i) 


Drude  (3) 
Thwii^ 
Löwe 
Drude  (3) 

Augustin 


[Waiden  (3)] 
Drade  (3) 

[Waiden  (3)] 


00 

6,58 

>, 

0,0017 

73 

6,62 

00 

6,03 

»» 

0,0015 

73 

6,04 

00 

5,03 

» 

0,0014 

73 

4,99 

00 

5,39 

„ 

0,0021 

73 

5,43 

» 

5,29 

» 

8,8 

00 

8,39 

73 

1 

8,2 

„ 

7,7 

Drude  (3) 


Löwe 

Drude  (3) 
Löwe 

Drude  (3) 
Löwe 

Drude  (3) 
Löwe 

Drude  (3) 


Löwe 
Drude  (3) 


Athyläther- 
salicyls.-äthyl- 

ester     .    .    . 
Beazoylessif- 

ester     .    .    . 

Benzoylacet- 
essigester .    . 

Oxymethylen- 

phenylessigest. 

Formylphenyl- 

essigester .    . 
Acetophenon- 
oxalmethvlest. 
fest 

„   äthylester 
fest 
Zimtsäure- 

äthylester     . 

Benzalmalons.- 
ätfaylester     . 


Phthaiid  . 

fest   .    . 
Benzonitril 


Orthotolnnitril 
a-Naphthonitril 

i-Naphthcnltril 
Benzylcyanid  . 


Mandelsäare- 

nitril     .    . 

Phenylsenföl 


Thiophen . 
Furfnrol . 

«20       •       • 

Pyridin  . 
«•Picolin . 
Piperidin 
Chinoiin  . 
d-Kokain . 
1-Kokain  . 


20 
20 
21 
21 


20 

20 

70 
18 
46 
18 

19 
19 

21 
21 


73 

cc 
73 

00 
73 


00 
73 


73 


75 

73 

20 

„ 

20 

00 

M 

21 

73 

23 

84 

70 

„ 

22 

», 

70 

» 

20 

00 

n 

20 

73 

23 

84 

20 

73 

7,0 

12,4 
14,3 

11,45 

8,4 

4,9 
3,0 

12,8 
2,8 
7,9 
3,3 

6,45 
5,26 

7,35 
0,0022 
!  ca.  4,3 


ca.  36 

„     4 
26,5 

0,0043 
26,0 
18,4 
16,0 
19,2 
16,9 
18,4 

0,0046 
16,7 

17,8t 
11,0 


Drude  (3) 

Löwe 
Drude  (3) 

Löwe 
Drude  (3) 


16 

00 

2,76 

13 

75 

2,85 

20 

oc 

41,7 

„ 

0,0063 

23 

73 

39,4 

21 

84 

I2h» 

20 

w 

9,8 

20 

„ 

5,8 

21 

», 

8,8 

20 

75 

3,05 

20 

„ 

3,10 

Löwe 
Drude  (3) 

Löwe 

[„] 
Drude  (3) 


Drude  (3) 

[Waiden  (3)] 

Drude  (3) 
Schlundt  (i) 

» 

,» 

[Waiden  (3)] 
„ 
„     (0 

Schlundt  (i) 
Waiden  (i) 


Turner 
Eggers 
[Waiden  (3)] 

Drude  (3) 
Schlundt  (i) 


Stewart 


BIdeker.     77* 


1220 


258  h 


Dielektrizitätskonstanten  {e). 


Lit.    S.    1222. 


Dielektrizitätskonstante  von  Gasen  und 
Dämpfen,  bezogen  auf  Vakuum. 

Für  die  Abhängigkeit  der  Dielektrizitätskonstante 
eines  Gases  vom  Druck  p  gilt  bis  zum  Bereich  von 
einer  Atmosphäre,  wohl  auch  höher,  daß 


P 


=  const.,  also  e=  i+  np 


worin  x  der  aus  der  folgenden  Tabelle  zu  entnehmende 
Wert  e  —  I  für  die  bei  Normaldruck  gemessenen  (nicht 
ausdrücklich  anders  bezeichneten)  Zahlen  ist.  Bei 
einigen  Gasen  (Ha,  N2,  Luft  nach  Tangl)  ist  in  noch 
viel  ausgedehnterem  Bereich  (bis  100  Atmosphären) 
e  —  I  proportional  der  Dichte  des  Gases. 

Für  die  Abhängigkeit  von  der  Temperatur  bei 
konstantem  Druck  gelten  die  im  folgenden  angeführten 
Koeffizienten  a  und  ß,  welche  in  die  Gleichung 

£^=^ei—a(t  —  &)+ß{t  —  '&)^ 

einzuführen  sind.  Hier  ist  die  Temperaturabhängig- 
keit in  der  Regel  nicht  allein  durch  die  Dichteänderung 
bestimmt. 

Die  Frequenz  der  benutzten  Schwingungen  war 
bei  allen  Beobachtern  größer  als  lo",  also  Ä  praktisch 
gleich  oc. 


Material 


Luft    . 


Sauerstoff 
Stickstoff 


Wasserstoff 


Helium    .    . 
Koliiensäure 


Kohlenoxyd 
Stickoxydul 


(0 

p 

Atm. 

e 

0 

I 

1,000590 

19 

I 

1,000576 

>t 

20 

1,01080 

»» 

60 

1,03281 

» 

100 

1,05494 

0 

I 

1,000547 

0 

I 

1,000606 

20 

I 

1,000581 

>» 

20 

1,01086 

>, 

60 

1,03299 

»> 

100 

1,05498 

0 

I 

1,000264 

20 

I 

1,000273 

»» 

20 

1,00500 

>t 

60 

1,01460 

» 

100 

1,02378 
1,000074 

0 

I 

» 

I 

1,000946 

» 

I 

1,000985 

I 

I 

1,000989 

15 

IG 

1,060 

»> 

20 

I,G20 

» 

40 

i,og8 

0 

I 

1,000690 

>, 

I 

1,000695 

,» 

I 

1,001158 

» 

I 

1,000991 

„ 

I 

1,001129 

15 

IG 

1,070 

»> 

20 

1,025 

» 

40 

1,010 

Autor 


Boltzmann  (3) 

Tangl  (2)  ber. 

„      beob. 


Rohmann 

»» 
Tangl  (2)  ber. 
„      beob. 


Boltzmann  (3) 

Tangl  (2)  ber. 

„      beob. 


Hochheim 
Boltzmann  (3) 
Klemenßic 
Rohmann 

[Linde] 


Boltzmann  (3) 

Klemenöic 

Boltzmann  (3) 

Klemenciö 

Rohmann 

[Linde] 


Material 


Methan    .    .    . 

Äthylen  .    .    . 

Schwefelkohlen- 
stoff    .    .    . 

Schwefeldioxyd 

Co« 10^    . 

/?o-io^    . 

Wasserdampf 

«145 'lO-* 

Ammoniakgas 

«20*  10*   . 
/?20-IO'    . 

Chlorwasser- 
stoffgas   . 
Stickstoffper- 
..  oxyd     .    . 
Atbylchlorld 

Oo-IO*      . 

/io-io«    . 

Methylenchlorid 

«100  •  10^ 

Chloroform 

«120  •  lO^ 
/?120  •  10^ 

Tetrachlor- 
kohlenstoff 

«110  •  10^ 

Äthylbromid 
Methylalkohol 

«110  •  10* 

..      ^110  •  10' 

Äthylalkohol 

«110*  lo^ 

/?iio'io' 

Methyläther 

..      /5o.io'    . 

Athyläther  . 


«100  •  lo^ 
/?ioo  •  10^ 
Methylformiat 
Äthyiformiat 
Methylacetat 

Äthylpropionat 

Benzol     .    .    . 

«110  •  10'     • 


t" 


P 

Atm. 


100 
14,7 

145 

2G 
IGG 

6g 

15,5 

100 

18-130 

120 

)".To-! 

IIG 

j   140    I 

15,5 
100 
IIG 

100 
IIG 

G 
jlO-{ 

16,5 
100 
100 

100 
100 
100 

i  122   \ 
100 

HO 

iiio-r 
/ 140  i 


1,000944 
1,000953 
1,001456 
1,001312 

1,00290 
1,00239 
1,00905 
1,00993 
6,19 
1,86 
1,00705 

1,4 
1,00718 

5,45 
2,59 

1,00258 

ca.  1,0018 

1,01469 

0,875 

0,206 
1,00651 

2,95 
1,00420 

2,1 
0,8 

1,00304 

1,3 
1,01462 
1,0061 
i,Go6oo 

4,65 

3,5 
1,0069 
1,00647 

5,48 

4.78 
1,00743 

4,46 

1,27 
1,00700 
1,0049 
1,00516 

2,14 

0,70 

1,0073 
1,0087 
1,0077 

1,0144 

1,0031 
1,00292 

1,1 


Autor 


Boltzmann  (3  i 
Klemencic 

», 
Boltzmann  (3) 

Klemenöiö 
Bädeker 
Klemenciö 
Bädeker 


Bädeker 


[Klemenciö] 
Bädeker 


[Klemenöic] 

[Lebedew] 

Bädeker 


[Lebedew] 
Bädeker 


[Klemenöiö] 

[Lebedew] 
Bädeker 


[Lebedew] 


Bädeker 


Bädeker. 


258  i 


1221 


Dielektrizitätskonstanten  {e). 


Lit    S.    1222. 


Verflüssigte  Gase,  beim  Sättigungsdruck 
gemessen. 


Dielektrizitätskonstanten  von  Krystallen. 

Refoläres  System. 


Material 


Autor 


Material 


Ä 

£ 

oc 

6,29 

75 

5,6o 

oc 

5,i8 

n 

4,94 

75 

4,75 

oc 

4,55 

»» 

6,92 

75 

6,70 

oo 

6,09 

„ 

6,67 

75 

6,25 

Autor 


Luft  beim  Sdp. 
unter  i  Atm. 

Sauerstoff  „ 
Stfckoxydnl     . 


beim  Sdp.  unt. 

I  Atm. 

Chlor.    .    .    . 


Kohlensäure 


Amraoniakgas  . 

Phosphor- 
wasserstoff . 

Arsenwasser- 
stoff   .    .    . 

Antimon- 
Wasserstoff  . 

Chlorwasser- 
stoff.   .    .    . 

Bromwasser- 
s*oif     .    .    . 

Jodwasserstoff 

fest 
Cyanwasser- 
stoff.   .    .    . 

fest 
Cyan^as  .  .  . 
Schwefeidioxvd 


krit.  Temp. 
Schwefel- 
wasserstoff . 


—  182 

-5    I 
5 

15    i 

i 

—  6o| 

—  20  1 


rit.  T. 
ki4,i 

—5 

o 

10 

15 
14,0 

—  50| 

15     I 

-50j 
15     j 

—  501 
'5     i 

i 

-50! 

X5     ': 


—90 

24,7  ' 
-80 

21,7  ! 

—50  i 

-90  i 

21 
—25 
23  ' 

14,5    ; 

20 

60     ! 
100 

140   ! 
154,2  I 

! 
10 

50       I 
90       I 

kritT.i 


00 

M3» 

75 

1,47-1,50 

00 

1,465 

„ 

1,49« 

„ 

1,630 

n 

1,57» 

„ 

1,520 

» 

1,933 

„ 

2,150 

„ 

2,030 

00 

1,970 

„ 

1,940 

„ 

2,08 

» 

0,0044 

100 

1,88 

OC 

I,608 

n 

1,583 

» 

1,54« 

n 

1,52« 

Ca.130 

16,2 

72 

22,7 

,» 

15,9 

„ 

2,6 

„ 

[2,88] 

,» 

2.58 

,f 

2,05 

» 

2,58 

n 

1,81 

84 

4,60 

„ 

8,85 

,» 

3,82 

»» 

6,29 

n 

2,90 

„ 

2,88 

n 

3,95 

n 

ca.  95 

„ 

2,4 

n 

2,52 

Ca.120 

13,76 

00 

14,0 

„ 

10,8 

„ 

7,8 

n 

4,5 

n 

2,1 

n 

5,93 

n 

4,92 

tt 

3*76 

», 

2,7? 

Pirani 
Bahn  u.  Kiebitz 
Hasenöhrl 
Fleming  und 

Dewar 
[Linde] 


Hasenöhrl 
[Linde] 


[Eversheim  (2)] 


Coolidge 
[Linde] 


Coolidge 
Schaefer  und 
Schlundt  (2) 


Schlundt  (3) 


Schlundt  (i) 
„  (3) 
„       (I) 

Coolidge 

Eversheim  (i) 


[Eversheim  (2)] 


Steinsalz^)  .    .    . 

aus  optischen  Daten 
Sylvin     .... 

aus  optischenDaten 
Flußspat.    .    .    . 

aus  optischenDaten 
Kaliumalaun    .    . 


Starke 

W.  Schmidt 

Rubens  u.  Nichols 

Starke 

W.  Schmidt 

Rubens  u.  Nichols 

starke 

W.  Schmidt 

Paschen 

starke 

W.  Schmidt 


Einachsize  Systeme. 


Material 


Apatit.    .    .    . 

Bervll  V.   Nert- 

schinsk.    .     . 


Dolomit  von 

Traversella    . 
Eisenspat,  von 
Siegen,  Rheinpr, 
Kalkspat .    . 

„ 

„      Island 

Pennin     .    . 

P>romorphit, 

Zschopau  . 

Quarz .    .    . 


Rutil   .     .    . 

„    pulverig 

Tuimalin .    . 

Vesuvian .  . 
Wulfenit  .  . 
Zirkon .    .     . 


Kraftlinien 

j_  !    ;: 

der  Achse 


75 


75 


9,50 

7,85 
7,10 
6^05 

7,80 


75  7,90 

00     1     8,49 

8,78 

75  8,50 


26,0 
4,69 
4,38 
1000       4,27 

75  4,32 

89 


00 
75 


7,40 

7,44 
6,05 
5,52 

6,80 

6,90 
7,56 
8,29 
8,00 
4,80 

90,5 
5,06 
4,46 

4,34 
4,60 

173 


7,13 

6,54 

6,75 

5,65 

8,.30 

9,05 

26,8 

2,8 

12,6 

Autor 


W.  Schmidt 

starke 

Curie 

W.  Schmidt 


Fellinger 
V.  Pirani 
W.  Schmidt 


Fellinger 
Ferry 

W."  Schmidt 


Fellinger 
W.  Schmidt 


Rhombisches  System. 


Material 


Aragonit  1 


II 


Baryt') 


JL     ea*)  \   «6«)      ec*) 


I         !  6,55 

75    9,80  j  7,68  j  6,55 

9,80     7,70  j  7,13 

9,14  I  7,00 

6,97    10,0,  7,70 

75  1    7,65    '    I2,„   I 


Autor 


W.  Schmidt 

», 
Fellinger 

W.'schmidt 


')  Nähere  Charakterisierung   der  Objekte    ist    bei 
den  Autoren  nachzusehen. 

-)  fall  der  Brachyachse  ä;  eft || der  Makroachse  6; 

ee  II  Vertikalachse  c 

')  Hauptspaltungsfläche  =  o  P,  [001]. 

"  BSdeker. 


1222 


258  k 


Dielektrizitätskonstanten  (e). 

Lit.    S.    1222. 


Rhombisches  System  (Forts.). 


Material 


Brookit,Tavetsch 
Citronensäure 
Cerussit    .     . 
Cölestin  von 

Strontian  . 
Kaliumsulfat 
Magnesiumsulfat 

+  7aq.  . 
Schwefel  .    . 


Seignettesalz 
Topas  .  .  . 
Witherit  .     . 


X 

«a 

eb 

cc 

75 

78 

oo 

4,71 

L4,25J 

3,28 

75    25,4 

23j2 

19,2 

>» 

7,70 

18,5 

8,30 

oo 

6,09 

5,68 

4,4« 

» 

5,26 

6,05 

8,28 

» 

3,«i 

3,97 

4,77 

»> 

3,65 

3,85 

4,66 

75 

3,62 

3,85 

4,66 

oo       6,70 

6,92 

8,89 

75      6,65 

6,70 

6,30 

»> 

7,80 

7,50 

6,35 

Autor 


W.  Schmidt 

Borel 

W.  Schmidt 


Borel 


Boltzmann 

1873 
Borel 

W.  Schmidt 
Borel 
W.  Schmidt 


Literatur,  betreffend  Dielektrizitäts- 
konstanten. 


R.  Abegg  (i),  Wied.  Ann.  60,  54;  1897. 
„         (2),         „  60,  229;  1898. 

R.  Abegg  u.  W.  Seitr  (i),  ZS.  phys.  Chem.  29,  242; 
1899. 
„  (2),  ZS.  phys.  Chem.  29,  491; 

1899. 
L.  Arons,  Wied.  Ann.  53,  95;  1894. 
Arons,  s.  a.  Cohn. 

L.  Arons  u.  H.  Rubens  (i),  Wied.  Ann.  42,  581;  1891. 

„  (2),         „         44,  206;  1891. 

„  (3),  „  45, 381;  1892. 

A.  Augustin,  Diss.  Leipzig  1898. 

K.  Bädeker,  ZS.  phys.  Chem.  36,  305;  1901.    In  der 

Tabelle  befinden  sich  außerdem  einige  sonst  nicht 

veröffentlichte  Zahlen. 

U.  Behn  u.  F.  Kiebitz,  Boltzmann- Festschrift,  Leipzig 

1904.    610. 
L.  Boltzmann  (i),  Wien.  Ber.  67,  [2]  17;  1873.    Pogg. 
Ann.  151,  482,  531;  1874. 
„  (2),  Wien.   Ber.    68,    81;    1873. 

Ann.  153,  525;  1874. 
„  (3),  Wien.   Ber.  69,   795;   1874. 

Ann.  155,  403;  1875. 
Ch.  Borel,  C.  r.  116,  1509;  1893. 
H.  T.  Calvert,  Ann.  d.  Phys.  (4)  1,  483;  1900. 
A.  Campbell,  Proc.  Roy.  Soc.  78,  196;  1906. 
E.  Cohn  u.  L.  Arons,  Wied.  Ann.  28,  454;  1886. 

„  Wied.  Ann.  33,  13  und  31;  1888. 

A.  D.  Cole,  Wied.  Ann.  57,  290;  1896  (el.  Brechungs- 
exponenten durch  Reflexion  gemessen). 
A.  Coliey,  Joum.  russ.  39,  210;  1907;   40,  121,  245, 
269;  1908;   Phys.  ZS.  10,  471;  1909;  11,  324;  1910. 
(Dispersion  bei  Wasser,  Äthylalkohol,  Benzol,  Toluoi, 
Azeton). 
W.  D.  Coolidge,  Wied.  Ann.  69,  125;  1899. 
J.  Curie,  Ann.  chim.  phys.  (6)  17,  385;  1889. 
Dewar,  s.  Fleming. 


Monoklines  System. 

Im  Folgenden  bedeutet  (nach  W. 
Voigts  Bezeichnungsweise) «jjj  die 
Dielektrizitätskonstante  1 1 1  der  Sym- 
metrieaxe  b,  also  _L  zur  Zeichnungs- 
ebene der  nebenstehenden  Figur. 
£jund  fjj  sind  die  beiden  andern 
H  auptdielektrizitätskonstanten  in  der 
Reihenfolge  ihrer  Größe.  Ihre  Lage  t 
in  der  Symmetrieebene  ist  durch 
die  gestrichelten  Linien  der  Figur 
(für  Adular)  gegeben;  %  ist  der 
Winkel  zwischen  £j  und  der  Vertikalachse  c 


Material 


Gyps  . 
Adular  . 
Augit 

Rohrzucker 
Doppelsulfate 

( 504)2  RR'2 

-föHaO 

Mg-NH4 

Mn-NH4 

Zn-NH4 

Ni-K     . 

Co-K     . 

Ni-NHi 

C0-NH4 
Natrium- 

arsenat 


75 

bis 
I  m 


=^^11 


% 


n\\ 


9,92  5,04  102,55,15!) 


5,33  4,54 


8,57 

3,49 


7,06 

5,91 
6,62 

6,37 
9,35 
6,76 
6,13 

7,26 


7,07 
3,16 


7,06 
5,91 
6,62 

6,37 
9,35 
676 

6,13 
7,26 


42,5 


—55,6    6,90 
-58,7    3,32 


44 
99 
—9 


84 
"5 

90 


5,50 


8,54 
6,83 
7,56 
7,06 
10,71 
5,08 
5,58 

5,91 


Autor 


H.W.Schmidt 

[  Dubbert.vgl. 
W.  Voigt 


Borel 


^)  _!_  zur  Spaltebene. 


Triklines  System. 

Beobachtungen  fehlen. 


D.  Dobroserdow,  Journ.  russ.  41,  chem.  T.  1164;  1909 

und  41,        „        1385;  1909. 

P.Drude,  Wied.  Ann.  55,  633;  1895  (Wellenmethode). 

„        (i),  Wied.  Ann.  58,  i;  1896. 

„        (2),  „         59,  17;  1896. 

„  „  60,    500;    1897     (anomale 

Dispersion). 
„  „  61,  466;   1897   (sogenannte 

2.  Methode). 
„        (3),  ZS.  phys.  Chem.  23,  267;  1897. 
„  Wied.   Ann.   64,    131;    1898    (anomale 

Dispersion). 

„  Ann.  d.  Phys.  (4)  8,  336;   1902   (Ver- 

besserung der  Meßmethode). 
H.  E.  Eggers,  Journ.  phys.  chem. 8, 14;  1904  (Lösungen). 
A.  Elsas,  Wied.  Ann.  44,  654;  1891. 
P.  Eversheim  (i),  Ann.  d.  Phys.  (4)  8,  539;  1902. 
M  (2),       ■    „  (4)  13,  492;  1904. 

Faraday,   Experimental  Researches,  11.  Reihe;  1838. 

Pogg.  Ann.  46,  i,  537;  1839. 
R.  Felliager,  Ann.  d.  Phys.  (4)  7,  333;  1902. 

E.  S.  Ferry,  Phil.  Mag.  (5)  44,  404;  1897. 

Bädeker. 


2581 


1223 


Literatur,  betreffend  Dielektrizitätskonstanten. 


J.  A.  Flemins  u.  J.  Dewar,  Proc  Roy.  Soc.  60,  358; 
1896.  Proc.  Roy.  Soc  Öl,  299,  316,  358;  1897 
(gefrorene  Elektrolyte  u.  a.  bei  tiefen  Temp.). 

Fomtn,  s.  Grätz. 

A.  Francke,  Wied.  Ann.  50,  163;  1893. 

H.  M.  Goodwin  u.  M.  de  Kay  Tbompson,  Phys.  Rev. 
S,  38;  1S99. 

J.  E.  H.  Gordon,  Phil.  Trans.  1701,  417;  1879. 

L.  Grätz  u.  L.  Fomm,  Wied.  Ann.  (3)  64,  626;  1895. 

C.  Gutton,  C.  r.  130,  11 19;  1900. 

F.  Hasenöhrl  (i),  Versl.  Ak.  Amsterdam  8,  137;  1900. 
(2),  Wien.  Ber.  105  [2  a],  460;  1896. 

J.  Hattwich.  Wien.  Ber.  117,  [2  a]  903;  1908  (Ände- 
rung beim  Schmelzpunkt). 

Haynes  s.  Philip. 

F.  Heerwagen,  Wied.  Ann.  48,  35;  1893. 
„  „  -49,  272;  1893. 

C.  Heinke,  Elektrot.  ZS.  17,  483  u-  499;  1896. 

E.  Hochheim,  Verh.  phvs.  Ges.  10,  446;  1908. 
J.  Hopkinsnn,  Phil.  Trans.  172 II,  355;  1881. 
W.  G.  Horraell,  Phil.  Mag.  (6)  3,  52;  1902. 
Jahn,  s.  Landolt. 

Kiebitz,  s.  Behn. 

J.  Klemencic,  Wien.  Ber.  91  [2],  712;  1885. 

Exners  Rep.  21,  571;  1885. 
J.  Kossonogoff,  Phys.  ZS.  3,  207;  1902. 
A.  Lampa,  Wien.  Ber.  105  [2  a],  587  u.   1049;  1896. 
H.  Landolt  u.  H.  Jahn,  ZS.  phys.  Chem.  10, 289;  1892. 
V.  V,  Lang,  Wien.  Ber.  105  [2  a],  253;  1896. 
P.  Lebedew,  Wied.  Ann.  44,  288;  1891. 
A.  Lenert,  Verh.  phys.  Ges.  12,  1051;  1910. 
V.  Lerch,  s.  Nerost 

F.  Linde,  Wied.  Ann.  56,  546;  1895.  ~~ 
K.  F.  Löwe,  Wied.  Ann.  66,  390;  1898. 

J.  H.  Mathews,  Joum.  phvs.  chem.  9,  641;  1905. 
E.  Mattenklodt,  Ann.  Phys.  (4)  27,  359;  1908. 

E.  Marx  (i),  Wied.  Ann.  66,  411  u.  597;  1898. 

„        (2;,  Ann.  d.  Phys.   (4)   12,  491,   1903   (Dis- 
persion zwischen  l  =  1000  u.  3400). 
H.  Merczyng,  Ann.  d.  Phys.  (4)88,  i;  1910  (Dispersion). 
D.  Negreano,  C  r.  114,  345;  1892. 
W.  Nemst,  ZS.  phys.  Chem.  14,  622;  1894. 

Wied.  Ann.  60,  600;  1897. 
W.  Nemst  u.  F.  v.  Lerch,  Gott  Nachr.  1904,  Heft  2, 

S.  167. 
Nicbols  s.  Rubens. 
Nowak,  s.  Romich. 
N.  Obolensky,   Phys.  ZS.  U,  433;   i9io  (Dispersion 

b.  Petroleum). 
A.  Occhialini,  Phvs.  ZS.  6,  669;  1905  (komprimierte 

Luft). 
A.  de  Forest  Palmer  jr,   Phys.   Rev.  14,  38;  1902 

(verd.    Elektrolyte).      Phys.    Rev.    16,    267;    1903 

(Temp.-Koeff.  f.  Wasser). 

F.  Paschen,  Wied.  Ann.  54,  668;  1896. 

J.  Ch.  Philip  u.   D.  Haynes,   Joum.  chem.  Soc.  87, 

99S;  1905  (Mischungen  org.  Substanzen). 
J.  Ch.  Philip,  ZS.  phys.  Chem.  24,  18;  1897. 
M.  V.  Pirani,  Diss.  Berlin  1903. 

G.  Quincke,  Wied.   Ann.  32,   529;   1887  (Methoden- 
versrleich). 

Fl.  Ratz,  ZS.  phys.  Chem.  19,  94;  1896. 
H.  Rohmann,  Diss.  Straßburg  1910. 


Romich  u.  Nowak,    Wien.  Ber.  70   [2],    380;   1874 

( Kr>'stalle). 
Rubens  u.  Nichols,  Wied.  Ann.  60,  418;  1897. 
Rubens  s.  Arons. 
W.  Rudolph,  Diss.  Leipzig,  191 1. 
H.  Rnkop,  Diss.  Greifswald,  1911- 
F.  Salvioni,  Rend.  Lincei  4  (3),  136;  1888. 
0.  C.  Scbaefer  u.  H.  Schinndt  (i),  Joum.  phys.  chem. 

13,  669;  1909. 
„  (2),  Joum.  phys.  Chem. 

16,  253;  1912. 
N.  Schiller,  Pogg.  Ann.  152,  535;  1874. 
H.  Schlund!  (i),  Joum.  phys.  chem.  5,   157  u.  503; 
1901. 
„  (2),  Joum.  phys.  chem.  8,  122;  1904. 

„  s.  0.  C.  Schaefer. 

W.  Schmidt,  Ann.  d.  Phys.  (4)  9,  919;  1902. 
(4)  11.  114;  1903. 
F.  A.  Schulze  d),  Ann.  d.  Phys.  (4)  14,  384;  1904. 
„  (2),  Ber.  Marb.  Ges.  1907,  S.  126. 

E.  V.  Schweidler,  Ann.  d.  Phys.  (4)  24,  711;  1907 
(Biblic^raphie). 

Seitz,  s.  Abegg. 

L.  Silberstein,  Wied.  Ann:  56,  661 ;  1895  (Mischungs- 
gesetz für  Dielektrizitätskonstanten). 

P.  Silow,  ¥ogg.  Ann.  156,  380;  1885  (Elektrometer- 
methode). 

J.  F.  Smale,  Wied.  Ann.  57,  215;  1897. 

„  .,  60,  625;  1897  (Salzlösungen). 

B.  Specht,  Diss.  Halle  1908  (flüss.  Kr>stalle). 

C.  L.  Speyers,  Sill.  Amer.  Joum.  (4)  16,  61;  1903  (ge- 
sättigte Lösungen). 

B.  W.  Stankewitsch,  Wied.  Ann.  62,  700;  1894. 
H.  Starke,  Wied.  Ann.  60,  629;  1897. 

A.  W-  Stewart,  Joum.  chem.  Soc  93,  1059;  1908. 

C.  Sultze,  Diss.  Halle  1908  (flüss.  Krystalle). 
K.  Tangl  d),  Ann.  d.  Phys.  (4)  10,  748;  1903. 

(2),  Ann.  d.  Phys.  (4)  23,  559;  1907  u.  26, 
59;  1908. 
S.  Tereschln,  Wied.  Ann.  36,  792;  1889  (Ester). 
Tbompson,  s.  Goodwin. 
J.  J.  Thomson,  Proc.  Roy.  Soc.  46,  292;  1889  (Ver- 

wenduns;  Hertzscher  Schwingungen). 
W.  M.  Thomson,  Proc.  Rov.  Soc  82,  422;  1909. 
Ch.  B.  Thwing,  ZS.  phys.  Chem.  14,  286;  1894. 

F.  Tomaszewski,  Wied.  Ann.  33,  33;  1888. 

B.  B.  Turner,  ZS.  phys.  Chem.  35,  385;  1900. 
F.  Ulmer,  Diss.  Berlin  1907  (Hölzer). 

W.  Vaupel,  Diss.  Halle  191 1  (flüss.  Krystalle). 
V.  H.  Veley,  Phil.  Mag.  (6)  11,  73;  1906. 
0.  U.  Vonwiller  d),  PhiL  Mag.  (6)  7,  655;  1904  (kein 
Maximimi  der  Dielektrizitätskon- 
stanten für  Wasser  bei  +4°). 
(2),  Proc.    Roy.  Soc.  79,  669;   1909. 
W.  Voi^.  Lehrbuch  der  Kr>'Stallphysik,  Leipzig  1910, 

S.  410  f. 
P.  Waiden  d),  ZS.  phys.  Chem.  46,  103;  1903. 
(2),  „  54,  129;  1906. 

„  (3),  »  <<>.  569;  1909. 

0.  Werner,  Wied.  Ann.  47,  613;  1892. 
E.  Wilson,  Proc.  Roy.  Soc.  71,  241;  1903. 
A.  Winkelmann.  Wied.  Ann.  38,  161;  1889. 
A.  Wüllner,  Wied.  Ann.  32.  19;  1887. 
T.  Zietkowsky,  Diss.  Freiburg  i.  Schweiz  1900. 


Bädeker. 


1224 


259 


Entladungs- (Funken-)  Spannungen  in  Gasen. 

V  in  Kilovolt  [lO^^  cm  ^/s  g  V«  sec~^]  bei  i8"  und  745  mm  Hg-Druck  von  o'*. 

Die  Entladungs- (Funken-) Spannungen  in  Gasen,  d.  h.  die  kleinsten  Spannungen,  bei  denen 
sichtbare  Entladung  eintritt,  werden  durch  viele  verschiedene  Umstände  beeinflußt:  den  Druck, 
die  Temperatur,  die  Natur  und  Reinheit  (Feuchtigkeitsgehalt)  des  Gases,  die  geometrischen  Ver- 
hältnisse der  Elektroden  und  ihrer  Zuleitungen,  die  Geschwindigkeit  der  Aufladung  und  die 
Bestrahlung  der  Entladungsstrecke,  magnetische  und  elektrostatische  Kräfte,  insbesondere  Influenz 
benachbarter  Leiter  und  Nichtleiter  auch  der  Zuführungen  und  Isolationsstützen  der  Elektroden 
namentlich  bei  größeren  Funkenstrecken.  Bei  den  meisten  Einzelmessungen  sind  die  Versuchs- 
bedingungen nicht  ausreichend  genau  beschrieben.  Sie  haben  daher  nur  bedingten  Wert  und 
zeigen  große  Abweichungen  voneinander.  —  Die  Form  der  Entladung  (Funken-,  Büschel-, 
Glimm-,  Streifen-)  hängt  von  der  Kapazität  der  Elektroden  und  der  Geschwindigkeit  der  Elek- 
trizitätszufuhr ab. 

Die  nachstehenden  Werte  beziehen  sich  auf  langsame  Aufladung,  belichtete  Funkenstrecke  1 
zwischen  gleichen  Kugelelektroden  vom  Radius  r  (eine  isoliert,  die  andere  geerdet)  mit 
dünnen  Zuleitungen  (Dicke  <Var,  wenn  die  Schlagweite  l>2r)  und  Vermeidung  störender  In- 
fluenzwirkungen nach  Beobachtungen  von  Algermissen,  Heydweiller,  G.  Müller,  Orgler, 
Paschen,  E.  Voigt,  M.  Toepler  (Literaturverzeichnis  umstehend).  Die  kleingedruckten 
Ziffern  sind  unsicher,  geklammerte  Werte  interpoliert. 

Kleine  Druck-  und  Temperaturänderungen  sind  in  Rechnung  zu  setzen  durch  Vermehrung 
der  Zahlen  für  F  um  1%  auf  je  — 3°  oder  -f  8  mm  Hg. 

Für  größere  Änderungen  des  Druckes  p  gilt  bei  nicht  zu  kleinen  Spannungswerten  Fund 
Schlagweiten  1  mit  ziemlicher  Annäherung  das  Gesetz  von  Paschen,  daß  gleichen  Werten  von 
p .  1  gleiche  Werte  von  F  entsprechen. 

Schlagweite  1  ist  der  kleinste  Abstand  zwischen  den  Elektroden. 


Atmosphärische  Luft  von  mittlerer 
Feuchtigkeit 


r  =  o,25  0,5 

F  Kilovolt    F  Kilovolt 


1,0  2,5 

F  Kilovolt    F  Kilovolt 


CO2 

1,0 
F  Kilovolt 


1,0 

V  Kilovolt 


1,0 
F  Kilovolt 


O2 

1,0  cm 
F  Kilovolt 


0,01 
0,02 

0,03 
0,04 

0,05 
0,06 
0,08 

0,10 
0,20 

0,30 
0,40 

0,50 

0,60 
0,70 
0,80 
0,90 
1,00 

1,50 
2,00 
3,00 
4,00 
5,00 


I,08 
1,58 
1,94 
2,47 
2,93 
3,28 
4,03 

4,8 

8,4 

11,3 

13,8 

15,7 

17,2 

18,3 
19,0 
19,6 
20,2 

22,3 

23,2 

24 

25 

25 


I,Ol 

i,5i 
2,03 

2,43 

2,85 

3,2l 

3,98 

4,8 

8,4 
11,4 

14,4 
17,3 

19,9 
22,0 
24,1 
25.6 
26,7 

31,8 
36 

42 
46 
47 


o,98 
i,5o 

1,95 
2,3o 

2.80 

3,17 

3,92 

4,7 

8,1 

11,4 

14,5 
17,5 

20,4 

23,2 
26,0 
28,6 
30,8 

39,3 
47 

57 

6, 


18,4 

21,6 
24,6 
27,4 
30,1 
32,7 

46 
58 
7? 

92 

10= 


3,0 
3,7 

4,6 

7,9 

10,8 

13,3 
15,8 

18,3 


(1,9) 

2,4 
2,9 

4,8 
6,5 
8,0 

9,7 
ii,i 


3,2 

(4,0) 

4,9 

8,6 

11,9 

^5,0 

18,0 


2,7 
(3,4) 

4,1 

7,2 

10,2 

(13,0) 
15,6 


Für  sehr  kleine  Entladungsstrecken  von  1  =  i  bis  50  /«  erhält  man  untere  Grenz- 
werte der  Entladungsspannungen  Vm,  die  in  dem  genannten  Bereiche  unabhängig  sind 
von  1,  ferner  unabhängig  von  Form,  Größe  und  Material  der  Elektroden  und  innerhalb  weiter 
Grenzen  (i — 76  cm  Hg  v.  o^)  auch  unabhängig  vom  Druck. 

Diese  Werte  sind  im  Mittel  (nach  Almy,  Earhart,  Hobbs,  Williams): 
für     Luft  CO2  Ha 

Vm     350  420  285  Volt. 

Heydweiller. 


259  a 


1225 


Literatur  betreffend  Entladungs- (Funken-)  Spannungen  iti  Gasen. 


1.  J.  Algermisseo,  Ann.  d.  Phys.  (4)  19, 1007; 

1906. 

2.  J.  E.  Almy,  Phil.  Mag.  (6)  16,  456;  1908. 

3.  J.  B.  Baille,  Ann.  chim.  phys.  (5)  25,  486; 

1882. 

4.  „       *     Ann.  chim.  phys.  (5)  29,  181; 

1883. 

5.  E.  Bichat  u.  R.  Blondlot,  Journ.  de  phys. 

(2)  5,  457;  1886. 

6.  P.  Cardani,  Rend.  Line.  (4)  4,  44;  1888. 

7.  W.  R.  Carr,  PhiL  Trans.  201,  403;  1903. 

8.  L.  Cassuto  u.  A.  Occhialini,  N.  Cim.  (3) 

14,  330;  1907. 

9.  Q.  Cernti,  Rend.  Lomb.  (2)  42,  476;  1909. 

10.  P,  Czermak,  Wien.  Ber.  97  II,  307;  1888. 

11.  R.  F.  Earhart.  Phil.  Mag.  (6)  1, 147;  1901. 

12.  „  „         (6)  16, 48;  1908. 

13.  T.  W.  Edmondson,  Phys.  Rev.  6,  65;  1898. 

14.  G.  C.  Foster  u.  Pryson,  Chem.  News  49, 

114;  1884. 
f  15.  J.  Freyberg,  Wied.  Ann.  38,  231;  1889. 

16.  C.  E.  u.  H.  Gnye,  C.  r.  140,  1320;  1905. 

17.  „  Arch.  de  GenSve  20,  5, 

iii;  1905. 

18.  A.  Heydweiller,  Wied.  Ann.  48,  213;  1893. 

19.  G.  M.  Hobbs,  Phil.  Mag.  (6)  10,  617;  1905. 

20.  G.  Hoffmann,  Phys.  ZS.  11,  961;  toio. 

21.  G.  Jaumann,  Wien.  Ber.  97 II,  765;  1888. 

22.  „  Wied.  Ann.  55,  656;  1895. 

23.  C.  Kiflsley,  PhiL  Mag.  (6)  9,  692;  1905. 

24.  J.  V.  Kowalski  u.  U.  Rappel,  PhiL  Mag. 

(6)  IS,  699;  1909. 
25a.  H.  Lohmann,  Ann.  d.  Phys.  (4)  22,  1008; 
1907. 

25.  G.  A.  Liebig:,  PhiL  Mag.  {5)  24, 106;  1887. 

26.  A.  Macfarlane,  PhiL  Mag.  (5)  10,  389;  1880. 

27.  E.  Madelung,  Phys.  ZS.  8,  68;  1907. 

28.  E.  Mascart,  Trait6  d'EL  stat  2,  87,  93; 

1876. 

29.  A.  B.  Meservey,  PhiL  Mag.  (6)  21,  479; 

1911. 

30.  C.  Möller,  Ann.  d.  Phys.  (4)  28,  585;  1909. 

31.  P.  Nordmeyer,  Phys.  ZS.  9,  835;  1908, 

32.  A.  Oberbeck,  Wied.  Ann.  64,  193;  1898. 


33.  A.  V.  Obermayer,  Wien.  Ber.  100 II,  134; 

1889. 

34.  A.  Orgler,  Ann.  d.  Phys.  (4)  1, 159;  1900. 

35.  F.  Paschen,  Wied.  Ann.  37,  69;  1889. 

36.  J.  B.  Peace,  Proc.  Roy.  Soc  52,  99;  1892. 

37.  G.  Quincke,  Wied.  Ann.  19,  568;  1883. 

38.  F.  Ritter,  Ann.  d.  Phys.  {4)  14,  n8;  1904. 

39.  Warren  de  la  Rne  u.  H.W.MuHer,  PhiL  Trans. 

1691,  i;  1878. 

40.  „  „         Proc  R.  Soc. 

36, 151;  1884. 

41.  H.  J.  Ryan,  Trans.  Am.  Soc  of  EL  Eng. 

23,  127;  1904. 

42.  W.  Thomson  (Kelvin),  Phü.  Mag.  (4)  20,  ! 

316;  1860.  I 

43.  L.  Tits,  Ann.  Soc  Sdent.  Brüssel  31 II,  i ;  ' 

1907. 

44.  M.  Toepler,  Ann.  d.  Phys.  {4)  7,  477;  1902.  ; 

45.  >.  »  (4)10, 730;  1903.  j 

46.  „  „  (4)19, 191;  1906.  i 

47-  «  ..  (4)22, 119;  1907-  ' 

48.  „  ETZ.  28,  998,  1025;  1907.         : 

49.  W.  Voege,  Ann.  d.  Phys.  (4)  14,  556;  1904.  j 

50.  „  ETZ.  28,  578;  1907- 

51.  E.  Voigt.  Ann.  d.  Phys.  12,  385;  1903. 

52.  H.  Wagner,  Journ.  de  phys.  (4)  6,  615;  1907. 

53.  B.  Walter,  ETZ.  25,  874;  1904. 

54.  E.  Warburg,  Wied.  Ann.  62,  385;  1897. 

55.  E.  A.  Watson,  Electr.  62,  851;  1909. 

56.  W.  Weicker,  Diss.  Dresden  1910. 

57.  E.  H.  Williams,  Phys.  Rev.  31,  216;  1910. 

58.  M.  Wolf,  Wied.  Ann.  37,  306;  1889. 

Sehr  große  Entladungsstrecken:  i,  25a,  30,  44 

*      bis  51,  56. 
Sehr  kleine  „  2,  11,  19,20,  23, 

25,  42,  57- 
Verschiedene  Gase  und  Dämpfe:  3,  i6, 17, 25, 34, 

35,  38,  43, 50. 
Verschiedene  Drucke,  große:  8,9, 16, 17,55,  58- 
„  „       kleine:  7,  27,  29,  34,  35, 

38,  52. 
Wechselspannungen:  24,  32,  47,  49,  56. 
Verzögerungserscheinungen:  21,  22,  54. 


Heydweiller. 


1226 


360 


Die  radioaktiven  Elemente. 

Die  Radioaktivitäts(Umwandlungs-)k;onstante  Ä  ergibt  sicli  aus  dem  Gesetz  des  radioalctiven  Zerfalls: 
n  =  nf^e—^*-    {n^,  n-.  Anzahl  der  radioaktiven  Atome  zu  Beginn  und  nach  Verlauf  von  t  Sekunden).    Die  Zeit,  nach 

welcher  die  Hälfte  der  Atome  zerfallen  ist  (Halbierungskonstante,  Halbwertszeit  T),  folgt  aus  —  = —  =  e-''"^  oder 
„  _  log,  nat.  2  ^  0,6931  " 

X  Ä     ' 

Der  Absorptionskoeffizient  beziehungsweise  die  reziproke  Durchdringungsfähigkeit  folgt  aus  J=^J^^c~^o 
(J,  Jq  Strahlungsintensität  vor  und  nach  Passieren  einer  Schichtdicke  d  cm).  Die  Halbierungsdicke  D  berechnet  sich  aus 
«^  ^  _L  =  e-'fc-C».   -^   u    7.  __  0.6931 


d.  h.  D^ 


Die  Reichweite  der  a-Teilchen  bezieht  sich  meist  auf  Laft  von  760  mm  und  18"  C, 


Jo        2  '     ■  k 

Die  Geschwindigkeit  v  ist  für  RaC  von  Rutherford  (Phil.  Mag.  12,  348;  1906)   bestimmt  und  für  die  übrigen  Ele- 

cm 
berechnet  (r  =  Reichweite)  (H.  Geiger,   Rad.  7,   136;  1910).    Die 

Zahl  der  von  i  a-Teilchen  erzeugten  Ionen  stammt  ebenfalls  aus  einer  Arbeit  von  H.  Geiger  (Rad.  6,  196;  1909)  bzw, 
ist  danach  berechnet. 


mente  nach  der  Formel  v  =  1,075  |/r  •  lo^ 


Name 


<u  II  1; 
t     bu     ^ 

W   «  C  C 


•«  II 


jn 


>  n  Cm 

73.rtlJ5  S 


II  Z  ö 


CÜ 


a- Strahlen 


3     .ü„ 


>B 


ß      "  o 
o  c   -"^  u 

es  es"  rf 


(3- Strahlen 


13  «j 

o  ")ß 

1-  0  u 
Q.3'— ' 


•3  < 


■bi^ 


■   c 

■5 


e«J 


y- Strahlen 


5E 


Bemerkungen 


Uran  .    . 


Uran  X.    . 


lonium  .    . 


Radium  . 


Ra- Emanation 


RaA 

RaB 

RaCi 
RaCa  ^^ 

RaD     .    . 

RaE      .    . 

RaF  (Polo- 
nium) 
( Radio- 
tellur) • 


bftj 
"2  tu 
MCQ 


>-2 


ca.  4,4 
•  10^  j 


24,6  t 

ca.3'io*j 

1760  j 
3,85  t 
3,0  mn 

26,7  mn 

19,5  mn 
1,38  mn 


16,5  j 

5,0  t 
140  t 


4,5.10-18 

3,26 'lO-' 

ca.  10-12 

1,25  •  10—" 
2,085«  10  ~* 
3,85-10-' 

4,33  •  10-* 

5,93.10-* 
8,4.10-=' 


1,36.10- 

1,6  •  10- 

5,73- 10 


2,7 


1,50 


ß,Y 


1,33.10" 


cc,ß 


2,8 


3,50 


4,33 


4,83 


7,06 


1,52 


1,63 


1,75 


1,82 


2,06 


ß,Y 


ß,Y 


3,86 


1,69 


1,36.10^ 


1,55  "lo" 


1,75  "lo" 


1,87.10^ 


2,37.10" 


1,64.10^ 


14,4 


0,048 


312 


0,002 


0,92 


0,72 


0,96 


Atom^ew.  238,5.  Zwische 
U  u.  UX  vielleicht  noch  ei 
„Radiouran".  1  g  V  send, 
pro   sk  2,37  .  IG*  a-Partik. 

aus. 
Aus  Uranlösungen  leicl 
durch  Adsorption  zu  e> 
winnen.  (Tierkohle,  Ferrin" 
droxyd,  BaSO,).  Löslich  i 
HjO  u.  Äther.  Unlöslich  ii 
Überschuß  von  Atnmoniui 

karbonat. 
Entdeckt  von  B.  B.  BoltwO( 
(1907).    Folgt  d.  Reaktion« 
des   Thorium.     Mitgeriss« 
durch    HjOj    in    Gegenwa 
von  U.    Lösl.  im  Überschi 
von  Ammoniumoxalat. 
Atomgew.   226,4.    RaCl| 
namentl.   RaBrj   unlöslich 
als  BaCl,  bzw.  BaBr,.    Entwickeltim  radioakt.  Gleichgew.  118  c; 
*  pro  g  u.  Stunde,     i  g  produziert  pro  Tag  0,37  mm*  He,  send 
pro  I  sk  3,4.10^"  ot-Teilchen  aus.      Spektrum  s.  S    1229. 
—      I       —       I     —   I     —    I     —   I  Atomgew^.   222,4  (gemess 
I  I  I  I  I  220  •).  Edelgas,  kondensit 

sich  bei -62  018-65°  zu  einer  rötlichen  Flüssigkeit.  Mit  sehr  v: 
Luft  vermischt  kondens.  sich  bei  -150°.  In  i  g  Ra  sind  maxirr 
0,60  mm*  Emanat.  enthalten. 

Schlägt  sich  aus  der  En 
nation  auf  negativ  geladen 
Körpern  nieder.  Flüchtig  l 
800—900».    Lösl.  in  stark 

Säuren. 
Durch  Rückstoß  aus  Ri 
zu  gewinnen.  Flüchtig  l 
600—700"'.  Fällt  mit  BaS 
aus  ,, Induktionslösung"  a' 
Zerfällt  in  RaD ^  3  i  c  «  5 


75,0 


13,4 


130? 


43,3 


0,0092 


0,052 


0,0053  ? 


0,0160 


0,31 
U. 

0,37* 
0,77* 


0,500 

bis 
0,517 


1,39 
bis 
1,34 


AusRaCi  durch 
Rückstoß  zu  ge- 
winnen. Zerfällt 
nicht  in  RaD  ', 
möglicherweise 
Ausgan  gselera. 
einer  Zweig- 
familie. 
Folgt  den  Reaktionen  « 
Pb.  Flüchtig  unterhalb  loc 
Durch  Fällung  von  BaS 
von  RaE  u.  F  zu  trenn 
Durch    Elektrolyse   zu   | 

winnen. 
Atomgewicht    wahrsche' 
210.      Setzt    sich    aus  W 
Am  besten  durch  Elekt 


'S   .  t^uT 


saurer  Lösg.  auf  Bi,   Cu,  Ag,  Pt  ab. 

lyse.       Niederzuschlagen     mit    SnCl,.      Flüchtig     gegen    loc 

Zerfällt  wahrscheinl.  in  Pb.     In  sichtbarer  Menge  dargestell) 

Greinacher. 


^bUa 


Die  radioaktiven  Elemente. 

Anmerkung.  Ein  radioaktives  Element  sendet  wahrscheinlich  nur  a-  oder  nur  /^-Teilchen  von  charakte- 
ristischer Geschwindigkeit  aus.  Die  Absorptionskoeffizienten  variieren  etwas  je  nach  den  Versuchsbedingungen. 
Namentlich  für  die  7- Strahlen  nehmen  sie  mit  wachsenden  Bleidicken  ab. 

Die  Wärmeerzeugung  einer  radioaktiven  Substanz  ist  nahezu  gleich  der  kinetischen  Energie  der  von  ihr  pro 

771  V* 

Sekunde  abgeschleuderten  a-Teilchen.    D.  h.  es  ist  Q=  Xn- ,  wo  m  die  iVlasse  eines  a -Teilchens  bzw. 

eines  Heliumatoms  bedeutet.     Drücken  wir  Q  in  cal.  pro  Sekunde  aus,  bezeichnen  wir  femer  mit  g  das  Ge- 

wicht  der  betreffenden  Substanz  und  mit   a  ihr  Atomgewicht,  so  läßt  sich  auch  schreiben  H  =  ~" -— 7I 

[cal.  sec.-^]. 

Die  maximale   in  g   Gramm  Muttersubstanz  (a,   X)   enthaltene  Menge  eines  Zerfallsproduktes  (a'  X") 

■t.j.    ■  ^  '  ^'    ^ 

ergibt  sich  aus  g  =  g-  —  •  -jr. 
a     X 

Wärmeentwicklung  des  Radiums. 


Beobachter 


Zitat 


Methode 


|g-cal.' Stunde 
'  pro  I  g  Ra. 


P.  Curie  u.  A.  Laborde 

Runge  u.  J.  Precht 

E.  Rutherford  u.  H.  T.  Barnes 

K.  Ängström 

J.  Precht 

E.  V.  Schweidler  u.  V.  F.  Hess 

W.  Duane 


C.  r.  136,  673;  1903. 
Berl.  Sitzber.  1903,  34,  783. 
Phil.  Mag.  (6)  7,  202;  1904. 

Phys.  ZS.  6,  685;  1905. 

Ann.  Phys.  (4)  21, 595 ;  1906. 

Ion.  1,  161;  1909. 

Rad.  7,  260;  1910. 


Eiskalorimeter  nach  Bunsen 

Dewargefäß  mit  elektr.  Eichung 

D  iff  erential-  Luftkalorimeter 

Differentialkalor.  mit  elektr.  Kompensat. 

Eiskalorimeter  nach  Bunsen 

Differentialkalor.  mit  elektr.  Kompensat. 

Differential- Dampf  druckkalorimeter 


ca.  100 
III 
110 
117 

134.4 

118,0 

108  bis  117 


Name 


Beobachter 
Literatur 


Radioaktivitäts- 
konstante 


Reichweite 
a- Strahlen 


/ff- Strahlen 


/-Strahlen 


Zitat  zu 

*  ■ 


Uran 


Uran  X 


lonium 


Radium 


Ra- Emanation 


—   > 


RaA. 
RaB  . 

RaCi 
RaC2 

RaD  . 
RaE  . 


RaF(  Polonium) 
{Radiotellur) 


H.   Geiger  u.   E. 

Rutterford,  Phil. 

Mag.  (b)  20,  691; 

1910. 


B.   B.   Boltwood, 

SilL  Joum.  {4)  25, 

365;  1908. 

W.   H.  Bragg  u. 

R.   D.    Kleeman, 

Phil.  Mag.  (6)  10, 

318;  1905. 


Berechnet  nach 
B.    B.   Boltwood, 
Sill.  Joum.  (4)  25, 

365;  1908. 
F.  Soddy  u.  A.  S. 
Russell,  PhiL  Mag. 
(6)  19,847;  1910. 

F.    Soddy,    PhiL 

Mag.  (6)  20,  340; 

1910. 

E.  Rutherford  u. 
H.  Geiger,  Proc 
Roy.  See  81  (A) 

162;  1908. 

Frau  P.  Curie, 
Rad.  7,  33;  1910. 

E.   Rutherford, 

Phil.  Mag.  (6)  8, 

636;  1904. 

F.  V.  Lerch,  Wien. 
Ber.    115,     197; 

1906. 


K.  Fajans,  Phys. 
ZS.12,369;i9ii. 

G.    N.    Antonoff, 

PhiL  Mag.  (6)  19, 

825;  1910. 


G.   N.   Antonoff,  — 

PhiL  Mag.  (6)  19, 
825;  1910.       I 
Frau  P.  Curie,    '  M.  Levin,   Phys. 
C.   r.   142,   273;;ZS.  7,  519;  1906. 
1906. 


i 

I  H.  Geiger,  Rad.  7, 
136;  1910. 


H.   W.   Schmidt,    F.  Soddy  u.  A.  S. 

Phys.  ZS.  10,  6;    Russell,  PhiLMag. 

1909.  (6)  18,  620;  1909- 


O.    Hahn    u.    L. 

Meitner,  Phys.  ZS. 

10,  741;  1909. 


A.  F.  Kovarik, 

Phil.  Mag.  (6)  20, 

849;  1910. 


A.  F.  Kovarik,     A.  S.  Russell  u.  F. 
PhiL  Mag.  (6)  20, '  Soddy,  Phil.  Mag. 
849;  1910.        (6)21,  130;  191 1. 
A.  F.  Kovarik,   1  — 

Phil.  Mag.  (6)  20, 
849;  1910. 

A.  F.  Kovarik, 
PhiL  Mag.  (6)  20,  \ 
849;  1910.       I 


H.  W.  Schmidt, 

Phys.  ZS.  10,  6; 

1909. 


E.  v.  Schweidler 

u.  V.  F.  Heß,  Ion. 

1,  161;  1909. 

A.  Debieme,  C.  r. 
150,  1740;  1910. 


K.  Fajans,  Phys. 
ZS.  12, 369 ;  1911. 

O.  V.  Baeyer,  O. 
Hahn  u.  L.  Meit- 
ner, Phys.  ZS.12, 

378;  191 I. 

H.  W.  Schmidt, 

Phys.  ZS.  10,  6; 

1909. 


Qreinacher. 


1228 


360  b 


Die  radioaktiven  Elemente. 


Name 


42 


M  <u 
O   C 


a- Strahlen 


a>  O 


^   -   V 

C  H  Jr 

o.S    - 

>        Bö 
.—  e  li 


/?-Strahlen 


sä!" 

u  C  u 


T3< 

CO  O 

HS 


y-  Strahlen 


Bemerkungen 


Thorium      .    . 

Th  ij 

l   Meso- 
I  thorium 

Thai 

Th  3  .  .  .  . 
( Radiothorium) 

Th  X  .  .  .  . 
Th- Emanation 
Th  A 

Th  B 

.  aktiver 
Beschlag 

Th  C 

Th  D 

Actinium    .    . 

Radioactinium 

Act  X    .    .    . 

Act- Emanation 
Act  A] 


Act  B 
ActCJ 


aktiver 
Beschlag 


Kalium  . 
Rubidium 


ca.3'io"'j 

5.5  j 
6,2  st 
737  t 
3,64  t 

54  sk 
10,6  st 

55  mn 

einige  sk 
3»!  mn 

? 

19,5  t 

10,2  t 

3,9  sk 
36,1  mn 

2,15  mn 

5,10  mn 

? 


7 .  10-^" 
4,0  •  10—^ 
3,1.10-5 
1,09«  10-8 
2,21  •  10-® 
1,28  •  10— 2 
1,81.10-« 

2,IO.IO— * 


3,5 


1,63 


ß,y 


a,ß 


3,7 .  10-» 

? 

4,1  •10-'' 

7,6.10-^ 

1,78.10    ^ 
3,21.10-* 

5,38 .  10-3 

2,27 .  10—' 


3,9 


5,7 


5,5 


a    5,0 


8,6 


ß,Y 


a,ß 


ß,Y 
ß 


4,8 

6,55 

5,8 

5,50 


1,69 


1,92 


1,90 


1,84 


1,55- 10° 


1,65  •  lO« 
2,07  •  10* 
2,02 .  10^ 


20,2  bis 
38,5 


ca.  330 


1,91  •  lO' 


2,20  2,71  •  10' 


2,01 


1,93 


1,90 


10" 


1,86  ■ 
2,26' 
2,09. 


2,02  •  10 


0,034  bis 
0,018 


ca.  0,002 


0,0062 


16,3 


170 


sehr 
weich 


28,5 

38 
102,2+ 

380 


0,0425 


0,63* 


0,93 

bis 

0,95* 


0,620 

bis 
0,642 


0,408 

bis 

0,462 


0,004 


0,0243 

0,018 

0,0068+ 

0,002 


I020  +  |0,0007+ 


1.85 

bis 
4,24 


1,12 
bis 
1,08 


1,70 

bis 

1,50 


0,375 

bis 

0,163 


Atom^ew.  332.   Wird  duri 
NH,  niedergeschlageiv 


I 


Lösl.inZirM 
konchlorid 


Unlöslich 
in    Zirkon- 
chlorid 


wird  zugleich 
mit  ThX  abge- 
schieden. Von 
letzterem  durch 

Mitreißen 

mit  BaöOj  zu 

trennen. 

Unlösl.    in    überschüssigem 
NH,.  Bleibt  beim  Abtrennen 
des     ThX     vom     Th     bei 
letzterem.  i 

Löslich  in  NH,.    Durch  Elek*3 
trolyse    in    alkal.    LösunyM 

Edelgas.    Kondensiert   sich  I 

etwas  höher  als  Actinium- 

emanation. 

Setzt  sich  auf  negativ  ge- 
ladenen Körpern  aus  der 
Emanation  ab.  Flüchtig  über  ■ 
630".  In  Saure  löslich.  | 
I 
Schlägt  sich  aus  Induktions-  \ 
lösung  auf  Ni  ab.  Durch 
Elektrolyse  von  ThA  trenn- 
bar. Die  aufeinanderfolgen- 
den Produkte  w^erden  elek- 
trochemisch edler.   Flüchtig 

über  730°. 
Existenz  erwiesen  durch  das 
Vorhandensein     von     zwei 
Arten  «-Partikel  im  aktivenil 

Beschlag.  ll 

Durch  HjS,  Tierkohle  alH^j 
geschieden.  Durch  Rück- 
stoß zu  gewinnen.  Zerfalls- 
produkt vielleicht  Bi.  Elek- 
trochemisch unedler  als  vor- 
hergehende Produkte. 
Begleitet  Th  und  seltfne 
Erden.  Niedergeschlagen 
durch   (COOH)j    in    saurer 

Lösung. 
Durch  Adsorption   aus  Act. 
zu  gewinnen,   ebenso  durch 
Elektrolyse.      Unlöslich    in 

NH,. 

Aus    alkal.    Lösung     durch 

Elektrolyse.  Durch  NH,  nicht 

gefällt. 

Edelgas.  Kondensiert  sich  mit 
sehr  viel  Luft  vermischt  bei 

ca.  —120". 
Wie  ThA  zu  gewinnen.  Lös!, 
in  Säuren  und  NH,.  Flüchtig 

über  400". 

A  US  salzsaurer  Lösung  durch 

Elektrolyse  an  der  Kathode. 

Über  700°  flüchtig. 

Durch  Rückstoß  zu  gewinnen. 


Atomgew.    39,1.     Aktivität 
ca.  Viooo  von  der  des  Urans. 

+  für  Sn. 
Atomgew.    85,5.      Aktivität 
ca.  Vsoo  von   der  des  Urans. 

+  für  Sn. 


Greinacher. 


260  c 


1229 


Die  radioaktiven  Elemente. 

Radium-Funkenspektrum 

Poloniuffl-Fanken- 

Spektrum  der  Radium-Emanation 

nach  E.  Demar^ay,  C.  r., 

spektrum 

nach  E.  Rutherford  u.  T.  Royds,   Phil.  Mag.  (6)  16, 

131,  258;  1900. 

nach  Frau  P.  Curie   u. 

313;  1908. 

(Die  hellsten  Linien  sind 

A.  Debieroe,    Rad.   7, 

Die  mit   *  bezeichneten    Linien    sind    auch  von 

fett  gedruckt.) 

38;  1910. 

H.  E.  Watson,  Proc.  Roy.  Soc.  83,  50;  1909  beobachtet. 
Es  sind  nur  die  wichtigsten  Linien  angegeben. 

3ft49,6            4641,9 

3652,1 

3664,6                 4308,3* 

3814,7            4683,0 

3913,6 

3753,6                4350,3* 

4310,6            4692,1 

4170,5 

3982,0*               4460,0 

4436,1            4699,6 

4642,0 

4018,0                 4644,7* 

4533,5             4726,9 

4166,6*               4681,1* 

4600,3            4826,3 

4203,7* 

Beobachter 

Name 

Literatur 

Radioaktivitäts-          Reichweite       |              *                            k                      Zitat  zu        ; 

konstante              a-Strahlen              /^-Strahlen              y?-Strahlen                     * 

Thorium  .... 

(Berechnet)        W.    H.    Bragg  *, 

—                           —             1  und    0.     Hahn, 

Phil.  Mag.  (6)  11, 

Ber.  ehem.  Ges. 

754;  1906.       !                            1 

40,  3304;  1907. 

Thi| 

Mc   Cßy,    Amer.               — 

i 

[Mesothorium 

ehem.  Joum.  29, 
1709;  1908. 

Th2l 

0.    Hahn,    Phys. 
ZS.  9,  246;  1908. 

0.    Hahn    u.    L.   A.  S.  Russell  u.  F. 

Meitner,  Phys.  ZS.  i  Soddy,  Phil.  Mag. 

9,  321;  1908.       (6)  21,  130;  1911. 

Th3 

G.A.Blanc,  Phys.  |0.    Hahn,    Phys.  |              —              1              — 

(Radiothorium) 

ZS.  8,  321;  1907.    ZS.  7,  456;  1906. 

1 

Th  X 

F.  V.  Lerch,  Wien.                „ 

0.    Hahn    u.    L.               — 

Ber.    114,    553; 

Meitner,  Phys.  ZS. 

1905- 

11,  493;  1910. 

Th- Emanation     . 

H.    L.     Bronson,            __  „ 

—                 ;                 — 

Sill.  Joum.  (4)  19, 

185;  1905. 

Th  A  1 

F.  V.  Lerch,  Wien. 

— 

A.  F.  Kovarik, 

— 

0.  V.  Baeyer,  0. 

Ber.    114,     553; 

Phil.  Mag.   (6) 

Hahn  u.  L.  Meit- 

1905. 

20,  849;  1910. 

ner,    Phys.    ZS. 
12,    273;    191 1. 

Th  B 

aktiver 

E.  Rutherford, 

n 

— 

— 

Beschlag 

Phil.  Trans.  204, 
169;  1904. 

Th  C 

0.    Hahn,    Phys.   0.    Hahn,    Phys. 

— 

— 

ZS.  7,  913;  1906. 

ZS.  i,  913;  1906. 

ThD    ) 

0.  Hahn  u.  L. 

— 

», 

A.  S.  Russell  u.  F. 

>' 

Meitner,  Verb. 

Soddy,  Phil.  Mag. 

phys.  Ges.  11, 

(6)  21,  130;  1911. 

55;  1909- 

Actinium      .    .     . 

— 

— 

— 

— 

Radioactinium 

0.  Hahn,  PhiL    !  O.  Hahn,  Phil.  Mag.  j  0.    Hahn    u.    L. 

— 

Mag.(6)13,i65;      ^^fzl^^V.  ^^1 

Meitner,  Phys.  ZS. 

1907. 

1906. 

1     2,  697;  1908. 

Act  X     .... 

T.     Godlewski, 
Phil.  Mag.  (6) 
10,   35;    1905- 

', 

Act- Emanation     . 

A.  Debieme,  C.  r. 
138,    411;    1904. 

,» 

Act  A 

aktiver 

V.  F.  Hess,  Wien. 
Ber.  116,  i;  1907. 

0.    Hahn    u.    L. 

Meitner,  Phys.  ZS. 

9,  697;  1908. 

ActB 

Beschlag 

0.    Hahn   u.    L. 

Meitner,  Phys.  ZS. 

9,  649;  1908. 

>, 

Acte 

0.    Hahn    u.    L. 

— 

A.  F.  Kovarik, 

A.  S.  Russell  u.  F. 

Meitner,  Phys.  ZS. 

Phil.  Mag.  (6)   !  Soddy,  Phil.  Mag. 

9.  649;  1908- 

20,  849;  1910.    j  (6)  21,  130;  191 1. 

Kalium    .... 

— 

— 

E.  Henriot,  Rad.  1            .— 

j 

7,  40;  1910.     j 

Rubidium    .     .     . 

—              '              ' — 

,,               j             ^^ 

Gr 

einacher. 

