Skip to main content

Full text of "The poems of Ossian, in the original Gaelic, with a literal translation into Latin"

See other formats


• 


THE 


POEMS  OF  OSSIAN, 

IN 

THE  ORIGINAL  GAELIC, 

WITH  A 

LITERAL   TRANSLATION  INTO  LATIN, 

BY  THE  LATE  ROBERT  MACFARLAN,  A.  M. 

TOGETHER    WITH 

A   DISSERTATION  ON  THE  AUTHENTICITY 
OF  THE  POEMS, 

BY  SIR  JOHN  SINCLAIR,  BART. 

AND 

ATRANSLATION  FROM  THE  ITALIAN  OF  THE  ABBE  CESAROTTI'S  DISSER. 

TATION  ON  THE  CONTROVERSY  RESPECTING  THE  AUTHENTICITY 

OF  OSSIAN,  WITH  NOTES  AND  A  SUPPLEMENTAL  ESSAY, 

BY  JOHN  M'ARTHUR,  LL.  D. 


PUBLISHED  UNDER  THE  SANCTION  OF  THE  HIGHLAND 
SOCIETY  OF  LONDON. 

MAGNA  EST  VERITAS  ET  PR^VALEBIT. 

VOL.  II. 


LONDON: 

PRINTED  BY  W.  BULMER  AND  CO.  C  LEVELAND-ROW  ; 

SOLD    BY    G.    AND   W.   NICOL,    BOOKSELLEKS   TO    HIS    MAJESTY, 

pall-mall;   CREECH,  BELL  AND    BRADFUTB,   CONSTABLE 

AND  CO.  EDINBURGH  ;    AND  ARCHER,  DUBLIN. 


1807- 


CONTENTS  OF  THE  SECOND  VOLUME. 


ORIGINAL  POEMS  WITH   LATIN   TEANSLATIONS. 

FlONNGHAL.    Duanl.  -            -            -            page  4 

Duan  II.  ...           58 

Duan  III.  -             -             -             -      102 

Duan  IV.  -                -             -     144 

Duan  V.  -                 -         186 

Z)«a?i  VI.  -                -    228 

Tighmora.     Duan  I.  268 

D«««  II.        -  -                -                   326 

Notes            -                      -  -              -              -            371 


F  INGAL. 

CARMEN  PRIMUM. 


€armhti.8f  I.  Slrgttmcimtm. 

Cucullin  (Hibernice  tribuum  dux,  dum  adhuc  pupillari  aetate  csset  rex 
Cormacus)  ad  Tura,  castelli  in  Ultonià,  portam  sub  arbore  sedens, 
coeteris  principibus  in  Cromlà,  monte  vicino,  venantibus,  a  Morane 
Tithilis  tilio,  exploratore,  Suaranum  Lochlinis  regem  in  terram 
copias  exposuisse  certior  est  factus.  Principes  convocat.  Concilio 
habito,  an  proelium  committant  acritèr  disputatum  est.  Conal  To- 
gormoe  regulus,  et  Cucullinis  amicissimus,  monet,  ut  copiae  recedant 
usque  dum  advenisset  Fingal,  Caledoniorum  septentrionalis  Scotiae 
orae  incolarum  rex,  cujus  auxilium  fuerat  antea  petitum.  Calmar 
autem,  Mathae  filius,  Conactae  provinciae  dominus,  cum  hostibus 
statim  esse  manu  confligendum  censuit ;  quae  sententia  Cucullini,  ad 
pugnam  ardenti,  potior  visa  est.  Cum  autem  adversus  hostes  tende- 
ret,  tribus  fortissimis  ductoribus,  Fearà,  Duchomare,  et  Cabade,  ab- 
sentibus  ;  Feara,  tandem,  reversus,  Duchomaris  et  Cabadis  mortem 
refert ;  unde  digressus  poeta,  lacrymosa  Murnao,  Cormaci  fìliae,  fata, 
aptis  ad  miserationem  verbis  celebrat.  A  Suarano,  qui  Arnonis  filium 
speculatum  prxmiserat  dum  ipse  aciem  instrueret,  è  longinquo  visus 
est  Cucullinis  exercitus.  Amonis  nlius,  Cucullinis  currum  mina- 
cemque  ipsiùs  herois  aspectum  Suarano  describit.  Prcelium  commit- 
titur.  Victoria,  nocte  adveniente,  in  dubio  est.  Cucullin,  more 
majorum,  per  Carulem  Fence  filium,  bardum,  Suaranum  ad  epulas 
ritè  vocat.  Suaran  convivium  detrectat.  Carul  Cucullini  Crimoris 
et  Brassolisae  historiam  narrat.  Conalis  monitu,  parva  qusedam 
inanus  speculatum  prsemittitur ;  et  sic  historia  rerum  primo  die  ges- 
taium  concluditur. 


[4] 


FIONNGHAL. 


DUAN  I. 


v.  1-17. 
Shuidh  Cuchullin  aig  balla  Thùra, 
Fo  dhùbhra  craoibh  dhuille  na  fuaim  ; 
Dh'  aom  a  shleagh  ri  carraig  nan  còs, 
A  sgiath  mhòr  r'  a  thaobh  air  an  f heur. 
Bha  smaointean  an  fhir  air  Cairbre, 
Laoch  a  thuit  leis  an  garbh-chòmhrag, 
'Nuair  thàinig  fear  coimhead  a'  chuain, 
Luath  mhac  Fhithil  nan  ceum  ard. 

"  Eirich  a  Chuchullin,  eirich, 
Chi  mi  loingeas  threun  o  thuath  ! 
Grad  ghluais,  a  chinn-uidhe  na  fèile  : 
'S  mòr  Suaran,  is  lìonmhor  a  shluagh  !" 

"  A  Mhorain,"  thuirt  an  gorm-shùileach  treun, 
"  Bu  lag  thu  fèin,  is  chrith  thu  riamh ; 
'Na  d'  eagal  is  llonmhor  nàmhaid  ; 
Mhic  Fhithil,  's  e  Fionnghal  a  th'  ann, 
Ard  churaidh  nan  ciar  bheann." 


[5] 


FINGAL. 


CARMEN  I. 


v.  1-17. 
Cucullin  sedebat  ad  murum  Turae, 
Sub  obscuritate  arboris  tbliorum  sonoris ; 
Inclinabatur  ejus  basta  in  rupem  cavernarum, 
Ejus  clypeo  ingenti  juxta  ejus  latus  in  herbà. 
Erant  cogitationes  viri  de  Carbare, 
Heroe  qui  ceciderat  per  eum  in  certamine, 
Quando  venit  (speculator)  vir-inspectionis  oceani, 
Velox  natus  Fithile  graduum  altorum. 

"  Surgat  Cucullin,  surge  sine  morà, 
Video  ego  classem  strenuorum  à  septentrione  ! 
Ocyùs  te-move,  princeps  conviviorum  : 
Est  magnus  Suaranus,  est  numerosus  ejus  populus  !' 

"  O  Moran,"  dixit  casruleis  oculis  heros, 
"  Fuisti  iners  tu  ipse,  et  trepidàsti  tu  semper; 
In  tuo  metu  est  numerosus  hostis ; 
Fili  Fithilis,  est  Fingal  qui  adest, 
Summus  heros  fuscorum  montium. " 


6  FIONNGHAL.  dc 

"  Chunnaic  mi 'n  ceannard,"  thuirt  Moran; 
"  Coimeas  do  'n  charraig  an  triath, 
A  shleagh  niar  ghiubhas  air  scor-bheinn, 
Mar  ghealaich  ag  eirigh  a  sgiath  : 
Shuidh  e  air  carraig  san  tràigh 
Mar  an  ceò  tha  thall  air  a  bheinn. 
'  'S  lìonar,  a  chinn-uidhe  nan  dàimh, 
Làmh  chòmhraig,  a  dh'  èireas  leat  fèin, 
Garbh-laoich,  a's  cruadalaich  beum, 
'Sgèire  lann  an  cleasachd  nan  saoi : 
Ach  's  lìonair'  gaisgich  is  treun, 
Tha  'g  iadhadh  mu  Thùra  na  gaoith.' 

Fhreagair  an  sonn  mar  thonn  air  carraig, 
'  C'  e  san  talamhsa  's  cosmhuil  rium  fhèin? 
Cha  seasadh  do  ghaisgich  'nam  fhianuis; 
Ach  tuiteam  gu  h-ìosal  fo  m'  làimh. 
C'  e  es'  a  thachradh  ri  m'  lann, 
Ach  Fionnghal,  righ  Shealma  nan  sian  ? 
Là,  ghabh  sinn  an  glacaibh  a  chèile 
Air  Meallmor,  's  bu  threun  ar  spàirn, 
Thuit  coillè  fo  chòmhrag  nach  gèilleadh  ; 
Thionndaidh  sruith,  's  chriothnaich  an  càrn  ■ 
Tri  là  a  dh'  ùraich  an  strì, 
Chrith  laoich,  bu  treun,  air  cùl  lann : 
An  ceathramh,  thuirt  Fionnghal  an  righ, 
'  Thuit  ceannard  a  chuain  sa'  ghlcann.' 
'  Cha  do  thuit,'  'se  fhreagair  mi  fhèin. 
Geilleadh  Cuchullin  dha  'n  triath 


v.  18-45.  FINGAL.  7 

"  Vidi  ego  eorum  ducem,"  dixit  Moran ; 

"  Est  similis  rupi  princeps, 

Est  hasta  instar  pini  in  jugo-montis, 

Instar  luna?  surgentis  ejus  clypeus : 

Sedehat  ille  super  caute  in  littore 

Ut  nebula  quas  est  ex  adverso  super  monte." 

'  Sunt  numerosre,  o  caput-itineris  advenarum, 

Manus  certuminis,  qua:  surgunt  tecum  ipso, 

Asperi  hellatores,  quorum  est  ssvissima  plaga,  [tium  : 

Et  acutissimum  telum  inter  (facinora)  lusionem  for- 

At  sunt  numerosiores  heroes  strenui, 

Qui  se-in-orbem-componunt  circaTuram  ventorum.' 

Respondit  heros  ut  unda  super  scopulo, 
'  Quis  in  terrà  hac  est  par  mihi  ipsi  ? 
Non  stabunt  tui  heroes  in  meo  conspectu ; 
Sed  cadent  humiliter  sub  meà  manu. 
Ubi  ille  qui  occurrat  meo  telo, 
Nisi  Fingal,  rex  Selma;  nimborum  ? 
Die,  quo  dedimus  nos  in  complexus  mutuos 
Super  Malmore,  et  fuit  strenuum  luctamen, 
Cecidit  sylva  sub  conflictu  qui  non  cedebat ; 
Verterunt-se  rivi,  et  tremuit  saxea-moles  : 
Tres  dies  renovata  est  certatio,  [telorum. 

Et  trepidàrunt  bellatores,  qui  erant  fortes,  ad  tergum 
In  quarto,  dixit  Fingal  rex, 
'  Cecidit  princeps  oceani  in  valle.' 
'  Non  cecidit,'  est  quod  respondi  ego  ipse. 
Cedat  Cucullin  heroi 


8  FIONNGHAL.  duan  i. 

Is  treine  na  gailleann  nan  sliabh." 

"  Ne  mis  !"  thuirt  an  gorm-shùileach  treun, 

"  Cha  ghèill  mi  dhuine  tha  beò. 

Cuchullin  cho  gailbheach  ris  fèin, 

Mòr  an  còmhrag,  no  'm  bàs  gun  scleò. 

Mh-ic  Fhithil,  glac-sa  mo  shleagh, 

Buail  sgiath  Sheuma  fo  smal  is  gruaim ; 

Chi  àicl  i  air  balla  nan  sleagh  ; 

Cha  b'  e  sanas  na  sith  a  fuaim. 

Buail  sgiath  Sheuma,  mhic  Fhithil,  gu  grad ; 

Gairm  gaisgich  o  bhad  's  o  choill'." 

Bhuail  e  'n  sgiath  bhallach  gu  grad ; 
Fhreagair  gach  bad  agus  coill', 
Shiubhail  caismeachd  ro'  'n  doire  gun  stad ; 
Chlisg  fèidh  is  earba  san  f  hraoch  : 
Leum  Curtha  o  charraig  na  fuaim  ; 
Ghluais  Conal,  bu  chruadalach  sleagh  ; 
Dh'  f  hàg  Faobhui  an  eilid  san  ruaig ; 
Thill  Chruthgheal  gu  Tùra  nam  fleagh  ; 
A  Ronain,  cluinn  sgiath  nam  blàr, 
Caismeachd  àrd  Chuchullin,  a  Chlùthair ; 
A  Chalmair,  o  'n  chuan  thig  a  nall ; 
Le  d'  chruaidh  thig  a  nall,  a  Luthair. 
Mhic  Foinne,  'gharbh-churaidh,  eirich  ; 
A  Chairbre,  o  chromleac  a'  ghuth  ; 
Lùb  do  ghlùn,  Fhiochi  na  fèile, 
A  Chormaig,  o  Lèna  nan  sruth. 
Sìn  do  shlios  àluinn,  a  Chaoilte, 


v.  46-73.  FINGAL. 

Qui  est  validior  procellis  clivorum." 

"  Egone  !"  dixit  CEeruleis  oculis  heros, 

"  Non  cedam  ego  homini,  qui  est  (nunc)  vivus. 

E.^t  Cucullin  a?què  procellosus  ac  ipse, 

Magnus  in  certamine,  aut  in  morte  sine  labe. 

Fili  Fithilis,  prende  tu  meam  hastam, 

Percute  clvpeum  Semi  sub  labe  et  tetricitate ; 

Aspice  eum  sublimem  super  muro  conviviorum ; 

Haud  est  indicium  pacis  ejus  sonitus. 

Percute  clypeum  Semi,  tili  Fithilis,  confestim  ; 

Evoca  bellatores  ab  arbustis  et  sylvis." 

Percussit  ille  clypeum  maculosum  ocyùs  ; 
Respondit  quodque  arbustum  et  sylva, 
Pervasit  monitio  per  nemus  sine  morà; 
Subsiluerunt  cervi  et  capra?  in  ericà  : 
Exiluit  Curra  à  rupe  sonoris  ; 
Processit  Conal,  cujus  erat  saevissima  hasta ; 
Reliquit  Favi  capream  et  ejus  fugam  ; 
Rediit  Crugal  ad  Turam  epularum  : 
Ronan,  ausculta  clypeum  proeliorum, 
Monitionem  altam  Cucullinis,  o  Cluar; 
Calmar,  ab  oceano  adesto  huc  ; 
Cum  tuà  durà-armaturà  adesto  huc,  o  Luar. 
Nate  Fceno,  asper  heros,  surge; 
Et  tu,  Carbar,  à  circo-saxeo  vocum  ; 
Flecte  tuum  genu,  o  Fichi  festivitatis, 
Et  tu,  Cormace,  ab  Lenà  rivorum. 
Extende  tuum  latus  decorum,  o  Colta, 


10  FIONNGHAL.  duan  i. 

Air  astar  o  Mhòra  gu  dian, 

A's  gile  na'n  cobhar,  tha  sgaoilte 

Air  muir  o  ghaillinn  nan  sian. 

Chìteadh  gaisgich  nan  àrd  ghnlomh 
Tearnadh  slos  o  'm  fiar-ghlinn  fhèin, 
Gach  anam  a'  losgadh  ri  cuimline 
Gach  còmhraig  a  dh'aom  o  shean; 
An  sùile  lasadh,  'g  iadhadh  borb 
Mu  nàmhaid  dorcha  Innis-fàil, 
Gach  làmh,  bu  trèin,'an  ceann  gach  lainn, 
Caoir'  dhealan  a'  dearrsadh  o  'n  cruaidh. 

Mar  shruth  a'  taomadh  o  gharbh  ghleann 
Dh'aom  na  suinn  o  chruaich  nam  beann, 
Gach  triath  'n  àirm  athar  nam  buadh, 
A  ghaisgich  dubh-ghruamach  'na  dhèigh, 
Mar  choi'-thional  uisge  nan  stuadh 
Mu  'n  cuairt  do  dhealain  nan  speur. 
Chluinnte  fuaim  nan  arm  's  gach  ceum, 
Meaghal  mhìolchon  cleasadh  ard, 
Duain  'gam  mùchadh  anns  gach  beul, 
Gach  curaidh  treun  ag  iarraidh  blàir. 

Chrith  Cromleac  air  aghaidh  nam  beann, 
'Nuair  ghabh  iad  am  fraoch  fo  'n  ceann  ; 
Sheas  iad  air  aomadh  nan  sliabh, 
Mar  chcò  an  fhoghair,  's  e  liath, 
Dliùineas  mu  'n  aonach  gu  lèir, 
'S  a  cheanglas  a  cheann  ris  an  speur. 


v.  74-100.  FINGAL.  1 1 

In  itinere  à  Morà  prsecipitanter, 

Quod  est  candidius  spumà,  quae  est  sparsa 

Super  mare  sub  procellà  nimborum. 

Conspecti  sunt  bellatores  arduorum  facinorum 
Descendentes  deorsum  à  sinuosis  vallibus  suis, 
Omni  animo  ardescente  ad  memoriam  [olim ; 

Cujusque  certaminis  quod  (praeteriit)  inclinatum  est 
Eorum  oculis  flammescentibus,  et  se-obliquantibus 
Circa  hostes  atros  insulas  Falanas,  [truculenter 

Et  quàque  manu,  quas  erat  strenua,  super  capite  cu- 

[jusque  gladii, 
Et  scintillis  fulguris  emicantibus  à  durà-chalybe. 

Instar  tonentis  se-effundentis  ex  prasruptà  valle 
Descenderunt  heroes  à  prascipitiis  montium, 
Quisque  princeps  in  armis  sui  patris  victoriarum, 
Et  ejus  bellatores  atro-torvi  ad  ejus  tergum, 
Velut  concursus  aquarum  fluctuum 
In  circuitum  fulguris  coelorum. 
Audiebatur  sonitus  armorum  in  quoque  gradu, 
Et   latratus   vertagorum   ludibundorum    altè-(salen- 

Carmina  compressa  in  quoque  ore,  [tium), 

Et  quisque  bellator  strenuus  poscens  certamen. 
Tremuit  Cromla  super  facie  montium, 

Quando  capessiverunt  illi  ericam  sub  suum  caput; 

Steterunt  illi  super  declivitate  clivorum, 

Ut  nebula  in  autumno,  atque  ea  cana, 

QtiEe  clauditur  circa  summum-jugum  omnino, 

Et  revincit  suum  caput  coelis. 


12  FIONNGHAL.  D 

"  Ceud  fàilte,"  thuirt  ceannard  nan  triath, 
"  Air  slol  àluinn  nan  caol-ghleann, 
Ceud  fàilte  air  sealgair  nam  fiadh. 
Tha  cleas  eile  ag  èirigh  fo  'r  ceann ; 
Tha  nàmhaid  mu  chromadh  a'  chuain 
Ag  iadhadh  gu  luath  mu  'n  tràigh. 
'M  buail  sinn  sìol  Lochlin  nan  stuadh, 
No  'm  fàg  sinn  Eirinn  dha  'n  dàimh  ? 
Chonail,  a  chinn-iuil  nam  fear, 
Mhòr  ghaisgich  an  àm  bhristeadh  sgiath, 
'S  lìonor  còmhrag  ri  daoine  o  'n  ear, 
An  tog  thu  sgiath  d'  athar,  a  thriath  ?" 

"  Chuchullin,"  thuirt  esa'  gu  ciuin, 
"  Tha  sleagh  Chonail  an  còmhstri  geur ; 
Bu  shòlas  leam,  's  b'  e  mo  chliù 
Bhi  leagadh  gu  dlùth  nan  ceud. 
Ge  d'  iarradh  mo  làmh  am  blàr, 
Tha  mo  chridh'  gu  sàmhchair  Eirinn. 
Thriath  a's  trèine  th'  aig  Cormac  bu  shàr, 
Faic  loingeas  nàmhaid  ag  èirigh, 
'G  èirigh  suas  air  iomall  tràigh, 
Mar  choill'  air  Lèga  nan  saoi ; 
Mar  choill'  tha  loingeas  nan  dàimh, 
A'gèilleadh  ma  seach  dha  na  ghaoith. 
Chuchullin,  tha  Conal  gu  sìtli ; 
Thoir  cìs  do  Shuaran  nan  long  ; 
Sheachnadh  Fionnghal  fhèin  an  strì, 
Ard  cheannard  sliìl  Alba  nan  sonn, 


v.  101-128.  FINGAL.  1S 

"  Centies  (dicatur)  salus,"  ait  princeps  heroum, 
"  Semini  specioso  angustarum  vallium, 
Centies  salus  venatoribus  cervorum. 
Est  ludus  alius  qui  oritur  in  nostrum  caput ; 
Est  hostis  circa  sinum  oceani 
Se-curvans  propere  circa  littus. 
Feriemusne  nos  semen  Lochlinis  undarum, 
An  relinquemus  nos  Iernen  advenis  ? 
Conal,  caput-viae  virorum, 
Magne  bellator  tempore  perrumpendi  scuta, 
Frequens  fuit  tuum  certamen  contra  viros  ab  oriente, 
An  tolles  tu  scutum  tui  patris,  princeps  ?" 

"  Cucullin,"  dixit  ille  placide, 
"  Est  hasta  Conalis  in  conflictu  acuta; 
Fuit  gaudium  mihi,  et  fuit  mea  gloria 
Sternere  confertim  centurias. 
Quamvis  poscat  mea  manus  prcelium, 
Est  meum  cor  (propensum)  ad  quietem  Iernes. 
Princeps  strenuissime  qui  est  Cormaco  egregio, 
Aspice  classem  hostis  consurgentem, 
Consurgentem  sursum  in  extremitate  littoris, 
Ut  silvam  in  Lega  heroum  ; 
Instar  silvae  est  classis  advenarum, 
Cedens  alternè  ventis, 
Cucullin,  est  Conal  ad  pacem  propensus ; 
Da  tributum  Suarano  navium  ; 
Evitaret  Fingal  ipse  certamen, 
Summus  dux  sobolis  Alba?  heroum, 


14  FIONNGHAL. 

Fionnghal,  a  sgapadh  na  seoid, 

Mar  charraid  nan  sian  ri  feur, 

Nar  bheucas  sruth  Chòna  nan  tòrr, 

Sa' mhòr-bheinn  an  truscan  nan  speur." 

Thuirt  Calmar,  "  As  m'  fhianuis  an  t-slth  ; 

Siùbhladh  Conal  gu  mhùig  mhonadh  fèin ; 

Biodh  a  shleagh  ris  an  eilid  a'  strl, 

'N  àite  tachairt  an  carraid  nan  ceud ; 

Lean-sa  'n  os  bhallach  air  Cromla, 

Siùbhladh  d'  f  hiui  ro'  earba  Lèna. 

Thusa,  mhic  Sheuma  an  àigh, 

Chinn-fheadhna  nam  fear 's  nan  dàimh, 

Sgap  is  ruaig  sìol  Lochlin  nan  long ; 

Bris  coi'-thional  coigrich  nan  tonn, 

Gus  nach  èirich  eathar  air  sàil 

Le  seòl  no  comas  nan  ràmh. 

Mu  mhuir  ghàirich  Innis-thorc 

Eireadh  gaoth  Eirinn  gu  h-ard, 

Cromadh  an  dubh-osag  shuas — 

Tuiteam  le  tannais  gu  bàs, 

Nan  leanuinn  am  fiadh  cho  luath 

Ri  teas-chòmhrag  chruaidh  nan  lot." 

"  Og  mhic  Mhathais,  nior  dhiùlt  riamh 
Còmhrag  nan  sgiath  ;   's  bha  mi  dlùth 
Ri  m'  chairdean  an  carraid  nan  sleagh, 
Ge  do  bha,  cha  d'  iarr  mi  cliù. 
Rugadh  buaidh  'nam  fhianuis  sa'  bhlàr, 
Thog  gaisgich  an  ruaig  is  lean. 


v.  129-156.  FINGAL.  15 

Fingal,  qui  dissipat  fortes, 

Ut  conflictus  nimborum  herbas, 

Quando  fremit  flumen  Conae  tumulorum, 

Et  Morven  est  in  amictu  coelorum." 

Dixit  Calmar,  "  A  meo  conspectu  absit  pax  ; 

Pergat  Conal  ad  vaporem  montis  sui ; 

Sit  ejus  hasta  contra  cervam  certans, 

Vice  occursandi  in  conflictu  centuriis, 

Sectare  tu  cervum  maculosum  super  Cromlà, 

Eat  tua  sagitta  per  capreas  Lenae. 

Tu,  nate  Semo  generoso, 

Dux  virorum  et  advenarum, 

Disjice  et  fuga  semen  Lochlinis  navium  ; 

Perrumpe  coctum  peregrinorum  undarum, 

Donec  haud  surgat  navigium  in  sale 

Velis  aut  vi  ramorum. 

Circa  mare  fremebundum  Inistorcre 

Surgant  venti  Iernes  alte, 

Circumflectatur  ater  flatus  supernè — 

Occumbam  per  spectra  morti, 

Si  sequerer  cervum  tam  velociter 

Quam  fervidum-certamen  durum  vulnerum." 

"  Juvenis  fili  Mathse,  haud  recusavi  ego  unquam 
Certamen  scutorum  ;  et  eram  arcte  adjunctus 
Meis  amicis  in  certamine  hastarum, 
Etsi  eram,  non  quassivi*  ego  laudem. 
Reportabatur  victoria  in  meo  conspectu  in  proelio, 
Creaverunt(sustulerunt)  heroes  fugam  et  secuti  sunt. 

•  Captavi,  arripui. 


16  FIONNGHAL.  duan  i. 

Thusa,  mhic  Sheuma  hu  shàr, 

Cuimhnich  Cormac  is  àit'o  shean 

Thoir  cìs  do  Shuaran  is  tìr, 

Gu  'n  gluaiseadh  Fionnghal  a  nall. 

Ma  's  sòlas  le  d'  ànam  an  stri, 

Sud  i  thogas  an  t-sleagh  's  an  lann." 

"  Leam-sa  's  taitneach,"thuirt  ceannard  nan  triath 
"  Cruaidh-fharum  nan  sgiath  's  nan  lann, 
Cho  taitneach  ri  torrunn  nan  sliabh, 
'Nuair  a  thuiteas  uisg  Earraich  gu  mall. 
Eireadh  sìol  Eirinn  nam  buadh ; 
Siùbhladh  soilleir  mu  'n  cuairt  gach  dream  ; 
Gluaiseadh  thairis  san  fhraoch  gu  luath, 
Mar  ghath  grèin'  air  cruaich  nam  beann, 
'Nuair  dh'  èireas  gaoth  'n  iar  o  thonn, 
A  tional  gu  trom  nan  nial, 
Cluinnear  fuaim  air  Morbheinn  nan  tom, 
'S  air  daraig,  's  i  lom  san  t-sliabh. 
C'àite  bheil  mo  chairde  cruaidh, 
Neart  mo  làimh  an  cunnart  riamh  ? 
C'  àite  Cathbaid,  bu  ghlaine  snuagh, 
Dubhchomar  nam  buadh,  an  triath  ? 
'N  d'  f  hàg  thu  mi,  Fhearghuis  bu  chorr, 
'S  an  sruth  mòr-sa  tional  ri  m'  thaobh, 
A  laoich  an  sòlas  nam  fleagh  's  bu  mhòr, 
'N  àm  cruadail  ?  A  mhic  Rosa  nam  faobh, 
An  d'thig  thu  mar  earba  o  Ghalmar, 
Mar  eilid  o  aomadh  nan  sliabh  ? 


v.  157-184.  FINGAL.  17 

Tu,  fìli  Semi  praestantissimi, 

ltecordare  Cormacum  et  ejus  sedem  antiquam 

Da  tributum  Suarano  et  terram, 

Donec  advehatur  Fingal  huc. 

Sin  est  gaudium  tuo  animo  certamen, 

Ecce  eam  (manum)  qua;  toliet  hastam  et  ensem." 

"  Mihìjucundus  est, "  dixit  dux  principum, 
"  Durus  stridor  scutorum  et  gladiorum, 
jEque  jucundus  ac  tonitru  clivorum, 
Quando  cadit  pluvia  veris  lentè. 
Surgat  semen  Iernes  victoriarum  ; 
Eat  lucida  circumcirca  quasque  cohors ; 
Pergat  transversim  in  ericà  celeriter, 
Ut  radius  solis  in  prominentia  montium, 
Quando  oritur  ventus  occidentis  ab  undà, 
Colligens  graviter  nimbos, 
(Et)  auditur  sonitus  in  Morvene  tumuloso, 
Et  in  quercu  nudà  super  clivo. 
Ubi  sunt  mei  amici  duri, 
Vires  mes  manus  in  periculo  semper  ? 
Ubi  est  Cabad,  cujus  erat  purissima  species, 
(Et)  Duchomar  victoriarum,  princeps  ? 
An  reliquisti  tu  me,  Feara  eximie, 
Et  cum  flumen  ingens  hoc  colligitur  in  meum  latus, 
Heros  qui  eras  in  gaudio  epulorum  magnus, 
Et  in  duris  rebus  ?  Nate  Rosà  exuviarum, 
An  venis  tu,  ut  capreolus,  a  Galmare, 
Ut  caprea  a  descensu  clivorum  ? 

TOSI.   II.  c 


18  FIONNGHAL.  di 

Ceud  fàilt  air  mac  Rosa  mheanmnaich, 
Ciod  am  bròn  a  th'  air  d'  anam  a  thriath  r" 

"  A  Chucullin,  tha  ceithir  clachan 
Air  Cathbaid  taisgte  san  uaigh  ; 
Chuir  mo  làmhsa  sìos  fo  ùir 
Dubhchomar,  bu  ghruamach  snuagh. 
Bha  thusa,  Chathbaid,  mhic  Armin, 
Mar  ghrèin  a  dearrsadh  sa'  bheinn. 
Is  thusa,  Dhubhchomair  nan  garbh-bheum, 
Mar  choi'-thional  uìsge  nan  speur. 
A  Mhùirne,  bu  ghlaine  measg  òighe, 
Sèimh  do  chadal  an  còs  nan  carn ; 
Thuit  an  dùbhra  rùn  an  t-sluaigh, 
Mar  reul  dealradh  san  oidhch  an  gleann ; 
Bidh  fear-uidhe  na  aonar  am  bròn, 
'Nuair  thuiteas  an  solus  gann." 

"  Aithris,"  thuirt  an  gorm-shuileach  treun, 
"  Mar  thuit  gaisgich  nam  beum  am  bàs. 
'Na  thuit  iad  le  Lochlin  sa'  bheinn, 
'N  cruaidh  chòmhrag  ri  ceud  sa'bhlàr? 
Ciod  eile  chumadh  na  laoich 
Anns  an  talla  chaol  gun  leus?" 

"  Thuit  Cathbaid  fo  lann  Dhubhchomair 
Aig  daraig,  a's  fuaimnich  sruth. 
Thàinig  gu  doire  nan  còs, 
'S  labhair  e  ri  òigb,  bu  shèimh. 

'  A  Mhùirne,  a*s  glainc  measg  nam  mnà, 
Nighean  àluinn  Cliormaic  an  àigh, 


v.  185-212.  FINGAL.  19 

Centies  salus  sit  filio  Rosrc  alacerrhno, 

Quisnam  moeror  est  hicce  in  tuo  animo,  princeps?" 

"  Cucullin,  sunt  quatuor  lapides 
Super  Cabade  condito  in  sepulchrum  ; 
ZNIisi t  mea  manus  infra  sub  tellurem 
Duchomarem,  cujus  torvissima  erat  species. 
Fuisti  tu,  Cabad,  nate  Armino, 
Ut  sol  fulgens  in  montis-vertice. 
Et  tu,  Duchomar  asperarum  plagarum, 
Ut  concursus  nimborum  coeli. 
O  Murna,  quaj  eras  purissima  inter  virgines, 
Lenis  est  tuus  somnus  in  cavernà  saxetorum ; 
Cecidit  in  obscuritatem  desiderium  populi, 
Sicut  stella  scintillans  noctu  in  valle  ; 
Erit  (viator)  vir-itineris  solus  in  luctu, 
C'um  ceciderit  lux  parca."  [heros, 

"  Recita,"  dixit  (ca:ruleis-oculis)  csrulo-oculatus 
"  Quomodo  ceciderint  bellatores  plagarum  in  mortem. 
An  ceciderunt  ilii  per  Loclinem  in  monte, 
In  duro  conflictu  contra  centurias  in  prcelio  ? 
Quid  aliud  cohibeat  heroas 
In  domicilio  angusto  sine  flammà  ?" 

"  Cecidit  Cabad  sub  telo  Duchomaris 
Juxta  quercum,  cujus  est  sonacissimus  rivus. 
Venit  ad  arbustum  cavernarum, 
Et  allocutus  est  virginem,  quas  erat  mitis. 

'  O  Murna,  qua?  es  purissima  inter  feminas, 
Filia  speciosa  Cormaci  faustitatis, 


20  FIONNGHAL.  du. 

C'  ar  son  an  crom  nan  cloch  leat  f  hèin, 
'N  còs  creig'  a'  d'  aonar  sa'  bheinn  ? 
Tha  sruthan  a'  toirm  ri  d'  thaobh, 
Seana  chraobh  a'  fuaim  ri  gaoith, 
Bruaillean  na  linne  ud  thall, 
Neoil  chiar  mu  mhullach  nan  carn. 
Thu  fèin  mar  shneachd  air  an  t-sliabh; 
Mar  cheò  Chromla  lùbadh  do  chiabh 
A'  casadh  suas  ris  a'  bheinn 
Ri  dearrsa  grèine  o  'n  iar. 
Mar  charraig  ghil  tha  d'  uchd  tlàth 
Air  taobh  Brano  nan  sruth  bàn.' 

"  'N  sin  thuirt  òigh  a  b'  àille  ciabh, 
'  Cia  as,  f  hir  a's  gruamaiche  dhaoine  ? 
Bu  dorch  do  mhala  riamh  ; 
Dearg  do  shùil  a  nis,  's  cha  'n  f  haoin  i. 
Am  fac  thu  Suaran  air  cuan  ? 
Ciod  a  chuala  tu  mu  'n  nàmhaid  ?' 

'  Tha  mise,  Mhùirne,  o  'n  bheinn, 
O  dlioire  earb  nan  leum  ard  ; 
Nior  chual' air  nàmhaid  leam  fhèin. 
Thuit  tri  fèidh  fo  mo  làimh, 
A  nighean  Chormaic,  a's  àille  snuagh. 
Mar  m'  anam  mo  rùn  do.'n  òigh  ; 
Thuit  fiadh  dhuit,  a  làmh-gheal,  fo  m'  chruaidh, 
Ainnir  àluinn,  dha'n  gèill  na  sloigli.' 

'  A  Dhubhchomair, '  thuirt  òigh  bu  shèimh, 
'  Cha'n'cil  mion  dheth  m'  rùn  dhuit  fhèin; 


v.  213-240.  FINGAL.  21 

Quare  in  circo  lapidum  (sola)  tecum  ipsà, 

In  cavernà  rupis  in  tuà  solitudine  in  monte  ? 

Est  rivulus  murmurans  ad  tuum  latus, 

Et  vetus  arbor  assonans  vento, 

Est  tumultus  in  gurgite  illo  ex  adverso, 

Et  nubes  fuscaj  circa  apicem  saxetorum. 

Es  tu  ipsa  ut  nix  super  clivo  ; 

Ut  nubecula  Cromlae  est  flexus  tuorum  cirrorum 

Inter  ascendendum  sursum  ad  jugum 

E  regione  radii  solis  ab  occidente. 

Sicut  cautes  candida  est  tuus  sinus  mollis 

In  latere  Branna?  rivorum  alborum.'  [cherrimus  cirrus, 

"  (Tunc)  in  illo  (tempore)  dixit  virgo,  cujus  erat  pul- 
'  Unde,  o  vir  qui  es  torvissimus  hominum  ? 
Fuit  tenebrosum  tuum  supercilium  semper ; 
Est  ruber  tuus  oculus  nunc,  et  non  blandus  ille. 
An  vidisti  tu  Suaranum  super  oceano  ? 
Quid  audivisti  tu  de  hoste  ?' 

'  Adsum  ego,  o  Murna,  à  monte, 
Ex  arbusto  caprearum  saltuum  arduorum  ; 
Nec  auditum  est  de  hoste  à  me. 
Ceciderunt  tres  cervi  sub  meà  manu, 
O  filia  Cormaci,  cujus  est  pulcherrima  species, 
Ut  mea;  animas  est  meus  amor  tibi,  virgo  ;  [telo, 

Cecidit  cervus  tibi,  o  manus  candida,  sub  meo  duro- 
O  nympha  venusta,  cui  cedunt  populi.' 

'  O  Duchomar,'  dixit  virgo  quaj  erat  mitis, 
'  Non  est  particula  mei  amoris  tibi  ipsi ; 


22  FIONNGHAL. 

Dorch  do  mhala,  's  duirche  do  ghnè ; 
Do  chridhe  mar  charraig  sa'  bheinn. 
Ach  ort-sa,  mhic  Armin,  mo  rùn, 
Shàr  Chathbaid,  tha  Mùirne  'n  dèigh. 
Mar  dhearrsa  na  grèin'  tha  do  chùl, 
'Nuair  thogas  a'mhùig  o  shlèibh. 
Am  f'acadh  leat  Cathbaid,  an  triath, 
Og  ghallan  an  astar  nan  sliabh  ? 
Tha  nighean  Chormaic,  sonn  nach  mairg, 
Feitheamh  tilleadh  a  rùin  o 'n  t-seilg.' 

'  Is  fada  dh'  fheitheas  tu,  Mhùirn,' 
Thuirt  Dubhchomar  gu  ciar  borb, 
'  Is  fada  dh'fheitheas  tu,  Mhùim, 
Ri  mac  Armin  nam  fiar  cholg. 
Seall  air  lann  a's  glaine  beum, 
Fuil  Chathbaid  a'  leum  gu  chùl ; 
Thuit  leam  do  ghaisgeach  bu  treun, 
'S  f hada  dh'  f  heitheas  tu  fèin,  a  Mhùirn. 
Togam-sa  cloch  air  do  rùn, 
'Nighean  Chormaic  nan  gorm  sgiath. 
Crom  air  Dubhchomar  do  shùil, 
Tha'làmh  mar  thorrunn  nan  sliabh.' 

'  'Na  thuit  mac  Armin  gu  bàs,' 
Bhris,  le  guth  a  gràidh,  an  òigh. 
'  'Na  thuit  air  an  tulach  ard 
Laoch  a  b' àille  measg  an  t-slòigh? 
Ceann-feadhna  nan  scòd  san  t-seilg, 
Nàmhaid  bcumnach  cuain  nan  dàimh  ? 


v.  241-268.  FINGAL.  23 

Est  tenebrosum  tuum  supercilium,  et  tenebrosior  tua 

Tuo  corde  instar  saxi  in  monte.  [indoles  ; 

At  tui,  o  fili  Annunis,  mei  desiderii, 

Eximie  Cabad,  est  Murna  amans. 

Sicut  radiatio  solis  est  tuum  occiput, 

Cum  (ascendit)  se-tollit  nebula  à  clivis. 

An  visus  est  à  te  Cabad,  princeps, 

Novus  ramus  in  itinere  clivorum  ? 

Est  filia  Cormaci,  herois  haud  lugubris, 

Expectans  reditum  sui  desiderii  à  venatione.' 

'Est  longum  (tempus)  quo  expectatura  es,  Murna,' 
Dixit  Duchomar  fusce-barbarè, 
'  Longum  est  quo  expectatura  es,  Murna, 
Reditum  filii  Arminis  ferarum  irarum. 
Aspice  super  gladio,  cujus  est  tersissima  plagà, 
Sanguinem  Cabadis  salientem  usque  ad  ejus  dorsum  ; 
Cecidit  per  me  tuus  bellator,  qui  fuit  strenuus, 
Est  longum  quo  expectatura  es  tu  ipsa,  Murna. 
Erigam  ego  saxum  super  tuum  amantem, 
Filia  Cormaci  cteruleorum  clypeorum, 
Inclina  in  Duchomarem  tuum  oculum, 
Est  ejus  manus  instar  tonitrùs  montium.' 

'  Num  cecidit  filius  Arminis  (usque)  ad  mortem,' 
Exclamavit  cum  voce  sui  amoris  virgo. 
'  Num  cecidit  super  tumulo  arduo 
Bellator  qui  fuit  formosissimus  inter  populum  ?  [natu, 
Ductor  (caput  hominum)  prastantium  virorum  in  ve- 
Hostis  vulnificus  oceani  advenarum  ? 


24  FIONNGHAL.  d 

'S  dorcha  Dubhchomar  'na  f  heirg, 

Is  fuileach  dhomh  fèin  a  làmh. 

'S  nàmhaid  dhomhsa ;  ach  sln  dhomh  'n  lann, 

'S  annsa  dhomh  Cathbaid  is  'fhuil.' 

"  Thug  e  an  gorm-lann  dha  'deoir  : 
Ruith  i  chruaidh,  bu  gheur,  ro'  'thaobh. 
Thuit  e  aig  a  shrutliaibh  mòr  : 
Shìn  e  'làmh,  is  chluinnte  "ghlaodh. 
'  Nighcan  Chormaic  nan  gorm-bhall  sgiath, 
Ghearr  thu  tòs  mo  thriall  o  chliù ; 
Is  fuar  an  lann,  a  reul  nan  triath, 
Is  fuar  nam'  chliabh  c,  Mhùirn. 
Thoir  mise  do  Mhoina  an  òigh ; 
'S  mi  a  h-aisling  an  scleò  na  h-oidhch' ; 
Thogail  mo  chuirn  measg  an  t-slòigh ; 
Chi  sealgair  mo  chliù  an  soillse ; 
Ach  tarruing  an  lann  o  m'  thaobh, 
'S  fuar  leam  am  faobhar,  a  Mhùirn.' 

"  Thàinig  i  gu  deurach  mall, 
O  'thaobh  a  tharruing  an  lann. 
Reubadh  leis  a  brollach  bàn. 
Thuit  i,  is  sgaoil  a  ciabh  air  làr; 
Thaom  slos  gu  fuaìmear  an  fhuil ; 
Bu  dhearg  a  cruth  air  a  làimh  ghil." 

"  Na  cluinneam  ni  's  mò  mu  'n  òigh," 
Thuirt  ceannard  a'chòmhraig  an  Eirinn, 
"  Sìth  do  dh'  anam  nan  garbli  sheòd, 
Nach  b'  fhaoin  gleus  an  iomairt  lann. 


v.  269-296.  FINGAL.  25 

Est  niger  Duchomar  in  suà  ira, 

Et  est  sanguinea  mihi  ipsi  ejus  manus. 

Fs  inimicus  mihi ;  at  porrige  mihi  gladium, 

Est  carus  mihi  Cabad  et  ejus  sanguis.' 

"  Dedit  ille  ca'ruleum  gladium  ejus  lacrymis  : 
Pertrusit  illa  duium-telum,  quod  erat  acutum,  per 
Cecidit  ille  ad  suos  torrentes  ingentes  :     [ejus  latus. 
Extendit  ille  manum,  et  audiebatur  ejus  clamor. 
'  Filia  Cormaci  casruleis  umbonibus  parmarum, 
Abscidisti  tu  initium  mei  itineris  à  famà ; 
Est  frigidum  telum,  o  tu  stella  principum, 
Est  i'i  igidum  in  meo  pectore  id,  Murna. 
Trade  me  Moinae  virgini ; 

Sum  ego  ej\is  somnium  in  umbra  noctis ;  [num  ; 

Ut  erigat  meam  saxeam-molem  inter  agmina  homi- 
Cernet  venator  raeam  famam  splendescentem  ; 
At  extrahe  telum  ex  meo  latere, 
Est  frigida  mihi  ejus  acies,  Murna.' 

"  Venit  illa  lachrymosè  tarda, 
Ex  ejus  latere  traxit  telum. 
Dilaceratum  est  ab  eo  ejus  pectus  candidum. 
Cecidit  illa,  et  sparsa  est  coma  humi ; 
Fusus  est  deorsum  sonorè  ejus  sanguis; 
Erat  rubra  ejus  forma  in  manu  candidà." 

"  Haud  audiam  quidpiam  amplius  de  virgine," 
Dixit  dux  certaminis  in  Ierne, 
"  Pax  (sit)  animae  asperorum  heroum, 
Quorum  non  erat  debilis  nisus  in  conflictu  telorum. 


26  FIONNGHAL.  m 

Siùbhladh  iad  mu  m'  charbad  mòr, 
Faiceam  an  scleò  air  neoil  nan  gleann ; 
Bidh  m'anam  an  comhstri  treun, 
Mar  thorrunn  nan  speur  mo  làmh. 
Bi-sa  mar  ghath  gealaich,  a  Mhùirn, 
'Nàm  sealladh  mo  shùil  gu  gearr, 
'Nuair  shuidhicheas  m'  anam  as  ùr, 
:S  a  dh'ìslicheas  farum  a'  bhlàir. 
Gluaiseadh  gach  dream  ;  gluaiseadh  còmhrag 
Freasdlaibh  mòr  charbad  nan  triatli, 
Cuir  dà  shleagh  ri  m'  thaobh  air  chòmhla ; 
Tog  romham  air  chòir  an  sgiath. 
Leanaibh  na  steud-eich  air  chòmhnard, 
Tha  'n  siubhal  gu  mòthar  's  gu  luath. 
Biodh  m'  anam  an  spionnadh  le  sòlas, 
'Nuair  dh'èireas  a'  chòmhstri  mu  'n  cuairt." 

Mar  thaomas  sruth  cobharach  liath 
O  chruaich  iarnaidh  Chromlaich  àird, 
An  torrunn  a'  siubhal  'san  t-sliabh, 
'S  a'  chiar  oidhch  air  leth  nan  carn, 
Is  tanas  fhuar  nan  snuagh  glas 
Ag  coimhead  o  iomall  nam  fras, 
Cho  garg,  cho  mòr,  cho  borb,  cho  luath, 
Dh'  imich  cruadal  sìol  na  h-Eirinn, 
An  ceannard  mar  mhòr-thorc  a'  chuain, 
A'  tarruing  nam  fuar-thonn  'na  dhèigh, 
A'  taomadh  a  threunais  mar  stuaidh  : 
Fo  'shiubhal  chritheadh  an  tràigh. 


v.  297-324  FINGAL.  27 

Moveantur  illi  circa  meum  currum  ingcntem, 

Aspiciam  eorum  umbram  super  mibes  vallium  ; 

Erit  meus  animus  in  conflictu  strenuus, 

Instar  tonitrùs  coelorum  mea  manus. 

Esto  tu  ut  radius  lunaj,  Murna, 

Quando  prospectus  mei  oculi  erit  brevis, 

Quando  requiescet  meus  animus  dc  novo, 

Et  subsidet  fremitus  prceliorum. 

Progrediatur  qua?que  tribus ;  progrediatur  certamen 

Expedite  magnum  currum  beroum, 

Colloca  binas  hastas  ad  meam  latus  unà ; 

Eleva  ante  me  rite  scutum. 

Sequimini  subsaltantes  equos  per  campum, 

Est  eorum  cursus  apprime  animosus  et  velox. 

Sit  meus  animus  validus  prae  gaudio, 

Quando  oritur  certamen  circumcirca." 

Sicut  effunditur  flumen  spumosum  canum 
E  fronte  ferreà  Cromla?  excelsa?, 
Et  tonitru  peragrat  clivum, 

Et  fusca  nox  est  super  dimidio  saxearum  molium 
Et  lemures  gelidi  coloris  cani 

Prospectantes  ab  cxtremitate  imbrium,  [velox, 

/Eque  vebemens,    ssque    iugens,   £eque   fei'ox,  aeque 
Processit  virtus  sobolis  Iernes, 
Duce,  instar  ingentis-apri  oceani, 
Trahente  frigidas  undas  à  tergo  (pone-se), 
Et  etfundente  vires  ut  fluctus  : 
Sub  ejus  cursu  contremuit  littus. 


S>8  FIONNGHAL.  duan  i. 

Chuala  slol  Lochlin  am  fuaim 
Mar  shruth  gàireach  fuar  a'  gheamhraidh. 
Bhuail  Suaran  a  sgiath  gu  luath, 
Thuirt  ri  mac  Airn,  bha  teann  air, 
"  Cluinneam  toirm  air  thaobh  nam  beann, 
Mar  chuileig  f  heasgair  nan  cleas  mall ; 
Sìol  Eirinn  nan  colg  a  t'  ann, 
No  doirionn  nan  sian  sa'  choill, 
'S  cosmhuil  ri  Gormmeall  am  fuaim, 
Mu  'n  èirich  gailleann  a'  chuain  ard. 
Gabh  an  t-aonach,  mhic  Airne,  gu  grad, 
Gabh  fradharc  air  bad  agus  sliabh." 

Dh'fhalbh  is  thill  e  gealtach  dlùth, 
Chìte  claon  a  shùil  'na  cheann  ; 
A  chridh  a'  clisgeadh  r'  a  thaobh, 
A  labhairt  baoth,  briste,  mall. 

"  Eirich-sa  shionaidh  nan  tonn, 
A  shàir  cheannaird  nan  donn  sgiath, 
Chi  mi  sruth  chiar-bheann  nan  tom, 
Chi  mi  sìol  Eirinn  's  an  triath. 
Carbad  !  carbad,  garbh  a'  chòmhraig, 
Gluasad  thar  chomhnard  le  bàs ; 
Carbad  cuimir  luath  Chuchullin, 
Sàr-mhac  Sheuma  nan  cruaidh  chàs. 
Tha  earr  a'  lùbadh  sìos  mar  thonn, 
No  ceò  mu  thom  nan  carradh  geur, 
Solus  chlocha-buadli  mu  'n  cuairt 
Mar  chuan  mu  eathar  san  oidhch. 


v.  325-352.  FINGAL.  29 

Audiit  proles  Lochlinis  sonitum 
Velut  torrentis  fremebundi  gelidi  hyemis. 
Percussit  Suaranus  suum  scutum  celerrimè, 
Et  dixit  filio  Arni,  qui  erat  prope  eum, 
"  Audio  murmur  in  latere  montium, 
Ut  culicem  vesperis  lusuum  tardorum  ; 
Soboles  Iernes  terociarum  adest, 
Aut  clades  nimborum  in  sylva, 
Est  similis  Gormali  sonitus, 
Antecpiam  oriantur  procellas  oceani  altè. 
Corripe  clivum,  fili  Arni,  velociter, 
(Conjice)  cape  intuitum  super  nemus  et  clivam." 

Profectus  est  et  reversus  ille  trepidus  et  celer, 
Conspiciebatur  obliquus  ejus  oculus  in  ejus  capite, 
Ejus  corde  palpitante  ad  ejus  latus, 
Et  ejus  sermone  stolido,  abrupto,  tardo. 

"  Surge  tu,  domine  undarum, 
Prastantissime  dux  fuscorum  scutorum, 
Video  ego  flumen  fuscorum  montium  tumulosorum, 
Video  prolem  Iernes  et  eorum  beroas. 
Currus  !   ecce  currus  asper  certaminis. 
Procedens  super  campum  cum  morte  ; 
Currus  elegans  velox  Cucullinis, 
Eximii  filii  Semi  duris  casibus  assueti. 
Est  extremitas  ejus  se-inflectens  deorsum  velut  unda, 
Vel  sicut  nebula  circa  tumulum  rupium  acutarum, 
Et  fulgor  lapillorum  pretiosorum  circum 
Instar  oceani  circa  cymbam  in  nocte. 


30  FIONNGHAL.  du, 

Dh'iuthar  faileusach  an  crann. 
Suidhear  ann  air  chnaimhibh  caoin, 
'S  e  tuineas  nan  sleagh  a  t'  ann, 
Nan  sgiath,  nan  lann,  's  nan  laoch. 
Ri  taobh  deas  a'  mhòr-charbaid 
Chithear  an  t-each  meanmnach  sèidear, 
Mac  ard-mhuingeach,  cliabh-fharsaing  dorcha, 
Ard-leumach  talmhaidh  na  beinne; 
'S  forumach  fuaimear  a  chos ; 
Tha  sgaoileadh  a  dhosain  shuas 
Mar  cheathach  air  àros  nan  os ; 
Bu  shoilleir  dhreach,  's  bu  luath 
'Shiubhal ;  Sithfada  b'e  ainm. 
Ri  taobh  eile  charbaid  thall 
Tha  each  fiarasach  nan  srann, 
Caol-mhuingeach,  aiginneach,  brògach 
Luath-chosach  srònach  nam  beann. 
Dubhsròngheal  a  b'  ainm  air  an  steud-each, 
Làn  mhìle  dh'  ialla  tana 
Ceangal  a'  charbaid  gu  h-ard, 
Cruaidh  chabstar  shoilleir  nan  srian 
'Nan  gialaibh  fo  chobhar  bàn  ; 
Tha  clocha  boilsge  le  buaidh 
Cromadh  suas  mu  mhuing  nan  each, 
Nan  each  tha  mar  cheò  air  sliabh 
A'giùlan  an  triath  gu  chliù. 
'S  fiadhaiche  na  fiadh  ani  colg, 
Co  làidir  ri  iolair  an  neart ; 


V.  353-380,  FINGAL.  Sl 

Ex  taxo  polita  est  temo. 
Sedetur  inibi  super  ossibus  laevigatis, 
Et  is  receptaculum  bastarum  est, 
Scutorum,  gladiorum,  et  beroum. 
Ad  latus  dextrum  magni  currus 
Cernitur  equus  animosus  anhelus, 
Filius  alte-jubatus,  pectore  lato  fusco, 
Sublimè-emicans  robustus  montis ; 
Est  streperus  sonorus  ejus  pes  ; 
Est  diffusio  comarum  supernè 
Ut  nebula  in  babitatione  cervorum ; 
Est  nitidus  ejus  color,  et  est  velox 
Ejus  motus ;  Sifada  est  ejus  nomen. 

Juxta  latus  alterum  currùs  ex  adverso        [efflans, 
Est  equus  oblique-cervicem  curvans  sonitum  naribus 
Angustè-jubatus,  vividus,  cornipes 
Levipes  nasutus  montium  ; 
Dusronal  est  nomen  jugali. 
Sunt  millia  lororum  tenuium 
Vincientia  currum  sublimè, 
Dura  lupata  splendida  framorum 
In  maxillis  sub  spumà  albidà  ; 
Sunt  lapilli  micantes  cum  vi  (acriter) 
Curvantes-se  sursum  circa  jubam  equorum, 
Equorum  qui  sunt  ut  nebula  in  clivo 
Vebentes  heroem  ad  gloriam. 
Est  magis  ferus  quam  cervi  eorum  ardor, 
iEque  validum  ac  aquila;  est  eorum  robur ; 


32  FIONNGHAL.  du 

Tlia  'm  fuaim  mar  an  geamhradh  borb 
Air  Gormmheall  mùchta  fo  shneachd. 
Sa'  charbad  chithear  an  triath 
Sàr  mhac  treun  nan  geur  lann, 
Cuchullin  nan  gorm-bhallach  sgiath, 
Mac  Sheuma,  mu  'n  èireadh  dàn. 
A  ghruaidh  mar  an  t-iuthar  caoin, 
A  shùil  nach  b'fhaoin  a'sgaoileadh  ard 
Fo  mhala  chrom,  dhorcha,  chaol ; 
A  chiabh  bhuidhe  'na  caoir  m'a  cheann, 
Taomadli  mu  glmùis  àluinn  an  fhir, 
'S  e  tarruing  a  shleagh  o  chùl. 
Teich-sa,  shàr  cheannaird  nan  long, 
Teich  o  'n  t-sonn,  's  e  tigh'nn  a  nall 
Mar  ghaillinn  o  ghleann  nan  sruth  !" 

"  C'uin  a  theich  mi?"  thuirt  righ  nan  long, 
"  C'uin  a  theich  Suaran  nan  donn  sgiath  ? 
C'  uin  a  sheachnadh  leam  cunnart  trom, 
Mhic  Airne,  bu  dona  riamh  ? 
Dh'fhuiling  mi  gailleann  nan  speur 
Air  cuan  beucach  nan  gèur  f  hras  ; 
Dh'fhuiling  mi  còmhrag  bu  treun. 
C'  uim  an  teichinn  f  hèin  o  'n  chath, 
Mhic  Airne,  bu  taise  làmh  ? 
Eiribh  mo  mliìlte  air  an  t-sliabh, 
Taomaibh  mar  ghàirich  a'  chuain, 
'Nuair  chromas  an  osag  o  'n  nial. 
Eireadh  Lochlin  nan  lann  mu  m'  chruaidh. 


v.  381-408.  FIXGAL.  33 

Est  eorum  sonitus  sicut  hyems  sasva 

In  Gormala  suftbcata  sub  nive. 

In  curru  cernitur  lieros 

Juvenis  eximius  strenuus  acutorum  telorum, 

Cucullin  caeraleis-umbonibus  scutorum, 

Filius  Semi,  de  quo  oritur  carmen. 

Est  ejus  gena  instar  taxi  lajvis, 

Ejus  oculus,  qui  non  erat  timidus,  se-expandens  altè 

Sub  supercilio  curvo,  fusco,  angusto  ; 

Capillo  flavo  in  flammà  (inflammato)  circa  ejus  caput 

Eftundente-se  circa  faciem  pulchram  viri, 

Dum  trahit  hastam  à  tergo. 

Fuge  tu,  prsestans  dux  naviuin, 

Fuge  ab  heroe,  dum  venit  huc 

Instar  tempestatis  à  valle  torrentium  !" 

"  Quando  fugi  ego?"  dixit  rex  navium, 
"  Quando  fugit  Suaranus  fuscorum  scutorum  ? 
Quando  evitatum  est  a  me  periculum  grave, 
Fili  Arni,  iners  qui  fuisti  semper  ? 
Sustinui  ego  tempestates  coelorum 
In  oceano  fremebundo  asperorum  imbrium  ; 
Sustinui  ego  certamen  quod  erat  atrox. 
Quare  fugerem  ipse  a  conflictu, 
Fili  Arni,  cujus  est  pigerrima  manus? 
Surgant  mea  millia  super  clivo, 
Effundite-vos  ut  fremitus  oceani, 
Dum  decurvatur  flamen  a  nimbo.  [ram. 

Surgat  Lochlin  telorum  circa  meam  durain  armatu- 

toji.  ir.  D 


34  FIONNGHAL. 

Bithibh  mar  charradh  'n  cois  sàil' 
An  talamh  nan  ràmh  agam  fhèin, 
A  thogas  an  giubhas  gu  h-ard 
An  coimhstri  ri  gaillinn  nan  speur." 

]\lar  thoirm  fhoghair  o  dhà  bheinn, 
Gu  chèile  tharruing  na  suinn  ; 
]\Iar  shruth  làidir  o  dhà  chraig 
'G  aomadh,  taomadh,  air  an  rèidh, 
Fuaimear,  dorcha,  garbh  sa'  bhlàr 
Thachair  Innisfàil  is  Lochlin. 
Ceannard  a'  spealt-chleas  ri  ceannard, 
Is  duine  'n  aghaidh  gach  duine  : 
Bha  cruaidh  a'  screadan  air  cruaidh, 
Bha  clogaide  shuas  'gan  sgoltadh, 
Fuil  a'  dòrtadh  dlùth  mu  'n  cuairt, 
Taifeid  a'  fuaim  air  mìn  iuthar, 
Gathan  a'  siubhal  ro'  'n  speur, 
Sleagha  bualadh  tuiteam  thall. 

Mar  dhealain  oidhche  sa'  bheinn, 
Mar  onfha  beucach  a'  chuain, 
'Nuair  ghluiseas  an  tonn  gu  h-ard, 
Mar  thorrunn  air  cùl  nan  cruach, 
Bha  gruaim  is  forum  a'  bhlàir. 
Ge  d' bhiodh  ceud  bard  Chormaic  ann, 
'S  an  dàn  a'togail  a'  bhlàir, 
Cha  b'urrainn  aithris  ach  gann 
Gach  coluinn  gun  cheann,  is  bàs. 
Bu  lìonor  bàs  fhear  is  thriath, 
Am  l'uil  a'sgaoileadh  air  an  t-sliabh. 


v.  409-437.  FINGAL.  35 

Este  sicut  rupes  in  pede  (propinquitate) 

In  terrà  ramorum  penes  me, 

Qua1  elevat  pinos  in  altum 

In  contlictu  adversus  tempestates  coelorum." 

Instar  fragoris  autumni  è  duobus  montibus, 
Ad  se-mutuo  rapiebant-se  heroes  ; 
Ut  flumina  violenta  è  duobus  saxis 
Inclinantia  et  fundentia-se  in  planitiem, 
Sonantes,  lurida?,  et  aspera  in  prielio 
Sibi  occurrerunt  Inisfalla  et  Lochlin. 
Duce  fissiones  alternante  contra  ducem, 
Et  viro  contra  os  cujusque  viri : 
Erat  dura  chalybs  stridens  contra  duram  chalybem, 
Galeaj  supernè  discindebantur, 
Sanguis  fundebatur  frequens  undique, 
Nervi  resonabant  in  lasvi  taxo, 
Sagittas  ruebant  per  aera, 
Hasta:  percutiebant  et  cadebant  ex  adverso. 

Sicut  fulgura  noctis  in  monte, 
Ut  fragor  fremebundus  oceani, 
Cum  moventur  fluctus  in  altum, 
Ut  tonitru  in  dorso  praecipitiorum, 
Fuit  torvitas  et  strepitus  proelii. 
Etsi  essent  centum  bardi  Connaci  illic, 
Et  eorum  carmen  extolleret  prcelium, 
Non  possent  enumerare  nisi  aegre 
Quodque  corpus  sine  capite,  atque  morteni. 
Erat  multiplex  mors  virorum  et  heroum, 
Eorum  sanguine  disperso  per  clivum. 


36  FIONNGHAL. 

Bi'bh  brònach,  a  shìol  nan  dàn, 
Mu  Shithàluinn  nan  garbh-thriath. 
Tog-sa,  Eibhir,  d'  uchd  bàn 
Mu  shàr  Ardan  nan  colg  fiar; 
Mar  dhà  eilid  thuit  o  'n  bheinn 
Fo  làmh  Shuarain  nan  donn  sgiath ; 
'Nuair  ghluais  ro'  mbìlte  gu  treun, 
]\Iar  thanas  an  speur  nan  nial, 
Tanas,  a  shuidheas  an  scleò, 
Leth-dhèanta  ào  cheò  o  thuath, 
'Nuair  dh'aomas  maraiche,  nach  beò, 
Sealladh  bròin  air  bhàr  nan  stuadh. 

Nior  chaidil  do  làmh  re  d' thaobh, 
Thriath  Innis  nan  caoin  shian  ; 
Do  lann  air  astar  nam  faobh 
Mar  dhealan  a'  lasadh  gu  dian, 
'Nuair  thuiteas  an  sluagh  sa'  ghleann, 
Is  aghaidh  nam  beann  'nan  caoir. 
Shrann  an  Dubh-sròngheal  thar  seoid, 
Nigh  Sithfad'  a  bhròg  am  fuil. 
Luidh  gaisgich'na  dhèigh  gu  leòr, 
Mar  choill'air  Chromla  nan  tuiL 
'Nuair  ghluaiseas  osag  ro'  'n  fhraoch 
Le  tanas  fhaoin  na  h-oidhch'. 

15i  deuraqh  air  carradh  nam  fuaim, 
Nighean  uasal  Innis  uan  long; 
Lùb  do  ghnùis  àluinn  thar  chuan, 
Thus',  a's  glaine  na  taibhs'  air  thom, 


v.  438-465.  FINGAL.  57 

Este  moesti,  progenies  carminum, 
Proper  Sithallinum  asperorum  heroum. 
Leva  tu,  Evir,  tuum  pectus  candidum 
Ob  praestantem  Ardanum  irarum  ferarum  ; 
Ut  duo  capreoli  ceciderunt  in  monte 
Suh  manu  Suarani  fuscorum  scutorum .; 
Cum  movit-se  pra:  suis  millibus  strenuè,. 
Ut  larva  in  aere  nubium, 
Larva,  qua?  sedet  in  vapore, 
Semifacta  de  nebulà  ab  aquilone, 
Cum  inclinat  navita,  qui  haud  est  vivus, 
Intuitum  luctùs  (luctuosum)  in  summas  undas. 

Nec  dormivit  tua  manus  juxta  tuum  latus, 
Princeps  insulse  lenium  imbrium ; 
Est  tuum  telum  in  itinere  exuviarum 
Ut  fulgur  flammas-emittens  vehementer, 
Cum  cadunt  populi  in  valle, 

Et  facies  montium  sunt  prunse.  [heroas, 

E  naribus  halitum  violenter  efrlabat  Duronal  super 
Lavabat  Sifada  ungulam  in  cruore. 
Jacebant  fortes  pone  affatim, 
Instar  silva;  in  Cronila  diluviorum, 
Quando  movetur  tlamen  per  ericam 
Cum  spectris  vanis  noctis. 

Esto  lacrymosa  in  rupibus  fragorum, 
Filia  nobilis  insulas  navium  ; 
Inflecte  tuum  vultum  formosum  trans  oceanum, 
Tu,  quffi  es  purior  spectro  in  tumulo, 


38  FIONNGHAL.  duan  r. 

A  dh'  èireas  suas  gu  mòthar  mall, 

Mar  ghath-grèin  air  sàmhchair  nam  bcann  ; 

Thuit,  's  grad  thuit  e  'sa  bhlàr, 

Tha  òig-fhear  do  ghràidh  gun  tuar 

Fo  lann  Chuchullin  bu  shàr — 

Ciod  dh'  fhàg  tliu  cho  bàn  's  cho  fuar  ? 

Cha  ghluais  e  gu  cruadal  gu  brath, 

Cha  bhuail  e  fuil  ard  nan  saoi : 

Thuit  Treunfhear,  òg-Threunf  hear,  gu  bàs  ; 

Oigh,  cha  'n  fhaic  thu  do  ghràdh  a  chaoidh. 

Tha 'mhìolchoin  a' caoineadh  gu  troin 

Aig  baile,  's  chi  iad  a  thaibhs'. 

Tha  'bhogha  gun  taifeid,  's  e  lom ; 

Air  tom  tha  forum  a'  bhàis. 

Mar  dh'aomas  mìle  tonn  gu  tràigh, 
A  ghluais  fo  Shuaran  na  dàimh : 
Mar  thachras  tràigh  ri  mìle  tonn, 
Thachair  Eirinn  ri  Suaran  nan  long. 
Sin  far  an  robh  guthan  a  bhàis, 
Toirm  gàire-cath  is  cruaidh, 
Sgiatha's  màile  brist'air  làr, 
Lann  's  gach  làimh,  'na  dhealan  shuas, 
Fuaim  a'  bhlàir  o  thaobh  gu  taobh, 
Còmhrag  beucach,  creuchdach,  teth, 
Mar  cheud  ord  a'  bualadh  baoth 
Caoir  o  'n  teallach  dearg  ma  seach. 
C'e  sud  air  Lcna  nan  sliabh? 
C'  c  's  duirche  's  as  fiadhaiche  gruaini  ? 


v.  466-493.  FIXGAL.  39 

Quod  assurgit  sursum  elegaater  et  tardè, 

Instar  radii  solis  super  tranquilla-solitudinc  montium  ; 

Cecidit,  hoc  momento  cecidit  ille  in  acie, 

Est  juvenis  tui  desiderii  sine  sensu 

Sub  telo  Cucullinis  qui  est  eximius — 

Quid  reddidit  te  tam  pallidam  ac  frigidam? 

Non  movebit-se  ille  in  dura-pericula  unquam, 

Non  percutiet  ille  sanguinem  nobilem  principum  : 

Cecidit  Trenar,  juvenis  Trenar,  usque  ad  mortem  ; 

Virgo,  non  cernes  tuum  desiderium  in  aeternum. 

Sunt  ejus  canes-Gallici  lugentes  graviter 

Ad  oppidum,  (domi,)  et  cernunt  illi  ejus  spectrum. 

Est  ejus  arcus  sine  nervo,  atque  nudus ; 

In  tumulo  est  sonitus  ejus  mortis. 

Sicut  funduntur  mille  fluctus  ad  littus, 
Moti  sunt  sub  Suarano  advenae  : 
Sicut  occurrit  littus  mille  fluctibus, 
Occurrit  Ierne  Suarano  navium. 
Illic,  ubi  erant  voces  mortis, 
Strepitus  clamoris-conflictùs  et  durae-armaturae, 
Scuta  et  loricae  laceratae  in  terrà, 
Gladii  in  omni  manu,  ut  fulgura  supra, 
Fremitus  proelii  à  latere  in  latus, 
Certamen  mugiens,  vulniiicum,  ardens, 
Instar  centum  malleorum  excutientium  insanè 
Scintillas  ab  incude  rubrà  alternè. 
Quinam  sunt  illic  in  Lenà  montium  ?     [torvi  vultus? 
Quinam  quorum  sunt  obscurissimi  et  maximè  feri  et 


40  FIONNGHAL. 

C'  e  's  cosmhuil  ri  nial  bu  chiar, 
Laun  gach  triath  mar  threin  air  stuaidh  ? 
Tha  bruaillean  air  aghaidh  nan  tom, 
Chrith  carradh  nan  tonn  air  tràigh. 
C'  e  th"ann  ach  Suaran  nan  long, 
'S  triath  Eirinn  mu  'n  èireadh  dàin  ? 
Tha  sùil  nan  slògh  ag  amharc  claon 
Air  suinn  nach  b'fhaoin  ag  aomadh  suas. 
Thuit  oidhch'  air  còmhrag  nan  laoch  ; 
Cheil  comhstri  nan  saoi  gun  bhuaidh. 
Air  a'  bheinn  air  fad  an  fhraoich 
Chamadh  le  Daorghlas  an  t-sealg, 
A  leagadh  le  iomairt  nan  laocl), 
Mu  'n  d'  fhàg  iad  aonach  nan  dearg. 
Bha  ceud  fear  a'  tional  an  fhraoich, 
Deich  a'  lasadh  chaor-theine  suas, 
Tri  cheud  taghadh  chlocha  caoin, 
Ceud  a'  cosgairt  na  sithinn  gu  luatli ; 
Cliìte  ccò  mu  'n  cuairt  is  fleagh. 

'N  sin  tluiirt  ccann-uidhe  na  fèile, 
Triath  Eirinn  an  anam  mhòir, 
E  'g  aomadh  air  sleagh  ag  èirigh, 
Ri  mac  Fhena,  'in  bard  bu  chorr, 
"  A  Charuill  <>  "n  àm  o  shean 
C'uim  a  sgaoil  a' chuirm  dhomh  fèin, 
Is  righ  Lochlin  nan  colg  sean 
Air  tràigh  Eirinn  gun  fhleagh  sa'  bheinn  ? 
"S  fada  fiadh  Lochlin  o 'n  laoch, 


v.  494-521.  FINGAL.  41 

Quinam  sunt  similes  nubibus  aterrimis, 
Gladio  utriusque  principis  ut  igne  in  fluctibus? 

Est  tumultuosa-obscuritas  in  facie  tumulorum, 

Tremuerunt  scopuli  undarum  in  littore. 

Quinam  sunt  nisi  Suaranus  navium 

Et  princeps  Iernes  de  quo  eduntur  carmina? 

Sunt  oculi  exercituum  intuentes  obliqui         [sursum. 

In  heroas  qui  non  erant  inertes  inter  inclinandum 

Cecidit  nox  super  conflictum  heroum  ; 

Celavit  certamen  bellatorum  sine  victoria. 

In  monte  per  totum  spatium  ericae 

Accumulata  est  a  Dorglase  venatio,  (prasda,) 

Qua?  fuerat  prostrata  per  operam  juvenum, 

Priusquam  reliquerunt  illi  montanum-cacumen  rubro- 

Erantcentumviri  convellentesericam,  [rum  cervorum. 

Decem  accendentes  scintillas-ignis  sursum, 

Trecenti  seligentes  lapides  la:ves, 

Centum  caedentes  ferinam  celeriter ; 

Cernebatur  vapor  circumcirca  et  convivium. 

Tunc  locutus  est  meta  hospitii  (hospes  liberalis,) 
Princeps  Iernes  animi  magni, 
Incumbens  hastse  inter  surgendum, 
Ad  rilium  Fenae,  bardum  qui  erat  egregius, 
"  Carul  ex  tempore  olim  (tempoiis  prisci,) 
Quare  expandatur  coena  mihi  ipsi, 
Et  sit  rex  Lochlinis  telorum  priscorum 
In  littore  Iernes  sine  convivio  in  monte  ? 
Est  procul  cervus  Lochlinis  ab  heroe, 


42  FIONNGHAL. 

A  thalla  faoin  a's  fada  thall. 

Thoir  m'  f  hocal  dha  'n  t-saoi  gun  f  hraoch  ; 

Gairm  ccannard  nan  long  a  nall ; 

Thigeadh  o  iomairt  nan  tonn 

Gu  cuirm  Eirinn  nam  fleagh  fial ; 

Cluinneadh  e  fuaim  nan  tom 

Sa'  choiir,  's  an  oidhche  fo  nial ; 

'S  forumach,  fuaimear  a'  ghaoth 

A  tha  taomadh  o  'chuan  fèin. 

Moladh  e  clàrsaiche  caoin 

Is  fonn  o  na  laoich  sa'  hheinn." 

Ghluais  Carul,  bu  shèimh  glòr; 
Ghairm  ceannard  nan  donn  sgiath. 
"  Eirich  o  bhian  nan  torc  mòr, 
Eireadh  Suaran,  righ  nan  sliabh, 
Tha  sòlas  slige  na  fèile 
Mu  thriath  Eirinn,  's  guirme  sùil." 
Fhreagair  mar  thoirm  mhùchta,  mhall 
Air  Cromla,  "nuair  mhosglas  gaoth. 

"  Ge  d' thigeadh  òighe  Innis-fàil 
Le  'n  làmhaibh  bàn  mar  shneachda  caoin, 
Am  brollach  geal  ag  èirigh  ard, 
Sùile  tlàth  ag  ìadhah  gràidh, 
'N  so  a  dheanadh  Suaran  tàmh 
Mar  mhìle  creag  an  Lochlin  àigh; 
'N  so,  gu  'n  d'thig  dearrsa  o'n  ear 
A  slioillse  Cuchullin  gu  bàs. 
Is  taitneach  gaoth  Loclilin  leam  fhein  ; 


v.  5CJ-549.  FINGAL.  43 

Ejus  aula  vacua  est  procul  ultra  mare. 

Perfer  raeum  dictum  ad  virum  sine  iracundia; 

Evoca  ducem  navium  huc  ; 

Veniat  a  luctamine  fluctuum 

Ad  cpulas  Iernes  conviviorum  libcralium  ; 

Audiat  ille  sonum  tumulorum 

In  silva,  dum  nox  est  sub  nube  ; 

Est  sonorus  fremebundus  ventus 

Qui  effunditur  ab  oceano  suo. 

Laudet  ille  citharas  blandas 

Et  cantilenam  a  juvenibus  in  monte." 

Prot'ectus  est  Carul,  cujus  erat  mitis  loquela ; 
Compellavit  ducem  fuscorum  scutorum. 
"  Surge  a  pelle  aprorum  ingentium, 
Surge  Suarane,  rex  montium, 

Est  laetitia  concha?  epulorum  [oculus." 

Circa  principem  Iernes,  cujus  maxime  casruleus  est 
Respondit  instar  soni  compressi,  tardi 
In  Cromla,  cum  expergiscitur  ventus. 
"  Etiamsi  ventura;  essent  virgines  Iernes  huc 
Cum  manibus  candidis  instar  nivis  lrevis, 
Cum  pectoribus  albis  tumescentibus  alte, 
Et  oculis  blandis  oblique-jaculantibus  amorem, 
Hic  faceret  Suaranus  sedem  (quietem) 
Immotus  ut  saxum  in  Lochline  amcenà ; 
Hic,  donec  veniat  radiatio  (solis)  ab  oriente 
Ad  praducendum  Cucullini  ad  mortem. 
Est  jucundus  veutus  Lochlinis  mihi  ipsi ; 


44  FIONNGHAL. 

A  thog  beucail  a'  clniain  mhòir, 
Lahhairt  measg  nam  bearta  treun 
Le  cuimhne  mo  choille  bu  chorr, 
Coille  Ghorm-mheall,  a  b'  uaine  snuagli, 
A  lùbas  ma  seach  fo  'n  ghaoith, 
Fuil  chraobhach  air  sleagh  nam  buaclh, 
Fuil  thorc  cir  nan  cont'hadh  baoth, 
Thoireadh  Cuchullin  domh  cìs, 
Cathair  Chormaic  nan  gorm  sgiath ; 
Mur  d'thoir,  'nuair  dh'  ùraicheas  strì, 
Bidh  leam  Fàl  air  uisg  is  sliabh." 

"  'S  brònach  an  guth,"  thuirt  am  bard, 
"  A  thug  Suaran  nan  donn  sgiath." 
"  Is  brònach  dha  fein  a  mhàin," 
Fhreagair  mac  Sheuma  an  triath. 
"  Charuill,  tog  do  gliuth  gu  h-ard 
Air  gach  linn  a  bh'ann  nach  beò ; 
Caithear  oidhch'  ann  am  mìn-dhàn  ; 
Faighear  gairdeachas  sa'  bhròn. 
'S  iomadh  saoi  is  òigh  bu  chaoin 
Ghluais  i)  thùs  an  Innis-fàil. 
Is  taitneach  dàin  air  na  laoich 
O  thaobh  Alba  nam  fuaim  ard, 
('Nuair  dh'  aomas  forum  na  sèilg) 
Fo  ghuth  Oisein  nan  caoinlr-rann, 
'S  a  fhreagras  aonach  an  deirg 
Sruth  Chòna  nan  toinn  mall." 

Thuirt  Carull,  "  'san  àni  o  shean 
Thàinig  a  nall  neart  a'  chuain, 


v.  550-578.  FINGAL.  45 

Qui  sustulit  mugitum  oceani  magni, 

Loquens  inter  meo's  malos  validos 

C'uni  memorià  meae  silvae  eximiae, 

Silva?  Gormalae,  cujus  est  viridissimus  color, 

Quss  flectitur  alterne  sub  vento, 

Cruore  arborescente  super  basta  victoriarum, 

Cruore  aprorum  fuscorum  rabiei  insanae ; 

Det  Cucullin  mihi  tributum, 

Solium  Cormaci  casrulearum  parmarum  ; 

Nisi  (lct,  quando  renovabitur  certamen, 

Erit  mibi  Fala  per  ejus  rivos  et  clivos." 

"  Est  luctuosa  vox,"  inquit  bardus, 
"  Quam  edidit  Suaranus  fuscorum  scutorum." 
"  Est  luctuosa  sibi  ipsi  tantùm," 
Respondit  filius  Semi  princeps. 
"  Carul,  tolle  tuam  vocem  altè 
De  quaque  progenie  quae  fuit  nec  est  viva ; 
Consumatur  nox  in  suavi  carmine ; 
Inveniatur  gaudium  in  luctu. 

Fuerunt  plurimi  beroes  et  virgines  quas  erant  blandre 
Qure  movebant-se  ab  initio  in  insula  Falae. 
Sunt  jucunda  carmina  de  juvenibus-fortibus 
A  regione  Albae  sonorum  altorum, 
(Quando  subsidit  strepitus  venatus) 
Sub  voce  Ossiani  dulcium  modorum,  [rum 

Et  respondet  montanum-cacumen  rubrorum-cervo- 
Rivo  Conae  sonorum  lentorum." 

Dixit  Carul,  "  tempore  olim  (praeterito) 
Advenit  huc  robur  oceani, 


46  FIONNGHAL. 

Mìle  long  air  tuinn  o  'n  ear 
Gu  Ullin  ghuirm-ghlais  nan  stuadh. 
Dh'eirich  sinns'readh  Innis-fàil 
'Ncoinneamh  nam  fear  o  thuath. 
Bha  Cairbe,  an  garbh  churaidh,  ann, 
Is  Cridh'-mor,  a  b'àille  do  'n  t-sluagh. 
Dh'  ùraich  iad  mu  'n  tarbh  bu  bhàn, 
A  chìte  'ni  beinn  Ghulbuinnse  shuas, 
Leag  gach  fear  a  chòir  a  b'  f  hearr, 
Ghluais  am  bàs  o  lanna  cruaidh. 

Chaidh  iad  taobh  ri  thaobh  air  ghleus, 
Is  ghèill  dàimh  a'  chuain  sa'  bhlàr. 
C'  e  b'  annsa  na  fir  bu  treun, 
Cridh'-mor's  Cairbre  bu  shar. 
B'  f  hearr  nach  cualas  air  tarbh  riamh 
Air  Gulbuinn  riabhaich  an  fhraoich. 
Chunnaic  iad  e  anns  an  t-sliabh, 
'S  dh'  ùraich  trom-dhorran  nan  laoch. 

Bhuail  iad  aig  Lùbar  a  chèile, 
Thuit  Cridh'-mor  air  feur'na  fhuil. 
Thàinig  Cairbre  gu  talla  na  fèile 
Gu  Bràigh-soluis,  bu  chaoin  guth, 
Piuthar  ghasd  a'  ghaisgich  fèin. 
Air  Cridh'-mor  bha  fonn  na  h-òigh, 
Fear  òg,  dha'n  robh  'dìomhair  gràdh. 
I  deurach,  's  e  'n  còmhrag  an  t-slòigh, 
A' feitheamh  a  phillidh  o'n  bhlàr; 
Chìte  o  'truscan  uasal 


v.  579-^06.  FINGAL.  47 

Mille  naves  super  undas  ab  oriente 
Ad  Ullinam  casrulo-canum  fluctuum. 

Surrexit  proles  Inisfala; 

In  occursiun  virorum  à  septentrione. 

Fuit  Carber,  asper  heros,  illic, 

Et  Crimor,  qui  fuit  pulcherrimus  in  exercitu. 

Restiterunt  illi  circa  taurum  qui  erat  candidus, 

Qui  cernebatur  in  monte  Golbune  hocce  supra, 

Exhibuit  quisque  vir  jus  quod  erat  melius, 

Procedebat  mors  ab  eorum  gladiis  duris. 

Ibant  latere  ad  latus  in  procinctum, 
Et  cesserunt  advenas  oceani  in  campo  (proelio). 
Quinam  erant  amiciores  quam  viri  qui  erant  strenui, 
Crimor  et  Carber  qui  erat  eximius  ? 
Foret  melius  si  non  auditum  esset  de  tauro  unquam 
In  Golbune  subfusco  erica?. 
Viderunt  illi  eum  in  clivo, 
Et  renovata  est  gravis-ira  fortium  juvenum. 

Percusserunt  illi  ad  Lubarem  se  mutuo, 
Cecidit  Crimor  super  herbà  in  suo  sanguine. 
Venit  Carber  ad  domicilium  hospitii 
Ad  Brassollisam,  cujus  blanda  erat  vox, 
Sororem  pnestantem  herois  ipsius. 
De  Crimore  erat  cantio  virginis, 
Viro  juvene,  cui  fuit  ejus  arcanus  amor. 
Ea  est  lachrymosa,  eo  in  certamine  exercituum, 
Expectans  ejus  reditum  ab  acie ; 
Et  cernitur  a  palla  eleganti 


48  FIONNGHAL.  du; 

A  li-uchd  uaibhreach  mar  ghealach  oidhch', 

'Nuair  bhios  a  h-iomall  a'gluasad 

O  duibhre  a  tuair  gu  soills'. 