1230 


361 


Konstanten  der  Gasionen. 

I.  Elektrisches  Elementarquantum. 

Elementarquantum 

in  elektrostatischen 

Bestimmungsart 

Beobachter 

Einheiten 

1,5—6,7  .  IO-" 

Wolken  von  geladenen  Nebel- 

J. Townsend,  Phil.  Mag.  (5)  45,  125;  1898  u.  J. 

tröpfchen 

J.  Thomson,  Phil.  Mag.  (5)  46,  528;  1898 
u.  48,  557,  1898. 

3,4.io-;° 

» 

J.   J.  Thomson,    Phil.  Mag.  (6)  5,  346;  1903. 

3,1 .  IO-" 

j. 

H.  A.  Wilson,  Phil.  Mag.  (6)  5,  429;  1903. 

4,67.10^^0 

Verbesserte  Wilsonsche  Methode 

L.  Begemann,  Phys.  Rev.  30,  131,  1910. 

1)  4,69 .  10-" 

Aus  den  Strahlungskonstanten 
berechnet. 

M.  Planck,  Ann.  Phys.  (4),  4,  564,  190 1. 

4,24.10-10 

Brownsche  Bewegung  von 

J.  Perrin,  C.  r.  149,  99,  1910  und  152,  1165, 

Suspensionen  in  Flüssigkeiten 

1911. 
The  Svedberg,  Ark.  4,  i,  191 1, 

4,64  .  10-10 

» 

4,65  .  10-^0 

Auszählung  der  a-Teilchen 

E.  Rutherford  und  H.  Geiger,  Phys.  ZS.  10, 
I  u.  42,  1909. 

4,79  .  10-10 

„ 

E.  Regener,  Abh.  Akad.  Berlin  88,  948;  1909. 

4,84.10-10 

Geladene  Einzeltröpfchen 

E.  Regener,  Phys.  ZS.  12,  135,  191 1. 

5,00 — 5,22  .  10- '0 

}> 

K.  Przibram,  Wien.  Ben  120,  639,  191 1. 

')  4,78  .  10-" 

t  wird  von  F.  Paschen  neuerdin 

R.  A.  Millikan,  Verh.  D.phys.  Ges.  14,712;  1912. 
gs  auf  5,12  .  lo-'o  korrigiert.     Ann.  Phys.  (4), 

)  Dieser  Wer 

38,  41;  1912. 

'^j  Zuverlässigs 

ter  Wert  von  allen. 

Weitere  Liten 

itur  im  Referat  von  R.  Pohl,  Jahrb.  Rad.  8,  406;  191 1.                                      1 

2.  Bewi 

iglichkeit  der  Gasionen  (Gescl 

[iwindigkeit  im  Felde  1  Volt  cm.) 

lonenbeweglichkeit  in  — 

Gas 

sec 
im  Felde  i  Volt/cm 

Beobachter 

positive  Ionen  |      neg-ative  Ionen 

Luft 

1,35 

1,82 

1)  Mittelwert. 

Wasserstoff    .    .    . 

6,70 

7,95 

J.  Zeleny,  Phil.  Trans.  A.  195,  193;  1900. 

6,02 

7,68 

J.  Franck  u.  R.  Pohl,  Verh.  D.  phys.  Ges.  9, 
69;  1907. 

5,4 

7,43 

Chattock,   Phil.  Mag.  (5)  48,  401;  1899  und 
Phil.  Mag.  (6)  1,  79,  1901. 

Sauerstoff      .    .    . 

1,36 

1,80 

J.  Zeleny,  1.  c. 

1,30 

1,85 

Chattock,  1.  c. 

1,29 

1,79 

J.  Franck,  Verh.  D.  phys.  Ges.  12,  613;  1910. 

Stickstoff  .... 

1,27 

120,4  fei" 
(Elektronen) 

„ 

1,27 

1,84  schwach 
verunreinigt 

„ 

Kohlensäure  .    .    . 

0,76 

0,81 

Zeleny,  1.  c. 

0,83 

0,92 

Chattock,  1.  c. 

0,86 

0,90 

M.  Langevin,  Ann.  chim.phys.(7)28,495;  1903. 

0,81 

0,85 

E.  M.  Wellisch,  Phil.  Trans.  A  209,  249;  1909. 

Kohlenoxyd  .     .     . 

1,10 

1,14 

„ 

Argon  

1,37 

ca.  206  rein 
(Elektronen) 

J.  Franck,  1.  c. 

1,37 

1,70  schwach 
verunreinigt 

„ 

Helium     .... 

5,09 

6,31  schwach 

J.  Franck  u.  R.  Pohl,  Verh.  D.  phys.  Ges.  9, 

verunreinigt 

194;  1907. 

5,09 

ca.  500  rein 

J.  Frank  und  G.  Gehlhoff,  Jahrb.  Rad.  9,  235; 

(Elektronen) 

1912. 
ny,  Phil.  Trans.  A.  195,  193;   igoo,  Chattock, 

^)  Mittelwert 

aus  den  Messungen  von  J.  Zele 

Phil.  Mag.  (5)  48, 

401;   1899  und  Phil.  Mag.  1,  7 

9;    1901,  J.  Franck  und  R.  Pohl,  Verh.  phys. 

Ges.  9,  69;   1907,  j 

\.  F.  Kovarik,   Phys.  Rev.  30, 

415;   1910,  W.  Todd,  Rad.  8,    113;   1911,  De 

Broglie,  Rad.  4,  18 

4;  1907  und  8,  106;  1911. 

Regener. 


261 


a 


1231 


Konstanten  der  Gasionen. 


2.  Beweglichkeit  der  Gasionea  (Geschwindigkeit  im  Felde  1  Volt  cm)  ( Forts.). 


Gas 


lonenbeweglichkeit  in   - 
im  Felde  i  Volt/cm 


positive  Ionen  i      negative  Ionen 


Beobachter 


Stickoxydul  . 
Ammoniak 
Acetaldehyd . 
Äthylalkohol 


Radioaktive     Rest- 
atome inWasserstoff 


0,82 
0,74 
0,31 
0,34 
0,31 


6,21 


0,90 
0,80 
0,30 
0,27 
0,32 


E.  M.  Wellisch  1.  c 


K.  Przibram,  Wien.  Ber.  117,  665;   1908  u. 
Wien.  Ber.  118,  331;  1909. 

J.  Franck,  Verh.  D.  phys.  Ges.  11,  397;  1909. 


Weitere  Dämpfe  siehe  bei  K.  Przibram,  Wien.  Ber.  118,  665;  1908  und  Wien.  Ber.  118, 
331 ;  1909  und  bei  E.  M  Wellisch,  PhiL  Trans.  A.  209,  249;  1909.  Über  den  Einfluß  der  Feuchtig- 
keit siehe  Zeleny,  Phil.  Trans.  A  195,  193;  1900. 


Beweglichkeit  der  negativen  Flammenionen  ca.  loooo  —  pro ,  H.  A.  Wilson,  PhiL 

Trans.  1909  und  E.  Gold,  Phil.  Trans.  A.  79,  60;  1907. 

Beweglichkeit  der  positiven  Flammenionen  nach  Lusby,  PhiL  Mag.  (6)  22,  775;  191 1. 


Absolute  Temperatur 


Beweglichkeit  der  positiven  Ionen 


einwertige  Metalle 


zweiwertige  Metalle 


1950 
1700 

1450 

1370 
1300 
1220 
1150 


350 

320 

290 

"5 
42,5 
25,5 
12.2 


350 
320 
290 
"5 

42,5 

20,5 

6,2 


Zu  2.  vergL  auch  das  Referat  von  J.  Franck,   Jahrb.  Rad.  9,  235;   1912,  sowie  das  von 
K.  Przibram,  Jahrb.  Rad.  8,  285;  191 1. 


3.  Diffnsionskoeffizienten  der  Ionen  in  trockenen  Gasen. 


Gas 


DififiisionskoefBzient 

sec 

der  positiven  Ionen 


Diflfiisionskoeffizient  — - 
sec 
der  negativen  Ionen 


Beobachter 


Luft   .    .    . 

Sauerstoff    . 

Kohlensäure 

Stickstoff     . 
Wasserstoff . 


0,028 
0,029 

0,025 

0,030 

0,023 

0,025 

0,0295 

0,123 


0,043 
0,045 

0,0396 

0,041 

0,026 

0,026 

0,0414 

0,190 


Siehe  auch  E.  Salles,  Rad.  8,  59;  191 1. 


J.  Townsend,  PhiL  Trans.  A.  196,  259;  1900. 
J.  Franck  u.  W.  Westphal,  Verh.  D.  phys.  Ges. 

11,  146;  1909. 
Townsend,  1.  c. 

E.  Salles,  Rad.  7,  362;  1910  und 
J.  Townsend,  1.  c. 
E.  Salles,  1.  c. 

„ 
J.  TowTisend,  1.  c. 


Regener. 


1232 


361b 


Konstanten  der  Gasionen. 

4.  Koeffizient  der  gegenseitigen  Wiedervereinigung  der  Ionen  in  verschiedenen  Gasen  («  in 

der  Qleicliung  jt^ """"*'  ^°*'®'  n  =  Konzentration  der  Ionen). 

Wiedervereinigungskoeffizient 

Gas 

multipliziert  mit  dem  Elementar- 
quantum in  el.  stat.  Einheiten 

Beobachter 

Luft,  trocken     . 

3420 

J.  Townsend,  Phil.  Trans.  193,  129;  1900. 

» 

3380 

McClung,  Phil.  Mag.  (6)  3,  283;  1902. 

» 

3200 

M.  Langevin,  Th^es,  Paris  1902. 

Sauerstoff      .    . 

3380 

J.  Townsend,  1.  c. 

Kohlensäure  .    . 

3500 

» 

» 

3490 

McClung,  1.  c. 

j> 

3400 

M.  Langevin,  1.  c. 

Wasserstoff   .    . 

. 

3020 

J.  Townsend,  1.  c. 

j> 

2940 

McClung,  1.  c. 

Siehe  auch 

1  das  Referat  von  F.  Harms,  Jahrb.  Rad.  3,  321;  1906.     Über  den  Einhuss  der 

Temperatur   auf 

die  Wiedervereinigung   siehe  A.  Erickson,    Phil.  Mag.  (6)  18,   328;    1909  u.  P. 

Phillips,  Proc.  Roy.  Soc.  A.  83,  246;  1910. 

5.  Verhältnis  von  Ladung  zu  Masse  für  langsame  Kathodenstrahlen  — 

nin 

(~  reduziert  auf  die  Geschwindigkeit  Null). 

(Neuere^ Werte.    Ältere  Literatur  bei  Seeliger,  Jahrb.  Rad.  9,  28;  1912.) 

— elektromagn. 

Strahlenart 

Methode 

Beobachter 

Einheiten 

1,878 .  10' 

i9- Strahlen 

Magnetische  und  elektri- 

W.   Kaufmann,   Ann.    Phys.  (4)   19, 

sche  Ablenkung 

487;  und  20,  639;  1906. 

1.733. 10' 

Kathodenstrahlen 

>i 

A.  Bestelmeyer,  Ann. Phys.  (4)22,429; 
1907. 

1,763  .  10'' 

/?- Strahlen 

» 

A.H.  Bucherer,  Ann.  Phys.  (4),  28, 5 13; 
1907. 

1,776 .  10'' 

Oxydkathodenstrahl. 

Magnetische  Ablenkung 

J.  Classen,  Verh.  D.  phys.  Ges.  10, 

und  Elektrodenspannung 

700;  1908. 

1,767 .  10' 

/?- Strahlen 

Magnetische  und  elektri- 

K.Wolz,Ann.Phys.(4),30,166  und974; 

sche  Ablenkung 

1909. 

1,72  .  ig' 

Kathodenstrahlen 

Magnetische  Ablenkung 
undElektrodenspannung 

K.  Th.  Lerp,  Diss.  Göttingen  19". 

1,769 .  10' 

n 

»» 

J.  Malassez,  Ann.  chim.  phys.  (8)  23, 
231,  397,  491;  1911. 

1,776 .  10' 

Oxydkathodenstrahl. 

t> 

A.  Bestelmeyer,  Ann.  Phys.  (4)  35, 
909;  191 I. 

1,76 .  10' 

Photokathodenstr. 

» 

E.  Alberti,  Diss.  Berlin  1912. 

über  die  / 

'e 
Abhängigkeit  von  —   von  der   Geschwindigkeit  der   Kathodenstrahlen  siehe  ins- 

besonders  die  A 

rbeiten  von  W.  Kaufmann,  Ann.  Phys.  (4)  19,  487;  1906,  A.  H.  Bucherer,  Ann. 

Phys.  (4)  28,  58 

5;  1909  und  E.  Hupka,  Ann.  Phys.  (4)  31,  169;  1910. 

6.  Verhältnis  von  Ladung  zu  Masse  fürVStrahlen: 

e/m^S.lO"  el( 

iktr.-magn.  Einh.     E.  Rutherford,  Phil.  Mag.  (6),  12,  348;  1906  u.  E.  Rutherford 

und  0.  Hahn,  PhiL  Mag.  (6)  12,  371;  1906. 

Regener. 


2G2 

1233 

Ignetisierbarkeit  einiger  Eisensorten  (Nullkurven,  Hystereseschleifen 

,  Sättigungswerte) 

■       nach  Jochmessungen  in  der  Physikal.-Techn.  Reichsanstalt  von  E.  Gumlich  (E.T.Z.  30, 

1065;  1909). 

Ö=  Feldstärke;  33  = 

=  Induktion;  fi 

99                                                               1 

=  -^  =  Permeabilität;  Joe  =  Sättigungswert;  rj  =  der  Faktor  der  Steinmetzschen    | 

Beziehung  E=7] 

331,6  (JJ=  Energieverlust  beim  Ummagnetisieren  pro  ccm  in 

Erg). 

[V. 

123] 

[V.  120] 

[V.  117] 

[V. 

119] 

Elektrolyteisen  (Streifen) 

Dynamostahl 

Dynamostahl 

Schwedisches  Holzkohlen- 
eisen 

C   =0,024% 
Si   ^=0,004% 

P=o,oo8% 
S  =  0,001  % 

C  =0,044%  P=  0,044% 

61  =0,004%  g_  'lU/ 

3in=  0,400%!  '^-°'°27/o 

C    =0,085%  p__.__o/ 

V,-   r^  ,^oS  0/   -*  —  0,029  /O 

Cii     _  0,020/0  S  —  nn-?^°/ 

3/71  =  0,380%;  -^-0,024/0 

C  =0,027% 
Si   =0,006% 

P=  0,099% 
<S'  =  0,002  % 

\ 

3/n=o,oo8% 

3/11=0,030%; 

ungeglüht  | 

geglüht 

ungeglüht 

zweimal  geglüht 

ungeglüht  ( ? ) !   geglüht 

ungeglüht 

geglüht 

«    ^ 

58  1  ^ 

33    fi 

33  1  f* 

33  1  /*    33 

f* 

33    /*  1 

33  1  f* 

0,25 

2200 

3800 

240 

960 

3100 

12400 

350  1400 

450 

1800 

300 

1200 

i 
310  1240 

0,5 

180 

360 

7500' 

15000 

600 

1200 

7100 

14200 

1300  2600 

1550 

3100 

900 

1800 

1000  2000 

0,75 

350 

470 

9300 

12400 

1150 

1530 

8950 

11920 

3100  4140 

37oo| 

4940 

2250 

3000 

34004530 

1,0 

600 

600 

10240 

10240 

2300 

2300 

10200 

10200 

4600  4600 

5650^ 

5650 

5000 

5000 

63506350 

1.5 

1520 

lOIO 

II 400 

7600 

6050 

4030 

II 730 

7820 

6300  4200 

8200 

5460 

8000 

5330 

84005600 

2,5 

4370 

1750 

12800 

5130 

9300 

3720 

13400 

5370 

8400  3360 

10800 

4320 

10500 

4200 

10550  4220 

5 

8920 

1780 

14470 

2890 

12150 

2430 

15000 

3000 

110302210 

13570 

2710 

12900 

2580 

12940  2590 

10 

12750 

1280 

15500 

1550 

14100 

1410 

15680 

1570 

133001330 

14970 

1500 

14600, 

1460 

14630  1460 

20 

15300 

765 

16200 

810 

15450 

775 

16130 

805 

14760;  740 

15680 

785 

15700; 

785 

16100J  810 

.50 

17150 

340 

17100 

340 

16830 

335 

17100 

340 

163001  330 

16700 

335 

16900 

340 

17120I  340 

00 

18380 

185 

18050 

180 

17980 

180 

18280 

183 

17520'  175 

17770 

178 

17930 

179 

18130  181 

50 

19160 

130 

18870 

126 

18750 

125 

19100 

127 

18400  123 

18620 

124 

18700 

125 

18850I  126 

00 

20650 

69,0 

20700 

69,0 

20400 

68,0 

20420 

68,1 

20000!  66,7 

20200 

67,3 

20200 

67,3 

20180;  67,3 

,00 

21630 

43,3 

21670 

43,3 

21450 

42,8 

21460 

42,9 

21120:  42,2 

21410 

42,8 

21200 

42,4 

211501  42,3 

KDO 

22520 

22,5 

22570 

22,6 

22350 

22,4 

22320 

22,3 

22100  22,1 

22340 

22,3 

22120 

22,1 

22040  22,0 

)C0 

23620 

11,8 

23620 

11,8 

23410 

11,7 

23380 

11,7 

23220  11,6 

23380 

11,7 

23200 

11,6 

23140  11,6 

>oo 

24630 

8,2 

24630 

8,2 

24430 

S,l5 

24420 

8,15 

24250   8,io 

24420 

8,15 

24210 

8,1 

24180   8,1 

,00 

26110 

5,8 

26150 

5,8 

25920 

5,7s 

25930 

5,75 

25740   5,7o 

25910 

5,75 

25690 

5,7 

25680   5,7 

00 

19710 

19450 

i 

50 

19160 

18870 

18750 

19100 

18400 

18620 

18700 

18850! 

•fOO 

18510 

18150 

18000 

18300 

17600 

17800 

17970 

181301 

')5o 

17470 

17230 

17000 

17120 

16500, 

16800 

17030 

17220I 

25 

16480 

16580 

16070 

16430 

15600; 

16070 

16240 

16530! 

10 

15240 

15920 

14930 

15850 

14600 

15350 

15300 

15700 

5 

14170 

15320 

14040 

15500 

13300 

14740 

14500 

14220 

2,5 

13200 

14400 

13000 

15100 

11900I 

13740 

13700 

12920 

I 

12270 

13020 

11900 

13700 

ioi60i 

12300 

12700 

11600 

0 

11440 

10850 

10600 

11050 

7850 

10250 

11400 

9850 

'  0,25 

11200 

9400 

10 150 

9400 

6800 

9500 

10850 

8950 

^  0,5 

10930 

-  6500 

9630 

-  6300 

4700; 

8250 

10200 

7100 

1  o,76 

10620 

-  8900 

9000 

-  9000 

1200 

4400 

9200 

1000 

1,0 

10300J 

-lOOOO 

8100 

-10200 

-  2300 

-  1900 

3500 

-  5400 

1,5 

9420| 

-II400 

-  1500 

-11730 

-  5000 

-  6450 

-  7050 

-  8200 

2,5 

5 

310O; 

-12800 

-  8560 

-13400 

-  7600 

-10130 

-10400 

-10500 

-  7770 

-14460 

-11940 

-15000 

-10630 

-13360 

-12900 

-12940 

10 

-12760 

-15500! 

-14020 

-15680I 

-13180 

-14880 

-14600 

-14630 

1  20 

-15300 

-l6200[ 

-15450 

-16130J 

-14760 

-15680 

-15700 

-16100 

■)  50 

-17150 

-I7I00 

-16830 

1 
1 

-17100; 

-16300 

-16700 

-16900 

-17120 

'^lOO 

-18380 

-18040 

-17980'      }-i828o! 

-17520 

-17770 

-17930 

-18130 

-150 

-19160 

-18870 

-18750'      -19100 

-18400 

-18620 

-18700 

-18850 

■200 

19710 

-19450 

■lanenz 

11440 

1    10850 

10600 

11050 

7850 

10250 

11400 

9850 

<rz.-Kr. 

2.82 

0,375 1) 

1,46 

0,37 

0,83 

0,885 

I,06 

0,76 

1«..  . 

1850 

14600 

4200 

14800 

4600 

5700 

5400 

6400 

0,00308 

0,00078 

0,00157       0,00054 

0,00162 

0,00110 

0,00131 

0,00105 

17 

20,5 

eeignet 

j   1721,5 

1704,5       17045 

1691    ■    1703 

1687 

1685,5 

i  ^)  Durch  g 

ti 

e  therm 

ische  B 

jhandlu 

ng  hat  5 

,ich  spä 

ter  diesei 

-  Wert 

noch  au 

f  0,23 

^rerringei 

Ti  lassei 

1. 

ilbysikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Gumlich.    78 


1234 


262 


Magnetisierbarkeit  einiger  Eisensorten 

(Nullkurven,  Hystereseschleifen,  Sättigungswert 

nach  Jochmessungen  in  dei 

-  Physikal.-Techn.  Reichsanstalt  von  E.  Qumlich  (E.T.Z.  30,  1065;  1909) 

i^  = 

Feldstärke;  33  = 

=  Induktion;  fi 

Ol 

=  ^  =  Permeabilität;  Jqo 

=  Sättigungswert;  rj  =  der  Faktor  der  Steinmetzschen 

Beziehung  E  =  ij  f&ifi  {E  =  Energieverlust  beim  Ummagnetisieren  pro  ccm  in  Erg). 

[V. 

122] 

[V.  121] 

[V. 

118] 

[1043] 

[10 

45] 

ob! 
legi 

Schlechter 

Stahlguß 

Stahl 

Gußeisen 

Dynamoblech 
schwach  legiert 

Dynam 
stark 

C    =0,56% 

Si    =  0,18% 
Mn  =  0,29% 

P  =  0,076% 
'S' =  0,035% 

G    =0,99% 
Si   =  0,10% 
Mn  =  0,40  % 

P=o,04% 
5  =  0,07% 

C   =3,109% 
Si   =3,270% 
Mr,  =0,560% 

^=1,050% 
S  =  0,061  % 

C    =0,036% 
Si   =0,330% 
Mn=  0,260% 

C    =  0,03 
Si   =  3,89 
Mn  =  ü,09< 

ungehärtet 

gehärtet 

ungehärtet 

gehärtet 

ungeglüht 

geglüht 

geglüht 

geglüht 

^ 

93  1  fi 

» 

^ 

« 

f4, 

S8 

f* 

33 

fi 

» 

A* 

« 

/* 

«  \     , 

+     0,25 

\ 

+  0,5 

400 

800 

7801 156 

+  0,75 

860 

1150 

3650486 

+  1,0 

200 

200 

57 

57 

89 

89 

42 

42 

1660 

1660 

6180618 

+  1,5 

4950 

3300 

8130542 

+  2,5 

650 

260 

145 

58 

230 

92 

112 

45 

235 

94 

900 

360 

7570 

3030 

ioooo|4oc 

+  5 

2400 

480 

290 

58 

500 

100 

240 

48 

570 

114 

2950 

590 

10620 

2120 

Il820  23( 

+  10 

7250 

730 

620 

62 

1650 

165 

500 

50 

i960 

196 

5150 

515 

13230 

1320 

13280  133 

+  20 

II 120 

555 

1500 

75 

7000 

350 

1120 

56 

4700 

235 

6820 

340 

14850 

740 

14200  71 

+  50 

14630 

290 

8160 

163 

13970 

280 

4280 

86 

7520 

150 

8620 

172 

16300 

325 

15580  31 

+  100 

16420 

164 

13780 

138 

15800 

158 

9820 

98 

9320 

93,2 

9950 

99,5 

17430 

175 

16740 

I« 

+  150 

17420 

116 

15370 

102 

15700 

112 

11670 

78 

10500 

70,0 

11020 

73,6 

18220 

121,5 

17550 

u 

+  300 

19030 

63,4 

17600 

58,7 

18200 

60,3 

14320 

47,7 

12550 

41,8 

12800 

42,7 

19600 

65,3 

18900!  e 

+  500 

19880 

39,8 

19000 

38,0 

18900 

37,8 

15400 

30,8 

13900 

27,8 

14130 

28,3 

20500  41,0 

19530  « 

+1000 

21000 

21,0 

20530 

20,5 

20040 

20,0 

17410 

17,4 

15900 

15,9 

16200 

16,2 

21350 

21,4 

20200  a 

+2000 

22350 

11,2 

21920 

11,0 

21480 

10,7 

19250 

9,6 

17840 

8,92 

18120 

9,0« 

22520 

11,3 

21270  j 

+3000 

23450 

7,8 

23050 

7,7 

22700 

7,6 

20570 

6,89 

19180 

6,39 

19490 

6,5o 

23450 

7,82 

22280 

+4500 

25030 

5,55 

24650 

5,48 

24260 

5,4o 

22260 

4,95 

20870  4,65 

21200 

4,72 

25020 

5,57 

23720: 

+  200 

18150 

16520 

17370 

13170 

II 430 

11920 

+  150 

17570 

15730 

16900 

12300 

10570 

11080 

18220 

I755OJ  -: 

+  100 

16770 

14700 

16250 

11180 

9520 

10020 

17470 

16780  1 

+  50 

15530 

13200 

15330 

9720 

8220 

8750 

16500 

15700 

+  25 

14340 

12100 

14600 

8720 

7180 

7820 

15650 

14820 

+  10 

12800 

11260 

13880 

8000 

6170 

6800 

14670 

13980 

+  5 

11900 

10960 

13500 

5700 

6200 

13620 

13200 

+  2,5 

11350 

12400 

12440 

+  I 

11050 

II4OO 

0 

10630 

10630 

13000 

7460 

5100 

5300 

9400 

9850 

—  0,25 

8780 

9120 

1 

-  0,5 

7970 

7850 

1 

—  0,75 

6450 

2000 

1 

—  1,0 

3650 

-  4450 

—  1,5 

-  2350 

-  7450 

—  2,5 

9600 

4670 

4450 

-  7000 

-  9620 

—  5 

7400 

12280 

4180 

-  1800 

—10400 

-II62O 

—  10 

-  4900 

9860 

IIOOO 

6880 

1750 

-  5150 

-13100 

-I3IOO 

—  20 

-10920 

8900 

-  5200 

6160 

-  4160 

-  6820 

-14750 

-I4I3O 

—  50 

-14630 

-  6550 

-13820 

1300 

-  7380 

-  8620 

-16300 

-15580 

—  100 

-16420 

-13780 

-15800 

-  9820 

-  9200 

-  9950 

-17430 

-16740 

—  150 

-17420 

-^5370 

-16700 

-11670 

-10500 

-11020 

-18220 

-17550 

—  200 

-18100 

-163701 

-17300 

-12900 

-11430 

-11920 

Remanenz 

10650 

10630 

13000 

7460 

5100 

5300 

9400 

98 

50 

Koerz.-Kr. 

7,1 

44,3 

16,7 

52,4 

11,4 

4,6 

1,30 

0,77 

/*max.  . 

710 

170 

375 

110 

240 

620 

3300 

6200 

V    .     .     . 

0,00695 

0,0271 

0,0150 

0,0337 

0,0114 

0,00437 

0,00192 

0,0013 

Joo      .   . 

1639,5 

1606 

1577,5 

1416,5 

1306,5 

1333 

1630,5 

153 

2,: 

Gumlicb. 


263 


1235 


Magnetisierbarkeit  einiger  Eisensorten. 

Nach  Beobachtungen  (ballistisch,   Schlußjoch)   in  der  Physika! 

L-Tedm.  Reichsanstalt 

von  E.  Gnmlich         || 

und  Erich  Schmidt    (E.T.Z.  23,  690-698;  1901). 

Material 

^hnax. 

$inax. 

95  für 

^  =  100 

Remanenz 

Coerdtiv- 
Kraft 

/«max. 

Energie- 
verg. 

(Erg.) 

Elektr. 
Widerst 
m/qmm 

(Ohm.) 

Walzeisen  .... 

129 

18  190 

17  700 

10300 

0,60 

8350 

4900 

0,113 

Schmiedeeisen    .    . 

145 

18370 

17650 

9000 

1,65 

2850 

12300 

0,148 

129 

17  700 

17200 

7500 

o,9s 

4070 

9400 

0,154 

128 

18090 

17600 

7500 

o,98 

3680 

9600 

0,141 

129 

17950 

17470 

8000 

0,80 

5240 

10  100 

0,143 

128 

18  210 

17750 

9150 

i,4o 

3410 

10700 

0,142 

,1 

128 

18040 

17570 

7  200 

1,04 

3200 

10700 

0,142 

' 

129 

17590 

17  100 

9600 

i,3o 

4020 

10800 

0,152 

128 

17970 

17500 

7900 

i,3o 

3160 

II  300 

0,161 

128 

18080 

17600 

7500 

1,35 

2610 

II  400 

0,167 

128 

18030 

17600 

8900 

1,47 

3070 

II  800 

0,158 

129 

18470 

18000 

7800 

1,85 

2320 

II  900 

0,142 

128 

17920 

17450 

8200 

1,3s 

3490 

12  100 

0,161 

1 
1 

129 

18380 

18  000 

12250 

1,45 

3780 

12  300 

0,426«) 

1 

128 

18  220 

17  660 

8200 

1,3« 

3120 

12  400 

0,153 

129 

18  000 

17  480 

7  000 

1,35 

2600 

12  800 

0,176 

132 

15930 

15400 

9600 

1,8, 

2580 

13400 

0,196 

gegossenes  Material 

128 

18  130 

17700 

9960 

1,63 

3170 

14  100 

0,152 

(Stahlguß, 

130 

17880 

17400 

10  100 

1,35 

3680 

14  100 

0,143 

Flußeisen,  Dynamo- 

128 

18  000 

17530 

9  100 

1,7« 

2520 

14600 

0,172 

stahl) 

127 

18  190 

17700 

9200 

1,85 

2460 

14700 

0,154 

129 

18  190 

17670 

7500 

2,Oo 

1900 

15700 

0,129 

128 

18  120 

17650 

8200 

2,2« 

1900 

16400 

0,162 

129 

17  890^ 

17400 

9600 

l,9o 

2400 

16900 

0,174 

i 

131 

17930 

17450 

10400 

2,0 

2380 

17600 

0,166 

127 

18  HO 

17660 

II  800 

2,22 

2480 

18200 

0,146 

127 

17880 

17400 

10500 

1,95 

2380 

18500 

0,209 

1 

129 

17430 

16900 

8950 

2,75 

1600 

19  100 

0,137 

132 

18  040 

17500 

8300 

2,2o 

1880 

20200 

0,186 

129 

17940 

17400 

II  700 

2,48 

2250 

20300 

0,158 

1 

129 

18  100 

17600 

12  060 

3,ii 

1910 

21  900 

0,173 

! 

128 

17790 

17300 

II  080 

3,27 

1620 

24200 

0,217 

128 

17440 

17000 

10300 

3,1« 

1670 

24600 

0,205 

129 

17430 

16950 

10450 

3,47 

1360 

25  100 

0,176 

129 

17470 

16950 

11  100 

3,45 

1400 

25900 

0,186 

129 

17270 

16750 

9550 

4,33 

IIOO 

30200 

0,196 

Gußeisen    .... 

137 

9890 

9000 

4440 

9,85 

230, 

28300 

0,897 

151 

10  000 

8900 

4300 

11,7 

195 

33  100 

0,982 

150 

10680 

9700 

5  000 

lo,9 

242 

33700 

0,885 

151 

10250 

9150 

4640 

12,9 

216 

35300 

0,975 

234 

16220 

13900 

II  700 

52,6 

195 

— 

0,325 

Stahl,  gehärtet    .    . 

233 

16240 

13900 

II  700 

52,8 

165 

— 

0,318 

235 

15  120 

12200 

10500 

61,7 

125 

— 

0,360 

l 

238 

13370 

9500 

8880 

69,7 

— 

— 

0,422 

129 

17430 

16900 

9800 

1,15 

4950 

9400 

— 

128 

18  410 

17950 

8050 

1,48 

2980 

10600 

— 

128 

19540 

19  100 

7550 

1,37 

2940 

10700 

— 

146 

18490 

17700 

8  300 

1,6, 

2660 

II  200 

0,144 

Dynamoblech ... 

128 

17830 

17350 

8500 

2,17 

2050 

14400 

— 

146 

18  500 

17730 

8800 

2,3» 

1840 

16200 

0,144 

129 

17440 

17000 

10  000 

2,9o 

1740 

17600 

— 

127 

18320 

17800 

10  150 

3,38 

1410 

22  000 

— 

124 

18880 

18450 

11550 

4,l8 

1220 

28800 

1           ')  Silicium  ==  Lej 

fierung. 

Gumlicb.    78* 


1236 


263  a 


Magnetisierbarkeit  verschiedener  Stahlsorten  (gehärtet). 

Nach  Beobachtungen  von  Mad.  Sklodowska  Curie,  Bull,  de  la  Soc.  d'encouragement  pour  Industrie  nat.  (2) 

3,  36;  1897  und  C.  r.  125,  1165;  1897. 

t=  (günstigste)  Härtungstemperatur;  C  =  Coercitivkraft;  i2=  Remanenz;  33  =  Induktion  für  die  Feld- 
stärke 500;  E  =  Energievergeudung  in  Erg  pro  ccm.  Die  Indices  s  bzw.  r  bedeuten,  daß  die  betreffenden 
Werte  mit  Stäben  von  20  cm  Länge  und  i  qcm  Querschnitt,  die  bis  zur  Sättigung  magnetisiert  waren,  bzw. 
mit  geschlossenen  Ringen  gewonnen  wurden. 


Material 


Kohlen- 

stoff 

<o 

Cr,s 

Rs 

in  % 

0,06 

lOOO 

3,4 

400 

0,20 

850 

11,0 

1500 

0,49 

770 

23 

2800 

0,84 

770 

53 

5300 

1,21 

770 

60 

5800 

0,70 

800 

49 

5300 

0,96 

800 

56 

5300 

0,99 

800 

55 

5200 

I.I7 

800 

63 

5800 

0,75 

770 

51 

5200 

0,83 

770 

56 

5500 

0,96 

770 

58 

5400 

1,40 

750 

61 

— 

1,61 

750 

46 

— 

0,87 

730 

66 

6200 

0,50 

900 

45 

5800 

0,82 

900 

56 

6400 

1,07 

850 

57 

6700 

0,76 

850 

66 

6400 

1,10 

830 

68 

6300 

1,02 

800 

69 

6800 

1,10 

850 

74 

6700 

1,96 

— 

45 

4400 

1,96 

800 

85 

4700 

0,59 

770 

72 

7000 

0,51 

850 

60 

6700 

1,24 

800 

85 

6700 

1,72 

800 

78 

7000 

Br 


58r 


Kohlenstoffstahl  von  Firminy 


Kohlenstoffstahl  von  Böhler  (Steiermark) 

weich 

halbhart 

extra  zäh,  hart 

extra  halbhart 

Kohlenstoffstahl  von  Unieux 


Kupferstahl  von  Chätillon  u.  Commentry ;  3,9  %  Cu.  . 

Chromstahl  von  Assailly 

2,5  %  Cr 

2,8%   „ 

3.4%    ,, 

Wolframstahl  von  Assailly 

2,7  %  W. 

2,7%  „ 

Wolframstahl  von  Chätillon  u.  Commentry;  2,7%  W. 

Wolframstahl  von  Böhler  (Steiermark) 

SpezialStahl,  sehr  hart;  2,9  %  W.      .    .    .    .    . 

Boreastahl,  ungehärtet;  7,7  %  W 

Boreastahl,  gehärtet;  7,7  %  W 

Stahl  von  Allevard;  5,5  %  W 

Molybdänstahl  von  Chätillon  und  Commentry 

3,5%  Mo 

4,0% 

3,9  %  „ 


7850 
9680 
10490 
7600 
8  110 


8  040 


IG  050 


10680 


20  100 
20480 
19660 
15960 
15580 


15270 


16080 


16080 


Gumlich. 


264 


1237 


Magnetisierbarkeit  von  Eisen  und  Stahl  durch  kleine  Kräfte  (Anfangs- 
permeabilität) 

(vgl.  auch  die  Messxingen  von  Gafgenheim,  S.  1238). 

1.  Messungen  an  zj'lindrischen  Stäben  in  freier  Spule,  ausgeführt  von  E.  Gamlicb,  Phys.-Techn.  Reichsanstalt 

(E.T.Z.  32,  180;  1911.) 

Der  Verlauf  der  Magnetisierungskurve  sowie   die  chemische  Znsammensetzung  ist  zum  Teil  der  Tab.  262  zu 

entnehmen. 

2.  Messungen  an  zylindrischen  Stäben  mit  dem  Magnetwneter  von  L.  Holborn,  Physikal.  Techn.  Reichsanstalt, 

Wied.  Ann.  61,  281;  1897. 

3.  Werte  von  H.  E.  J.  G.  Dobois  zur  Verfügung  gestellt. 

I.  4> 

V  126 

V120 

V  117 

V119 

V  122 

V121 

Elektrolyt- 
eisen, 
Stab  ge- 
schmiedet 

Dynamostahl 

DjTiamostahl 

Schwedisches 
Holzkohleneisen 

Schlechter 
Stahlguß 

Stahl 

un- 
geglüht 

un-    ;  einmal  zweimal 
geglüht  geglüht  geglüht 

g'sr«'*«'^* 

gemüht  g^'^t 

un-         ,  __^  ^ 
gehärtet  Schartet 

geh^et'^^'^^'^* 

0 

0,01 

",- 
0,3 
0,4 

u 

250 
300 
420 

560 

975 
1500 
2110 

400 
413 

437 
463 
532 
590 
638 

M 

490 
522 
586 
650 
786 
912 
1040 

• 

320 
351 
433 
540 
872 
1390 
3030 

250 
290 

372 
453 
650 
828 
980 

M 
X58 
166 
180 
198 
252 
330 
430 

214 
222 
242 
266 
322 

374 
430 

470 
513 
600 
680 
890 
1070 
1225 

131,5 
131,8 
132,1 
132,5 
134,6 
137,0 
139,0 
144,2 
150,4 

58,0 
58,1 
58,2 

58,4 
58.5 
58,6 
58,8 
59,0 
59,4 

A* 
72,8 

72,8 
72,8 
72,9 
73,0 
73,1 
73,3 
73,5 
73,8 

/* 
43,2 
43,2 
43,3 
43,4 
43,6 
43,8 
44,0 
44,2 
44,5 

/«max. 

•rzitifkraft 

emanenz 

V 
J 

7800 

0,475 

7800 

0,00068 

1721 

4200 

1,46 

10600 

0,00157 

1704,5 

6600    .  14  800 

0,89          0,37 

12000     II 050 

o,ooio8  0,00054 

17040 

4600 
0,83 
7850 
0,00162 
1691 

5700 

0,885 

10250 

OOOIIO 

1703 

5400        6400 

i.Ofi    j    0,76 

1 1  400      9850 

0,00131  0,00105 

1687      1685,5 

710 

7.1 
10  650 
0,00695 
1639,5 

170 

44,3 
10630 
0,0271 

1606 

375          HO 

16,7        52,4 

13  000     7  460 

0,0150    0,0337 

1577,5    1416,5 

^ 

V118 

SJ4C 

SJ20C 

SJ50C 

Nr.  1410 

Vi36 

Gußeisen 

Silidum-  Legierungen 

Dynamoblech 

niedrig (Si=o,43%)   mittel(Si=i,93%)  hoch  (Si=4,45%) 

l^ert 

normal 

gegLl     «=«'»*' 

g^SSht   1  g^'*** 

1 

ge^ht     2^'^* 

g^mht  >^'"ht 

g^lüht 

g^lüht 

0 

0,01 

0,03 

0,05 

0,1 

0,15 

0,2 

0,3 
0,4 

69,4         i          176 

69.4  176 

69.5  177 

69.7  1          178 
69,9         1          180 
70,0                   183 
70,3                   186 

70.8  195 
71,8                   206 

/* 

182 
190 
208 
230 
280 
336 
394 

158 
161 

173 
191 

237 
293 
358 

238 

251 
282 

314 
400 

474 
547 

223 
232 
252 
272 

334 
390 
442 

450 

475 
522 

572 
712 
844 
954 

510 
560 

673 
790 

1035 
1228 
1408 

528 

554 
611 
668 
804 
930 
1035 

>* 
328 

342 
374 
402 
476 
552 
622 

."max. 

Koerzitivkraft 

Remanenz 

V 
J 

240                   620 

11,4             4,6 

5100  !  5300 
0,0114  j  0,00437 
1306,5  ;  1333 

2830           2800 

1,38            1,23 

8200           7050 

0,00205  ^  0,00169 

1680,5        1697,5 

2880 

1,27 

7750 

0,00210 

1626,5 

2880 

i,3a 

8450 

0,00161 

164 1 

3220     :     4440 
1,25     j     0,66 
8200     j     6000 
0,00278   0,00086 
1520         1548 

4250 

0,75 

6580 

0,00110 

3900 

1,0 

9800 

0,00207 

~~~ 

HMM 

Gl 

imlich 

1238 


264  a 


Magnetisierbarkeit  von  Eisen  und  Stahl  durch  kleine  Kräfte  (Anfangs- 
permeabilität).     (Fortsetzung.) 


Material 


/*  für  §  = 


o,oi      0,05 


0,1 


0.2 


0,5 


Formel:  ^ 


gültig  von 
^  =  bis  ^  = 


Walzeisen 

Stahlguß 

Kohlenstoffreiches  Eisen 
Harter  Eisendraht     .    . 

Gußeisen 

Wolframstahl,  geglüht  . 
Wolframstahl,  gehärtet . 


455 
225 
200 
77 
41 
112 

29 


605 

240 

200 

77 

41 

112 

29 


680 

250 

225 

77 

41 

113 

29 


795 
270 

255 
79 
41 

114 
29 


1120 

320 

325 

86 
42 

115 
29 


570  +  1106  ^ 
236+  168  „ 
210  + 

75  + 

41  + 

113  + 

29  + 


234     ,, 

22     „ 

3,0  „ 

3,1» 

0,4» 


0,07 

0,07 

0,01 

0,1 

0,1 

0,1 

o.i 


0,75 

0,9 

0,7 

1,1 

4,0 

3,1 
3,5 


Material 


jtt  für  ^  = 


0,01    0,03    0,05 1    0,1      0,2      0,5     1,0 


Koerz.- 
Kraft 


Rema- 
nenz 


33  für 
§=100 


Skoda- Stahlguß 

Kohlswa- Stahlguß  (52) 

Thermit-Eisen  (geglüht) 

Molybdänstahl  von  Commentry  (glashart) 

Wolframstahl  „Boreas"  von  Gebr.  Böhler, 

Steiermark  (naturhart) 


345 
322 

262 

32 

28 


383 
337 
289 


428 

351 
300 


372 


398 


477 


32 
28 


614 
32 
29 


2,35 


8000 


76 

58 


8750 
5500 


17  200 
6500 
5200 


365 

Magnetisierbarkeit  von  geglühten  Fe-Si-  und  Fe-Si-Ni-Legierungen 

nach  Ringmessungen  von  Sigmund  Guggenheim;  Diss.  Zürich  1910. 
Mn  bis  0,13%;   S  bis  0,012%;  P  bis  0,048%;   E  =  Energieverg.  pro  ccm  in  Erg  bei  33  =  10,000;  w^elektr. 

Widerst,  pro  m/qmm  in  Ohm. 


Si  =  o,68%o 
C  :=  0,30% 


^ 


f^ 


Si  =  1,75% 
C  =  0,30%, 


€> 


Si 

G 


2,82% 
0,23% 


!0 


Si  =  3,60% 
C  =  0,1 7<% 


$ 


^ 


Si  =  4,80% 
C  ==  o,3o%> 


Si 

C 
Ni 


2,0% 

0,17% 
1,9% 


!Q 


f* 


Si  =  3,9% 
C  =  0,17% 
Ni  =  2,8% 


^ 


0,018 
0,111 
o»259 
0,52 

1,48 
2,95 

5,2 

10,2 

20,3 
52,4 
103,4 


171 

210 
264 

328 

473 

655 

1340 

1400 

1050 

655 
296 
163 


0,037 

0,111 

0,260 

0,52 

i,ii 

1,48 

2,97 
5,2 
10,4 

20,4 
51,9 
104,8 


159 
181 
216 
261 
350 
442 
990 
1140 

925 
620 
291 
195 


0,018 

0,109 

0,255 

0,51 

1,09 

1,46 

3,10 

5,1 
10,2 
20,2 
51,0 
103,5 


342 

456 

535 

660 

1270 

1830 

2180 

1830 

1190 

690 

304 
162 


0,019 
0,114 
0,266 

0,49 
1,14 

1,52 
3,05 
5,3 

10,6 

20,9 

53,1 
107,0 


401 

575 

745 

995 

2690 

2910 

2480 

1860 

1150 

665 

293 
156 


0,018 
0,106 
0,246 

0,49 
1,06 
1,58 
3,17 
4,9 

10,6 

21,1 

49,2 

104,4 


600 

910 

1200 

1750 

4000 

4030 

3140 

2370 

1240 

660 

305 

155 


0,0  ig 

0,116 

0,271 

0,50 

1,16 

1,55 
2,91 
5,0 
10,1 

19,4 
54,3 
107,2 


235 
322 
432 
540 

lOIO 

1420 

1920 

1750 

1220 

740 

300 

165 


0,038 

0,H2 
0,262 

0,53 
1,12 
1,50 
3,0 

5,3 

10,5 

20,6 

52,5 
104,9 


308 

.  351 
414 

525 

1020 

1350 

1630 

1450 

1040 

645 

291 

158 


E: 


7110 
0,227 


9700 
0,376 


4260 
0,481 


3020 
0,539 


1600 
0,651 


4160 
0,396 


5530 
0,596 


266 

Magnetisierbarkeit  von  Heuslerschen  Legierungen  (Kupfer-Mangan- 
Aluminiumbronzen)  . 

a)  Cu=6i,5%;Mn=23,5%;  Al=i5%.  Messungen  von  E.  Gumlich,  Phys.-Techn.  Reichsanstalt  E.T.Z.26,203;i905. 

b)  Cu  =  74,i%;   Mn  =  16,9,   AI  =  9,0%;   über  den  Umwandlungspunkt  ]    P.  Asteroth, 
(220°)  erhitzt,  abgeschreckt  und  bei  140"  gealtert  (keine  Hysterese I)   >  Diss.  Marburg, 

c)  Probe  b,  aber  langsam,  abgekühlt,  gealtert  (Hysterese).  j  1907 


33 


33 


SO 


^ 


33 


33 


33 


5 
10 
20 


800 
2350 
3250 


1400 
1600 
1620 


1250 
1550 


40 
100 
150 


3680 
4110 
4250 


1800 
2230 
2500 


1700 
2200 
2500 


Remanenz 
Koerz.- Kraft 


2560 
7,3 


600 
3,5 


Gumlich. 


267 


1239 


Sättigungswerte 

verschiedener  Eisenlegierungen, 

.emessen  von  Hadfield  und  Hopkinson  nach  der  Isthmusmethode  (Joum.  of  the  Inst.  (5f 

Engineers  46,  235—305;  191 1. 

the  electrical 

Grundlage:  Sättigungswert  von  reinem  Eisen  der  Dichte  D  =  7,80:  J3j,  =  1680  +  i%.)    Die  Werte  für  Dichte 
iid  Sättigung  in  der  Tabelle  sind  in  Prozenten  der  entsprechenden  Werte  für  reines  Eisen  angegeben,  bezogen 

auf  gleiche  Masse. 

Fabrik- 
A\arke 

Behandlung 

Chemische  Zusammensetzimg  in  %. 

Relative       | 

Koer- 
zitiv- 
Kraft 

Dichte 

Sättig. 

C 

Si         Mn    :     AI         Cr 

Ni 

W 

i,Rem-Eisen=  loo.) 

S.  C.  J. 

Reines  Eisen 

0,04 

0,07 

— 

— 

100 

100 

48 

1392  A 
1392  G 
1392  G 

Kohlenstoff-Legierungen 

längs,  abgekühlt  von  850° 

>»             »            »       » 
abgeschreckt  bei  1050" 
Weißes  schwed.  Gußeisen, 
langsam  gekühlt 
Weißes  schwed.  Gußeisen, 

geschmolzen  abgeschreckt 

0,20 

0,85 
1,23 
1,23 

3,4o 

3,4o 

0,02 
0,17 
0,12 
0,12 

0,09 

0,09 

0,50 
0,32 
0,14 
0,14 

0,06 

0,06 

0,02 
0,02 
0,02 

98,8 

99,9 
100,0 
100,0 

97.5 
97,5 

99,5 
95,0 
91,9 
82,2 

79.7 
58,2 

3,2 

898  E 
898  K 
898  H 

Silicium-Legierungen 

0,20 
0,11 
0,26 

2,67 
3,89 
6,53 

0,25 
0,02 
0,29 

97,9 
96,3 
96,5 

96,1 
93,8 
92,6 

0,9 
0,85 

1323  c 

1379  D 
1379  D^ 

Mangan-Legierungen 

0,16 
0,15 

0,37 
0,63 

5,40 
10,06 
15,27 

99,6 

99,5 
100,2 

93,6 

44,5 
4,5 

1167  D 
1167  H3 

Aluminium-Legierungen 

0,17 
0,19 

0,10 
0,07 

0,18 

0,85 
2,45 

97,9 
95,8 

97,6 
97,2 

1,80 
1,00 

1177  J 
1177  N 

Chrom-Legierungen 

0,43 
1,09 

0,32 
0,45 

0,25 
0,10 

3,28 
9,55 

98,2 
99,3 

93,0 
82,5 

1287  E 
1447  B 
1287  K 
1287  L 
1798  Ha 

Nickel-Legierungen 

in  Luft  gekühlt  von  550°  ab 

0,19 

0,97 
0,19 
0,16 
0,48 

0,20 
0,56 
0,27 
0,30 

0,65 
0,61 

0,93 
1,00 

i»34 

3,82 
12,08 
19,64 
24,51 
19,98 

98,7 
97,7 
98,9 
99,9 
103,6 

98,5 
84,3 
87,8 
61,0 
0 

2,76 
22,4 
20,0 
22,5 

1294   Fl 
1294   H 
1294   Ja 

Wolfram-Legierungen 

0,16 
0,28 
0,38 

0,05 
0,06 
0,11 

0,11 
0,28 
0,20 

1,10 
3,40 
7,47 

100,6 
100,9 
102,7 

98,5 
95,5 
92,5 

3,25 
5,73 
9,02 

1313  c 

Nickel-Mangan-Legierung 

1,40 

0,70 

13,40 

9,2ö 

99,7 

0,5 

Sättigungswert  für  reines  Eisen,  gei 
tt              t>        »»            " 

Hessen  von  P.  Weiß  am  EUipsoid  Joo=  i7< 
9,  373—393;  1910. 
„          „    B.  0.  Peirce  Joo=i733  (Sill. 
„          „    E.  Gumlich  Joe  =1721  (E.T. 

)6  (Jour 

Joum. 
Z.  30,  I 

n.  de  Phys.  (4) 

28,  i;  1909). 
065;  1909). 

Qnmlicb. 


1240 


2(58 


Magnetisierbarkeit  von  Nickel  und  Kobalt. 


Nickeldraht   (geglüht). 

Nach  Beobachtungen  von  Ewing:, 

Phil.  Trans.  179 A,  327;  1888. 


Ring  aus  massivem  Nickel 

(geglüht). 

Nach  Beobachtungen  von 

C.  A.  Perkins, 

Sillim.  Amer.  Journ. 
(3)  30,  218;  1885. 


Ring  aus  gegossenem  Kobalt 
(Co  -96  % ;  Ni  -  0,8% ;  Fe  =0,9% ; 
Mn  =0,25% ;  Si  =0,4% ;  C  =  1,4%). 
Nach  Beobachtungen  von  J.  A.  Fle- 
ming, A.  W.  Ashton  u.  H.  J.  Tomlin- 
son,  Phil.  Mag.  (5)  48,  271;  1899. 
E  bedeutet  die  Energievergeudung 
in  Erg  pro  com  bei  einem  Zyklus 

mit  der  Maximalinduktion  ü 


^ 


53 


>0 


So 


^ 


4-> 


33 

fi, 

911 

137 

2341 

177 

3106 

173 

4110 

-  160 

4569 

150 

5216 

135 

5869 

121 

6519 

107 

7052 

93 

7622 

82 

8237 

72 

E 


o 
4,0 

6,5 
8,0 

9,5 
10,9 

12,3 
24,6 
52,6 

79,7 

100,4 

o 

— 7»5 


280 
460 
1050 
2230 
2810 
3160 

3440 
4110 
4710 
5010 
5140 

3570 
o 


162 

279 

296 

290 

280 

167 

90 

63 

51 


0,35 
0,45 
2,6 
4,0 

7»3 
10,9 
12,9 
23,9 
51,5 


29,2 

33,4 

278 

593 
1460 
2180 
2510 
3700 
5260 


74 
109 
149 
199 
200 
194 

155 
102 


6,67 
13,23 
17,91 
25,76 
30,53 
38,56 

48,54 
61,08 

75,46 

93,18 

114,03 


452 
2454 
3956 

6  292 

7  374 
8953 

10937 
13235 
14  642 
16  518 
18950 


d.  Phys. 


Sättigungswert  von  Nickel:  J«,  =    479  \  nach  Messungen  von  P.Weiß  mit  dem  Ellipsoid  (Journ. 

„  „    Kobalt;  J^=  1412  /  (4)  ^,  373-393;  1910). 

Magnetische  Umwandlungspunkte : 
Eisen:    765"   (nach  unveröffentlichten  Beobachtungen  der  Physikal.-Techn.  Reichsanstalt). 
Nick 61:340"  bis  355°  (Hill,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  4,  190;  1902). 

ir^uoi*  t^Z  0)  (H.  Nagaoka  u.  S.  Kusakaba,  Math,  and  phys.  Soc.  Tokyo  i,  97:  1901/3). 
fk. o D a  1 1: 1100  > 

Sonstige  Literatur,  betr.  die  Magnetisierbarkeit  von  Eisen,  Nickel,  Kobalt  und 

Heuslerschen  Legierungen  (letztere  unter  dem  Strich). 
(Übersicht  über  die  wesentlichsten  Arbeiten  der  letzten  20  Jahre.) 


A.  Abt,  Ann.  de  Phys.  (4)  6,  774;  1901. 

R.  Ashworth,  Proc.  Roy.  Soc.  02,  210;  1898.  —  Phil. 

Trans.  201 A,  i;  1903. 
F.  G.  Baily,  Phil.  Trans.  187  A,  715;  1896. 
W.  F.  Barrett,  W.  Brown  and  R.  A.  Hadfield,  Trans, 
of  the  Roy.  Dublin  Soc.  (2)  7,  67;  1900.  —  Journ. 
Inst.  Electr.  Engin.  ISO,  674;  1902. 
R.  Beattie,  Phil.  Mag.  (6)  1,  642;  1901. 
H.  du  Bois,  Magnetische  Kreise,  Berlin  1894. 
H.  du  Bois  and  E.  Taylor  Jones,  E.T.  Z.  17,  543;  1896. 
P.  Culman,  Wied.  Ann.  56,  602;  1895. 
A.  Durward,  Sill.  Journ.  (4)  5,  245;  1898. 
J.  A.  Ewing,  Magnetische    Induktion    in    Eisen    usw. 
Deutsche  Ausgabe,  Berlin  1892.  —  Proc. 
Roy.  Soc.   33,  21;   1881.  34,   39;   1882. 
38,   58;   1885.    48,   342;   1890.  —  Phil. 
Trans.   176,  523;  1885.  —  Proc.  of  the 
Inst,  of   the  civil    engineers   126,    185; 
1896. 
„  and   Miß  H.  G.  Klaßen,    Phil.   Trans. 

184  A,  985;  1893. 
„  and  W.  Low,  Proc.  Roy.  Soc.  45, 40;  1888. 

C.  Fromme,  Wied.  Ann.  45,  798;   1892. 
J.  L.  W.  Qill,  Phil.  Mag.  (5)  46,  478;  1898. 
E.  Gumlich  u.  E.  Schmidt,  E.  T.  Z.  21,  233;  1900. 
„  u.  P.  Rose,  Wiss.  Abh.  d.  Phys.-Techn. 

R.  A.  4,  207;  1905. 
L.  Holborn,  Berl.  Ber.  1898,  159. 
J.  Hopkinson,  Phil.  Trans.  176,  455;  1885.    180,443; 
1890.  —  Proc.  Roy.  Soc.  44,  317;  1888. 
„  E.  Wilson  and  Lydall,  Proc.  Roy.  Soc. 

^^,  352;  1893.     E.T. Z.  14,  449;  1893. 
H.  Kamps,  Stahl  und  Eisen  19,  1121;  1899. 
W.  Kaufmann,  Verh.  D.  Phys.  Ges.  1,  42;  1899. 
J.  Klemenclc,  Wien.  Ber.  [2  a]  105,  635;  1896.    108, 
491;  1899.    110,  415;  1901.  —  Wien.  Anz.  1900,31. 


W.  Kummer,  Diss.  Zürich  1898. 

G.  C.  Lamb,  Phil.  Mag.  (5)  48,  262;  1899. 

F.  A.  Laws  and  H.  E.  Warren,  Proc.  Amer.  Acad.  30, 

490;  1894. 
H.  B.  Loomis,  Sill.  Journ.  (4)  15,  179;  1903. 

F.  F.  Martens,  Wied.  Ann.  60,  61;  1896. 
Niethammer,  Wied.  Ann.  66,  29;  1898. 

H.  F.  Parshalf,  Proc.  of  the  Inst,  of  civil  engineers 

126,  233;  1896. 
M.  Prodinger,  Wien.  Ber.  [2  a]  109,  383;  1900. 
Lord  Rayleigh,  Phil.  Mag.  (5)  23,  225;  1887. 

G.  F.  C.  Searle  and  T.  G.  Bedford,  Phil.  Trans.  198A, 
33;  1902. 

Erich    Schmidt,    Magnet.    Unters,    d.    Eisens    usw. 

Halle  a.  S.  1900. 
C.  Steinmetz,  E.T.Z.  13,  43,  55,  136,  519,  531,  545, 

563,  575,  587,  599;  1892. 
M.  E.  Thompson,  P.  H.  Knight  and  G.  W.  Bacon, 

Elektrotechn.  ZS.  13,  550;  1892. 
H.  Tomlinson,  Phil.  Trans.  182  A,  352:  1891. 
Waßmuth,  Phil.  Mag.  (5)  34,  531;  1892. 
E.  Warburg,  Wied.  Ann.  13,  141;  1881.  —  Rapp.  du 

Congr.  Int.  de  phys.  2,  509;  1900. 
G.  Wiedemann,   Lehre  von  der  Elektrizität,   Bd.  III, 

Braunschweig  1895. 
M.  Wien,  Wied.  Ann.  56,  859:  1898. 
E.  Wilson,  Proc.  Roy.  Soc.  62,  369:  1898. 


Fr.  Heusler,  P.  Richarz,  W.  Starck,  E.  Haupt,  Verh. 

D.  Phys.  Ges.  5,  219;  1903.  —  Schriften  Naturforsch.- 

Ges.  Marburg  [5]  13,  237;  1904. 
E.  Take,  Schriften  Naturforsch.- Ges.  Marburg  [6]  13, 

299:  1906. 
P.  Asteroth,  Diss.  Marburg  1907. 
W.  Preußer,  Diss.  Marburg  1908. 
E.  Wedekind,  ZS.  phys.  Chem.  66,  614;  1909. 

Gumlich. 


369 


1241 


Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper. 


Bemerkungen. 


Befindet   sich   ein    homc^ener    Körper   in   einem 

.i?netischen  Felde  der  Stärke  ^  und  ist  J^  die  Inten- 

:at  der  Magnetisierung  des  Materials,  so  heißt  x  =  J/^ 

ssine  magnetische  Suszeptibilität,  die  ebenso  wie  J  der 

.Wasse  bez.  dem  Volumen  proportional  ist 

x^  und  Xjjj  bedeutet  die  Suszeptibilität  bezc^en 
auf  die  Volumen-  und  Masseneinheit.  Die  Suszepti- 
bilität des  Vakuums  ist  o  gesetzt.  Relativ  zu  Luft 
1^  ausgeführte  Beobachtungen  sind  umgerechnet,  indem 
für  Luft  Xy  =0,024  •  IO-6  angenommen  wurde.  — 
P  bedeutet,  die  Substanz  ist  als  Pulver,  W  als  wäs- 
serige Lösung  untersucht.  Die  Massensuszeptibüität 
einer  Lösung,  welche  p  Gewichtsprozente  der  wasser- 
freien Substanz  enthält,  ist 

™i        IOC     ™      \  100/    '"•' 

wobei  Xjj,  die  Massensuszeptibüität  des  Wassers  be- 
deutet. —  Wenn  unter  Temp.  nichts  bemerkt  ist,  be- 
zieht sich  die  Beobachtung  auf  Zimmertemperatur.  — 
Die  abgekürzte  Bezeichnung  der  Autoren  ist  weiter 
unten  erklärt. 

Zwischen  der  Suszeptibilität  x  und  der  Perma- 
bilität  u,  sowie  der  Stärke  ^  des  Magnetfeldes,  der 
Intensität  J  der  Magnetisierung  und  der  magnetischen 
Induktion  33  bestehen  die  Beziehungen: 

x  =  ^;  53  =  ^-f4-T/;  ^  =  ^  =  l-f-4-TX. 


•£> 


Ö 


Substanz 


Temp. 


Autor 


Anorganische  Stoffe. 


Aluminium. 


.     .     flüssig 

:<ä(S04)4- 

-4  H.O      .     . 

Antimon. 


Sb 

Sb 
Sb 


Argon. 

.     .^  I  Atm. 
Arsen. 


As 


Baryum 

BaO     .     . 

BaiOHii  . 

BaCU  .    . 

Baa.  .    . 

Baa,- 

BaBr» 

BaBr> 

BaJ, 

BaJ,-^ 

BaF* 


2HjO 


2H,0 


+1,8 

+1,7 

+1.9 

18 

+0,65 

1000 

+0.5 

—1,0 

Kryst. 

—4,5  bis 

-5,6 

-3.8 

—0,57 

P 

18 

—«,94 

0 

— 0,10 

18 — 200 

—0,3 

20 

— 0,10 

P 

18 

-0.25 

P 

17 

-0,32 

P 

22 

-0,41 

W 

17 

-0,32 

P 

20 

-0.31 

P 

22 

-0,41 

W 

22 

-0,41 

w 

19 

-0,30 

p 

19 

—0,13 

p 

K. 
L. 
W. 
Hd. 


V.  K. 
V.  E. 

L. 

Mr. 

Hd. 

Tr. 

Hd. 

Mr. 

»> 

,, 
K. 
Mr. 

»» 
K. 

.» 
Mr. 


Substanz 


flüssig 


Bervllinni. 

Be  .  ... 
BeSOi.  .  . 
BeS04-f4H,0 

Blei. 

Pb  . 

Pb  . 

Pb  . 

Pb  . 

PbCli 

PbBr. 

PbJs 

PbFs 

Pb(N03)2  Kr>'St 

Bor. 

B     .     .     .  . 

B     .     .     .  . 

B(0H)3     .  . 

Brom. 

Br  .  .  .  . 
Br  .  .  .  . 
Br  .  .  .  . 
Br  .     .     .     . 

Cadminm. 

Cd  ...  . 

Cd  ...  . 

CdQ*  .    .  . 

CdCU  .     .  . 

CdBri  .    .  . 

CdJs    .    .  . 

Caesium. 

CsCl     .    .     . 

Calcium. 

CaO  .  .  . 
Ca(0H)2  .  . 
CaCIz  .  .  . 
CaCl,  .  .  . 
CaCla  .  .  . 
CaCl,-f6H,0 
CaF«  .  .  . 
CaFs  .  Krystall 
CaSO« .  .  . 
CaS04-HjO 
CaCOs  (Krystall) 
CaCOs    Marmor 


Temp. 


10°  x„    10°  ■/., 


CeCI, 


Cer 


CeBra  . 
Ce(S04)3 

Chrom 

Cr  .  . 
Cr  .  . 
CrjOa  . 
CrjClj  . 
CrCl2  . 
CrClj  . 
CrClj  . 
Crj(S04)s 


15 
18 

17 


18-330 
330-600 

15 
20 

19 
16 


18 
iioo 


20 

19 
18 


18 
700 
18 
22 
18 
18 

17 

16 
16 

17 
22 

19 
17 
19 

17 
17 


19 
18 
18 


18 

IIOO 

17 
18 

19 
19 
18 
18 


+0.79     p 

—0.36:  p 

!  0^0        P 


0,84 


—1.4 


3^ 


—2,0 


-1,0  I 
-0,6  bis  j 
—0,9 


-0,38 
—0,36 


+4,8 
+9,9 
+6,3 
+6^5 

+3,7 
+4,2 
+24 
+34 
+47 
+40 
+35 
-f3i 


j— 0,12 
.-0,08 

S— 0,25! 
—0,22: 
—  0,26 
—0,19 


—0,71 

-0.8 

-0,60 


— o,4ij 
-0,38 

|— 0,17 
—«,15 
I— CV25 
I  — °'5o, 
!-o,3ol    P 

0,25     P 


—0,27  K 

-0,39  P 

-0,39  P 

-0,43  w 

-0,41'  W 

-0.43!  P 

—0,30  P 


P 

w 
w 
p 


p 
p 
p 
w 
w 
w 


Autor 


Mr. 


K. 
L. 
Hd. 

Mr. 


V.  K. 

Hd. 
Ml. 

C 
Qu. 
Hd. 
Pc 

Hd. 

Mr. 

K. 

Mr. 

» 

Mr. 
Mr. 


K. 
Qu. 

Mr. 

», 

V.  K. 
Mr. 

n 

V.  K. 

W. 


Mr. 
d.B.L. 

Mr. 

Hd. 

Mr. 


Qu. 
J.M. 


Henning. 


1242 


269  a 


■ 
Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper. 

Substanz 

Temp. 

108>{y 

10«  >c^ 

Autor 

Substanz 

Temp. 

io8x^ 

10^  K^ 

m 

Autor 

Chrom  (Forts.) 

Kalium. 

Cr2(  804)3 .  ■ .    . 

18 

+  15 

W 

L.W. 

K    .     .     .     . 

.  18—180 

+  0,40 

Hd. 

Cr(N03)3  .     . 

18 

+27 

W 

>f 

K    .     .     . 

+0,63 

Bi. 

Cr  K(  504)2    . 

18 

+22 

W 

„ 

KCl      .     . 

17 

—0.47 

P 

Mr. 

Cr2K2(S04)4 

22 

+13 

W 

K. 

KCl      .     . 

.  18—465 

-0,55 

C. 

Cr207K2   .    . 

19 

+0,13 

P 

Ml. 

KCl      .     . 

22 

—0,45 

W 

K. 

CroO^Ka   .     . 

19 

+0,76 

w 

Qu. 

KBr     .     . 

18 

—0,35 

P 

Mr. 

KBr     .     . 

22 

— Oj45 

w 

K. 

Chlor. 

KJ.     .     . 

17 

—0,31 

P 

Mr. 

CI2 .    .    I  Atm. 

15 

—0,007 

Bn. 

KJ.     .     . 

22 

— 0,45 

W 

K. 

I  Atm. 

16 

—0,59 

Pc. 

KF.     .     . 

21 

—0,36 

p 

.Wr. 

c 

KF.     .     . 

22 

—0,45 

w 

K. 

Eisen 

FeCl2  .    . 
FeCl2  . 
FeCU  . 
FeCU   . 
FeCl3   . 
FeCl3   . 
FeCla   . 
FeCl3   . 
FeCls  . 

. 

10 

19 
18 

18 

lÖ 

19 
18 
21 

18 

+  91 

+  99 
+  61 

+  73 
+  92 
+  91 
+  83 
+  92 
+  88 

w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 
w 

Td. 
Qu. 

J.M. 

Td. 
Qu. 
L.  W. 
K. 

KOH    .     . 
K2SO4. 
K2SO4.     . 
KNO3  .     . 
KNO3  .     . 
K2CO3.     . 
K2CO3.     . 
KCIO3 .     . 
KMn04     . 

22 
.  17  —  460 

.  18—420 

22 

—0,35 
-0,43 
—0,42 

-0,33 
-o»32 
—0,55 
—0,49 
—0,33 
+2,0 

w 
w 

» 

C. 

Ml. 

C. 

Ml. 

K. 

Ml. 

» 

FeCl3   . 

+  103 

p 

Ml. 

Kobalt. 

FeBra  . 

18 

+  50 

w 

L.W. 

C0CI2  .    . 

18 

+  81 

w- 

L.W. 

FeJ2    . 

18 

+  42 

w 

■ — 

CoClo   .    . 

19 

+  101 

w 

Qu. 

FeSOi . 

18 

+  93 

w 

J.M. 

C0CI2   .    . 

18 

+  82 

w 

J.M. 

FeSOi . 

10 

+  75 

w 

Td. 

CoBr2  .     . 

18 

+  47 

w 

L.W. 

FeSOi . 

19 

+  82 

w 

Qu. 

C0J2    .     . 

18 

+  33 

w 

FeSOi . 

18 

+  84 

w 

L.W. 

C0F2    .     . 

18 

+  107 

w 

FeSOi . 

22 

+  75 

w 

K. 

C0SO4.    . 

18 

+  66 

w 

jf 

FeSOi. 

22 

+  37 

p 

„ 

C0SO4.     . 

18 

+  58 

w 

J.M.- 

FeS04. 

+  51 

p 

Ml. 

C0SO4 .     . 

19 

+  73 

w 

Qu. 

FeSOi  + ' 

rn 

20: 

+  80 

Kryst. 

F. 

C05O4 .     . 

+  40 

Ml. 

Fe2S04)3 

18 

+  38 

w 

L.W. 

C0SO4  +  7H 

lO'. 

+68 

Kryst 

F. 

Fe2(S04)3 

10 

+  75 

w 

Td. 

Co(NH4)2{SO 

4)2.        19 

+37 

w 

Qu. 

Fe2(N03)6 

18 

+  46 

w 

J.M. 

Co(NH4)2(S( 

^4)2 

Fe2(N03)6 

10 

+  62 

w 

Td. 

+6H2O 

+48 

Kryst. 

F. 

Fe2(N03;6 

18 

+  56 

w 

L.W. 

CoHo(S04)2  4 

_ 

Fe  (NH4)2  (504)2 

18 

+  44 

w 

Qu. 

6H2O    . 

+64 

Fe  (NH4)2(  504)2 

18 

+  45 

w 

L.W. 

CoCu  (804)2  - 

f  ' 

„     +6H2O 

+79 

Kryst. 

F. 

6H2O    . 

+26 

jf 

J9 

FeCygKa  .    .     . 

19 

+8,1 

w 

Qu. 

Co(N03)2  . 

18 

+57 

w 

L.  W.   i 

FeCyeKa  .     .     . 

+9,1 

p 

Ml. 

Co(N03)2  . 

18 

+  57 

w 

J.  M. 

FeCyeKi  .     .     . 

—0,44 

p 

„ 

FeCyeKi  .     .     . 

19 

— 0,12 

w 

Qu. 

Kohlenstoi 

f. 

Gold. 
Au 

C       Graphit 

18 

—8 

Mr. 

— 3,1 

K. 

Bogenkc 

)hle        18 

—2,0 

Hd. 

Helium. 

18-1060 

—0,15 

Hd. 

Diaman 

1150 
t    •        13 

—1,1 

—1,5 
—0,33 

Mr. 
Hd. 
Pc. 

He.    .     I  Atm. 

0 

— 0,002 

Tr. 

18—500 

—0,49 
-0,52 

Indium. 

CO2     I  Atm 

.    .        16 

+0,017 

Qu. 

In 

18 

ca.  0,1 

Hd. 

CO2  40  Atm 

.    .        16 

+0,12 

1 

Jod. 

J 

J     .    .     kryst. 
J     .     .    flüssig 

CO2     I  Atm 

•    •        15 

+0,0002 

Bn. 

18—164 
18 

115 
180 

—0,39 
—0,35 
—0,4 

-0,3 
—0,37 

C. 
Hd. 

» 

Pc. 

C2CI4    .     . 
CCI4     .     . 
CS2      .     . 
CS2      .     . 
C82      .     . 
CS2      .     . 

.    .        20 
.    .        20 

.    .        20 

•    •        15 
.    .        19 

—0,82 
—0,72 

—0.74 
—0,82 
—0,76 

—0,59 

Hn. 

Ml. 
Hn. 
d.  B. 
Qu. 

Iridium. 

C2H4     I  Atri 

n.  .        16 

+0,003 

» 

Ir 

18 

+0,15 

Hd. 

CH4      I  Atr 

n.  .        16 

+0,001 

,. 

Ir 

IIOO 

+0,3 

j, 

C2N2     I  Atri 

ti.  .        16 

—0,43 

Pc. 

Ir    .    . 

• 

•    • 

+4.9 

F. 

CH3CI  I  Atr 

n.  .        16 

— 0,67 

>» 

Hennins;. 


269  b 


1243 


Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper. 

Substanz 

Temp. 

IO«X^    IIO«X„ 

Autor 

Substanz 

Temp.     10®  x^    10®  x^j 

Autor 

Kopfer. 

1 

i 

Mangan  (Forts.) 

Cu  .    .    .    . 

—0,80 

1 

i 

K. 

MnSO*     .     .     . 

i8 

+Ö8 

W 

J.  M. 

Cu  .    .    . 

15      -0,66 

i 

Mr. 

MnS04     .    .     . 

19 

+  114 

W 

Qu. 

Cu  .    .    . 

—  1,2 

GL 

MnSO*     .    .     . 

18 

+  100 

W 

L.  W. 

Cu  .     .     . 

.  18-1000 

--0,09 

Hd. 

MnSO*     .     .     . 

+  85 

Gh. 

Cu  .    .    . 

—0,90 

Gh. 

Mn(N03)2     -    . 

18 

+  82 

W 

J.  JVL 

CujO    .     . 

17 

+0,73 

P 

Mr. 

Mn(NOs)j     .     . 

18 

+86 

W 

L.  W- 

CuO     .    . 

17 

+3,1    ! 

P 

j. 

Mn(NH4)2(S04)2 

18 

+53 

W 

n 

CuO     .    . 
CuClj  .     . 

18 

+3,6 
+12 

W 

Gh. 
L.  W. 

Molybdän. 

CuCla  .     . 

22 

+13 

W 

K. 

Mb 

18 

+0,04 

Hd. 

CuCU  . 
CuCU  . 

22 

17 

+9,1 

+M 

P 
P 

Mr. 

Natrinm. 

CuClä  . 

+10 

Gh. 

Na 

18 

+0^51 

Hd. 

CuBrj  . 

22 

+7,5 

w 

K. 

Na 

+0,54 

Bi. 

CuBrj  . 

18 

+7,0 

w 

L.  W. 

NaQ    .... 

19 

—0,41 

P 

Mr. 

CuBra  . 

17 

+2,5 

Mr. 

NaQ     Steinsalz 

16—455 

-0,58 

C 

CuSO« 

18 

+10 

w 

L.W. 

NaGl    .... 

22 

—0,45 

W 

K 

CuSOi 

22 

+  10 

w 

K. 

NaGl    .... 

22 

—1,0 

n 

CUSO4 

22 

+8,1 

p 

99 

NaGl     Steinsalz 

-^.82 

V.  K. 

BCuSOi 

19 

+11 

w 

Qu. 

NaBr  .... 

i8 

—0,37 

P 

iVlr. 

HCUSO4 

17 

+  10 

Mr. 

NaJ     .... 

21 

—0,31 

P 

„ 

"CuSO* 

+7,3 

Ml. 

NaJ     .... 

22 

—0,45 

W 

K. 

CUSO4 

NaF    .    .    .    . 

21 

—0^0 

P 

Mr. 

mit  Kryst 

all- 

NajSO,    .    .    . 

-0,64 

JVIL 

wasser . 

+6,5 

Gh. 

NaNOs     .    .    . 

—0,31 

n 

;  CUSO4 

+  11 

Gh. 

NaaGOa     .     .     . 

17 

—0,19 

P 

Mr. 

1  CUSO4 

+10 

Stu. 

Na^GOs+ioHzO 

17 

—0,46 

P 

n 

HCu(N03)2 

18 

+8,7 

w 

L.  W. 

NaHGOs  .    .    . 

-0,23 

ML 

|Cu(N03)2 

+9,1 

Gh. 

Nickel. 

B  CUaS 

17 

— 0,14 

p 

Mr. 

BcuS 

.     .        17 

— 0,16 

p 

NiQg   .... 

18 

+35 

w 

L.  W. 

CUePä  . 

CUäSe  . 

.     .         17 
17 

—0,13 
—0,15 

p 
p 

„ 

NiGla    .... 
NiGlj   .... 
NiBrj  .... 

19 
18 
18 

+44 
+40 
+20 

w 
w 
w 

Qu. 
J.  M. 
L.  W. 

Lithium. 

NiJz     .     .     .     . 

18 

+14 

w 

,j 

Li    .    .    . 

+0,38 
— 0,45 

w 

Bi. 
K. 

NiFa     .     .     .     . 
NiSO«.     .     .     . 

18 
18 

+46 
+28 

w 
w 

„ 
„ 

■  ' 'Cl      .     . 

22 

.     .         17 

—<^A7 

p 

Mr. 

NiSOi.     .     .     . 

18 

+25 

w 

J.  M. 

_  S04 

.     .         15 

— 0,35 

p 

NiSOi-     .     .     . 

22 

+33 

w 

K. 

iLi^SOi+HaC 

)     .         17 

—0,34 

p 

n 

NiSO«.     .     .     . 
NiS04+7HjO   . 

19 

+  18 

+34 

w 

Kryst. 

Qu. 
F. 

Mafnesian 

1. 

NiSO*.     .    .     . 

+19 

ML 

Mg     ( Kryst£ 

ille)        20 
18 

+0,57 
+0,55 

Mr. 
Hd. 

Ni(NOj)a  .     .     . 
NUNOs),  .     .     . 

18 
18 

+24 
+25 

w 
w 

L.  W. 
J.  M. 

ih  '.   '. 

21 

-0,50 

w 

K. 

Niob. 

:i,  .    . 

18 

—0^6 

p 

Mr. 

Nb 

18 

+1,3 

Hd. 

:i2-6H,c 

)  ;    18 
.  .    19 

-0,45 
—0,36 

p 

w 

1» 
Qu. 

Osmiom. 

SO4     . 

i8 

-0,36 

p 

Mr. 

Os 

18-IIOO 

+0,04 

Hd. 

.  ..SO4-7HJ 

b '.      20 

—0,36 

p 

„ 

Palladinm. 

MeSOi     . 

. 

—0,46 

Stu. 

Pd 

+50  bis 

K. 

MgS04      . 

-^,62 

ML 

Pd 

14 

+60 

+5,2 

C. 

Mangan. 

.   .      18 

+11 

Hd- 

18 
IIOO 

+5,8 
+2 

Hd. 
Hd. 

.  .   1000 

+20 

„ 

+66 

F, 

..uiOa   . 

•   •      17 

+27 

p 

Mr. 

MnCU  . 

.   .      18 

+117 

w 

J.  iVL 

Phosphor. 

Schmelz- 

,   £_ 

MnCIj  . 

.  .      19 

+127 

w 

Qu. 

P     .     .     .  weiß 

punkt 

1,0 

Qu. 

MnCl,  . 

.   .      18 

+122 

w 

U  W. 

P     .    .    .  weiß 

19—71 

—0,92 

C 

MnBra 

.  .      18 

+71 

w 

», 

P     .    .    .  weiß 

18 

-0,88 

Hd. 

MnJ,   . 

.  .      18 

+49 

w 

»» 

P     .    .    .     rot 

18 

—0,23 

Mr. 

MnFa  . 

.   .      18 

+162 

w 

» 

P     .    .    .     rot 

20 — 275 

—0,73 

C 

Henninf. 


1244 


269 


Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper. 

Substanz 

Temp. 

lo^je^ 

10' "m 

Autor 

Substanz 

Temp. 

10«  >t^ 

10«  «^ 

i 

Autor 

Platin. 

Silicium. 

Pt 

+29 

K. 

Si    .     Krystalle 

16 

+0,01 

Mr. 

18 

+  1,1 

Hd. 

Kry  stalle 

18 

— 0,12 

Hd. 

1000 

+0,7 

Hd. 

17 

+0,2 

Mr. 

+  23 

F. 

SiOg     .     Quarz 

20 

—  1,2 

K. 

PtCli   .... 

22 

0,0 

W 

K. 

18—430 

—0,44 

C. 

Praeseodym. 

Krystalle 

— 0,07 
—  0,17 

Mr. 

PrCla    .... 

18 

+  13 

W 

d.  B.  L. 

Krystalle 

—1,2 

V.  K. 

PrClg    .... 

19 

+  14 

P 

Mr. 

Glas:  Krön  u.Flint 

— 0,9  bis 

Quecksilber. 

Glas    .    .    .    . 

—1,3 

-0,58 

w! 

Hg 

19 

-2,6 

Qu. 

Glas     .    .    .    . 

-0,1  bis 

Hg 

15 

—2,1 

Mr. 

— 1,0 

K. 

Hg 

18—250 

—0,19 

Hd. 

Stickstoff. 

Hg 

—0,19 

Ml. 

N2   .     .    I  Atm. 

16 

+0,001 

Qu. 

HgCla  .... 

17 

—0,15 

P 

Mr. 

40  Atm. 

16 

+0,04 

HgBra       .     .     . 

15 

-K),24 

P 

Mr. 

NO  .     .    I  Atm. 

16 

+  0,053 

HgJs    .... 

17 

— 0,26 

P 

Mr. 

N2O4    .    I  Atm. 
N2O     .  40  Atm. 

16 
16 

+0,12 

—0,28 

Pc. 
Qu. 

Rhodium, 

N2O3    .    I  Atm. 

16 

^^0,030 

Pc. 

Rh 

18 

+  1,1 

Hd. 

NH3     .1  Atm. 

16 

—1,1 

„ 

1150 

+  1,9 

Hd. 

Luft    1  Atm.   . 

16 

+0,032 

Qu. 

+  13 

F. 

„     40  Atm.  . 

16 

+  1,3 

„ 

Sauerstoff. 

„       I  Atm.   . 

15 

+0,024 
+0,024 

d.  B. 
F.  D. 

O2   .     .    I  Atm. 

25 

+0,120 

Hg. 

',            ,, 

182 

+0,28 

O2   .     .    I  Atm. 

15 

+0,117 

d.  B. 

2760 

C. 

O2   .     .    I  Atm. 

16 

+  0,129 

Qu. 

»            » 

«+273)' 

O2  .    .40  Atm. 

16 

+  6,2 

Qu. 

»,            ,, 

+0,030 

Hg. 

bis  20  Atm. 

20 — 450 

33700 

C. 

„            »        • 

+  0,026 

1 

R. 

<+273 

Strontium. 

1 

I  Atm. 
flüssig  < 

—182 
-183 
— 202 
—208 

+324 

241 
269 
280 

F.  D. 
K.O.P. 

„ 

SrCla    .     .    .    . 
SrClz    .... 
SrBr2  .... 

20 
22 
19 

—0,44 
— 0,40 
-0,31 

P 
W 
P 

Mr. 

K. 

Mr. 

fest! 

-253 
-259 

375 
436 

j, 
„ 

SrJa     .... 
SrF2    .... 

19 
19 

—0,35 
—0,26 

P 
P 

» 
„ 

Schwefel. 

Tantal. 

s 

— 0,77 

W. 

Ta 

18 

+0,93 

Hd. 

s 

—0,9 

K. 

Ta 

800 

+0,8 

» 

s 

s     ..... 

18 

-0,85 

—0,34 

Mr. 
L. 

Tellur. 

s 

15—225 

—0,51 

C. 

Te 

—2,1 

K. 

18 — 300 

—0,48 

Hd. 

Te 

18 

—0,6 

Mr. 

— 0,49 

Pc. 

Te 

20—305 

—0,31 

G. 

SO2      .    I  Atm. 

16 

—0,30 

„ 

Te 

Te 

18—440 

-1,6 

— 0,32 

V.  E. 
Hd. 

Selen. 

Te    flüssig   .    . 

>44o 

— 0,04 

,, 

Se  .    .    .     rot 

—0,50 

K. 

TeOa    .... 

18 

—0,11 

Mr. 

geschmolzen 

20 — 415 
18 

—1,3 

—0,31 
—0,32 

» 
C. 
Hd. 

TeHaOs     .     .     . 
Thor. 

15 

—0,19 

„ 

Silber. 

Th 

18 

+0,18 

P 

Hd. 

Ag 

—1,3 

Mr. 

Th 

400 

+0,3 

P 

,, 

Ag  . 

-1,5 

K. 

Titan. 

Ag  . 
Ag  . 
Ag  . 
Ag  . 

15 
18 

IIOO 

—1,7 

—0,19 
— 0,22 
—0,20 

F.  D. 
Hd. 

,» 
Gh. 

Ti 

Ti 

Ti 

18 

IIOO 

+3,1 
+3,5 
+  1,9 

Hd. 
Mr. 

AgCl 

17 

— 0,28 

Mr. 

Vanadium. 

AgBr 

19 

-^,26 

,? 

V 

18 

+  1,5 

Hd. 

AgJ     .... 

19 

-0,29 

,» 

V 

IIOO 

+  1,8 

"     1 

Hennins:. 


369d 


1245 


Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper. 


Substanz 


Temp.      lo^  x^    lo'  x 


Autor 


Substanz 


Temp.     lo®  Y.^    lo®  Xj 


Autor 


Wasserstoff. 


H2 
H2 
H2 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
H2O 
HCl 
HCl 
H2SO4 
.H2SO4 
HNO3 
HNO3 


I  Atm 

40  Atm 

I  Atm 


Wismut. 


16 
16 

15 
20 

19 
21 
15 
'  15 
22 
20 

15 

15—189 

22 

18 

19 
22 
22 
19 

22 
19 


182 


20    I 

273     ! 

273  405' 


+0,008 

0,000 

—0,005 

—0,75 
^,81 

-0,84 
-0,64 
—0,71 
—0,78 
—0,74 

—0,77 
—0,72 
-^,80 
-^,81 
—0,76 
— 0,80 
—0,72 
—0,68 


—14 
—16 

—14 
-13 


flüssig 


Wolfram. 


Wo 


Zn 


Zink 


Zn  .  . 
Zn  .  . 
Zn  .     . 

Zn  .  . 
ZnO  . 
ZnO  . 
Zn(0H)2 
ZnCl,  . 
ZnSÖi . 
ZnSO, . 


Zinn 


Sn  . 
Sn  . 
Sn  . 

Sn  . 

Sn  . 

SnCl2 
:  SnCla 
i  SnCU 


18 
260 

>270 


I8-II00 


5,70  bis 

-0,94 
-1,0 


.  flüssig  . 
Grauzinn 


650 

16 

18 
22 
19 


18 — 240 

>240 

18 

18 
19 
19 


+0.35 


3,78 


>,79 


1,4 
—  1,0 
—0,04 

—T-A 
— 1,0 
— 0,01 
— 1»4 


+0,33 


—0,15 
—0,10 
— 0,10 
— 0,26 

-0,33 
—0,42 
—0,50 
— 0,27 
-^,53 


+0,03 
— 0,04 
— 0,4 
+0,31 
—0,29 
.07 


Qu. 

» 

Bn. 
Hn. 
Qu. 
K. 

d.  B. 
J.  M. 
St. 
Pi. 

F.  D. 
C. 
Sc. 
W. 
Qu. 
K. 

Qu. 

K. 

Qu. 


F.  D. 

j, 
V.  E. 
L. 
C. 

C. 
r^ 

W. 
Hd. 


P 
W 
W 


p 

W 
D,i8:    W 


Ml. 


Hd. 


L. 

Hd. 

>' 
Ol. 
Mr. 
Ch. 
Mr. 
K. 
Qu. 
Ml. 


W. 
Hd. 


Cl. 
Mr. 
Qu. 


Zirkon. 


18 
1150 


-0,45 
-0,3 


Organische  Stoffe. 


Substanz 


Methylalkohol 
Äthylalkohol  . 


Propylalkohol 
Amylalkohol . 
Isobutylalkohol 


Äthyläther 

Methylacetat 
Äthylacetat   . 
Essigsäure 

Ameisensäure 

Chloroform    . 

Bromoform    . 
Benzol .    .    . 

Toluol  .  .  . 

Xylol    .  .  . 

Benzin  .  . 

Glvzerin  .  . 


Anilin  .  . 
Ebonit .  . 
Paraffin  . 
Petroleum 
Wachs,  weiß 
Schellack  . 
Holz     .    . 

Rohrzucker 


Temp. 


19 
20 


19 
22 

15 
20 


19 
22 
20 

15 
22 
20 

20 
22 
20 
22 


20 

19 
22 


22 

22 
22 


—0,66 
—0,57 


3,66 
5,65 
3,69 

3.6 1 


-0,68 
-0,65 
-0,61 

-0,60 
-0,60 

-0,64 

-0,67 

-0,57 
-0,58 

-0,60 

-0,57 

■X3,62 


5,55 


-0,98 
-0,67 
-0,68 


—0,67 

— 0,61 

—0,80 
-0,78 


+1,1    1 
—0,58  I 

—0,56  j 
-0,39 

—0,2  bis' 
-0,5    ! 


',71 
,74 


-0,78 
-0,81 
-0,80 
-0,84 
-0,83 


3,55 
3,58 

3,45 
3,49 


-0,74 
-0,76 
-0,80 

-0,81 

-0,78 


-0,64 
-0,70 


3,91 


,57 


Hd. 


Autor 


Qu. 

Hn. 

Pc 

Ml. 

Qu. 

K. 

d.  B. 

Hn. 

Pc 

Ml. 

Pc 

Ml. 

Ml. 

K. 

Hn. 

Qu. 

K. 

Hn. 

d.  B. 

K. 

Hn. 

Hn. 

K. 

Hn. 

K. 

Pc 

Ml. 

Hn. 

Pc 

Ml. 

Hn. 

Ml. 

Hn. 

Qu. 

K. 

Pc 

», 
ML 
K. 
Ml. 
K. 
Ml. 
K. 
Qu. 
ML 
Pc 
W. 

» 
ML 
W. 


F. 


Henning. 


1246 


369 


Magnetische  Suszeptibilität  para-  und  diamagnetischer  Körper. 


Bi.         =A,  Bernini,  Phys.  ZS.  6,  log;  1905. 
Bn,        =  Bernstein,  Diss.  Halle  1909, 
d.  B.       =  H.  du  Bois,  Wied.  Ann.  35, 137;  1888. 
d.  B.  L.  =  H.  du  Bois  u.  Liebknecht,  Ann.  Phys. 

(4)  1,  189;  1900. 
C.  =  P.  Curie,  C.  r.  115, 1292;  1892;   116, 

136;  1893.   Journ,  d.  Phys.  4,  197; 

1895. 
Gh.         =Ch6neveau,  Journ.  d,  Phys.  9,  163; 

1910. 

Gl.  =0.  C.  Clifford,  Phys.  Rev.  26,  424; 

1908. 

V.  E.       =  A.  V.  Ettinghausen,  Wied.  Ann.  17, 
272;  1882.  Wien.  Ber.  9«,  777;  1887, 

F.  =  W.  Finke,  Ann,  d.  Phys.  (4)  31,  149; 

1910. 

F.  D.      =  J.  A.  Fleming  u.  J.  Dewar,  Proc.  Roy. 

Soc.  60,  283;  1896;  63,  311;  1898. 
Hg.  =  R.  Hennig,  Wied.  Ann.  50,  485 ;  1893, 
Hn.        =  S.  Henrichsen,  Wied.  Ann.  34,  180, 

1888;  45,  38;  1892, 

Hd.         =K.  Honda,    Ann.   d.   Phys.   (4)  32, 
1027;  1910. 

J.  M.       =  G.  Jaeger  u.  St.  Meyer,  Wien.  Ber. 

106, 594  u.  623;  1897;  1*>7,  5;  1898. 

Wied.  Ann.  67,  427  u.  707;  1899. 
K.  =J.  Koenigsberger,   Wied.  Ann.   66, 

698;   1898.     Ann.   d.  Phys.    (4)   6, 

506;  1901. 


Zitate. 

K.  O.  P. 


L.W. 


Ml. 


Mr.         = 


Pc. 

Pi. 
Qu. 

R. 

Sc. 

St. 

Stu. 

Td. 

Tr. 

V.  K. 

W. 


Kamerlingh   Onnes  u.  A.  Perrier, 

Gomm.  Leiden  Nr.  116,  1900. 
Luigi  Lombardi,  Mem.  R.  Acc.  Torino 

(2)   47,   l;   1897. 

Liebknectit  u.  Wills,  Ann.  d.  Phys. 

{4)  1,  178;  1900. 
0.  Meslin,   Ann.  chim.  phys.  (8)  7, 

145;  1906. 
St.  Meyer,  Wied.  Ann.  68, 325;  1899; 

69,  236;    1899.    Ann.  d.  Phys.  (4) 

1,  664  u.  668;  1900. 
■■  P.  Pascal,  C.  r.  148,  413;  1909.  Ann. 

chim.  phys.  1910.  S.  A. 
■■  Piaggesi,  Phys.  ZS.  4,  347";  1903. 
G.  Quincke,    Wied.  Ann.  24,  347; 

1885;  34,  401;  1888. 

■  W.  P.  Roop,  Phys.  ZS.  12,  48;  191 1. 

:  0.  Scarpa,  Gim.  (5)  10,  155;  1905. 

■-  H.  D.  Stearns,  Phys.  Rev.  16,  i ;  1903. 

C.  K.  Studley,  Phys.  Rev.  24, 22 ;  1907. 

Townsend,  Proc.  Roy.  Soc.  60,  186; 

1896. 
■■  P.  Tänzler,  Ann.  d.  Phys.  (4)  24, 931  ; 

1907. 
W.  Voigt  u.  S.  Kinoshita,  Ann.  d. 

Phys.  (4)  24,  492;  1907. 
A.  P.  Wills,  Phil.  Mag.  (5)  4»,  432; 

1898;    Phys.  Rev.  20,  188;  1905. 


Weitere 

K.  Angström,  Ber.  ehem.  Ges.  13,  1465;  1880. 
E.  Becquerel,  Ann.  chim.  phys.  (3)  28;  1850; 

(3)  44,  223;  1855. 
H.  Becquerel,  Ann.  chim.  phys.  (5)  12,  5;  1877; 

G.  r.  92,  348;  1881. 
P.  Dapier,    Journ.   chim.  phys.  7,   385;   1909 

(Lösungen). 
Dewar,  Electr.  29,  169;  1892. 
A.  W.  Eaton,  Wied.  Ann.  15,  225;  1882. 
Efimoff,  Journ.  d.  Phys.  (2)  7,  494;  1888. 
M.  Faraday,  Pogg.  Ann.  88,  557;  1853. 
W.  Gebhard,  Diss.  Marburg  1909  (Mangan). 
A.  Heydweiller,  Ann.  d.  Phys.  (4)  12,  608;  1903. 
W.  Koenig,  Wied.  Ann.  31,  273;  1887. 
S.  C.  Laws,   Phil.  Mag.   (6)  8,  49;   1904   (Bi- 

Sn- Legier.). 


Literatur. 

H.  Mosler,  Ann.  d.  Phys.  (4)  6,  84;  1901. 
P.  Plesser,  Wied.  Ann.  39,  336;  1890. 
Plücker,  Pogg.  Ann.  74,  321;  1848. 
W.  P.  Roop,  Phys.  ZS.  12,  48;  191 1  (GO2) 

E.  Seckelson,  Wied.  Ann.  67,  37;  1899. 

F.  Stenger,  Wied.  Ann.  35,  331;  1888. 

A.  Töpler  u.  R.  Hennig,  Wied.  Ann.  34,  790; 
1888. 

B.  Urbain  u.  G.  Jantsch,  G.  r.  147,  1286;  1908 
(seltene  Erden). 

R.  H.  Weber,  Ann.  d.  Phys.  (4)  19,  1056;  1906 
(Manganisalze). 

G.  Wiedemann,  Pogg.  Ann.  126,  i;  1865;  135, 
177;  1868. 

Wylach,  Diss.  Münster  1905  (Eisen-  u.  Mangan- 
salze). 


Henning. 


270  1247 


Die  erdmagnetischen  Verhältnisse  in  West-  und  Mitteleuropa 

zur  Epoche  1912.0, 
nebst  einigen  allgemeinen  Angaben  über  den  magnetischen  Zustand  der  Erde. 


Magnetisches  Potential  F  der  Erde  für  1885.0  nach  Neumayer  und  Petersen  unter  Einfügung  der 
Darstellung  der  Säkular- Variation  durch  Garlheim-Gyllensköld  (abgekürzt): 

mm         ^         '      m' 

=  -0,3157  -P*+o,0376  PI  cos  U+248f+o,ii^  t)  -KJ.ooyg  P* +0,0298  Pf  cos  (>l-f  i5»+o,26»  <) 

+9,0160  P|  cos  (2  >i+294"*+o,8o'>  t)+o,0244  Pg+0,0132  Pf  cos  (>i+i69''+o,27*'  t)+o,oi44  ^  ^^^ 

(2  yl+SSQ^+o,©!»  0+0,0081  PI  cos  (3  >l+3oi»+o,44»  t)+  .  .  .  . 

Feldkomponenten:  nach  Norden:  nach  Osten: 

1  cV  dP"  T       dv         T 

X=  —  — ^=  —  ^  —^  cos{mÄ+a^);   T= ^ ^,  =  —^—  ^  m  P »  « t  n  (m  /?  +  a  ") ; 

Rdq>  dtp  ^   m''  E cos  q>  C Ä       cos  q>  »»  •     m" 

vertikal  nach  unten:  Z  =  —  2!  (n+i)  P^  cos  (m  -l+a^)- 

1  j.  1 

[Einheit:  P=  cm    *g*s       ;  <p:  geogr.  Breite;  /?:  geogr.  Länge  östl.  von  Greenwich;  ^  =  6,37X10*  cm: 

Erdradius,-  <:  Zeit  in  Jahren  von  1885.0  an  gezählt. 

e  =  eos<p,   s  =  sinq>;    PJ  =  »,   PI  =  c,   PJ  =*  (3«'— i),  Pf  =  VT^c»,    Pf  =  i  Vs^C", 
^0  =  i  (5*^  -  3  «),  PI  -  i  V^(5  c«'  — «),  P?  =  i  V15  c%  Pf  =  i  V^  c».] 
Magnetisciies  Moment  der  Erde:    0,3224  P^,  d.  i.  8,33  x  10^  rcm\     (Nach   L.   A.    Bauer  nicht 
konstant,  sondern  jährlich  um  0,00013  E^,  d.  i.  0,0033  X  10*  rcm^  abnehmend.) 

Richtung  der  magnetischen  Achse :  parallel  dem  Durchmesser  vom  Punkte  (gp  =  78,3°,  Ä  =  292,7") 

zum  Punkte  (gp  =  —  78,3",  Ä  =  112,7°). 

Magnetische  Pole:  Nördl.  Pol  qp  =  7o°,  >?  =  264";  SüdL  Pol  =90—73°,  /i  =  i56'. 

Änderung  des  Feldes  bei  Erhebung  jüber  die  Erdoberfläche:  in  erster  Annäherung  nimmt  die 
Intensität  um  das  (3  A:  P)-fache,  d.  h.  nmd  auf  je  2  km  Erhebung  um  o,ooi  ihres  Betrages  ab,  während  die 
Richtung  nahezu  imgeändert  bleibt. 

Potential  der  täglichen  Variation  nach  A,  Schuster  (umgerechnet  und  schematisch  vereinfacht;  nur 
zur  Ableitung  der  horizontalen  Komponenten  X  und  Y  zu  verwenden,  da  der  Sitz  der  Kraft  teils  außerhalb, 
teils  innerhalb  der  Erdoberfläche  ist): 

V:R  =  {±5Pl  +  i5Pl)  cos  (<+25»)+(±8P|  +  i4  PI)  cos  (2  £+2270)+  .... 

[Einheit:  y  =  0,00001  P.  Das  obere  Vorzeichen  gilt  für  die  Zeit  des  nördlichen,  das  untere  für  die  des 
südlichen  Solstitiums.    <:  mittlere  Ortszeit  von  Mittemacht  an  gezählt,  <  =  r+yl;  r:  Greenwicher  Zeit] 

Die  nachstehenden  auf  Zentraleuropa  bezüglichen  Tafeln,  deren  Zahlen  bis  zu  einem  gewissen  Grade  aus- 
geglichen sind  und  daher  stellenweise  etwas  von  den  weiterhin  für  die  Observatorien  angegebenen  Werten 
abweichen,  stützen  sich  einerseits  auf  die  Ergebnisse  der  neueren  magnetischen  Landesaufnahmen  in  Groß- 
britannien, Frankreich,  Südschweden,  Österreich- Ungarn,  Italien,  Dänemark,  den  Niederlanden,  der  Schweiz, 
Norddeutschland,  Württemberg,  Bayern,  Südwestdeutschland,  andrerseits  auf  die  besonders  zur  Bestimmung 
der  Säkularvariation  dienenden  Jahresmittel  der  magnetischen  Elemente  an  den  Observatorien.  Die  Ergebnisse 
der  Vermessungen  wurden  zunächst  auf  1901.0  und  dann  einheitlich  auf  1912.0  reduziert.  Die  erste  Reduktion 
stimmt  bis  auf  einige  durch  neuere  Beobachtungen  bedingte  Verbesserungen  mit  derjenigen  überein,  die  bereits 
den  Tafeln  der  vorigen  Auflage  zugrunde  lag.  (Es  sei  bei  dieser  Gelegenheit  nachträglich  bemerkt,  daß  sich 
von  diesen  diejenige  der  Deklination  nicht  auf  1905.0,  sondern  auf  1901.0  bezog.  Zur  Reduktion  auf  1905.0 
bedürfen  ihre  Zahlen  einer  Korrektion,  die  für  das  ganze  Gebiet  der  Tafel  +0,3»  beträgt.)  Die  zweite  Reduktion 
beruht  zu  einem  wesentlichen  Teile  auf  einer  bis  jetzt  ziemlich  weitgehenden  Extrapolation,  da  von  den  meisten 
Observatorien  nicht  einmal  Jahresmittel  für  1910  vorliegen.  Die  dadurch  bedingte  Unsicherheit  kommt  aber 
bei  der  starken  Abrundung  der  Tafelwerte  kaum  in  Betracht 

Schmidt 


1248 


370  a 


Die  erdmagnetischen  Verhältnisse  in  West-  und  Mitteleuropa 

zur  Epoche  1912.0. 

Erdmagnetische  Deklination  1912.0. 

Westliche  Deklination,  wie  sie  fast  auf  dem  ganzen  Gebiet  herrscht,  ist  als  negativ,  östliche  als  positiv 
bezeichnet.  Jene  nimmt  allmählich  ab,  diese  zu.  Die  zeitliche  Veränderlichkeit  der  hiernach  positiven  Säkular- 
variation wird  (annähernd  für  das  ganze  Gebiet  zutreffend)  durch  den  Gang  der  Jahresmittel  des  Potsdamer 
Observatoriums  dargestellt : 


1900 

Ol 


>"  56,3' 
52,1' 


1902 
03 


I»  48,0' 
43,8' 


1904 
05 


39»4 
34»5' 


1906 
07 


9"  29,6' 
24,0' 


1908  —  9"  18,0' 
09  10,7' 


1910  — 9"    3,0 
II       8054,8' 


Im  Durchschnitt  der  lo  Jahre  von  1897,5  bis  1907,5  [1900,5  bis  1910,5]  betrug  die  jährliche  Änderung 
in  Coimbra  +4,1'  [4,6'],  in  Kew  +4,3'  [5,0'],  in  Potsdam  +4,6'  [5,3'],  in  Pola  +5>4'  [5,9'],  in  O'Gyalla  +4,8', 
in  Pawlowsk  +4,4',  in  Katharinenburg  +4,4'. 


E.Lg. 
V.  Grw. 

—  12° 

— loo 

-8" 

-6« 

-4" 

-2» 

o» 

2« 

4" 

6« 

8" 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

60O  n.  Br. 

-24,8 

— 23,6 

—22,3 

—21,0 

—19,7 

-18,7 

— I7i5 

16,2 

—14,9 

—13,7 

-12,4 

55 

—22,8 

—  21,7 

— 20,6 

—19,5 

—18,4 

—  17.3 

— 16,2 

—15,2 

—14,1 

—12,9 

—11,9 

50 

—20,4 

—19,6 

-18,7 

—17,8 

—17,0 

16,1 

—15,2 

—  14,4 

—13,2 

—12,3 

—",3 

45 

—18,9 

-18,1 

—17.2 

—16,4 

—15.6 

—14.9 

-14,2 

-13,4 

—12,5 

— 11,6 

— 10,7 

40 

-17.8 

—17,0 

—16,3 

— 15»5 

—14,9 

—14,2 

-13,6 

—12,9 

— 12,0 

—11,2 

— 10,4 

35 

-17,1 

-16,3 

-15,6 

—14,8 

—14,2 

—13,7 

—13,1 

—12,4 

—11,7 

—10,9 

—10,1 

E.Lg. 
V.  Grw. 


6o0n.  Br. 

55 

50 

45 
40 

35 


E.Lg. 
V.  Grw. 

lo" 

12» 

140 

16O 

18» 

20" 

22° 

24« 

26" 

28» 

30O 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

0 

60O  n.  Br. 

— 11,0 

—9,0 

-8,4 

—7,9 

—5,9 

-4,7 

—  3,5 

-2,3 

—1,1 

+0,1 

+  1,3 

55 

— 10,4 

—9,3 

—8,2 

-7,3 

-6,7 

—5,2 

—4,1 

—3,2 

—2,1 

—0,9 

+0,4 

50 

—10,3 

—9,2 

-8,2 

—7,3 

-6,3 

—5,4 

—4,5 

—3,5 

—2,4 

—1,4 

—0,3 

45 

—  9,9 

—9,2 

-8,2 

-7,5 

-6,5 

-5,8 

—4,9 

—4,2 

-3,3 

-2,3 

—1,2 

40 

—  9,7 

—9,0 

-8,2 

-7,5 

-6,7 

—5,9 

-5,0 

—4,5 

—3,7 

—2,9 

-1,8 

35 

—  9,4 

-8,7 

—8,0 

—7,3 

-6,7 

—6,0 

—5,3 

—4,6 

—3,9 

—3,1 

—2,3 

E.  Lg.  - 
V.  Grw. 


6o0n.Br. 

55 

50 

45 

40 

35 


Tägliche  Schwankung  in   Potsdam  in  Abweichungen  vom  Tagesmittel. 


Mittlere  Ortszeit 


Mn. 


6h 


8h 


Mtg. 


6h 


r^  (Januar 
§  Apnl  . 

w  ^Oktober 

M (Januar 
-I  April  . 
o  Juli  . 
^  lOktober 


+  1,7' 
+  1,6 
+0,7 
+2,2 

+  1,0' 
+0,8 
+0,6 
+  11 


+  1,1' 
+  1,7 
+2,3 
+0,9 

-0,1' 
+0,9 
+  1,2 
+0,6 


+0,4' 
+2,6 
+4,8 
+0,7 

-0,1' 
+  1,8 

+3,7 
+0,8 


+0,9' 
+5,2 
+5,0 

+  2,5 

+0,4' 

+3.6 

+3,9 
+2,0 


+  1,0' 

+4,7 

+3,6 

+2,7 

+0,4' 

+3,5 

+2,9 

+2,4 


+2,1 
+  1,1 
+  1,0 

-0,1' 

+  1,7 
+0,9 
+  1,0 


-1,1 
-1,7 
-1,6 
-1,8 

-0,9' 
-1,0 

-1,5 
-1,5 


-2,4 
-5,7 
-5,0 
-4,7 

-1,6' 
-3,8 
-3,9 
-3,5 


—3,4 
-7,9 
—7,2 
-6,1 

-2,5' 
—5,5 
—5,1 
—3,9 


-3,2 
-8,0 

-7,1 
-5,6 

-1,8' 
-5,2 
-5,0 
-3,4 


-1,7 
-3,8 
-4,2 
-2,4 

-0,6' 
-2,0 

-2,5 
-0,9 


—0,3 
—0,3 
— 0,9 

+0,1 

0,0' 
+0,1 

—0,3 
—0,2 


+  1,9' 

+  1,4 

0,0 

+  2,1 

+  1,5' 
+  0,6 
+0,1 
+0,9 


Die  hier  für  eine  Zeit  stärkster  und  eine  Zeit  schwächster  magnetischer  Tätigkeit  (deren  Intensität 
ungefähr  parallel  der  Sonnenfleckenhäufigkeit  schwankt)  angegebene  tägliche  Variation  gilt  annähernd  für  ganz 
Deutschland. 

Einer  Ablenkung  um  i'  entspricht  in  Potsdam  bei  der  Deklination  eine  ablenkende  Kraft  (Feldstärke) 
von  5,5  y. 


Schmidt. 


270  b 


1249 


Die  erdmagnetischen  Verhältnisse  in  West-  und  Mitteleuropa 

zur  Epoche  1912.0. 

Erdmagnetische  Inklination  1912.0. 

Als  Jahresmittel  der  Inklination  für  den  Ort  des  Potsdamer  Observatoriums  sind  anzusetzen: 


igoo    66°  24,9' 
Ol  22,7 


1902     66"  20,8'       1904     66°  19,6'       1906     66°  18,4'       1908     66°  19,3'  j   1910     66°  19,7' 
03  20,0     i       05  19,3     :       07  19,0  09  19,7    ,       II  20,0 


Im  Durchschnitt   der  10  Jahre  von  1897.5  bis  1907.5  [1900.5  bis  1910.5]  betrug  die  jährliche  Änderung 
in  Coimbra  — 3,6'  [3,4'],   in  Kew  —1,8'  [1,3'],  in  Potsdam  —1,0'  [0,5'],  in  Pola  —1,4'  [1,6'],  in  Pawlow'sk 
t  — 0,4',  in  Katharinenburg  -{-1,2'. 


E.  Lg. 
V.  Grw. 


15' 


E.  Lg. 
V.  Grw. 


60°  n.  Br. 

59 

58 

57 

56 

55 

54 

53 

52 

51 

50 

49 

48 

47 
46 

45 
44 
43 
42 
41 
40 

39 
38 
37 
36 
35 


72,5" 

72,1 

71,6 

71,1 
70,6 
70,0 
69,4 
68,8 
68,2 
67,6 
67,0 
66,4 
65,7 
65,1 
64,3 
63,5 
62,7 

61,9 
61,0 
60,1 

59,1 
58,0 
56,9 
55,8 
54,7 
53,5 


72,3" 

71,8 

71,2 

70,7 
70,1 

69,5 
68,9 
68,3 

67,7 
67,0 

66,3 
65,6 
64,9 
64,2 

63,5 
62,8 
62,0 
61,1 
60,2 
59,3 
58,3 
57,2 
56,1 
55,1 
54,0 
52,8 


72,1° 

71,6 

71,0 

70,4 

69,7 

69,1 

68,4 

67,8 

67,2 

66,4 

65,7 

65,0 

64,4 

63,6 

62,8 

62,0 

61,2 

60,3 

59,4 

58,4 

57,4 

56,4 

55,3 

54,2 

53,1 

52,0 


71,9° 

71,6» 

71,4° 

71,2» 

71.0° 

70,9° 

7i»3 

70,9 

70,6 

70^4 

70,3 

70,2 

70,7 

70,5 

70,3 

69,9 

69,6 

69,4 

70,1 

69,8 

69,6 

69,2 

68,9 

68,7 

69,4 

69,0 

68,6 

68,4 

68,2 

67,9 

\     68,8 

68,4 

68,1 

67,7 

67,5 

67,2 

!    68,1 

67,7 

67,2 

67.3 

66,9 

66,4 

67,4 

67,0 

66,5 

66,4 

66,1 

65,7 

i    66,7 

66,3 

65,8 

65.7 

65,3 

64,9 

i    66,1 

65,6 

65,1 

64,8 

64,5 

64,1 

;    65,2 

643 

64,3 

63»9 

63,7 

63,3 

64^ 

64,0 

63,4 

63,2 

62,9 

62,4 

63,7 

63,2 

62,7 

62,3 

62,0 

61,6 

t-63,0 

62,4 

61,8 

61,4 

6i,i 

60,8 

1       Ö2,I 

61,3 

61,0 

60,5 

60,2 

59,9 

61,3 

60,8 

60,1 

59,6 

59,3 

59,0 

60,4 

59,9 

59,2 

58,7 

58,4 

58,0 

59,6 

59,0 

58,2 

57,7 

57,4 

57,0 

58,6 

58,1 

57,3 

56,8 

56,4 

56,0 

57,6 

57,0 

56,3 

55.7 

55,3 

549 

,     56,6 

55,9 

55,1 

54,6 

54,2 

53,7 

55,6 

,     54,8 

54,1 

53,5 

53,1 

52,5 

54»5 

53,8 

53,1 

52,5 

52,1 

51,3 

53,5 

1     52,7 

52,0 

51,4 

51,0 

50,1 

52,4 

1     51,6 

51,0 

50.3 

49,8 

49,0 

51,3 

1     50,6 

49,9 

49,2 

48,7 

47,8 

60°  n.  Br. 

59 

58 

57 

56 

55 

54 

53 

52 

51 

50 

49 

48 

47 

46 

45 

44 

43 

42 

41 

40 

39 
38 
37 
36 
35 


Tägliche  Schwankung  in  Potsdam  in  Abweichungen  vom  Tagesmittel. 


Mittlere  Ortszeit 


Mn. 


6h 


8h 


loh        iih 


0,6 
-0,6 
■«,7 

0,0' 
-0,3 
-0,4 

0.2 


-0,4 
-0,6 

-0,7 


0,0 
-0,2 
—0,2 
—0.2 


—0,6'! 

—0,3 
+0,1 
-0,9 

—0,4' 

—0,3 
-0,1 

—0,4 


—0,4 
+0,7 
+  1,4 
+0,1 

—0,4' 
+0,2 
+0,7 
+0,1 


J,l'  :  +0,3' 


+  1,3 

+1,7 

+1,0 
-0,2' 

+0,6 
+1,0 
+0,6 


+  1,7 
+  1.9 
+1,6 


+0,6' 
+  1.8 
+  1,8 
+1,7 


--/  Januar 
-Sil  April . 
oljuli  . 
»  [  Oktob-^r 

M  [  Januar 
f    April  . 

"  l  Oktober 

Einer  Ablenkung  um  i'  entspricht  in  Potsdam  bei  der  Inklination  eine  ablenkende  Kraft  (Feldstärke) 

von  13,6  y. 


o,o'    +0,2' 
+  1,0  1  +1,0 


+  M 
+  1,0 


+  1,0 
+0,9 


Mtg. 


6l>  9l> 


+0,7' 
+  1,2 
+  1,5 
+1,4 

+0,4' 
+0,6 

+0,7 
+0,7 


+0,4' 
+0,7 
+0,7 
+  1,1 

+0,2' 
+0,2 
+0,3 
+0,3 


+0,3' 
+0,4 
+  1,0 
+0,7 

+0,1' 
+0,1 
+o,i 
+0,1 


+0,4' 
—0,1 
—0,4 
+0,4 

+0,2' 
—0,2 

—0,1 
+0,2 


+0,1' 
-0,3 
—«,9 


+0,2' 
-0,1 
—0,2 
—0,2 


—0,2 
-0,8 
-0,8 
-0,6 

+0,1' 
—0,3 
— 0,6 

—0,3 


Physikaliscb-chetnische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Schmidt    79 


1260 


270  c 


Die  erdmagnetischen  Verhältnisse  in  West-  und  Mitteleuropa 

zur  Epoche  1912.0. 

Erdmagnetische  Horizontalintensität  1912.0. 

Die  Jahresmittel  der  Horizontal  Intensität  am  Observatorium  zu  Potsdam  waren  (in  der  Einheit  JT): 

1900    0,18844 

1902    0,18873         1904    0,18880 

1906     0,18879          1908     0,18853 

1910     0,18829 

Ol            61 

03             76            05             79 

07             66              09              38 

II              16 

Im  Durchschnitt  der  lo  Jahre  von  1897.5  bis  1907.5  [1900.5  bis  1910.5]   betrug  die  jährliche  Änderung 

in  Coimbra  +287  [22  y],    in  Kew  +  18  y  [8y],   in   Potsdam  +  9y  [~2y],    in  Pola  +97  [47],   in 

O'Gyalla  +3  7,   in  Pawlowsk  —  17,   in  Katharinenburg  —  19  7. 

E.  Lg. 
V.  Grw. 

—  lo«        —  50 

o» 

5» 

10» 

15« 

20« 

25» 

30» 

E.  Lg. 
V.  Grw. 

60«  n.  Br. 

0,148 

0,150 

0,152 

0,155 

0,157 

0,159 

0,162 

0,164 

0,165 

60O  n.  Br. 

59 

152 

154 

156 

159 

161 

162 

166 

168 

170 

59 

58 

155 

158 

160 

162 

165 

168 

171 

173 

175 

58 

57 

159 

161 

164 

166 

168 

171 

175 

178 

180 

57 

56 

163 

165 

167 

170 

172 

175 

178 

182 

185 

56 

55 

167 

168 

171 

173 

176 

179 

181 

185 

190 

55 

54 

171 

172 

175 

177 

180 

183 

185 

189 

194 

54 

53 

174 

176 

179 

181 

184 

187 

189 

194 

199 

53 

52 

178 

180 

183 

185 

187 

191 

193 

199 

204 

52 

51 

182 

185 

187 

189 

192 

195 

199 

203 

209 

51 

50 

187 

189 

191 

193 

196 

199 

203 

208 

214 

50               1 

49 

191 

193 

195 

198 

200 

204 

208 

212 

218 

49 

48 

195 

197 

199 

202 

'205 

208 

212 

217 

223 

48 

47 

200 

202 

204 

207 

209 

213 

217 

222 

228 

47 

46 

204 

207 

209 

211 

214 

217 

221 

225 

232 

46 

45 

208 

211 

213 

216 

219 

222 

226 

230 

236 

45 

44 

213 

215 

217 

220 

223 

227 

230 

235 

241 

44 

43 

217 

219 

221 

225 

228 

231 

234 

239 

245 

43 

42 

222 

224 

226 

229 

232 

236 

239 

244 

250 

42 

41 

226 

229 

231 

234 

236 

240 

244 

249 

254 

41 

40 

230 

233 

235 

238 

241 

245 

249 

254 

258 

40 

39 

234 

237 

239 

242 

245 

250 

254 

258 

263 

39 

38 

239 

242 

244 

247 

250 

255 

259 

262 

267 

38 

37 

243 

246 

248 

251 

254 

259 

263 

267 

272 

37 

36 

248 

251 

253 

256 

259 

263 

267 

271 

275 

36 

35 

250 

255 

257 

260 

264 

268 

272 

276 

279 

35 

Tägliche  Schwankung  in  Potsdam  in  Abweichungen  vom  Tagesmittel  (Einheit:  7). 

Mittlere  Ortszeit 

JVln 

3h 

6h 

8h 

9h 

loh 

iih        Mtg 

jh            2h 

■4h 

6h 

9h 

3;  [  Januar  .  .  . 

+    3 

+    2 

+    8 

+  .6 

+    I 

—    6 

—  II 

— 12 

—   7 

—   5 

—  4 

+    I 

+    4 

li  )  April   .... 

+  10 

+    6 

+    6 

—    8 

—  19 

—  29 

—  34 

—  27 

—  18 

—    8 

+  3 

+    9 

+  14 
+  15 

^  1  Juli 

+    8 

+    7 

—    3 

—  21 

—  28 

—  32 

—  32 

—  28 

—  16 

—    4 

+  9 

+  20 

"  l  Oktober .  .  . 

+  IO 

+  10 

+  12 

0 

—  15 

—  26 

—  29 

—  24 

—  18 

—  II 

—  3 

+    5 

+  10 

5  1  Januar  .  .  . 

0 

0 

+    6 

+    5 