Cho  caoiu  ri  clàrsach  a  beul, 

'N  àm  togail  nam  fonn  le  bròn. 

Bu  leath-sa  an  t-sùil  mar  reul. 

'  C'  uin  a  thig  thu  na  d'  airm,  a  sheoid  ?' 

'  Gabhsa,  Bhràigh-soluis,'  thuirt  Cairbre, 
'  Gabh  sgiath  bhallach  a' gharbh-chòmhraig, 
Tog  suas  an  Talla  nach  meirg  i ; 
Dheth  na  h-airm  bu  aàmhaid  dhomhs'  i.' 
Bhuail  cridhe  bu  tlàth  r'a  taobh. 
Dh'fhalbh  a  snuagh,  is  bhris  i  ro'  'n  fhraoch, 
Fhuair  e  marbh  ;   is  dh'  eug  i  san  t-sliabh, 
'N  so  fèin,  a  Chuchullin,  tha  'n  ùir, 
'S  caoin  iuthar  tha  fàs  o  'n  uaigh. 
Bu  ghlan  thu,  Bhràigh-soluis,  o  'n  mhuir, 
B'àille  Cridh-mor  o  chul  nan  cruach. 
Cuniaidh  baird  bhur  cuimhne  araon, 
Fhad  'sa  thaomas  an  caol  o  chuan." 

"  'S  binn  do  ghuth,  a  Charuill,  dhomh  fèin," 
Thuirt  triath  Eirinn  bu  ghorm  sùil ; 
"  'S  binn  d'fhocail,  a  bhaird,  sa' bheinn, 
Ag  èirigh  o  àm  nan  cliù  ; 
Iad  cosmhuil  ri  braon  nan  sian, 
'Nuair  sheallas  a'  ghrian  air  raon, 
Caol  fhaileus  a'siubhal  air  sliabh, 
'S  an  osa<>-  jiu  mall  's  sju  caoin. 


v.  607-634.  FINGAL.  49 

Ejus  pectus  luxurians  ut  luna  noctis, 

Cum  est  ejus  extremitas  se-movens 

Ab  obscuritate  sui  coloris  ad  lucem. 

iEque  suavi  ac  citharà  ejus  ore, 

In  tempore  tollendi  cantum  cum  luctu. 

Erat  illi  oculus  instar  stella^. 

'  Quando  venies  tu  in  tuis  armis,  lectissime  heros?' 

'  Prende  tu,  Brassollisa,'  dixit  Carber,  [taminis; 
'  Prende  scutum  umbonibus  plenum  ejus  asperi  cer- 
Leva  sursum  in  edem,  ubi  rubiginem  non  contrahet 
Ex  armis  qua?  inimica  fuerunt  mihi  est  id.'  [id. 

Palpitavit  cor,  quod  erat  molle,  ad  ejus  latus. 
Abiit  ejus  color,  et  prorupit  per  ericam. 
Inventa  est  mortua ;  periit  in  clivo. 
In  hoc  ipso  loco,  Cucullin,  est  eorum  agger, 
Et  laevis  taxus  est  crescens  ab  sepulchro. 
Erat  venusta  Brassollisa  a  mari, 
Et  erat  Crimor  splendidus  à  tergo  prascipftiorum. 
Conservabunt  bardi  eorum  memoriam  simul, 
Quamdiu  fundetur  fretum  ab  oceano." 

"  Est  canora  tua  vox,  Carul,  mihi  ipsi," 
Dixit  princeps  Iernes  caeruleorum  oculorum  ; 
"  Canora  sunt  tua  dicta,  barde,  in  monte, 
Orientia  ab  tempore  gloriarum  : 
Sunt  ea  similia  rori  imbrium, 
Quando  prospectat  sol  super  agrum, 
Tenui  umbrà  pervolitante  super  clivum, 
Et  aurà  lentà  et  leni. 

TOM.   II.  E 


50  FIONNGHAL. 

Buail  clàrsach,  mhic  Fhena,  buail ; 
IMol,  a  Charuill,  mo  luaidh,  tha  thall, 
Deò-ghrèine  Dhùn-scàthaich  nan  stuadh, 
Ainnir  bhràigh  gheal,  nan  rosg  mall, 
Ise  dh'fhàg  mi  'n  Innis  an  t-slòigh, 
Og-bhean  bhanal  chorr  mhic  Slieuma. 
An  tog  thu  aghaidh  nan  snuagli  caoin 
O  'n  charraig  a'  coimhead  mo  sheoil  ? 
Cha  'n  fhaic  thu  ach  a'  mhuir  f haoin, 
Cha  'n  e  cobhar  nan  tonn  do  sheoid; 
Fàg  a'  charraig,  is  oidhch'mu'n  cuairt; 
Tha  osag  nan  cruach  mu  d'  chcann. 
Cha  till  mi  o  achadh  gun  bhuaidh, 
'N  f  headh  'sa  mhaireas  an  ruaig  sa'  ghleann. 
A  Chonaill,  le  eachdair  air  còmhrag 
Cuir  Ainnir  nan  triath  air  cùl ; 
Aille  's  glaine  fo  chiabh  òr-bhuidh 
Nighean  Shorghlain  's  àirde  cliù." 
Fhreagair  Conall  nan  glòr  mall : 
"  Cuir  fair'  air  coigrich  a'  chuain, 
Cuir  gaisgich  san  doire  ud  thall, 
Ag  amharc  air  Suaran  nan  stuadh. 
Chuchullin,  tha  m'  anam  gu  sìtb, 
Gu  tighinn  o  Alba  nam  beann 
Laoch  ghasda  le  Fionnghal  an  righ, 
Ceann  ghaisgeach  an  strì  nan  gleann." 

Bhuail  e,  lc  caismcachd,  an  sgiath. 
Dh'  imich  fair'  air  tliaobh  nan  sliabb, 


v.  635-662.  FINGAL.  51 

Pulsa  citharam,  nate  Fena,  pulsa; 

Lauda,  Carul,  meura  desiderium,  quod  est  ultra, 

Radium  solis  Dunscacae  undòsse, 

Puellam  collo  candido,  palpebris  lentis, 

Eam  quam  reliqui  ego  in  insulà  exercituum, 

Juvenem  uxorem  venustam  egregiam  filii  Semi. 

An  tollis  tu  t'aciem  aspectùs  mitis 

A  rupe  perquirens  mea  vela  ? 

Nihil  vides  tu  nisi  mare  vanum, 

Non  est  spuma  undarum  tuus  heros ; 

Linque  rupem,  quoniam  est  nox  circumcirca; 
Est  flamen  pnecipitiorum  circa  tuum  caput. 

Non  redibo  ego  à  campo  sine  victorià, 

Quamdiu  durabit  fuga  in  valle. 

Conal,  per  historiam  de  pugna 

Pone  nympham  principum  ad  tergum  ; 

Est  ingenua  et  nitida  sub  capillis  aureo-flavis 

Filia  Sorglanis,  cujus  est  celsissima  fama.'' 

Respondit  Conal  loquehe  placidaj  : 

"  Pone  vigilias  contra  extraneos  oceani, 

Pone  heroas  in  arbusto  illo  ultra, 

Ad  observandum  Suaranum  undarum. 

Cucullin,  est  meus  animus  (propensus)  ad  pacem, 

Usque  ad  adventum,  ab  Alba  montium, 

Juvenum  pra^stantium  cum  Fiugale  rege, 

Capite  heroum  in  certamine  vallium." 
Percussit  ille,  ut  signum,  suum  scutum. 

Profectaj  sunt  vigiliae  per  latus  clivi, 


52  FIONNGHAL. 

Luidh  slòigh  air  aomadh  fhraoich 
Fo  reula's  gaoth  na  h-oidhch  ; 
Tanas  churaidh  thuit  sa'  bhlàr, 
Neoil  ghruamach  mu  'n  cuairt  a'  snàmh. 
Is  fada  thall  air  sàmhchair  Leuna 
Chluinntear  èibh  a'  bhàis. 


v.  663-668.  FINGAL.  53 

Et  jacuerunt  exercitus  in  devexitate  erics 

Sub  stellis  et  ventis  noctis  ; 

Umbris  beroum  qui  ceciderunt  in  campo, 

Et  nubibus  obscuris  circum  natantibus. 

Et  procul  ultra  in  tranquilla-solitudine  Lenaa 

Audiebatur  ejulatio  mortis. 


F  IN  G  AL. 

CARMEN  SECUNDUM. 


Carminisf  II.  5firaitmcntuin. 

Crugalis  umbra,  herois  cujusdam  iu  proelio  occisi,  Conali  visa,  cladem 
exercitCis  proximo  certamine  pradicit,  hortaturque  ut  cum  Suarano 
componat  bellum.  Visum  Conal  enarrat.  Flecti  nequit  Cucullin;  famas 
sua;  consulens,  pacem  orare  noluit,  et  bellum  protrahere  statuit.  Primà 
luce,  Cucuilini  iniquas  pacis  conditiones  proponit  Suaranus,  quas 
rejiciuntur.  Pugnatum  est,  dubià  fortunà,  donec  Grumale  in  fugam 
verso,  totus  Hibernije  exercitus  cedit.  Cucullin  et  Conal  receptum 
suis  tutum  prabent.  In  collem  vicinum  copias  ducit  Carul,  quò  mox 
secutus  Cucullin,  classem  Fingalis  conspicit.  Nox  supervenit.  Cu- 
cullin,  post  cladem  abjectus,  amici  mortem  Ferda:,  quem  paulo  ante 
occiderat,  adversum  sibi  casum  attulisse  judicat.  Carul,  quò  non 
omnes,  qui  amicos  imprudentèr  occidissent  malà  fortunà  usi  esse 
videantur,  per  digressum  Comalis  et  Galvina;  res  enarrat. 


[  58  ] 


F I O  N  N  G  H  A  L. 


DUAN  II. 


v.  1-17- 
Luidh  Conall  aig  sruth  nam  fuaim 
Fo  'n  daraig  gun  duill'  air  crann  ; 
Ri  cloich  mu  n  robh  còinneach  uaine 
Dh'  aom  ceannard  nan  triath  a  cheann. 
Measg  an  fhraoich,  an  truscan  dubb, 
Chualas  leis  guth  na  h-òidhche. 
O  'laoich  luidh  e  fada  thall, 
Gun  eagal  air  mac  nan  lann. 
Chunnaic  an  gaisgeach  'na  shuain 
Sruth  caoirtheach  o  chruaich  nam  beann ; 
Shuidh  Cruthgheal  air  dearrsa  gu  chùl, 
Saoi  a  thuit  le  cliu  sa'  ghleann  ; 
Thuit  c  fo  Shuaran  nan  long 
A  còmhrag  an  carraid  nan  sonn. 
Bha'aghaidh  mar  ghath  na  gealaich; 
Bha'earradh  do  nial  nan  tom; 
Dhà  slmil  niai'  èibhle  sa'  bhealach. 


[59] 


F  I  NG  AL. 


CARMEN  II. 


v.  1-17. 
Tacebat  Conal  ad  rivum  sonorum 
Sub  quercu  sine  folio  in  ramo  ; 
Ad  lapidem  circa  quem  erat  muscus  viridis 
Inclinabat  ductor  procerum  caput. 
Inter  ericam,  vestitus  atri, 
Audiebatur  ab  eo  vox  noctis. 
A  suis  militibus  jacebat  ille  procul  ultra, 
Sine  metu  (illabente)  super  filium  telorum. 
Vidit  heros  in  sopore 

Torrentem  igneum  (ruentem)  e  latere  montium 
Sedebat  Crugal  in  fulgetro  ad  terguni, 
Bellator  qui  cecidit  cum  gloria  in  valle  ; 
Cecidit  ille  sub  Suarano  navium 
Inter  certandum  in  conflictu  fortium. 
Erat  facies  ut  radius  lunre  ; 
Erat  vestis  ex  nebula  colliculorum  ; 
Ambo  oculi  ut  tlammae  in  faucibus  montis. 


60  FIONNGHAL.  du 

'Na  bhroilleach  bha  lot  mar  tholl. 

"  Chruthgheal,"  thuirt  Conall  bu  shàr, 

"  Mhie  Gheugail  o  aird'  nan  sliabh, 

Com'tha  thu  eho  glas  o'n  bhlàr, 

Cho  brònaeli,  f'hir  bhrisidh  nan  sgiath  ? 

Le  eagal  cha  d'chaochail  do  shnuagh. 

Ciod  thionndaidh  do  thuar,  a  Chruthgheal  ?" 

Leth-i'haicte,  briseadh  gu  deoir 

Shìn  e  'làmh  mhòr  thar  an  laoch, 

Thog  e  le  spairn  a  ghuth-beoil, 

Mar  Leug-ghaoith  an  cuiseig  no  'm  fraoch. 

"  Tha  m'  anam,  a  Chonaill,  air  tom, 
Mo  choluinn  aig  tonn  na  h-Eirinn. 
Chaoidh  cha  labhair,  a  cheannaird  nan  sonn  ; 
Cha  'n  f  haicear  air  lom  mo  cheuma  ; 
Mar  aiteal  air  Cromla  nan  sliabh, 
Mar  fhaileus  tigh'nn  slos  o  cheò. 
Chonaill  'ic  Cholgair  a  thriath, 
Chi  mi  nial  dhaoine  naeh  beò; 
Nial  a'  bhàis  air  maehair  Lèna, 
Sìol  Eirinn  a'  tuiteam  thall. 
Grad-fhàg,  a  chinn-uidhe  na  fèile, 
Raon  nan  tanas ;  na  bi  mall." 
Mar  ghealaich  a'dubhadh  san  speur 
Ghabh  e  dha  fèin  a'  ghaoth. 

"  Fuirich,"  thuirt  Conall  bu  chòrr, 
"  Mo  charaid  dhlleas  dhubh-dhearg  fein, 
Leig  uat  an  gatli  teinc,  fhir  mhòir. 


v.  18-45.  FINGAL.  61 

In  pectore  erat  vulnus  ut  specus. 

"  Crugal,"  dixit  Conal  (qui)  erat  eximius, 

"  Nate  Gegale  ab  summo  clivorum, 

Cur  es  tu  adeo  pallidus  e  proelio, 

Adeo  tristis,  vir  frangens  hastas  ? 

Pra  timore  haud  mutabatur  tuus  vultus. 

Cur  variavit  color  oris  tui,  Crugal  ?" 

Semivisus,  et  prorumpens  in  lacrymas 

Extendit  manum  ingentem  super  heroa, 

Elevavit  ille  cum  labore  vocem-oris, 

Instar  Legaì-venti  in  junco  aut  in  ericà. 

"  Est  animus  meus,  Conal,  super  colliculo, 
Corpus  meum  ad  undam  Iernes. 

In  sempiternum  haud  colloquar  ego,  dux  procerum  ; 
Haud  cernentur  in  planitie  mei  gressus ; 
(Cum  ego  sim)  ut  flamen  in  Cromlà  clivorum, 
Sicut  umbra  descendens  e  nebulà. 
Conal  nate  Colgare  princeps, 
Video  ego  nubem  hominum  haud  vivorum; 
Nubem  mortis  in  campo  Lena?, 
Semen  Iernes  cadens  ex  adverso. 
Protenus  linque,  hospes  liberalitatis, 
Agrum  lemurum  ;  ne  sis  tardus." 
Instar  luna?  nigrescentis  in  sthere 
Sumpsit  ille  sibi  ipsi  (i.  e.  abiit  in  )  ventum. 

"  Mane,"  inquit  Conal  qui  erat  egregius, 
"  Mei  ipsius  amice  dilecte  subrufe, 
Rejice  à  te  jubar-igneum,  vir  ingens. 


62  FIONNGHAL.  dua 

Cia  an  talla  dha  d'  chònuidh  sa'  bheinn  ? 
Fuirich,  mhic  Chromla  na  gaoith. 
Cia  'n  t-aonach  a's  uaine  tom, 
Cia  'n  còs  bheil  tunaidh  an  t-saoi  ? 
C'  àite  'n  aom  thu  an  codal  a's  trom  ? 
Nach  cluinnear  thu  'm  forum  nan  sian, 
Measg  toirm  a'  taomadh  o  'n  bhlàr  ? 
C'uin  a  chithear  do  chleasa  dian  ? 
'S  lag  tanas  air  aghaidh  nan  carn." 

Dh'  èirich  Conall  bu  mhìn  glòr  ; 
Shiubhail  e  mòr  'na  àirm  ; 
Bhuail  sgiath  Chuchullin  bu  chòrr, 
Chlisg  ceannard  a'  chòmhraig  o  'toirm. 

"  C'  ar  son,"  thuirt  gaisgeach  a'  charbaid, 
"  Thig  Conall  nan  garbh-bheum  o  'n  f  hraoch  ? 
Nan  èireadh  mo  shleagh  gu  d'  mharbhadh, 
Bu  dorran  air  m'anam,  a  laoich. 
Labhair,  mhic  Cholgair  bu  treun, 
Tha  d'fhocal  mar  ghrèin  a'soillse." 

"  Mhic  Sheuma,  ro'  'n  oidhche  dhuibh 
Thàinig  Cruthgheal  o  chòs  nan  càrnj 
Cldte  na  reulta  ro'  'chruth, 
'Nuair  a  dh'èirich  a  ghutli  le  spairn, 
'S  e  teaclnlair  a'  bhàis  a  th'  ann. 
Bha'labhairt  gu  mall  mu  'n  uaigh. 
Iar  slth,  a  thriath  Eirinn  nan  lann, 
No  teich  thar  Lèna  o 'n  chuan." 

"  Chualadh  le  Conall  a  ehuth  !" 


v.  46-73.  FINGAL.  63 

Quamam  terra  est  tuum  domicilium  in  monte  ? 
Mane,  fìli  Cromlffi  ventoss. 

Quodnam  est  jugum,  cujus  viridis  (est)  colliculus, 
Qutenam  caverna  quà  sedes  est  principis  ? 
Ubinam  inclinaris  tu  in  somnum  gravem  ? 
Nonne  audiris  tu  in  strepitu  nimborum  ; 
Inter  fragores  sese  erTundentes  per  aciem  ? 
Quando  cernentur  tua  facinora  violenta?         [rum," 
Imbecillum  est  spectrum  super  facie  molium  saxea- 

Surrexit  Conal  cujus  erat  suavis  loquela ; 
Profectus  est  ille  ingens  in  suis  armis ; 
Percussit  clypeum  Cucullinis  qui  erat  egregius, 
Exiluit  dux  certaminis  à  sonitu  ejus. 

"  Quare,"  inquit  heros  currus, 
"  Venit  Conal  asperarum  plagarum  ab  ericà? 
Si  levaretur  mea  hasta  ad  te  interficiendum, 
Foret  dolor  meo  animo,  heros. 
Loquere,  nate  Colgare  (qui)  erat  strenuus. 
Est  tua  vox  instar  solis  fulgentis." 

"  Nate  Semo,  per  noctem  atram 
Venit  Crugal  e  cavernà  molium  saxearum; 
Cernebantur  stellte  per  ejus  formam, 
Quando  surrexit  ejus  vox  cum  nisu, 
Est  nuncius  mortis  qui  illic  adfuit. 
Erat  ejus  sermo  lentè  de  sepulchro. 
Pete  pacem,  princeps  Iernes  telorum, 
Aut  fuge  tu  ultra  Lenam  ab  oceano." 

"  Audita  est  à  Conale  ejus  vox  !" 


64  FIONNGHAL.  di 

Thuirt  triath  Eirinn,  hu  mhòr  brìgh ; 

"  Bha  reulta  dealradh  ro'  'chruth  ! 

Mhic  Cholgair,  a  dh'  iarras  sìth  ; 

Is  gaoth  bh'air  do  chluais,  a  ghaisgich, 

Agus  toirm  nan  allt  mu  d'  cheann. 

No  ma  bha  Cruthgheal  r'a  fhaicinn, 

C'uim  nach  d'  thug  e  m'  fhianuis  fo  d'  lann  ? 

An  d'f  hiosraich  o  'n  taibhs'  mu  'chòs, 

Mu  thalla  fn-astair  na  gaoith  ? 

Gheibhte  fo  lann  a  ghuth-beoil, 

Gach  eòlas  a  bha  aig  an  t-saoi. 

'S  beag  eòlas  an  t-saoi,  a  Chonaill : 

'N  diugh  fèin  a  bha  e  'san  t-sliabh, 

Cha  b'fhad  a  shiubhal ;  's  bu  don  e. 

C'  e  dh'  innseadh  air  bàs  nan  triath  ?" 

"  Tha  astar  nan  taibhs'air  neoil," 
Tliuirt  Conall  bu  mhòr  ciall  • 
Air  gaoith  chithear  suinn  nach  beò ; 
Tha'n  tunaidh  an  còs  nan  sliabh; 
'Xam  fois  bidh  an  sanas  ri  chèile, 
'S  an  labhairt  mu  bhàs  nam  fear." 

"  Biodh  an  labhairt  mu  bhàs  nam  fear, 
H-uile  fear  ach  ceannard  Eirinn. 
Cha  teich  mi  o  Shuaran  o  "n  lear, 
Ma 's  fheudar  tuiteam,  eiridh  m'uaigh, 
Aig  iomairt  nan  stuadh,  fo  dhàna. 
Taomaidh  sealgair  deoir  o  'ghruaidh  ; 
Bidh  bròn  a  toinneadh  mu  Bhrài-gheah 


v.  74-101.  FINGAL.  65 

Dixit  princcps  lernes,  cujus  magnus  erat  vigor; 

"  Erant  stella;  scintillantes  per  ejus  simulacrum  ! 

Nate  Colgare,  qui  rogas  pacem  ; 

Est  ventus  qui  fuit  in  tuà  aure,  heros, 

Et  murmur  rivulorum  circa  tuum  caput. 

Aut  si  Crugal  erat  conspiciendus,  [telo  ? 

Cur  non  adduxisti  eum  in  meum  conspectum  sub  tuo 

An  interrogàsti  umbram  de  ejus  cavernà, 

De  domicilio  viri  viatoris  venti  ? 

Inveniretur  sub  telo  vox  ejus  oris, 

Et  omnis  notitia  qua3  erat  principi. 

Est  parva  notitia  principis,  Conal: 

Hoc  die  ipso  fuit  ille  in  clivo, 

Haud  fuit  longinquum  ejus  iter;  et  erat  infaustum. 

Quis  posset  narrare  (fabulam)  de  morte  procerum." 

"  Est  iter  umbrarum  super  nebulis," 
Dixit  Conal,  cujus  magna  erat  prudentia; 
"  In  vento  cernuntur  heroes  haud  vivi ; 
Est  eorum  sedes  in  cavernis  clivorum  ; 
ln  eorum  quiete  erit  eorum  augurium  inter  se, 
Et  eorum  colloquium  de  morte  virorum." 

"  Sit  eorum  colloquium  de  morte  virorum, 
Omnium  virorum  nisi  ducis  Iernes. 
Haud  fugiam  ego  a  Suarano  à  mari, 
Si  oportet  me  cadere,  surget  meum  sepulchrum, 
Juxta  colluctationem  undarum,  sub  carmine. 
Effundet  venator  lacrymas  per  genas  ; 
Luctus  torquebit  se  circa  Bragelam, 

'JOM.    II.  F 


66  FIONNGHAL. 

Ainnir  àillidh,  b'àirde  cliabh. 

Cha  'n  eagal  bàs  ach  ruaig; 

Chunnaic  Fionnghal  mo  bhuaidh  sa' bhlàr. 

Thanais  fhaoin  nan  carxagh  gcur, 

Feuch  dhomh  thu  fein  gun  dàil  ; 

Tliig  thus'air  dealan  nan  speur, 

Is  faiceam  mo  bheud  a'd'làimh  : 

Cha  teich  mi  o  Shuaran,  a  thaibhs', 

Fhaileis  eatruim  na  fàs  ghaoith. 

Eirich,  mhic  Cholgair,  is  buail 

Sgiath  bhallach  nam  fuaim  ard  ; 

Eadar  dà  shleagh  chithear  shuas. 

Eireadh  laoich  nam  buadh  gun  dàil, 

Measg  comhstri'  is  blàir  na  h-Eirinn. 

Ge  fada  'na  thighinn  a  nall 

Fionnghal  o  Innis  nan  gaoth, 

Buaileam,  a  Chonaill,  am  blàr, 

Is  tuiteam  fo  lann  nan  saoi." 

Sgaoil  air  an  lcathad  am  fuaim ; 
Dh'  èirich  laoicli  nam  l)uadh  fo  airm, 
Mar  bhristeas  cìd  dubh-ghorm  nan  stuadh 
'San  taif  fo  bhruaillein  nan  stoirm, 
Sheas  iad  gu  mòr  air  an  fhraoch 
Mar  dharaig  's  am  faobh  mu  'n  ccann, 
'Nuair  chluinnear  fo  reotha  a'ghaoth, 
Duille  thioram  a'taomadh  ro'  'n  ghleann, 
Ghlas  faobhar  nan  nial  air  Cromla; 
Chrith  an  là  air  aomadh  a'  chuain, 


v.  102-129-  riNGAL.  67 

Sponsam  formosam,  cujus  altissimum  est  pectus. 

Non  est  metus  mihi  mors  sed  fuga ; 

Vidit  Fingal  meam  victoriam  in  proelio. 

O  spectrum  inane  scopulorum  acutorum, 

Ostende  mihi  te  ipsum  sine  morà ; 

Veni  tu  in  fulgure  coelorum, 

Et  cernam  meum  fatum  in  tuà  manu  : 

Haud  fugiam  ego  a  Suarano,  o  spectrum, 

Umbra  levis  inanis  venti. 

Surge,  fili  Colgaris,  et  percute 

Clypeum  umbonigerum  sonorum  altorum  ; 

Inter  binas  hastas  cernitur  ille  supra. 

Surgant  heroes  victoriarum  sine  cunctatione, 

Inter  conflictus  et  prcelia  Iernes. 

Quanquam  piger  (diu)  sit  in  veniendo  huc 
Pingal  ab  insulà  ventorum, 

Committam  (percutiam),  Conal,  proelium, 
Etiamsi  casurus  sim  sub  telo  fortium." 

Sparsus  est  super  declivitatem  eorum  clangor; 
Surrexerunt  heroes  victoriarum  sub  armis, 
Sicut  prorumpit  dorsum  atro-cseruleum  undarum 
Oceano  existente  sub  perturbatione  procellarum, 
Steterunt  illi  ingentes  super  erica 
Instar  quercuum  cum  exuviis  circum  capita, 
Quando  auditur  per  gelu  ventus, 
Foliis  aridis  se-fundentibus  per  vallem. 
Canuit  acies  nubium  in  Cromla; 
Tremuit  dies  in  Eequore  oceani, 


68  FIONNGHAL.  duan  i 

An  gorm-cheathach  a'  snàmh  air  aonach, 
Ceileadh  Innisfail  's  a  sluaigh. 

"  Eiribh  fo  m'  chaismeachd  gu  luath," 
Thuirt  ceannard  nan  donn-sgiath, 
"  Eiribh,  shìol  Lochlin  nan  stuadh  ; 
Dh'fhàg  Eirinn  fo  ruaig  an  sliabh. 
Leanaibh  ro'  Lèna  nan  gleann, 
Gabh,  a  Mhòirlaimh,  tigh  Chormaic  fo  d'  cheann, 
Gèilleadh  do  Shuaran  nam  buadh, 
Mu  'n  tuit  iad  san  uaigh  fo  lann, 
'S  faoin  sanas  a' bhàis  an  Eirinn." 

Dh'  èirich  iad  mar  scaoth  o'  n  chuan, 
'Nuair  bhuaileas  an  stuadh  an  tràigh. 
Mar  mhìle  sruth  bha  toirm  an  t-sluaigh, 
'N  àm  tachairt  an  Cona  an  àigh, 
An  garbh-eas,  a'  briseadh  o'  n  oidhch', 
Fo  dhearrsa  soillse  na  grèine. 
Mar  thaomas  faileus  dùbhra  dùinte 
Air  aomadh  mùgach  foghair  thall, 
Cho  gruamach,  dorcha,  dlùth,  gun  chùnta, 
Sbiubhail  Lochlin  mòthar,  mall. 
Mar  thorc  ciar  air  chruaich  nam  beann, 
Ghluais  'na  airm  ard-righ  nan  lann  ; 
Air  taobh  a'  gaisgich  chìte  sgiath 
Mar  thein  an  oidhch'air  leac  nan  sliabh, 
An  saoghal  dorcha,  sàmhach,  faoin, 
Fear-siubhail  critheach  coimhead  claon 
Air  tanas  baoth  san  dearrsa. 


v.  130-157.  FINGAL.  69 

Casrulà  nebulà  nante  super  jugum, 

Et  celante  insulam  Phalanorum  et  ejus  populum. 

"  Surgite  sub  mco  signo  celeriter," 
Inquit  princeps  fuscorum  clypeorum, 
"  Surgite,  semen  Locblinis  undarum  ; 
Reliquit  Ierne  sub  fugà  clivum. 
Sequimini  per  Lenam  vallium, 

Capesse,  Morla,  clomum  Cormaci  sub  tuum  caput,* 
Cedant  Suarano  victoriarum, 

Antequam  cadant  illi  in  sepulchrum  sub  ejus  telo, 
Et  sit  languidum  indicium  mortis  in  Ierne." 

Surrexerunt  illi  ut  grex  avium  ex  oceano, 
Quando  verberant  ejus  unda;  littus. 
Instar  mille  rivorum  fuit  sonitus  agminis,  [tatis 

Tempore  concursùs  eorum  (rivorum)  in  Conà  amoeni- 
In  asperam  charadram,  inde  erumpentium  è  nocte 
Sub  coruscationes  fulgoris  solis. 
Sicut  effundit  umbram  obscuritas  circumclusa 
Super  declivitatem  nebulosam  autumni  ex  adverso, 
-Eque  torva,  atra,  densa,  sine  calculo, 
Progressa  est  Lochlin  composita,  tarda. 
Velut  aper  fuscus  in  prominentiis  montium, 
Movit-se  in  armis  summus  rex  telorum ; 
In  latere  herois  cernebatur  scutum 
Instar  ignis  in  nocte  super  acclivitate  montium, 
Orbe  obscuro,  tacito,  inani, 
Viatore  trepido  spectante  oblique 
Ad  spectrum  insanum  in  coruscationibus. 

*  i.  e.  per  synecdochen,  sub  oculos 


70  FIONNGHAL. 

Chithear  thall  an  carn  fo  scleò, 
'S  na  daraig  mhòr  a  dh'fhàs  air. 
Chuir  osag  o  bhruaillein  a' chuain 
Fo  ruaig  an  ceathach  o  'n  charn. 
Chunn'cas  sìol  Eirinn  nam  buadh, 
Mar  charragh  ri  stuaidh  nan  ràmh 
'N  àm  seach'ran  do  mharaich  o  'eòlas, 
'S  e  brònach  mu  chaochladli  nan  speur. 

"  Siubhail,  a  Mhòrlaimh,  gu  luath," 
Thuirt  righ  Lochlin  nan  stuadh  ard  ; 
"  Tairg  sìth  do  dhaoine  fo  ruaig; 
Sud  shuas  iad  mu  chruaich  nan  carn, 
Tairg  sìth  a  bheiream  do  righre, 
'Nuair  chromas  an  cinn  fo  lann, 
'N  dèigh  an  gaisgich  a  thuiteam  san  strì, 
'S  òigh  mhìn  gu  deurach  sa'ghleann." 

Thàinig  Mòrlamh  mòr  mac  Shathair ; 
Bu  mhòr,  's  bu  mhòthar  a  cheum, 
Gu  labhairt  ri  triath  Eirinn  bu  shàr 
Measg  coi'-thionail  ard  nan  treun. 

"  Gabh  sìth  o  Shuaran,  's  thoir  cìs," 
Thuirt  gaisgeach  nach  mln  glòr; 
"  Gabh  sìth  a  bheirear  do  righre, 
'Nuair  thuiteas  an  strì  na  slòigh. 
Fàg  Eirinn  nan  sruth  's  nan  raon  : 
Do  bhean,  is  cù  caol  an  fhèidh, 
Brài'gheal  uchd-àluinn  is  caoin, 
Luath,  a  ilh'  r'hagas  a'  ghaoth  'na  dhèigh, 


v.  158-185.  FINGAL.  71 

Cernuntur  ex  adverso  moles-saxeae  sub  nebulà, 

Et  quercus  ingentes  quae  enatte  sunt  in  iis. 

Vertit  flamen  à  tumultu  oceani 

In  fugam  nebulam  à  molibus. 

Visum  est  semen  Iernes  victoriarum, 

Ut  scopuli  ad  fluctus  ramorum 

Tempore  erroris  nauta;  a  notitia,* 

Cumque  est  tristis  propter  mutationem  ccelorum. 

"  Proficiscere,  Morla,  celeriter," 
Dixit  rex  Locblinis  fluctuum  altorum  ; 
"  Offer  pacem  hominibus  sub  fugà  ;  f 
Ecce  suprà  illos  circa  prominentias  molium-saxearum, 
Offer  pacem,  quam  darem  regibus, 
Quando  curvantur  capita  sub  meum  telum, 
Postquam  eorum  heroes  ceciderunt  in  conflictu, 
Et  virgines  molles  sunt  lacrymosas  in  valle." 

Venit  Morla  ingens  natus  Sathare ; 
Erat  magnus,  et  erat  compositus  ejus  gressus, 
Alloquuturus  principem  Iernes  qui  erat  egregius 
Inter  conventum  altum  strenuorum-virorum. 

"  Accipe  pacem  a  Suarano,  et  redde  tributum," 
Dixit  heros  cujus  non  erat  mitis  loquela ; 
"  Accipe  pacem  qua;  datur  regibus, 
Quando  occidunt  in  certamine  agmina. 
Relinque  Iernen  fluminum  et  viretorum  : 
Tuam  uxorem,  et  canem  gracilem  cervi, 
Bragelam  sinus-venusti  et  mollis, 
Luathum,  qui  relinquit  ventum  pone  se, 

*  i.  e.  a  uotis  locis.  •(•  i.  e.  fugatis. 


72  FIONNGHAL.  i 

Tairg  sin ;  oir  is  lag  do  làmh, 
Gabh  smachd  ;  na  bi  dàn  's  bi  beò." 

"  Innis  do  Shuaran  nan  sgiath, 
Cha  do  ghèill  mi  riamh,  's  cha  ghèill. 
Bheiream  an  cuan  dha  'n  triath, 
No  uaigh  dha'shlòigh  an  Eirinn. 
An  là  sin  cha  d'  thig  gu  bràth 
Bheir  dearrsa  mo  ghràidh  gu  tuath, 
'S  cha  teich,  an  Lochlin  nan  carn, 
Ard-chabrach  na  seilg  o  Luath?" 

"  Fhaoin  cheannaird  a'mlior  charbaid," 
Thuirt  Mòrlamh,  "  bheil  d'àirm  ro'  'n  righ, 
An  righ  le  luingeas  o  gharbh-choill, 
Thogadh  'n  innis  mu  'n  dhùisg  an  strl  ? 
'S  cho  beag  Eirinn  nan  tom  uaine 
Do  cheannard  a' chuain  fo  stoirm." 

"  Am  focail  gèilleam  do  Mhòrlamh, 
Mo  lann  do  neach  beò  cha  ghèill. 
Bidh  Eirinn  fo  chumhachd  Chormaic, 
Fhad  's  a  bhitheas  deò  annam  fèin. 
Chonaill,  chinn-i'headhna  nam  fear, 
Chual  tlm  Mòrlamh  nam  raoin-ghlòr? 
Bhcil  sìth  dhuit  ri  daoine  o'n  lear, 
Fhir  bhrisidh  nan  sgiath  mòr? 
Thanais  Chruthgheal  na  faoin  ghleus, 
C'uim  a  tliog  thu  dhomh  iVin  am  bàs  ? 
Tuiteam  an  tigh  caol  gun  leus 
Measg  sòlais  nan  treun-dhàn. 


v.  186-213.  FINGAL.  73 

Offer  hsec  ;  namque  infirma  est  tua  manus, 
Aceipe  castigationem ;  ne  sis  audax  et  sis  vivus." 

"  Dic  Suarano  scutorum, 
Non  cessi  ego  unquam,  et  non  cedam. 
Do  oceanum  principi, 
Aut  tumulum  ejus  agminibus  in  Ierne. 
Dies  haud  veniet  in  asternum 

Qui  auferet  coruscaminamei  amoris  in  septentrionem, 
Et  non  fugiet,  in  Lochline  molium-saxearum, 
Procero-ramosus  cervus  venationis  à  Luatho?" 

"  Vane  princeps  magni  currus," 
Dixit  Morla,  "  suntne  tua  arina  contra  regem, 
Regem  cum  classe  ab  asperà  silvà,  [men? 

Qua;  tolleret  insulam  de  qua  experrectum  est  certa- 
Adeo  parva  est  Ierne  colliculorum  viridium 
Principi  oceani  sub  procellà  hx. " 

"  In  dictis  cedo  Morls, 
Meum  telum  homini  vivo  non  cedet. 
Erit  Ierne  sub  imperio  Cormaci, 
Quamdiu  erit  spiritus  in  me  ipso. 
Conal,  princeps  virorum, 
Audisti  tu  Morlam  inanis  loquelas? 
An  est  pax  tibi  cum  hominibus  ab  asquore, 
Vir  qui  refringis  scuta  ingentia  ? 
Spectrum  Crugalis  inanis  structuraj, 
Quart  obtulisti  tu  mihi  ìnortem  ? 
Cadam  in  domum  angustam  sine  luce 
Iuter  solatium  heroicorum  carminum. 


74  FIONNGHAL. 

Togaibh,  a  shìol  Eirinn  nam  buadh, 
Gach  garbh-shleagh  is  iuthaidh  geur. 
Buailibh  dàimh  Lochlin  o  thuath, 
Mar  thanais  a  nuas  o  'n  speur." 

Dorcha,  beucach,  colgach,  dùinte 
Thaom  iad  dlùth  o  dhùbhra  a'blilair, 
Mar  cheò  an  gleann  is  doimhnc  mùig, 
'Nuair  thig  na  stoirm  o  chùl  nan  carn 
Air  sàmhchair  chiuin  na  greine. 
'Na  airm  ghluais  Cuchullin  fèin, 
Mar  thanas  speur  an  iomall  neoil, 
Earradh  dearg  do  dhealan  geur, 
'S  gach  gaoth  bu  treun  'na  làimh  ro-mhòir. 
Bha  Carull  anns  an  doire  shuas, 
Stoc  nam  buadh  a'  fuaim  'na  làimh, 
Thogail  anama  mòr  an  t-sluaigh 
Le  cruaidh  bhrosnachadh  nan  dàn. 

"  C'àite,"  thuirt  am  beul  bu  bhinn, 
"  C'àite  shìn  thu  fèin,  a  Chruthgheal  ? 
'N  ad  luidhe  air  an  fhonn  gun  bhrigh, 
'S  do  thigh  grinn  gun  slige  chùbhraidh? 
'S  dubhach  bean  Chruthgheal  fo  dheoir 
'Na  coigreach  an  talla  a'  bhròin. 
C' i  sud  nuir  dhearrsa  air  sliabh, 
Air  aghaidh  chiar  nan  nàmhaid  r 
C' i,  ach  Deò-ghrèine  nan  ciabh, 
Bean  Chruthgheal  is  àillidh  bràghad  ? 
Tha'falt  air  a'  <>-lnioith  'na  dèigh 


v.  214-241.  FINGAL.  75 

Tollite,  semen  Iernes  victoriarum, 

Unamquamque  crassam  hastam  et  sagittam  acutam. 

Ferite  advenas  Loehlinis  à  septentrione, 

Instar  lemurum  supernè  e  coelis." 

Obscuri,  fremebundi,  minaces,  circumclusi 

Effusi  sunt  illi  conferti  sub  umbrà  campi,  [ritas, 

Instar  vaporis  in  valle,  cujus  profundissima  est  obscu- 

Quando  veniunt  procellae  a  tergo  molium-saxearum 

Super  tranquillitatem  mitem  solis. 

In  armis  perrexit  Cucullin  ipse, 

Ut  spectrum  cceli  in  extremitate  nubis, 

Veste  rubrà  (existente)  ex  fulgure  proeacuto, 
Et  unoquoque  vento  valido  in  manu  immani. 

Erat  Carul  in  nemore  supra, 

Cornu  victoriae  sonante  in  ejus  manu, 
Et  elevante  animos  magnos  exercitùs 
Duro  incitamento  carminum. 

"  Ubinam,"  dixit  os  quod  erat  canorum, 
"  Ubinam  extenderes  tu,  Crugal  ? 
Jacesne  tu  in  terrà  sine  vi, 
Tuà  domu  eleganti  sine  conchà  odoriferà  ? 
Est  moesta  uxor  Crugalis  sub  lacrymis 
Existens  advena  in  aulà  luctùs. 
Quaenam  est  illa,  ut  lux  super  clivo, 
Versùs  aciem  fuscam  hostium  ? 
Quaenam  nisi  Dogrena  capillata, 
Uxor  Crugalis,  cujus  venustissimum  est  collum  ? 
Est  crinis  super  vento  pone  eam ; 


76  FIONNGHAL. 

'S  dearg  a  sùil,  's  is  caol  a  guth. 

'S  glas  Crurhgheal  an  astar  an  f  hèidh  ; 

An  còs  na  creige  tha'chruth. 

Thig  e  gu  m'  chluais  a'  m'  fhois  ; 

'S  lag  a  ghuth  san  oidhche, 

Mar  shcillein  ag  iadhadh  mu  chloich, 

Mar  chuileig  an  iomall  soillse. 

Ach  thuit  Deò-ghrèine  mar  nial 

Am  madainn  chiar  san  ard-bheinn. 

Tha  lann  Lochlin  'na  caoin-chliabh. 

Thuit  rùn  nan  triath,  a  Chairbre ; 

Thuit  i,  Chairbre,  do  chliu, 

Sàr  ghallan  ùr  na  h-òige." 

Chuala  Cairbre  fuaim  a  bhròin, 
Shiubhail  mar  mhòr-thorc  a' chuain  ; 
Chunnaic  e  'nighean  gun  deò, 
Dh'  aom  e  ro'  mhìltean  an  t-sluaigh. 
Thachair  ri  Lochlin  a  hmn  ; 
O  cheann  gu  ceann  las  an  còmhrag, 
Mar  clieud  gaoth  an  coille  mhòir 
An  Lochlin  nan  tòrr's  nan  tonn 
Mar  cheud  teine  'n  giuthsach  chòrr 
Air  cheud  beinn  an  tìr  nan  long ; 
Cho  beucach,  crcuchdach,  lìonor,  mòr, 
Thuit  aghaidh  an  t-slòigh  fo  'airm. 
Mar  chluarain  ghearr  Cuchullin  daoine, 
Bha  Eirinn  ag  aoinadh  fo  Shuaran. 
Thuit  Curthach  fo  làimh  nacli  caomhnadh, 


v.  242-269.  FINGAL.  77 

Est  ruber  ejus  oculus,  et  tenuis  ejus  vox. 

Pallidus  est  (tuus)  Crugal  in  itinere  cervi ; 

In  caverna  saxi  est  ejus  forma. 

Venit  ille  ad  meam  aurem  in  requie ; 

Languida  est  ejus  vox  in  nocte, 

Instar  apis-montana;  obliquè-euntis  circa  lapidem, 

Aut  culicis  in  extremitate  lucis.* 

At  cecidit  Dogrena  ut  nubes 

Per  auroram  fuscam  in  alto  monte. 

Est  telum  Locbiinis  in  molli  pectore. 

Cecidit  desiderium  principum,  Carber; 

Cecidit  illa,  Carber,  tua  gloria, 

Eximius-ramus  novus  juventas." 

Audiit  Carber  sonum  ejus  luctus, 
Et  irruit  ut  ingens  aper  oceani ; 
Vidit  ille  suam  natam  sine  anima, 
Et  se  prrecipitavit  per  millia  populi. 
Occurrit  Locblini  ejus  telum  ; 
A  capite  ad  caput  exarsit  certamen, 
Instar  centum  ventorum  in  silvà  magnà 
In  Lochline  montium  et  undarum, 
Instar  centum  ignium  in  pineto  eximio 
Super  centum  montibus  in  terra  navium  ; 
iEque  fremebunda,  vulnifica,  multiplex,  ingens, 
Cecidit  acies  exercitùs  sub  ejus  armis. 
Ut  carduos  cecidit  Cucullin  viros, 
Ierne  inclinabatur  sub  Suarano. 
Occidit  Curacus  sub  ejus  manu  baud  parcente, 

•  i.  e,  in  crepusculu. 


78  FIONNGHAL.  duan  ii. 

Is  curaidh  nach  b'  f  haoin  an  Cairbre.* 
Tha  Mòrlann  a  chaoidh  fo  phràmh, 
Chrith  thu  fo  'n  bhàs,  a  Chaoilte, 
Bha  d'  f  huil  air  do  bhràighe  bàn, 
Do  chiabh  bhuidh  air  làr's  i  sgaoilte. 
"San  àit  anns  'na  thuit  an  sonn, 
'S  tric  a  chuir  e  air  loin  cuirm, 
'S  tric  o  'n  chlàrsaich  bhuail  e  fonn, 
'S  a  mhìolchoin  san  tom  a'gairm, 
'Nuair  bha  òig-fhear  nan  caol-ghleann 
Cur  taifeid  air  crann  na  seilg. 

Dh'  imich  Suaran,  righ  nam  buadh, 
Mar  mhòr-shruth  fuar  nam  fàs-bheann, 
'Nuair  thuiteas  a'  bhruach  le  'luaths 
'S  na  cuirn  a' gluasad  sa' ghleann. 
Sheas  Cuchullin  treun  'na  chomhair, 
Mar  chruaich  mhòir  mu  'n  sgaoil  an  nial : 
Bhi  cleasachd  na  gaoithe  mu  'scòrr, 
'S  a'  ghiuthsach  chòrr  air  tliaobh  nan  sliabh 
'S  a  chlochmheallan  a'  breabadh  air  craig; 
Seasaidh  craig  na  'neart  gu  h-ard 
'Cur  fasgadh  air  tlàth-ghleann  Chòna. 

Mar  sin  bha  Cucliullin  nam  buadh 
'Cur  fasgadh  air  sluagh  na  h-Eirinn. 
Mar  fhuaran  caoin  a  thaomas  srutli, 
Dliòirt  an  fhuil  mu  'n  cuairt  do  'n  laoch. 

*  An  here  is  llie  article,  wliich  is  found  elsewhcre  prcfixed  lo  the 
name  of  Carbei :  as  the  preposition,  it  would  be  an  idiom  mcrely  English, 


v.  270-295.  FINGAL.  79 

Et  licros  haud  imbecillus  Carber. 

Est  Morlan  in  sempiternum  sub  somno, 

Tremuisti  tu  sub  morte,  Colta, 

Fuit  tuus  sanguis  in  tuo  collo  candido, 

Tuus  capillus  flavus  in  soio  sparsus. 

In  loco,  quo  cecidit  heros, 

Ssepe  exposuit  ille  in  aperto  epulum, 

Stepe  è  citharà  expressit  ille  modos, 

Canibus  ejus  venaticis  in  colle  latrantibus, 

Quando  juvenes  angustarum  vallium 

Imponebant  nervum  ramo  venationis. 

Perrexit  Suaranus,  rex  victoriarum, 
Ut  magnum  flumen  frigidum  desertorum  montium 
Quando  ruit  crcpido  per  ejus  vehementiam, 
Et  moles  moventur  in  valle. 
Stetit  Cucullin  strenuus  eum  contra, 
Ut  promontorium  ingens  circa  quod  spargitur  nubes  : 
Est  lusio  venti  circa  ejus  scopulum, 
In  pineto  excelso  in  latere  clivi, 
Lapillis-grandinis  subsultantibus  in  saxis  ; 
Stant  saxa  in  viribus  suis  sublimè 
Prsbentia  tegmen  tepida>valli  Conas. 

Sic  itidem  fuit  Cucullin  victoriarum 
Praebens  sufFugium  populo  Iernes. 
Instar  fontis  placidi  qui  effundit  rivum, 
Effusus  est  sanguis  circa  heroem. 

and  quite  foreign  to  the  Gaelic.    "  Thuit  curaidh  nach  b'fhaoin  ann  an 
Caìrbre;"  "  A  mighty  charapion  fell  in  Carber,"  is  altogether  English. 


80  FIONNGHAL.  m 

Thuit  Eirinn  air  àros  nan  cruth, 

Mar  shneachda  fo  ghrèin  san  fhraoch. 

"  Shìol  Eirinn,"  thuirt  Cruthmal  gun  tuar, 
"  Tha  Lochlin  san  ruaig  'nar  dèigh. 
C'uini  sheasas  mar  chuiseig  ri  stuaidh? 
Grad  thcichibh  gu  cruaich  an  fhèidh." 
Tlieich  esa'mar  fhiadh  san  fhireach, 
A  shleagh  mar  bhioran  r'a  thaobh. 
Cha  lìonor  ghabh  astar  gioraig 
Le  Cruthmhal  bu  dona  faobh, 
Thuit  iad  an  carraid  nan  laoch 
Mu  charraig  an  fhraoich  air  Lèna. 

Air  charbad  mòr  nan  clacha-buadh 
Chìte  shuas  ard  thriath  na  h-Eirinn  ; 
Mharbhadh  leis  gaisgich  o  thuath, 
'S  labhair  ri  Conall  na  feile. 
"  A  Chonaill,  ard-cheann  nam  fear, 
A  dh'  altrum  gu  gleus  bàis  mo  làmh, 
Ge  d'  theich  sìol  Eirinn  o  'n  lear, 
Cumaidh  sinne  còmhrag  ri  dàimh. 
A  Charuill  o  'n  àm  a  dh'fhalbh, 
Gabh  le  m'  chairde  do  'n  tom  ud  shuas, 
A  Chonaill,  seas  ri  mo  lann 
Gu  cumail  o  chall  an  ruaig." 

Leum  Conall  air  carbad  nam  buadh  ; 
Chìte  shuas  sgiath  mhòr  nan  treun, 
Mar  ghealaich  a'dubhadh  fo  ghruaim, 
Piuthar  uaibhreach  reul  nan  speur, 
'S  i  'g  imeachd  gu  donn  o  'n  ear, 


v.  296-324.  FINGAL.  81 

Ut  nix  sub  sole  in  ericà. 

Cecidit  Iernes  circa  secessum  spectroruni, 

"  Proles  Iernes,"  clixit  Grumal  sine  colore, 
"  Est  Lochlin  inter  insequendum  à  tergo  nostro. 
Quid  statis,  ut  arundines,  contra  undas  ? 
Confestim  fugite  ad  promontoria  cervi." 
Fugit  ipse  ut  cervus  in  plano  montis, 
Hasta  instar  bacilli  ad  ejus  latus. 
Haud  plurimi  capessiverunt  iter  trepidum 
Cum  Grumale,  cujus  erant  viles  exuviae, 
Ceciderunt  illi  in  conflictu  fortium 
Circa  rupem  ericae  in  Lenà. 

In  curru  magno  lapillorum-virtututn 
Cernebatur  sublimè  summus  princeps  Iernes  ; 
Trucidabantur  ab  illo  heroes  a  septentrione 
Et  allocutus  est  Conalem  liberalitatis. 
"  Conal,  summe  princeps  virorum, 
Qui  (erudiisti)  nutrivisti  ad  opus  mortis  meam  manum, 
Etsi  fugit  semen  Iernes  ab  requore, 
Sustinebimus  nos  certamen  cum  advenis. 
Carul  ex  tempore  quod  abiit, 
Recipe  te  cum  meis  amicis  ad  collem  illum  ultra; 
Conal,  sta  juxta  meum  telum 
Ad  conservandum  à  damno  fugam." 

Insiluit  Conal  in  currum  victoriarum  ; 
Cernebantur  supra  scuta  magna  strenuorum, 
Ut  luna  nigrescens  sub  moestà-obscuritate, 
Soror  superba  stellarum  coeli, 
Dum  progreditur  fusca  ab  oriente, 

tom.  u.  g 


S2  FIONXGHAL. 

'S  droch  caochladh  air  inntinn  nam  fear, 
Bha  Sithfada  spairn  ri  cruaich, 
'S  an  Dubh-sròngheal  bu  luath  ceum; 
Mar  tlminn  mu  mhòr-thorc  a'  chuain, 
Bha  tarruing  an  t-sluaigh  nan  dèigh. 

Air  taobh  Chromla  nan  cruach  ard 
Sheasadh  brònach  thall  sìol  Eirinn, 
Mar  rhhòr-choille  loisgte  gu  crann 
Fo  ghaoith-oidhch' air  carn  ag  èirigh, 
O  chèile  fada  tioram  donn 
Gun  duill'air  lom  a'fuaim, 
Cuchullin  fo  dharaig  thall, 
Sàmhach,  gaisgeach  nan  rosg  mall, 
A  ghaoth  'na  fhalt  craobhach  shuas, 
'Xuair  tliàinig  fear-coimhead  a'  chuain, 
Moran  mac  Fhithill,  am  bard. 
"  An  luingeas,  an  luingeas,  a  th'ann 
O  ard-innis  nan  ciar-bheann  ! 
Fionnghal,  ceann  nan  slògh,  an  triath, 
Fear-bristidh  nan  donn-sgiath  ; 
An  cobhar  bàn  mu  thaobh  nan  long, 
Xa  croinn  le  siuil  mar  choill'  nan  tom 
Measg  tional  trom  uan  nial." 

Thuirt  Cuchullin,  "  Sèid,  a  ghaoth, 
O  innis  chaomh  cheathaich  a'chuain; 
Gu  bàs  nam  mìlte  thig,  a  shaoi, 
Ard-righ  Shelma  is  mòr  luaidh. 
Tha  do  shiuil,  mo  charaid,  dhomh  fèin 
Mar  dhearrsa  na  maidne  o  neul, 


v.  325-353.  FINGAL.  83 

Et  est  in  pejus  mutatio  in  animis  virorum. 
Erat  Sifada  eluctans  adversus  acclivitatem, 
Duronalis  erat  velox  passus ; 
Instar  undarum  circa  ingentem  aprum  oceani, 
Subsequebatur  agmen  post  eos. 

In  latere  Cromlas  prominentiarum  altaruni 
Stetit  triste  ex  adverso  semen  Iernes, 
Ut  ingens  silva  combusta  usque  ad  truncum 
Ab  vento  nocturno  in  mole-saxeà  oriente, 
A  se  invicem  longe  (arboribus)  aridis  fuscis, 
Sine  folio  super  aperto  sonante. 
Cucullin  erat  sub  quercu  ex  adverso, 
Taciturnus,  beros  ciliorum  lentorum, 
Et  ventus  in  crine  ramoso  suprà, 
Quando  venit  vir-inspectionis  oceani, 
Moran  natus  Fithile,  bardo. 
"  Classis,  classis,  adest 
Ab  altà  insulà  fuscorum  montium  ! 
Et  Fingal,  caput  agminum,  princeps, 
Vir  diffringens  fusca  scuta ; 
Spumà  albà  in  latere  navium, 
Et  malis  cum  velis  similibus  silvas  in  fluctu 
Inter  concursum  gravem  nubium." 

Dixit  Cucullin,  "  Eftla,  o  vente, 
Ab  insulà  blandà  nebulosà  oceani ; 
Ad  mortem  millium  veni,  beros, 
Summe  rex  Selma?  cujus  magna  est  laus. 
Sunt  tua  vela,  mi  amice,  mihi  ipsi 
Ut  coruscatio  aurora:  ab  nubibus, 


84  FIONNGHAL. 

Do  luingeas  mar  sholus  nan  speur, 
Thu  fèin  mar  theine  hu  chòrr 
A  dhealras  gu  mòr  san  oidhch. 
A  Chonaill,  chinn-uidhe  nan  triath, 
"S  taitneach  ar  cairde  am  hròn. 
Tha  "n  oidhche  tional  mu  'n  t-sliabh, 
C'àite  bheil  Fionnghal  nan  long? 
Suidheamaid  fo'n  dùbhra  rlhùint 
Feithamh  gealaich  ùir  is  reul." 

Theirinn  air  a'  choill'  a'  ghaoth, 
Toirm  nan  eas  air  cuim  nan  sliahh, 
Uisg  mu  Chromleac  an  t'hraoich, 
Dearg-reulta  plaosgadh  ro'  'n  nial. 
Ro-bhrònach  air  thaohh  nan  sruth 
Shuidh  ceannard  Eirinn  nan  triath, 
Conall  mac  Cholgair  r'a  làimh, 
Is  Carull  o  'n  àm  a  dh'fhalbh. 

"  'S  dona  do  làmh,  a  Chuchullin,"* 
Thuirt  mac  Sheuma  bu  mhòr  f'eum, 
"  'S  rlona  tlo  làmh,  a  Chuchullin, 
O  thuit  leat  do  charaid  t'èin  ; 
Fheairde  mhic  Amuin  an  àigh, 
Bu  mhòr  dhuit  mo  ghràdh  sa'  hheinn." 

"  C'uime,  Chuchullin,  mhic  Sheuma, 
Thuit fear-bristidh  nan  gorm-sgiath? 
'S  cuimhne,"  thuirt  Conall  nam  beum, 
"  Sàr-mhac  Amuin  nam  mòr-thriatb  ; 
Bu  mhòr  e,  's  b'àluinn  a  shnuagh, 
Mar  bhogha  nan  stuadh  san  speur." 


v.  354-382.  FINGAL.  85 

Tua  classis  ut  lux  coelorum, 

Tu  ipse  ut  ignis  eximius 

Qui  coruscat  latè  in  nocte. 

Conal,  caput-itineris  proceribus, 

Suntjucundi  nostrì  amici  intcr  luctum.. 

Nox  colligitur  circa  clivum, 

Ubi  est  Fingal  navium  ? 

Sedeamus  sub  obscuritate  circumclusa 

Expectantes  lunam  novam  et  stellas." 

Descendit  super  silvam  ventus,  [rum, 

Murmurc  torrentium  existente  super  mollibus  clivo- 
Pluvià  circum  Cromlam  ericae, 
Rubris  stellis  se-patefacientibus  per  nubem. 
Valde  tristis  in  ripà  rivormn 
Sedebat  princeps  Iernes  berouni, 
Et  Conal  natus  Colgare  ad  manum, 
Et  Carul  temporis  quod  abiit. 

"  Infclix  est  tua  manus,  Cucullin," 
Dixit  natus  Semo,  cujus  magnus  erat  vigor, 
"  Infelix  est  tua  manus,  Cucullin, 
Ex  tempore  quo  cecidit  per  te  tui  ipsius  amicus  ; 
Fcrda  nate  Amune  generoso, 
Fuit  magnus  tibi  meus  amor  in  monte." 

"  Quare,  Cucullin,  fili  Semi, 
Cecidit  vir-dift'ringens  crerula  scuta? 
Est  in  memoria  (mibi),"  inquit  Conal  plagarum, 
"  Egregius-filius  Amunis  magnorum  principum  ; 
Erat  ingens  ille,  et  erat  venusta  ejus  species, 
Instar  arcus  undarum  in  ccelis." 


86  FIONNGHAL. 

"  Thàinig  Feard  o  Alb'  a  nall, 
Sàr  cheannard  nan  ceud  ghleann  ; 
An  talla  Mhùire  thog  e  'lann  ; 
Fhuair  e  cairdeas  nach  bu  ghann. 
Bha  m'  astar  san  t-seilg  leis  an  laoch, 
B'àros  faraon  dhuinn  am  fraoch. 

Deudgheal,  bean  Chairbre,  bha  còrr, 
Triath  mhòir  raon  Ullin  is  Ardbheinn, 
B'  e  solus  na  sgèimh  a  còir, 
B'  e  ci'idh'  an  talla  dha  'n  ardan  ; 
Bha  'gaol  do  dhearrsa  na  h-òige, 
Mac  Amuin,  a  b'uailse  gnè. 

'  A  Chairbre,'  thuirt  làmh  bu  chaoin, 
'  Thoir  feudail  gu  leth  dhomh  fein  ; 
Fàgam  do  thalla,  fhir  fhaoin; 
Chairbre,  thoir  dhomh  leth  sa'bheinn.' 

Thuirt  Cairbre,  '  Thugadh  mac  Sheuma 
Gu  leth  dhuit  an  fheudail  san  fhraoch. 
Bhean  ghasda,  is  àillidh  ceuma, 
Na  faiceam  thu  fèin  a  chaoidh. 
'S  e  anamsa  còmhnuidh  na  còrach, 
Gheug-sholuis  na  mòr-chuis,  bi  slàn.' 

Dh'fhalbh  is  roinn  an  fheudail  dhoibh  ; 
Bha 'n  tarbh  mar  shneachd  air  sliabh. 
Thug  mi  do  Chairbre  an  tarbh. 
Dh'èirich  ardan  mu  rùn  nan  triath. 

'  Mhic  Amuin,'  thuirt  bean  bu  tlàth, 
'  Chuir  Cuchullin  ìn'anam  fo  cheò. 


v.  383-410.  FINGAL.  87 

"  Venit  Ferda  ab  Alba  huc, 
Eximius  princeps  centum  valliuin  ; 
In  aulà  Murì  sustulit  ille  suum  telum  ; 
Invenit  ille  amicitiam  haud  parcam. 
Erat  meum  iter  in  venando  cum  lieroe, 
Erat  habitatio  simul  nobis  ericà. 

Dedgal,  uxor  Carberis,  erat  eximia, 
Principis  magni  camporum  Ullinas  et  Ardvene, 
Erat  lux  pulchritudinis  cjus  possessio, 
Erat  ejus  cor  sedes  superbia? ; 
Fuit  ejus  amor  coruscationi  juventa?, 
Filio  Amunis,  cujus  erat  nobilissima  indoles. 

'  Carber, '  dixit  manus  qua:  erat  blanda, 
'  Da  armentum  dimidiatim  mihi  ipsi ; 
Rclinquo  tuum  domicilium,  vir  imbecille  ; 
Carber,  da  mihi  dimidium  in  monte.' 

Dixit  Carber,  '  Det  natus  Semo 
Dimidiatim  tibi  armentum  in  ericà. 
Femina  speciosa,  cujus  est  maxime  decorus  gressus, 
Ne  conspiciam  te  in  sempiternum. 
Est  animus  ejus  domicilium  a.»quitatis, 
Rame-lucis  magni  pretii,  vale.' 

Ivi  et  divisi  armentum  illis ; 
Erat  taurus  instar  nivis  in  clivo, 
Dedi  ego  Carberi  taurum. 
Orta  est  ira  in  desiderio  heroum. 

'  Nate  Amune,'  dixit  femina  qua?  erat  blanda, 
'  Immisit  Cucullin  meum  animum  sub  nebulam. 


88  FIONNGHAL. 

Cluinneam,  a  thrìath,  air  a  bhàs, 
No  bitheam  air  Lùbar  gun  deò, 
Bidh  mo  thanas  mu  phlaosgadh  do  shùl, 
Is  m'ardan,  a  rùin,  a'd'dhèigh. 
Gearr-sa  CuchuUin  gu'chùl, 
No  fàg  ini  gun  chliu  sa'  bheinn.' 

'  Lamhgheal,'  thuirt  an  t-òg  bu  treun, 
'  C'uim'an  cuirinn  mac  Sheuma  gu  bàs  ? 
'S  e  caraid  mo  smaointean  e  fein  ; 
C'  uim'  thogainn,  a  gheug,  an  lann  ?' 
Tri  lài  thuit  i  air  deoir, 
An  ceathramh  tbog  an  t-òg  a  sgiath. 

'  Buaileam  mo  charaid  bu  chòrr ; 
Ach  tuiteam  an  tòs  san  t-sliabh. 
Am  b'  urrainn  domh  fhaicin  san  aonach, 
'S  mi  m'aonar,  Cuchullin  is'uaigh.' 
Rinn  còmhrag  air  raon  na  Mùire, 
Is  shcachainn  ar  lanna  lot ; 
Bha  screadail  air  clogaid  le  'n  cùlaobh, 
'S  air  sgiatha  bu  dhùbh-ghorm  cop. 
Bha  Deudgheal  ri  gàire  aig  làimh, 
Thubhairt  ri  Feairde  gun  dàil ; 
'  Is  lag  na  d'  ghlacaibh  an  crann  ; 
'S  lag  do  lann,  is  lag  tlm  d'òige, 
Cha  choimeas  do  d'aois  a'chruaidh, 
Tàg  a'  bhuaidh  aig  sàr  mhac  Shcuma.' 
Mar  chraig  air  thaobh  Meallmoir  an  laoch, 
An  sùil  a'  ffhaisgich  chìte  deoir. 


v.  411-438.  FINGAL  89 

Audiam,  heros,  de  ejus  morte, 

Aut  sim  juxta  Lubarem  sine  spiritu,  [oculorum, 

Erit  meum  spectrum   circa   semi-aperturam  tuorum 
Et  mea  ira,  o  meum  dcsiderium,  à  tuo  tergo. 
Disseca  tu  Cucullincm  usque  ad  ejus  spinam, 
Aut  relinque  me  sine  glorià  in  monte.' 

'  Manus  candida,'  dixit  juvenis  strenuus, 
'  Quare  mitterem  natum  Semo  ad  mortem  ? 
Est  amicus  mearum  cogitationum  ille  ipse ; 
Cur  tollerem,  o  rame,  telum  ?' 
Tres  dies  procidit  illa  in  lacrymas, 
In  quarto  sustulit  juvenis  scutum. 

'  Feriam  amicum  meum  egregium ; 
At  cadam  prius  in  clivo. 
An  esset  possibile  mihi  conspicere  in  jugo, 
Et  me  solo,  Cucullinem  et  ejus  tumulum.' 
Factum  est  certamen  in  campo  Muri, 
Et  evitàrunt  nostra  tela  vulnus  ; 
Erat  stridor  in  galeis  cum  eorum  dorsis, 
Et  in  scutis  quorum  erant  atro-casruli  umbones. 
Frat  Dedgal  irridens  juxta, 
Et  dixit  FerdiE  sine  morà  : 

'  Est  infirma  in  tuis  complexibus  arbor  (hastile)  ; 
Infirmum  est  tuum  telum,  et  infirmus  es  tu  in  juven- 
Haud  congrua  est  tua?  tetati  chalybs-dura,  [tute, 

Relinque  victoriam  prastanti  filio  Semi.' 
Instar  saxi  in  latere  Malmoris  est  heros, 
In  oculo  fortis-juveuis  cernebantur  lacrymaj. 


90  FIONNGHAL.  duai 

Labhair  e  gu  fòil  sa'  bheinn, 
'  Chuchullin,  tog  do  sgiath  chòrr, 
Thoir  aire,  fhir  mliòir,  ort  fhèin  ; 
Tlia  m'  anam  fo  eallach  am  bròn 
Mu  d'  fhuil  a  dhòrtadh,  fhir  thrèin.' 

Ghluais  m' osna,  mar  ghaoith  o  chòs, 
Dh'  èirich  àrd  's  bu  gheur  a'  chruaidh. 
Thuit  dearrsa  a'  chòmhraig  ;  fo  'n  tòrr 
Tha  Feairde  gun  deò  san  uaigh. 

'S  dona  do  làmh  a  Chuchullin, 
O  thuit  an  t-òg  duineil  fo  d'lann." 

"  'S  brònach  an  sgeul,  a  thriath  a*  charbaid," 
Thuirt  Carull  nam  marbh-rann  ; 
"  Chuir  m'anam  air  ais  le  farm'ad 
Gu  aimsir  a  dh'fhalbh  's  a  bh'  ann. 
Na  laithcan  a  dh'aom  o  shean, 
'S  tric  a  chual  air  Comal  sgeul, 
A  reub  an  car'  dha  'n  robh  'ghràdh, 
Bha  buaidh  air  a  chruaidh  am  fcum, 
Am  còmhrag  nan  treun  sa'bhlàr. 

Bha  Comal  o  Alba  fhèin  ; 
Tliar  ceud  beinn  bu  thriath  am  triath, 
O  mhlle  sruth  dh'  òladh  'fhèidh  ; 
Chluinnt'a  choin  air  mlle  sliabh; 
Bha  'aghaidh  cho  sèimh  ri  òighe, 
Bu  bhàs  a  Iàmh  mhòr  do  laoich. 
Bha  'rùn  do  ainnir,  's  bu  chòrr  i, 
Nighinn  Chomhluich  nan  corn's  nain  i'aobh. 


v.  439-466.  FINGAL.  91 

Locutus  est  ille  leniter  in  monte, 

1  Cucullin,  eleva  tuuni  scutum  eximiuiu, 

Adhibe  curam,  vir  magne,  tui  ipsius ; 

Est  animus  meus  sub  onere  in  luctu 

De  tuo  sanguine  fundendo,  vir  strenue.'  [vernà, 

Commotum  est  meum  suspirium,  ut  ventus  a  ca- 
Surrexit  altè  et  fuit  acutum  ferrum. 
Cecidit  lumen  certaminis  ;  sub  tumulo 
Est  Ferda  sine  spiritu  in  sepulcbro. 

Infelix  est  tua  manus,  Cucullin, 
Ex  tempore  quo  cecidit  juvenis  virilis  sub  tuo  telo." 

"  Est  tristis  historia,  domine  currùs," 
Dixit  Carul  neniarum  ; 

"  Egit  meum  animum  retro  cum  remulatione 
Ad  tempus  quod  abiit  et  fuit. 
In  diebus  qui  abierunt  antiquitus, 
Sitpe  audiebatur  super  Comale  historia, 
Qui  laceravit  amicum  cui  erat  ejus  amor, 
At  fuit  successus  ejus  ferro-duro  in  necessitate, 
In  certamine  strenuorum  in  proelio. 

Fuit  Comal  ex  Albà  ipsà  ; 
Per  centum  montes  princeps  fuit  dominus, 
E  mille  rivis  bibebant  ejus  cervi ; 
Audiebantur  ejus  canes  in  mille  clivis; 
Erat  ejus  vultus  ajque  mitis  ac  virgini, 
Erat  mors  ejus  manus  ingens  heroibus. 
Fuit  ejus  amor  uni  virgirii,  et  fuit  egregia  ea, 
Filia  Conlochi  poculorum  et  exuviarum. 


92  FIONNGIIAL. 

B'is'an  gath-grèine  measg  nihnài ; 
Bu  duihhe  na  fitheach  a  ciahh  ; 
Bu  luath  a  coin  sheilg  air  tràigh  ; 
Chluinnt'a  bogh'air  ghaoith  nan  sliabh. 
Bha  h-anam  air  Comal  a'  tàmli  ; 
'S  tric  thachair  an  gràdh  an  sùil, 
Sa'  mhonadh  hha  iomairt  an  làmh, 
Bu  taitneach  an  sanas  air  chùl. 
Bu  rùn  do  Ghruamal  an  òigh  ; 
Triath  Ardbheinn  nam  mòr  nial. 
Bha  'aire  mu  h-astar  o  shlòigh, 
Nàmhaid  Chomail  nan  gorm-sgiath. 
Aon  là  o  'n  t-seilg,  is  iad  sgìth, 
Ceò  ceileadh  na  frìth  o  'n  t-sluagh, 
Thachair  Comal  is  ainnir  gun  chlìth 
'N  còs  Ronain  aig  srlth  nan  stuadh, 
Aite-còmhnuidh  do  Chomal  o  'n  t-scilg, 
Dha  fèin  is  do  airm  nam  buadh. 
Bha  ceud  sgiath  ard  gun  mheirg, 
Ceud  clogad  treun  do  chruaidh. 

'  Gabh  tunaidh,'  'se  thubhairt  an  t-òg, 
'  A  Ghcalmhìn  a's  àillidh  snuagh  ; 
Ghath-soluis  a's  ainneamh  an  còs  ; 
Chi  mi  cabrach  mòr  mu'  □  chruaich  ; 
Falbhaidh,  ach  tilleam  gun  tàmh.' 
1  Tha  m'eagal  mu  nàmhaid,'  thuirt  òigh, 
Mu  Ghruamal  nach  èirich  an  dàn, 
Dha  's  annsa  Konan  's  a  chòs. 


v.  467-494.  FINGAL.  93 

Fuit  illa  radius-solis  inter  feminas  ; 

Fuit  nigrior  corvo  ejus  capillus  ; 

Fuerunt  veloces  ejus  canes  venatici  in  littore  ; 

Audiehatur  ejus  arcus  in  vento  clivorum. 

Erat  ejus  animus  Comali  acquiescens ; 

Sa^pe  occurrerunt  ìn  amore  eorum  oculi. 

In  monte  erat  opus  eorum  manuum, 

Jucunda  erant  indicia  eorum  in  occulto  (a  tergo), 

Fuit  desiderium  Grumali  virgo, 

Domino  Ardvena:  magnarum  nubium  ; 

Fuit  ejus  attentio  ad  ejus  iter  a  populo, 

Hostis  Comalis  camdorum  scutorum. 

Quodam  die  ex  venatione,  et  illis  fessis, 

Nebulà  celante  saltum  a  populo, 

Occurrerunt  Comal  et  virgo  absque  fraude 

In  cavernà  Ronanis  ad  colluctationem  undarum, 

Loco  domicilii  Comali  ex  venando, 

Sibi  ipsi  et  ejus  armis  victricibus. 

Fuerunt  centum  scuta  alta  sine  ferrugine, 

Centum  gales  valìdas  de  chalybe. 

'  Cape  sedem,'  est  quod  dixit  juvenis, 
'  Galvina,  cujus  est  venustissima  forma ; 
Radie  lucis  qua;  est  raro  in  cavernà ; 
Video  ego  cervum  ramosum  magnum  in  prominentia; 
Abibo,  et  revertar  sine  morà.' 

Meus  timor  est  de  hoste,'  dixit  virgo, 
De  Grumale,  qui  non  surget  in  carmine, 
Ei  est  carus  Ronan  et  ejus  caverna. 


94  FIONNGHAL.  di 

Ach  fuirighcam  am  measg  nan  ann 
Gu  d'thilleatlh  o  thoirm  na  seilg.' 
Dh'fhalbh  e  gu  Mora  an  fhèidh. 
Chum  feuchainn  nach  d'  thrèig  a  ghradh, 
Chuir  ise  na  h-airm  oirre  fèin, 
Is  luathaich  i  'ceum  gu  tràigh. 
Shaoil  e  gur  nàmhaid  a  bh'  ann  ; 
Bhuail  a  chridh'  gu  h-ard  a  chliabh  ; 
Thionndaidh  a  dhearg-chruth  gu  bàn, 
Mu  'shùile  bha  dorchadas  ciar ; 
Tharruing  e  'm  bogha  gu  chùl ; 
Leum  o  'thaifeid  iuthaidh  rèidh ; 
Thuit  Gealmhìn  'na 'fuil,  a  rùn. 
Thàinig  's  b'  f  hiadhaicli  a  ghnùis  's  a  cheum, 
Ghairm  air  nigbinn  Chomluich  nan  long 
Gun  fhreagradh  o  thom  no  sliabh, 
1  C'àite  bheil  thu,  rùn  nan  sonn, 
Ainnir  ghasda  nan  trom-chiabh  ?' 
Bha  'cridhes  a'  clisgeadh  thall 
Mu  'n  iuthaidh  a  dh'  fhàg  a  làmh, 
'  An  tus'  a  nighinn  Chomluich  a  t'  ann  ?' 
'S  e  tuiteam  gun  dàil  mu  'bràigh. 
Fhuair  sealgair  an  dithis  a  b'  ùr 
An  àros  an  fhèidh  ri  stuaidh. 
Bu  dorch  a  laithe  mu  'rùn, 
Bu  lìonor  a  cheum  mu  'h-uaigh  ; 
Thàinig  luingeas  naimhd'o  thuath, 
Bhuail  is  chuir  fo  ruai<>-  an  dàimh. 


v.  4.95-522.  FINGAL.  95 

At  manebo  in  mediis  armis 

Usque  ad  tuum  reditum  à  strepitu  venationis.' 

Abiit  ille  ad  Moram  cervi. 
Ad  experiendum  quod  non  cessaret  ejus  amor, 
Induit  illa  arma  sibi  ipsi, 
Et  festìnavit  suos  gressus  ad  littus. 
Putavit  ille  hostem  esse  ; 
Pulsavit  ejus  cor  alte  ejus  pectus; 
Vertit  rubicunda  species  in  pallidam, 
Circa  ejus  oculos  fuit  obscuritas  fusca; 
Traxit  arcum  ad  dorsum  ; 
Exiluit  à  nervo  sagitta  recta ; 
Cecidit  Galvina  in  suo  sanguine,  ejus  ainor. 
Venit  ille  ferus  vultu  et  gressu, 
Invocavit  filiam  Conlocbi  navium 
Sine  responso  e  colle  aut  monte  : 
'  Ubinam  es  tu,  amor  fortium, 
Virgo  insignis  gravium  capillorum?' 
Erat  ejus  cor  palpitans  ex-adverso 
Circa  sagittam  quas  reliquit  ejus  manum, 
'  Tune  filia  Conlochi  quse  adesr' 
Dum  ilie  procidit  sine  morà  super  ejus  collum. 
Invenit  venator  par  quod  fuerat  novissimè 
In  secessu  cervi  ad  undas. 
Fuerunt  atri  ejus  dies  propter  amorem, 
Fueiunt  plurima  ejus  vestigia  circa  ejus  tumulum  ; 
Venit  classis  hostium  à  septentrione, 
Percussit  ille  et  vertit  in  fusram  advenas. 


96  FIONNGHAL. 

Ag  iarraidh  a'  bhàis  ro'  'n  t-sluagh, 
C'ea  bhriseadh  a  chruaidh  air  tritigh  ? 
Thilg  e  'airm  dhùbh-ghorm  air  rèidh; 
Fhuair  iuthaidh  a  chrè  gun  bhàigh. 
Tha  chadal,  a  Ghealmhln,  ri  d'thaobh 
Mu  iomairt  na  gaoith  air  chuan. 
C'hi  maruich'an  uaigh  maraon 
'S  e  'g  èirigh  air  druim  nan  stuadh." 


v.  523-530.  FINGAL.  97 

Quaerens  niortem  per  clivum, 
Quis  frangeret  ejus  duram-armaturam  in  littore  ? 
Projecit  arma  atro-cterula  super  planum  ; 
Invenit  sagitta  ejus  pectus  sine  clementià. 
Est  ejus  somnus,  Galvina,  ad  tuum  latus 
Circa  luctamen  ventorum  juxta  oceanum. 
Cernit  navigator  eorum  tumulos  in  uno 
Assurgens  super  dorsum  undarum." 


F  INGAL. 

CARMEN  TERTIUM. 


<Catminig  III.  3flrgumentum. 

Cucullin,  cui  Carulis  narratio  placuerat,  alia  carmina  vatem  poscit. 
Ille  Fingalis  res  in  Lochline  gestas,  et  Agandeccae  pulchra  Suarani 
sororis  mortem,  describit.  Vix  hasc  finierat,  quum  Calmar  Matha; 
filius,  qui  primi  proelii  fuerat  auctor,  vulneratus  ex  acie  rediit,  nun- 
tiatque  Suarani  in  animo  esse  reliquas  Hibernia?  copias  opprimere 
inopinantes ;  se  verò  totum  hostium  impetum  in  faucibus  angustis 
velle  sustinere,  dum  se  in  tutum  reciperent  copiae.  Praeclaro  Cal- 
maris  proposito  motus  Cucullin,  illi  se  socium  adjungit,  et  Caruli 
paucas  Hiberniae  copias  reliquas  abducere  imperat.  Luce  exortà, 
Calmar  vulneribus  in  prcelio  receptis  moritur.  Navibus  intereà  Finga- 
lis  conspectis,  Suaranus  Hibernias  exercitum  insequi  desistit,  et  Fingali, 
quo  minus  milites  in  terram  exponat,  obsistit.  Cucullin,  quum,  post 
cladem  acceptam,  in  Fingalis  conspectum  venire  nollet,  ad  Turam 
antrum  se  contulit.  Hostes  oppugnat  Fingal,  fugatque ;  nox  verò 
interjecta  victoriam  diremit.  Rex,  qui  res  a  nepote  Oscare  fortitèr 
gestas  conspexerat,  eidem  vitae  tum  civilis  tum  militaris  praecepta 
tradit ;  atque  admonet  ut  sibi  famam  proavorum,  utilissimum  vitae 
exemplar,  ante  oculos  proponat.  Fillan  Oscarque,  quid  hostes  noctu 
molirentur  observatum  praemittuntur.  Gallus  Morni  filius  ut  summum 
exercitùs  imperium  in  proxirai  pugnà  sibi  committatur  rogat;  quod 
illi  Fingal  pollicetur.  Tertii  diei  actiones,  quibusdam  ex  re  ipsà  ortis 
sententiis,  poeta  concludit. 


[   102  ] 


FIONNGHAL. 


DUAN  III. 


v.  1-17- 
"  'S  taitneach  leam  focail  nam  fonn," 
Thuirt  Cuchullin,  an  sonn  deas, 
"  S  taitneach  sgeul  air  àm  a  dh'fhalbh, 
Caoin  mar  bhalbh-dhrùchd  madainn  shèimh 
Air  dosan  is  tuim  nan  ruadhag, 
'Nuair  a  dh'èireas  a'ghrian  gu  mall 
Air  slios  sàmhach  nan  liath-bheann, 
Loch  gun  bhruaillein  fada  thall 
Caoin  is  gorm  air  urlar  gldeann. 
A  Charuill,  tog  a  rls  do  ghutli, 
Dh' èirich  le  aoibhneas  san  talla, 
'Nuair  blia  Fionnghal  nam  ball-sgiath 
Lasadh  mu  ghnìomh  a  shlnns're." 

"  Fhionnghail,  fhir  còmhnuidh  sa' chòmhrag," 
Tliuirt  Carull,  bu  bhinne  fonn, 
"  'S  llonor  do  chleas  agus  dubh-bhuill; 
Fo  d'fheirg  thuit  Lochlin  nan  long, 


[   103  ] 


F  I  N  G  A  L. 


CARMEN  III. 


v.  1-17. 
"  Sunt  jucunda  mihi  verba  carminis," 
Dixit  Cucullin,  bellator  procerus, 
"  Est  jucunda  historia  de  tempore  quod  abiit, 
Blanda  ut  tacitus  ros  aurora  mitis 
Super  arbustis  et  colliculis  caprearum, 
Quando  oritur  sol  lente 
Super  latus  tranquillum  canorum  montium, 
Et  lacus  est  sine  perturbatione  procul  ultrà 
Lenis  et  csrulus  in  imo  vallium. 
Carul,  tolle  rursus  tuam  vocem, 
Quffi  elevata  est  cum  lastitià  in  aulà, 
Quando  erat  Fingal  umboniferorum  scutorum 
Flammescens  circa  facinora  proavorum." 