+    2 

—    2 

—    3 

—   7 

—   4 

—    I 

—  2 

—    2 

—    I 

"5- )  April   .... 
81  1  Juli 

+    6 

+    4 

+    5 

—    2 

—   9 

—  17 

—  20 

—  16 

—    9 

—    5 

+  3 

+    4 

+    6 

+    7 

+    4 

+    3 

—   9 

—  15 

—  19 

—  19 

—  15 

—   9 

—    4 

+  3 

+    6 

+    9 

"  l  Oktober .  .  . 

+    4 

+    4 

+    6 

0—9 

—  16 

—  17 

1 

—  13 

—    6 

—    2 

—  2 

+    3 

+    5 

Schmidt. 


271 


1251 


Werte  der  magnetischen  Elemente  und  ihrer  Säkularvariationen 
an  den  dauernd  tätigen  erdmagnetischen  Observatorien. 

Erläuterungen  auf  flgd.  S. 


<P 


D 

AD 

/ 

i"io' 

+4^' 

70» 38' 

30  II 

(+3,3) 

74  36 

10  40 

+4^ 

70  55 

■  9  44 

— 

6845 

-18  33 

— 

69  37 

17  36 

+4,7 

6844 

II  54 

+4,3 

67  31 

-  9  18 

+4.7 

66  20 

■  9  19 

— 

66  16 

I  58 

—0,9 

70  25 

13  13 

+4,8 

6647 

•20  56 

(+4,6) 

68  16 

-16  17 

+4,5 

67  I 

-15  54 

+4,3 

66  56 

13  37 

+4,6 

66  2 

17  55 

+4,3 

66  31 

14  40 

(+4.8) 

64  45 

■  9  47 

(+5.2) 

63  8 

-  6  50 

+5.0 

— 

-  3  54 

+4,9 

62  22 

-  8  41 

+5,4 

60  13 

-  5  54 

(—2,9) 

74  37 

2  42 

+5,3 

56  3 

-13  37 

— 

58  3 

-16  46 

+4,2 

58  57 

8  33 

(+1,6) 

68  48 

■  5  31 

(-3,7) 

70  30 

-  4  53 

(+6,2) 

52  12 

-15  26 

+3,9 

54  48 

-  4  53 

-2,1 

48  57 

-  2  35 

—  1,5 

45  35 

2  37 

(—1.0) 

43  42 

-  2  56 

(+5,1) 

40  39 

I  6 

— 

30  35 

0  4 

-1,8 

31  2 

9  26 

(+1,1) 

39  55 

0  34 

— 

23  2 

0  14 

-2,3 

21  57 

I  2 

— 

23  22 

-22 

(•-7,9) 

49  36 

-  0  45 

(-4,4) 

3  33 

0  52 

-2,7 

—30  55 

-16  20 

(+6,6) 

-35  22 

9  42 

— 

— 29  22 

-9  30 

(+9,1) 

-^4  6 

-  9  14 

+2,7 

—53  45 

-8  55 

(-9,9) 

—13  57 

14  5 

(-6,0) 

-29  55 

8  27 

(+2,3) 

-67  25 

16  23 

— 

—67  44 

AI 


H 


AH 


.iwlowsk  1907    .... 

:ka  (6  J.) 

atharinenburg  .... 

ude  Skov     

.skdalemuir 

Stonyhurst 

Wilhelmshaven    .... 

Potsdam 

Seddin 

Irkutsk 

De  Bilt 

Valencia  (7  J.)    .    .    .    .. 

Kew 

Greenwich 

Uccle 

Falmouth 

Val  Joyeux  (6  J.)  .  .  . 
München  (9  J.)    .    .    .    . 

O'Gyalla 

Odessa* 

Pola 

Agincourt  (9  J.)  •    •    •    . 

Tiflis  1905 

Tortosa 

Coimbra 

Bald>\in  (7  J.)  .  .  .  . 
Cheltenham  (7  J.)   .    .    . 

Athen  (8  J.) 

San  Fernando     .... 

Tokio 

Zi-ka-wei 

ahra  Dun  (5  J.)     .    .    . 

Heluan  (5  J.) 

Barrackpore 

Hongkong* 

Honolulu  (6  J.)   .    .    .    . 

■  jungoo  1905     .    .    .    . 

olaba  1905 

-nbäg    

■  ieques  (5  J.)  .... 
Kodaikanal  (5  J.)    .    .    . 

Batavia  1907 

St.  Paul  de  Loanda*  .    . 

Apia 

Tananarivo  1907  (5  J.)    . 

Mauritius 

Rio  de  Janeiro*  1906  (7  J.) 
Santiago  (6  J.)*  .    .    .    . 

lelboume*  1901  (5  J.)    . 
hristchurch  1904    .     .    . 


59"  41 
57  3 
56  50 
55  51 
55  19 
53  51 
53  32 
52  23 
52  17 
52  16 
52  6 
51  56 
51  28 
51  28 
50  48 
50  9 
48  49 
48  09 

47  53 
46  26 

44  52 
43  47 
41  43 
40  49 
40  12 
38  47 
38  44 
37  59 
36  28 

35  41 
31  12 
30  19 
29  52 
22  46 
22  18 
21  19 
18  56 
18  54 
18  38 
18  9 
10  14 

—  6  II 

—  8  48 
—13  48 
-18  55 
— 20  6 
—22  55 
—33  27 
—37  50 
—43  32 


30" 29' 

224  40 

60  38 

12  27 

356  48 

357  32 
.  8  9 

13  4 
13  I 

104  19 

5  II 
349  45 
359  41 

o  o 

4  21 
354  55 

2  I 

II  37 
18  12 

30  46 

13  51 
280  44 

44-48 
o  31 

351  35 
264  50 
283  IG 
23  42 
353  48 
139  45 
121  26 

78  3 

31  20 
88  22 

114  10 

201  56 

96  27 

72  49 

72  52 

294  34 

77  28 

106  49 

346  47 
188  14 

47  32 
57  33 
316  49 
289  18 
144  58 
172  37 


—0,4 
(-1,9) 
+1,3 


—0,9 
-1,6 
-0,9 

+1,3 
—1,4 
(—1,4) 
—1,7 
-0,9 

—1,6 
(-1,9) 
(-2,0) 
(—1,5) 

-0,8 

—1,3 
(+0,4) 

+  1,4 

-3,6 
(+1,9) 
(+1,3) 
(+0,5) 
+  1,9 
—0,5 
-1,6 
(+3.2) 
(+1,6) 

—3,1 
(-3,2) 

+7,0 

(+5,3) 
(+5,6) 
—7,8 
(—2,6) 

(+0,2) 
+3,9 
(-5,9) 
(+10,1) 
(-1,3) 


0,1650  r 
1556 
1758 

1741 
1683 

1743 
1817 
1885 
1889 
2001 

1855 
1787 
1852 

1853 
1906 
1880 

1974 
2064 
2113 
2176 
2217 
1634 
2545 
2328 

2295 

21 71 

1994 
2620 
2483 
2999 
3308 
3329 
3003 
3730 
3706 

2919 
3876 
3738 
3686 
2905 

3743 
3671 
2018 
3561 
2533 
2342 
2477 

2330 
2263 


+  ly 
+18 
— 21 


+18 
+13 
+  7 

IG 

+  8) 

+  IG) 
+  16 
+  13 
+  13 
+  18 

+  6) 
+  6) 
+  I 
—26) 
+  8 
-18) 
—21) 

+26 

;-34) 

—39) 
+  17) 
+31 
+16 

+25 
-13) 
—35) 

+46 
-16) 


-63) 
+  13) 
—  5 
19) 

;-8i) 
—44 
-40) 

-14) 


Schmidt.    79* 


1252  271 


Werte  der  magnetischen  Elemente  und  ihrer  Säkularvariationen  an  den 
dauernd  tätigen  erdmagnetischen  Observatorien. 

(Erläuterungen  zur  vorstehenden  Tabelle.) 


Die  Tabelle  gibt,  soweit  nichts  anderes  bei  den  Stationsnamen  bemerkt  ist,  die  Elemente  {D,  I,  H) 
für  die  Epoche  1908.5  (d.  h.  die  Jahresmittel  für  1908,  das  letzte  Jahr,  aus  dem  bis  jetzt  solche  von  fast 
allen  Observatorien  vorliegen)  und  die  mittleren  jährlichen  Änderungen  (^  A  ^  1,  ^^)  für  den  mit  der 
Epoche  endigenden  Zeitabschnitt  von  11  Jahren.  Werte  dieser  Änderungen,  die  aus  einer  kürzeren  (bei  dem 
Namen  vermerkten)  Zeitspanne  abgeleitet  oder  die  aus  irgend  einem  Grunde  unsicher  oder  zweifelhaft  sind, 
stehen  in  Klammern.  Ein  Sternchen  bei  dem  Namen  bedeutet,  daß  die  Werte  nur  auf  absoluten  Messungen 
oder  auf  einigen  Stundenwerten  beruhen.  Bei  Batavia  liegt  die  Registrierung  von  Buitenzorg  (90  =  —  6*^  35', 
^  =  1060  47')  zugrunde. 

Einige  Observatorien  fehlen  in  der  Liste,  teils  weil  von  ihnen  bis  1908  (oder  überhaupt)  noch  keine 
Ergebnisse  vorliegen,  teils  aus  anderen  Gründen,  so  Petit- Port- Nantes  (95^47°  15',  yl  =  358*' 27'),  Bukarest 
(qp  =  44"  25',  Ä  =  26°  6'),  Pic  du  Midi  de  Bigorre  (gp  =  42"  56',  >i  =  o"  8'),  Perpignan  (qp  =  42" 42',  X  =  2"  53'), 
Tsingtau  (gp  =  36'' 4',  i  =  i2o<*  19'),  Tucson  (q>^=32^  15',  1  =  249°  10'),  Lu-kia-pang  (9P  =  3i''i9',  >^=i2i"2', 
Ersatz  für  Zi-ka-wei),  Havana  {(p  =  22^8',  ^  =  277^  ^g'),  Cuajimalpa  (<jp=  19"  21',  >?  =  260'' 41'),  Antipolo 
(qp  =  i4°36',  >^==  121"  10',  Ersatz  für  Manila),  Pilar(9P  =  —  31  "41',  >i  =  296''9'),  Ano  Nuevo  (bei  Feuer- 
land), Laurie  (gp  =  —  60"  44',  Ä  ==  314°  59'). 

Fortlaufende  Registrierungen  der  Deklination  führen  durch:  Bochum  (gp  =  5i''  29',  Ä  =  y^  14'),  Herms- 
dorf iq>  =  50O  46',  Ä  =  160  14'),  Beuthen  (9  =  50°  21',  Ä  =  180  55'),  Mount  Weather  {(p  =  39°  4',  ^  =  382*'  7'). 
Es  sind  schließlich  noch  einige,  z.  T.  sehr  alte  Stationen  zu  nennen,  die  entweder  nur  gelegentlich  oder  nur 
in  beschränktem  Umfange  beobachten,  so  Kristiania  {(p  =  59°  54',  Ä  =  10°  43'),  Kiel  (cp  =  54"  20',  Ä  ==  lo"  9'), 
Göttingen  (9p  =  51°  32',  i  =  9"  57'),  Aachen  (qp  =  50°  47',  ^  ==  6"  5'),  Prag  (gp  =  50"  5',  Ä  =  14°  25'),  Krakau 
(qp  =  5o<'3',  yi=:=  19O  5y')^    Kremsmünster  (9p  =  48"  3',  ^  =  1408'),  Capodimonte  (9p  =  40"  52',  .1  =  14*' 15'). 

Ihre  Tätigkeit  eingestellt  oder  eingeschränkt  haben  (vorwiegend  wegen  Störungen  durch  elektrische 
Bahnen):  1900  Kopenhagen  und  Parc  St.-Maur  (bei  Paris),  1903  Tacubaya,  1904  Manila,  1905  Tiflis,  1906 
Colaba  (bei  Bombay),  1908  Athen  und  Zi-ka-wei,  1909  Baldwin.  Neubegründet  und  in  Betrieb  gesetzt  wurden 
1900  Kodaikanal,  1901  Val  Joyeux,  Cheltenham  und  Baldwin,  1902  Sitka  und  Honolulu,  1903  Vieques  (bei 
Portorico),  Cuajimalpa,  Laurie,  Ano  Nuevo,  Heluan  und  Dehra  Dün,  1904  Pilar,  Alibäg  und  Barrackpore, 
1905  Apia,  Tortosa  und  Toungoo,  1907  Seddin  und  Rüde  Skov,  1908  Eskdalemuir  und  Lu-kia-pang, 
1909  Tucson,  1910  Antipolo. 


272 

Einige  Angaben  über  die  Größenordnung  der  vorkommenden  Abweichungen 

und  Störungen. 


Die  räumliche  Verteilung  des  magnetischen  Zustandes  ist  im  allgemeinen  auf  weiten  Gebieten  ziemlich 
gleichmäßig  und  kann  auf  Hunderte  von  Kilometern  als  lineare  Funktion  des  Ortes  mit  einem  unter  dem 
Betrage  der  täglichen  Variation  bleibenden  Fehler  gelten. 

Die  im  Sinne  des  mittleren  Fehlers  gebildete  mittlere  Differenz  zwischen  dem  in  dieser  Weise  aus-  ^ 
geglichenen  (normalen,  terrestrischen)  und  dem  beobachteten  (lokalen)  Werte  beträgt  bei  den  265  Stationen  i 
der  neuen  preußischen  Vermessung  rund  ±  12'  bei  B,  20'  bei  /  und  90  y  bei  H,  wenn  die  Störungsgebiete 
eingeschlossen  werden.  In  diesen  selbst  kommen  viel  größere  Abweichungen  vor,  so  in  Ost-  und  West- 
preußen bis  zu  etwa  2°  in  -D,  i"  in  /,  10007  in  H.  Von  derselben  Größenordnung  sind  die  in  Groß- 
britannien und  Irland,  im  südlichen  Schweden,  bei  Moskau  und  anderwärts  gefundenen  Störungen.  Noch  et\\  a 
durchschnittlich  zehnmal  so  groß  sind  diejenigen  in  dem  bis  jetzt  einzig  dastehenden  großen  Störungsgebiet 
südlich  von  Kursk,  wo  Leyst  sogar  einen  lokalen  magnetischen  Pol  (/=9o",  H  =  o)  und  an  einer  Stelle  den 
Wert  1^  =  0,856  P  gefunden  hat.    (Maximum  der  normalen  Magnetisierung  auf  der  ganzen  Erde:  ^7=0,38  F). 

Die  Störungen  im  zeitlichen  Verlauf  (die  magnetischen  Gewitter)  erreichen  in  mittleren  Breiten  durcli- 
schnittlich  etwa  1°  in  D,  200  bis  300  y  in  H;  die  beiden  weitaus  stärksten  bisher  in  Potsdam  beobachteten 
Störungen  (vom  31.  Oktober  bis  i.  November  1903  und  am  25.  September  1909)  hatten  eine  Gesamt- 
amplitude (Maximum  —  Minimum)  von  mehr  als  3°  in  -D,  10007  in  H  und  ebensoviel  in  Z,  der  vertikalen 
Komponente  des  Feldes.  Die  schnellste  sicher  festgestellte  Änderung  (wie  sie  gelegentlich  auch  sonst  bei  ge- 
ringerem Gesamtbetrage  der  Schwankung  beobachtet  wird)  betrug  bei  der  erstgenannten  Störung  über  2  y  in 
der  Sekunde  (rund  10007  in  7  Minuten);  bei  der  zweiten  wurde  sogar  mehrfach  eine  solche  von  4  7:sec, 
allerdings  nur  während  kürzerer  Zeitabschnitte,  beobachtet.  Als  stärkster  Erdstrom  wurde  am  31.  Oktober  1903 
der  Betrag  von  0,14  Amp.  in  der  oberirdischen  Telegraphenleitung  Berlin — Frankfurt  a.  M.  (von  1800  Ohm 
Widerstand)  gemessen,  was  einer  maximalen  Potentialdifferenz  von  rund  0,5  Volt  auf  i   Kilometer  entspricht. 

Die  Intensität  der  in  den  polaren  Gebieten  auftretenden  Störungen  erreicht  Werte  von  mehr  als  2000  ,'. 

Schmidt. 


273 


1253 


Literatur,  betreffend  Erdmagnetismus. 


Karten  und  Tabellen. 

G.  Neumayer,  Atlas  des  Erdmagnetismus.  — 
Gotha  1891.  (IV.  Abteilung  von  Berghaus' 
Physikalischem  Atlas,  3.  Ausgabe).  Dies  Haupt- 
karten, denen  ein  ausführlicher  erläuternder  und 
kritischer  Text  vorangeht,  gelten  für  1885.0. 

Deutsche  Seewarte,  Linien  gleicher  magnetischer 
Deklination  für  1910.0;  —  Inklination  für 
1905.0;  —  Horizontal- Intensität  für  igos-o- 
Herausgegeben  vom  Reichs -Marine -Amt.  — 
Berlin  191 1,  1905,  1905- 

P.  Chetwyad  and  F.  Creagb  Osborne,  Curves 
of  equal  magnetic  Variation  (d.  i.  Deklination), 
1907 ;  Lines  —  dip,  1907 ;  —  horizontal  force, 
1907;  —  vertical  force,  1907.  Royal  Navy. 
London  1905,  1906. 

ü.  W.  Littlehales,  The  Variation  of  the  compass 
for  the  year  1910.  U.  S.  Department  of  the 
Navy.     Washington,  D.  C.  1907- 

K.  Haussmann,  Magnetische  Karten  von  Deutsch- 
land.    Petermanns  Mitteilungen,  1912. 

A.  V.  Tillo,  Tables  fondamentales  du  magnetisme 
terrestre.  —  Petersburg  1896.  (Tabellarische 
Zusammenstellungen  für  die  ganze  Erde  zu 
verschiedenen  Epochen.)  — 

H.  Pritsche,  Atlas  des  Erdmagnetismus  für  die 
Epochen  1600,  1700,  1780, 1842  imd  1915-  — 
Riga  1903. 

\d.  Schmidt,  Archiv  des  Erdmagnetismus.  Eine 
Sammlung  der  wichtigsten  Ergebnisse  erd- 
magnetischer Beobachtungen  in  einheitlicher 
Darstellung.  Heft  i  und  2.  —  Potsdam 
1903,  1909. 

Handbücher  und  andere  zusammen- 
fassende Darstellungen. 

J.  Lamont,  Handbuch  des  Erdmagnetismus.  — 

Berlin  1849. 
S.  Günther,  Handbuch  der  Geophysik,  i.  Band, 

4.  Abteilung.  —  Stuttgart  1897. 
E.  Mascart,  Traite  du  magnetisme  terrestre.  — 

Paris  1900. 
A.  Nippoldt  jun.,    Erdmagnetismus,   Erdstrom 

und    Polarlicht.   —    Leipzig,    2.    Aufl.    1912. 

(Sammlung  Göschen.) 


F.  Auerbach,  Erdmagnetismus.  In:  Handbuch 
der  Physik,  2.  Aufl.  Band  V.  —  Leipzig 
1905. 

W.  Trabert,  Lehrbuch  der  kosmischen  Physik; 
25.  Kapitel.  —  Leipzig  und  Berlin  191 1. 

Literaturübersichten,  Referate  u.  dgl. 

G.  Hellmann,  Repertorium  der  deutschen 
Meteorologie.  —  Leipzig  1883. 

G.  Hellmann,  Magnetische  Kartographie  in 
historisch-kritischer  Darstellung.  (Veröffent- 
lichungen des  KgL  Pr.  Met.  Inst.  —  Nr.  215. — 
AbhandL  Bd.  III.  Nr.  3).  —  Berlin  1909- 
Enthält  die  vollständige  Bibliographie  der 
magnetischen  Originalkarten  für  die  Epochen 
1700  bis  1910. 

0.  Baschin,  Bibliotheca  geographica,  Band 
I— XVI  (Jahrgang  1891  92— 1907),  Berlin 
1895— 191 1. 

K.  Schering,  Bericht  über  die  Fortschritte  unserer 
Kenntnisse  vom  Magnetismus  der  Erde.  (Geo- 
graphisches Jahrbuch,  Gotha,  Band  XIII, 
XV,  XVII,  XX,  XXIII,  XXVIII.) 

Hierzu  kommen  die  regelmäßig  erscheinenden 
Referate  im  3.  Bande  der  „Fortschritte  der 
Physik",  sowie  vielfach  solche  in  der  ,JV\eteoro- 
logischen  Zeitschrift"  und  in  „Petermanns 
Mitteilungen". 

E.  Merlin  et  0.  Somville,  Liste  des  Obser- 
vatoires  Magnetiques  et  des  Observatoires 
Seismologiques.  — -  Brüssel  1910. 

G.  Hellmann  und  H.  H.  Hildebrandsson,  Inter- 
nationaler Meteorologischer  Kodex.  —  Berlin, 
1907  (2.verm.  Aufl.  1911).  Enthält  auf  S.  53 — 56 
(60— 65)dieauf  erdmagnetische  Beobachtungen 
und  Veröffentlichungen  bezüglichen  Beschlüsse 
internationaler  Kongresse  und  Konferenzen. 

Fachzeitschrift: 

L.  A.  Bauer:  Terrestrial  Magnetism,  Band 
I_III^  1S96— 98.  \Terrestrial  Magnetism 
and  Atmospheric  Electricity,  Band  IV— XVII, 
1899 — 1912. 


Schmidt. 


1254 


274 


Schallgeschwindigkeit  in  festen  Körpern, 

in  Metern  pro  Sekunde. 

Lit.  Tab.  278,  S.  1258. 


Substanz 


Tem- 
peratur 


Schall- 

geschwin 

digkeit 


Beobachter 


Substanz 


Tem- 


j    Schall- 
.         igeschwin 

peratur   r  digkeit 


Beobachter 


Aluminium 
Blei,  rein  . 
weich 
Cadmium  . 
Eisen   .    . 


Eisendraht  .  .  . 
Stahl,  weich  .  . 
dsgl.blau  angelassen 


Gold,  rein     .    .    . 

geglüht    .    . 

nicht  geglüht 
Kobalt  .  .  .  . 
Kupfer 


(Magnesium  .    .    . 

Nickel 

Palladium     .    .    . 

Platin 

geglüht    .    . 

nicht  geglüht 
Silber 

weich  .    .    . 

hart  .  .  . 
Zink 

Zinn 


Messing   .    .    .    . 

nicht  geglüht  .  . 
Stab,  5  mm  dick 
Anderer  Stab  dsgl. 
Legierung  ZnSny^ 

ZnSn    . 
ZnSno  . 


15  bis  20 


15  „   20 
10  „   20 

16  „   20 
10 


15  bis  20 
10 


15  bis  20 
10 


10 


15  bis  20 
10 

15  bis  20 
10 

13 


13 


13 
13 
13 


5104.5^) 
1320,0') 

1227,4^) 
2306,6') 

5015,9') 
5123,8') 
4912,9') 
4982,0') 
4880,4!) 
4940,2') 
5092,9*) 
2081,6^) 

1741,3') 

2112,2^) 
4724,4') 
3984  ') 
3824,6') 

3553,4') 
3665,9') 
3970,7') 
4602 

4973,4') 
3074  M 
3256,9') 
2792,1') 
2684,9') 

2733,4*) 
^641,7!) 
2605,2^) 
2674,4') 
3698,5') 
3680,9!) 
2490  ') 
2640,4!) 
2490,3') 
3479,4') 
3235,0*) 
3608,8') 
3625,4') 

3332,3*) 
2979,0*) 
2707,8') 


Masson  (2) 

„ 
Wertheim  (i) 
Masson  (2) 

Wertheim  (i) 


Masson  (2) 
Kundt 
Masson  (i) 
Wertheim  (i) 

» 
Masson  (2) 
Chladni 
Masson  (2) 
Wertheim  (i) 

Kundt 
Melde 
Masson  (2) 
Wertheim  (i) 
Masson  (2) 

„ 
Wertheim  (i) 

„ 

Masson  (2) 
Wertheim  (i) 

„ 

Masson  (2) 
Gerosa 
Chladni 
Masson  (2) 
Gerosa 
Masson  (2) 
Wertheim  (i) 
Kundt 

„ 
Gerosa 


Glas 


Gebrannter  Ton    .    . 
Elfenbein 

Tannenholz  .    .    .    . 

Buchenholz  .    .    .    . 
Eichenholz    .    .    .    . 

Kork 

Siegellack     .    .    .    . 

Stearin 

Paraffin 

Wachs 

Talg 

Unschlitt 

Kautschuk,  Schnur     . 
dsgl.,  vulkan.  schwarz 

dsgl.,-vulkan.  rot 


Schlauch      .... 
Stab,  vulkan.  grau  . 

dsgl.,  sehr  hart    .    . 

Ebonit 

Seidenpapier,  weiß,  ge- 
spannt mit  100  g 

Feines  Schreibpapier, 
gespannt   mit   900  g 

Leinenschnur,  gespannt 
mit  1000  g  .     .     .     . 

Baumwollenschnur,ge- 

spannt  mit  1000  g    . 

Schwarzes  Wachstuch, 

gespannt  mit  1000  g 

Schafleder,  rotgefärbt, 

gespannt   mit   100  g 


15  bis  17 


15  „  17 
15  „  17 
15   „   17 

17 

25 

28 
15  bis  17 

18 

0 
50 

0 
57 
70 

0 
45 

etwa  14 


5991 
5059,7') 
5195,8') 
3652    ') 
3012,7') 

5256 

4179 

3412 

3381 

43ob.53o 

1320 

1378    *) 
1304    *) 
862,5') 
880 
630 
451 

389,7') 
460 

46 

54,0 

30,7 

69,3 

36,6 

33,9 
25  bis  30 

43,2 
32,3 
150 
1572,5*) 

1989 

2107 

1815 

1260 

559 

471 


Stefan  (i) 
Kundt 
Warburg 
Chladni 
Ciccone  u. 

Campanile 
Stefan  (i) 
Melde 


Stefan  (i) 

„ 
Warburg 

„ 
Stefan  (i) 


Warburg 
Stefan  (i) 
„      (2) 
Exner 


Stefan  (i) 
Exner 

„ 
Stefan  (i) 
Campanile 

Melde 


*)  Umgerechnet  aus  den  auf  Luft  bezogenen  Angaben  unter  der  Voraussetzung,  daß  die  Schallgeschwindig- 
keit in  Luft  332  m  beträgt.  Dies  enthält  eine  Ungenauigkeit,  da  die  ursprünglichen  Angaben  der  Beobachtet 
sich  teilweise  auf  Luft  „gleicher  Temperatur"  beziehen. 

Börnstein. 


275 


1255 


Schallgeschwindigkeit  in  Flüssigkeiten  und  Gasen,                       || 

in  Metern  pro  Sekunde. 

Lit.  Tab.  278,  S.  1258. 

Substanz 

Tem-         Scbaii- 
peratur    geschwj-'d.g- 

Beobachter 

Substanz 

Tem-            SchaU- 

peratur    geschwindi^- 

Beobachter 

Flüssigkeiten. 

Gase  und  Dämpfe.                   j 

Wasser    .... 

8,1« 

1435 

Colladon  u. 
Sturm 

Sauerstoff    .    .    . 

0« 
21,0 

317,17    ') 
328,55    *) 

Dulong 
Cook 

3,9 

1399 

Martini  (i) 

-28,4 

282,40   *) 

tt 

13,7 

1437 

,f 

—66,5 

264,26    *) 

tt 

25,2 

1457 

», 

-137,5 

210,12    *) 

tt 

Seinewasser    .    . 

15 

1437,1 

Wertheim  (2) 

—183,0 

173,92    -) 

tt 

Wasser  dest,  luft- 

13 

1441 

Dörsing 

Stickstoff     .    .    . 

0 

337,30    *) 

Buckendahl 

frei 

19 

1461 

» 

600 

544,98    *) 

„ 

31 

1505 

*t 

960 

714,83 

»f 

Chlomatriamlösung 

Wasserstoff .    .    . 

0 

1269,5    •) 

Dulong 

lo-proz,      .     .     . 

15 

1470 

n 

0 

1286,362-) 

Zoch 

15-proz.      .     .     . 

15 

1530 

tt 

Chlor 

0 

206,4     «) 

Martini  (2) 

20-proz.      .     .     . 

15 

1650 

tt 

0 

205,3     *) 

Strecker 

konz.     .... 

14,7 

i66i 

Martini  (i) 

Jod 

0 

107,7     *) 

„ 

„         .... 

184 

1561 

Wertheim  (2) 

179 

143,3 

Lechner 

Chlorcalciamlösung 

290 

157,0 

„ 

43,42-proz.     .    . 

22,5 

1979,6 

„ 

185,5 

140,0     -) 

Stevens 

Natriamsulfat 

Brom 

0 

135,0     *) 

Strecker 

„ 

11,78-proz.     .    . 

20,0 

1525.1 

„ 

konz. 

18,8- 

1583,5 

tt 

Qoecksilber      .    . 

360 

208,1 

Lechner 

Kaliumnitratjkonz. 

14,7 
14,4 

1528 
1515 

Martini  (i) 
» 

Kalium     .... 

850 

652        ») 

Wenz 

Natriumnitrat,  „ 

15,3 

1650 

tt 

Wasserdampf   .    . 

0 

401        «) 

Masson  (i) 

99 

20,9 

1669,9 

Wertheim  (2) 

93 

402,4  ')*) 

Jaeger 

Natriumcarbonat, 

96 

410,0  »)*) 

» 

konz. 

22,2 

1594,4 

„ 

gesättigt 

110 

413        *) 

Treitz 

Rauchende   Salz- 

120 

417,5     ') 

„ 

säure,  konz. 

15,5 

1518 

Dörsing 

130 

424,4     *) 

tt 

Ammoniak,  konz. . 

16 

1663 

„ 

Kohleooxyd .    .    . 

0 

337,129  •) 

WüUner 

Schwefelkohlen- 

1  •» 

Kohlensäure     .    . 

0 

261,6     «) 

Dulong 

Stoff      .... 

lo 

1161 

,» 

0 

256,83    ») 

Masson  (i) 

1  Äthylalkohol, 

4.4 

1496 

Martini  (i) 

0 

281,91    *) 

Zoch 

1        ii-proz.  absolut 

8,4 

1264 

»» 

0 

262,9     *) 

Martini  (2) 

tt 

23,0 

1159,8 

Wertheim  (2) 

0 

259,283 ') 

WüUner 

1 

95-proz.  . 

12,5 

1241 

Dörsing 

10  bis  24 

257,26 

Low 

20,5 

1213 

„ 

0 

258,04    -) 

Buckendahl 

ÄthylMther  .    .    . 

0 
0 

"45 
1159,0 

Martini  (i) 
Wertheim  (2) 

100 
800 

301,54    *) 
373,74    *) 

tt 
„ 

15 

1032 

Dörsing 

500 

434,06    *) 

n 

Benzin 

17 

1166 

„ 

770 

503,28    ») 

„ 

Chloroform, 

Pharm.  Germ.  IV. 

15 

983 

„ 

945 

543,29    ') 

Terpentinöl  .    .    . 

15 

1326 

„ 

1080 

572,45    *) 

„ 

Petroleum    .    .    . 

7,4 

1395 

Martini  (i) 

')  Umgerechr 

let  aus  den  auf  Luft  bezogenen  Angaben  unter  der  Voraussetzung,  daß  die  Schal Igeschwindig- 

keit  in  Luft  332  m 

beträgt    Dies  enthält  eine  Ungenauigkeit,  da  die  ursprünglichen  Angaben  der  Beobachter 

sich  teilweise  auf  L 

uft  „gleicher  Temperatur"  beziehen.   Die  Zahlen  von  Lechner  konnten  nach  dessen  Angaben 

ohne  solche  Ungena 

uigkeit  umgerechnet  werden.                                         ,      ,    .       „             li. 

1              ')  Schallgescl 

iwindigkeit  in  Röhren,  während  die  übrigen  Zahlen  für  freien  Raum  gelten. 

Borns 

tein. 

1256 


375 


Schallgeschwindigkeit  in  Flüssigkeiten  und  Gasen, 

in  Metern  pro  Sekunde. 
Lit.  Tab.  278,  S.  1258. 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Schall- 
geschwindig- 
keit 


Beobachter 


Substanz 


Tempe- 
ratur 


Schall- 
geschwindig- 
keit 


Beobachter 


Gase  und 
Stickoxydul .    .    . 

Stickoxyd     .    .    . 

Schwefelwasser- 
stoff    .... 

Schweflige    Säure 

Chlorwasserstoff- 
gas    

Ammoniakgas  .    . 

Cyangas  .... 
Schwefelkohlen- 
stoff    .... 


Fluorsilicium    . 
Kohlenstofftetra- 
chlorid .    .    . 
Methan     .    .    . 
Äthylen    .    .    . 


Dämpfe  (Fortsetzung). 


Benzol 


0" 

259,636  2) 

0 

264,1  ') 

0 

325   ') 

0 

289,27  ^) 

0 

209,00  ^) 

0 

297,00  ») 

0 

415,00  «) 

0 

415.990^) 

0 

229,48  "0 

0 

189,00  ^) 

48 

204,7 

99,7 

223,2 

0 

167,40  ^) 

77 

150,2 

0 

431,82  -) 

0 

314   ') 

0 

318,73  ') 

0 

315,902*) 

80 

208,1 

99,7 

205,0 

Wüllner 
Martini  (2) 
Massen  (i) 


Wüllner 
Massen  (i) 


Lechner 
Stevens 
Massen  (i) 

Lechner 

Massen  (i) 

Duleng 

Massen  (i) 

Wüllner 

Lechner 

Stevens 


Propionsäure 
Valeriansäure 
Buttersäure . 
Isobuttersäure 
Äthylacetat . 
Isobutylbutyrat 
Isoamylvalerat 
Äthylalkohol 


Methylalkohol  .    . 

Amylalkohol     .    . 

Butylalkohol,  norm. 

„         ,  tertiär 

Äthyläther  .    .    . 


Chloroform 
Leuchtgas 


146° 
169 
158 
150 
76 
167 
166 
0 
48 
79 
80  bis  85" 
J)9,8o 
67 
99,7 
136 
116 
82 
0 
20  bis  230 
35  „   40 
360 
99,7 
99,8 
13,6 


232,0 

218,4 

222,2 

208,4 

208,1 

184,3 

157,2 

230,59  ^) 

235,7')') 

273,0 

271,0!)  2) 

272,8 

341,2 
350,3 
218,8 

235,4 
225,6 
179,20  2) 

183,1  !)•'') 

194,4')') 

192,8 

212,6 

171,4 

453 


Lechner 


Massen  (i) 

Jaeger 

Lechner 

Neyreneuf 

Stevens 

Lechner 

Stevens 

Lechner 


Massen  (i) 

Jaeger 

Neyreneuf 

Lechner 

Stevens 

,, 
Dieckmann 


276 

Schallgeschwindigkeit  in  atmosphärischer  Luft, 

in  Metern  pro  Sekunde. 

Lit.  Tab.  278,  S.  1258. 


Temperatur 


Schall- 
geschwindig- 
keit 


Beobachter 


Temperatur 


Schall- 

geschwindij 

keit 


Beobachter 


-  45,60 

-  10,9 
-150,0 
-106,2 

22,6 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 


305,6 

326,1 

216,73 

253,75 

344,70 

332,77 

331,57 

333 

330,66   1) 

330,71 
332,06 

332,5 

331,898') 

330,7 


Greely 
Cook 


Meli  u.  van  Beek 

Szathmäri 

Massen  (i) 

Le  Reux 

Regnault 

Schneebeli 

Kayser 

Wüllner 

Fret 


00 
0 
0 
0 
0 
0 
10  bis  240 
0  „   100 
00 
100 
300 
500 
750 
1000 


331,29 

331,676 

331,36 

332,1 

331,5 

331,92 

330,88 

331,4    ^ 

331,32 

386,5 

478,1 

552,8 

632,0 

700,3 


Hebb 

Blaikley 

Vielle 

Hesehus 

Mledsejewski 

Thiesen 

Lew 

Gerosa  u.  Mai 

Stevens 


')  Schallgeschwindigkeit  in  Röhren,  während  die  übrigen  Zahlen  für  freien  Raum  gelten. 
^)  Umgerechnet  durch  Schröder  van  der  Kolk. 


Börnstein. 


277 


1257 


Schallgeschwindigkeit  in  trockener  atmosphärischer  Luft, 
zwischen  — 40,0°  und  +60,0°  in  m  pro  sec. 

Nach   Ciccone  u.   Campanile,    Rend.  d.   Acc.  delle  scienze  fisiche  e  mat  di   Napoli   (2)   5, 

187;  1891, 


«» 


Vm 


«0 


t*m 


«» 


Vm 


l'm 


—  40,0 

305,37 

—  39,0 

306,03 

—  38,0 

306,68 

-37,0 

307.34 

-3«,0 

307,99 

-3o,0 

308,64 

—  »4,0 

309,29 

-33,0 

309,93 

-32,0 

310,58 

-31,0 

311,22 

-30,0 

311,86 

—  29,0 

312,51 

-28,0 

313,15 

-27,0 

313,79 

-26,0 

314,43 

—  25,0 

315,07 

-24,0 

315,70 

-23,0 

316,34 

-22,0 

316,97 

—  21,0 

317,60 

-20,0 

318,24 

-19,0 

318,87 

—  18,0 

319,49 

-17,0 

320,12 

-16,0 

320,75 

15,0 

14,0 

13,0 

12,0 

11,0 

10,0 

9,0 

8,0 

7,0 

6,0 

5,0 

4,0 

3,0 

2,0 

1,0 

0,0 

1,0 

2,0 

3,0 

4,0 

5,0 

6,0 

7,0 

8,0 

9,0 


321,37 
321,99 
322,62 

323,24 
323,86 
324,48 
325,09 
325,71 
326,33 
326,94 
327,55 
328,16 

328,77 
329,38 
329,99 
330,60 

331,21 
331,81 
332,41 
333,02 
333,62 
334,22 
334,82 
335,42 
336,02 


10,0 
11,0 
12,0 
13,0 
14,0 
15,0 
16,0 
17,0 
18,0 
19,0 
20,0 
21,0 
22,0 
23,0 
24,0 
25,0 
26,0 
27,0 
28,0 
29,0 
30,0 
31,0 
32,0 
33,0 
M,0 


336,61 
337,21 
337,80 
338,39 
338,99 
339,58 
340,17 
340,76 
341,35 
341,93 
342.52 
343,10 
343,69 
344,27 
344,85 
345,43 
346,01 
346,59 
347,17 
347,75 
348,32 
348,90 

349,47 
350,05 
350,62 


35,0 
36,0 
37,0 
38,0 
39,0 
40,0 
41,0 
42,0 
43,0 
44,0 
45,0 
46,0 
47,0 
48,0 
49,0 
50,0 
51,0 
52,0 
53,0 
54,0 
55,0 
56,0 
57,0 
58,0 
59,0 
60,0 


351,19 
351,76 
352,33 
352,90 

353,47 
354,04 
354,60 
355,17 
355,73 
356,29 
356,86 
357,42 
357,98 

358,54 
359,10 
359,66 
360,21 
360,77 
361,32 
361,88 
362,43 
362,99 

363,54 
364,09 

364,64 
365,19 


Temperatur 


Druck  in  Atm. 
1 

10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
100 


Abhängigkeit  von  Temperatur  und  Druck. 

Nach  WItkowski. 


1,000 
1,000 

0,999 
1,101 
1,005 
1,009 
1,018 
1,025 

1,035 
1,044 

1,057 


-35' 


0,932 
0,929 
0,929 
0,927 
0,928 
0,930 
0,934 
0,938 
0,947 


78,50    I   —103,5' 


-  130» 


135' 


0,844 

0,834 
0,830 

0,824 
0,819 
0,820 
0,823 


0,784 

0,773 
0,760 

0,749 

0,741 
0,740 


0,721  0,702 

0,688  0,658 

0,652  1       0,608 

0,598  '       0,543 


—  140« 


0,683 
0,620 
0,568 
0,444 


Börnstein. 


1258 


378 


Literatur,  betreffend  Schallgeschwindigkeit. 


Van  Beek,  s.  Moll. 

Friedrich  Beyme,  Diss.  Zürich  1884.  (Ge- 
sättigte Dämpfe.) 

D.  J.  Blaikley,  Phil.  Mag.  (5)  18,  328;  1884. 

Bravais  u.  Martins,  Ann.  chim.  phys.  (3)  13, 
5;  1845.    Pogg.  Ann.  66,  351;  1845.    (Luft.) 

Otto  Buckendahl,  Diss.  Heidelberg  1906. 

Filippo  Campanile,  Rend.  di  Napoli  (2  a)  8, 
63;  1894. 

Chladni,  Akustik.  Leipzig  1802,  266. 

L.  Ciccone  u.  F.  Campanile,  Rend.  di  Napoli 
(2)  5,  187;  1891. 

Colladon  u.  Sturm,  Ann.  chim.  phys.  (2)  36, 113, 

225;   1827.     Pogg.  Ann.   12,  39,   161;   1828. 
S.  R.  Cook,  The  Phys.  Rev.  23,  212;  1906. 
Ernst   Dieckmann,    Diss.   Berlin    1908.    Ann, 

Phys.  (4)  27,  1066;  1908. 
Karl  Dörsiog,  Diss.  Bonn.    Ann.  Phys.  (4)  25, 

227;  1908. 
Dulong,   Ann.  chim.  phys.  (2)  41,    113;    1829. 

Pogg.  Ann.  16,  438;  1829.'    (Luft.) 
F.  Exner,  Wien.  Ber.  69  [2],  102;  1874. 
Prot,  C.  r.  127,  609;  1898. 
ü.  Qius.  Gerosa,  Rend.  Lincei  (4)  4,  [i],  127; 

1888. 
Q.  G.  Gerosa  u.  E.  Mai,  Rend.  Lincei  (4)  4  [i], 

728;  1888. 
Ad.  W.  Greely,   Report  on  the  proceedings  of 

the  U.  S.  Expedition  to  Lady  Franklin  Bay, 

Grinnell-Land.    Washington  1888.    Met.  ZS. 

7,  6;  1890,     Phil.  Mag.  (5)  30,  507;  1890. 
Thos.  C.  Hebb,  The  Phys.  Rev.  20,  89;   1905. 
N.  Hesehus,   J.  d.  .russ.  phys.  ehem.  Ges.  40, 

phys.   T.   112;    1908   u.  42,    phys.   T.,    338; 

1910. 
Wilh.  Jaeger,  Wied.  Ann.  36,  165;  1889. 
H.  Kayser,  Wied.  Ann.  2,  218;  1877. 
A.  Kundt,  Pogg.  Ann.  127,  497;  1866.    . 
Alfred   Lechner,   Wien.  Ber.  118  [2a],   1035; 

1909. 
LeRoux,  Cr.  64,  392;  1867.   Ann.  chim.  phys. 

(4)  12,  345;   1867.    Phil.  Mag.  (4)  33,  398; 

1867, 
James  Webster  Low,  Wied.  Ann.  52,  641 ;  1894. 
Mai,  s.  Gerosa. 


T.  Martini  (i),  Atti  dell'   Ist.  Veneto.    Wied. 
Beibl.  12,  566;  1888. 
(2),  Atti   deir    Ist.   Veneto   (7)   4, 
1113;  1892-93. 
Martins,  s.  Bravais. 

A.  Masson   (i),   C.  r.  44,   464;    1857,     Phil. 
Mag.  (4)  13,  533;  1857. 
„  (2),    Cosmos  10,   425,     Pogg.  Ann. 

103,  272;  1858. 

F.  Melde,  Wied.  Ann.  45,  568,  729;  1892. 

A.  Mlodsejewski,  J.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges. 

42,  phys.  T.,  iio;  1910. 
Moll  u.  van  Beek,   Phil.  Trans.   London  114, 

124;  1824.     Pogg.  Ann.  5,  351;  1825. 
Neyreneuf,  Ann.  chim.  phys.  (6)  9,  535;  1886. 
V.  Regnault,  M^m.  de  l'acad.  37  [i],  3;  1868. 

G.  r.  66,  209;  1868.    Phil.  Mag.  (4)  35,  161, 

1868.    Carl  Repert.  4,  133;  1868. 
H.  Schneebeli,  Pogg.  Ann.  136,  296;  1869. 
H.  W.  Schröder   van  der  Kolk,    Pogg.  Ann. 

124,  453;  1865.    Phil.  Mag.  (4)  30,  34;  1865. 
J.  Stefan  (i),  Wien.  Ber.  57  [2],  697;  1868. 
„  (2),  Wien.  Ber.  65  [2],  419;  1872. 

E.  H.  Stevens,    Diss.  Heidelberg   1900.     Ann. 

Phys.  (4)  7,  285;  1902. 
K.  Strecker,  Wied.  Ann.  13,  20;  1881. 
Sturm,  s.  Colladon. 

Akos  Szathmäri,  Wied.  Ann.  2,  418;  1877. 
M.  Thiesen,  Ann.  Phys.  (4)  25,  506;  1908. 
Wilh.  Treitz,  Diss.  Bonn  1903. 
J.  Violle,   Rapports  pres.  au  Congr.   Internat. 

de  Physique  1900,  1,  228. 
J.  Violle  u.  Th.  Vautier,  C.  r.  110,  230;  1890. 

Ausführlicher:  Ann.  chim.  phys.  (6)  19,  306; 

1890. 
E.  Warburg,  Pogg.  Ann.  136,  285;  1869. 
Wilh.  Wenz,  Diss.  Marburg  1909.    Ann.  Phys. 

(4)  33,  951;  1910. 

G.  Wertheim  (i),  Ann.  chim.  phys.  (3)  12,  385; 

1844. 
„  (2),  Ann.  chim.  phys.  (3)  23,  434; 

1848.     Pogg.    Ann.    77,   427, 
544;  1849. 
A.  W.  Witkowski,  Bull.  Acad.  Cracou  1899,  138. 
A.  Wüllner,  Wied.  Ann.  4,  321;  1878. 
Ivan   Branislav   Zoch,    Pogg.  Ann.  128,  497; 
x866. 


Börnstein. 


279 


1259 


Mechanisches  Äquivalent  der  Wärme.     Lichtgeschwindigkeit. 

Nach  U.  Behn  wird  beim  Einbringen  einer  15°- Kalorie  in  das  Eiskalorimeter  eine  Quecksilbermenge  Qis  = 
0,015460  g  eingesogen.  Die  entsprechende  Menge  für  eine  mittlere  (Bunsensche)  Kalorie  beträgt  nach  Schuller 
und  Wartha  q('o-ioo)  =  0,015442  g,  nach  Veiten  0,015471g.  Daraus  berechnet  Behn  das  Verhältnis  beider 
Kalorien  qo - 100),  C15  =  0,9997. 


Wert  des  Äquivalents 
einer  Kalorie 


in  10'  Erg. 


bezogen  auf 
I  g-kal.  bei 


Temperaturskale 


Methode 


Beobachter 


Vergleichbare  Werte  der 
15"- Kai.  mittleren 

(Wasser-     i     (o— loo"- 
stofTskale)  Ral.) 

teils  verbessert  und  neu- 
berechnet von  Scheel  u. 

Luther 
in  10'  Erg.   |  in  lo'  Erp . 


772  Fußpfund 
in  Manchester 


429; 

427'4 


'4l 


mkg 
in 


'^^^'«l  Baltimore 
426  mkg  in  Paris 


776,94  Fußpfund 
in  Manchester 


4,18 
(umgerechnet) 
4,212 
4,189 
4,173 
4,173 
4,186 
4,1982 
4,1874 

4,1804 

4,1905 
4,1917 

4,1832 

4,184 

4,1849 

4,192 

4,1851 

4,1791 


55  bis  60"  F. 

5»C 
15 
25 
35 
10  bis  13° 
15 
25 

19,1 


Quecksilber- 
thermometer 

!    Luftthermo- 
I         meter 

Stickstofftherm. 
I      Stickstoff- 
/   thermometer 
[    Quecksilber- 
I  thermometer  aus 
I  franz.  Hartglas 
Stickstofftherm. 
Wasserstofftherm. 


Mechanisch.  1  Joule 


Mechanisch     Rowland 


19,1 
19,1 

mittlere  zwischen  0°  und  100" 

15°  Wasserstofftherm. 

mittlere  zwischen  0°  und  100" 
mittlere  zwischen  0°  und  loo*' 
mittlere  zwischen  o"  und  15° 

15O  Wasserstofftherm. 


Mechanisch 
Elektrisch 

Elektrisch 

Mechanisch 


Miculescu 
Griffiths 


I  Schuster  u. 
I     Gannon 

1/  Reynolds  u. 
i  t    Moorby 


Elektrisch     Barnes 


Elektrisch 

Mechanisch 

Elektrisch 


Dieterici 

Rispail 

Bousfield 


4,187 

4,183 
4,192 

4,191 


4,184 


4,173 
4,179' 


4,183 

4,185 
4,192 


Literatur. 

Barnes,  Phil.  Trans.  (A)  19J),  149;  1902.    Proc.  Roy. 

Soc.  (A)  82,  390;  1909. 
Behn,    Sitzungsber.   Akad.  d.  Wiss.  Berüa    1905,  72. 

Ann.  d.  Phys.  (4)  16,  653;  1905. 
W.  R.  Bousfield  u.  W.  Eric  Bousfield,   Phil.  Trans. 

(A)  211,  199;  1911. 
Callendar,  Phil.  Trans.  (A)  199,  55;  1902. 
Diesseihorst,  E.-T.  Z.  30,  337;  1909. 
Dieterici,  Ann.  d.  Phys.  (4)  16,  593;  1905. 
Griffiths,    Phil.   Trans.  (A)   184,  361;    1893.      Phil. 

Mag.  (5)  40,  431;  1895. 
Joule,  Phil.  Trans.  140,  61;   1850.     Pogg.  Ann.  Ergb. 

4,  601;  1854. 
Miculescu,   Joum.  de  phys.  (3)  1,   104;   1892.    Ann. 

chim.  phys.  (6)  27,  202;  1892. 
Reynolds  u.  Moorby,  Phil.  Trans.  (A)  190,  381 ;  1897. 

Pro.'.  Roy.  Soc.  61,  293;  1897. 
Rispail,  Ann.  chim.  phys.  (8)  20,  417;  1910. 
Rowland,  Proc.  Amer.  Acad.  (N.S.)  7,  75;  1880. 
Scheel  u.  Luther,   Verh.  d.  D.  Phys.    Ges.  10,  584; 

1908.     ZS.  f.  Elektrochem.  14,  743;  1908. 
Schuster  u.  Gannon,  Phil.  Trans.  (A)  186,  415;  1896. 

Proc.  Roy.  Soc.  57,  25;  1895. 
Warburg,    Referat  über  die  Wärmeeinheit.     Leipzig 

1900. 

Festsetzungen   des  Ausschusses  für  Ein- 
heiten und  Formelgrößen. 
(Vgl.  u.  a.  Verh.  d.  D.  Phys.  Ges.  12,  476;  1910.   — 
ZS.  f.  Elektrochem.  16,  455;  1910.) 

1.  Der  Arbeitswert  der  i5''-g-kal.  ist  4,189  •  10'  Erg. 

2.  Der  Arbeitswert  der  mittleren  (o  bis  100°)- Kalorie 
ist  dem  Arbeitswert  der  15°- Kalorie  als  gleich  zu 
erachten. 

3.  Der  Zahlenwert  der  Gaskonstante  ist  R  =8,316 .  10', 
wenn  als  Einheit  der  Arbeit  das  Erg  gewählt  wird; 
R  ==  1,985,  wenn  als  Einheit  der  Arbeit  die  Gramm- 
kalorie gewählt  wird. 

4.  Das  Wärmeäquivalent  des  internationalen  Joule  ist 
0,23865  15"- Grammkalorie. 

5.  Der  Arbeitswert  der  15°- Grammkalorie  ist  0,4272  mkg, 
wenn  die  Schwerkraft  bei  45°  Breite  und  an  der 
Meeresoberfläche  zugrunde  gelegt  wird. 


Fortpflanzungsgeschwindigkeit  des  Lichtes. 


Methode  von  Römer  (Umlaufszeit 
der  Jupitermonde). 
Aus  Beobachtungen  von  Glase- 
napp  inVerbindung  mit  einem 
von  Bouquet  de  la  Grye 
C  r.  129,  986;  1899)  beobach- 
teten Werte  der  Sonnenparall- 
axe   berechnet    C  h  w  0 1  s  0  n 
(Lehrbuch    2,    248;    Braun- 
schweig 1904)- 
Methode  von  Bradley  (Aberration 
des  Lichtes). 
Chwolson  (1.  c.  250)  berechnet 
aus  den  neuesten  astronomi- 
schen Konstanten     .... 
Methode  von  Fizeau  ( Rotierendes 
Rad). 
Cornu,  Cr.  79,  1381;  1874    . 
Umgerechnet  durch  Listing   . 
Perrotin,  C.  r.  135,  881;  1902 
Methode  von  Foucault  (Rotieren- 
der Spiegel). 
Foucault,  Cr.  55,  501;  1862. 
Pogg.  Ann.  118,  485,  589;  1863 
Mich  eisen,  Astron.  Papers, 
prepared  for  the  use  of  the 
Amer.  Ephemeris  and  Nautical 
Almanac.  1882 


In  Luft    I  Im  Vakuum 
km/sek.  ;      km/sek. 


300330 


298000 


299860 


298800 


298  200 


300  400 
299990 
299880 


299940 


Neuere  kritische  Zusammenstellungen: 
Weinberg,  Joum.  d.  russ.  phys.-chem.  Ges.  30,  150; 

1898.    Beibl.  23,  25;  1899. 
Cornu,  Rapp.Congr.  Intern,  de  Phys.,  Paris,  2, 225;  1900. 
Michelson,  Phil.  Mag.  (6)  3,  330;  1902.  


Scheel. 


1260  280 


Maßeinheiten. 


Das  metrische  Maßsystem. 

A.  Internationale  Definitionen  des  Comite  International  des  Poids  et  Mesures. 

a)  Länge:  Das  internationale  Prototyp  repräsentiert  bei  der  Temperatur  des  schmelzenden  Eises  die  metrische 

Läflgeneinheit.  (l^re  conf.  G^n.  d.  P.  et.  M.,  1890,  S.  35,  nochmals  abgedruckt  Trav.  etM^m.  Bur.  intern.  12, 1902.) 

NB.  Die  bisherigen  Versuche,  die  Länge  des  Meter  auf  Lichtwellenlängen  zu  beziehen,  haben  ergeben: 

a)  I  m  =  I  553  163,5  Ä,  wo  A.  die  Wellenlänge  der  roten  Cadmiumlinie  bei  760  mm  Quecksilberdruck  und 
15°  des  Quecksilberthermometers  aus  verre  dur  ist  (Michelson,  Trav.  et.  Mto.  du  Bur.  Int.  11,  85;  1895). 

b)  I  m  ==  I  553  164,13  Ä  +  0,15  Ä,  wo  Ä  die  Wellenlänge  derselben   Linie   in  trockener  Luft  bei   760  mm 
Quecksilberdruck  und  15°  der  Wasserstoffskala  ist  (Benoit,  Fabry  u.  Perrot,  C.  r.  144,  1082;  1907). 

ß)  Masse:  Das  Kilogramm  ist  die  Einheit  der  Masse,-  es  ist  gleich  der  Masse  des  internationalen  Prototyps 
des  Kilogramms.  —  Der  Ausdruck  Gewicht  bezeichnet  eine  Größe  von  derselben  Natur  wie  eine  Kraft; 
das  Gewicht  eines  Körpers  ist  das  Produkt  aus  der  Masse  dieses  Körpers  und  der  Beschleunigung  durch 
die  Schwere;  im  besonderen  ist  das  normale  Gewicht  eines  Körpers  das  Produkt  aus  der  Masse  dieses 
Körpers  und  der  normalen  Beschleunigung  durch  die  Schwere.  —  Die  Zahl,  welche  im  internationalen 
Maß-  und  Gewichtsdienst  für  den  Wert  der  normalen  Beschleunigung  durch  die  Schwere  angenommen  wurde, 
ist  980,6-^.     (Illroe  Conf,  Gen.  d.  P.  et  M.,  1902,  S.  66,  abgedruckt  Trav  et  Mem.  Bur.  intern.  12,  1902.) 

y)  Volumen:  Die  Einheit  des  Volumens  ist  für  Bestimmungen  von  hoher  Genauigkeit  dasjenige  Volumen, 
das  eingenommen  wird  von  der  Masse  eines  Kilogramm  reinen  Wassers  größter  Dichte  unter  normalem 
Atmosphärendruck;  dieses  Volumen  heißt  Liter. —  Bei  Volumenbestimmungen  ohne  hohen  Genauigkeitsgrad 
kann  das'  Kubikdezimeter  als  dem  Liter  äquivalent  angesehen  werden,  und  bei  solchen  Bestimmungen  können 
die  Ausdrücke  für  Volumina,  welche  auf  dem  Kubus  der  Länge  basieren,  eingesetzt  werden  für  diejenigen, 
welche  sich  auf  das  oben  definierte  Liter  bezielien.    (a.  a.  O.  S.  37-) 

1.  Früher  war  in  der  Chemie  das  sog.  Mohrsche  Liter  in  Gebrauch,  d.  i.  das  Volumen   von   i  kg 
destillierten  Wassers  von  15"  C,  gewogen  in  Luft  mit  Messinggewichten. 

2.  Die  Beziehung  zwischen  Liter  und  Kubikdezimeter  ist  noch  nicht  endgültig  bestimmt;  der  z.  Z.  wahr- 
scheinlichste Wert  (aus  allen  bisherigen  Bestimmungen)  ist: 

I  Kilogramm  Wasser  von  4"  bei  einem  Druck  von  760  mm  Hg  =  1,000  027  ±  0,000  002  Kubikdezi- 
meter, (j^  (Trav.  et.  M6m.  14,  Benoit  S.  7;  1910.) 

B.  Deutsche  Definitionen  nach  der  Maß-  und  Gewichtsordnung  vom  30.  Mai  1908. 

(Reichsgesetzblatt  S.  349-) 

Die  Grundlagen  des  Maßes  und  des  Gewichtes  sind  das  Meter  und  das  Kilogramm. 
Das  Meter  ist  der  Abstand  zwischen  den  Endstrichen  des  internationalen  Meterprototyps  bei  der  Tempe- 
ratur des  schmelzenden  Eises. 

Das  Kilogramm  ist  die  Masse  des  internationalen  Kilogrammprototyps. 

Als  deutsches  Urmaß  gilt  derjenige  mit  dem  Prototyp  für  das  Meter  verglichene  Maßstab  aus 
Platiniridium,  welcher  durch  die  Internationale  Generalkonferenz  für  Maß  und  Gewicht  dem  Deutschen 
Reich  als  nationales  Prototyp  überwiesen  worden  ist.  Er  wird  von  der  Kais.  Normal- Eichungskommission 
aufbewahrt. 

[Die  Gleichung  dieses  Prototyps  (Nr,  18)  ist  (Wiss.  Abh.  d.  Kais.  Norm.- Eich.- Komm,  I,  S.  7): 

Nr.  18  =  I  m  —  1,0  fi  +  8,642  fi  t  +  0,001 00  fi  f^  ±  0,2  fi.] 
Als  deutsches  Urgewicht  gilt  dasjenige  mit  dem  Prototyp  für  das  Kilogramm  verglichene  Gewichts- 
stück aus  Platiniridium,  welches  durch  die  Internationale   Generalkonferenz  für  Maß  und   Gewicht  dem 
Deutschen  Reich  als  nationales  Prototyp  überwiesen  worden  ist.     Es  wird  von  der  Kais.  Normal- Eichungs- 
kommission aufbewahrt. 

[Die  Gleichung  dieses  Prototyps  (Nr.  22)  ist  (Proc.  verb.  (2)  6,  196;  1911): 
Nr.  22  =  I  kg  +  0,002  mg  ±  0,002  mg.] 
Anmerkung:  Die  Gleichungen  der  anderen  nationalen  Prototype  und  ihre  Verteilung  finden  sich  im 
Protokoll  der  I«re  conf.  Gen.  d.  P.  et  M.,  1890,  S.  29,  30,  39,  abgedruckt  Trav.  et  Mdm.  Bur.  intern.  12,  1902, 
resp.  Proc.  verb.  a.  a.  O. 

Blaschke. 


280; 


1261 


Maßeinheiten. 


Abkürzungen  der  metrischen  Mafie. 

a)  Nach  dem  G)mite  International  des  Poids  et  Mesures  (Proces-verbaux  1879,  S.  41)  oder 

b)  Nach  den  Vorschriften  des  Deutschen  Bundesrates  {Zentralblatt  für  das  Deutsche  Reich  vom  26.  Jan.  1912). 
In  Deutschland  sind  jetzt  auch  die  unter  a  aufgeführten  Abkürzungen  zugelassen,  soweit  die  betr.  Maß- 
größen erlaubt  sind. 


Längenmaße 


oder 


Flächenmaße 


a   I 


'oder 


Körpermaße 


oder 


MassenC  Gewichte)     a 


'oderi 


Kilometer  . 
Meter  .  . 
Dezimeter  . 
Zentimeter 
Millimeter  . 
A\ikron  = 

0,001  mm 
(0,001  Mikron 
[Millimikron] 


km  km 
m  m 
dm  dm 
cm  cm 
mm  mm 


.".") 


Quadratkilometer  km^iqkm 
Hektar.    .    .    .  i  ha  |  ha 
Ar=iom'iom      a       a 
Quadratmeter    .    m^    qm 
Quadratdezi-        j 

meter    .    .    . !  dm' 
Quadratzenti- 
meter   .    . 
Quadratmilli- 
meter   .     . 


cm' 


Stere  =  i  m^  .     .      s 
Kubikmeter    .    .    m*    cbm 
Kubikdezimeter  .  dm^ 
Kubikzentimeter    cm^  ccm 
Kubikmillimeter.  ,mm'cmm 


qcm 

mm'  qmm 


Hektoliter.    .    .  |  hl 

Liter j  1 

Deziliter     .    .    .  i  dl 

Zentiliter  .    .    .  i  d 

Milliliter    .    .    .  i  ml 
(Mikroliter  =        \ 

0,001  ml '  >?) 


ml 


Tonne  =  1000  kg  ,  t 

Quintal  =  lookg  j  q 
Doppelzentner     j 
=  100  kg  I 

Kilogramm.   .    .  j  kg 
Hektogramm .    .  | 

Gramm     .    .     . '  g 

Dezigramm    .     .  dg 

Zentigramm  .    .  cg 

Milligramm    .     .  mg 
(o,ooiMilligramm 

[Mikrogramm]  '  y) 


dz 
kg 
hg 
g 


n^ 


Vergleichung  des  metrischen  Maßes 

mit  anderen  Maßen. 
Ausführliche  Angaben  finden  sich  in: 

Karsten,  Hanns  und  Weyer,  Einleitung  in  die  Physik. 

Artikel:  Maß  und  Messen  von  Karsten.    Leipzig  1869. 
Friedrieb  Nobak,  Münz-,  Maß-  und  Gewichtsbuch.    Leipzig  1877. 
Dr.  Ernst  Jerusalem.  Taschenbuch  für  Kaufleute,  Bd.  I.    Berlin  1890. 
Cb.  Ed.  Guillaume,  Unites  et  Etalons.    Paris  (ohne  Jahreszahl), 
(m)  bedeutet,  daß  jetzt  das  metrische  System  eingeführt  ist  und  die  angegebenen  Zahlen  sich  auf  früher 
übliche  Maße  beziehen. 
*   bedeutet,  daß  die  angegebenen  Maße  noch  in  Gebrauch  sind. 
*•  bedeutet,  daß  das  metrische^ystem  zwar  nicht  eingeführt  ist,  aber  dem  üblichen  Maße  zu  Grunde  liegt 

A.  Längenmaße. 

Baden  (m) :  i  Fuß  =  0,3  m,  also  i  m  =  3,333  Fuß. 

Einteilung:  i  Fuß  zu  10  Zoll  zu  10  Linien. 
Bayern  (m):  i  Fuß  =  0,291 859  m,  also  i  m  =  3.42631  Fuß.    (Normaltemp. -f  13"  R). 

Einteilung:  i  Fuß  zu  12  Zoll  zu  12  Linien.    (Seltener  dezimale  Teilung). 
Cbina**:  i  tschi  =  o,32  m,  oder  i  m  =  3,125  tschi  (Dezimale  Unterteilung  in  tschen,  fun,  li,  hao; 

I  pou  =  5  tschi,  I  tschan  =  10  tschi). 
England*:  a)  i  yard  =  0,9143992  m,  i  inch  (Zoll)  =  25,3998  mm,  also  i  m  =  1:09361426  yard  (nach 

Vergleichungen  im   Bur.   Int.  des  P.  et  M.  zwischen  dem   Protot>'pmeter  und  2 
Kopieen  des  englischen  Yard-Urmaßes), 
oder  b)  gesetzliches  englisches  Maß:    i  yard  =0,914399  m,   i  foot  =  0,30480  m;    i  inch 
=  25,40  mm;   also  i  m  =  1,0936143  yard  =  3,280843  feet  =  39,370 "3  inches. 
NB.  Die  Normaltemperatur,  bei  der  ein  englischer  Maßstab  seinem  Nennwert  ent- 
sprechen soll,  beträgt  4-32"»  F  (=  le^.^"  C). 

Einteilung:  i  yard  zu  3  feet  zu  12  inches  zu  10  lines.    Seltener:  i  inch  zu  3  barley 
coms,  oder  zu  12  lines  zu  12  seconds  zu  12  terzes. 

Wegemaß:  i  mile  =  1609  m.     Einteilung:  i  mile  zu  8  furlongs  zu  40  poles,  rods 
oder  perches  zu  5,5  yards. 

Tiefenmaß  für  nautische  Zwecke:  i  fathom  zu  2  yards. 
Frankreich  (m):  a)  Altes  Maß  (etwa  bis  1812;  der  Zoll  in  der  Barometrie  und  Optik  bis  in  die  neueste  Zeit, 
letzteres  zimi  Teil  noch  jetzt): 
I  toise  =  1,949037  m,  i  Zoll  (sog.  pariser)  =27,07  mm,  also  i  m  =  0,513074  toise. 

Einteilung:   i  toise  zu  6  pieds  (du  roi)  zu  12  pouces  zu  12  lignes  zu  12  points; 
oder  bei  Georaetem:  i  pied  zu  10  pouces  zu  10  lignes  zu  10  points. 

Wegemaß:  i  lieue  =  2280,3  toises   (25  auf  i");  i  lieue  marine  =  2850,4  toises  (20 
auf  i") ;  I  lieue  moyenne  =  2534  toises. 

Feldmaß:  i  perche  =  18  oder  22  pieds  (perche  de  Paris  oder  p.  des  eaux  et  forfits). 
Tiefenraaß  für  nautische  Zwecke:  i  brasse  =  5  pieds. 
Handelsmaß:  i  aune  de  Paris  =  1,18845  m. 
b)  Übei^angsmaß,  sog.  mesures  usuelles  (vom  Februar.März  1812  bis  i.  Januar  1840): 
I  toise  =  2  m;  I  pied  =  Vs  m;  i  aune  =  1,2  m. 
Japan**:  i  shaku  =  0,3030  m,  also  i  m  =  3,3003  shaku. 

Einteilung:  i  jo  =  10  shaku;  i  shaku  zu   10  sun  zu   10  bu  zu  10  rin  zu  10  mo; 
femer  i  ken  =  6  shaku;  i  chö  =  60  ken;  i  ri  =  36  chö. 

Blaschke. 


1262 


3801) 


Maßeinheiten. 


Niederlande  (m): 


Nord-Amerika  * : 


A.  Längenmaße.  (Fortsetzung.) 

Rute  (nlederländisch-rheinländisch)  =  3,76736  m,  also  1111  =  0,265438  Rute  (seit  1808). 
I  Fuß  =  0,313947  m,  also  i  111  =  3,18525  Fuß. 
I  Fuß  (amsterdamisch  Voet)  =  0,283 13  m,  also  i  m  =  3,53195  Voet. 
Einteilung:  i  Rute  zu  12  Fuß.     Ferner  i  El  (amsterdamisch)  =  0,688  m  oder  i  El 
(brabantisch)  =  0,694  rn- 

3600 
yard=  —  m  =  0,91440  m,  also  fast  gleich  dem  englischen  Maß. 

Einteilung:  wie  dieses. 
Österreich  (m):        i  Fuß  ^0,31610  m,  also  i  ni  =  3,163  55  Fuß. 

Einteilung:  wie  Bayern. 
Preußen  (m):  Nach  der  Maß-  und  Gewichtsordnung  vom  16.  Mai  1816; 

I  Fuß  (sog.  rheinländischer)  ^0,3138535  m,  also  i  m  =  3,186200  Fuß. 

Einteilung:  i   Fuß  (')  zu  12  Zoll  (")  zu  12  Linien  ('")• 

Wegemaß:  i  Meile  zu  2000  Ruten  zu  12  Fuß,  also  i  Meile  7532,5  m.    (Von  i.  Januar 
1872  bis  I.  Januar  1874:  i  deutsche  Meile  =  7500  m). 

Handelsmaß:  i  Elle ^2'/»  Fuß  =  0,666939  m. 
Rußland"*:  i  Arschin  =  0,711 200  m   (rd.  28  Zoll  engl.),    i  Werst  zu  500  Saschen  zu  3  Arschin  zu 

16  Werschok,  also  i  Werst  =1066,8  m. 
(Früher  auch  englischer  Fuß  gebräuchlich.) 
Sachsen  (m) :  i  Fuß  =  0,283 19  m,  also  i  m  =  3,531 20  Fuß. 

Einteilung:  wie  Bayern. 
Schweden  (m):         i  Fuß  (fot)  =  0,296901  m,  also  i  m  =  3,368 13  Fuß. 

Einteilung:  i  fot  zu  10  tum  (oder  12  verktum)  zu  10  linier. 
Schweiz  (m):  wie  Baden. 

Württemberg  (m):    i  Fuß  =  0,28649  m,  also  i  m  =  3,4905  Fuß. 

Einteilung:  wie  Baden. 
Internationale  Maße*:    i  geogr.  Meile  =  7420,4  m  (15  Meilen  =  1"  des  Äquators). 
I  Seemeile  =  1852  m  (60  Meilen  =  i "  des  Meridians). 


England  * : 
Frankreich  (m): 

Nord-Amerika  * ; 
Preußen  (m): 


England ' 


B.  Flächenmaße  (Feldmaße). 

I  acre  =  40,467  a,  also  i  a  =  0,024  7  acre. 

Einteilung:  i  acre  zu  4  roods  (fardingdeals)  zu  40  square-rods  zu  30,25  square-yards. 
I  arpent  =  34,19  a  oder  51,07  a,  also  i  a  =  0,0292  oder  0,0196  arpent. 

Einteilung:  i  arpent  =  100  perches  carr^es;  über  die  beiden  perches  siehe  oben  unter 
Längenmaße,  Frankreich, 
wie  England. 
I  Morgen  =  25,53225  a,  also  i  a  =  0,039166  Morgen. 

Einteilung:  i  Morgen  =  180  Quadratruten. 


C.  Hohlmaße  (Flüssigkeitsmaße). 


I  imperial  gallon  (10  U  Avdp.  oder  70000  Troy-Grains  Wasser  bei  62°  F  und  30  Zoll 
Quecksilber  Barometerstand,  in  Luft  mit  Messinggewichten  gewogen)  =  4,543  5  1,  also 
1  1  =  0,220095  imp.  gallon.     (Nach  Weigths  and  Ms.  Act  1878.) 

Einteilung:    i  tun  zu  2  pipes  oder  butts  zu  1,5  puncheons  zu  i  V»  hogsheads  zu 
1,5  tierces  zu  2  '/^  run(d)lets  zu  18  gallons;  oder:  i  quarter  zu  2  combs  zu  4  busheis 
zu  4  pecks  zu  2  gallons.    i  gallon  zu  4  quarts  zu  2  pints  zu  4  gills. 
Apothekermaß:  i  ounce  =  0,05  pint. 
Frankreich  (m):  a)  Altes  Maß  (vergl.  unter  A):  i  pinte  =  0,93132  1,  also  i  1  =  1,0737  pinte. 

Einteilung:  i  muid  zu  2  feuillettes  zu  2  quarteaux  zu  9  setiers  oder  veltes  zu  4  pots 
zu  2  pintes;  i  pint  zu  2  chopines  zu  2  demi-setiers  zu  2  possons  zu  2  demi-possons 
zu  2  roquilles. 
b)  Mesure  usuelle  (vgl.  unter  A) :  i  pinte  =  i  1. 
Nord-Amerika*:       i  U.-S.  gallon  =  3,785 4  1,  also  i  1  =  0,26417  gallon. 

Einteilung:  wie  in  England,  außerdem  i  cask  oder  quarter  zu  32  gallons. 
Preußen  (m):  i  Quart  =  1,14503  l,  also  i  1  =  0,8733  Quart. 

Einteilung:  i  Fuder  zu  4  Oxhoft  zu  1,5  Ohm  zu  2  Eimer  zu  2  Anker  zu  30  Quart 
(zu  64  Kubikzoll). 

Blaschke. 


280  c 


1263 


Maßeinheiten. 


Baden  (m): 

Bayern  (m): 

Cbina*: 

Ensland*: 


a) 


b) 


Frankreich  (m):    a) 


Japan** : 

Nordamerika*  : 
Österreich  (m): 

Preußen  (m):        a) 
b) 


Rußland*: 

Sachsen  (m): 
Schweden  (m): 

Schweiz  (m); 
Württemberg  (m): 
International*: 


D.  Gewichte  (Massen). 
I  Pfund  =  0,5  kg,  also  i  kg  =  2  Pfund. 

Einteilung:  i  Pfund  zu    2  Mark  zu  2  Vierlingen  zu  4  Unzen; 

oder         „       zu  10  Zehnlingen  zu  10  Centas  zu  10  Dekas  zu  10  As; 
oder         „       zu  32  Lot  zu  4  Quentchen. 

I  Pfund  =  0,5600  kg,  also  i  kg  =  1,785  7  Pfund. 
Einteilung:  i  Pfund  zu  32  Lot  zu  4  Quentchen. 

I  lian  =  37,301  g,  also  i  kg  =  26,809  lian.    (Dezimale  Unterteilung  in  tsien,  fun,  li,  hao; 
I  king  =  16  lian). 

das  Troygewicht:  i  pound  (22,8157  KubikzoU  dest.  Wasser  bei  62°  F  und  30  Zoll  Queck- 
silber Barometerstand,  in  Luft  mit  Messinggewichten  gewogen)  =  0,373  242  kg,  also 
I  kg  =  2,723  84  pounds. 
Einteilung:  i  pound  zu  12  ounces  zu  20  pennyweights  zu  24  grains. 
das  Avoirdupoisgewicht  (das  Handelsgewicht): 
I  pound  avdp.  =  7000  grains  troy  =  0,453  5926  kg,  also  i  kg  =  2,204  62  pounds. 

Einteilung:    i  ton    (t)   zu   20  hundredweights  (cwt.)    zu  4  quarters  zu  2  stones  zu 
14 pounds  (Ib.);  i  pound  (Ib.)  zu  16 ounces  (oz.)  zu  16 drams  (zu  3  scruples  zu  10 grains). 

Altes    Gewicht   (poid   de  marc),    (vgL   unter  A.):    i  livre  =  0,489506  kg,   also   i  kg 
=  2,042  88  livres. 

Einteilung:  i  millier  zu  10  quintaux  zu  100  livres ;  i  livre  zu  2  marcs  zu  8  onces  zu 
8  gros  (dragmes)  zu  3  deniers  (scrupules)  zu  24  grains. 
Mesure  usuelle  (vgl.  unter  A) :  i  livre  =  0,5  kg,  also  i  kg  —  2  livres. 
Medizinalgewicht:    i  livre   romain  =  0,75  livre    de   marc  =  0,367129  kg,    also    i  kg 
=  2,723  84  livres. 

Einteilung:  i  livre  zu  12  onces  zu  8  dragmes  zu  3  scrupules  zu  20  grains. 
I  kwan  =  3,75  kg,  also  i  kg  =  0,267  kwan. 

Einteilung:  i  momme  oder  me  =  0,001  kwan.    i  me  zu  10  fun  zu  10  rin  zu  10  mö; 
femer  i  kin  =  160  me. 
wie  England  Avoirdupois. 
I  Pfund  =  0,56001  kg,  also  i  kg  =  1,7857  Pfund. 

Einteilung:  i  Pfund  zu  32  Lot  zu  4  Quentchen  zu  4  Pfennig. 
Bis  1839  einschl.:  i  Pfund  =  0,467711  kg,  also  i  kg  =  2,13807  Pfund. 

Einteilung:  i  Zentner  zu  iio  Pfund  zu  32  Lot  zu  4  Quentchen. 
Zollgewicht,  von  1840  an,  von  1858  an  auch  Handelsgewicht:  i  Pfund  =  0,5  kg,   also 
I  kg  —  2  Pfund. 

Einteilung  i  Zentner  (Z.-C)  zu  100  Pfund  (S)  zu  30  Lot  zu  10  Quentchen  zu  10  Cent 
zu  10  Kern. 
Medizinalgewicht:  i  Pfund  =  0,350783  kg,  also  i  kg  =  2,85077  Pfund. 

Einteilung:  i  Pfund  (S)  zu  12  Unzen  (3)   zu  8  Drachmen  (3)  zu  3  Skrupel  (•))  zu 
20  Gran  (gr.);  also  i  Gran  =  60,9  mg. 
I  Pfund  =  0,409  511  kg,  also  i  kg  =  2,441  93  Pfund;  femer  i  Medizinalpfund  =  V«  Pfund. 
Einteilung:   i  Berkowetz  zu   10  Pud  zu  40  Pfund  zu  32  Lot  oder  zu  96  Solotnik  zu 
96  Doli. 
I  Pfund  =  0,4676  kg,  also  i  kg  =  2,1386  Pfund. 

Einteilung:  i  Pfund  zu  4  Pfenniggewicht  zu  2  Hellergewicht. 
I  Pfund  =  0,425  I  kg,  also  i  kg  =  2,352  5  Pfund. 

Einteilung:  i  Pfund  (schalpfund,  sc&lpund,  mark)  zu  32  lod  zu  4kvintin,  oder  i  Pfund 
zu  8848  ass. 

wie  Baden. 

Einteilung:  i  Pfund  zu  32  Lot  zu  16  Unzen, 
wie  Baden.    Vor  1850:  i  Pfund  =  0,4677  kg,  also  i  kg  =  2,1380  Pfund. 

Einteilung:  i  Pfund  zu  32  Lot  zu  4  Quentchen  zu  4  Richtpfennig. 
I  Karat  =  etwa  205  mg;   in  der  Einfühmng  begriffen:   Metrisches  Karat  =  200  mg. 

Blaschke. 


1264 


280  d 


Maßeinheiten. 


Die  elektrischen  Maßeinheiten. 

A.  Nach  dem  Reichsgesetz  vom  i.  Juni  1898. 
(Reichsgesetzblatt  S.  905.) 

Diese   Definitionen  stimmen  mit   denjenigen    überein, 

welche  die  internationale  Eiektrikerkonferenz  zu  London 

1908  angenommen  hat  (E.T.Z.  30,  344;  1909). 

§  1. 
Die  gesetzlichen  Einheiten  für  elektrische  Messungen 

sind  das  Ohm,  das  Ampere  und  das  Volt. 

§  2. 
Das  (sog.  internationale)  Ohm  ist  die  Einheit  des 
elektrischen  Widerstandes.  Es  wird  dargestellt  durch 
den  Widerstand  einer  Quecksilbersäule  von  der  Tem- 
peratur des  schmelzenden  Eises,  deren  Länge  bei 
durchweg  gleichem,  einem  Quadratmillimeter  gleich 
zu  achtenden  Querschnitt  106,3 ')  Zentimeter  und 
deren  Masse  14,4521  Gramm  beträgt. 

§  3. 
Das    Ampere    ist   die    Einheit   der    elektrischen 

Stromstärke.  Es  wird  dargestellt  durch  den  unver- 
änderlichen elektrischen  Strom,  welcher  bei  dem  Durch- 
gange durch  eine  wässerige  Lösung  von  Silbernitrat  in 
einer  Sekunde  0,001 118  2)  Gramm  Silber  niederschlägt. 

§  4. 
Das  Volt  ist  die  Einheit  der  elektromotorischen 
Kraft.  Es  wird  dargestellt  durch  die  elektromotorische 
Kraft,  welche  in  einem  Leiter,  dessen  Widerstand  ein 
Ohm  beträgt,  einen  elektrischen  Strom  von  einem 
Ampere  erzeugt. 

B,  Andere  Definitionen. 
Elektrischer  Widerstand : 

a)  Sog.  „Legales  Ohm"  nach  dem  Vorschlag  des 
IntemationalenElektriker- Kongresses  zuParis  1884 : 

Der  Widerstand  einer  Quecksilbersäule  von 
I  mm'^  Querschnitt  und  106  cm  Länge  bei  o". 

b)  Siemens- Einheit  (S.-E.)  ist  der  Widerstand  einer 
Quecksilbersäule  von  i  mm^  Querschnitt  und  i  m 
Länge  bei  0°. 

c)  British- Association- Unit  (B.  A.  U.)  ist  der  Wider- 
stand einiger  aus  Draht  verschiedenen  Materials 
konstruierter  Normale;  i  B.  A.  U.  ist  etwa  gleich 
0,987  Legales  Ohm. 

Das  Watt  ( Volt- Ampere)  ist  die  in  i  Sekunde 
durch  einen  Strom  von  i  Ampere  Stärke  in  einem 
Leiter  geleistete  Arbeit,  an  dessen  Enden  eine  Span- 
nungsdifferenz von  I  Volt  besteht. 

I  Pferdekraft  =  736  Watt  (=  75  m  kg  in  i  Sekunde). 

I  H  P  (horse-power)  =  746  Watt. 

Das  Coulomb  ist  diejenige  Elektrizitätsmenge, 
welche  in  i  Sekunde  bei  einer  Stromstärke  von  i  Ampere 
durch  den  Querschnitt  eines  Leiters  fließt. 

^)  Der  wahrscheinlichste  Wert  ist  106,28  cm  (Dorn, 

Wiss.  Abh.  d.  Phys.-Techn.  Reichsanst,  2,  355;  1895). 

Im  Beschluß  der  LondonerKonferenz  heißt  es:  106,300. 

*)  Im  Beschluß  der  Londoner  Konferenz  heißt 
es:  0,001   118  00. 


Das  Farad  ist  die  Kapazität  eines  Kondensators, 
welcher  durch  die  Elektrizitätsmenge  von  i  Coulomb  auf 
die  Spannungsdifferenz  von  i  Volt  geladen  wird. 

[Meg(a)  ist  das  10^-,  Kilo  das  10''-,  Milli  das 
io^3-,  Mikr(o)  das  lo-Mache  der  Einheit] 

Ergänzungen 
betreffend  das  sog.  absolute  Maßsystem, 

Centimeter- Gramm- Sekunde- System  ( C- G- S- System) 

vgL  auch  Tab.  281  u.  282. 
i)  Die  Einheit  der  Kraft  heißt  Dyne. 

Die  Dyne  ist  diejenige  Kraft,  die  der  Masse  i 
in  der  Zeit  i  die  Geschwindigkeit  i  erteilt. 

Nimmt  man  für  die  Schwerkraftsbeschleunigung 
in   45''    geogr.   Breite    und    im    Meeresniveau    den 
Wert  980,616  cm  an  (vgl.  S.  5),  so  ist  daselbst: 
I  Grammgewicht  =  980,616  Dyne,  also 
I  Dyne  =  1,020  x  lo-^  Grammgewicht. 

2)  Die  Einheit  der  Arbeit  heißt  Erg. 

Das  Erg  ist  diejenige  Arbeit,  die  von  der 
Kraft  I  verrichtet  wird,  wenn  sich  ihr  Angriffspunkt 
in  ihrer  Richtung  um  die  Länge  i  verschiebt. 

Unter  obiger  Annahme  ist  in  45"  geogr.  Breite 
im  Meeresniveau: 

I  Meter-Kilogr.-Gewicht  =  980,617  X  lo^  Erg, 
also  I  Erg— 1,020  X  10-*  Meter -Kilogr.- Gewicht. 

3)  Einheit  der  Zeit  ist  der  mittlere  Sonnentag,  im 
C-G-S-System  dessen  864oooter  Teil,  die  mittlere 
Zcit-Sehmde. 

Der  mittlere  Sonnentag  ist  die  Zeit  zwischen 
zwei  aufeinander  folgenden  Kulminationen  einer 
(fingierten)  mittleren  Sonne,  d.  i.  einer  Sonne,  die 
sich  auf  dem  Äquator  mit  gleichförmiger  Ge- 
schwindigkeit bewegt  und  ihren  Umlauf  in  gleicher 
Zeit  beendet,  wie  die  Sonne  selbst  auf  der  Ekliptik. 

Wahrer  Sonnentag  ist  die  Zeit  zwischen  zwei 
aufeinander  folgenden  Kulminationen  der  (wirk- 
lichen) Sonne. 

Sterntag  ist  die  Zeit  zwischen  zwei  aufeinander 
folgenden  Kulminationen  desselben  Fixsterns. 

Es  beginnt  der: 

a)  Sterntag  mit  der  oberen  Kulmination  des 
Frühlingsnachtgleichen- Punktes, 

b)  Sonnentag  a)  astronomisch  mit  der  oberen, 

ß)  bürgerlich   mit  der  unteren 

Kulmination  der  Sonne. 

Das  Jahr  ist  siderisch  (d.  h.  die  Zeit  zwischen 

zwei  aufeinander  folgenden  identischen   Stellungen 

der  Sonne  unter  den  Fixsternen)  ==  365,2564  (mittl. 

Sonnen-)  Tage  oder  365  Tage-f  6h    9 min  losec. 

Das  JaAr  ist  tropisch   (allgemein  benutztes 

Jahr,    d.   i.    die    Zeit    zwischen    zwei    aufeinander 

folgenden   Frühlingsäquinoktien)  =  365,2422   (mittl. 

Sonnen-)  Tage  =  365  Tage -F  5  h  48  min  46sec,  oder 

=  366,2422  Sterntage. 

Das  astronomische  Datum  ist  am  Nachmittag  dem 

bürgerlichen  gleich,  am  Vormittage  um  i  kleiner  als 

dieses. 

In  den  meisten  Ländern  wird  der  bürgerliche  Tag 
nicht  begonnen  mit  der  unteren  Kulmination  der  Sonne 
im  Meridian  des  Ortes  (Ortszeit)  sondern  in  einem 
Hauptmeridian,  der  dem  ganzen  Lande  gemeinsam  ist. 
Nullmeridian  ist  dabei  derjenige  von  Greenwich;  die 
nach    ihm    berechnete    Zeit    heißt    West- Europäische 

Blaschke. 


280 


1265 


Maßeinheiten. 


Zeit  (WEZ);  die  anderen  Hauptmeridiane  stehen  von 
ihm  um  ein  ganzes  Vielfaches  von  15"  ab,  die  WEZ 
bleibt  also  gegen  die  Mittel-  (M  E  Z)  resp.  die  Ost- 
europäische Zeit  eine  resp.  zwei  ganze  Stunden  zurück. 

Beziehangeo  zwischen  den  einzefnen  Zeitmaßen. 

a)  I  Sterntag  =  0,997  269  57  mittl.  Tag  ==  i  mittl.  Tag 
—  3.9319  """*  mittl.  Zeit 

I  mittl.  Tag  =  1,00273791  Stemtag  =  i  Stemtag 
-j-  3,942  6  n>'n  Stemzeit. 

b)  Zeitgleichung  (in  Min.)  für  den  mittleren  Berliner 
Mittag  =  Mittlere  Zeit  —  Wahre  Zeit  (Tagesdatum 
eines  gewöhnlichen  Jahres). 


Jan. 

» 
»> 
Febr. 

»> 
März 

»I 

>» 

April 


I 

+  3Ö 

Mai 

I 

—2,9 

II 

+  8,0 

n 

II 

—3,7 

21 

+  11,4 

» 

21 

-3,6 

31 

+  13,6 

» 

31 

-2,6 

10 

+  14.4 

Juni 

10 

—0,9 

20 

+  14,0 

» 

20 

+  1,2 

2 

+  12,4 

n 

30 

+3.3 

12 

+  10,0 

JuU 

10 

+  5,1 

22 

+  7,1 

n 

20 

+6,1 

I 

+  4,1 

», 

30 

+6.3 

II 

+  1,2 

Aug. 

9 

+5,4 

21 

—  1,2 

» 

19 

+  3,6 

n 

29 

+  1,0 

Sept.    8 

„      18 

„      28 

Okt.      8 

„       18 

..      28 

7 

17 

27 

7 

17 

27 


Nov. 


Dez. 


1—  2,2 

|—  5,7 
'—  9,2 

;— 12,3 

|— 14,7 
1-16,1 
j— 16,2 
;— 15,0 
i— 12,4 
;—  8,6 
I—  4,0 
i+  1,0 


c)    Für  191 3   Jan.  i.  ist   der  Mittl.   Berl.  AWttag  — 
i8h  41,97  min  StcmzeiL 
NB.  Genauere  Daten  zu  b)  und  c)  siehe  Berliner 
Astronomisches  Jahrbuch  oder  Nautical  Almanac 

Lichteinheiten. 

Genaueres  nebst   Quellenangaben  s.   Liebenthal, 
Photometrie.    Braunschweig  1907. 

A.  Deutsche  Einheiten. 
Verband  Deutscher  Elektrotechniker. 

E.T.Z.  18,  474;  1897. 
Deutscher  Verein  von  Gas-  und  Wasserfachmännem. 

Joum.  f.  Gas-  u.  Wasserf.  40,  548;  1897. 

i)  Die  Einheit  der  Lichtstärke  ist  die  Kerze;  sie 
wird  durch  die  horizontale  Lichtstärke  der  Hefner- 
lampe dargestellt. 

2)  Für  die  photometrischen  Größen  und  Einheiten 
gibt  die  nachstehende  Tabelle  Namen  und  Zeichen. 


Grö&e 


Name 


Zeichen 


Lichtstärke 
Lichtstrom 


0. 


Beleuchtung  E 

Flächenhelle   e 

Lichtabgabe  Q-^^1 

Dabei    bedeutet: 


Jü)=^S 

S   ~  r» 
J 


Einheit 


Name 


Zeichen 


Kerze  (Hefnerkerze) 
Lumen 

Lux  (Meterkerze) 

Kerze  auf  i  qan 
Lumenstunde 


HK 
Lm 

Lx 


0}    einen    räumlichen    Winkel; 


S  eine  Fläche  in  qm,  s  eine  Fläche  in  qcm,  beide 
senkrecht  zur  Strahlenrichtung;  r  eine  Entfernung  in  m; 
T  eine  Zeit  in  Stunden. 

Über  die  Hefnerlampe  s.  Joum.  f.  Gas-  u.  Wasserf. 
36,  341;  1893. 


B.  England,  Nordamerika,  Frankreich. 

Die  Staatslaboratorien  (Nat.  Phys.  Laboratory  in 
London,  Bur.  of  Standards  in  Washington,  Laboratoire 
Central  in  Paris)  dieser  Länder  haben  sich  1909  auf 
ein  gemeinsames  Maß  der  Lichtstärke  geeinigt,  welches 
gleich  1,1 1  Hefnerkerze  ist  und  Pentan-candle,  resp. 
American-candle,  resp.  Bougie  decimale  heißt;  auch 
der  Name  „Internationale  Kerze"  wurde  vorgeschlagen, 
von  Deutschland  und  von  der  Internationalen  Lichtmeß- 
Kommission  aber  zurückgewiesen  (vgl.  auch  C  und  D). 

C.  Frühere  Vorschläge   der   Internationalen 
Elektriker-Kongresse. 

Paris  1884  u.  1889. 

Als  Einheit  des  weißen  Lichtes  gilt  die  Licht- 
stärke, welche  i  qcm  der  Oberfläche  geschmolzenen 
Platins  bei  der  Erstarrungstemperalur  in  senkrechter 
Richtung  besitzt  (Viollesche  Einheit).  Als  Einheit  des 
farbigen  Lichtes  gilt  die  Lichtstärke  des  gleichfarbigen 
Lichtes,  welches  in  dem  weißen  Platinlicht  enthalten  ist. 

Der  20.  Teil  der  Violleschen  Einheit  wird  Bougie 
decimale  genannt. 

Genf  1896. 

I.  Die  internationalen  photometrischen  Größen 
basieren  auf  der  Lichtstärke  eines  leuchtenden  Punktes 
und  sind  in  der  folgenden  Tabelle  zusammengestellt 


Größe 


Namen 


Symbol 


Kerze 
Lumen 

Lux 

Kerze  per  cm' 
Lumenstunde 


Lichtstärke 
Lichtstrom 

Belichtung 

Erhellung 
Lichtleistung 


J  A) 

s 


'-=i 


0T 


Dabei  bedeutet  w  einen  körperlichen  Winkel,  S  eine 
Fläche,  die  in  der  Formel  für  Belichtung  in  m*,  in 
jener  für  Erhellung  in  cm*  einzusetzen  ist.  T  ist  die 
Zeit  in  Stunden. 

2.  Die  Einheit  der  Lichtstärke  ist  die  Bougie  d^i- 
male,  wie  sie  von  früheren  Kongressen  definiert 
worden  ist. 

3.  Vorläufig  kann  die  B.  d.  mit  einer  für  die  Be- 
dürfnisse der  Industrie  ausreichenden  Annäherung  durch 
die  horizontale  Lichtstärke  der  Hefnerlampe  dargestellt 
werden,  wobei  den  nötigen  Korrektionen  Rechnung 
zu  tragen  ist. 

D.  Umrechnungswerte. 

Von  der  Internationalen  Lichtmeßkommission 
aufgestellt  am  27.  Juli  1911. 


Hefnerkerze    Pentan-candle  Carcel- Lampe 


Hefnerkerze 
Pentan-candle 
Carcel- Lampe 


1,11 
10,75 


0,9 
9,65 


0,093 
0,1035 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Blaschke.    80 


1266 


281 


Gegenseitiges  Verhältnis  der  verschiedenen  Maßeinheiten  für  Energie. 


Definitionen. 

(Siehe  F.  Kohlrausch,  Lehrbuch  der  prakt.  Physik.) 

I  Erg  ist  die  Arbeit,  welche  die  Kraft  Eins  (I  Dyne)  bei  Verschiebung  ihres  Angriffspunktes  in  ihrer  Richtung 
um  die  Längeneinheit  (i  cm)  leistet. 

1  Volt-Ampere  X  sec.  ==  1  Wattsekunde  =  1  Joule  wird  geleistet,  wenn  der  Strom  von  i  Ampere  im  Wider- 
stände von  I  Ohm  während  i  Sekunde  fließt. 

1  kleine  IS  "-Kalorie  ist  die  Wärmemenge,  die  erforderlich  ist,  um  i  g  Wasser  bei  15°  C.  um  i "  zu  erwärmen. 

1  Literatmosphäre  ist  die  Arbeit,  die  der  Vermehrung  des  Volumens  um  i  Liter  unter  dem  konstanten  Drucke 
von  I  Atmosphäre  (=  1 013  200  Dynen/cm"'')  entspricht. 

1  Meterkilogramm  ist  die  Arbeit,  die  durch  Hebung  von  i  kg  um  im  entgegen  der  Anziehungskratt  acr 
Erde  unter  45"  Breite  im  Meeresniveau  geleistet  wird. 

Die  letzte  Horizontalreihe  enthält  die  auf  ein  Molekül  bezogene  Gaskonstante  R,  ausgedrückt  in  den  ver- 
schiedenen Einheiten,  samt  den  zugehörigen  Logarithmen. 

Für  die  Beziehungen  zwischen  Erg,  Internationaler  Wattsekunde  (Joule)  und  kleiner  15 "-Kalorie  sind  die 
durch  die  Beschlüsse  des  A.  E.  F.  (Verh.  D.  phys.  Ges.  10,  584;  1908)  festgesetzten  Werte  der  Tabelle 
zugrunde  gelegt.  Da  jedoch  nach  neueren  Untersuchungen  diese  Zahlen  geringfügige  Abänderungen  er- 
fahren müßten,  so  sind  an  den  davon  betroffenen  Stellen  die  wahrscheinlicheren  Werte  in  Klammern 
darunter  gesetzt. 

Die  den  Umrechnungen  zugrunde  gelegten  Ausgangswerte  sind  fett  gedruckt. 


Erg. 


Internationale 
Watt  X  sec. 


kleine  15"- 
Kalorie 


Liter  X 
Atmosphäre 


kg- Gew.  X 
Meter 


Pferdestärke  X 
sec. 


I  Erg.  = 
log.  brigg. 


I  Watt  X  sec. 
log.  brigg. . 


I  kleine  15  "-Kalorie  = 
log.  brigg.  .     .     . 

I  Literatmosphäre  = 
log.  brigg. .    .    . 

I  kg- Gew.  X  Meter  = 
log.  brigg. .    .    . 

I  Pferdestärke  X  sec.  = 
log.  brigg. .    .    . 

_R__ 
Mol 
log.  brigg, .    .    . 


0,9997  X  10^ 
•  99987 
[lo^] 


4,189  X  10' 

•62211 

[4,186  X  10'] 

[•62180] 

1,0132  X  10' 
•  00570 


9,806  X  10' 

•  99149 


7.354  X  10» 
•  86652 


8,316  X  10' 

•  91991 


1,0003X10-'? 
•  00013 

[IO-7] 


4,190 

•  62221 

[4,186] 
[•  62180] 

1,0135  X  10* 

•  00583 

[1,0132  Xio'] 
[•  00570] 

9,809 

•  99162 
[9,806] 

(•  99149) 

7,35«  X  10« 

•  86664 
[7,35*  X  io2] 

[.86652] 

8,318 

•  92002 
[8,316] 

(•91991) 


2,3872  X  10-8 

•  37789 
[2,3890X10-8] 

[•  37822] 
2,3865  X  10-1 

•  37776 
[2,3890x10-!] 

[•  37822] 


2,4187  X  10 

•  38359 

[2,4205  X  lo-l] 
[•  38390] 

2,3409 

•  36938 
[2,3425] 

[•  36970] 

1,756   X    I02 

•  24452 

[1,757  X  10'^] 

[•  24477] 

1,9852 

•  29780 

[1,986«] 
[•298II] 


9,869  X  10  - 10 
•  99427 


9,866x10-3 

•  99414 
[9,869x10-3] 

(•  99427) 

4,134  X  10-2 

•  61637 

[4,131x10-2] 
[•  61606] 


i,oic 


X  10-* 
•  00851 


9,678  X  lo~2 
•  98579 


7,258 

. 86082 

8,207  X  10-2 
•91418 


1,0195  X  10-1 
•00839 
[1,0198X10-1] 
[•00851] 

4,272  X  10— 1 
•  63063 
[4,269  X  lo-l] 
[•  63033] 

1,0333  X  10 

•01423 


7,500  X  10 

•  87506 


8,481  X  10-1 

•  92845 


1,3597  X  10-10. 
•  13344 


1,3593  X  10-3 

•  13332 
[1,3597X10-3] 

[•  13344] 

5,69s  X  10-3 

•  75557 
[5,693  X  10    3] 

(•75534) 

1,378  X  lo-l 
•13915 


1,333  X  IO-2' 
•  12493 


1,131  X  10-2 
•  05346 


V.  Steinwehr. 


282  1267 


Dimensionen. 


Masse  (m),  Länge  (l)  und  Zeit  (t)  bilden  die  Grandlage  des  absoluten  Maßsystems.  Die  Dimensionen 
der  anderen  physikalischen  Größen  haben  die  Form:  mf*-l^'tt,  im  besonderen  liegen  dem  Zentimeter- Gramm- 
Sekunde- System  (CG.S.-System)  folgende  Einheiten  zugrunde:  Masse  =  i  g,  Länge  =  i  cm  und  Zeit  =  i  sec, 
deren  86400  auf  i  mittleren  Sonnentag  gehen.  Beim  Übergange  zu  anderen  Einheiten  muß  mit  den  ent- 
sprechenden Verhältniszahlen  multipliziert  werden. 

Definitionen. 

(Siehe  F.  Kofalranscb,  Lehrbuch  der  prakt.  Physik.) 
Die  Einheit  der  Geschwindigkeit  entspricht  der  in  der  Zeiteinheit  zurückgelegten  Weglänge. 
Einheit  der  Beschleunigung  ist   die  Änderung  der  Geschwindigkeit  um  ihren  Einheitsbetrag  in  einer 
Sekunde. 

Die  Einheit  der  Dichte  kommt  dem  Körper  zu,  von  dem  i  cm*  die  Masse  von  i  g  besitzt. 
Die  Einheit  der  Kraft  erteilt  der  Masse  von  i  g  in  i  sec.  die  Geschwindigkeit  Eins. 
Die  Einheit  des  Druckes  ist  die  Wirkung  der  Krafteinheit  auf  i  cm*. 

Die  Einheit  des  Drehmoments  ist  die  Einheit  der  Kraft,  die  senkrecht  am  Hebelarm  von  i  cm  Länge 
angreift. 

Die  Einheit  des  Trägheitsmoments  entspricht  der  Masse  von  |i  g  im  Abstände  i  cm  von  der 
Drehungsachse. 

Die  Einheit  der  elektrostatischen  Elektrizitätsmenge  ist  die  Menge,  welche  auf  eine  gleich  große 
Menge  in  der  Entfernung  i  cm  die  Kraft  Eins  ausübt. 

Die  Einheit  des  elektrostatischen  Potentials  besitzt  die  Einheit  der  Elektrizitätsmenge,  wenn  sie  sich 
auf  einer  leitenden  Kugel  vom  Radius  Eins  befindet. 

Die  Einheit  der  elektrostatischen  Kapazität  kommt  dem  leitenden  Körper  zu,  der  durch  die  Einheit 
der  Elektrizitätsmenge  zum  Potential  Eins  geladen  wird. 

Die  Einheit  der  magnetischen  Polstärke  übt  auf  einen  gleich  starken  Pol  in  der  Entfernung  von  i  cm 
die  Kraft  Eins  aus. 

Die  Einheit  des  magnetischen  Moments  besitzt  ein  Magnet,  dessen  beide  Pole  von  der  Stärke  Eins 
den  Abstand  von  i  cm  haben. 

Die  Einheit  der  magnetischen  Feldstärke  oder  Intensität  (Gauss)  erteilt  einem  zur  Richtung  der  Kraft 
senkrechten  Magnet  vom  Momente  Eins  das  Drehungsmoment  Eins. 

Die  Einheit  der  elektromagnetischen  Stromstärke  besitzt  der  Strom,  der  einen  Kreisbogen  von  i  cm 
Länge  und  i  cm  Radius  durchfließend,  auf  den  Magnetpol  Eins  in  der  Entfernung  Eins  die  Kraft  Eins  ausübt. 
Gesetzliche  Einheit  (Ampere)  ist  die  Stromstärke,  die  in  einer  Sekunde  1,118  mg  Silber  ausscheidet. 

Die  Einheit  der  elektromotorischen  Kraft  oder  Spannung  im  elektromagnetischen  Maße  entsteht  in 
einem  geraden,  zur  Feldrichtung  senkrechten  Leiter  von  i  cm  Länge,  der  sich  mit  der  Geschwindigkeit  Eins 
im  magnetischen  Felde  Eins  senkrecht  zu  diesem  und  zu  sich  selbst  bewegt  Gesetzliche  Einheit  (Volt)  ist 
das  Produkt  der  gesetzlichen  Einheiten  von  Stromstärke  und  Widerstand. 

Die  Einheit  des  elektromagnetischen  Widerstandes  besitzt  ein  Leiter,  in  dem  die  Potentialdifferenz 
Eins  die  Stromstärke  Eins  hervorruft.  Gesetzliche  Einheit  (Ohm)  ist  der  Widerstand  einer  Quecksilbersäule 
von  1,063  m  Länge  und  i  mm*  gleichzuachtendem  Querschnitt  bei  0°,  deren  Masse  i4>45«i  g  beträgt 


V.  Steinwehr.    8o* 


1268 


282  a 


Dimensionen. 


Praktische 
Einheit 


Praktische 
Einheit 


Mechanische 


Winkel  . 
Länge  . 
Fläche  . 
Volumen 
Maße  . 
Dichte  . 


Zeit I 

Schwingungsdauer  J 
Schwingungszahl  ] 
Tonhöhe  .  .  .  J 
Winkelgeschwindig- 
keit     

Geschwindigkeit .    . 
Winkel- 
beschleunigung   . 
Beschleunigung  .     . 
Kraft 


Drehmoment 
Direktionskraft 
Druck    . 


.;} 


o 

o 

o 

o 

I 

o 

o 

2 

o 

o 

3 

o 

I 

o 

o 

I 

—  3 

o 

o 

o 

I 

o 

o 

—  I 

o 

o 

—  I 

o 

I 

—  I 

o 

o 

—  2 

o 

I 

2 

I 

I 

2 

I 

2 

—  2 

I 

—  I 

—  2 

Maße. 

57,296° 


I  Zentimeter 
I  cm^ 
I  cm^ 
I  Gramm 
Wasser  von 
+4°  Celsius 

I  Sekunde 


I  Dyne  == 
iC.G.S.-Einheit 


Elastizitätsmodul 
Kapillar  konstante 
Koeffizient  d.  inneren 

Reibung.    .    . 
Trägheitsmoment 
Arbeit,   lebendige 
Kraft ,    Wärme- 
menge 
Leistung     .     .     . 


Magnetpol .    . 
Induktionsfluß 
Magnet.  Potential  1 
Magnetomotorische  \ 

Kraft    .... 
Magnet.  Moment 

„        Feldstärke  ^ 

„         Induktion  > 
Spec.  Magnetismus 
Magnetisier.  Koeff. 
Magnet.  Permea 

bilität  .    .    . 


—  2 

—  2 


—  3 


netis 

V2 

)Cne 

% 

Ma«e 

—  I 

V2 

^'2 

—  I 

V2 

V2 

—  I 

V2 

-V2 

—  I 

0 

0 

0 

riErg.=iC.G.S. 
<  Einheit,  i  Joule 
1=  ig''  Erg 
I  Watt  =  10' 
C.G.S.-Einheiten 


I  Maxwell  = 
I  C.G.S.-E. 


I  Gauß.  = 
I  C.G.S.-E. 


Elektrische  Maße. 


Elektrostatisch 


Elektromagnetisch 


Elektrizitätsmenge    .    .    . 

Stromstärke 

Elektromotorische  Kraft    1 

Potential J 

Widerstand 

Kapazität 

Selbstinduktionskoeffizientl 
Koeffizient  d.gegenseitlnd.  j 
Impedanz 

Elektrische  Arbeit    .    .    . 

Elektrische  Leistung .    .    . 

Stromdichte 

Elektrochemisch.Äquivalent 
Dielektrizitätskonstante 


-Vs 


I  Coulomb  =  3  .  10'  C.G.S.-E, 
I  Ampere  =  3  .  lo*  „ 

I  Volt  =  V.  •  10—" 

I  Ohm  =  V.  .  10—"  „ 

I  Farad  =  9  .  10''  „ 


I  Volt-Coulomb  =  10' 
I  Volt-Ampere  =  10' 


V2 
V2 

I 
—  I 


2 

2 

o 


I  Coulomb  =  Ji    CG  S.-E. 
I  Ampere  =■  ^g         „ 

I    Volt  =   IG»  „ 

I  Ohm  =r  IC»  „ 

I  Farad  =  10 — •  „ 

I  Henry  (Quadrant)=io'„ 


i  Volt-Coulomb 
I  Wattsekunde 
I  Joule  J 

Volt  Ampere 
Watt 


t  =  10' 


{I  Volt  Amperel 
1  Watt  j  =  '°' 

I  F  =  9650  C.G.S.-E. 


V.  Steinwehr. 


283 


1269 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 

Nach  den  Ländern  des  Erscheinens  geordnet. 

Die  angeführten  Jahreszahlen  sind  im  allgemeinen  diejenigen  des  Erscheinens.     In  Klanmiem 
hinzugefügte  Zahlen  geben  das  Jahr  an,  auf  welches  der  betreffende  Band  sich  bezieht. 


Reihenfolge  der  in   die  Tabelle  aufgenommenen  Zeitschriften. 


4. 
5- 

6. 

7- 

8. 

9. 
10. 
II. 
12, 

13. 
14. 
15. 
16. 

17. 
18. 

19 
20. 


23- 
24. 

25. 
26. 

27- 
28. 
29. 
30- 
31. 
32. 
33- 
34- 
35. 
36. 
37- 
38. 
39. 
40. 

41- 

42. 


43- 
44- 
45. 
46. 

47- 

48. 
49. 
50. 


Deatschlaad. 

Ben  u.  Abh.  der  Akad.  d.  W.  zu  Berlin. 

Sitz.-Ber.  d.  math.-phys.  Kl.  d.  Akad.  d.  W. 

zu  München. 

Abh.  d.  math.-phys.  Kl.  d.  Akad.  d.  W.  zu 

München. 

Ber.  über  d.  Verh.  d.  Kgl.  Sachs.  Ges.  d.  W. 

Abh.  d.  math.-phys.  Kl.  d.  KgL  Sachs.  Ges. 

d.  W. 

Abh.  d.  Kgl.  Ges.  d.  W.  zu  Göttingen. 

Denkschr.   d.   math.-naturw.    KI.   d.   Akad. 

d.  W.  zu  Wien. 

Sitz.-Ber.  d.  math.-naturw.  Kl.  d.  Akad.  d. 

W.  zu  Wien. 

Anz.  d.  Akad.  d.  W.  math.-natw.  Kl.  Wien. 

Monatsh.  f.  Chem. 

Metron.  Beitr. 

Wissensch.  Abh.  d.  N.  E.K. 

Wissensch.  Abh.  d.  P.T.  R. 

Versamml.  Deutscher  Naturf.  u.  Ärzte. 

Jahrb.  f.  Radioakt  u.  Elektron. 

Ann.  d.  Phys.  u.  Chem. 

Verh.  d.  D.  Phys.  Ges. 

Grelles  Joum. 

Zeitschr.  f.  Math.  u.  Phys. 

Repert.  d.  Experimentalphys.'^ 

Phys.  Zeitschr. 

Zeitschr.  f.  Kryst  u.  Min. 

Min.  u.  petrogr.  Mitt. 

Jahrb.  f.  Min.,  Geol.  u.  Paläontol. 

Zeitschr.  f.  Instrumentenk. 

Elektrotechn.  Zeitschr, 

Elektrochem.  Zeitschr. 

Zeitschr.  f.  Elektrochem. 

Zeitschr.  f.  phys.  Chem. 

Dinglers  PoljrL  J. 

Ann.  d.  Hydr. 

Beitr.  z.  Phys.  d.  fr.  Atm. 

Repert.  f.  Meteor. 

Zeitschr.  d.  österr.  Ges.  f.  Met. 

Met.  Zeitschr. 

ZS.  f.  d.  phys.  u.  chem,  Unterr. 

Liebigs  Ann.  d.  Chem. 

Chem.  Zentralbl. 

J.  f.  prakt  Chem. 

Ber.  d.  D.  chem.  Ges. 

Zeitschr.  f.  analyt.  Chemie. 

Zeitschr.  f.  anorgan.  Chemie. 

Eflglaod  ufld  Amerika. 

The  National  Phys.  Lab.  Coli.  Res. 

BuU.  Bureau  of  Standards. 

Proc  Roy.  Soc.  London. 

Phil.  Trans.  Roy.  Soc  London. 

Mem.  and  Proc.  Manchester  Lit.  and  Phil, 

Soc, 

Trans,  Roy.  Soc.  Edinbui^h, 

Proc.  Roy.  Soc.  Edinburgh. 

Proc.  Cambridge  Phil,  Soc, 


51.  Trans.  Cambridge  Phil.  Soc. 

52.  Rep.  Brit.  Assoc,  Adv.  of.  Sc. 

53.  Proc.  Amer.  Acad.  of.  Arts  and  Sc. 

54.  Ann.  Rep.  Smithson.  Inst 

55.  Proc.  Amer.  PhiL  Soc. 

56.  Proc,  Phys.  Soc.  London. 

57.  Sillimans  Amer.  Joum.  of  Science. 

58.  The  Joum,  Phys.  Chem, 

59.  Phil,  Mag, 

60.  Nature, 

61.  Joum.  Chem.  Soc. 

62.  The  Phys.  Rev. 

63.  Chem.  News. 

64.  Joum.  Amer.  chem.  Soc. 

65.  Amer.  Chem.  J. 

Frankreich  mid  Schweiz. 

66.  Mem,  Acad.  de  l'Inst  de  France. 

67.  Comptes  rendus. 

68.  Trav,  et  Mem.  du  Bur.  Internat  des  P.  et  Mes. 

69.  J.  de  phys. 

70.  J,  de  chim,  phys, 

71.  Ann.  scient  Ecole  Norm,  Sup. 

72.  Ann.  des  Mines. 

73.  BulL  soc.  min.  de  France. 

74.  Arm.  chim.  phys. 

75.  Bull.  soc.  chim.  Paris. 

76.  Arch,  sc.  phj's. 

Holland  and  Belgien. 

77.  BulL  de  Belgique. 

78.  Arch.  N6erL 

79.  Verh.  Akad.  Amsterdam, 

80.  Versl,  en  Meded.  Amsterdam. 

81.  Rec  Trav,  Chim,  Pays-Bas, 

Rußland. 

82.  Man.  Acad.  Petersbourg. 

83.  Bull.  Acad.  Petersbourg, 

84.  J.  russ,  phys.-chem.  Ges. 


Italien. 

Mem,  Pont,  Acc.  dei  Nuovi  Lincei. 

Atti  R.  Accad.  dei  Lincei. 

Mem.  e  Rend.  Ist.  Lomb, 

Atti  Ist  Veneto, 

Mem,  Acc,  Bologna, 

Atti  Acc.  Torino. 

Mem.  Soc.  Spettrocop.  Ital. 

Cimento. 

Gazz.  chim.  Ital. 


85. 

86. 

87. 

88. 
I  89. 
i  90. 

j,.. 

I  92. 
I  93. 

i  Dänemark. 

I  94.  Danske  Vidensk.-Skrifter  Kopenhagen, 

Schweden. 

95.  Svenska  Vet  Akad.  Handlingar. 

96.  Bihang  dazu. 

97.  Oefvers.  Vet  Akad.  Förhandl.  Stockholm. 


Börnstein. 


1270 


283  a 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


1.  Berichte  und  Abhandlungen  der  Königlich  Preußischen  Akademie  der 

Wissenschaften  zu  Berlin. 

Miscellanea  Berolinensia  ad  incrementuni  scieatiarum,  ex  scriptis  societati  regiae  scientiarum 
exhibitis  edita, 


(Tomus  I) 
Continuatio  I 
II 


1710 

1723 
1727 


Continuatio  III  sive  Tomus  IV  1734 
IV     „        „      V    1737 


Continuatio  V   sive  Tomus  VI 
VI    „         „      VII 


1740 
1743 


Verlag  wechselnd:  Papen,  Haude,  Rüdiger  etc. 


[745-69.    Jährlich 


Histoire  de  Tacad^mie  royale  des  sciences  et  des  heiles  lettres  de  Berlin. 

ein  Band.    Verlag  Haude,  seit  1747  Haude  &  Spener. 

Nouveaux  m^moires  de  l'acad^mie  royale  des  sciences  et  des  heiles  lettres  de  Berlin.    1770 
bis  1786.     Jährlich  ein  Band.     Verlag  Voss,  seit  1776  Decker. 

Für  je  ein  bis 


-1004. 


M^moires  de  l'acad^mie  royale  des  sciences  et  helles  lettres.    1786 
zwei  Jahre  ein  Band.     Berlin,  Decker. 

Sammlung  der  Deutschen  Ahhandlungen,  welche  in  der  Königlichen  Akademie  der  Wissen- 
schaften vorgelesen  wurden.    2  Bände.    1788— 1803.    Berlin,  Decker. 

Ahhandlungen  der  Königlichen  Akademie  der  Wissenschaften  in  Berlin.  Seit  1804  erscheinend. 
Register:  1848:  1822 — 46,  1871:  1710— 1870.  In  Kommission  bei  Georg  Reimer;  1822 
bis  1879  in  Kommission  bei  Ferd.  Dümmler,  seit  1887  Georg  Reimer.  Seit  1908  erscheint 
jährlich  je  ein  Band  der  physikalisch-mathematischen  und  der  philosophisch-historischen  Klasse. 

Bericht  über  die  zur  Bekanntmachung  geeigneten  Verhandlungen  der  Königlich  Preußischen 
Akademie  der  Wissenschaften  zu  Berlin.  1836:  Erster  Jahrgang.  1837:  Zweiter  Jahrgang. 
Hiernach  jährlich  ein  Band  in  Monatsheften,  ohne  Zählung,  bis  1855. 

Monatsberichte  der  Königlich  Preußischen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Berlin.  Jährlich 
ein  Band  in  Monatsheften,  ohne  Zählung.  1856 — 81.  Register:  1860:  1836 — 58;  1875: 
1859  —  73*  1884:  1874 — ^^-     Seit  1855  in  Kommission  bei  Ferd.  Dümmler. 

Sitzungsberichte  der  Königlich  Preußischen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Berlin.  Jährlich 
zwei  Bände,  ohne  Zählung.  Seit  1882  erscheinend.  In  Kommission  bei  Ferd.  Dümmler, 
seit  1886  bei  Georg  Reimer. 

Mathematische  und  naturwissenschaftliche  Mitteilungen  aus  den  Sitzungsberichten  der  König- 
lich Preußischen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Berlin.  Jährlich  ein  Band.  1882—97. 
Verlag  der  Akademie.  In  Kommission  bei  Ferd.  Dümmler,  seit  1886  bei  Georg  Reimer 
in  Berlin. 

1900:  Gesamtregister  über  die  in  den  Schriften  der  Akademie  von  1700— 1899  erschienenen 
wissenschaftlichen  Abhandlungen  und  Festreden,  bearbeitet  von  0.  Köhnke.  (Dritter  Band 
der  von  Ad.  Harnack  im  Auftrage  der  Akademie  bearbeiteten  „Geschichte  der  Königlich 
Preußischen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Berlin"). 


2.  Sitzungsberichte  der  mathematisch-physikalischen  Klasse 
der  Königlich  Bayrischen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  München. 


In  Kommission  bei  G.  Franz. 


Jahr 


Band 


Jahr 

Band 

Jahr 

1882 

12 

1882) 

1894 

1883 

13 

1883) 

1895 

1884 

14 

1884) 

1896 

1886 

15 

1885) 

1897 

1887 

16 

1886) 

1898 

1888 

17 

1887) 

1899  . 

1889 

18 

1888) 

1900 

1890 

19 

1889) 

1901 

1891 

20 

1890) 

1902 

1892 

21 

1891) 

1903 

1893 

22 

1892) 

1904 

Band 


Jahr 


Band 


1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 


1  (1871) 

2  (1872) 

3  (1873) 

4  (1874) 

5  (1875) 

6  (1876) 

7  {1877) 

8  (1878) 
9 . (1879) 

10  (1880) 

11  (1881) 


23  (1893) 

24  (1894) 

25  (1895) 

26  (1896) 

27  (1897) 

28  (1898) 

29  (1899) 

30  (1900) 

31  (1901) 

32  (1902) 

33  (1903) 


1905  34  (1904) 

1906  35  (1905) 

1907  36  (1906) 

1908  37    (1907) 
190g  38    {1908) 

Danach  je  ein  Jahres- 
band ohne  Nummer. 

Register 
1886   j      1871—85 
1900   I      1886 — 99 
Nachtrag  1900-04 

Bömstein. 


283b 


1271 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


3.  Abhandlungen  der  mathematisch-physikalischen  Klasse  der  Königlich 
Bayrischen  Akademie  der  Wissenschaften. 

München,  seit  Bd.  6  (1852)  in  Kommission  bei  G.  Franz. 
Die  eingeklammerten  Bandnummem  bezeichnen  die  Stelle  der  Bände  „in  der  Reihe  der  Denkschriften". 


Jahr 


Band 


Jahr! 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1832    I  (1829 — 30) 

1837  , 2         (1831—36) 
1843  I  3  (1837—43) 

1846!  4  (1844—46) 

1850  ■  5  (22)  (1847—49) 
1852    6  (25)  (1850-52) 


1855;  7(28) 

1860     8(31) 

1863     9  (34)  (1861—62) 

1870  '10  (37)  (1866—70) 

1874  II (40) 

1876  12(44) 


1880  13(48) 
1883  14(50) 
1886  15(53) 
1888  16(56) 
1892  17(63) 
1895  18  (66)  (1893— 95) 


1899  19  (69)  (1895— 99) 

1900  20  (71) (1899 — 00) 
1902  21  (73)  (1899— 02) 
1906  22  (75)  (1903— 06) 

1909  23  (78)  (1906 — 09) 

1910  24  (81)  (1906 — 10) 


Seit  1911  erscheinen  (bisher  4)  Supplementbände,   enthaltend  Beiträge  zur  Naturgeschichte  Ost- 
asiens, herausgegeben  von  F.  Doflein,  I  (1906 — 10),  II  (1908 — 11). 


4.  Berichte  über  die  Verhandlungen  der  Königlich  Sächsischen  Gesellschaft 
der  Wissenschaften  zu  Leipzig. 

Berlin,  Weidmannsche  Buchhandlung;  seit  1852  S.  Hirzel,  seit  Bd.  49  (1895)  B.  G.  Teubner. 
Vom  Jahrgang  1849  ab  erscheinen  die  Berichte  beider  Klassen  gesondert  mit  gleicher  Bandnummer. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 

Band 

1887 

39 

1888 

40 

1889 

41 

1890 

42 

1891 

43 

1892 

44 

1893 

45 

1894 

46 

1895 

47 

1896 

48 

1897 

49 

1898 

50 

Jahr       Band 


I  (1846-47 
1849         2  (1848) 
Für  die  Jahre  1849  bis 
1854  je  ein  Band 

1855  7 

1856  8 

1857  9 

1858  IG 

1859  II 

1860  12 

1861  I  13 

1862  !  14 


1S63 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 


t6 

17 
18 

19 
20 

21 
22 
23 

24 
25 

26 


1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 


27 
28 
29 
30 
31 
32 

33 
34 
35 
36 
37 
38 


1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
T910 


51 
52 
53 
54 
'55 
56 
57 
58 
59 
60 
61 
62 


5.  Abhandlungen  der  Königlich  Sächsischen  Gesellschaft  der  Wissenschaften 
zu  Leipzig.    Mathematisch-physische  Klasse. 

Berlin,  Weidmannsche   Buchhandlung;  seit  Bd.  2.  S.  Hirzel,   seit   Bd.  24  B.  G.  Teubner. 
Die  eingeklammerten  Bandnummem  sind  diejenigen  der  beide  Klassen  umfassenden  Gesamtzählung. 


Jahr 


Band 


Jahr  j 

1852) 

1883 

i8,55) 

1887 

1857) 

1888 

1859) 

1890 

1861) 

1891 

-1864) 

1891 

1865) 

1893 

-1867) 

1893 

1871) 

1893 

1874) 

1895 

■1878) 

1895 

Band 


Jahr 


Band 


1852 
1855 
1857 
1859 
1861 
1864 
1865 
1868 
1871 
1874 
1878 


(I) 
(4) 
(5) 
(6) 
(7) 
(9) 
(II) 
8(13) 
9  (14) 

10  (15) 

11  (18) 


(1849 
(1852- 

(1855- 
(1857- 
(1859- 
(1861- 
(1864- 
(1865- 
(1868- 
(1871- 
(1874- 


12  (20) 

13  (22) 

14  (24) 

15  (26) 

16  (27) 

17  (29) 

18  (31) 

19  (32) 

20  (33) 

21  (35) 

22  (37) 


(1878— 1883) 
(1884— 1887) 
(1887— 1888) 
(1889) 

(1890 — 189I) 
(1891) 
(1891— 1892) 

(1893) 

(1893) 

(1894 -1895) 

(1895) 


1897  23  (40)  (1896 -1897) 

1898  24  (42)  (1897  — 1899) 

1899  25  (43)  (1899-1900) 

1901  26  (45)  (1900 1901) 

1902  27  (46)  (19OI  — 1902) 
1904  28  (49)  (1902  — 1904) 
1906  29  (51)  (1904 -- 1905) 
1909    30  (56)  (1907-1909) 

31  (58) 

Register  d-  math.-phys.  Kl. 

1897   I  1846 — 1895 


Börastein. 


1272 


383 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


6.  Abhandlungen  der  Königlichen  Gesellschaft  der  Wissenschaften  zu 

Göttingen. 

Commentarii  Societatis  Regiae  Scientiarum  Qottingensis.    1751— 1754. 

Novi  Commentarii  usw.    1769— 1777. 

Commentationes  Societatis  Regiae  Scientiarum  Qottingensis.    1778 — 1808. 

Commentationes  usw.  Recentlores.    1808 — 1841. 

Abhandlungen  der  Königlichen  Gesellschaft  der  Wissenschaften  zu  Göttingen,    1838— 1895. 

Neue  Folge,  Mathematisch-physikalische  Klasse.    Seit  1897. 

Göttingen,  Vandenhoeck  (1751 — 1752);  Luzac  (1753— 1754); 
Dieterich  (1769 — 1895)  Berlin,  Weidmann  (seit  1897). 

Außerdem  erscheinen:  Nachrichten  von  der  Georg-Augusts-Universität  und  der  König- 
lichen Gesellschaft  der  Wissenschaften  zu  Qöttingen.  Erstes  Bändchen  Juli-Dezember  1845, 
danach  jährlich  ein  Bändchen  in  kl.  8*^  ohne  Bandnummer.  Seit  1864  lautet  der  Titel:  Nach- 
richten von  der  Königlichen  Gesellschaft  der  Wissenschaften  und  der  Georg  -  Augusts- 
Universität.     Seit  1884  in  gr.  8". 

Seit  1902  erscheinen  getrennt  jährlich :  Geschäftliche  Mitteilungen;  Mathematisch-physikalische 
Klasse;  Philologisch-historische  Klasse.     Göttingen,  Di  et  er  ich. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1752 
1753 
1754 


Commentarii. 

1  (1751) 

2  (1752)  3 
4 


Novi  Commentarii. 


1771 
1772 
1773 
1774 
1775 
1776 
1777 
1778 


1  (1769- 

2  (1771) 

3  (1772) 

4  (1773) 

5  (1774) 

6  (1775) 

7  (1776) 

8  (1777) 


70) 


1787  8  (1786) 

1788  9  (1787) 
1791  10  (1790) 
1793  II  (1792) 
1796  12  (1793—94) 

1799  13  (1798) 

1800  14  (1799) 
1804  15  (1803) 
1808  16  (1808) 

Commentat.  Recent. 


Commentationes. 

1  (1778) 

2  (1779) 

3  (1780) 

4  (1781) 

5  (1782) 

6  (1784) 

7  (1785) 


1779 
1780 
1781 
1782 
1783 
1785 
1786 


1811 
1813 
1816 
1820 
1823 
1828 
1832 
1841 


1  (1808-11) 

2  (1811  — 13) 

3  (1814— 15) 

4  (1816— 18) 

5  (1819—22) 

6  (1823—27) 

7  (1828-31) 

8  (1832-37) 


Abhandlungen. 

1843  I  I  (1838-41) 
1845  I  2  (1842—44) 


1847 

3  ( 

1850 

4  ( 

1853 

5  ( 

1856 

6  ( 

1857 

7( 

1860 

8  ( 

I86I 

9  ( 

1862 

10  ( 

1864 

II  ( 

1866 

12  ( 

1868 

IS  ( 

1869 

14  ( 

I87I 

15  ( 

1872 

16  ( 

1872 

17  ( 

1873 

18  ( 

1874 

19  (] 

1875 

20  (] 

1876 

21  (] 

1877 

22  (] 

1878 

23  u 

1879 

24.  2 

1880 

26  (] 

(1845-47) 
(1848—50) 
(1851—52) 

(1853—55) 
(1856-57) 
(1858-59) 

(1860) 

(1861—62) 

(1862—63) 

(1864-66) 

(1866-67) 

(1868—69) 

(1870) 

(I87I) 

(1872) 

(1873) 
(1874) 
(1875) 

(1876) 

(1877) 
(1878) 


I88I 

27  ( 

1882 

28  ( 

1882 

29  ( 

1883 

30  ( 

1884 

31  ( 

1885 

32  ( 

1886 

33  ( 

1887 

34  ( 

1889 

35  ( 

1890 

36  ( 

I89I 

37  ( 

1892 

38  ( 

1894 

39  ( 

1895 

40  ( 

1900 

1903 
1905 

1906 

1907 

I9I0 
I9I0 


(I88I) 

5I) 

[1882) 

(1883) 

(1884) 

■  ^5) 

(1886) 

(1887) 

(1888) 

[1889—90) 

(1891) 

(1892) 

(1893) 
(1894—95) 

Neue  Folge. 

1  (1897 — 1900) 

2  (1902 — 1903) 

3  (1904) 

4  (1905—06) 

5  (1907) 

6  (1908 — 10) 
n  (Ergebnisse  des 

Samoa  Observ.) 


7.  Denkschriften  der  Kaiserlichen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Wien, 
mathematisch-naturwissenschaftliche  Klasse. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 

Jahr 

36 

1888 

37 

1889 

35.  38 

1890 

39.  41 

189I 

40^).  42 

1892 

43-45 

1893 

46.  47 

1894 

48 

1895 

49-  50 

1896 

51 

1897 

52.  53 

1898 

Band 

Jahr 

54 

1899 

55.  56 

1900 

57 

1901 

58 

1902 

59 

1904 

60 

1905 

61=») 

1906 

62 

1907 

63 

1908 

64 

1909 

65.  661.  II 

1910 

1 
1 

Band 


1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 


2 
3-  4 

5 

6.  7.  8 

9.  10 

II.  12 

13 
14.  15 
16,  17 

18 

19 


1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1872 
1874 
1875 


20 

21 
22.  23 

24 

25 
26^).  27 

28 

29 

30 
31.  32 

33 

34 


1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 


*)  1867.  Register  zu  Bd.  1—26. 
zu  Bd.  41 — 60.  *)  Jubelband  zur  Feier 
Meteorologie  und  Erdmagnetismus. 


^)  1880.     Register  zu  Bd.  27 — 40. 
des  50  jährigen  Bestandes  der  K.  K. 


67 
66  III.  68 
69.70.73*) 

72 

74 

77 

78 

80 

81 

84 

85 


^)  1894.     Register 
Zentral- Anstalt  für 


Börnstein. 


283  d 


1273 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


8.  Sitzungsberichte  der  kaiserlichen  Alcademie  der  Wissenschaften  zu  Wien, 
mathematisch-naturwissenschaftliche  Klasse. 

Wien,  in  Kommission  bei  Wilh.  Braumüller;  seit  Bd.  21  (1856)  bei  Karl  Gerolds  Sohn, 
seit  Bd.  96  (1887)  bei  F.  Tempsky,  seit  Bd.  114  (1905)  bei  Alfred  Holder. 


Jahr       Band 


Jahr  i     Band 


Jahr       Band 


Jahr  i     Band 


Jahr 


Band 


1849 
1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 
1862 
1863 


I 
2.  3 
4-  5 
6.  7 
8.  9 

IG.  II 
12 — 14 
15—18 

19 21 

22  —  27 
28—33 
34-38 
39—42 

43 
44-  45 

46—48 


1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 

1872  I 

1873  i 

1874  ! 
1875 1 
1876 ! 
1877 
1878 
1879  . 


49 
50—52 

53-  54 

55.  56 

57.  58 

59-  60 

61.  62 

63.  64 

65.  66 

67.  68 

69.  70 

71.  72 

73-  74 

75.  76 

77.  78 

79.  80 


1880  i 

1881  i 

1882  I 

1883  I 

1884  I 
1885 

1886  ; 

1887  ! 

1888  ! 

1889  I 

1890  i 

i'89i 
1892  I 

1893 ! 

1894  i 

1895  i 


81.  82 
83.  84 

85.  86 
87.  88 
89.  90 
91.  92 
93-  94 
95-  96 

97 

98 

99 
100 

lOI 

102 
103 
104 


1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 


105 
106 
107 
108 
109 
110 
III 
112 

"3 
114 

"5 
116 
117 
ii8 
119 


1854 
1856 

1859 
1862 
1865 
1870 
1872 
1878 
1880 
1882 
1885 
18S8 
1892 
1897 
1902 
1907 


Register 
I       (I—  10) 
II     (II—  20) 

III  (21—  30) 

IV  (31—  42) 
V    (43-  50) 

VI  (51—  60) 

VII  (61—  64) 

VIII  (65-  75) 

IX  (76—  80) 

X  (81—  85) 

XI  (86—  90) 

XII  (91—  96) 

XIII  (97-100) 

XIV  (loi— 105) 
XV  (106— 1 10) 

XVI  (111-115) 


9.  Anzeiger  der  Kaiserlichen  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Wien, 
mathematisch-naturwissenschaftliche  Klasse. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

I 

1872 

9 

2 

1873 

10 

3 

1874 

II 

4 

1875 

12 

5 

1876 

13 

6 

1877 

14 

7 

1878 

15 

8 

1879 

16 

Jahr   Band 


Jahr   Band 


Jahr 


Band 

Jahr 

33 

1904 

34 

1905 

35 

1906 

36 

1907 

37 

1908   ; 

38 

1909  ; 

39 

40 

Band 


1S64 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 


1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 


17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 


1889 
1890 
1891 
1893 

1893 
1894 

1895 


25 
26 

27 
28 

29 

30 

31 
32 


1896 
1897 
1898 

1899 
1900 
1901 
1902 
1903 


41 
42 
43 
44 
45 
46 


10.  Monatshefte  für  Chemie 

und  verwandte  Teile  anderer  Wissenschaften.    Gesammelte  Abhandlungen  aus  den  Sitzungsberichten 

der  Kaiserlichen  Akademie  der  Wissenschaften.    Wien,  aus  der  K.  K.  Hof-  und  Staatsdruckerei. 

In  Kommission  bei  Karl   Gerolds   Sohn,    seit   Bd.   8  bei    F.   Tempsky,    seit  Bd.  16  bei 

Gerold,  seit  Bd.  26  bei  Alfred  Holder. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 


(1880) 
(1881) 
(1882) 
(1883) 
(1884) 
(1885) 
(1886) 


1888 
1889 
1890 
1891 
1892 

1893 
1894 


8  (1887) 

9  (1888) 

IG  (1889) 

II (I89G) 
12(1891) 
13(1892) 
14(1893) 


1895 

1896 

1897 
1898 
1899 

1900 
I90I 


15(1894) 
16(1895) 
17(1896) 
18(1897) 
19  (1898) 
20(1899) 

21 (1900) 


1902 
1903 
1904 
1905 
1906 
1907 
1908 


22(1901)  1909  129(1908) 

23(1902)  130(1909) 

24(1903)  I9IO   31 

25(1904)  General- Register 

26(1905)  18941—10(1880-89)! 

27(1906)  1905       11  —  22 

28(1907)  1(1890 — 1901) 

Börosteia. 


1274 


283 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften, 


11.  Metronomische  Beiträge 

herausgegeben    von  W.  Förster,    Direktor    der   Normal-Eichungskommission    des   Norddeutschen 

Bundes,  seit  No.  2  (1875)  der  Kaiserlich  Deutschen  Normal-Eichungskommission. 
Berlin,   Nr.  i,  4,   5   bei  Ferd.  Dümmler,    No.  2,  3   herausgegeben   von   der  Kaiserlichen  Normal- 
Eichungskommission,  seit  No.  6  {1889)  bei  Jul.  Springer. 

12.  Wissenschaftliche  Abhandlungen  der  Kaiserlichen  Normal-Eichungs- 

Kommission. 

Fortsetzung  der  Metronomischen  Beiträge.     Berlin,  Julius  Springer. 


Jahr 


Metron.  Beitr. 
Nummer  Jahr 


Nummer 


Jahr 


Wissensch.  Abh.  d.  N.-E.-K. 

Heft  Jahr      i       Heft 


Ohne 
Jahreszahl 

1875 
1881 


4-  5 
6 


1890 


1900 
1902 
1903 


1906 
1908 


13.  Wissenschaftliche  Abhandlungen  der  Physikalisch-Technischen 

Reichsanstalt. 

Berlin,  Julius  Springer. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band       |       Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1894       I 


1900 


1904 


14.  Versammlungen  Deutscher  Naturforscher  und  Ärzte. 

Die  Berichte  über  die  Versammlungen  i — 7,  9,  13,  17  sind  nur  in  der  O keuschen  Zeit- 
schrift „Iris"  erschienen,  von  den  übrigen  Versammlungen  sind  teils  „Berichte",  teils  „Tage- 
blätter" veröffentlicht.  Seit  1890  erscheirien  außer  dem  „Tageblatt"  noch  „Verhandlungen  der 
Gesellschaft  deutscher  Naturforscher  und  Ärzte".     Leipzig,  F.  C.  W.  Vogel. 


Jahr 


Ort 


Jahr 


Ort 


Jahr 


Ort 


Jahr 


Ort 


1822 
1823 
1824 
1825 
1826 
1827 
1828 
1829 
1830 
1832 
1833 
1834 
1835 
1836 

1837 
1838 

1839 
1840 
1841 
1842 
1843 


1.  Leipzig 

2.  Halle 

3.  Würzburg 

4.  Frankfurt  a.M. 

5.  Dresden 

6.  München 

7.  Berlin 

8.  Heidelberg 

9.  Hamburg 

10.  Wien 

11.  Breslau 

12.  Stuttgart 

13.  Bonn 

14.  Jena 

15.  Prag 

16.  Freiburg 

17.  Pyrmont 

18.  Erlangen 

19.  Braunschweig 

20.  Mainz 

21.  Graz 


1844 

1845 
1846 
1847 
1849 
1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1856 

1857 
1858 
1860 
1861 
1862 
1863 
1864 


1865    40. 

1867  I  41. 

1868  !  42. 


Bremen 

Nürnberg 

Kiel 

Aachen 

Regensburg 

Greifswald 

Gotha 

Wiesbaden 

Tübingen 

Göttingen 

Wien 

Bonn 

Karlsruhe 

Königsberg 

Speyer 

Karlsbad 

Stettin 

Gießen 

Hannover 

Frankfurt  a.M. 

Dresden 


1869 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 


49. 
50. 
51. 
52. 
53- 
54. 
55- 
56. 
57- 
58. 
59. 
60. 

1888  !  61. 

1889 !  62. 

1890  ;  63. 


1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
i88s 


43- 
44. 

45. 
46. 

47. 


Innsbruck 

Rostock 

Leipzig 

Wiesbaden 

Breslau 

Graz 

Hamburg 

München 

Kassel 

Baden-Baden 

Danzig 

Salzburg 

Eisenach 

Freiburg 

Magdeburg 

Straßburg 

Berlin 

Wiesbaden 

Cöln 

Heidelberg 

Bremen 


1891  !  64. 


1893 
1894 

1895 
1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 

1909  81, 

1910  '  82. 

1911  83. 

1912  84. 


Halle 

Nürnberg 

Wien 

Lübeck 

Frankfurt  a.M. 

Braunschweig 

Düsseldorf 

München 

Aachen 

Hamburg 

Karlsbad 

Cassel 

Breslau 

Meran 

Stuttgart 

Dresden 

Cöln 

Salzburg 

Königsberg 

K  arlsruhe 

Münster  i.  W. 


15.  Jahrbuch  der  Radioaktivität  und  Elektronik. 

Herausgegeben  von  Johannes  Stark.     Leipzig,  S.  Hirzel. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band. 


1905 
1906 


(1904) 
(1905) 


1907 
1908 


3  (1906) 

4  (1907) 


1909 
1910 


5  (1908) 
6,  7  (1909  10) 


1911 


Börnstein. 


283  f 


1275 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


16.  Annalen  der  Physik  und  Chemie. 

Journal  der  Physik  und  Neues  Journal  der  Physik,  herausgeg.  von  Gren. 

Annalen  der  Physik,  seit  Bd.  63  (1819)  Annalen  der  Physik  und  der  physikalischen  Chemie, 

herausgeg.  von  Gilbert. 

Annalen  der  Physik  und  Chemie,  herausgeg.  von  Poggendorff,  seit  1877  von  Wiederaann. 
Annalen  der  Physik,  herausgeg.  von  Drude,  seit  Bd.  21  (1906)  von  W.  Wien  und  JVL  Planck. 

Verlag:  Bd.  i  u.  2  (1790)  Halle,  auf  Kosten  des  Herausgebers,  und  Leipzig,  in  Kommission 
bei  Joh.  Ambr.  Barth;  von  Bd.  3  (1791)  Leipzig,  Joh.  Ambr.  Barth;  von  Bd. 6  (1792)  Joh.  Ambr.  Barth, 
Gilb.  Ann.  Bd.  i — 30  (1799—1808)  Halle,  Rengersche  Buchhandlung,  seit  Bd.  31  (1809)  Leipzig, 
Joh.  Ambr.  Barth. 

Neben  den  hierunter  genannten  Bandnummem  beginnt  eine  besondere  Zählung  mit  Gilb. 
Ann.  Bd.  31  als  Neue  Folge  Bd.  i,  und  Gilb.  Ann.  Bd.  61  als  Neueste  Folge  Bd  i.  Und  eine 
Gesamtzählung  setzt  die  Bandnummem  von  Gilb.  Ann.  fort,  so  daß  die  ersten  Bände  von  Pogg., 
Wied,,  Drude  Ann.  als  der  ganzen  Folge  77.,  237.,  306.  Band  bezeichnet  werden. 


Jahr  j   Band 


Jahr      Band 


Jahr       Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Journal  der 
Physik. 


1790 

I.  2 

I79I 

3-  4 

1792 

5-  0 

1793 

7 

1794 

8 

Neues  Journal 

der  Physik. 

1795   I-  2 

1796 

3-  4 

Register. 
1800    Sach-R. 
I    1—4 

Gilberts 