"  Fingal,  vir-habitans  in  certamine," 
Dixit  Carul,  cujus  erat  suavissimus  cantus, 
"  Sunt  plurima  tua  facinora  et  tui  ictus ; 
Sub  tuà  irà  cecidit  Lochlin  navium 


104  FIONNGHAL.  duan  iii. 

"Nuair  bha  d' aghaidh  cho  lom  ri  òigh'. 
Chunnaic  iad  aghaidh  na  h-òige, 
Bha  'n  gàire  'n  tòs  mu  'n  laoch. 
Bha  'm  bàs  'na  làimh  anns  a'  chomhstri. 
A  neart  mar  thuil  Lòra  an  f  hraoich ; 
Mar  mhìle  sruth  bha  'ghaisgich  chiar, 
An  carraid  nan  sgiath,  mu  'n  t-sonn, 
'Nuair  glilac  iad  righ  Lochlin  nan  sliabh, 
Is  thugadh  e  slos  dha  'long. 
Dh'  at  ardan  'na  chridhe  borb, 
'N  robh  bàs  dorcha  dha  'n  òig-f  hear 
'N  anam  triath  bu  choirbte  colg. 
Cha  d'fhuair  duine  buaidh  sa'  chomhstri 
Air  Stamo  ach  Fionnghal  fhèin. 
Shuidh  an  triath  'na  thalla  thall, 
An  tìr  nan  Gall  is  airde  coill', 
Ghabh  e  Snìobhan  liath  'na  dhàil, 
Is  labhair  e  gu  mall  le  foill ; 
Snìobhan,  a  thogadh  am  fonn 
Aig  leac  Lòduinn  crom  san  t-sliabh ; 
'Nuair  chluinneadh  an  fhuath-chlach  an  sonn, 
Thilleadh  còmhrag  ruaig  nan  triath. 
"  A  Shnlobhain,  a's  glaise  ciabh," 
Thubhairt  Starno  nan  sgiath  donn, 
"  Siubhail  gu  Ardbheinn  nan  sliabh, 
Gu  Selma,  mu  'n  iadh  an  tonn  ; 
Innis  do  Fhionnghal  an  righ, 
A's  glaine  measg  mìle  triath, 


v.  18-45.  FINGAL.  105 

Quando  tuus  vultus  erat  reque  lasvis  ac  virginis. 

Viderunt  illi  faciem  juventae, 

Et  fuit  eorum  risus  initio  de  juvene  heroe. 

Fuit  eorum  mors  in  ejus  manu  in  certamine. 

Ejus  robur  ut  diluvium  Lone  erica'33 ; 

Ut  mille  torrentes  fuerunt  ejus  heroes  torvi, 

In  conflictu  scutorum,  circa  virum  pneclarum, 

Quando  ceperunt  illi  regem  Lochlinis  clivorum, 

Et  abductus  est  ille  usque  ad  suam  navem. 

Intumuit  ira  in  ejus  corde  barbaro, 

In  quo  fuit  mors  obscura  juveni  viro 

In  animo  principis,  cujus  erat  infestissimus  furor. 

Haud  reportavit  vir  victoriam  in  conflictu 

A  Starno  nisi  Fingal  ipse. 

Sedebat  princeps  in  suà  aulà  ultrà, 

In  terrà  Gallorum  *  quorum  est  altissima  silva. 

Assumpsit  ille  Snivanum  canum  (ad  se)  coram  se, 

Et  allocutus  est  lente  cum  fraude ; 

Snivanum,  qui  tollebat  cantum 

Ad  lapidem  Lodinis  curvum  in  clivo; 

Et  cum  audiebat  territìcum  saxum  heroa, 

Reprimebat  certamen  fugam  principum. 

"  Snivane,  cujus  est  maxime  canus  capillus," 
Dixit  Starnus  scutorum  fuscorum, 
"  Proficiscere  ad  Ardvenem  clivorum, 
Ad  Selmam,  circa  quam  curvatur  fluctus ; 
Dic  Fingali  regi,  [cipes, 

Qui  est  pulcherrimus  (purissimus)  inter  mille  prin- 

*  vel  peregrinorum. 


106  FIONNGHAL. 

Dha  bheiream  nighean  a'  ghuth  bhinn  ; 
Oigh  a's  àillidb  thog  mìn-uchd  riabh, 
Cho  geal  a  ruighe  a  tha  cruinn, 
'S  an  cobbar  air  druim  a'  chuain. 
Caoin  anam  gèig  a' chùil  duìnn, 
Grad  thigeadh  an  righ  air  stuaidb  ; 
Tbigeadh  an  gaisgeach  nach  striochd 
Gu  nighinn  a's  dìomhaire  ceum." 

Thàinig  Snìobhan  bu  gblas  ciabh. 
Chaidb  Fionnghal  air  trialL  le  'shluagh, 
Leum  anam,  a'  lasadb,  roi'  'n  triath, 
Gu  ainnir  nan  ciabh  o  thuatb. 

"  Ceud  fàilte,"  thuirt  Starno  bu  chiar, 
"  A  rigb  mhòir  nan  sliabh,  ceud  fàilt. 
Bhur  beath-sa,  ghaisgich  mu  'n  triath, 
A  shll  innis  nan  cruacb  ard. 
Tri  lai,  san  talla  so  fèin 
Gabbaibh  cuirm  is  gleus  fo  'r  ceann ; 
Tri  lài  measg  ciar-thuiro  is  fèidh, 
Am  faoghaid  an  rèidh's  a'ghleanu. 
Cluinnidh  òigh  a's  àillidh  bhur  cliu, 
'S  i  tunaidh  air  chùl  an  t-sluaigh." 

Bha  bàs  nam  fear  'na  anam  borb; 
Thug  e  slig  is  cuirm  nam  fleagh. 
Bha  amharas  an  righ  mu  'cholg ; 
Chum  'eidcadh,  is  ghlac  a  shleagh, 
Thuit  eagal  air  sinns're  a'bhàis; 
Theich  iad  tlia.ll  o  rosa;  an  righ. 


v.  46-73.  FINGAL.  107 

Ei  dabo  filiam  vocis  canora ;  [sinum  unquam, 

Virginem  quae  est  formosissima,  quac  levavit  lasvem 

iEque  candidus  ejus  lacertus  qui  est  teres, 

Ac  spuma  super  dorso  maris  in  [summo  mari]. 

Mitis  est  animus  rami  comce  subnigras. 

Confestim  veniat  rex  super  fluctibus; 

Veniat  beros  qui  non  succumbit  (cuiquam) 

Ad  meam  filiam,  cujus  est  maxime  secretus  gressus." 

Venit  Snivanus,  cujus  erat  canus  capillus. 
Profectus  est  Fingal  in  iter  cum  suo  populo, 
Prosiliebat  animus,  qui  flammabat,  ante  principem, 
Ad  virginem  capilloruin  ab  septentrione.        [fuscus, 

"  Centies  dico  tibi  salutem,"  inquit  Starno  qui  erat 
"  Rex  magne  clivorum,  centies  salutem. 
Vestram  salutem,  heroes  circa  principem, 
Semen  insula;  pra?cipitiorum  altorum. 
Tres  dies  in  aulà  hac  ipsà 

Capite  epulum  et  convivium  sub  vestrum  caput; 
Tres  dies  inter  fuscos  apros  et  cervos, 
In  excitando-praedam  in  planitie  et  in  valle. 
Audiet  virgo  quae  est  venusta  vestram  laudem, 
Ut  illa  residet  à  tergo  populi." 

Fuit  mors  virorum  in  ejus  animo  barbaro ; 
Dedit  ille  concham  et  portionem  conviviorum. 
Fuit  suspicio  regi  de  ejus  furore ;  [hastam, 

Retinuit  vestitum,   [armaturam]  et  prehendit  suam 
Incidit  metus  in  progeniem  mortis; 
Fusjerunt  illi  ultrà-  à  ciliis  reais. 


108  FIONNGHAL.  duaniii. 

Dh'èirich  guth  aoibhneis  mn  'n  cuairt; 

Bha  aighear'ga  luaidh  air  teud, 

Sheinn  bàird  air  comhstri  nam  buadh, 

'S  air  ard-uchd  fo  luaidli  an  trèin. 

Thog  Ullin,  fear-'focail  an  righ, 

Guth  binn  o  Chòna  nam  fuaim, 

Mhol  e  nighean  Lochlin  nam  frlth 

'S  triath  Mhòirbheinn  a's  airde  gruaim. 

Chuala  nighean  Lochlin  an  ceòl; 

Dh'fhàg  i  'talla  dlomhair  thall ; 

Thàinig  'na  h-àille  dha'n  còir, 

Mar  ghealaich  òig  o  neoil  air  sàil. 

Bha  sgèimh  mar  sholus  'ga  h-èideadh ; 

Bha  'ceuma  mar  cheòl  nan  dàn. 

Chunnaic  i  'n  righ  'n  òigh  bu  bheusach ; 

Dh'èirich  osna  a  clèibh  gu  mall ; 

Bha  gorm-shùil  ag  iadhadh  os  ìosal 

Mu  thriath  Mhòirbhejnn  nan  liath  charn." 

An  treas  là  le  dearrsa  gu  iar 
A'  boillsgeadh  air  sliabh  nam  torc, 
Ghluais  Starno  nam  mala  ciar, 
Is  Fionnghal  nan  sgiath  's  nan  lot. 
Leth  soillse  chaith  iad  san  t-seilg; 
Bha  sleagh  Shelma  night'am  fìiiL 

Thainig  nighean  Starno  nàch  mairg, 
A  gorm-shùil  fo  dheoir  an  tuil. 
Thàinig  òigh'  lc  guth  bu  tlàth, 
Gu  laoch,  bu  shàr,  righ  Mhòirbheinn. 


v.  74-101.  FINGAL.  109 

Orta  est  vox  gaudii  circumcirca ; 

Erat  lsetitia  sub  laude  in  nervis, 

Cecinerunt  bardi  de  certamine  victoriarum, 

Et  de  alto  sinu  sub  amore  regis  strenui. 

Elevavit  Ullin,  orator  regis, 

Vox  canora  a  Conà  sonòrum, 

Laudem  filia?  Locblinis  saltuum 

Et  principis  Morvenis,  cujus  est  altissima  obscuritas. 

Audiit  filia  Lochlinis  eorum  cantus; 

Reliquit  illa  domicilium  secretum  ultrà ; 

Venit  in  sua  pulcbritudine  iis  coram, 

Ut  luna  nova  à  nebulis  super  sale. 

Fuit  venustas  instar  lucis  ei  vestimentum  ; 

Fuerunt  ejus  passus  instar  modorum  carminum. 

Conspexit  regem  virgo  qua?  erat  bene  morata; 

Ortum  est  suspirium  ejus  pectoris  lente ; 

Erat  ejus  cauulus  oculus  se-curvans  demisse      [rum. 

Circa  principem  Morvenis  canarum  molium  saxosa- 
In  tertio  die  cum  radiationibus  versùs  occidentem 

Splendentibus  in  clivo  aprorum, 

Moverunt-se  Starnus  supercilii  fusci, 

Et  Fingal  scutorum  et  vulnerum. 

Cum  luce  dubià  profecti  sunt  illi  ad  venandum  ; 

Fuit  basta  Selma^  lota  in  sanguine. 
Venit  nata  Starno,  quaj  non  fuit  fatua, 

Casrulis  oculis  sub  lacrymis  in  diluvio. 

Venit  virgo  cum  voce  qute  erat  blanda, 

Ad  heroem,  qui  erat  eximius,  regem  Morvenis. 


110  FIONNGHAL.  duan  iii. 

"  Fhionnghail  o  shinns'ir  nan  triath, 
Na  cuir  earbsa  'n  ardan  Starno. 
Tha  'ghaisgich  ccilte  san  t-sliabh, 
Sa'  choille  chiar  fo  àrmaibh  ; 
Seachainn  coill'  a  bhàis,  a  righ, 
A  threun-fhir  o  innis  nan  ràmh. 
Thoir  cuimhne  air  Làmh-gheal  nan  sonn ; 
Cum  a  h-athair  o  òigh  an  uchd  bhàin, 
Righ  Mhòirbheinn  mu  'n  iadh  an  tonh." 

Gun  bhruaillein  ghluais  an  t-òig-fhear  suas, 
A  ghaisgich  'nan  cruaidli  r'a  thaobh. 
Thuit  luchd  a'  bhàis  fo  'làimh  gu  luath, 
Ghair  Gormh-mheall  mu  'n  cuairt  le  'fraoch. 

Fa  chomhair  an  tall'  an  robh  fleagh, 
Chruinnich  o  'n  t-seilg  an  sluagh  ; 
Thàinig  borb-Starn' le  'shleagh, 
Dhubh-mhala  mar  nial  air  stuadh, 
'S  a  shùil  mar  ruadh-thein  oidhche. 
"  Thigse,"  thuirt  Starrio  na  strì, 
"  Aghaidli  shneachda  a's  mlne  glòr. 
Cha  robh  do  chòmhradh  faoin  do  'n  righ  ; 
Air  a  làimh  tlia  fior-fhuil  an  t-sluaigh." 

Thàinig  le  'dearg-shùil  fo  dheoir, 
A  ciabh  bu  chòrr  a  sgaoileadh  ard, 
A  brollach  ban  fo  06na  mòr. 
Co  gheal  ri  cobhar  sruth  nan  carn. 
Bhuail  Starno  a  chruaidh  'na  taobh  ; 
Dh'aom  i  mar  cliuithcandi  air  an  t-sliabh 


v.  102-129.  FINGAL.  111 

"  Fingal  ab  antiquà  stirpe  principum, 
Ne  habeas  fidem  ira?  Starni. 
Sunt  ejus  heroes  celati  in  monte, 
In  silvà  fuscà  sub  armis ; 
Evita  silvam  mortis,  o  rex, 
Strenue  vir  ab  insula  ramorum. 

Atlhibe  memoriam  [recordare]  manu-candidas  heroum; 
Cohibe  suum  patrem  à  virgine  sinus  albi, 
Rex  Morvenis,  circa  quam  curvatur  fluctus." 

Sine  perturbatione  movit-se  juvenis-vir  sursum, 
Ejus  heroibus  in  dura-chalybe  ad  ejus  latus 
('eciderunt  homines  mortis  *  sub  ejus  manu  statim, 
Resonabat  Gormal  circumcirca  cum  ejus  erica. 

Ad  viciniam  domus,  in  qua  erat  convivium, 
Convenit  à  venando  populus  ; 
Venit  trux  Starnus  cum  hastis, 
Atris  superciliis  instar  nubis  in  undà, 
Et  oculis  instar  rubri  ignis  noctis. 
"  Adesto  tu,"  dixit  Starnus  conflictuum, 
"  Agandecca,  cujus  est  mollis  loquela. 
Haud  fuit  tuum  colloquium  frustrà  cum  rege  ; 
Super  ejus  manu  est  verus  sanguis  populi." 

Venit  cum  rubro  oculo  sub  lacrymis, 
Capillo,  qui  erat  eximius,  disperso  altè, 
Pectore  candido  sub  suspirio  ingenti. 
iEque  candidò  ac  spuma  rivi  molium-saxosarum. 
Trusit  Starnus  durum-telum  in  ejus  latus ; 
Reclinavit  illa  ut  cumulus-nivalis  in  clivo 

*  i.  e.  interfectores. 


112  HONNGHAL.  duax  iii. 

'N  àm  tuiteam  o  Liath-lic  an  fhraoich, 

'S  fuaim  'gluasad  o  'n  aonach  chiar, 

'Nuair  is  sàmhach  a'  choill'  's  an  t-ard, 

Is  mac-talla  snàmh  sa'ghleann. 

Thug  Fionnghal  sùil  air  a  shluagh, 

Is  dh'èirich  a  shluagh  fo  àirm. 

Bha  'n  còmhrag  mar  charraid  nan  stuadh. 

Chaidh  Lochlin  fo  ruaig  san  stoirm. 

Thog  e  òigh  bu  ghlaise  snuagh, 

Ainnir  fharast,  bu  mhìn  gnè. 

Chuir  a  luingeas  ri  iomairt  a'  chuaiu  ; 

Fo  Ardbheinn  tha  'h-uaigh  san  rèidh  ; 

Tha  stuadh  mu  'tigh  caol  gun  leus. 

"  Ceud  fàilt  air  d'anam,  a  gheug," 
Thuirt  Cuchullin  bu  treun  làmh. 
"  Ceud  fàilt  air  bàrd,  a's  binne  beul, 
'S  air  gaisgeach  mu  'n  d'  èirich  dàn. 
Bu  làidir'na  òig'an  righ, 
Is  neartmhor  'na  aois  a  lann. 
Tuitidh  Lochlin  fo'chruadal  a  rls, 
Ard  cheannard  nam  frìth  's  nan  gleann. 
Feuch  do  ghnùis  o  neoil  ag  èirigb, 
A  ghealach,  a  shoillseadh  a  shiuil. 
Ma  tha  taibhs'is  neartmhor  sna  speuraibh 
'Na  shuidh  air  ceathach  gu'chùl, 
Tionndaidli  a  luingeas  o  charragh, 
Fhir  a  tha  marcachd  nan  sìan." 
So  thuirt  Cuchullin  nam  buadh 


v.  130-157.  FINGAL.  113 

Tempore  quo  labitur  à  cano-lapide  in  ericà, 

Et  sonitus  proficiscitur  à  jugo  fusco, 

Quando  est  tranquilla  silva  et  arduus-clivus, 

Et  filius  aulaj  [echo]  natat  in  valle. 

Conjecit  Fingal  oculum  in  suum  populum, 

Et  surrexit  ejus  populus  sub  armis. 

Fuit  eorum  certamen  ut  concursus  undarum. 

Ivit  Lochlin  sub  t'ugam  procellà.  [species, 

Sustulit  ille  adolescentulam  cujus  fuit  pallidissima 

Nympham  placidam,  cujus  fuit  mitis  indoles. 

Commisit  suam  classem  luctationi  oceani ; 

Sub  Ardvene  est  cjus  tumulus  in  planitie  ; 

Sunt  fluctus  circa  ejus  domum  angustam  sine  flamma. 

"  Centies  salus  sit  tuas  animae,  rama," 
Dixit  Cucullin,  cujus  erat  strenua  manus.  [os, 

"  Centies  salus  sit  bardo,  cujus  est  maxime  canorum 
Et  heroibus  de  quibus  oriuntur  carmina. 
Fuit  robustus  in  juventà  rex, 
Et  est  validus  in  senectute  ejus  gladius. 
Cadet  Lochlin  sub  ejus  durà-fortitudine  iterum, 
Summi  ducis  saltuum  et  montium. 
Ostende  tuum  vultum  a  nubibus  orientem, 
O  luna,  ad  illuminandum  ejus  vela. 
Si  sit  spectrum  quod  est  validum  in  coelis 
Residens  in  nebulà  ab  ejus  tergo, 
Averte  ejus  classem  a  scopulis, 
Vir  qui  veheris  in  nimbis." 
Hoc  dixit  Cucullin  victoriarum 

TOJI.    II.  I 


114  FIONNGHAL.  duan  n 

Aig  fuaim  sruth  uaibhreach  nani  bcann. 
Thàinig  Calmar  a  lotadh  san  ruaig, 
Mac  Mhathais  gun  tuar  o'  n  ghleann. 
Thàinig  c  'na  flniil  o 'n  bhlàr; 
Dh'aom  gaisgeach  bu  shài  air  crann. 
Bu  lag  o  'n  chòmhrag  a  làmh, 
Bha  spionnadb  'na  anam  san  ànou 

"  Do  bhcatli",  a  mhic  Mhathais,"  thnirt  Conall, 
"  Do  bheatha  dha  d'chairdibh,  a  thriath, 
C'uim'a  bhris  an  osna  o  d' bhrollach, 
Fhir  anns  nach  robh  eagal  riamh." 

"  Cha  robh,  a  Chonaill,  's  cha  bhì, 
Thriath  chòmhraig  a's  gèire  cruaidh, 
Tha  sòlas  air  m'  anam  san  strì, 
'S  binn  leam  fuaim  comhstri  an  t-sluaigh. 
Tha  mise  do  shliochd  nam  bcum  ; 
Cha  robh  eagal  nan  ceud  air  mo  shinns"re. 
B'  e  Cormar  an  ceud-f hcar  dhe  m'  thièibh  ; 
Bha'aoibhneas  an  stòirm  nan  stuadh  ; 
Bha  'dhubh-eathar  luathmhor,  seang, 
Air  sgcitli  gaoithe,  'n  astar  a'  chuain. 
Chuir  tanas  bruaillcin  san  oidhch ; 
Dh'  at  muir  gun  soills',  bha  carradh  fuaini ; 
Blia  ghaoth  'cur  uial  agus  bhoillsg' 
Tein-oidhch  air  aghaidh  nan  stuadh. 
Cihabh  eagal  is  tliill  c  gu  tiàigh. 
Bu  nàir  leis  gun  ghabh  e  fiamh, 
Bhuail  c  gu  aigein  gun  tàmh 
Dh'iarruidh  fuath-thanas  nan  nial, 


v.  1,58-186.  FINGAL.  115 

Juxta  sonitum  torrentis  superbi  montium. 

Venit  Calmar  qui  fuerat  vulneratus  in  fuga, 

Filius  Matha:  sine  colore  à  vallc. 

Venit  ille  in  suo  sanguine  à  proelio ;  [tile.] 

Inclinavit-se  heros,  qui  erat  eximius,  in  arborem  [has- 

Erat  languida  à  certamine  ejus  manus, 

At  erat  vis  in  animo  in  eo  tempore. 

"  Tua  vita,*  fili  Matha?,"  dixit  Conal, 
"  Tua  vita  *  tuis  amicis,  princeps, 
Quare  erupit  suspirium  e  tuo  pectore, 
Vir  in  quo  non  fuit  metus  unquam." 

"  Non  fuit,  Conal,  et  non  erit,  [ferrum, 

Princeps  certaminis,  cujus  est  acutissimum  durum 
Est  solatium  meo  animo  in  certamine, 
Et  suavis  est  mihi  sonitus  conflictus  populi. 
Sum  ego  de  progenie  plagarum  ; 
Haud  fuit  metus  centuriarum  in  meis  majoribus. 
Fuit  Cormar  primus-vir  de  mea  tribu  ; 
Fuit  ejus  laetitia  in  procellis  fluctuum  ; 
Fuit  ejus  nigrum  navigium  velox,  tenue, 
Super  alà  venti  in  itinere  oceani. 
Immisit  spectrum  tumultum  in  noctem ; 
Intumuit  mare  sine  luce,  erant  scopuli  sonantes ; 
Erat  ventus  agens  nimbos,  et  emicabat 
Ignis  noctis  super  faciem  undarum. 
Cepit  timorem  et  rediit  ille  ad  littus. 
Fuit  pudor  illi,  quod  ceperat  ille  metum, 
Percussit  [irruit]  in  altum  sine  requie 
Ad  quaerendum  terribile  spectrum  nubium, 
•  i.  e.  Sulvc,  gratus  advenisti. 


116  FIONNGHAL.  dd 

Tri  òig-fhir  riaghl'  eathar  air  tonn, 
Bha 'chlaidheamh,  's  e  lom,  'na  làimh, 
"N  (luhh-cheathach  air  àros  nan  long 
Dh'  iarr  ceannard  nan  sonn  le  'lann  : 
Le  l'ann  a  dh"  iarr  an  dùbhra, 
'S  e  dlùthadh  ri  'n  tanas  gu  cheann. 
Dh'fhàg  sàmhla  a'ghaoth  "s  an  speur; 
Dh"  èirich  reulta  's  gealach  chaoin. 

"  Cho  dàna  ri  m'  shinns're  mi  fèin  ; 
Tha  Calmar  a  reir  nan  sonn. 
Teichidh  cunnart  a  chaoidh  o  'lann  ; 
'S  ann  dhoibhs  tha  dàn  a  bhi's  buaidh. 
Sibhse,  sliìl  Eirinn  na  fèile, 
Fàgaibh  Lèna,  's  fuileach  fraoch, 
Tionail  na  mhaireas  ri  chèile 
Gu  righ  nam  beum,  ard-thriath  nan  laoch. 
Chualas  triall  Lochlin  fo  àirm  ; 
Gabhams  an  còmhrag  a'  m'  làimh  ; 
Bidh  m'  fhocal  cho  ard  ri  stòirm  ; 
Bidh  'm  barail  gur  mìle  th'  ann. 
Mhic  Sheuma,  cuir  cuimhn'orm  fèin ; 
Cuir  cuimhn'air  Calmar  gun  deò  ; 
'Nuair  bhuadhaicheas  Fionnghal  sa'  bheinn, 
Cum  mo  chuimhne  lc  cloch  o  cheò ; 
Cluinnidh  gach  linn  a'm'dheigh 
Air  Calmar,  e  fèin,  's  a  chliù. 
Bidh  a  mhathair  an  astar  an  fhèidh, 
Fo  aoibhneas  a'coimhead  air'ùir." 


v.  187-214.  FINGAL,  117 

Tribus  juvenibus  regentibus  navigium  in  fluctu, 
Fuit  cjus  gladius,  et  eo  nudo,  in  ejus  manu. 
Atrum  vaporem  super  habitatione  navium 
Quaesivit  princeps  heroum  cum  suo  gladio  ; 
Cum  suo  gladio  petivit  obscuritatem,* 
Appropinquans  spectro  usque  ad  caput. 
Reliquit  simulacrum  ventum  et  coelum  ; 
OrtiE  sunt  stellee  et  luna  blanda. 

"iEque  audax  ac  proavi  sum  ego  ipse ; 
Est  Calmar  secundum  heroas  [similis  heroibus]. 
Fugit  semper  periculum  à  telo  ; 
Est  illis,  qui  sunt  audaces,  (juibus  erit  victoria.  f 
Yos,  semen  Iernes  conviviorum, 
Relinquite  Lenam,  cujus  est  sanguinea  erica, 
Collige  quotquot  restant  simul 
Ad  regem  plagarum,  summe  princeps  heroum. 
Audivi  iter  Lochlinis  sub  armis  ; 
Sumam  eorum  certamen  in  me^am  manum ; 
Erunt  mea  verba  sequc  alta  ac  procellas ; 
Erit  eorum  opinio  esse  millia  qua;  adsunt. 
Nate  Semo,  conserva  memoriam  mei  ipsius  ; 
Conserva  memoriam  Calmaris  absque  anima; 
Quando  vincit  Fingal  in  monte, 
Serva  meam  memoriam  per  saxum  à  nube ; 
Audiet  qureque  progenies  post  me  (futura) 
De  Calmare,  eo  ipso,  et  ejus  famà. 
Erit  ejus  mater  in  itinere  cervi,  [lum].'" 

In  ltetitia  intuens  ejus  pulverem  [recentum  tumu- 

*  i.  e.  spectrum.         f  i.  e.  Audaces  sunt  illi  qui  reportant  victoriam. 


1 1 8  FIONNG I IA  L.  duan  ii  r. 

"  Mhic  Mhathais,"  do  fhreagair  an  triath, 
"  Cha  do  thrèig  nii  thu  riamh,  's  cha  trèig ; 
Tha  m'aoihhncas  an  cunnart  nan  sgiath  ; 
Cha  deachaidh  fo  ruaig  's  cha  d'  thèid. 
A  Chonaill,  's  a  Charuill  'araon 
O  'n  aimsir  a  dh'aom  o  shean, 
Thunaihhs'ar  cairde  ro'  'n  fhraoch, 
Gaisgich  Eirinn  nan  colg  sean, 
'Nuair  a  dh'  ìsleas  forum  a'  chòmhraig, 
Gheibh  sibh  sa'chòmhnard  gun  deò, 
Dà  churaidh  chaidh  sìos  air  chòmhluath 
Measg  mhìlte  an  comhstrì  nan  slògh. 
Mhic  Fhithil  nan  ceum  ard, 
Gabh  Lèna  gu  gàir  a'chuain; 
Thigeadh  righ  Mhòirbheinn  gun  tàmh, 
Thigeadh  an  triath  nall  gu  lnath, 
Mar  a'  ghrian  an  deireadh  nan  stòirm, 
Le  solus  as-ùr  dha  'n  t-sluagh." 

Ghlas  madainn  air  Cromla  an  fhraoicli ; 
Ghluais  sìol  nan  long  o  thonn  gu  torr. 
Sheas  Calmar  an  aghaidh  nan  laoch ; 
An  ardan  faoin  bha  'anam  mòr, 
Bu  ghlas'na  thuar  l)lia  triath  nam  beum ; 
Dli'  aom  air  sleagh  'athar  's  e  fann, 
Sleagh  'athar  o  Lara  nan  treun, 
Thug  e  fèin  gu  rèidh  nan  lann, 
'Nuair  bha  anam  a  mhàthar  fo  cheò, 
Anam  Alcletha  'na  h-aonar, 


v.  215-242.  FINGAL.  119 

"  Nate  Mathà,"  respondit  princeps, 

"  Non  deserui  ego  te  unquam,  et  non  deseram ; 

Est  mea  lretitia  in  periculo  scutorum  ; 

Haud  ivi  [versus  sum]  in  fugam  et  non  ibo  [vertar]. 

Conal,  et  Carul  in  uno  [simul] 

Ab  tempore  quod  inclinatum  est  olim, 

Ducite  vos  nostros  amicos  per  erìcam, 

Bellatores  Iernes  ferociarum  priscarum, 

Quum  submiserit-se  fremitus  certaminis, 

Invenietis  vos  in  planitie  sine  animà, 

Duos  fortes  qui  descenderunt  simul 

Inter  millia  in  certamen  populi. 

Nate  Fithile  graduum  altorum, 

Cape  [percurre]  Lenam  usque  ad  fremitum  oceani ; 

Veniat  rex  Morvenis  sine  requie, 

Veniat  princeps  huc  celeriter, 

Ut  sol  in  fine  procellarum, 

Cum  luce  quae  est  nova  [de  novo]  ad  populum." 

Incanuit  aurora  in  Cromlà  ericae ; 
Movit-se  semen  navium  ab  undà  ad  tumulos. 
Stetit  Calmar  in  facie  [contra]  heroas ; 
In  ira  debili  fuit  ejus  animus  magnus, 
Pallidus  in  colore  fuit  princeps  plagarum ; 
Inclinavit-se  in  hastam  patris,  atque  ipso  languido, 
Hastam  patris  a  Larà  strenuorum, 
Quam  attulit  ille  ipse  ad  campum  telorum, 
Quando  erat  animus  ejus  matris  sub  nube, 
Animus  Alclethae  in  solitudine, 


120  TIONNGHAL.  duas 

'S  i  'g  aomadh  fo  bhròn  na  h-oidhche. 

Ghlac  an  t-sleagh,  ach  thuit  e  thall, 

Mar  chraoibh  a  striochdadh  air  sliabh. 

Sheas  Cuchullin  'na  aonar  sa'  bhlàr, 

Mar  chraig  an  gaineamh  sheas  an  triath, 

Craig  air  an  taomadh  an  cuan 

Neart  nan  stuadli  gu  fuar  r'a  taobh ; 

Bhi  cobhar  bàn  mu  'muineal  shuas, 

Na  cuirn  a'fuaim  air  cruaich  an  fhraoich. 

O  'n  cheathach  glas  air  toirm  nan  stuadh, 

Chunn'cas  luingeas  nan  seòl  bàn, 

Luingeas  Fhionnghail  nan  sàr-thriath, 

Ard  mar  choille  chiar  an  croinn 

Gèilleadh  ma-seach  air  druim  a'  chuain. 

Chunnaic  Suaran  o  leac  nan  os, 

Is  thill  e  o  ruaig  na  h-Eirinn. 

Mar  thaomas  an  cuan  o  thràigh 

Mu  cheud  innis  ghàireach  nan  torc  ; 

Cho  beucach,  dubhlaidh,  lcathan,  mòr 

Ghluais  Lochlin  fa  chòir  an  righ. 

Crom  is  deurach,  brònach,  mall, 

A  shlcagh  san  fhraoch  r'a  thaobh  's  'na  dhèigh, 

Luidh  Cuchullin  thall  sa'  choill', 

Mar  tlieine  soillsc  roimh  a  bhàs. 

M'a  chairdibh  blia  mulad  an  laoich 

An  codal  caoin  air  sliabh  nam  blàr, 

B'  eagal  dha  aghaidh  an  righ, 

Chuir  fàilt  air  o  'n  strì  cho  tric. 


v.  24-3-C70.  FINGAL.  121 

Eà  inclinante-se  sub  moerorem  in  nocte. 

Prehendit  ille  hastam,  at  cecidit  ille  ultrà, 

Ut  arbor'  succnmbens  in  clivum. 

Stetit  Cucullin  solus  in  prcelio, 

Ut  cautes  in  arenoso  littore  stetit  princeps, 

Cautes  super  quam  effundit  oceanus 

Vim  undarum  frigide  ad  ejus  latus  ; 

Est  spuma  alba  circa  ejus  fauces  supra, 

Molibus  saxeis  resonantibus  in  prsecipitio  ericas. 

Ab  vapore  cano  in  murmure  fluctuum, 

Visa  est  classis  velorum  candidorum, 

Classis  Fingalis  eximiorum  principum, 

Altis,  ut  silvas  fuscae,  ejus  malis-arboreis 

Cedentibus  alternè  in  dorso  oceani. 

Conspicatus  est  Suaranus  ab  saxo  cervorum, 

Et  rediit  ille  à  fugando  Iernen. 

Ut  funditur  oceanus  à  littore 

Circa  centum  insulas  procellosas  balenarum ; 

yEque  fremebunda,  atra,  lata,  ingens, 

Movit-se  Locblin  adversus  regem. 

Curvus  et  lacrymosus,  luctuosus,  lentus, 

Ejus  hasta  in  erica  ad  latus  et  à  tergo 

Jacebat  Cucullin  ultrà  in  silvà, 

Ut  ignis  micans  ante  mortem  (ah'cujus). 

De  amicis  fuit  luctus  herois 

In  somno  placido  super  clivo  prceliorum, 

Erat  metus  ille  vultus  regis, 

Qui  dixit  salutem  ei  à  certamine  tam  saspe. 


122  FIONNGHAL.  duan  iri. 

"  Is  llonmhor  mo  laoich  air  làr, 
Trèith  Eirinn,  a  b'àillidh  snuagh, 
Iadsa  bha  sùirdeal  san  talla, 
'Nuair  a  dh' èirich  t'orum  nan  corn  ; 
Cha  'n  f  haic  mi  a  chaoidh  an  ceuma 
Am  fraoch  air  eaduinn  nan  sìan  : 
Cha  chluinn  mi  an  guth  san  t-seilg 
Aig  sruth  an  deirg  san  aonach  ; 
Clos,  sàmhach,  is  ìosal  nan  eodal 
Nan  luidhe  gun  leus  tha  mo  chairde. 
A  thanais  fhaoin  nam  marbh-laoch, 
Tach'ribh  san  fhraoch  orm  fèin, 
'Nuair  lùbas  craobh  Thùra  fo  ghaoith, 
'S  fuaim  bhaoth  air  aghaidh  na  beinne. 
Luidheam  fada  thall  os  ìosall 
Gun  f  hios  do  dh'f  hear-focail  no  dàin  ; 
Cha 'n  eirich  dhomh  clach  no  uaigh 
Aig  iomall  nan  stuadh,  no  'n  gleann. 
Bi  brònach,  's  mi  'measg  nam  marbh, 
A  Bhra'-gheal  a's  àillidh  ciabh, 
Bi  brònach,  's  mo  chliu  aii  fàlbh  !" 

Mar  sin  a  labhair  an  trìath, 
'Nuair  chuir  e  an  sliabh  air  chùl. 

An  rigli  'na  long  bha  làidir  còrr, 
Sìneadh  a  mach  gu  mòr  a  shleagh  : 
Bha'chruaidh  mar  lasair  air  scòrr; 
Dearbh-theachdair  a'  bhàis  sa'  mhagh, 
'Nuair  luidheas  air  Meallmor  an  fhraoìch 


v.  271-298.  FINGAL.  123 

"  Sunt  plurimi  mci  heroes  in  solo, 

Prìncipes  Iernes,  quorum  fuit  maxime  decora  species, 

Ii  qui  fuerunt  alacres  iu  aulà, 

Quando  ortus  est  sonus  poculorum  : 

Haud  cernam  ego  in  aeternum  eorum  gressus 

In  ericà  super  facie  [acclivitate]  nimborum  : 

Haud  audiam  ego  eorum  vocem  in  venatione 

Ad  rivum  rubrarum  caprearum  in  jugo; 

Pallidi,  taciti,  et  humiles  in  eorum  somno 

Jacentes  sine  face  sunt  mei  amicì. 

O  larvae  debiles  mortuorum  beroum, 

Occurrite  in  erica  mihi  ipsi, 

Quando  flectitur  arbor  Turae  sub  ventò, 

Et  est  sonitus  horrificus  in  facie  montis. 

Jacebo  procul  ultra  et  humilis 

Sine  notitia  viri-verbi  aut  carminis  [bardi] ; 

Non  surget  mihi  saxum  nec  tumulus 

Ad  oram  fluctuum,  aut  in  valle. 

Esto  moesta,  me  existente  inter  mortuos, 

Bragela,  cujus  est  formosissimus  capillus, 

Esto  moesta,  mea  glorià  abeunte  !" 

Sic  locutus  est  princeps, 
Cum  [reliquit]  posuit  ille  clivum  ad  tergum. 

Rege  in  suà  nave  qua;  erat  valida  eximia, 
Extendente  admodum  suam  hastam  : 
Erat  cjus  dura-armatura  ut  flamma  super  scopulo  ; 
Verus  nuncius  mortis  super  planitie, 
Quando  cedit  super  Malmorem  ericffi 


124  FIONNGHAL.  duan  i 

An  caol-dhealan  o  'n  f  haoin-thaibhs', 
Am  fear-siubhail  fo  eagal  leis  fèin, 
'S  a'ghealacb  a'dubhadh  san  speur. 

"  Dh'  aom  an  còmhrag,"'  thuirt  an  righ, 
'"  Chi  'm  obair  na  stri  san  rèidh, 
Fuil  chraobhach  mo  chairde  san  fhrìth. 
Is  brònach  do  fhraoch'a  Lèna; 
'S  brònach  daraig  air  bheinn  Chromla. 
'Nan  neart  thuit  sealg-fhir  bu  trèine  ; 
'S  mac  Sheuma  nam  beum  air  chòmhluath. 
Fhillein  's  a  Itoinne,  mo  dhà  mhac, 
Togaibhs*  an  stoc  aig  Fionnghal ; 
Dlribh  air  aghaidh  nan  cnoc, 
Is  gairmibh  gu  loch  na  Iorghuil, 
Gairmibh  nàmliaid  o  uaigh  Làmhdhearg, 
An  triath  a  ghabh  tàmh  o  shean. 
Biodh  bhur  guth  mar  ghuth  bliur  n-athar, 
'Nuair  a  dh'  èireas  dha  gabhail  o  chòmhraig. 
Feitheam  an  so  an  laoch  treun ; 
Feitheam  mu  Lena  air  Suaran. 
Thigeadh  an  gaisgeach  leis  fèin, 
No  maille  r'a  cheud  fo'n  àirmibh. 
Thigeadh  na  nàimhde  gu  lèir; 
Inn'sibh  gur  treun  's  gur  garbh  sinn," 

Chaidh  Roinne  ruadh  g'a  luaths'mar  dhealan; 
Bha  Fillean  mar  fhoghair  fo  ghruaim. 
Chualas  thar  Lèna  nan  gleannan 
Stoc  Fhionnghail  le  sinns're  a'chuain. 


v.  299-326.  FINGAL.  12J 

Tenue  fulgur  ab  debili  spectro, 
Viatore  sub  metu  cum  se  ipso,* 
Et  lunà  nigrescente  in  coelis. 

"  Inclinavit-se  certamen,"  dixit  rex, 
"  Conspicor  ego  opus  conflictùs  in  aperto, 
Sanguinem  ramescentem  meorum  amicorum  in  saltu. 
Est  luctuosa  tua  erica,  o  Lena; 

Luctuoss  sunt  quercus  in  monte  Cromku.         [simi ; 
In  suo  robore  ceciderunt  venatores  qui  erant  strenuis- 
Et  filius  Semi  plagarum  simul. 
Fillane,  Roena,  ambo  mei  filii, 
Tollite  vos  cornua  Fingalis  ; 
Ascendite  super  faciem  collium, 
Et  vocate  ad  lacum  Torgalis, 

Vocate  bostem  à  tumulo  Lamdargi, 

Principis  qui  cepit  requiem  olim. 

Sit  vestra  vox,  ut  vox  vestri  patris, 

Quando  oritur  mibi  impetus  conflictùs. 

Expectabo  bic  heroa  strenuum  ; 

Expectabo  circa  Lenam  Suaranum. 

Veniat  bellator  secum  [solus], 

Aut  cum  suis  centuriis  sub  armis. 

Veniant  hostes  omnino; 

Dicite  quod  sumus  strenui  et  asperi  nos." 
Ivit  Roena  rufus  aeque  velox  ac  fulgur ; 

Fuit  Fillanus  ut  autumnus  sub  obscuritate. 

Auditum  est  trans  Lenam  vallium 

Cornu  Fingalis  à  progenie  oceani. 
*  i.  e.  solo. 


126  FIONNGHAL.  duan  iii. 

Mar  thràigh  fhuaimear  a'  chuain  mhòir, 

A'tilleadh  o  thòrr  thìr  an  t-sneachd, 

Cho  làidir,  cho  dorcha,  cho  còrr 

Theiring  sliochd  nan  long  o  'n  leac. 

Bha  'n  righ  rompa  mòr  is  treun 

Am  heud  àrdain  sgèithe  's  àirm. 

Las  fearg  air  dubh-aghaidh  nach  tioma. 

Bha  'shùil  mar  theine  slèibh  an  stòirm. 
Chunnaic  Fionn  mac  Stairn'  bu  chòrr, 

'S  bha  'chuimhn'  air  òigh  an  t-sneachd  ; 

'Nuair  thuit  i,  bha  Suaran  fo  dhcoir ; 

Mu  'n  òg-mhnaoi  a  b'  àillidh  leac'. 

Chaidh  Ullin  nam  fonn  dh'a  chòir 

G'a  chuireadh  gu  cùirm  air  tràigh. 

Bu  thaitneach  do  righ  nam  beann-mòr 

Cuimhn'air  ainnir  a  cheud-ghràidh. 

Thàinig  Ullin  a  b'  aosda  ceum, 
'S  labhaìr  e  fèin  ri  mac  Stairn. 

"  Thus'  o  thìr  fada  fhir  thrèin, 

'S  coimeas  'na  d'  èideadh  's  'na  'd  àirm 

Ri  craig  am  mcadhon  nan  stuadh, 

Thigse  gu  cuinn  nan  triath, 

Caith  là  na  sàmhchair  fo  f  hleagh  ; 

Am  màireach  bi  briseadh  nan  sgiath, 

'S  a'chòmhrag  mu  'n  iadh  an  t-sleagh." 

"  N  diugh  fèin,"  thuirt  mac  Stairn',  "an  diugh  fein 
Briscam  sa'  bhcinn  an  t-sleagh. 
'Màireach  bidh  do  righse  gun  ghleus, 


v.  327-354.  FINGAL.  127 

Ut  refluxus  sonorus  oceani  magni, 

Revertentis  a  tumulis  terra;  nivis, 

iEque  valida,  teque  atra,  seque  ingens 

Descendit  progenies  navium  à  clivo. 

Erat  eorum  rex  ante  magnus  et  strenuus 

In  pernicie  ejus  superbiae  scutorum  et  armorum. 

Exarsit  ira  in  torva  facie  haud  molli. 

Fuit  ejus  ocuìus  ut  ignis  clivi  in  procella. 

Conspexit  Fingal  natum  Starno,  qui  erat  eximius, 
Et  fuit  recordatio  ei  virginis  nivis  [Agandecca?] ; 
Quando  cecidit  illa,  fuit  Suaranus  sub  lacrymis  ; 
Circajuvenem-feminam,  cujus  erat  pulcherrima  gena. 
Ivit  Ullin  cantuum  in  ejus  occursum 
Ad  eum  invitandum  ad  convivium  in  littore. 
Fuit  jucunda  regi  montium  magnarum 
Recordatio  virginis  ejus  primi  desiderii. 

Venit  Ullin,  cujus  erat  maxime  senilis  gradus, 
Et  allocutus  est  ipse  rilium  Starni. 
"  Tu  à  terrà  longinquà,  vir  strenue, 
Qui  es  similis,  in  tuo  vestitu  et  in  tuis  armis, 
Cauti  in  medio  undarum, 
Veni  tu  ad  epulas  principum, 
Consume  diem  in  tranquillitate  sub  convivio ; 
Cras  sit  fractura  scutorum, 
Et  certamen,  circa  quod  obliquatur  hasta." 

"  Hoc  die  ipso,"  dixit  filìus  Starni,  "  hoc  die  ipso 
Frango  in  monte  hastam. 
Cras  erit  tuus  rex  sine  vi, 


128  FIONNGHAL.  duan  iii. 

Agus  Suaran  's  a  thrèin  aig  fleagh.'' 

"  Am  màireach  biodh  fleagh  aig  an  triath," 

Thuirt  righ  Mhòirbheinn  fo  fliiamli  gàir', 

"  'N  diugh  cuiream  an  còmhrag  air  sliabh, 

Agus  bris'maid  an  sgiath  bu  shàr. 

Osein,  seas  suas  ri  mo  làimh, 

Ghaill,  togsa  do  lann,  fhir  mhòir; 

Fhearghuis,  tarruing  taifeid  nach  mall ; 

Tilgs',  Fhillein,  do  chrann  bu  chòrr. 

Togaibhs'  'ur  sgèith  gu  h-ard, 

Mar  ghealaich  fo  sgàil'  san  speur  : 

Biodh  'ur  sleaghan  mar  theachdair  a'  bhàis  ; 

Leanuibh,  leanuibh  mo  chliu  's  mi  fèin ; 

Bi'bh  coimeas  do  cheud  sa'bhlàr." 

Mar  cheud  gaoth  an  daraig  Mhòirbheinn, 
Mar  cheud  sruth  o  thòrr  nan  aonach, 
Mar  neoil  a'  curradh  gu  dubhlaidh, 
Mar  chuan  mòr  air  tràigh  a'  taomadh, 
Cho  leathan,  beucach,  dorcha,  borb 
Thachair  laoich  fo  cholg  air  Lèna. 
Bha  gairm  an  t-sluaigh  air  cruaich  nam  beann, 
Mar  thorrunn  an  oidhch  nan  slan, 
'Nuair  a  bhriseas  nial  Cliona  nan  gleann, 
'S  mile  taibhs'  a'  sgreadadh  gu  dìan 
Air  gaoith  fliaoin  fhiar  nan  carn. 

Ghluais  an  righ  'na 'neart  gu  luath, 
Mar  thanas  Threinmhoir,  fuath  gun  bliàigh, 
"Nuair  thig  e  'n  crom-osag  nan  stuadh 


v.  355-382.  FINGAL.  129 

Et  Suaranus  et  ejus  strenui  inter  convivium." 

"  Cras  sit  convivium  principi," 

Dixit  rex  Morvenis  sub  falso-risu  [irridens], 

"  Hodie  committam  proclium  in  clivo, 

Et  rumpamus  scuta,  quas  sunt  eximia. 

Ossiane,  sta  tu  sursum  ad  meam  manum, 

Galle,  tolle  tu  tuum  gladium,  vir  magne ; 

Feara,  prome  sagittam  liaud  tardam ; 

Torque  tu,  Fillane,  tuam  arboream-lanceam  eximiam, 

Elevate  vos  vestra  scuta  sublimè, 

Ut  lunam  sub  umbrà  in  coelo  : 

Sint  vestra  hasta;  ut  nuncii  mortis ; 

Sequimini,  sequimini  meam  gloriam  et  me  ipsum ; 

Este  asquales  centuriis  in  prcelio." 

Ut  centum  venti  in  quercubus  Morvenis, 
Ut  centum  flumina  à  tumulis  jugorum, 
Ut  nubes  (ruentes)  supra  paludem  aterrimè, 
Ut  oceanus  magnus  in  littus  effusus, 
^Eque  lati,  fremebundi,  atri,  violenti 
Occurrerunt  sibi  beroes  sub  furore  in  Lenà. 
Fuit  clamor  populi  in  pracipitiis  montium, 
Ut  tonitru  in  nocte  nimborum, 
Quando  dirumpitur  nubes  Conas  vallium, 
Et  mille  spectra  ejulant  vehementer 
In  vento  inani  turbineo  mollium-saxosarum. 

Movit-se  rex  in  suo  robore  velociter, 
Ut  imago  Trenmoris,  spectri  sine  misericordia, 
Cum  venit  ille  in  curvo  flamine  undarum 

TOM.    II.  K 


130  FIONNGHAL.  c 

Gu  Mòrbheinn,  tìr  sinns're  a  ghràidh. 
Bidh  'n  daraig  a'fuaim  sa'  bheinn, 
Tuitidh  carraig  na  slèibh  t'a  chòirj 
Ro'  'n  dealan  chithear  e  fèin ; 
O  charn  gu  carn  bidh  cheuma  mòr. 
B'fhuileach  leam  m'athair  san  fhrìth, 
'N  àm  thogail  le  cli  a  lann  ; 
Bha  cuimhn'  air  òig'  aig  an  righ, 
'Nuair  chathadh  leis  strì  nan  gleann. 

Shiubhail  Roinne  mar  theine  nan  speur; 
Bu  dorcha  gu  lèir  bha  Gall ; 
Chaidh  Feargus  mar  ghaoith  sa'  bheinn  ; 
Ghluais  Fillean  ìnar  cheathach  ri  tom  ; 
Bha  Oisian  mar  charragh  sa'  chòmhrag  ; 
Bha  m'  anam.  a'  mòrchuis  mu  'n  righ, 
Bu  llonmhor  na  bàis,  's  bu  dubhlaidh 
Fo  dhealan  mo  mhòr-lainn  san  strì. 
Cha  robh  'n  sin  mo  chiabh  cho  glas ; 
Cha  do  chrith  mo  làmh  le  aois  ; 
Bha  lèirsinn  mo  shùl'  gun  dol  as, 
Is  shiùladh  mo  chas  dhomh  a  chaoidh. 
C'  c  dh'  inn'seadh  air  bàs  nan  slògh  ? 
C' e  air  gniomhaibh  nam  mòr-thriath, 
Nuair  lasadh  gu  reirg  an  righ  còrr 
Caitheadh  Lochlin  air  tòrr  nan  sliabh  ? 
Dh'  èirich  toirm  air  thoirm  o 'n  t-sluagh, 
Gu  'n  thuit  air  an  stuadh  an  oidhch. 
Fann,  a  crith,  gun  tuar,  mar  fhèidh, 


v.  383-410.  FINGAL.  131 

Ad  Morvenem,  terram  stirpis  ejus  amoris. 

Est  quercus  resonans  in  monte, 

Cadunt  rupes  clivorum  coram  eo ; 

Pra;  fulguri  cernitur  ille  ipse  ; 

A  mole-saxosa  ad  molem  sunt  ejus  passus  magni. 

Fuit  sanguinarius  mihi  [meis  oculis]  meus  pater  in 

Tempore  tollendi  cum  vi  suum  telum  ;  [saltu, 

Fuit  recordatio  juventas  regi, 

Quando  commissum  est  ab  eo  certamen  vallium. 

Processit  Rama  ut  ignis  coelorum  ; 
Fuit  torvus  omnino  Gallus  ; 
Ivit  Fearas  ut  turbo  in  monte  ; 
Movit-se  Fillanus  ut  tlamma  collium; 
Fuit  Ossianus  instar  rupis  in  concursu; 
Fuit  meus  animus  in  superbià  propter  regem, 
Fuere  plurimae  mortes  et  t'uere  luctuosa 
Sub  fulgure  mei  magni  gladii  in  contlictu. 
Non  fuit  tunc  meus  capillus  adeo  canus; 
Non  tremebat  mea  manus  per  senectutem  ;  [tinctus], 
Fuit  visus  meorum  oculorum  sine  extinctione  [inex- 
Et  moveret-se  meus  pes  mihi  in  perpetuum. 

Quis  narraverit  mortes  populi  ? 
Quis  facinora  magnorum  principum, 
Quando  exarsit  in  iram  rex  egregius 
Consumens  Lochlinem  in  tumulis  clivorum? 
Orti  sunt  clamores  super  clamores  à  populo, 
Donec  occidit  super  undas  nox. 
Languida  et  tremebunda  sine  colore,  ut  cervi, 


132  FIONNGHAL.  r 

Thionail  Lochlin  air  Lèna'n  fhraoich. 

Shuidh  sinne  mu  chlàrsaichean  grinn 

Aig  Lùbar  nan  sèimh-uisg  caoin. 

'S  e  'n  righ  bu  teinn  air  an  tom 

'S  e  clàistinn  binn-sgeul  nam  bàrd; 

Bha  sinns're  nam  mòr-ghnìomh  san  fhonn, 

Gach  gaisgeach  a  b'aosda  dàn. 

Air  sgèith  bha  aomadh  an  righ  ; 

Bha  osag  na  frìth  'na  chiabh, 

A  smaointean  air  làithibh  na  strl, 

An  àm  bu  neo-chlith  na  trèith. 

R'a  thaobh  'na  sheasadh  ri  crann 

Bha  Oscar  nan  lann  bu  chòrr, 

A  shùil  air  righ  Mhòirbheinn  nan  gleann, 

Is  'anam  m'a  ghnìomhaibh  mòr. 

"  Mhic  mo  mhic,"  thuirt  an  righ, 
"  Oscair  na  strì  'na  d'  òige, 
Cbunnam  do  chlaidheamh  nach  mìn ; 
Bha  m'àrdan  mu  m' sliinns're  mòr. 
Leansa  cliu  na  dh'  aom  a  chaoidh  ; 
Mar  d'  aithreacha  bi-se  fein, 
Mar  Threunmor,  ceud  cheannard  nan  saoi, 
Mar  Thràthal,  sàr  athair  nan  treun. 
'Nan  òige  bhuail  iad  am  blàr ; 
An  duana  nam  bard  tha 'n  cliu. 
Bi-se  mar  shruth  ris  na  sàir; 
Ri  laigse  nan  lann  cho  ciuin 
Ri  aitcal  gaoith  air  raon  an  fhèir. 


v.  411-438.  FINGAL.  133 

Convenit  Lochlin  in  Lenà  ericae. 

Consedimus  nos  circa  citharas  elegantes 

Ad  Luharem  lenium  aquarum  hlandarum. 

Fuit  rex  qui  erat  propinquus  colli 

Auscultans  canoram  historiam  bardorum  ; 

Fuit  progenies  magnorum  facinorum  in  cantione, 

Quisque  bellator  cujus  erat  antiquissimum  carmen. 

Super  suum  clypeum  fuit  inclinatio  regis ; 

Erat  flamen  saltus  in  ejus  capillo, 

Cogitantis  de  diebus  conflictuum, 

Tempore  quo  fuerunt  haud  sinistri  principes. 

Juxta  ejus  latus  astans  ad  arborem 

Erat  Oscar  telorum  eximiorum, 

Oculo  verso  ad  regem  Morvenis  montium, 

Et  animo  ejus  circa  ejus  facinora  magna. 

"  Nate  meo  nato,"  fuit  id  quod  dixit  rex, 
"  Oscar  certaminis  in  tua  juventute, 
Vidi  tuum  gladium  haud  mollem  ; 
Fuit  mea  superbia  circa  meam  progeniem  magnam. 
Sectare  tu  gloriam  eorum  qui  se  inclinaverunt  [occi- 
Sicut  tui  proavi  sis  tu  ipse,  [derunt] ; 

Ut  Trenmor,  primus  princeps  heroum, 
Ut  Trathal,  egregius  pater  strenuorum.  [lium; 

In  sua  juventute  [commiserunt]  percusserunt  illi  proe- 
In  carminibus  bardorum  est  eorum  laus. 
Esto  tu  ut  flumen  contra  eximios; 
Versùs  debilitatem  telorum  a^que  mitis 
Ac  aura  ventorum  super  agello  herbarum. 


134  FIONNGHAL.  duan  iii 

Mar  sin  bha  Treunmor  nan  sgiath, 
Is  Trathal,  ceannard  nan  triath  ; 
Mar  sin  bha  mo  ghnìomh  san  t-sliabh. 
Bha  'm  feumacli  riamh  ri  mo  làimli, 
'S  dh'fhàs  an  lag  dàna  fo  m'  chruaidh. 
Na  iarrsa  carraid  nan  sgiath  ; 
'S  na  diùlt  i  air  sliabh  nan  cruach. 


Fhillein  is  Oscair  nan  ciabh  donn, 
Laoich  nach  trom  air  aghaidh  frìth, 
'Na  m'  fhianuis  gabhaibhs'  an  tom  ; 
Faicibh  Lochlin  nan  Iong  o 'n  strì. 
Cluinneams' an  gluasad  thall, 
Mar  thoirm  a  thig  fada  o  stuaidh, 
No  coille  nan  cruach.     Na  bibh  mall, 
Mus  gabh  iad  luingeas  gu  tuath, 
A  fàgail  le  luaths  mo  lann. 
'S  iomadh  triath  is  gaisgeach  beumach 
Shìol  Eirinn  gun  leus  tha  marbh  ; 
Tlia  sinns're  a'  chòmhraig  gun  èirigh, 
Mhic  Chromla  nan  torrunn  garbh." 

Ghluais  laoich,  bu  dorcha  tuar, 
Mar  neul  fuar-charbaid  nan  taibhs', 
'Nuair  thig  sliochd  na  gaoithe  gu  luath 
A  chur  grruaim  air  sluaeh  mu  n'  bhàs. 


v.  439-462.  FIXGAL.  13.5 

Talis  fuit  Trenmor  scutorum, 

Et  Trathal,  ductor  principum  ; 

Talia  fuere  mea  facta  in  clivo. 

Fuit  inops  semper  juxta  meam  manum, 

Et  factus  est  infirmus  audax  sub  mea  durà-chalybe. 

Ne  quasre  tu  conflictum  scutorum  ; 

Et  ne  recusa  eum  in  clivo  pracipitiorum. 


Fillane  et  Oscar  capillorum  flavorum, 
Bellatores  haud  segnes  in  facie  saltus, 
Sub  meum  conspectum  petite  collem  ; 
Speculamini  Lochlinem  navium  post  certamen. 
Audio  ego  illos  moventes-se  ultra, 
Ut  murmura  qua?  veniunt  procul  ab  undis, 
Vel  silvis  prrecipitiorum.    Ne  este  tardi, 
Ne  petant  illi  classem  ad  septentrionem, 
Relinquentes  cum  celeritate  meum  telum. 
Sunt  multi  principes  et  heroes  vulnifici 
Seminis  Iernes,  sine  face  qui  sunt  mortui ;        [tura], 
Est  progenies  certaminis  sine  surgendo  [non  surrec- 
Nati  Cromlà  tonitruum  ingentium. " 

Moverunt-se  heroes,  quorum  erat  ater  color, 
Ut  nubes  frigidi-currus  spectrorum, 
Quando  venit  progenies  venti  celeriter 
Ad  immittendum  moestitiam  populo  de  morte. 


136  FIONNGHAL.  duai 

'N  sin  dh'  èirich  mac  Mhorni  gu  mall, 
Gall  mar  charraig  thall  san  oidhche, 
Fhocal  mar  shruth  mòr  nan  carn, 
A  chruaidh-shleagh  g'a  ceann  a  soillse. 

"  A  mhic  a' chòmhraig,"  thuirt  an  triath, 
"  Righ  Mhòrbheinn  nan  sgiath's  nan  corn, 
Biodh  bàird  a'  cur  fonn  air  sliabh, 
Air  chàirdibh  Eirinn  nam  fìar-cholg. 
A  righ,  cuir  gu  truaill  do  lann, 
Thoir  dha  'n  t-sluagh  an  còir,  a  thriath  ; 
Tha  sinne  crìonadh,  's  ar  cliu  gann 
'S  tu  fèin  a'briseadh  gach  sgèithe.  ^'/"•"i 

'Nuair  dh'  èireas  madainn  air  cruaich, 
Seall  fada  shuas  air  ar  gnlomh  ; 
Fairicheadh  Lochlin  an  iomall  a'  chuain, 
Gu  'm  bheil  claidheamh  san  ruaig  gun  ghìomh. 
'N  sin  a  labh'ras  am  bàrd  orm  fèin. 
B'  e  so  an  cleachda  bha  riamh 
Aig  sinns're  nan  sgiath  sa'  mhagh  ; 
B'  e  so  do  chleachda  fein,  a  thriath, 
An  còmhstri  mu  'n  iadh  an  t-sleagh." 

"  A  mhic  Mhorni,"  thuirt  an  righ, 
"  Tha  m'àrdan  gu  leir  na  'd  chliu; 
Riaghl'  còmhrag  an  iomairt  na  strì ; 
Bidh  sleagh  nach  'eil  mìn  ri  d'chùl. 
Togaibh,  togaibh,  shìl  nam  fonn  ; 
Is  dùnaibh  gu  trom  mo  rosg ; 
Luidheam  sìos  ri  fuaim  nan  tonn 


v.  463-490.  FINGAL.  137 

Tunc  surrexit  filius  Mornse  lentè, 
Gallus  ut  rupes  ultra  in  nocte, 
Voce  instar  fluminis  magni  molium-saxosarum, 
Durà-hastà  usque  ad  ejus  caput  fulgente. 

"  Fili  certaminis,"  dixit  princeps, 
"  Rex  Morvenis  scutorum  et  poculorum, 
Sint  bardi  immittentes  cantum  clivo, 
De  amicis  Iernes  sxvì  furoris. 
Rex,  conde  in  vaginam  tuum  gladium, 
Da  tuo  populo  suum  jus,  princeps  ;  [tior 

Sumus  nos  marcentes,  et  (est)  nostra  gloria  contrac- 
Te  ipso  frangente  unumquodque  scutum. 
Quando  orietur  aurora  super  prfficipitia, 
Intuere  procul  supernè  nostra  facta ; 
Sentiat  Lochlin  in  orà  oceani, 
Quod  est  gladius  alter  inter  fugandum  sine  metu. 
Tunc  loquetur  bardus  de  me  ipso. 
Est  htec  consuetudo  qua;  fuit  semper 
Apud  progeniem  scutorum  in  campo  ; 
Fuit  hasc  tua  consuetudo  ipsius,  princeps, 
In  conflictu  circa  quem  curvat-se  hasta." 

"  Nate  Morna,"  dixit  rex, 
"  Oritur  (est)  mea  superbia  omnino  de  tua  fama; 
Ordina  proelium  in  luctamine  conflictus ; 
Erit  hasta  quae  non  est  mollis  juxta  tuum  tergum. 
Tollite,  tollite  (cantum)  semen  carminum ; 
Claudite  graviter  mea  cilia  ; 
Jaceam  stratus  ad  sonitum  undarum 


138  FIONNGHAL.  duan.  iii 

Fo  osaig  chrom  na  h-oidhche  nochd. 
Ma  tha  thus'Aghaidh  'n  t-sneachda, 
Anns  an  leac  am  measg  do  shluaigh  ; 
I\Ia  shuidheas  tu,  a  rèir  mo  bheachda, 
Air  gaoith  mu  chranna  na  stuaidh. 
Thigse  gu  m'aisling,  a  Làmhgheal ; 
Bi  snàmh  air  m'anam,  's  mi  m'shuain." 
'S  iomadh  gutli  is  clàrsach  ghrinn, 
Bha  'g  èirigh  suas  air  strì  nam  fonn, 
Na  dàin  air  ard-ghnìomh  an  righ, 
'S  air  sinns're  cheannaird  nan  sonn. 
Air  uair  chluinnte  sa'  chaoin-fhuaim 
Ainm  Oisein  's  a  luaths  sa'  mhagh  : 

'S  tric  a  bhuail  's  a  thug  mi  buaidh 
An  còmhrag  nan  ruaig  le  slèigh. 
Gu  dall,  gu  deurach,  's  gu  faoin, 
Tha  mo  shiubhal  le  daoine  gun  chlì. 
Mhòr  Fhionnghail,  cha 'n  fhaic  mi  thu  chaoidh, 
Thu  fèin  no  do  shuinn,  a  righ  ; 
Tha'n  ruadhag  a  spioladh  air  d'uaigh, 
Righ  Mhòrbheinn,  a  's  uaine  toin, 
Biodh  d'  anam  fo  aoibhneas  r'a  luaidh, 
A  cheannard  nam  buaidh  's  nan  sonn 
Aisr  Còna  nan  ciuach  ard. 


v.  491-514.  FINGAL.  139 

Sub  tìamine  curvo  caliginis  hac  nocte. 

Si  cs  tu,  Agandecca, 

In  clivo  in  medio  tui  populi ; 

Sedes  tu,  secundum  raeum  visum, 

Super  vento  circa  malos-arboreos  undarum. 

Veni  tu  ad  mea  somnia,  manus  candida ; 

Sis  nans  super  meum  animum,  me  existente  in  sopore." 

Plurima  fuit  vox  et  cithara  elegans, 

Quffi  surgebat  sursum  in  certamine  cantuum, 

Et  carminum  de  arduis-facinoribus  regis, 

Et  de  progenie  ducis  heroum. 

Interdum  audiebatur  in  blando  sono 

Nomen  Ossiani  et  ejus  laus  in  campo  : 

Sxpe  percussi  (hostem)  et  reportavi  ego  victoriam 
In  conflictu  et  fugà  cum  hastà. 
At  mihi  cceco,  lacrymoso,  et  debili 
Est  nunc  iter  cum  hominibus  sine  vigore. 
Magne  Fingal,  haud  cernam  ego  te  in  a?ternum, 
Te  ipsum  aut  tuos  heroas,  o  rex ; 
Est  caprea  carpens  herbas  in  tuo  tumulo, 
Rex  Morvenis,  cujus  est  viridissimus  tumulus, 
Sit  tuus  animus  in  lsetitià  ad  tuam  laudem, 
Dux  victoriarum  et  heroum 
In  Conà  praecipitiorum  altorum. 


F  INGAL. 

CARMEN    QUARTUM. 


<Carmtni£  IV.  3Ur$rumcntum. 

Poematis  actione  noctis  interventu  Hilatà,  hanc  nactus  occasionem  Os- 
sianus  suas  res  apud  Legam  lacum  gestas  recenset,  et  quibus  modis 
Everallinis  amorem  solhcitaverat,  quae  Oscaris  mater  erat,  et  paulo 
ante  mortua  eiat  quam  militarcm  in  Hiberniam  expeditionem  duxerat 
Fingal.  Hujus  illi  umbra  visa  est,  qua;  indicat  Oscarem,  qui  noctu 
speculatum  fuerat  missus,  cum  manu  hostium  prasmissà  esse  congres- 
sum,  et  lantum  non  supeiatum.  Ossianus  filio  succurrit ;  rumor  de 
Suarani  adventu  ad  Fingalis  aures  pervenit.  Rex  è  somno  excitatus, 
exercitum  convocat,  atque  ut  nocte  superiore  promiserat,  Gallum 
Moini  filium  ductorem  designat :  ipse  filios  ut  fortiter  se  gererent, 
suosque  defenderent,  hortatus,  in  collem  ex  quo  pugnam  observare 
posset  concessit.  Proelium  committitur ;  fortia  Oscaris  facta  cele- 
brantur.  Ut  verò  Oscar,  cum  patre  socio  alteio  agmine  victor  esset, 
altero  quidem  Gallus,  in  quem  Suaranus  ipse  impetum  fecerat,vix  stare 
poterat.  Ullinem,  bardum,  qui  animum  martio  cantu  accendeiet,  ad 
illum  Fingal  mittit ;  vincit  taraen  Suaranus,  et  Gallus  recedere  cogitur. 
Fingal,  colle  relicto,  aciem  instaurat ;  Suaranus  insequi  desistit,  et  cli- 
voso  loco  occupato,  agmen  turbatum  restituit,  Fingalisque  adventura 
exspectat.  Rcx,  mililes  hortatus,  quse  res  postulat  ritè  imperat,  et 
proelium  rediutegrat.  Cucullin,  qui  se  unà  cum  Conaie  amico  et 
Carule  vate  in  Turam  antrum  receperat,  fiagore  audito,  collis  super- 
cilium  conscendit,  quod  aciei  supereminebat,  unde  cum  hostibus 
contlictantem  Fingalem  conspexit.  Ille,  quem  ne  se  Fingali  qui  in 
ipso  victorias  arliculo  erat  adjungeret  prohibuit  Conal,  Carulem 
mittit,  ut  heroi  de  felici  eventu  gratularetur. 


[  144  ] 


FIONNGHAL. 


DUAN  IV. 


v.  1-17. 
Co  thigeadh  le  fonn  do  n'  hheinn, 
Mar  bhogha  Lèna  nam  braon  mall  ? 
'S  i  òigh  a  ghuth-ghràidh  a  th'ann, 
Nighean  Thoscair  a's  gile  làmh. 
Is  tric  a  chual'  thu  fonn  uam  fèin ; 
'S  tric  a  thug  thu  deoir  na  h-àille. 
An  d'thig  thu  gu  còmhrag  nan  treun, 
Gu  gnlomh  Oscair  a  ghorm-mhàille  ? 
C'  uin  shiùbhlas  an  duibre  o  Chòna 
Nan  sruth  mòr  a's  àirde  fuaim  ? 
Chaidh  mo  lài  seachad  'sa  chòmhrag  ; 
Tha  m'  aois  fo  dhòruinn  's  fo  ghruaim. 
A  nighean  nan  làmb  mar  an  sneachd 
Cha  robh  mi  cho  brònach  's  cho  dall, 
Cha  robh  mi  cho  dorcha  gun  bheachd, 
'Nuair  thug  Eimhir-àluinn  a  gràdh, 
Eimhir-àluinn  nan  ciabh  donn, 


[  145  ] 


FINGAL. 


CARMEN  IV. 


v.  1-17. 
Vjjis  venit  cum  cantu  a  monte, 
Instar  arcus  Lenas  [iridis]  imbrium  lentorum  ? 
Nympha  vocis  amoris  est  illa, 
Filia  Toscaris  cujus  est  candidissima  manus. 
Saepe  audìsti  cantionem  à  me  ipso ; 
Saspe  reddidisti  tu  lacrymas  pulchritudinis. 
An  venis  tu  ad  certamen  strenuorum, 
Ad  facinora  Oscaris  camdarum  loricarum  ? 
Quando  ahibit  caligo  a  Conà 

Torrentium  magnorum  quorum  altissimus  est  sonitus 
Praterierunt  mei  dies  in  certamine  ; 
Est  mea  senectus  sub  dolore  et  obscuritate, 
O  fdia  manuum  instar  nivis, 
Non  fui  ego  ita  lugubris  et  ita  coecus, 
Non  fui  ego  ita  ohscuratus  sine  visu, 
Quando  reddidit  Evirallin  suum  amorem, 
Xympha  formosa  capillorum  suhfuscorum, 

TOM.  II.  L 


UG  FIONNGHAL. 

Nighean  Bluano  a  bhroillich  bhàin. 

'Na'deigh  a  bha  mìlc  sonn  ; 
Do  mhìle  sonn  dhiult  is' a  làmh  : 
Chuireadh  laoich  nan  lann  air  chùl ; 
B'  àillc  'na  sùilse  bha  Oisian. 

Chaidli  mise  dh'  iarruidh  na  h-òigh 
Gu  Lègo  mòr,  a's  dorcha  stuadli. 
Dà-ghaisgeach-dheug  a  bha  'mo  chòir, 
Sìol  Mhòirbheinn  nan  sruth 's  nan  cruach. 
Thàinig  gu  Brano  na  dàimh, 
Brano  na  màil'an  robh  fuaim. 
"  C'o  as,"  thuirt  ceannard  an  àigh, 
"  Na  h-òig-fhir  fo  airm  's  fo  chruaidh  ? 
Cha  'n  f  huras  gèill'  a  thoirt  o  òigh, 
Dhiùlt  triath  Eirinn  nan  gorm-shùl. 
Ceud  t'àilt  air  ceannard  nan  slòigh, 
Mac  Fhionnghail,  a's  mòr  cliù. 
Is  sona  'n  òigh  a  gheilleas  dhuit  t'èin, 
A  ghaisgich  threin  nan  gnìomh  corr; 
Ge  bu  leamsa  dà-nighean-dheug, 
Bu  leatsa  do  rogha,  a  sheoid." 

Dh'fhosgail  e  talla  na  h-òigh, 
Eimhir-àluinn  nan  ciabh  donn. 
Dh'èirich  aoibhneas  an  anam  an  t-slòigh 
Chuir  fàilt  air  nighinn  Bhrano  nan  long. 

Gu  h-ard  air  firich  an  fhèidh 
Bha  Cormac,  e  fèin  's  a  shluagh, 
Ochd  eaiseich  dha'n  triath  sa'bheinn; 


v.  18-45.  FINGAL.  147 

Nata  Branno  pectoris  candidi. 

Ejus  à  tergo  fuere  *  mille  bellatores  ; 

Mille  bellatoribus  recusavit  illa  suam  manum : 

Positi  fuerunt  juvenes  gladiorum  post  tergum ; 

Pulchrior  in  ejus  oculo  fuit  Ossianus. 

Ivi  ego  petitum  virginem 
Ad  Legam  magnam,  cujus  est  obscurissima  unda. 
Duodecim  bellatores  fuère  me  coram  [adfuere  mihi], 
Semen  Morvenis  torrentium  et  prrecipitiorum. 
Venerunt  ad  Brannum  advena?,  [tium]. 

Brannum  loricarum  in  quibus  fuit  sonitus  [resonan- 
"  Unde,"  dixit  dux  munificentia;, 
"  Juvenes  viri  sub  armis  et  sub  dura  chalybe  ? 
Non  est  facile  assensum  obtinere  à  virgine, 
Qua:  recusavit  principes  Iernes  ca?rulorum  oculorum. 
Centies  dicatur  salus  duci  populi, 
Filio  Fingalis,  cujus  est  magna  f'ama. 
Est  beata  virgo  qua?  assentitur  tibi  ipsi 
Heros  strenue  facinorum  eximiorum  ; 
Etsi  essent  mihi  filia;  duodecim, 
Esset  tibi  tua  optio,  prastantissime." 

Aperuit  ille  aulam  virginis, 
Evirallinis  capillorum  subfuscorum. 
Oborta  est  la^titia  animo  populi 
Dicentis  salutem  fìlia;  Branni  navium. 

Sublimè  in  campo-montano  cervi 
Fuit  [apparuit]  Cormacus,  ipse  et  ejus  populus, 
Octo  bellatores  principis  in  jugo; 

*  i.  e.  solicitabant. 


148  FIONNGHAL. 

13ha  dearrsa  na  grèin  air  an  cruaidh. 

'N  sin  Colla  is  Dura  nan  lot, 

Taog  agus  Freasdal,  bu  shàr, 

Daora  nan  gnìoinh  nach  b'olc, 

Is  Daola,  fear  cumhainn  a  bhlàir, 

Bha  lann  'na  theine  *na  làimh  fèin  ; 

Bu  ghlan  a  dhreach  sa'  bhcinn  fo  chruaidh. 

Bha  ochdnar  aig  Oisian  fir  threun, 

Thàinig  thairis  gun  bheud  air  chuan. 

Blia  Ullin,  mac  a  chòmhraig,  ann, 

Is  Mulla  nan  lann  's  nan  gnìomh  ; 

Scallag  uasal,  bu  shuairce  làmh, 

Oglan  feargach,  Cairdeal  gun  ghìamh ; 

Bha  Dubli  mac  Roinne  mala  bhàis 

'Na  sheasamh  san  ard  ri  m'  thaobh. 

C'ar  son  air  dheireadh,  Ogair  shair, 

Fhir  chliùair  air  Ardbheinn  an  f  hraoich  ? 

Thachair  Ogar  air  garbh  Dhaol', 
Taobh  ri  taobh  air  rèidh  nan  sonn. 
Bha  còmhrag  nan  triath  mar  ghaoith 
Air  chuan  baoth  a's  cobharach  tonn. 
Chuimhnich  Ogar  air  a  lann, 
Ball-airm  bu  dheise  dha  'làimh  ; 
Naoi  uairibh  reub  e  nàmhaid  thall. 
Thionndaidh  storm-chruadaJ  a  bhlàir. 
Tri  chuairt  do  bhris  nii  a  sgiath  ; 
Tri  chuairt  bhris  an  triath  a  shleagh. 
Thuit  a  cheann  àill'  air  an  t-sliabh  ; 


v.  46-73.  FINGAL.  149 

Fuit  radiatio  solis  super  corum  durà  chalybe. 
Ibi  (fuere)  Colla  et  Dura  vulnerum, 
Tog  et  Fresdal,  quì  fuere  eximii, 
Dora  factorum  haucl  malorum  [contemnendorum], 
Et  Dola,  vir-potentiae  in  prcelio, 
lìiit  ejus  gladius  ignis  in  manu  ipsius;        [armatura. 
Fuit  pura  [elegans]  ejus  speeies  in  monte  sub  durà- 
Fuerunt  octo  Ossiano  viri  strenui, 
Qui  transierant  sine  damno  per  oceanum. 
Adfuit  Ullin,  filius  certaminis,  inter  eos, 
Et  Mulla  gladiorum  et  facinorum  ; 
Scallac  nobilis,  cujus  erat  benigna  manus, 
Oglan  iracundus,  Cardal  sine  metu  ; 
Erat  Duva  natus  Ilcena  cum  supercilio  mortis 
Adstans  in  excelso  Ioco  juxta  meum  latus. 
Cur  in  ultimis  (esses),  Ogar  egregie, 
Vir  inclyte  in  Ardvene  ericse  ? 
Occurrit  Ogar  aspero  Dolas, 
Latere  ad  latus  in  planitie  heroum. 
Fuit  conflictus  principum  instar  ventorum 
In  oceano  insano,  cujus  est  spumosissima  unda. 
Recordatus  est  Ogar  suum  pugionem,  [manum  ; 

Instrumentum-belli*  quod  erat  maximè  promptu  ad 
Novies  laceravit  ille  hostem  adversum. 
Versa  est  procella  fortitudinis  proelii. 
Ter  perrupi  ego  Cormaci  scutum  ; 
Ter  fregit  princeps  suam  hastam, 
Cecidit  caput  ejus  honestum  in  clivum  ; 

*  Armorum. 


150  FIONNGHAL.  r 

Chaidh  càirdean  an  trèith  fo  ruaig. 
C'  air  bith  am  fear  a  dh'  inn*seadh,  òigh, 
'S  mi  'n  comhstri'  nan  siòigh  an  soills' 
Gu'm  bitliinn  dall  dubhach  am  bròn 
'Cur  thairis  au  ceò  na  h-oidhch, 
Bu  chòir  dha  bhi  'm  màile  treun 
Gun  choimeas  an  beum  nan  lann. 

Air  fraoch  Lèna,  's  duirche  gruaim, 
Dh'  ìslich  toirm  nam  fonn  gu  làr, 
Gaoth  a'  caochladh  làidir  shuas, 
Duille  fuaim  fo  ruadh  chraoibh  thall. 
Bha  m'  bheachd  air  Eimhir  a  b'  àille, 
'Nuair  thàinig  i  an  solus  bu  chorr, 
A  gorm-shùil  fo  dheoir  bu  tlàth. 
Sheas  i  air  faobhar  a  neoil, 
A  guth-beoil  gu  faoin  is  mall. 

"  Eirich,  Oisein,  èirich  gu  luath, 
Saor  mac  mo  luaidh  o  chruaidh  nan  lann ; 
Saor  Oscai',  òg-cheannard  an  t-sluaigh 
'S  e  'còmhrag  ri  Tuathaich  'sa  ghleann 
Air  taobh  Lùbar  nan  srutli  gann. 
Thuit  i  gu  h-ealamh  fo'nial. 
Thog  mi  sgiath  is  màile  chruaidh; 
Bha  sleagh  na  m'  làimh  air  an  t-sliabh, 
O  m' luraich  chiar  do  dh'èirich  fuaim, 
Bha  fonn  mo  dhàin  air  treith  a  dh'fhalbh, 
'G  a  mhùchadh,  mar  b'  àbhais,  na  m'bheul. 
Chuala  Lochliu  an  toiim  tludl : 


v.  74-101.  FINGAL.  151 

Iverunt  amici  principis  sub  fugam. 
Quicunque  esset  vir  qui  diceret  milii,  nympha, 
Cum  essem  ego  in  certamine  populi  in  luce  * 
Quod  forem  coecus  tenebrosus  in  luctu 
Peragens  sub  nebulà  noctem, 
Esset  jus  [necesse]  illi  esse  in  loricà  strenuo 
Sine  pari  in  plagis  gladiorum. 

In  ericà  Lena?,  cujus  erat  obscurissima  torvitas, 
Subsedit  murmur  cantuum  ad  terram, 
Vento  variante  valide  supra,  [adversa. 

Foliis  resonantibus  sub  rubris  arboribus  e  regione 
Fuit  meus  intuitus  versus  ad  Evirallincm, 
Quando  venit  illa  in  luce  eximià, 
Ejus  creruleo-oculo  existente  sub  lacrymis  blandis. 
Stetit  illa  super  acie  suas  nubis, 
Voce  ejus  oris  debili  et  lentà. 

"  Surge,  Ossiane,  surge  celeriter, 
Serva  filium  meae  laudis  a  duro-ferro  gladiorum  ; 
Serva  Oscarem,  juvenem  ductorem  populi 
Certantem  cum  septentrionalibus  in  valle 
Per  latus  Lubaris  rivorum  deficientium. 
Cecidit  illa  subito  sub  suam  nubem. 
Sustuli  ego  scutum  et  loricam  duram  ; 
Fuit  basta  in  mea  manu  in  clivo, 
Ab  loricà  meà  fusca  ortus  est  sonitus,  [runt, 

Fuit  materies  mei  carminis  de  principibus  qui  abie- 
Suffocata,  ut  erat  solitum,  in  meo  ore. 
Audiit  Lochliu  murmur  ex  adverso  : 

•  i.  e.  uon  ccecus. 


152  FIONNGHAL.  duan 

Theich  ;  is  lean  mo  mhac  bu  treun. 
Ghlaodh  mi  mar  shruth  mòthar  mall, 
"  Oscair,  thig  a  nall  thar  Lèna; 
Na  lean-sa  ni  's  fhaide  'n  ruaig, 
Ge  d'tha  mo  làmh's  mo  chruaidh  a'd'  dhèigh." 
Thàinig,  'sbu  thaitneach  na  m'  chluas 
Fuaim  Oscair  'na  chruaidh  shàir. 
'  C'ar  son  a  chaisgear,  m'athair,  mo  làmh 
Gu  'n  aomadh  am  bàs  iad  gu  lèir  ? 
Dorcha,  baoth,  aig  sruth  nan  carn 
Chas  iad  ri  m'  lann  "s  ri  Fillcan  ; 
Bha  ni'  airc  air  fuathas  na  h-oidhch. 
Dh'fhàg  soillse  cuid  dhiubh'san  fhrìfh." 
I\Iar  ghaoith  oidhch'  air  aghaidh  chuain 
Taomadh  luath  air  gaineamh  Mhòra, 
Cho  dorch'  thig  Suaran  's  a  shluagh 
Thar  Lèna  nan  cruach  gun  chòmhradh. 
Tlia  tanais  fhuair  a  screadail  thall, 
Chunnas  tein  a  bhàis  air  Lòra. 
Duisgeam  o  'chodal  an  trcun-fhear 
Fiamh-ghàireach  am  beum  nan  toirm. 
Tha  esa  mar  ghrian  anns  na  speuraibh, 
Dha  'n  geill  mòr  ghailleann  nan  stoirm. 
Mhosgail  o  aisling  an  triath, 
Agus  dh'aom  e  air  sgc'ith  Tlncinmhoir, 
Sgèith  mhòir  lcathain  nan  dreach  ciar, 
Thog  'athair  ann  sliabh  nam  fcadhna. 
Thàinie  'na  chodal  do  n'  ghaisgeach 


v.  102-129-  FINGAL.  153 

Fugit;  et  sectatus  est  meus  filius  strenuus. 

Exclamavi  ego  instar  rivi  moderati  lenti, 

"  Oscar,  ades  huc  citra  Lenam  ; 

Ne  sequere  tu  longius  fugam  (Gallorum),     [tergo." 

Etsi  sit  mea  manus  et  meum  durum-ferrum  à  tuo 

Venit  (ille),  et  jucundus  fuit  in  meà  aure 

Sonus  Oscaris  in  ejus  durà-armaturà  egregià. 

"  Quamobrem  continetur,  mi  pater,  mea  manus 

Donec  inclinàssent  in  mortem  illi  omnino  ? 

Atri,  insani,  ad  torrentem  molium-saxosarum    [lanem; 

Converterunt  se  illi  contra  meum  gladium  et  contraFo- 

Fuere  mes  vigilite  intenta?  in  terrores  noctis. 

Reliquit  lux  quosdam  ex  iis  in  saltu." 

Instar  ventorum  noctis  in  facie  oceani 
EfFusorum  velociter  super  arenosam-planitiem  Moraj, 
JEque  obscuri  veniunt  Suaranus  et  ejus  populus 
Per  Lenam  prascipitiorum  sine  colloquio. 
Sunt  spectra  frigida  ejulantia  ex  adverso, 
Et  cernebatur  ignis  mortis  in  Lora. 
Expergefaciam  è  somno  strenuum  virum 
Subridentem  inter  plagas  fremituum. 
Est  ille  instar  solis  in  ccelis, 
Cui  cedit  magnus  impetus  procellarum. 
Experrectus  est  è  somnio  princeps, 
Et  innixus  est  scuto  Trenmoris, 
Scuto  magno  lato  coloris  fusci, 
Quod  sustulit  ejus  pater  in  clivo  exercituum. 
Venit  in  somno  ad  heroa 


154  FIONNGHAL.  dva 

Aghaidh-'n  t-sneachda 'na  cruth  faoin  ; 
Thàinig  i  o  astar  a  chuain  ; 
Bu  ghlas  a  tuar  a  reir  a  bheachd 
Mall  'gluasad  'na  h-aonar  o  n'  stuaìdh, 
Dubh-dheoir  a'ruith  luath  o  'n  Leac. 
Leth-fhaict'  tliog  i  'làmh  o  h-earradh, 
O  h-earradh  tlo  neoil  na  fàsaicli ; 
Thog  'làmh  thar  ceannard  nam  feara. 
Thionndaidh  i  'sealladh,  s  i  sàmhach. 

"  C'ar  son  fo  dheoir,  anighean  Stairno?" 
Thuirt  Fionnghal  le  spàirn  a  chlèibh, 
"  C'  ar  son  gun  tuair  a  rùin  nan  garbh-threun, 
A's  àille  siubhal'an  neoil  nan  speur?" 
Dh'  imich  i  air  gaoith  o  Lèna ; 
Dh'fhàg  i  'n  trcun  an  iomall  oidhch  : 
Bha'bròn  mu  'sinns're  an  Eirinn 
Gu  tuiteam  sa'  bheinn  ri  soills'. 
Ghrad-bhris  an  laoch  o  'shuain  ; 
'Na  bheachd  bha  ainnir  nan  cruth  faoin. 
Thàinig  ceuma  Oscair  gu  luath, 
A  sgiath  chruaidh's  i  liath  r'a  thaobh. 
Bha  dearrsa'g  èirigh  o  'n  ear 
'Cur  glaise  air  lear  a  chuain. 
" Cia  maitheas  th'aig  nàmhaid  fo  fhiamhr" 
Thuirt  ccannard  nan  triath  ag  cirigh; 
"  Na  theich  iad  gu  cuan  o  'n  t-sliabh, 
No 'n  d'fhan  iad  fo'n  sgiathaibh  air  Lena?" 
"  C'uim  an  iarradh  àn  rieh  mu  'n  t-sluajrh  ? 


v.  130-157.  FINGAL.  155 

Agandecca  in  ejus  forma  inani ; 

Venit  illa  ab  itinerc  in  niari ; 

Fuit  pallidus  cjus  color  secundùm  ejus  intuitum 

Lentè  progredicntis  in  solitudine  è  fluctibus, 

Obscuris  lacrymis  fluentibus  velociter  à  genà. 

Semivisa  sustulit  illa  manum  à  vestitu, 

A  vestitu  ex  nebulis  desertorum  ; 

Sustulit  manum  supra  ducem  virorum. 

Avertit  illa  obtutum,  et  eà  tacità. 

"  Quare  sub  lacrymis,  filia  Starni?" 
Dixit  Fingal  cum  nisu  sui  pectoris, 
"  Quare  sine  colore,  o  amor  asperorum  heroum, 
Cujus  est  elegans  motus  in  nubibus  cceli?" 
Abiit  illa  in  vento  à  Lena  ; 
Reliquit  illa  strenuum-virum  in  orà  noctis: 
Fuit  ejus  luctus  de  sua  stirpe  in  Ierne 
Casura  in  monte  per  lucem  (venturam). 
Confestim  erupit  heros  è  sopore ; 
Sub  conspectu  erat  virgo  formaj  inanis. 
Venit  passus  Oscaris  velociter, 
Scuto  duro  et  cano  in  ejus  latere. 
Erat  radiatio  surgens  ab  oriente 
Immittens  glaucum-colorem  super  aequor  oceani. 
"  Quid  boni-operis  est  hostibus  sub  timore?" 
Inquit  ductor  principum  assurgens  ; 
"  Fugeruntne  illi  ad  oceanum  à  clivo, 
An  manent  illi  sub  scutis  in  Lenà?" 
"  Quare  quaerat  rex  de  populo  ? 


156  FIONNGHAL.  dtj 

Cluinneam  an  guth  air  fuar-ghaoith.' 
"  Imich  thar  Lena  gu  luath, 
Shàr  Oscair,  is  gluais  na  laoich." 

Aig  crom-chloich  Lùbair  sheas  an  righ ; 
Tri  chuairt  thog  e  suas  a  ghuth. 
Chlisg  fèidh  air  Chromla  nam  frìth, 
Chrith  earraig,  is  cruach,  is  sruth. 
Mar  thoirm  ccud  sruth  mòr  o  'n  aonach 
A  leumas  fo  chohhar  's  a  bheucas, 
Mar  thionaileas  gu  stoirm  's  a  thaomas 
Neoil  chaochlach  air  ghorm  nan  speur, 
Thachair  gaisgich  nam  fàs-bheann 
Fo  ghuth  's  fo  lann  an  righ. 
Bu  thaitneach  do  shluagh  a  thìr  fèin 
Guth  righ  Mhòrbheinn,  bu  threun  làmh  ; 
'S  tric  lean  iad  gu  làrach  nam  beum, 
'S  a  thill  iad  le  faoibh  o  n'  bhlàr. 

"  Gluaisibh  gu  comhrag,"  thuirt  an  triath, 
"  Chlann  Shelma  a's  àirde  fuaim  ; 
Gluaisibh  gu  bàs  mhìlt'  air  sliabh  ; 
Chi  mac  Cumhail  an  strì  o  n'  chruaich  ; 
Bidh  mo  lann  r'ar  cùl  'sa  bheinn 
Ag  cumail  o  bheud  mo  shluagh. 
Na  faiceam  a  chaoidh  air  feum, 
'S  mac  Mhorni  'na  eididh  cruaidh, 
Sàr  cheannard  nan  trcun-fhear 'sa  bhlar, 
Mu  'm  bi  na  iìr-dùn  a'  luaidh. 
Cliaol-thanais  nan  tiiath  nacli  beò, 


v.  158-185.  FINGAL.  157 

Auclio  corum  vocem  in  gelido  vento. " 
"  Ito  trans  Lenam  quam  celerrime, 
Prsestantissime  Oscar,  et  excita  bellatores." 

Acl  curvum  lapidem  Lubaris  stetit  rex  ; 
Ter  sustulit  ille  sursum  suam  vocem. 
Subsiluerunt  cervi  in  Cromla  saltuosa, 
Tremuerunt  saxa,  et  pnecipitia,  et  torrentes. 
Instar  fremitùs  centum  torrentium  magnorum  e  jugis 
Qui  resultant  sub  spumà  et  mugiunt, 
Ut  coguntur  in  procellam  et  effunduntur 
Nimbi  mutabiles  per  caerula  coelorum, 
Concurrerunt  bellatores  desertorum  montium 
Sub  vocem  et  sub  gladium  regis. 
Fuit  jucunda  populo  terra?  suae 
Vox  regis  Morvenis,  cujus  erat  strenua  manus  ; 
Saepe  secuti  sunt  illi  ad  campum  plagarum, 
Et  reversi  sunt  illi  cum  exuviis  à  prcelio. 

"  Procedite  ad  certamen,"  inquit  princeps, 
"  Soboles  Selma;  altissimè  resonantis  ; 
Procedite  ad  mortem  millium  in  clivo  ; 
Spectabit  natus  Cumale  concursum  a  praecipitio  ; 
Erit  meus  gladius  à  vestro  tergo  in  jugo 
Conservans  à  damno  meum  populum. 
Ne  cernam  vobis  unquam  esse  eo  (gladio)  opus, 
Filio  Mornas  existente  in  suo  vestitu  duro, 
Eximio  duce  strenuorum  virorum  in  proelio, 
De  quo  erunt  cantorum-carminum  laudes. 
Tenuia  spectra  principum  haud  vivorum, 


158  FIONNGHAL.  duan  iv. 

Tha  marcachd  air  ceò  sa'  ghaoitb, 
Glacaibh  na  thuiteas  gun  dcò, 
Is  togaibh  gu  Cromla  na  laoich  ; 
Fhuar  osag  Lèua,  iomraich  thall 
Thar  aigein  na  trèin  gu  'n  tìr ; 
Thigeadh  iad  air  m'  aislinge  mall 
Chur  aoibhnis  air  m'  anam  an  sìth. 

Fhillein,  is  Oscair  nan  ciabh  donn, 
Oig  Roinne,  nach  lom  cruaidh, 
Gluaisibh  le  cruadal  fo  'n  t-sonn, 
Mac  Mhorni  a's  mòr  san  ruaig  ; 
Biodh  'ur  lanna  mar  a  lann  san  strl ; 
Faicibh  a  ghniomh  nach  clìth  sa'bhlàr; 
O  bheud  cùmt"  ùr  càirde  san  fhrlth, 
'Cur  cuimhn  air  an  ti  a  dh'fhalbh. 
Chithear  air  uair  mo  laoich  shàr, 
'N  dèigh  tuiteam  an  Eirinn  sa'  chòmhrag  ; 
Chithear  tanais  gun  tuar  sa'  charn 
Air  neoil  agus  fuar-ghaoith  Chòna." 

Mar  nial  ri  stoirm  a's  duirche  gruaim, 
Is  iomall  a'  lasadh  le  dealan, 
Gu  iar  le  gath  maduinn  fo  ruaig, 
Mar  9Ìn  ghabh  righ  Shelma  am  bealach. 
Mar  f huathas  bha  solus  nan  arm, 
Dà  shleagh  ro  gharbh'na  làimh. 
Air  gaoith  bha  sgaoileadh  a  chiabh  ghlais, 
'S  a  shealladh  o  'thaobh  air  a  chòmhrag. 
Lean  tri  bàird  am  mòr  thriuth 


v.  186-213.  FINGAL.  159 

Quae  equitatis  in  vapore  super  vento, 
Excipite  quotquot  cadent  sine  animà, 
Et  auferte  ad  Cromlam  bellatores  ; 
Gelida  flamina  Lenas,  agite  ultrà 
Per  altum  strenuos  ad  suam  terram  ; 
Veniant  illi  inter  mea  somnia  lenti 
Allaturi  lastitiam  meo  animo  in  pace. 

Folan,  et  Oscar  capillorum  subfuscorum, 
Juvenis  Roena,  cujus  est  non  laevis  dura-armatura, 
Procedite  cum  fortitudine  sub  heroe, 
Filio  Mornae,  qui  magnus  est  in  consectatione  ; 
Sint  vestri  gladii  ut  ejus  gladius  in  conflictu ; 
Intuemini  ejus  facta  haud  sinistra  in  proelio ; 
A  damno  servate  vestros  amicos  in  saltu, 
Este  memores  eorum  qui  abierunt. 
Cernentur  aliquando  mei  heroes  egregii, 
Postquam  ceciderint  in  Ierne  in  pugna ;  [saxosa 

Cernentur  eorum  spectra  sine  colore  super  mole- 
In  nebulis  et  gelido  vento  Conas."  [torvitas, 

Ut  nimbus  per  procellas,  cujus  est  obscurissima 
Ejus  extremitate  inflammatà  fulguribus, 
Ad  occidentem  per  radium  matutinum  fugatur, 
Sic  occupavit  rex  Selmaj  fauces-montis. 
Ut  terrifici-spectri  fuit  lux  armorum, 
Duabus  hastis  admodum-crassis  in  ejus  manu. 
In  vento  fuit  difTusio  capillorum  canorum, 
Et  ejus  obtutus  ab  latere  [oblique]  versus  certamen. 
Secuti  sunt  tres  bardi  magnum  principem 


160  FIONNGHAL.  duax  iv. 

Thoirt  'fhocail  thar  sliabh  gu  sluagh. 
Air  Chromla  shuidh  an  righ  gu  h-ard, 
Is  ghluais  sinnc  mar  ghluais  a  lann. 

Dh'èirich  aoibhneas  air  Oscar  an  àigh, 
A  ghruaidh  dcarg  's  a  shùil  fo  dheoir, 
Mar  ghath  teine  a  lann  'na  làimh, 
'S  labhair  ri  Oisian  le  faoil. 
''  Cheannaird  còmhraig  nan  cruaidh-bheum, 
Athair  theoma  cluinnsa  mo  ghuth  ; 
Gluais  gu  righ  Mhòirbheinn  an  treun; 
Thoir  dhomh  fèin  mo  chòir  dheth  d'chliù. 
Ma  thuiteas  mi  'n  so  sa  bhlàr, 
Cuimhnichse  uchd  bàn  mar  shneachd, 
Gath  grèine  'na  h-aonar,  mo  ghràdh. 
Làmh-glieal  nighean  Thoscair  nam  feachd. 
Tha  'gruaidh  dhearg  air  carraig  thall 
Ag  aomadh  gu  mall  thar  sruth, 
A  ciabh  bhog  a  taomadh  m'  a  ceann, 
'S  i  togail  mu  Oscar  a  guth. 
Innis  gu  bheil  mi  sa'  chruaich, 
Mo  thanas  gun  tuar  sa'  ghaoith, 
(ju  'n  tachair  san  nial  tha  luath 
Mo  luaidh,  nighean  Thoscair  nan  saoi." 

"  Cuir,  Oscair,  cuir  mise  san  uaigh  ; 
Cha  gheill  mi  an  cruas  do  thrcun, 
'S  mi  'n  toiscach  na  strì  fo  chruaidh  ; 
Gabli  eòlas  nam  buadh  uam  fein. 
Cuimhnich,  Oscair,  cuir  mo  lann, 


v.  '214-241.  FINGAL.  161 

Delaturi  ejus  verba  trans  clivum  ad  populuni. 

In  Cromlà  sedit  rex  su1)limè, 

Et  movebamur  nos  ut  movebatur  ejus  gladius. 

Oborta  est  hvtitia  animo  Oscaris  generosi, 
Genà  rubicundà  et  oculo  sub  lacrymis, 
Instar  radii-ignis  gladius  fuit  ejus  in  manu, 
Et  allocutus  est  Ossianum  cum  blanditià. 
"  Princeps  certaminum  durarum  plagarum, 
Pater  solers  ausculta  meam  vocem  ; 
Proficiscere  ad  regem  Morvenis  strenui ;         [fama;. 
Da  mihi  quod   mihi  debeter  [meum  debitum]  tuae 
Si  cadam  ego  hic  in  proelio, 
Reminiscere  sinum  candidum  instar  nivis, 
Jubar-solis  in  sua  solitudine,  meum  amorem, 
Manum  candidam  filiag  Toscaris  exercituum. 
Est  ejus  gena  rubicunda  in  rupe  ultra  (mare) 
Inclinata  lente  super  rivum, 
Ejus  capillus  mollis  fusus  circa  caput, 
Ipsà  elevante  de  Oscare  vocem. 
Nuncia  esse  me  in  prrecipitio, 
Meum  spectrum  (esse)  sine  colore  in  vento, 
Occursurum,  super  nubem  qua?  est  velox, 
Mete  laudi,*  filias  Toscaris  heroici." 

"  Conde,  Oscar,  conde  me  in  sepulchrum  ; 
Non  cedam  ego  in  rebus  duris  cuiquam  strenuo, 
Cum  sim  ego  in  primo  certamine  sub  durà-armaturà; 
Accipe  notitiam  [disce]  victoriarum  a  me. 
Memento,  Oscar,  conde  meum  gladium, 

*  i.  e.  virgini  rjua?  a  me  laudatnr. 
TOM.    H.  M 


162  FIONNGHAL.  dua: 

M'  iuthar  càm  is  cròc  an  f  hèidh 
Air  taobh  cloich  ghlais  a  tha  ri  ceann 
Caol,  thall,  a  chàirn  gun  lcus. 
Oscair,  cha 'n  'eil  rùn  dhomh  fein, 
Gu  'fàgail  a  mhic,  fo  do  làimh  ; 
O  thuit  Kimhir-àluinn  nan  treun, 
Nighean  Bhrano  nan  geur  lann." 

Sin  mar  bha  'r  focail  san  t-sliabh, 
'Nuair  thog  Gall  nan  sgiath  gu  h-ard 
A  ghuth  niòr  mar  ghàir  a  chuain 
Air  gaoith  nan  cruach  a' fàs. 
Thog  an  triath  lann  'athar  gu  mall, 
Is  ghluais  sinn  gu  bàs  nan  lot, 
Mar  thonn  gucagach  air  sàil, 
Bàn,  atmhor,  gàireach,  beucach  shuas, 
Mar  charradh  dubh  is  stuaidh  gu  'bàrr, 
Thachair  naimhde  's  bhuail  an  sluagh. 
Bha  fear  air  fear,  is  cruaidh  air  cruaidh, 
An  sgiatha  fuaim  is  daoin  air  làr. 
Mar  cheud  ord  le  spàirn  is  luatli 
Air  dearg  mhac  teallaich  'na  chaoir  ard, 
Mar  sin  dh'èirich  airm  an  t-sluaigh, 
'S  mar  sin  bha  fuaim  nan  lann. 

Ghluais  Gall  mar  osaig  an  Ardbheinn, 
'S  b' e  sgriosadh  nan  treun  a  lann. 
Bha  Suaran  mar  choimcas  do  gharbh-thein 
Am  fraoch  Ghorm-mheal]  's  i  lasadh  g'a  ceann. 
C'uim  an  cuirinnse  slos  san  dàn 


v  242-269.  FINGAL.  163 

Meam  taxum  curvam  et  ramosum  cornu  cervi 
Juxta  latus  saxi  cani  quod  [cst  ad]  adjacet  capiti 
Angusto,  e  regione,  molis  saxosa?  sine  luce. 
Oscar,  non  est  amor  mihi  ipsi, 
Ut  eam  relinquam,  o  fili,  sub  tua  manu ; 
Postquam  cecidit  Evirallin  (proles)  strenuorum, 
Filia  Brannffi  acutorum  telorum." 

Ecce  modum  quo  fuere  nostra  verba  in  clivo, 
Quando  elevavit  Gallus  scutorum  sublimè 
Vocem  magnam  instar  fragoris  oceani 
Super  ventum  precipitiorum  assurgentis. 
Sustulit  princeps  gladium  patris  lentè, 
Et  processimus  nos  ad  mortem  vulnerum, 
Instar  undss  ebullientis  in  sale, 
Albre,  tumidae,  fremebunda;,  mugientis  in  altum, 
Instar  scopulorum  atrorum  fluctibus*  ad  summum, 
Occurrimus  hostibus  et  icimus  eorum  agmina. 
Fuit  (oppositus)  vir  viro,  et  chalybs  chalybi, 
Scutis  resonantibus  et  hominibus  cadentibus  in  terra. 
Ut  (cadunt)  centum  tudes  cum  nisu  quam  celerrimo 
In  rubrum  filium  fornacis  scintillarum  altarum, 
lsto  modo  surrexerunt  arma  populi, 
Et  sic  fuit  sonitus  telorum. 

Irruit  Gallus  ut  flamen  in  alto  monte, 
Et  fuit  strages  strenuorum  ejus  gladius. 
Fuit  Suaranus  par  aspero  igni 
In  ericà  Gormalis  inflammati  usque  ad  caput. 
Quamobrem  prodam  ego  memoria;  in  carmine 

•  Subsultnntibus. 


164  FIONNGHAL.  i 

Gach  bàs  a  bha  ami  fo  shlèigh  r 

Dh'èirich  mo  chlaidheamh  san  àm 

'Na  dhealàn  a'  m'  laimh  sa'  mhagh. 

Oscair,  b'  f  huathasach  thu  fèin, 

Mo  shàr  mhac  bu  trèin  's  a  b'f  hearr ; 

Bha  sòlas  'nam  anam  sa'  bheinn 

Ri  faicinn  do  bheum  sa'  bhlàr. 

Air  leac  Lèna  dh'aom  an  sluagh  ; 

Lean  sinn'  an  ruaig  agus  mharbh. 

Mar  chloich  a'  leum  o  chruaich  gu  cruaich, 

Mar  thuaigh  an  coille  's  a  fuaim  ard, 

Mar  shiùbhlas  torrunn  o  bheinn  gu  beinn, 

Briste,  beucach,  brònach  shuas, 

Bha  buill  air  bhuille,  's  beum  air  bheum 

O  Oscar  bu  treun's  o  mo  chruaidh. 

Dh'  iadh  Suaran  mu  thriath  nan  lann, 
Mac  Mhorni  air  ceann  an  t-sluaigh  ; 
Mar  mhuir  Innis-thorc  gu  neo-ghann, 
'N  àm  llonadh  le  ncart  a  chuain. 
Leth  dh'  eirich  an  righ  san  àird  ; 
Leth  ghabh  e  'na  làimh  an  t-sleagh. 
"  Gluais,  Ullin,  grad-ghluais,  a  bhàird  ; 
Thoir  m'  f  hocal  gun  tàmli  thar  a  mhagh. 
Thoir  cuimhn  a  còmhraig  do  Ghall, 
Cuimlm  aithreacha  chrom  an  ceann, 
Tog  suas  an  chomhstri  le  fonn, 
Le  fonn  a  dhuisgear  am  blàr." 
Ghluais  Ullin  inòr,  a  b'aosda  ccum 


v.  270-297.  FINGAL.  Iò'.5 

Unamquamque  mortem  quce  extitit  sub  hastis  ? 
Assurrexit  meus  gladius  in  eo  tempore 
Ut  fulgur  in  mea  manu  in  campo. 
Oscar,  fuisti  horrendus  tu  ipse, 
]\Ii  egregie  fìli  qui  fuisti  strenuus  et  optimus ; 
Fuit  gaudium  in  meo  animo  in  monte 
Inter  conspiciendum  tuas  plagas  in  proelio. 
In  clivo  Lence  inclinavit-se  populus  ; 
Sequuti  sumus  nos  fugam  et  trucidavimus.         [tium, 
Instar  lapidum  resultantium  a  praicipitio  ad  prascipi- 
Instar  securium  in  silvà  resonante  altè, 
Ut  ruit  tonitru  à  monte  ad  montem, 
Interruptus,  fremebundus,  luctuosus  supra, 
Fuit  ictus  super  ictum,  et  plaga  super  plagam 
Ab  Oscare  strenuo  et  à  meà  durà-chalybe. 
Circumivit  Suaranus  principem  telorum, 
Filium  Morna?  praeeuntem  populo  ; 
Ut  equor  Inistorcai  haud  parcè, 
Tempore  quo  repletur  viribus  oceani. 
Semi-surrexit  rex  in  arduo-monte  ; 
Semi-prehendit  manu  hastam. 
"  Procede,  Ullin,  procede  confestim,  barde  ; 
Perfer  meum  mandatum  sine  mora  trans  campum. 
Dato  memoriam  [revoca]  certaminis  Gallo, 
Memoriam  patrum  qui  curvaverunt  suum  caput, 
Excita  certamen  cantu, 
Cantu  quo  expergiscitur  proelium. " 
Perrexit  Ullin  magnus,  cujus  erat  senilis  gressus, 


166  FIONNGHAL.  duaj 

Is  labhair  ri  gaisgcach  nach  gann, 

'•  A  thriath  each-ruith  nan  ard-leum, 

A  righ  nan  sleagh  a's  beumach  lann, 

Làmh  threun  's  gach  càs,  cridh'  ard,  nach  gèill, 

A  thriath  mhòir,  a's  gèire  cruaidh, 

Gearr  slos  na  dàimh,  's  na  fàg  dhoibh  fèin 

Siuil  bhàn  a  dh'èireas  air  cuan. 

Mar  thorrunn  biodh  do  làmh,  a  laoich, 

Do  dhearg-shùil  mar  chaoir  a'  d'  cheann, 

]\Iar  charradh  cruaidh  do  chridh  a'  d'  thaobh, 

Mar  dhealan  san  oidhche  do  lann, 

Tog  do  sgiath  mar  reul  a  bhàis, 

A  thriath  each-ruith  nam  mòr-shrann." 

Dh'èirich  cridh'  an  laoich  gu  h-ard. 
Thàinig  Suaran  nall  le  còinhrag, 
Bhris  e  'n  sgiath  bliallach  aig  Gall; 
Chaidh  Selmà  san  tom  fo  'n  ruaig. 
Ghrad-ghluais  righ  Mhòirbheinn  fo  airm  ; 
Thog  e 'ghuth  garbh  tri  chuairt; 
Fhreagair  Cromla  o  àros  nan  stoinn  ; 
Sheas  sinns're  nam  fàs-bheann  shuas 
Dh'  aom  iad  gacb  aghaidh  gu  làr 
Fo  nàir'am  fianuis  an  rigli. 
Mar  nial  tigh-còmhnuidh  nan  sìan, 
Thig  sìos  air  là  grèin  o  charn, 
Raoin  an  dùil  uisge  gu  dìan, 
'S  an  crlon-allt  ag  iadhadh  ro'ghleann, 
Tha  sàmhchair  mu'shiubhal  gu  h-ard; 


v.  298-325.  FINGAL.  167 

Et  allocutus  est  bellatorem  haud  parvum, 

"  Priuceps  equitatùs  altorum  saltuum, 

Rex  hastarum  et  vulnificorum  ensium,        [non  cedit, 

Manus  strenua  in  quacunque  angustia,  cor  altum,  quod 

Princeps  magne,  cujus  est  acutissima  dura-chalybs, 

Concide  advenas,  et  ne  relinque  illis 

Vela  alba,  qure  surgant  in  oceano. 

Ut  tonitru,  sit  tua  manus,  o  heros, 

Tuus  ruber  oculus  ut  scintillans-flamma  in  capite  tuo, 

Ut  cautes  dura  tuum  cor  in  tuo  latere, 

Ut  fulgur  in  nocte  tuus  gladius, 

Tolle  scutum  ut  stellam  mortis, 

Princeps  equitatus  magnorum  fremituum." 

Surrexit  cor  herois  sublimè. 
Venit  trans  [transiit]  Suaranus  cum  certamine, 
Perrupit  scutum  umboniferum  Gallo; 
Cepit  Selma  in  colliculis  fugam. 
Statim  processit  rex  Morvents  sub  armis ; 
Elevavit  vocem  asperam  ter; 
Respondit  Cromla  ab  sede  procellarum ; 
Stetit  proles  desertorum  montium  supra ; 
Inclinàrunt  quemque  vultum  ad  terram 
Prae  pudore  in  conspectu  regis. 
Ut  nimbus,  domicilium  imbrium, 
Descendit  in  die-solis  à  mole-saxosà, 
Arvo  expectante  pluviam  vehementer, 
Et  parvo  exhausto  rivo  errante  per  vallem, 
Est  tranquillitas  circa  ejus  motum  in  alto ; 


168  FIONNGHAL.  duax  iv. 

Teann  air  tha  gàire  nan  stoirin. 

Chunnaic  Suaran  righ  Mhòirbheinn  thall, 

Is  thionndaidh  a  làmh  o  'n  ruaig  ; 

Dorcha  dh'  aoin  c  air  a  shleagh, 

A  dhearg-shùil  air  a  mhagh  a'  gluasad. 

Sàmhach  is  mòr  a  bha  'n  triath 

Mar  dharaig  's  i  liath  air  Lùbair, 

A  chaill  a  dlùth-gheug  o  shean 

Le  dealan  glan  nan  speur, 

Tha  h-aomadh  thar  sruth  o  shliabh, 

A  eaoineach  mar  chiabh  a'fuaim. 

Mar  sin  a  sheas  righ  nan  donn-sgiath, 

Gu  'n  ghluaiseadh  leis  suas  gu  mall 

Thar  Lèna  a  b'fhuileach  sliabh. 

Thaom  a  mhilte  mu  'n  triath  gun  dàil, 

Thionail  duirche  tliall  san  rèidli. 

Bha  Fionnghal  mar  theine  nan  speur 
A' soillse  measg  trèin  a  shlòigh, 
'Gharbh  ghaisgich  bu  chorr  'na  dhèigh. 
Le  cumhachd  dh'èirich  a  ghuth  mòr; 
"  Togaibh  mo  bhrataiche  suas  ; 
Sgaoilibh  iad  air  cruachan  Lèna, 
Mar  lasair  a  chithear  thar  stuadh  ; 
Biodh  am  t'uaini  air  gaoith  na  h-Eirinn. 
A  shinns're  nan  sruth  beucach,  mòr, 
Thaomas  o  mhìle  torr  is  gleann, 
Cluinnibhse  m'  f  hocail,  i'hir  cliorr, 
A  dliaill,  a's  neartmhor  làmh  is  lann, 


v.  326-353.  FINGAL.  169 

Prope  evim  est  fragor  procellarum.  [gione, 

Conspexit  Suaranus  regem  Morvenis  ex  adversà  re- 

Et  avertit  manum  a  fugando  ; 

Torvus  inclinavit-se  ille  in  hastam, 

Rubro  oculo  per  campum  errante. 

Tacitus  et  ingens  fuit  princeps 

Instar  quercùs  canae  ad  Lubarem, 

Quse  amisit  densos  ramos  antiquitus 

Per  fulgur  purum  coelorum, 

Et  quae  inflectitur  supra  rivum  in  clivo, 

Ejus  musco  instar  capilli  souante. 

Sic  stetit  rex  fuscorum  scutorum, 

Donec  itum  est  ab  illo  sursum  lente 

Per  Lenam,  cujus  fuit  sanguinolentus  clivus. 

Effusa  sunt  ejus  millia  circa  principem  sine  morà 

Colligentia-se  obscure  ex  adverso  in  planitie. 

Fuit  Fingal  instar  ignis  coelorum 
EiFulgens  inter  strenuos  sui  populi, 
Asperis  bellatoribus  egregiis  a  tergo. 
Cum  potentia  surrexit  [erupit]  vox  magna; 
"  Erigite  mea  vexilla  supra  ; 
Expandite  ea  in  pracipitiis  Lenae, 
Instar  flammas  quae  cernitur  trans  fluctus; 
Sit  eorum  sonitus  in  vento  Iernes. 
Propago  torrentium  fremebundorum,  magnorum, 
Qui  effunduntur  à  mille  collibus  in  vallem, 
Auscultate  vos  mea  verba,  viri  eximii, 
Galle,  cujus  est  valida  manus  et  ensis, 


170  FIOXNGHAL. 

Oscair  nan  còmhrag  tha  tighinn, 
A  Chonaill  nan  gorm-bhallach  sgiath, 
A  shàr  Dhiarmaid  nan  ciabh  donn, 
Oisein,  righ  nam  fonn  's  nan  dàn, 
Bi-sa,  bi-sa  ri  làimh  d'  athar 
An  carraid  a  sgatha  nan  ceud." 

Thog  sinn  Deò-ghrèine  ri  crann, 
A  bhratach  mhòr  aig  righ  nan  lann. 
Bha  sòlas  an  anam  gach  triath, 
'Nuair  thog  i  a  sgiath  ri  gaoith. 
Bha  'gorm-shlios  ballach  le  h-òr 
Mar  shlige  ghlais  mhòir  na  h-oidhch', 
'Nuair  sheallas  na  rèil'  o  n'  speur. 
Bha  bratach  aig  gach  triath  dha  fèin, 
'S  a  ghaisgich  bu  treun  m'a  chruaidh. 

"  Faic,"  thuirt  righ  nan  slige  fial, 
"  Roinneadh  Lochlin  air  sliabh  Lèna ; 
Mar  neoil  dhubh  bhriste  tha  'n  triall, 
'N  dèigli  tuiteam  dha  'n  t-slan  air  Eiiinn 
'S  coimeas  iad  ri  coille  liath 
Leth-loisgte  air  sgiath  nan  carn, 
'Nuair  chithear  an  dealan  gu  'thrìan 
Dol  seachad  air  ghcug  gun  bhàrr: 
Gach  triath  do  chàirde  'ur  triatli 
Taghadh  dheth  'n  nàmhaid  a  chòir, 
'S  na  leigibh  do  shinns're  nan  sliabli, 
Slol  Innis  nan  ciar-thorc  mòr, 
Tilleadh  thar  chuan  eu'n  tìr." 


v.  354-381.  FINGAL.  171 

Oscar  certaminum  qua;  sunt  ventura, 
Conal  cierulo-umboniferoium  scutorum, 
Prastantissime  Dermid  capillorum  fuscorum, 
Ossiane,  rex  cantuum  et  carminum, 
Esto,  esto  tu  ad  manum  tui  patris 
In  conflictu  demetens  centurias." 

Ereximus  nos  jubar-solis  in  arboreo-hastili 
Vexillum  magnum  regis  gladiorum. 
Fuit  la;titia  in  animo  cujusque  principis, 
Quando  elevata  est  ejus  ala  ad  ventum. 
Fuit  ejus  (vexilli)  caerulum  latus  bullatum  auro 
Instar  conchae  canae  magnae  noctis, 
Quaudo  despiciunt  stella;  e  coelo. 
Fuit  vexillum  cuique  principi  sibi  ipsi, 
Et  fuere  sui  bellatores  strenui  circa  duram-armaturam. 

"  Ecce,"  dixit  rex  concharum  hospitalium, 
"  Divisa  est  Lochlin  in  clivo  Lena; 
Instar  nubium  atrarum  diruptarum  est  eorum  iter, 
Postquam  ceciderit  imber  in  Iernen  : 
Sunt  similes  illi  silvae  canae 

Semustae  in  alà  molium-saxosarum,  [fidum] 

Quando  cernitur  fulgur  usque  ad  tertiam  partem  [tri- 
Praeterire  ramum  sine  extremitate  : 
Quisque  princeps  ex  amicis  vestri  principis 
(Seligat)  tollat  de  hostibus  quod  aequum  est, 
Et  ne  permittite  proli  clivorum, 
Semini  insulae  fuscorum  aprorum  magnorum, 
Redire  trans  oceanum  ad  suam  terram." 


172  FIONNGHAL  du 

"  Leamsa,"  thuirt  Gall,  "  na  seachd  suinn, 
Thàinig  o  thuinn  an  Loch  Làin'." 
"  Thigeadh  Eric  mòr  a  chùl  duinn 
Gu  Oscar  inac  triath  nan  dàn." 
Thuirt  Conall,  "  Biodh  Innis  nan  Con 
Dha  mo  làimhs',  an  sonn  gun  hhàigh." 
"  Bidh  Mùdan,"  tliuirt  Diarmaid  donn, 
"  No  mise  air  lom  san  tràigh." 
Thagh  mise,  an  diugh  dall  is  faoin, 
Righ  Thormainn  nan  còmhrag  fial. 
Gheall  mi  gu  'n  cois'ninn  o  'n  laoch 
A  ghorm-lann  is  a  dhonn-sgiath." 
"  Mòr-rath  is  buaidh  air  gach  sonn," 
Thuirt  Fionnghal  bu  chaoine  beus  ; 
"  Shuarain,  righ  bheucail  nan  tonn, 
Is  tus' mo  roghadhsa,  fhir  thrèin." 
Mar  cheud  gaoth  o  cheud  aonach 
A'garbh-thaomadh  o  cheud  gleann, 
Briseadh  dorch'  ri  cruaich  ag  aomadli, 
Ghrad-ghluais  sìol  Shelma  nam  beann. 
Bha  Cromleac  nam  fuatli  a"  fuaim  thall. 

C'  e  b'  urrainn  aithris  na  bàis, 
'Nuair  a  dhùin  sinn  air  tràigfa  na  frìth  ? 
Nighean  uasal  Thoscair  nan  lann, 
B'fhuileach  ar  làmh  anns  an  strì. 
Tfauit  agfaaidh  an  nàmhaid  sa' cfaòmhrag, 
Mar  bhruacfa  Chòna  nan  sruth  garbh, 
Cfaaidh  trèith  's  an  gealladh  air  cfaòmhla; 


v.  382-409-  FINGAL.  173 

"  Mihi,"  dixit  Gallus,  "  sint  septem  bellatores, 
Qui  vcnerunt  ab  undis  lacus  Lannae." 
"  Veniat  Ercus  magnus  [crinis]  subfusci 
Ad  Oscarem  filium  principis  carminum." 
Dixit  Conal,  "  sit  Iniscona 
Mes  manui,  bellator  sine  misericordia." 
"  Sit  Mudanus,"  dixit  Dermid  subfuscus, 
"  Aut  ego  in  nudo  solo  in  littore." 
Selegi  ego,  bodie  coecus  et  debilis, 
Regeni  Therminae  certaminum  generosorum. 
Promisi  ego  me  ablaturum  esse  bellatori 
Ejus  caerulum-gladium  et  fuscum  scutum." 
"  Magnus  sit  successus  et  victoria  cuique  heroi," 
Dixit  Fingal,  cujus  erant  placidi  mores ; 
"  Suarane,  rex  mugitus  undarum, 
Tu  es  mea  optio,  vir  strenue." 
Instar  centum  ventorum  a  centum  jugis 
Aspere  efFusorum  à  centum  vallibus,  [tium, 

Interruptorum  obscurorum  in  pracipitiis  inclinan- 
Statim  processit  proles  Selmae  montosss. 
Erat  Cromla  terrificorum-spectrorum  resonans  e  re- 
Quis  posset  recensere  mortes,  [gione  adversa, 

Quando  concurrimus  nos  in  littore  saltùs  ? 
Filia  nobilis  Toscaris  gladiorum, 
Sanguinolenta  fuit  nostra  manus  in  conflictu. 
Cecidit  acies  hostium  in  certaminc, 
Instar  ripas  Cona;  torrentium  asperorum, 
Iverunt  principes  et  eorum  promissa(pari  passu)  simul; 


174  FIONNGHAL.  r 

Thug  sinn  a  bhuaidh  agus  mharbh. 
Aig  sruth  gàircach  Bhrain  nan  cruach 
'S  tric  a  shuidh  òigh  nan  geal-làmh, 
Sgìth  o  'n  t-sèilg,  do  bhrollach  shuas 
Ag  èirigh  gu  luath  cho  làn 
Ri  slios  eal'air  linne  snàmh, 
'S  i  thall  fo  chomas  na  gaoith, 
A  sgiath  bhàn  ag  èirigh  gu  mall 
'S  an  osag  ag  iadliadh  m'a  taobh. 
Chunnaic  thu,  oigh,  'sa  bheinn  ard 
Ghrian  ag  aomadh  dearg  fo  neoil, 
Dùbhra  dùnadh  dlùtli  mu  n'  cliarn, 
Osna  briseadh  thall  ro'  'n  cheò  ; 
Chunnaic  thu  uisge  tuiteam  trom, 
Torrunn  o  thom  gu  tom  'sa  ghleann, 
Fuathais  air  dealain  o  'n  tonn, 
Neart  a  mhonaidh  gu  lom  o  charn 
Sruth  gàireach  nam  beann  gu  tràìgh. 
Mar  sin  bha  toirm  mhòr  a  bhlàir, 
Chaoin  ainnir  nan  làmh  mar  shneachd'. 
C'uim  thuiteadh  do  dheoir  gu  làr, 
Nighean  àluiun  Thoscair  nam  f'eachd  ? 
Do  òighe  Lochlin  biodh  am  bròn, 
'S  e  'n  slòigh  a  ghèill  'sa  thuit  sa'  chòmhrag. 
B'  fhuileach  lainn  nam  faobhar  gorm 
Aig  slol  nan  triath  mòr  o  Chòna. 
Tha  mise  deurach  dall  !'<>  bhròn, 
Gun  choimeas  ni 's  mo  do  thriath  ; 


v.  410-4S7.  FINGAL.  175 

Reportavimus  nos  victoriam  et  trucidavimus. 

Ad  flumen  sonorum  Brannae  praecipitiorum 

Sajpe  sedisti,  nympha  manuum  candidarum, 

Fessa  à  venatu,  tuo  pectore  suprà 

Surgente  velociter  aeque  turgido 

Ac  est  latus  cycni  in  gurgite  nantis, 

Et  e  regione  adversa  expositi  arbitrio  venti, 

Alà  albà  surgente  leniter 

Et  tlamine  circumdante  ejus  latus. 

Vidisti  tu,  nympha,  in  monte  arduo 

Solem  euntem  rubrum  sub  nubem, 

Caliginem  circumcludentem  dense  molem-saxosam, 

Flatum  prorumpens  ex  adverso  per  vaporem  ; 

Viclisti  tu  pluviam  cadentem  graviter, 

Tonitru  ruens  à  colle  ad  collem  in  valle, 

Terririca-spectra  in  fulguribus  ab  undis, 

Vires  montis  (efFusas)  in  nudam  (planitiem)àmolibus 

Et  torrentem  fremebundum  clivorum  ad  littus  (des- 

Talis  fuit  sonitus  ingens  prcelii,  [cendentem): 

Blanda  nympha  manuum  instar  nivis. 

Quare  cadant  tuae  lacrymae  ad  terram, 

Filia  honesta  Toscaris  exercituum? 

Virginibus  Lochlin  sit  luctus,  [tamine. 

Ejus  sunt  agmina  quae  cesserunt  et  ceciderunt  in  cer- 

Fuere  sanguinolenti  gladii  aciei  caerulae 

Apud  semen  principum  magnorum  e  Conà. 

Sum  ego  lacrymosus  coecus  in  luctu, 

Ilaud  amplius  comes  principum  ; 


176  FIONNGHAL.  dua 

Thoir  dhomhsa,  Lamhgheal,  do  dheòir; 
Thog  mi  'n  uaigh'  gu  lèir  'san  t-sliabh. 

'San  uair  sin  t'o  làinh  an  righ 
Thuit  triath  san  strì  gu  'bhròn, 
A  chiahh  ghlas  an  carn  na  frìth, 
Thog  e 'shùil  air  ceann  an  t-sluaigh 

"  An  tus',"thuirt  mac  Cumhail,  "  a  th'ann? 
Caraid  dìleas  òigh  mar  shneachd  ! 
Chunnaic  mi  do  dheoir  san  àm 
'Xuair  thuit  ainnir  a  b'  àille  leac. 
Nàmhaid  do  naimhdibh  mo  rùin, 
'Na  thuit  thu  gu  d'  cliùl  fo  m'  lann  ? 
Tog,  Ullin,  tog  ard  a  chliù, 
Cuir  Mathon  fo  'n  ùir  sa'ghleann, 
Thoir  ainm  an  laoich  aosd'dha'n  fhonn 
A  mhosgail  trom  mu  òigh  nan  ard-threun  ; 
'S  caoin  dha  m'anam  ainnir  nan  long, 
Ghabh  còmhnuidh  fo  thom  na  h-Ardbheinn." 

Chuala  Cuchullin  o  n'charn 
Garbh  thorrunn  nan  lann  sa' cliòmhrag, 
'S  e  suidh  air  Còna  nan  còs 
Fo  bhròn  o  charraid  gun  bhuaidh. 
Ghairm  e  Conall  nan  geur  lann 
Is  Carull  aosd'o  'n  am  o  shean. 
Thàinig  na  laoich  is  iàd  liatli, 
A  togail  an  sgiath  sa'  mhagh. 
Thàinig  is  chunnaic  iad  thall 
Sruth  còmhraig  mar  lionadh  a  chuain, 


v.  438-465.  FINGAL.  177 

Da  mihi,  manus  candida,  tuas  lacrymas  ; 

Coacervavi  ego  eorum  tumulum  omnium  in  clivo. 

Eà  in  horà  sub  manu  regis 

Cecidit  prìnceps  in  conflictu  in  ejus  dolorem, 

Capillo  cano  super  mole-saxosà  saltùs 

Elevavit  ille  suum  oculum  ad  caput  agminis. 

"  Tune  es,"  inquit  natus  Cumale,  "  qui  hic  ades  ? 
Amice  dilecte  Agandeccae  ! 
Vidi  ego  tuas  lacrymas  in  tempore 
Quo  cecidit  virgo  formoste  genffi. 
Hostis  hostium  mei  amoris, 
Cecidistine  tu  retrorsum  sub  meo  gladio  ? 
Tolle,  Ullin,  tolle  in  altum  ejus  famam, 
Conde  Mathonem  sub  tellurem  in  valle, 
Trade  nomen  herois  senis  cantui    [nuorum  virorum  ; 
Qui  suspiravit  graviter  super  virgine  summorum  stre- 
Est  blanda  meo  animo  nymplia  navium, 
Quk  cepit  domicilium  sub  colliculo  Ardvenae." 

Audiit  Cucullin  a  mole  saxosà 
Asperum  sonitum  telorum  in  certamine, 
Ut  jacebat  in  Cromlà  cavernosà 
Sub  luctu  a  conflictu  sine  victorià. 
Vocavit  ille  Conaiem  acutorum  telorum 
Et  Carulem  senem  ex  tempore  prisco. 
Veneruut  heroes  cani 
Tollentes  scuta  in  planitie, 
Venerunt  et  viderunt  illi  e  regione  adversà 
Flumen  ccrtaminis  ut  fluxum  oceani 

TOM.    II.  N 


178  FIONNGHAL.  d 

'Nuair  a  mhosg'leas  a  chiar-ghaoth  shuas 
A'  taomadh  nan  stuadb  air  tràigh 
Thar  gaineamh  nam  t'às-ghleann. 

Loisg  anam  Chuchullin  ri  'shealladh  ; 
Thionail  duirch'air  a  mhala  gu  gruaim ; 
Bha 'làmh  air  cloidheamh  a  shinns're, 
A  dhearg-shùil  air  nàmhaid  na  h-Eirinn. 
Tri  chuairt  shìn  an  triath  a  cheum  ; 
Choisg  Conall  a  cheum  tri  chuairt. 
"  Cheann  innis  a'  chiar-cheathaich  mhall, 
'S  e  'n  righ  chuir  tb  lann  an  nàmhaid  ; 
Na  iarrsa  roinn  do  chliù  an  triath, 
'S  e  f'èin  air  an  t-sliahh  mar  stoirm." 

"  Gluais,  a  Charuill,"  thuirt  an  ceannard, 
"  Gluais  ealamh  gu  righ  Mhòirbheinn  ; 
Thoir  t'àilte  do  thriath  nan  glcanna, 
i'ear  gearraidh  is  caithidh  a  chòmhraig. 
'Nuair  thraoghas  Lochlin  thall  mar  thuil 
'N  dèigh  uisg',  's  a  dh'  ìslichcas  comhstri, 
Biodh  do  ghuthsa  binn  'na  chluais 
Lc  moladh  'na  bhuaidh  righ  Sbelma. 
Thoir  lann  Chathbaid  do  n'  mhòr-laoch, 
Lann  a  cboisinn  na  faoibh  o  shàir; 
Clia  chòir  d<>  Chuchullin,  's  e  faoin, 
Airm  sinns're  nacb  d'aom  sa'bhlàir. 

Thanais  Chromla,  's  uaigneach  scorr, 
Anaim  mhor  nan  saoi  a  dh'fhalbb, 
Bibhse  mu  mu'chcum,  's  mi  fo  bhròn  ; 


v.  466-493.  FINGAL.  179 

Quando  expergiscitur  ater  ventus  supra 

Eft'undens  undas  in  littus 

Pcr  arenosum-campum  desertarum  vallium. 

Exarsit  animus  Cucullinis  inter  spectandum  ; 
Contraxit  obscuritatem  supercilium  usque  ad  torvi- 
Fuit  ejus  manus  super  gladio  majorum,  [tatem; 

Ejus  ruber  oculus  versus  ad  hostes  Iernes. 
Ter  extendit  princeps  passus  ; 
Continuit  Conal  ejus  passum  ter. 
"  Caput  insuls  fusci  vaporis  tardi, 
Est  rex  qui  subjecit  gladio  hostem ; 
Ne  qusre  partem  gloria1  principis, 
Cum  sit  ipse  in  clivo  ut  procella." 

"  Proficiscere,  Carul,"  dixit  princeps, 
"  Proficiscere  celeriter  ad  regem  Morvenis ; 
Dicito  salutem  domino  vallium, 
Viro  casdenti  et  consumenti  certamen. 
Cum  refluxerit  Lochlin  ex  adverso,  ut  diluvium 
Post  pluviam,  et  subsidit  certamen, 
Sit  vox  tua  suavis  in  ejus  aure 
Laudans  in  ejus  victorià  regem  Selmas. 
Trade  gladium  Cabadis  magno  bellatori, 
Gladium,  qui  reportavit  exuvias  a  prastantibus  viris  ; 
Non  jure  (pertinent)  ad  Cucullinem,  cum  sit  debilis, 
Arma  majorum  qui  non  cesserunt  in  prcelio. 

Spectra  Cromlae3  cujus  est  solitarius  scopulus, 
Aniuue  magnae  heroum  qui  abierunt, 
Estote  vos  circa  meos  passus,  cum  sim  in  luctu; 


180  FIONNGHAL.  d 

Labhraibh  rium  o  chòs  nan  carn, 
Gath  a  shoills'  's  a  dh'fhalbh,  mi  fèin. 
Mar  cheathach  air  beinn  mo  chliù; 
'Nuair  thig  osag  na  maduinn  gu  treun, 
Chithear  leathad  an  fhèidh  gu  cliùl. 
Chonaill,  na  labhair  air  airm  ; 
Shiubhail  rn'ainm  o  chòmhnuidh  nan  laoch; 
Bidh  m'osna  air  Chromla  nan  stoirm, 
Gu  'n  caillear  m'  san  fhraoch. 

Thusa,  Bhràigh-gheal,  a's  àillc  snuagh, 
Bi  brònach  is  truagh  mu  m'  chliù  ; 
Cha  till  mi  dha  d'  ionnsuidh  gun  bhuaidh, 
A  dhearrsa-grèine,  fhuair  mo  rùn." 


v.  494-506.  FINGAL.  181 

Alloquimìni  me  e  cavernis  molium-saxosarum, 

Jubar  quod  eluxit  et  discessit  (sum)  ego  ipse. 

Ut  vapor  in  monte  (est)  mea  fama ; 

Cum  veniunt  flamina  matutina  strenue, 

Cernitur  acclivitas  cervorum  a  tergo. 

Conal,  ne  loquere  de  armis ; 

Abiit  meum  nomen  e  conventu  bellatorum  ; 

Erit  meiun  suspirium  in  Cromlà  procellosà, 

Donec  perierit  meus  trames  in  ericà. 

Tu,  Bragela,  cujus  est  venustissima  species, 

Esto  lugubris  et  misera  propter  meam  gloriam  ; 

Non  redibo  ego  ad  te  sine  victorià, 

O  jubar-solis,  quae  obtinuisti  meum  amorem." 


F  INGAL. 

CARMEN  QUINTUM. 


€atmini£  V.  Strgumcntum. 

Collem  adhuc  occupant  Conal  et  Cucullin.  Fingalis  et  Suarani  con- 
gredientium  narratur  certamen.  Superatur  Suaranus,  vinctusque  in 
manus  Ossiani  Gallique  Morni  filii  traditur.  Fingal  intereà  mino- 
resque  natu  filii,  fugientibus  instant  hostibus.  De  Orlà,  uno  e  Lochlini 
principibus  mortifero  vulnere  aft'ecto,  pauca  obiter  narrantur.  Fingal 
Ot\x  letho  nonniliil  commotus,  sisti  aciem  jubet,  filiisque  accersitis, 
natu  minimum  interfectum  esse  certior  factus  est.  Occisura  luget 
filiuni,  et  postquam  de  Lamdargo  et  Galchossà  quajdam  audiverat, 
Suaranum  repetit.  Ossiano  interea  sese  offert  Carul,  qui  ut  Fingali 
de  victorià  gratularetur  a  Cuculline  erat  missus.  Colloquium  bardo- 
rum  quarti  diei  res  gestas  ad  tìnem  perducit. 


[   186] 


FIONNGHAL. 


DUAN  V. 


v.  1-17. 
Air  leac  Chromla's  fuaimear  taobh 
Labhair  Conall  ri  laoch  a  charbaid. 
"  C'uime  tha  'ghruaim,  a  mhic  Shema, 
'S  ar  cairde  fèin  'cur  ruaig  sa'bhlàr? 
'S  cliuar  thusa,  a  thrèin  ghaisgich  ; 
'S  iomadh  saoi  a  chaisg  do  chruaidh. 
'S  tric  bha  Bràigh-gheal,  's  guirme  sùil, 
A's  àille  cùl,  fo  fhiamh  gàirej 
'S  tric  a  bha  'n  coinneamh  a  triath 
"S  c  tilleadh  o'n  t-sliabh  le'thrèin, 
'Nuair  bha'n  nàmhaid  sàmhach  san  uaigh, 
'S  a  bhuaidh  a  dealradh  m'a  rùn. 
lhi  taitneach  dha'cluais  do  bhaird, 
'Nuair  a  shnàmhadh  do  ghnlomh  air  fonn. 
Faicse  righ  Mhòirbheinn  'na  chruaidh 
Siubhal  suas  mar  theine  spèir, 
A  neart  mar  shruth  Lùbair  nan  sìan, 


[   187] 


FINGAL. 


CARMEN  V. 


v.  1-17. 
Ix  clivo  Cromlae  sonori  lateris 
Allocutus  est  Conal  bellatorem  currùs. 
"  Quamobrem  est  tetricitas  (tibi),  flli  Semi, 
Cum  amici  nostri  vertunt  (hostes)  in  fugam  proelio  ? 
Es  tu  inclytus,  strenue  heros  ; 

Sunt  plurimi  bellatores  quos  compescuit  tuum  ferrum. 
Sajpe  fuit  Bragela,  cujus  est  maxime  caerulus  oculus, 
Et  pulcherrima  ca^saries,  subridens  ; 
Saepe  [fuitj  ivit  in  occursum  sui  domini 
Revertentis  ab  itinere  cum  suis  strenuis  viris, 
Quando  erant  hostes  taciti  in  sepulchro, 
Et  ejus  victoria  resplendebat  circa  suum  amorem. 
Erant  jucundi  ejus  auri  tui  bardi, 
Cum  efTundebautur  tua  facinora  in  cantu. 
Aspice  tu  regem  Morvenis  in  durà-armaturà 
Pergentem  sursum  ut  ignis  coelorum, 
Ejus  robore  ut  flumen  Lubaris  nimbosi, 


188  FIONNGHAL. 

No  osn;i  tha  dìan  air  Chromla, 

'Nuair  lùbas  crainn  gheugach  nan  scorr 

Ri  stoirm  mhòir  an  àm  na  h-oidhch'. 

Is  sona  do  shluagh,  a  righ  nan  lann, 
"S  i  do  làmh  a  bhuail  gach  catli, 
'S  tusa  's  trèine  measg  na  strì, 
'S  tu  fèin,  an  àm  sith  a's  glic. 
Dha  d'fhocal  a  ghèilleas  nam  mìltc; 
Crithidh  feachd  nacli  tiom  roi'  d'  chruaidh. 
Is  sona  do  shluagh,  a  righ  nan  lann, 
A  tliig  o  chruaich  Shelma  nan  gleann. 

C'  e  tha  dorcha  air  an  t-sliabh 
Ann  torrunn  ciar  a  shiubhail  fèin  ? 
C'  e  ach  mac  Starno  nan  sgiath 
'G  iarruidh  righ  Mhòirbheinn  an  treun. 
Faicse  còmhrag  an  dà  laoch, 
Tha  mar  ghaoir  air  aghaidh  cuain, 
'Nuair  thach'reas  dà  fhuas  sa'ghaoith 
An  garbh-chath  mu  aomadh  nan  stuadh. 
Cluinnidh  sealgair  fada  thall 
Fuaim  mhòr  mhall  nam  fuath  a'strìj 
Chi  e  'n  cuan  a  tigh'nn  a  nall, 
O  thìr  nan  Gall  gu  ard  nam  frìth." 

13' iad  sin  d'fhocail,  a  Chonaill  chaoin, 
'Nuair  thachair  na  laoich  sa'chath, 
'N  sin  bha  torrunn  treun  nan  arm ; 
Gach  buille  bu  gharbh  agus  beum  ; 
Mar  cheud  ord  ag  èirigh  ard, 


v.  18-45.  FINGAL.  189 

Aut  flamine  quod  est  vehemens  in  Cromla, 
Quando  flectuntur  arbores  ramosae  scopulorum 
A  procellis  magnis  in  tempore  noctis. 

Est  felix  tuus  populus,  o  rex  telorum,  [nas, 

Est  tua  manus  quae  percussit  [commisit]  singulas  pug- 
Tu  es  maxime  strenuus  inter  certandum, 
Tu  ipse  es  tempore  pacis  sapientissimus. 
Tuo  mandato  parent  millia  ; 
Tremunt  agmina  haud  timida  pne  tuo  ferro. 
Felix  est  tuus  populus,  rex  telorum, 
Qui  venis  à  pra'cipitiis  Selmae  vallium. 

Quis  est  torvus  in  clivo 
In  tonitru  f'usco  itìneris  sui  ? 
Quis  nisi  filius  Starni  scutorum 
Quiurens  regem  Morvenis  strenuum. 
Aspice  tu  conflictum  duorum  heroum, 
Qui  est  instar  fragoris  in  facie  oceani, 
Cum  occurrunt  duo  spectra-terrihca  in  vento 
In  aspero  certamine  super  inclinatione  fluctuuin. 
Audit  vcnator  longè  è  regione  adversa 
Sonitum  magnum  lentum  spectrorum  contendentium  ; 
Cernit  ille  oceanum  advenientem  [huc]  ad  se 
A  terrà  Gallorum  ad  cacumen  saltùs." 

Fuere  ha?c  tua  dicta,  Conal  blande, 
Quando  occurrerunt  bellatores  in  concursu, 
Tunc  extitit  tonitru  horrendum  armorum  ; 
Fuere  ictus  eorum  asperi  et  plaga; ; 
Ut  centum  tudes  surgentes  altè, 


190  FIONNGHAL,  duan  v. 

Air  cruaidh  theallaich  's  deirge  c&oir. 
B'fhuathasach  còmhrag  an  dà  righ  ; 

Bu  ghruamach  san  strì  an  tuar ; 
An  sgiath  dhonn  a  sgoltadh  fo  bheum, 
Lanna  geur  a'  lcum  o  chruaidh. 
Thilg  gach  hall  àirm  air  an  rèidh, 
Ghahh  na  laoich  'sa  chèile  luath. 
Bha  gach  ruighe  fèitheach  mòr 
'G  iadhadh  mu  dhruim  garbh  nan  sonn, 
A  tionndadh  o  thaobh  gu  taobh, 
Am  mòr  chosa  sgaoileadh  air  lom. 
'Nuair  dh'  èirich  ardan  neirt  nan  treun 
Clirith  an  cathar  fèin  fo  'n  sa.il, 
Chriothnaich  clach  is  cruach  is  carn, 
'S  coill'  uaine  fo  spàirn  nan  laoch. 
Ma  dheireadh  thuit  neart  nan  tonn, 
Chaidh  Suaran  nan  long  fo  chìs. 

Mar  sin  chunn'cas  leam  air  Còna 
(Ach  Còna  cha 'n  fhaic  mi  chaoidh), 
Mar  sin  chunn'cas  leam  dà  mhòr-thom 
Siubhal  o 'n  còmhnuidh  san  fhraoch 
O  ncart  sruth  baoth  nan  sliabh ; 
Tionndaidh'  iad  o  thaobh  gu  taobh  ; 
Bidh  glacadh  nan  craobh  'sa  chèile, 
'Nuair  thuiteas  sa'  chladach  araon, 
Le  daraig  is  fraoch  o  n'  bheinn. 
Tillidh  sruth  o'shiubhal  mall, 
'S  chithear  ruadh  nam  bruacha  thall. 


v.  46-73.  FINGAL.  19 1 

In  duram  incudem  ruberrimorum  scintillarum. 

Fuit  terribile  certamen  duorum  rcgum; 
l'uit  ater  in  contlictu  eorum  color; 

Eorum  scutis  fuscis  rissis  sub  plagis, 

Et  gladiis  acutis  dissilientibus  a  duro-ferro. 

Abjecerunt  singula  instrumenta  pugnse  in  planitiem, 

Et  comprehenderunt  heroes  se  mutuo  velocitcr. 

Fuit  quisque  lacertus  nervosus  et  magnus 

Inflexus  circa  dorsum  crassum  bellatorum, 

Vertentium-se  a  latere  in  latus, 

Eorum  magnis  pedibus  divaricatis  in  nudo-solo. 

Quando  surrexit  superbia  roboris  strenuorum 

Tremuit  rupes  ipsa  sub  eorum  talis, 

Contremuerunt  saxa  et  pnecipitia  et  moles-saxosa: 

Et  silva  viridis  sub  nisu  bellatorum. 

Ad  extremum  cecidit  robur  undarum, 

Ivit  Suaranus  navium  sub  potentiam. 
Sic  conspecti  sunt  à  me  in  Conà 

(At  Conam  haud  conspiciam  ego  in  aeternum), 
Sic  conspecti  sunt  à  me  duo  magni  colles 
Procedentes  ab  eorum  habitatione  in  ericà 
Sub  viribus  torrentis  insani  clivorum; 
Vertuntur  illi  à  latere  in  latus  ; 
Erit  comprehensio  arborum  inter  se, 
Quando  cadent  in  sabulosam-planitiem  simul 
Cum  eorum  quercubus  et  ericà  à  monte. 
Revertetur  torrens  a  cursu  tardus, 
Et  cernentur  rufa?  ripa;  ex  adverso. 


192  FIONNGHAL. 

"  Shìol  Mhòirbheinn  a's  f'ada  uainn, 
Fo  aire  hiodh  righ  nan  stuadh  ard, 
'S  co  treun  is  neartar  an  sonn 
Ri  mìle  tonn  ag  iarruidh  tràigh, 
Cha  làmh  e  tha  cll  'sa  chòmhrag  ; 
Tha  shinns're  o  'n  àm  o  shean, 
A  Ghaill,  a  chinn-uidhe  nan  treun-shonn, 
Oisein,  cheannard  nam  fonn  caoin, 
'S  e  caraid  mo  cheud  rùin  a  th'  ann, 
Togaihh  a  cheann  o  bhròn. 
Oscair,  Fhillein,  Iloinne  ruaidh, 
Leanaibhse  an  ruaig  thar  Lèna, 
Sibhse,  dh'fhàgadh  gaoth  le  luaths, 
Leanaibh  sinns're  chuain  an  Eirinn, 
Chumail  luingeas  o  èirigh  air  tonn 
O  Innis  nan  long  's  nan  torc. 

Dh'fhalbh  iad  niar  osag  ro'  'n-t-sliabh  : 
Ghluais  Fionnghal  mar  nial  gu  mall, 
Mar  thorrunn  hha  forum  an  treith, 
'Nuair  thuiteas  an  t-sian  gu  tlàth 
Air  raoin  shàmhraidh  dorch  is  ciuin  ; 
Bha 'chlaidheamh  corr  mar  ghath  na  greine, 
No  reul  tanais  an  àm  na  h-oidhch, 
Gu  triath  Loclilin  ghluais  a  'cheuma, 
Is  labhair  ri  trcun  nan  tonn. 

"  C' e  tha  cho  dorcha  fo  bhròn 
Aig  carraig  a's  beucach  sruth  ; 
Esa  nach  urrainn  a  lcuin, 


v.  74-101.  FINGAL.  193 

"  Semen  Morvenis,  qua;  longe  abeste  nobis, 
[Sub  vigiliis  sit]  custodiatur  rex  fluctuum  altorum, 
Est  seque  strenuus  et  robustus  heros 
Ac  mille  undce  qua^rentes  littus, 
Non  manus  ille  quse  est  debilis  in  pugnà ; 
Est  ejus  stirps  ex  tempore  prisco. 
Galle,  caput-vise  strenuorum  heroum, 
Ossiane,  princeps  cantuum  suavium, 
Est  amicus  mei  primi  amoris  qui  adest, 
Tollite  ejus  caput  è  moerore. 
Oscar,  Folan,  Roena  rufe, 
Sequimini  vos  eorum  fugam  per  Lenam, 
Vos,  qui  [relinqueretis]  prasteriretis  ventum  celeritate, 
Sequimini  prolem  oceani  in  Ierne, 
Ut  prohibeatis  classem  a  surgendo  in  fluctu 
Ab  insula  navium  et  aprorum." 

Iverunt  illi  ut  flamina  per  clivum  ; 
Processit  Fingal  ut  nubes  lentè, 
Ut  tonitrùs  fuit  sonitus  principis, 
Quando  cadit  imber  molliter 
Super  agrum  Eestivum  obscurus  et  tranquillus  ; 
Fuit  ejus  gladius  eximius  similis  radio  solis, 
Aut  telo  spectri  in  tempore  noctis, 
Ad  principem  Lochlinis  promovit  ille  suum  passum, 
Et  allocutus  est  strenuum-virum  undai'um. 

"  Quis  est  ita  tetricus  sub  luctu 
Ad  rupem  cujus  est  fremebundus  torrens ; 
Is  qui  non  potest  eum  transilire, 

TOM.   II.  o 


194  FIONNGHAL.  vva 

Ge  àille  gun  bheud  a  chruth, 
A  sgiath  hhallach  slnnte  r'a  thaobh, 
A  shleagh  mar  a  chraoibh  sa'  bheinn. 
Og-ghaisgich  a's  gruamach  snuagh, 
An  nàmhaid  le  fuath  thu  dhomh  fèin  ?" 

"  Thàineas  o  Lochlin,  a  thriath, 
Is  làidir  mo  sgiath  'sa  chomhstri. 
Tha  mo  rùn  gu  deurach  san  t-sliabh, 
Cha  till  mi  gu  ciabh  an  òr-fhuilt." 

"  An  gèill  thu,  no 'n  gabhadh  tu  còmhrag?" 
Thuirt  Fionnghal  nam  mòr-ghnìomh. 
"  Cha  bhuaidh  do  nàmhaid  a'  m'  f  hianuis  ; 
Cha  'n  ìosal  mo  chairde,  a  thriath. 
Leansa  mi,  ghaisgich  nan  tonn, 
'S  gabh  sòlas  air  tom  nam  fleagh. 
Cuir  ruaig  air  luath-chos  an  aonaich ; 
Bi  d' chara  nach  faoin  dha 'n  righ." 

"  Cha  bhi,"  's  e  fhreagair  an  triath. 
"  Le  laigse  bha  riamh  mo  làmh, 
Mo  chruaidh  gun  choimeas  san  t-sliabh. 
C'  uim  nacli  gèill  an  treun  dha  m'  lann  :" 

"  Oig-fhir,  cha  do  ghèill  mi  riamh, 
'S  cha  ghèill  do  dhuine  tba  beò. 
Taghsa  dhe  m'  shinns're,  a  thriath, 
'S  lìonor  mo  shìol  agus  's  mòr." 

"  An  diùlt  an  righ  fèin  an  còmhrag?" 
Tluiirt  Orla  nan  donn  sgiath  ; 
"  Tha  Fionnghal  'na  choimeas  do  'n  òig-fhear. 


v.  102-129.  FINGAL.  195 

Etiamsi  sit  honesta  sine  labe  ejus  forma, 
Ejus  scuto  umbonìgero  extenso  ad  ejus  latus, 
Et  hastà  instar  arboris  in  monte. 
Juvenis-heros,  cujus  trux  est  species-oris, 
An  hostis  cum  odio  (es)  tu  mihi  ipsi  ?" 

"  Veni  ego  e  Lochline,  o  princeps, 
Est  validum  meum  scutum  in  conflictu. 
Est  meus  amor  lacrymosus  in  clivo, 
Haud  redibo  ego  ad  capillos  aureas-caesariei." 

"  Cedesne  tu,  an  accipies  tu  certamen?" 
Inquit  Fingal  magnorum  facinorum. 
"  Non  est  victoria  hosti  in  meo  conspectu  ; 
Non  sunt  humiles  mei  amici,  princeps. 
Sequere  tu  me,  heros  undarum, 
Et  accipe  solatium  in  colle  epulorum. 
Mitte  in  fugam  veloces-pedes  jugi ; 
Esto  amicus  haud  debilis  regi." 

"  Haud  ero,"  est  quod  respondit  princeps. 
"  Cum  infirmitate  fuit  semper  mea  manus, 
Meo  duro-ferro  sine  compari  in  clivo. 
Quare  non  cedat  princeps  meo  gladio?" 

"  Adolescens,  non  cessi  ego  unquam, 
Et  non  cedam  homini  qui  est  vivus. 
Elige  tu  ex  mea  progeriie,  princeps, 
Numerosum  est  meum  semen  et  ingens." 

"  An  recusat  rex  ipse  pugnam  ?" 
Dixit  Orla  fuscorum  scutorum  ; 
"  Est  Fingal  compar  juveni, 


196  FIONNGHAL. 

Agus  esan  amhàin  dhcth  'threith. 

A  righ  Mhòirbhcinn  a's  mòr  cliu, 

Ma  thèid  mi  air  chùl  san  str), 

Am  meadhon  Lèna  togsa  m'  ùir ; 

Biodh  uaigh  dliomh  a's  mò  san  fhrìth. 

Cuir  thairis  air  astar  nan  tonn 

Gu  innis-nan-long  mo  lann 

Gu  ainnir  mo  rùin  tha  trom 

Fo  l)hròn,  Làmh-gheal  uau  rosg  mall. 

Feuchadh  i  a  chruaidh  dha'mac, 

'S  deòir  a'  ruith  le  tlachd  o  'gruaidh." 

"  A  ghaisgich  òig,  a's  brònach  sgeul, 
C'uim  a  thog  thu  dhomh  fèin  na  deòir? 

Tha  là  do  laoich  anns  an  rèidh, 
Chi  an  clann  na  h-àirm  bu  chorr 
Fo  mheirg  agus  scleò  san  talla. 
Orla,  èiridh  d'  uaigh  gu  h-ard, 
Bidh  bean,  a's  àille  bràigh,  fo  dheoir, 
'Nuair  chithear  air  bhord  do  lann." 

Chuireadh  còmhrag  air  fraoch  Lèna; 
Bu  lag 'na  bheuma  làmh  Orla; 
Ghearradh  le  Fionnghal  o  chèile 
Ceangal  iall  a  sgèith  sa'chomhstri ; 
Thuit  an  sgiath  bhallach  air  làr, 
Mar  ghealach  air  sàil  ib  ghaoith. 

"A  righ  Mhòrbheinn,  tog  do  làmh, 
Cuir  lann  ro'  m'  bhràighead,  a  laoich, 
Làn  lot,  agus  fann  o  n'  bhlàr. 


v.  130-157.  FINGAL.  197 

Et  ipse  solus  de  suà  tribu. 

Rex  Morvenis,  cujus  magna  est  fama, 

Si  ivero  ego  post  tergum  [superatus  f 'uero]  in  certando, 

In  medià  Lenà  eleva  tu  meum  tumulum ; 

Sit  sepulchrum  mihi  maximum  in  saltu. 

Transmitte  per  viam  undarum 

Ad  insulam  navium  meum  gladium 

Ad  nympham  mei  desiderii,  quas  est  gravis 

Suh  luctu,  manus  candida  ciliorum  lentorum. 

Ostendat  illa  duram-chalybem  suo  fìlio, 

Lacrymis  currentibus  cum  venustate  à  genà." 

"  Heros  juvenis,  cujus  est  luctuosa  narratio, 
Quare  es  tu  coram  me  in  lacrymis  ? 
Sunt  sui  dies  bellatoribus  in  planitie, 
Cernent  sui  liberi  eorum  arma  egregia 
Sub  ferrugine  et  situ  in  aulà. 

Orla,  surget  tuus  tumulus  in  altum,  [crymis, 

Erit  uxor,  cujus  est  formosissimum  collum,  sub  la- 
Quando  cernetur  super  assem  tuus  gladius." 

Commissa  est  pugna  in  ericà  Lenae ; 
Fuit  infirma  in  ejus  plagis  manus  Orls  ; 
Abscissa  sunt  a  Fingale  a  se  invicem 
Vincula  lororum  ejus  scuti  in  concertatione; 
Cecidit  scutum  umbonigerum  in  terram, 
Ut  luna  in  sale  sub  vento. 

"  Rex  Morvenis,  tolle  tuam  manum, 
Trude  gladium  per  meum  pectus,  heros, 
Plenum  vulneribus,  et  languidum  e  proelio. 


198  FIONNGHAL.  duan  v. 

Dh'fhàg  cairde  bu  shàr  mo  thaobh. 
Thig  sgeul  a's  brònach  do  m'ghràdh 
Air  srath  Lotha  nan  sruth  caoin, 
'Nuair  bhitheas  'na  h-aonar  sa'  choill', 
'S  an  osag  mhaoth  san  doire  fuaim." 

"  Cha  reub,"  's  e  thubhairt  an  righ, 
"  Cha  reub  mi  san  strl  tliu,  Orla ; 
Faiceadh  an  ainnir,  a's  mìn, 
A  rùn  neo-chli  air  uisge  Lotha; 
Slàn  o  chomhstri  nam  mòr-laoch, 
Faiceadh  d'athair,  is  e  liath, 
Mur  'eil  an  triath  le  aois  dall ; 
Cluinneadh  e  do  cheum  san  t-sliabh, 
'S  do  ghuth  treun  'na  thalla  thall; 
Biodh  aoibhneas  air  'anam  gun  dàil 
Is  fairicheadh  le  làimh  a  mhac." 

"  Cha  'n  fhairich  e  mi  chaoidh,  a  righ,  ' 
Thuirt  òig-fhear  neo-chli  o  Lotha, 
"  Thuit  mi  air  Lèna  nam  frìth  ; 
Cluinnidh  baird  mo  strì  sa'  chòmhrag. 
Fo  m'  chrios  tha  garbh-lot  a  bhàis, 
Is  so  e  dhuit  thall,  a  ghaoth." 

Thaom  e  'dhearg-f  huil  trom  o  'thaobh  ; 
Thuit  e  anns  an  fhraoch  air  Lèna; 
Dh'aom  an  righ  thar  spàirn  an  laoich, 
Is  ghairm  air  na  h-òig-fhir  bu  trèine. 

"  Oscair  is  Fhillein,  mo  dhà  mhac, 
Togaibh  le  tlachd  cuimhne  Orla; 


v.  158-185.  FINGAL.  199 

Reliquerunt  amici,  qui  erant  praestantes,  meum  latus. 
Veniet  historia  quas  est  luctuosa  ad  meum  amorem 
In  campo  Lothas  fluentorum  lenium, 
Quando  erit  sola  in  [solitudine]  in  silvà, 
Et  aura  mollis  in  nemore  sonans." 

"  Non  lacerabo,"  est  quod  dixit  rex, 
"  Non  lacerabo  ego  in  certamine  te,  Orla; 
Videat  nympha,  quas  est  blanda, 
Ejus  amorem  haud  invalidum  ad  amnem  Lothas ; 
Salvum  a  certamine  magnorum  bellatorum, 
Videat  pater  tuus,  cum  sit  canus, 
Nisi  sit  princeps  per  senectutem  coecus ; 
Audiat  ille  tuos  passus  in  clivo, 
Et  tuam  vocem  strenuam  in  suà  aulà  trans  (mare); 
Sit  lastitia  in  ejus  animo  sine  morà 
Inter  palpandum  suis  manibus  filium." 

"  Haud  quaeret-palpando  ille  me  unquam,  rex," 
Inquit  juvenis-vir  haud  sinister  [debilis]  à  Lothà, 
"  Cado  ego  in  Lenà  saltuum  [saltuosà]; 
Audiatur  per  bardos  meum  robur  in  certamine. 
Sub  meo  balteo  est  grave  vulnus  mortis, 
Et  ecce  tibi  (meum  sanguinem),  vente." 

Effusus  est  ejus  ruber  sanguis  graviter  è  latere ; 
Cecidit  ille  in  ericà  in  Lenà ; 
Inclinavit-se  rex  super  angores  herois, 
Et  invocavit  juvenes-viros  qui  erant  fortissinu. 

"  Oscar  et  Folan,  mei  duo  filii,  [nam  Orlas; 

Extollite-laudibus  cum  honore  [honorifice]  memo- 


200  FIONNGHAL.  duan  v. 

Cuiribh  gaisgeach  donn  fo  leac 

Fada  o  'mhnaoi  ghasd  air  Lotha  ; 

Gabhadh  clos  ann  so  leis  fèin 

'N  tigh  caol  gun  leus  'sam  mair  a  ghruaim, 

Fada  o  Lotha  nam  beuc, 

O  'thalla,  o  'thrèin,  o  'luaidh. 

Gheibh  laigse  a  bhogha  san  talla; 

Bidh  daoine  neo-smiorail  'g  a  iadhadh, 

A  mhìolchoin  a'  caoineadh  'sna  gleanna, 

'S  na  tuirc  mu  'n  robh  'aire  fo  aoibhneas. 

Thuit  an  làmh  bu  treun  sa'chòmhrag; 

Chaidh  ceann  nan  triath  mòr  air  chùl. 
Gluaisibh  guth  is  fuaim  nan  stoc, 

Oig-fheara  gun  lochd  o  Mhòrbheinn. 
Tilleam  gu  Suaran  an  nochd, 
Is  togam  le  fonn  a  dhòghruinn. 
Oscair,  Fhillein,  is  a  Roinne, 
Grad-shiùlaibh  thar  fraoch  mhaigh  Lèna  ; 
Air  naimhde  tionndaibh  rosg  a's  caoine. 
A  Roinne,  c'  àite  bheil  thu,  threin-f  hir  ? 
Clia  bu  chleachda  dhuit  bhi  mall, 
Agus  righ  nan  lann  'ga  d'ghairm." 

"Tha  Roinne,"  thuirt  Ullin  am  bàrd, 
"  Mar  ri  cruthaibh  ard  nam  buaidh, 
Mar  ri  Trathal,  righ  nan  sgiath, 
L  ri  Treunmor  nan  gniomh  mòr. 
Tha  'n  t-òig-f  bear  ìosal  gun  tuar 
'Na  luidlic  air  a  chruaich  an  Lèna." 


v.  186-213.  FINGAL.  201 

Deponite  bellatorem  fuscum  sub  lapidem 

Procul  ab  uxore  honestà  ad  Lotbam ; 

Sumat  requiem  hic  secum  ipso  [citas, 

In  domu  angustà  sine  flamma  ubi  durabit  ejus  tetri- 

Procul  a  Lothà  fremituum  [fremebunda], 

Ab  aulà,  à  suis  strenuis  viris,  à  laude. 

Inveniet  debilitas  ejus  arcum  in  aulà ; 

Tentabunt  homines  enerves  eum  tendere,* 

Ejus  canes  venatici  lugebunt  in  convalle, 

Et  apri  circa  quos  erat  ejus  attentio  sub  gaudio. 

Cecidit  manus  quas  erat  strenua,  in  conflictu ; 

Ivit  caput  dominorum  magnorum  post  tergum. 

Excitate  vocem  et  sonum  cornuum, 
Juvenes-viri  sine  defectu  à  Morvene. 
Redeam  ad  Suaranum  hac  nocte, 
Et  amoveam  cantu  ejus  dolorem. 
Oscar,  Folan,  et  Roena, 
Ocyus  procedite  trans  ericam  campi  Lena? ; 
In  hostes  advertite  lumina,  qua;  sunt  valde  benigna. 
Roena,  ubi  es,  vir  strenue  ? 
Non  erat  consuetudo  tibi  esse  tardo, 
Rege  gladiorum  te  vocante." 

"  Est  Roena,"  dixit  Ullin  bardus, 
"  Cum  simulacris  arduis  victoriarum, 
Cum  Trathale,  rege  scutorum, 
Et  cum  Trenmore  factorum  magnorum. 
Est  juvenis  vir  humilis  sine  colore 
Jacens  super  prajcipitio  in  Lenà." 

•  Verbalim,  Erunt  homines  haud  medullosi  eum  tendentes. 


202  FIONNGHAL.  vva 

"  Na  thuit  e  bu  luath  san  t-sèilg?" 
Thuirt  righ  Mhòrbheinn  b'airde  eliù, 
"  Fhir  chromadh  an  t-iuthar  corr, 
Cha  robh  d'  eòlas  ach  gann  dhomh  fèin  ; 
C'  ar  son  a  thuit  Roinne  sa'  bhlàr  ? 
Caidil,  a  shàr  ghaisgich  air  Lèna. 
Cha  'n  f  hada  gu  faiceam  an  seòd, 
Cha  chluinnear  mo  ghuth  mòr  a  chaoidh, 
'S  cha  bhi  mo  cheum  air  thaobh  nan  scorr. 
Labhraidh  baird  mu  ainm  an  righ, 
Labhraidh  clacha  nam  frìth  mu  'ainm. 
Tha  Roinne  ro  losal  gun  chlìth, 
'S  cha  d'èirich  a  chliu  gu  h-ard. 
Ullin,  buailse  chlàrsach  lom, 
Togsa  fonn  mu  'n  t-sonn  a  dh'fhalbh, 
Slàn  leat,  a  cheud  f  hir  san  raon, 
Cha  chum  mi  o  chlaon'  do  ghath, 
Thusa  b'  àille  measg  nan  laoch, 
Cha 'n  fhaic  mi  thu  chaoidh — slan  leat." 

Bha  gruaidh  an  righ  fo  thaomadli  deoir; 
B'fhuathasach  an  còmhrag  a  mhac, 
A  mhac,  a  bha  mar  dhealan  speir 
O  Ardbheinn  gu  rèidh  san  oidhch', 
'Nuuir  thuiteas  a  choille  roi'  rcheum, 
'S  fear-siubhail  fo  bheud  gun  soills' ; 
Ach  adhlaicidh  gaoth 'n  teine  thall 
Air  cùl  nan  carn,  tha 'n  saoghal  dorch. 

"  C' uime  tha  cuimhne  na  h-uaighse  uaine?" 
Thuirt  Fionnghal  nan  slige  fial, 


v.  £14-242.  FINGAL.  203 

"  An  cecidit  ille  qui  erat  velox  in  venando?" 
Dixit  rex  Morvenis,  cujus  erat  altissima  fama, 
"  Vir,  qui  curvabas  taxum  eximiam, 
Non  erat  notitia  tui  nisi  parca  mihi  ipsi ; 
Quare  cecidit  Rcena  in  prcelio  ? 
Dormi,  egregie  heros,  in  Lena. 

Non  longum  erit  antequam  conspiciam  lectissimum, 
Non  audietur  mea  vox  magna  in  asternum, 
Et  non  erit  meus  passus  in  latere  scopulorum. 
Eloquentur  bardi  nomen  regis, 
Loquentur  saxa  saltùs  de  ejus  nomine. 
Est  Rcena  valde  humilis  sine  viribus, 
Et  non  surrexit  ejus  fama  in  altum. 
Ullin,  tange  tu  citharam  lajvem, 
Excita  tu  cantum  de  bellatore  qui  abiit, 
Vale  tu,  prime  vir  in  campo, 
Non  prohibebo  ego  ab  aberrando  tuam  sagittam, 
Tu  qui  eras  pulcherrimus  inter  adolescentes, 
Non  cernam  ego  te  in  Eeternum — vale." 