Annalen. 


1817    55—57 
181858— 60 

1819  61  —  63 

1820  64 — 66 

1821  67 — 69 

1822  70—72 

1823  :  73—75 

1824  76 

Register. 
1826  iSach-u. 
iNam.-R. 
1  1-76 

Poggendorffs 
Annalen. 


1799 
1800 
1801 
1802 
1803 
1804 
1805 
1806 
1807 
1808 
1809 
1810 
1811 
1812 
1813 
1814 
1815 
1816 


1-3 

4-6 

7—9 

10 — 12 

13--15 

16-18 
19 — 21 

22 — 24 

25—27 
28-30 

31—33 
34—36 
37-39 
40—42 

43—45 

46—48 

49-51 
52—54 


824 

825 
826 
827 


828  12- 

829  15- 


I.  2 

3-5 

6—8 
9— II 
14 
17 

830  18 — 20 

831  ;  21—23 

832  24 — 26 

833  27—30 

834  31-33 

835  34—36 

836  37-39 

837  40—42 

838  43—45 

839  46—48 

840  .  49—51 

841  \  52-54 

842  1  55—57 
843!  58-60 

844  1  61—63 

845  I  64 — 66 


S46  67 — 69 
847;  70—72 
■/  '  73—75 
8494-76-78 
850  i  79—81 
82—84 
85—87 
88 — 90 
91—93 
855;  94—96 
856  j    97—99 

857 !  100 — 102 
103—105 
106 — 108 
860  j  109 — III 
861 1 112 — 114 

862  i  115— 116 

863  ■  118 — 120 
864 ,  121— 123 

865  i  124 — 126 

866  j  127 — 129 
8671  130-132 

868  I  133—135 

869  I  136  —  138 

870  j  139  — 141 

871  j  142—144 

872  I  145—147 

873  I  148— 151 


851 
852 
853 
854 


5 

859 


1854 
1871 
1874 

1876 
1878 


IV 

V 

VI 

u.  Jubelband 

VII 

VIII 


Register  zu  Pogg.  Arm. 

1845  I — 60 

1854  61—90 

1865  ;        91 — 120 
1875    Sach-R.  121— 150 
1875     Nam.-R.  i — 150 
1888  j  Sach-R.  I — 160, 
!       Erg.,  Jub. 

Wiedemanns  Annalen. 


874 
875 
876 

877 


152—154 

155—157 

158—159 

160 


Ergänzungs- 
bände. 
1842  I 

18481        II 
1853         "I 


877 
878 

879 
880 
881 
882 
883 
884 
885 
886 
887 


890 
891 
892 
893 
894 
895 
896 


I.  2 
3-5 
6—8 
9-11 
12 — 14 

15—17 
18—20 
21 — 23 
24 — 26 
27—29 
30—32 

33—35 
36-38 

39-41 
42—44 

45—47 
48—50 

51—53 
54—56 
57—59 


1S97    .;  60 63 

1898  j  64—66 

1899  j  67 69 

Register. 

1889  1    Nam.-R.  1—35 

1894  I  Nam.-R.  Pogg. 
j  Ann.  151 — 160 
E.  VII,  VIII, 
Wied.  Ann.  i — 50 

1897  !  Sach-R.  Wied. 

j   Ann.  I — 50 
i 
1910  1  Nam.-  u.  Sach-R. 
Wied.  Ann.  5 1—69 
(1894-99) 
u.  (4)  1-30 
(1899— 1909) 


1900 
1901 
1902 
1903 
1904 


1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
191 1 


Vierte  Folge. 

1—3 

4-6 

7—9 

10 — 12 

13-15 

Festschrift, 

L.  Boltzmann 

gewidmet 

16—18 

19 — 21 

22 — 24 

25—27 

28—30 

31—33 
34—36 


Bömstein. 


1276 


283  g 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 

17.  Verhandlungen  der  Physikalischen  Gesellschaft. 

Verhandlungen  der  Physikalischen  Gesellschaft  zu  Berlin.    1882— 1898. 

Redaktion:  F.  Neesen;  seit  Bd.  5    (1886)  E.  Rosochatius;   Bd.  7  (1888)  Rosochatius  und    • 

A.  König;  seit  Bd.  8  (1889)  König. 

Die  ersten  vier  Jahrgänge  wurden   mit   den   „Fortschritten   der   Physik"  herausgegeben, 

Bd.  II  und  der  Anfang  von  Bd.  12  den  „Annalen  der  Physik,  und  Chemie"  beigegeben.    Daneben 

erschienen  die  „Verhandlungen"  selbständig. 

Berlin,  Georg  Reimer;  seit  Bd.  11  (1892)  Leipzig,  Joh.  Ambr.  Barth. 

Verhandlungen  der  Deutschen  Physikalischen  Gesellschaft.    Seit  1899. 

Redaktion:  A.  König;  seit  Bd.  4  (1902)   K.  Scheel. 

Seit  Bd.  5  (1903)  erscheinen  die  „Verhandlungen"  zusammen  mit  dem  „Halbmonatlichen 

Literaturverzeichnis  der  Fortschritte  der  Physik",  dargestellt  von  der  Deutschen  Physikalischen 

Gesellschaft  (Redaktion:  K.  Scheel,  R.  Assmann)  unter  dem  gemeinsamen  Titel: 

Berichte  der  Deutschen  Physikalischen  Gesellschaft. 

Leipzig,  Joh.  Ambr.  Barth;  seit  Bd.  5  (1903)  Braunschweig,  Friedr.  Vieweg  &  Sohn. 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr         Band 

Jahr 

Band 

1887 

5  (1886) 

1894 

12  (1893) 

Verh.  d.  Deutsch. 

1904 

6 

Verh.  Phys.   Ges. 

1888 

6  (1887) 

1895 

13  (1894) 

Phys.  Ges. 

1905 

7 

Berlin 

1889 

7  (1888) 

1896 

14 

1899 

I 

1906            8        II 

1883 

I   (1882) 

1890 

8  (1889) 

1897 

15 

1900 

2 

1907 

9 

1884 

2  (1883) 

1891 

9  (1890) 

1898 

16 

1901 

3 

1908 

IG 

1885 

3  (1884) 

1892 

IG    (1891) 

1902 

4 

1909 

II 

1886 

4  {1885) 

1893 

II  (1892) 

1904 

i7Reg.i-i7 

1903 

5 

1910 
1911 

12 
13 

18.  Journal  für  die  reine  und  angewandte  Mathematik  (Grelles  Journal). 

Redaktion:    A.    L.   Grelle;    seit   Bd.  53   (1857)   C.  W.   Borchardt;    seit    Bd.    91    (1881) 

L.  Kronecker  u.  K.  Weierstraß;  seit  Bd.  iio  (1892)  L.  Fuchs;  seit  Bd.  125  (1903)  K.  Hensel. 

Berlin,  Duncker  &  Humblöt;  seit  Bd.  2  (1827)  Georg  Reimer. 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

1826 

I 

1844 

27.  28 

1862 

60 

1879 

86.  87 

1896 

116 

1827 

2 

1845 

29 

1863 

61.  62 

1880 

88.  89 

1897 

117.  118 

1828 

3 

1846 

30—33 

1864 

63 

1881 

90.  91 

1898 

119 

1829 

4 

1847 

34-  35 

1865 

64 

1882 

92.  93 

1899 

I2G 

1830 

5-  6 

1848 

36.  37 

1866 

65.  66 

1883 

94-  95 

1900 

121.    122 

1831 

7 

1849 

38 

1867 

67 

1884 

96.  97 

1901 

123 

1832 

8.  9 

1850 

39-  4° 

1868 

68.  69 

1885 

98 

1902 

124 

1833 

10 

1851 

41.  42 

1869 

70 

1886 

99 

1903 

125.    126 

1834 

II.  12 

1852 

43.  44 

1870 

71.  72 

1887 

100.    lOI 

1904 

127 

1835 

13.  14 

1853 

45.  46 

1871 

73 

1888 

102.  103 

1905 

128 I3G 

1836 

15 

1854 

47.  48 

1872 

74 

1889 

104.  105 

1906 

131 

1837 

16.  17 

1855 

49.  50 

1873 

75-  76 

1890 

106 

1907 

132 

1838 

18 

1856 

51-  52 

1874 

77.  78 

1891 

107.  108 

1908 

133-  134 

1839 

19 

1857 

53.  54 

1875 

79.  80 

1892 

109.   HO 

1909 

135-  136 

1840 

20.  21 

1858 

55 

1876 

8i 

1893 

III.    112 

1910 

137-  138 

1841 

22 

1859 

56 

1877 

82.  83 

1894 

"3 

1842 

23.  24 

1860 

57 

1878 

84.  85 

1895 

114.  115 

Register 

1843 

25.  26 

1861 

58.  59 

1887  1    I — 100 

Börnstein. 


283  h 


1277 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


19.  Zeitschrift  für  Mathematik  und  Physik. 

Redaktion:  O.  Schlömilch  und    B.  Witzschel;   seit   1S59   Schlömilch,  Witzschel  und  M.  Cantor; 

seit  1860  Schlömilch,  E.  Kahl  und  Cantor;  seit  1893  Schlömilch  und  Cantor;  seit  1897  Mehmke 

und  Cantor;  seit  1901  Mehmke  und  Runge. 

Leipzig,  B,  G.  Teubner. 


Jahr       Band 


Jahr 


Band 


Jahr       Band 


Jahr    i  Band 


Jahr 

Band 

Jahr 

1896 

41 

1906 

1897 

42 

1907 

1898 

43 

1908 

1899 

44 

1909 

1900 

45 

1910 

1901 

46 

1911 

1902 

47 

1903 

48.  49 

Reg 

1904 

50.  51 

1881 

1905 

52 

1905 

Band 


1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 
1862 
1863 
1864 
1865 


I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 


1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 


II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 


1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 


21 
22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 

29 
30 


1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
1891 
1892 

1893 
1894 

1895 


31 
32 
33 
34 
35 
36 
37 
38 
39 
40 


Supplemente  zu  den   Bänden    12,  13,  22,  24,  25,  27, 
dasjenige  von  Bd.  44  (1899)  ist  eine  Festschrift  zu  Cantors  70. 
irrtümlich)  die  Nummer  14. 


53 
54-  55 
56 
57 
58 
59 


1-25 
1—50 


29,  34,  35,   37,  40,  42,  44,  45,  46; 
Geburtstag  und  trägt  (anscheinend 


20.  Repertorium  der  Experimentalphysik, 

herausgegeben  von  Ph.  Carl,  seit  1883  von  F.  Exner. 
München,  seit  1880  München  und  Leipzig,  R.  Oldenbourg. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

I 

1871 

7 

1877 

13 

1883 

19 

1889 

2 

1872 

8- 

1878 

14 

1884 

20 

1890 

3 

1873 

9 

1879 

15 

1885 

21 

1891 

4 

1874 

10 

1880 

16 

1886 

22 

Eingeg 

5 

1875 

II 

1881 

17 

1887 

23 

6 

1876 

12 

1882 

18 

1888 

24 

Band 


1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 


25 
26 

27 


21.  Physikalische  Zeitschrift, 

herausgegeben  von  E.  Riecke  und  H.  Th.  Simon. 

Redaktion:  Simon,  in  Vertretung  Böse;   seit  Bd.  5  (1904)  Böse;  seit  Bd.  10  (1909)  F.  Krüger. 

Leipzig,  S.  Hirzel. 


Jahr       j  Band 


Jahr       Band 


Jahr    !  Band 


Jahr   >  Band 


Jahr  1  Band 


Jahr  I  Band 


1099 — 1900 
1900 — 1901 


1901 — 02   3 
1902 — 03 1  4 


1904 
1905 


1906 
1907 


1908 
1909 


9 
10 


1910 
1911 


II 

12 


22.  Zeitschrift  für  Kristallographie  und  Mineralogie, 

herausgegeben  von  P,  Groth.    Leipzig,  Wilhelm  Engelmann. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 
1883 


1  i»84  I   ».  9  1891  18.  19  1898      29  1905      40 

2  1885     IG  1892     20  1899  30.  31  1906     41 

3  1886     II  1893      21  1900  32.  33  1907  42,  43 

4  1887      12  1894  22.  23  I90I       34  1908  44.  45 

5  1888  13.  14  1895       24  1902  35.  36  1909       46 

6  1889     15  1896  25.  26  1903      37  1910     47 

7  1890  16.  17  1897  27.  28  1904  38.  39 

Register:  1866:  i— 10;  1893:  11—20;  1899:  21 — 30.  Diese  Bände  enthalten  mit  dem 
Register  der  Zeitschrift  zugleich  ein  Repertorium  der  mineralogisch-krystallographischen  Literatur 
für  die  entsprechenden  10  Jahre. 

Börnstein. 


1278 


283  i 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


23.  Mineralogische  und  petrographische  Mitteilungen, 

gesammelt  von  G.  Tschermak.     Beilage   zum  Jahrbuch  der  K.  K.  Geologischen  Reichsanstalt 

(bis  1877).     Redakteur  für  Bd.  i  (i878)-io  (1889)  Tschermak.     Danach  lautet  der  Titel: 

Tschermaks  mineralogische  und  petrographische  Mitteilungen. 

Redakteur:  F.  Becke. 
Wien,  Wilh.  Braumüller,  seit  1875:  Alfred  Holder. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr     Band 


1871  bis  1877 

jährlicii  ein  Band 

ohne  Nummer. 

Neue  Folge. 


1881 
1882 
1883 


i88a 
1889 
1890 
1891 
1892 
1895 


9 
10 
II 
12 
13 
14 


1896 

1897 
1898 

1899 
1900 
1901 


15 
16 

17 
18 

19 

20 


1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 


21 
22 
23 
24 
25 
26 


1908 
1909 


27 
28 


Register 


1907  |ii— 25 


24.  Jahrbuch  für  Mineralogie,  Geologie  und  Paläontologie. 

Jahrbuch  für  Mineralogie,  Geologie  und  Petrefaktenitunde  (1830—32). 
Neues  Jahrbuch  für  Mineralogie,  Geologie  und  Petrefaktenkunde  (1833—62). 
Neues  Jahrbuch  für  Mineralogie,  Geologie  und  Paläontologie  (seit  1863). 

Daneben  erscheint  seit  1900  jährlich  ein  Band:  Centralblatt  für  Mineralogie,  Geologie 
und  Paläontologie  in  Verbindung  mit  dem  Neuen  Jahrbuch  etc. 

Redaktion:  K.  C.  v.  Leonhard  (1830—61),  H.  G.  Bronn  (1830—62),  G.  Leonhard  (1862 
bis  79),  H.  B.  Geinitz  (1863—79),  E.  W.  Benecke  (1879—84),  C.  Klein  (1879—84),  H,  Rosenbusch 
(1879—84),  M.  Bauer  (seit  1885),  W.  Dames  (1885—98),  Th.  Liebisch  (seit  1885),  E.  Koken  (seit  1899). 

Verlag:  Heidelberg,  Georg  Reichard;  seit  1833:  Stuttgart,  E.  Schweizerbart. 


Jahr 


Band 


Jahr      Band 


Jahr 


Band     Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1830  I 

1831  2 

1832  3 

1833  — 1879 

jährlich  ein  Band 

ohne  Nummer. 

Seit  1880 

jährlich  zwei  Bände 

ohne  Nummer. 


Beilagebände. 


1893 
1894-95 
1895—96 
1897-98 


2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 


1899— 1901 
1901 
1902 
1903 
1904 
1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


13 

14 

15 
16.  17 
18.  19 

20 

2I-.  22 
23.24 
25.  26 
27.  28 
29.30 
31 


I84I 
185I 
1861 
1870 
1880 
1885 


Indices 
1830—39 
1840  —  49 
1850—59 
1860—69 
1870  —  79 
1880—84 

u.  Beilgbd.  1.2 


1901 


1906 


1911 


u.  Beilgbd.  3-6 

1896       1890-94 
ju.Beilgbd.  7. 8. 


1095— 99 
u.  Beilgbd.  9-12 

1900—04, 
C.-Bl.  1900-04, 
Beil.-Bd.  13-20 

1905—09, 
C.-B1.  1905  09, 
Bell.-Bd.  21-28 


25.  Zeitschrift  für  Instrumentenkunde, 

Organ  für  Mitteilungen  aus  dem  gesamten  Gebiete  der  wissenschaftlichen  Technik, 

herausgegeben  unter  Mitwirkung  der  Physikalisch- Technischen  Reichsanstalt. 

Redaktion:  Schwirkus  (1880—82),  Leman  u.  Westphal  (1883-88),  Westphal  (1889-95), 

Lindeck  (1896  — 1911),  F.  Göpel  (seit  1911). 

Seit    1896    ist    mit    der    Zeitschrift    als    deren    Beiblatt    vereinigt    das    Vereinsblatt    der 

Deutschen  Gesellschaft  für  Mechanik  und  Optik,  seit  1898  betitelt:  Deutsche  Mechaniker-Zeitung. 

Redakteur:  A.  Blaschke. 

Berlin,  Julius  Springer. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

I 

1886 

6 

1891 

II 

1896 

16 

1901 

21 

1906 

26 

2 

1887 

7 

1892 

12 

1897 

17 

1902 

22 

1907 

27 

3 

1888 

8 

1893 

13 

1898 

18 

1903 

23 

1908 

28 

4 

1889 

9 

1894 

14 

1899 

19 

1904 

24 

1909 

29 

5 

1890 

10 

1895 

15 

1900 

20 

1905 

25 

1910 

30 

Register:  iJ 

92:  I  — 

to. 

1911 

31 

i«8l 
1882 
1883 
1884 
1885 


Börnstein. 


283k 


1279 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


26.  Elektrotechnische  Zeitschrift, 

herausgegeben  vom  Elektrotechnischen  Verein;  seit  Bd.  ii  (1890);  Zentralblatt  für  Elektrotechnik; 

Organ  des  Elektrotechnischen  Vereins;  seit  Bd.  15  (1894):  Zentralblatt  für  Elektrotechnik;  Organ 

des  Elektrotechnischen  Vereins  und  des  Verbandes  Deutscher  Elektrotechniker. 

Redaktion:  K.  Ed.  Zetzsche  (1880—86),  Slaby  (1883—84),  Rühlmann  (1885—89),  Wabner 
(1887—88),  Petsch  (1889),  F.  Uppenbom  (1890—93),  Gisb.  Kapp  (1894— 1906),  Jul.  H.  West 
(1894 — 1900),  E.  C.  Zehme  (seit  1906),  F.  Meissner  (seit  1909). 

Verlag:  Berlin,  Julius  Springer;  seit  Bd.  11  (1890):  Berlin,  Julius  Springer  und  München, 
R.  Oldenbourg;  seit  Bd.  22  (1901):  Berlin,  Julius  Springer. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

I 

1886 

7 

2 

1887 

8 

3 

1888 

9 

4 

1889 

10 

5 

1890 

II 

6 

1891 

12 

Jahr       Band 


Jahr       Band 


Jahr 


Band 

Jahr 

23 

1907 

24 

1908 

25 

1909 

26 

1910 

27 

1911 

Band 


1882  i 

1883  j 

1884  i 
1885 


1892  I  13 

1893  !  14 

1894  i  15 

1895  I  16 

1896  17 


1897 
1898 
1899 
1900 
1901 


18 

19 
20 
21 
22 


1902 
1903 
1904 

1905 
1906 


28 
29 
30 
31 

32 


27.  Elektrochemische  Zeitschrift, 

Organ  für  das  Gesamtgebiet  der  Elektrochemie,  Elektrometallurgie,  für  Batterien-  und  Akkumu- 
latorenbau, Galvanoplastik  und  Galvanostegie ;  seit  Bd.  12  (1905—06):  Organ  für  Elektrochemie, 
Elektrometallurgie  (unter  besonderer  Berücksichtigung  des  Eisens),  Luftstickstoff- Verwertung,  für 
Batterien-  und  Akkumulatorenbau,  Galvanoplastik  und  Galvanostegie. 

Red.  A.   Neuburger.     Berlin,  S.    Fischer,  seit   Bd.  2   S.  Fischer  (M.  Krayn),  seit  Bd.  7 
M.  Krayn. 


Jahr        Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1894—95  I 

1895    96  !  2 

1896-97  ;  3 

1897—98  ;  4 


1898-99 
1899 — 00  I 
1900 — 01  f 

1901—02  ! 


1902—03  j  9 

1903 — 04  I  10 

1904—05  I  II 

T905 — 06  I  12 


1906 — 07  '  13 

1907  -  08  14 

1908 — 09  I  15 

1909 10  ;  16 


1910 — II  ; 
1911 — 12  j 


17 
18 


28.  Zeitschrift  für  Elektrochemie. 

Bd.  I  führt  den  Titel:  Zeitschrift  für  Elektrotechnik  und  Elektrochemie. 
Redaktion:  W.  Borchers;  seit  Bd.  3  (1896—97)  W.  Nemst  und  W.  Borchers;  seit  Bd.  7  II 
(1901)  herausgegeben  von  der  Deutschen  Elektrochemischen  Gesellschaft,  seit  1902  von  der 
Deutschen  Bunsen- Gesellschaft  für  angewandte  physikalische  Chemie,  redigiert  von  R.  Abegg,  seit 
I.  Juli  1904  von  Abegg  und  H.  Danneel,  seit  Bd.  14  (1908)  von  Abegg,  Danneel  und  P.  Askenasy, 
seit  Bd.  15  (1909)  Abegg  und  Askenasy,  seit  1910  Askenasy. 

Halle,  Wilhelm  Knapp. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr      Band 


1894—95  I 

1895—96  2 

1896-97  3 

1897—98  4 


1898—99  ,  5 

1899  — 1900  ;     6 

1900 — 1901  I  7  I.  II 

1902  '   8 


1903 
1904 

1905 
1906 


9 
10 
II 
12 


1907 
1908 
1909 
1910 


13 
14 
15 
16 


1911 


Reg. 
I — 10 


29.  Zeitschrift  für  physikalische  Chemie,  Stöchiometrie  und  Verwandt- 
schaftslehre, 

herausgegeben  von  Wilh.  Ostwald  und  (bis  1911)  J.  H,  van't  Hoff. 
Leipzig,  Wilhelm  Engelmann. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr   ;     Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1  1893        II,  12        1899    j    28—31  1905  I    50 — 53        1911          75—78 

2  1894        13-15       1900   [   32—35  1906  I   54—56       1903/4       Register 

1889  3.4  1895        16—18       1901    j   36—38  1907  I   57 — 60                    zu  Bd.  124 

1890  5.  6  1896        19 — 21       1902       39—41  1908       61—64     1910/11        „   25-50 

1891  7.  8  1897    '     22-24        1903       42—46  1909       65—69 

1892  9.  IG  1898    I     25—27       1904    j    47 — 49  1910       70 — 74 
Seit  1894  enthält  jeder  Jahrgang  ein  Register.  Bd.  69  u.  70  Jubelband   (I.  u.  II)  für 

Sv.  Arrhenius  zur  Feier  des  25jährigen  Bestehens  seiner  Theorie  der  elektrolytischen  Dissoziation. 

Börnsteia. 


1280 


2831 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


30.  Dinglers  polytechnisches  Journal. 

Stuttgart,  J.  G.  Cotta;  seit  Bd.  304  (1897)  Arnold  Bergsträßer,  seit  Bd.  317  (1902)  Rieh.  Dietze 

in  Berlin. 

Außer  der  hier  berücksichtigten  Gesamtzählung  ist  die  Zeitschrift  noch  in  Reihen  zu  je  50  Bänden 
mit  gesonderter  Bandzählung  und  nach  Jahrgängen  eingeteilt. 


Jahr 

Band 

Jahr 

1820 

1-3 

1840 

1821 

4-6 

1841 

1822 

7—9 

1842 

1823 

10 — 12 

1843 

1824 

13—15 

1844 

1825 

16—18 

1845 

1826 

19 — 22 

1846 

1827 

23—26 

1847 

1828 

27—30 

1848 

1829 

31—34 

1849 

1830 

35-38 

1850 

1831 

39-42 

1851 

1832 

43—47 

1852 

i«33 

48—50 

1853 

i«34 

51-54 

1854 

1835 

55-58 

1855 

1836 

59—62 

1856 

1837 

63—66 

1857 

1838 

67—70 

1858 

1839 

71—74 

1859 

Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


75—78 

79—82 

83—86 

87—90 

91—94 

95—98 

99 — 102 

103 — 106 

107 — 110 

III — 114 

115— 118 

119— 122 

123 — 126 

127—130 

131— 134 

135-138 

139—142 

143—146 

147—150 

151  — 154 


1860 
1861 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 


155-158 
159—162 
163 — 166 
167 — 170 
171-174 
175—178 
179 — 182 
183—186 
187 — 190 
191— 194 
195-198 
199 — 202 
203 — 206 
207 — 210 
211 — 214 
215—218 
219 — 222 
223 — 226 
227—230 
231—234 


882 
883 
884 
885 


890 
891 
892 
893 
894 
895 
896 

897 


235—238 
239 — 242 
243-246 
247—250 
251—254 
255—258 
259 — 262 
263 — 266 
267—270 
271 — 274 
275—278 
279 — 282 
283—286 
287 — 290 
291 — 294 
295—298 
299—302 
303—306 
307—310 
311— 314 


1900 

315 

I90I 

310 

1902 

317 

1903 

318 

1904 

319 

1905 

320 

1906 

321 

1907 

322 

1908 

323 

1909 

324 

I9I0 

325 

I9II 

326 

1843 

Reg. 

I- 

-78 

1850 

>» 

79- 

-118 

1860 

»> 

119- 

-158 

I87I 

'> 

159- 

-198 

Außerdem  in  jedem 

Jahrgange  ein 

Register. 


31.  Annalen  der  Hydrographie  und  maritimen  Meteorologie. 

(Bd.  I  und  2  haben  den  Titel:  Hydrographische  Mitteilungen.) 

Organ  des  Hydrographischen  Bureaus  und  der  Deutschen  Seewarte. 

Herausgegeben  seit  1873  (Bd.  i)  von  der  Kaiserlichen  Admiralität;  seit  1889  (Bd.  17)  von  dem 
Hydrographischen  Amte  des  Reichsmarineamtes;  seit  1892  (Bd.  20)  von  der  Deutschen  See- 
warte in  Hamburg.     Von   1902-  (Bd.  30)   ab  mit  dem  Untertitel:   Zeitschrift  für  Seefahrts-  und 

Meereskunde. 

Gedruckt  und  in  Vertrieb  bei  E.  S.  Mittler  &  Sohn,  Berlin. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

I 

1880 

8 

1887 

15 

1894 

22 

igoi 

29 

1908 

2 

1881 

9 

1888 

16 

1895 

23 

1902 

30 

1909 

3 

1882 

10 

1889 

17 

1896 

24 

1903 

31 

1910 

4 

1883 

II 

1890 

18 

1897 

25 

1904 

32 

1911 

5 

1884 

12 

1891 

19 

1898 

26 

1905 

33 

Re 

6 

1885 

13 

1892 

20 

1899 

27 

1906 

34 

1889 

7 

1886 

14 

1893 

21 

1900 

28 

1907 

35 

1903 

Band 


1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 


36 

37 

38 

39 
ister 
1873-88 
1889-02 


32.  Beiträge  zur  Physik  der  freien  Atmosphäre. 

Zeitschrift  für  die  wissenschaftliche    Erforschung  der  höheren   Luftschichten;  in  Zusammenhang 

mit   den  Veröffentlichungen   der   Internationalen  Kommission  für  wissenschaftliche  Luftschiffahrt 

herausgegeben  von  R.  Assmann  und  H.  Hergesell.     Straßburg,  Karl  Trübner. 


Jahr 


1904—05 


Band 


Jahr 


1906 — 08 


Band 


Jahr 


1910 


Band 


Jahr 


1910- 


Band 


Börastein. 


283 


m 


1281 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


SS.  Repertorium  für  Meteorologie. 

Herausgegeben  von  der  Kaiserlichen  Akademie  der  Wissenschaften  in  St.  Petersburg, 
redigiert  von  Heinrich  Wild. 


Jahr 


Band 

Jahr   Band 

I 

2 

3 
4 

1877  1   5 
1879     6 
1881     7 

iSuppl.  I 

Jahr      Band 


Jahr      Band 


Jahr      Band 


Jahr        Band 


1870 
1872 
1874 
1875 


1887  Suppl.a, 


1885  I   9 

1886  iSuppl.  3 

1887  <     10 


4,  5 
II 
12 


1890  13 

i8gi  14 

1892  j  15 

1893  I  16 


1894 
1895 


17, 

Suppl.  6 

Reg.  I— 17 


34.  Zeitschrift  der  österreictiischen  Gesellschaft  für  Meteorologie. 

Redaktion:  C.  Jelinek  und  J.  Hann;  von  Bd.  12  {1877)  J.  Hann. 

Wien,  Selbstverlag  der  Gesellschaft,  in  Kommission  bei  Carl  Gerolds  Sohn,  seit  Bd.  2  bei 
Wilh.  BraiunüUer. 

35.  Meteorologische  Zeitschrift, 

herausgegeben  von  der  Deutschen  Meteorologischen  Gesellschaft,  seit  1886  von  der  österreichischen 
Gesellschaft  für  Meteorologie  und  der  Deutschen  Meteorologischen  Gesellschaft 
Redaktion:  W.  Koppen;  seit  Bd.  3  (1886)  Hann  und  Koppen;  seit  Bd.  9  (1892)  Hann  und 
G.  Hellmann,  seit  Bd.  25  (1908)  Hann  und  R.  Süring. 

Berlin,   A.  Asher  &  Co.,  seit   Bd.  6  (1889)  Wien,    Ed.  Hölzel,  seit   Bd.  23  (1906)   Braun- 
schweig, Friedr.  Vieweg  &  Sohn. 

Die  Bände  3  und  folgende  der  Meteorologischen  Zeitschrift  sind  zugleich  Bd.  21   und  folgende 
der  Zeitschrift  der  österreichischen  Gesellschaft  für  Meteorologie. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 

Jahr 

15 

1906 

16 

17 

1907 

18 

1908 

19 

1909 

20 

1910 

21 

1911 

22 

1912 

1910 

Band 


Zeitschr.  d.  österr. 
Ges.  f.  Met. 
1866 


1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 
1873 


1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 
1883 


9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 


1884  ig 

1885  j   20 
1896  [Reg.i— 20 

Meteorolog. 
Zeitschrift 
i 


1885 
1886 
1887 
1888 


1889 
1890 
1891 
1892 

1893 
1894 

1895 
1896 

1897 


6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 


1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 
1905 


23 
Hann-Bd. 

24 
25 
26 
27 
28 
29 
Reg.  1—25 


36.  Zeitschrift  für  den  physikalischen  und  chemischen  Unterricht. 

Herausgegeben  von  F.  Poske.     Berlin,  Julius  Springer. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

1896 

9 

1900 

13 

1904 

17 

1897 

10 

1901 

M 

1905 

18 

1898 

II 

1902 

15 

1906 

19 

1899 

12 

1903 

16 

1907 

20 

Jahr    Band 


1887  I  I  (1887—88) 

1889  j  2(1888—89) 

1890  3  (1889 — 90) 

1891  I  4  (1890—91) 


1892  5(1891-92) 

1893  6(1892-93) 

1894  j  7(1893-94) 

1895  I  8(1894—95) 


1908 
1909 
1910 
191 1 


21 
22 
23 
24 


Physikalisch-chemische  Tabellea.    4.  Aufl. 


Börostein. 


> 


1282 


383  n 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


37.  Justus  Liebigs  Annalen  der  Chemie. 

Annalen  der  Pharmacie.  Eine  Vereinigung  des  „Archivs  des  Apotheker- Vereins  im  nördlichen 
Teutschland"  (Bd.  40  u.  f.)  und  des  „Magazins  für  Pharmacie  und  Experimentalkritik" 
(Bd.  37  u.  f.),  von  Bd.  11  auch  noch  des  „Neuen  Journals  der  Pharmacie  für  Ärzte,  Apotheker 
und  Chemiker"  (Bd.  28  u.  f.).     1832—39. 

Redaktion:  Rud.  Brandes  (1832—34),   Ph.  Lorenz  Geiger  (1832 — 36),    Justus  Liebig  (seit 
1832),  Trommsdorff  (1834—36),  Merck  (1836—37),  Mohr  (1837),  Wöhler  (seit  1838). 
Verlag:  Lemgo,  Meyer  und  Heidelberg,  Winter;  seit  1833  Heidelberg,  Winter. 

Annalen  der  Chemie  und  Pharmacie.  Vereinigte  Zeitschrift  des  Neuen  Journals  der  Pharmacie 
(Bd.  50  u.  f.)  und  des  Mag.  f.  Pharm,  u.  Experimentalkritik  (Bd.  68  u.  f.). 

Die  Zählung  der  bisherigen  Bände  wird  fortgesetzt.  Daneben  tritt  von  Bd.  77  der 
Gesamtzählung  ab  eine  „neue  Reihe"  der  Bandnummern.  Von  Bd.  169  ab  lautet  der  Titel: 
Justus  Liebigs  Annalen  der  Chemie  und  Pharmacie,  von  Bd.  173  ab:  Justus  Liebigs  Annalen 
der  Chemie. 

Redaktion:  Wöhler  (1838 — 82),  Liebig  (1832  — 73),  Kopp  (1851 — 92),  Erlenmeyer  (1871 — 1908), 
Volhard  (1871 — 1909),  Hofmann  (1874 — 92),  Kekuld  (1874 — 96),  Fittig  (1895 — 1910),  v.  Baeyer 
(seit  1897),  Wallach  (seit  1897),  E-  Fischer  (seit  1907),  J.  Thiele  (seit  1910),  C.  Graebe  (seit 
1911),  Th.  Zincke  (seit  1911). 

Verlag:  Heidelberg;  seit  1855  Leipzig  und  Heidelberg;  seit  1892  Leipzig,  C.  F.  Winter. 


Jahr 


Band 


Annalen  der 
Pharmacie. 


1832 
1833 
1834 
1835 
1836 

1837 
1838 

1839 


1—4 
5-8 
9—  12 
13—16 
17 — 20 
21 — 24 
25—28 
29—32 


Annalen  der 
Chemie  und 
Pharmacie. 


1840 
1841 
1842 

1843 
1844 

1845 
1846 
1847 
1848 
1849 
1850 


33—36 

37-40 
41-44 

45—48 
49—52 
53-56 
57—60 
61  —  64 
65—68 
69—72 
73—76 


Jahr 


Band 


1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
i86i 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 
1873 


Gesamtzählung 
77 — 80 
81—84 
85-88 
89—92 
93—96 

97 — IOC 

loi — 104 
105 — 108 

109 — 112 

113 116 

117 — 120 

121 124 

125  —  128 
129—132 
133—136 
137—140 
141-144 
145-148 
149—152 
153—156 
157—160 
161—164 
165—168 


Neue  Reihe 
1—4 

5-8 

9 — '12 
13—16 
17 — 20 
21 — 24 
25—28 
29—32 
33-36 
37-40 
41—44 
45—48 
49—52 
53—56 
57—60 

61 64 

65-68 
69—72 
73—76 
77 — 80 
81—84 
85—88 
89 — 92 


Justus  Liebigs  Annalen  der 
Chemie  und  Pharmacie. 


1873  I     169.    170 

1874  171.    172 


93.    94 
95-    96 


Jahr 


Band 


Justus  Liebigs 
Annalen  der  Chemie. 


1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
1891 
1892 

1893 
1894 

1895 
1896 

1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 


173-  174 
175—179 
180—183 
184—189 
190  —  194 
195—199 
200 — 205 
206 — 210 
211 — 215 
216  —  221 
222 — 226 
227—231 
232—236 
237—242 

243—249 
250-255 
256—260 
261 — 266 
267—271 
272 — 277 
278-283 
284—288 
289—293 
294 — 298 

299—303 
304—309 

310—313 
314-319 
320—325 


Jahr 


Band 


1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


326-329 
330-337 
338-343 
344—350 
351—357 
358—363 
364-371 

372—377 
378—386 


Supplement-  Bände. 


I 861/2 

I 

1862/3 

2 

1864/5 

3 

1865/6 

4 

1867 

5 

1868 

6 

1870 

7 

1872 

8 

1843 
1855 
I86I 
I86I 

1874 

1885 
1895 
1905 


Register. 

I — 40 

41—76 

I — 100 

loi — 116 

117 — 164 

Suppl.  I— £ 

165 — 220 

221 — 276 

•  277—328 


Börnstein. 


283  o 


1283 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


38.  Chemisches  Zentralblatt. 

Pharmaceutisches  Zentralblatt.    1S30 — 49. 
Chemisch-Pharmaceutisches  Zentralblatt.    1850 — 55. 
Chemisches  Zentralblatt.    Seit  1S36. 

Untertitel  seit  1870:  Repertorium  für  reine,  pharmaceutische,  physiologische  und  technische 
Chemie;  seit  1887:  Vollständiges  Repertorium  für  alle  Zweige  der  reinen  und  angewandten  Chemie. 
Die  Jahrgänge  1831—52,  1856 — 69  und  seit  1889  sind  in  je  zwei  Bänden  erschienen.  Seit  1889 
auch  Gesamtzählung. 

Redaktion:  In  den  älteren  Reihen  nicht  angegeben;  seit  1887  Rud.  Arendt;  1902 — 07 
Albert  Hesse,  1907  mit  Ignaz  Bloch,  danach  nicht  mehr  angegeben. 

Verlag:  Leopold  Voß  in  Leipzig  (seit  1882  in  Hamburg  und  Leipzig);  seit  1897  heraus- 
gegeben von  der  Deutschen  Chemischen  Gesellschaft. 


Jahr    Jahrgang     Jahr    Jahrgang 


Jahr     Jahrgang 


Jahr      Jahrgang 


Jahr     Jahrgang  5^- 


Pharmaceutisches 
Zentralblatt. 


1830 
1831 
1832 
1833 
1834 
1835 
1836 

1837 
1838 

1839 
1840 
1841 
1842 

1843 
1844 

1845 
1846 


I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 


1847  ;    18 

1848  19 

1849  j    20 

Chemisch- 
Pharmaceutisches 

Zentralblatt 
1850 


21 
22 
23 
24 
25 
26 


1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
Chem.  Zentralbl. 
Neue  Folge. 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 


1861 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 


9 

IG 
II 
12 
13 
14 

Dritte  Folge. 

1870 
1871 
1872 
1873 


1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 


IG 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 


Fünfte  Folge. 


1S74 

1875 
1876 
1877 


Vierte  Folge. 

1889  I 
189G  I 
1891  j 
1892 

1893 

1894  1 

1895  i 

1896  ' 


ill 


i6G 

61 
62 

'63 
64 
65 

166 

67 


1897 

I 

1898 

2 

1899 

3 

I90G 

4 

I90I 

5 

1902 

6 

1903 

7 

1904 

8 

1905 

9 

1906 

IG 

1907 

II 

1908 

12 

1909 

13 

I9I0 

14 

68 

69 
70 

71 
72 
73 
74 
75 
76 

77 
78 
79 
80 
81 


Register. 

1883   1(3)    I— I2i 

j  1870—81  [ 
1902  1 1897-19011 
1907     1902 — 06  ' 


39.  Journal  für  praktische  Chemie, 

herausgegeben   von   O.    L.    Erdmann  u.  A.,   seit   1S70  von  H.  Kolbe,    zuletzt  mit  E.  v.  Meyer, 

seit  1885  von  E.  v.  Meyer.     Leipzig,  Joh.  Ambr.   Barth. 

Die  Neue  Folge  (seit  1870)  trägt  außer  den   hier  angeführten   Bandnummem   noch  diejenigen 

der  Gesamtzählung,  welche  lun  108  größer  sind. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Erdmanns  Journal. 
1834  1—3 


1835 
1836 

1837 
1838 

1839 
1840 
1841 
1842 

1843 
1844 

1845 
1846 
1847 
1848 
1849 


4-^ 
7—9 

IG 12 

13—15 
16—18 

19 21 

22 — 24 
25—27 
28-30 

31—33 
34—36 
37—39 
40-42 

43—45 
46—48 


1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 


49—51 
52—54 
55—57 
58—60 
61— 63I) 
64—66 
67 — 69 
70 — 72 

73—75 
76-78 
79—81 
82—84 
85—87 
88— 9G 

91—93 

94—96*) 

97—99 


1867  i  100 IG2 

1868  IG3 105 

1869  I  106 108 

Neue  Folge. 
Kolbes  Journal. 


187G 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
i88g 


I.  2») 

3.  4 

5.  6 

7.  8 

9.  10 

XI.  12 

13-  14 

15.  16 

17.  18 

19.  20 

21.  22 


1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
1891 
1892 
1893 
1894 
1895 
1896 

1897 


23.  24 

25.  26 

27.  28 

29.  30 

31.  32 

33-  34 

35.  36 

37-  38 

39.  40 

41.  42 

43-  44 

45.  46 

47.  48 

49.  50*) 

51.  52 

53.  54 

55.  56 


1898 
1899 
190G 
1901 
1902 

1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


1)  1854.  Reg.  zu  Bd.  31— 6g.   *)  1865.  Reg.  zu  Bd.  61—90.   ')   1870. 
Bd.  91—108.   *)  1895,  Reg.  zu  Bd.  1—50. 


57-  58 

59.  60 

61.  62 

63.  64 

65.  66 

67.  68 

69.  70 

71.  72 

73-  74 

75-  76 

77.  78 

79.  80 

81.  82 

83.  84 


Reg.  zu 


Bömstein.  Si* 


1284 


383 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 

40.  Berichte  der  Deutschen  Chemischen  Gesellschaft. 

Redaktion:  Bd.  1-5  nicht  angegeben;  R.  Wichelhaus  (1873-82),  F.  Tiemann  (1884—98), 

von  Dechend  (stellvertretend  1886-96),  P.  Jacobson  (1896— 1911),    R.  Stelzner  (stellvertretend 

1902— 1909),  F.  Sachs  (stellvertretend  1910 — 11),  R.  Pschorr  (seit  1911). 

Berlin,  Ferd.  Dümmler;  seit  Bd.  12  (1879)  Eigentum  der  Gesellschaft,  in  Kommission  bei 

R.  Friedländer  &  Sohn. 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

1868 

I 

1876 

9 

1884 

17 

1891 

24 

1898 

31 

1905 

38 

1869 

2 

1877 

10 

1885 

18 

1892 

25 

1899 

32 

1906 

39 

1870  • 

3 

1878 

II 

1886 

19 

1893 

26 

1900 

33 

1907 

40 

1871 

4 

1879 

12 

1887 

20 

1894 

27 

1901 

34 

1908 

41 

1872 

5 

1880 

13 

1888 

21 

1895 

28 

1902 

35 

1909 

42 

1873 

6 

1881 

14 

1889 

22 

1896 

29 

1903 

36 

1910 

43 

1874 

7 

1882 

15 

1890 

23 

1897 

30 

1904 

37 

1911 

44 

1875 

8 

1883 

16 

Register:  1880  Bd.  i  — 10;  1888  Bd.  11-20;  1898  Bd.  21—29;  1908  Bd.  30—40. 

41.  Zeitschrift  für  analytische  Chemie, 

herausgegeben  von  C,  Remigius  Fresenius  1862 — 97, 

danach  von  Heinrich  und  Wilhelm  Fresenius  und  Ernst  Hintz. 

Wiesbaden,  C.  W.  Kreidel. 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

1862 

1 

1871 

10 

1880 

19 

1888 

27 

1896 

35 

1904 

43 

1863 

2 

1872 

II 

1881 

20 

1889 

28 

1897 

36 

1905 

44 

1864 

3 

1873 

12 

1882 

21 

1890 

29 

1898 

37 

1906 

45 

1865 

4 

1874 

13 

1883 

22 

1891 

30 

1899 

38 

1907 

46 

1866 

5 

1875 

14 

1884 

23 

1892 

31 

1900 

39 

1908 

47 

1867 

6 

1876 

15 

1885 

24 

1893 

32 

1901 

40 

1909 

48 

1868 

7 

1877 

16 

1886 

25 

1894 

33 

1902 

41 

1910 

49 

1869 

8 

1878 

17 

1887 

26 

1895 

34 

1903 

42 

1911 

50 

1870 

9 

1879 

18 

Register:  1872  Bd.  i— 10;  1881  Bd.  11—20;  1894  Bd.  21—30;  1903  Bd.  31—40. 

42.  Zeitschrift  für  anorganische  Chemie. 

Redaktion:  Gerhard  Krüß  (1892—95),  Rieh.  Lorenz  (seit  1895),  F.  W.  Küster  (1899— 1903), 

G.  Tammann  (seit  1903). 

Verlag:  Hamburg  und  Leipzig,  Leopold  Voß, 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

1892 

I.  2 

1896 

II.  12 

1900 

22—25 

1904 

37—42 

1908 

56-60 

1893 

3.  4 

1897 

13—15 

1901 

26-28 

1905 

43—47 

1909 

61 — 64 

1894 

5-7 

1898 

16—18 

1902 

29—32 

1906 

48-51 

1910 

65—68 

1895 

8—10 

1899 

19 — 21 

1903 

33—36 

1907 

52—55 

1911 

69—72 

43.  The  National  Physical  Laboratory. 

Collected  Researches. 

(London). 

Bd.  I  und  2  sind  ohne  Jahreszahl  erschienen. 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr             Band 

1908 

3.  4 

1909 

5 

1910 

6 

Börnstein. 


283q 


1285 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


44.  Bulletin  of  the  Bureau  of  Standards.   Washington. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1905 
1906 


I  (1904-05) 

2 


1907 


4  (1907—08) 


1909 
1910 


5  (1908-09) 

6  (1909 — 10) 


45.  Proceedings  of  the  Royal  Society  of  London. 

London,  gedruckt  bei  Taylor  &  Francis;  seit  Bd.  27  (1878)  erschienen  bei  Harrison  &  Sons. 
Von  Bd.  76  (1905)  ab  in  zwei  Reihen  erscheinend:  A,  containing  papers  of  a  mathematical 
and  physical  character,  B  of  a  biological  character.     (B  hier  fortgelassen). 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Abstracts  of  the  Papers  printed  in  the  Philo- 
sophical  Transactions  of  the  Royal  Society. 


1832 
1833 
1837 


1  (1800 — 1814) 

2  (181 5 — 1830) 

3  (1830-1837) 


Abstracts  of  the  Papers  communicated  to  the 
Royal  Society. 


1843 
1851 

1854 


4  (1837— 1843) 

5  (1843— 1850) 

6  (1850-1854) 


Proceedings  of  the  Royal  Society  of  Tondon. 


1856 
1857 
1859 
1860 
1862 
1863 
1864 
1865 
1867 

1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 

1879 

1880 
1881 

1882 
1883 


7  (23.  Febr.  1854  —  20.  Dez.  1855) 

8  (10.  Jan.  1856  —  18.  Juni  1857) 

9  (19.  Nov.  1857  — 14-  April  1859) 

10  (5.  Mai  1859  —  22.  Nov.  1860) 

11  (30.  Nov.  1860  —  27.  Febr.  1862) 

12  (6.  März  1862  — 18.  Juni  1863) 

13  (19.  Nov.  1863  —  22.  Dez.  1864) 

14  (12.  Jan. — 21.  Dez.  1865) 

15  (11.  Jan.  1866  —  23.  Mai  1867) 

16  (6.  Juni  1867  —  18.  Juni  1868) 

17  (18.  Juni  1868  —  17.  Juni  1869) 

18  (17.  Juni  1869  — 16.  Juni  1870) 

19  (16.  Juni  1870  —  15.  Juni  1871) 

20  (16.  Nov.  1871  —  20.  Juni  1872) 

21  (21.  Nov.  1872  —  27.  Nov.  1873) 

22  (i.  Dez.  1873  —  18.  Juni  1874) 

23  (19.  Nov.  1874  —  17.  Juni  1875) 

24  (18.  Nov.  1875  —  27.  April  1876) 

25  (4.  Mai  1876  —  22.  Febr.  1877) 

26  (i.  März  —  20.  Dez.  1877) 

27  (10.  Jan.  —  20.  Juni  1878) 

28  (21.  Nov.  1878  —  24.  April  1879) 

29  (i.  Mai  —  II.  Dez.  1879) 

30  (18,  Dez.  1879  — 17.  Juni  1880) 

31  (18.  Nov.  1880  —  17.  März  1881) 

32  (24.  März  —  16.  Juni  1881) 

33  (17.  Nov.  1881 — 30.  März  1882) 

34  (20.  April  1882  —  25.  Jan.  1883) 

35  (i.  Febr. —  21.  Juni  1883) 

36  (15.  Nov.  1883  —  24.  April  1884) 

37  (i.  Mai  — I.  Dez.  1884) 

38  (11.  Dez.  1884  —  18.  Juni  1885) 

39  (19.  Nov.—  17.  Dez.  1885) 


1886 
1887 


1890 
1891 
1892 
1893 


1896 
1897 


1899 
1900 

1901 

1902 

1903 
1904 

1905 

1906 
1907 

1908 

1909 
1910 
1911 


40 

41 
42 
43 
44 
45 
46 

47 
48 
49 
50 
51 
52 
53 
54 
55 
56 
57 
58 
59 
60 
61 
62 

63 
64 

65 
66 
67 
68 

69 
70 

71 

72 

73 
74 
75 


7.  Jan.  —  10.  Juni  1886) 
18.  Nov. —  16.  Dez.  1886) 
6.  Jan.  —  16.  Juni  1887) 

17.  Nov.  1887—12.  April 
12.  April  —  21.  Juni  1888) 

15.  Nov.  1888  — II.  April  1889) 

2.  Mai  —  30.  Nov.  1889) 

5.  Dez.  1889  —  24.  April  1890) 

1.  Mai  —  I.  Dez.  1890) 

II.  Dez.  1890  —  28.  Mai  1891) 
4.  Juni  1891  —  25.  Febr.  1892) 

3.  März  — 19.  Mai  1892) 

2.  Juni  1892  —  9.  Febr.  1893) 

16.  Febr.  —  18.  Mai  1893) 
I.  Juni  —  14.  Dez.  1893) 

18.  Jan.  —  26.  April  1894) 
10.  Mai  —  21.  Juni  1894) 

15.  Nov.  1894  —  21.  März  1895) 
April  —  20.  Juni  1895) 
Nov.  1895  —  16.  März  1896) 
April  1896  —  18.  Febr.  1897) 
Febr.  —  17.  Juni  1897) 
Nov.  1897  —  24.  Febr.  1898) 

3.  März  —  16.  Juni  1898) 

17.  Nov. 
20.  April- 

Nov.  1899  —  14.  Juni  1900) 
Febr.  — 13.  Dez.  1900) 
Jan.  —  20.  Juni  1901) 
Nov.  1901 — 27.  Febr.  1902) 
Nov.  1901  — 17.  Juni  1902) 


25- 

21. 

23- 

25. 


30. 

21. 
17. 


I98  —  16.  März  1899) 
23.  Nov.  1899) 


6.  Juni  1901  —  8.  Mai  1903) 
8.  Juli  1903  —  29.  Jan.  1904) 
II.  Febr.  —  7.  Juli  1904) 
19.  Juli  1904  —  lo-  April  1905) 
Nachrufe  1898  — 1904) 

76  AB  (22.  April  —  6.  Dez.  1905) 

77  A  (3.  Jan.  —  21.  Juni  1906) 

78  A  (21.  Juli  —  2.  Febr.  1907) 

79  A  (12.  März  —  27.  Sept.  1907) 

80  A  (9.  Dez.  1907  —  20.  Juni  1908) 

81  A  (30.  Juni  —  lo.  Dez.  1908) 

82  A  (16.  Febr.  — 18.  Sept.  1909) 

83  A  (3.  Nov.  1909  — II.  Mai  1910) 

84  A  (9.  Juni  1910  —  15.  Febr.  1911) 

85  A  (14.  März  — 30.  Nov.  19") 


Börastein. 


1286 


283 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 

46.  Philosophical  Transactions  of  the  Royal  Society  of  London. 

Philosophical  Transactions :  giving  sotne  account  of  the  present  undertakings,  studies  and 

labours  of  the  ingenious  in  many  considerable  parts  of  the  world. 

Bd.  I  In  the  Savoy;  seit  Bd.  4  (1669)  London,  seit  Bd.  13  (1682—83)  Oxford,  seit  Bd.  17 

(1691- 

-93)  London;  von  Bd.  66  I  (1776)  ab  lautet  der  Titel:  Philosophical  Transactions  of  the 

Royal  Society  of  London.                                                                                                       1 

Die  seit  Bd.  178  (1887)  getrennten  Reihen  tragen  seit  Bd.  187  (1896)  die  Bezeichnung: 

Series  A,  containing  papers  of  a  mathematical  or  physical  character. 

Series  B,  containing  papers  of  biological  character  (hier  fortgelassen). 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr     Band 

Jahr 

Band 

') 

I  (1665—66) 

1735 

38  (1733—34) 

1782 

72 

1820 

HO 

2  (1667) 

1738 

39  (1735-36) 

1783 

73 

1821 

III 

1669 

3  (1668) 

1741 

40  (1737—38.  Suppl) 

1784 

74 

1822 

112 

1670 

4  (1669) 

1744 

41  I.  II  (1739—41) 

1785 

75 

1823 

113 

5  (1670) 

42  (1742—43) 

1786 

76 

1824 

114 

6  (1671) 

1746 

43  (1744-45) 

1787 

77 

1825 

115 

7  (1672) 

1748 

44  I.   11  (1746—47) 

1788 

78 

1826 

116 

8  (1673) 

1750 

45  (1748) 

1789 

79 

1827 

117 

^) 

9  (1674) 

1752 

46  (1749—50) 

1790 

80 

1828 

118 

IG    (1675) 

1753 

47  (1751—52) 

1791 

81 

1829 

119 

II    (1676) 

1754 

48  I 

1792 

82 

1830 

120 

12    (1677) 

1755 

48   II 

1793 

83 

1831 

121 

13    (1682-83) 

1756 

49  I 

1794 

84 

1832 

122 

1684 

14    (1684) 

1757 

49  II 

1795 

85 

1833 

123 

1686 

15    (1685) 

1758 

50  I 

1796 

86 

1834 

124 

1688 

16    (1686—87) 

1759 

50  II 

1797 

87 

1835 

125 

17    (1691—93) 

1760 

51    I 

1798 

88 

1836 

126 

i\ 

18    (1694) 

1761 

51    II 

1799 

89 

1837 

127 

) 

19    (1695—97) 

1762 

52   I 

1800 

90 

1838 

128 

20    (1698) 

1763 

52   II 

1801 

91 

1839 

129 

1700 

21    (1699) 

1764 

53 

1802 

92 

1840 

130 

1702 

22    (1700 — Ol) 

1765 

54 

1803 

93 

1841 

131 

1704 

23    (1702—03) 

1766 

55 

1804 

94 

1842 

132 

1706 

24    (1704—05) 

1767 

56 

1805 

95 

1843 

133 

1708 

25    (1706—07) 

1768 

57 

1806 

96 

1844 

134 

1710 

26   (1708—09) 

1769 

58 

1807 

97 

1845 

135 

1712 

27   (17IO— 12) 

1770 

59 

1808 

98 

1846 

136 

1714 

28   (17I3— 14) 

1771 

60 

1809 

99 

1847 

137 

1717 

29   (1714— 16) 

1772 

61.  62 

1810 

100 

1848 

138 

1720 

30   (1717-I9) 

1773 

63 

1811 

lOI 

1849 

139 

1723 

31    (1720 21) 

1774 

64 

1812 

102 

1850 

140 

1724 

32    (1722—23) 

1775 

65   I.   II 

1813 

103 

1851 

141 

1726 

33  (1724—25) 

1776 

66   I 

1814 

104 

1852 

142 

1728 

34  (1726 

1777 

66  11.  67  I 

1815 

105 

1853 

143 

bis  Juni  1727) 

1778 

67  II 

1816 

106 

1854 

144 

1729 

35  (Dez.  1727—28) 

1779 

68  I.   II.  69  I 

1817 

107 

1855 

145 

1731 

36  (1729—30) 

1780 

69  II 

1818 

108 

1856 

146 

1733 

37  (1731—32) 

1781 

70  I.   II 
71 

1819 

109 

1857 

147 

^)  Jahreszahl  des  Erscheine 

ns  nie? 

t  besonders  angegeben. 

Börnstein. 


283 


1287 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 
46.  Philosophical  Transactions  of  the  Royal  Society  of  London. 

(Fortsetzung.) 


Jahr  : 

Band 

Jahr 

1858 

148 

1 
1873 

1859  ' 

149 

1874 

1860  . 

150 

1875 

i86i 

151 

1876 

1862 

152 

1877-8 

1863 

153 

1878  9 

1864 

154 

1879 

1865 

155 

1880 

1866 

156 

1881   ' 

1867 

157 

1882 

1868 

158 

1883 

1869 

159 

1884 

1870 

160 

1886 

1871 

161 

1886-7  1 

1872 

162 

1888 

Band 

1 
Jahr 

163 

1889  j 

164 

1890  1 

165 

1891  ! 

166 

1892  ! 

167 

1893 

169 

1894 

170.  168 

! 

171 

1895 

172 

I 

173 

1896 

174 

175 

1897  i 

176  (1885) 

1 

177  (1886) 

1898  1 

78  A  (1887) 

1899 

Band 


Jahr 


Band 


179  A. 

180  A. 

181  A. 

182  A. 

183  A. 

184  A. 

185  A. 

185  A. 

186  A. 

186  A. 

188  A. 

187  A. 

189  A. 

190  A. 
192  A. 


(1888) 
(1889) 
(1890) 
(1891) 
(1892) 
(1893) 

I  (1894) 

II  (1894) 
I 

II  (1895) 
(1896) 
(1897)  191  A. 


1900 
1901 

1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1908 
1909 
19H 

1787 
1821 
1833 


193  A. 

195  A. 

196  A.  197  A. 
198  A.  199  A. 
200  A.  201  A. 
202  A.  203  A. 

204  A. 

205  A.  206  A. 
207  A.  208  A. 

209  A. 

210  A.  211  A. 
Index. 

I —  70 

71 — 110 

III — 120 


47.  Memoirs  and  Proceedings  of  the  Manchester  Literary 
and  Philosophical  Society. 

Memoirs  of  the  Literary  and  Philosophical  Society  of  Manchester  1789— 1887. 
Proceedings  of  the  Literary  and  Philosophical  Society  of  Manchester  1857 — 1887. 
Memoirs  and  Proceedings  of  the  Manchester  Literary  and  Philosophical  Society.  Seit  1888. 


Jahr      Band 


Gesamt- 
Zählung 


Jahr      Band 


Gesamt- 
zählung 


Jahr 


Band 


Jahr     Band 


Gesamt- 
Zählung 


Memoirs  of  the  Lit. 
and  Phil.  See. 


1789 
1790 

1793 
1796 
1798 
1802 

1805 
1813 
1819 
1824 
1831 
1842 
1846 
1848 
1851 
1852 
1854 
1855 
1856 

1857 
1860 


I.     2     : 

3 
4I         , 

4  II 

5I 
511 

2.  Series. 
I 
2 
3 
4 
5       ; 

6    i 

7       1 
8 

9 
10 
II 

12 
13 
14 
15 


6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 


3 

.  Series. 

1862 

I 

186s 

2 

1868 

3 

1871 
1876 
1879 
1882 

4 

5 

6  1 

7  t 

1883 
1884 
1887 

9')  I 

8   1 

10    ; 

21 

22 

23 

24 

25 

26 

27 

29') 

28 

30 

Proceedings  of  the  Lit 

and  PhiL  Soc 

(1860)*)!  1(1857—60) 

1862   2  (1860—62) 

1864  I  3(1862—64) 

1865  '  4  (1864—65) 

1866  I  5  (1865—66) 

1867  i  6(1866—67) 

1868  7(1867-68) 
186^   8(1868—69) 

1870  :  9  (1869 70) 

1871  :  10  (1870 — 71) 


1872 
18731 

1874 ! 

1875! 

1876 1 

1877. 

1878 1 

1879 1 

1880  i 

1881 

1882 

1883 

1884 

1885 

1886 

1887 


11  (1871—72) 

12  (1872 — 73) 

13  (1873-74) 

14  (1874—75) 

15  (1875—76) 

16  (1876 — 77) 

17  (1877 — 78) 

18  (1878—79) 

19  (1879 — 80) 

20  (1880 — 81) 

21  (1881—82) 

22  (1882—83) 
23(1883-84) 

24  (1884—85) 

25  (1885—86) 

26  (1886—87) 


Memoirs  and 
Proceedings  of  the 
Lit.  and  Phil.  Soc. 

Gesamt- 

4.  Senes. 


1888 
1889 
1890 


yflhhing 

31 

32 

33 


0  Zur  Hundertjahrfeier  der  Gesellschaft  (1881). 
*)  Jahr  des  Erscheinens  nicht  angegeben. 


1891 
1892 
1893 
1894 
1895 

1896  I 

1897  I 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


4 
5.6 

7 
8 

9 
10 


34 
35-  36 
37 
38 
39 
40 


41  (1896-97) 

42  (1897—98) 

43  (1898—99) 

44  (1899-00) 

45  (1900 Ol) 

46  (1901 — 02) 

47  (1902—03) 

48  (1903—04) 

49  (1904—05) 

50  (1905—06) 

51  (1906—07) 

52  (1907—08) 

53  (1908—09) 

54  (1909 — 10) 

55  (1910— 11) 


Bömstein. 


1288 


283  t 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 
48.  Transactions  of  the  Royal  Society  of  Edinburgh. 


Jahr 


Band 

Jahr 

I 

1840 

2 

1844 

3 

1845 

4 

1846 

5 

1847 

6 

1848 

7 

1849 

8 

1850 

9 

1853 

lO 

1857 

II 

1861 

12 

1864 

13 

Band 


Jahr 


Band 

Jahr 

24  (1864- 

-67) 

1892 

25  (1868- 

-69) 

1895 

26  (1869- 

-72) 

1897 

27  (1872- 

-76) 

1900 

28  (1876- 

-78) 

1901 

29  (1878- 

-80) 

1902 

30  (1880- 

-83) 

31 

1905 

32  (1882- 

-83) 

1908 

33  (1885- 

-88) 

1909 

34^) 

1910 

35  (1887- 

-90) 

1911 

Band 


1788 
1790 

1794 

1798 

1805 

1812 

1815 

1818 
1821 — 1823 
1824 — 1826 

1831 

1834 
1836 


17  I. 


14 

15 

16  I. 

16  II. 

16  III.  17  II. 

16  IV.  18 

19  1(1845-46) 

19  II 

20  (1849-53) 

21  (1853—57) 

22  (1857—61) 

23  (1861-64) 


867 
869 
872 
876 
879 


890 


36  (1889—91) 

37  (1891—95) 

38  (1894—96) 

39  (1896—99) 

40  I  (1900 — Ol) 
40  II  (1901—02) 
42^) 

43^) 

45  (1905—07) 

46  (1907—09) 

44^) 

47  (1908— II) 


^)  Meteorology  of  the  Ben  Nevis  Observatories. 


49.  Proceedings  of  the  Royal  Society  of  Edinburgh. 


Jahr 


Band 


Jahr 

) 

1891 

17  ( 

)) 

1892 

18  ( 

1893 

19  ( 

1895 

20  ( 

) 

1897 

21  ( 

) 

1900 

22  ( 

1902 

23  ( 

1904 

24  ( 

1906 

25  ( 

1907 

26  ( 

27  ( 

1908 

28  ( 

1909 

29  ( 

1910 

30  ( 

) 

1911 

31 

Band 


1845 
1851 

1857 
1862 
1866 
1869 
1872 

1875 
1878 
1880 
1882 
1884 
1886 


(Dez. 
(Dez. 
(Dez. 

(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 


1832- 
1844- 
1850- 

1857- 
1862- 
1866- 
1869- 
1872- 
1875- 
1878- 
1880- 
1882- 
1884- 
1886- 


-Mai  1844 
-April  1850 
-April  1857 
-April  1862 
-April  1866 
-Mai  1869 
-Juni  1872 
-Juli  1875 
-Juli  1878 
-Juli  1880 
-Juli  1882 
-Juli  1884 
-Juli  1886 
-Juli  1887 
-Juli  1888 
-Juli    1889 


(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 
(Nov. 


1889 
1890 
1891- 
1892 

1895 
1897 
1899 
1901 
1903- 
1905- 
1906 
1907 
1908 
1909- 


Juli  1890) 

Juli  1891) 

Juli  1892) 

Juli  1895) 

Juli  1897) 

Juli  1899) 

Juli  1901) 

— Juli  1903) 

Juli  1905) 

Juli  1906) 

Juli  1907) 

Juli  1908) 

Juli  1909) 

Juli  1910) 


50.  Proceedings  of  the  Cambridge  Philosophical  Society. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1866 
1876 
1880 
1883 
1886 
1889 
1892 
1895 


(1843— 1863) 
(1864— 1876) 
(23.  Okt.  1876 
(25.  Okt. 
(29.  Okt. 
(25.  Okt. 
(28.  Okt. 


8  (31.  Okt. 


17.  Mai  1880) 
—28.  Mai  1883) 
3—24.  Mai  1886) 
6 — 3.  Juni  1889) 
9 — 30.  Mai  1892) 
2—27.  Mai  1895) 


1898 
1900 
1902 
1904 
1906 
1908 
1910 


(28.  Okt.  1895—16.  Mai  xi 
(31.  Okt.  1898 — 21.  Mai  1900) 
1900 — 19.  Mai  1902) 
1902 — 16.  Mai  1904) 
1904 — 14.  Mai  1906) 
1906 — 18.  Mai  1908) 


(29.  Okt. 

(27.  Okt. 

(31.  Okt. 

14  (29.  Okt. 

15  (26.  Okt. 


1908 — 6.   Juni  1910) 


51.  Transactions  of  the  Cambridge  Philosophical  Society. 


Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

1822 

I 

1835 

5 

1856 

9 

1883 

13 

1900 

1827 

2 

1838 

6 

1864 

IG 

1889 

14 

1904 

1830 

3 

1842 

7 

1871 

II 

1894 

15 