Fuit  gena  regis  sub  eifusione  lachrymarum  ; 
Terribilis  fuit  in  certamine  ejus  filius, 
Ejus  filius,  qui  erat  similis  fulguri  ccelorum 
Ab  alto  monte  ad  planitiem  in  nocte, 
Quando  cadit  silva  ante  ejus  passus, 
Et  est  viator  ejus  sub  damno  sine  luce ; 
At  sepelit  ventus  ignem  ex  adverso  [rus. 

Post  dorsum  molium-saxosarum,  et  est  orbis  obscu- 

"  Quamobrem  est  memoria  hujus  tumuli  viridis?" 
Dixit  Fingal  concharum  hospitalium, 


204  FIONNGHAL. 

"  Ceithir  clacha  fo  choinich  thall 

Mu  thigh  caol  a  bhàis  san  t-sliabh? 

An  so  gabhadh  Roin'a  shuain 

Ri  taobh  gaisgich  bu  chruaidh  sa'  blilàr. 

Tha  triath  a's  airde  cliu  sa'  bheinn ; 

Cha  bhi  'shiubhal  leis  fèin 's  na  neòil. 

Ullin,  togsa  dàn  o  shean 

Do  chuimhne  na  tha  san  uaigh. 

Mur  do  theicheadh  riamli  san  raon, 

Bidh  mo  mhac  ri  'n  taobh  'na  shuain  ; 

Bidh  e  ri  'n  taobh  am  fraoch  nan  carn, 

Fada  thall  o  aird'na  Mòrbheinn 

Air  Lèna  a's  fuaimear  rèidh." 

"  An  so  fhèinn,"  thuirt  beul  nam  fonn, 
"  Chaidil  trèith  nan  sonn  fo  'n  ùir. 
'S  sàmhach  tha  Làmh-dhearg  san  uaigh, 
Is  Ullin,  righ  nan  cruaidh-lann. 
C'i  so  thacoimhead  o  neòil, 
'S  a  feuchainn  fo  scleò  a  cruth  àluinn  ? 
C'  ar  son  tha  'n  ainnir  gun  tuar  ? 
'N  òigh,  do  n'ghèill  an  sluagh  air  Chromla; 
Na  tbuit  thu,  Làmh-gheal,  fo  shuain 
Mar  ri  naimhde  fuar  sa'  chomhsti  i  ? 
A  nighean  Thuathail  bu  ghlan  snuagh, 
Bu  rùn  tlm  fhèin  do  mhìle  laoch ; 
Cha  robli  do  ghaols'ach  do  Làmh-dhcarg. 
Gu  Tùra  thàinig  am  mòr-thriath  ; 
Bhuail  e  sgiath  nan  copa  donn, 


v.  243-270.  FIXGAL.  205 

"  Hi  quatuor  lapides  sub  musco  e  regione  adversa 

Circa  domura  angustam  mortis  in  clivo  ? 

Hic  capiat  Ilcena  soporem 

Juxta  iatus  bellatoris  qui  erat  durus  [fortis]  in  prcelio. 

Hic  est  princeps  cujus  altissima  erat  fama  in  monte; 

Non  erit  ejus  iter  secum  ipso  [solitarium]  in  nubibus. 

Ullin,  tolle  tu  cannen  ab  antiquo  tempore  [temporis 

In  memoriam  eorum  qui  sunt  in  sepulchro.      [prisci] 

Si  non  fugerunt  illi  unquam  in  acie, 

Sit  meus  filius  juxta  eorum  latus  in  sopore  ; 

Sit  ille  juxta  eorum  latus  in  ericà  molium-saxosarum, 

Procul  in  regione  adversa  à  cacuminibus  Morvenis 

In  Lenà,  cujus  est  sonorus  campus. 

"  Hoc  ipso  in  loco, "  dixit  os  cantuum, 

"  Dormiverunt  principes  bellatorum  sub  tellure. 

Tranquillus  est  Lamdargus  in  tumulo, 

Et  Ullin,  rex  durorum  gladiorum. 

Quamam  haecce  est  qua?  despicit  è  nubibus, 

Et  monstrat  ejus  speciem  honestam  ? 

Quare  est  nympha  sine  colore? 

Nynipha,  cui  cedebat  turba  (virginum)  in  Cromla; 

An  cecidisti  tu,  manus-candida,  sub  soporem 

Simul  cum  hostibus  feris  in  certamine  ? 

Filia  Tuathalis,  cujus  erat  elegans  forma, 

Amor  eras  tu  mille  bellatoribus ; 

Non  erat  tuus  amor  nisi  Lamdargo. 

Ad  Turam  venit  magnus  princeps  ; 

Percussit  ille  scutum  umbonigerum  fuscum, 


206  FIONNGHAL.  duan  a 

Is  labhair  an  sonn  ris  f'hèin. 

'  C'àite  a' bheil  Gealachos,  mo  rùn, 

An  ainnir  chiuin  aig  Tuathal  treun, 

A  dh'fhàg  mi  'n  talla  nan  tùr, 

'Nuair  bhuail  mi  Ulfada  nam  beum  r 

'  Tills'air  th'ais,'  's  e  thuirt  i  rium, 

'  A  Làmh-dhearg, 's  mi 'n  dùbhra  bròin,' 

A  broilleach  bàn  fo  osna  ciuin, 

A  gruaidhe  b'ùr  fo  dhealta  dheoir. 

Cha  'n  f  haic  mi  i  'n  coinneamli  a  trèin 

A  thogail  m'  anam  o  bheum  còmhraig ; 

'S  ro  shàmhach  tha  talla  nan  teud 

Gun  ghuth  baird  air  beinn  no  còmhnard ; 

'S  cha  'n  'eil  Bran  f  hèin,  mur  b'  àbhais, 

Crathadh  a  shlabhruidh  mu  n'  chòmhladh. 

C'àite  bheil  Gealachos,  mo  rùn, 

An  ainnir  chiuin  aig  Tuathal  treunr' 

'  A  Làmh-dhearg,'  thuirt  Fearghus  mac  Aodhain, 
'  Tha  Gealachos  mu  Chromla  nan  sìan, 
I  fèin  's  gach  òigli  tha  dheth  'roghainn  ; 
'N  dèigh  chabrach  tha'siubhal  gu  dlan.' 

'  Fhearghuis,  cha  cluinnear  fuaim  leam  fèin 
An  coill',  am  beinn  no  'm  magh  Lèna ; 
Cha'n  'eil  cabrach  'nam  shealladh  fèin, 
No  coin  ghleusd  an  sèilg  na  h-Eirinn. 
Cha  'n  f  haicear  leam  Gealachos  mo  rùn, 
Mar  ghealach  as-ùr  dol  sìos. 
Gabli  gu  Allaid,  a's  lèithe  cùl, 


v.  271-298.  FINGAL.  207 

Et  locutus  est  bellator  secum  ipso. 

'  Ubi  est  Galchossa,  meum  desiderium, 

Nympha  blanda  nata  Tuathale  strenuo, 

Quam  reliqui  ego  in  aulà  turrium, 

Quando  feriebam  Ulfaddam  plagarum  ? 

'  Redi  tu  retro,'  est  quod  dixit  illa  mihi, 

'  Lamdarge,  cum  sim  ego  in  umbra  luctus/ 

Pectore  candido  suspirante  molliter, 

Et  genà  floridà  sub  rore  lachrymarum. 

Non  illa  occurit  suo  strenuo  viro 

Ad  tollendum  [liberandum]  animum  à  certamine ; 

Et  valde  tacita  est  aula  nervorum 

Sine  voce  bardorum  in  monte  aut  campo ; 

Et  non  est  Brannus  ipse,  ut  erat  consuetudo, 

Concutiens  catenam  apud  valvas. 

Ubi  est  Galchossa,  meum  desiderium, 

Nympha  lenis  nata  Tuathale  strenuo  ?' 

'  Lamdarge,'  dixit  Feras  natus  Odane, 
'  Est  Galchossa  circa  Cromlam  nimborum, 
Ipsa  et  qua^cunque  virgo  est  suas  optionis ; 
Post  ramosos  cervos  est  ejus  iter  vehementer.' 

'  Fera,  non  auditur  sonus  à  me  ipso 
In  silvà,  in  monte  aut  campo  Lenas ; 
Non  est  ramosus  cervus  in  conspectu  meo, 
Nec  canes  acres  in  venatione  Iernes. 
Non  cernitur  a  me  Galchossa,  meum  desiderium, 
Instar  lunae,  qua?  est  nova,  descendentis. 
Recipe-te  ad  Alladem,  cujus  canissima  est  cssaries, 


208  FIONNGIIAL.  duan  v. 

Tha'n  cromadh  a  chuirn  a  mhiann, 
A  dh'fheuchainn  an  cual  an  t-aosda 
Air  Gealachos  mu  thaohh  nan  sliahh.' 

"  Chaidh  Fearghus  mac  Aodhain  air  triall, 
Is  lahhair  ri  liath  nan  carn. 
'  Chaoin  Allaid,  tha  tunaidh  air  sliahh, 
Ciod  a  chunnaic  le  d'aosd-shùil  thallr' 
'  Chunnaic,'  thuirt  Allaid  bha  aosda, 
'  Garbh  Ullin  a  dh'  aom  o  Chairbre, 
Thàinig  o  Chromla  an  fhraoich ; 
Bha  fonn  'ga  mhuchadh  'na  gharbh-chliabh 
Mar  osaig  an  coille  lom. 
Thàinig  e  gu  talla  nan  tùr, 
'  A  Làmh-dhearg,  a's  fuathas  do  dhaoine, 
Thoir  còmhrag  dli'  Ullin,  no  do  chliù, 
Thusa 's  làidir  do  ghaisgich  nach  faoine.' 
"  Cha  'n  'eil  Làmh-dhearg,"  thuirt  Gealchos  an  àigh, 
"  Cha  'n  'eil  gaisgeach  a  bhlàir  dha  fèin. 
Tha  e  bualadh  Ulfada  air  tràigh. 
Tha  e,  cheannard  nan  sàr,  sa'bheinn. 
Riamh  cha  do  ghèill  mo  rùn  do  thriath; 
Bheir  e  carraid  nan  sgiath  'mhac  Cliairbre.' 

"  'S  taitneach  do  shnuagh  's  tu  fèin," 
Thuirt  Ullin,  bu  treun  gnìomli, 
"  Nighean  àille  Thuathail  nam  bcum, 
Bheiream  thairis  gu  leig  nan  sliabh, 
Talla  Chairbre  a's  fial  corn. 
Bidh  Gealachos  ai<r  triath  a's  trèine. 


v.  299-326.  FINGAL.  209 

Est  curvatura  molis-saxosas  ejus  delicia?  [sedes  optata], 
Ad  explorandum  an  audierit  senex 
De  Galchossa  circa  latus  clivorum.' 

"  Capessivit  Feras  natus  Odane  iter, 
Et  allocutus  est  canum-virum  molium-saxosarum. 
'  Mitis  Allad,  qui  habitas  in  clivo, 
Quid  visum  est  à  tuo  senili  oculo  ex  adverso  ?' 

'  Vidi,'  inquit  Allad,  qui  erat  senex, 
1  Asperum  Ullinem  qui  descendit  e  [natus  est]  Carbere, 
Venit  à  Cromlà  ericae  ; 
Cantus  supprimebatur  in  aspero  pectore 
Ut  flamen  in  silvà  nudà. 
Venit  ille  ad  aulam  Turae, 
'  Lamdarge,  qui  terror  es  hominibus, 
Da  certamen  Ullini,  aut  tuam  gloriam, 
Tu  qui  es  validissimus  bellatorum  haud  debilium." 
"  Non  est  Lamdargus,"  dixit  Galchossa  generosa, 
"  Non  est  heros  proelii  apud  se. 
Est  ille,  o  dux  heroum,  in  monte. 
Non  unquam  cessit  meus  dilectus  (ulli)  principi ; 
Haud  unquam  cesset  meus  amor  principi ; 
Dabit  ille  certamen  scutorum  filio  Carberis.' 

"  Amabilis  est  tua  species  et  tu  ipsa," 
DixitUllin,  cujus  erant  fortia  facta, 
"  Nata  honesta  Tuathale  plagarum, 
Transducam  te  ad  Legam  clivorum, 
Habitationem  Carberis,  cujus  hospitale  est  poculum. 
Erit  Galchossa  apud  principem  strenuissimum. 

TOM.    II.  p 


210  FIONNGHAL.  r 

Tri  là  bitheam  fèin  air  Chromla, 

A'  feitheamh  ri  Làinh-dhearg  nam  heuma, 

Gu  'faigheam  o  'n  treun  an  còmhrag  ; 

An  ceathramh  bidh  Gealachos  dhomh  fèin, 

Ma  theicheas  a  triath  o  n' chomhstri." 

'  Allaid,'  thuirt  ceannard  Chromla, 
'  Sìth  dha  d'aisling  an  còs  nan  carn ! 
Fhearghuis,  sèidse  stoc  a  chòmhraig  ; 
Cluinneadh  Ullin  'na  thalla  thall 
Mar  stoirm  ag  èirigh  air  gleann.' 

"  Chaidh  Làmh-dhearg  ri  beinn  o  Thùra; 
Bha  fonn  gun  tighinn  gu  'cheann 
'Ga  mhùchadh  gu  teann  fo  ìlrla. 
Sheas  e  gu  dorch  air  an  fhraoch 
Mar  nial,  a  chaoch'leas  a  shnuagh, 
Ri  gaoith  air  cruaich  nam  beann. 
Thilg  e  clach-shàmhla  a  bhlàir, 
Chual'Ullin  mac  Chairbre  a  fuairn, 
Bha  aoibhneas  air  anam  an  t-sàir, 
Agus  ghlac  sleagh  athar  gu  luatli. 
Bha  fiamh  gàir'air  gruaidh  bu  donn 
'Nuair  a  ghlac  an  sonn  a  lann. 
Chualas  'fhead,  's  e  siubhal  nan  toin, 
Lann  ealamh  is  lom  'na  làimh. 
Chunn'cas  le  Gealchos  an  triath, 
'S  e  'g  èirigfa  air  sliabfa  mar  cfaeò  ; 
Bhuail  i  gu  mall  a  h-ard  chliabh, 
Bu  ghile  na  sneaclid  nan  torr, 
'S  i  sàmfaach  fo  dheòir  mu  Lamh-dhearg. 


v.  327-355.  FINGAL.  211 

Tres  dies  ero  ipse  in  Cromlà, 
Expectans  Lamdargum  plagarum, 

Donec  habuero  à  strenuo-viro  certamen  ; 
In  quarto  erit  Galchossa  mihi  ipsi, 
Si  fugiat  ejus  dominus  ;\  conflictu." 

'  Allad,'  dixit  princeps  Cromla3, 
'  Pax  sit  tuo  somnio  in  cavernà  molium-saxosarum  ! 
Fera,  infla  tu  cornu  certaminis ; 
Audiat  Ullin  in  aulà  in  regione  adversà 
Instar  procellaj  exorientis  e  valle.' 

"  Ivit  Lamdargus  in  montem  a  Turà ; 
Cantus  sine  perveniendo  ad  finem 
Comprimebatur  arcte  sub  palato. 
Stetit  ille  torvus  in  ericà 
Ut  nubes,  quae  variat  suam  formam, 
Vento  in  pracipitiis  montium. 
Dejecit  ille  saxum,  signum  pugnae, 
Audivit  Ullin  filius  Carberis  sonitum, 
Fuit  gaudium  in  aninio  prastantis  viri, 
Et  prehendit  hastam  patris  ocyùs. 
Erat  species  risùs  in  genà  quas  erat  fusca 
Quando  corripuit  bellator  suum  gladium. 
Audiebatur  oris  fistulatio,  ut  peragrabat  colliculos, 
Gladio  parato  et  nudo  in  ejus  manu. 
Visus  est  a  Galchossà  princeps, 
Ut  ascendebat  clivos  instar  nebulae ; 
Percussit  lentè  suum  ardùum  pectus, 
Quod  erat  candidius  nive  tumulorum, 
Tacita  sub  lachrymis  circa  Lamdargum. 


212  FIONNGHAL.  du; 

'  Chairbre  aosd' nan  slige  fial,' 
Thuirt  ainnìr,  bu  chaoine  làmh, 
'  Bidh  mo  bhogha  air  Chromla  nan  sliabh  ; 
Chi  ini  eilid,  tlia  ciar,  sa'charn.' 
Ghrad-ghluais  i  'n  aghaidh  na  beinn, 
Cha  d'thàinig  i  fèin  ach  malL 
Bha  chomhstri  thairis  le  beud. 
C'uim  an  aithris  an  stiì  an  dàn 
Do  rigli  Shelma  chunnaic  na  ceud 
Cur  charraid  nan  treun  lc  lann  ! 
Thuit  Ullin,  a  b'fhiadhaich  snuagh, 
Thàinig  Làmh-dhearg  gun  tuar  do  'n  òigh, 
Nighean  Tuathail,  a  b'  iomadh  buaidh, 
Mòir-cheannaird  na  cruaidh 's  na  slòigh. 

'  Tha  fuil,  a  rùin,'  's  i  sealladh  bàis, 
1  Tha  fuil  air  do  thaobh,  mo  shàr.' 
'  Fuil  Ullin  a  th'ann,'  thuirt  an  laoch, 
'  Ainnir  mar  shneachda  nan  carn. 
'N  so  fèin  a  Ghealachos  mo  rùin 
Leig  dhomhsa  mo  chùl  air  làr; 
Dh'fhalbh  m'anain,  cha  do  chaill  mi  mo  chliu.' 
Chaidh  Làmh-dhearg  nan  tùr  gu  bàs. 

'  Na  thuit  thu  an  cadal  trom, 
A  thriath  Thùra  nan  tom  garbh  ! 
Tri  lài  sliuidh  i  air  an  lom  ; 
Fhuair  sealgair  an  ceathramh  i  marbh. 
Thogadh  an  uaigh  mu  'n  triuir, 
A  righ  Mhòirbheinn,  san  ùir  so  fhèin. 


v.  356-383.  FINGAL.  2 1 3 

'  Carber  senex  concharum  hospitalium,' 
Dixit  nympha,  cujus  erat  mollissima  manus, 
'  Erit  meus  arcus  in  Cromla  clivorum; 
Video  ego  capream,  qua;  est  fusca,  in  mole-saxosa.' 
Confestim  progressa  est  illa  adverso  monte, 
Non  venit  illa  nisi  tardè. 
Fuit  certamen  transactum  cum  damno. 
Quare  narret  conflictum  carmen 
Regi  Selmffi  qui  vidit  centurias 
Committere  prcelium  strenuorum  cum  gladiis ! 
Cecidit  Ullin,  cujus  erat  ferissima  species, 
Venit  Lamdargus  sine  colore  ad  nympham, 
Filiam  Tuathalis,  cujus  erant  plurima;  victoria?, 
Magni  principis  gladiorum  et  hastarum. 

'  Est  sanguis,  mi  amor,'  (illa  intuente  mortem) 
'  Est  sanguis  in  tuo  latere,  mi  heros!' 
'  Sanguis  Ullinis  est,'  dixit  bellator, 
'  Nympha  instar  nivis  molium-saxosarum. 

In  hoc  ipso  (loco),  Galchossa  mei  amoris, 

Sine  mihi  (extendam)  meum  dorsum  in  solo; 

Abiit  mea  anima,  non  perdidi  meam  famam.' 

Subiit  Lamdargus  turrium  mortem. 
'  An  cecidisti  tu  in  somnum  gravem, 

Princeps  Tura  colliculorum  asperorum  !' 

Tres  dies  sedit  illa  in  nudà  terrà ; 

Invenit  venator  in  quarto  illam  mortuam. 

Aggestus  est  tumulus  circa  trinos, 

Rex  Morvenis,  in  tellure  hac  ipsa. 


214  FIONNGHAL.  m 

Bidh  Roinne  measg  tbriath  fo  chliu, 
'S  a  shiuhhal  gu  ciuin  sa'  bheinn  !" 

"  An  so  fhèin  bidh  Roinne  'na  shuain," 
Thuirt  Fionnghal  gu  ciùin  mall, 
"  Thàinig  guth  a  chliu  gu  m'chluais. 
Fhillein,  Fhearghuis,  thoir  Orla  nall, 
An  t-òig-fhear  gun  tuair  o  Lotha. 
Gun  choimeas  cha  luidh  thu,  a  Roinnc, 
Is  Orla  ri  d'thaobh  san  uaigh. 
Biodh  deoir  air  òigh  Mhòirbheinn  an  aonaich, 
Fiamh  bròin  air  ùigh  Lotha  nan  stuadh. 
Mar  ghallan  air  leathad  nam  beann 
Dh'f  hàs  laoicli  nach  bu  ghann  am  feum. 
Thuit  iad  mar  dharaig  an  gleann 
'Nan  luidhe  tliar  sruth  sa'  blicinn, 
'S  iad  a'  seacadh  ri  gaoith  nan  carn. 
Oscair,  a  cheannaird  nan  òg-threun, 
Chi  tliu  fèin  mar  thuit  na  daoine, 
Bi  thusa  cho  cliuthar  sa'bhlàr, 
'S  bi  'm  moladh  nam  bard  mar  Roinne. 
B'  f huathasach  dd  chruth  sa'  bhlàr; 
Bu  shamhach  thu,  Roinne,  san  t-sìth. — 
Bha  e  mar  bhogh'  an  drùchd  tlàth, 
Chithear  fada  thall  san  fhrlth 
'Nuair  luidheas  a  ghrìan  air  Mòra, 
Agus  sàmhchair  air  scorr  an  t'hèidh. — 
Luidhse,  's  òige  dhcth  mo  mhic, 
Luidli  thusa  fo  lic  air  masrh  Lena. 


v.  384-411.  FINGAL.  215 

Erit  Rccna  inter  principes  sub  glorià, 
Et  ejus  iter  tranquillmn  in  monte  !" 

"  In  hoc  ipso  loco  sit  Roena  in  sopore," 
Dixit  Fingal  leniter  lentè. 
"  Venit  vox  ejus  famre  ad  meam  aurem. 
Folan,  Fera,  adferte  Orlam  huc, 
Juvenem-virum  sine  colore  a  Lothà. 
Sine  compare  non  jacebis,  Rcena, 
Orla  existente  ad  tuum  latus  in  sepulchro. 
Sint  lachrymae  super  virginibus  Morvenis  jugosas, 
Et  aspectus  luctùs  super  virginibus  Lothae  undarum. 
Ut  surculi  in  declivitate  montium  [tibus. 

Creverunt  heroes  qui  non  fuere  debiles  in  necessita- 
Ceciderunt  illi  ut  quercus  in  monte 
Jacentes  transversè  per  rivum  in  campo, 
Et  arescentes  ad  ventum  molium-saxosarum. 
Oscar,  dux  juvenum  strenuorum, 
Vides  tu  ipse  quomodo  ceciderint  viri, 
Esto  tu  a>que  inclytus  in  proelio, 
Et  sis  in  praconio  bardorum  ut  Roena. 
Terribilis  fuit  tua  forma  in  acie  ; 
Fuisti  tranquillus  tu,  Roena,  in  pace. — 
Fuit  ille  ut  arcus  roris  blandi, 
Qui  cernitur  procul  ex  adverso  in  saltu 
Quando  occidit  sol  super  Moram, 
Et  est  tranquillitas  in  scopulo  cervi. — 
Jace  tu,  qui  eras  minimus  natu  meorum  filiorum, 
Jace  tu  sub  lapide  in  campo  Lena;. 


216  FIONNGHAL. 

Tuitidh  sinne,  ge  mor  's  ge  glic  : 
Tha'n  lài  do  ghaisgich  nam  beuma." 

Mar  sin  bha  do  bhròn,  a  righ  nan  lann, 
'Nuair  a  thaisgeadh  fo  charn  Roinne. 
Cia  meud  a  bhròin  tha  air  Oisian, 
Is  thusa,  thriath  thoisich  gun  deò  ! 
Cha  chluinn  mi  air  Còna  do  ghuth, 
Cha  'n  fhaicear  do  chruth  le  sùil  dhall. 
"S  iomadh  là  agus  oidhch  fhuar 
A  shuidheam  aig  d'uaigh  fo  n'charn; 
Dh'  fhaireagham  fo  m'  làimh  i  sa'  chruaich, 
'S  mi  'ga  d'  mholadh  le  luaidh  nam  bard. 
'Nuair  shaoilinn  gu  'n  cluinnear  do  ghuth, 
'S  e  th'  ann  osag  dhubh  na  h-oidbch. 
'S  f  hada  o  'n  là  thuit  thu  'na  d'  shuain, 
A  shàr-cheannaird  nan  cruaidh-chòmhrag. 

Shuidh  Gall  agus  Oisian  tball 
Maille  ri  Suaran  nan  tonn 
Air  bruaich  Lùbair  b'  uaine  snuagh. 
Bhuail  mi  a  chlàrsach  dlia'n  rigli, 
Bha  'mhala  o  'n  strl  fo  ghruaim. 
Thiondaidh  c  'dhearg-shùil  air  Lèna; 
Bha  'n  gaisgeach  fo  bheud  m'  a  shluagh. 

Tbog  mi  nio  shealladh  air  Chromla, 
Is  cliunnaic  nii  niòi-inliac  Sheina  ; 
Dorcha,  mall  a  dh' aom  e'thriall 
0  'n  t-sliabh  gu  còs  Thùra  'na  aonar. 
Chunnaic  e  fo  bhuaidh  an  tiiath ; 


v.  412-439.  FINGAL.  217 

Cademus  nos,  utcunque  magni  et  sapientes  : 
Sunt  sui  dies  heroibus  plagarum." 

Talis  fuit  tuus  luctus,  o  rex  telorum, 
Quando  condebatur  sub  molem-saxosam  Roena. 
Quanta  est  magnitudo  luctus  qui  est  super  Ossiano, 
Te  ipso,  domino-principe,  sine  animà  ! 
Non  audio  ego  in  Conà  tuam  vocem, 
Non  cernitur  tuum  simulachrum  ab  oculo  cceco. 
Plurimi  sunt  dies  et  noctes  frigida? 
Quibus  sedeo  ad  tuum  sepulchrum  sub  mole-saxosà ; 
Palpo  sub  mea  manu  illud  in  prscipitio, 
Inter  te  laudandum  poematibus  bardorum. 
Quando  imaginor  me  audire  tuam  vocem, 
Est  flamen  atrum  noctis. 

Longum  est  tempus  à  die  quo  cecidisti  tu  in  soporem, 
Eximie  dux  durorum  certaminum. 

Sedebant  Gallus  et  Ossianus  ex  adverso 
Simul  cum  Suarano  undarum 
In  pracipitio  Lubaris  viridissimas  speciei. 
Percussi  ego  citharam  regi, 
Fuit  ejus  supercilium  ex  certamine  torvum. 
Vertit  ille  ejus  rubrum  oculum  ad  Lenam ; 
Fuit  heros  sub  tristitia  [tristis]  circa  suum  populum. 

Elevavi  ego  meum  visum  ad  Cromlam, 
Et  vidi  magnum  filium  Semi ; 
Tetricus,  tardus  inclinavit  ille  iter 
A  clivo  ad  cavernam  Tura;  solus. 
Vidit  ille  sub  victoria  principem  ; 


218  FIONNGHAL. 

Bha  bròn  am  measg  'aoibhnis  san  aonach. 
Bha  dearrsa  na  grein  air  'airm  ; 
Shiubhail  Conall  gun  stoirm  'na  dhèigh. 
Thuit  air  cùl  aonaich  nan  toirm, 
]\Iar  lasair  an  fhraoich  sa'  bheinn, 
'Nuair  shiùbhlas  an  fhallosg'  ro'  'n  oidhch 
Gun  soills'ach  na  bheir  i  fhèin, 
'S  a  ghaoth  'na  dèigh  's  i  'fuaim. 

Air  taobh  sruth  f'o  chobhar  a'  taomadh 
Tha  'tlialla  'n  carraig  nan  còs, 
Is  aon  chraobh  gu  crom  ag  aomadh, 
'S  an  iar-ghaoth  beucail  gu  mòr 
Ri  aghaidh  nan  scorr  's  nan  carn. 
An  so  shuidh  ard  cheannard  na  h-Eirinn, 
Mac  Shèma  nan  slige  fial. 
Bha 'smaointean  air  chòmhrag  nan  cleas, 
Na  deoir  a'  taomadh  o  'ghruaidh. 
Bha  bròn  air  mu  chall  a  mheas 
Gaisgeach  ard-mhisneachd  nam  buaidh. 
A  Bhràigh-gheal,  tha  thu  t'ada  thall ; 
Cha  thog  thu  san  àm  an  laoch. 
Faiceadh  e  do  thlàth-chruth  mall, 
'S  thig  'anam  a  nall  le  fìaoch ; 
Bidh 'smaointean  air  a  chliu  fèin 
'S  air  Deò-ghrèine  ghluais  a  rùn. 

C'  e  tha  tighinn  le  ciabh  na  h-aois  ? 
C'  e  ach  gaisgeach  nach  t'aoin  dàn  ? 
A  Charuill  o  'n  àm  a  dh'  aom, 


v.  440-467.  FINGAL.  219 

Fuit  ejus  luctus  in  medio  [immixtus]  ltetitife  in  jugo. 
Fuit  radiatio  solis  super  ejus  armis ; 
Movebat-se  Conal  sine  strepitu  post  eum. 
Descenderunt  per  tergum  jugi  murmurum, 
Ut  tlamma  erica?  in  montis-cacumine, 
Quando  procedit  incendium  per  noctem 
Sine  luce  nisi  quam  dat  ipsum, 
Vento  (id)  pone  atque  (eo)  sonante. 

In  latere  fluenti  sub  spuma  se-effundentis 
Est  ejus  sedes  in  rupe  cavernarum, 
Singula  arbore  curva  se-inclinante, 
Et  turbineo  vento  fremente  vebementer 
Adversus  faciem  scopulorum  et  molium-saxosarum. 
Hic  sedit  summus  princeps  Iernes, 
Natus  Semo  concharum  hospitalium.  [tium, 

Fuere  ejus  cogitationes  de  conflictu  facinorum  for- 
Lachrymis  se-fundentibus  à  genà. 
Fuit  mcestitia  ei  quod  perdidisset  suam  famam, 
Heros  summe-animosus  victoriarum. 
Bragela,  es  tu  procul  in  regione  adversà ; 
Non  tollis  laudibus  tu  in  tempore  hoc  bellatorem. 
Cernat  ille  tuum  blandum  simulachrum  tardum, 
Et  veniet  ejus  animus  retro  cum  vi ; 
Erunt  ejus  cogitationes  de  famà  ipsius 
Et  de  radio-solis  qui  commovit  ejus  amorem. 

Quis  venit  cum  capillis  senectutis  ? 
Quis  nisi  heros  cujus  non  est  inane  carmen  ? 
Tu,  Carul  temporis  prisci, 


220  FIONNGHAL. 

Do  ghuth  cho  caoin  ri  clàrsacli  thall 
An  talla  Thùra  nan  corn  fial, 
D'fhocal  taitncach  mar  an  druchd 
Thuiteas  ciuin  air  raoin  nan  sliabh, 
'Nuair  a  bhriseas  a  ghrian  o  mhùig ; 
A  Charuill  o'n  àm  a  dh'fhalbh, 
C'uim  a  thàinig  a  nall  o  mhac  Shèma? 

"  Oisein,  a  lànih  threun  nan  lann, 
Tha  barrachd  nan  dàn  dhuit  fèin, 
'S  f  had  thu  fo  m'  eòlas  nach  gann, 

Ard  cheannaird  an  comhstri  nan  treun, 
'S  tric  a  bhuail  a  chlàrsach  do  'n  òigh 

Eimhir-àluinn,  bu  mhòr  beus  ; 
'S  tric  a  thog,  le  rùn  an  t-slòigh, 

Do  ghuth  corr  measg  fonn  nan  treun. 

An  talla  Bhrano  nan  slige  fial. 

Là  a  ghabh  i  anns  an  f  honn 

Bàs  Chormaic  an  t-òg-shàr. 

Thog  i  le  dòghruinn  an  sonn, 

A  dh  'aom  air  an  tom  fo  'gràdh. 

Bha  'gruaidh  dhearg  nighte  le  deoir, 

'S  do  ghruaidhs',  a  thriath  mhòr  nan  triath  ; 

Bha  h-anam  a'  snàmh  an  ceò, 

Ge  nach  b'  annsa  dhi  òg  nan  ciabh  ; 

Bu  ghlan  am  measg  mhllte  "n  òigh, 

Nighean  Bhrano  nan  corn  fial." 

"  Na  lahhair,  a  Charuill,  mu  Làmh-gheal; 

Na  tog  cuimhne  na  li-àille  dhomli  f'èin. 


v.  468-495.  FINGAL.  221 

Cum  tua  voce  feque  canora  ac  cithara  ex  adverso 

In  aulà  Tura;  poculorum  hospitalium, 

Et  dictis  jucundis  instar  roris 

Qui  cadit  tranquillus  super  plana  clivorum, 

Quando  perrumpit  sol  vaporem  ; 

Carul  temporis  quod  abiit, 

Quare  venisti  huc  à  filio  Semi  ? 

"  Ossiane,  manus  strenua  gladiorum, 
Est  magisterium  carminum  tibi  ipsi,  [timè, 

Es  diu  mihi  notus  (sub  mea  notitia  haud  manca)  in- 
Summe  dux  certaminis  strenuorum, 

Sa?pe  percussi  ego  citharam  nymphse 

Evirallini,  cujus  erat  magna  modestia ; 

Sa^pe  elevàsti,  cum  plausu  populi, 

Tuam  vocero  prastantem  inter  cantilenas  fortium, 

In  aulà  Brannas  concharum  hospitalium. 

Die  quodam  introduxit  illa  in  cantum 

Mortem  Cormaci  juvenis  herois. 

Extulit  laudibus  illa  cum  dolore  bellatorem, 

Qui  prostratus  est  in  colle  ab  suo  amore. 

Erat  gena  rubra  lota  [suffusa]  lacrymis, 

Et  tua  gena  etiam,  princeps  magne  principum  ; 

Erat  ejus  anima  natans  in  vapore, 

Etsi  non  esset  dilecta  illi  juvenis  capillatus  ; 

Erat  pura  inter  millia  virgo, 

Filia  Branna?  poculorum  hospitalium." 
"  Ne  loquere,  Carul,  de  manu  candidà ; 

Ne  revoca  memoriam  pulchritudinis  mihi  ipsi. 


C22  FIONNGHAL. 

Tuitidh  ni'anam  fo  bhròn  mu  m'annsa. 
Bidh  mo  shùile  an  deoir,  a  thrèin ; 
Tha  mo  rùn  san  ùir  gun  tuair, 
Ainnir  àille  fhuair  mo  ghràdh. 
Suidh  thusa,  bhaird,  air  a  chruaich, 
Is  cluinneam  r'a  luaidh  do  dhàn, 
Do  dhàn  mar  aiteal  an  earraich 
Dol  thairis  air  sealgair  sa'chruaich, 
'N  àm  dùsgadh  o  aisling  sa'  bhealach 
"Nuair  chluinneas  e  aoibhneas  nam  fuath, 
An  ceòl  fuar  air  thaobh  nam  beann. 


v.  4<)6-oOb\  FINGAL.  223 

Cadct  meus  aninuis  in  (sub)  moerorem  circa  nieum 
Erunt  mei  oculi  in  lacbrvmis,  strenue  ;         [amorem. 
Est  meuni  desiderium  in  sepulchro  sine  colore, 
Nympha  formosa,  qua?  obtinuit  nieum  amorem. 
Sede  tu,  barde,  in  prxcipitio, 
Et  auscultem  laudi  tui  carminis, 
Carminis  instar  auraj  veris  [pitio, 

[Supervolitantis]  euntis  supra  venatorem  in  praeci- 
Tempore  quo  expergiscitur  ex  somnio  in  faucibus- 
Cum  exaudit  ille  lsetitiam  spectrorum,  [montis 

Cantum  eorum  aelidum  in  latere  montium. 


FINGAL. 


CARMEN   SEXTUM. 


Carmini£  VI.  3flr0umentum. 

Nox  supervenit.  Celcbrandas  exercitui  epulas  instruit  Fingal,  quibus 
Suaranus  interest.  Pacis  carmen  vates  Ullin  regis  bardus,  rege  impe- 
rante,  cantat,  prout  finito  bello  mos  erat.  Quas  gesla  erant  in  Scan- 
dinavià  a  Trenmore  Fingalis  proavo,  nuptiasque  ejus  cum  Inibacà  regis 
Lochlinis  filià,  Suarani  proavi,  narrat.  Quam  ob  necessitudinem,  et 
quia  frater  erat  Agandecca?  quam  ipse  juvenis  amaverat  Fingal,  solvit 
è  vinculis  Suaranum  re.x,  reditumque  cum  fractis  copiis,  datà  fide  se 
nunquam  hostiliter  in  Hiberniam  descensurum  esse,  in  Lochlinem 
prasstat.  Partìm  ergo  in  Suarani  reditu  instrucndo,  partìm  in  canti- 
bus,  et  in  colloquio,  in  quo  de  Grumale  fabulam  narrat  Fingal,  nox 
teritur.  Mane  discedit  Suaranus.  Venatum  exit  Fingal ;  adhuc  laten- 
tem  in  antro  Turà  Cucullinem  solatur,  et  postridie  Scotiam  repetit. 
Sic  Poema  concluditur. 


[  228  ] 


FIONNGHAL. 


DUAN  VI. 


v.  1-18. 
Xhuit  neòil  na  h-oidhch'air  a' chuan, 
Thionail  an  duirch'air  cruaich  Chromla; 
Dh'  èirich  reulta  boillsg'  o  thuath, 
A  dealradh  air  stuadh  na  h-Eirinn  : 
Dh' f  heuch  iad  an  ciuiu-theine  thall 
Ro'  cheò  ghluais  mall  thar  na  speuraihh. 
Blia  gaoth  a'  heucail  anns  a'  choill, 
'S  dorcha  sàmhach  raon  a'  bhàis. 
Air  sliabh  neo-fhuaimear  Lena 
Dh'èirich  na  mo  chluais  guth  Charuill ; 
Bha 'fhonn  air  cairdibh  ar  n-òige, 
Na  lai  mòr  a  dh'aom  o  shean, 
'Nuair  thachair  sinn  air  Lègo  nan  triath, 
'S  a  chaidh  an  t-slige  fhial  mu'n  cuairt: 
Fhreagair  Cromla  fuaim  nan  dàn, 
Bha  tanais  na  dh'fhalbh  a 'snàmh  air  gaoith, 
Dh'  aom  iad  le  h-aoibhneas  gu  mall, 
Bi  fonn  molaidh  dh' aom  na  laoich. 


[  229  ] 


FING  AL. 


CARMEN  VI. 


v.  1-18. 
Ceciderunt  nubes  noctis  super  oceanum, 
Coiit  nebulosa-caligo  in  fronte  Cromls  ; 
Surrexerunt  stellre  resplendentes  a  septentrione, 
Et  scintillantes  in  fluctus  Iernes  : 
Ostenderunt  illse  tranquillum  ignem  exadversum 
Per  vaporem  qui  movebatur  tardus  super  asthera. 
Erat  ventus  mugiens  in  silvà, 
Et  obscura  et  quieta  planities  mortis. 

In  acclivitate  baud-sonorà  Lenas 
Orta  est  auri  mea?  vox  Carulis  ; 
Erat  carmen  ejus  de  amicis  nostra  juventas, 
De  diebus  magnis  qui  abierunt  olim, 
Quando  convenimus  in  Legà  heroum, 
Ac  circumibat  concba  genialis  : 
Respondebat  Cromla  sono  carminum, 
Simulacra  defunctorum  innabant  vento, 
Prona  movebantur  cum  gaudio  lentè, 
Ad  cantilenam  laudis  propendebant  heroes. 


230  FIONNGHAL. 

Biodh  d'anam  an  sòlas,  a  Charuill, 
Measg  osna  charach  sa'  bheinn. 
C'uim  nach  d'thigeadh  tu  gu  'm  thalla, 
'S  mi  caitheadh  na  h-oidhche  leam  fèin  ? 
'S  ceart  gu  'n  d'thig  mo  chara'  dileas : 
Cluinneam  a  mhìn-làmh  air  a'chlàrsaich 
'S  i  sìnnte  air  balla  na  fuaim  ; 
Bidh  'n  toirm  'nam  chluais  gu  mall. 
C'uim  nach  labhair  rium  'nam  bhròn? 
C'uin  a  chi  mi  mo  mhòr  chairde? 
Gabhaidh  tu  seachad  san  osaig, 
Tha  forum  nam  dhosan  liath  ; 
Fhir-mholaidh  nan  triath,  bi  slàn. 

Air  taobh  Mhòra  nan  iomadh  cruach 
Thachair  trèith  nam  buadh  aig  fleagh, 
Mìle  darag  a  lasadh  mòr 
Is  neart  nan  corn  a'  dol  mu  'n  cuairt. 
Blia  aoibhneas  air  anam  nan  laoch, 
'S  righ  Lochlin  nam  faobli  fo  bhròn ; 
Bha  'dhearg-shùil  air  Lèna  'n  f  hraoich, 
Is  'ardan  nach  b'f  haoin  ro  mhòr, 
Chuimhnich  gu  'n  thuit  e  sa'  bhlàr. 

Bha  'n  righ  air  sgèitli  'athar  'ag  aomadh, 
A  liath-chiabh  air  gaoith  gu  barr 
Fo  sholus  na  h-oidhche  a'  taomadh  ; 
Chunnaic  c  Suaran  fo  bhròn, 
Is  labhair  <'u  fòil  r'a  bhàird. 


v.  19-45.  FINGAL.  231 

Versetur  animus  tuus  in  ltetitia,  Carul, 
Inter  ventos  gyrorum  in  jugis. 
Quid  non  venias  tu  ad  aulam  meam, 
Me  consumente  noctem  solo  ? 
Ccrto  veniet  amicus  meus  dilectus  : 
Audio  blandam  cjus  manum  in  citharà 
Extensà  ad  murum  sonacem ; 
Tardè  moveatur  in  aure  meà  murmur.* 
Quid  non  me  alloqueris  qui  sum  in  moerore  ? 
Quando  videbo  magnos  amicos  meos  ? 
Praeteris  tu  in  aura, 

Est  ejus  strepitus  in  cajsarie  meà  canà ; 
Laudator  heroum,  sis  salvus.  [cuminorum] 

In  latere  Mora  jugosae  (7roXv<Jtipa<Jo;)  [multorum  ca- 
Convenerunt  heroes-victores  ad  convivium, 
Mille  quercibus  exardescentibus  latè 
Vique  corneorum  poculorum  circumeunte. 
Inerat  leetitia  animis  virùm-strenuorum  (a«£nwi<), 
Rege  Lochlinis  spolia-referente  mcesto  ; 
Adspectabat  ruber-oculus  Lenam  ericasam, 
Irà  haud  inani  permagnà, 
Reminiscens  se  cecidisse  in  pugnas  campo. 

Rex  ipse  clypeo  paterno  innitebatur, 
Canis  capillis  in  ventum  usque  ad  apicem 
Sub  luce  noctis  effusis  : 
Vidit  Suaranum  mcestum, 
Et  allocutus  est  leniter  bardos. 

•  Ad  verbuni,  Sit  murmur  iii  mea  aure  tarde,  vel  lente. 


232  FIONNGHAL.  Dt 

"  Tog,  Ullin,  tog  fonn  na  sìth  ; 
Sìoladh  m'  anam  a  strì  nam  blàr ; 
Traoghadh  o  mo  chluais  am  fuaim, 
Trom  fhorum  nan  cruaidh  aìg  sàirj 
Biodh  ceud  clàrsach  thall  san  t-sliabh, 
Chur  aoibhnis  air  triath  nan  tonn  : 
Cha 'n  flnig  e  gun  sòlas  a'  bheinn  ; 
Cha  d'fhalbh  duine  riamh  uain  fèin  fo  bhròn. 
Shàr  Oscair,  tha  dealan  mo  lainn 
An  aghaidh  nàimhde  'n  àm  a'  chòmhraig, 
An  slth  luidhe  ri  m'  thaobh, 
'Nuair  ghèilleas  na  laoich  sa' chomhstri." 

"  Bha  Treunmor,"  thuirt  beul  nan  dàn, 
"  Dhe  'n  linn  a  bha  ann  o  shean ; 
Bha  'astar  air  cuan  gu  tuath, 
'S  e  coimeas  ri  stuadh  san  stòirm. 
Ard  charraig  an  tìr  nan  ràmh, 
Ciar  choill  agus  cairn  a'fuaim 
Dh'  èirich  o  cheò  chiar  air  sàil ; 
Is  cheangail  a  shiuil  o  'n  chuan. 
Lean  Treunmor  torc  riabhach  na  beinne, 
Bha  beucail  air  Gorm-mheall  nan  craobh; 
'S  iomadh  laoch  a  dh'f  hàg  e  'na  dhèigh : 
Do  shleagh  Thrèinmhoir  ghèill  am  faobh 
'S  e  tionndadh  an  spàirn  a  bhàis. 
'l'ri  gaisgich,  a  chunnaic  an  gnìomli, 
Dh'aithris  mu  thriath  nan  dàimh, 
Dh'aithris  iad  ffu  'n  slieas  e  thall 


v.  46-73.  FINGAL.  233 

"  Incipe,  Ulline,  incipe  cantilenam  pacis ; 

Expurga  *  animum  meum  certamine  proeliorum; 

Refluat  ab  aure  meà  sonitus, 

Gravis  clangor  panopliarum  optimatum  (x^muv); 

Sint  centum  citharse  isthic  in  clivo, 

Ut  afficiant  gaudio  dominum  undarum  : 

Haud  relinquet  sine  solatio  terram-montosam ; 

Nullus  discessit  vir  à  me  tristis. 

Oscar-optime,  fulgurat  ensis  meus 

In  faciem  hostium  tempore  belli, 

In  pace  adjacet  meo  lateri, 

Cum  cedunt  viri-fortes  in  certamine." 
"  Fuit  Trenmor,"  dixit  os  carminum, 

"  Ex  progenie  qua?  extitit  olim  ; 

Erat  ei  iter  per  oceanum  ad  septentrionem, 

Parque  erat  tluctibus  in  tempestate. 

Excelsa  rupes  in  terrà  remorum, 

Opaca  silva  saxesque  moles  resonantes 

Orta;  sunt  ex  vapore  obscuro  salis ; 

Et  vinxit  vela  (ut  essent  tuta)  ab  oceano. 

Secutus  est  Trenmor  aprum  fulvum  montis, 

Qui  fremebat  in  Gormalà  saltuosà; 

Plurimos  ille  juvenes-strenuos  reliquit  a  tergo  : 

Hastas  Trenmoris  concessit  spolia 

Se  convertens  in  luctamine  mortis. 

Tres  strenui,  qui  viderunt  facinus, 

Narràrunt  de  principe  advenarum, 

Narràrunt  eum  stetisse  ex  adverso 

*  Ad  verbum,  Cribra. 


234  FIONNGHAL.  dua: 

Mar  lasair  nach  gann  sa"  bheinn, 

An  caoir-sliolnis  nam  mòr  àrm. 

Thug  righ  Lochlin  fleagh  bu  chòrr, 

'S  ghaìrm  e  gu  cùirm  an  t-òg  treun ; 

Tri  lài  an  Gorm-mheall  nan  seòd 

Bha  ri  forum  nan  corn  's  nan  teud, 

'S  fhuair  an  triath  a  roghainn  do  chath. 

Cha  robh  laoch  an  Lochlin  nan  long 

Nach  d'  thug  gèill  do  'n  t-sàr-shonn  Treunmor. 

Chaidh  slig  an  aoibhneis  mu  'n  cuairt ; 

Measg  faloisg'  is  fuaim  nan  dàn, 

Bha  moladh  righ  Mhòirbheinn  nan  stuadh, 

A  thàinig  thar  cuan  a  nall 

Sàr  cheannard  nan  sàr  laoch. 

'Nuair  ghlas  an  ceathramli  madainn  thall, 
Chuir  gaisgeach  a  ràmh  san  tonn  ; 
Bha  'cheum  sàmhach  air  tràigh  nam  faocli, 
'S  e  feitheamh  na  gaoith  o  thuath. 
Chual  e  toirm  gu  fada  thall 
Am  meadhon  nan  gleann  sa'  choill'. 

Thàinig  òig-f  liear  a  nall  o  'n  chruaich, 
'S  e  ceilte  le  cruaidh  g'  a  cheann, 
B'  àill'  a  chiabh  's  bu  dhearg  a  ghruaidb, 
A  chruth  mar  shneachd  nam  fuar-bheann. 
Bu  tlàth  gorm-shùile  nan  rosg  mall, 
'Nuair  labhair  e  ri  righ  nan  lann. 

'  Fuirich,  a  Threinmhoir,  's  na  falbb, 
A  churaidh  tba  garbh  am  measg  dhaoiue  ; 


v.  74-101;  FINGAL.  235 

Instar  flamnue  haud  angustie  in  monte, 

In  acri  fulgore  ingentiurn  armorum. 

Egit  rex  Lochlinis  festum  eximium, 

Et  vocavit  ad  epulum  juvenem  strenuum  ; 

Tres  dies  in  Gormalà  lectissimis-viris-abundante 

Fuit  inter  sonitum  corneorum-poculorum  et  chorda- 

Et  liabuit  princeps  arbitrium  certaminis.  [rum, 

Ilaud  fuit  juvenis-strenuus  in  Lochline  navigerà 

Qui  non  cessit  eximio  heroi  Trenmori. 

Circumiit  concha  cum  gaudio  ; 

Inter  ignes  festos  sonitumque  carminum 

Qure  laudabant  regem  ]\Iorvenis  fluctuosse, 

Qui  mare  transiit 

Eximius  dux  eximiorum  virorum  (ai'^nai-). 

Cum  incanesceret  quarta  aurora  ex  adverso, 
Inseruit  heros  remum  fluctui ;  [bente, 

Erat  gressus  tranquillus  in  littore  testaceos  pisces  ha- 
Expectantis  ventum  ab  septentrione. 
Audivit  murmur  longè  ex  adverso 
In  medio  convallium  in  silvà. 

Advenit  juvenis  huc  ex  pracipitio, 
Et  ille  celatus  durà-armaturà  usque  ad  caput, 
Cujus  formosissima  coma  ruberrimaque  gena, 
Forma  velut  nix  gelidorum  montium. 
Blandus  erat  caeruleus  oculus  ciliis-lentis  praeditus, 
Cum  compellaret  regem  armipotentem. 

'  Mane,  Trenmor,  nec  discede, 
Vir,  qui  es  magnus-et-asper  inter  homines ; 


236  FIONNGHAL.  dua; 

Cha  do  gheill  duit  mac  Lonhhail  nan  lann  ; 
Bhuail  a  chlaidheamh  na  sàir's  cha  'n  fhaoin  i ; 
Cumaidh  gliocas  na  seoid  o  iuthaidh.' 

'  A  mhìn-òig-fhir  nan  ciahh  hàn,' 
Thuirt  righ  nan  lann,  '  cha  bhuail  mi 
Mac  fir,  mu  nach  d'  èirich  dàn  ; 
'S  lag  do  gheal-làmh  agus  truagh  i : 
Imich,  a  dhearrsa  na  h-òige, 
Grad-imich  gu  scòrr  nan  ruadhag.' 

'  Ma  dh'imicheas,'  thubhairt  an  t-òg, 
'  'S  ann  le  lann  mhòr  a  th'  aig  Treunmor  ; 
Bidh  aoibhneas  air  m'  anam  mu  m'  chliu  ; 
Is  cois'near  leam  rùn  nan  òigh, 
'Nuair  thig  iad  le  iadhadh  an  sìd 
Mu'n  fhear,  chuir  air  chùl  an  righ  mòr; 
Bidh  osna  an  clèibhe  mu  m'ghràdh, 
'Nuair  a  chi  iad  do  lann  "s  do  shleagh. 
Bidh  mise  measg  mhìlte  le  m'agh 
Le  urram  a's  àird'  aig  fleagh.' 

'  Cha'n  iomraich  thu  chaoidh  mo  lann,' 
Thuirt  Treunmor,  's  e  lasadh  'na  ghruaidh, 
Chi  do  mhàthair  gun  tuar  thu  air  tràigh 
'S  i  faicinn  gu  mall  thar  an  stuadh 
Siuil  a  ghaisgich  a  reub  a  mac' 

'  Cha  togar  leam  fein  an  t-sleagh  mhòr,' 
Tlniirt  an  t-òg  bu  chaoine  snuagh, 
'  Cha  làidir  mo  lamh ;  acli  is  cùrr 
Leumas  iuthaidh  o  m'ordaig  suas. 


v.  102-129.  FINGAL.  237 

Non  cessit  tibi  filius  Lonvalis  armipotentis ; 
Peicussit  gladius  ejus  eximios,  et  haud  debilis  est; 
Retinet  prudentia  viros-lectos  ab  ejus  sagittà.' 

'  Blande  juvenis  capillorum  candidorum,' 
Dixit  rex  armipotens,  '  haud  percutiam  ego 
Filium  viri,  de  quo  non  ortum  est  carmen ; 
Languida  est  candida  tua  manus  et  debilis  : 
Discede,  o  coruscatio  juventutis, 
Ocyus  discede  ad  cautem  rubrorum  capreolorum.' 

'  Si  discedam,'  dixit  juvenis, 
'  Discedam  cum  armis  magnis,  qua?  sunt  Trenmori ; 
Inerit  laetitia  animo  meo  ex  meà  famà ; 
Et  parietur  a  me  amor  virginum, 
Cum  venient  circumflecteutes  oculos 
Ad  virum,  qui  domuit  regem  ingentem ; 
Excitabit  suspiria  pectorum  earum  mei  amor, 
Cum  videbunt  tuum  gladium  et  hastam. 
Versabor  ego  millibus  in  ore  [sermone] 
Honore  amplissimo,  in  convivio,  exceptus.' 

'  Haud  auferes  unquam  meum  gladium,' 
Dixit  Trenmor,  flammescente  genà, 
'  Cernet  te  mater  pallidum  in  littore 
Intuens  tarde  (abeuntia)  per  undas 
Vela  viri-strenui  qui  dilaniavit  fìlium.' 

'  Haud  attolletur  a  me  hasta  ingens,' 
Dixit  juvenis,  cujus  blandissima  species, 
'  Haud  valida  mihi  manus  ;  at  insigniter 
Subsilit  sagitta  a  pollice  rueo  sursum. 


23S  FIONNGHAL. 

Le  itich  reidh  o  thaifeid  chruaidh 
Thuit  seoid  gun  tuar  fada  thall. 
Leig  dhiot  a  mhàile  gu  luath ; 
Cha  chum  thu,  ach  cruaidh,  o  bhàs. 
Cuiream  fein  mo  mhàile  air  rèidh ; 
Tarruing  an  teud,  a  righ  Mhòirbheinn.: 

Chunnaic  e  'brollach  fo  'ciabh. 
'S  i  piuthàr  an  righ  a  bha  ann. 
Bha'sùil  san  talla  mu 'n  triath, 
Is  fhuaradh  leis  rùn  nach  gann. 
Thuit  an  t-sleagh  o  làimh  an  righ, 
'S  bha  shealladh  gun  chli  air  an  làr. 
Bha  ise  mar  dhearrsa  o'  n  ear, 
A  thach'reas  ri  fear  o  'n  chòs, 
'Nuair  dh'aomas  e  shealladh  air  lear, 
Tha  boillsgeadh  le  solus  gu  mòr. 

'A  righ  Mhòirbheinn  a's  fuaimear  tom,' 
Thuirt  òigh  han  làmha  geal  mar  shneachd, 
'  Gabh  mis'an  iadhadh  do  luing' 
O  rùin  Choirle  's  fad*o  bheachd. 
Tha  esa  mar  thorrunn  sa'  bhlàr  : 
Do  dh'  Ineabhaca  nan  treun  sàr 
Tha  'rùn  dhomh  'na  ardan  fèin, 
'S  e  togail  mìle  sleagh  sa'  bhlàr.' 

'  Gabh  sìth,'  thuirt  Treunmor  an  triatli, 
'  Gabh  sìth  fo  mo  sgeith,  a  làmh-gheal; 
Cha  teich,  's  cha  do  thcich  mi  riamh, 
Ge  d' fhaicinn  air  sliabli  lìi  làidir 
Do  naimbdibh  fo  mhìle  slea»h.' 


v.  130-158.  FINGAL.  239 

Volatu  directo  a  nervo  duro 

Ceciderunt  lecti-viri  sine  colore  procul  exadversum. 

Exue  te  loricà  ocyus ; 

Nihil  te  servat,  nisi  dura  armatura,  à  morte. 

Depono  ipse  loricam  in  plano  ; 

Attrahe  nervum,  rex  magnorum  montium.' 

Vidit  ille  pectus  ejus  sub  capillis. 
Soror  illa  regis  fuit. 

Erat  oculus  ejus  in  aulà  conversus  ad  principem, 
Partumque  est  ei  amoris  haud  parum. 
Cecidit  hasta  e  manu  regis, 
Intucbaturque  languidè  humirm. 
Erat  illa  instar  jubaris  exorti  ab  oriente, 
Quod  occurrit  viro  venienti  è  specu, 
Cum  deflectit  obtutum  ad  a^quor, 
Quod  luce  resplendet  latè. 

'  Rex  Morvenis  resonantium  collium,' 
Dixit  virgo  manuum  candidarum  instar  nivis, 
'  Accipe  me  in  circuitum  tuas  navis 
Ab  amore  Corla?  qui  longè  abest  a  meà  curà, 
Est  ille  sicut  fulmen  in  campo  : 
Inibacam  strenuis  heroibus  natam 
Amat  in  superbia  suà, 
Attollens  mille  hastas  in  proelii-campo.' 

'  Pacem  habe,'  dixit  Trenmor  princeps,         [nata; 
'  Pacem  habe  sub  scuto  meo,  tu  manibus  candidis  or- 
Haud  fugiam  ego,  neque  fugi  unquam, 
Etsi  cernerem  in  clivo  viros  validos 
Ex  hostibus  sub  mille  hastis.' 


240  FIONNGHAL.  duan  v 

Tri  lài  a  dh'fhuirich  an  triath, 
Le  stoc  caismeachd  a  b'  airde  fuaim 
A'  gairm  sàr  Choirle  gu  blàr, 
O  charraig,  is  chathar  is  chruaich. 
Cha  d'thàinig  sàr  Choirle  gu  blàr; 
Thèiring  Lochlin  nan  lann  o  'thùr, 
Thug  do  Threunmor  òigh  nan  geal-làmh, 
Sgaoil  cùirm  dha  air  tràigli  as-ùr." 

"A  righ  Lochlin,"  thuirt  Fionnghal  nam  buadh, 
Tha  d'fhuil  a  ruith  luath  'nam  thaobh. 
Bha  ar  sinns're  aig  strì  mu  n'  stuaidh, 
An  strì  mu  'n  robh  luaidh  a  chaoidh  : 
Ach  's  tric  an  talla  nam  fleagh 
A  chuir  iad  an  corn  mu  'n  cuairt. 
Tog  d'  aghaidh  o  chomhstri  nan  sleagh, 
'S  biodh  aoibhneas  na  clàrsaich  'n  ad  chluais. 
Mar  stoirm  mhòr  air  aghaidh  cuain 
A  thaom  thu  do  threunadas  garbh  ; 
Do  ghuth  mar  ghuth  mhilte  sluaigh 
'S  e  'g  èirigh  air  chruaich  nam  marbh. 
Tog,  am  màireach,  tog  do  shiuil, 
Dhearbh  bhràthair  mo  rùin  a  bh'  ann  : 
Mar  dhearrsa  na  grèine  as-ùr 
Thig  air  m'anam  a  cliu  san  àm. 
Chunnaic  mi  do  dheoir  mu  'n  làmh-gheal, 
'Nuair  a  dh'èirich  air  Stairne  mo  lann  : 
Chum  mi  gun  dòghruinn  san  àm  tlni 
Is  m'  osna  mu  òiffh  an  uclid  hhàiu. 


v.  159-186.  FINGAL.  241 

Tres  dies  mansit  princeps, 
Cum  tubà  monitorià  maxime  sonorà 
Evocans  eximium  Corlam  ad  certamen, 
Ab  rupe,  et  uliginoso  agro  et  pracipitio. 
Haud  descendit  eximius  Corla  in  aciem ; 
Advenit  Locblin  armipotens  à  turribus, 
Dedit  Trenmori  virginem  candidis  manibus, 
Apposuitque  ei  epulam  iterim. " 

"  Rex  Lochlinis,"  dixit  Fingal  victoriis-clarus, 
Sanguis  tuus  currit  velox  in  latere  meo. 
Versabantur  majores  nostri  in  certamine  de  fluctibus, 
Certamine  ab  ore-hominum  semper  celebrato  : 
At  srepius  in  aulà  conviviorum 
Circummiserunt  corneum-poculum. 
Averte  faciem  à  contentione  hastarum, 
Sitcjue  lffititia  cithara?  in  aure  tua. 
Instar  procellarum  ingentium  in  f'acie  oceani 
EfFudisti  tu  tuam  strenuitatem  asperam  ; 
Voce  tua  existente  instar  vocis  mille  agminum 
Assurgentis  in  jugo  mortuis  strato. 
Erige  cras,  erige  tua  vela, 
Genuine  frater  desiderii  mei  olim  : 
Sicut  radius  solis  de  novo 

Supervenit  animo  meo  ejus  decus  hoc  tempore. 
Vidi  lacrymas  tuas  de  virgine  manibus  candidis, 
Cum  sublatus  est  in  Starnum  gladius  meus  :   [pore  te 
Conservavi  a  damno  (detrimento  aut  injurià)  eo  tem- 
Suspiria  (ducens)  de  virgiue  sinùs  candidi. 

TOM.   II.  Ii 


242  FIONNGHAL.  duan  vi. 

Ma  's  c  do  roghainn  an  còmhrag, 

A  chomstri  thug  Lochlin  do  Threunmor, 

Gu  'n  till  thu  gu  d'  thlr  lc  mòrchuis, 
Mar  luidheas  a'ghrian  fo  na  hlieinn.'' 

"  A  righ  sinns're  nam  mòr  bheann," 
Thuirt  triath  Lochlin  a's  ard  fuaim, 
"  Cha  d'theid  Suaran  an  comhstri  ri  d'lann, 
A  cheann  mhìlte  fhuair  a  'bhuaidh; 
Chunn'car  thu  san  talamh  thall ; 
Cha  hu  lìonor  na  lài  onn  fèin : 
'S  e  thubhairt  ri  m'anam  san  àm, 
C'uin  a  thogainn  an-lann  co  treun 
Ri  Fionnghal  nam  beum  uasal? 
Chuir  sinn  an  còmhrag,  a  shàir, 
Air  taobh  Mheallmhoir  nan  carn  ciar, 
'Nuair  thug  an  stuadh  mo  shleagh  a  nall 
Gu  talla  ard  nan  slige  fial, 
Anns  am  faigheadh  na  treith  am  fleagh. 
Cuireadh  bàird  na  bhuadhaich  thall 
Gu  àm  a  tha  mall  a' gluasad. 
An  comhstri  Mheallmhoir  nan  curaidh 
Sàr-chliu  nacli  robh  gann  a  chualadh. 
'S  iomadh  long  o  thìr  nam  mòr  choill' 
A  chaiU  an  sàr  òig-fhir  air  Lèna. 
Gabhs  iail,  a  righ  nam  mòr  bheann, 
'S  bi'n  ad  charado  nàmhaid  Eirinn. 
'Nuair  thig  gu  Gòrm-mheall  do  chlann, 
Bidh  fleagh  nach  gann  is  cùirm'nan  còir, 


v.  187-214.  FINGAL.  243 

Si  tua  est  optio  certamen, 
Certamen  habe,  quod  dedit  Lochlin  Trenmori, 
Ut  redeas  ad  patriam  summà  cum  glorià, 
Sicut  conditur  sol  sub  montem." 

"  llex  sobolis  summorum  montium," 
Dixit  dominus  Lochlinis  altè  resonantis, 
"  Haud  inibit  Suaranus  certamen  cum  gladio  tuo, 
Tu  caput  millium  victoriis  insignium  ; 
Visus  es  tu  in  terrà  (nostrà)  transmarinà ; 
Haud  permulti  dies  erant  mei : 
Hoc  tamen  animo  meo  tunc  occurrit, 
Quando  attollam  gladium  asque  strenuè 
Ac  Fingal  plagis  nobilibus  (insignis)  ? 
Inivimus  nos  certamen,  vir  eximie, 
In  latere  Malmorse  saxetis  fuscis  (plenaa), 
Cum  attulerunt  fluctus  hastam  meam  huc 
Ad  aulam  concharum  genialium, 
In  quà  sortiuntur  principes  convivium. 
Tradapt  bardi  eos  qui  vicerunt  illic 
Tempori,  quod  tarde  movetur. 
Contendentium  in  Malmorà  heroibus  frequentatà 
Eximia  laus  haud  parcè  celebrata  est. 
Plurimas  naves  è  terrà  magnarum  sylvarum 
Amiserunt  eximios  juvenes  in  Lena. 
Accipe  eas,  rex  summorum  montium, 
Ac  esto  amicus  hosti  Iernes. 
Cum  venient  Gormalam  rilii  tui, 
Apponetur  iis  convivium  baud  parcum  epulumque, 


244  FIONNGHAL.  du, 

'S  bidh  dhoibh  an  roghainn  sa'ghleann 
An  comhstri  nan  lann  ri  seòid." 

"  Cha  ghabhar  leam,"'  thubhairt  an  righ, 
"  Do  luingeas  no  tìr  nan  carn  ; 
Fònaidh  dhomh  fàsach  nam  frìth 
Le  fèidh,  le  coillc,  's  le  glinn. 
Togsa  do  shiuil  thar  an  stuadb, 
Char'  uasail  mo  luaidh  a  bli'  ann  ; 
Tog  do  shiuil  bhàn  air  a'chuan, 
'Nuair  dh' èireas  soills'air  cruaich  nam  beann, 
Air  d'  ais  gu  Gorm-mheall  nam  fuaim." 

"  Sìth  do  d'  anam,  a  righ  nan  corn," 
Thuirt  Suaran  nan  donn  sgiàth, 
"  An  sìth  's  tu  aiteal  an  earraich, 
An  còmhrag  's  tu  carragh  san  stoirm  : 
Glacsa  mo  làmh  ann  càirdeas, 
A  righ  nan  lann  o  Shelma  fhuair, 
Agus  thugadh  do  bhàird  chòrr 
Do  bhròn  na  mairbh  air  a'  chluain  ; 
Cuireadh  Eirinn  fo  ùir  mo  shlòigh  : 
Tog  clachan  an  cliu  air  cruaich. 
Clii  sinns're  nam  marbh  o  thuath 
A  chluain  's  na  cliuircadh  an  cath. 
Their  sealgair's  e  tearnadh  o'n  bheinn, 
'Nuair  dh'aomas  e  fein  air  uaigh  : 
'  'N  so  Fionnghal  is  Suaran  na  trèin 
Chuir  còmhrag  nan  ceud  air  sluagh.' 
Mar  so  their  sealgair  tha  faoin  ; 
Ach  mairidh  a  chaoidh  ar  cliu." 


v.  215-243.  FINGAL.  245 

Eritque  illis  optio  in  convalle 

In  certamine  gladiorum  cum  viris-lectis." 

"  Hautl  accipietur  à  me,"  tlixit  rex, 
"  Classis  tua,  nec  terra  saxetorum  ; 
Sufficit  mihi  solitutlo  saltuum 
Cum  cervis,  cum  silvis,  et  cum  vallibus. 
Erige  vela  super  fluctus, 
Amice  nobilis  desitlerii  mei  olim  ; 
Erige  vela  candida  super  oceanum, 
Cum  exsurget  lux  in  jugis  montium, 
Retroiens  ad  Gormalam  sonoram." 

"  Pax  sit  aniniffi  tua?,  rex  corneorum-poculorum," 
Dixit  Suaranus  fuscis-scutis  (notus), 
"  In  pace  aura  es  veris, 
In  certamine  es  tu  rupes  in  procellis : 
Prende  manum  meam  amicè, 
Rex  armipotens  ex  Selmà  gelidà, 
Tradantque  bardi  tui  eximii 
Luctui  mortuos  in  campo  ; 
Condat  Ierne  sub  humum  agmina  mea : 
Erige  saxa  fama:  eorum  in  prascipitio. 
Cernent  posteri  mortuorum  ab  septentrione 
Campum  ubi  commissum  est  prcelium. 
Dicet  venator  descendens  a  monte, 
Cum  recumbet  sepulcro  : 
'  Ilic  Fingal  et  Suaranus  strenui 
Commiserunt  prcelium  centurialis  agminibus.' 
Sic  dicet  venator  imbellis  ; 
At  permanebit  in  sternum  laus  nostra." 


246  FIONNGHAL.  duan  vi. 

"  An  diugh  fhèin  is  mò  ar  cliu," 
Thuirt  Fionnghal,  "  a  righ  nan  tonn; 
Thèid  sinne,  mar  aisling  air  chùl, 
Gun  luaidh  oirnn  air  raoin  nan  sonn  ; 
Clia'n  aithnich  sealgair  ar'n-uaigh, 
Cha  bhi  ainm  dhuinn  am  fuaim  nam  fonn. 
Cha'n  fheum  dhuinn  a  hhi  fo  luaidh, 
Sinn  gun  neart  gun  tuar  fo  'n  tom. 
Oisein,  Charuill,  Ullin  chaoin, 
Dha  bheil  gaisgich  a  dh'aom  's  a  dh'fhalhh, 
Togaibh  fonn  air  làithihh  nach  h'  f  haoin, 
Air  aimsir  nan  laoch  tha  marhh. 
Cuirihh  thairis  an  oidhche  le  fuaim, 
'S  thigeadh  madainn  gu  luath  le  h-aoibhneas." 

Thog  sinn  ar  guth  dha  'n  dà  righ, 
Ceud  clàrsacli  a  strì  san  fhuaim. 
Shoillsich  aghaidh  Shuarain  thall, 
Mar  ghealaich  làin  anns  an  speur, 
'Nuair  dh'fhàgas  na  neoil  i  shuas 
Sàmhach  leathan  am  meadhon  oidhch. 

"  Cuchullin,"  thuirt  Carull  aosda, 
"  Tha  Cuchullin  an  còs  Thùra, 
Tha'làmh  air  claidheamh  a  neirt, 
A  smaointean  air  feachd  a  chaill  e; 
Tha  righ  nan  sleagh  brònach  sa'  hhcinn 
Gu  so  bu  treun  c  sa'chòmhrag. 
Chuir  c  'lann  gu  sìth  ri  d'  thaobh, 
Thusa  mar  aomadh  nan  stoirm, 


v.  244-271.  FINGAL.  247 

"  Hoc  ipso  dic  maxima  nostra  laus  cst," 
Dixit  Fingal,  "  rex  fluctuum  ; 
Nos,  ut  somnium,  evanescemus, 
Nec  erimus  fama  nostra  in  campo  heroum  ; 
Haud  agnoscet  venator  sepulchrum  nostrum, 
Nec  intererit  nomen  nostrum  sono  carminum. 
Nobis  autem  non  ex  usu  erit  in  ore  hominum  versari, 
Sine  viribus,  sine  colore  obrutis  tumulo. 
Ossiane,  Ulline,  Carul  blande, 
Quibus  sunt  (noti)  heroes  defuncti  et  pra?teriti, 
Incipite  carmcn  dc  diebus  haud  imbellibus, 
De  aetate  virorum-fortium,  qui  obierunt. 
Conterite  noctem  inter  sonum  (modorum), 
Veniatque  aurora  ocyus  cum  gaudio." 

Extulimus  nos  vocem  duobus  regibus, 
Centum  citharis  certantibus  sono  (nervorum). 
Reluxit  vultus  Suarani  exadversum, 
Instar  lunae  plena?  in  a;tbere, 
Cum  relinquunt  eam  nubes  sublimè 
Tacitam  et  latam  in  medià  nocte. 

"  Cucullin,"  inquit  Carul  senex, 
"  Cucullin  est  in  cavernà  Turas, 
Manus  gladio  virium  imponitur, 
Cogitatque  de  copiis  suis  amissis  ; 
Rex  hastarum  moestus  est  in  monte ; 
Huc  usque  strenuus  fuit  in  pugnà. 
Gladium  misit  pacificè  tui  lateri  (ut  accingeretur), 
Tui  (qui  es)  sicut  impetus  procellarum, 


248  FIOXNGHAL.  duan  vi. 

A  sgaoil  fo  ruaìg  a  naimhde. 
Gabhsa,  Fhionnghail,  lann  an  laoich ; 
Tha'chliusa  cho  faoin  ri  ccò, 
'Nuair  thèid  'na  shiuhhal  ro'ghaoith, 
'S  a  dh'fhàgas  e  'n  raon  gun  scleò." 

"  Cha  ghabh,"  's  e  fhreagair  an  righ, 
"  Cha  ghabh  Fionnghal  an  sìth  a  lann, 
Tha  'n  curaidh  gu  neartor  san  strì, 
'S  tba  chliu  co  chli  r'a  làmh. 
'S  llonor  iad  a  ghèill  an  còmhrag, 
Dha  'n  d'  eirich  a  comhstri  an  cliu. 
Shuar.ain,  a  righ  tlr  nam  mòr  choill, 
Cuir  thusa  do  dhòghruinn  air  chùl, 
Tha  iadsa  cliùthar  a  ghèilleas, 
M;i  bhios  iad  treun  an  aghaidh  nàmhad, 
Mar  ghrèin  fo  nial  anns  an  speur, 
'Nuair  cheileas  i  fèin  san  t-sàmhra 
Gu  sealladh  air  maol  an  fbcir. 

Bha  Grumal  na  thriath  an  Còna 
Dh'  iarr  còmhrag  air  iomadh  tràigh  : 
Bha  aoibhneas  dha'anam  san  stoirm, 
Dha  'chluais  ann  an  toirm  nan  arm  : 
Thaom  c  'ghaisgich  air  airde  Chràca. 
Blia  rigli  Chràca  <>  clioill'r'a  lann, 
An  crom  Bhrùmo  nam  mòr  thom, 
Bba  'n  sonn  an  caint  ri  cloich  nam  fuath. 
B'fhuathasach  còmhrag  nan  laoch 
Mu'n  òigh  chaoin's  a  taobh  mar  shneachd. 


v.  272-299-  FINGAL.  249 

Tui  qui  dissipàsti  fugatos  ejus  hostes. 
Accipe  tu,  Fingal,  ensem  viri-fortis ; 
Faiua  ejus  teque  inanis  est  ac  nebula, 
Cum  fugit  prae  vento, 
Relinquitque  agrum  sine  umbrà." 

"  Haud  accipiet,"  respondit  rex, 
"  Haud  accipiet  Fingal  in  pace  ensem, 
Validus  est  heros  in  pugnà, 
Famaque  par  est  manui. 
Plurimi  sunt  qui  cesserunt  in  certamine, 
Quibus  in  duello  restituta  est  gloria. 
Suarane,  rex  teme  sylvarum  ingentium, 
Sepone  tu  dolorem, 
Inclyti  sunt  illi,  qui  cedunt  in  proelio, 
Si  sint  strenui  contra  hostes, 
Instar  solis  sub  nubibus  in  sethere, 
Cum  celat  se  in  asstate 
Intuiturus  mox  promontorium-lasve  et  herbosum. 

A  Grumale  principe  Conaj 
Quassitum  est  certamen  multo  in  littore : 
Gaudebat  animus  ejus  procellà, 
Aurisque  ejus  clangore  armorum  : 
Efìudit  strenuos  suos  viros  in  clivum  Craca;. 
Redibat  ìex  Craca?  è  silvà  armatus, 
E  circo  Brumonis  tumuloso, 
Ubi  allocutus  erat  heros  saxum  lemurum. 
Terribile  fuit  certamen  juvenum-fortium 
De  virgine  blandà  laterisque  nivei. 


250  FIONNGHAL.  dua 

Chualas  mu  ainnir  nam  buadh 

Le  Grumal  ruadh  air  uisge  Chòna ; 

Bhiodh  aige  làmh-gheal  nan  stuadh, 

No  e  fèin  bhi  fuar  sa'  chòmhrag. 

Tri  là  a  bha  spàirn  nan  laoch ; 

An  ceathramh  dhaidh  Grumal  fo  iall. 

Chuir  es'  e  gun  chairde  r'a  thaobh 

'N  crom  Bhrùmo  mu  'n  d'  aom  an  sliabh. 

Ann  sin  bha  tanais  nam  marbh 

Le  'n  guthaibh  garbh  mu  chloich  nam  fuath. 

Ach  shoillsich  an  triath  'na  dhèigh, 

Mar  theine  nan  speur  as-ùr  : 

Thuit  nàmhaid  le  'làimh  bu  treun  ; 

Fhuair  Grumal  e  fèin  's  a  chliu. 

Togaibh,  bhàird  o  '  àm  a  dh'fhalbh," 
Thuirt  garbh  neart  righ  na  Mòrbheinn, 
"  Togaibh  moladli  laoch  tlia  marbh  ; 
Cuiribh  ard-Shuaran  o  dhogliruinn." 

Luidh  n'a  gaisgich  anns  an  fhraoch, 
Bha  ghaoth  chiar  an  ciabh  nan  laoch; 
Dh' èirich  ceud  guth  binn  san  raon 
Ceud  clàrsach  nach  b'fhaoin  air  chòmhla; 
Bha  'n  dàn  air  an  àm  a  dh'  aom, 
Triatha  mòr  nach  bu  bhaoth  sa'  chomhstri. 

C'uin  a  chluinnear  leam  am  bard  ? 
C"  uin  a  bhios  aoibhneas  a'snàmh  mu  'n  cuairt  ? 
Tha  clàrsach  gun  teud  am  Mòrbheinn, 
Cha  'n  'cil  guth  no  ceòl  an  Còna  ; 


v.  300-327.  FINGAL.  251 

Auditum  est  <le  Annirc  insigni 

À  Grumale  rufo  a<l  aquam  Cona? ;       [nibus  ornatam, 

In  animo  erat  habere  virginem  fluctuum  candidis  ma- 

Autjacere  ipsum  frigidum  in  certamine. 

Triduum  luctati  sunt  heroes  ; 

Tertio  die  colligatus  est  Grumal  loris. 

Clausit  hunc  ille  sine  amicis  lateri  atljunctis 

In  circo  Brumonis,  super  quem  inclinavit  se  jugum. 

Illic  erant  umbrse  mortuorum 

Cum  vocibus  horridis  circa  saxum  lemurum. 

Sed  eluxit  princeps  postea, 

Velut  ignis  aetheris  denuo  : 

Cecidit  hostis  manu  ejus  strenuà ; 

Reperit  Grumal  seque  famamque. 
Tollitc,  bardi  temporis  praeteriti," 

Dixit  vis  ingens  regis  Morvenis, 

"  Tollite  laudibus  juvenes  fortes  qui  mortui  sunt ; 

Exsolvite  excelsum  Suaranum  dolore." 

Jacebant  viri-egregii  in  ericà,  [tium  ; 

Intereratque  ventus   subniger  capillis   virorum-for- 

Assurrexerunt  centum  voces  dulciloquas  in  planitie 

Cum  centum  citharis  haud-inanibus  simul ; 

Carmen  fuit  de  tempore  praeterito, 

De  principibus  magnis  haud  inertibus  in  pugnà. 
Quando  mihi  audietur  bardus? 

Quando  me  circumnatabit  ltetitia  ? 

Cithara  est  sine  chordà  in  Morvene, 

Nec  vox  nec  cantus  est  in  Conà ; 


252  FIONNGHAL.  duan 

Thuit  araon  an  triath  's  am  bàrd, 

Cha'n  'eil  cliu  san  aird  ni  's  mò. 
Chrith  madainn  le  dearrsa  o  'n  ear 

Air  lear  agus  leathad  Chromla. 

Chualas  stoc  Shuarain  air  Lèna 

Tional  an  Eirinn  a  shluagh. 

Sàmhach  is  brònach  an  sluagh, 

'Nuair  dh'èirich  iad  suas  fo  'n  siuil ; 

Bha  osag  gheur  an  deigh  nan  long, 

Siuil  bhàn  air  tonn  mar  cheò  o  INIhòrbheinn. 
"  Gairm,"  thuirt  Fionnghal,  "  gairm  gu  seilg 

Coin  chaol  nach  mairg  a  chaitheadh  cathar, 

Gairmibh  Bran,  a's  gile  cliabh, 

Gairmibh  Neart,  is  Ciar,  is  Luath, 

Fhillein,  a  Roinne — tha  san  uaigh, 
Tha  mo  mhac  an  suain  a  bhàis  ! 
Fhillein,  Fhearghuis,  sèidibh  stoc, 
Eireadh  aoibhneas  air  cnoc  is  carn, 
Brisgeadh  fiadh  air  Chromla  shuas, 
'S  aig  loch  nan  ruaghag  an  àros." 

Chaidh  "m  fuaim  geur  ro'  choille  thall ; 
Dh'èirich  buidheann  mhall  air  Chromla. 
Chaidh  mìle  cù  air  falbh  san  fhraoch, 
Thuit  fiadh  air  a  thaobh  ro'  gach  cù. 
Thuit  a  tri  le  Bran  air  aon, 
Agus  dh'aom  e 'n  triuir  do  Fhionn 
A  thogail  mhòr  shòlais  do  'n  righ. 
Thuit  aon  dhe  'n  triuir  aig  uaigh  lloinne  ; 


v.  328-355.  FINGAL.  253 

Ceciderunt  unà  principes  bardique, 
Famaque  in  jugis  haucl  amplius  habitat. 

Tremiscebat  aurora  cum  radiis  ab  oriente 
In  cequore  clivoque  Cromla?. 
Audita  est  tuba  Suarani  in  Lenà 
Colligentis  in  Ierne  suum  populum. 
Tacitus  et  tristis  erat  populus, 
Cum  assurrexit  in  fluctus  sub  velis  ; 
Flatus  acer  subsequebatur  naves,  [vene. 

Albescentibus  velis  in  fluctibus  instar  vaporis  à  Mor- 

"  Voca,"  inquit  Fingal,  "  voca  ad  venandum 
Canes  haud  pigros  ad  carpendum  uliginosum-ericetum, 
Vocate  Brannum,  cujus  candidissum  pectus, 
Vocate  Nertumque  Kerrumque  Luathumque, 
Fillane,  Roena — in  tumulo  ille  est, 
Filius  meus  sopore  mortis  est  oppressus ! 
Fillane,  Fergusique,  inflate  cornu, 
Oriatur  leetitia  colle  singulo  et  saxeto, 
Exiliat-trepide  cervus  in  Cromla  suprà, 
Et  ad  lacum  caprearum  recessum-consuetum." 

Sonitus  pervasit  acer  silvam  oppositam  ; 
Surrexit  lentè  ccetus  in  Cromlà. 
Canes  mille  exsoluti  sunt  in  erica, 
Eversusque  est  cervus  in  latus  a  singulo  cane. 
Eversi  sunt  tres  ab  Branno  solo, 
Advolvitque  tres  ad  Fingalem 
Ut  majorem  crearet  regi  voluptatem. 
Ex  tribus  cecidit  unus  ad  Rcente  tumulum  ; 


£54  ETONNGHAL.  d 

Bha  ceannard  nan  daoine  fo  cheò  : 

Chunnaic  e  gur  sàmhach  thall 

Clach  fir  nach  robh  mall  san  t-sèilg. 

"  C'ha'n  èirich  thus  a-ris,  nio  mliac, 

Aig  fleagh  no  feachd  air  ciar-leac  Chromla : 

'S  ealamh  a  thèid  d'  uaigh  o  bheachd, 

Is  feur  a'seacadh  mu  'n  cuairt  d'i. 

liidh  siol  na  laigse  siubhal  slos 

Cha  'n  fhaic  's  cha  'n  iarr  iad  mu  d'  uaigh. 

Oisein  is  Fhillein,  mic  mo  neirt, 
A  Ghaill  nam  feachd  a's  guirme  cruaidh, 
Eiribh  air  aghaidh  nan  sliabh. 
Faigheam  an  triath  tha  'n  còs  Thùra, 
Faigheam  triath  Eirinn  nan  ruaig. 
'N  e  balla  Thùra  chi  mi  shuas  ? 
'Na  aonar  is  liath  air  an  t-sliabh 
Tha  triath  nan  slige  fial  fo  bhròn  ; 
Tha  talla  nan  corn  gun  fhuaim  : 
Faigheam  Cuchullin  nam  buadh, 
Thoiream  aoibhneas  gu  luath  dh'  a  sheoid. 
Fhillein,  'n  e  sin  Cuchullin  thall, 
No  'n  deatach  air  carn  an  fhraoich? 
Tha  gaoth  o  Chromla'n  am  shùil, 
'S  cha  'n  f  haic  mi  g'  a  chùl  an  laoch. 

"  A  righ,"  's  e  fhreagair  an  t-òg, 
"  'S  e  sin  am  fear  còrr  mac  Shèma, 
Tha  e  dorcha  sàmhach  fo  bhròn, 
Tha  'làmh  air  an  lann  ac  èiriffh." 


v.  356-383.  FINGAL.  255 

Fuit  inde  princeps  virorum  nubilus  vultu: 
Videbat  immobilem  esse  exadversum 
Saxum  viri  haud  tardi  inter  yenandum. 
"  Haud  resurges  tu,  fili  mi, 

Ad  convivium  aut  agmen  in  fusco  Cromlae  clivo  : 
Cito  conspectum  fugiet  sepulchrum  tuum, 
Herbis  marcescentibus  circumdatum. 
Progenies  ignavorum  descendens  è  monte 
Nec  cernet  nec  quaeret  tumulum  tuum. 

Ossiane,  Fillaneque,  filii  virium  mearum,  [tura, 
Galle,  agminum  dux,  cujus  maximè  casrulea  est  arma- 
Ascendite  faciem  clivorum. 

Facite  ut  inveniam  principem,  qui  in  specu  Turas  est, 
Facite  ut  inveniam  principem  Iernes  fugarum-eftecto- 
Estne  murus  Turaa  quem  video  in  excelso  ?  [rem. 
Solus  canusque  in  jugo 

Princeps  concharum  genialium  versatur  in  luctu  ; 
Aula  poculorum-corneorum  silet : 
Facite  ut  inveniam  Cucullinem  victoriis-notum, 
Exhibeamque  gaudium  ejus  viris-lectis. 
Ille-ne,  Fillane,  est  Cucullin  exadversum, 
An  fumus  in  mole-saxeà  illius  ericas  ? 
Cromlas  ventus  officit  oculis, 
Totumque  haud  video  heroa. 

"  Rex,"  respondit  juvenis, 
"  Vh  ille  eximius  et  filius  Semi, 
Tristitià  oppressus  tacite  luget, 
Insurgensque  manus  gladium  capessit." 


2.56  FIONNGHAL.  duax  v 

"  Ceud  failt  air  ceannard  a  chòmhraig, 
Fhir  bhrisidh  na  mòr  sgèithe  !" 

"  Ceud  fàilt  ort  fhèin,"  thuirt  an  laoch, 
"  Sàr  ghaisgich  ri  d'  thaobh  's  a'  d'  dhèigh  ! 
'S  taitneach  leani  d'fhianuis,  a  rigb, 
Tha  mar  a'  ghrian  air  frìtli  Chromla, 
'Nuair  bhitheas  an  sealgair  fo  bhròn, 
Gus  am  faicear  i  mòr's  na  neoil. 
Do  mhic  mar  reulta  ri  d'  thaobli, 
Tha  siubhal  an  soills'  mu  do  chliu 
Cur  glaine  air  inala  na  h-oidhch'. 
Fhionnghail,  cha  'n  ann  mar  so  f  hèin 
Chunna  tusa  ml,  thrèin,  'na  d'  thlr, 
'Nuair  a  dh'fhàg  trèith  an  domhain  a'  bheinn, 
'S  thàinig  aoibhneas  air  aghaidh  gach  frìth." 

"  'S  llonor  d'fhocail,"  thuirt  Conan  gun  chliu, 
'S  llonor  do  ghuth  faoin,  mhic  Shèma ; 
An  comhradh  cha  chluinnear  ach  thu. 
C'àite  bheil  do  ghnlomh  's  do  bheuma? 
C'ar  son  a  thàinig  thar  chuan, 
Thoirt  cobhair  do  ruaig  le  lann  ? 
Theich  gu  do  chòs  fo  ghruaim, 
Is  dh'fhàg  thu  do  Chonan  am  blàr. 
Thoir  dhomhsa  na  h-ainn  tha  soills', 
Thoir  dhomhs' iad  gun  fhoill,  a  mhic  Eirinn." 

"  Cha  d'iarr  gaisgeach  mo  lann  riamh, 
Ge  d'iarradh,  cha'n  fhaigheadh  e  m'àirm. 
A  Chonain,  a  's  dona  fo  sgiath, 


v.  384-411.  FINGAL.  257 

"  Centies  salve,  summe  in  pugnà  dux, 
Vir,  qui  ingentes  diffringis  clypeos!" 

"  Centies  ipse  salve,"  dixit  vir  fortis, 
"  Cui  sunt  heroes  egregii  et  in  latere  et  in  tergo  ! 
Jucunda  mihi  est  facies  tua,  rex, 
Qui  es  instar  solis  in  saltu  Cromlaj, 
Cum  tristitià  opprimitur  venator, 
Donec  cernatur  ille*  ingens  in  nubibus. 
Filii  tui,  sicut  stella;  ad  latus  tuum, 
Incedunt  in  fulgore  fama:  tua3 
llluminantes  supercilium  noctis. 
Fingal,  haud  ita  me 
Conspexisti  tu,  fortissime,  in  terrà  tuà, 
Cum  reliquerunt  domini  mundi  montem, 
Supervenitque  ltetitia  faciei  cujusque  saltùs." 

"  Permulta  sunt  verba  tua,"  dixit  Conan  illaudatus, 
Permulta?  sunt  voces  tuas  inanes,  fili  Semi ; 
In  colloquio  audiris  tu  solus. 
Ubi  sunt  facta  tua  plagaeque  ? 
Quare  perventum  est  trans  oceanum, 
Ut  arma  fugas  auxilium  ferrent? 
Fugisti  ad  specum  tuum  contristatus, 
Et  reliquisti  Conani  proelium. 
Cede  mihi  haec  arma  fulgida, 
Cede  illa  mihi  sine  fraude,  Ierne  nate." 

"  Nemo  fortis  unquam  postulavit  gladium  meum, 
Et  si  postulàsset,  haud  habuisset  gladium. 
Conan  ignavissume  scuto-indute, 

*  VÌ2.  sol. 

TOM.    II.  S 


258  FIONNGHAL.  d 

Cha  d'fhàg  mis  an  sliabh,  fo  bhròn, 
Gu  n'  ghèill  Eirinn  m'a  sruth  fèin." 

"A  Chonain,  a's  laige  làmh," 
Thuirt  righ  Mhòirbheinn,  am  mòr  thriath, 
"  Na  gabhsa  na  focail  co  dàn, 
Gu'm  faicear  na's  àirde  do  ghnìomh. 
Tha  Cuchullin  fo  chliu  sa'  bhlàr, 
Fuathasach  's  gach  àit  'an  d'  thèid. 
'S  tric  a  chual  air  a  ghaisgeach  bu  shàr 
Ard  cheannard  na  Phàil  an  Eirinn. 
Tog  thus,  a  laoich,  do  shiuil  bhàn 
Gu  Innis  nan  lann  fo  cheò. 
Faic  !   Brà'-gheal  àg  aomadh  thall 
Air  iomall  nan  carn  fo  dheoir ; 
Tha  ghaoth  a'  sanas  'na  trom  chiabh' 
'G  an  togail  o'mìn-uchd  bàn, 
'S  i  'g  èisdeachd  toirm  oidhche  o  'n  t-sliabh 
'S  fonn  fial  o  ghaisgich  nan  ràmh ; 
Tha'barail  gu  'n  cluinn  i  d'fhonn 
'S  do  chlàrsach  lom  air  aghaidh  chuain." 

"  'S  f  hada  dh'  èisdeas  i  gun  bhrigh  : 
Cha  tilleam  o  'n  strì  a  chaoidh. 
C"  uim  am  faicinn  thu,  Bhrà'-gheal  mhin, 
Togail  trom  osna  mu  d'  shaoi  ? 
Chunnaic  thus,  a  righ,  mi  fo  bhuaidh 
An  iomadh  cruadal  lann  is  sleagh." 

"  Chithear  a-rls  thu  fo  bhuaidh," 
Thuirt  Fionnghal  nan  slige  fial ; 


v.  412-439.  FINGAL.  259 

Haud  reliqui  ego  campum  editum  sub  angore, 
Donec  cessit  Ierne  circa  rivos  suos." 

"  Conan,  cujus  inertissima  manus  est," 
Dixit  rex  Morvenis,  summus  imperator, 
"  Ne  utere  verbis  adeo  audacibus, 
Donec  cernantur  magis  ardua  facinora  tua. 
Cucullin  inclytus  est  in  prcelio, 
Formidabilis  in  quemcumque  ierit  locum. 
Srepe  auditum  est  de  heroe  maxime  prasclaro 
De  summo  duce  Phalanorum  in  Ierne. 
Erige  tu,  vir  strenue,  vela  tua  alba 
Versùs  insulam  remorum  nebulosam. 
Ecce  !   Bragela  innititur  adversa 
Extremo  molium-saxearum  lacrimans ; 
Ventus  ominatur  per  graves  capillos  ejus 
Tollens  eos  in  pectore  lasvi  candido. 
Illa  interim  auscultat  murmur  noctis  à  clivo  veniens, 
Et  melos  nobiles  editos  a  strenuis  remigibus; 
Credit  se  audire  modos  tuos 
Citharamque  liquidam  in  facie  oceani." 

"  Diu  auscultabit  illa  sine  successu : 
Haud  revertar  ego  à  certamine  in  sternum. 
Cur  te  aspiciam,  Bragela  blanda, 
Graves  edentem  gemitus  propter  heroa  tuum  ? 
Vidisti  tu  me,  rex,  saspius  victorem 
Multa  inter  discrimina  gladiorum  hastarumque." 

"  Videberis  iterum  victor," 
Dixit  Fingal  concbis  genialibus  clarus; 


260  FIONNGHAL. 

Eiridh  do  chliu  anns  an  ruaig, 
Mar  dharaig  air  Chromla  nan  sliabh  : 
'S  iomadh  cath  is  còmhrag  geur 
Tha  'feitheamh  riut  f  hèin,  a  laoich  ; 
'S  iomadh  lot  o  d'  làimh  sa'  bheinn. 
Cuir,  Oscair,  na  fèidh  air  fraoch  ; 
Togaibh  flcagh  is  slige  fial ; 
Biodh  anam  an  triath  fo  aoibhneas, 
'S  ar  càirde  an  sòlas  san  raon." 

Shuidh  is  ghabh  sinn  fleagh  is  dàn, 
Dh'  èirich  anam  Cuchullin  gu  h-ard  ; 
Thill  a  neart  do  threun  nan  lann, 
Bha  aoibhneas  air  aghaidh  thall. 
Thug  Ullin  do  'n  triath  am  fonn  ; 
Thog  Carull  a  ghuth  air  a  mhagh  ; 
Chobhair  mi  na  bàird  air  an  tom, 
Mu  charraid  nan  sonn 's  nan  sleagh, 
Carraid 's  na  tharruing  mi  lann — 
Cha  tharruing  mi  lann  ni  's  niò ; 
Dh'fhaibh  mo  chliu  air  gnlomh  a  bh'  ann. 
Suidheamsa  aig  uaigh  fo  bhròn, 
Uaigh  nan  cairdc  mòr  nach  mair. 

Shiubhail  an  oidhch'air  an  f  lionn  ; 
Thàinig  madainn  thar  tonn  lc  sòlas. 
Dh'èirich  Fionnghal  air  an  aird, 
Agus  chrath  'na  làimh  an  t-sleagh; 
Shìn  e'cheum  mòr  thar  magh  Lèna, 
Is  leau  sinn  an  treun  'n  ar  n-ainn. 


v.  440-467.  FINGAL.  261 

Surget  fama  tua  in  fugà-hostium, 

Velut  quercus  in  Cromla  clivosà: 

Plurima  prcelia  et  certamina  acria 

Te  manent,  vir  strenue  ; 

Plurìma  vulnera  dabit  tua  manus  in  monte. 

Expone,  Oscar,  cervos  in  ericà  ; 

Tollite  cibum-convivalem  conchamque  genialem  ; 

Insit  animo  principis  hetitia, 

Amicisque  nostri  gaudio  fruantur  in  campo." 

Consedimus  habuimusque  convivium  melosque, 
Elevatus  est  animus  Cucullinis  sublimè ; 
Reversas  sunt  vires  heroi  armipotenti, 
Supervenitque  lcetitia  vultui  ejus  exadversum. 
Dedit  Ullin  principi  carmen  ; 
Extulit  Carul  vocem  in  planitie; 
Adjuvi  ego  bardos  in  colliculo, 
(Recinens)  de  colluctatione  heroum  hastarumque, 
Colluctatione  in  qua  strinxi  gladium — 
Haud  stringam  gladium  amplius  ; 
Periit  fama  mea  factis  priscorum  haud  amplius  par. 
Assideo  ipse  sepulcliro  luctuosus, 
Sepulchro  amicorum  magnorum,  qui  haud  supersunt. 

Abiit  nox  inter  cantiones  ; 
Advenit  aurora  super  fluctus  cum  laetitià. 
Surrexit  Fingal  in  clivo, 
Et  vibravit  in  manu  suà  hastam  ; 
Extendit  passus  magnos  per  campum  Lense, 
Nosque  secuti  sumus  virum-strenuum  armati. 


262  FIONNGHAL. 

"  Sgaoil  na  siuil  bhàn,*'  tliuirt  an  righ, 
"  Gabhaibh  gaoth  na  frlth  o  Lèna." 
Dh'èirich  sinn  air  tuinn  le  fonn  ; 
Bha  sòlas  nan  sonn  gu  mòr 
Air  cobhar  bàn  an  donihain  srhlais. 


v.  468-472.  FINGAL.  2()3 

"  Expandite  vela  albentia,"  dixit  rex, 
"  Excipite  ventum  saltùs  ex  Lenà." 
Consurrcximus  nos  in  fluctibus  hilares ; 
Fuit  gaudium  juvenum  perquam  magnum 
In  spumà  albidà  profundi  marìs  cani.* 

*  i.  e.  occani. 


TEMORA. 

CARMEN   PRIMUM. 


Carminis?  I.  3Urgumrotum. 

Carbar,  Borbar-duthulis  filius,  in  Cohnactà  Athae  regulus,  princeps  Fir- 
bolgorum  generis  potentissimus,  Cormaco  Arthonis  filio,  rege  Hibernia; 
adolesccntulo  in  regali  Tcmora;  palatio  trucidato,  regnum  occupavit. 
Cormacus  a  Conare  Trenmoris  filio,  Fingalis  proavo,  Caledoniorum 
Scotia;  occidentalis  incolarum  rege,  rectà  lineà  genus  ducebat.  Fingal 
Carbaris  facinore  incensus  in  Hiberniam  exercitum  transmittere,  atque 
iterum  in  Hibernia;  solio  regium  genus  collocare  statuit.  Carbar, 
maturo  de  illius  consiliis  nuntio  accepto,  quasdam  suas  Ultonix  gentes 
contraxit,  et  se  celeritèr  subsequi  cum  exercitu  in  Temorà  conflato, 
Cathmorem  fratrem  jussit.  Is  erat  rerum  status,  cum  Ultoniae  oras 
invasuri  Caledonii  in  conspectum  venerunt. 

Cum  primà  luce  poema  incipit.  Ab  exercitu  reliquo  seorsum  digressus 
exhibetur  Carbar,  quando  e  speculatoribus  unus  illi  Fingalcm  copias 
exposuisse  annunciat.  Concilium  principum  convocat.  Foldatlius 
Momae  dux  hostes  superbè  aspernatur,  quem  Malthus  acriter  repre- 
hendit.  Carbar,  deliberatione  habità,  epulas,  ad  quas,  per  Ollam 
bardum,  Oscarem  Ossiani  filium  vocat,  apparari  jubet  ;  quum  priùs 
jurgii  occasionem  captare,  ut  armorum  esset  praetextum,  in  animo 
destinaverat.  Epulas  adiit  Oscar;  jurgium  est  factum ;  utriusque 
socii  ad  manus  venerunt ;  Carbar  et  Oscar  occiderunt  mutuis  vulne- 
ribus  oppressi.  Ad  Fingalis  castra  pugnae  rumor  est  perlatus,  qui 
Oscari  subventurus  festinavit;  ad  Cathmoris  exercitum  Hibernici  re- 
cesserunt,  qui  in  Molense  solitudinem  ripas  juxta  Lubaris  fluvii  erat 
progressus.  Fingal,  cum  nepotem  luxerat,  Ullini  bardorum  principi 
corpus  Morvenas  tumulandum  mandavit.  Noctis  adventu,  Althan 
Conacharis  filius  regi  de  Cormaci  caede  singula  enarrat.  Folan  Fin- 
galis  filius  quid  hostes  noctu  facessant  observatum  mittitur;  quae  res 
primi  diei  actionem  concludit.  Qua;  hoc  libro  narrantur  Ultonà,  prope 
Morae  montem,  in  extremo  Molena;  solitudinis  limite  peracta  sunt. 


[  2fi8  ] 


TIG  H  MOR  A. 


DUAN  I. 


v.  1-17. 
Gorm  thonna  na  h-Eirinn  an  soillse  ; 
Ard  mhonadh  fo  hhoillsge  an  là ; 
Cranna  ciar-cheann  ag  aomadh  fo  ghaoith, 
Liath  shrutha  taomadh  o  chairn  ; 
Dà  thoman  uaine  fo  dharaig 
Ag  iadhadh  's  a  tarruing  mu  chaol-rath, 
Caoin  shiubhal  an  uisge  ro'  ghleannaibh  ; 
Air  bruaich  an  uild  an  Cairbre  fèin, 
A  shleagh  fo  chomas  an  trein  r'a  thaobh, 
A  dhearg  shùil  fo  ghiorrag,  's  e  bròn. 

Dh'  èirich  Corraac  an  anara  an  righ, 
'S  a  lota  gun  chli,  'na  thaobh. 
Lcth  fhaicte  bha  'n  t-òg  an  dùbhra, 
rhuil  chraobh-dhearg  a'sruthudh  o  'chliabh. 

Thilg  Cairbre  a  shleagh  tri  chuairt, 
Tri  chuairt  chuir  e  'n  fheusaig  lb  làimh. 
Chas  e  gu  tric  o  ard  chcuin  ; 


[  269  ] 


TE  MOR  A. 


CARMEN  I. 


v.  1-17. 
Ceruleis  fluctibus  Iernes  in  luce ; 
Arduis  montibus  sub  coruscatione  diei ;  [vento, 

Arboribus(cum)  fuscis  verticibus  se-inclinantibus  ^ub 
Canis  torrentibus  se-etìfundentibus  ab  asperis  saxetis ; 
Duobus  tumulis  viridibus  sub  quercibus  [nitiem, 

Circumeuntibus  et  trahentibus-se  circa  angustam  pla- 
Et  leni  cursu  aquas  (eunte)  per  valles ; 
In  ripà  amnis  (stabat)  Carbar  ipse, 
Ejus  hastà  sub  potestate  strenui  (viri)  ad  ejus  latus, 
Et  ejus  rubro  oculo  sub  trepidatione,  et  ipso  moesto. 
Surrexit  Cormacus  in  animo  regis, 

Et  ejus  vulnus,  (ipso)  sine  vi,  in  ejus  latere. 

Semivisus  erat  juvenis  in  obscuritate, 

Ejus  sanguine  arboreo-rutilo  fluente  ex  ejus  pectore. 
Torsit  Carbar  bastam  ternis  vicibus, 

Ternis  vicibus  prehensit  barbam  sua  manu. 

Restitit  ille  sa?pius  ab  arduis  passibus ; 


270  TIGHMORA.  duah  i. 

Chrath  c  ruighe  nam  bcud  gu  h-ard. 
Mar  nial  am  fàsach  am  mòr  thriath, 
Caochladh  fo  ghaoith  nan  sìan  a  dhealbh, 
Na  glcanna  am  bròn  fo  an  fhirich, 
Ma  seacli  fo  ghiorrag  nam  braon. 

Ghabh  an  righ  a  mliòr  anam  dha  fèin ; 
Ghlac  e  sleagh  nan  treun  'na  làimh. 
Thionndaidh  'shùil  gu  cùl  magh  Lèna, 
Luchd  coimheid  nam  beud  o  chuan  gorm. 
Thàinig  iad  le  ceumaibh  fo  fbiainh 
Tric  a'  coimbcad  sìos  o  'n  t-sàil. 
Dh'aithnich  Cairbre  mu  chòrr  rigli  nan  gnìomh. 
Gliairm  e  dorcha  na  triath'  gu  'làimh. 
Ghrad-thàinig  ccum  fhuaìmear  nan  sonn, 
An  glas  lanna  loni  anns  gach  làimh. 
An  sin  bba  Mòrla  'n  duibhre  ciar ; 
An  sin  bba  Dalla  nan  ciabh  sa' ghaoith, 
Cormar  ruadh  ag  aomadli  air  sleagh, 
A'sealladh  borb  o  thaobh  a  ghruaim. 
B'alluidb  do  shùil  chrom,  a  Mbalthos, 
Fo  shealladh  do  mbòr  fhabhraid. 
Sheas  Foldath  mar  charraig  an  sruth 
Ceileadh  fo  chobhar  a  dubli  chruth, 
A  sldeagh  fliada  mar  ghiubbas  nain  mòr  shliabh, 
A  thachras  ri  còrr  ghaoith  nanspeur, 
A  sgiath  làn  do  chomhara  còmhraig, 
A  dhearg  shùil  an  còmhnuidh  gun  fhiamh. 
Iad'is  triath'eile  gun  chunntas 


v.  18-45.  TEMORA.  271 

Concussit  ille  lacertos  [vulnificos]  damnorum  alte. 
Sicut  nubes  in  desertis  (est)  magnus  princcps, 
Varians  sub  vento  nimborum  suam  fbrmam, 
Vallibus  in  luctu  sub  monte, 
Et  invicem  sub  metu  imbrium. 

Recepit  rex  suum  magnum  animum  sibi  ipsi ; 
Prehendit  ille  hastam  strenuorum  in  manum. 
Reversus  est  ejus  oculus  ad  tergum  Molense, 
Speculatoribus  damnorum  (venientibus)  à  mari  caerulo. 
Venerunt  illi  cum  passibus  sub  timore 
Sa?pe  despicientes  deorsum  à  suis  calcibus.  [facinorum. 

Intellexit  Carbar  (metum  esse)  circa  egregium  regem 

Vocavit  ille  torvus  principes  ad  suam  manum. 

Statim  venerunt  passus  sonori  heroum, 

Subalbidis  gladiis  nudis  in  unaquàque  manu. 

Illic  erat  Morla  in  obscuritate  [tetricus]  fuscus ; 

Illic  erat  Dalla  [crinitusj  crinium  in  vento, 

Cormar  rufus  inclinans-se  super  hastam, 

Et  tuens  sreviter  ab  orà  suae  torvitatis. 

Terribilis  erat  tuus  oculus  curvatus,  Malthe, 

Ab  intuitu  tuas  magnae  palpebrre. 

Stabat  Foldathus  similis  rupi  in  flumine 

Celanti  sub  spumà  suam  atram  formam, 

Ejus  hastà  longà  instar  abietis  magnorum  clivorum, 

Qua;  occurrit  ingenti  vento  ccelorum, 

Ejus  clypeo  pleno  signorum  certaminis, 

Et  ejus  rubro  oculo  constanter  sine  formidine. 

His  et  principibus  aliis  sine  calculo 


272  TIGHMORA.  dva 

A'dlùth-tcannadh  mu  righ  Eirinn, 
'Nuair  thàinig  fear-coimhead  a'  chuain 
Moranail  gu  cruaich  mhagh  Lena, 
Bha'shùile  briseadh  claon  o'cheann, 
A  bhile  cam  a'crith,  's  iad  liath. 

"  An  seas  triatha  na  h-Eirinn  air  chùl 
Balbh  mar  bhadan  na  ciuin  oidhche, 
Mar  gharbh  choille  balbh  fo  mhùig, 
Is  Fionnghal  m'an  tràigh  a'  boillsge, 
Fionnghal  a's  fuasaiche  beum, 
Ard  righ  nan  treun  o  shruthaibh  Mhòrbheinn  r" 

"Am  faca  tu  'n  gaisgeach  nach  fann," 
Thuirt  Cairbre,  o  spairn  a  chlèibh, 
"  Am  bheil  a  laoich  lionor  air  tràigh  r 
An  tog  e  sleagh  chòmhraig  o  dhèigh, 
No  an  d'thàinig  an  treun  an  slth." 
•    "  An  sìth  cha  d'thàinig  e,  righ  Eirinn. 
Chunna  mi  roi'  'n  treun  a  shleagh  shuas 
Mar  mhall  theine  bàis  ag  èirigh, 
Fuil  mhìltean  a'  leumadh  m'a  cruaidh. 
B'  es'  an  ceud  fhear  bhuail  an  tìr 
Làidir  fo  'leadanaibh  liatha. 
Làn,  fèitheach,  garbh  chalpan  an  righ, 
'Cheuma  gluasad  gun  strì  air  sliabh. 
Air  thaobh  an  trèin  a  chlaidheamh  liar, 
An  dara  beum  a  chaoidl)  nach  iar  ; 
A  sgiath  leathan  fhuasach'na  làimh, 
Mar  chearcal  fuileach  rè  's  i  làn, 


v.  46-73.  TEMORA.  273 

Accedentibus  confertis  circa  regem  Iernes, 
Quando  venit  speculator  oceani 
Morannal  ad  pracipitium  Molense, 
Erant  ejus  oculi  emmpentes  obliquè  e  capite, 
Et  labia  obtorta  trementia,  asque  ac  pallida. 

"An  stant  proceres  Iernes  à  tergo 
Muti  sicut  arbusta  tranquillte  noctis, 
Sicut  ingens  sylva  muta  sub  vapore, 
Et  Fingale  circa  littus  effulgente, 
Fingale  cujus  est  formidolosissima  plaga, 
Arduo  rege  strenuorum  a  fluentis  Morvenis  ?" 

"  An  vidisti  tu  heroa  haud  invalidum," 
Dixit  Carbar  è  luctamine  sui  pectoris, 
"  Suntne  ejus  heroes  numerosi  in  littore? 
An  tollit  ille  hastam  certaminis  à  tergo, 
Anne  venit  strenuus  in  pacer" 

"  In  pace  haud  venit  ille,  rex  Iernes. 
Vidi  ego  prae  strenuo  ejus  hastam  suprà 
Sicut  lentum  ignem  mortis  surgentem, 
Sanguine  millium  saliente  circa  duram  (cuspidem). 
Fuit  ille  primus  qui  [attigit]  percussit  terram 
Validus  sub  ejus  capillis  canis. 
Sunt  plena?,  nervosa?,  ingentes  sura;  regis, 
Passibus  ejus  sine  nisu  progredientibus  super  clivum. 
In  latere  strenui  est  gladius  obliquus, 
Secundum  ictum  qui  non  unquam  qua?rit; 
Est  clypeus  latus  terribilis  in  ejus  manu, 
Sicut  circulus  sanguineus  luna?,  quando  est  plena, 

TOM.   II.  T 


274  TIGHMORA. 

Ag  èirigh  gu  dàn  ro'  stoirm. 

An  sin  Oisian  righ  caoin  nani  tbnn, 

Mac  Mhorai  'n  sonn  air  ceann  nan  triath. 

Leuni  Connal  air  a  shleagh  o  'n  tonn  ; 

Sgaoil  Diarmad  a  dhonn  chiabh  ; 

Lùb  Fillean  a  bhogha  le  mòrchuis, 

Sealgair  òg  aig  mòr  sliruth  nan  sliabh. 

Co  e  sud  air  ceann  nan  treun 

Mar  gharbh  shiubhal  sruth  o  bheinn? 

Co  th'  ann  ach  mac  Oiscin  an  triath, 

I\Iar  bhoillsge  teine  measg  a  chiabh, 

Ma  chùl  a  leadan  f  hada  'n  cuach, 

'Fhabhraid  dhubh  leth  cheilt  an  cruaidh, 

A  lann  an  iall  a'  triall  r'a  thaobh, 

A  shleagh  's  e  siubhal  a  boillsgeadli  baoth. 

Theich  mi  o  gharg  shùil  an  t-seoid, 

A  rigli  Thiglimòra,  nam  mòr  chliu." 

"  Teich  thnsa,  t'hir  dhona  gun  f'heum," 
Thuirt  Foldath  an  gruaim  fheirg, 
"  Teich-sa  gu  d'liath  shruthaibh  fein, 
A  mhic  an  anma  ghainne  fo  ndieirg. 
Nach  fhacar  leamsa  'n  t-Oscar  donn  ? 
Chunna  mis  an  triath  ri  còmhrag. 
An  cunnart  dhetli  na  trèin  tlia 'n  soun. 
Togar  sleagh  le  daoin'eil'air  chòmhnardj 
Is  iomadh  mac  th'aig  Eirinn  cho  mòr. 
A  righ  Thighmòra  nan  ard  chraobh, 
Leie  dhomhsa  tachairt  ris  an  t-seùd, 


v.  74-101.  TEMORA.  275 

Surgentis  [horridè]  audacter  per  procellas. 
Illic  (erat)  Ossianus  rex  blandus  modulorum, 
Et  filius  Morns  bellator  ad  caput  procerum. 
Exiliebat  Connal  super  hastà  ab  undà ; 
Expandebat  Dermid  fuscos  capillos  ; 
Flectebat  Folan  suum  arcum  cum  fastu, 
Venatorius  juvenis  ad  magnum  flumen  clivorum. 
Quis  ille  illic  (pneiens)  ad  caput  strenuorum 
Instar  asperi  cursùs  torrentis  à  monte  ? 
Quis  est  illic  nisi  filius  Ossiani  princeps, 
Sicut  coruscatio  ignis  inter  crines, 
Per  tergum  capillis  longis  in  cirro, 
Supercilio  subfusco  semicelato  in  durà  (galeà), 
Et  gladio  strupo  (alligato)  pervagante  ejus  latus, 
Et  ejus  hastà  euntis  micante  immanè. 
Fugi  ego  à  feroci  oculo  herois, 
O  rex  Temorre,  cujus  est  magna  fama." 

"  Fuge  tu,  homo  vilis  sine  vi," 
Dixit  Foldathus  in  torvitate  suae  ira, 
"  Fuge  ad  tua  cana  fluenta  ipsius, 
O  fili  animi  exigui  sub  rubigine. 
Nonne  visus  est  à  me  Oscar  subfuscus  ? 
Vidi  ego  principem  inter  certandum. 
In  periculo  ex  strenuis  est  heros. 
(At)  tollitur  hasta  ab  viris  aliis  in  acie; 
Sunt  plurimi  fìlii  Iernes  squè  magni. 
O  rex  Temora  procerarum  arborum 
Permitte  mihi  occurrere  heroi, 


276  TIGHMORA.  ova 

Is  caisgidh  mi  'n  sruth  mòr  'na  dheann. 
Tha  mo  shleagh  nighte  am  fuil, 
Mo  sgiath  mar  hhalla  Thùra." 

"  An  coinnich  Foldath  'na  aonar  na  dàimh  ?" 
Thuirt  Maltlios  nam  fabhrad  ciar. 
"  Nach  'eil  iad  cho  lìonor  air  tràigh 
Ri  coi'-thional  garbh-shruth  nan  sliabh  ? 
Nach  iad  fèin  na  treuna  thug  buaidh 
Thar  Suaran  nan  cruaidh  bheum, 
'Nuair  ghabh  sliochd  Eirinn  an  ruaig? 
'S  an  tachair  Foldath  ri  'n  ceud  treun  ? 
A  chridhe  chiar  an  ardain  fèin, 
Gabh  spionna  nan  ceud  do  shluagh ; 
Thigeadh  Malthos  maille  ri  trèin, 
Bha  mo  chlaidheamh  fo  bheumaibh  ruadh ; 
Ach  co  a  chuala  gu  fiar  mo  ghuth  ?" 

"  A  shliochd  Eirinn  a's  uaine  raon," 
Thuirt  triath  Chlaonrath  nan  caoin  shrutli, 
"  Na  cluinneadh  Fionnghal  bhur  briathra  faoin ; 
Na  biodh  sòlas  air  naimhdibh  an  diugh 
A'  cur  spionna  'nan  làimh  san  tìr. 
Is  treun  sibh  fèin,  a  shìl  nam  blàr, 
Mar  ghaillinn  o  ghàir  a'  chuain, 
Mar  stoirm  a  thachras  ri  sgeir  ard, 
Bheir  coille  gu  làr  o  chruaich. 
Acli  gluaiseamaid  bhur  spionna  fèin 
Mall  mar  threun  choi'-thionail  nial. 
Bidh  giorrag  air  sàr  mhac  nam  beum  ; 


v.  102-159.  TEMORA.  277 

Et  reprimam  ego  flumen  magnum  in  sua  rapiditate. 

Est  mea  hasta  lota  in  sanguine, 

Et  meus  clypeus  sicut  murus  Turaj." 

"  An  occurret  Foldathus  solus  advenis?" 
Dixit  Malthus  palpebrarum  fuscarum. 
"  Nonne  sunt  illi  a?que  numerosi  in  littore 
Ac  collectum  agmen  asperorum  torrentium  clivorum? 
Nonne  illi  ipsi  sunt  strenui  qui  reportàrunt  victoriam 
De  Suarano  durarum  plagarum, 
Quando  capessivit  proles  Iernes  fugam  ? 
Et  occurret  Foldathus  eorum  primo  heroi? 
O  cor  obscurum  superbia?  ipsius, 
Assume  vires  centuriarum  tui  populi ; 
Adveniat  Malthus  simul  cum  strenuis, 
Fuit  meus  gladius  sub  plagis  rutilus ; 
At  quis  audivit  ferocem  meam  vocem  ?" 

"  O  progenies  Iernes,  cujus  est  viridissimus  ager," 
Dixit  princeps  Clonra?  lenium  rivorum, 
"  Ne  audiat  Fingal  vestra  verba  inania; 
Ne  sit  solatium  hostibus  hodie 
Prabens  robur  eorum  manibus  in  terrà. 
Estis  strenui  vos  ipsi,  o  semen  proeliorum, 
Sicut  procellaj  à  fragore  oceani, 
Sicut  tempestates  quas  occurrunt  scopulo  arduo, 
Qua?que  devellunt  sylvas  ad  humum  de  prascipitio. 
At  moveamus  nos  nostras  vires  ipsorum 
Lentè,  sicut  validum  collectum  agmen  nubium.  [rum ; 
(Superveniet)  erit  trepidatio  super  eximio  filio  plaga- 


278  TIGHMORA.  ov 

Tuitidh  'gharbh  shleagh  gun  f  heum  o  'n  triath. 

Chi  sinn  dubh-nial  dorch  a'  bhàis, 

Their  iads,  is  faileus  fàs  m'an  tuar, 

Bròn  air  Fionnghal  aosda  na  bàigh, 

A  chliu  a  sloladh  o  'n  tràigh  gun  bhuaidh. 

Cha 'n  fhaic  air  Mòrbhcinn  ceum  a  thriath  ; 

Bidh  caoineach  nam  bliadhn'  an  Selma." 

An  sàmhchair  chuala  Cairbre  ruath, 
Mar  dhul)h  nial  nan  stuadh  fo  bliraon, 
A  sheasas  dorch  air  Cromleac  shuas, 
Gus  am  bris  an  tein-athair  a  thaobh, 
Lasaidh  gleanua  ri  boillsge  nan  speur; 
Bidh  tanais  gun  fheum  fo  shòlas. 
Mar  sin  an  sàmhchair  sheas  an  righ  ; 
Ghrad-chualas  le  brìgh  a  ghuth. 

"  Sgaoilear  a  chuirm  air  Moi-lèna; 
Thigeadh  mo  cheud  bard  a  nall. 
Olla  nan  ciabh  dubh-ruadh,  èirich ; 
Gabli  clàrsach  righ  Eirinn  'do  làimh  ; 
Siubhail  gu  treun  Oscar  nan  lann, 
Is  iar  è  a  nall  gu  tleagh. 
An  diugh  bidh  cuirm  is  fonn  sa' ghleann  ; 
Am  màireach  a  bhrisear  leinn  sleagh. 
Innis  da  gu  'n  thog  mi  suas 
Uaigh  Chathuil  fo  luaidh  nam  bard  ; 
Thug  mi  a  thruagh  charaid  do  ghaoith. 
Innis  da  gu  'n  cualas  m'a  bhuaidh, 
Air  chliu  aig  sruth  fuaimear  Charuinn. 


v.  130-157.  TEMORA.  279 

Cadet  ingens  hasta  sine  vi  à  principc. 

Cernimus  nos  atro-fuscam  nubcm  mortis, 

Dicent  illi,  et  umbrà  nascente  circa  eorum  vultum, 

Luctu  super  Fingale  sene  clementia:,  [torià. 

Ejus  t'amà  (vanescente)  se-purgante  e  littore  sine  vic- 

Non  cernentur  in  Morvene  vestigia  ejus  procerum ; 

Erit  muscus  annorum  in  Selmà." 

In  tranquillitate  audivit  Carbar  rufus, 
Sicut  atra  nubes  fluctuum  sub  imbre, 
Qua;  stat  fusca  super  Cromlà  suprà, 
Donec  rumpat  ignis  aeris  ejus  latus, 
Tunc  tlammescent  valles  ad  splendorem  ccelorum; 
Erunt  spectra  sine  vi  sub  gaudio. 
Itidem  in  tranquillitate  stetit  rex  ; 
Statim  audita  est  cum  efFectu  ejus  vox. 

"  Exponatur  epulum  super  Molenà  ; 
Veniant  mei  centum  bardi  huc. 
Olla  capillorum  atro-fuscorum,  surge  ; 
Sume  citharam  regis  Iernes  in  tuà  manu  ; 
Proficiscere  ad  strenuum  Oscarem  gladiorum, 
Et  invita  eum  huc  ad  convivium. 
Hodie  erunt  epulum  et  cantus  in  valle ; 
Cras  frangetur  à  nobis  hasta. 
Nuncia  illi  quod  erexi  ego  sursum 
Tumulum  Catholis  sub  laude  bardorum ; 
Quod  tradidi  ego  ejus  miserandum  amicum  vento. 
Nuncia  illi  quod  exauditum  est  de  ejus  victorià, 
De  ejus  famà  ad  flumen  sonorum  Carronis. 


280  TIGHMORA. 

Cha'n  fhaic  mi  'n  so  mo  bhràthair  treun; 

Cha  'n  'eil  Cathmor  nan  ceud  ri  m'  thaobh  ; 

Tha  ar  làmhan  lag  an  airm. 

'S  nàmhaid  Cathmor  do  strì  nam  fleagh ; 

Is  mòr  'anam  mar  dhearrsa  na  grèine. 

Ach  brisidh  Cairbre  is  Oscar  an  t-sleagh, 

Thriatha  Thighmòra,  air  còmhnard  Lèna. 

Bu  labhar  mu  Chathuil  a  bheul; 

Las  ra'  anam  dhomh  fèin  le  feirg  : 

Tuitidh  es'air  Moi-lèna  fo  chreuchd  ; 

Am  fuil  èiridh  mo  chliu  air  leirg." 

Shoillsich  sòlas  nan  treun  m'  an  cuairt ; 

Sgaoil  iadsa  mu  chruaich  Mhoi-lèna, 

Cuirm  slige  'g  a  deasachadh  shuas, 

Fonn  barda  nan  duan  ag  èirigh. 
Chuala  triatha  Shelina  an  sòlas, 
Shaoil  gur  Cathmor  còrr  a  thàinig, 
Cathmor  còrr,  ceann-uidhe  nan  dàimh, 
Bràthair  Chairbre  nan  ruadh  chiabh. 
Cha  bu  choimeas  anama  dhoibh  ; 
Bha  solus  speur  an  uchd  an  triath', 
Air  Atha  nam  bruach  a  thùr  ard. 
Seachd  aisre  gu  talla  nan  sìan, 
Air  gach  aisre  sheasadh  bard 
Cuireadh  coigrich  gu  clàr  na  fial; 
Shuidh  Cathmor  fo  choille  nan  sliabh, 
Gus  nach  cluinnte  leis  trian  do  'chliu. 

Thàinig  Olla  ruadh  le  dàn  ; 
Ghluais  Oscar  gun  dàil  gu  cuirm, 


v.  158-186.  TEMORA.  281 

Non  cerno  ego  hic  meum  fratrem  strenuum  ; 

Non  est  Cathmor  centuriarum  ad  meum  latus ; 

Sunt  nostrae  nianus  infìrmae  in  armis. 

Est  inimicus  Cathmor  rixae  conviviorum; 

Est  ejus  animus  magnus  sicut  coruscatio  solis. 

At  frangent  Carhar  et  Oscar  hastam, 

O  proceres  Temoree,  in  campo  Lenas. 

Fuit  altisonum  circa  Catholem  ejus  os  ; 

Exarsit  meus  animus  mihi  ipsi  cum  irà : 

Cadet  ille  in  Molenà  sub  vulnere ; 

In  sanguine  surget  mea  fama  super  clivo." 
Eluxit  laetitia  strenuorum  in  circuitum ; 
Sparsi  sunt  illi  circa  pnccipitium  Molena?, 
Epuhe  concharum  cum  parabantur  suprà, 
Et  cantus  bardorum  (canororum)  carminum  surgebant. 
Exaudiverunt  principes  Selmas  lajtitiam,  [nerat, 

Et  crediderunt  esse  Cathmorem  egregium,  qui  adve- 
Cathmorem  egregium,  caput-itineris  advenarum, 
Fratrem  Carbaris  ruforum  capillorum. 
Non  erant  comparandi  animi  illis; 
Erat  lux  coelorum  in  pectore  principis, 
Et  ad  Atham  prajcipitiorum  ejus  turris  ardua. 
Septem  tramitibus  ad  aulam  nimborum, 
In  singulo  tramite  stabat  bardus 
Invitans  peregrinos  ad  mensam  hospitalitatis ; 
Sedebat  Cathmor  sub  sylvà  clivorum, 
Ut  ne  audiretur  ab  illo  trina  pars  sux  laudis. 

Venit  Olla  rufus  cum  carmine  ; 
Ivit  Oscar  sine  mora  ad  epulum, 


282  TIGHMORA. 

Tri  cheud  fo  clieumaibh  r'a  làimh 

Roi  Lèna  nan  làn  srutha  gorm  ; 

A  liath-choin  a  leumadh  san  f'hraoch 

'S  an  garbli  chaoineadh  a'  sgaoileadh  thall. 

Chunnaic  Fionnghal  an  sonn  a'  triall, 

Thuit  anam  an  triath  t'ò  bhròn 

D'  eagal  Chairbre  nan  smuainte  ciarr 

Measg  slige  nam  tìal  ag  òl. 

Thog  mo  mliac  sleagh  Chormaic  thall. 

Ceud  bard  a  bha  nall  air  sliabh. 

Cheil  Cairbre  am  bàs  a  bha  snàmli 

Fo  dhubhra  san  àm  'na  chliabh. 

Fleagh  sgaoilte  na  sligean  a'  fuaim, 

Dhealraich  sòlas  an  eudan  an  t-sluaigh  ; 

Ach  sòlas  mar  glirein  a  tha  fann, 

Claon  dearrsadh  ro'  mheadhon  nan  gleann, 

Is  e  ceileadh  'dhearg  clieann  san  stoirm. 

Dh'  èirich  Cairbre  thall  an  airm 
Tional  dùbhra  nam  marbh  'na  ghruaidh. 
Chaisg  clàrsaich  nan  ceud  an  toirm  ; 
Chualas  screadan  nan  sgiath  m'an  ouairt 
Fada  thall  air  uchd  nan  sliabh 
Thog  Olla  nan  ciabh  guth  bròin. 
Dh'  aithnich  Oscar  comhara  bhàis  ; 
Ghluais  is  ghlac  gun  dàil  a  shleagh. 

"  Oscair,"  thuirt  an  Cairbre  ruadh, 
"  Tha  mi  faicinn  sleagh  buaidh  na  h-Eirinn, 
Sleagh  fhada  Thighmòra  nan  stuadh 


v.  187-214.  TEMORA.  283 

Trecentis  (viris)  sub  passibus  ad  ejus  manum 

Per  Lenam  plenorum  rivulorum  caerulorum  ; 

Canis  canibus  salientibus  in  ericà 

Et  eorum  aspero  ejulatu  se-spargente  ex  adverso. 

Conspexit  Fingal  bellatorem  proficiscentem, 

Et  cecidit  animus  principis  sub  luctum 

Ex  metu  Carbaris  cogitationum  sinistrarum 

In  mediis  concbis  hospitalitatum  inter  bibendum. 

Sustulit  meus  filius  hastam  Cormaci  ex  adverso. 

Centum  bardi  venerunt  super  clivum. 

Occultavit  Carbar  mortem  quae  erat  natans 

Sub  obscuritate  in  (eo)  tempore  in  ejus  pectore. 

Convivio  exposito  et  conchis  sonantibus, 

Fulsit  liEtitia  in  vultu  populi; 

At  lstitia  instar  solis,  qui  est  languidus, 

Obliquè  coruscantis  per  medias  valles, 

Dum  ille  occulit  suum  rubrum  caput  in  nimbis. 

Surrexit  Carbar  ex  adverso  in  armis 
Colligens  obscuritatem  mortuorum  in  genam.    [mur ; 
Suppresserunt  cithara:  centum  (bardorum)  suum  mur- 
Exauditus  est  clangor  clypeorum  in  circuitu. 
Procul  ex  adverso  super  prominentià  clivorum 
Sustulit  Olla  [capillatus]  capillorum  vocem  luctùs. 
Agnovit  Oscar  signa  mortis  ; 
Se-movit  et  prehendit  sine  morà  suam  hastam. 

"  Oscar,"  dixit  Carbar  rufus, 
"  Sum  ego  videns  hastam  victoriarum  Iernes, 
Hastam  lonsram  Temorae  undarum 


284  TIGIIMORA.  dua 

Boillsgeadh  ann  do  làimh  ag  èirigh. 
Mhic  Mhòirbheinn  nan  coille  ciar, 
Sleagh,  deagh  ardan  nan  ceud  righ, 
Bàs  am  frlth  do  thrèin  o  shean, 
Gèill  i,  mhic  Oisein,  gun  strl, 
Geill  i  do  Chairbre  nan  carbad." 

"  An  gèill  mi,"  's  e  fhreagair  an  treun, 
"  Na  thug  righ  Eirinn  nam  beum  cruaidh, 
Na  thug  Cormac  chiabh  àillidh  dhomh  fèin, 
'Nuair  a  sgap  mi  fo  bheum  na  Tuaith  r 
Thàinig  mi  gu  talla  na  fèile, 
'Nuair  a  theich  iad  o  Fhionnghal  nam  buadh  : 
Dh'  èirich  sòlas  an  aghaidh  na  h-òige ; 
Chuir  a'  m'  làimh  sleagh  Thighmòra  nan  triath  ; 
Cha  d'thug  e  do  lag  i  fo  dhòghruinn, 
No  dh'  anam  fo  mhòrchuis  guu  ghnìomh. 
Cha  stoirm  dhomh  fèin  do  dhubhra  donn, 
Cha  theine  bàis  do  shùil  dhomh  f'ein  ; 
Cha  'n  eagal  dhomh  do  sgiath,  no  'm  fonn 
O  'n  Olla,  tha  lom  do  bheum  ; 
A  Chairbre,  cuir  giorrag  air  tràill, 
Tha  Oscar  a  ghnàtli  mar  charraig." 

"  Nach  gèill  thu  fhèin  an  t-sleagh  gun  dàilr" 
Thuirt  Cairbre,  is  'ardan  ag  èirigh. 
"  Bheil  d'fhocala  stormail  is  ard 
Mu  Fhionnghal  air  tràigli  na  h-Eirinn, 
Fionnghal  nan  leadana  liath, 
O  choille  nan  sliabh,  o  Mhòrbheinn  ? 


v.  215-242.  TEMORA.  28.5 

Splendentem  in  tuà  manu  inter  surgendum. 
Fili  Morvenis  sylvarum  fuscarum, 
Hastam  justa?  superbire  centum  regum, 
Mortem  in  saltu  strenuis  antiquitus, 
Cede  eam,  nate  Ossiano,  sine  certatione, 
Cede  eam  Carbari  curruum." 

"  An  cedam  ego,"  est  quod  respondit  strenuus, 
"  Quam  dedit  rex  Iernes  plagarum  durarum,       [ipsi, 
Quam  dedit  Cormacus  capillorum  pulchrorum  mihi 
Quando  dissipavi  ego  sub  ictu  septentrionales  ? 
Veni  ego  ad  aulam  liberalitatis, 
Quando  fugerunt  illi  a  Fingale  victoriarum  : 
Exorta  est  la;titia  in  vultu  juventutis  ; 
Tradidit  in  meam  manum  hastam  Temora  principum  ; 
Et  non  dedit  ille  imbecillo  eam  sub  miserià, 
Nec  animo  sub  superbià  sine  factis. 
Non  procella  est  mihi  ipsi  tua  obscuritas  subfusca, 
Non  ignis  mortis  tuus  oculus  mihi  ipsi ; 
Non  est  terror  tuus  clypeus,  nec  cantus 
Ab  Olla,  qui  est  (expers)  nudus  plagarum  ; 
Carbar,  emitte  metum  super  servum, 
Est  Oscar  naturà  sicut  rupes." 

"  Nonne  cedes  tu  ipse  hastam  sine  cunctatione  ?" 
Dixit  Carbar,  irà  ejus  surgente. 
"  An  sunt  tua  verba  procellosa  et  alta 
Propter  Fingalem  super  littore  Iernes, 
Fingalem  capillorum  canorum, 
A  sylvà  clivorum,  a  Morvene  ? 


286  TIGHMORA.  du, 

Bha  bheuma  rianih  ri  daoine  fann. 
Ach  thigeadh  e  nall  do  Chairbrc; 
Mar  fhaìleus  siolaidh  è  sa'  ghleann, 
No  ceathach  tha  mall  san  fhàsaich, 
Tha  'g  aomadh  's  a'  taomadh  o  Atlni." 

"  Na  'm  biodh  an  treun  thog  beum  air  fann, 
A'tarruing  gu  teann  air  Cairbre, 
Bheireadh  Cairbre  o  Atha  nan  gleann 
Eirinn  uaine  a  nall  gun  armaibh. 
Na  labhair  mu  na  trèin,  a  thriath  ; 
Tionndaidh  claidheamh  nan  sgiath  riumsa; 
Ar  spionna  fo  choimeas  gu  'n  trian ; 
Tha  Fionnghal  nan  sgiath  cliùtach, 
Ard  cheannard  nan  ard  thriatli." 

Chunnaic  an  cairde  maraon 
Dùbhra  nach  robh  faoin  m'  an  gruaidh. 
Chualas  toirm  an  ceuma  claon  : 
Bha  'n  sùile  mar  theine  fo  bhuaire, 
Leth  gach  claidheamh  o  mhlle  slios. 
Chaisg  Olla  nam  fios  am  fonn, 
Olla  ruadh  nam  brosnaclia  dàna. 
Chrith  anam  an  Oscair  le  sòlas, 
Le  sòlas  a  b'  àbhuis  do  'n  triath, 
'Nuair  ghluaiseadh  corn  caismeachd  an  righ. 
Dorcha,  mar  thonn  ciar  a'  chuain, 
Seal  niu  'n  èirich  air  stuaidh  gaoth, 
'Nuair  dh'aomas  a  cheann  gu  bruaich, 
Ghrad-thàinie  sluaafh  Chairbre  r'a  thaobh. 


v.  243-270.  TEMORA.  287 

Fuerunt  cjns  plaga?  semper  contra  homines  imbecillos. 

At  vcniat  ille  huc  ad  Carbarem  ; 

Sicut  umbra  (vanescet)  se-purgabit  ille  in  valle, 

Vel  ut  nebula,  quse  est  lenta  in  desertis, 

Se  movens  et  se-effundens  ab  Athà."  [cillo9, 

"  Si  esset  strenuus,  qui  sustulit  ictus  contra  imbe- 

Se-trahens  arctè  ad  Carbarem, 

Adrerret  Carbar  ab  Athà  vallium 

Iernen  viridem  huc  sine  armis.* 
Ne  loquere  de  strenuis,  o  princeps  ; 

Converte  gladium  clypeoram  in  me ;  [dum  ; 

In  nostro  robore  sumus  sub  comparatione  propemo- 
Est  Fingal  clivorum  inclytus, 
Arduus  dux  aiduorum  procerum." 

Viderunt  eorum  amici  simid 
Torvitatem,  quas  non  erat  blanda,  circa  eorum  genas. 
Audiebatur  strepitus  eorum  passuum  obliquorum  : 
Erant  eorum  oculi  sicut  ignis  sub  tumultu, 
Dimidio  cujusque  gladii  (tracto)  à  mille  lateribus. 
Suppressit  Olla  scientiarum  cantum, 
Olla  rufus  bortaminum  audacium. 
Tremuit  animus  Oscaris  gaudio, 
Gaudio,  quod  erat  (usitatum)  consuetudo  principi, 
Quando  movebatur  cornu-monitionis  regis. 
Ater  sicut  unda  fusca  oceani, 
Paulo  antequam  surgit  super  fluctibus  ventus, 
Quando  inclinatur  ejus  caput  ad  crepidines, 
Confestim  venit  exercitus  Carbaris  ad  ejus  latus. 

•  i.  e.  offerret  ultrò. 


288  TIGHMORA. 

A  nighean  Thoscair,  c'  ar  son  do  dheoir? 
Cha  do  thuit  an  triath  mòr  nach  faoin  ; 
'S  iomadh  bàs  a  bha  'g  iadhadh  m'  an  tòrr, 
Mus  an  d'aom  am  fear  còrr  air  thaobh. 
Faic  mar  thuiteas  iad  roimh  'n  triath, 
Mar  choille  nan  sliabh  san  fhàsach, 
An  uair'  le  feirg  thig  taibhs  nan  sìan 
Fo  'n  oidhche  gu  dian  o  'n  àiridh, 
A  làmh  sgaoilte  mu  cheannaibh  nan  crann. 
Tliuit  Mòrla,  Mathronnan  fo  bhàs ; 
Dhaom  Conachair  air  làr  am  fuil ; 
Theich  Cairbre  o  lann  a  mhòr  shàir 
E  sloladh  'bhàin  fo  dhùbhra  dubh 
Air  culaobh  cloiche  nan  cruth  's  nan  crom. 
Thog  e  gu  dlomhair  a  shleagh  ; 
Bhuail  esa  taobh  Oscair.    Air  sgèith 
Thuit  an  gaisgeach  air  aghaidh  sa'  mhagh  ; 
Air  a  ghlùin  bha  taice  do  'n  triath  ; 
Bha'shleagh  fhada  f  lièin 'na  làimh. 
Faic  Cairbre  !   's  e  thall  fo  smùir. 
Ghluais  geura  na  cruaidhe  ro'  'cheann 
A  sgoltadh  a  ruadh-chiabli  air  chùl : 
Mar  charraig  bhriste  dh'  aom  an  sonn, 
A  thuiteas  grad  o  shliabh  nan  crom, 
'Nuair  clirathas  Eirinn  uain  e  fèin 
O  bheinn  gu  beinn,  o  mhuir  gu  muir. 

Cha  'n  èirich  Oscar  donn  a  chaoidh  : 
E  'g  aomadh  ri  copan  a  sgèithe, 


v.  271-298.  TEMORA.  289 

Filia  Toscaris,  quare  tuae  lacrymae? 
Non  cecidit  princeps  magnus  haud  imbeciUus;  [lum 
Fuit  plurima  mors,  quss  erat  se-obliquans  circa  tumu- 
Antequam  inclinatus  est  vir  egregius  in  suum  latus. 
Aspice  ut  cadunt  illi  antc  principem, 
Velut  sylva  clivorum  in  desertis, 
Quando  cum  irà  venit  spectrum  nimborum 
Sub  nocte  violenter  à  vireto, 
Ejus  manu  expansà  circa  capita  arborum. 
Cecidit  Morla  et  Maronnan  sub  mortem  ; 
Inclinavit-se  Conacbar  ad  bumum  in  sanguine ; 
Fugit  Carbar  à  telo  magni  herois 
Contrahens-se  deorsum  *  sub  umbram  nigram 

Ad  tergum  saxi  lemurum  et  flexuum. 
Sustulit  ille  furtim  suam  hastam; 

Percussit  ille  latus  Oscaris.     In  clypeum 
Cecidit  bellator  super  faciem  in  agro ; 

Super  suo  genu  fuit  adminiculum  principi ; 

Fuit  ejus  hasta  longa  ipsius  in  ejus  manu.   [obscuritate. 

EcceCarbarem!  atque  eum  exadverso  subpulverulentà 

Transiit  acies  duras  (hasta?)  per  ejus  caput 

Findcns  ejus  rufos  capillos  à  tergo  : 

Sicut  saxum  diruptum  inclinavit-se  bellator, 

Quod  ruit  velociter  à  clivo  Cromla?  [circulorum], 

Quando  quatit  Ierne  viridis  se  ipsam 

A  monte  ad  montem,  à  mari  ad  mare. 

At  non  surget  Oscar  subfuscus  in  ffiternum  : 

Illo  incumbente  umboni  sui  clypei, 

•  al.  occultans  suum  pallorcm. 
TOM.    II.  U 


290  TIGHMORA.  di 

Bha  sleagh  nan  ciar  hhàs  ann  a  làimh. 
Sheas  Eirinn  fada  thall  air  sliabh, 
An  glaodh  niar  onfha  gharbh  nan  srnth  ; 
Fhreagair  Lèna  nan  cruth  am  t'uaim. 
Chuala  Fionnghal  thall  an  toirm  ; 
Ghlac  e  sleagh  Shelma  nam  beum. 
Sgaoil  e  cheum  air  uchd  nan  sliabh, 
Ghrad-mhosgail  o  'n  triath  guth  bròin. 
"  Cluinneam  ard  iarghuil  a'  chòmhraig; 
Tha  Oscar  'n  aonar  sa'  bhlàr. 
Gluaiseadh  sìol  gharbh-threun  na  Mòrbheinn, 

Is  thugadh  iad  còmhnadh  d'a  lann." 
Bu  ghrad  mo  chcuma  fèin  air  raon ; 

Leum  Fillean  thar  fraoch  Mhoilèna ; 

Le  neart  ghluais  Fionnghal  nach  faoin. 

B' f huasach  an  dealradh,  bha 'g  èirigh 

O  sgèith  nam  beum  air  treun  nan  sluagh. 

Chunnaic  siol  Eirinn  fada  thall 

Dcalradh  mall  o  cheann  na  leirg. 

Dh'  aithnich  iad  nach  d'èirich  gann 

Do  righ  nan  lann  a  bhròn  feirg. 

Bha  'm  bàs  ag  iadhadh  dall  mu  'n  smuaintibh. 

Thàinig  sinne  ;  bhuail  sinn  còmhrag; 

Chaisg  triatli'  na  h-Eirinn  ar  gruaim. 

'Nuair  thàinig  an  righ  'na  mhòr  fhuaim, 

C'e  an  cridhe  bhiodh  do  fo  chruaidh? 

Theich  iadsa  o  chruachaibh  Mhoilèna, 

An  dubh  l)liàs  a'  beumadh  'nan  ruaig. 


v.  299-326.  TEMORA.  291 

Erat  hasta  atrarum  csedium  iu  ejus  manu. 
Stabat  Ierne  procul  ex  advcrso  super  clivo, 
Ejus  clamore  instar  fragoris  torrentium; 
Respondebat  Lena  lemurum  fremitui. 

Audivit  Fingal  ex  adverso  sonitum  ; 
Prehendit  ille  hastam  Selmas  plagarum. 
Tetendit  ille  passus  super  prominentià  clivorum, 
Et  statim  experrecta  est  a  principe  vox  luctùs. 
"  Audio  arduam  rixam  certaminis; 
Est  Oscar  solus  in  acie. 

Moveat-se  semen  asperorum  heroum  Morvenis, 
Et  ferant  illi  opem  ejus  telo." 

Fuerunt  rapidi  mci  passus  ipsius  super  planitie  ; 
Prosiluit  Folan  super  ericam  Molenas ; 
Cum  robore  processit  Fingal  haud  vanus. 
Fuit  terribilis  coruscatio,  quae  oriebatur 
A  clypeo  plagarum  super  principe  populi. 
Conspexit  semen  Iernes  procul  ex  adverso 
Coruscationem  lentam  à  capite  clivi. 
Intellexerunt  illi  haud  exortam  esse  parcè 
Regi  telorum  suam  luctùs  iram.  [tes. 

Erat  ipsorum  mors  se-flectens  coecè  circa  eorum  men- 
Venimus  nos;  (inivimus)  percussimus  nos  certamen; 
Represserunt  proceres  Iernes  nostram  (rabiem)  torvi- 
Quando  venit  rex  cum  suo  ingenti  fremitu,  [tatem. 
Quod  cor  esset  firmum  sub  durà-armaturà  ? 
Fugerunt  illi  à  collibus  Molenae, 
Atrà  morte  eos  percutiente  in  eorum  fugà. 


292  TIGHMORA. 

Chunnaic  sinn  òg  Oscar  air  sgèith, 
'S  a  dhearg  fhuil  ag  iadhadh  m'a  thaobh. 
Bha  sàmhchair  mu  eudan  gach  triath' 
A'  tionndadh  gu' chulaobh  fo  dheoir. 
Bha 'n  righ  a'  ceileadh  a  dheoir  fèin  ; 
Bha  gaoth  o  bheinn  'na  fheusaig  liath  ; 
Dh'  aom  e  a  cheann  thar  an  treun  ; 
Thuit  osna  measg  fhocal'o  'n  triath. 

"  Na  tliuit  tlni,  Oscair  shàir  nan  lann, 
Am  meadhon  do  gharbh  astair  fèin  ! 
Tha  cridhe  na  h-aoise  fo  spairn 
Faicinn  chòmhrag  a  bhuineadh  do  thièin, 
Na  cathan  do  'm  bu  chòir  a  bhi  nall, 
Chaidh  'n  gearradh  gu  gann  o  chliu. 
C'  uin  a  chòmhnuidh's  an  sòlas  air  Selma? 
C'uin  a  ghluaiseas  am  bròn  o  Mhòrbheinn? 
Thuit,  o  àm  gu  h-àm,  mo  chlann; 
Tha  Fionnghal  an  deireadh  do'shlol. 
M<>  chliu  a'sìoladh  slos  o  luaidh, 
Bidh  m'  aois-sa  fo  thruaigh  gun  chairdibh, 
Mar  nial  do  cheò  a'm  tlialla  fèin. 
Cha  chluinn  mi  tilleadh  o  bheinn  niac 
Am  meadhon  mòrchuis  is  smachd  airme. 
Tuiteadh  deoir  o  ghaisgich  Mhòrbheinnj 
Cha'n  èirich  Oscar  òg  a  chaoidh." 

Thuit  na  deoir,  a  righ  nan  laun, 
Cha  robh  anam  gu  gann  ìnii  'n  triath  ; 
Ghluais  esa  gu  còmhrag  nan  glcann ; 


v.  327-354.  TEMORA.  293 

Vidimus  nos juvenem  Oscarem  supcr  clvpeo,    [Iatus. 
Et  ejus  rubrum  sanguinem  circumflexum  circa  suum 
Fuit  tranquillitas  circa  vultum  cujusque  principis 
Vertentis-se  (retro)  ad  suum  tergum  sub  lacrymis. 
Erat  rex  occultans  suas  lacrymas  ipsius; 
Erat  ventus  à  monte  in  ejus  barbà  canà; 
Inclinavit  ille  suum  caput  super  strenuum ; 
Cecidit  suspirium  inter  verba  principi. 

"  An  cecidisti  tu,  Oscar  egregie  telorum, 
In  medio  tui  asperi  itineris  ipsius  ! 
Est  cor  senectutis  sub  luctamine 
Adspectans  certamina  quae  pertinebant  ad  principem 
Contlictus  quibus  erat  asquum  adesse  huc, 
Et  qui  decurtati  sunt  à  tuà  famà. 
Quando  habitabit  laititia  in  Selmà  ? 
Quando  migrabit  luctus  à  Morvene  ? 
Cadit  de  tempore  in  tempus  mea  proles  ; 
Est  Fingal  in  fine  sui  seminis. 
Meà  famà  subsidente  deorsum  à  laude, 
Erit  mea  senectus  sub  miseria  sine  amicis, 
Sicut  nubes  ex  vapore  in  meo  domicilio  ipsius. 
Non  audiam  ego  reditum  à  monte  filiorum 
In  medià  magnificentia  et  dominatione  armorum. 
Cadant  lacrymae  à  bellatoribus  Morvenis  ; 
liaud  surget  Oscar  juvenis  in  ajternum." 

Cadebant  lacrymae,  o  rex  gladiorum, 
Haud  erat  eorum  amor  parcus  erga  principem ; 
Penjebat  ille  ad  certamen  vallium; 


294  TIGHMORA.  duan  i. 

Ghaìdfa  naimhde  air  chall  roi'  'sgiath; 
Measg  an  sòlais  bha 'thilleadh  an  sìth. 
Cha  robh  bròn  air  athair  m'a  nihac, 
Thuit  an  comhstri  an  tlachd  òige. 
Ghluais  iadsa  gun  deoir  fo  sgàile, 
'Nuair  shinnte  air  làrceann  an  t-sluaigh. 
Bha  Bran  a'  donnalaich  r'a  thaobh, 
Luath  gruamach  nan  raon  fo  bfaròn ; 
Is  minic  a  ghluais  iad  maraon 
Do  sheilg  is  do  ruadliaibh  na  iàsaich. 

'Nuair  a  chunnaic  e'cfaairde  m'an  cuairt, 
Ghluais  a  spairn  gu  luath  fo  a  chliabh 
Osna  nan  triath  arda  fo  h-aois, 
C'aoine  nan  con,  is  am  fonn 
A'  briseadh  trom  o  bheul  nam  bard  ; 
Leagh  sud  m'  anam  fèin  fo  bhròn, 
M'anam  nach  do  leaghadh  riamh 
An  comhstri  nan  sgiath  no  'n  còmhrag ; 
Bha  e  cos'lach  ri  cruaidh  mo  lainn. 
"  Giùlain  mi  do  m'  chruaich,  a  threin, 
Tog  clacha  sa'bheinn  do  m'chliu; 
Cuir  cabar  an  ruaidfa  rium  fèin, 
Lann  thana  nam  beum  ri  m'  thaobfa. 
Togaidh  sruth,  an  cian,  an  ùir; 
Chi  sealgair  gu  cùl  a'chruaidh; 
'  So  claidheamh  gharbh  Oscair  fo  smùir 
Anl  mhòrchuis  nam  bliadhna  cfaaidh  uain.'  " 

"  Na  tliuit  am  mac  a  tfaug  dhomfa  cliu  ? 
Nach  ffaaic  mi  tfau,  Oscair,  a  cfaaoidfa? 


v.  355-383.  TEMORA.  295 

(Evanescebant)  ibant  hostes  in  amissionem  pra  ejus 

Inter  eorum  gaudium  erat  ejus  reditus  in  pace.  [clypeo ; 

Haud  t'uit  dolor  patri  circa  suum  filium, 

Qui  ceciderat  in  conflictu  in  decore  sme  juventutis. 

Abierunt  illi  sine  lacrymis  sub  umbram, 

Cum  extenderetur  super  humum  caput  populi. 

Erat  Bran  ululans  ad  ejus  latus, 

Lua  torvus  in  planitie  sub  luctu  ; 

Srepenumero  iverant  illi  simul 

Ad  venatum  et  ad  rufas-damas  desertorum. 

Quando  vidit  ille  suos  amicos  circum, 
Motum  est  ejus  luctamen  celeriter  sub  ejus  pectore 
Suspiria  procerum  excelsorum  sub  senectute, 
Ejulatus  canum,  et  namia? 
Erumpentes  graves  ab  ore  bardorum  ; 
Solverunt  illa  meum  animum  ipsius  sub  dolore, 
Meum  animum  qui  haud  solutus  est  unquam 
In  conflictu  clypeorum  nec  in  certamine ; 
Erat  ille  similis  durai-(chalybi)  mei  gladii. 
"  Porta  me  ad  meum  collem,  strenue  (pater), 
Erige  saxa  in  monte  ad  meam  famam  ; 
Pone  (cornu)  ramum  rufi-cervi  juxta  me  ipsum, 
Et  gladium  tenuem  plagarura  acl  meum  latus. 
Tollet  torrens  olim  tellurem  ; 

Cernet  venator  usque  ad  tergum  durum  (ferrum) ; 
'  Hicce  gladius  asperi  Oscaris  sub  pulvere, 
Altaj  superbise  annorum  qui  abierunt  à  nobis.'  " 

"  An  cecidit  filius  qui  attulit  mihi  gloriam  ? 
Nonne  cernam  te,  Oscar,  in  seternum  ? 


296  TIGHMORA. 

'Xuair  a  chluinneas  triatha  mòr  m'an  clann, 
Nach  chiinn  ini  san  àm  ort,  a  thriath  ? 
Bidh  caoineach  air  do  chlachaibh  liath; 
Bidh  gaoth  measg  an  ciabha  fo  bhròn. 
Cuirear  còmhrag  gun  thusa  air  sliabh; 
C'ha  lean  thu  eilid  chiar  mu  thòrr. 
'Nuair  a  thilleas  an  gaisgeach  o  strl 
'S  e  'g  innseadh  mu  thìr  nan  Gall, 
Chunna' mi  uaigh  aig  an  t-sruth, 
Bha  beucadh  0  dhubh  nan  carn, 
Còmhnuidh  gun  leus  do  thriath; 
Thuit  e  le  Oscar  nan  carbad, 
Ceann  nan  garhh  dha  'n  dàn  am  bàs. 
Theagamh  gu  'n  cluinneam  fèin  a  ghuth  ; 
Bidh  sòlas  air  dubh  mo  chleibh." 

Thuiteadh  an  oidhche  fo  bhròn; 
Cha  'n  èireadh  le  sòlas  a'ghrian 
An  sgàile  fiar  na  dòghruinn. 
Sheasadh  na  triatha  mar  scòrra 
Air  Moilèn'nan  tòrra  fo  mhùig, 
Fo  fhallus  fuar  gun  luaidh  air  còmhrag. 
Sgaoil  an  righ  gu  caoin  am  bròn 
'S  e  togail  a  mhòr  ghuth. 
Mhosgail  na  treuna 'na  chòir, 
Mar  o  aisling  a'traoghadh  o  dhubh. 

"  Cia  fada  a  thuiteas  na  deoir 
Air  Moilen'nan  tòrr  o  Eirinn? 
Cha  till  dhuinn  na  trcuna  ni  's  mò  ; 


v.  384-411.  TEMORA.  297 

Quando  audient  principes  magni  de  suà  prole, 

Nonne  audiam  ego  in  eo  tempore  de  te,  princeps  ? 

Erit  muscus  super  tuis  saxis  canis; 

Erit  ventus  inter  eorum  comas  sub  luctu. 

Committetur  pralium  sine  te  super  clivo  ; 

Haud  sectaberis  tu  capream  fuscam  circa  collem. 

Quando  redibit  bellator  à  pugnà  [rum, 

Narrans  (historiam)  de  terrà  (peregrinorum)  Gallo- 

Vidi  ego  sepulchrum  apud  tlumen, 

Qnod  emugiebat  ex  obscuritate  saxetorum, 

Habitationem  sine  luce  principi ; 

Cecidit  ille  per  Oscarem  curruum, 

Caput  asperorum,  quibus  erat  carmen  mors. 

Forsitan  (fiet)  quod  audiam  ego  ejus  vocem  ; 

Erit  solatium  caligini  mei  pectoris." 

Caderet  nox  sub  luctu  ; 
Non  surgeret  cum  solatio  sol 
In  umbra  obliqua  angoris. 
Stabant  principes,  sicut  cautes 
In  Molena  tumulorum  sub  vapore, 
Sub  sudore  frigido  sine  sermone  de  pugnà. 
Dissipavit  rex  leniter  eorum  mcestitiam 
Elevans  suam  ingentem  vocem. 
Experrecti  sunt  strenui  eo  coram, 
Quasi  de  somnio  se-purgante  ex  caligine. 

"  Quamdiu  casurte  sunt  lacrymje 
Super  Molenam  tumulorum  in  Ierne  ? 
Haud  redibunt  nobis  strenui  amplius  ; 


298  TIGHMORA. 

Neart  Oscair  a  chaoidh  cha'n  èirich. 

Tuitidh  gaisgich  'nan  laithibh  fèin  ; 

Cha 'n  fhaicear  sa'  bheinn  an  triall. 

C'àit  am  bheil  ar  n-athaire  treun, 

A  shìl  nam  beum  o  'n  àm  a  dh'  iadh  r 

Thuit  iad  mar  reulta  fo  thòrr, 

Thog  solus  mòr  air  tìr  fo  mhùig. 

Cha  chluinn  sinn  ach  fuaim  an  cliu ; 

Ach  bu  chliùtach  iadsa  fèin 

Am  bliadhnaibh  nan  treun  a  dh'  aom. 

Fuasach  is  baoth  na  dh'fhalbh. 

Mar  sin  a  theid  sinne  o  'n  raon 

An  laithibh  fo  chaol  nam  marbh. 

Bitheamaid  san  àmsa  fo  chliu, 

Is  fàgmaid  air  chùl  ar  n-ainm, 

Mar  dhealradh  na  greine  gun  smùir, 

'Nuair  a  cheilear  fo  dhùbhra  a  ceann, 

Fear  astair  fo  bhròn  is  e  triall 

'G  a  cuimhneachadh  san  iar  a  dealradh. 

Ullin,  mo  bhard  fèin  fo  h-aois, 

Gabh  long  a  tha  faoin  o  'n  righ  ; 

Tog  Oscar  gu  Selma  nan  raon. 

Tuiteadh  deoir  o  òighe  aam  frìtb, 

O  ainnir  nan  làn  uchd  am  Mòrbheinn. 

Buailidh  sinne  còmhrag  na  h-Eirinn 

Mu  shìol  nan  treun  a  ihuit  le  Cormac. 

Tlia  lài  mo  bhliadhna  fo  smal ; 

Tha  laigs  ann  mo  ruighe  nach  gann ; 


v.  412-439-  TEMORA.  299 

Robur  Oscaris  in  aeternum  baud  surget. 

Cadent  bellatores  in  diebus  suis ; 

Haud  cernetur  in  monte  eorum  iter. 

Ubi  sunt  patres  nostri  strenui, 

Semen  plagarum  in  tempore  quod  eircumflexum  est? 

Ceciderunt  illi  sicut  stellae  sub  tumulum, 

Quae  dederunt  lucem  ingentem  terris  sub  nebulà. 

Non  audimus  nos  nisi  sonum  eorum  famae ; 

At  inclyti  fuerunt  illi  ipsi 

In  annis  strenuorum,  qui  se-inclinaverunt. 

Terribiles  et  immanes  ii  qui  abierunt. 

Modo  boc  abibimus  nos  a  planitie 

In  nostro  die  sub  angustiam  mortuorum. 

Simus  in  tempore  hoc  sub  famà, 

Et  relinquamus  post  tergum  nostrum  nomen, 

Sicut  coruscamen  solis  sine  labe, 

Quando  occultatur  sub  obscuritate  ejus  caput, 

Viatore  sub  moerore  iter-faciente 

Et  recordante  in  oriente  ejus  splendorem. 

Ullin,  mi  barde  ipsius  sub  senectute, 

Cape  navem,  quae  est  vacua,  à  rege ; 

Avehe  Oscarem  ad  Selmam  viretorum. 

Cadant  lacrymae  à  virginibus  saltuum, 

A  nuribus  plenorum  sinuum  in  Morvene. 

(Inibimus)  percutiemus  nos  certamen  Iernes 

Pro  semine  strenuorum,  qui  ceciderunt  cum  Cormaco. 

Sunt  dies  meorum  annorum  sub  Iabe ; 

Est  infìrmitas  in  meo  lacerto  haud  exigua; 


300  TIGHMORA. 

Tha  m'aithriche  'g  aomadh  o  'n  nial 

Gu  faoin  astar  an  liath  mhac. 

Cha  trèigear  an  t-àite  so  fèin 

Gun  dealradh  ag  èirigh  do'chliu. 

Bidh  m'anam  mar  dhearg  shruth  nan  speur 

Do  bhardaibh  nam  beul  ciuin." 

Thog  Ullin  seoil  bhàn  ri  Tuath. 
Bhuail  gaoth  air  an  stuadh  o  dheas ; 
Leum  luingeas  gu  Selma  thar  cuan. 
Sheas  ndse  fo  ghruaim  thall 
Gun  fhocal  mall  gu  ciuais  uam  fèin. 
Bha  fleagh  is  cuinn  air  sliahh  Mhoilèna. 
Chuir  tuille  is  ceud  gun  bheud  fo  ùir 
Garbh  Chairbre  nan  tùr  ard. 
Cha  chualas  fonn  o  bheul  gu  'chliu  ; 
Bha  anam  fo  smùir  's  fo  fhuil. 
Chuimhnich  na  bardan  an  righ  : 
C'  uim  a  bhiodh  Cairbre  an  strì  nan  dàn  ? 

Thuit  truscan  na  h-oidhche  m'  an  cuairt ; 
Chìte  shuas  o  cheud  craobh 
Oealradh  lasadh  mu  ghruaidh  nan  nial. 
Shuidh  Fionnghal  fo  dharach  na  h-airde; 
Sheas  Althan  nan  dàn'na  chòir 
Le  sgeul  an  dubh-bhròin  mu  Chormac, 
Althan  inac  Chonachair  nan  seòd, 
Caraid  ghaisgich  a'  mhòr  charbaid. 
Bha 'thuinidh  mar  ri  Cormac  fein 
An  Tighmòra  nan  treun  ghaoth, 


v.  440-467.  TEMORA.  301 

Sunt  patres  mci  se-ìnclinantes  à  suis  nubibus 

Ad  languidum  iter  sui  cani  filii. 

At  non  relinquetur  locus  bic  ipse 

Sine  coruscamine  surgente  ad  ejus  famam. 

Erit  meus  animus  sicut  rutilus  tractus  coelorum 

Bardis  orum  blandorum." 

Sustulit  Ullin  vela  candida  versus  orientem. 
(Incubuit)  percussit  ventus  super  fluctum  à  meridie  ; 
Saluit  classis  Selmae  trans  oceanum. 
Stabam  ego  sub  tetricitate  ex  adverso 
Sine  voce  lentà  ad  aurem  à  me  ipso. 
Erant  convivium  et  epulum  super  clivo  Molena?. 
Immiserunt  amplius  quam  centum  sine  injurià  sub  tel- 
Ingentem  Carbarem  turrium  arduarum.  [lurem 

Haud  auditus  est  cantus  ab  eorum  ore  in  ejus  laudem ; 
Fuit  ejus  animus  (turbidus  et  sanguinarius)  sub  pul- 
Recordati  sunt  bardi  regem  :  [vere  et  sanguine. 

Quare  esset  Carbar  in  contentione  carminum  ? 

Cecidit  amictus  noctis  in  circuitum  ; 
Cernebatur  supernè  à  centum  arboribus 
Coruscatio  tlammescens  circa  genas  nubium. 
Sedebat  Fingal  sub  quercu  ardui-(loci) ; 
Stabat  Althan  carminum  eo  coram 
Cum  historià  atri  luctùs  de  Cormaco, 
Althan  filius  Conacharis  heroum, 
Amicus  bellatoris  magni  currus. 
Fuit  ejus  habitatio  simul  cum  Cormaco  ipso 
In  Temora  validorum  ventorum, 


302  TIGHMORA. 

'Nuair  a  cheileadh  mac  Shemo  fo  nial, 
Air  taobh  Lego  nan  ciar  shruth. 
Bu  bhrònach  sgcul  o  Althan  liath, 
A  rosga  cur  sìos  nan  deur, 
Nuair  a  labhair  gu  còrr  am  bard. 

"  Grian  bhuidh  a'plaosgadh  mu  Dhòra, 
An  liath-fheasgar  a'  tòiseachadh  thall, 
Chrith  coille  m'an  cuairt  do  Thighmòra 
Fo  ghaoith  bha  caochladh  mu  charn ; 
Thionail  niala  dubh  fuar  san  iar, 
Is  dearg  reul  fo  *n  sgiathaibh  ag  èirigh  : 
Sheas  mi  m'aonar  air  aomadh  nan  sliabh 
Faicinn  tanais  air  ciar  nan  speur. 
Bha  'chcuma  mòr  o  chruaich  gu  cruaich, 
Sgiath  leathan  gun  tuar  air  a  thaobh. 
'S  e  bh' ann  mac  Sheuma  nam  buaidh; 
'S  math  a  b'  aithne  dhomh  gruaim  an  laoich. 
Shiubhail  e  'n  a  osaig  fèin  ; 
Bha  dorcha  gun  leus  m'an  cuairt. 
Thuit  m'anam  fo  bhròn  gun  fheum  ; 
Ghluais  mi  gu  talla  uan  stuadh, 
Talla  slige  nam  fuaim  fial. 
Mìle  sohis  ag  èirigh  ard, 
Làn  cheud  do  na  baird  fo  theud, 
Sheas  Cormac  'nam  meadhon  cho  àillidh 
Ri  òg-reul  ag  eirigh  san  speur, 
'Nuair  sheallas  i  an  sòlas  ciuin 
O  chùl  nan  sliabh  mùgach  san  car, 


v.  468-495.  TEMORA.  303 

Quando  occultatus  est  filius  Semi  sub  nube, 
In  ripa  Legai  fuscorum  fluentorum. 
Fuit  lugubris  narratio  ab  Althane  cano, 
Ejus  ciliis  mittentibus  dcorsum  lacrymas, 
Quando  locutus  est  egregiè  bardus. 

"  Sole  flavo  sublucente  circa  Doram, 
Cano  vespere  incipiente  ex  adverso, 
Tremuit  sylva  in  circuitum  Temorae 
Sub  vento,  qui  variabatur  circa  saxetum  ; 
Collect33  sunt  nubes  atrae  frigidae  in  occidente, 
Rutilà  stellà  sub  earum  alis  surgente  : 
Stabam  ego  solus  super  declivitate  montium 
Intuens  spectrum  super  fuscà-(facie)  coelorum. 
Fuerunt  ejus  passus  magni  à  colle  in  collem, 
Clypeo  lato  sine  colore  super  ejus  latere. 
Is  erat  filius  Semi  victoriarum ; 
Optime  erat  nota  milii  tetricitas  bellatoris. 
Demigravit  ille  in  suo  flamine  ipsius  ; 
Fuit  caligo  sine  scintillà-lucis  circumcirca. 
Cecidit  meus  animus  sub  luctum  sine  vi ; 
Processi  ego  ad  aulam  undarum, 
Aulam  concharum  sonituum  hospitalium. 
Mille  lucernis  surgentibus  altè, 
Et  plenà  centurià  bardorum  sub  chordà, 
Stabat  Cormacus  in  eorum  medio  aeque  pulcher 
Ac  nova  stella  oriens  in  ccelo, 
Quando  prospicit  ea  in  gaudio  tranquillo 
A  tergo  clivorum  vaporosorum  in  oriente, 


304  TIGIIMORA. 

A  h-ùr  dhèalra  a'glanadh  o  dhruchd 
Gun  smùir  a' siubhal  o  lcar; 
Glùaisidh  a  h-àstar  sàmhach  suas 
Gun  nial  a  ceileadh  fo  ghruaim  a  leus. 
Claidheamh  Artho  an  làimh  an  righ, 
Is  e  'g  a  tarruing  an  strl  òige ; 
Tri  chuairt  a  tharruing  e  le  neart, 
Tri  chuairt  dh'fhan  fo  bheart  an  lann. 
A  chiabha  donn  m'a  ghuailibh  shuas, 
Las  solus 'na  ghruaidhibh  òg. 
Bha  bròn  domh  fèin  m'an  dearrsa  ghlan, 
Bha  gu  tuiteam  fo  smal  cho  grad." 
Thuirt  an  t-òg  le  fiamh  a  ghàire, 
"  Am  fac  Althan  am  bard  an  treunr 
'S  trom  claidheamh  righ  Eirinn  bu  shàire; 
Bha'ruighe  ro  làidir  gu  beum. 
'S  truagh  nach  coltach  ini  an  còmhrag 
Ri  m'  athair  còrr  fo  mhosgladh  feirg; 
Thafch'rinns' an  iomairt  nan  seòd 
Ri  liamhaid  mòr  Chuchullin  fèin, 
Ceanntàla  nan  garbh  charbad. 
Is  math  «ii  'n  druideadh  bliadhna  suas*, 
Althan  nan  duan,  's  gu  'm  l>i  'n  làmh  so 
Làidii  a  1 1  còmhrag  nan  treun. 
An  cual' air  mac  Shema  an  àigh, 
Ceann-uidhe  an  ard  Thighmòra? 
Truagh  nach  'eil  e  a  nall  le'chliu 
Is  a  ghealladh  san  àm  dhomh  fèin. 


v.  496-523.  TEMORA.  305 

Ejus  novà  radiatione  se-purgante  à  rore 

Sine  opacitate  exeunte  ex  sequore  ; 

Movetur  ejus  iter  tacitum  sursum 

Sine  nube  occultante  sub  torvitate  ejus  flammam. 

Gladio  Arthonis  in  manu  regis, 

Et  illo  eum  extrahente  cum  conamine  juventutis ; 

Ternis  vicibus  traxit  ille  cum  vi, 

Ternis  vicibus  mansit  sub  vaginà  telum. 

Capillis  fuscis  circa  humeros  suprà, 

Exarsit  lux  in  genis  juvenilibus. 

Fuit  dolor  mihi  ipsi  propter  coruscamen  purum, 

Quod  erat  casurum  sub  maculam  tam  citò. 

Dixit  adolescentulus  cum  vultu  subridente, 
'  An  vidit  Althan  bardus  strenuum  ?  [mus  ; 

Est  gravis  gladius  regis  Iernes,  qui  erat  prastantissi- 
Fuit  ejus  lacertus  admodum  validus  ad  ictum. 
Est  miserum  non  esse  similem  me  in  certamine 
Meo  patri  eximio  sub  exsuscitatione  ejus  iras ; 
Occurrerem  in  luctamine  heroum 
Hosti  magno  Cucullinis  ipsius, 
Cantela?  ingentium  curruum. 
At  forsitan  properabunt  anni  sursum, 
Althan  carminum,  quibus  erit  manus  haìc 
Valida  in  certamine  strenuorum. 
An  audivisti  de  filio  Semi  munifìcentia?, 
Duce-itineris  arduas  Temora  ? 
Est  miserum  non  adesse  eum  huc  cum  suà  glorià 
Et  suà  promissione  in  hoc  tempore  mihi  ipsi. 

TOM.    II.  x 


306  TIGHMORA. 

Tha  barda  'g  a  f  heitheamh  le  fonn, 
Cuirm  sgaoilte  an  talla  nan  teud.' 

Chuala  mi  Cormac  an  sàmhchair; 
Thuit  deoir  gu  tlàth  o  mo  ghruaidh, 
Is  mi  'g  an  ceileadh  le  m'  liath  chiamh. 
Chunnaic  an  righ  mo  dhubh  bhròn. 
'  Mhic  Chonachair  nan  còrr  dhàn, 
Bheil  mac  Shemo  nan  lann  losal  ? 
C'  uim  a  bhriseas  an  osna  gu  dìomfaair, 
Na  deoir  a'  dol  slos  le  do  ghruaidh  ? 
Bheil  Torlath  nan  carbad  aig  làimh, 
Fuaim  Chairbre  nan  ruadh  chiabli? 
Thàinig  iadsa,  chi  mi  do  bhròn; 
Triath  Thùra  nan  tòrr  fo  smal. 
Nach  gluais  mi  do  chòmhrag  nan  seòd  ? 
Cia  mar  thogas  sleagh  mfaòr  nan  cath  ? 
Nam  biodh  mo  ruighe  mar  Chuchullin, 
Theicheadh  Cairbre  o  'n  tulaich  fo  fhiamfa ; 
Mhosgladh  cliu  mo  shinns're  treun, 
Thigeadh  gniomha  fo  dhèigh  a  nall.' 

Ghlac  esa  bogha  crom  'na  làimfa, 
Na  deoir  a'  snàmh  m'a  ghruaidh 
O  rosgaibh  rachdmhoir  an  òg  thriath. 
Bha  bliròn  a'dorchadh  trom  m'an  cuairt; 
Bha  barda  nan  duan  ag  aomadh 
Thar  faoin  tfaoirm  an  ceud  clàrsacfa. 
Bha  mall  aiteal  thall  air  teudaibh  ; 
Bha  fuaim  ann  gun  fheum.  is  balbh. 


v.  524-551.  TEMORA.  307 

Sunt  bardi  eum  expectantes  cum  cantione, 
Et  epulre  exposita?  in  aulà  chordarum.' 

Audivi  ego  Cormacum  in  silentio; 
Ceciderunt  lacryma;  lentè  à  meà  genà, 
Et  me  eas  celante  cum  glaucis  capillis. 
Vidit  rex  meum  atrum  dolorcm. 
'  Fili  Conacharis  eximiorum  carminum, 
Est  natus  Semo  telorum  humilis? 
Quare  erumpit  suspiiium  occultè, 
Lacrymis  euntibus  deorsum  per  tuam  genam  ? 
Adestne  Torla  curruum  ad  manum  [propè], 
An  sonitus  Carbaris  ruforum  capillorum  ? 
Venerunt  illi,  cerno  ego  tuum  dolorem ; 
Est  rex  Tura  tumulorum  sub  labe. 
Nonne  pergam  ego  ad  certamen  heroum  ? 
Quomodo  tollam  hastam  magnam  conflictuum  ? 
Si  essent  mei  lacerti  sicut  Cucullinis, 
Fugeret  Carbar  à  tumulo  sub  trepidatione :        [rum, 
Expergisceretur  gloria  meorum  proavorum  strenuo- 
Et  venirent  facinora  exinde  huc' 

Prehendit  ille  arcum  curvum  in  manum. 
Lacrymis  natantibus  circa  ejus  genam 
A  ciliis  venustis  juvenis  principis. 
Erat  luctus  caligans  graviter  in  circuitum ; 
Erant  bardi  carminum  se-inclinantes 
Super  inane  murmur  centum  cithararum. 
Erat  lenta  aura  ex  adverso  super  chordis ; 
Erat  earum  sonus  sine  vi,  et  surdus. 


308  TIGHMORA.  du 

Chualas  guth,  hha  fada  uainn, 

Mar  aon  f  hear  fo  ghruaim  is  bròn. 

B'  e  Carull  o  aimsir  na  luaidh 

Thàinig  thairis  o  chiar  nan  sliabh  mòr. 

Labhair  e  mu  bhàs  Chuchullin, 

M'  a  ghniomhaibh  uile  an  cath  nan  seòd. 

Labhair  e  mar  sgaoil  an  sluagh 

Ag  iadhadh  m'a  uaigh  an  aird, 

An  arma  air  talla  gun  ghniomh  ; 

Cha  robh  mu  sgiath  no  còmhrag; 

Thuit  esa  chuir  teine  fo  bheum. 

'  Co  iadsa,'  thuirt  Carull  caoin, 
'  Tha  luath  mar  ruadhaibh' nam  faoin  bheann? 
Co  iadsa  mar  òg  choill'  nan  cranna 
An  ùrlar  nan  gleanna  fo  bhraon  ? 
Co  ach  clann  Usnoth  nan  triath 
O  Etha  nan  liath  shruth  ? 
Mhosgail  an  sluagh  ri  'n  taobh, 
Mar  neart  teine  air  faobhair  chairn, 
'Nuair  a  ghluaiseas  gu  grad  a'  ghaoth 
Air  a  sgiathaibh  faoin  o  'n  fhàsach, 
Mala  chiar  nan  scòrr  a'  boillsgeadh  ; 
Seasaidh  maruich  fo  shoillse  air  cuan. 
Chualar  sgiath  Chathbaid  fo  fhuaim. 
Chunna'  gaisgich  an  gruaidh  Nathois 
Neart  is  buaidh  Chuchullin  fhèin: 
Mar  sin  a  bha  'cheuma  air  fraoch. 
Thà  còmhrag  air  thaobh  na  Lègo, 


v.  552-579.  TEMORA.  309 

Exaudita  est  vox,  quas  erat  longè  a  nobis, 

Velut  solius  viri  sub  tetricitàte  et  dolore. 

Erat  is  Carul  ex  tempore  landis  [magnorum. 

Qui  (transierat)  venerat  trans  à  fuscà-facie  clivorum 

Loquebatur  ille  de  morte  Cucullinis, 

Ue  ejus  factis  omnibus  in  conflictu  heroum. 

Loquebatur  ille  quomodo  dispersus  sit  populus 

Circumiens  sepulcbrum  excelsi-(viri), 

Ejus  armis  super  tellure  sine  facinore ; 

Non  erat  memoria  de  clypeo  vel  certamine ; 

Cecidit  ille  qui  mittebat  ignem  sub  ictus. 

'  Quinam  illi,'  dixit  Carul  blandus,  [tium  ? 

'  Qui  sunt  veloces  sicut  rubra-damae  vacuorum  mon- 
Quinam  illi  sicut  nova  sylva  arborum 
In  plano  vallium  sub  imbre  ? 
Quinam  nisi  proles  Usnotlii  principum 
Ab  Etba  glaucorum  fluentorum  ? 
Experrectus  est  populus  ad  eorum  latus, 
Sicut  vis  ignis  super  acie  saxetorum, 
Quando  movetur  rapidè  ventus 
Super  suis  alis  inanibus  è  desertis, 
Supercilio  fusco  scopulorum  resplendente ; 
Stat  nauta  sub  luce  in  oceano. 
Auditus  est  clypeus  Catbbadis  sub  sonitu. 
Cernebant  bellatores  in  genà  Nathi 
Vim  et  successum  Cucullinis  ipsius  : 
Pariter  fuerunt  ejus  passus  super  erica. 
Est  certamen  super  latere  Legas, 


310  TIGHMORA.  e 

*S  og  Nathos  nan  lann  fo  bhuaidh  : 
Thig  an  triath  gasda  gu  h-ealamh 
Gu  do  thalla,  a  righ  Thighmòra.' 

'  Faiceam  gu  h-ealamh  an  triatli,' 
Thuirt  Gorm-shùil  nan  ciabha  donn  ; 
'Ach  tha  bròn  a'dùbhradh  mo  chlèibh 
Mu  Chuchullin  nan  sgiath  's  nan  sonn  ; 
Is  minic  air  Dora  nan  sìan 
Ghluais  sinne  gu  seilg  nan  ruadh, 
Is  minic  a  chòmhradh  mu  threunaibh, 
Air  gnlomhaibh  's  air  beumaibh  mo  shinns're, 
Mo  shòlas  a'  dealradh  's  ag  èirigb. 
Suidh-sa  sìos,  a  Charuill  fhèin, 
Aig  cuirm  nan  teud,  is  cluinneam  dàn. 
Is  taitneach  a  ghnàth  do  ghuth  ; 
Tog  am  fonn  mu  chliu  Chuchullin, 
'S  mu  Nathos  nan  cunnart  o  Etha.' 

Grad  a  mhosgail  an  là  o  stuadh 
Le  'uile  dhearrsa  ruadh  o  'n  ear. 
Thàinig  Crathain  gu  talla  nam  buadh, 
Mac  Geal-làmh,  a  bhuail  an  aois. 
'  Chunna'  nii  dubh-nial  san  fhàsach, 
A  righ  nan  sàr  thriath  an  Eirinn  : 
Bu  nial  c  do  reir  mo  smuainte — 
Ach  sluagh  so  tlia  dùnadh  mu  lear. 
'S  fear  mòr,  is  a  cheuma  fo  neart, 
A  ruadh  chiabh  ma  seach  anns  a'ghaoith, 
Sgiath  a' boillsgeadh  ri  soillse  o  'n  ear, 


v.  580-607.  TEMORA.  111 

Etjuvenis  Nathos  telorum  sub  victorià  : 
Veniet  princeps  excelsus  confestim 
A<1  tuam  aulam,  o  rex  Temoraj.' 

'  Cernam  ego  confestim  principem," 
Dixit  casruleus  oculus  capillorum  subfuscorum  ; 
'  At  est  luctus  obumbrans  meum  pectus 
Ob  Cucullinem  clypeorum  et  bellatorum  ; 
Sffipe  super  Doram  nimborum 

Processimus  nos  ad  venationem  ruforum-cervorum, 
Et  plurimus  fuit  ejus  sermo  de  strenuis, 
Super  factis  et  super  plagis  meorum  proavorum, 
Meà  lastitià  coruscante  et  oriente. 
Sede  tu  deorsum,  Carul  ipse, 
Ad  epulas  chordarum,  et  audiam  carmen. 
Est  jucunda  semper  tua  vox  ; 
Tolle  cantum  circa  famam  Cucullinis, 
Et  circa  Nathum  discriminum  ab  Ethà.' 

Continuò  experrectus  est  dies  ab  undà 
Cum  totà  coruscatione  rufà  ab  oriente. 
Venit  Crathan  ad  aulam  victoriarum, 
Filius  Gellamas,  quem  percusserat  senectus. 
'  Vidi  ego  atram  nubem  in  desertis, 
O  rex  egregiorum  procerum  in  Ierne  : 
Fuit  nubes  illa  secundum  meam  sententiam — 
At  populus  hic  est  qui  est  claudens-se  circa  campum. 
Est  vir  magnus,  et  ejus  passibus  sub  robore, 
Ejus  rufìs-capillis  alternè  in  vento, 
Ejus  clypeo  splendente  ad  lucem  ab  oriente, 


312  TIGHMORA. 

Sleagh  fhafla  a'casadh  'na  làimh.' 
•  Gairm  e  gu  cuirm  Thighmòra,' 

Thuirt  òg  righ  a'sìoladh  gu  soillse; 

'  Gairm  e  gu  talla  uam  mòr  thriath, 

Mhic  Geal-làmh  nau  gniomli  's  nan  dàn. 

'S  e  'n  gaisgeach  o  Etha  a  th'  ann, 

E  tighinn  a  nall  fo  chliu. 

Ceud  fàilte  air  coigreacli  nan  trcun, 

An  caraid  thu  fhèin  do  Chonnac? 

Charuill,  's  gruamach  e  's  cha  chiuin  ; 

Tha  e  tarruing  o  'chùl  an  lann. 

An  e  so  mac  Usnoth  fo  chliu, 

A  bhaird  a  chuir  as  ùr  na  bh'ann  ?' 
'  Cha'n  e  mac  Usnoth  a  th'ann, 

Ach  Cairbre,  do  namhaid  fo  cholg, 

C'uim  a  thàinig  thu  fo  lann, 

A  thriath  dhubh-ruaidh  nam  mala  borb  ? 

Na  tog  do  chruaidh  a  thrèin  air  righ. 

C'uim  a  ghluaiseas  gun  strì  do  luaths  ?' 

Ghluais  es'ann  a  dhùbhra  ciar ; 

Ghlac  e  làmh  an  righ  'na  làimh. 

Chunnaic  Cormac  fhein  am  bàs, 

Lasair  fcirg  a'snàmh  in'a  shùilean. 

'  Trèig  so,  a  thriath  Atha  nam  beud; 

Thig  Nathos  an  treun  le  còmhrag.' 

'  Tha  tliu  dàna  am  meadhon  mo  tlialla, 

'S  mo  ruighe  neo-neartor  fo  lann.' 

Ghluais  an  claidheamh  suas  ro'  'chliabh ; 


v.  608-635.  TEMORA.  313 

Et  hastà  longà  vibratà  ejus  in  manu.' 

'  Voca  eum  ad  epulum  Temorae,' 
Dixit  juvenis  rex  se-purgans  in  lucem  ; 
'  Voca  eum  ad  aulam  magnorum  principum, 
Nate  Gellama  facinorum  et  carminum  : 
Est  ille  bellator  ab  Ethà  qui  adest, 
Veniens  huc  sub  glorià. 

(Centies  vale)  centum  salutes  advenas  strenuorum, 
An  es  amicus  tu  ipse  Cormaco  ? 
Carul,  est  torvus  ille  et  non  mitis ; 
Est  ille  trahens  à  tergo  suum  telum. 
An  hic  est  filius  Usnothi  sub  famà, 
O  barde,  qui  reponis  de  novo  eos  qui  fuerunt  ?" 

'  Non  est  ille  filius  Usnothi  qui  adest, 
Sed  Carbar,  tuus  inimicus  sub  irà, 
Quare  venisti  tu  sub  telo, 
Princeps  atro-rufe  supercilii  barbari  ? 
Ne  leva  tuum  durum-ferrum  in  regem. 
Quare  movetur  sine  oppugnatione  tua  velocitas?' 
Processit  ille  in  suà  obscuritate  fuscà; 
Prehendit  ille  manum  regis  in  suam  manum. 
Vidit  Cormacus  ipse  suam  mortem, 
Flammà  iras  natante  circa  ejus  oculos. 
'Relinque  hunc  (locum),  princeps  Atha?  injuriarum  ; 
Venit  Nathus  strenuus  cum  certamine.' 
'  Es  tu  audax  in  medio  meae  auls, 
Meo  lacerto  imbecillo  sub  telo.' 
Perrexit  gladius  sursum  per  ejus  pectus; 


314  TIGHMORA. 

Thuit  an  talla  a  shinns're  an  triath, 
A  chiabha  àluinn  sgaoilt'air  thalamh, 
Is  deathach  na  fala  m'an  cuairt. 

'  Na  thuit  anns  an  talla,'  thuirt  Carull, 
'  Mac  Artho  bu  taithrise  fial, 
Gun  sgiath  Chuchullin  bhi  mar  ris, 
No  sleagh  athar,  am  mòr  thriath  ? 
Is  brònach  sibhs,  a  chruacha  Eirinn, 
Is  e  gun  èirigh  measg  a  shluaigh. 
Sìth  le  d'anam  fèin,  a  Chormaic, 
Chaidh  thusa  fo  dhorcha  an  òige.' 

Thàinig  focala  Charuill  suas 
Gu  cluais  Chairbre  nan  ruadh  chiabh. 
Dhùn  e  na  barda  fo  dhùbhra; 
Bha  eagal  air  m'a  lann  a  shìneadh 

Gu  bard,  ge  dorcha  cli  a  chliabh. 

Fada  bha  sinne  fo  bhròn. 

Thàinig  Cathmor  còrr,  an  triath ; 

Chual  e  ar  guthan  o  'n  chòs  : 

Thionndaidh  e  'shealladh  gu  fiar 

Air  Cairbre  nan  ciar  smuainte. 

'  A  bhràthair  Chathmoir,'  thuirt  an  seòd, 

'  Cia  fada  bhios  bròn  air  m'  inntinn, 

Do  chridhc  gun  chaomh  mar  charaig, 

Do  smuainte  làn  fala,  is  dorcha? 

Ach  "s  bràthair  thu  do  Chathmor  fèin, 

Bidh  Cathmor  le  feum  an  còmhrag. 

Cba  choltach  ar  n-anama,  a  thrèin, 


v.  636-663.  TEMORA.  315 

Cecidit  in  domicilio  proavorum  princeps, 
Ejus  capillis  formosis  sparsis  super  tellurc, 
Et  fumo  sanguinis  in  circuitum. 

'  Num  cecidit  in  aulà,'  dixit  Carul, 
'Filius  Arthonis,  cujus  erat  fìdus  et  generosus, 
Sine  clypeo  Cucullinis  existente  cum  eo, 
Vel  hastà  patris,  magni  herois  ? 

Estis  lugubres  vos,  o  colles  Iernes,  [populum. 

Illo  (non  valente  surgere)  sine  surgendo  inter  suum 
Pax  (sit)  cum  tuà  animà  ipsius,  o  Cormace, 
Ivisti  tu  sub  tenebras  in  juventute.' 

Venerunt  verba  Carulis  sursum 
Ad  aurem  Carbaris  ruforum  capillorum. 
Clausit  ille  bardos  sub  tenebris  ; 
Metus  erat  illi  de  gladium  extendendo        [tus  esset. 
Ad  bardos,  quanquam  atrum  et  lasvum  ejus  (cor)  pec- 
Diu  t'uimus  nos  sub  moerore. 
Venit  Cathmor  egregius,  princeps  ; 
Audivit  ille  nostras  voces  è  cavernà  : 
Vertit  ill  suum  intuitum  sasvè 
In  Carbarem  atrarum  cogitationum. 

'  Frater  Cathmoris,'  dixit  heros, 
'  Quamdiu  erit  dolor  super  meà  mente, 
Tuo  corde  sine  benignitate  instar  rupis, 
Tuis  cogitationibus  plenis  sanguine,  et  obscuris  ? 
At  es  frater  tu  Cathmori  ipsi ; 
Erit  Cathmor  cum  necessitate  *  in  certamine. 
Haud  similes  sunt  nostri  animi,  o  princeps, 

*  i.  e.  cura  res  postulet. 


316  TIGHMORA.  Di' 

Thusa,  's  laige  làmh  an  còmhstri. 
Tha  solus  nio  chleihhse  fo  smal 
Le  gnìomhaihh  cas  mo  bhràthar. 
Cha  chuir  harda  fonn  air  mo  chliu  ; 
Their  iad-a,  '  Bha  Cathmor  treun, 
Ach  hha  'bheuma  air  taohh  Cliairhre.' 
Theid  iadsa  thar  m'  uaigh  gun  leus  ; 
Cha  chluinnear  mo  chliu  a  chaoidh. 
A  Chairbre,  tuasgail-sa  na  haird  ; 
Is  iadsa  clann  an  àm  chaidh  sìos ; 
Cluinnear  an  gutha  air  ard, 
'Nuair  dh'aomas  gu  làr  ar  sìol, 
Sìol  righre  Thighmòra  nan  crann.' 

Thàinig  sinnc  mach  mar  thubhairt, 
Chunna'  sinn  an  curaidh  'na  neart ; 
Bu  choltach  e,  a  righ,  ri  d'  òige, 
'Nuair  thog  thu  an  toiseach  a  mhòr  sgiath. 
Bha  eadan  mar  thuar  na  soillse, 
Grian  a'  boillsgeadh  gun  nial  air  speur. 
Cha  robh  dorcha  air  astar  a  ghruaidhe. 
Thàinig  c  le  mìlte  do  shluagh 
Gu  cobhair  Chairbre  nan  ruadh  chiabh. 
A  nois  a  dhìoghladh  a  bhàis, 
A  righ  Mhòirbheinn  nan  ard  chraobh." 

"  Thigeadh  Cathmor,"  a  fhreagair  an  righ ; 
Tha  mo  Iàmhsa  an  strì  nan  treun  ; 
Tha  'anam  am  mòrchuis  a'  boillsgeadh  ; 
Tha  'ruighe  an  soillse  a  neirt, 


v.  664-691.  TEMORA.  317 

Tu,  cujus  est  ignavissima  manus  in  contlictu. 

Est  lux  mei  pectoris  sub  labe 

Per  facta  temeraria  mei  fratris. 

Non  emittent  bardi  carmen  de  meà  famà ; 

Dicent  illi,  '  Fuit  Catbmor  strenuus, 

At  fuerunt  ejus  plagae  ex  parte  Carbaris.' 

Ibunt  illi  super  meum  sepulcbrum  sine  face; 

Non  audietur  mea  fama  in  aeternum. 

O  Carbar,  solve  tu  bardos  ; 

Sunt  illi  proles  temporis  cpiod  ivit  deorsum  ; 

Audientur  eorum  voces  altè, 

Quando  inclinabitur  ad  liumum  nostrum  semen, 

Semen  regum  Temorce  ramorum.' 

Venimus  nos  foràs,  ut  dixit, 
Vidimus  nos  bellatorem  (x«poi«)  in  suo  robore ; 
Fuit  similis  ille,  rex,  tuae  juventuti, 
Cum  sustulisti  tu  in  principio  raagnum  clypeum. 
Fuit  ejus  vultus  sicut  color  lucis, 
Sole  splendente  sine  nube  in  ccelo. 
Non  fuit  caligo  in  itinere  ejus  genas. 
Veniebat  ille  cum  millibus  populi 
In  auxilium  Carbaris  ruforum  cirrorum. 
Venit  ille  nunc  ad  ulciscendum  ejus  mortem, 
O  rex  Morvenis  arduarum  arborum." 

"  Veniat  Catbmor,"  dixit  rex ; 
Est  mea  laus  in  conflictu  strenui ; 
Est  ejus  animus  in  superbia  splendens  ; 
Sunt  ejus  lacerti  in  luce  ejus  roboris, 


318  TIGHMORA. 

A  chòmhraga'g  iadhadh  mu  chliu 
An  t-anam  beag  mar  chearb  do  cheò, 
Tha  còmhnuidh  mu  loch  gun  ghaoith. 
Cha  ghluais  e  mu  na  cruachaibh  mòr, 
Eagal  gu  'n  d'  thig  "na  chòir  's  e  faoin, 
Osag  fhiar  o  f haobh'r  nam  beann ; 
Tha 'chòmhnuidh  am  meadhon  nan  carraig 
A'gluasad  gath  tanais  a'bhàis. 
Tha  ar  n-oig're,  a  ghaisgeacha  treun, 
Mar  an  sinns're  fèin  fo  chliu 
'N  an  òige  measg  chomhstri  nam  beum. 
Thuit  iadsa  le  beus  san  ùir. 
Tha  Fionnghal  fhèin  an  dùbhra  niall 
Nam  bliadhna  thall.     Na  tuiteam  fèin, 
Mar  dharaig  thar  sruth  a  tha  gann  ; 
'Na  tha  ceuma  an  t-sealgair, 

'S  i  sìnnte  seargta  fo  gharbh-ghaoith ; 
Cia  mar  thuit  an  crann  so  fèin  ! 
'S  e  feadadh  's  a  leum  air  falbh. 
Togar  suas  am  fonn,  an  aird, 
Fonn  sòlais  a  bharda  Mhòirbheinn. 
Cuirear  dlchuimhn  air  àm  a  dh't'halbh; 
Biodh  gach  anam  mu  gharbh  chòmhrag. 
Tha  reulta  a  sealtuinn  o  nial, 
An  sàmhchair  dol  sìos  gu  tonn. 
Grad  thig  an  dearrsa  gu  h-iar 
A'feuchainn  gu 'n  trìan  nai  nhde  Chormaic. 
Fhillein,  a  mhic,  gabh  mo  shleagh, 


v.  692-719.  TEMORA.  319 

Ejus  certaminibus  circumeuntibus  cjus  gloriam. 

Animus  pusillus,  sicut  limbus  vaporis, 

Est  babitans  circa  lacum  sine  vento. 

Non  procedit  ille  circa  pnccipitia  magna, 

Prae  metu  ne  veniat  eo  coram,  cum  sit  debilis, 

Flamen  obliquum  ab  extremitate  montium  ; 

Est  ejus  habitatio  in  medio  rupis 

Propellentis  telum  spectri  mortis. 

Est  nostra  juventus,  o  bellatores  strenui, 

Instar  proavoram  suorum  sub  famà 

In  eorum  juventà  inter  contentionein  plagarum. 

Ceciderunt  illi  cum  decore  in  tellurem. 

Est  Fingal  ipse  in  obscuritate  lentà 

Annorum  (prajteritorum)  ultrà.     Ne  cadam  ipse, 

Ut  quercus  transversa  in  rivum  qui  est  angustus ; 

In  ejus  propinquitate  sunt  vestigia  venatoris, 

Illà  extensà  et  marcidà  sub  aspero  vento  ; 

Ut  cecidit  arbor  hajc  ipsa  ! 

Cum  ille  fìstulat-ore  et  prosilit  inter  abeundum. 

Tollatur  sursum  cantus,  in  altum, 
Cantus  lffititiffi  o  bardi  Morvenis. 
Imponatur  oblivio  tempori  quod  abiit; 
Sit  quisque  animus  circa  asperum  certamen. 
Sunt  stella?  despicientes  de  nube, 
In  tranquillitate  euntes  deorsum  ad  undam. 
Cito  veniet  earum  radiatio  ad  occidentem 
Ostendens  usque  ad  tertiam  partem  hostes  Cormaci. 
Folan,  mi  fili,  cape  tu  meam  bastam ; 


320  TIGHMORA.  d 

Gluais  gu  Mòra  nam  mala  ciar ; 

Biodh  do  slicalladh  aig  astar  nan  sliabh  ; 

Coimliid  gu  'n  trian  ar  naimhde  ; 

Coimhid  astar  Chathmoir  na  fial. 

Cluinneam  t'uaim  tha  fada  thall, 

Mar  charaig  nan  carn  tha  tuiteam  sìos 

An  gleannaihh  fiar  nan  ciar  f  hàsach. 

Buail-sa  an  sgiath  air  an  àm, 

Mu  'n  d'  tliig  iad  a  nall  ro'  'n  oidhche, 

Eagal  tuiteam  do  chliu  na  Mòirbheinn. 

Tha  mis  am  aonar  an  so,  a  thriath  ; 

Na  tuiteadh  mo  chliu  an  ciar  na  h-aoise." 

Chualas  ard  guth  caoin  nam  bard  ; 
Tha  aomadh  an  righ  air  sgèith  Thrèinmhoir  ; 
Thuit  cadal  mu  shùilean  an  trèin, 
Sàmhla  còmhraig  ag  èirigh  'na  inntinn. 
Tha'n  sluagh  fo  chadal  balbh  m' an  cuairt. 
Tha  Fillean  dubh-ruadh  ri  naimhdibh  ; 
Tha  'cheuma  air  cruachàibh  nan  stuadh  ; 
Chuala  sinne  air  uair  a  sgiath. 


v.  720-739.  TEMORA.  321 

Perge  ad  Moram  supercilii  fusci ; 

Sit  tuus  prospectus  ad  iter  clivorum  ; 

Inspice  usque  ad  tertiam  partem  nostros  hostes  ; 

Inspice  iter  Cathmoris  hospitalitatis. 

Audio  sonitum,  qui  est  longè  ex  adverso, 

Instar  rupis  saxetòrum,  quod  cadit  deorsum 

In  vallibus  reductis  fuscorum  desertorum. 

Percute  tu  clypeum  de  tempore  in  tempus, 

Priusquam  veniant  illi  per  noctem, 

Prae  metu  ne  cadat  gloria  Morvenis. 

Sum  ego  solus  hic,  o  princeps ; 

Ne  cadat  mea  gloria  in  opacitate  senectae." 

Audita  est  altè  vox  blanda  bardorum ; 
Est  inclinatio  regis  super  clypeum  Trenmoris ; 
Cecidit  somnus  circa  oculos  strenui, 
Imagine  pugnre  surgente  in  ejus  mente. 
Est  populus  sub  somno  mutus  circumcirca. 
Est  Folan  atro-rufus  versùs  hostes  ; 
Sunt  ejus  passus  super  praecipitiis  undarum  ; 
Audiebamus  nos  interdum  ejus  clypeum. 


T0M.  II. 


TEMORA. 


CARMEN   SECUNDUM. 


€armini£  II.  Sfirguninttum. 

llic  libcr,  ut  conjicere  licet,  mediani  circiter  noctem  incipit.  Ossianus 
solus  secum  loquitur,  dum  sine  consciis  Oscarem  mortuum  filium  luget; 
audito  Cathmoris  exercitùs  appropinquantis  sonitu,  fratrem  Folan 
quamt,  qui  ante  Fingalis  exercitum  in  Morà  monte  excubias  agebat. 
In  fratrum  colloquio,  Conaris  Trenraoris  lilii,  qui  primus  fuit  Hibernia; 
rex,  historia  narratur,  qus  bellorum  inter  Caelos  et  Firbolgos  sive  Bel- 
gas,  gestorum  originem  aperit,  qua:  dua;  gentes  hac  insulà  prims  sunt 
potitae.  In  Morà.  ignem  accendit  Ossianus,quo  facto,  initum  Caledonios 
inopinatos  opprimendi  consilium  Cathmor  abjicit.  Principnm  consi- 
lium  convocat.  Foldathum,  quia  nocturnx  oppugnationis  fuerat  auc- 
tor,  reprehendit ;  propterea  quod  hostes  multitudine  Hiberni  tantum 
superabant.  Crotharis,  e  regis  majoribus  unius,  historiam  Fonar  bar- 
dus  inducit,  qux  annales  Hibernix  antiquiores,  et  quo  jure  sibi  hujus 
regni  sceptrum  Atha;  genus  vindicabat,  melius  explicat.  Hibernise 
duces  se  somno  dant;  et  Cathmor  vigilias  obeundas  ipse  suscipit.  Huic 
castra  obeunti,  factus  est  obvius  Ossianus.  Heroum  congressus  de- 
scribitur.  Ab  Ossiano,  ut  in  Carbaris  tumulo  cantetur  elegia,  pro- 
missum  Cathmor  exigit ;  hàc  enim  a;tate  defunctorum  animos  piiùs 
felicitate  non  posse  frui  quam  illis  elegos  ritè  vatem  decantavisse. 
Primà  luce  Cathmor  et  Ossianus  ad  suos  mutuò  discedunt ;  hic,  ob- 
vium  sibi  casu  factum  Carulera  vatem  Killfens  filium,  cum  carmine 
funebri  ad  Carbaris  tumulum  mittit. 


[  326  ] 


TIGHMORA. 


DUAN  II. 


v.  1-17. 
Athair  nan  triath  garbh,  a  Thrèinmhoir, 
Ard  chòmhnuidh  leat  fèin  am  fiar-ghaoth 
Measg  torrunn  dubh-ruadh  nan  speura, 
Tein-athair  a  heumadh  nan  nial. 
Fosgail  talla  ciar  nan  stoirm, 
Thigeadh  harda  le  toirm  nan  dàn; 
Thigeadh  iad  o  'n  àm  a  dh'  aom, 
Le  clàrsaichibh  faoin  a  nall. 
Cha  lag  a  thuineas  an  ceò  mall ; 
Clia  shealgair  snith  gann  an  còmhnard, 
'S  e  Oscar  nan  carbàd  a  th'  ann 
O  leirg  nan  cath  garbh  's  uan  còmhrag. 
Is  grad  do  chaochla-sa,  mo  mhac, 
O  do  dhreach  air  chiar  Mhoilèna  ; 
Tha'n  osag  'ga  d'  thilleadh  fo  smachd, 
'Nuair  is  fuaimear  a  neart  air  speuraibh. 
An  seall  tliu  mu  'n  athair,  tba  faoin 


[  327  ] 


TEMORA, 


CARMEN  II. 


v.  1-17. 

Pater  principum  ingentium,  o  Trenmor, 

(Est)  arduum  domicilium  tibi  ipsi  turbineus  ventus 

Inter  tonitrua  atro-rufa  coelorum, 

Igne  sris  findente  nubes. 

Aperi  sedem  fuscam  procellarum, 

(Et)  veniant  bardi  cum  murmure  carminum  ; 

Veniant  illi  à  tempore  quod  se-deflexit, 

Cum  citbaris  inanibus  buc. 

Haud  iners  (est)  qui  habitat  in  vapore  lento ; 

Haud  venator  (est)  rivuli  angusti  in  campo, 

Est  ille  Oscar  curruum  qui  adest 

A  clivo  conflictuum  asperorum  et  certaminum. 

Est  subita  tua  mutatio,  mi  fili, 

A  tuà  specie  super  fuscà  Molenà  ; 

Est  flamen  te  vertens  sub  ejus  coercitione, 

Cum  est  sonorum  ejus  robur  in  coelis. 

An  prospicis  tu  ad  patrem,  qui  est  languidus 


328  TIGHMORA.  du 

Ri  taobh  shruth  gàirich  na  h-oidhche  ? 

Tha  triatha  Mhòrbheinn  fo  chadal  air  raon ; 

Cha  do  chaill  iadsa  mac  o  shoillse. 

Chaill  sibh  gaisgeach  treun  an  còmhrag, 

A  thriatha  Mhòrbheinn  nain  fuaim  ard. 

Co  'n  gaisgeach  bu  choimeas  do  'n  òg  threun, 

Ri  taobh  garbh  chomhstri  nam  blàr, 

Mar  dhùbhra  trom  nan  uisge  do-aill? 

C'  uim  tha  rri'  anam  fèin  fo  mhulad  ? 

Bu  chòir  da  bhi  lasadli  an  cunuart, 

Eirinn  ri  mo  làimh  le  neart, 

Righ  Shehna  'na  aonar  le  feart. 

'Na  aonar  cha  bhi  m'  athair  treun, 

'Nuair  a  dh'  èireas  slcagh  f  hada  dliomh  f  hèin. 

Ghluais  mi  a'm'armaibh  gu  grail, 
Mo  chluas  ri  guth  lag  na  h-oidliche. 
Cha  chualas  sgiath  Fhillein  nam  buadh  ; 
Chrith  m'anam  mu  luath  mhac  an  righ. 
C'  uim  thuiteadh  treun  nan  ciabha  donn? 
C' uim  thigeadh  naimhde  nall  ro'  'n  oidhche? 
Fada  thall  bu  bhalbh  am  fuaim, 
Mar  onfhadh  truagh  o  loch  na  Lèige, 
'Nuair  thraoghas  uisg'o  thaobh  gu  taobli, 
An  là  tha  caoin  is  reotha  mall, 
An  eigh  uilc  briseadh 's  a'beucadh, 
Sìol  Làra  coimliead  crom  nan  speura 
A'  gabhail  dhoibh  fhèin  an  stoirm. 
Chunnas  Fillean  dorcha  balbh, 


v.  18-45.  TEMORA.  329 

Juxta  latus  torrcntis  fremebundi  noctis? 

Sunt  principes  Morvenis  in  somno  super  planitie ; 

Maud  amiserunt  illi  filium  à  luce. 

Amisistis  bellatorem  strenuum  in  certamine, 

O  principes  Morvenis  sonituum  altorum. 

Quis  bellator  erat  par  juveni  strenuo, 

Ad  latus  asperi  conflictùs  proeliorum, 

Instar  caliginis  gravis  aquarum  vastarum  ? 

Quare  est  meus  animus  ipsius  sub  mcerore  ?    [culum, 

Esset  justum  mihi  (debeo  ego)  flammescere  ante  peri- 

Ierne  ad  meam  manum  cum  viribus, 

Rege  Selmas  solo  cum  copiis. 

In  solitudine  non  erit  meus  pater  strenuus, 

Quando  erigitur  hasta  longa  mihi  ipsi. 

Processi  ego  in  meis  armis  statim, 
Mea  aure  ad  vocem  languidam  noctis. 
Haud  audiebatur  clypeus  Folanis  victoriarum  ; 
Tremuit  meus  animus  circa  velocem  filium  regis. 
Quare  cadat  strenuus-vir  capillorum  subfuscorum  ? 
Quare  veniant  hostes  huc  per  noctem  ? 
Longè  ex  adverso  erat  surdus  fremitus, 
Sicut  plangor  lugubris  à  lacu  Lega2, 
Quando  subsidunt  ejus  aquas  à  latere  in  latus, 
In  die  qui  est  blandus  et  (quo)  gelu  (est)  lentum, 
Glacie  totà  se-rumpente  et  gemente, 
(Et)  prole  Laree  intuente  obliquè  coelos 
Et  capiente  sibi  (expectante)  procellam. 
Aspexi  Folanem  obscurum  mutum, 


330  TIGHMORA.  duan  ii. 

Ag  aomadh  thall  o  charraig  Mhòra. 
Chual  e  glaodh  nan  naimhde  mall, 
Ghluais  giorrag  air 'anam  le  sòlas. 
Bhuail  forum  mo  cheum  a  chluas ; 
Ghrad  chas  e  le  fuaim  a  shleagh. 

"  An  d'  thàinig  mac  oidhche  an  sìth  ? 
No  'n  tachair  thu  le  strl  ri  gruaim  ? 
Is  naimhde  an  so,  naimhde  an  righ; 
Labhair  clith,  neo  fairich  cruaidh, 
Cha  sheasar  an  so  le  fear  faoin, 
Tha  mar  sgèith  do  thriath  Mhòrbheinn." 

"  Na  seasadh  gun  fheum  no  gu  faoin 
Slol  Chlatho  nan  caoin  rosg  mall. 
Tha  Fionnghal  'na  aonar  an  aois, 
Dùbhra  dùnadh  m'a  laithibh  tha  falbh. 
Tha  dà  mhac  aig  righ  nan  triath, 
Dha  'm  bu  chòir  dealradh  measg  cath  ; 
Dlia  'm  bu  chòir  bhi  mar  theine  nan  sliabh 
D'a  cheum's  e  dol  slos  mar  ghath." 

"  Mhic  Fhionnghail,"  grad  fhreagair  an  t-òg, 
"  Cha'n  fhada  sleagh  mhòr  ànn  mo  làìmh  : 
Cha  llonor  comhara  mo  lainn. 
Teine  nach  gann  m'anam  fèin, 
Triatha  Bholga  dlùthadh  m'  an  cuairt. 
Sgiath  Chathmhoir  nan  cuacha  fial 
An  garbh  thional  thall  air  an  t-sliabh. 
An  sìn  mi  slos  mo  cheum  nan  còir  ? 
Do  'n  Oscar  jrheill  a  mhàin  mo  luaths 


v.  46-73.  TEMORA.  331 

Se  inclinantem  ex-adverso  ab  rupe  Mora*. 
Audivit  ille  elamorem  hostium  lentum, 
Commota  est  trepidatio  in  ejus  aniino  cum  gaudio. 
Percussit  sonitus  meorum  passuum  ejus  aurem ; 
Illicò  obtorsit  ille  cum  fremitu  suam  hastam. 

"  Venitne  filius  noctis  in  pace  ? 
An  occurres  tu  cum  luctamine  mea*  torvitati  ? 
Sunt  bostes  in  hoc  (loco),  hostes  regis ; 
Loquere  humiliter,  aut  senti  duram-(cuspidem). 
Non  statur  in  hoc  (loco)  à  viro  debili, 
Qui  est  instar  clypei  principi  Morvenis." 

"  Ne  stet  sine  usu  [inutilis]  nec  inaniter 
Semen  Clathùs  blandorum  ciliorum  lentorum. 
Est  Fingal  in  solitudine  in  senectute, 
Obscuritate  se-claudente  circa  ejus  dies  qui  abeunt. 
Sunt  duo  filii  regi  principum,  [certamina; 

Quibus  esset  justum  [qui  debent]  clarescere  inter 
Quibus  esset  justum  esse  instar  ignis  clivorum  [teli." 
Ejus  passibus   euntis  deorsum  [descendentis]  instar 

"  Nate  Fingale,"  illicò  respondit  juvenis, 
"  Haud  diu  est  hasta  magna  in  mea  manu ; 
Haud  sunt  plurima  signa  mei  gladii.  [ipsius, 

(At)  ignis  haud  exiguus  [angustus]  est  meus  animus 
Principibus  Belgarum  accedentibus  in  circuitum, 
(Et)  clypeo  Cathmoris  concharum  hospitalium 
(Et)  eorum  aspero  coetu  ex  adverso  super  clivo. 
An  tendam  ego  deorsum  meos  passus  iis  coram  (in  eo- 
Oscari  cedebat  solùm  mea  velocitas  [rum  occursum)? 


332  TIGIIMORA.  j 

Am  comhstri  mu  chruachan  Chòna." 
"  Fhillein,  na  gluais-sa  nan  còir; 

Na  tuiteadh  am  fear  òg  gun  chliu  : 

Chualar  air  m'ainmse  am  fonn, 

Theid  mise  null  'nuair  is  eiginn. 

O  thruscan  ciar  na  h-oidhche  ciuin 

Chi  mise  gu  'n  cìd  an  sluagh. 

C'  uim  a  hha  d'  aithris  mu  'n  Oscar  ? 

C'  uim  a  mhosgladh  leat  osunn  mo  chlèibh  ? 

Cuirear  air  chùl  am  mòr  thriath, 

Gus  an  sìoladh  na  sìana  o  'r  taobh. 

Na  seasadh  mulad  nieasg  a'  chunnairt, 

No  deòra  turse  an  sùil  nan  sonn. 

Dhìoch'nich  ath'ra  an  sàr  chlanna 

Gu  deireadh  lanna  blàir  is  airm. 

Thionndaidh  'n  sin  am  bròn  as  ùr, 

Fonna  glan  o  thuirse  nam  bard. 
Conar,  brathair  còrr  do  Thrathal, 

Ceann  nam  fear  dha  'n  dàn  am  bàs. 

Fuil  a  naimhde  mu  mhìle  sruth, 

Le  'chliu  lìonadh  gleanna  Firinn 

Mar  aiteal  beusach  gaoith'  's  i  fann. 

Chruinnich  cinneacha  mòr  Ullin; 

Chuir  iad  cuireadh  gu  righ  nan  lann, 

Gu  righ  o  shinns're  mòr  a'  mhonaidb, 

Sìol  Shelma  nan  curaidh  nach  fann. 

Triatha  Eirinn  o  dheas  ag  èirigh 

An  dùbhra  dùinte  'n  ardain  thrèin  ; 


v.  74-101.  TEMORA.  333 

In  certamine  circa  praecipitia  Conas." 

"  Folan,  ne  move-te  in  eorum  occursum  ; 

Ne  cadat  vir  juvenis  sine  fama  : 

Auditum  est  de  meo  nomine  in  cantione, 

Ibo  ego  ulteriùs,  quando  est  necesse. 

E  pallà  fuscà  noctis  tranquillae 

Cernam  ego  usque  ad  eorum  tergum  populum. 

Quare  fuit  tuus  sermo  circa  Oscarem  ? 

Quare  expcrgefactum  est  à  te  suspirium  mei  pectoris? 

Ponatur  ad  tergum  magnus  princeps, 

Donec  purgaverint-se  nimbi  à  nostro  latere. 

Ne  stet  luctus  medio  periculo, 

Nec  lacrymse  mceroris  in  oculo  bellatorum. 

Obliti  sunt  patres  suos  filios 

Usque  ad  finem  telorum,  proeliorum,  et  armorum. 

Reversus  est  tunc  eorum  luctus  denuo, 

Et  modi  elegantes  à  namiis  bardorum. 
Conar  (fuit)  frater  egregius  Tratbalis, 

Caput  virorum  quibus  erat  carmen  mors. 

Sanguine  ejus  hostium  circa  mille  rivos, 

Cum  ejus  gloria  replebantur  valles  Iernes 

Velut  aurà  leni  venti,  cum  is  est  debilis. 

Coierunt  gentes  magnae  Ullinas  ;  [diorum, 

Miserunt  illi  missionem  [invitationem]  ad  regem  gla- 

Ad  regem  ex  progenie  magnà  montis,  [lium. 

Semine  Selmae  juvenum-bellatorum  (xn^uv)  haud  debi- 

Principes  Iernes  a  meridie  surrexerunt 

In  obscuritate  clausà  suae  irae  vehementis ; 


334  TIGHMORA.  e 

An  dubh  cliòs  Mhuma  dlùtha  r'a  cheile, 
An  sanas  mhùig  am  focala  fèin. 

'  Is  minic,'  thuirt  iadsa,  '  mu  'n  tom 

Chìte  tanais  lom  nam  fear, 

Feuchainn  an  crutha  dubh-dhearg  crom 

O  charradh  bhriste  lom  na  lear, 

Cur  cuimhne  mu  chliu  nam  Bolg. 

C' uime,'  thuirt  iad,  *  bhiodh  Conar'na  righ, 

Sìol  coigrich  na  stiì  o  JMliòrblu'iun  r' 

Thàinig  iad  mar  shruthaibh  o  shliabh 

Measg  forum  an  ceud  chlann. 

Bha  Conar  mar  charaig  an  triath  ; 

Briseadh,  thaom  iad  sìos  o  'lann. 

Ach  thill  iadsa  minic  is  tric  ; 

Thuit,  a  Shelma,  do  shliochd  am  blar; 

Sheas  an  righ  measg  uaighibh  nan  treun, 

Is  eudan  fo  bheud  ri  làr : 

Thrus  'anam  i  fèin  fo  smachd  ; 

Chuir  e  comhara  's  clach  air  sliabh, 

Anns  an  tuiteadh  an  triath  le  cliu, 

'Nuair  a  thàinig  'na  neart  fo  sgèith 

Mòr  Thrathal  o  nialaibh  Mhòrbheinn, 

Bràthair  Chonair  am  mòr  thrèun. 

Cha  d'thàinig  an  gaisgeach  leis  fèin  ; 

Bha  Colgar  gun  bheud  r'a  thaobh, 

Colgar  mac  do  righ  nan  lann 

Is  ainnir  nam  mall  rosga  gorma. 

Mar  Tlireunmor  an  truscan  do  dhealan 


v.  102-129-  TEMORA.  335 

In  atrà  cavernà  Momaj  arcti  ad  se 
Inter  susurros  qua?  suffbcabant  verba  ipsorum. 
'  Saepe  numero,'  dixerunt  illi,  '  circa  tumulum 
Cernebantur  spectra  nuda  virorum, 
Ostendentia  formas  atro-rutilas  curvas 
A  rupe  prseruptà  nudà  a?quoris, 
Immittentes  memoriam  circa  famam  Belgarum. 
Quare,'  dicebant  illi,  '  esset  Conar  rex, 
Semen  advenarum  certaminum  à  Morvene?' 
Venerunt  illi,  sicut  torrentes  à  clivo 
Inter  strepitum  centum  nationum. 
Fuit  Conar  instar  rupis  princeps ; 
[Turbati]  rupti,  fusi  sunt  deorsum  ab  ejus  telo. 
At  redierunt  illi  sa^pe  et  crebrò  ; 
Cecidit,  o  Selma,  tua  proles  in  proelio  ; 
Stabat  rex  inter  sepulchra  strenuorum, 
Ejus  vultu  [tristi]  cum  damno  versùs  terram  : 
Contraxit  ejus  animus  se  ipsum  sub  coercitione ; 
Posuit  ille  signa  et  saxum  super  clivo, 
Ubi  casurus  esset  princeps  cum  famà, 
Quando  venit  in  suo  robore  sub  scuto 
Magnus  Trathal  à  nubibus  Morvenis, 
Frater  Conaris  magni  herois. 
Haud  venit  bellator  [solus]  secum  ipso ; 
Erat  Colgar  sine  labe  juxta  ejus  latus, 
Colgar  fìlius  regis  telorum 
Et  feminaj  lentorum  ciliorum  cajrulorum. 
Sicut  Trenmor  in  pallà  ex  fulgure 


336  TIGHMORA.  duax  ii. 

A'tearnadh  o  thalla  nan  sìan, 

Measg  torrnnn  cur  dòruinn  o  thalamh 

Air  dubh-dhruim  na  mara  fo  nial, 

Mar  sin  a  bha  Colgar  an  cath 

'S  e  caitheadh  's  cur  as  an  raoin. 

Mòr  sòlas  athar  fèin  mu  'n  triath. 

Thàinig  iuthaidh  gu  dlomhair  air  treun  . 

Dh' èirich  clach  dha  gun  deur  air  sliabh  : 

Dìolaidh  'n  righ  a  gharbh  mhac  fhèin. 

Bhoillsg  Treunmor  an  còmhrag  mar  dhealan  ; 

Threig  Bolgai  an  talamh  fo  bheud. 

'Xuair  thill  sìth  do  raon  a'bhàis, 
'Nuair  ghluais  gorm-thonn  an  treun  do  Mhòrbheinn, 
'N  sin  chuimhnich  an  righ  a  mhac  fèin; 
Thuit  sàmhach  o' cheud  na  deòir. 
Ghairm  barda  nani  fonn  tri  chuairt 
Aig  còsaibh  nam  t'uar  thonna  do-aill 
Anam  Cholgair,  triath  gharbh  nam  buadh 
G'  a  chruachaibh  o  thalamh  a'  chòmhraig. 
Chual  e  iadsan  'na  cheò  mall, 
Chuir  Trathal  a  lann  an  còs, 
Ball  sòlais  do  'mhac  am  bàs." 

"  A  Cholgair,  mhic  Trathail,"  thuirt  Fillean, 
"  Bha  cliu  dhuit  measg  dhaoine,  's  tu  òg ; 
Cha  do  slicall  an  righ  air  mo  lanns, 
A  bha  dealradh  san  àm  air  chòmhnard. 
Tha  misc  dol  maillc  ri  sluagh 
'S  a'tilleadh  lc  buaidh  eun  chliu. 


v.  130-1.57.  TEMORA.  337 

Desceiulens  à  domicilio  nimborum 

Inter  tonitru  immittens  cladem  à  sua  sede 

Super  atrum  dorsum  maris  sub  nube, 

Ut  illud  (sic)  fuit  Colgar  in  certamine 

Consumens  et  extinguens  aciem. 

Est  magnum  gaudium  patris  ipsius  circa  principem. 

Venit  sagitta  clam  super  strenuum  : 

Surrexit  saxum  ei  sine  lacrymis  in  clivo : 

Ulturus  est  rex  ingentem  filium  suum. 

Coruscavit  Trenmor  sicut  fulgur ; 

Reliquerunt  Belgse  terram  sub  damno. 

Quando  rediit  pax  ad  aciem  mortis, 
Quando  avexit  cajrula  unda  strenuum  ad  Morvenem, 
Tunc  recordatus  est  rex  filium  suum  ; 
Ceciderunt  tacitè  a  centuriis  lacryma? : 
Invocaverunt  bardi  cantuum  ternis  vicibus 
Apud  cavernas  frigidorum  fluctuum  vastorum 
Animam  Colgaris,  principis  asperi  victoriarum 
Ad  suos  colles  à  terrà  sui  certaminis. 
Audivit  ille  eos  in  suo  vapore  tardo, 
Posuit  Tratbal  cjus  gladium  in  cavernà, 
(Materiem)  instrumentum  solatii  ejus  filio  in  morte. 

"  O  Colgar,  fili  Tratbalis,"  dixit  Folan, 
"  Fuit  gloria  tibi  (apud)  inter  homines,  te  juvene; 
Uaud  aspexit  rex  meum  gladium,  [campo. 

Qui  erat  coruscans  (nuper)   in  hoc  tempore  super 
Sum  ego  commeans  simul  cum  (turba)  populo 
Et  revertens  cum  victorià  sine  glorià. 

TOM.    II.  Z 


338  TIGHMORA.  kuai 

Tha  naimhde  druideadh  oirnn,  a  thriath, 

Tha  forum  air  sliahh  fo  mhùig, 

Tha  foruro  an  casa  mar  thorrunn 

'S  e  gluasad  fo  thalamh  gu  haoth, 

"Nuair  a  chrathas  na  beannta  an  cranna 

'S  nach  èirich  mall  anail  o  ghaoith 

Air  mala  ghruamach  fhuar  nan  speura.': 

Thionndaidh  Oisian  grad  air  a  shleagh. 
Thog  mi  lasair  air  magh  o  gharbh  chraoibh. 
Sgaoil  mi  air  a'  ghaoith  am  fuaim. 
Sheas  Cathmor  nam  buadh  o  'cheum  ; 
Sheas  e  mar  charraig  a'  boillsgeadh 
Measg  seachran  na  h-oidhche  ghaothair, 
'Nuair  ghlacas  an  osag  an  sruth 
'Ga  dhlùthachadh  tiugh  fo  eigh. 
Mar  sin  a  sheas  cara'  nan  dàimh ; 
Thog  osna  nan  carn  a  chiabh  ; 
Treun  a's  mò  'shiol  Eirinn  a  th'  ann, 
Righ  Atha  nan  garbh  shruth  ciar. 

"  A  cheann  nam  bard,"  thuirt  Cathmor  fèin, 
"  Fhonnar,  gairm  triath' na  h-Eirinn; 
Gairm  Cormar  nan  dearg-ruadh  ciabh, 
Gairm  Malthos  a's  fìadhaiche  fàbhrad ; 
Thigeadh  gruaim  Mharonnan  a  nall, 
Is  Foldath  an  ardain  f  hiar ; 
Faiceam  dearg-shùil  Thurloich  nan  lann  ; 
Na  dlchuimhn'  llidala,  an  triath  ; 
Is  caoin  a  ghuth  an  cunnart  baoth, 


v.  158-185.  TEMORA.  339 

Sunt  hostes  appropinquantes  nobis,  o  princeps, 
Est  strepitus  super  clivo  sub  obscuro-vapore, 
Est  strepitus  eorum  pedum  sicut  tonitru 
Se-movens  sub  terrà  horrificè, 
Quando  quatiunt  montes  suas  arbores, 
Et  non  surgit  lentus  halitus  à  vento 
In  supercilio  torvo  frigido  coelorum. " 

Vertit-se  Ossianus  illicò  super  suà  hastà.  [bus. 

Erexi  ego  flammam  in  planitie  ex  ingentibus  arbori- 
Sparsi  ego  super  ventum  ejus  sonitum. 
Restitit  Cathmor  victoriarum  a  suis  passibus  ; 
Restitit  ille  sicut  rupes  refulgens 
Inter  errores  noctis  ventosa?, 
Quando  prehendit  flamen  torrentem 
Eum  contrahens  densum  sub  glacie. 
Itidem  stetit  amicus  advenarum  ; 
Tollebat  aura  molium-saxosarum  ejus  capillum  ; 
(Heros)  strenuus  maximus  seminis  Iernes  ille  est, 
Rex  Athffi  aspe-orum  torrentium  fuscorum. 

"  O  caput  bardorum,"<lixit  Cathmor  ipse, 
"  Fonar,  voca  principes  Iernes; 
Voca  Cormarem  rutilo-ruforum  capillorum, 
Voca  Malthum  cujus  est  maximè  fera  palpebra; 
Veniat  torvitas  Maronnanis  huc, 
Et  Foldathus  iras  ferocis  ; 
Videam  rubrum  oculum  Turlochi  gladiorum ; 
Ne  obliviscere  Hidallan,  principem  ; 
Est  blanda  ejus  vox  in  periculo  tremendo, 


340  TIGHMORA.  puan  ii. 

Mar  f  horum  a'  hhraoin  a  thuiteas  mall 
Mu  'n  f  heasgar  air  seacadh  nan  raon 
Aig  Atha  nan  sruth  traoghta  gann  ; 
Is  ciuin  am  fuaim  air  cluain  an  fheur, 
Torrunn  hriste  nan  speur  a  falbh." 

Thàinig  iad  'nan  armaibh  grad 
Dh'  aom  gun  stad  gach  ceann  r'a  ghuth, 
Mar  gu  'n  labhradh  tanas  o  nial 
O  'n  sinns're  's  iad  triall  na  h-oidhche. 
Fuasach  an  dealra  dubh-ruadh 
Mar  eas  Bhrùmo  tuiteam  an  toirm 
'Nuair  a  ghluaiseas  tein-athair  ro'  'n  dùbhra 
Mu  shùilean  fir  astair  an  stoirm. 
Critheas  e  truagh  measg  a  thriall', 
'S  e  feitheamh  ri  grè'm  o  'n  ear. 

"  An  sòlas  do  Fholdath,"  thuirt  an  righ, 
"  Dortadh  fola  an  strì  na  h-oidhche  ? 
An  gann  a  bheuma  measg  bruaillein  na  frith, 
'Nuair  a  lasas  gath  lai  an  soillse  ? 
Cha  lìonor  ar  naimhde  m'  an  chuan ; 
C'  uim  bhiodh  truscan  na  gruaim  oirnn  fèin  ? 
Is  àillidh  solus  do  na  trèin, 
Tha  bualadh  o  bheud  aii  tìr. 
Faoin  do  chomhairl-se,  thriath  Mhòma; 
Cha  'n  'eil  sùile  Mhòrbheinn  fo  rosg. 
Mar  iolaire  faire  nan  còrr  thriath 
Air  caoineach  na  scòrr-bheinn  ard. 
Biodh  gach  triath  fo  nial  le  shluagh, 


v.  186-213.  TEMORA.  341 

Sicut  murmur  imbris  qui  cadit  lenis 
Circa  vesperem  super  marcorem  agrorum 
Apud  Athum  rivorum  diminutorum  angustorum  ; 
Est  lenis  eorum  sonus  in  prato  [herboso]  herbae, 
Tonitru  dirupto  coelos  pervagante." 

Venerunt  illi  in  suis  armis  confestim  [vocem, 

Inclinantes  sine  [mora]  stando  quodque  caput  ad  ejus 
Quasi  si  loqueretur  spectrum  è  nube 
Ex  suis  majoribus  pervagantibus  noctem. 
Erat  terribilis  eorum  coruscatio  atro-rufa 
Instar  torrentis  Brumse  cadentis  [cum]  in  fremitu 
Quando  movetur  [fulgur]  ignis  coeli  per  obscuritatem 
Circum  oculos  [viatoris]  viri-itineris  in  procella. 
Tremit  ille  miser  in  medià  vià, 
Expectans  solem  ab  oriente. 

"  An  gaudium  est  Foldatho,"  dixit  rex, 
"  Fundere  sanguinem  in  certamine  noctis?      [saltùs, 
An  [deficiunt]  angusti  sunt  ejus  ictus  inter  tumultum 
Quando  flammescit  telum  diei  in  luce? 
Non  numerosi  sunt  nostri  hostes  circa  oceanum ; 
Quare  esset  pallium  torvitatis  super  nobis  ipsis?* 
Est  jucunda  lux  strenuis, 

Qui  [conservant]  percutiunt  à  damno  suam  terram. 
Fuit  vanum  tuum  consilium,  princeps  Moms  ; 
Non  sunt  oculi  Morvenis  sub  ciliis. 
Instar  aquilae  (sunt)  vigilias  eximiorum  principum 
Super  musco  scopulosorum  montium  altorum. 
Sit  quisque  princeps  sub  nubc  cum  suo  populo, 
*  i.  e.  esseirms  tri^tes. 


342  TIGHMORA.  dua 

Neart  do-aill  nam  fuaim  ard  : 
Mu  'n  ear  an  solus  gluaiseam  fèin 
A  thachairt  nan  ceud  mu  Bholga. 
B'  f  huasach,  ge  h-ìosal  an  treun 
Mac  Duhh-shùil  nam  beud  Borbail." 

"  Cha'n  ann  gun  chomhara,"  thuirt  Foldath, 
"  Ghluais  mo  cheuma  fa  chòir  nan  triath  : 
An  soillse  bhuaileadh  leam  au  còmhrag 
Le  Cairbre  an  comhstri  nan  sliabh. 
Ach  dh'  èirich  a  chlachsa  gun  dcoir ; 
Cha  robh  bard  do  righ  Eirinn  air  uaigh. 
'M  bi  sòlas  aig  naimhdibh  'n  f  hir  mhòir 
Air  caoineach  is  scòrrbheinn  nan  cruach  ? 
B'  e  mo  charaid  f  hèin  a  bh'  ann ; 
'S  iomadh  focal,  air  àm  bha  dìomhair, 
A  lùb  sinn  mu  shàmhchair  nan  gleann 
An  còs  Mhòma  nan  ard  thriath, 
'Nuair  bha  thusa  do  bhalachan  faoin 
A'  leantuinn  air  raon  nan  cluaran. 
Le  gaisgeachaibh  Mhòma  ri  m'làimh 
Bheir  mi  mach  fo  lann  na  naimhde, 
O  dhùbhra  dùint'an  cruachan  fèin. 
Tuitidh  Fionnghal  gun  fhonn  air  sliabh, 
Righ  nan  leadana  liath  o  Shelma." 

"  Am  barail  leat,  f  hir  a's  laige  lamh," 
Thuirt  Cathmor  fo  sgàth  feirge  ; 
"  Am  barail  leat  gu'n  tuit  an  sonn 
Gun  iomradh  no  fonn  an  Eirinn? 


v.  214-241.  TEMORA.  343 

Copiis  vastis  sonituum  arduorum  : 

Circa  [orientem  solem]  ortum  in  luce  me  movebo  ipse 

Ad  occurrendum  eorum  centuriis  circa  Bolgam. 

Fuit  terribilis,  quanquam  humilis,  strenuus 

Filius  Duthulis  [damnifici]  damnorum  Borbaris." 

"  Non  sine  signis,"  dixit  Foldathus,    [principum  : 
"  Perrexerunt  mei  passus  in  [occursum]  vicinitatem 
In  luce  [irrui  ego]  ictum  est  à  me  in  certamen 
Cum  Carbare  in  conflictu  clivorum. 
At  surrexit  ejus  saxum  sine  lacrymis  ; 
Haud  fuit  bardus  regi  Iernes  super  ejus  sepulchro. 
An  erit  latitia  hostibus  viri  magni 
Super  musco  et  scopulosis-montibus  pracipitiorum  ? 
Fuit  ille  meus  amicus  ipsius  qui  extitit ; 
Plurima  verba,  in  tempore  quod  fuit  arcanum, 
Qua3  interplicuimus  nos  circa  tranquillitatem  vallium 
In  cavernà  Moma?  arduorum  principum, 
Quando  eras  tu  puerulus  vanus 
Sequens  super  agro  carduos. 
Cum  bellatoribus  Moma?  ad  meam  manum 
Traham  ego  in  aciem  sub  gladio  hostes, 
Ab  umbrà  clausà  suorum  collium  ipsorum. 
Cadet  Fingal  sine  carmine  super  campo, 
Rex  capillorum  canorum  à  Selma."  [manus," 

"  An  opinio  est  tibi,  vir  cujus  est  languidissima 
Dixit  Cathmor  sub  specie  ira ; 
"  An  opinio  est  tibi  casurum  esse  heroa 
Sine  fama  aut  cantu  in  Ierne  ? 


344  TIGHMORA. 

Na  'm  biodh  na  barda  fhèin  an  sàmhchair 

Mu  chloich  air  tràigh  do  righ  Shelma, 

Bhriseadh  fo  'n  anail  an  rùn, 

'S  bhiodh  anam  fo  chliu  do'n  righ. 

'S  ann  'nuair  thuiteas  tusa  sa'  blilàr, 

A  dhi-chuimhneas  barda  am  fonn. 

Dorcha  gruamach  thusa  fèin, 

Ge  d'  tha  ruighe  nam  beum  an  còmhrag, 

Mar  mhòr  thional  dòruinn  nan  speur. 

An  dì-chuimhn  do  Chathmor  righ  Eirinn 

An  tuincas  caol  gun  leus  an  uaigh  ? 

An  dì-chuimhn  domhsa  fein  an  Cairbre, 

Mo  bhrathair  garg  nach  treig  mo  luaidh  ? 

Chomharaich  mi  dealra  an  t-sòlais 

Bha  siubhal  le  mòrchuis  nan  gnìomh 

Air'inntinn  sìos  fo  niala  dubh, 

'Nuair  a  thill  mi  le  cliu  o  shliabh 

Gu  Atha  nan  slan  is  nan  sruth." 

Mòr,  fo  f  hocal  ard  an  rigli, 
Gu  fhine  fèin  a  ghluais  gach  treun ; 
Iad  ag  aomadh  mu  chrualaich  na  frlth, 
Dealradh  faileis  an  strl  nan  reulta, 
Mar  thonna  an  cala  nan  scorbheinn 
Fo  ghaoith  an  comhstri  na  h-oidhche. 
Ili  daraig  shìn  an  righ  e  fein, 
Sgiath  bhallach  nam  beum  an  gruaim 
Ri  carraig  air  làimh  do'n  ard-threun. 
Sheas  coigrcach  nam  beus  o  chuan, 


v.  242^-269-  TEMORA.  345 

Si  forent  bardì  ipsi  in  silentio 

Circa  saxum  in  littore  regi  Selma=, 

Erumperer  sub  eorum  anima  eorum  amor, 

Et  essct  animus  sub  fainà  regi. 

In  borà  quà  cades  tute  in  proelio, 

Obliviscentur  bardi  suum  cantum. 

Es  ater  torvus  tute  ipse, 

Quamvis  sint  tui  hicerti  plagosi  in  conflictu, 

Sicut  magnus  concursus  cladium  coelorum. 

An  oblivioni  est  Catbmori  rex  Iernes 

In  habitatione  angustà  sine  flamma  in  sepulchro? 

An  est  oblivioni  mihi  ipsi  Carbar, 

Meus  frater  ferox  cui  non  deerit  mea  laus  ? 

Notavi  ego  coruscationem  ltetitise 

Quae  ibat  per  magnificentiam  facinorum 

Super  mentem  sub  nubibus  atris, 

Quando  redii  ego  cum  gloria  ab  clivo 

Ad  Atham  nimborum  et  torrentium." 

Magnus  sub  verbo  arduo  regis, 
Ad  nationem  suam  movit-se  quisque  strenuus ; 
Illis  inclinantibus-se  circa  saltùs,  [larum, 

Et  coruscatione  eorum  umbrarum  in  certatione  stel- 
Instar  undarum  in  sinu  scopulosi-montis 
Sub  vento  in  concertatione  noctis. 
Juxta  quercum  extendit  rex  se  ipsum, 
Clypeo  maculoso  plagarum  in  torvitate 
Ad  rupem  prope  ad  manum  arduo  heroi. 
Stabat  peregrina  morum  ab  oceano, 


346  TIGHMORA.  i 

Gath  soluis  a  rùin  fo  chiahh, 

O  Lumon  nam  sliabh  's  nan  ruadh. 

Is  fada  thall  a  chualas  guth 

O  Fhonnar  nan  cruth  's  nam  fonn, 

Le  gnìomhaibh  trom  an  àm  o  shean. 

Chailleas  air  uairibh  nadàin 

An  toirm  Lùbhair  nach  gann  fuaim. 

"  Thuinidh  Crothar,"  thuirt  am  bard, 
"  An  Atha  nan  alda  gorma. 
Le  mìle  craobh  o  shlios  nan  carn 
Dh'  èirich  talla  nan  ard  chuirm, 
An  sin  bha  tional  baoth  an  t-sluaigh 
M'an  cuairt  fleagh  righ  a's  guirme  sùil. 
Co  esa  measg  triath  nam  buadh 
Bu  choltach  ri  Crothar  fo  chliu  ? 
Las  gaisgich  am  fianuis  an  triath ; 
Bbris  osna  gu  dìonihair  o  òigh 
Laoch  cliùthar  Alnccma  nan  sliabh, 
Ceann  fineacha  ciar  nam  Bolg. 

Bhuail  e  sealg  an  Ullin  chaoimh 
Air  faobhar  caoinich  nan  Druim-ard. 
O  choillc  shcall  ainnir  nan  laoch, 
Nighean  ('hathmhìn,  m'an  luaidh  na  haird, 
Gormshùil  ghlan  bu  chaoine  làmh. 
Bhris  a  h-osna  gu  dìomhair  mu  'n  t-sonn. 
Bha  aomadh  gruaidh  ainnir  nan  triath 
Measg  seachran  a  ciabha  donn. 
Choimhid  rè  ro'  oidhche,'s  i  làn. 


v.  270-297.  TEMORA.  347 

Radius  lucis  ejus  desiderii  sub  suis  capillis, 

Ab  Lumone  clivorum  et  rufarum  (damarum). 

Longe  ex  adverso  auditur  vox 

A  Fonare  spectrorum  et  modorum, 

Cum  t'actis  gravibus  temporis  (antiquitus)  ab  antiquo. 

Amittuntur  interdum  carmina  [sonitus. 

In  munnure  Lubaris  cujus  baud  exiguus  (parcus)  est 

"  Habitabat  Crotbar, "  dixit  bardus, 
"  In  Atha  rivulorum  caerulorum. 
Cum  mille  arboribus  è  latere  molium  saxosarum 
Surrexit  domicilium  arduarum  epularum, 
Illic  fuit  conventus  ingens  populi  [leus  oculus. 

In  circuitum  convivii  regis  cujus  fuit  maximè  caeru- 
Quis  ille  inter  principes  victoriarum 
Qui  erat  par  Crotbari  sub  glorià  ? 
Flammescebant  bellatores  in  prasentià  regis ; 
Eruperunt  suspiria  furtim  à  virginibus 
(Ob)  bellatorem  inclytum  Alnecma?  clivorum, 
Caput  nationum  fuscarum  Belgarum. 

[Indixit]  percussit  ille  venationem  in  Ullinà  placidà 
In  extremitate  musci  Drumardae. 
E  sylvà  prospiciebat  virgo  bellatorum-juvenum, 
Filia  Cathmini,  de  quà  loquerentur  bardi, 
Ca;ruleus  oculus  purus  cujus  erat  mollissima  manus. 
Erumpebat  ejus  suspirium  clanculum  ob  heroa. 
Erat  inclinatio  gena?  virginis  principum 
Inter  errorem  ejus  capillorum  subfuscomm. 
Intuebatur  luna  per  noctem,  eà  plenà, 


348  TIGHMORA.  duan  ii. 

Air  ruighe  bàn  a'gluasad  thall. 
Bha'smuainte  mu  Chrothar  nan  dàn, 
An  ciar  aimsir  nan  aisling  mall. 

Tri  lài  sgaoil  Cathmin  an  cuirm  ; 
Air  a'cheathramh  thog  toirm  na  ruaidh. 
Ghluais  Caomh-làmh  gu  seilg  nan  tom, 
Mar  shiubhal  nam  fonn  a  ceum. 
Thachair  i  ri  Crothar  an  triath 
An  aisre  cumhann  nan  sliabh  faoin. 
Thuit  bogha  is  iuthaidh  o  'làimh  ; 
Thionndaidh  i  gu  mall  a  gruaidh 
Leth  cheilte  fo  tlàth  chiabhaibh. 
Mhosgail  rùn  an  trèin  gu  luatli ; 
Thug  e  ainnir  nam  buadh  gu  Atlia ; 
Thog  barda  am  fonn  'na  còir. 
Thuinidh  sòlas  mu  chòir  nighinn  Chathmhìn. 

Mhosgail  ardan  o  Thurloch  nam  beum, 
Og  threun  a  thug  rùn  agus  annsa 
Do  gheal-làmh  nan  rosga  caoin. 
Thàinig  e  le  còmhrag  gu  Atha, 
Gu  Alnecma  nan  eilide  ruadh. 
Ghluais  Cormul  amach  gu  strl, 
Brathair  do  righ  nan  carbad  ; 
Ghluais  a  mach ;  ach  thuit  an  triathj 
Bhris  osna  air  sliabh  o  'shluagh. 
Sàmhach  is  mòr  thar  na  sruthaibh 
Thàinig  dubh-ghruaim  neirt  an  righ: 
Thaom  e  an  nàmhaid  o  'n  tìr, 


v.  298-325.  TEMORA.  349 

In  ejus  lacertos  candidos  se-moventes  ex  adverso. 
Erant  cjus  cogitationes  de  Crothare  carminum, 
In  fusco  tempore  insomniorum  lentorum. 

Tres  dies  exposuit  Cathminus  epulum; 
In  quarto  excitavit  (ille)  tumultum  rufas  (caprae). 
Perrexit  Conlama  ad  venationem  colliculorum, 
Instar  motùs  modorum  (existentibus)  ejus  passibus. 
Occurrit  illa  Crothari  principi 
In  calle  angusto  clivorum  inanium. 
Ceciderunt  arcus  et  sagitta  ex  ejus  manibus ; 
Vertit  illa  lentè  suam  genam 
Semicelatam  sub  mollibus  capillis. 
Experrcctum  est  desiderium  strenui  celeriter ; 
Avexit  virginem  victoriarum  ad  Atham  ; 
Sustulerunt  bardi  suos  modos  eà  coram. 
Habitavit  Itetitia  in  prasentia  nata?  Cathmino. 

Commota  est  ira  a  Turlocho  plagarum,      [amorem 
Juvene  strenuo  qui  [sentiebat]  dabat  desiderium  et 
Candidas  manui  ciliorum  benignorum. 
Venit  ille  cum  certamine  ad  Atham, 
Ad  Alnecmam  caprearum  rufarum. 
Ivit  Cormul  foras  ad  certandum, 
Frater  regi  curruum ; 
Ivit  foras  ;  at  cecidit  princeps  ; 
Erupit  suspirium  super  clivo  ab  ejus  populo. 
Tranquillus  et  magnus  trans  fluenta 
Venit  atra  torvitas  roboris  regis  : 
Effudit  ille  hostem  ex  terra, 


350  TIGHMORA. 

O  Alnecma  nam  frìth,  is  thill  e 

Measg  sòlais  Chonlàmha  nan  teud. 

Bhuail  cath  air  cath;  thaom  fuil  air  fuil ; 

'N  àm  oidhche  chìte  mìle  cruth 

Air  iomal  ard  niala  na  h-Eirinn. 

Thionail  o  dheas  gach  ard  thriath 

Mu  sgèith  Chrothair  is  ard  fuaim. 

Thàinig  e  le  bàs  a  nall, 

Gu  aisre  gann  a  nàimhde  fèin. 

Thuit  deura  o  òighe  na  h-Ullin, 

'S  iad  a'  coimhead  ri  mullach  nan  sìan  : 

Cha  teirneadh  òg  shealgair  o  mhonadh  ; 

Tha  sàmhchair  a'  dubhadh  san  tlr : 

Mall  is  truagh  an  osag  thall 

Am  feur  a  tha  gann  air  uaigh. 

Teirneadh  mar  iolair  nan  speur 
Le  'uile  sgèith  f  huaimear  r'a  thaobh, 
'Nuair  a  thrèigeas  e  ghaoth  le  sòlas, 
Thàinig  mac  Thrèinmhoir  nam  beum, 
Canar  treun,  garbh  làmh  nan  creuchd, 
O  Mhòrbheinn  nan  treun  's  nan  craobh. 
Thaom  e  'neart  air  Eirinn  ghorm, 
Am  bàs  dubh  borb  air  chùl  a  lann, 
Leth-f  haicte  le  'cheumaibh  mòra. 
Theich  sìol  Bholg  o  thriatli  nan  lann, 
Mar  fhear  astair  o  shruth  nach  gann, 
A  bhriseas  o  fhàsach  nan  sìan, 
'S  a  bhuaineas  an  talamh  o  'n  t-sliabh 


v.  326-353.  TEMORA.  351 

Ex  Alnecma  saltuum,  et  rediit  ille 

Inter  lxtitiam  Conlaune  chordarum.  [sanguinem  ; 

Percussit*  certamen  certamen;  fusus  est  sanguis  super 

In  tempore  noctis  cernebantur  mille  larva? 

Super  extremitate  arduarum  nubium  Iernes. 

Convenit  è  meridie  quisque  arduus  princeps 

Circa  clypeum  Crotharis  cujus  arduus  erat  sonitus. 

Venit  ille  cum  morte  huc, 

Ad  calles  angustos  hostium  ipsius. 

Ceciderunt  lacrymas  à  virginibus  Ullinae, 

Illis  tuentibus  ad  cacumina  [nimbosa]  nimborum  : 

Haud  descendebat  juvenis  venator  à  monte  ; 

Silentium  nigrescit  in  terra : 

Lentus  et  lugubris  est  aura  ex  adverso 

In  herba  quaa  est  parca  super  ejus  sepulchro. 

Descendens  sicut  aquila  coelorum 
Cum  omnibus  alis  frementibus  ad  suum  latus, 
Quando  relinquit  ventum  cum  gaudio, 
Venit  natus  Trenmore  plagarum, 
Conar  strenuus,  aspera  manus  vulnerum, 
A  Morvene  strenuorum  et  arborum. 
Fudit  ille  suum  robur  super  Iernen  viridem, 
Morte  atrà  violentà  ad  tergum  ejus  teli, 
Semivisà  cum  passibus  magnis. 
Fugit  semen  Belgarum  à  principe  armorum, 
Sicut  viator  à  torrente  haud  angusto, 
Qui  erumpit  è  desertis  nimborum, 
Et  qui  discidit  terram  à  clivo 
*  i.  e.  Pressit. 


352  TIGHMORA.  vva 

Le  'crannaibh  fhuaimear  gharbh. 
Ghluais  Crothar  an  còmhrag,  an  treun  ; 
Theich  Alnecma  fo  bheud  o  leirg  ; 
Shiubhail  an  righ,  ach  mall  a  cheum  ; 
'Anam  mùchta  fo  bhròn  feirg'. 
Dhealradh  leis  mu  dlieas  'na  dhèigh, 
Mar  ghrèin  foghair  nach  'eil  treun, 
'Nuair  a  thig  i  an  truscan  nan  nial, 
Gu  Lara  nan  sruth  's  nan  sian  : 
Bidh  dealta  air  seacadh  nan  raon  ; 
Tha  'n  dealra  gu  faoin  fo  bhròn. " 

"  C'uim  a  mhosgladh  am  bard  dhomh  fèin," 
Thuirt  Cathmor  an  treun,  "  na  seoid 
A  thrèig  an  leirg,  ge  mòr  an  cliu  ? 
'N  d'  aom  tanas  do  chluas  o  nial 
Gu  Cathmor  chur  sios  o  'n  raon 
Le  sgeulaibh  faoin  an  àm  o  shean  ? 
Sibhs  a  chòmhnuidh's  an  cearb  nan  nial, 
Mar  osaig  shian  blmr  gutli  dhomh  fèin, 
A  ghlacas  ceann  nan  cluaran  dubh, 
A'  sgaoileadh  leth  'fheusaig  air  sruth, 
Tha  guth  ìosal  am  meadhon  mo  chlèibhe, 
Nach  buail  cluas  eile  le  fuaim. 
Dha  'anam  tha  smachd  air  righ  Eirinn, 
'S  cho  'n  fhàg  e  'na  dhèigh  an  còmhrag." 