1908 

1833 

4 

1849 

8 

1879 

12 

1898 
1899 

16 

17 

Re 

1879 

Band 


19 

20 


Register 
I — I 


Börnsteio. 


283n 


1289 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 
52.  Report  of  the  British  Association  for  the  Advancement  of  Science. 

London,  John  Murray. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1833 

I  ( 

2  ( 

1834 

3  ( 

1835 

4( 

1836 

5  ( 

1837 

6  ( 

1838 

7( 

1839 

8  ( 

1840 

9( 

I84I 

10  ( 

1842 

II  { 

1843 

12  ( 

1844 

13  ( 

1845 

14  ( 

1846 

15  ( 

1847 

16  ( 

1848 

17  ( 

1849 

18  ( 

1850 

19  ( 

I85I 

20  ( 

1852 

21  { 

1853 

22  ( 

1854 

23  ( 

1855 

24  ( 

1856 

25  ( 

1857 

26  ( 

1858 

27  ( 

1859 

28  { 

(1831.  York) 

(1832.  Oxford) 

(1833.  Cambridge) 

(1834.  Edinburgh) 

(1835.  Dublin) 

(1836.  Bristol) 

(1837.  Liverpool) 

(1838,  New  Castle) 

(1839.  Birmingham) 

{1840.  Glasgow) 

{1841.  Plymouth) 

{1842.  Manchester) 

(1843.  Cork) 

(1844.  York) 

(1845.  Cambridge) 

(1846.  Southampton) 

(1847.  Oxford) 

(1848.  Swansea) 

(1849.  Birmingham) 

(1850,  Edinburgh) 

{1851.  Ipswich) 

(1852.  Belfast) 

(1853.  Hüll) 

(1854.  Liverpool) 

(1855.  Glasgow) 

(1856.  Hettenham) 

(1857.  Dublin) 

(1858.  Leeds) 


1860 

29  ( 

I86I 

30  ( 

1862 

31  ( 

1863 

32  ( 

1864 

33  ( 

1865 

34  ( 

1866 

35  ( 

1867 

36  { 

1868 

37  ( 

1869 

38  ( 

1870 

39  ( 

I87I 

40  ( 

1872 

41  ( 

1873 

42  ( 

1874 

43  ( 

1875 

44  ( 

1876 

45  ( 

1877 

46  ( 

1878 

47  ( 

1879 

48  ( 

49  ( 

1880 

50  ( 

1882 

51  ( 

1883 

52  ( 

1884 

53  ( 

1885 

54  ( 

[1859. 

(1860. 
(I86I. 
(1862. 
(1863. 

(1864, 
(1865. 
(1866. 
(1867. 
(1868. 
(1869. 

(1870. 

(I87I. 

(1872, 

(1873. 
(1874. 
(1875. 

(1876. 

(1877. 

(1878. 
(1879. 
(1880. 
881. 
(1882. 


Aberdeen) 

Oxford) 

Manchester) 

Cambridge) 

New  Castle 

upon  Tyne) 

Bath) 

Birmingham) 

Nottingham) 

Dundee) 

Norwich) 

Exeter) 

Liverpool) 

Edinburgh) 

Brighton) 

Bradford) 

Belfast) 

Bristol) 

Glasgow) 

Plymouth) 

Dublin) 

Sheffield) 

Swansea) 

York) 

Southampton) 

Southport) 

Montreal) 


1886 
1887 
1888 
1889 
1890 

1891 
1892 

1893 
1894 
1894 
1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


56 
57 
58 
59 

60 
61 
62 

63 
64 

165 
!  66 

67 
I  68 
'  69 

70 

71 
72 

73 
74 
75 
76 

77 
78 

79 
80 


005, 
886. 


890. 
891. 
892. 
893. 
894- 
895. 
896. 

897. 
898. 

899. 
900. 
901. 
902. 
903. 
904. 
905. 
906. 
907. 
908. 
909. 
910. 


Aberdeen) 

Birmingham) 

Manchester) 

Bath) 

New  Castle 

upon  Tyne) 

Leeds) 

Cardiff) 

Edinburgh) 

Nottingham) 

Oxford) 

Ipswich) 

Liverpool) 

Toronto) 

Bristol) 

Dover) 

Bradford) 

Glasgow) 

Belfast) 

Southport) 

Cambridge) 

South  Africa) 

York) 

Leicester) 

Dublin) 

Winnipeg) 

Sheffield) 


53.  Proceedings  of  the  American  Academy  of  arts  and  sciences. 

Boston  und  Cambridge,  Mass.,  später  Boston. 


Jahr 


Band 


Jahr 

1881 

8  (i6)( 

1882 

9  (17) 

1883 

10  {18) 

1884 

II  (19) 

1885 

12  (20) 

1886 

13  (21) 

1887 

14  (22) 

1888 

15  (23) 

1889 

16  (24) 

1890 

17  (25) 

1891 

18  (26) 

1893 

19  (27) 

20  (28) 

1894 

21  (29) 

1895 

22  (30) 

1896 

23  (31) 

Band 


Jahr 


Band 


1852 

1857 
1860 
1862 
1866 
1868 
1873 


1874 

1875 

1876 
1877 
1878 

1879 
1S80 


1  (Mai  1846—48) 

2  (Mai  1848—52) 

3  (Mai  1852—57) 

4  (Mai  1857  ~  60) 

5  (Mai  1860 — 62) 

6  (Mai  1862—65) 

7  (Mai  1865—68) 

8  (Mai  1868—73) 

NewSeries  (Entire  Series). 


1  (9)  (Mai 

2  (10)  (Mai 

3  (ii)(Mai 

4  (12)  (Mai 

5  (13)  (Mai 

6  (14)  (Mai 

7  ^15)  (Mai 


1873—74) 
1874 — 75) 
1875—76) 
1876-77) 
1877—78) 
1878—79) 
1879  -  80) 


)(Maii88o-Juni8i) 
)  (Juni  1881—82) 
)  (Mai  1882-83) 
)  (Mai  1883—84) 
)  (Mai  1884—85) 
)  (Mai  1885—86) 
)  (Mai  1886  bis 

Dez.  86) 
)  (Mai  1887-88) 
)  (Mai  1888-89) 
)  (Mai  1889-90) 
)  (Mai  1890—91) 
)  (Mai  1891  —  92) 
)  (Mai  1892 — 93) 
)  (Mai  1893—94) 
)  (Mai  1894—95) 
)  (Mai  1895—96) 


1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


Von  hier  nur  noch 
Gesamtzählung 


32  (Mai 

33  (Mai 

34  (Mai 

35  (Mai 

36  (Mai 

37  (Mai 

38  (Okt. 

39  (Juni 

40  (Juni 

41  (Mai 

42  (Mai 

43  (Mai 

44  (Mai 

45  (Mai 
46 


1896—97) 
1897—98) 
1898-99) 
1899 — 1900) 
1900—01) 
1901 — 02) 
1902 — Mai  03) 
1903-04) 
1904  -Mai  05) 
1905—06) 
1906 — 07) 
1907  -08) 
1908 — 09) 
1909 — 10) 


Börnstein. 


w 


1290 


283  V 


Jahres 

-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 

54.  Annual  Report  of  the  Board  of  Regents  of  the  Smithsonian  Institution. 

Showing  the   Operation« 

,    expenditures ,    and    condition   of   the    Institution    (b 

s   1857:    and   the  1 

proceedings   of  the   board).    Washington. 

Seit    1885    (1884)    jährlich    2  Bände,    deren   zweiter  || 

Report  of  the  U. 

S.  National-Museum  enthält. 

Jahr             Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Die  regelmäßige  Zählung 

1864 

(1863) 

1 
1880               (1879) 

1895 

(Juli  1894) 

beginnt  mit  Band  3 

1865 

(1864) 

1881 

(1880) 

1896 

(Juli  1895) 

1849 

3  (1848) 

1866 

(1865) 

1883 

(1881) 

1898 

(Juli  1896) 

1850 

4  (1849) 

1867 

(1866) 

1884 

(1882) 

(Juli  1897) 

1851 

5  (1850) 

1868 

(1867) 

1885 

(1883) 

1899 

(bis  30,  Juni  1898) 

1852 

6  (1851) 

1869 

(1868) 

(1884) 

1901 

(bis  30.  Juni  1899) 

1853 

7  (1852) 

1870 

(1869) 

1886 

(bis  Juli  1885) 

(bis  30.  Juni  1900) 

1854 

8 

1871 

(1870) 

1889 

(bis  30.  Juni  1886) 

1902 

(bis  30.  Junii90i) 

1855 

9 

1871 

(1871) 

(bis  30.  Juni  1887) 

1903 

(bis  30.  Juni  1902) 

1856 

IG 

1873 

(1872) 

189G 

(bis  Juli  1888) 

1904 

(bis  30.  Juni  1903) 

1857 

(1856) 

1874 

(1873) 

(bis  Juli  1889) 

1905 

(bis  30.  Juni  1904) 

1858 

(1857) 

1875 

(1874) 

1891 

(bis  Juli  1890) 

1906 

(bis  30.  Juni  1905) 

1859 

(1858) 

1876 

(1875) 

1892 

(bis  30.  Junii89i) 

1907 

(bis  30.  Juni  1906) 

1860 

(1859J 

1877 

(1876) 

1893 

(bis  30.  Juni  1892) 

1908 

(bis  30.  Juni  1907) 

1861 

(1860) 

1878 

(1877) 

(Juli  1892) 

1909 

(bis  30.  Juni  1908) 

1862 

(1861) 

1879 

(1878) 

1894 

(Juli  1893) 

1910 

(bis  30.  Juni  1909) 

1863 

(1862) 

i                                1 

55.  Proceedings  of  the  American  Pliilosophical  Society,  held  at  Philadelphia 

lor  promotii 

iig  useful  knowledge. 

über  die  älteste 

Periode  der  Gesellschaft  berichtet  der  Band:    Early  Proceedings  of  the 

American  Philosophical 

Society  for  the  promotion  of  useful  knowledge  compiled  by  one  of  the 

secretaries  from  the  manuscript  minutes  of  its  meetings  from  1744  to  1838. 

Philadelphia  1884. 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

1840 

I  (1838,  1839, 

184G) 

1884 

21  (Mai  1883  —  Dez.  1884) 

1901 

40 

1843 

3  (25. — 30.  Ma 

1843) 

1885 

22  (Jan.  —  Okt.  1885) 

1902 

41 

1844 

2  (Jan.  1841  — 

-Mai  1843) 

1886 

23  (Jan.  -  Dez.  1886) 

1903 

42 

1847 

4  (Juni  1843  — 

Dez.  1847) 

1887 

24  (Jan.  —  Dez.  1887) 

1904 

43 

1854 

5  (Jan.  1848  — 

Dez.  1853) 

1888 

25  (Jan.  -  Dez.  1888) 

1905 

44 

1859 

6  (Jan.  1854  — 

Dez.  1858) 

1889 

26  (Jan.  —  Dez.  1889) 

1906 

45 

1861 

7  (Jan.  1859  — 

Jan. 1861) 

189G 

27  (Jubelfeier  21.  Nov.  1889) 

1907 

46 

1862 

8  (Jan.  1861  — 

Dez.  1861) 

28  (Jan. —  Dez.  1890) 

1908 

47 

1865 

9  (Jan.  1862  — 

Dez.  1864) 

1891 

29  (Jan.  —  Dez.  1891) 

1909 

48 

1869 

IG  (Jan.  1865  — 

Dez.  1868) 

1892 

30  (Jan.  —  Dez.  1892) 

1910 

49 

1871 

II  (Jan.  1869  — 

Dez.  1870) 

1893 

31  (Jan.  —  Dez.  1893) 

1911 

50 

1873 

12  (Jan.  1871  — 

Dez.  1872) 

1894 

32  (Jubelfeier  22.-26.  Mai 

1873 

13  (Jan.  1873  — 

Dez.  1873) 

1894) 

Register. 

1876 

14  (Jan.  1874  — 

Dez.  1875) 

1894 

33 

1884:  ' 

Frans.  16  Old  Ser. 

1876 

15  (Dez,  1876) 

1895 

34 

1-15  ^ 

lew  Ser.  &  Proceed. 

1877 

16  (Jan.  1876  — 

Mai  1877) 

1896 

35 

1-20. 

1878 

17  (Juni  1877  — 

Juni  1878) 

1897 

36 

1889: 

Suppl.  Trans.    16. 

1880 

18  (Juli  1878  — 

März  i88g) 

1898 

37 

New 

Ser.     &    Proceed. 

1882 

19  (März  1880  — 

Dez.i88i) 

1899 

38 

21  24, 

1881-1889.     Sub- 

1883  1 

20  (Jan.  1882  — 

April  1883) 

1900 

39 

ect- Register. 

Börnstein. 


283 


W 


1291 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


56.  Proceedings  of  the  Physical  Society  of  London. 

Printed  by  Taylor  &  Francis. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1874 
1879 
1880 
1881 
1884 
1885 
1886 
1S87 


1  (März  1874  ■ 

2  (Nov.  1875- 
3 (Jan.  1879 
4  (Aug.  1880  ■ 
5 (Juni  1882  - 

6  (April  1884  ■ 

7  (Febr.  1885 

8  (Febr.  1886- 


-  Jan.  1875) 

-  Dez.  1878) 

-  Juli  1880) 
-Dez.  1881) 

März  1884) 

-  Febr.1885) 

-  Jan. 1886) 
■April  1887) 


1888 
1890 
1892 
1894 

1895 
1896 

1897 


9  (April  1887  — Juni  1888) 

10  (Juni  1888  —  90) 

11  (Juni  1890  —  92) 

12  (Okt.  1892  —  Jan.  1894) 

13  (Jan.  1894  —  Okt.  1895) 

14  (Okt.  1895  —  96) 

15  (Okt.  1896  —  97) 

16  (Okt.  1897  —  99) 


1901  17  (Okt.  1899 
1903  18  (Okt.  1903- 
1905  19  (Dez,  1903 
1907  20  (Dez.  1905 

1910  21  (Dez.  1907 

j  22  (Jan.  1909- 

1911  i  23  (Dez.1910- 


—  1901) 
-Dez.1903) 

—  1905) 
— 1907) 

—  1909) 

—  Juliigio) 
-Aug.1911) 


57.  The  American  Journal  of  Science, 

more  especially  of  Mineralogy  Geology  and  the  other  branches  of  Natural  History;  including 
also  Agriculture  and  the  ornamental  as  well  as  useful  arts. 
Von  Bd.  2:  The  American  Journal  of  Science  and  Arts. 

Redaktion:   Benjamin   Silliman   (1819—64),    B.  Silliman  jr.   (1838—84),   James   D.  Dana 
(1846 — 94),  Edward  S.  Dana  (seit  1875). 

New  York  und  New  Haven,  seit  Bd.  2  New  Haven,  Conn. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1819 
1820 
1821 
1822 
1823 
1824 
1825 
1826 
1827 
1828 
1829 
1830 
1831 
1832 
1833 
1834 
1835 
1836 

1837 
1838 

1839 
1840 
1841 
1842 


2 

3 
4-  5 

6 
7.  8 

9 
10.  II 

12 
13.  14 
15.  16 
17.  18 
19.  20 
21.  22 
23.  24 
25.  26 
27.  28 
29,  30 
31.  32 

33-  34 
35—37 
38.  39 
40.  41 
42.  43 


1843 
1844 

1845 


44-  45 
46.  47 

48.  49') 


2.  Series. 


1846 
1847 
1848 
1849 
1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 
1862 
1863 
1864 


I. 
3- 
5. 
7- 
9. 

II. 

13- 

15. 

17. 

19. 

21, 

23- 
25. 
27. 
29. 
31. 
33- 
35. 
37. 


2 
4^) 


IQ-^) 
12 

14 

16 

18 

208) 

22 

24 

26 

28 

30*) 

32 

34 
36 
38 


1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 


39.  40^) 
41.  42 

43-  44 
45.  46 
47.  48^ 
49.  50') 
3.  Series 


I87I 

I. 

2 

1872 

3. 

4 

1873 

5. 

6 

1874 

7. 

8 

1875 

9- 

10  0 

1876 

II. 

12 

1877 

13- 

14 

1878 

15- 

16 

1879 

17- 

18 

1880 

19. 

20«) 

I88I 

21. 

22 

1882 

23- 

24 

1883 

25. 

26 

1884 

27. 

28 

1885 

29. 

30") 

1886 

31- 

32 

1887 

33- 

34 

1888 

35. 

36 

Gesamt- 
zählung 

90 
91.  92 
93-  94 
95-  96 
97.  98 
99.  100 

loi.  102 
103.  104 
105.  106 
107.  108 
109.  110 
III.  112 

113.  "4 
115.  116 
117.  118 
119.  120 
121.  122 
123.  124 
125.  126 
127.  128 
129.  130 
131.  132 
133.  134 
135-  136 


1889 
1890 
1891 
1892 

1893 
1894 

1895 


3.  Series. 

37-  38 

39.  40'«) 

41.  42 

43-  44 

45.  46 

47.  48 

49.  50") 


Gesamt- 
zählung 

137-  138 


139 
141 

143 
145 

147, 
149 


140 
142 
144 
146 
148 
150 


4- 

Series 

1896 

I. 

2 

1897 

3- 

4 

1898 

5. 

6 

1899 

7. 

8 

1900 

9- 

10'*) 

I90I 

II. 

12 

1902 

13. 

14 

1903 

15- 

16 

1904 

17- 

18 

1905 

19. 

20") 

1906 

21. 

22 

1907 

23. 

24 

1908 

25- 

26 

1909 

27. 

28 

I9I0 

29. 

30 

I9II 

31. 

32 

151.  152 
153.  154 

155-  156 
157-  158 
159.  160 
161.  162 
163.  164 
165.  166 
167.  168 
169.  170 
171.  172 

173-  174 
175.  176 
177.  178 
179.  180 
181.  182 


*)  1847:  Index  für  Bd.  1—49,  zugleich  als  Bd.  50  der  ersten  Reihe.  *)  1850:  Index  für 
Bd.  I— IG.  ä)  1855:  Index  für  Bd.  11—20.  *)  1860:  Index  für  Bd.  21—30.  »)  1865:  Index 
für  Bd.  31-40.  «)  1870:  Index  für  Bd.  41—50.  ')  1875:  Index  für  Bd.  i— 10.  ^)  1880: 
Index  für  Bd.  11—20.  »)  1885:  Index  für  Bd.  21—30.  »")  1890:  Index  für  Bd.  31—40-  ")  1895: 
Index  für  Bd.  41—50.    '*)  1900:  Index  für  Bd.  i— 10.    »s)  1905:  Index  für  Bd.  11—20. 

Bömstein. 


1292 


383 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


58.  The  Journal  of  Physical  Chemistry. 

Published  at  Cornell  University.    Red.:  Wilder  D.  Bancroft  u.  Joseph  E.  Trevor,  seit  1910  Bancroft. 

Ithaca,  New  York. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1896 — 97 
1898 
1899 
1900 


1901 
1902 
1903 
1904 


1905 
1906 
1907 


9 
10 
II 
12 


1909 
1910 
1911 


13 
14 

15 


59.  The  Philosophical  Magazine  and  Journal  of  Science. 

Philosophical  Magazine,  comprehending  the  various  Brauches  of  Sciences,  the  liberal  and  fine 

Arts,  Agriculture,  Manufactures  and  Commerce.    1798 -1826. 
Annais  of  Philosophy  or  Magazine  of  Chemistry,  Medicine  etc.    1813— 1826. 
The  Philosophical  Magazine  or  Annais  of  Chemistry,  Mathematics  etc.    New  and  united  series 

of  the  Philosophical  Magazine  and  Annais  of  Philosophy.     1827 — 1832. 
The  London  and  Edinburgh  (von  Bd.  17  ab:  and  Dublin)  Philosophical  Magazine  and  Journal 
of  Science.     Seit  1832.     Die  ersten  37  Bände  werden  meist  als  3.  Series  zitiert. 

Redaktion  des  Phil.  Mag.:  Alex.  Tilloch  (1798— 1825),  Rieh.  (Taylor  1825— 1858),  Rieh. 
Phillips  (1827— 1851),  Sir  David  Brewster  (1832— 1868),  Rob.  Kane  (1840— 1889),  Edw.  Will.  Brayley 
(1841),  Will.  Francis  (seit  1851),  John  Tyndall  (1854—63),  Aug.  Matthiessen  (1869— 1870),  Sir  Will. 
Thomson  (1871 — 1907),  George  Francis  Fitzgerald  (1890 — 1901),  John  Joly  (seit  1901),  O.  J. 
Lodge  (seit  191 1),  J.  J.  Thomson  (seit  1911),  G.  C.  Foster  (seit  191 1). 

Verlag  des  Phil.  Mag.:  Alex.  Tilloch  (bis  1804),  Rieh.  Taylor  &  Co.  (bis  1813),  Rieh.  & 
Arth.  Taylor  (bis  1822),  Rieh.  Taylor  (bis  1836),  R.  &  J.  E.  Taylor  (bis  1850),  Rieh.  Taylor  (bis  1851), 
Taylor  &  Francis  (seit  1852). 

London. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Philosophical 
Magazine. 

798 
799 
800 
801 
802 
803 
804 
805 
806 
807 


809 
810 
8n 
812 

813 
814 

815 
816 
817 
818 
819 
820 
821 
822 
823 
824 


I.  2 

3-  4 

5—7 

8 — IG 

II— 13 

'14 — 16 

17—19 

20 — 22 

23—25 

26—28 

29—32 

33-  34 

35-  36 

37-  38 

39-  40 

41.  42 

43-  44 

45-  46 

47.  48 

49.  50 

51.  52 

53-  54 

55-  56 

57-  58 

59.  60 

61.  62 

63.  64 


1825 

65.  66 

The 

London 

1857 

1826 

67.  68 

and  Edinburgh 

1858 

Phil.  Mag. 

1859 

Annais 

1832 

I 

1860 

of  Philosophy. 

1833 

2.  3 

1861 

1813' 

I.  2 

1834 

4-  5 

1862 

1814 

3-  4 

1835 

6.  7 

1863 

1815 

5.  6 

1836 

8.  9 

1864 

1816 

7.  8 

1837 

10.  II 

1865 

1817 

9.  10 

1838 

12.  13 

1866 

1818 

II.  12 

1839 

14-  15 

1867 

1819 

13.  14 

1840 

16.  17 

1868 

1820 

15.  16 

1841 

18.  19 

1869 

New  Series. 

1842 

20.  21 

1870 

1843 

22.  23 

1871 

1821 

I.  2 

1844 

24.  25 

1872 

1822 

3-  4 

1845 

26.  27 

1873 

1823 

5.  6 

1846 

28.  29 

1874 

1824 

7.  8 

1847 

30-  31 

1875 

1825 

9.  10 

1848 

32.  33 

5 

1826 
ThePh 

II.  12 
losophieal 

1849 
1850 

34-  35 

36.  37 

1876 
1877 

Magazine. 

4.  Series.    | 

1878 

1827 

I.  2 

1851 

I.  2 

1879 

1828 

3-  4 

■1852 

3-  4 

1880 

1829 

5.  6 

1853 

5.  6 

1881 

1830 

7.  8 

1854 

7.  8 

1882 

1831 

9.  10 

1855 

9.  10 

1883 

1832 

II 

1856 

II,  12 

1884 

13-  14 
15.  16 
17.  18 
19.  20 
21.  22 
23-  24 
25.  26 
27.  28 
29.  30 
31-  32 
33-  34 
35.  36 
37-  38 
39-  40 
41.  42 

43-  44 

45.  46 

47.  48 

49.  50 

Series. 

I.  2 

3-  4 

5-  6 

7.  8 

9.  10 

II.  12 

13-  14 
15.  16 
17.  18 


1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
i8go 
1891 
1892 

1893 
1894 

1895 
1896 

1897 
1898 
1899 
1900 

6. 


19.  20 

21.  22 

23.  24 

25.  26 

27.  28 

29.  30 

31.  32 

33-  34 

35-  36 

37-  38 

39.  40 

41.  42 

43-  44 

45.  46 

47.  48 

49.  50 
Series. 


I90I 

I. 

2 

1902 

3- 

4 

1903 

5- 

6 

1904 

7- 

8 

1905 

9. 

10 

1906 

II. 

12 

1907 

13- 

14 

1908 

15. 

16 

1909 

17- 

18 

I9I0 

19. 

20 

I9II 

21. 

22 

Börnstein. 


283: 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


1293 


1 


60.  Nature. 

A  weekiy  illustrated  Journal  of  Scieoce. 
London  u.  New  York,  A^cmillan  &  Ck), 


Jahr 


Band 


1869 — 70 

1870 
1870 — 71 

1871 
i  1871 — 72 

1872 
1872—73 

1873 
!  1873—74 

1874 
1874-75 

1875 
1875  -76 

1876 
1876—77 

1877 
1877-78 


I 
2 
3 

4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 


Jahr 


Band 


1878 
1878 — 79 

1879 
1879— So 

1880 
1880—81 

1881 
1881—82 

1882 
1882—83 

1883 
1883—84 

1884 
1884—85 

1885 
1885 — 86 

1S86 


18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 
29 
30 
31 
32 
33 
34 


Jahr      .  Band 


1886-87 

1887 
1887—88 

1888 
1888—89 

1889 
1889 — 90 

1890 
1890—91 

1891 
1891 — 92 

1892 
1892—93 

1893 
1893—94 

1894 
1894—95 


35 
36 
37 
38 
39 
40 

41 
42 
43 
44 
45 
46 

47 
48 

49 
50 

51 


Jahr 

Band 

1895 

52 

1895—96 

53 

1896 

54 

1896—97 

55 

1897 

56 

1897-98 

57 

1898 

58 

1898—99 

59 

1899 

60 

1899— 1900 

61 

1900 

62 

1900 Ol 

63 

1901 

64 

1901—02 

65 

1902 

66 

1902—03 

67 

1903 

68 

Jahr 


Band 


1903—04 

1904 
1904 — 05 

1905 
1905—06 

1906 
1906—07 

1907 
1907 — 08 

1908 
1908 — 09 

1909 
1909 — 10 

1910 
1910 — II 

1911 
1911 — 12 


69 
70 

71 
72 
73 
74 
75 
76 

77 
78 

79 
80.81 

82 
83.84 

85 
86,87 


61.  Journal  of  the  Chemical  Society. 

Proceedings  of  the  Chemical  Society  of  London.    1841— 1843. 

Memoirs  of  the  Chemical  Society  of  London.    1841 — 1848. 

The  Quarterly  Journal  of  the  Chemie?!  Society  of  London,  ed.  by  Edmund  Ronalds.  1849-1862. 

The  Journal  of  the  Chemical  Society  of  London.    1862— 1870. 

Journal  of  the  Chemical  Society  of  London.    Seit  1871. 

Verlag:  London,  R.  &  E.  Taylor  (1841  -1848);  Hippolyte  Bailliere  (1849— 1867);  Van  Voorst 
(1868— 1886):  Gumey  &  Jackson  (seit  1887). 

Von  Bd.  33  (1878)  ab  enthalten  die  ungeraden  Bände  Abhandlungen  (Transactions),  die 
geraden  Bände  Auszüge  (Abstracts).  Letztere  zerfallen  seit  Bd.  64  (1893)  in  je  rftei  Hälften  mit 
gesonderter  Paginierung,  erstere  seit  Bd.  95  (1909)- 


Jahr 


Band 


Proceedings. 

1843      I     1841—43 

iWemoirs. 


1843 
1845 
1848 


(1841—43) 

2  (1844—45) 

3  (1845—48) 


The  Quarterly  Journal. 

1849  !  I 

1850  2 

1851  3 

1852  4 

1853  5 

1854  6 

1855  7 

1856  8 

1857  9 

1858  10 

1859  II 

1860  12 

1861  13 

1862  i  14 


Jahr 


Band 


The  Journal 

of  the  Chemical  Society 

of  London 


1862 


15 


New  Series  (Entire 
Series). 


1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 


1(16) 

2(17) 
3(18) 

4(19) 
5(20) 
6(21) 
7(22) 
8(23) 


Journal  of  the  Chemical 
Society. 

1871  i   9 (24) 

1872  I  10  (25) 


Jahr 


Band 


1873 
1874 
1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
1891 
1892 
1893 


12 

13 
1.2  ( 

31. 
33- 
35. 
37. 
39. 
41. 

43. 
45- 
47- 
49. 

51. 
53- 
55. 
57. 
59. 
61. 

63. 


(26) 

(27) 
(28) 
29.  30) 

32 

34 

36 

38 

40 

42 

44 

46 

48 
50 
52 
54 
56 
58 
60 
62 
64 


Jahr 


Band 


1894 
1895 
1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 

1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


65.  66 

67.  68 

69.  70 

71.  72 

73.  74 

75.  76 

77.  78 

79.  80 

81.  82 

83.  84 

85.  86 

87.  88 

89.  90 

91.  92 

93-  94 

95-  96 

97-  98 
99. 100 


Börnsteio. 


1294 


383 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


62.  The  Physical  Review. 

A  Journal  of  experimental  and  theoretical  physics. 

Redaktion:  L.  Nichols  und  Ernest  Merritt,  seit  Bd.  3  (1896)  außerdem  Frederick  Bedell, 
Published  for  Comell  University  bis  Bd.  16  (1903);  seitdem:  Conducted  with  the  Cooperation  of 
the  American  Physical  Society.    New  York,  London,  Macmillan  bis  Bd.  30  (1910),  seitdem  eigener 
Verlag.     Lancaster,  Pa,  und  Ithaca,  N.-Y. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

1  (1893—94) 

2  (1894—95) 

3  (1895—96) 

4  (1896—97) 
5 

1898 
1899 
1900 
1901 

6.  7 

8.  9 

10.  II 

12.  13 

1902 
1903 
1904 
1905 

Band 


Jahr 

Band 

Jahr 

1906 
1907 
1908 
1909 

22.  23 
24.  25 
26.  27 
28.  29 

1910 
1911 

Band 


1894 

1895 
1896 
1897 


14-  15 

16.  17 

18.  19 

20.  21 


3°-    31 

32-    33 


63.  The  Chemical  News 

(seit  Bd.  3 :  and  Journal  of  physical  Science)  with  which  is  incorporated  the  „Chemical  Gazette". 

A  Journal  of  practical  chemistry  in  all  its  applications  to  pharmacy  arts  and  manufactures. 
Edited  by  William  Crookes.    London. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

J 

I.  2 

1871 

23,  24 

3.  4 

1872 

25,  26 

5.  6 

1873 

27.  28 

7.  8 

1874 

29.  30 

9.  10 

1875 

31.  32 

II.  12 

1876 

33-  34 

13.  14 

1877 

35.  36 

15.  16 

1878 

37-  38 

17.  18 

1879 

39.  40 

19.  20 

1880 

41.  42 

21,  22 

Jahr    :     Band 


Jahr 

Band 

Jahr 

1891 

63.  64 

1901 

1892 

65.  66 

1902 

1893 

67.  68 

1903 

1894 

69.  70 

1904 

1895 

71.  72 

1905 

1896 

73.  74 

1906 

1897 

75.  76 

1907 

1898 

77.  78 

1908 

1899 

79.  80 

1909 

1900 

81.  82 

1910 

Band 


1860 
1861 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 


881 
882 


886 


890 


43-  44 

45.  46 

47.  48 

49.  50 

51.  52 

53.  54 

55-  56 

57.  58 

59.  60 

61.  62 


83. 

85. 

87. 

89. 

91. 

93. 

95-   96 

97.   98 

99.  100 


64.  Journal  of  the  American  Chemical  Society. 

Seit  Bd.  6  (1894)  The  Journal  of  the  Amer.  Chem.  See.  New- York;  seit  Bd.  15  (1893)  Easton,  Pa. 
1905  und   1906   erschienen  in  je  einem   besonderen   Bande   Proceedings  of  the  American 
Chemical  Society  ohne  Bandnummer,  enthaltend  Referate.    Seit  1907:  Chemical  Abstracts  published 
by  the  American  Chemical  Society  in  jährlich  3  Bänden,  nach  Jahrgängen  nummeriert. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

I 

1886 

8 

1893 

15 

2 

1887 

9 

1894 

16 

3 

1888 

10 

1895 

17 

4 

1889 

II 

1896 

18 

5 

1890 

12 

1897 

19 

6 

1891 

13 

1898 

20 

7 

1892 

14 

1899 

21 

Jahr    j  Band 


Jahr 


Band 


Jahr   i  Jahrgang 


1879 
1880 
1881 
1882 


1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 


22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 


1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


29 
30 
31 
32 
33 


1907 
1908 
1909 
1910 


Abstracts 

I 
2 
3 
4 


65.  American  Chemical  Journal 

edited  with  the  aid  of  chemists  at  home  and  abroad  by  Ira  Remsen.     Baltimore. 


Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

1879—80 

I 

1886 

8 

1893 

15 

1900 

23.  24 

1907 

1880-81 

2 

1887 

9 

1894 

16 

1901 

25.  26 

1908 

1881—82 

3 

1888 

•  10 

1895 

17 

1902 

27.  28 

1909 

1882—83 

4 

1889 

II 

1896 

18 

1903 

29.  30 

1910 

1883—84 

5 

189Ö 

12 

1897 

19 

1904 

31.  32 

1911 

1884  85 

6 

1891 

13 

1898 

20 

1905 

33-  34 

Re^ 

1885—86 

7 

1892 

14 

1899 

21.  22 

1906 

35.  36 

1890 
1899 

Band 


37.  38 
39.  40 
41.   42 

43-  44 
45.  46 
;ter 

I IG 

II 20 


Börnstein. 


283 


aa 


1295 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


66.  Memoires  de  rAcademie  (bis  Bd.  19:  Royale)  des  Sciences  de 

rinstitut  de  France. 

Paris,  Finnin  Didot 


Jahr 

i 

Band 

1 
Jahr  ' 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr   Band 

1818 

'  I  (1816) 

1835  ! 

13 

1856 

27  I 

1870 

36. 37  n 

1899   45 

1819 

i  2 (1817) 

1838 

[4.  15.  16. 

1860 

25.27  11.28 

1873 

38 

1903   46 

1820 

;  3 (1818) 

1840 

17 

30.  31  I.  11 

1874 

41 1 

1904   47 

1824 

4 (1819-20) 

1842  i 

18 

1861 

33 

1876 

40 

1905  ;  48 II 

1826 

5  (1821-22) 

1847  i 

21 

1862 

26 

1877 

39 

1906  j  49 II 

1827 

6  (1823).  7 

1849 

20 

1864 

32.  34 

1879 

41  II 

1908  ;  50 II 

1829 

8 

1850 

22 

1866 

35 

1883 

42 

1910  \    51 II 

1830 

9.  10 

1853 

23 

1867 

29 

1888 

44 

Register 

1832 

II 

1854 

24 

1868 

37  I 

1889 

43 

1881   I — 40 

1833 

12 

67.  Comptes  rendus  hebdomadaires  des  Seances  de  l'Academie  des  Sciences, 

publies  conformement  ä  une  decision  de  l'academie  en  date  du  13.  juillet  1835  par  MM.  les  secre- 

taires  perpetuels. 
Paris,  Bachelier;  seit  Bd.  36  (1853)  Mallet-Bachelier;  seit  Bd.  59  (1864)  Gauthier- Villars. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band         Jahr        Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1835 

] 

[ 

1836 

2. 

3 

1837 

4- 

5 

1838 

6. 

7 

1839 

8. 

9 

1840 

10. 

II 

I84I 

12. 

13 

1842 

14. 

1.5 

1843 

16. 

17 

1844 

18. 

19 

1845 

20. 

21 

1846 

22. 

23 

1847 

24. 

25 

1848 

26. 

27 

1849 

28. 

29 

1850 
I85I 
1852 

1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
I86I 
1862 
1863 
1864 


■  30.  31 

32.  33 

34-  35 

I  36.  37 

I  38.  39 

40.  41 

42.  43 

I  44-  45 

1  46.  47 

j  48.  49 

1  50.  51 

j  52.  53 

54-  55 

56.  57 

58.  59 


1865 

1866  : 

1867  i 

1868  i 

1869  • 

1870  i 
1871 
1872 

1873 
1874 
1875 
1876 
1877 
1878 
1879 


60.  61 

62.  63 

64.  65 

66.  67 

68.  69 

70.  71 

72.  73 

74-  75 

76.  77 

78-  79 

80.  81 

82.  83 

84.  85 

86.  87 

88.  89 


1880 

1881  ' 

1882  ; 

1883  j 

1884  '• 

1885  : 

1886  ! 

1887  i 
1888 
1889  ; 
1890 
1891 
1892  * 

1893 

1894  ■ 


90.  91 

92.  93 

94-  95 

96.  97 

98.  99 

100.  lOI 

102.  103 

104.  105 

106.  107 

108.  109 

HO.  III 

112.  113 

114-  "5 

116.  117 

118.  119 


1895 
1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 


22.  123 

24.  125 

26.  127 

28.  129 

30.  131 

32.  133 

34-  135 

36.  137 

38.  139 

40.  141 

42.  143 

44-  145 

46.  147 

48.  149 

50.  151 


68.  Travaux  et  Memoires  du  Bureau  international  des  Poids  et  Mesures, 

i      publies  sous  l'autorite  (seit  Bd.  8  (1893):  sous  les  auspices)  du  Comite  international  par  le 
Directeur  du  Bureau.    Paris,  Gauthier- Villars. 


Jahr       Band 


Jahr       Band 


1881 
1883 


1885 
1886 
1888 


Jahr    i  Band 


1890 
1893 


Jahr      Band 


Jahr    I  Band 


Jahr    :  Band 


1894 
1895 


10 
II 


1898 
1902 


9 
12 


1907 
1910 


13 
14 


Börnsteio. 


1296 


283  bb 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


69.  Journal  de  Physique  th^orique  et  appliqu^e,  fond^  par  d'AImeida. 

Redaktion:  D'AImeida  (1872—81),  Bouty  (1878 — 1910)^  Cornu  (1878 — 1903),  Mascart 
(1878— 1908),  Potier  (1878 — 1910),  Lippmann  (1897— 1910),  Brunhes  (1898— 1910),  Sagnac 
(1902 — 1910),  L.  Poincard  (1904 — 10),  M.  Lamotte  (1904 — 10),  P.  Curie  (1906).  Seit  191 1 
(5.  S^rie)  public  par  la  soci^te  frangaise  de  physique,  Red.  Amedee  Guillet. 

Paris,  Eigener  Verlag. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 

Band 

1886 

5 

1887 

6 

1888 

7 

1889 

8 

1890 

9 

1891 

10 

Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr   I  Band 


1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 


1880 
I88I 

9 
10 

2.  S^rie. 

1882 
1883 
1884 

I 

2 

1885 

4 

3.  S^rie. 


1893 
1894 

1895 
1896 
1897 
1898 


1099 
1900 
1901 


9 
10 


4.  Sdrie. 


1902 
1903 
1904 


1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 

5.  Serie. 
1911  I  I 


Register  1893:  1864  —  83. — c.  1903:  i.  bis  3.  S^rie,  1872— 1901. 


70.  Journal  de  Chimie  physique. 

Electrochimie,  thermochimie,  radiochimie,  m^canique  chimique,  stoechiom^trie;   publik  par 

Philippe-A.  Quye. 

Genf,  Henry  Kündig,  seit  Bd.  4  (1906)  Georg  et  Co.     Paris,  Gauthier- Villars. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

I 

2 

1905 
1906 

3 
4 

1907 
1908 

5 
6 

1909 
1910 

7 
8 

1911 

Band 


1903 
1904 


71.  Annales  scientifiques  de  l'^cole  normale  superieure, 

publikes  sous  les  auspices  du  ministre  de  l'instruction  publique  par  (1.  SIrie:  M.  Pasteur 
avec)  un  comit^  de  r^daction  compos^  par  messieurs  les  maitres  de  Conferences. 

Paris,  Gauthier-Villars. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

1887 

4 

1896 

13 

1905 

1888 

5 

1897 

14 

1906 

1889 

6 

1898 

15 

1907 

1890 

7 

1899 
1900 

16 

17 

1908 
1909 

1891 

8 

1892 

9 

1901 

18 

1910 

1893 

10 

1902 

19 

1911 

1894 

II 

1903 

20 

1895 

12 

1904 

21 

Band 


1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 


1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 


Serie. 


1881 
1882 
1883 


9 
10 
II 
12 


3,  S^rie. 


1884 
1885 


22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 


Von  (2)  6,   1877  bis  (3)    13,   1896  ist  jedem   Band  ein  Supplement  beigegeben.     1893: 
Register  1864 — 83. 

Börnstein. 


283 


CC 


1297 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


72.  Annales  des  Mines. 

Journal  des  Mines,  publid  par  l'Agence  des  Mines  de  la  R^publiqoe.  (1795-1801.)  Ohne 
Bandnummer  gedruckt;  die  unten  genannten  Nummern  ergeben  sich  durch  Rückwärtszählen 
von  der  folgenden  Reihe. 

Journal  des  Mines  ou  Recueil  de  M^moires  sur  TExploitation  des  Mines,  et  sur  les  Sciences 
et  les  Arts  qui  s'y  rapportent.  (1802 — 15).  Public  par  le  Conseil  des  Mines  de  la 
Republique  Fran^aise.     Mit  Bd.  11  beginnend. 

Annales  des  Mines  ou  Recueil  de  M^moires  sur  l'Exploitation  des  Mines  et  sur  les  Sciences 
qui  s'y  rapportent  (seit  1816). 

Redigees  par  le  Conseil  gdn6ral  des  Mines;  publiees  sous  l'autorisation  du  Pair  de  France, 
Conseiller  d'Etat,  Directeur-genöral  des  Ponts-et-Chaussees  et  des  Mines. 

Seit  1852  erscheint  außerdem  jährlich  ein  Band:  Partie  administrative,  ou  recueil  de  bis  etc., 
innerhalb  einer  jeden  Reihe  bis  10  gezählt. 

Verlag:  Paris,  Bossange  et  Masson  (181 1— 15);  Treuttel  et  Wurtz  (1816 — 30);  Carilian- 
Goeury  (1832—38);  Carilian-Goeury  et  Vr.  Dalmont  (1839—54);  Victor  Dalmont  (1854—57); 
Dalmont  et  Dunod  (1858—59);  Dunod  (1859— 1906),  Dunod  et  Pinat  (seit  1906). 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Journal  des  Mines 

1795 

I.  2 

1796 

3.  4 

1797 

5.  6 

1798 

7.  8 

1799 

9 

1801 

10 

1802 

II.  12 

1803 

13-  14 

1804 

15.  16 

1805 

17.  18 

1806 

19.  20 

1807 

21.  22 

1808 

23.  24 

1809 

25.  26 

1810 

27.  28 

1811 

29.  30 

1812 

31-  32 

1813 

33-  34 

1814 

35-  36 

1815 

37-  38 

Annales 
1817    j 

1818 

1819  I 

1820  I 

1821  I 


des  Mines. 
I  (1816) 

2 

3 

4 

5 

6 


1822 
1823 
1824 
1825 
1826 

2. 
1827 
1828 
1829 
1830 

3- 
1832 
1833 
1834 
1835 
1836 

1837 
1838 

1839 
1840 
1841 

4' 
1842 

1843 
1844 

1845 
1846 


9 
10.  II 

12.  13 

Serie. 

I  I-  2 
j  3.  4 
i        5.  6 

;    7-  8 

Serie. 

I.  2 
:  3-  4 
I  5.6 
I  7-  8 
1  9-  10 
I     II.   12 

13.  14 

j     15.  16 
17.  18 

:  19.     20 

Serie. 
I.  2 
3.  4 
5.  6 
7.  8 
9.  10 


1847 
1848 
1849 
1850 
1851 

5- 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 
1859 
1860 
1861 


II.  12 
13-  14 
.  15-  16 
17.  18 
19.  20 

S^rie. 
I.  2 
3.  4 
5.  6 
7.8 
9.  10 
II.  12 

13-  14 
15.  16 
17.  18 
19.  20 


6.  Serie. 


1862  I 

1863  j 

1864  I 

1865  I 

1866  I 

1867  I 

1868  I 

1869  I 
1870 
1871 


I.  2 

3-  4 

5.  6 

7.  8 

9.  10 

II.  12 

13-  14 
15.  16 
17.  18 
19.  20 


7. 
1872 

1873 

1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 


1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
i8gi 


Serie. 
I.  2 
3-  4 
5.  6 
7.  8 
9.  10 
II.  12 

13-  14 

15.  16 

17.  18 

19.  20 

Sdrie. 
I.  2 
3-  4 
5.  6 
7.8 
9.  10 
II.  12 

13-  14 
15.  16 
17.  18 
19.  20 


1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 


9.  10 
II.  12 

13-  14 
15.  16 
17.  18 
19.  20 


10.  Sdrie. 


1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 


I.  2 

3-  4 

5-  6 

7.  8 

9.  10 

II.  12 

13-  14 
15.  16 

17- 


Register. 


9.  S^rie. 

1892  !   I.  2 

1893  i   3-  4 

1894  I   5.  6 

1895  1   7-  8 


I82I 

I8II — 15 

I83I 

I.  u.  2.  Sörie 

1847 

3.  S^rie 

1852 

4-  » 

1868 

5-  ., 

1873 

6.  „ 

1882 

7.  „ 

1893 

8.   „ 

1904 

9-  „ 

Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


Bömstein.    82 


1298 


283  dd 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


73.  Bulletin  de  la  Soci^te  Min^raiogique  de  France, 
von  Bd.  9  (i886):  Bulletin  de  la  Sociale  Francaise  de  Mineralogie. 

Paris,  Selbstverlag;  seit  Bd.  17  (1894)  Baudry  et  Cie.;  seit  Bd.  23  (1900)  Ch.  Beranger. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

I 

1884 

7 

1890 

13 

1896 

19 

1902 

25 

2 

1885 

8 

1891 

14 

1897 

20 

1903 

26 

3 

1886 

9 

1892 

15 

1898 

21 

1904 

27 

4 

1887 

10 

1893 

16 

1899 

22 

1905 

28 

5 

1888 

II 

1894 

17 

1900 

23 

1906 

29 

6 

1889 

12 

1895 

18 

1901 

24 

1907 

30 

Jahr 


Band 


1879 
1880 
1881 
1882 
1883 


31 

1909  32 

1910  I       33 
Register. 

1888  j     I  — 10 
1900  I  II — 20 


74.  Annales  de  Chimie  et  de  Physique. 

Annales  de  Chimie  ou  Recueil  de  M^moires  concernant  la  Chimie  et  les  arts  qui  en  d^pendent. 

1789 -181 5.     (Meist  zitiert  als  i.  Serie.) 
Aonales  de  Chimie  et  de  Physique.    Seit  1816.    Die  ersten  75  Bände  meist  zitiert  als  2.  Serie. 

Redaktion:  De  Morveau  (Guyton),  Lavoisier,  Monge,  Berthollet,  de  Fourcroy,  le  baron 
de  Dietrich,  Hassenfratz,  Adet,  Seguin,  Vauquelin,  Pelletier,  Prieur,  Chaptal,  van  Mons,  Parmentier, 
Deveux,  Bouillon- Lagrange,  CoUet-Descostils,  Laugier,  Gay-Lussac,  Thenard  u.  a. 

Nach  1816:  Gay-Lussac  (bis  1850),  Arago  (bis  1853),  Chevreul  (bis  1889),  Savary  (bis  1841), 
Dumas  (bis  1884),  Pelouze  (bis  1867),  Boussingault  (bis  1887),  Regnault  (bis  1878),  de  S^narmont 
(1839  63),  Wurtz  (1868—84),  Berthelot  (1878— 1907),  Pasteur  (1879—95),  Friedel  (1885—99), 
Becquerel  (1885—91),  Mascart  (1883 — 1909),  Moissan  (1896 — 1907),  Haller  (seit  1907),  Lippmann 
(seit  1909),  Bouty  (seit  1909). 

Verlag:  Paris,  Fugs  (1789),  Rue  et  Hotel  Serpente  (1789 — 93),  Guillaume  et  Fuchs  (1797 
bis  99),  Fuchs  (1800  —  ?),  Klostermann,  Crochard  (1816—39),  Fortin,  Massin  et  Cie.  (1840—46), 
Victor  Masson  (1846-60),  Victor  Masson  et  fils  (1861— 71),  G.  Masson  (1872 — 1896),  Masson  et  Cie. 
seit  1896. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Annales  de  Chimie. 


1789 
1790 
1791 
1792 

1793 
1797 
1798 
1799 
1800 
1801 
1802 
1803 
1804 
1805 
1806 
1807 
1808 
1809 
1810 
1811 
1812 
1813 
1814 
1815 


1—3 
4—7 
8— II 
12 — 15 
16—18 
19—24 
25-27 
28—31 

32—34 
35—39 
40—43 
44—47 
48—51 
52-55 
56—60 
61 — 64 
65—68 
69—72 

73—76 
77—80 
81-84 
85-88 
89—92 
93-96 


Annales  de  Chimie 
et  de  Physique. 

1816  I       1—3 

1817  I      4 — 6 


1818 
1819 
1820 
1821 
1822 
1823 
1824 
1825 
1826 
1827 
1828 
1829 
1830 
1831 
1832 
1833 
1834 
1835 
1836 

1837 
1838 

1839 
1840 

3. 
1841 
1842 

1843 
1844 

1845 


7—9 
10  —  12 

13—15 
16 — 19 
20.  21 
22 — 24 
25—27 
28-30 

31—33 
34—36 
37—39 
40—42 

43—45 
46—48 

49—51 
52-55 
56.  57 
58—60 
61—63 
64—66 
67 — 69 
70—72 

73—75 
Serie. 

1-3 

4-6 

7-9 

10 — 12 


13—15 


1846 
1847 
1848 
1849 
1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 
1862 
1863 

4- 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 
1873 


16—18 
19 — 21 
22 — 24 
25—27 
28—30 
31—33 
34—36 
37-39 
40—42 

43—45 
46—48 

49-51 

52—54 

55—57 

58-Qp 

61—63 

64—66 

67—69 

S6rie. 

1-3 

4-6 

7—9 

10 — 12 

13—15 
16—18 
19—21 
22 — 24 
25—27 
28—30 


5.  Serie. 


1874 

1875 
1876 
1877 
1878 

1879 
1880 
1881 
1882 
1883 


1-3 

4-6 

7—9 

10  —  12 

13—15 
16—18 
19 — 21 
22 — 24 

25—27 
28—30 


1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 


13—15 
16—18 
19 — 21 
22 — 24 
25—27 
28—30 


8.  Serie. 


6.  Serie. 


1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
1891 
1892 
1893 


1  —  3 

4-6 

7—9 

10 — 12 

13—15 
16—18 
19—21 
22 — 24 
25—27 
28—30 


1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 
1911 


1—3 

4-6 

7—9 

10 — 12 

13—15 
16—18 
19 — 21 
22 — 24 


Register. 


7.  Serie. 


1894 

1895 
1896 


1—3 

4-6 
7—9 


1807 
1821 
1831 
1840 
1841 
1851 
1866 
1874 


1  —  60 

61  -  96 

(2)     1  —  30 

(2)  31 — 60 

(2)  61—75 

(3)  1—30 

(3)  31—69 

(4)  1—30 


1885   i(5)    1-30 


Börnstein. 


383 


ee 


1299 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 

75.  Bulletin  de  la  Sociale  Chimique  de  Paris. 

Paris,  Hachette  et  Cie.;  seit  1S73  Massen. 

1 

Jahr    '    Band 

1 

Jahr         Band 

Jahr         Band 

Jahr 

Band 

Jahr    :     Band 

1859    1       I 

1869         II.  12 

1881     I    35.  36 

1891      j        5.  6 

1903     i    29.  30    1 

1860 

2 

1870         13.  14 

1882 

37-  38 

1892 

7.  8 

1904 

31-  32      1 

1861 

3 

1871     1     15.  16 

1883 

39.  40 

1893 

9.  10 

1905 

33-  34     1 

1862 

4 

1872 

17.  18 

1884 

41.  42 

1894 

II.  12 

1906     i    35.  36 

1863 

5 

1873 

19.  20 

1885 

43-  44 

1895 

13.  14 

1874 

21.  22 

1886 

45-  46 

1896 

15.  16 

4.  Serie. 

Nouvelle  Serie. 

1875 

23.  24 

1887 

47.  48 

1897 

17.  18 

1907 

I.  2 

1864 

I.  2 

1876 

25.  26 

1888 

49.  50 

1898 

19.  20 

1908 

3-  4 

1865 

3.  4 

1877    j    27.  28 

1899 

21.  22 

1909 

5.  6 

1866 

4.  6 

1878    I    29.  30 

3.  Serie. 

1900 

23.  24 

1910 

7.  8 

1867 

7.  8 

1879    1     31.  32 

1889    ;     I.  2 

1901 

25.  26 

191 1 

9.  10 

1868 

9.  10 

1880    1     33.  34 

1890   1     3. 4 

1902          ;          27.     28 

Register  1876:  1858—74.    1894:  1875—88. 

76.  Archives  des  Sciences  Physiques  et  Naturelles. 

Supplement  ä  la  Bibliothöque  universelle  de  Gen^ve.    Archives  des  Sciences  Physiques  et 

Naturelles  (1846— 1847). 

1  Biblioth^que  universelle  de  Qenöve  (1858— 1861:  Revue  Suisse  et  felrang^re;  1862— 1877: 

Revue  Suisse).  Archives  des  Sciences  Physiques  et  Naturelles.    (Seit  1848.) 

Von  1896  an  tritt  die  Bezeichnung  „loi.  usw.  Jahrgang"  auf. 

Redaktion:  Von  1846  an  de  la   Rive,  Marignac  und  J.  Pictet;  außerdem  von  1847  an 

A.  de  CandoUe,  von  1848  an  Gautier,  E.  Plantamour,  Favre.    Von  1853  an  wird  kein  Redakteur 

mehr  genannt 

Verlag:   Geneve,   Abraham  Cherbuliez  et  Cie.  (1846);   Joel  Cherbuliez  (1847— 1857).    Von 

1858  an  eigener  Verlag. 

Jahr    '    Band 

Jahr    1     Band 

i 

Jahr    i     Band 

Jahr         Band 

Jahr         Band 

1846         I — 3 

1859 

4-6 

1874 

49-51 

1886         15.  16 

1899 

7.8 

1847         4—6 

1860 

7—9 

1875 

52—54 

1887 

17.  18 

1900 

9.  10 

1848         7—9 

1861 

IG  — 12 

1876 

55—57 

1888 

19.  20 

1901 

II.    12 

1849       10 — 12 

1862        13—15 

1877 

58—60 

1889 

21.  22 

1902 

13-  14 

1850       13—15 

1863 

16—18 

1878 

61 — 64 

1890 

23,  24 

1903 

15-  16 

1851       16 — 18 

1864 

19-21 

1891 

25.  26 

1904 

17.  18 

1852           19 21 

1865 

22  —  24 

3.  Periode. 

1892 

27.  28 

1905 

19.  20 

1853       22—24 

1866        25—27 

187S 

I 

1893 

29.  30 

1906 

21.  22 

1854 

25—27 

1867 

28—30 

1879 

2 

1894 

31-  32 

1907 

23-  24 

1855 

28—30 

1868 

31—33 

1880 

3.  4 

1895 

33.  34 

1908 

25.  26 

1856 

31—33 

1869 

34—36 

1881 

5.  6 

1909 

27.  28 

1857 

34—36 

1870 

37—39 

1882 

7.8 

4.  Periode. 

1910 

29.  30 

1871     j    40 — 42 

1883 

9.  10 

1896    1      I.  2 

1911 

31.  32 

Nouvelle  Periode. 

1872     1   43-45 

1884 

II.  12 

1897            3-  4 

1858     .     1—3 

1873.  !  46—48 

1885 

13.  14 

1898     1       5.  6 

Börnsteii 

1.  82» 

w 


1300 


283  ff 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


77.  Bulletin  de  Belgique. 

Bulletin  de  Tacad^tnie  royale  des  sciences  et  heiles  lettres  de  Bruxelles  (1835 — 1845). 
Bulletin  de  Tacad^mie  royale  des  sciences,  des  lettres  et  des  beaux-arts  de  Belgique  (seit  1846). 
Der  erste  Band  enthält  Abhandlungen  aus  den  Jahren  1832  — 1834,   die   übrigen  aus   dem 
Jahre  des  Erscheinens.  Seit  1899  erscheint  ohne  Zählung  jährlich  je  ein  Band  beider  Klassen,  nämlich: 

a)  Bulletin  de  la  classe  des  sciences, 

b)  Bulletin  de  la  classe  des  lettres  et  des  sciences  morales  et  politiques  et  de  la  classe 
des  beaux-arts. 

Bruxelles,  Hayez. 


Jahr 


Band 


1835 
1836 
1838 

1839 
1840 
1841 
1842 

1843 
1844 

1845 
1846 
1847 


1850 
1851 


I.  2 
3 

4-  5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 


Jahr 


1852 
1853 
1854 
1855 
1856 


Band 


19 
20 
21 
22 
23 


2.  S6rie. 


1857 

I- 

-3 

1858 

4- 

5 

1859 

6- 

-8 

1860 

9. 

10 

I86I 

II. 

12 

1862 

13- 

14 

1863 

15- 

16 

1864 

17- 

18 

Jahr 

Band 

1865 

19.  20 

1866 

21.  22 

1867 

23.  24 

1868 

25.  26 

1869 

27.  28 

1870 

29.  30 

1871 

31-  32 

1872 

33-  34 

1873 

35-  36 

1874 

37-  38 

1875 

39.  40 

1876 

41.  42 

1877 

43.  44 

1878 

45.  46 

1879 

47.  48 

1880 

49-  50 

Jahr 


Band 


3.  Serie. 


8Ö1 
882 


890 
Sgl 
892 
893 
894 


3- 

5- 

7- 

9- 

II. 

^3- 

15- 

17- 

19. 

21. 

23- 

25- 

27. 


4 

6 

8 

10 

12 

14 
16 
18 
20 
22 

24 
26 

28 


Jahr 


1895 
1896 
1897 


Band 


29.  30 

31-  32 

33-  34 

35-  36 


Fortsetzung  ohne 
Bandzahl. 


Register. 

1858 
1867 
1883 
1898 
1910 


1—23 

(2)  I — 20 
(2)21—50 

(3)  1—30 
(3)31—36 


78.  Archives  n^erlandaises 

des  sciences  exactes  et  naturelles,  publiees  par  la  soci^te  hollandaise  des  sciences  ä  Hartem  et 

redigees   par   le   secrdtaire   de  la  societe   (Bd.   i  — 19:  E.  H.   v.  Baumhauer,   Bd.  21  —  (2)  13 

J.    Bosscha,  seit    Bd.  (2)  14   J.    P.    Lotsy.      Bd.  11  (1876)  —  30   (1897)   Harlem,   Les  Heritiers 

Loosjes,  vor-  und  nachher  La  Haye,  Martinus  Nijhoff. 

In  der  3.  S^rie  besonders  paginiert:  A.  Sciences  exactes,  B.  Sciences  naturelles. 


Jahr 


1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 
1877 


Band 


2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 

IG 
II 
12 


Jahr 


Band 


879 
880 
881 
882 


886 


13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 

20  (1885) 

21  (1886) 

22  (1887) 

23  (1888—89) 

24  (1890) 


Jahr 


Band 


1893 
1894 

1895 
1896 
1897 


1898 
1899 
1900 


25  (1891) 

26  (1892) 

27  (1893) 

28  (1894) 

29  (1895) 

30  (1896) 

Serie. 

1  (1897) 

2  (1898) 

3  (1899) 
5*)   6") 


Jahr 


Band 


1901 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1911 

1910 


4(1900 — 01) 
7 


10 
II 
12 
13 
14 
15 
Serie. 


I  B. 


')  Bd.  5:  H.  A.  Lorentz  zum  25  jährigen  Doktorjubiläum  gewidmet. 
*)  Bd.  6:  J.  Bosscha  zum  70.  Geburtstage  gewidmet. 


Börnstein. 


283, 


?g 


1301 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


79.  Verhandlungen  der  Königl.  Akademie  der  Wissenschaften  zu  Amsterdam. 

Verhandelingea  der  eerste  Klasse  van  het  Hollandscb  lastituut  vaa  Weteaschappen,  Letterkuade 

en  schoone  Künsten  te  Amsterdam.    1812 — 1825. 
Nieuwe  Verhandelingen  der  eerste  Klasse  etc.    1827— 1S52. 
Verhandeliagen  der  Koninglijke  Akademie  van  Weteaschappen,  Amsterdam.    Seit  1854. 

Die  mit  1893   beginnende  neue  Reihe  erscheint  in  zwei  Abteihingen  mit  getrennter  Band- 
zählung. 
Eerste  Sectie:  Wiskunde,   Natuurkunde,   Scheikunde,  Kristallenleer,  Sterrenkunde,  Weeriamde  en 

Ingenieurwetenschappen. 
Tweede  Sectie:    Plantkunde,    Dierkunde,   Aardkunde,    Delstofkunde,  Ontleedkunde,   Physiolt^e, 
Gezondheidsleer  en  Ziektekunde. 
Amsterdam,  Gouvernements- Drukkerij  (1812 — 25);  Müller  &  Co.  (1827 — 1829);  C.  G.  Sulpke 
(1831-50):  J.  C.  A.  Sulpke  (1850    52);  C.  G.  van  der  Post  (1854  -  79);  Johannes  A\ül!er  (seit  1879). 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band     Jahr     Band 


Jahr 


Band 


Verhandelingen 
der  eerste  Klasse. 
1812 


1816 
1817 
1819 
1820 
1823 
1825 


Nieuwe  Verhandel. 
I  1827  '■       I 
1829     2 

1831     3 


1833 
1836 

1837 
1838 
1840 
1844 
1845 
1846 
1848 

3. 
1849 
1850 
1851 

1S52 


6 

8.  9 
10 


II 
12 

13 
Reihe 

I 

i    3 

4 


Verhandelingen 

d.  Akad. 
1854  !   I 

1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1861 
1862 
1864 
1868 
1871 
1^73 


2 
3 
5 
4.6 

7 
9 


i     10 
i   " 

13 


1874  14 

1875  15 

1876  16 

1877  17 

1879  18.  19 

18S0  20 

1881  21 

1883  22.  23 

1886  24 

1887  25 

1888  26 
1890  27.  28 
1892  29. 


•1, Sectie.  2.Sectie. 


1893 
1894 
1896. 
1897 
189g 
1901 
1902 
1903 
1904  I 
c.  1908 

C.  I9II  ; 

c.  1912  ' 


8 

9 
10 
II 


7 
8 

9 
10 


80.  Verslagen  en  mededeelingen  der  Koninklijk  Akademie vanWetenschappen. 

Afdeeling  Natuurkunde. 

Seit  1893:  Verslagen  der  Zittingen  van  de  Wis-  en  Natuurkundige  Afdeding  der  Koninklijk 

Akademie  van  Weteaschappen. 

Seit  1897:  Koninklijke  Akademie  van  Weteaschappen,  te  Amsterdam.   Verslag  vaa  de  Gewooe 

Vergaderiogen  de  Wis-  en  aatoorknadire  Afdeeliog. 

Amsterdam,  C.  G.  van  der  Post;  seit  1879  Johannes  Müller. 


Jahr  Band 


Jahr  Band 


Jahr  Band 


Jahr  Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Versl. 
en  med. 


1853I 
18541 
1855 
1856 

1857^ 
1858 
1859 
1860 
1861 


I 

2 

3 

4 
5.  6 
7.  8 

9 

IG 
12 


II 


1862  13.  14 

1863  15 

1864  16 

i865i  17 

2.  Reihe 

1866, 
1868 
1869 
1870 

18711 

18721 


1873! 

7 

i874i 

8 

18761 

9 

1877' 

10.  II 

1878; 

12. 13 

1879I 

14 

1880 

15 

i88ii 

16 

1882 

17 

1883' 

18 

1884 

19.20 

3.  Reihe 

1885  I 

1886  2 
1887,  3 
1888  4 
1889!  5.  6 
1890!  7 
1891!  8 
1892!  9 


Versl,  der 

Zittingen. 
1893'  i(Juni92-April93) 
18941  2  (Mai  93-AprU  94) 
1895!  3(Mai  94-April  95) 
18961  4(Mai  95-April  96) 
1897!  5(Mai  96-April  97) 
1898;  6(Mai  97-April  98) 
1899I  7(Mai  98-Aprü  99) 

1900  8(Mai  99-April  00) 

1901  i  9(Mai  00-April  Ol) 
i902iio(Mai  oi-April  02) 


i903lii(Mai  02-April  03) 
1904!  i2(Mai  03-AprU  04) 
1 905  1 3(Mai  04-April  05) 
1906:  i4(Mai  05-April  06) 
1 907 : 1 5(Mai  06-Aprü  07) 
1908  i6(Maio7-ApriloS) 
1909;  1 7(Mai  o8-April  09) 
i9iOii8(Mai  09-April  10) 
i9ii,i9(Mai  lo-Aprüii) 

R^^ister 
1880         I.  Reihe 
1884         2.  Reihe 
1893         3-  Reihe 

Börnstein. 


1302 


383  hh 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


81.  Recueil  des  Travaux  Chimiques  des  Pays-Bas. 

Seit  Bd.  i6  (1897)  lautet  der  Titel:  Recueil  des  Travaux  Chimiques  des  Pays-Bas  et  de 
la  Belgique. 

Redaktion:  W.  A.  van  Dorp  (seit  1882);  A.  P.  W.  Franchimont  (seit  1882);  L.  Hoogewerff 
(seit  1882);  E.  Mulder  (seit  1882);  A.  C.  Oudemans  jr.  (1882—94);  G.  J.  W.  Bremer  (1894— 1909). 
J.  F.  Eykman  (seit  1894);  A.  F.  Holleman  (seit  1894);  C.  A.  Lobry  de  Bruyn  (1894—1903); 
L.  Henry  (seit  1897);  W.  Spring  (seit  1897),  P.  van  Romburgh  (seit  1904),  J.  Böseken  (seit  1909). 

Leiden,  A.  W.  Sijthoff. 
Eine  zweite  Zählung  der  Bände  (2.  Reihe,  eingeklammerte  Zahlen)  beginnt  von  1897. 


Jahr      Band       Jahr      Band       Jahr      Band       Jahr      Band       Jahr      Band      Jahr      Band 


1882 
1883 
1884 
1885 
1886 


iö»7 
1888 
1889 
1890 
1891 


9 

IG 


1892 

1893 
1894 

1895 


II 
12 
13 
14 
15 


1897  16(1) 

1898  17  (2) 

1899  18 (3) 

1900  19  (4) 

1901  I  20  (5) 


1902 
1903 
1904 

1905 
1906 


21  (6) 

22  (7) 
23(8) 
24(9) 
25  (10) 


1907 
1908 
1909 
I9IO 


26  (11) 

27  (12) 
28(13) 
29  (14) 


82.  Memoires  de  TAcademie  de  St.  Petersbourg. 