'Shlolaidh  sìos  am  bard  an  oidliche 
'S  e  'g  aomadh  gun  soillse  thar  sruth, 
A  smuainte  air  laithibh  an  Atha, 


v.  354-381.  TEMORA.  353 

Ciim  ejus  arboribus  sonoris  crassis. 

Perrcxit  Crothar  in  certainen  strenuus  ; 

Fugit  Alnecma  sub  tlamno  a  clivo  ; 

Iter-fecit  rex,  sed  lentus  (fuit)  ejus  passus; 

Animo  presso  sub  luctu  irx. 

Coruscatum  est  ab  illo  versus  meridiem  posteà, 

Instar  solis  autumni  qui  non  est  validus, 

Quando  venit  ille  in  amictu  nubium, 

Ad  Laram  rivorum  et  nimborum  : 

Erit  ros  super  marcorem  agrorum  ; 

Est  eorum  radiatio  languidè  sub  luctu." 

"  Quare  expergefaciat  bardus  mihi  ipsi," 
Dixit  Cathmorstrenuus,  "bellatores  [eorum  (sit)  fama? 
Qui  relinquerunt  (aciem)  clivum,  quantumvis  magna 
Num  inclinavit-se  spectrum  in  tuam  aurem  è  nube 
Ad  Cathmorem  mittendum  deorsum  ab  (acie)  planitie 
Cum  narratiunculis  vanis  temporis  antiqui  ? 
Vos  qui  habitatis  in  ora  nubium, 
Sicut  flamen  nimbi  (est)  vestra  vox  mihi  ipsi, 
Quod  prehendit  caput  carduorum  nigrorum, 
Dispergens  dimidiam  barbam  super  rivulum. 
Est  vox  submissa  in  medio  meo  pectore, 
Qua3  non  ferit  aurem  aliam  cum  ejus  sono. 
Suo  animo  est  coercitio  in  regem  Iernes, 
Et  non  relinquet  ille  post-se  certamen." 

Se-contrahens  ivit  deorsum  bardus  in  nocte 
Se-movens  sine  iuce  ultrà  fluentum, 
Et  cogitans  super  diebus  Athae, 

'l'OM.  ii.  a  a 


354  TIGHMORA. 

'Nuair  a  chualas  le  sàr  a  ghuth  ; 

Bha  deoir  a*  tuiteam  slos  le  'ghruaidh, 

Gaoth  fhuar  is  i  fuaim  'na  fheusaig. 

Thuit  cadal  mu  gliorm  shùilean  Firhm. 
Cha  robh  cadal  do  threun  m*a  shùilibh. 
Dorcha  'na  anam  ag  èirigh 
Garbh  Chairbrc  nam  beud  fo  smùire 
Chunnaic  e  gun  f  honn  no  dàn 
Air  osaig  a'  snàmh  na  h-oidhclie. 
Mhosgail  is  ghluais  e  cheuma 
Air  iomal  nan  ceud  gu  'n  cùl, 
Bualadh  sgèith'  chopach  nam  beuma. 
Thàinig  fuaim  air  mo  chluais  sa'mhùig 
Air  mala  ghruamach  chaoinich  Mhòra. 

"  Og  Fhillein,  tha  'n  nàmhaid  a'  triall ; 
Ceart  chluinneamsa  sgiath  nam  blàr. 
Seas,  a  ghaisgich,  an  cuach  nan  sliabh  ; 
Chi  mise  gu  'n  trian  na  sàir. 
Ma  shaltraicheas  sluagh  thar  ino  bhàs 
O  chopa  tog  ard  am  fuaim  ; 
Duisg  Fionnghal  air  faire  nan  carn 
Seal  m'  an  siubhail  a  chliu  's  a  bhuaidh. 
Mi  gluasad  an  torrunn  nan  arm, 
Mo  gharbh  chcum  thar  sruthaibh  a' leum, 
Blia  *g  iadhadh  tre  'n  dùbhra  ro' shàr, 
Righ  Atha  nam  blàr  's  nam  beum, 
Ghrad-thàinig  righ  Atha  fo  shleagh 
Air  mo  shiubhal  ro'  mhagh  ain  mùiff. 


v.  332-409.  TEMORA.  355 

Quando  audiebatur  ab  eximio-heroe  ejus  vox  ; 
Erant  lacrymie  cadentes  deorsum  per  ejus  genam, 
Vento  frigido  sonante  in  ejus  barbà. 

Cecidit  somnus  circa  cieruleos  oculos  Iernes. 
Haud  fuit  somnus  strenuo-viro  circa  ejus  oculos. 
Obscurè  in  ejus  animo  surgentem 
Ingentem  Carbarem  damnorum  sub  vapore 
Vidit  ille  sine  cantu  aut  carmine 
Super  flamine  innatantem  nocti. 
Experrectus  est  et  movit  ille  passus 
In  extremitate  centuriarum  usque  ad  earum  tergum, 
Percutiens  clypeum  umbonigerum  plagarum. 
Venit  sonus  ad  meam  aurem  in  obscuritate 
In  supercilio  torvo  musci  Mora. 

"  Juvenis  Folan,  est  hostis  iter-faciens ; 
Perfectè  audio  ego  clypeum  proeliorum. 
Sta,  o  heros,  in  [cratere]  angustiis  clivorum ;    [tores. 
Inspiciam  ego  usque  ad  perfectionem  eximios-bella- 
Si  calcaverit  [turba]  populus  super  meam  mortem* 
Ab  umbone  tolle  altè  sonitum  ;  [lium-saxosarum 

Expergefacito  Fingalem  [vigilantem]  in  vigiliis  mo- 
Aliquandiu,  ne  abeant  ejus  fama  et  ejus  victoria. 
Me  pergente  in  tonitru  armorum, 
Meis  magnis  passibus  trans  rivos  salientibus,   [virum, 
Qui  obliquabantur  per  obscuritatem  ante  egregium 
Regem  Atha;  prceliorum  et  plagarum, 
Statim  venit  rex  Athce  sub  hastà 
Versùs  meum  iter  per  planitiem  in  vapore. 

*  i.  c.  meum  mortuum  corpus. 


356  TIGHMORA.  du 

An  sin  a  bhiodh  an  còmlirag  garbh 
Mar  thanais  nam  marbli  a'  spairn, 
A'cromadh  o  nialaibh,  tha  f'albh, 
Taomadh  gaoitli  air  iaobhar  nan  caru  ; 
Mar  fhaiceadh  Oisian  arda  sliuas 
Cruaidh  cheanna-bheart  righre  na  h-Eirinn, 
Sgiath  iolair  a'sgaoile  m'an  cuairt, 
Measg  iomairt  nam  fuar  ghaoth: 
Measg  'ite  bha  reul  a'  boillsgeadh. 
Chaisg  mi  san  oidhche  mo  shleagh, 

"  Tha  ceanna-bheart  nan  righre  a'm  chòir  ! 
Co  thusa,  mhic  dubhadh  nan  speur  ? 
Am  bi  cliu  do  shleagh  Oisein,  fhir  mhòir, 
'Nuair  a  thuiteas  an  còmhrag  an  treun?" 
Ghrad-aom  e  a  shleagh  o  cheann, 
Mo  choinneamh  a'  fàs  an  cruth  mòr. 
Sliln  e  anns  an  oidhch'  a  làmh 
'S  e  labhairt  focail  chòrr  nan  righ. 

"  A  chara'  taibhse  faoin  nan  sonn, 
Na  thachair  an  dùbhra  sinn  f  hèin  ? 
C'  uim  nach  f  hacas  do  cheum,  a  sheoid, 
An  laithibh  sùlais  Atha  nan  teud  ? 
C'  uim  a  thogar  ortsa  sleagh  ? 
Chi  grian  sinn  air  magh  an  còmhrag, 
'Nuair  a  thionndaidh's  gu  beud  an  dà  righ 
A'  dealradh  an  strl  na  mòrchuis. 
Chi  gaisgich  'n  ar  deigh  am  ball 
Am  mòr  eagal  m'  an  àm  o  shean  ; 


v.  410-437.  TEMORA.  357 

Illic  foret  certamcn  asperum  [tur, 

Instar  spectrorum  (hominum)  mortuorum  qua?  luctan- 
Curvantium-se  a  nuhibus,  quu;  abeunt,  [sarum; 

Et  efFundentium  ventum  super  aciem  molium-saxo- 
Ni  conspicatus  esset  Ossianus  sublimem  suprà 
Duram  [galeam]  capitis-machinam  regum  Iernes, 
Alam  aquilse  se-spargentem  in  circuitum, 
Inter  luctationem  frigidorum  ventorum  : 
Inter  alas  erat  stella  coruscans. 
Repressi  ego  in  nocte  meam  hastam. 

"  Est  capitis-tegumen  regum  me  coram  ! 
Quis  tu,  fili  obscuritatis  coelorum  ? 
An  erit  fama  hastre  Ossiani,  vir  magne, 
Quando  cadet  in  certamine  strenuus?" 
Statim  declinavit  ille  hastam  à  capite, 
Me  adversùm  crescente  formà  magnà. 
Tetendit  ille  in  nocte  suam  manum 
Pronuncians  verba  eximia  regum. 

"  O  amice  spectrorum  inanium  bellatorum, 
An  convenimus  in  obscuritate  nos  ipsi  ? 
Quare  non  visus  est  tuus  passus,  lectissime-bellator, 
In  diebus  laetitiaj  Atha?  chordarum  ? 
Quare  tollatur  in  te  hasta  ? 
Cernet  sol  nos  super  planitie  in  certamine, 
Quando  redibunt  ad  damnum  duo  reges 
Fulgentes  in  luctamine  [superbo]  superbias. 
Cernent  bellatores  post  nos  locum 
In  magno  metu  circa  tempus  [antiquum]  ab  antiquo  ; 


358  TIGHMORA.  duaj; 

Chi  iad  e  mar  àite  fuaith 

Cur  sòlais  is  gruaim  mu  'n  inntinn." 

"  An  dì-chuimhn  iad,"  fhreagair  mi  fèin, 
"  Aite  coinneimh  do  threin  au  sìth  ? 
Bheil  cuimhne  na  còmhraig  an  còmhnuidh 
Cho  taitneach  do  mhòrchuis  nan  triath  ? 
Nach  fhaic  sinn  le  sòlas  na  raoin, 
'S  na  sgaoil  sinns're  nach  b'fhaoin  am  fleagh  ? 
Ach  lìonar  ar  sùile  le  deoir 
Air  an  leirg  dha'n  robh  còmhrag  nan  treun. 
Eiridh  chlachsa  fèin  air  aird, 
Measg  caoinich  nan  carn  ciar 
Le  focaiT  do  bhliadhnaibh  nach  d'  f  halbh. 
'Nuair  chaillear  thusa,  chlach  nan  saoi ; 
'Nuair  a  thraoghas  sruth  Lùbair  o  lear, 
Aomaidh  fear  astair  a  thriall, 
An  cadal  air  sliabh  nam  fear : 
Gluaisidh  rè  mar  chearcal  dubh 
Thar  a  cheann  an  aisling  nan  cruth ; 
Thig  sinne  suas  'na  shealladh  faoin, 
A  cur  a  chuimhne  air  an  raon. 
C'  uim  a  thionndaidh's  tu  cho  dorch, 
Mhic  Borbair  nan  colg  fiar?" 

"  An  dì-chuimhn,  mhic  Fhionnghail  nan  lann, 
Cha  bhi  sinne  a'  snàmh  nan  gaoth, 
Ar  gnìomha  an  dealra  nach  gann 
Roimh  shùilibh  nam  bard  a  chaoidh. 
Tha  dùbhra  dubh  mu  Atha  fèin  ; 


v.  438-465.  TEMORA.  359 

Cernent  illi  eumsicut  locum  terroris  [eorum  mentem." 
Immittentem  laetitiam  et  (tristitiam)  torvitatem  super 

"  An  obliviscentur  illi,"  respondi  ego  ipse, 
"  Locum  conventùs  strenuis  in  pace  ? 
An  est  recordatio  certaminis  in  perpetuum 
Adeo  jucunda  superbiae  principum  ? 
Nonne  cernimus  cum  gaudio  campos, 
In  quibus  exposuerunt  proavi  haud  vani  convivium  ? 
At  replentur  nostri  oculi  lacrymis 
Super  clivo  in  quo  fuit  certamen  strenuorum. 
Surget  saxum  bocce  ipsum  in  altum, 
Inter  muscum  saxetorum  fuscorum 
Cum  verbis  ad  annos  qui  non  pneterierunt. 
Quando  peribis  tu,  o  saxum  amplissimorum-(virorum); 
Quando  decrescet  tlumen  Lubaris  de  clivo, 
Inclinabit-se  viator  [vir  itiner.is]  inter  eundum, 
In  somnum  super  clivum  virorum  : 
Transibit  luna  instar  circuli  atri 
Supra  ejus  caput  in  insomnio  lemurum  ; 
Veniemus  nos  sursum  in  ejus  conspectum  inanem, 
Mittentes  ejus  memoriam  in  campum  (pugnae). 
Quare  averteris  tu  adeo  obscurus, 
Fili  Borbaris  telorum  obliquorum  ?" 

"  In  oblivione,  fdi  Fingalis  armorum, 
Haud  erimus  nos  innatantes  vento, 
Nostris  factis  in  coruscatione  haud  angustà 
Pra?  oculis  bardorum  in  aeternum. 
Est  obscuritas  atra  circa  Atham  ipsam ; 


360  TIGHMORA.  dua 

Tha  righ  bu  treun  gun  dàn  gun  f  honn. 

Bha  dealra  glan  a'  briseadh  riamh 

Do  Chathmor  o  'chiar  inntinn, 

Mar  rè  is  i  coimhead  o  nial 

Measg  torrunn  dubh-ruadh  na  h-oidhche." 

"  Mhic  Eirinn,"  fhreagair  mi  fhèin, 
"  Cha  'n  'eil  m'  fhearg  dol  'na  dhèigh  gu  h-ùir; 
Ghluais  mo  ghàmhlas*  mar  iolair  nan  speur 
O  nàimhdibh  fo  bheud  is  smùir; 
Cluinnear  leis  na  baird  le  fonn  ; 
Bidh  sòlas  air  sonn  sa'  ghaoith." 

Dh'  èirich  anam  an  righ  air  aird, 
Tharruing  e  a  lann  o  thaobh  ; 
Chuir  e  'dcalra  glan  a'  ìn'  iàimh  ; 
Le  osna  an  sàmhchair  uam  fèin 
Ghluais  Cathmor  nam  buadh  trcun. 
Lean  nio  shùil  an  laoch  's  e  falbh 
Mar  gharbh  chruth  thanais  a'  boillsgeadh, 
'Nuair  a  thach'ras  baoth  shamhla  nam  marbh 
Fear  astair  am  balbh  na  h-oidhche, 
An  truscan  ciar  nan  sliabli  fo  ghaoith  ; 
Bidh  'f  hocala  mar  f  honn  o  shean, 
Le  madainn  o  lcar  a  sìoladh 
An  cruth  lcth  dhcanta  do  ndiùig. 

Co  e  sud  o  Lubar  thall 
O  thruscan  nan  gleann  do  cheò? 
Tha  drùchd  nan  speur  m'a  cheann  ; 
Tha'cheuma  gu  mall  fo  bhron? 

*  "halh'nas. 


v.  466-493.  TEMORA.  361 

Est  rex  qui  fuit  strenuus  sine  carmine,  sine  cantu. 
Erat  coruscatio  pura  erumpens  semper 
Cathmori  ab  ejus  fuscà  mente, 
Instar  luna;  despicientis  de  nube 
Inter  tonitru  atro-rufum  noctis." 

"  Fili  Iernes,"  respondi  ego  ipse,  [tellurem  ; 

Non  est  mea  ira  [persequens]  iens  post  eum  usque  ad 
Abscessit  meum  odium  instar  aquilas  coelorum 
Ab  bostibus  sub  damno  et  pulvere; 
Audientur  ab  illo  bardi  cum  cantu ; 
Erit  ketitia  bellatori  in  vento." 

Surrexit  animus  regis  in  altum, 
Traxit  ille  suum  gladium  à  latere ; 
Posuit  ille  ejus  coruscamen  purum  in  meam  manum  ; 
Cum  suspirio  in  silentio  a  me  ipso 
Discessit  Cathmor  victoriarum  fortium. 
Secutus  est  rheus  oculus  heroa  abeuntem 
Velut  ingentem  formam  spectri  fulgentem, 
Quando  occurrit  terribile  simulacrum  mortuorum 
Viatori  in  muto-tempore  noctis, 
In  amictu  fusco  clivorum  sub  vento  ; 
Erunt  verba  instar  cantùs  antiquttùs, 
Cum  matutino-tempore  ex  oceano  stillante, 
Et  ejus  formà  semi-factà  ex  vapore. 

Quis  ille  istic  à  Lubare  ex-adverso 
Ab  amictu  vallium  ex  nebula  ? 
Est  ros  coelorum  circa  ejus  caput; 
Sunt  passus  ejus  tardè  sub  luctu  ? 


362  TIGHMORA. 

Co  acli  Carull  o  'n  àm  a  dh'f  halbh 
O  chòs  Thùra  nan  garbh  sheòd. 
Chi  mi  'n  còs  dorcha  an  carraig 
Ro'  cheò  a  tha  tarruing  do  'n  aonach. 
Th'eagamh  gu 'm  bheil  an  t-ard  thriath 
Cuchullin  air  sgiathaibli  na  gaoithe, 
Tha  lùbadh  nan  craobh  r'a  thaobh. 
Is  taitneach  fonn  am  madainn  chiuin, 
O  bhard  Eirinn  nam  mòr  chliu. 

Tha  tonna  a'  briseadh  's  a'  falbh 
Gu  do-aill  fo  'n  garbh  eagal  fèin, 
Iad  a'cluinntinn  thu 'g  eirigh  le  fuaiin 
O  thalla  nan  stuadh,  a  ghrian. 
Fuasacli  thu'na'd  uile  thrèin, 
A  mhic  nan  speur,  'nuair  ghluaiseas  bàs 
Le  leadan  làn  a's  glaine  sgèimh, 
'Nuair  chuireas  tu  do  niala  còrr 
Air  seacadh  nam  mòr  shluagh. 
Ach's  taitneach  do  dhearrsa  do  shealgair 
'Se  suidhe  fo  gharbh  fhuaini  nan  stoirm, 
'Nuair  sheallas  tu  o  bhriseadh  nan  nial 
A'  boillsgeadh  a  chiabh  fo  bhraon, 
Esa  coimhead  slos  air  gleann, 
Air  sruthaibh  nan  ald  giui  ghruaim, 
'Nuair  a  tliearnas  na  ruaidh  o  charn. 
Cia  fada  dh'eireas  tu  air  còmhrag, 
Mar  mhòir  sgèith,  lan  fala  nan  spcur? 
Chi  m i  bàs  eàlainh  nan  triath 


v.  494-521.  TEMORA.  363 

Quis  nisi  Carrul  temporis  quod  pra?teriit 

A  caverna  Turse  ingentium  heroum. 

Cerno  ego  cavernam  obscuram  in  rupe 

Pra;  nebulà  quas  se-trahit  ad  montem. 

Forsitan  est  arduus  princeps 

Cucullin  super  alis  ventorum, 

Qui  flectunt  arbores  ad  ejus  latus. 

Est  jucunda  cantio  in  matutino-tempore  tranquillo, 

O  barde  Iernes  magnaj  fama?. 

Sunt  fluctus  se-frangentes  et  abeuntes 
Densè  sub  ingente  metu  ipsomm, 
Illis  audientibus  te  orientem  cum  sonitu 
E  domicilio  undarum,  o  sol. 
Terribilis  es  tu  in  tua  tota  strenuitate, 
Fili  coelorum,  quando  movetur  mors 
In  tuis  capillis  plenis,  quorum  est  purissima  venustas, 
Quando  mittis  tu  tuas  nubes  portentosas 
Ad  arefaciendum  magnos  populos. 
At  est  jucunda  tua  coruscatio  venatori 
Sedenti  sub  ingente  sonitu  procellarum, 
Quando  despicis  e  diruptione  nubium 
Illuminans  ejus  capillos  sub  imbre, 
Ipso  prospiciente  deorsum  super  vallem, 
Surper  cursus  rivulorum  sine  tetricitate, 
Quando  descendant  rufas  (caprea?)  ;\  saxeto. 
Quamdiu  surges  tu  in  certamen, 
Sicut  magnus  clypeus,  plenus  sanguinis  in  coehs  ? 
Cerno  ego  mortem  propinquam  principum 


364  TIGHMORA.  v 

Mar  dhùbhra  ag  iadhadh  mu  d'  ghnùis. 

C'  uini  a  tha  iadhadh  focail  Charuill  ? 
Bheil  bròn  air  mala  gun  bheud  ? 
Cha  'n  'eil  gruaim  air  a  shiubhal  a'  tarruing, 
Tha  sòlas  ann  a  theine  treun 
Air  a  sholuis  gun  mhùig. 

Thèid  thusa  air  chùl  do  là  f'èin ; 
Tliig  ortsa  àm  rìabbacb  na  smùir, 
'S  tu  dlùthadh  's  a'  crìth  ro'  do  speur. 

"  Taitneach  dhòmhsa  guth  a'  bhaird  ; 
Taitneach  do  m'  anam  am  f bnn, 
Mar  f  hras  chiuin  na  maidne  thall 
Gluasad  ro  ghleann  le  caoin  fhuaim, 
'Nuair  sheallas  grian  o  cheò  nan  carn 
'S  e  'g  èirigh  gu  mall  o  chruaich. 
Cha  'n  àm  so,  a  bhaird,  do  dhàn, 
No  gu  suidhe  a  bhàn  le  fonn. 
Tha  Fionnghal  fo  armaibh  sa'  ghleann. 
Faic  dealra  o  sgèith  nam  buadh. 
Tha  ghnùis  a'dorchadh  nicasg  a  chiabh, 
Sìol  Eirinn  air  sliabh  cho  do-aill. 

Nach  fhaic  thus,  a  Charuill,  an  uaigh 
Air  bruaich  nan  sruth  fhuajmear  o  charn, 
Tri  chlacha  le  'n  liath-chcannaibh  shuas 
Fo  dharaig  tha  cromadh  o  'n  aird  ? 
Tha  righ  gun  leus  an  sin  fo  smùir. 
Thoir  'anam  as-ùr  do  ghaoith. 
Brathair  e  do  Cbathmor  fèin ; 


v.  422-449.  TEMORA.  365 

Instar  nebula;  se-motantis  super  tuum  vultum. 

Quare  sunt  devia  verba  Carulis  ? 
An  est  luctus  super  supercilio  sine  labe  ? 
Non  est  torvitas  super  ejus  iter  se-trahens, 
Est  gaudium  (ei)  in  suo  igne  strenuo 
Super  sua  luce  sine  vapore. 

At  ibis  tu  post  tergum  [retrocedes]  in  tuo  die  ipsius ; 
Superveniet  tibi  tempus  maculosum  pulveris 
Te  contrahenti  et  trementi  per  tuum  ccelum. 

"  Jucunda  (est)  mihi  vox  bardi ; 
Jucundus  (est)  meo  animo  cantus, 
Instar  imbris  lenis  matutini  ex  adverso 
Pergentis  per  vallem  cum  blando  sono, 
Quando  prospicit  sol  è  nebula  saxetorum 
Surgens  tardè  a  colle. 
Non  est  tempus  hoc,  o  barde,  carmini, 
Nec  ad  sedendum  deorsum  [ad  canendum]cum  cantu. 
Est  Fingal  sub  armis  in  valle. 
Ecce  fulgorem  a  clypeo  victoriarum. 
Est  cjus  vultus  caligans  inter  capillos, 
Semine  Iernes  in  clivo  adeo  numeroso. 

Nonne  vides  tu,  Carul,  sepulchrum 
Super  pracipitio  fluminis  sonori  è  saxeto, 
Tribus  saxis  cum  canis  capitibus  suprà 
Sub  quercu,  qua?  curvatur  supernè  ? 
Est  rex  sine  luce  illic  sub  pulvere. 
Da  ejus  animum  denuo  vento. 
Est  frater  ille  Cathmori  ipsi ; 


366  TIGHMORA. 

Fosgail  talla  nan  speur  do  'n  t-sàr ; 
Fuadaich-sa  le  fonn  a  ghruaim 
O  thanas  dubh-ruadh  Chairbre. 


v.  450-452.  TEMORA.  367 

Aperi  domicilium  coelorum  praestanti-(viro)  ; 
Fuga  tu  cum  cantu  torvitatem 
A  spectro  atro-rufo  Carbaris. 


TOMI   SECUNDI    FIXIS. 


Ex  Officinà  Gul.  Bulmer  et  Soc. 
in  Vico  Lleveland  Row,  St.  Jamcs's. 


NOTES. 


[  371  ] 


NOTES  TO  FINGAL. 
DUAN  I. 

P.  4.  v.  1.  CuCHULLlN.  Cuthullin  the  son  of  Semo,  and  grandson  to 
Caithbat,  a  druid  celebrated  in  tradition  for  his  wisdom  and  valour. 
Cuthullin  when  very  young  married  Bragela  the  daughter  of  Sorglan, 
and  passing  over  into  lreland,  lived  for  some  time  with  Connal,  grand- 
son  by  a  daughter  to  Congal  the  petty  king  of  Ulster.  His  wisdom  and 
valour  in  a  short  time  gained  him  such  reputation,  that  in  the  minority 
ofCormac,  the  supieme  king  of  Ireland,  he  was  chosen  guardian  to  the 
young  king,  and  sole  manager  of  the  war  against  Swaran  king  of  Lochlin. 
After  a  series  ofgreat  actions  he  was  killed  in  battle  somewhere  in 
Connaught,  iu  the  twenty-seventb.  year  of  his  age.  He  was  so  remark- 
able  for  his  strength,  that  to  describe  a  strong  man  it  has  passed  into  a 
proverb,  "  He  has  tlie  strength  of  Cuthullin."  They  shew  the  remains 
of  his  palace  at  Dunscaich  in  the  Isle  of  Skye;  and  a  stone,  to  which  he 
bound  his  dog  Luath,  goes  still  by  his  name. 

P.  4.  v.  5.    Cairbar  or  Cairbre,  signirìes  aficrce  stroitg  man. 

P.  4.  v.  J.  'Xtiair  thainig  j'ear  eohnheid  a  chuain,']  Cuthullin  having 
previous  intelligence  of  the  invasion  intended  by  Swaran,  sent  scouts  all 
over  the  coast  of  Ullin,  or  Ulster,  to  give  early  notice  of  the  fìrst  ap- 
pearance  of  the  enemy,  at  the  same  time  that  he  sent  Munan  the  son  of 
Stirmal  to  implore  the  assistance  of  Fingal.  He  himself  collected  the 
flower  of  the  Irish  youth  to  Tura,  a  castle  on  the  coast,  to  stop  the 
progress  of  the  enemy  till  Fingal  should  arrive  from  Scotland.  We  may 
conc'.ude  from  Cuthullin's  applying  so  early  for  foreign  aid,  that  the 
Irish  were  not  then  so  numerous  as  they  have  since  been ;  which  is  a 
great  presumption  against  the  high  antiquitìes  of  that  people.  We  have 
the  te.-timuiiy  of  Tacitus,  that  one  legion  only  was  thought  suffìcient,  in 
the  lime  of  Agricola,  to  reduce  the  whole  island  under  the  Romanyoke; 
which  would  not  probably  have  been  the  case  had  the  island  been  inha- 
bited  for  any  number  oi  centuries  before. 


372  NOTES  TO  FINGAL. 

P.  4.  v.  S.   Fithil.]  Fithil,  or  rather  Fili,  an  inferior  bard. 

P.  4.  v.  13.   Moran.]    Signifies  many,  ovthe  great  one. 

P.  4.  v.  \6.  Fionnghal.]  Fingal  the  son  of  Comhal  and  Morna  the 
daughter  of  Thaddu.  His  grandfather  was  Trathal,  and  great  grand- 
fatherTrenmor,  both  of  whom  are  often  mcntioned  in  the  poem. 

P.  6.  v.  37.    Meaììmor]    Signilìes  a  great  hill. 

P.  8.  v.  52.  Buailigiàth  Sheiimu,]  Cabait,  or  rather  Cathbait,  grand- 
father  to  the  hero,  was  so  remarkable  for  his  valour;  that  his  shield  was 
made  use  of  to  alarm  his  posterity  to  the  battles  of  the  fainily.  We  find 
Fingal  making  the  same  use  of  his  own  Bhield  in  the  4th  book.  A  horn 
was  ihe  most  comroon  instruraent  to  call  the  array  togethcr. 

P.  8.  v.  6l.    Curtha.]   Signities  the  tnadness  ofbattle. 

P.  8.  v.  64.   Cruth-geal,]    Fair  complerion. 

P.  10.  v.  95.  Cromleac.]  Significd  a  place  of  worship  among  theDruids. 
It  is  bere  thc  proper  name  of  a  hill  on  thc  coast  of  Ullin  or  Ulster. 

P.  12.  t.  lOp.  Conaì.]  The  friend  of  Cuthullin,  was  the  son  of 
Caithbait  prince  of  the  Tongorma,  or  thc  island  0) '  blue  uaves,  probably 
one  ( .f  the  llebrides.  His  mothcr  was  Fioncoma  thc  daughter  ot  Congal. 
He  had  a  son  by  Foba  of  Conachamessar,  who  was  afterwards  petty 
king  of  Ulster.  For  his  services  in  the  war  against  Swaran  he  had  landx 
conferred  on  him,  which,  from  his  name,  were  called  Tir-chonnuil  or 
Tir-connel,  i.  e.  the  land  of  Connal. 

P.  12.  v.  118.  Eirin.]  A  name  of  Ircland  ;  from  ear  or  iar  West, 
and  in  an  island.  This  nanie  was  not  always  confined  to  Ireland,  for  there 
is  the  highest  probability  that  llic  Ierne  of  the  ancients  was  Brilain  to 
tlie  North  of  the  Forih.  For  Iernc  is  said  to  be  to  the  North  of  Bntain, 
which  could  not  be  meant  of  Ireland. —  Strabo,  1.  1,  2,  and  4, 
Causab.  1.  1. 

P.  14.  v.  133.    Calmar.]    Calmar,  or  Calmear,  a  strong  tnan. 

P.  14.  v.  141.  Lochìin.]  Lochlin,  or  Lochlan,  the  Gaelic  name  of 
Scandinavia  in  gencral. 

P.  14.  v.  145.    lnnì.s-torc.]    Thc  Orkney  Islands. 

P.  16.  v.  178.   Dubhchomar.]    A  bluck  urll-maiìc  man. 

P.  16.  v.  179.  Fcarguis.]  Fcarguis,  or  Fearguith,  thc  man  qfthcuord; 
or  a  commaiuler  of  an  army. 

P.  18.  v.  188.  A  Chuchnllin,  tha  ceithir  chlachan 

Air  Caithbaid  taisgte  'san  vaigh.  ]   This  passage  alludes 


NOTES  TO  FINGAL.  373 

lo  the  manncr  of  burial  among  the  ancient  Scots.  They  opened  a  grave 
six  or  eight  feet  dcep  ;  the  bottom  was  lined  with  fine  clay:  and  on  this 
they  laid  the  body  of  the  deccased,  and,  if  a  warrior,  his  sword,  ànd  tlie 
heads  oftwelve  arrows  by  his  side.  Above  they  laid  another  stratum  of 
clay,  in  which  they  placed  the  horn  of  a  deer,  ihe  symbol  of  bunting. 
The  whole  was  covered  with  a  line  mould,  and  four  stones  placed  on 
end  to  maik  the  extent  of  the  grave.  These  arc  the  four  stones  alludcd 
to  here. 

P.  18.  v.  211.    Muirne.]   Aieoman  belovcd  bi/  aìl. 

P.  24.  v.  269.  'S  dorc/ia  Dubhchumar  nafheiig.]  She  alludes  to  his 
name,  the  dark  man. 

P.  24.  v.  281.   Moina]    Signifies  soft  in  temper  and  person. 

P.  26.  v.  2<)7-   Siubh'  ladh  iadmu  m'  charbad  7iiòr, 

Faiceam  an  scleo  air  neoil  nan  gleann.]  It  was  ihe  opi- 
nion  thcn,  as  indeed  it  is  to  this  day,  of  some  of  tho  Highlanders,  that 
the  souls  of  the  deceased  hovered  round  their  living  friends;  and  some- 
times  appeared  lo  them  when  they  were  about  to  enter  on  any  great 
undertaking. 

P.  36.  v.  4-35).  Sithaluinn.]  Sithaluinn,  or  rather  Suidh-aluinn,  sig- 
nifies  a  gay  handsome  man. 

P.  36.  v.  440.   Ardan\   Signi  fies  pride. 

P.  36'.  v.  455.   Dubh-sronghcal.]   One  of  Cuthullin's  horses. 

P.  36.  v.  456.  Sithfuda.]  i.  e.  a  long  stride,  another  of  Cuthullin's 
horses. 

P.  36.  v.  462.  Nighean  uasal  Innis  nan  long,  'ìc.]  T/ie  noble  maid  of 
qfthe  Island  of  Ships,  was  the  daughter  of  Gorlo  king  of  Inistore  or 
Orkncy  islands.  Trenar  was  brother  to  the  king  of  [niscon,  supposed  to 
be  one  of  the  islands  of  Shetland.  The  Orkneys  and  Shetland  were  at 
that  time  subject  to  the  king  of  Lochlin.  ^Ve  find  ihat  the  dogs  of 
Trenarare  sensible  at  home  of  the  death  of  their  master,  the  vcrv  instant 
he  is  killed.  It  was  the  opinion  of  the  times,  that  the  souls  of  heroes 
went  immediately  after  death  to  the  hills  of  thcir  countiy,  and  the 
scenes  thcy  frequented  thc  most  happy  limcoftheir  life.  It  was  thought 
too  that  dogs  and  horses  saw  the  ghosts  of  the  dcceased. 

P.  40.  v.  504.  Air  a  bheinn  airfad  anfhraoich 

('luirnadh  k  Daorghl.as  un  tsea/g,  &c.]  The  ancient 
manner  of  preparing  feasts  after  hunting,  is  handed  dovvn  by  tradition. 


374  NOTES  TO  FINGAL. 

A  pit  lined  with  smootli  stones  was  made;  and  near  it  stood  a  heap  of 
smooth  flat  stones  of  tlie  ftint  kind.  The  stones  as  well  as  the  pit  were 
properly  heated  with  heath.  Then  they  laid  some  venison  in  the  bottom, 
and  a  stratum  of  the  stones  above  it ;  and  thus  they  did  alternatelv  till 
the  pit  was  full.  The  whole  was  covered  over  with  heath  to  confine  the 
steam.  Whether  this  is  probable  I  caunotsay;  butsome  pitsare  shewn, 
which  the  vulgar  say,  were  used  in  that  manner. 

P.  44.  v.  576.  Srutìi  Chòna  nan  tuirm  malL]  The  Cona  here  men- 
tioned  is  that  small  river  that  runs  through  Glenco  in  Argyleshire.  One 
of  the  hills  which  environ  that  romantic  valley  is  still  called  Scornafena, 
or  the  hill  of  Fingal's  people. 

P.  44.  v.  577-  Tkuirt  Carull,  "sanàm  o  skcan  &c.]  This  episode  is 
introduced  with  propriety.  Calmarand  Connal,  two  of  the  Iiish  heroes, 
had  disputed  warmly  before  the  battle  about  engaging  the  enemy. 
CaiTÌl  endeavours  to  reconcile  them  with  the  storv  of  Cairbar  and 
Grudar;  who,  thongh  enemies  before,  fought  side  by  sùle  in  the  war. 
The  poet  obtained  lns  aim,  for  we  find  Calmar  and  Connal  perfectly  re- 
conciled  in  the  third  book. 

P.  46.  v.  5Sò.  Gulbitinn.']  Gulbuinn,  or  rather  Gulbeinn,  signifies 
a  crooked  ìiill. 

P.  46.  v.  597-  Lùbar.]  A  river  in  Ulster.     Labhar,  loud,  noisy. 

P.  48.  v.  ò'l 4.  Braigk-soluis^  Signifies  a  woman  with  a  wkitc 
breast. 

P.  52.  v.  665.  Tannas  churaidh  tìiuit  'sa  'bhlàr,  &c.]  It  was  long  the 
opinion  of  the  ancient  Scots,  that  a  ghost  was  heard  shrieking  near  the 
place  where  a  death  was  to  happen  soon  after.  The  accounts  given,  to 
this  day,  among  the  vulgar,  of  this  extraordinary  matter,  are  very  poeti- 
cal.  The  ghost  comcs  mounted  on  a  meteor,  and  surrounds  twice  or 
thrice  the  place  destined  for  the  person  to  die;  and  then  goes  along  the 
road  through  which  the  funeral  is  to  pass,  shriekingat  intervals  ;  at  last, 
the  meteor  and  ghost  disappear  above  the  burial  place. 


NOTES  TO  FINGAL.  375 


DUAN  II. 

P.  58.  v.  1.  LuiDB  Conall  aig  sruth  nam  fuaim  &c.]  The  scene 
here  described  will  appear  natural  to  those  who  have  bcen  in  the  liigh- 
lands  of  Scotland.  The  poet  removes  him  to  a  distance  from  the  army, 
to  add  more  horrourto  the  description  of  Crugal's  ghost  by  the  loneliness 
of  the  place. 

P.  64.  v.  79.  No  ma  bha  Cruthgeal  r'  a  fhaicinn  &c.]  The  poel 
teaches  us  the  opinions  that  prevailed  in  his  time  concerning  the  state 
of  separate  souls.  From  Connal's  cxpression,  "  Tliat  the  stars  dim- 
twinkled  through  the  form  of  Crugal,"  and  Cuthullin's  reply,  we  may 
gather  thal  they  both  thought  the  soul  was  material  ;  something  like  the 
vSii^t  of  the  ancient  Greeks. 

P.  74.  v.  234.  'S  do  thigh  grinn  gun  slige  chàraidh.]  The  ancicnt 
Scots,  as  well  as  the  present  Ilighlanders,  drunk  in  shells;  hence  it  is 
that  we  so  oftec  meet,  in  the  old  poetry,  with  the  chiefof  shells  and  the 
halls  of shells. 

P.  74.  v.  235.   'S  dubhach  bean  Chruthgheilfo  dheoir 

Na  coigreach  an  talla  a'  bhroin.]   duthgeal  had  mar- 
ried  Deogreine  but  alittle  time  before  the  battle,  consequently  she  may 
with  propriety  be  called  a  stranger  in  the  hall  of  her  grief. 
P.  74.  v.  23;).   Deo-greine]   Signifies  a  sun-beam. 
P.  86.  v.  3S  5.   Muirc.  ]   A  pìace  in  Ulster. 


DUAN  III. 

P.  102.  xhe  second  night,  since  the  opening  of  the  poem,  conti- 
nues ;  and  Cuthullin,  Connal,  and  Carril  still  sit  in  the  place  described 
in  the  preceding  book.  The  story  of  Agandecca  is  introduced  here  with 
propriety,  as  great  use  is  made  of  it  in  the  course  of  ihe  poem,  and  as  it 
in  some  measure,  brings  about  the  catastrophe. 

P.  104.  v.  30.    Cha  d'  fhuair  duine  buaidh  sa'  chomhstri 

Air  Stamo  ach  Fionnghalfein.]  Starno  was  the  father 
of  Swaran  as  well  as  Agandecca.  IIis  fierce  and  cruel  character  is  well 
marked  in  other  poems  concerning  the  times. 


376  NOTES  TO  FINGAL. 

P.  104.  v.  36.   SniMan  a  thogadh  am  fonn 

Aig  leac  Loduinn  crom  san  t  sliabìi.]  This  passage  most 
certainly  alludes  lu  the  religion  ot'  Lochlin,  and  the  stone  ofpowcr  here 
roenlioned  is  the  image  of  one  o{  the  deities  of  Scandinavia. 

I'.  108.  v.  81.  Morbheinn.]  All  ihe  north-west  coast  of  Scotland  pro- 
babl)  went  of  old  under  the  name  of  Morvcn,  which  signifìes  a  ridge  of 
verj  liigh  hills. 

P.  112.  v.  14-3.    Ma  tha  taibhs'  is  neartmhor  'sna  spcuraibh 

Na  shuidh  air  ccathach  gu'  cùl,  &c.]  This  is  the  only 
passage  in  ihe  poem  thal  has  the  appearance  of  religion.  But  Cuthullin's 
apostrophe  to  this  spirit  is  accompanied  with  a  doubt,  so  that  it  is  not 
easy  to  determine  whether  the  hero  meant  a  superior  being,  or  the  ghosts 
of  deceased  warriors,  who  were  supposed  in  those  times  to  rule  the 
storms,  and  to  trausport  themselves  in  a  gust  of  wind  froin  one  country 
toanother. 

P.  136".  v.  4(>3.  'N  sin  dh'  eirich  mac  Mhornigu  mal/,&i.c.]  Gaul,  the 
son  of  Morni,  vvas  chief  of  a  tiibe  that  di«puted  long  the  pre-eminence 
with  Fingal  himself.  Thcv  were  reduced  at  last  to  obedience,  and  Gaul, 
from  an  enemy,  turned  Fiugal's  best  friend  and  greatest  hero.  IIis  cha- 
racter  i~  soraething  like  that  of  Ajax  in  the  Iliad  ;  a  hero  of  more 
strength  than  conduct  in  battle.  He  was  very  fond  of  military  famc, 
and  here  he  demands  the  next  battle  to  himself.  The  poet,  by  an  arti- 
fice,  removes  Fingal,  that  his  returo  may  be  the  more  magnilicent. 

P.  138.  v.  4^7-  Bi  snàmh  air  m'  anam  's  mi  m'  shuain.]  The  poet  pre- 
pares  us  for  the  dream  of  Fingal  in  the  next  book. 


DUAN  IV. 

P.  144.  F'ngal  being  asleep,  and  the  action  suspended  by  night,  the 
poet  introduces  the  story  of  his  courtship  of  Everallin  the  daughter  ot 
Branno,  The  episode  is  necessary  to  clear  up  several  passages  that  fol- 
low  in  the  poem  ;  at  ihe  same  timc  that  it  naturally  brings  on  theaction 
of  the  book,  which  may  be  supposed  to  begin  aboul  the  middle  ot  the 
third  night  from  the  opening  of  the  poem.  This  book,  as  many  ot 
Ossian's  other  compositions,  is  addressed  to  the  beautiful  Malvina,  the 
dau"hter  of  Toscar.  She  appears  to  have  been  in  love  with  Oscar,  and 
to  have  allected  the  company  of  the  fatherafter  the  death  of  the  son. 


NOTES  TO  FINGAL.  377 

P.  150.  v.  81.  Air  fraoch  Lena  's  doirche  gruaim,  &c.]  The  poet  re- 
turns  to  his  subjcct.  If  one  coul<l  fix  the  time  of  the  year  in  wliich  the 
action  of  the  poem  happened,  from  the  scene  described  here,  l  should 
be  tcmpted  to  placc  it  in  autumtl.  The  trees  shed  their  leaves,  and  the 
winds  are  variable,  both  wliicli  circumslances  agree  with  that  season  of 
the  year. 

P.  166".  v.  299-  A  thriatk  eachraidh  nan  ard  leum,  &c.]  The  custom 
of  encouraging  men  in  battle  wilh  extempore  rhymes,  has  beeii  carried 
down  almost  to  our  own  times.  Several  of  these  war  songs  are  extant, 
but  the  most  of  them  are  only  a  group  of  epithets,  without  either  beauty 
or  harinony,  utterly  destitute  of  poetical  inerit. 

P.  170.  v.  359.  Thog  sinn  Deò  ghreine  ri  crann,  &c.j  Fingal's  stand- 
ard  was  distinguished  by  the  name  of  sun-beam  ;  probably  on  account 
of  its  bright  colour,  and  its  beingstudded  with  gold.  To  begin  a  battla 
is  expressed,  in  old  composition,  by  lifting  of  the  sun-beam. 


DUAN  V. 

P.  204.  v.  258.    Lamh.DHEARG]     Signifies  red-hand,  i.  e.  a  bloodi/ 
hand. 

P.  204.  v.  266.   Tuathal.]   Sinister,  unluchi/,  surty. 

P.  20f5.  v.  272.   Gealachos.]   White-legged. 

P.  206.  v.  274.   Ulfada.]   Long  beard. 

P.  206.  v.  284.  Bran.]  Bran  is  a  common  name  of  grey-hounds  to 
this  day.  It  is  a  custom  in  the  north  of  Scotland,  to  give  the  names  of 
the  heroes  mentioned  in  this  poem,  to  tlieir  dogs ;  a  proof  that  they  are 
familiar  to  the  ear,  and  their  fame  generally  known. 

P.  206.  v.  298.  Gabh  gu  Allaid  a  's  leithe  càl,  &c.]  Allad  is  a  druid  : 
he  is  called  the  son  of  the  rock,  from  his  dwelling  in  a  cave;  and  the 
circle  of  stones  here  mentioned  is  the  pale  of  the  druidical  temple.  He 
is  here  consulted  as  one  who  had  a  supernatural  knowledge  of  things ; 
from  the  druids,  no  doubt,  came  the  ridiculous  notion  of  the  second 
sight,  which  prevailcd  in  the  Highlands  and  Isles. 


378  NOTES  TO  FINGAL. 


DUAN  VI. 

P.  230.  v.  35.  Tha  neart  nan  corn  a  dol  mu'n  cuairt.]  The  ancient 
Ccltae  brewed  beer,  and  tliey  were  no  strangers  to  mead.  Several  an- 
cient  poems  mention  wax  lights  and  wine  as  common  in  the  halls  of 
Fingal.  The  Caledonians,  in  their  frequent  incursions  to  the  province, 
might  become  acquainted  with  those  conveniencies  of  life,  and  inlroduce 
thcm  into  their  own  country,  among  the  booty  which  they  carried  from 
South  Brilain. 

P.  232.  v.  58.  Bha  Treunmor,  &c.]  Trenmor  was  great  grandfather 
to  Fingal.  The  story  is  introduced  to  facilitate  the  dismission  of 
Swaran. 

P.  '2i8.  v.  2<)5.  B/ia  Righ  Chraca  o  choill  r'a  lunn, 

An  crom  Bhrumo  nam  mor  thonn,  ecc.]  This  passage 
alludes  to  the  religion  of  the  king  cif  Craca. 

P.  256.  v.  39".  'Xuair  a  d'fhag  treith  an  domhain  a'  bhcinn,  &C.]  This 
is  the  only  passage  in  the  poem  wherein  the  wars  of  Fingal  against  the 
Romans  are  alluded  to  :  the  Roman  emperor  is  distinguished  in  old 
composition  by  the  title  of  king  of  the  world. 

P.  256.  v.  399.  'S  lionor  d'  fhocail  thuirt  Conan  gvn  c/i/iu,  &c.]  Co- 
nan  was  of  the  familv  of  Morni.  He  is  mentioned  in  sevcral  other 
poems,  and  always  appears  with  the  same  character.  The  poet  passed 
him  over  iu  silence  till  now,  and  his  bchaviour  here  deserves  no  better 
usage. 

P.  258.  v.  428.  'Si'g  eisdeac>id  toirm  oicheo'n  t  sliabh 

'S  j'onn  Jial  o  ghaisgich  nan  ramh  ;]  The  practice  of 
singing  when  they  rovv  is  universal  among  the  inhabitants  of  the  north- 
west  coast  of  Scotland  and  thc  Isles.  It  deceives  time, and  inspirita  the 
rowers. 


[  379  ] 


NOTES  TO  TEMORA. 
DUAN  I. 

P.  -26$.  v.  S.  Am  bruaich  an  uìld  an  Cairbcar  fcin.]  Cairbar,  the  son 
of  Borbar-duthul,  was  descended  lincally  from  Lathon,  thc  chicf  of  the 
Firbolg,  the  rirst  colony  who  settled  in  the  soulh  of  Ireland.  The  Gael 
werc  in  possessiou  of  the  northern  coast  of  that  kingdom,  and  the  first 
monarchs  of  Ircland  were  ofthcirrace.  Hence  arose  those  differences 
between  the  two  nations,  which  terminated,  at  last,  in  the  murder  of 
Cormac,  and  the  usurpation  of  Cairbar,  lord  of  Atha,  who  is  mentioned 
in  this  place. 

P.  270.  v.  33.  Morìa]  Signifies  great  in  the  day  ofbattle. 
P.  270.  v.  3i.   Daìla.]   Dalla,  or  Dea-shealla,  well  looking. 
P.  270.  v.  35.  Cormar.]  Expert  at  sea. 
P.  270.  v.  37.  Malthos.]  Shw  to  spcak. 

P.  270.  v.  39.  Foldath.]  Generous.  Foldath,  who  is  here  strongly 
marked,  makes  a  great  figure  in  the  sequel  of  the  poem.  His  fierce, 
uncomplying  character,  is  sustained  throughout.  He  seems,  from  a 
passage  in  the  secoud  book,  to  have  been  Cairbar's  greatest  confidant, 
and  to  have  had  a  principal  hand  in  the  conspiracy  against  Cormac  king 
of  Ireland.  His  tribe  was  one  of  the  most  considerable  of  the  race  of 
the  Firbolg. 

P.  272.  v.  48.  Mor-anai/.]  Streng  brcath,  a  very  proper  name  for  a 
scout. 

P.  272.  v.  63.  Chunna  mi  roimh  'n  trcttn  a  shleagh  shuas,  &c.]  Mor- 
anail  here  alludes  to  the  particular  appeararice  of  Fingal's  spear.  It  a 
man,  upon  his  first  landing  in  a  strange  country,  kept  the  point  of  his 
spear  forward,  it  denoled  in  those  days  that  he  came  in  a  hostile  manner, 
and  accordingly  he  was  treated  as  an  cnemy  ;  if  he  kcpt  the  point  be- 
hind  him,  it  was  a  token  of  friendship,  and  he  was  immediately  invitcd  to 
the  feast,  accorJing  to  the  hospitality  of  the  times. 

P.  272.  v.  70.  Air  thaobh  an  trein  a  chlaidheamh  fiar, 

An  dara  bcum  a  chaoidh  nach  d'  iarr.]   This  was  the 
fainous  sword  of  Fingal,  made  by  Luno,  a  smith  of  Lochlin,  and  after 


380  NOTES  TO  TEMORA. 

him  poetieally  called  the  son  of  Luno :  it  is  said  of  this  sword,  that  it 
killed  a  man  at  every  stioke  ;  and  that  Fingal  never  used  it  but  in  times 
of  llie  greatest  danger. 

P.  276.  v.  105.  An  coinnich  Foìdnth  na  aonar  na  lìaimh 

Thuirt  Malthos  nam  fubhrad  ciar.~\  The  opposite  cha- 
racters  of  Foldath  and  Malthos  are  strongly  marked  in  subscquent  parts 
of  the  poem.  They  appear  always  in  opposition.  The  feuds  between 
their  families,  which  were  the  source  of  theil  hatrcd  to  one  another,  aro 
mentioned  in  otherpoems. 

P.  276.  v.  1  17.  Ach  co  chuala  gu  fiur  mo  gliuth  ]  That  is,  who  has 
heard  my  vaunting?  He  intended  the  e.\pression  as  a  rebuke  to  the  self- 
praise  of  Foldath. 

P.  276".  v.  119.  Triath  Chlaonrath.]  Hidalla  was  the chief  of  Clonra, 
a  small  district  on  the  banks  of  the  lake  of  Lego.  The  beauty  of  his 
person,  his  eloquence,  and  gcnius  for  poelry,  are  afterwards  nientioned. 

P.  278.  v.  153.  Innis  da  gtt'n  thog  mi  suas 

•  Uaigh  Chathuilfo  luaidh  nam  bnrd.  &c.]  Cathul,  the 
son  of  Maronnan,  or  Moian,  was  murdered  by  Cairbar  for  his  attach- 
ment  to  the  family  of  Cormac.  He  had  attended  Oscar  to  the  uur  of 
Inis-thona,  where  they  contracted  a  great  friendship  for  one  another. 
Oscar,  immediatcly  after  thc  dcath  of  Cathul,  had  sent  a  formal  chal- 
lenge  to  Cairbar,  which  he  prudently  declined,  but  conceived  a  secret 
hatred  against  Oscar,  and  had  beforehand  contrived  to  kill  him  at  the 
feast,  to  which  he  here  invites  him. 

P.  278.  v.  157.  Air  a  chììu  aig  sruth  fuaimcar  C/iuriiiiin.]  He  alludes 
to  the  battle  of  Oscar  against  Caros,  king  of  ships ;  who  is  supposed  to 
be  the  same  with  Carau>ius  the  usurper. 

P.  280.  v.  159.  Chu  'n  eil  Cathmor  nan  ctud  ri  m'  thuubh,  &c.]  Cath- 
mor,  grcut  in  battlc,  the  son  of  Borbar-duthul,  and  brothcr  of  Cairbar, 
king  of  Ireland,  bad,  before  the  insurrection  of  the  Firbolg,  passed  over 
into  [nis-huna,  supposed  to  be  a  partof  South  Uritain,  to  a^~i~i  Conmor, 
king  of  that  place,  against  his  enemies.  Cathmor  was  successful  in  the 
war,  but,  in  the  course  ofit,  Conmor  was  either  killed,  or  died  a  natu- 
ral  death.  Cairbar,  upon  intelligeni  e  1  1  the  designs  of  IV  gal  to  detlirohe 
him,  had  dispatched  a  messenger  for  Cathmor,  who  returned  into  Iie- 
land  a  few  days  beforc  thc  opening  of  thc  pocm. 

Cairbar  here  takes  advantage  of  hi^  brother"s  absence,  to  perpetrate 
his  ungenerous  dcsigns  against  Oscar;  for  the  noble  spirit  of  Calhinor, 


NOTES  TO  TEMORA.  381 

had  he  becn  present,  would  not  have  permitted  the  laws  o(  that  hospi- 
tality,  for  which  he  was  so  renowned  liimself,  to  be  violateH.  'l'he 
brothers  form  a  contrest :  we  do  not  detest  the  mean  soul  of  Cairbar 
more,  than  we  admire  the  disinterested  and  generous  mind  of  Cathmor. 

P.  2S0.  v.  174-.  Chuala  Iriatlia  Shelma  uii  solas,  &c.]  Fingal's  army 
heard  the  joy  tliat  was  in  Cairbar's  camp.  The  character  given  of 
Cathmor  is  agreeable  to  the  times.  Some,  through  ostentation,  were 
hospitable;  and  others  fell  naturally  into  a  custom  banded  down  from 
their  ancestors.  But  what  marks  strongly  the  character  of  Cathmor,  is 
his  aveision  to  praise ;  for  he  is  represented  to  dwell  in  a  wood  to  avoid 
the  thanks  of  his  guests  ;  w  hich  is  still  a  higher  degree  of  gencrosity  than 
tliat  of  Axylus  in  Homer  :  for  the  poet  does  not  say,  but  the  good  man 
might,  at  the  head  of  his  oun  table,  have  heard  witli  pleasure  the  praise 
bestowed  on  him  by  the  people  he  entertained. 

No  nation  in  the  world  carried  hospitality  to  a  greater  length  than 
the  ancient  Scots.  It  was  even  infamous,  for  many  ages,  in  a  man  of 
condition,  to  have  the  door  of  his  house  shut  at  all,  lest,  as  the  bards 
express  it,  the  strangcr  should  cume  anit  bc/ioìd  hìs  conlractcd  soul.  Some 
of  the  chiefs  were  possessed  of  this  hospitabie  disposition  to  an  extrava- 
gant  degree  ;  and  the  bards,  perhaps  upon  a  prìvate  account,  never  failed 
to  recommend  it,  in  their  eulogiums.  Ceann  uìdhe  na  daimh  or,  the  point 
tti  which  all  the  roads  nf  the  strangirs  lead,  was  an  invariable  epithct 
given  by  them  to  the  chiefs ;  on  the  contrary,  they  distinguished  the 
inhospitable  by  the  title  of  the  cloud  Vlhich  the  strangers  shun.  This  last, 
however,  was  so  uncommon,  that  in  all  the  old  poems  I  have  ever  met 
with,  I  found  but  one  man  branded  with  this  ignominious  appellation  ; 
and  that,  peihaps,  only  founded  upon  a  private  quarrel,  which  subsisted 
between  bim  and  the  patron  of  the  bard  who  wrote  the  poem. 

P.  282.  v.  207.  Chualas  screadan  nan  sgiath  mu'n  cuairt.  &tc.]  When 
a  chief  was  determined  to  kill  a  person  already  in  his  power,  it  was  usual 
to  signify  that  his  death  was  inteudcd,  by  the  sound  of  a  shield  slruck 
with  the  blunt  end  of  a  spear ;  at  the  same  time  that  a  bard  at  a  distance 
raised  the  death  song. 

P.  282.  v.  213.  "  Tha  rni  faìcuin  sleagh  buaidh  na  h-Eirinn.]  Cor- 
inac,  the  son  of  Arth,  had  given  the  spear,  which  is  here  the  foundation 
of  the  quarrel,  to  Oscar,  when  he  came  to  congratulate  him  upon 
Swaran's  being  expelled  from  Ireland. 


382  NOTES  TO  TEMORA. 

P.  282.  v.  214.  Tig/itnora.]  i.  e.  Tigh-mor-ri,  the  house  of  the  great 
king,  the  name  of  Ihe  royal  palace  of  the  supreme  kings  of  Ireland. 

P.  284.  v.  217-  Sleagh,  deagh  ardan  nan  ceud  righ.]  Hundrcd  bere  is 
an  indetìnite  number,  and  is  only  intended  to  express  a  great  many. 
It  was  probably  the  hyperbolical  phrases  of  bards,  that  gave  the  first 
hint  to  the  Irish  Senachies  to  place  the  origin  of  their  monarchy  in  so 
remote  a  period  as  they  have  done. 

P.  286.  v.  247.  Atha.]  Shalloxv  riier :  the  name  of  Cairbar's  seat  in 
Connaught. 

P.  288.  v.  271.  A  Nighcan  Thoscair,  c'arson  do  dhcoir.]  Malrina, 
the  daughtcr  of  Toscar,  to  whom  is  addressid  that  part  of  the  poem 
which  related  to  the  death  of  Oscar  her  lover. 

P.  2S8.  v.  2J)0.  Faic  Cairbcar  !  'sethall  fo  smùir.]  The  Irish  bis- 
torians  placo  the  death  of  Cairbar,  in  the  latterend  of  the  third  century: 
they  say,  hc  was  killed  in  battle  against  Oscar  the  son  of  Ossian,  but 
deny  that  he  fell  by  his  hand. 

It  is,  however,  certain,  that  the  Irish  bards  disguise,  in  some  measurc, 
this  part  of  their  history.  An  Irish  poem  on  this  subject,  which,  un- 
doubtedly,  was  the  sourcc  of  their  information,  concerning  the  battle  of 
Gabhra,  where  Cairbar  fell,  is  just  now  iu  my  hands.  As  a  translation 
of  the  poem  (wbich,  though  cvidenlly  no  vcry  ancicnt  composition,  does 
not  want  poetical  merit)  would  extend  this  note  to  too  great  a  length, 
I  sball  only  give  the  story  of  it  in  bric-f,  with  some  extracts  from  the 
original  Irish. 

Oscar,  says  tbe  Irish  bard,  was  invitcd  to  a  feast,  at  Temora,  by  Cair- 
bar  king  of  Ircland.  A  dispute  arose  between  tlic  two  heroes,  concern. 
ing  the  exchange  of  spears,  which  was  usually  made,  between  the  guests 
and  their  host,  upon  such  occasions.  In  the  course  of  their  allercation, 
Caiibar  said  in  a  boastful  manner,  that  bc  would  hunt  on  the  hills  of 
Albion,  and  canv  the  spoils  of  it  into  Ireland,  in  spite  of  all  the  eflbrt& 
of  its  inhabitants.     The  original  words  are  : 

Briathar  buan  sin  ;  Briathar  buan 
A  bheireadh  an  Cairbre  rua', 
Gu  tuga'  se  sealg,  agus  creach 
A  h'ALBlN  an  la'r  na  mhaireacb. 

Oscar  replied,  that,  the  next  day,  he  himself  wotild  curry  into  Albion 


NOTES  TO  TEMORA.  383 

the  spoils  of  the  fivc  provinces  of  Ireland ;  in  spite  of  the  opposition  of 
Cairbar: 

Briathar  eile  an  aghai'  sin 

A  bheirea'  an  t'  Oscar,  og,  calma 

Gu'n  tugadh  se  sealg  agus  creach 

Do  dh'ALBIN  an  la'r  na  mhaireach,  &c. 

Oscar,  in  consequence  of  his  threats,  began  to  lay  waste  Ireland  ;  but  as 
he  returned  with  the  spoil  into  Ulster,  through  the  narrow  pass  of 
Gabhra  (Caoil  ghlen  Gabhra)  he  was  met  by  Cairbar,  anrl  a  battle  en- 
sued,  m  which  buth  the  heroes  fell  by  mutual  wounds.  The  bard  gives 
a  very  curious  list  of  the  followers  of  Oscar,  as  they  marched  to  battle. 
Tliey  appear  to  have  been  five  hundred  in  number,  commanded,  as  the 
poet  expresses  it,  by  Jive  heroes  of  the  blooil  of  kings.  This  poem  men- 
tion--  Fingal,  asarriwng  froin  Scotland,  before  Oscar  died  of  his  wounds. 

P.  291.  v.  3(>1.  Bran.]  Bran  was  one  of  Fingal's  dogs.  Bran  signi- 
fies  a  mountain  stream. 

P.  300.  v.  46'2.  Sheas  Aìthan  nan  tlàn  'na  chòir,  &c.]  Althan,  the  son 
of  Conachar,  was  the  chief  bard  of  Arth  king  of  Ireland.  After  the 
death  of  Aith,  Althan  attended  his  son  Cormac,  and  was  present  at  his 
death.  He  had  made  his  escape  from  Cairbar,  by  the  means  of  Cath- 
mor,  and  corning  to  Fingal,  related,  as  here,  the  death  of  his  master 
Cormac. 

P.  302.  v.  4/3.  "  Ghrian  bhuidh  a'  pìaosgadh  mu  Dhora,  &c.]  Althan 
speaks  here.  Dora,  signifies  the  woody  side  of  a  mountain ;  it.is  here  a 
hill  in  the  neighbourhood  of  Temora. 

P.  304.  v.  500.  Artho]   Was  the  father  of  Cormac  king  of  Ireland. 

P.  306.  v.  537.  Tha  triath  Thura  nan  torr  fo  smal.]  Culhullin  is 
called  ihe  king  of  Tura,  from  a  castle  of  that  name  on  the  coast  of  Ul- 
ster,  where  he  dwelt,  before  he  underlook  the  management  of  the  affairs 
of  Ireland,  in  the  minority  of  Cormac. 

P.  306.  v.  55  J.  Bka  J'uaim  ann  gun  fheum  is  balbh]  That  prophetic 
sound,  mentioned  in  other  poenis,  which  the  harps  of  the  bards  emitted 
before  the  death  of  a  person  worthy  and  renowned.  It  is  here  an  omen 
of  the  death  of  Cormac,  which,  soon  afier,  followed. 

P.  308.  v.  555.  Sliabh  mor.]  A  hill  iu  Connaught,  near  which  Cuthul- 
lin  was  killed. 


384  NOTES  TO  TEMORA. 

P.  30S.  v.  567.    Co  ach  clann  Usnoth  nan  triath, 

0  Et/ia  luiii  liat/i  shruth  ?  &c.]  Usnoth,  thc  chief  of 
Etha,  a  district  on  the  western  coast  of  Scotland,  had  three  sons,  Na- 
thos,  Althos,  and  Ardan,  by  Slissama  the  sister  of  Cuthullin.  The  three 
brothers,  when  very  young,  were  sent  over  to  Ireland  by  their  father,  to 
learn  the  use  of  arms  under  their  uncle,  whose  military  famc  \vas  very 
great  in  that  kingdom.  They  had  just  arrived  in  Ulster  when  the  news 
of  Cuthullin's  death  arrived.  Nathos,  the  eldest  of  the  thrce  brothers, 
took  the  command  of  Cuthullin's  army,  and  made  head  against  Cairbar 
the  chiefof  Atha.  Cairbar  having,  at  last,  murdered  young  king  Cor- 
mac,  at  Temora,  the  army  of  Nathos  shifted  sides,  and  the  brothers 
were  obliged  to  return  into  Ulster,  in  order  to  pass  over  into  Scotland. 
The  sequel  of  their  mournful  story  is  related,  at  laige,  in  the  poem  of 
Dar-tbula. 

P.  308.  v.  574.  Chualar  sgiath  Chathbaid  fo  fhuaiin.~]  Cathbait  was 
grandfather  to  Cuthullin  ;  and  his  shield  was  made  use  of  to  alarm  his 
posterity  to  the  battles  of  the  family. 

P.  308.  v.  576.  Cìiunna  gaisgich  an  gruaidìi  Nathois 

Neart,  a's  buaidh  Cuchullin  fein  :]  That  is,  they  saw 
a  manifest  likeness  between  the  person  of  Nathos  and  Cuthullin. 

P.  310.  v.  596.    Nathos.]    The  son  of  Usnoth. 

P.  310.  v.  600.   Geat-lamh.]   U'hite-handed. 

P.  312.  v.  615.  Ceud  failte  air  coigreach  nan  treun.~\  From  this  ex- 
pression,  we  understand  that  Cairbar  had  entered  the  palace  of  Temora, 
in  the  midst  of  Cormac's  speech. 

Dhun  c  na  barda  fo  dhubhra.]  That  is,  himself  and 
Carril,  as  it  afterwards  appears. 

P.  312.  v.  616.   Bha  eagal  air  t»u  lann  11  shineadh 

Gv  bard,  ccc.]  The  persons  of  the  bards  were  so 
sacred,  that  even  he,  who  had  just  murdcred  his  sovereign,  fearcd  to  kill 
them. 

P.  312.  v.  619.  Thuinig  Cathmor  corr,  an  triath,  iVc.]  Cathmor  ap- 
pears  the  same  disinterested  hero  upon  every  occasion.  His  humanity 
and  generosity  were  unparalleled  :  in  short,  he  had  no  fault,  but  too 
much  attachment  to  so  bad  a  brothcr  as  Cairbar.  His  famiìy  connec- 
tion  with  Cairbar  prcvails,  as  he  expresses  it,  over  e.cry  othcr  consi- 
dcration,  and  makes  liiin  engage  in  a  war,  ot'  which  he  does  not  approve. 


NOTES  TO  TEMORA.  38J 


DUAN  II. 


P.  326.  v.  1.  j4tHAIR  nan  triath  garbh,  &c.]  Though  this  book  has 
little  action,  it  is  not  the  least  important  part  of  Temora.  The  poet,  in 
several  episodes,  runs  up  the  causc  of  the  war  to  thc  very  source.  The 
first  population  of  Ireland,  the  wars  between  the  two  nations  who  ori- 
ginally  possessed  that  island,  its  first  race  of  kings,  and  the  revolutious 
of  its  government,  are  important  facts,  and  are  delivered  by  the  poet 
with  so  little  mixture  of  the  fabulous,  that  one  cannot  help  preferring 
his  accounts  to  the  improbable  fictions  of  the  Scotch  and  Irish  historians. 
The  Milcsian  fables  bear  about  ilicm  the  marks  of  a  late  invention.  To 
trace  their  legends  to  their  source  would  be  no  difficult  task  ;  but  a  dis- 
quisition  of  this  sort  would  extend  this  note  too  far. 

P.  32S.  v.  3+.  Cha  chualas  sgiath  Fhillein  nam  buadh,  &c.]  We  un- 
derstand,  from  the  preceding  book,  that  Cathmor  was  near  with  an  army. 
W'hen  Cairbar  was  killed,  the  tiibes  who  attended  him  fell  back  to  Cath- 
mor ;  who,  as  it  aftcrwards  appears,  had  taken  a  resolutioi,  to  surprìse 
Fingal  by  night.  Fillan  was  dispatched  to  the  hill  of  Mora,  which  was 
in  the  front  of  the  Caledonians,  to  observe  the  n.otions  of  Cathmor.  Iu 
this  situation  were  afTairs,  when  Ossian,  upon  hearing  thc  noise  of  the 
approaching  cnemy,  went  to  find  out  his  brother.  Their  conversation 
naturally  introduces  the  episode,  concerning  Conar  the  son  of  Trenmor, 
the  first  Irish  monarch,  which  is  so  necessary  to  the  understanding  the 
foundation  of  the  rebellion  an<l  usurpation  of  Cairbar  and  Cathmor. 
Fillan  was  the  youngest  of  the  sons  of  Fingal,  then  living.  He  and  Bos- 
mina,  mentioned  in  the  battle  of  Lora,  were  the  only  children  of  the 
king,  by  Clatho  the  daughler  of  Cathulla  king  of  Inis-tore,  whom  he  had 
taken  to  wife,  afler  the  death  of  Ros-crana,  the  daughter  of  Cormac 
Mac-Conar  king  of  Ircland. 

P.  330.  v.  61.  Tha  da  mhac  aig  righ  nan  triath,  &c.]  That  is,  two 
sons  in  Ireland.  Fergus,  the  second  son  of  Fingal,  was,  at  that  tiine, 
on  an  expedition,  which  is  mentiotied  in  one  of  thc  lesser  poems.  He, 
according  to  some  traditions,  was  the  ancestor  of  Fergus,  the  sun  of  Erc 
or  Arcath,  commonly  called  Fergus  the  second  in  the  Scotch  histories. 
The  beginning  of  the  reign  of  Fergus  over  the  Scots,  is  placed,  by  thc 

VOL.  II.  C  C 


386  NOTES  TO  TEMORA. 

most  approved  annals  of  Scotland,  in  the  fourth  year  of  thc  fifth  age : 
a  full  century  after  the  death  of  Ossian.  The  genealogy  of  his  family  is 
recorded  thus  by  the  Ilighland  senachies ;  Ftargus  mac  Arcaith,  mhic 
Chonghaiì  mhic  Fhcarguis,  mhic  Fhionghail  nam  buadh ;  i.  e.  Fergus  the  son 
of  Arcath,  the  son  of  Congal,  thc  son  of  Fcrgus,  the  son  of  Fingal  the 
•cictoiious.  This  subject  is  treated  more  at  large,  in  the  dissertation 
anne.xed  to  the  pocm. 

P.  S30.  v.  69.  Thriatha  Bhoìga  dluthadh  m'  an  cuai:t,  &c.]  The 
southern  parts  <>f  Ireland  wcnt,  for  some  time,  under  the  name  of  Bolga, 
from  the  Fir-bojg  or  Bclga;  of  Biitain,  who  seltled  a  colony  there.  Bolg 
signifies  a  quixer,  from  uhich  procceds  Fir-boìg,  i.  e.  bowmen  ;  so  called 
frotn  their  using  bous  more  than  any  of  the  neighbouiing  nations. 

P.  332.  v.  87.    Cuirear  air  chùl  am  mòr  thriath 

Gus  an  siotadh  na  siana  o'r  taobh.~\  After  this  passage 
Oscar  is  not  mentioned  in  all  Temora.  The  situations  of  thc  characters 
who  acl  in  the  poem  are  so  intcresling,  that  others,  foreign  to  the  sub- 
ject,  could  not  be  introduced  with  any  lustre.  Though  the  episode, 
whicb  follows,  mav  seem  to  flow  naturally  enough  from  the  conversation 
of  the  brothers,  yet  I  have  shewn,  in  a  preccding  note,  and,  more  at 
large,  in  the  dissertation  annexed  to  this  collection,  that  the  poct  liad 
a  farther  design  in  view. 

P.  332.  v.  91.  Conar,  brathair  corr  do  Thrathal,  &c.]  Conar,  the 
first  king  of  Ireland,  was  the  son  of  Trenmor,  the  great-grandfathcr  of 
Fingal.  It  was  on  account  of  this  family  connection  that  Fingal  was 
engaged  in  so  many  wars  in  the  cause  of  the  race  of  Conar.  Though 
few  of  the  actions  of  Trenmor  are  mentioned,  he  was  the  most  renowned 
name  of  antiquity.  Thc  most  probable  opinion  concerning  him  is,  that 
he  was  ihe  first,  who  united  the  tribes  of  the  Caledonians,  and  com- 
manded  them,  in  chicf,  against  the  incursions  of  the  Romans.  The 
genealogists  of  thc  North  havc  traced  his  family  far  back,  and  given  a 
list  of  his  ancestors  XoCuan-nior  nan  lann,  or  Conmor  of  the  swords,  who, 
according  to  them,  was  the  first  who  crossed  the  great  sca  to  Caledonia, 
from  which  circumstance  liis  name  proceeded,  which  signifies  grcat 
occan.  Genealogics  of  so  ancicnl  a  datc,  howevcr,  are  little  to  be.de- 
pended  upon. 

P.  332.  v.  100.  Triatha  Eirinn  0  dhcas  ag  eirigh,  &c.]  The  chicfs  of 
the  Fir-bolg  who  possessed   thcmsclves  of  the  south  of  Ircland,  prior, 


NOTES  TO  TEMORA.  387 

perhaps,  to  the  sclllement  of  the  Cael  of  Caledonia,  and  the  Hebrides, 
in  Ulster.  From  the  sequel,  it  appcars  that  the  Fir-bolg  vvere,  by  nuich, 
the  most  powerful  nation  ;  and  it  is  probable  that  the  Cael  must  have 
submitted  to  them,  had  they  not  received  succours  froin  their  mother 
country,  umler  the  coramand  of  Conar. 

P.  3:34-.  v.  126".  Bha  Colgar  gun  bheud  r'a  thaobh,  &c.]  Colgar, 
fierceìi/Jooking  warrior.  He  was  the  eldest  of  the  sons  of  Trathal  : 
Comhal,  who  was  the  father  of  I'ingal,  was  verv  younj  when  the  present 
expedition  to  freland  happened.  It  is  remarkable,  that,  of  all  ihe  an- 
cestors  of  Fingal,  tradition  makes  the  least  raention  of  Comhal ;  whicb, 
probably,  proceeded  from  the  unfortunate  life  and  untimcly  dcath  of 
that  hero.  From  some  passages  concerning  him  we  learn,  indeed,  that 
he  was  brave,  but  he  wanted  conduct. 

P.  336.  v.  151.  "  Cholgair  mhic  Tralhail  thuirt  Fillean,  &c.]  The 
poem  begins  here  to  mark  strongly  the  character  of  Fillan,  who  is  to 
make  so  great  a  figure  in  the  sequel.  Ile  has  the  impatience,  the  am- 
bition  and  fire  which  aie  peculiar  to  a  young  hero.  Kindled  with  the 
fame  of  Colgar,  he  forgets  his  untimely  fall.  Frotn  Fillan's  expressions 
in  this  passagc,  it  would  seem,  that  he  was  neglected  by  Fingal,  on  ac- 
count  of  his  youth. 

P.  338.  v.  168.  Mar  sin  a  sheas  cara  nan  daim/i,  &c.]  Cathmor  is 
distinguished  by  this  honourable  title,  on  account  of  his  generosity  to 
strangers,  which  was  so  great  as  to  be  remarkable  even  in  those  days  of 
hospitaìity. 

P.  338.  v.  1/3.  Fonnar.]  Theman  of song.  Before  the  introduction 
of  Christianity,  a  name  was  not  imposed  upon  any  pcrson,  till  he  had 
distinguished  himself  by  some  remaikable  action,  from  which  his  name 
should  be  derived. 

P.  340.  v.  196.  Mar  eas  Bhrumo  tuiteam  an  toirm,  &c.]  Brumo  was 
a  place  of  worship  (Fing.  b.  6.)  in  Craca,  which  is  supposcd  to  be  one 
of  the  isles  of  Shetland.  It  was  thnught,  that  the  spiiits  of  the  deceased 
haunted  it,  by  night,  which  adds  more  terror  to  the  description  intro- 
duced  here.  The  honid  circle  qf  Brumo,  -whcre  oj'ten,  they  said,  the  ghosts 
of  the  dcad  howlcd  round  the  stone  offear. 

P.  340.  v.  2ol.    "  An  sòlas  do  Fholdath"  thuirt  an  righ, 

"  Dortadh  fola  an  stri  na  hoichc.]   Fi  om  this  passage 
it  appears,  that  it  was  Foldath  who  had  advised  the  night  attack.     The 


3S8  NOTES  TO  TEMORA. 

gloomy  character  of  Foldath  is  properly  contrasted  to  the  generous,  the 
open  Cathmor. 

P.  342.  v.  217-  B'fltuasach  gc  ìiiosal  an  treun,  &c.]  By  this  excla- 
roation  Cathmor  intimates  that  lie  intends  to  revenge  the  cieath  of  his 
brother  Cairbar. 

P..3  +  .'.  v.  224.  C/ia  rub/i  bard  do  righ  Eirinn  air  uaigh.]  To  have 
no  funcral  elegy  sung  over  his  tomb,  was,  among  the  Celtoe,  teckoned 
thc  greatest  roisfortune  that  could  befal  a  roan ;  as  his  soul  could  not 
otherwise  be  admiued  to  the  airi/  hall  qfhis  fathcrs. 

P.  344.  v.  2(>i).  Shras  coigreach  nam  beus  ochuan.~\  By  the  stranger 
is  ineaiit  Sulmalla,  the  daughter  of  Conmor,  king  of  Inis-huna,  ihe  ;in- 
cient  name  ol'  that  purt  of  South  Britain  which  is  next  to  the  Irish 
coast.  Slie  had  followed  Cathmor  in  disguise.  Her  story  is  lelated  at 
large  in  the  fourth  book. 

P.  3i6.  v.  277.  "  Thitinidh  Crothar,"  thuirt  am  bard, 

"  An  Athanan  aldu  gorma  kc.~\  Crothar  was  the  an- 
cestor  of  Cathmor,  and  tlie  fiist  of  his  family  who  had  settled  in  Atha. 
It  was  in  his  time  that  the  first  wars  were  kindled  between  the  Fir- 
bolg  and  Cael.  The  propriety  of  the  episode  is  evident ;  as  the  contest 
which  orìginally  rose  between  Crothar  and  Conar  subsisted  afterwards 
between  their  postcrity,  and  was  the  foundation  of  ;he  story  of  the 
poem. 

P.  3i6.  v.  "79-   Le  mile  craobh  0  shlios  nan  carn 

Dh'eirich  talla  nan  ard  chuirm,  &c.]  From  this  cir- 
Cumstance  we  may  learn,  that  the  art  of  building  with  stonc  was  not 
known  in  Ireland  so  early  as  the  days  ofCrothar.  Wlieu  the  colony 
were  long  settled  in  the  country,  tbe  arts  of  civil  life  began  to  increase 
among  tliein,  for  we  find  mention  made  of  thc  towers  qfAtha  in  the  time 
ofCathmor,  which  could  not  well  be  applied  to  wooden  buildings.  In 
CaU'dimia  tliev  began  »ery  early  to  builJ  with  slonc.  Noneof  the  bouse 
i.t  Fingal,  excepting  Ti  fo.rmal,  v/ere  of  wood.  Ti-foirmal  was  thegrcat 
hall  where  tlie  bards  tnet  to  repeat  their  compositions  annually,  beforc 
tlu\  submitted  them  to  the  judgment  cf  the  king  iu  Selma.  By  some 
accident  or  otlier,  this  wooden  house  happened  10  be  burnt,  and  an  an- 
cicnt  bard,  in  tlie  character  of  Ossian,  has  left  us  a  cuiious  catalogue  of 
tlie  furniture  which  it  contained.  The  poem  is  not  just  now  in  my 
hands,  olherwise  I  would  lay  here  a  translation  of  it  before  the  reader. 


NOTES  TO  TEMORA.  389 

It   has  little  poetical   merit,  and  evidently   bears   the  marks  of  a  later 
period. 

P.  346".  v.  287.  Laoch  c/iuthar  Alnecma  nan  sliabh,  &c.]  Alnecma, 
or  Alnecmacht,  was  the  ancient  name  of  Connaught.  Ullin  is  still  the 
Irish  name  of  the  province  of  Ulster.  To  avoid  the  multiplying  of  notes, 
I  shall  here  give  the  signilìcation  ofthe  names  in  thisepisode.  Drumardo, 
high  rid^c.  Cathrain,  calm  in  battle.  Con-lamha,  soft  hand.  Turloch, 
man  of  t/tc  quiver.    Cormul,  bìue  ei/e. 

P.  3.54.  v.  382.  Ghluais  Crothar  an  còmhrag,  an  trcun  ; 

Theich  Alnccma  fo  bheud  o  leirg,  &c.]  The  delicacy 
here,  with  regard  to  Crothar,  is  proper.  As  he  was  the  ancestor  of 
Cathmor,  to  whom  the  episode  is  addressed,  the  bard  softens  his  defeat, 
b\  only  mentioning  that  his  peoplc  fted.  Cathmor  took  the  song  of  Fonar 
in  an  unfavourable  light.  The  bards  being  of  the  order  of  the  Druids, 
who  pretended  to  a  foreknowledge  of  events,  were  supposed  to  have 
some  supernatural  prescience  of  futurity.  The  king  thought,  that  the 
choice  of  Fonar's  sor.g  proceeded  from  his  foreseeing  the  unfortunate 
issue  of  the  war  ;  and  that  his  own  fate  was  shadowed  out,  in  that  of 
his  ancestor  Crothar.  Tlie  attitude  of  the  bard,  after  the  reprimand 
of  his  patron,  is  picturesque  and  affecting.  We  admire  the  speech  of 
Calhmor,  but  lanient  the  effect  it  has  on  the  feeling  soul  of  the  good  old 
poet. 

P.  358.  v.  4-59.  C'uim  a  thiondaidh's  tu  co  dorch 

Mhic  Borbair  nan  coìg  Jiar  ?']  Borbar-duthul,  the 
surìt/  tcarrior  of  the  dark-brown  et/es.  That  his  name  suited  well  with 
his  character,  we  may  easily  conceive,  from  the  story  delivered  con- 
cerning  him,  by  Malthos,  toward  the  end  of  the  sixth  book.  He  was 
the  biother  of  that  Colculla,  who  is  mentioned  in  the  episode  which 
begins  the  fourth  book. 

P,  300.  v.  472.  Cha  'n  eii  m'  fheirg  dol  na  dheigh  san  ùir,  &c.]  This 
reply  abounds  with  the  sentiments  of  a  noble  mind.  Though,  of  all  men 
living,  he  was  the  most  injured  by  Cairbar,  yel  he  lays  aside  his  rage  as 
the  /òe  was  low.  How  different  is  this  from  the  behaviour  of  the  heroes 
of  other  ancient  poems.  Ct/nthius  aurem  vellit. 
P.  3ò"0.  v.  490.  Co  e  sud  o  Lubar  tltall 

0  thruscan  nan  g/cann  de  cheo,  &c.]  The  morning  of 
the  second  day,  from   the  opening  of  the  poem,  comes  on.    After  the 


390  NOTES  TO  TEMORA. 

death  of  Cuthullin,  Carril,  the  son  of  Kinfena,  his  bard,  retired  to  the 
cave  of  Tura,  which  was  in  the  neighbourhood  of  Moi-lena,  the  scene 
of  the  poem  of  Teinora.  His  casual  appearance  here  enables  Ossan  to 
fulfil  immediately  the  promise  he  had  made  to  Cathmor,  of  causing  the 
funcral  song  to  be  pronounced  over  the  tomb  of  Cairbar.  This  book 
takes  up  only  the  space  of  a  few  hours. 


END  OF  VOL.  II. 


Piinted  by  W.  Buliueraiid  Co. 
Cleveland-row,  St.  Jumes's.