Commentarii  Academiae  scientiarum  imperialis  Petropolitanae.    1726—46. 

Novi  Commentarii  etc.    1747 — 75. 

Acta  Academiae  scientiarum  imperialis  Petropolitanae.    1777—82. 

Auf  dem  Titelblatt  wird  diese  Reihe  nur  mit  den  Jahreszahlen  bezeichnet;  die  unten  ange- 
gebenen Bandnummern  finden  sich  lediglich  in  der  Signatur  der  Druckbogen. 
Nova  Acta  etc.    1783— 1802. 
Memoires  de  l'Acad^mie  imperiale  des  sciences  de  St.  Petersbourg,  seit  1803. 

Reihennummern  finden  sich  erst  seit  1831  bei  der  gleich  als  6.  bezeichneten  Reihe.  Von 
Bd.  3  dieser  Reihe  an  sind  die  Bände  in  je  2  Teilen  erschienen,  von  denen  der  erste  Sciences 
mathematiques  et  physiques,  der  zweite  Sciences  naturelles  enthält.  Diese  ersten  und  zweiten 
Teile  tragen  je  für  sich  noch  besondere  Nummern  (1—8),  die  um  zwei  kleiner  als  die  entsprechen- 
den Bandnummern  sind.  Mit  Schluß  der  6.  Reihe  hört  diese  besondere  Zählung  wieder  auf. 
Die  8.  Reihe  trägt  die  Bezeichnung:  Classe  des  sciences  physiques  et  mathematiques. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr      Band 


Jahr     Band 


Commentarii. 

1726) 

1727) 

1728) 

1729) 

1730—31) 

1732—33) 

1734—35) 

1736) 

1737) 

1738) 

1739) 

1740) 

1741—43) 
1744—46) 

Novi  Commentarii. 

1747—48) 

1749) 

1750—51) 


1728 

l( 

1729 

2( 

1732 

3( 

1735 

4( 

1738 

5( 

6( 

1740 

7( 

I74I 

8( 

1744 

9( 

1747 

10  ( 

1750 

II  ( 

12  ( 

1751 

13  ( 

14  ( 

1750 
I75I 
1753 
1758 

1760 
I76I 

1763 
1764 

1766 

1767 
1768 


1769 

1770 
I77I 

1772 
1773 
1774 
1775 
1776 


13  (1768) 
141.11(1769) 

15  (1770) 

16  (I77I) 

17  (1772) 

18  (1773) 

19  (1774) 

20  (1775) 


1797 
1798 
I80I 
1802 
1805 
1806 


10(1792) 

"(1793) 

12(1794) 

13(1795—96) 

14(1797—98) 

15(1799-1802] 


7  II.8II 
6  I 
7I 
9  II 

185718  I 

1859  I  9  1.  IG  II 


1849 
1850 
1853 
1855 


Acta  Academiae. 


Memoires 

i( 


1752—53) 
1754—55) 
1756—57) 
1758—59) 
1760 — 61) 
1762—63) 
1764) 

1765) 
1766 — 67) 


1778 
178G 

1781 
1782 
1783 

1784 

1785 
1786 

1787 
1788 
1789 
1790 

1793 
1794 
1795 


I    I  (1777) 

1  II (1777) 

2  I (1778) 

2  II  (1778) 

3  I (1779) 

3  n  (1779) 

4  I  {1780) 

4  II (1780) 

5  1(1781) 

5  11(1781) 

6  I.  11(1782) 

Nova  Acta. 

I  (1783) 

2.3(1784—85) 

4.5(1786—87) 

6  (1788) 
7 (1789) 
8  (1790) 
9(1791) 


1009 
181G 
181 1 
1813 
1815 
1818 
182G 
1822 
1824 
1826 
1830 


1831 
1833 
1835 
1838 
184G 
1841 
1844 
1845 


2( 

3( 
4( 
5( 
6( 
7( 
8( 
9( 

io( 

II 


de  l'acad. 

1803 — g6) 
1807—08) 
1809 — ig) 

I8II) 
I8I2) 
I8I3— 14) 
I8I5— 16) 
I8I7— 18) 

1819 2G) 

182I 22) 


6.  Serie. 
I 
2 

3  II 
3I.  411 

5  II 
4I 
5I 

6  II 


7- 

1859 
1860 
1861 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 
1876 
1877 
1878 
1879 
1880 


Serie. 
I 
2 
3 
4 

5.  6 
7 
8 

9 

IG 
II 
12.  13 

14-  15 
16 


17.  I« 
19.  20 
21 
22 

23-  24 

25 
26 

27 


I88I 

1882 
1883 
1885 
1886 
1887 
1889 
1890 
1892 
1893 
1897 


1895 
1896 
1897 
1898 
1899 
I9GG 
I90I 
1902 
1903 
1904 
1905 
1906 
1907 
1908 

1909 
I9IG 


28.  29 
30 
31 
32 

33-  34 
35 
36 
37 
38 
39.40.41 

42 

Serie. 
I.  2 
3-  4 

5 

6.  7 
8 

9.   IG 
II 
12 
13 

14-  15 
16 

17 

19.  20 

22 

23-  24 


Börnstein. 


283ü 


1303 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


83.  Bulletin  de  racademie  imperiale  des  sciences  de  St.  Petersbourg. 

Balletin  scieatifique  public   par  Tacad^mie  imperiale  des  scieaces  de  St.  P^tersbourf  et 
ridigi  par  son  «ecretaire  perpetuel.    iS;6— 1S42. 

Balletin  de  la  classe  pbysico-mathematiqoe  de  l'acad^mie  etc    1843 — 1859, 

Balletin  de  Tacad^mie  imperiale  etc.    1860 — 1894. 

Die  drei  letzten  Bände  dieser  Reihe  tragen  neben  den  Nummern  33 — 35  nodi  die  Be- 
zeichmmg:  Noorefle  s^rie  i — 3.  Unabhängig  davon  ist  die  Zähhmg  der  5.  Serie,  bei  welcher 
zuerst  eine  Reihennununer  auftritt. 

Dasselbe.    >  Serie.    Seit  1894. 


Jahr   Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr  1 

Band 

Jahr  ' 

Band 

Jahr  >    Band 

BolIetiQ 

:  ^j.- 

4 

D^tf  <Ia 

«<- I 

1872  ( 

17 

1888 

32 

1903  ,  18.  19 

scientifiqoe. 

^  -4 . 

5 

DMl.  Oe  1  auub 

1873  i 

18 

1890 

33(1) 

1904  1  20.  21 

1836  !   I 

1S4S 

6 

1860 

I.  2 

1874 : 

19 

1892 

34(2) 

1905  22.  23 

1837    2 

1S49 

7 

1861 

3 

1875  \ 

20 

1894  \ 

35(3) 

1906  i  24-  25 

1838  1  3.  4 

i^-i    5-6 

1850 
1S51 

8 
9 

1862 
1863 

4 
5-6 

1876 1 

1877   : 

21 
22.  23 

5.   Serie. 

6.  Serie 

1S52 

10 

1864 

7 

1878   > 

24 

1894 

I 

seit  Bd.  2  in 

■  I  ^   8 

1853 

II 

186^ 

8 

1879 

25 

1895 

2.  3 

Halbbänden  mit 

'  "  •  "    Q.  10 

1S54 

12 

1866 

9-  10 

1880 

26 

1896 

4-  5 

durchgehender 

1S55 

13 

1867 

II 

1882 

27 

1897 

6.  7 

Paginierung 

Bull,  class. 

1856 

14 

1868 

12 

1883 

28 

1898 

8.9 

1907 

I 

pbys.-math. 

1S57 

15 

1869 

13 

1884 

29 

1899 

10.  II 

1908 

2 

1S43    I 

185S 

i6 

1870 

14 

1886 

30 

1900 

12.  13 

1909 

3 

lS4^4     2 

1859 

17 

1871 

15.  16 

1887 

31 

1901 

14-  15 

1910 

4 

1845  ii   3 

' 

1902 

16.  17 

19x1 

5 

84.  Journal  der  russischen  physikalisch -chemisdiea  Gesellschaft, 

Petersburg. 

Red.:  Mensdnitkin  (bis  1901),  Faworski  (seit  1902),  Lebedinski  (seit  1908). 


Jahr      Band 


Jahr      Band 


Jahr      Band 


Jahr      Band 


Jahr     Band 


Jahr     Band 


1-74 

i>:5 


1S77 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 


8 

1883 

15 

9 

1884 

16 

10 

1885 

'7 

II 

1886 

18 

12 

1887 

19 

«3 

1888 

20 

14 

1889 

21 

1890 
I89I 
1892 

1893 
1894 

1895 
1896 


23 
24 
25 
26 

27 
28 


1897 
1898 
1899 

1900 
I90I 
1902 

1903 


29 
30 
31 
32 

33 
34 
35 


1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 


36 
37 
38 
39 
40 
41 
42 


BörBstein. 


1304 


283kk 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


85.  Memorie  della  Pontificia  Accademia  dei  Nuovi  Lincei. 

Serie  iniziata  per  ordine  della  S.  D.  N.  Papa  Leone  XIII;    seit  Bd.  22  (1904):  e  continuato  sotto 
gli  ausplci  della  Santitä  di  N.  S.  Papa  Pio  X. 

Roma. 
Enthält  Arbeiten  beider  Klassen  der  Akademie. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

I.  2 

1892 

8 

1896 

12 

1900 

17 

1904 

22 

1908 

3-4 

1893 

9 

1897 

13 

1901 

18 

1905 

23 

1909 

5 

1894 

10 

1898 

14-15 

1902 

19^) 

1906 

24 

1910 

ö 

1895 

II 

1899 

16 

1903 

20 1) 

1907 

25 

7 

21') 

Band 


262) 
27 

IÖ89  I    =5     l»94    10    IÖ9»   14.  1.5    1902     19"^)   190t)     24     1910     28 

1890 

1891 

^)  Dedicato  al  giubileo  pontificale  di  S.  S.    ^)  Dedicato   a  sua  santitä  in  occasione  del 
suo  giubileo  sacerdotale. 


86.  Atti  della  Reale  Accademia  dei  Lincei. 

Classe  di  scienze  fisiche,  matematiche  e  natural!. 
Rom. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Atti  deir  Accademia 
Pontificia  dei  nuovi  Lincei 


1851 
1852 
1855 
1856 

1857 
1859 
1860 
1861 
1862 
1863 
1864 
1865 
1866 
1867 

1868 
1869 
1871 
1872 
1873 

1874 


4.  5 
6 

7 

IG 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
2 

20 
21 
22.  23 
24') 
25') 

3 

26') 
8.  9 


(1847—48) 
(1850—52) 
(1852—53) 
(1853-54) 
(1856—57) 
(1857-58) 
(1858—59) 
(1859—60) 
(1860-61) 
(1861-62) 
(1862—63) 
(1863-64) 
(1864-65) 
(1865-66) 

(1849) 
(1866—67) 
(1867—68) 
(1868-70) 

(1871) 
(1871-72) 
(1849—50) 
(1872-73) 
(1854-56) 


^)  Die  Bände  24—26 
1—3  unter  dem  Titel:  Atti 


Atti  della  Reale  Accademia 
dei  Lincei. 

2.  Serie. 

1  (1873-74) 

2  (1874-75) 

3  (1875—76) 

5—7  (1875-76) 
8      (1876-77) 

4  (1875—76) 

3.  Serie. 
Transunti.       Memorie. 

1  (1876-77)  I 

2  (1877 — 78)  2 

3  (1878—79)  3.  4 

4  (1879—80)  5-8 

5  (1880—81)  9— II 

6  (1881—82)  12.  13 

7  (1882—83)  14-16.  18 

8  (1883—84)  17.  19 

4.  Serie. 
Rendiconti.  Memorie. 

1  (1884—85)         I.  2 

2  (1885-86)  3 

3  4 
(i 871— 1873)  der  Atti  dell'  Acc. 
della  Reale  Accademia  dei  Lincei. 


1875 

1876 
1880 
1883 
1887 


1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
.1882 
1883 
1884 


1885 
1886 
1887 


188» 
1889 
1890 
1891 

1892 

1893 
1894 

1895 
1896 
1897 
1898 
1899 
1900 
1901 
1902 
1903 
1904 
1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 


Rendiconti. 
4 
5 
6 

7 
5.  Serie. 

I 
'  2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 

18 

19 


Memorie. 

5 
6 

7 


Pontif.  führen  auch  die  Nummern 


Börnstein. 


28311 


1305 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


87.  Reale  Istituto  Lombardo  di  scienze  e  lettere. 

Mailand. 
Memorie  und  Rendicoati. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr      Band 


Jahr      Band 


Memorie  dell'  im- 
periale regio  istituto 
del  regne  lombardo- 
veneto. 

(i8i2— 13) 
(1814-15) 
(1816— 17) 
4 


1819 
1821 
1S24 

1833 
1838 

Memorie  dell'  imperiale 

regio  istituto  di  scienze 

lettere  ed  arte. 

1843   j  I 

1845  2 

1852  3 

1854       4 
1856      5.  6 


1859 
1862 
1863 


1867 
1870 

1873 

1877 

1881 

1885 

1891 

1896 

1896-  1900 

1900 — 04 

1903—07 

1909 


(2.  Serie.) 

7  (I) 

8  (2) 

9  (3) 
(3.  Serie.) 

10  (i) 

11  (2) 

12  (3) 

13  (4) 

14  (5) 

15  (6) 

16  (7) 

17  (8) 

18  (9) 

19  (10) 

20  (11) 

21  (12) 


Rendiconti  del  reale 

istituto  lombardo  di 

scienze  e  lettere. 


1864 
1865 
1866 
1867 


2.  Serie. 


1868 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 


1876 
1877 
1878 
1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
1891 
1892 
1893 


9 

IG 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 

22 
23 
24 
25 
26 


1894 

1895 
1896 

1897 
1898 
1899 
1900 
I9OI 
1902 
1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
I9IO 
191 1 


I  28 
;  29 

;  30 

31 

32 

33 
'  34 
;  35 

1  36 

'  37 

;  38 

i  39 
i  40 

i  ^' 
I  44 


Register  für  Mem.  und  Rend.  1891:  1803 — 88;  1902:  1889 — 1900. 


88.  Atti  delle  adunanze  dell'  I.  R.  (imperiale  reale)  Istituto  Veneto 
di  scienze,  lettere  ed  arti. 

Seit  Ser.  3  Bd.  i  (1855-56)  lautet  der  Titel:  Atti  dell'  1.  R.  (seit  Ser.  3  Bd.  12  (1866—67): 
del  Regio,  seit  Ser.  3   Bd.  15  (1869—70)  del  Reale)  Istitato  Veneto  di  scienze,  lettere 

ed  arti. 

Venezia. 

Seit  Ser.  7  ist  bei  jedem  Bande  eine  (eingeklammerte)  Gesamtzählung  angegeben.  Seit  Ser.  8 
Bd.  2  (1899- 1900)  zerfällt  jeder  Band  in  zwei  Teile,  enthaltend  Sitzungsberichte  und 
Abhandlungen. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr     '  Band 


Jahr        Band 


Jahr       Band 


1840 

1843  i 

1844  j 

1845  ! 
1846 

1847  1 

1848  j 

2. 

1850  I 

1851  \ 
1852 

1853  i 

1854  : 

1855  i 

3- 
1855-56 
1856-57 


I  (1840 — 41) 
I  2  (1841—43) 

!  3  (1843—44) 
!  4  (1844—45) 
I  5  (1845—46) 
i  6  (1846—47) 
i  7  (1847-48) 
Serie. 

'  I (1850) 
12(1850-51) 
3(1851-52) 

4  (1852—53) 

5  (1853-54) 

:  6  (1854—55) 

Serie. 

1  (1855-56) 

2  (1856—57) 


1858—59 
1859—60 
1860 — 61 
1861—62 

1863—64 
1864—65 
1865—66 
1866—67 
1867—68 
1868—69 
1869 — 70 
1870 — 71 


3  (1857—58) 

4  (1858—59) 

5  (1859—60) 
6(1860—61) 

7  (1861—62) 

8  (1862—63) 

9  (1863—64) 

10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 


1873—74!     3 
1874—751     4 


4.  Serie. 

1871—72 1  I 

1872—73 '  2 


5.  Serie. 

1874—75! 
1875 — 76! 
1876— 77j 
1877— 78j 
1878—79' 
1879— 8o| 
1880 — 8i| 
1881— 82J 

6.  Serie. 


1882—83!  i 
1883— 84J  2 
1884—85!    3 


1885—86;  4 

1886—87;  5 

1887—88  6 

1888— 89I  7 


8.  Serie. 


7.  Serie. 

1889 — 90 
1890 — 91 
1891 — 92 
1892—93 
1893  -94 
1894—95 
1895 — 96 
1896—97 
1897—98 
1898 


1(38 
2(38 
3(50 
4(51 
5(52 
6(53 
7(54 
8(55 
9(56 
10  (57 


1898—99;  I  (58) 
1899—00!  2(59) 
1900 — Ol 
1901—02 
1902—03 
1903 — 04 
1904—05 
1905—06 
1906 — 07 
1907—08^10(67) 
1908— 09  II  (68) 
1909 — 1012  (69) 


3(60) 
4(61) 
5(62) 
6(63) 
7(64) 
8(65) 
9(66) 


Bömstein. 


1306 


283 


mm 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


89.  Memorie  della  Accademia  delle  scienze  dell'  Istituto  di  Bologna. 

Classe  di  scienze  fisiche.    Seit  1907  erscheinen  außerdem  Memorie  della  classe  di  scienze  morali. 


Jahr 

Band 

1850 

I.  2 

1851 

3 

1853 

4 

1854 

5 

1855 

6 

1856 

7 

1857 

8 

1858 

9 

1859 

10 

1861 

II.  12 

2. 

Serie. 

1862 

I.  2 

Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr  Band 


1863 
1864 
1865 
1866 
1867 
1868 
1869 
1870 


3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 


3.  Serie. 


1871 
1872 
1873 


3-  4 


1874 

1875 
1876 
1877 
1878 
1879 

4- 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 


7 
8 

9 
10 


1899 — 00 
1901 — 02 
1902 — 04 


9 
10 


6.  Serie. 


5.  Serie. 


Serie. 
I.  2 
3 
4 
5 
6 


1890 

I 

I89I 

2 

1892 

3 

1894 

4 

1895—96 

5 

1896—97 

6 

1897 

7 

1904 
1905 

1906 

1907 

1908 


Register  für  die  fünf  ersten  Serien:  1864^  1871,  1880,  1890,  1904. 


90.  Atti  della  Reale  Accademia  delle  scienze  di  Torino 

pubblicati  dagli  academici  segretarii  delle  duö  classi. 

Torino.    Stamperia  reale,  seit   Bd.  11  Stamperia  reale  di  G.  B.  Paravia  e  Co.,  seit  Bd.  16 
Ermanno  Loescher,   seit  Bd.  25  Carlo  Clausen. 


Jahr 


Band 

Jahr 

I  (1865—66) 

1878 

2  (1866—67) 

1879 

3  (1867—68) 

1880 

4  (1868—69) 

1881 

5 

1882 

6 

1883 

7 

1885 

8 

9 

1886-87 

10 

1887—88 

II 

1889 

12  (1876  —  77) 

1890 

13  (1877—78) 

1891 

Band 

Jahr 

14  (1878—79) 

1892 

15  (1879—80) 

1893 

16  (1880—81) 

1894 

17(1881—82) 

1895 

18  (1882—83) 

19  (1883—84) 

1896 

20  (1884—85) 

1897 

21  (1885—86) 

1898 

22  (1886—87) 

1900 

23(1887—88) 

1901 

24  (1888—89) 

1902 

25  (1889  —  90) 

1903 

26  (1890-91) 

1904 

Band 


Jahr 


Band 


1866 

1867 

1868 

1869 
1869 — 70 
1870 — 71 
1871—72 
1872—73 
1873  -74 
1874-75 
1875—76 

1876 

1877 


27  (1891 — 92) 

28  (1892 — 93) 
29(1893—94) 

30  (1894—95) 

31  (1895-96) 

32  (1896 — 97) 

33  (1897—98) 
34(1898-99) 

35  (1899— 1900) 

36  (1900 Ol) 

37  (1901 — 02) 

38  (1902 — 03) 
39(1903-04) 


1905 
1906 
1907 
1908 
1909 


40  (1904 — 05) 

41  (1905—06) 

42  (1906 — 07) 

43  (1907  —08) 

44  (1908—09) 


Register 


1875 
1885 

1895 
1905 


I — 10 
II — 20 
21 — 30 
31—40 


Börnstein. 


283 


nn 


1307 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


91.  Memoria  della  Societä  degli  Spettroscopisti  Italiani. 

Redaktion:  P.  Tacchini;  seit  Bd.  28  (1899)  Tacchini  und  A.  Riccö,  seit  Bd.  34  (1905)  Riccö. 
Palermo;  seit  1881  Rom;  seit  1899  Catania. 


Jahr 


Band 


Jahr    i  Band 


Jahr 


Band 


Jahr   !  Band 


Jahr 

Band 

1900 

29 

1901 

30 

1902 

31 

1903 

32 

1904 

33 

1905 

34 

Jahr      Band 


1872  ' 

1873  i 

1874  I 

1875  ! 
1876 

1877  ■ 

1878 


1879 
1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 


9 
10 
II 
12 
13 
14 


890 
891 

892 


15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 


1893 
1894 

1895 
1896 
1897 
1898 
1899 


23 
24 
25 
26 

27 
28 


1906 
1907 
1908 
1909 
1910 


35 
36 
37 
38 
39 


92.  Cimento. 

Miscelianee  di  Chimica,  Fisica  e  Storia  Naturale  raccolte  in  Pisa  nel  1843. 
U  Cimeato.    Gioraale  di  Fisica,  Ciiimica  e  Storia  naturale.    1844—47. 
11  Nuovo  Cimento.    Qiornale  di  Fisica,  di  Chimica  e  delle  loro  Applicazioni  alla  Medicina, 
alla  Farmacia  ed  alle  Arti  industriali.    Seit  1855. 

Nach  mehrmaligen  kleinen  Änderungen  des  Untertitels  lautet  seit  1897  der  Titel: 
II  Nuovo  Cimento  periodico  fondato   da  C.  MatteuccI  e  R.  Piria     Orgaoo  della  Societä 
Italiaoa  di  Fisica. 

Außer  den  Bänden  werden  seit  1855  (Nuovo  Cimento)  auch  die  Jahrgänge  gezählt. 

Redaktion:  Matteucci  (1846 — 64),  Mossotti  (1846 — 47,  Pacinotti  (1846 — 47),  Pilla  (1846—47), 
Piria   (1846—64),    Savi   Paolo   (1846-47),    Savi    Pietro   (1846—47),    G.  Meneghini   (1860-64),  | 
J.  Professor!  di  scienze  fisiche  e  naturall  di  Pisa  e  del  R.  Museo  di  Firenze  (1865 — 76),  E.  Betti  \ 
{1877-93),    R.  Felici   (1877— 1902),    A.  BattelH   (seit   1894),   V.  Volterra   (seit  1894),    A.  Righi 
(1902 — 06),  P.  Cardani  1902 — 06),  A.  Röiti  (seit  1903),  G.  P.  Grimaldi  (seit  1907),  A.  Sella  (1907), 
A.  Garbasso  (seit  1909),  O.  M.  Corbino  (Seit  1909). 

Verlag:  Pisa,  Niccolö  Capurro  (1844),  Tipografia  della  Minerva  (1844—45),  Rocco 
Vannucchi  (1846—47),  Pieraccini  (1855—56),  Torino,  Paravia  e  Co.  u.  Pisa,  Pieraccini  (1857— 64), 
Pisa,  Pieraccini  (seit  1865). 


Jahr       Band 


Jahr- 
gang 


Jahr 


Band 


j   Jahr- 
i   gang 


Jahr 


Band 


Jahr- 
gang 


Jahr      Band 


Jahr- 
gang 


Miscelianee  di 
Chim.  Eis.  etc. 

1843  I.  Jahrg. 

Cimento. 

1844  I   2   I 

1845  3   I 

1846  1   4 

1847  i   5   ', 


Nuovo  Cim. 


1855 
1856 

1857 
1858 

1859 
1860 
1861 
1862 


I. 

2 

3- 

4 

5- 

6 

7- 

8 

9. 

10 

II. 

12 

^3- 

14 

15- 

16; 

1863  j  17.  18  j    9 

1864  19.  20  I   10 
1865-66  21 — 24  in.  12 

1867  1 25 — 28 !  13.  14 

2.  Serie. 
1869 
1870 
1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 

3.  Serie. 

1877  j  I.  2 

3-4 
5.  6 


I. 

2 

3. 

4 

.■). 

6 

7. 

8 

9. 

10 

II. 

12 

13- 

14 

15- 

16  1 

1878 
1879 


15 

16 
17.  18 
17.  18 

19 

20 

21 
22 


23 
24 
25 


1880 
1881 
1882 
1883 
1884 
1885 
1886 
1887 
1888 
1889 
1890 
189I 
1892 

1893 
1894 


7.  8 

9.  10 

II.  12 


26 

27 

28 


13.  14  I  29 


15.  16 

17.  18 

19.  20 

21.  22 

23.  24 

25.  26 

27.  28 

29-  30 

31-  32 

33-  34 

35.  36 


30 
31 
32 
33 
34 
35 
36 
37 
38 
39 
40 


Register:  1903.     1843-47  (Cimento)  u. 


4.  Serie. 

1895  '  I.  2  !  41 

1896  '  3-  4  I  42 
1855 — 1900  (N.  Cim. 


1897  i  5.  6 

1898  j  7.  8 

1899  I   9.  IG 

1900  I  II.  12 


1901 
1902 

1903 
1904 

1905 
1906 
1907 
1908 
1909 
1910 

6.  Serie. 
1911       I.   2 
I.— 4.  Ser.). 

Bömstein. 


5.  Serie. 

I. 

2  1 

3. 

4 

5. 

6 

7- 

8  1 

9. 

10  1 

II. 

12  j 

13. 

14! 

15. 

16  1 

17. 

18; 

1  19. 

20  1 

43 
44 

45 
46 


47 
48 

49 
50 
51 
52 
53 
54 
55 
56 


57 


1308 


283 


00 


Jahres-  und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


93.  Qazzetta  chimica  italiana. 

Palermo;  seit  Bd.  24  (1894)  Rom. 

Ausnahmsweise  sind  hier  die  Jahre  genannt,  für  welche  die  einzelnen  Bände  erscheinen. 

Seit  Bd.  21  (1891)  hat  jeder  Band  zwei  Teile. 

Seit  1903  erschienen  in  Verbindung  mit  dieser  Zeitschrift:    Rendiconti  della  Societä 

chimica  di  Roma. 


Jahr 


Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

Band 

Jahr 

I 

1878 

8 

1885 

15 

1892 

22 

1899 

29 

1906 

2 

1879 

9 

1886 

16 

1893 

23 

1900 

30 

1907 

3 

1880 

10 

1887 

17 

1894 

24 

1901 

31 

1908 

4 

1881 

II 

1888 

18 

1895 

25 

1902 

32 

1909 

5 

1882 

12 

1889 

19 

1896 

26 

1903 

33 

1910 

6 

1883 

13 

1890 

20''*) 

1897 

27 

1904 

34 

1911 

7 

1884 

14') 

1891 

21 

1898 

28 

1905 

35 

Band 


1871 
1872 

1873 
1874 

1875 
1876 

1877 


36 
37 
38 
39 
40 

41 


^)  1885  erschienen.     '•*)  1891  erschienen. 


94.  Schriften  der  Königlich  Dänischen  Gesellschaft  der  Wissenschaften. 

Skrifter  som   udi   det  Kjöbenhavnske  Selskab   af  Laerdoms   og  Videnskabers  Elskere  ere 
fremlagte  og  oplaeste  (1745-79)- 

Nye  Sämling  af  det  Kongelige  Danske  Videnskabers  Skrifter  (1781—99), 
Det  Kongelige  Danske  Videnskabers  Selskabs  Skrivter  (1801  — 18). 

Det   Kongelige    Danske   Videnskabernes    Selskabs    naturvidenskabelige    og   mathematiske 
Afhandlinger  (1824 — 46). 

Det  Kongelige  Danske  Videnskabernes  Selskabs  Skrifter.  Naturvidenskabelige  og  mathematiske 
Afdeeling  (seit  1849). 

Oversigt  over  det  Kongelige  Danske  Videnskabernes  Selskabs  Forhandlinger;  erscheint  ohne 
Bandnummer  seit  1824. 

Kjöbenhavn. 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr  Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


Skrifter 


1745 

l( 

1746 

2( 

1747 

3( 

1750 

4( 

1751 

5( 

1754 

6( 

1758 

7( 

1760 

8( 

1765 

9( 

1770 

10  ( 

1777 

II 

1779 

12 

(1743-44) 

(1745) 

(1747) 

(1747-48) 

(1748-50) 

(1751-54) 
(1755-58) 
(1759-60) 

(1761-64) 

(1765  69) 


Nye  Sämling 
1781 

1783 
1788 

1793 
1799 


I 
2 
3 
4 
5 
Skrivter 


1801 
1803 
i8o'5 
1807 
1810 


1  (1800) 

2  (1801-02) 

3  (1803-04) 
4 (1805-06) 
5 (1807-08) 
6 (1809-12) 


Afhandlinger 
1824 
1826 
1828 
1829 
1832 

1837 
1838 
1841 
1842 
1843 
1845 


2 

3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 


Skrifter 
5.  Raekke 
1849 
1851 

1853 
1856.  59.  98 
1861 
1867 
1868 
1870 
1873 
1875 
1880 


9 

10 

II.  12 


6.  Raekke 
1880—85 
1881-86 
1885-86 
1886-88 
1889-91 
1890-92 
1890—94 
1895—98 

58—01 
1899—02 

1903 

1904 


7.  Raekke 


I 

1906 

I.  2 

2 

1907 

3 

3 

1908 

4 

4 

1910 

5 

5 

1911 

8 

6 

7 

} 

Register 

I892II742  I89I 


Börnstein. 


283 


pp 


1309 


Jahres-   und  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


95.  Kongliga  Svenska  Vetenskaps-Akademiens  Handlingar. 

Im  Titel  des  ersten  Bandes  fehlt  das  Wort  Kongliga.    Im  Titel  der  ersten  8  Bände  steht  Wetens- 

kaps,  nachher  Vetenskaps  etc. 

96.  Bihang  tili  Kongliga  Svenska  Vetenskaps-Akademiens  Handlingar. 

Von  Bd.  24  (1899)  an  erschien  eine  zweite  Reihe  des  Bihang  neben  der  ersten  mit  den  gleichen 

Bandnummem  und  nahezu  den  gleichen  Jahreszahlen. 

Anstelle  des  Bihang  und  der  Oefversigt  (s.  f.  S.)  traten  seit  1904: 

1.  Arkiv  för  Matematik,  Astronomi  och  Fysik.  2.  Arkiv  för  Kemi,  Miaeralogi  och  Geologi. 

Außerdem:  3.  Arkiv  för  Botanik.    4.  Arkiv  för  Zoologi. 
Stockholm,  Joh.  Pehr  Lindhj  seit  1823  P.  A.  Norstedt  u.  Söner;  seit  1905  Upsala  und  Stockholm, 

Almqvist  u.  Wickseil. 


Jahr 


Band 


Jahr       Band 


Jahr 


Band 


Jahr 


Band 


1739 
1742 

1743 

1744 
1745 
1746 

1747 
1748 

1749 
1750 
1751 
1752 
1753 
1754 
1755 
1756 
1757 
1758 
1759 
1760 
1761 
1762 

1763 
1764 

1765 
1766 
1767 
1768 
1769 
1770 
1771 
1772 
1773 
1774 
1775 
1776 
1777 
1778 
1779 


3 

2(1741) 

4 

5 

6 

7 
8 

9 
10 


13 
M 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 

27 
28 
29 
30 
31 
32 
33 
34 
35 
36 
37 
38 
39 
40 


Nya  Handlingar 

1780 

I 

1781 

2 

1782 

3 

1783 

4 

1784 

5 

1885 

6 

1786 

7 

1887 

8 

1788 

9 

1789 

10 

1790 

II 

1791 

12 

1792 

13 

1793 

14 

1794 

15 

1795 

16 

1796 

17 

1797 

18 

1798 

19 

1799 

20 

1800 

21 

1801 

22 

1802 

23 

1803 

24 

1804 

25 

1805 

26 

1806 

27 

1807 

28 

1808 

29 

1809 

30 

1810 

31 

1811 

32 

1812 

33 

Danach 

jähr- 

lieh  ein 

Band 

ohne  N 

ummer 

bis  I 

854 

Handlingar.  Ny  Följd. 


1858 
1860 
1862 
1864 
1866 
1867 
1869 
1870 
1871 

I«72 

1871  -72 

1873—75 
1875—76 

1878 
1877—79 
1878—79 
1880—81 
1881—82 
1881—84 
1884—87 
1886—90 
1888-91 
1890 — 92 

1893—94 
1894—95 
1895 — 96 
1896—97 
1897 — 98 
1898—99 
1899— 1900 

1900 

1901 
1901 — 02 
1902—03 
1903  -  04 

1906 
1906—07 
1906—08 
1908  -  09 

1755 
1770 


3 
4 
5 
6 

7 
8 

9I 


(1855-56) 

(1857—58) 

(1859-60) 

(1861—62) 

(1863-64) 

(1865—66) 

(1867—68) 

(1869) 

(1870) 

911  (1871) 
10       (1871) 

(1872—73) 

(1874) 
(1875-76) 

(1877) 
(1878) 

(1879) 

(1880) 

(1881—83) 

(1884—85) 

(1886—87) 

(1888—89) 

(1890-91) 

(1892) 


II.  12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 
19.  20 
21 
22 

23 
24 

25 
26 

27,  28 
29 
30 
31 
32 
33 
34 
35 
36 

37.  38 
39.  40 
41 
42 
43 
Register 

1-15  (1739-54) 
16—30  (1755-69) 


1780 
1798 
1821 
1826 
1884 


1872—73 

1873—75 
1875—76 
1876-78 
1878—80 
1880—82 
1882—83 
1883—84 
1884—85 

1885 

1887 
1886-87 
1887—88 
1888—89 
1889—90 
1890 — 91 
1891—92 
1892—93 
1893—94 
1894—95 
1895—96 
1896—97 
1897-98 
1898—99 

1900 

1900 — Ol 
1901 — 02 
1902 — 03 


31—40  (1770—79) 
N.H.  1-15(1780-94) 
16—33  (1795-1812) 

1813—25 

1826     83 

Bihang. 

I 
2 
3 
4 
5 
6 

7 
8 

9 
10 
II 
12 
13 
14 
15 
16 

17 
18 

19 
20 
21 
22 
23 
24 
25 
26 
27 
28 


Arkiv  för 


Mat.  etc. 
1903—04 
1905 — 06 
1906 — 07 

1908 

1909 

1911 


Kemi  etc. 
1903—04 
1905—07 
1908 — 10 


Börasteio. 


1310 


283 


qq 


Jahres-  und  •  Bandzahlen  einiger  Zeitschriften. 


97.  Oefversigt  af  Kongl.  Vetenskaps-Akademiens  Förhandlingar. 

Stockholm, 


Jahr 


Band 

I 

[1844) 

2 

1845) 

3 

[1846) 

4 

1847) 

5 

1848) 

6 

1849) 

7 

1850) 

8 

1851) 

9 

1852) 

lO 

1853) 

II 

1854) 

12 

1855) 

13  < 

1856) 

14 

1857) 

15 

1858) 

Jahr 

Band 

1860 

16  (1859) 

1861 

17  (1860) 

1862 

I8{i86i) 

1863 

19  (1862) 

1864 

20  (1863) 

1865 

21  (1864) 

1866 

22  (1865) 

1867 

23  (1866) 

1868 

24  (1867) 

1868—69 

25  (1868) 

1870 

26  (1869) 

1871 

27  (1870) 

1872 

28  (1871) 

1873 

29  (1872) 

1874 

30  (1873) 

Jahr 

Band 

1875 

31  (1874) 

1876 

32  (1875) 

1877 

33  {1876) 

1878 

34  {1877) 

1879 

35  (1878) 

1880 

36  (1879) 

1881 

37  (1880) 

1882 

38(1881) 

1883 

39  (1882) 

883-84 

40  (1883) 

884—85 

41  (1884) 

885—86 

42  (1885) 

886—87 

43  (1886) 

887—88 

44  (i«87) 

888—89 

45  (1888) 

Jahr 

B 

1889—90 

46  ( 

1890 — 91 

47  ( 

1891 — 92 

48  ( 

1892 — 93 

49  ( 

1893—94 

50  ( 

1894—95 

51  ( 

1895 — 96 

52  ( 

1896 — 97 

53  ( 

1897—98 

54  ( 

1898—99 

55  ( 

I 899 — 00 

56  ( 

1900 Ol 

57  ( 

1901 — 02 

58  ( 

1902 — 03 

59  ( 

Band 


1845 
1846 
1847 
1848 
1849 
1850 
1851 
1852 
1853 
1854 
1855 
1856 

1857 
1858 

1859 


(1890) 
(1891) 
(1892) 
(1893) 
(1894) 
(1895) 
(1896) 
(1897) 
(1898) 

(1899) 
(1900) 
(1901) 
(1902) 


Oefversigt  und  Bihang  (s.  v.  S.)  sind  mit  den  hier  genannten  Bänden  abgeschlossen.  An 
ihre  Stelle  tritt  das  in  vier  Abteilungen  zerfallende  Arkiv  för  Botanik;  för  Kemi,  Mineralogi  och 
Geologi;  för  Matematik,  Astronomi  och  Fysik;  för  Zoologi. 


Börnstein. 


Alphabetisches  Sachregister. 


Absorption  (Löslichkeit)  von  Gasen  596. 
Absorptionslinien  und  -Banden  952. 
Achsenwinkel  von  Krj'stallen  989. 
Äquivalent,  mechanisches,  der  Wärme  1259,  1266. 
Äquivalent- Leitvermögen  1102. 
Alkoholometrie,  Grundlagen  301,  304. 
Alkohol- Wasser- Gemische,   Dichte  300,  306. 
Anfangspermeabilität  1237. 
Anisotrope   Flüssigkeiten  246. 
Aräometrische  Vergleichstabelle  316. 
Atomdispersionen  1039. 
Atomgewichte  i,  XVI. 
Atomrefraktion  1039. 

Ausdehnung,     wahre,     von     Salz-     und     Säure- 
lösungen 290. 

—  von  Äthylalkohollösungen  302. 

—  von  reinen  Alkoholen  306. 

—  von  wässerigen  Rohrzuckerlösungen  311. 

—  der  Elemente  333. 

—  sonstiger  fester  Körper  335. 

—  von  Flüssigkeiten  338. 

—  von  Gasen  350. 

—  Formeln  341. 

Barometerstand,  Reduktion  auf  Normalschwere  39. 

—  Reduktion  auf  Meeresniveau  39. 

—  Reduktion  auf  o?  40,  41. 
Bildungswärme,  Nichtmetall- Verbindungen  850. 

—  Metallverbindungen  858. 
Binäre  Legierungen  640. 

—  Salzgemische  611. 
Brechungsindex  von  Mineralien  718. 

—  von  Metallen  962. 

—  nichtleitender  Körper  967. 

—  von  Krystallen  969,  976,  984. 

—  von  Wasser  1013. 

—  von  Schwefelkohlenstoff  1015. 

—  von  Gasen  1017. 

—  von  anorganischen  Flüssigkeiten  und  konden- 
sierten Gasen  1021. 

—  von  organischen   Flüssigkeiten  1022,  1027. 

—  von  Lösungen  und  Gemischen  1050. 

—  Änderung  mit  der  Temperatur  1022, 1037, 1050. 
Breite,  geographische  5. 

C  s.  K. 

Dampfdruck  358,  s.  auch  Sättigungsdruck. 
Dampfdruckemiedrigung  413. 

—  von  H  2804- Lösungen  426. 
Dehnungsgrenzen  54. 
Dichte  von  Luft  16. 

—  von  Wasser  42,  44. 

—  von  Quecksilber  45,  46. 

—  von  Gasen  2,  148. 

—  kondensierter  Gase  151. 

—  der  Elemente  162. 

—  von  wässerigen  anorganischen  Lösungen  253, 283. 


Dichte  von  Meerwasser  261. 

—  von  anorganischen  Stoffen  238,  296,  1022, 1027. 

—  von  Alkohol-Wasser-Gemischen  300,  306. 

—  von  wässerigen  organischen  Lösungen  296,  300,, 
308. 

—  von  wässerigen  Rohrzuckerlösiuigen  311. 

—  von  schw-eren  Flüssigkeiten  317. 

—  von  gesättigtem  Wasserdampf  369. 

—  von  Legierungen  698. 

—  s.  auch  spezifisches  Gewicht. 
Dichtemaximum  340. 
Dielektrizitätskonstante  121 1. 
Diffusion  133. 

Dimensionen  1267. 
Dispersion  1017,  1022,  1027,  1039. 
Dissoziation,  elektrolytische  des  Wassers  1187. 
Dissoziationskonstanten,  elektrolytische  1132. 
Dissoziationswärme,  elektrolytische  900. 

—  thermodynamisch  berechnet  906. 
Doppelbrechung  von  Mineralien  718. 
Drehung,  spezifische  1052. 

—  elektromagnetische  1064. 

Ebullioskopische  Konstanten  797. 
Eichflüssigkeiten   für   Widerstandskapazität   von 

Gefäßen  11 17. 
Elastizitätskonstanten  von  Metallen  48. 

—  von  Glas  u.  a.  49- 

—  von  Krystallen  50. 
Elektrische  Leitfähigkeit  1071,  1126. 
Elektrischer  Widerstand  1118. 
Elektroljrtische  Dissoziationswärme  900. 
Elektromotorische   Kraft  von   Ketten  1205. 
Emissionslinien  958. 

—  radioaktiver  Elemente  1229. 
Energiemaße  1266. 
Entladungsspannungen  1224. 
Erdachse,  Schwankungen  14. 
Erdkonstante  13. 
Erdmagnetismus  1247. 
Erstarrungskurven  von  Salzgemischen  611. 

—  von  binären  Legierungen  640. 
Erstarrungstemperaturen  der  Elemente  190. 

—  anorganischer  Verbindungen  207. 

—  verschiedener  Materalien  252. 

—  von  Legierungen  640. 

—  von  Mineralien  702. 
Explosivstoffe,  Verbrennungswärme  948. 

Faden,  herausragender  331. 
Festigkeit  54. 

Feuchtigkeit  der  Luft  368. 
Fixpunkte  für  Thermometrie  324,  325, 
Flüssige  Luft  156, 
Funkenpotentiale  1224. 

Gasdichte  2,  148. 

Gase,  kondensierte  (Dichte)  151. 


iai2 


Alphabetisches  Sachregister. 


Gasgleichgewichte,  homogene  406. 
Gasionen  1230. 
Gasmoleküle  140. 
Gasthermometer  328,  330. 
Gasvolumen,  Reduktion  auf  o**  29. 

—  auf  760  mm  22. 

—  auf  o",  760  mm  und  Trockenheit  35. 
Gefrierpunktsemiedrigungen  von  Metallen  639. 

—  verschiedener  Lösungsmitteln  (molekular)  791. 

—  wässeriger  Lösungen  801. 
Geographische  Lage  5. 
Gesamtdruck  s.  Sättigungsdruck. 
Geschwindigkeit  der  Gasmoleküle  140. 

—  der  a-,  ß-,  /-Strahlen  1226. 

—  des  Schalles  1254. 

—  des  Lichtes  1259. 
Glasgefäß,  Volumen  47. 

Gleichgewicht  zwischen  anorganischen  Stoffen  und 
Wasser  454. 

—  zwischen  zwei  anorganischen   Stoffen  500. 

—  zwischen  zwei  organischen  Stoffen  504. 
Grenzflächenspannung  130. 

Härte  55- 

—  von  Mineralien  718. 
Halbierungsdicke  (Radioaktivität)  1226. 
Halbwertszeit  (Radioaktivität)  1226. 
Heizflüssigkeiten  325,  327. 
Heizmaterialien,  Verbrennungswärme  947. 
Herausragender   Faden   (Quecksilberthermometer) 

331- 
Heuslersche  Legierungen  1238. 
Homogene  Gasgleichgewichte  406, 
Hydratationswärme  895. 
Hydrolyse  von  Salzen  11 88. 
Hysteresisschleifen  1233. 

lonenbeweglichkeit  in  Wasser  1124. 

Joule-Thomson- Effekt  786. 

Kältemischungen  318. 

Kapillarität  112. 

Ketten,  galvanische  1205. 

Klärpunkte  krystallinischer  Flüssigkeiten  246. 

Koerzitivkraft  1233. 

Kohäsion,  spezifische  112. 

Kompressibilität  von  Metallen  48. 

—  von  Krystallen  50. 

—  von  Flüssigkeiten  58. 

—  von  Gasen  63. 
Kondensierte  Gase,  Dichte  151. 
Sättigungsdruck  373. 

Konstanten,  charakteristische,  organischer  Verbin* 
düngen  238. 

—  —  von  Mineralien  718. 

krystallinischer  Flüssigkeiten  246. 

—  optische  961. 

Konstante  Temperaturen,    Herstellung  325,  327. 
Kontraktion  beim  Lösen  und  Verdünnen  287,  314. 
Kritische  Daten  439. 
Kryohydrate  318. 
Kryosicopische  Konstanten  791. 
Krystalle,  optische  Konstanten  969. 

—  Achsenwinkel  989. 

—  Brechungsindex  976,  984,  989. 
Krystallinische  Flüssigkeiten  246. 
Krystallsysteme  von  Mineralien  718. 

Länge,  geographische  5. 
Legierungen,  Erstarrungskurven  640. 

—  temäre  697. 

—  leichtflüssige  697. 

—  spezifische  Gewichte  698. 

—  Magnetismus  1238. 


Leitfähigkeit,  elektrische  1071,  1126. 

—  für  Wärme  737. 
Leitungswiderstand,  elektrischer  11 18. 
Leitvermögen,  elektrisches,  fester  Körper  1071. 

—  nichtwässeriger  Lösungen  1126. 

—  von  Normal  (Eich-)   Flüssigkeiten  1117. 

—  wässeriger  Lösungen,  spezifisches  1092, 

—  Äquivalent-  und  Molekular-  1102. 

—  Temperaturkoeffizienten  1081,  11 13. 
Lichtgeschwindigkeit  1259. 

Löslichkeit  anorganischer  Stoffe  in  Wasser  454. 

in  Äthylalkohol  566. 

—  in  Methylalkohol  571. 

in  Aceton  573. 

in  Äthylacetat,  Glyzerin  u.  Pyridin  57.-J 

in  wasserfreien  Lösungsmitteln  576. 

—  von  Gasen  in  Wasser  596. 
in  wässerigen  Lösungen  602. 

—  von   organischen    Stoffen   in    Wasser   557. 

—  gegenseitige,  von  Flüssigkeiten  588. 

—  s.  auch  Gleichgewicht. 
Löslichkeitsprodukte  anorganischer  Salze  1199. 
Lösungswärme    von    Metallverbindungen    875, 

—  von  Verbindungen  der  Nichtmetalle  850,  885. 
Luftdichte  16. 

Luftfeuchtigkeit  368. 
Lufthermometer  329, 

Magnetisierbarkeit  von  Eisen  und  Stahl  1233. 

—  von  Legierungen  1238. 

—  von  Nickel  und  Kobalt  1240. 

—  para-    und   diamagnetischer    Körper   1241. 
Maßeinheiten  1260. 

Mechanisches  Wärmeäquivalent  1259,  1266. 
Meniskuskorrektion  34. 

Mineralien,    Schmelz-   und  Umwandlungstempera- 
turen 207,  702. 

—  Zusammenstellung  verschiedenerKonstanten  718. 

—  Synonyma  733. 

Mischungswärme  s.  auch  Verdünnungswärme. 

—  neutraler  Flüssigkeiten  892. 
Molekulargewichte  organischer  Verbindungen  238. 
Molekularrefraktion  organischer  Flüssigkeiten  1027. 
Molekularvolumina  gelöster  Stoffe  287. 

Nahrungsmittel,  Verbrennungswärme  947. 
Neutralisationswärme  873. 
Nordpol,  Bahn  14. 
Nullkurven,  magnetische  1233. 

Oberflächenspannung  112. 
Observatorien,  magnetische  1251. 
Optische  Drehung  aktiver,  organischer  Körper 
1052. 

—  Konstanten  961. 

—  Saccharimetrie  1060. 

Osmotischer  Druck  wässeriger  Lösungen  787. 

Partialdruck  s.   Sättigungsdruck. 
Pentanthermometer  330. 
Permeabilität,  magnetische  1233,  1237. 
Petrolätherthermometer  330. 
Platinwiderstandsthermometer  330. 
Poissonsche  Zahl  48. 
Polarisationsebene,  Drehung  1052. 
Polymorphie  190,  207. 
Psychrometertafel  379. 

Quecksilber,  Dichte  und  Volumen  45,  46. 
Quecksilberthermometer   328,    329,    330,   331. 

Radioaktivität  1226. 

Rand  Winkel  130. 

Reaktionsdruck  395. 

Reduktion  von  Gasvolumen  auf  760  mm  22. 


Alphabetisches  Sachregister. 


1313 


Reduktion  von  Gasvolumen  auf  o"  29, 

auf  0°,  760  mm  und  Trockenheit  35. 

Reflexionsvermögen  961. 
Reibung  57. 

—  innere  69. 

Reichweite  (Radioaktivität)  1226. 
Remanenz  1233. 

Saccharimetrie,  optische  1060. 
Säkularvariationen,  erdmagnetische  1251. 
Sättigung,  magnetische  1233. 
Sättigungsdruck  von  Wasserdampf  über  Eis  358. 
über  Wasser  359. 

—  der  Elemente  373. 

—  anorganischer  Verbindungen  378. 

—  organischer  Verbindungen  383. 

—  von  Gemischen  394. 

—  wässeriger  Lösungen  410,  426. 
Salzgemische,    Erstarrungs-    und    Umwandlungs- 
diagramme 611. 

Schallgeschwindigkeit  1254. 
Schmelzpunkte  der  Elemente  190. 

—  von  anorganischen  Verbindungen  207. 

—  von  Mineralien  207,  702. 

—  von  organischen  Verbindungen  238. 

—  krystallinischer  Flüssigkeiten  246. 

—  s.  auch  Erstarrungspunkt. 
Schmelzwärme  von   Kryohydraten  321. 

—  von  Elementen,  Verbindungen,  Mineralien  und 
Legierungen  829. 

Schwerkraft  5,  10,  13. 
Seehöhe  5. 
Sekundenpendel  14. 
Siedepunkte  der  Elemente  190. 

—  von  anorganischen  Verbindimgen  207. 

—  von  organischen  Verbindungen  238. 

—  verschiedener  Materialien  250. 

—  des  Wassers  365. 

—  wässeriger  Salzlösungen  436. 

—  bei  verschiedenem  Druck  434. 
Siedepunktserhöhungen  (molekiilare)  von  Lösungs- 
mitteln 797. 

—  von  wässerigen  Lösungen  823, 
Sonnenspektrum  952, 
Spannungskoeffizient  350. 
Spektrallinien  radioaktiver  Körper  1229. 
Spektrum  949. 

Spezifische  Drehung  1052. 

—  Feuchtigkeit  368. 

Spezifisches  Gewicht  der  Elemente  162. 

—  —  von   anorganischen   Verbindimgen   169. 
verschiedener  Materialien  250. 

von  Wasserdampf  369. 

von  Legierungen  698. 

von  Mineralien  718. 

von  organischen   Verbindungen   238,    296, 

I022,    1027. 

s.  auch  Gasdichte  und  Dichte, 

Spezifische  Wärme  der  Elemente  750. 

fester  anorganischer  Körper  754. 

von  Wasser  760, 

von  Quecksilber  761. 

anorganischer  Verbindungen  762. 


Spezifische    Wärme    organischer     Verbindungen 
766. 

der  Gase  773. 

Strahlunsgquellen  949. 
Suszeptibilität,  magnetische  1241, 

Teildrucke  von  Gemischen  395. 

—  s.  auch  Sättigungsdrucke. 
Temperaturkoeffizienten  des  Brechunpverm^ens 

1022,  1037,  1050. 

—  des  elektrischen  Leitvermögens  1081,  11 13. 

—  der  lonenbewegUchkeiten  in  Wasser  1124. 
Temperaturleitfähigkeit  746, 

Tensionen  s.  Sättig^ungsdrucke  358. 
Thermokräfte  1209. 
Thermometrie  328. 
Toluolthermometer  330. 
Torsionsmodul  48. 

Überführungszahlen  1121. 
Ultrarot  956. 
Ultraviolett  952. 
Umwandlimgskurven  611. 
Umwandlimgstemperaturen  der  Elemente  190. 

—  von  anoiiganischen  Verbindungen  207, 

—  von  Mineralien  207,  702. 

—  von  Salzgemischen  611. 
Umwandlimgswärme  846. 

Van  der  Waals,  Zustandsgieichung  439. 
Verbrennungswärme  einiger  Elemente  908. 

—  organischer  Verbindungen  909. 

—  verschiedener  Substanzen  947. 
Verdampfungswärme  834,  906. 
Verdünnungs\värme  wässeriger  Lösungen  885, 

—  neutraler  Flüssigkeiten  892. 
Verteilungskoeffizienten  581. 
Viskosität  69,  97. 

Volumen,  relatives,  vcm   Lösungen  289,  292. 
Volumenalkoholometrie  304. 

Wägung,  Reduktion  auf  leeren  Raimi  15. 
Wärmeentwicklimg  des  Radium  1227, 
Wärmeleitungsfähigkeit,  absolute  737. 

—  in  Krystallen  742. 

—  relative  744. 

—  Temperaturkoeffizient  743,  747. 
Wärmetönungen,  thermodynamisch  berechnet  906. 
Wasser,  Siedetemperaturen  365. 
Wasserdichte  42,  44. 

Wasserdruck,  Reduktion  auf  QuecksUberdnidc  38, 
Wasservolimien  43,  44. 
Weglänge  der  Gasmoleküle  140. 
Wellenlänge  949,  958. 
Widerstand,  elektrischer  11 18. 
Widerstandskapazität  von   Gefäßen    (Eichflüssig- 
keiten) II 17. 

Zähigkeit  von  Flüssigkeiten  69. 

—  von  Gasen  97- 
Zeitschriften  1269. 
Zersetzungsdrucke  395- 
Zustandsgieichung,  van  der  Waals,  439. 


Physikalisch-chemische  Tabellen.    4.  Aufl. 


83 


Druck  der  Königl.  Universitätsdruckerei  H.  Stürtz  A.  G  ,  Würzburg. 


Verlag  von  Julius  Springer  in  Berlin. 


Lehrbuch  der  theoretischen  Chemie.    Von  Privatdozent  Dr.  Wilhelm  Vaabel,  Darmstadt 
Zwei  Bände.     Mit  222  Textfiguren  und  2  lithographierten  Tafeln.     1903. 

Preis  M.  32. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  35. — 


Anleitung   zur   quantitativen   Bestimmung   der  organischen   Atomgruppen. 

Zweite,  vermehrte  und  umgearbeitete  Auflage.    Von  Dr.  Hans  Meyer,  Prag.    Mit  Text 
tiguren.     1904.  In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  5. — . 


Die  physikalischen  und  chemischen  Methoden  der  quantitativen  Bestimmung 

organischer  Verbindungen.  Von  Dr.  Wilhelm  Vanbel.  Mit  95  Textfiguren.  Zwei 
Bände.     1902.  Preis  M.  24. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  2640. 

Analyse  und  Konstitutionsermittlung  organischer  Verbindungen.  Von  Professor 

Dr.  Hans  Meyer,  Prag.  Zweite,  vermehrte  und  umgearbeitete  Auflage.  Mit 
235  Textfiguren.     1909.  Preis  M.  28. — ;  in  Halbleder  gebunden  M.  31. — . 

Grundriß  der  anorganischen  Chemie.    Von  Prof.  f.  Swarts,  Gent.  Autorisierte  deutsche 
Ausgabe  von  Privaidozent  Dr.  Walter  Cronheim,  Berlin.    Mit  82  Textfiguren.     1911. 

Preis  M.  14. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  15. — . 

Lehrbuch  der  analytischen  Chemie.    Von  Dr.  H.  Wolbllng,  Berlin.   Mit  83  Textfiguren 
und  einer  Löslichkeitstabelle.     1911.  Preis  M.  8.—;  in  Leinwand  gebunden  M.  9. — . 

Einführung  in  die  Chemie.     Ein  Lehr-  und  Experimentierbuch  von  Rudolf  Ochs.    Mit 

218  Textnguren  und  einer  Spektraltafel.     191 1.  In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  6. — . 

Einführung  in  die  Mathematik  für  Biologen  und  Chemiker.    Von  Professor  Dr. 

L.  Michaelis,  Berlin.    Mit  zahlreichen  Textfiguren.     1912. 

Preis  M.  7.  —  ;  in  Leinwand  gebunden  M.  7.80. 

Höhere  Mathematik  für  Studierende  der  Chemie  und  Physik  und  verwandter 

Wissensgebiete.  Von  J.  W.  Mellor.  In  freier  Bearbeitung  der  zweiten  englischen  Aus- 
gabe herausgegeben  von  Dr.  Alfred  Wopinz  und  Dr.  Arthur  Szarvassi.  Mit  109  Text- 
figuren.   1906.  Preis  M.  8.—. 

Naturkonstanten   in   alphabetischer   Anordnung.    Hilfsbuch  für  chemische  und 

physikalische  Rechnungen.  Mit  Unterstützung  des  Internationalen  Atomgewichtsausschusses 
herausgegeben  von  Prof.  Dr.  H,  Erdmann,  und  Privatdozent  Dr.  P.  Köthner,  Berlin.    1905. 

In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  6. — . 

Praktikum  der  quantitativen  anorganischen  Analyse.  Von  Prof.  Dr.  Alfred  stock, 

Berlin,  und  Dr.  Arthur  Stähler,  Berlin.    Mit  37  Textfiguren.    1909. 

In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  4. — . 

Grundzüge    der    Elektrochemie   auf  experimenteller    Basis.     Von   Dr.   Robert   Lipke. 

Fünfte,  verbesserte  Auflage,  bearbeitet  von  Prof.  Dr.  Emil  Bose,  Danzig.  Mit  80  Text- 
figuren und  24  Tabellen.     1907.  In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  6.—. 

Quantitative  Analyse  durch  Elektrolyse.    Von  Geh.  Reg.-Rat  Prof  Dr.  Alexander 

Classen.  Fünfte  Auflage  in  durchaus  neuer  Bearbeitung.  Unter  Mitwirkung  von 
H.  Cloeren.    Mit  54  Textabbildungen  und  2  Tafeln.     1908. 

In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  la — . 

Stereochemie.     Von  A.  W.  Stewart,  Glasgow.     Deutsche  Bearbeitung  von  Privatdozent 
Dr.   Karl   Löffler,  Breslau.    Mit  87  Textfiguren.     1908. 

Preis  M.  12.—  ;  in  Halbleder  gebunden  M.  14.50. 


Lehrbuch  der  Thermochemie  und  Thermodynamik.    Von  Prof.  Dr.  Otto  Sackur, 

Breslau.    Mit  46  Textfiguren.     1912.  Preis  M.  12. — ;  in  Lemwand  gebunden  M.  13.—. 

Chemiker-Kalender.  Ein  Hilfsbuch  für  Chemiker,  Physiker,  Mineralogen  usw.  Von 
Dr.  Rud.  Biedermann.  In  zwei  Teilen.  L  und  II.  Teil  in  Leinwand  gebunden,  Preis  zu- 
sammen M.  4.40.   I.  und  II.  Teil  in  Le d  e  r  geb.,  Preis  zusammen  M.  540.    Erscheint  alljährlich. 

Chemisch-technische  Untersuchungsmethoden.  Unter  Mitwirkung  zahlreicher  her- 
vorragender Fachmänner  herausgegeben  von  Prof.  Dr.  Georg  Lunge  und  Privatdozent 
Dr.  Ernst  Berl.  Sechste,  vollständig  umgearbeitete  und  vermehrte  Auflage.  In  vier 
Bänden.  I.  Band.  Mit  163  Textfiguren.  1909.  M.  18.—  ;  in  Halbleder  gebunden  M.  20.50. 
U.  Band.  Mit  138  Textfiguren.  1910.  M.  20.— ;  in  Halbleder  gebunden  M.  22.50.  III.  Band. 
Mit  ISO  Textfiguren.  191 1.  M.  22. — ;  in  Halbleder  gebunden  M.  24.50.  IV.  Band.  Mit  56 
Textfiguren.    1911.  M.  24.—;  in  Halbleder  gebunden  M.  26.50. 


Zu  beziehen  durch  jede  Buchhandlung. 


Verlag  von  Julius  Springer  in  Berlin. 


Untersuchungen  über  Kohlenhydrate   und  Fermente.     1884-1908.     Von  Em» 

Fischer.    1909.  Preis  M.  22.—;  in  Leinwand  gebunden  M.  24.—. 

Untersuchungen  in  der  Puringruppe.   1882-1906.   Von  Emii  Fischer.   1907. 

Preis  M.  15. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  16.50. 

Untersuchungen  über  Aminosäuren,  Polypeptide  und  Proteine.    189^-1906. 

Von  Emil  Fischer.    1906.  Preis  M.  16.—  ;  in  Leinwand  gebunden  M.  17.50. 

Neuere  Erfolge  und  Probleme  der  Chemie.  Experimentalvortrag  gehalten  in  An- 
wesenheit S.  M.  des  Kaisers  aus  Anlaß  der  Konstituierung  der  Kaiser- Wilhelm-Gesell- 
schaft zur  Förderung  der  Wissenschaften  am  11.  Januar  1911  im  Kultusministerium  zu 
Berlin  von  Emil  Fischer,  Professor  an  der  Universität  Berlin.    1911.  Preis  80  Pf. 

Schutzfermente  des  tierischen  Organismus.  Ein  Beitrag  zur  Kenntnis  der  Abwehr- 
maßregeln  des  tierischen  Organismus  gegen  körper-,  blut-  und  zellfremde  Stoffe.  Von 
Prof.  Dr.  Emil  Abderhalden,  Halle  a.  S.    Mit  8  Textfiguren.    1912. 

Preis  M.  3.20;  in  Leinwand  gebunden  M.  3.80. 

Neuere  Anschauungen  über  den  Bau  und  den  Stoffwechsel  der  Zelle  von  Emil 

Abderhalden.  Vorträge  gehalten  an  der  94.  Jahresversammlung  der  Schweizerischen 
Naturforschenden  Gesellschaft  in  Solothurn  am  2.  August  1911.  1911.  Preis  M.  i. — . 

Synthese  der  Zellbausteine  in  Pflanze  und  Tier.  Lösung  des  Problems  der  künst- 
lichen Darstellung  der  Nahrungsstoffe.   Von  Prof.  Dr.  Emil  Abderhalden,  Halle  a.  S.    1912. 

Preis  M.  3.60;  in  Leinwand  gebunden  M.  4.40. 

Physiologisches  Praktikum.  Chemische  und  physikalische  Methoden.  Von  Prof.  Dr. 
Emil  Abderhalden,  Halle  a.  S.    Mit  271  Figuren  im  Text.    1912. 

Preis  M.  10. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  10.80. 

Biochemisches  Handlexikon,  unter  Mitwirkung  hervorragender  Fachgelehrter  heraus- 
gegeben von  Prof.  Dr.  Emil  Abderhalden,  Halle  a.  S.    In  sieben  Bänden. 

Ausführliche  Probelieferung  steht  zur  Verfügung. 

Lehrbuch  der  Physik.    Von  J.  Violle,  Professor  an  der  Ecole  Normale  zu  Paris.    Deutsche 
Ausgabe    von    Dr.    E.    Gumlich,    Dr.    L.    Holborn,    Dr.  W.    Jaeger,    Dr.    D.    Kreichgauer, 
Dr.  St.  Lindeck,  Assistenten  an  der  Physikalisch-Technischen  Reichsanstalt. 
Erster  Teil:  Mechanik.    Erster  Band:   Allgemeine   Mechanik   und  Mechanik   der  festen 

Körper.     Mit  257  Textfiguren.     1892.    Preis  M.  10. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  11.20. 

Zweiter  Band:  Mechanik  der  flüssigen  und  gasförmigen  Körper.     Mit  309  Textfiguren. 

1893.     Preis  M.  10.  —  ;  in  Leinwand  gebunden  M.  11.20. 
Zweiter  Teil:  Akustik  und  Optik.    Erster  Band:  Akustik.    Mit  163  Textfiguren.     1893. 

Preis  M.  8. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  9.20.    Zweiter  Band:  Geometrische  Optik.    Mit 

270  Textfiguren.     1897.     Preis  M.  8. — ;  in  Leinwand  gebunden  M.  9.20. 

Technische  Thermodynamik.  Von  Prof.  W.  Schule.  Zweite,  erweiterte  Aullage  der 
„Technischen  Wärmemechanik".  Erster  Band:  Die  für  den  Maschinenbau  wichtigsten 
Lehren  nebst  technischen  Anwendungen.     Mit  223  Textfiguren  und  7  Tafeln.  1912. 

In  Leinwand  gebunden  Preis  M.  12.80. 

Spektroskopie.  Von  E.  C.  C.  Baly,  F.  J.  C,  Lecturer  on  Spectroscopy  and  Assistant- 
Professor  of  Chemistry,  University  College,  London.  Autorisierte  deutsche  Übersetzung 
von  Prof.  Dr.  Richard  Wachsmut h.    Mit  158  Abbildungen.     1908. 

Preis  M.  12. — ;  in  Halbfranz  gebunden  M.  14.50. 

Die  Theorie  der  optischen  Instrumente.  Bearbeitet  von  wissenschaftlichen  Mitarbeitern 
an  der  Optischen  Werkstätte  von  Carl  Zeiß.  I.  Die  Bilderzeugung  in  optischen  Instrumenten 
vom  Standpunkte  der  geometrischen  Optik.  Herausgegeben  von  Dr.  M.  von  Rohr,  Jena. 
Mit  133  Abbildungen  im  Text.     1904.         Preis  M.  18.—  ;  in  Leinwand  gebunden  M.  19.50. 

Theorie  und  Geschichte  des  photographischen  Objektivs.  Nach  Quellen  be- 
arbeitet von  Dr.  M.  von  Rohr,  wissenschaftlichem  Mitarbeiter  der  Optischen  Werkstätte  von 
Carl  Zeiß  in  Jena.   Mit  148  Textfiguren  und  4  Hthographierten  Tafeln.  1899.  Preis  M.  12.—. 

Zeitschrift  für  den  physikalischen  und  chemischen  Unterricht.  Begründet  unter 

Mitwirkung  von  Dr.  E.  Mach  und  Dr.  B.  Schwalbe.  In  Verbindung  mit  A.  Höfler, 
Wien,  O.  Ohmann  und  H.  Hahn,  Berlin  herausgegeben  von  Prof.  Dr.  F.  Poske. 
Erscheint  jährlich  sechsmal.   Preis  für  den  Jahrgang  M.  12.—  ;  für  das  Ausland  zuzügl.  Porto. 

Zeitschrift  für  Instrumentenkunde.  Organ  für  Mitteilungen  aus  dem  gesamten  Ge- 
biete der  wissenschaftlichen  Technik.  Herausgegeben  unter  Mitwirkung  der  Physikalisch- 
Technischen  Reichsanstalt.  Redaktion:  Prof,  Dr.  F.  Göpel,  Charlottenburg.  Erscheint 
monatlich.  Preis  für  den  Jahrgang  M.  24.—  ;  für  das^usland  zuzügl.  Porto. 

Zu  beziehen  durch  jede  Buchhandlung.T»*     t^  4  tS 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY