•
THE
POEMS OF OSSIAN,
IN
THE ORIGINAL GAELIC,
WITH A
LITERAL TRANSLATION INTO LATIN,
BY THE LATE ROBERT MACFARLAN, A. M.
TOGETHER WITH
A DISSERTATION ON THE AUTHENTICITY
OF THE POEMS,
BY SIR JOHN SINCLAIR, BART.
AND
ATRANSLATION FROM THE ITALIAN OF THE ABBE CESAROTTI'S DISSER.
TATION ON THE CONTROVERSY RESPECTING THE AUTHENTICITY
OF OSSIAN, WITH NOTES AND A SUPPLEMENTAL ESSAY,
BY JOHN M'ARTHUR, LL. D.
PUBLISHED UNDER THE SANCTION OF THE HIGHLAND
SOCIETY OF LONDON.
MAGNA EST VERITAS ET PR^VALEBIT.
VOL. II.
LONDON:
PRINTED BY W. BULMER AND CO. C LEVELAND-ROW ;
SOLD BY G. AND W. NICOL, BOOKSELLEKS TO HIS MAJESTY,
pall-mall; CREECH, BELL AND BRADFUTB, CONSTABLE
AND CO. EDINBURGH ; AND ARCHER, DUBLIN.
1807-
CONTENTS OF THE SECOND VOLUME.
ORIGINAL POEMS WITH LATIN TEANSLATIONS.
FlONNGHAL. Duanl. - - - page 4
Duan II. ... 58
Duan III. - - - - 102
Duan IV. - - - 144
Duan V. - - 186
Z)«a?i VI. - - 228
Tighmora. Duan I. 268
D««« II. - - - 326
Notes - - - - - 371
F INGAL.
CARMEN PRIMUM.
€armhti.8f I. Slrgttmcimtm.
Cucullin (Hibernice tribuum dux, dum adhuc pupillari aetate csset rex
Cormacus) ad Tura, castelli in Ultonià, portam sub arbore sedens,
coeteris principibus in Cromlà, monte vicino, venantibus, a Morane
Tithilis tilio, exploratore, Suaranum Lochlinis regem in terram
copias exposuisse certior est factus. Principes convocat. Concilio
habito, an proelium committant acritèr disputatum est. Conal To-
gormoe regulus, et Cucullinis amicissimus, monet, ut copiae recedant
usque dum advenisset Fingal, Caledoniorum septentrionalis Scotiae
orae incolarum rex, cujus auxilium fuerat antea petitum. Calmar
autem, Mathae filius, Conactae provinciae dominus, cum hostibus
statim esse manu confligendum censuit ; quae sententia Cucullini, ad
pugnam ardenti, potior visa est. Cum autem adversus hostes tende-
ret, tribus fortissimis ductoribus, Fearà, Duchomare, et Cabade, ab-
sentibus ; Feara, tandem, reversus, Duchomaris et Cabadis mortem
refert ; unde digressus poeta, lacrymosa Murnao, Cormaci fìliae, fata,
aptis ad miserationem verbis celebrat. A Suarano, qui Arnonis filium
speculatum prxmiserat dum ipse aciem instrueret, è longinquo visus
est Cucullinis exercitus. Amonis nlius, Cucullinis currum mina-
cemque ipsiùs herois aspectum Suarano describit. Prcelium commit-
titur. Victoria, nocte adveniente, in dubio est. Cucullin, more
majorum, per Carulem Fence filium, bardum, Suaranum ad epulas
ritè vocat. Suaran convivium detrectat. Carul Cucullini Crimoris
et Brassolisae historiam narrat. Conalis monitu, parva qusedam
inanus speculatum prsemittitur ; et sic historia rerum primo die ges-
taium concluditur.
[4]
FIONNGHAL.
DUAN I.
v. 1-17.
Shuidh Cuchullin aig balla Thùra,
Fo dhùbhra craoibh dhuille na fuaim ;
Dh' aom a shleagh ri carraig nan còs,
A sgiath mhòr r' a thaobh air an f heur.
Bha smaointean an fhir air Cairbre,
Laoch a thuit leis an garbh-chòmhrag,
'Nuair thàinig fear coimhead a' chuain,
Luath mhac Fhithil nan ceum ard.
" Eirich a Chuchullin, eirich,
Chi mi loingeas threun o thuath !
Grad ghluais, a chinn-uidhe na fèile :
'S mòr Suaran, is lìonmhor a shluagh !"
" A Mhorain," thuirt an gorm-shùileach treun,
" Bu lag thu fèin, is chrith thu riamh ;
'Na d' eagal is llonmhor nàmhaid ;
Mhic Fhithil, 's e Fionnghal a th' ann,
Ard churaidh nan ciar bheann."
[5]
FINGAL.
CARMEN I.
v. 1-17.
Cucullin sedebat ad murum Turae,
Sub obscuritate arboris tbliorum sonoris ;
Inclinabatur ejus basta in rupem cavernarum,
Ejus clypeo ingenti juxta ejus latus in herbà.
Erant cogitationes viri de Carbare,
Heroe qui ceciderat per eum in certamine,
Quando venit (speculator) vir-inspectionis oceani,
Velox natus Fithile graduum altorum.
" Surgat Cucullin, surge sine morà,
Video ego classem strenuorum à septentrione !
Ocyùs te-move, princeps conviviorum :
Est magnus Suaranus, est numerosus ejus populus !'
" O Moran," dixit casruleis oculis heros,
" Fuisti iners tu ipse, et trepidàsti tu semper;
In tuo metu est numerosus hostis ;
Fili Fithilis, est Fingal qui adest,
Summus heros fuscorum montium. "
6 FIONNGHAL. dc
" Chunnaic mi 'n ceannard," thuirt Moran;
" Coimeas do 'n charraig an triath,
A shleagh niar ghiubhas air scor-bheinn,
Mar ghealaich ag eirigh a sgiath :
Shuidh e air carraig san tràigh
Mar an ceò tha thall air a bheinn.
' 'S lìonar, a chinn-uidhe nan dàimh,
Làmh chòmhraig, a dh' èireas leat fèin,
Garbh-laoich, a's cruadalaich beum,
'Sgèire lann an cleasachd nan saoi :
Ach 's lìonair' gaisgich is treun,
Tha 'g iadhadh mu Thùra na gaoith.'
Fhreagair an sonn mar thonn air carraig,
' C' e san talamhsa 's cosmhuil rium fhèin?
Cha seasadh do ghaisgich 'nam fhianuis;
Ach tuiteam gu h-ìosal fo m' làimh.
C' e es' a thachradh ri m' lann,
Ach Fionnghal, righ Shealma nan sian ?
Là, ghabh sinn an glacaibh a chèile
Air Meallmor, 's bu threun ar spàirn,
Thuit coillè fo chòmhrag nach gèilleadh ;
Thionndaidh sruith, 's chriothnaich an càrn ■
Tri là a dh' ùraich an strì,
Chrith laoich, bu treun, air cùl lann :
An ceathramh, thuirt Fionnghal an righ,
' Thuit ceannard a chuain sa' ghlcann.'
' Cha do thuit,' 'se fhreagair mi fhèin.
Geilleadh Cuchullin dha 'n triath
v. 18-45. FINGAL. 7
" Vidi ego eorum ducem," dixit Moran ;
" Est similis rupi princeps,
Est hasta instar pini in jugo-montis,
Instar luna? surgentis ejus clypeus :
Sedehat ille super caute in littore
Ut nebula quas est ex adverso super monte."
' Sunt numerosre, o caput-itineris advenarum,
Manus certuminis, qua: surgunt tecum ipso,
Asperi hellatores, quorum est ssvissima plaga, [tium :
Et acutissimum telum inter (facinora) lusionem for-
At sunt numerosiores heroes strenui,
Qui se-in-orbem-componunt circaTuram ventorum.'
Respondit heros ut unda super scopulo,
' Quis in terrà hac est par mihi ipsi ?
Non stabunt tui heroes in meo conspectu ;
Sed cadent humiliter sub meà manu.
Ubi ille qui occurrat meo telo,
Nisi Fingal, rex Selma; nimborum ?
Die, quo dedimus nos in complexus mutuos
Super Malmore, et fuit strenuum luctamen,
Cecidit sylva sub conflictu qui non cedebat ;
Verterunt-se rivi, et tremuit saxea-moles :
Tres dies renovata est certatio, [telorum.
Et trepidàrunt bellatores, qui erant fortes, ad tergum
In quarto, dixit Fingal rex,
' Cecidit princeps oceani in valle.'
' Non cecidit,' est quod respondi ego ipse.
Cedat Cucullin heroi
8 FIONNGHAL. duan i.
Is treine na gailleann nan sliabh."
" Ne mis !" thuirt an gorm-shùileach treun,
" Cha ghèill mi dhuine tha beò.
Cuchullin cho gailbheach ris fèin,
Mòr an còmhrag, no 'm bàs gun scleò.
Mh-ic Fhithil, glac-sa mo shleagh,
Buail sgiath Sheuma fo smal is gruaim ;
Chi àicl i air balla nan sleagh ;
Cha b' e sanas na sith a fuaim.
Buail sgiath Sheuma, mhic Fhithil, gu grad ;
Gairm gaisgich o bhad 's o choill'."
Bhuail e 'n sgiath bhallach gu grad ;
Fhreagair gach bad agus coill',
Shiubhail caismeachd ro' 'n doire gun stad ;
Chlisg fèidh is earba san f hraoch :
Leum Curtha o charraig na fuaim ;
Ghluais Conal, bu chruadalach sleagh ;
Dh' f hàg Faobhui an eilid san ruaig ;
Thill Chruthgheal gu Tùra nam fleagh ;
A Ronain, cluinn sgiath nam blàr,
Caismeachd àrd Chuchullin, a Chlùthair ;
A Chalmair, o 'n chuan thig a nall ;
Le d' chruaidh thig a nall, a Luthair.
Mhic Foinne, 'gharbh-churaidh, eirich ;
A Chairbre, o chromleac a' ghuth ;
Lùb do ghlùn, Fhiochi na fèile,
A Chormaig, o Lèna nan sruth.
Sìn do shlios àluinn, a Chaoilte,
v. 46-73. FINGAL.
Qui est validior procellis clivorum."
" Egone !" dixit CEeruleis oculis heros,
" Non cedam ego homini, qui est (nunc) vivus.
E.^t Cucullin a?què procellosus ac ipse,
Magnus in certamine, aut in morte sine labe.
Fili Fithilis, prende tu meam hastam,
Percute clvpeum Semi sub labe et tetricitate ;
Aspice eum sublimem super muro conviviorum ;
Haud est indicium pacis ejus sonitus.
Percute clypeum Semi, tili Fithilis, confestim ;
Evoca bellatores ab arbustis et sylvis."
Percussit ille clypeum maculosum ocyùs ;
Respondit quodque arbustum et sylva,
Pervasit monitio per nemus sine morà;
Subsiluerunt cervi et capra? in ericà :
Exiluit Curra à rupe sonoris ;
Processit Conal, cujus erat saevissima hasta ;
Reliquit Favi capream et ejus fugam ;
Rediit Crugal ad Turam epularum :
Ronan, ausculta clypeum proeliorum,
Monitionem altam Cucullinis, o Cluar;
Calmar, ab oceano adesto huc ;
Cum tuà durà-armaturà adesto huc, o Luar.
Nate Fceno, asper heros, surge;
Et tu, Carbar, à circo-saxeo vocum ;
Flecte tuum genu, o Fichi festivitatis,
Et tu, Cormace, ab Lenà rivorum.
Extende tuum latus decorum, o Colta,
10 FIONNGHAL. duan i.
Air astar o Mhòra gu dian,
A's gile na'n cobhar, tha sgaoilte
Air muir o ghaillinn nan sian.
Chìteadh gaisgich nan àrd ghnlomh
Tearnadh slos o 'm fiar-ghlinn fhèin,
Gach anam a' losgadh ri cuimline
Gach còmhraig a dh'aom o shean;
An sùile lasadh, 'g iadhadh borb
Mu nàmhaid dorcha Innis-fàil,
Gach làmh, bu trèin,'an ceann gach lainn,
Caoir' dhealan a' dearrsadh o 'n cruaidh.
Mar shruth a' taomadh o gharbh ghleann
Dh'aom na suinn o chruaich nam beann,
Gach triath 'n àirm athar nam buadh,
A ghaisgich dubh-ghruamach 'na dhèigh,
Mar choi'-thional uisge nan stuadh
Mu 'n cuairt do dhealain nan speur.
Chluinnte fuaim nan arm 's gach ceum,
Meaghal mhìolchon cleasadh ard,
Duain 'gam mùchadh anns gach beul,
Gach curaidh treun ag iarraidh blàir.
Chrith Cromleac air aghaidh nam beann,
'Nuair ghabh iad am fraoch fo 'n ceann ;
Sheas iad air aomadh nan sliabh,
Mar chcò an fhoghair, 's e liath,
Dliùineas mu 'n aonach gu lèir,
'S a cheanglas a cheann ris an speur.
v. 74-100. FINGAL. 1 1
In itinere à Morà prsecipitanter,
Quod est candidius spumà, quae est sparsa
Super mare sub procellà nimborum.
Conspecti sunt bellatores arduorum facinorum
Descendentes deorsum à sinuosis vallibus suis,
Omni animo ardescente ad memoriam [olim ;
Cujusque certaminis quod (praeteriit) inclinatum est
Eorum oculis flammescentibus, et se-obliquantibus
Circa hostes atros insulas Falanas, [truculenter
Et quàque manu, quas erat strenua, super capite cu-
[jusque gladii,
Et scintillis fulguris emicantibus à durà-chalybe.
Instar tonentis se-effundentis ex prasruptà valle
Descenderunt heroes à prascipitiis montium,
Quisque princeps in armis sui patris victoriarum,
Et ejus bellatores atro-torvi ad ejus tergum,
Velut concursus aquarum fluctuum
In circuitum fulguris coelorum.
Audiebatur sonitus armorum in quoque gradu,
Et latratus vertagorum ludibundorum altè-(salen-
Carmina compressa in quoque ore, [tium),
Et quisque bellator strenuus poscens certamen.
Tremuit Cromla super facie montium,
Quando capessiverunt illi ericam sub suum caput;
Steterunt illi super declivitate clivorum,
Ut nebula in autumno, atque ea cana,
QtiEe clauditur circa summum-jugum omnino,
Et revincit suum caput coelis.
12 FIONNGHAL. D
" Ceud fàilte," thuirt ceannard nan triath,
" Air slol àluinn nan caol-ghleann,
Ceud fàilte air sealgair nam fiadh.
Tha cleas eile ag èirigh fo 'r ceann ;
Tha nàmhaid mu chromadh a' chuain
Ag iadhadh gu luath mu 'n tràigh.
'M buail sinn sìol Lochlin nan stuadh,
No 'm fàg sinn Eirinn dha 'n dàimh ?
Chonail, a chinn-iuil nam fear,
Mhòr ghaisgich an àm bhristeadh sgiath,
'S lìonor còmhrag ri daoine o 'n ear,
An tog thu sgiath d' athar, a thriath ?"
" Chuchullin," thuirt esa' gu ciuin,
" Tha sleagh Chonail an còmhstri geur ;
Bu shòlas leam, 's b' e mo chliù
Bhi leagadh gu dlùth nan ceud.
Ge d' iarradh mo làmh am blàr,
Tha mo chridh' gu sàmhchair Eirinn.
Thriath a's trèine th' aig Cormac bu shàr,
Faic loingeas nàmhaid ag èirigh,
'G èirigh suas air iomall tràigh,
Mar choill' air Lèga nan saoi ;
Mar choill' tha loingeas nan dàimh,
A'gèilleadh ma seach dha na ghaoith.
Chuchullin, tha Conal gu sìtli ;
Thoir cìs do Shuaran nan long ;
Sheachnadh Fionnghal fhèin an strì,
Ard cheannard sliìl Alba nan sonn,
v. 101-128. FINGAL. 1S
" Centies (dicatur) salus," ait princeps heroum,
" Semini specioso angustarum vallium,
Centies salus venatoribus cervorum.
Est ludus alius qui oritur in nostrum caput ;
Est hostis circa sinum oceani
Se-curvans propere circa littus.
Feriemusne nos semen Lochlinis undarum,
An relinquemus nos Iernen advenis ?
Conal, caput-viae virorum,
Magne bellator tempore perrumpendi scuta,
Frequens fuit tuum certamen contra viros ab oriente,
An tolles tu scutum tui patris, princeps ?"
" Cucullin," dixit ille placide,
" Est hasta Conalis in conflictu acuta;
Fuit gaudium mihi, et fuit mea gloria
Sternere confertim centurias.
Quamvis poscat mea manus prcelium,
Est meum cor (propensum) ad quietem Iernes.
Princeps strenuissime qui est Cormaco egregio,
Aspice classem hostis consurgentem,
Consurgentem sursum in extremitate littoris,
Ut silvam in Lega heroum ;
Instar silvae est classis advenarum,
Cedens alternè ventis,
Cucullin, est Conal ad pacem propensus ;
Da tributum Suarano navium ;
Evitaret Fingal ipse certamen,
Summus dux sobolis Alba? heroum,
14 FIONNGHAL.
Fionnghal, a sgapadh na seoid,
Mar charraid nan sian ri feur,
Nar bheucas sruth Chòna nan tòrr,
Sa' mhòr-bheinn an truscan nan speur."
Thuirt Calmar, " As m' fhianuis an t-slth ;
Siùbhladh Conal gu mhùig mhonadh fèin ;
Biodh a shleagh ris an eilid a' strl,
'N àite tachairt an carraid nan ceud ;
Lean-sa 'n os bhallach air Cromla,
Siùbhladh d' f hiui ro' earba Lèna.
Thusa, mhic Sheuma an àigh,
Chinn-fheadhna nam fear 's nan dàimh,
Sgap is ruaig sìol Lochlin nan long ;
Bris coi'-thional coigrich nan tonn,
Gus nach èirich eathar air sàil
Le seòl no comas nan ràmh.
Mu mhuir ghàirich Innis-thorc
Eireadh gaoth Eirinn gu h-ard,
Cromadh an dubh-osag shuas —
Tuiteam le tannais gu bàs,
Nan leanuinn am fiadh cho luath
Ri teas-chòmhrag chruaidh nan lot."
" Og mhic Mhathais, nior dhiùlt riamh
Còmhrag nan sgiath ; 's bha mi dlùth
Ri m' chairdean an carraid nan sleagh,
Ge do bha, cha d' iarr mi cliù.
Rugadh buaidh 'nam fhianuis sa' bhlàr,
Thog gaisgich an ruaig is lean.
v. 129-156. FINGAL. 15
Fingal, qui dissipat fortes,
Ut conflictus nimborum herbas,
Quando fremit flumen Conae tumulorum,
Et Morven est in amictu coelorum."
Dixit Calmar, " A meo conspectu absit pax ;
Pergat Conal ad vaporem montis sui ;
Sit ejus hasta contra cervam certans,
Vice occursandi in conflictu centuriis,
Sectare tu cervum maculosum super Cromlà,
Eat tua sagitta per capreas Lenae.
Tu, nate Semo generoso,
Dux virorum et advenarum,
Disjice et fuga semen Lochlinis navium ;
Perrumpe coctum peregrinorum undarum,
Donec haud surgat navigium in sale
Velis aut vi ramorum.
Circa mare fremebundum Inistorcre
Surgant venti Iernes alte,
Circumflectatur ater flatus supernè —
Occumbam per spectra morti,
Si sequerer cervum tam velociter
Quam fervidum-certamen durum vulnerum."
" Juvenis fili Mathse, haud recusavi ego unquam
Certamen scutorum ; et eram arcte adjunctus
Meis amicis in certamine hastarum,
Etsi eram, non quassivi* ego laudem.
Reportabatur victoria in meo conspectu in proelio,
Creaverunt(sustulerunt) heroes fugam et secuti sunt.
• Captavi, arripui.
16 FIONNGHAL. duan i.
Thusa, mhic Sheuma hu shàr,
Cuimhnich Cormac is àit'o shean
Thoir cìs do Shuaran is tìr,
Gu 'n gluaiseadh Fionnghal a nall.
Ma 's sòlas le d' ànam an stri,
Sud i thogas an t-sleagh 's an lann."
" Leam-sa 's taitneach,"thuirt ceannard nan triath
" Cruaidh-fharum nan sgiath 's nan lann,
Cho taitneach ri torrunn nan sliabh,
'Nuair a thuiteas uisg Earraich gu mall.
Eireadh sìol Eirinn nam buadh ;
Siùbhladh soilleir mu 'n cuairt gach dream ;
Gluaiseadh thairis san fhraoch gu luath,
Mar ghath grèin' air cruaich nam beann,
'Nuair dh' èireas gaoth 'n iar o thonn,
A tional gu trom nan nial,
Cluinnear fuaim air Morbheinn nan tom,
'S air daraig, 's i lom san t-sliabh.
C'àite bheil mo chairde cruaidh,
Neart mo làimh an cunnart riamh ?
C' àite Cathbaid, bu ghlaine snuagh,
Dubhchomar nam buadh, an triath ?
'N d' f hàg thu mi, Fhearghuis bu chorr,
'S an sruth mòr-sa tional ri m' thaobh,
A laoich an sòlas nam fleagh 's bu mhòr,
'N àm cruadail ? A mhic Rosa nam faobh,
An d'thig thu mar earba o Ghalmar,
Mar eilid o aomadh nan sliabh ?
v. 157-184. FINGAL. 17
Tu, fìli Semi praestantissimi,
ltecordare Cormacum et ejus sedem antiquam
Da tributum Suarano et terram,
Donec advehatur Fingal huc.
Sin est gaudium tuo animo certamen,
Ecce eam (manum) qua; toliet hastam et ensem."
" Mihìjucundus est, " dixit dux principum,
" Durus stridor scutorum et gladiorum,
jEque jucundus ac tonitru clivorum,
Quando cadit pluvia veris lentè.
Surgat semen Iernes victoriarum ;
Eat lucida circumcirca quasque cohors ;
Pergat transversim in ericà celeriter,
Ut radius solis in prominentia montium,
Quando oritur ventus occidentis ab undà,
Colligens graviter nimbos,
(Et) auditur sonitus in Morvene tumuloso,
Et in quercu nudà super clivo.
Ubi sunt mei amici duri,
Vires mes manus in periculo semper ?
Ubi est Cabad, cujus erat purissima species,
(Et) Duchomar victoriarum, princeps ?
An reliquisti tu me, Feara eximie,
Et cum flumen ingens hoc colligitur in meum latus,
Heros qui eras in gaudio epulorum magnus,
Et in duris rebus ? Nate Rosà exuviarum,
An venis tu, ut capreolus, a Galmare,
Ut caprea a descensu clivorum ?
TOSI. II. c
18 FIONNGHAL. di
Ceud fàilt air mac Rosa mheanmnaich,
Ciod am bròn a th' air d' anam a thriath r"
" A Chucullin, tha ceithir clachan
Air Cathbaid taisgte san uaigh ;
Chuir mo làmhsa sìos fo ùir
Dubhchomar, bu ghruamach snuagh.
Bha thusa, Chathbaid, mhic Armin,
Mar ghrèin a dearrsadh sa' bheinn.
Is thusa, Dhubhchomair nan garbh-bheum,
Mar choi'-thional uìsge nan speur.
A Mhùirne, bu ghlaine measg òighe,
Sèimh do chadal an còs nan carn ;
Thuit an dùbhra rùn an t-sluaigh,
Mar reul dealradh san oidhch an gleann ;
Bidh fear-uidhe na aonar am bròn,
'Nuair thuiteas an solus gann."
" Aithris," thuirt an gorm-shuileach treun,
" Mar thuit gaisgich nam beum am bàs.
'Na thuit iad le Lochlin sa' bheinn,
'N cruaidh chòmhrag ri ceud sa'bhlàr?
Ciod eile chumadh na laoich
Anns an talla chaol gun leus?"
" Thuit Cathbaid fo lann Dhubhchomair
Aig daraig, a's fuaimnich sruth.
Thàinig gu doire nan còs,
'S labhair e ri òigb, bu shèimh.
' A Mhùirne, a*s glainc measg nam mnà,
Nighean àluinn Cliormaic an àigh,
v. 185-212. FINGAL. 19
Centies salus sit filio Rosrc alacerrhno,
Quisnam moeror est hicce in tuo animo, princeps?"
" Cucullin, sunt quatuor lapides
Super Cabade condito in sepulchrum ;
ZNIisi t mea manus infra sub tellurem
Duchomarem, cujus torvissima erat species.
Fuisti tu, Cabad, nate Armino,
Ut sol fulgens in montis-vertice.
Et tu, Duchomar asperarum plagarum,
Ut concursus nimborum coeli.
O Murna, quaj eras purissima inter virgines,
Lenis est tuus somnus in cavernà saxetorum ;
Cecidit in obscuritatem desiderium populi,
Sicut stella scintillans noctu in valle ;
Erit (viator) vir-itineris solus in luctu,
C'um ceciderit lux parca." [heros,
" Recita," dixit (ca:ruleis-oculis) csrulo-oculatus
" Quomodo ceciderint bellatores plagarum in mortem.
An ceciderunt ilii per Loclinem in monte,
In duro conflictu contra centurias in prcelio ?
Quid aliud cohibeat heroas
In domicilio angusto sine flammà ?"
" Cecidit Cabad sub telo Duchomaris
Juxta quercum, cujus est sonacissimus rivus.
Venit ad arbustum cavernarum,
Et allocutus est virginem, quas erat mitis.
' O Murna, qua? es purissima inter feminas,
Filia speciosa Cormaci faustitatis,
20 FIONNGHAL. du.
C' ar son an crom nan cloch leat f hèin,
'N còs creig' a' d' aonar sa' bheinn ?
Tha sruthan a' toirm ri d' thaobh,
Seana chraobh a' fuaim ri gaoith,
Bruaillean na linne ud thall,
Neoil chiar mu mhullach nan carn.
Thu fèin mar shneachd air an t-sliabh;
Mar cheò Chromla lùbadh do chiabh
A' casadh suas ris a' bheinn
Ri dearrsa grèine o 'n iar.
Mar charraig ghil tha d' uchd tlàth
Air taobh Brano nan sruth bàn.'
" 'N sin thuirt òigh a b' àille ciabh,
' Cia as, f hir a's gruamaiche dhaoine ?
Bu dorch do mhala riamh ;
Dearg do shùil a nis, 's cha 'n f haoin i.
Am fac thu Suaran air cuan ?
Ciod a chuala tu mu 'n nàmhaid ?'
' Tha mise, Mhùirne, o 'n bheinn,
O dlioire earb nan leum ard ;
Nior chual' air nàmhaid leam fhèin.
Thuit tri fèidh fo mo làimh,
A nighean Chormaic, a's àille snuagh.
Mar m' anam mo rùn do.'n òigh ;
Thuit fiadh dhuit, a làmh-gheal, fo m' chruaidh,
Ainnir àluinn, dha'n gèill na sloigli.'
' A Dhubhchomair, ' thuirt òigh bu shèimh,
' Cha'n'cil mion dheth m' rùn dhuit fhèin;
v. 213-240. FINGAL. 21
Quare in circo lapidum (sola) tecum ipsà,
In cavernà rupis in tuà solitudine in monte ?
Est rivulus murmurans ad tuum latus,
Et vetus arbor assonans vento,
Est tumultus in gurgite illo ex adverso,
Et nubes fuscaj circa apicem saxetorum.
Es tu ipsa ut nix super clivo ;
Ut nubecula Cromlae est flexus tuorum cirrorum
Inter ascendendum sursum ad jugum
E regione radii solis ab occidente.
Sicut cautes candida est tuus sinus mollis
In latere Branna? rivorum alborum.' [cherrimus cirrus,
" (Tunc) in illo (tempore) dixit virgo, cujus erat pul-
' Unde, o vir qui es torvissimus hominum ?
Fuit tenebrosum tuum supercilium semper ;
Est ruber tuus oculus nunc, et non blandus ille.
An vidisti tu Suaranum super oceano ?
Quid audivisti tu de hoste ?'
' Adsum ego, o Murna, à monte,
Ex arbusto caprearum saltuum arduorum ;
Nec auditum est de hoste à me.
Ceciderunt tres cervi sub meà manu,
O filia Cormaci, cujus est pulcherrima species,
Ut mea; animas est meus amor tibi, virgo ; [telo,
Cecidit cervus tibi, o manus candida, sub meo duro-
O nympha venusta, cui cedunt populi.'
' O Duchomar,' dixit virgo quaj erat mitis,
' Non est particula mei amoris tibi ipsi ;
22 FIONNGHAL.
Dorch do mhala, 's duirche do ghnè ;
Do chridhe mar charraig sa' bheinn.
Ach ort-sa, mhic Armin, mo rùn,
Shàr Chathbaid, tha Mùirne 'n dèigh.
Mar dhearrsa na grèin' tha do chùl,
'Nuair thogas a'mhùig o shlèibh.
Am f'acadh leat Cathbaid, an triath,
Og ghallan an astar nan sliabh ?
Tha nighean Chormaic, sonn nach mairg,
Feitheamh tilleadh a rùin o 'n t-seilg.'
' Is fada dh' fheitheas tu, Mhùirn,'
Thuirt Dubhchomar gu ciar borb,
' Is fada dh'fheitheas tu, Mhùim,
Ri mac Armin nam fiar cholg.
Seall air lann a's glaine beum,
Fuil Chathbaid a' leum gu chùl ;
Thuit leam do ghaisgeach bu treun,
'S f hada dh' f heitheas tu fèin, a Mhùirn.
Togam-sa cloch air do rùn,
'Nighean Chormaic nan gorm sgiath.
Crom air Dubhchomar do shùil,
Tha'làmh mar thorrunn nan sliabh.'
' 'Na thuit mac Armin gu bàs,'
Bhris, le guth a gràidh, an òigh.
' 'Na thuit air an tulach ard
Laoch a b' àille measg an t-slòigh?
Ceann-feadhna nan scòd san t-seilg,
Nàmhaid bcumnach cuain nan dàimh ?
v. 241-268. FINGAL. 23
Est tenebrosum tuum supercilium, et tenebrosior tua
Tuo corde instar saxi in monte. [indoles ;
At tui, o fili Annunis, mei desiderii,
Eximie Cabad, est Murna amans.
Sicut radiatio solis est tuum occiput,
Cum (ascendit) se-tollit nebula à clivis.
An visus est à te Cabad, princeps,
Novus ramus in itinere clivorum ?
Est filia Cormaci, herois haud lugubris,
Expectans reditum sui desiderii à venatione.'
'Est longum (tempus) quo expectatura es, Murna,'
Dixit Duchomar fusce-barbarè,
' Longum est quo expectatura es, Murna,
Reditum filii Arminis ferarum irarum.
Aspice super gladio, cujus est tersissima plagà,
Sanguinem Cabadis salientem usque ad ejus dorsum ;
Cecidit per me tuus bellator, qui fuit strenuus,
Est longum quo expectatura es tu ipsa, Murna.
Erigam ego saxum super tuum amantem,
Filia Cormaci cteruleorum clypeorum,
Inclina in Duchomarem tuum oculum,
Est ejus manus instar tonitrùs montium.'
' Num cecidit filius Arminis (usque) ad mortem,'
Exclamavit cum voce sui amoris virgo.
' Num cecidit super tumulo arduo
Bellator qui fuit formosissimus inter populum ? [natu,
Ductor (caput hominum) prastantium virorum in ve-
Hostis vulnificus oceani advenarum ?
24 FIONNGHAL. d
'S dorcha Dubhchomar 'na f heirg,
Is fuileach dhomh fèin a làmh.
'S nàmhaid dhomhsa ; ach sln dhomh 'n lann,
'S annsa dhomh Cathbaid is 'fhuil.'
" Thug e an gorm-lann dha 'deoir :
Ruith i chruaidh, bu gheur, ro' 'thaobh.
Thuit e aig a shrutliaibh mòr :
Shìn e 'làmh, is chluinnte "ghlaodh.
' Nighcan Chormaic nan gorm-bhall sgiath,
Ghearr thu tòs mo thriall o chliù ;
Is fuar an lann, a reul nan triath,
Is fuar nam' chliabh c, Mhùirn.
Thoir mise do Mhoina an òigh ;
'S mi a h-aisling an scleò na h-oidhch' ;
Thogail mo chuirn measg an t-slòigh ;
Chi sealgair mo chliù an soillse ;
Ach tarruing an lann o m' thaobh,
'S fuar leam am faobhar, a Mhùirn.'
" Thàinig i gu deurach mall,
O 'thaobh a tharruing an lann.
Reubadh leis a brollach bàn.
Thuit i, is sgaoil a ciabh air làr;
Thaom slos gu fuaìmear an fhuil ;
Bu dhearg a cruth air a làimh ghil."
" Na cluinneam ni 's mò mu 'n òigh,"
Thuirt ceannard a'chòmhraig an Eirinn,
" Sìth do dh' anam nan garbli sheòd,
Nach b' fhaoin gleus an iomairt lann.
v. 269-296. FINGAL. 25
Est niger Duchomar in suà ira,
Et est sanguinea mihi ipsi ejus manus.
Fs inimicus mihi ; at porrige mihi gladium,
Est carus mihi Cabad et ejus sanguis.'
" Dedit ille ca'ruleum gladium ejus lacrymis :
Pertrusit illa duium-telum, quod erat acutum, per
Cecidit ille ad suos torrentes ingentes : [ejus latus.
Extendit ille manum, et audiebatur ejus clamor.
' Filia Cormaci casruleis umbonibus parmarum,
Abscidisti tu initium mei itineris à famà ;
Est frigidum telum, o tu stella principum,
Est i'i igidum in meo pectore id, Murna.
Trade me Moinae virgini ;
Sum ego ej\is somnium in umbra noctis ; [num ;
Ut erigat meam saxeam-molem inter agmina homi-
Cernet venator raeam famam splendescentem ;
At extrahe telum ex meo latere,
Est frigida mihi ejus acies, Murna.'
" Venit illa lachrymosè tarda,
Ex ejus latere traxit telum.
Dilaceratum est ab eo ejus pectus candidum.
Cecidit illa, et sparsa est coma humi ;
Fusus est deorsum sonorè ejus sanguis;
Erat rubra ejus forma in manu candidà."
" Haud audiam quidpiam amplius de virgine,"
Dixit dux certaminis in Ierne,
" Pax (sit) animae asperorum heroum,
Quorum non erat debilis nisus in conflictu telorum.
26 FIONNGHAL. m
Siùbhladh iad mu m' charbad mòr,
Faiceam an scleò air neoil nan gleann ;
Bidh m'anam an comhstri treun,
Mar thorrunn nan speur mo làmh.
Bi-sa mar ghath gealaich, a Mhùirn,
'Nàm sealladh mo shùil gu gearr,
'Nuair shuidhicheas m' anam as ùr,
:S a dh'ìslicheas farum a' bhlàir.
Gluaiseadh gach dream ; gluaiseadh còmhrag
Freasdlaibh mòr charbad nan triatli,
Cuir dà shleagh ri m' thaobh air chòmhla ;
Tog romham air chòir an sgiath.
Leanaibh na steud-eich air chòmhnard,
Tha 'n siubhal gu mòthar 's gu luath.
Biodh m' anam an spionnadh le sòlas,
'Nuair dh'èireas a' chòmhstri mu 'n cuairt."
Mar thaomas sruth cobharach liath
O chruaich iarnaidh Chromlaich àird,
An torrunn a' siubhal 'san t-sliabh,
'S a' chiar oidhch air leth nan carn,
Is tanas fhuar nan snuagh glas
Ag coimhead o iomall nam fras,
Cho garg, cho mòr, cho borb, cho luath,
Dh' imich cruadal sìol na h-Eirinn,
An ceannard mar mhòr-thorc a' chuain,
A' tarruing nam fuar-thonn 'na dhèigh,
A' taomadh a threunais mar stuaidh :
Fo 'shiubhal chritheadh an tràigh.
v. 297-324 FINGAL. 27
Moveantur illi circa meum currum ingcntem,
Aspiciam eorum umbram super mibes vallium ;
Erit meus animus in conflictu strenuus,
Instar tonitrùs coelorum mea manus.
Esto tu ut radius lunaj, Murna,
Quando prospectus mei oculi erit brevis,
Quando requiescet meus animus dc novo,
Et subsidet fremitus prceliorum.
Progrediatur qua?que tribus ; progrediatur certamen
Expedite magnum currum beroum,
Colloca binas hastas ad meam latus unà ;
Eleva ante me rite scutum.
Sequimini subsaltantes equos per campum,
Est eorum cursus apprime animosus et velox.
Sit meus animus validus prae gaudio,
Quando oritur certamen circumcirca."
Sicut effunditur flumen spumosum canum
E fronte ferreà Cromla? excelsa?,
Et tonitru peragrat clivum,
Et fusca nox est super dimidio saxearum molium
Et lemures gelidi coloris cani
Prospectantes ab cxtremitate imbrium, [velox,
/Eque vebemens, ssque iugens, £eque fei'ox, aeque
Processit virtus sobolis Iernes,
Duce, instar ingentis-apri oceani,
Trahente frigidas undas à tergo (pone-se),
Et etfundente vires ut fluctus :
Sub ejus cursu contremuit littus.
S>8 FIONNGHAL. duan i.
Chuala slol Lochlin am fuaim
Mar shruth gàireach fuar a' gheamhraidh.
Bhuail Suaran a sgiath gu luath,
Thuirt ri mac Airn, bha teann air,
" Cluinneam toirm air thaobh nam beann,
Mar chuileig f heasgair nan cleas mall ;
Sìol Eirinn nan colg a t' ann,
No doirionn nan sian sa' choill,
'S cosmhuil ri Gormmeall am fuaim,
Mu 'n èirich gailleann a' chuain ard.
Gabh an t-aonach, mhic Airne, gu grad,
Gabh fradharc air bad agus sliabh."
Dh'fhalbh is thill e gealtach dlùth,
Chìte claon a shùil 'na cheann ;
A chridh a' clisgeadh r' a thaobh,
A labhairt baoth, briste, mall.
" Eirich-sa shionaidh nan tonn,
A shàir cheannaird nan donn sgiath,
Chi mi sruth chiar-bheann nan tom,
Chi mi sìol Eirinn 's an triath.
Carbad ! carbad, garbh a' chòmhraig,
Gluasad thar chomhnard le bàs ;
Carbad cuimir luath Chuchullin,
Sàr-mhac Sheuma nan cruaidh chàs.
Tha earr a' lùbadh sìos mar thonn,
No ceò mu thom nan carradh geur,
Solus chlocha-buadli mu 'n cuairt
Mar chuan mu eathar san oidhch.
v. 325-352. FINGAL. 29
Audiit proles Lochlinis sonitum
Velut torrentis fremebundi gelidi hyemis.
Percussit Suaranus suum scutum celerrimè,
Et dixit filio Arni, qui erat prope eum,
" Audio murmur in latere montium,
Ut culicem vesperis lusuum tardorum ;
Soboles Iernes terociarum adest,
Aut clades nimborum in sylva,
Est similis Gormali sonitus,
Antecpiam oriantur procellas oceani altè.
Corripe clivum, fili Arni, velociter,
(Conjice) cape intuitum super nemus et clivam."
Profectus est et reversus ille trepidus et celer,
Conspiciebatur obliquus ejus oculus in ejus capite,
Ejus corde palpitante ad ejus latus,
Et ejus sermone stolido, abrupto, tardo.
" Surge tu, domine undarum,
Prastantissime dux fuscorum scutorum,
Video ego flumen fuscorum montium tumulosorum,
Video prolem Iernes et eorum beroas.
Currus ! ecce currus asper certaminis.
Procedens super campum cum morte ;
Currus elegans velox Cucullinis,
Eximii filii Semi duris casibus assueti.
Est extremitas ejus se-inflectens deorsum velut unda,
Vel sicut nebula circa tumulum rupium acutarum,
Et fulgor lapillorum pretiosorum circum
Instar oceani circa cymbam in nocte.
30 FIONNGHAL. du,
Dh'iuthar faileusach an crann.
Suidhear ann air chnaimhibh caoin,
'S e tuineas nan sleagh a t' ann,
Nan sgiath, nan lann, 's nan laoch.
Ri taobh deas a' mhòr-charbaid
Chithear an t-each meanmnach sèidear,
Mac ard-mhuingeach, cliabh-fharsaing dorcha,
Ard-leumach talmhaidh na beinne;
'S forumach fuaimear a chos ;
Tha sgaoileadh a dhosain shuas
Mar cheathach air àros nan os ;
Bu shoilleir dhreach, 's bu luath
'Shiubhal ; Sithfada b'e ainm.
Ri taobh eile charbaid thall
Tha each fiarasach nan srann,
Caol-mhuingeach, aiginneach, brògach
Luath-chosach srònach nam beann.
Dubhsròngheal a b' ainm air an steud-each,
Làn mhìle dh' ialla tana
Ceangal a' charbaid gu h-ard,
Cruaidh chabstar shoilleir nan srian
'Nan gialaibh fo chobhar bàn ;
Tha clocha boilsge le buaidh
Cromadh suas mu mhuing nan each,
Nan each tha mar cheò air sliabh
A'giùlan an triath gu chliù.
'S fiadhaiche na fiadh ani colg,
Co làidir ri iolair an neart ;
V. 353-380, FINGAL. Sl
Ex taxo polita est temo.
Sedetur inibi super ossibus laevigatis,
Et is receptaculum bastarum est,
Scutorum, gladiorum, et beroum.
Ad latus dextrum magni currus
Cernitur equus animosus anhelus,
Filius alte-jubatus, pectore lato fusco,
Sublimè-emicans robustus montis ;
Est streperus sonorus ejus pes ;
Est diffusio comarum supernè
Ut nebula in babitatione cervorum ;
Est nitidus ejus color, et est velox
Ejus motus ; Sifada est ejus nomen.
Juxta latus alterum currùs ex adverso [efflans,
Est equus oblique-cervicem curvans sonitum naribus
Angustè-jubatus, vividus, cornipes
Levipes nasutus montium ;
Dusronal est nomen jugali.
Sunt millia lororum tenuium
Vincientia currum sublimè,
Dura lupata splendida framorum
In maxillis sub spumà albidà ;
Sunt lapilli micantes cum vi (acriter)
Curvantes-se sursum circa jubam equorum,
Equorum qui sunt ut nebula in clivo
Vebentes heroem ad gloriam.
Est magis ferus quam cervi eorum ardor,
iEque validum ac aquila; est eorum robur ;
32 FIONNGHAL. du
Tlia 'm fuaim mar an geamhradh borb
Air Gormmheall mùchta fo shneachd.
Sa' charbad chithear an triath
Sàr mhac treun nan geur lann,
Cuchullin nan gorm-bhallach sgiath,
Mac Sheuma, mu 'n èireadh dàn.
A ghruaidh mar an t-iuthar caoin,
A shùil nach b'fhaoin a'sgaoileadh ard
Fo mhala chrom, dhorcha, chaol ;
A chiabh bhuidhe 'na caoir m'a cheann,
Taomadli mu glmùis àluinn an fhir,
'S e tarruing a shleagh o chùl.
Teich-sa, shàr cheannaird nan long,
Teich o 'n t-sonn, 's e tigh'nn a nall
Mar ghaillinn o ghleann nan sruth !"
" C'uin a theich mi?" thuirt righ nan long,
" C'uin a theich Suaran nan donn sgiath ?
C' uin a sheachnadh leam cunnart trom,
Mhic Airne, bu dona riamh ?
Dh'fhuiling mi gailleann nan speur
Air cuan beucach nan gèur f hras ;
Dh'fhuiling mi còmhrag bu treun.
C' uim an teichinn f hèin o 'n chath,
Mhic Airne, bu taise làmh ?
Eiribh mo mliìlte air an t-sliabh,
Taomaibh mar ghàirich a' chuain,
'Nuair chromas an osag o 'n nial.
Eireadh Lochlin nan lann mu m' chruaidh.
v. 381-408. FIXGAL. 33
Est eorum sonitus sicut hyems sasva
In Gormala suftbcata sub nive.
In curru cernitur lieros
Juvenis eximius strenuus acutorum telorum,
Cucullin caeraleis-umbonibus scutorum,
Filius Semi, de quo oritur carmen.
Est ejus gena instar taxi lajvis,
Ejus oculus, qui non erat timidus, se-expandens altè
Sub supercilio curvo, fusco, angusto ;
Capillo flavo in flammà (inflammato) circa ejus caput
Eftundente-se circa faciem pulchram viri,
Dum trahit hastam à tergo.
Fuge tu, prsestans dux naviuin,
Fuge ab heroe, dum venit huc
Instar tempestatis à valle torrentium !"
" Quando fugi ego?" dixit rex navium,
" Quando fugit Suaranus fuscorum scutorum ?
Quando evitatum est a me periculum grave,
Fili Arni, iners qui fuisti semper ?
Sustinui ego tempestates coelorum
In oceano fremebundo asperorum imbrium ;
Sustinui ego certamen quod erat atrox.
Quare fugerem ipse a conflictu,
Fili Arni, cujus est pigerrima manus?
Surgant mea millia super clivo,
Effundite-vos ut fremitus oceani,
Dum decurvatur flamen a nimbo. [ram.
Surgat Lochlin telorum circa meam durain armatu-
toji. ir. D
34 FIONNGHAL.
Bithibh mar charradh 'n cois sàil'
An talamh nan ràmh agam fhèin,
A thogas an giubhas gu h-ard
An coimhstri ri gaillinn nan speur."
]\lar thoirm fhoghair o dhà bheinn,
Gu chèile tharruing na suinn ;
]\Iar shruth làidir o dhà chraig
'G aomadh, taomadh, air an rèidh,
Fuaimear, dorcha, garbh sa' bhlàr
Thachair Innisfàil is Lochlin.
Ceannard a' spealt-chleas ri ceannard,
Is duine 'n aghaidh gach duine :
Bha cruaidh a' screadan air cruaidh,
Bha clogaide shuas 'gan sgoltadh,
Fuil a' dòrtadh dlùth mu 'n cuairt,
Taifeid a' fuaim air mìn iuthar,
Gathan a' siubhal ro' 'n speur,
Sleagha bualadh tuiteam thall.
Mar dhealain oidhche sa' bheinn,
Mar onfha beucach a' chuain,
'Nuair ghluiseas an tonn gu h-ard,
Mar thorrunn air cùl nan cruach,
Bha gruaim is forum a' bhlàir.
Ge d' bhiodh ceud bard Chormaic ann,
'S an dàn a'togail a' bhlàir,
Cha b'urrainn aithris ach gann
Gach coluinn gun cheann, is bàs.
Bu lìonor bàs fhear is thriath,
Am l'uil a'sgaoileadh air an t-sliabh.
v. 409-437. FINGAL. 35
Este sicut rupes in pede (propinquitate)
In terrà ramorum penes me,
Qua1 elevat pinos in altum
In contlictu adversus tempestates coelorum."
Instar fragoris autumni è duobus montibus,
Ad se-mutuo rapiebant-se heroes ;
Ut flumina violenta è duobus saxis
Inclinantia et fundentia-se in planitiem,
Sonantes, lurida?, et aspera in prielio
Sibi occurrerunt Inisfalla et Lochlin.
Duce fissiones alternante contra ducem,
Et viro contra os cujusque viri :
Erat dura chalybs stridens contra duram chalybem,
Galeaj supernè discindebantur,
Sanguis fundebatur frequens undique,
Nervi resonabant in lasvi taxo,
Sagittas ruebant per aera,
Hasta: percutiebant et cadebant ex adverso.
Sicut fulgura noctis in monte,
Ut fragor fremebundus oceani,
Cum moventur fluctus in altum,
Ut tonitru in dorso praecipitiorum,
Fuit torvitas et strepitus proelii.
Etsi essent centum bardi Connaci illic,
Et eorum carmen extolleret prcelium,
Non possent enumerare nisi aegre
Quodque corpus sine capite, atque morteni.
Erat multiplex mors virorum et heroum,
Eorum sanguine disperso per clivum.
36 FIONNGHAL.
Bi'bh brònach, a shìol nan dàn,
Mu Shithàluinn nan garbh-thriath.
Tog-sa, Eibhir, d' uchd bàn
Mu shàr Ardan nan colg fiar;
Mar dhà eilid thuit o 'n bheinn
Fo làmh Shuarain nan donn sgiath ;
'Nuair ghluais ro' mbìlte gu treun,
]\Iar thanas an speur nan nial,
Tanas, a shuidheas an scleò,
Leth-dhèanta ào cheò o thuath,
'Nuair dh'aomas maraiche, nach beò,
Sealladh bròin air bhàr nan stuadh.
Nior chaidil do làmh re d' thaobh,
Thriath Innis nan caoin shian ;
Do lann air astar nam faobh
Mar dhealan a' lasadh gu dian,
'Nuair thuiteas an sluagh sa' ghleann,
Is aghaidh nam beann 'nan caoir.
Shrann an Dubh-sròngheal thar seoid,
Nigh Sithfad' a bhròg am fuil.
Luidh gaisgich'na dhèigh gu leòr,
Mar choill'air Chromla nan tuiL
'Nuair ghluaiseas osag ro' 'n fhraoch
Le tanas fhaoin na h-oidhch'.
15i deuraqh air carradh nam fuaim,
Nighean uasal Innis uan long;
Lùb do ghnùis àluinn thar chuan,
Thus', a's glaine na taibhs' air thom,
v. 438-465. FINGAL. 57
Este moesti, progenies carminum,
Proper Sithallinum asperorum heroum.
Leva tu, Evir, tuum pectus candidum
Ob praestantem Ardanum irarum ferarum ;
Ut duo capreoli ceciderunt in monte
Suh manu Suarani fuscorum scutorum .;
Cum movit-se pra: suis millibus strenuè,.
Ut larva in aere nubium,
Larva, qua? sedet in vapore,
Semifacta de nebulà ab aquilone,
Cum inclinat navita, qui haud est vivus,
Intuitum luctùs (luctuosum) in summas undas.
Nec dormivit tua manus juxta tuum latus,
Princeps insulse lenium imbrium ;
Est tuum telum in itinere exuviarum
Ut fulgur flammas-emittens vehementer,
Cum cadunt populi in valle,
Et facies montium sunt prunse. [heroas,
E naribus halitum violenter efrlabat Duronal super
Lavabat Sifada ungulam in cruore.
Jacebant fortes pone affatim,
Instar silva; in Cronila diluviorum,
Quando movetur tlamen per ericam
Cum spectris vanis noctis.
Esto lacrymosa in rupibus fragorum,
Filia nobilis insulas navium ;
Inflecte tuum vultum formosum trans oceanum,
Tu, quffi es purior spectro in tumulo,
38 FIONNGHAL. duan r.
A dh' èireas suas gu mòthar mall,
Mar ghath-grèin air sàmhchair nam bcann ;
Thuit, 's grad thuit e 'sa bhlàr,
Tha òig-fhear do ghràidh gun tuar
Fo lann Chuchullin bu shàr —
Ciod dh' fhàg tliu cho bàn 's cho fuar ?
Cha ghluais e gu cruadal gu brath,
Cha bhuail e fuil ard nan saoi :
Thuit Treunfhear, òg-Threunf hear, gu bàs ;
Oigh, cha 'n fhaic thu do ghràdh a chaoidh.
Tha 'mhìolchoin a' caoineadh gu troin
Aig baile, 's chi iad a thaibhs'.
Tha 'bhogha gun taifeid, 's e lom ;
Air tom tha forum a' bhàis.
Mar dh'aomas mìle tonn gu tràigh,
A ghluais fo Shuaran na dàimh :
Mar thachras tràigh ri mìle tonn,
Thachair Eirinn ri Suaran nan long.
Sin far an robh guthan a bhàis,
Toirm gàire-cath is cruaidh,
Sgiatha's màile brist'air làr,
Lann 's gach làimh, 'na dhealan shuas,
Fuaim a' bhlàir o thaobh gu taobh,
Còmhrag beucach, creuchdach, teth,
Mar cheud ord a' bualadh baoth
Caoir o 'n teallach dearg ma seach.
C'e sud air Lcna nan sliabh?
C' c 's duirche 's as fiadhaiche gruaini ?
v. 466-493. FIXGAL. 39
Quod assurgit sursum elegaater et tardè,
Instar radii solis super tranquilla-solitudinc montium ;
Cecidit, hoc momento cecidit ille in acie,
Est juvenis tui desiderii sine sensu
Sub telo Cucullinis qui est eximius —
Quid reddidit te tam pallidam ac frigidam?
Non movebit-se ille in dura-pericula unquam,
Non percutiet ille sanguinem nobilem principum :
Cecidit Trenar, juvenis Trenar, usque ad mortem ;
Virgo, non cernes tuum desiderium in aeternum.
Sunt ejus canes-Gallici lugentes graviter
Ad oppidum, (domi,) et cernunt illi ejus spectrum.
Est ejus arcus sine nervo, atque nudus ;
In tumulo est sonitus ejus mortis.
Sicut funduntur mille fluctus ad littus,
Moti sunt sub Suarano advenae :
Sicut occurrit littus mille fluctibus,
Occurrit Ierne Suarano navium.
Illic, ubi erant voces mortis,
Strepitus clamoris-conflictùs et durae-armaturae,
Scuta et loricae laceratae in terrà,
Gladii in omni manu, ut fulgura supra,
Fremitus proelii à latere in latus,
Certamen mugiens, vulniiicum, ardens,
Instar centum malleorum excutientium insanè
Scintillas ab incude rubrà alternè.
Quinam sunt illic in Lenà montium ? [torvi vultus?
Quinam quorum sunt obscurissimi et maximè feri et
40 FIONNGHAL.
C' e 's cosmhuil ri nial bu chiar,
Laun gach triath mar threin air stuaidh ?
Tha bruaillean air aghaidh nan tom,
Chrith carradh nan tonn air tràigh.
C' e th"ann ach Suaran nan long,
'S triath Eirinn mu 'n èireadh dàin ?
Tha sùil nan slògh ag amharc claon
Air suinn nach b'fhaoin ag aomadh suas.
Thuit oidhch' air còmhrag nan laoch ;
Cheil comhstri nan saoi gun bhuaidh.
Air a' bheinn air fad an fhraoich
Chamadh le Daorghlas an t-sealg,
A leagadh le iomairt nan laocl),
Mu 'n d' fhàg iad aonach nan dearg.
Bha ceud fear a' tional an fhraoich,
Deich a' lasadh chaor-theine suas,
Tri cheud taghadh chlocha caoin,
Ceud a' cosgairt na sithinn gu luatli ;
Cliìte ccò mu 'n cuairt is fleagh.
'N sin tluiirt ccann-uidhe na fèile,
Triath Eirinn an anam mhòir,
E 'g aomadh air sleagh ag èirigh,
Ri mac Fhena, 'in bard bu chorr,
" A Charuill <> "n àm o shean
C'uim a sgaoil a' chuirm dhomh fèin,
Is righ Lochlin nan colg sean
Air tràigh Eirinn gun fhleagh sa' bheinn ?
"S fada fiadh Lochlin o 'n laoch,
v. 494-521. FINGAL. 41
Quinam sunt similes nubibus aterrimis,
Gladio utriusque principis ut igne in fluctibus?
Est tumultuosa-obscuritas in facie tumulorum,
Tremuerunt scopuli undarum in littore.
Quinam sunt nisi Suaranus navium
Et princeps Iernes de quo eduntur carmina?
Sunt oculi exercituum intuentes obliqui [sursum.
In heroas qui non erant inertes inter inclinandum
Cecidit nox super conflictum heroum ;
Celavit certamen bellatorum sine victoria.
In monte per totum spatium ericae
Accumulata est a Dorglase venatio, (prasda,)
Qua? fuerat prostrata per operam juvenum,
Priusquam reliquerunt illi montanum-cacumen rubro-
Erantcentumviri convellentesericam, [rum cervorum.
Decem accendentes scintillas-ignis sursum,
Trecenti seligentes lapides la:ves,
Centum caedentes ferinam celeriter ;
Cernebatur vapor circumcirca et convivium.
Tunc locutus est meta hospitii (hospes liberalis,)
Princeps Iernes animi magni,
Incumbens hastse inter surgendum,
Ad rilium Fenae, bardum qui erat egregius,
" Carul ex tempore olim (tempoiis prisci,)
Quare expandatur coena mihi ipsi,
Et sit rex Lochlinis telorum priscorum
In littore Iernes sine convivio in monte ?
Est procul cervus Lochlinis ab heroe,
42 FIONNGHAL.
A thalla faoin a's fada thall.
Thoir m' f hocal dha 'n t-saoi gun f hraoch ;
Gairm ccannard nan long a nall ;
Thigeadh o iomairt nan tonn
Gu cuirm Eirinn nam fleagh fial ;
Cluinneadh e fuaim nan tom
Sa' choiir, 's an oidhche fo nial ;
'S forumach, fuaimear a' ghaoth
A tha taomadh o 'chuan fèin.
Moladh e clàrsaiche caoin
Is fonn o na laoich sa' hheinn."
Ghluais Carul, bu shèimh glòr;
Ghairm ceannard nan donn sgiath.
" Eirich o bhian nan torc mòr,
Eireadh Suaran, righ nan sliabh,
Tha sòlas slige na fèile
Mu thriath Eirinn, 's guirme sùil."
Fhreagair mar thoirm mhùchta, mhall
Air Cromla, "nuair mhosglas gaoth.
" Ge d' thigeadh òighe Innis-fàil
Le 'n làmhaibh bàn mar shneachda caoin,
Am brollach geal ag èirigh ard,
Sùile tlàth ag ìadhah gràidh,
'N so a dheanadh Suaran tàmh
Mar mhìle creag an Lochlin àigh;
'N so, gu 'n d'thig dearrsa o'n ear
A slioillse Cuchullin gu bàs.
Is taitneach gaoth Loclilin leam fhein ;
v. 5CJ-549. FINGAL. 43
Ejus aula vacua est procul ultra mare.
Perfer raeum dictum ad virum sine iracundia;
Evoca ducem navium huc ;
Veniat a luctamine fluctuum
Ad cpulas Iernes conviviorum libcralium ;
Audiat ille sonum tumulorum
In silva, dum nox est sub nube ;
Est sonorus fremebundus ventus
Qui effunditur ab oceano suo.
Laudet ille citharas blandas
Et cantilenam a juvenibus in monte."
Prot'ectus est Carul, cujus erat mitis loquela ;
Compellavit ducem fuscorum scutorum.
" Surge a pelle aprorum ingentium,
Surge Suarane, rex montium,
Est laetitia concha? epulorum [oculus."
Circa principem Iernes, cujus maxime casruleus est
Respondit instar soni compressi, tardi
In Cromla, cum expergiscitur ventus.
" Etiamsi ventura; essent virgines Iernes huc
Cum manibus candidis instar nivis lrevis,
Cum pectoribus albis tumescentibus alte,
Et oculis blandis oblique-jaculantibus amorem,
Hic faceret Suaranus sedem (quietem)
Immotus ut saxum in Lochline amcenà ;
Hic, donec veniat radiatio (solis) ab oriente
Ad praducendum Cucullini ad mortem.
Est jucundus veutus Lochlinis mihi ipsi ;
44 FIONNGHAL.
A thog beucail a' clniain mhòir,
Lahhairt measg nam bearta treun
Le cuimhne mo choille bu chorr,
Coille Ghorm-mheall, a b' uaine snuagli,
A lùbas ma seach fo 'n ghaoith,
Fuil chraobhach air sleagh nam buaclh,
Fuil thorc cir nan cont'hadh baoth,
Thoireadh Cuchullin domh cìs,
Cathair Chormaic nan gorm sgiath ;
Mur d'thoir, 'nuair dh' ùraicheas strì,
Bidh leam Fàl air uisg is sliabh."
" 'S brònach an guth," thuirt am bard,
" A thug Suaran nan donn sgiath."
" Is brònach dha fein a mhàin,"
Fhreagair mac Sheuma an triath.
" Charuill, tog do gliuth gu h-ard
Air gach linn a bh'ann nach beò ;
Caithear oidhch' ann am mìn-dhàn ;
Faighear gairdeachas sa' bhròn.
'S iomadh saoi is òigh bu chaoin
Ghluais i) thùs an Innis-fàil.
Is taitneach dàin air na laoich
O thaobh Alba nam fuaim ard,
('Nuair dh' aomas forum na sèilg)
Fo ghuth Oisein nan caoinlr-rann,
'S a fhreagras aonach an deirg
Sruth Chòna nan toinn mall."
Thuirt Carull, " 'san àni o shean
Thàinig a nall neart a' chuain,
v. 550-578. FINGAL. 45
Qui sustulit mugitum oceani magni,
Loquens inter meo's malos validos
C'uni memorià meae silvae eximiae,
Silva? Gormalae, cujus est viridissimus color,
Quss flectitur alterne sub vento,
Cruore arborescente super basta victoriarum,
Cruore aprorum fuscorum rabiei insanae ;
Det Cucullin mihi tributum,
Solium Cormaci casrulearum parmarum ;
Nisi (lct, quando renovabitur certamen,
Erit mibi Fala per ejus rivos et clivos."
" Est luctuosa vox," inquit bardus,
" Quam edidit Suaranus fuscorum scutorum."
" Est luctuosa sibi ipsi tantùm,"
Respondit filius Semi princeps.
" Carul, tolle tuam vocem altè
De quaque progenie quae fuit nec est viva ;
Consumatur nox in suavi carmine ;
Inveniatur gaudium in luctu.
Fuerunt plurimi beroes et virgines quas erant blandre
Qure movebant-se ab initio in insula Falae.
Sunt jucunda carmina de juvenibus-fortibus
A regione Albae sonorum altorum,
(Quando subsidit strepitus venatus)
Sub voce Ossiani dulcium modorum, [rum
Et respondet montanum-cacumen rubrorum-cervo-
Rivo Conae sonorum lentorum."
Dixit Carul, " tempore olim (praeterito)
Advenit huc robur oceani,
46 FIONNGHAL.
Mìle long air tuinn o 'n ear
Gu Ullin ghuirm-ghlais nan stuadh.
Dh'eirich sinns'readh Innis-fàil
'Ncoinneamh nam fear o thuath.
Bha Cairbe, an garbh churaidh, ann,
Is Cridh'-mor, a b'àille do 'n t-sluagh.
Dh' ùraich iad mu 'n tarbh bu bhàn,
A chìte 'ni beinn Ghulbuinnse shuas,
Leag gach fear a chòir a b' f hearr,
Ghluais am bàs o lanna cruaidh.
Chaidh iad taobh ri thaobh air ghleus,
Is ghèill dàimh a' chuain sa' bhlàr.
C' e b' annsa na fir bu treun,
Cridh'-mor's Cairbre bu shar.
B' f hearr nach cualas air tarbh riamh
Air Gulbuinn riabhaich an fhraoich.
Chunnaic iad e anns an t-sliabh,
'S dh' ùraich trom-dhorran nan laoch.
Bhuail iad aig Lùbar a chèile,
Thuit Cridh'-mor air feur'na fhuil.
Thàinig Cairbre gu talla na fèile
Gu Bràigh-soluis, bu chaoin guth,
Piuthar ghasd a' ghaisgich fèin.
Air Cridh'-mor bha fonn na h-òigh,
Fear òg, dha'n robh 'dìomhair gràdh.
I deurach, 's e 'n còmhrag an t-slòigh,
A' feitheamh a phillidh o'n bhlàr;
Chìte o 'truscan uasal
v. 579-^06. FINGAL. 47
Mille naves super undas ab oriente
Ad Ullinam casrulo-canum fluctuum.
Surrexit proles Inisfala;
In occursiun virorum à septentrione.
Fuit Carber, asper heros, illic,
Et Crimor, qui fuit pulcherrimus in exercitu.
Restiterunt illi circa taurum qui erat candidus,
Qui cernebatur in monte Golbune hocce supra,
Exhibuit quisque vir jus quod erat melius,
Procedebat mors ab eorum gladiis duris.
Ibant latere ad latus in procinctum,
Et cesserunt advenas oceani in campo (proelio).
Quinam erant amiciores quam viri qui erant strenui,
Crimor et Carber qui erat eximius ?
Foret melius si non auditum esset de tauro unquam
In Golbune subfusco erica?.
Viderunt illi eum in clivo,
Et renovata est gravis-ira fortium juvenum.
Percusserunt illi ad Lubarem se mutuo,
Cecidit Crimor super herbà in suo sanguine.
Venit Carber ad domicilium hospitii
Ad Brassollisam, cujus blanda erat vox,
Sororem pnestantem herois ipsius.
De Crimore erat cantio virginis,
Viro juvene, cui fuit ejus arcanus amor.
Ea est lachrymosa, eo in certamine exercituum,
Expectans ejus reditum ab acie ;
Et cernitur a palla eleganti
48 FIONNGHAL. du;
A li-uchd uaibhreach mar ghealach oidhch',
'Nuair bhios a h-iomall a'gluasad
O duibhre a tuair gu soills'.
Cho caoiu ri clàrsach a beul,
'N àm togail nam fonn le bròn.
Bu leath-sa an t-sùil mar reul.
' C' uin a thig thu na d' airm, a sheoid ?'
' Gabhsa, Bhràigh-soluis,' thuirt Cairbre,
' Gabh sgiath bhallach a' gharbh-chòmhraig,
Tog suas an Talla nach meirg i ;
Dheth na h-airm bu aàmhaid dhomhs' i.'
Bhuail cridhe bu tlàth r'a taobh.
Dh'fhalbh a snuagh, is bhris i ro' 'n fhraoch,
Fhuair e marbh ; is dh' eug i san t-sliabh,
'N so fèin, a Chuchullin, tha 'n ùir,
'S caoin iuthar tha fàs o 'n uaigh.
Bu ghlan thu, Bhràigh-soluis, o 'n mhuir,
B'àille Cridh-mor o chul nan cruach.
Cuniaidh baird bhur cuimhne araon,
Fhad 'sa thaomas an caol o chuan."
" 'S binn do ghuth, a Charuill, dhomh fèin,"
Thuirt triath Eirinn bu ghorm sùil ;
" 'S binn d'fhocail, a bhaird, sa' bheinn,
Ag èirigh o àm nan cliù ;
Iad cosmhuil ri braon nan sian,
'Nuair sheallas a' ghrian air raon,
Caol fhaileus a'siubhal air sliabh,
'S an osa<>- jiu mall 's sju caoin.
v. 607-634. FINGAL. 49
Ejus pectus luxurians ut luna noctis,
Cum est ejus extremitas se-movens
Ab obscuritate sui coloris ad lucem.
iEque suavi ac citharà ejus ore,
In tempore tollendi cantum cum luctu.
Erat illi oculus instar stella^.
' Quando venies tu in tuis armis, lectissime heros?'
' Prende tu, Brassollisa,' dixit Carber, [taminis;
' Prende scutum umbonibus plenum ejus asperi cer-
Leva sursum in edem, ubi rubiginem non contrahet
Ex armis qua? inimica fuerunt mihi est id.' [id.
Palpitavit cor, quod erat molle, ad ejus latus.
Abiit ejus color, et prorupit per ericam.
Inventa est mortua ; periit in clivo.
In hoc ipso loco, Cucullin, est eorum agger,
Et laevis taxus est crescens ab sepulchro.
Erat venusta Brassollisa a mari,
Et erat Crimor splendidus à tergo prascipftiorum.
Conservabunt bardi eorum memoriam simul,
Quamdiu fundetur fretum ab oceano."
" Est canora tua vox, Carul, mihi ipsi,"
Dixit princeps Iernes caeruleorum oculorum ;
" Canora sunt tua dicta, barde, in monte,
Orientia ab tempore gloriarum :
Sunt ea similia rori imbrium,
Quando prospectat sol super agrum,
Tenui umbrà pervolitante super clivum,
Et aurà lentà et leni.
TOM. II. E
50 FIONNGHAL.
Buail clàrsach, mhic Fhena, buail ;
IMol, a Charuill, mo luaidh, tha thall,
Deò-ghrèine Dhùn-scàthaich nan stuadh,
Ainnir bhràigh gheal, nan rosg mall,
Ise dh'fhàg mi 'n Innis an t-slòigh,
Og-bhean bhanal chorr mhic Slieuma.
An tog thu aghaidh nan snuagli caoin
O 'n charraig a' coimhead mo sheoil ?
Cha 'n fhaic thu ach a' mhuir f haoin,
Cha 'n e cobhar nan tonn do sheoid;
Fàg a' charraig, is oidhch'mu'n cuairt;
Tha osag nan cruach mu d' chcann.
Cha till mi o achadh gun bhuaidh,
'N f headh 'sa mhaireas an ruaig sa' ghleann.
A Chonaill, le eachdair air còmhrag
Cuir Ainnir nan triath air cùl ;
Aille 's glaine fo chiabh òr-bhuidh
Nighean Shorghlain 's àirde cliù."
Fhreagair Conall nan glòr mall :
" Cuir fair' air coigrich a' chuain,
Cuir gaisgich san doire ud thall,
Ag amharc air Suaran nan stuadh.
Chuchullin, tha m' anam gu sìtb,
Gu tighinn o Alba nam beann
Laoch ghasda le Fionnghal an righ,
Ceann ghaisgeach an strì nan gleann."
Bhuail e, lc caismcachd, an sgiath.
Dh' imich fair' air tliaobh nan sliabb,
v. 635-662. FINGAL. 51
Pulsa citharam, nate Fena, pulsa;
Lauda, Carul, meura desiderium, quod est ultra,
Radium solis Dunscacae undòsse,
Puellam collo candido, palpebris lentis,
Eam quam reliqui ego in insulà exercituum,
Juvenem uxorem venustam egregiam filii Semi.
An tollis tu t'aciem aspectùs mitis
A rupe perquirens mea vela ?
Nihil vides tu nisi mare vanum,
Non est spuma undarum tuus heros ;
Linque rupem, quoniam est nox circumcirca;
Est flamen pnecipitiorum circa tuum caput.
Non redibo ego à campo sine victorià,
Quamdiu durabit fuga in valle.
Conal, per historiam de pugna
Pone nympham principum ad tergum ;
Est ingenua et nitida sub capillis aureo-flavis
Filia Sorglanis, cujus est celsissima fama.''
Respondit Conal loquehe placidaj :
" Pone vigilias contra extraneos oceani,
Pone heroas in arbusto illo ultra,
Ad observandum Suaranum undarum.
Cucullin, est meus animus (propensus) ad pacem,
Usque ad adventum, ab Alba montium,
Juvenum pra^stantium cum Fiugale rege,
Capite heroum in certamine vallium."
Percussit ille, ut signum, suum scutum.
Profectaj sunt vigiliae per latus clivi,
52 FIONNGHAL.
Luidh slòigh air aomadh fhraoich
Fo reula's gaoth na h-oidhch ;
Tanas churaidh thuit sa' bhlàr,
Neoil ghruamach mu 'n cuairt a' snàmh.
Is fada thall air sàmhchair Leuna
Chluinntear èibh a' bhàis.
v. 663-668. FINGAL. 53
Et jacuerunt exercitus in devexitate erics
Sub stellis et ventis noctis ;
Umbris beroum qui ceciderunt in campo,
Et nubibus obscuris circum natantibus.
Et procul ultra in tranquilla-solitudine Lenaa
Audiebatur ejulatio mortis.
F IN G AL.
CARMEN SECUNDUM.
Carminisf II. 5firaitmcntuin.
Crugalis umbra, herois cujusdam iu proelio occisi, Conali visa, cladem
exercitCis proximo certamine pradicit, hortaturque ut cum Suarano
componat bellum. Visum Conal enarrat. Flecti nequit Cucullin; famas
sua; consulens, pacem orare noluit, et bellum protrahere statuit. Primà
luce, Cucuilini iniquas pacis conditiones proponit Suaranus, quas
rejiciuntur. Pugnatum est, dubià fortunà, donec Grumale in fugam
verso, totus Hibernije exercitus cedit. Cucullin et Conal receptum
suis tutum prabent. In collem vicinum copias ducit Carul, quò mox
secutus Cucullin, classem Fingalis conspicit. Nox supervenit. Cu-
cullin, post cladem abjectus, amici mortem Ferda:, quem paulo ante
occiderat, adversum sibi casum attulisse judicat. Carul, quò non
omnes, qui amicos imprudentèr occidissent malà fortunà usi esse
videantur, per digressum Comalis et Galvina; res enarrat.
[ 58 ]
F I O N N G H A L.
DUAN II.
v. 1-17-
Luidh Conall aig sruth nam fuaim
Fo 'n daraig gun duill' air crann ;
Ri cloich mu n robh còinneach uaine
Dh' aom ceannard nan triath a cheann.
Measg an fhraoich, an truscan dubb,
Chualas leis guth na h-òidhche.
O 'laoich luidh e fada thall,
Gun eagal air mac nan lann.
Chunnaic an gaisgeach 'na shuain
Sruth caoirtheach o chruaich nam beann ;
Shuidh Cruthgheal air dearrsa gu chùl,
Saoi a thuit le cliu sa' ghleann ;
Thuit c fo Shuaran nan long
A còmhrag an carraid nan sonn.
Bha'aghaidh mar ghath na gealaich;
Bha'earradh do nial nan tom;
Dhà slmil niai' èibhle sa' bhealach.
[59]
F I NG AL.
CARMEN II.
v. 1-17.
Tacebat Conal ad rivum sonorum
Sub quercu sine folio in ramo ;
Ad lapidem circa quem erat muscus viridis
Inclinabat ductor procerum caput.
Inter ericam, vestitus atri,
Audiebatur ab eo vox noctis.
A suis militibus jacebat ille procul ultra,
Sine metu (illabente) super filium telorum.
Vidit heros in sopore
Torrentem igneum (ruentem) e latere montium
Sedebat Crugal in fulgetro ad terguni,
Bellator qui cecidit cum gloria in valle ;
Cecidit ille sub Suarano navium
Inter certandum in conflictu fortium.
Erat facies ut radius lunre ;
Erat vestis ex nebula colliculorum ;
Ambo oculi ut tlammae in faucibus montis.
60 FIONNGHAL. du
'Na bhroilleach bha lot mar tholl.
" Chruthgheal," thuirt Conall bu shàr,
" Mhie Gheugail o aird' nan sliabh,
Com'tha thu eho glas o'n bhlàr,
Cho brònaeli, f'hir bhrisidh nan sgiath ?
Le eagal cha d'chaochail do shnuagh.
Ciod thionndaidh do thuar, a Chruthgheal ?"
Leth-i'haicte, briseadh gu deoir
Shìn e 'làmh mhòr thar an laoch,
Thog e le spairn a ghuth-beoil,
Mar Leug-ghaoith an cuiseig no 'm fraoch.
" Tha m' anam, a Chonaill, air tom,
Mo choluinn aig tonn na h-Eirinn.
Chaoidh cha labhair, a cheannaird nan sonn ;
Cha 'n f haicear air lom mo cheuma ;
Mar aiteal air Cromla nan sliabh,
Mar fhaileus tigh'nn slos o cheò.
Chonaill 'ic Cholgair a thriath,
Chi mi nial dhaoine naeh beò;
Nial a' bhàis air maehair Lèna,
Sìol Eirinn a' tuiteam thall.
Grad-fhàg, a chinn-uidhe na fèile,
Raon nan tanas ; na bi mall."
Mar ghealaich a'dubhadh san speur
Ghabh e dha fèin a' ghaoth.
" Fuirich," thuirt Conall bu chòrr,
" Mo charaid dhlleas dhubh-dhearg fein,
Leig uat an gatli teinc, fhir mhòir.
v. 18-45. FINGAL. 61
In pectore erat vulnus ut specus.
" Crugal," dixit Conal (qui) erat eximius,
" Nate Gegale ab summo clivorum,
Cur es tu adeo pallidus e proelio,
Adeo tristis, vir frangens hastas ?
Pra timore haud mutabatur tuus vultus.
Cur variavit color oris tui, Crugal ?"
Semivisus, et prorumpens in lacrymas
Extendit manum ingentem super heroa,
Elevavit ille cum labore vocem-oris,
Instar Legaì-venti in junco aut in ericà.
" Est animus meus, Conal, super colliculo,
Corpus meum ad undam Iernes.
In sempiternum haud colloquar ego, dux procerum ;
Haud cernentur in planitie mei gressus ;
(Cum ego sim) ut flamen in Cromlà clivorum,
Sicut umbra descendens e nebulà.
Conal nate Colgare princeps,
Video ego nubem hominum haud vivorum;
Nubem mortis in campo Lena?,
Semen Iernes cadens ex adverso.
Protenus linque, hospes liberalitatis,
Agrum lemurum ; ne sis tardus."
Instar luna? nigrescentis in sthere
Sumpsit ille sibi ipsi (i. e. abiit in ) ventum.
" Mane," inquit Conal qui erat egregius,
" Mei ipsius amice dilecte subrufe,
Rejice à te jubar-igneum, vir ingens.
62 FIONNGHAL. dua
Cia an talla dha d' chònuidh sa' bheinn ?
Fuirich, mhic Chromla na gaoith.
Cia 'n t-aonach a's uaine tom,
Cia 'n còs bheil tunaidh an t-saoi ?
C' àite 'n aom thu an codal a's trom ?
Nach cluinnear thu 'm forum nan sian,
Measg toirm a' taomadh o 'n bhlàr ?
C'uin a chithear do chleasa dian ?
'S lag tanas air aghaidh nan carn."
Dh' èirich Conall bu mhìn glòr ;
Shiubhail e mòr 'na àirm ;
Bhuail sgiath Chuchullin bu chòrr,
Chlisg ceannard a' chòmhraig o 'toirm.
" C' ar son," thuirt gaisgeach a' charbaid,
" Thig Conall nan garbh-bheum o 'n f hraoch ?
Nan èireadh mo shleagh gu d' mharbhadh,
Bu dorran air m'anam, a laoich.
Labhair, mhic Cholgair bu treun,
Tha d'fhocal mar ghrèin a'soillse."
" Mhic Sheuma, ro' 'n oidhche dhuibh
Thàinig Cruthgheal o chòs nan càrnj
Cldte na reulta ro' 'chruth,
'Nuair a dh'èirich a ghutli le spairn,
'S e teaclnlair a' bhàis a th' ann.
Bha'labhairt gu mall mu 'n uaigh.
Iar slth, a thriath Eirinn nan lann,
No teich thar Lèna o 'n chuan."
" Chualadh le Conall a ehuth !"
v. 46-73. FINGAL. 63
Quamam terra est tuum domicilium in monte ?
Mane, fìli Cromlffi ventoss.
Quodnam est jugum, cujus viridis (est) colliculus,
Qutenam caverna quà sedes est principis ?
Ubinam inclinaris tu in somnum gravem ?
Nonne audiris tu in strepitu nimborum ;
Inter fragores sese erTundentes per aciem ?
Quando cernentur tua facinora violenta? [rum,"
Imbecillum est spectrum super facie molium saxea-
Surrexit Conal cujus erat suavis loquela ;
Profectus est ille ingens in suis armis ;
Percussit clypeum Cucullinis qui erat egregius,
Exiluit dux certaminis à sonitu ejus.
" Quare," inquit heros currus,
" Venit Conal asperarum plagarum ab ericà?
Si levaretur mea hasta ad te interficiendum,
Foret dolor meo animo, heros.
Loquere, nate Colgare (qui) erat strenuus.
Est tua vox instar solis fulgentis."
" Nate Semo, per noctem atram
Venit Crugal e cavernà molium saxearum;
Cernebantur stellte per ejus formam,
Quando surrexit ejus vox cum nisu,
Est nuncius mortis qui illic adfuit.
Erat ejus sermo lentè de sepulchro.
Pete pacem, princeps Iernes telorum,
Aut fuge tu ultra Lenam ab oceano."
" Audita est à Conale ejus vox !"
64 FIONNGHAL. di
Thuirt triath Eirinn, hu mhòr brìgh ;
" Bha reulta dealradh ro' 'chruth !
Mhic Cholgair, a dh' iarras sìth ;
Is gaoth bh'air do chluais, a ghaisgich,
Agus toirm nan allt mu d' cheann.
No ma bha Cruthgheal r'a fhaicinn,
C'uim nach d' thug e m' fhianuis fo d' lann ?
An d'f hiosraich o 'n taibhs' mu 'chòs,
Mu thalla fn-astair na gaoith ?
Gheibhte fo lann a ghuth-beoil,
Gach eòlas a bha aig an t-saoi.
'S beag eòlas an t-saoi, a Chonaill :
'N diugh fèin a bha e 'san t-sliabh,
Cha b'fhad a shiubhal ; 's bu don e.
C' e dh' innseadh air bàs nan triath ?"
" Tha astar nan taibhs'air neoil,"
Tliuirt Conall bu mhòr ciall •
Air gaoith chithear suinn nach beò ;
Tha'n tunaidh an còs nan sliabh;
'Xam fois bidh an sanas ri chèile,
'S an labhairt mu bhàs nam fear."
" Biodh an labhairt mu bhàs nam fear,
H-uile fear ach ceannard Eirinn.
Cha teich mi o Shuaran o "n lear,
Ma 's fheudar tuiteam, eiridh m'uaigh,
Aig iomairt nan stuadh, fo dhàna.
Taomaidh sealgair deoir o 'ghruaidh ;
Bidh bròn a toinneadh mu Bhrài-gheah
v. 74-101. FINGAL. 65
Dixit princcps lernes, cujus magnus erat vigor;
" Erant stella; scintillantes per ejus simulacrum !
Nate Colgare, qui rogas pacem ;
Est ventus qui fuit in tuà aure, heros,
Et murmur rivulorum circa tuum caput.
Aut si Crugal erat conspiciendus, [telo ?
Cur non adduxisti eum in meum conspectum sub tuo
An interrogàsti umbram de ejus cavernà,
De domicilio viri viatoris venti ?
Inveniretur sub telo vox ejus oris,
Et omnis notitia qua3 erat principi.
Est parva notitia principis, Conal:
Hoc die ipso fuit ille in clivo,
Haud fuit longinquum ejus iter; et erat infaustum.
Quis posset narrare (fabulam) de morte procerum."
" Est iter umbrarum super nebulis,"
Dixit Conal, cujus magna erat prudentia;
" In vento cernuntur heroes haud vivi ;
Est eorum sedes in cavernis clivorum ;
ln eorum quiete erit eorum augurium inter se,
Et eorum colloquium de morte virorum."
" Sit eorum colloquium de morte virorum,
Omnium virorum nisi ducis Iernes.
Haud fugiam ego a Suarano à mari,
Si oportet me cadere, surget meum sepulchrum,
Juxta colluctationem undarum, sub carmine.
Effundet venator lacrymas per genas ;
Luctus torquebit se circa Bragelam,
'JOM. II. F
66 FIONNGHAL.
Ainnir àillidh, b'àirde cliabh.
Cha 'n eagal bàs ach ruaig;
Chunnaic Fionnghal mo bhuaidh sa' bhlàr.
Thanais fhaoin nan carxagh gcur,
Feuch dhomh thu fein gun dàil ;
Tliig thus'air dealan nan speur,
Is faiceam mo bheud a'd'làimh :
Cha teich mi o Shuaran, a thaibhs',
Fhaileis eatruim na fàs ghaoith.
Eirich, mhic Cholgair, is buail
Sgiath bhallach nam fuaim ard ;
Eadar dà shleagh chithear shuas.
Eireadh laoich nam buadh gun dàil,
Measg comhstri' is blàir na h-Eirinn.
Ge fada 'na thighinn a nall
Fionnghal o Innis nan gaoth,
Buaileam, a Chonaill, am blàr,
Is tuiteam fo lann nan saoi."
Sgaoil air an lcathad am fuaim ;
Dh' èirich laoicli nam l)uadh fo airm,
Mar bhristeas cìd dubh-ghorm nan stuadh
'San taif fo bhruaillein nan stoirm,
Sheas iad gu mòr air an fhraoch
Mar dharaig 's am faobh mu 'n ccann,
'Nuair chluinnear fo reotha a'ghaoth,
Duille thioram a'taomadh ro' 'n ghleann,
Ghlas faobhar nan nial air Cromla;
Chrith an là air aomadh a' chuain,
v. 102-129- riNGAL. 67
Sponsam formosam, cujus altissimum est pectus.
Non est metus mihi mors sed fuga ;
Vidit Fingal meam victoriam in proelio.
O spectrum inane scopulorum acutorum,
Ostende mihi te ipsum sine morà ;
Veni tu in fulgure coelorum,
Et cernam meum fatum in tuà manu :
Haud fugiam ego a Suarano, o spectrum,
Umbra levis inanis venti.
Surge, fili Colgaris, et percute
Clypeum umbonigerum sonorum altorum ;
Inter binas hastas cernitur ille supra.
Surgant heroes victoriarum sine cunctatione,
Inter conflictus et prcelia Iernes.
Quanquam piger (diu) sit in veniendo huc
Pingal ab insulà ventorum,
Committam (percutiam), Conal, proelium,
Etiamsi casurus sim sub telo fortium."
Sparsus est super declivitatem eorum clangor;
Surrexerunt heroes victoriarum sub armis,
Sicut prorumpit dorsum atro-cseruleum undarum
Oceano existente sub perturbatione procellarum,
Steterunt illi ingentes super erica
Instar quercuum cum exuviis circum capita,
Quando auditur per gelu ventus,
Foliis aridis se-fundentibus per vallem.
Canuit acies nubium in Cromla;
Tremuit dies in Eequore oceani,
68 FIONNGHAL. duan i
An gorm-cheathach a' snàmh air aonach,
Ceileadh Innisfail 's a sluaigh.
" Eiribh fo m' chaismeachd gu luath,"
Thuirt ceannard nan donn-sgiath,
" Eiribh, shìol Lochlin nan stuadh ;
Dh'fhàg Eirinn fo ruaig an sliabh.
Leanaibh ro' Lèna nan gleann,
Gabh, a Mhòirlaimh, tigh Chormaic fo d' cheann,
Gèilleadh do Shuaran nam buadh,
Mu 'n tuit iad san uaigh fo lann,
'S faoin sanas a' bhàis an Eirinn."
Dh' èirich iad mar scaoth o' n chuan,
'Nuair bhuaileas an stuadh an tràigh.
Mar mhìle sruth bha toirm an t-sluaigh,
'N àm tachairt an Cona an àigh,
An garbh-eas, a' briseadh o' n oidhch',
Fo dhearrsa soillse na grèine.
Mar thaomas faileus dùbhra dùinte
Air aomadh mùgach foghair thall,
Cho gruamach, dorcha, dlùth, gun chùnta,
Sbiubhail Lochlin mòthar, mall.
Mar thorc ciar air chruaich nam beann,
Ghluais 'na airm ard-righ nan lann ;
Air taobh a' gaisgich chìte sgiath
Mar thein an oidhch'air leac nan sliabh,
An saoghal dorcha, sàmhach, faoin,
Fear-siubhail critheach coimhead claon
Air tanas baoth san dearrsa.
v. 130-157. FINGAL. 69
Casrulà nebulà nante super jugum,
Et celante insulam Phalanorum et ejus populum.
" Surgite sub mco signo celeriter,"
Inquit princeps fuscorum clypeorum,
" Surgite, semen Locblinis undarum ;
Reliquit Ierne sub fugà clivum.
Sequimini per Lenam vallium,
Capesse, Morla, clomum Cormaci sub tuum caput,*
Cedant Suarano victoriarum,
Antequam cadant illi in sepulchrum sub ejus telo,
Et sit languidum indicium mortis in Ierne."
Surrexerunt illi ut grex avium ex oceano,
Quando verberant ejus unda; littus.
Instar mille rivorum fuit sonitus agminis, [tatis
Tempore concursùs eorum (rivorum) in Conà amoeni-
In asperam charadram, inde erumpentium è nocte
Sub coruscationes fulgoris solis.
Sicut effundit umbram obscuritas circumclusa
Super declivitatem nebulosam autumni ex adverso,
-Eque torva, atra, densa, sine calculo,
Progressa est Lochlin composita, tarda.
Velut aper fuscus in prominentiis montium,
Movit-se in armis summus rex telorum ;
In latere herois cernebatur scutum
Instar ignis in nocte super acclivitate montium,
Orbe obscuro, tacito, inani,
Viatore trepido spectante oblique
Ad spectrum insanum in coruscationibus.
* i. e. per synecdochen, sub oculos
70 FIONNGHAL.
Chithear thall an carn fo scleò,
'S na daraig mhòr a dh'fhàs air.
Chuir osag o bhruaillein a' chuain
Fo ruaig an ceathach o 'n charn.
Chunn'cas sìol Eirinn nam buadh,
Mar charragh ri stuaidh nan ràmh
'N àm seach'ran do mharaich o 'eòlas,
'S e brònach mu chaochladli nan speur.
" Siubhail, a Mhòrlaimh, gu luath,"
Thuirt righ Lochlin nan stuadh ard ;
" Tairg sìth do dhaoine fo ruaig;
Sud shuas iad mu chruaich nan carn,
Tairg sìth a bheiream do righre,
'Nuair chromas an cinn fo lann,
'N dèigh an gaisgich a thuiteam san strì,
'S òigh mhìn gu deurach sa'ghleann."
Thàinig Mòrlamh mòr mac Shathair ;
Bu mhòr, 's bu mhòthar a cheum,
Gu labhairt ri triath Eirinn bu shàr
Measg coi'-thionail ard nan treun.
" Gabh sìth o Shuaran, 's thoir cìs,"
Thuirt gaisgeach nach mln glòr;
" Gabh sìth a bheirear do righre,
'Nuair thuiteas an strì na slòigh.
Fàg Eirinn nan sruth 's nan raon :
Do bhean, is cù caol an fhèidh,
Brài'gheal uchd-àluinn is caoin,
Luath, a ilh' r'hagas a' ghaoth 'na dhèigh,
v. 158-185. FINGAL. 71
Cernuntur ex adverso moles-saxeae sub nebulà,
Et quercus ingentes quae enatte sunt in iis.
Vertit flamen à tumultu oceani
In fugam nebulam à molibus.
Visum est semen Iernes victoriarum,
Ut scopuli ad fluctus ramorum
Tempore erroris nauta; a notitia,*
Cumque est tristis propter mutationem ccelorum.
" Proficiscere, Morla, celeriter,"
Dixit rex Locblinis fluctuum altorum ;
" Offer pacem hominibus sub fugà ; f
Ecce suprà illos circa prominentias molium-saxearum,
Offer pacem, quam darem regibus,
Quando curvantur capita sub meum telum,
Postquam eorum heroes ceciderunt in conflictu,
Et virgines molles sunt lacrymosas in valle."
Venit Morla ingens natus Sathare ;
Erat magnus, et erat compositus ejus gressus,
Alloquuturus principem Iernes qui erat egregius
Inter conventum altum strenuorum-virorum.
" Accipe pacem a Suarano, et redde tributum,"
Dixit heros cujus non erat mitis loquela ;
" Accipe pacem qua; datur regibus,
Quando occidunt in certamine agmina.
Relinque Iernen fluminum et viretorum :
Tuam uxorem, et canem gracilem cervi,
Bragelam sinus-venusti et mollis,
Luathum, qui relinquit ventum pone se,
* i. e. a uotis locis. •(• i. e. fugatis.
72 FIONNGHAL. i
Tairg sin ; oir is lag do làmh,
Gabh smachd ; na bi dàn 's bi beò."
" Innis do Shuaran nan sgiath,
Cha do ghèill mi riamh, 's cha ghèill.
Bheiream an cuan dha 'n triath,
No uaigh dha'shlòigh an Eirinn.
An là sin cha d' thig gu bràth
Bheir dearrsa mo ghràidh gu tuath,
'S cha teich, an Lochlin nan carn,
Ard-chabrach na seilg o Luath?"
" Fhaoin cheannaird a'mlior charbaid,"
Thuirt Mòrlamh, " bheil d'àirm ro' 'n righ,
An righ le luingeas o gharbh-choill,
Thogadh 'n innis mu 'n dhùisg an strl ?
'S cho beag Eirinn nan tom uaine
Do cheannard a' chuain fo stoirm."
" Am focail gèilleam do Mhòrlamh,
Mo lann do neach beò cha ghèill.
Bidh Eirinn fo chumhachd Chormaic,
Fhad 's a bhitheas deò annam fèin.
Chonaill, chinn-i'headhna nam fear,
Chual tlm Mòrlamh nam raoin-ghlòr?
Bhcil sìth dhuit ri daoine o'n lear,
Fhir bhrisidh nan sgiath mòr?
Thanais Chruthgheal na faoin ghleus,
C'uim a tliog thu dhomh iVin am bàs ?
Tuiteam an tigh caol gun leus
Measg sòlais nan treun-dhàn.
v. 186-213. FINGAL. 73
Offer hsec ; namque infirma est tua manus,
Aceipe castigationem ; ne sis audax et sis vivus."
" Dic Suarano scutorum,
Non cessi ego unquam, et non cedam.
Do oceanum principi,
Aut tumulum ejus agminibus in Ierne.
Dies haud veniet in asternum
Qui auferet coruscaminamei amoris in septentrionem,
Et non fugiet, in Lochline molium-saxearum,
Procero-ramosus cervus venationis à Luatho?"
" Vane princeps magni currus,"
Dixit Morla, " suntne tua arina contra regem,
Regem cum classe ab asperà silvà, [men?
Qua; tolleret insulam de qua experrectum est certa-
Adeo parva est Ierne colliculorum viridium
Principi oceani sub procellà hx. "
" In dictis cedo Morls,
Meum telum homini vivo non cedet.
Erit Ierne sub imperio Cormaci,
Quamdiu erit spiritus in me ipso.
Conal, princeps virorum,
Audisti tu Morlam inanis loquelas?
An est pax tibi cum hominibus ab asquore,
Vir qui refringis scuta ingentia ?
Spectrum Crugalis inanis structuraj,
Quart obtulisti tu mihi ìnortem ?
Cadam in domum angustam sine luce
Iuter solatium heroicorum carminum.
74 FIONNGHAL.
Togaibh, a shìol Eirinn nam buadh,
Gach garbh-shleagh is iuthaidh geur.
Buailibh dàimh Lochlin o thuath,
Mar thanais a nuas o 'n speur."
Dorcha, beucach, colgach, dùinte
Thaom iad dlùth o dhùbhra a'blilair,
Mar cheò an gleann is doimhnc mùig,
'Nuair thig na stoirm o chùl nan carn
Air sàmhchair chiuin na greine.
'Na airm ghluais Cuchullin fèin,
Mar thanas speur an iomall neoil,
Earradh dearg do dhealan geur,
'S gach gaoth bu treun 'na làimh ro-mhòir.
Bha Carull anns an doire shuas,
Stoc nam buadh a' fuaim 'na làimh,
Thogail anama mòr an t-sluaigh
Le cruaidh bhrosnachadh nan dàn.
" C'àite," thuirt am beul bu bhinn,
" C'àite shìn thu fèin, a Chruthgheal ?
'N ad luidhe air an fhonn gun bhrigh,
'S do thigh grinn gun slige chùbhraidh?
'S dubhach bean Chruthgheal fo dheoir
'Na coigreach an talla a' bhròin.
C' i sud nuir dhearrsa air sliabh,
Air aghaidh chiar nan nàmhaid r
C' i, ach Deò-ghrèine nan ciabh,
Bean Chruthgheal is àillidh bràghad ?
Tha'falt air a' <>-lnioith 'na dèigh
v. 214-241. FINGAL. 75
Tollite, semen Iernes victoriarum,
Unamquamque crassam hastam et sagittam acutam.
Ferite advenas Loehlinis à septentrione,
Instar lemurum supernè e coelis."
Obscuri, fremebundi, minaces, circumclusi
Effusi sunt illi conferti sub umbrà campi, [ritas,
Instar vaporis in valle, cujus profundissima est obscu-
Quando veniunt procellae a tergo molium-saxearum
Super tranquillitatem mitem solis.
In armis perrexit Cucullin ipse,
Ut spectrum cceli in extremitate nubis,
Veste rubrà (existente) ex fulgure proeacuto,
Et unoquoque vento valido in manu immani.
Erat Carul in nemore supra,
Cornu victoriae sonante in ejus manu,
Et elevante animos magnos exercitùs
Duro incitamento carminum.
" Ubinam," dixit os quod erat canorum,
" Ubinam extenderes tu, Crugal ?
Jacesne tu in terrà sine vi,
Tuà domu eleganti sine conchà odoriferà ?
Est moesta uxor Crugalis sub lacrymis
Existens advena in aulà luctùs.
Quaenam est illa, ut lux super clivo,
Versùs aciem fuscam hostium ?
Quaenam nisi Dogrena capillata,
Uxor Crugalis, cujus venustissimum est collum ?
Est crinis super vento pone eam ;
76 FIONNGHAL.
'S dearg a sùil, 's is caol a guth.
'S glas Crurhgheal an astar an f hèidh ;
An còs na creige tha'chruth.
Thig e gu m' chluais a' m' fhois ;
'S lag a ghuth san oidhche,
Mar shcillein ag iadhadh mu chloich,
Mar chuileig an iomall soillse.
Ach thuit Deò-ghrèine mar nial
Am madainn chiar san ard-bheinn.
Tha lann Lochlin 'na caoin-chliabh.
Thuit rùn nan triath, a Chairbre ;
Thuit i, Chairbre, do chliu,
Sàr ghallan ùr na h-òige."
Chuala Cairbre fuaim a bhròin,
Shiubhail mar mhòr-thorc a' chuain ;
Chunnaic e 'nighean gun deò,
Dh' aom e ro' mhìltean an t-sluaigh.
Thachair ri Lochlin a hmn ;
O cheann gu ceann las an còmhrag,
Mar clieud gaoth an coille mhòir
An Lochlin nan tòrr's nan tonn
Mar cheud teine 'n giuthsach chòrr
Air cheud beinn an tìr nan long ;
Cho beucach, crcuchdach, lìonor, mòr,
Thuit aghaidh an t-slòigh fo 'airm.
Mar chluarain ghearr Cuchullin daoine,
Bha Eirinn ag aoinadh fo Shuaran.
Thuit Curthach fo làimh nacli caomhnadh,
v. 242-269. FINGAL. 77
Est ruber ejus oculus, et tenuis ejus vox.
Pallidus est (tuus) Crugal in itinere cervi ;
In caverna saxi est ejus forma.
Venit ille ad meam aurem in requie ;
Languida est ejus vox in nocte,
Instar apis-montana; obliquè-euntis circa lapidem,
Aut culicis in extremitate lucis.*
At cecidit Dogrena ut nubes
Per auroram fuscam in alto monte.
Est telum Locbiinis in molli pectore.
Cecidit desiderium principum, Carber;
Cecidit illa, Carber, tua gloria,
Eximius-ramus novus juventas."
Audiit Carber sonum ejus luctus,
Et irruit ut ingens aper oceani ;
Vidit ille suam natam sine anima,
Et se prrecipitavit per millia populi.
Occurrit Locblini ejus telum ;
A capite ad caput exarsit certamen,
Instar centum ventorum in silvà magnà
In Lochline montium et undarum,
Instar centum ignium in pineto eximio
Super centum montibus in terra navium ;
iEque fremebunda, vulnifica, multiplex, ingens,
Cecidit acies exercitùs sub ejus armis.
Ut carduos cecidit Cucullin viros,
Ierne inclinabatur sub Suarano.
Occidit Curacus sub ejus manu baud parcente,
• i. e, in crepusculu.
78 FIONNGHAL. duan ii.
Is curaidh nach b' f haoin an Cairbre.*
Tha Mòrlann a chaoidh fo phràmh,
Chrith thu fo 'n bhàs, a Chaoilte,
Bha d' f huil air do bhràighe bàn,
Do chiabh bhuidh air làr's i sgaoilte.
"San àit anns 'na thuit an sonn,
'S tric a chuir e air loin cuirm,
'S tric o 'n chlàrsaich bhuail e fonn,
'S a mhìolchoin san tom a'gairm,
'Nuair bha òig-fhear nan caol-ghleann
Cur taifeid air crann na seilg.
Dh' imich Suaran, righ nam buadh,
Mar mhòr-shruth fuar nam fàs-bheann,
'Nuair thuiteas a' bhruach le 'luaths
'S na cuirn a' gluasad sa' ghleann.
Sheas Cuchullin treun 'na chomhair,
Mar chruaich mhòir mu 'n sgaoil an nial :
Bhi cleasachd na gaoithe mu 'scòrr,
'S a' ghiuthsach chòrr air tliaobh nan sliabh
'S a chlochmheallan a' breabadh air craig;
Seasaidh craig na 'neart gu h-ard
'Cur fasgadh air tlàth-ghleann Chòna.
Mar sin bha Cucliullin nam buadh
'Cur fasgadh air sluagh na h-Eirinn.
Mar fhuaran caoin a thaomas srutli,
Dliòirt an fhuil mu 'n cuairt do 'n laoch.
* An here is llie article, wliich is found elsewhcre prcfixed lo the
name of Carbei : as the preposition, it would be an idiom mcrely English,
v. 270-295. FINGAL. 79
Et licros haud imbecillus Carber.
Est Morlan in sempiternum sub somno,
Tremuisti tu sub morte, Colta,
Fuit tuus sanguis in tuo collo candido,
Tuus capillus flavus in soio sparsus.
In loco, quo cecidit heros,
Ssepe exposuit ille in aperto epulum,
Stepe è citharà expressit ille modos,
Canibus ejus venaticis in colle latrantibus,
Quando juvenes angustarum vallium
Imponebant nervum ramo venationis.
Perrexit Suaranus, rex victoriarum,
Ut magnum flumen frigidum desertorum montium
Quando ruit crcpido per ejus vehementiam,
Et moles moventur in valle.
Stetit Cucullin strenuus eum contra,
Ut promontorium ingens circa quod spargitur nubes :
Est lusio venti circa ejus scopulum,
In pineto excelso in latere clivi,
Lapillis-grandinis subsultantibus in saxis ;
Stant saxa in viribus suis sublimè
Prsbentia tegmen tepida>valli Conas.
Sic itidem fuit Cucullin victoriarum
Praebens sufFugium populo Iernes.
Instar fontis placidi qui effundit rivum,
Effusus est sanguis circa heroem.
and quite foreign to the Gaelic. " Thuit curaidh nach b'fhaoin ann an
Caìrbre;" " A mighty charapion fell in Carber," is altogether English.
80 FIONNGHAL. m
Thuit Eirinn air àros nan cruth,
Mar shneachda fo ghrèin san fhraoch.
" Shìol Eirinn," thuirt Cruthmal gun tuar,
" Tha Lochlin san ruaig 'nar dèigh.
C'uini sheasas mar chuiseig ri stuaidh?
Grad thcichibh gu cruaich an fhèidh."
Tlieich esa'mar fhiadh san fhireach,
A shleagh mar bhioran r'a thaobh.
Cha lìonor ghabh astar gioraig
Le Cruthmhal bu dona faobh,
Thuit iad an carraid nan laoch
Mu charraig an fhraoich air Lèna.
Air charbad mòr nan clacha-buadh
Chìte shuas ard thriath na h-Eirinn ;
Mharbhadh leis gaisgich o thuath,
'S labhair ri Conall na feile.
" A Chonaill, ard-cheann nam fear,
A dh' altrum gu gleus bàis mo làmh,
Ge d' theich sìol Eirinn o 'n lear,
Cumaidh sinne còmhrag ri dàimh.
A Charuill o 'n àm a dh'fhalbh,
Gabh le m' chairde do 'n tom ud shuas,
A Chonaill, seas ri mo lann
Gu cumail o chall an ruaig."
Leum Conall air carbad nam buadh ;
Chìte shuas sgiath mhòr nan treun,
Mar ghealaich a'dubhadh fo ghruaim,
Piuthar uaibhreach reul nan speur,
'S i 'g imeachd gu donn o 'n ear,
v. 296-324. FINGAL. 81
Ut nix sub sole in ericà.
Cecidit Iernes circa secessum spectroruni,
" Proles Iernes," clixit Grumal sine colore,
" Est Lochlin inter insequendum à tergo nostro.
Quid statis, ut arundines, contra undas ?
Confestim fugite ad promontoria cervi."
Fugit ipse ut cervus in plano montis,
Hasta instar bacilli ad ejus latus.
Haud plurimi capessiverunt iter trepidum
Cum Grumale, cujus erant viles exuviae,
Ceciderunt illi in conflictu fortium
Circa rupem ericae in Lenà.
In curru magno lapillorum-virtututn
Cernebatur sublimè summus princeps Iernes ;
Trucidabantur ab illo heroes a septentrione
Et allocutus est Conalem liberalitatis.
" Conal, summe princeps virorum,
Qui (erudiisti) nutrivisti ad opus mortis meam manum,
Etsi fugit semen Iernes ab requore,
Sustinebimus nos certamen cum advenis.
Carul ex tempore quod abiit,
Recipe te cum meis amicis ad collem illum ultra;
Conal, sta juxta meum telum
Ad conservandum à damno fugam."
Insiluit Conal in currum victoriarum ;
Cernebantur supra scuta magna strenuorum,
Ut luna nigrescens sub moestà-obscuritate,
Soror superba stellarum coeli,
Dum progreditur fusca ab oriente,
tom. u. g
S2 FIONXGHAL.
'S droch caochladh air inntinn nam fear,
Bha Sithfada spairn ri cruaich,
'S an Dubh-sròngheal bu luath ceum;
Mar tlminn mu mhòr-thorc a' chuain,
Bha tarruing an t-sluaigh nan dèigh.
Air taobh Chromla nan cruach ard
Sheasadh brònach thall sìol Eirinn,
Mar rhhòr-choille loisgte gu crann
Fo ghaoith-oidhch' air carn ag èirigh,
O chèile fada tioram donn
Gun duill'air lom a'fuaim,
Cuchullin fo dharaig thall,
Sàmhach, gaisgeach nan rosg mall,
A ghaoth 'na fhalt craobhach shuas,
'Xuair tliàinig fear-coimhead a' chuain,
Moran mac Fhithill, am bard.
" An luingeas, an luingeas, a th'ann
O ard-innis nan ciar-bheann !
Fionnghal, ceann nan slògh, an triath,
Fear-bristidh nan donn-sgiath ;
An cobhar bàn mu thaobh nan long,
Xa croinn le siuil mar choill' nan tom
Measg tional trom uan nial."
Thuirt Cuchullin, " Sèid, a ghaoth,
O innis chaomh cheathaich a'chuain;
Gu bàs nam mìlte thig, a shaoi,
Ard-righ Shelma is mòr luaidh.
Tha do shiuil, mo charaid, dhomh fèin
Mar dhearrsa na maidne o neul,
v. 325-353. FINGAL. 83
Et est in pejus mutatio in animis virorum.
Erat Sifada eluctans adversus acclivitatem,
Duronalis erat velox passus ;
Instar undarum circa ingentem aprum oceani,
Subsequebatur agmen post eos.
In latere Cromlas prominentiarum altaruni
Stetit triste ex adverso semen Iernes,
Ut ingens silva combusta usque ad truncum
Ab vento nocturno in mole-saxeà oriente,
A se invicem longe (arboribus) aridis fuscis,
Sine folio super aperto sonante.
Cucullin erat sub quercu ex adverso,
Taciturnus, beros ciliorum lentorum,
Et ventus in crine ramoso suprà,
Quando venit vir-inspectionis oceani,
Moran natus Fithile, bardo.
" Classis, classis, adest
Ab altà insulà fuscorum montium !
Et Fingal, caput agminum, princeps,
Vir diffringens fusca scuta ;
Spumà albà in latere navium,
Et malis cum velis similibus silvas in fluctu
Inter concursum gravem nubium."
Dixit Cucullin, " Eftla, o vente,
Ab insulà blandà nebulosà oceani ;
Ad mortem millium veni, beros,
Summe rex Selma? cujus magna est laus.
Sunt tua vela, mi amice, mihi ipsi
Ut coruscatio aurora: ab nubibus,
84 FIONNGHAL.
Do luingeas mar sholus nan speur,
Thu fèin mar theine hu chòrr
A dhealras gu mòr san oidhch.
A Chonaill, chinn-uidhe nan triath,
"S taitneach ar cairde am hròn.
Tha "n oidhche tional mu 'n t-sliabh,
C'àite bheil Fionnghal nan long?
Suidheamaid fo'n dùbhra rlhùint
Feithamh gealaich ùir is reul."
Theirinn air a' choill' a' ghaoth,
Toirm nan eas air cuim nan sliahh,
Uisg mu Chromleac an t'hraoich,
Dearg-reulta plaosgadh ro' 'n nial.
Ro-bhrònach air thaohh nan sruth
Shuidh ceannard Eirinn nan triath,
Conall mac Cholgair r'a làimh,
Is Carull o 'n àm a dh'fhalbh.
" 'S dona do làmh, a Chuchullin,"*
Thuirt mac Sheuma bu mhòr f'eum,
" 'S rlona tlo làmh, a Chuchullin,
O thuit leat do charaid t'èin ;
Fheairde mhic Amuin an àigh,
Bu mhòr dhuit mo ghràdh sa' hheinn."
" C'uime, Chuchullin, mhic Sheuma,
Thuit fear-bristidh nan gorm-sgiath?
'S cuimhne," thuirt Conall nam beum,
" Sàr-mhac Amuin nam mòr-thriatb ;
Bu mhòr e, 's b'àluinn a shnuagh,
Mar bhogha nan stuadh san speur."
v. 354-382. FINGAL. 85
Tua classis ut lux coelorum,
Tu ipse ut ignis eximius
Qui coruscat latè in nocte.
Conal, caput-itineris proceribus,
Suntjucundi nostrì amici intcr luctum..
Nox colligitur circa clivum,
Ubi est Fingal navium ?
Sedeamus sub obscuritate circumclusa
Expectantes lunam novam et stellas."
Descendit super silvam ventus, [rum,
Murmurc torrentium existente super mollibus clivo-
Pluvià circum Cromlam ericae,
Rubris stellis se-patefacientibus per nubem.
Valde tristis in ripà rivormn
Sedebat princeps Iernes berouni,
Et Conal natus Colgare ad manum,
Et Carul temporis quod abiit.
" Infclix est tua manus, Cucullin,"
Dixit natus Semo, cujus magnus erat vigor,
" Infelix est tua manus, Cucullin,
Ex tempore quo cecidit per te tui ipsius amicus ;
Fcrda nate Amune generoso,
Fuit magnus tibi meus amor in monte."
" Quare, Cucullin, fili Semi,
Cecidit vir-dift'ringens crerula scuta?
Est in memoria (mibi)," inquit Conal plagarum,
" Egregius-filius Amunis magnorum principum ;
Erat ingens ille, et erat venusta ejus species,
Instar arcus undarum in ccelis."
86 FIONNGHAL.
" Thàinig Feard o Alb' a nall,
Sàr cheannard nan ceud ghleann ;
An talla Mhùire thog e 'lann ;
Fhuair e cairdeas nach bu ghann.
Bha m' astar san t-seilg leis an laoch,
B'àros faraon dhuinn am fraoch.
Deudgheal, bean Chairbre, bha còrr,
Triath mhòir raon Ullin is Ardbheinn,
B' e solus na sgèimh a còir,
B' e ci'idh' an talla dha 'n ardan ;
Bha 'gaol do dhearrsa na h-òige,
Mac Amuin, a b'uailse gnè.
' A Chairbre,' thuirt làmh bu chaoin,
' Thoir feudail gu leth dhomh fein ;
Fàgam do thalla, fhir fhaoin;
Chairbre, thoir dhomh leth sa'bheinn.'
Thuirt Cairbre, ' Thugadh mac Sheuma
Gu leth dhuit an fheudail san fhraoch.
Bhean ghasda, is àillidh ceuma,
Na faiceam thu fèin a chaoidh.
'S e anamsa còmhnuidh na còrach,
Gheug-sholuis na mòr-chuis, bi slàn.'
Dh'fhalbh is roinn an fheudail dhoibh ;
Bha 'n tarbh mar shneachd air sliabh.
Thug mi do Chairbre an tarbh.
Dh'èirich ardan mu rùn nan triath.
' Mhic Amuin,' thuirt bean bu tlàth,
' Chuir Cuchullin ìn'anam fo cheò.
v. 383-410. FINGAL. 87
" Venit Ferda ab Alba huc,
Eximius princeps centum valliuin ;
In aulà Murì sustulit ille suum telum ;
Invenit ille amicitiam haud parcam.
Erat meum iter in venando cum lieroe,
Erat habitatio simul nobis ericà.
Dedgal, uxor Carberis, erat eximia,
Principis magni camporum Ullinas et Ardvene,
Erat lux pulchritudinis cjus possessio,
Erat ejus cor sedes superbia? ;
Fuit ejus amor coruscationi juventa?,
Filio Amunis, cujus erat nobilissima indoles.
' Carber, ' dixit manus qua: erat blanda,
' Da armentum dimidiatim mihi ipsi ;
Rclinquo tuum domicilium, vir imbecille ;
Carber, da mihi dimidium in monte.'
Dixit Carber, ' Det natus Semo
Dimidiatim tibi armentum in ericà.
Femina speciosa, cujus est maxime decorus gressus,
Ne conspiciam te in sempiternum.
Est animus ejus domicilium a.»quitatis,
Rame-lucis magni pretii, vale.'
Ivi et divisi armentum illis ;
Erat taurus instar nivis in clivo,
Dedi ego Carberi taurum.
Orta est ira in desiderio heroum.
' Nate Amune,' dixit femina qua? erat blanda,
' Immisit Cucullin meum animum sub nebulam.
88 FIONNGHAL.
Cluinneam, a thrìath, air a bhàs,
No bitheam air Lùbar gun deò,
Bidh mo thanas mu phlaosgadh do shùl,
Is m'ardan, a rùin, a'd'dhèigh.
Gearr-sa CuchuUin gu'chùl,
No fàg ini gun chliu sa' bheinn.'
' Lamhgheal,' thuirt an t-òg bu treun,
' C'uim'an cuirinn mac Sheuma gu bàs ?
'S e caraid mo smaointean e fein ;
C' uim' thogainn, a gheug, an lann ?'
Tri lài thuit i air deoir,
An ceathramh tbog an t-òg a sgiath.
' Buaileam mo charaid bu chòrr ;
Ach tuiteam an tòs san t-sliabh.
Am b' urrainn domh fhaicin san aonach,
'S mi m'aonar, Cuchullin is'uaigh.'
Rinn còmhrag air raon na Mùire,
Is shcachainn ar lanna lot ;
Bha screadail air clogaid le 'n cùlaobh,
'S air sgiatha bu dhùbh-ghorm cop.
Bha Deudgheal ri gàire aig làimh,
Thubhairt ri Feairde gun dàil ;
' Is lag na d' ghlacaibh an crann ;
'S lag do lann, is lag tlm d'òige,
Cha choimeas do d'aois a'chruaidh,
Tàg a' bhuaidh aig sàr mhac Shcuma.'
Mar chraig air thaobh Meallmoir an laoch,
An sùil a' ffhaisgich chìte deoir.
v. 411-438. FINGAL 89
Audiam, heros, de ejus morte,
Aut sim juxta Lubarem sine spiritu, [oculorum,
Erit meum spectrum circa semi-aperturam tuorum
Et mea ira, o meum dcsiderium, à tuo tergo.
Disseca tu Cucullincm usque ad ejus spinam,
Aut relinque me sine glorià in monte.'
' Manus candida,' dixit juvenis strenuus,
' Quare mitterem natum Semo ad mortem ?
Est amicus mearum cogitationum ille ipse ;
Cur tollerem, o rame, telum ?'
Tres dies procidit illa in lacrymas,
In quarto sustulit juvenis scutum.
' Feriam amicum meum egregium ;
At cadam prius in clivo.
An esset possibile mihi conspicere in jugo,
Et me solo, Cucullinem et ejus tumulum.'
Factum est certamen in campo Muri,
Et evitàrunt nostra tela vulnus ;
Erat stridor in galeis cum eorum dorsis,
Et in scutis quorum erant atro-casruli umbones.
Frat Dedgal irridens juxta,
Et dixit FerdiE sine morà :
' Est infirma in tuis complexibus arbor (hastile) ;
Infirmum est tuum telum, et infirmus es tu in juven-
Haud congrua est tua? tetati chalybs-dura, [tute,
Relinque victoriam prastanti filio Semi.'
Instar saxi in latere Malmoris est heros,
In oculo fortis-juveuis cernebantur lacrymaj.
90 FIONNGHAL. duai
Labhair e gu fòil sa' bheinn,
' Chuchullin, tog do sgiath chòrr,
Thoir aire, fhir mliòir, ort fhèin ;
Tlia m' anam fo eallach am bròn
Mu d' fhuil a dhòrtadh, fhir thrèin.'
Ghluais m' osna, mar ghaoith o chòs,
Dh' èirich àrd 's bu gheur a' chruaidh.
Thuit dearrsa a' chòmhraig ; fo 'n tòrr
Tha Feairde gun deò san uaigh.
'S dona do làmh a Chuchullin,
O thuit an t-òg duineil fo d'lann."
" 'S brònach an sgeul, a thriath a* charbaid,"
Thuirt Carull nam marbh-rann ;
" Chuir m'anam air ais le farm'ad
Gu aimsir a dh'fhalbh 's a bh' ann.
Na laithcan a dh'aom o shean,
'S tric a chual air Comal sgeul,
A reub an car' dha 'n robh 'ghràdh,
Bha buaidh air a chruaidh am fcum,
Am còmhrag nan treun sa'bhlàr.
Bha Comal o Alba fhèin ;
Tliar ceud beinn bu thriath am triath,
O mhlle sruth dh' òladh 'fhèidh ;
Chluinnt'a choin air mlle sliabh;
Bha 'aghaidh cho sèimh ri òighe,
Bu bhàs a Iàmh mhòr do laoich.
Bha 'rùn do ainnir, 's bu chòrr i,
Nighinn Chomhluich nan corn's nain i'aobh.
v. 439-466. FINGAL. 91
Locutus est ille leniter in monte,
1 Cucullin, eleva tuuni scutum eximiuiu,
Adhibe curam, vir magne, tui ipsius ;
Est animus meus sub onere in luctu
De tuo sanguine fundendo, vir strenue.' [vernà,
Commotum est meum suspirium, ut ventus a ca-
Surrexit altè et fuit acutum ferrum.
Cecidit lumen certaminis ; sub tumulo
Est Ferda sine spiritu in sepulcbro.
Infelix est tua manus, Cucullin,
Ex tempore quo cecidit juvenis virilis sub tuo telo."
" Est tristis historia, domine currùs,"
Dixit Carul neniarum ;
" Egit meum animum retro cum remulatione
Ad tempus quod abiit et fuit.
In diebus qui abierunt antiquitus,
Sitpe audiebatur super Comale historia,
Qui laceravit amicum cui erat ejus amor,
At fuit successus ejus ferro-duro in necessitate,
In certamine strenuorum in proelio.
Fuit Comal ex Albà ipsà ;
Per centum montes princeps fuit dominus,
E mille rivis bibebant ejus cervi ;
Audiebantur ejus canes in mille clivis;
Erat ejus vultus ajque mitis ac virgini,
Erat mors ejus manus ingens heroibus.
Fuit ejus amor uni virgirii, et fuit egregia ea,
Filia Conlochi poculorum et exuviarum.
92 FIONNGIIAL.
B'is'an gath-grèine measg nihnài ;
Bu duihhe na fitheach a ciahh ;
Bu luath a coin sheilg air tràigh ;
Chluinnt'a bogh'air ghaoith nan sliabh.
Bha h-anam air Comal a' tàmli ;
'S tric thachair an gràdh an sùil,
Sa' mhonadh hha iomairt an làmh,
Bu taitneach an sanas air chùl.
Bu rùn do Ghruamal an òigh ;
Triath Ardbheinn nam mòr nial.
Bha 'aire mu h-astar o shlòigh,
Nàmhaid Chomail nan gorm-sgiath.
Aon là o 'n t-seilg, is iad sgìth,
Ceò ceileadh na frìth o 'n t-sluagh,
Thachair Comal is ainnir gun chlìth
'N còs Ronain aig srlth nan stuadh,
Aite-còmhnuidh do Chomal o 'n t-scilg,
Dha fèin is do airm nam buadh.
Bha ceud sgiath ard gun mheirg,
Ceud clogad treun do chruaidh.
' Gabh tunaidh,' 'se thubhairt an t-òg,
' A Ghcalmhìn a's àillidh snuagh ;
Ghath-soluis a's ainneamh an còs ;
Chi mi cabrach mòr mu' □ chruaich ;
Falbhaidh, ach tilleam gun tàmh.'
1 Tha m'eagal mu nàmhaid,' thuirt òigh,
Mu Ghruamal nach èirich an dàn,
Dha 's annsa Konan 's a chòs.
v. 467-494. FINGAL. 93
Fuit illa radius-solis inter feminas ;
Fuit nigrior corvo ejus capillus ;
Fuerunt veloces ejus canes venatici in littore ;
Audiehatur ejus arcus in vento clivorum.
Erat ejus animus Comali acquiescens ;
Sa^pe occurrerunt ìn amore eorum oculi.
In monte erat opus eorum manuum,
Jucunda erant indicia eorum in occulto (a tergo),
Fuit desiderium Grumali virgo,
Domino Ardvena: magnarum nubium ;
Fuit ejus attentio ad ejus iter a populo,
Hostis Comalis camdorum scutorum.
Quodam die ex venatione, et illis fessis,
Nebulà celante saltum a populo,
Occurrerunt Comal et virgo absque fraude
In cavernà Ronanis ad colluctationem undarum,
Loco domicilii Comali ex venando,
Sibi ipsi et ejus armis victricibus.
Fuerunt centum scuta alta sine ferrugine,
Centum gales valìdas de chalybe.
' Cape sedem,' est quod dixit juvenis,
' Galvina, cujus est venustissima forma ;
Radie lucis qua; est raro in cavernà ;
Video ego cervum ramosum magnum in prominentia;
Abibo, et revertar sine morà.'
Meus timor est de hoste,' dixit virgo,
De Grumale, qui non surget in carmine,
Ei est carus Ronan et ejus caverna.
94 FIONNGHAL. di
Ach fuirighcam am measg nan ann
Gu d'thilleatlh o thoirm na seilg.'
Dh'fhalbh e gu Mora an fhèidh.
Chum feuchainn nach d' thrèig a ghradh,
Chuir ise na h-airm oirre fèin,
Is luathaich i 'ceum gu tràigh.
Shaoil e gur nàmhaid a bh' ann ;
Bhuail a chridh' gu h-ard a chliabh ;
Thionndaidh a dhearg-chruth gu bàn,
Mu 'shùile bha dorchadas ciar ;
Tharruing e 'm bogha gu chùl ;
Leum o 'thaifeid iuthaidh rèidh ;
Thuit Gealmhìn 'na 'fuil, a rùn.
Thàinig 's b' f hiadhaicli a ghnùis 's a cheum,
Ghairm air nigbinn Chomluich nan long
Gun fhreagradh o thom no sliabh,
1 C'àite bheil thu, rùn nan sonn,
Ainnir ghasda nan trom-chiabh ?'
Bha 'cridhes a' clisgeadh thall
Mu 'n iuthaidh a dh' fhàg a làmh,
' An tus' a nighinn Chomluich a t' ann ?'
'S e tuiteam gun dàil mu 'bràigh.
Fhuair sealgair an dithis a b' ùr
An àros an fhèidh ri stuaidh.
Bu dorch a laithe mu 'rùn,
Bu lìonor a cheum mu 'h-uaigh ;
Thàinig luingeas naimhd'o thuath,
Bhuail is chuir fo ruai<>- an dàimh.
v. 4.95-522. FINGAL. 95
At manebo in mediis armis
Usque ad tuum reditum à strepitu venationis.'
Abiit ille ad Moram cervi.
Ad experiendum quod non cessaret ejus amor,
Induit illa arma sibi ipsi,
Et festìnavit suos gressus ad littus.
Putavit ille hostem esse ;
Pulsavit ejus cor alte ejus pectus;
Vertit rubicunda species in pallidam,
Circa ejus oculos fuit obscuritas fusca;
Traxit arcum ad dorsum ;
Exiluit à nervo sagitta recta ;
Cecidit Galvina in suo sanguine, ejus ainor.
Venit ille ferus vultu et gressu,
Invocavit filiam Conlocbi navium
Sine responso e colle aut monte :
' Ubinam es tu, amor fortium,
Virgo insignis gravium capillorum?'
Erat ejus cor palpitans ex-adverso
Circa sagittam quas reliquit ejus manum,
' Tune filia Conlochi quse adesr'
Dum ilie procidit sine morà super ejus collum.
Invenit venator par quod fuerat novissimè
In secessu cervi ad undas.
Fuerunt atri ejus dies propter amorem,
Fueiunt plurima ejus vestigia circa ejus tumulum ;
Venit classis hostium à septentrione,
Percussit ille et vertit in fusram advenas.
96 FIONNGHAL.
Ag iarraidh a' bhàis ro' 'n t-sluagh,
C'ea bhriseadh a chruaidh air tritigh ?
Thilg e 'airm dhùbh-ghorm air rèidh;
Fhuair iuthaidh a chrè gun bhàigh.
Tha chadal, a Ghealmhln, ri d'thaobh
Mu iomairt na gaoith air chuan.
C'hi maruich'an uaigh maraon
'S e 'g èirigh air druim nan stuadh."
v. 523-530. FINGAL. 97
Quaerens niortem per clivum,
Quis frangeret ejus duram-armaturam in littore ?
Projecit arma atro-cterula super planum ;
Invenit sagitta ejus pectus sine clementià.
Est ejus somnus, Galvina, ad tuum latus
Circa luctamen ventorum juxta oceanum.
Cernit navigator eorum tumulos in uno
Assurgens super dorsum undarum."
F INGAL.
CARMEN TERTIUM.
<Catminig III. 3flrgumentum.
Cucullin, cui Carulis narratio placuerat, alia carmina vatem poscit.
Ille Fingalis res in Lochline gestas, et Agandeccae pulchra Suarani
sororis mortem, describit. Vix hasc finierat, quum Calmar Matha;
filius, qui primi proelii fuerat auctor, vulneratus ex acie rediit, nun-
tiatque Suarani in animo esse reliquas Hibernia? copias opprimere
inopinantes ; se verò totum hostium impetum in faucibus angustis
velle sustinere, dum se in tutum reciperent copiae. Praeclaro Cal-
maris proposito motus Cucullin, illi se socium adjungit, et Caruli
paucas Hiberniae copias reliquas abducere imperat. Luce exortà,
Calmar vulneribus in prcelio receptis moritur. Navibus intereà Finga-
lis conspectis, Suaranus Hibernias exercitum insequi desistit, et Fingali,
quo minus milites in terram exponat, obsistit. Cucullin, quum, post
cladem acceptam, in Fingalis conspectum venire nollet, ad Turam
antrum se contulit. Hostes oppugnat Fingal, fugatque ; nox verò
interjecta victoriam diremit. Rex, qui res a nepote Oscare fortitèr
gestas conspexerat, eidem vitae tum civilis tum militaris praecepta
tradit ; atque admonet ut sibi famam proavorum, utilissimum vitae
exemplar, ante oculos proponat. Fillan Oscarque, quid hostes noctu
molirentur observatum praemittuntur. Gallus Morni filius ut summum
exercitùs imperium in proxirai pugnà sibi committatur rogat; quod
illi Fingal pollicetur. Tertii diei actiones, quibusdam ex re ipsà ortis
sententiis, poeta concludit.
[ 102 ]
FIONNGHAL.
DUAN III.
v. 1-17-
" 'S taitneach leam focail nam fonn,"
Thuirt Cuchullin, an sonn deas,
" S taitneach sgeul air àm a dh'fhalbh,
Caoin mar bhalbh-dhrùchd madainn shèimh
Air dosan is tuim nan ruadhag,
'Nuair a dh'èireas a'ghrian gu mall
Air slios sàmhach nan liath-bheann,
Loch gun bhruaillein fada thall
Caoin is gorm air urlar gldeann.
A Charuill, tog a rls do ghutli,
Dh' èirich le aoibhneas san talla,
'Nuair blia Fionnghal nam ball-sgiath
Lasadh mu ghnìomh a shlnns're."
" Fhionnghail, fhir còmhnuidh sa' chòmhrag,"
Tliuirt Carull, bu bhinne fonn,
" 'S llonor do chleas agus dubh-bhuill;
Fo d'fheirg thuit Lochlin nan long,
[ 103 ]
F I N G A L.
CARMEN III.
v. 1-17.
" Sunt jucunda mihi verba carminis,"
Dixit Cucullin, bellator procerus,
" Est jucunda historia de tempore quod abiit,
Blanda ut tacitus ros aurora mitis
Super arbustis et colliculis caprearum,
Quando oritur sol lente
Super latus tranquillum canorum montium,
Et lacus est sine perturbatione procul ultrà
Lenis et csrulus in imo vallium.
Carul, tolle rursus tuam vocem,
Quffi elevata est cum lastitià in aulà,
Quando erat Fingal umboniferorum scutorum
Flammescens circa facinora proavorum."
" Fingal, vir-habitans in certamine,"
Dixit Carul, cujus erat suavissimus cantus,
" Sunt plurima tua facinora et tui ictus ;
Sub tuà irà cecidit Lochlin navium
104 FIONNGHAL. duan iii.
"Nuair bha d' aghaidh cho lom ri òigh'.
Chunnaic iad aghaidh na h-òige,
Bha 'n gàire 'n tòs mu 'n laoch.
Bha 'm bàs 'na làimh anns a' chomhstri.
A neart mar thuil Lòra an f hraoich ;
Mar mhìle sruth bha 'ghaisgich chiar,
An carraid nan sgiath, mu 'n t-sonn,
'Nuair glilac iad righ Lochlin nan sliabh,
Is thugadh e slos dha 'long.
Dh' at ardan 'na chridhe borb,
'N robh bàs dorcha dha 'n òig-f hear
'N anam triath bu choirbte colg.
Cha d'fhuair duine buaidh sa' chomhstri
Air Stamo ach Fionnghal fhèin.
Shuidh an triath 'na thalla thall,
An tìr nan Gall is airde coill',
Ghabh e Snìobhan liath 'na dhàil,
Is labhair e gu mall le foill ;
Snìobhan, a thogadh am fonn
Aig leac Lòduinn crom san t-sliabh ;
'Nuair chluinneadh an fhuath-chlach an sonn,
Thilleadh còmhrag ruaig nan triath.
" A Shnlobhain, a's glaise ciabh,"
Thubhairt Starno nan sgiath donn,
" Siubhail gu Ardbheinn nan sliabh,
Gu Selma, mu 'n iadh an tonn ;
Innis do Fhionnghal an righ,
A's glaine measg mìle triath,
v. 18-45. FINGAL. 105
Quando tuus vultus erat reque lasvis ac virginis.
Viderunt illi faciem juventae,
Et fuit eorum risus initio de juvene heroe.
Fuit eorum mors in ejus manu in certamine.
Ejus robur ut diluvium Lone erica'33 ;
Ut mille torrentes fuerunt ejus heroes torvi,
In conflictu scutorum, circa virum pneclarum,
Quando ceperunt illi regem Lochlinis clivorum,
Et abductus est ille usque ad suam navem.
Intumuit ira in ejus corde barbaro,
In quo fuit mors obscura juveni viro
In animo principis, cujus erat infestissimus furor.
Haud reportavit vir victoriam in conflictu
A Starno nisi Fingal ipse.
Sedebat princeps in suà aulà ultrà,
In terrà Gallorum * quorum est altissima silva.
Assumpsit ille Snivanum canum (ad se) coram se,
Et allocutus est lente cum fraude ;
Snivanum, qui tollebat cantum
Ad lapidem Lodinis curvum in clivo;
Et cum audiebat territìcum saxum heroa,
Reprimebat certamen fugam principum.
" Snivane, cujus est maxime canus capillus,"
Dixit Starnus scutorum fuscorum,
" Proficiscere ad Ardvenem clivorum,
Ad Selmam, circa quam curvatur fluctus ;
Dic Fingali regi, [cipes,
Qui est pulcherrimus (purissimus) inter mille prin-
* vel peregrinorum.
106 FIONNGHAL.
Dha bheiream nighean a' ghuth bhinn ;
Oigh a's àillidb thog mìn-uchd riabh,
Cho geal a ruighe a tha cruinn,
'S an cobbar air druim a' chuain.
Caoin anam gèig a' chùil duìnn,
Grad thigeadh an righ air stuaidb ;
Tbigeadh an gaisgeach nach striochd
Gu nighinn a's dìomhaire ceum."
Thàinig Snìobhan bu gblas ciabh.
Chaidb Fionnghal air trialL le 'shluagh,
Leum anam, a' lasadb, roi' 'n triath,
Gu ainnir nan ciabh o thuatb.
" Ceud fàilte," thuirt Starno bu chiar,
" A rigb mhòir nan sliabh, ceud fàilt.
Bhur beath-sa, ghaisgich mu 'n triath,
A shll innis nan cruacb ard.
Tri lai, san talla so fèin
Gabbaibh cuirm is gleus fo 'r ceann ;
Tri lài measg ciar-thuiro is fèidh,
Am faoghaid an rèidh's a'ghleanu.
Cluinnidh òigh a's àillidh bhur cliu,
'S i tunaidh air chùl an t-sluaigh."
Bha bàs nam fear 'na anam borb;
Thug e slig is cuirm nam fleagh.
Bha amharas an righ mu 'cholg ;
Chum 'eidcadh, is ghlac a shleagh,
Thuit eagal air sinns're a'bhàis;
Theich iad tlia.ll o rosa; an righ.
v. 46-73. FINGAL. 107
Ei dabo filiam vocis canora ; [sinum unquam,
Virginem quae est formosissima, quac levavit lasvem
iEque candidus ejus lacertus qui est teres,
Ac spuma super dorso maris in [summo mari].
Mitis est animus rami comce subnigras.
Confestim veniat rex super fluctibus;
Veniat beros qui non succumbit (cuiquam)
Ad meam filiam, cujus est maxime secretus gressus."
Venit Snivanus, cujus erat canus capillus.
Profectus est Fingal in iter cum suo populo,
Prosiliebat animus, qui flammabat, ante principem,
Ad virginem capilloruin ab septentrione. [fuscus,
" Centies dico tibi salutem," inquit Starno qui erat
" Rex magne clivorum, centies salutem.
Vestram salutem, heroes circa principem,
Semen insula; pra?cipitiorum altorum.
Tres dies in aulà hac ipsà
Capite epulum et convivium sub vestrum caput;
Tres dies inter fuscos apros et cervos,
In excitando-praedam in planitie et in valle.
Audiet virgo quae est venusta vestram laudem,
Ut illa residet à tergo populi."
Fuit mors virorum in ejus animo barbaro ;
Dedit ille concham et portionem conviviorum.
Fuit suspicio regi de ejus furore ; [hastam,
Retinuit vestitum, [armaturam] et prehendit suam
Incidit metus in progeniem mortis;
Fusjerunt illi ultrà- à ciliis reais.
108 FIONNGHAL. duaniii.
Dh'èirich guth aoibhneis mn 'n cuairt;
Bha aighear'ga luaidh air teud,
Sheinn bàird air comhstri nam buadh,
'S air ard-uchd fo luaidli an trèin.
Thog Ullin, fear-'focail an righ,
Guth binn o Chòna nam fuaim,
Mhol e nighean Lochlin nam frlth
'S triath Mhòirbheinn a's airde gruaim.
Chuala nighean Lochlin an ceòl;
Dh'fhàg i 'talla dlomhair thall ;
Thàinig 'na h-àille dha'n còir,
Mar ghealaich òig o neoil air sàil.
Bha sgèimh mar sholus 'ga h-èideadh ;
Bha 'ceuma mar cheòl nan dàn.
Chunnaic i 'n righ 'n òigh bu bheusach ;
Dh'èirich osna a clèibh gu mall ;
Bha gorm-shùil ag iadhadh os ìosal
Mu thriath Mhòirbhejnn nan liath charn."
An treas là le dearrsa gu iar
A' boillsgeadh air sliabh nam torc,
Ghluais Starno nam mala ciar,
Is Fionnghal nan sgiath 's nan lot.
Leth soillse chaith iad san t-seilg;
Bha sleagh Shelma night'am fìiiL
Thainig nighean Starno nàch mairg,
A gorm-shùil fo dheoir an tuil.
Thàinig òigh' lc guth bu tlàth,
Gu laoch, bu shàr, righ Mhòirbheinn.
v. 74-101. FINGAL. 109
Orta est vox gaudii circumcirca ;
Erat lsetitia sub laude in nervis,
Cecinerunt bardi de certamine victoriarum,
Et de alto sinu sub amore regis strenui.
Elevavit Ullin, orator regis,
Vox canora a Conà sonòrum,
Laudem filia? Locblinis saltuum
Et principis Morvenis, cujus est altissima obscuritas.
Audiit filia Lochlinis eorum cantus;
Reliquit illa domicilium secretum ultrà ;
Venit in sua pulcbritudine iis coram,
Ut luna nova à nebulis super sale.
Fuit venustas instar lucis ei vestimentum ;
Fuerunt ejus passus instar modorum carminum.
Conspexit regem virgo qua? erat bene morata;
Ortum est suspirium ejus pectoris lente ;
Erat ejus cauulus oculus se-curvans demisse [rum.
Circa principem Morvenis canarum molium saxosa-
In tertio die cum radiationibus versùs occidentem
Splendentibus in clivo aprorum,
Moverunt-se Starnus supercilii fusci,
Et Fingal scutorum et vulnerum.
Cum luce dubià profecti sunt illi ad venandum ;
Fuit basta Selma^ lota in sanguine.
Venit nata Starno, quaj non fuit fatua,
Casrulis oculis sub lacrymis in diluvio.
Venit virgo cum voce qute erat blanda,
Ad heroem, qui erat eximius, regem Morvenis.
110 FIONNGHAL. duan iii.
" Fhionnghail o shinns'ir nan triath,
Na cuir earbsa 'n ardan Starno.
Tha 'ghaisgich ccilte san t-sliabh,
Sa' choille chiar fo àrmaibh ;
Seachainn coill' a bhàis, a righ,
A threun-fhir o innis nan ràmh.
Thoir cuimhne air Làmh-gheal nan sonn ;
Cum a h-athair o òigh an uchd bhàin,
Righ Mhòirbheinn mu 'n iadh an tonh."
Gun bhruaillein ghluais an t-òig-fhear suas,
A ghaisgich 'nan cruaidli r'a thaobh.
Thuit luchd a' bhàis fo 'làimh gu luath,
Ghair Gormh-mheall mu 'n cuairt le 'fraoch.
Fa chomhair an tall' an robh fleagh,
Chruinnich o 'n t-seilg an sluagh ;
Thàinig borb-Starn' le 'shleagh,
Dhubh-mhala mar nial air stuadh,
'S a shùil mar ruadh-thein oidhche.
" Thigse," thuirt Starrio na strì,
" Aghaidli shneachda a's mlne glòr.
Cha robh do chòmhradh faoin do 'n righ ;
Air a làimh tlia fior-fhuil an t-sluaigh."
Thàinig le 'dearg-shùil fo dheoir,
A ciabh bu chòrr a sgaoileadh ard,
A brollach ban fo 06na mòr.
Co gheal ri cobhar sruth nan carn.
Bhuail Starno a chruaidh 'na taobh ;
Dh'aom i mar cliuithcandi air an t-sliabh
v. 102-129. FINGAL. 111
" Fingal ab antiquà stirpe principum,
Ne habeas fidem ira? Starni.
Sunt ejus heroes celati in monte,
In silvà fuscà sub armis ;
Evita silvam mortis, o rex,
Strenue vir ab insula ramorum.
Atlhibe memoriam [recordare] manu-candidas heroum;
Cohibe suum patrem à virgine sinus albi,
Rex Morvenis, circa quam curvatur fluctus."
Sine perturbatione movit-se juvenis-vir sursum,
Ejus heroibus in dura-chalybe ad ejus latus
('eciderunt homines mortis * sub ejus manu statim,
Resonabat Gormal circumcirca cum ejus erica.
Ad viciniam domus, in qua erat convivium,
Convenit à venando populus ;
Venit trux Starnus cum hastis,
Atris superciliis instar nubis in undà,
Et oculis instar rubri ignis noctis.
" Adesto tu," dixit Starnus conflictuum,
" Agandecca, cujus est mollis loquela.
Haud fuit tuum colloquium frustrà cum rege ;
Super ejus manu est verus sanguis populi."
Venit cum rubro oculo sub lacrymis,
Capillo, qui erat eximius, disperso altè,
Pectore candido sub suspirio ingenti.
iEque candidò ac spuma rivi molium-saxosarum.
Trusit Starnus durum-telum in ejus latus ;
Reclinavit illa ut cumulus-nivalis in clivo
* i. e. interfectores.
112 HONNGHAL. duax iii.
'N àm tuiteam o Liath-lic an fhraoich,
'S fuaim 'gluasad o 'n aonach chiar,
'Nuair is sàmhach a' choill' 's an t-ard,
Is mac-talla snàmh sa'ghleann.
Thug Fionnghal sùil air a shluagh,
Is dh'èirich a shluagh fo àirm.
Bha 'n còmhrag mar charraid nan stuadh.
Chaidh Lochlin fo ruaig san stoirm.
Thog e òigh bu ghlaise snuagh,
Ainnir fharast, bu mhìn gnè.
Chuir a luingeas ri iomairt a' chuaiu ;
Fo Ardbheinn tha 'h-uaigh san rèidh ;
Tha stuadh mu 'tigh caol gun leus.
" Ceud fàilt air d'anam, a gheug,"
Thuirt Cuchullin bu treun làmh.
" Ceud fàilt air bàrd, a's binne beul,
'S air gaisgeach mu 'n d' èirich dàn.
Bu làidir'na òig'an righ,
Is neartmhor 'na aois a lann.
Tuitidh Lochlin fo'chruadal a rls,
Ard cheannard nam frìth 's nan gleann.
Feuch do ghnùis o neoil ag èirigb,
A ghealach, a shoillseadh a shiuil.
Ma tha taibhs'is neartmhor sna speuraibh
'Na shuidh air ceathach gu'chùl,
Tionndaidli a luingeas o charragh,
Fhir a tha marcachd nan sìan."
So thuirt Cuchullin nam buadh
v. 130-157. FINGAL. 113
Tempore quo labitur à cano-lapide in ericà,
Et sonitus proficiscitur à jugo fusco,
Quando est tranquilla silva et arduus-clivus,
Et filius aulaj [echo] natat in valle.
Conjecit Fingal oculum in suum populum,
Et surrexit ejus populus sub armis.
Fuit eorum certamen ut concursus undarum.
Ivit Lochlin sub t'ugam procellà. [species,
Sustulit ille adolescentulam cujus fuit pallidissima
Nympham placidam, cujus fuit mitis indoles.
Commisit suam classem luctationi oceani ;
Sub Ardvene est cjus tumulus in planitie ;
Sunt fluctus circa ejus domum angustam sine flamma.
" Centies salus sit tuas animae, rama,"
Dixit Cucullin, cujus erat strenua manus. [os,
" Centies salus sit bardo, cujus est maxime canorum
Et heroibus de quibus oriuntur carmina.
Fuit robustus in juventà rex,
Et est validus in senectute ejus gladius.
Cadet Lochlin sub ejus durà-fortitudine iterum,
Summi ducis saltuum et montium.
Ostende tuum vultum a nubibus orientem,
O luna, ad illuminandum ejus vela.
Si sit spectrum quod est validum in coelis
Residens in nebulà ab ejus tergo,
Averte ejus classem a scopulis,
Vir qui veheris in nimbis."
Hoc dixit Cucullin victoriarum
TOJI. II. I
114 FIONNGHAL. duan n
Aig fuaim sruth uaibhreach nani bcann.
Thàinig Calmar a lotadh san ruaig,
Mac Mhathais gun tuar o' n ghleann.
Thàinig c 'na flniil o 'n bhlàr;
Dh'aom gaisgeach bu shài air crann.
Bu lag o 'n chòmhrag a làmh,
Bha spionnadb 'na anam san ànou
" Do bhcatli", a mhic Mhathais," thnirt Conall,
" Do bheatha dha d'chairdibh, a thriath,
C'uim'a bhris an osna o d' bhrollach,
Fhir anns nach robh eagal riamh."
" Cha robh, a Chonaill, 's cha bhì,
Thriath chòmhraig a's gèire cruaidh,
Tha sòlas air m' anam san strì,
'S binn leam fuaim comhstri an t-sluaigh.
Tha mise do shliochd nam bcum ;
Cha robh eagal nan ceud air mo shinns"re.
B' e Cormar an ceud-f hcar dhe m' thièibh ;
Bha'aoibhneas an stòirm nan stuadh ;
Bha 'dhubh-eathar luathmhor, seang,
Air sgcitli gaoithe, 'n astar a' chuain.
Chuir tanas bruaillcin san oidhch ;
Dh' at muir gun soills', bha carradh fuaini ;
Blia ghaoth 'cur uial agus bhoillsg'
Tein-oidhch air aghaidh nan stuadh.
Cihabh eagal is tliill c gu tiàigh.
Bu nàir leis gun ghabh e fiamh,
Bhuail c gu aigein gun tàmh
Dh'iarruidh fuath-thanas nan nial,
v. 1,58-186. FINGAL. 115
Juxta sonitum torrentis superbi montium.
Venit Calmar qui fuerat vulneratus in fuga,
Filius Matha: sine colore à vallc.
Venit ille in suo sanguine à proelio ; [tile.]
Inclinavit-se heros, qui erat eximius, in arborem [has-
Erat languida à certamine ejus manus,
At erat vis in animo in eo tempore.
" Tua vita,* fili Matha?," dixit Conal,
" Tua vita * tuis amicis, princeps,
Quare erupit suspirium e tuo pectore,
Vir in quo non fuit metus unquam."
" Non fuit, Conal, et non erit, [ferrum,
Princeps certaminis, cujus est acutissimum durum
Est solatium meo animo in certamine,
Et suavis est mihi sonitus conflictus populi.
Sum ego de progenie plagarum ;
Haud fuit metus centuriarum in meis majoribus.
Fuit Cormar primus-vir de mea tribu ;
Fuit ejus laetitia in procellis fluctuum ;
Fuit ejus nigrum navigium velox, tenue,
Super alà venti in itinere oceani.
Immisit spectrum tumultum in noctem ;
Intumuit mare sine luce, erant scopuli sonantes ;
Erat ventus agens nimbos, et emicabat
Ignis noctis super faciem undarum.
Cepit timorem et rediit ille ad littus.
Fuit pudor illi, quod ceperat ille metum,
Percussit [irruit] in altum sine requie
Ad quaerendum terribile spectrum nubium,
• i. e. Sulvc, gratus advenisti.
116 FIONNGHAL. dd
Tri òig-fhir riaghl' eathar air tonn,
Bha 'chlaidheamh, 's e lom, 'na làimh,
"N (luhh-cheathach air àros nan long
Dh' iarr ceannard nan sonn le 'lann :
Le l'ann a dh" iarr an dùbhra,
'S e dlùthadh ri 'n tanas gu cheann.
Dh'fhàg sàmhla a'ghaoth "s an speur;
Dh" èirich reulta 's gealach chaoin.
" Cho dàna ri m' shinns're mi fèin ;
Tha Calmar a reir nan sonn.
Teichidh cunnart a chaoidh o 'lann ;
'S ann dhoibhs tha dàn a bhi's buaidh.
Sibhse, sliìl Eirinn na fèile,
Fàgaibh Lèna, 's fuileach fraoch,
Tionail na mhaireas ri chèile
Gu righ nam beum, ard-thriath nan laoch.
Chualas triall Lochlin fo àirm ;
Gabhams an còmhrag a' m' làimh ;
Bidh m' fhocal cho ard ri stòirm ;
Bidh 'm barail gur mìle th' ann.
Mhic Sheuma, cuir cuimhn'orm fèin ;
Cuir cuimhn'air Calmar gun deò ;
'Nuair bhuadhaicheas Fionnghal sa' bheinn,
Cum mo chuimhne lc cloch o cheò ;
Cluinnidh gach linn a'm'dheigh
Air Calmar, e fèin, 's a chliù.
Bidh a mhathair an astar an fhèidh,
Fo aoibhneas a'coimhead air'ùir."
v. 187-214. FINGAL, 117
Tribus juvenibus regentibus navigium in fluctu,
Fuit cjus gladius, et eo nudo, in ejus manu.
Atrum vaporem super habitatione navium
Quaesivit princeps heroum cum suo gladio ;
Cum suo gladio petivit obscuritatem,*
Appropinquans spectro usque ad caput.
Reliquit simulacrum ventum et coelum ;
OrtiE sunt stellee et luna blanda.
"iEque audax ac proavi sum ego ipse ;
Est Calmar secundum heroas [similis heroibus].
Fugit semper periculum à telo ;
Est illis, qui sunt audaces, (juibus erit victoria. f
Yos, semen Iernes conviviorum,
Relinquite Lenam, cujus est sanguinea erica,
Collige quotquot restant simul
Ad regem plagarum, summe princeps heroum.
Audivi iter Lochlinis sub armis ;
Sumam eorum certamen in me^am manum ;
Erunt mea verba sequc alta ac procellas ;
Erit eorum opinio esse millia qua; adsunt.
Nate Semo, conserva memoriam mei ipsius ;
Conserva memoriam Calmaris absque anima;
Quando vincit Fingal in monte,
Serva meam memoriam per saxum à nube ;
Audiet qureque progenies post me (futura)
De Calmare, eo ipso, et ejus famà.
Erit ejus mater in itinere cervi, [lum].'"
In ltetitia intuens ejus pulverem [recentum tumu-
* i. e. spectrum. f i. e. Audaces sunt illi qui reportant victoriam.
1 1 8 FIONNG I IA L. duan ii r.
" Mhic Mhathais," do fhreagair an triath,
" Cha do thrèig nii thu riamh, 's cha trèig ;
Tha m'aoihhncas an cunnart nan sgiath ;
Cha deachaidh fo ruaig 's cha d' thèid.
A Chonaill, 's a Charuill 'araon
O 'n aimsir a dh'aom o shean,
Thunaihhs'ar cairde ro' 'n fhraoch,
Gaisgich Eirinn nan colg sean,
'Nuair a dh' ìsleas forum a' chòmhraig,
Gheibh sibh sa'chòmhnard gun deò,
Dà churaidh chaidh sìos air chòmhluath
Measg mhìlte an comhstrì nan slògh.
Mhic Fhithil nan ceum ard,
Gabh Lèna gu gàir a'chuain;
Thigeadh righ Mhòirbheinn gun tàmh,
Thigeadh an triath nall gu lnath,
Mar a' ghrian an deireadh nan stòirm,
Le solus as-ùr dha 'n t-sluagh."
Ghlas madainn air Cromla an fhraoicli ;
Ghluais sìol nan long o thonn gu torr.
Sheas Calmar an aghaidh nan laoch ;
An ardan faoin bha 'anam mòr,
Bu ghlas'na thuar l)lia triath nam beum ;
Dli' aom air sleagh 'athar 's e fann,
Sleagh 'athar o Lara nan treun,
Thug e fèin gu rèidh nan lann,
'Nuair bha anam a mhàthar fo cheò,
Anam Alcletha 'na h-aonar,
v. 215-242. FINGAL. 119
" Nate Mathà," respondit princeps,
" Non deserui ego te unquam, et non deseram ;
Est mea lretitia in periculo scutorum ;
Haud ivi [versus sum] in fugam et non ibo [vertar].
Conal, et Carul in uno [simul]
Ab tempore quod inclinatum est olim,
Ducite vos nostros amicos per erìcam,
Bellatores Iernes ferociarum priscarum,
Quum submiserit-se fremitus certaminis,
Invenietis vos in planitie sine animà,
Duos fortes qui descenderunt simul
Inter millia in certamen populi.
Nate Fithile graduum altorum,
Cape [percurre] Lenam usque ad fremitum oceani ;
Veniat rex Morvenis sine requie,
Veniat princeps huc celeriter,
Ut sol in fine procellarum,
Cum luce quae est nova [de novo] ad populum."
Incanuit aurora in Cromlà ericae ;
Movit-se semen navium ab undà ad tumulos.
Stetit Calmar in facie [contra] heroas ;
In ira debili fuit ejus animus magnus,
Pallidus in colore fuit princeps plagarum ;
Inclinavit-se in hastam patris, atque ipso languido,
Hastam patris a Larà strenuorum,
Quam attulit ille ipse ad campum telorum,
Quando erat animus ejus matris sub nube,
Animus Alclethae in solitudine,
120 TIONNGHAL. duas
'S i 'g aomadh fo bhròn na h-oidhche.
Ghlac an t-sleagh, ach thuit e thall,
Mar chraoibh a striochdadh air sliabh.
Sheas Cuchullin 'na aonar sa' bhlàr,
Mar chraig an gaineamh sheas an triath,
Craig air an taomadh an cuan
Neart nan stuadli gu fuar r'a taobh ;
Bhi cobhar bàn mu 'muineal shuas,
Na cuirn a'fuaim air cruaich an fhraoich.
O 'n cheathach glas air toirm nan stuadh,
Chunn'cas luingeas nan seòl bàn,
Luingeas Fhionnghail nan sàr-thriath,
Ard mar choille chiar an croinn
Gèilleadh ma-seach air druim a' chuain.
Chunnaic Suaran o leac nan os,
Is thill e o ruaig na h-Eirinn.
Mar thaomas an cuan o thràigh
Mu cheud innis ghàireach nan torc ;
Cho beucach, dubhlaidh, lcathan, mòr
Ghluais Lochlin fa chòir an righ.
Crom is deurach, brònach, mall,
A shlcagh san fhraoch r'a thaobh 's 'na dhèigh,
Luidh Cuchullin thall sa' choill',
Mar tlieine soillsc roimh a bhàs.
M'a chairdibh blia mulad an laoich
An codal caoin air sliabh nam blàr,
B' eagal dha aghaidh an righ,
Chuir fàilt air o 'n strì cho tric.
v. 24-3-C70. FINGAL. 121
Eà inclinante-se sub moerorem in nocte.
Prehendit ille hastam, at cecidit ille ultrà,
Ut arbor' succnmbens in clivum.
Stetit Cucullin solus in prcelio,
Ut cautes in arenoso littore stetit princeps,
Cautes super quam effundit oceanus
Vim undarum frigide ad ejus latus ;
Est spuma alba circa ejus fauces supra,
Molibus saxeis resonantibus in prsecipitio ericas.
Ab vapore cano in murmure fluctuum,
Visa est classis velorum candidorum,
Classis Fingalis eximiorum principum,
Altis, ut silvas fuscae, ejus malis-arboreis
Cedentibus alternè in dorso oceani.
Conspicatus est Suaranus ab saxo cervorum,
Et rediit ille à fugando Iernen.
Ut funditur oceanus à littore
Circa centum insulas procellosas balenarum ;
yEque fremebunda, atra, lata, ingens,
Movit-se Locblin adversus regem.
Curvus et lacrymosus, luctuosus, lentus,
Ejus hasta in erica ad latus et à tergo
Jacebat Cucullin ultrà in silvà,
Ut ignis micans ante mortem (ah'cujus).
De amicis fuit luctus herois
In somno placido super clivo prceliorum,
Erat metus ille vultus regis,
Qui dixit salutem ei à certamine tam saspe.
122 FIONNGHAL. duan iri.
" Is llonmhor mo laoich air làr,
Trèith Eirinn, a b'àillidh snuagh,
Iadsa bha sùirdeal san talla,
'Nuair a dh' èirich t'orum nan corn ;
Cha 'n f haic mi a chaoidh an ceuma
Am fraoch air eaduinn nan sìan :
Cha chluinn mi an guth san t-seilg
Aig sruth an deirg san aonach ;
Clos, sàmhach, is ìosal nan eodal
Nan luidhe gun leus tha mo chairde.
A thanais fhaoin nam marbh-laoch,
Tach'ribh san fhraoch orm fèin,
'Nuair lùbas craobh Thùra fo ghaoith,
'S fuaim bhaoth air aghaidh na beinne.
Luidheam fada thall os ìosall
Gun f hios do dh'f hear-focail no dàin ;
Cha 'n eirich dhomh clach no uaigh
Aig iomall nan stuadh, no 'n gleann.
Bi brònach, 's mi 'measg nam marbh,
A Bhra'-gheal a's àillidh ciabh,
Bi brònach, 's mo chliu aii fàlbh !"
Mar sin a labhair an trìath,
'Nuair chuir e an sliabh air chùl.
An rigli 'na long bha làidir còrr,
Sìneadh a mach gu mòr a shleagh :
Bha'chruaidh mar lasair air scòrr;
Dearbh-theachdair a' bhàis sa' mhagh,
'Nuair luidheas air Meallmor an fhraoìch
v. 271-298. FINGAL. 123
" Sunt plurimi mci heroes in solo,
Prìncipes Iernes, quorum fuit maxime decora species,
Ii qui fuerunt alacres iu aulà,
Quando ortus est sonus poculorum :
Haud cernam ego in aeternum eorum gressus
In ericà super facie [acclivitate] nimborum :
Haud audiam ego eorum vocem in venatione
Ad rivum rubrarum caprearum in jugo;
Pallidi, taciti, et humiles in eorum somno
Jacentes sine face sunt mei amicì.
O larvae debiles mortuorum beroum,
Occurrite in erica mihi ipsi,
Quando flectitur arbor Turae sub ventò,
Et est sonitus horrificus in facie montis.
Jacebo procul ultra et humilis
Sine notitia viri-verbi aut carminis [bardi] ;
Non surget mihi saxum nec tumulus
Ad oram fluctuum, aut in valle.
Esto moesta, me existente inter mortuos,
Bragela, cujus est formosissimus capillus,
Esto moesta, mea glorià abeunte !"
Sic locutus est princeps,
Cum [reliquit] posuit ille clivum ad tergum.
Rege in suà nave qua; erat valida eximia,
Extendente admodum suam hastam :
Erat cjus dura-armatura ut flamma super scopulo ;
Verus nuncius mortis super planitie,
Quando cedit super Malmorem ericffi
124 FIONNGHAL. duan i
An caol-dhealan o 'n f haoin-thaibhs',
Am fear-siubhail fo eagal leis fèin,
'S a'ghealacb a'dubhadh san speur.
" Dh' aom an còmhrag,"' thuirt an righ,
'" Chi 'm obair na stri san rèidh,
Fuil chraobhach mo chairde san fhrìth.
Is brònach do fhraoch'a Lèna;
'S brònach daraig air bheinn Chromla.
'Nan neart thuit sealg-fhir bu trèine ;
'S mac Sheuma nam beum air chòmhluath.
Fhillein 's a Itoinne, mo dhà mhac,
Togaibhs* an stoc aig Fionnghal ;
Dlribh air aghaidh nan cnoc,
Is gairmibh gu loch na Iorghuil,
Gairmibh nàmliaid o uaigh Làmhdhearg,
An triath a ghabh tàmh o shean.
Biodh bhur guth mar ghuth bliur n-athar,
'Nuair a dh' èireas dha gabhail o chòmhraig.
Feitheam an so an laoch treun ;
Feitheam mu Lena air Suaran.
Thigeadh an gaisgeach leis fèin,
No maille r'a cheud fo'n àirmibh.
Thigeadh na nàimhde gu lèir;
Inn'sibh gur treun 's gur garbh sinn,"
Chaidh Roinne ruadh g'a luaths'mar dhealan;
Bha Fillean mar fhoghair fo ghruaim.
Chualas thar Lèna nan gleannan
Stoc Fhionnghail le sinns're a'chuain.
v. 299-326. FINGAL. 12J
Tenue fulgur ab debili spectro,
Viatore sub metu cum se ipso,*
Et lunà nigrescente in coelis.
" Inclinavit-se certamen," dixit rex,
" Conspicor ego opus conflictùs in aperto,
Sanguinem ramescentem meorum amicorum in saltu.
Est luctuosa tua erica, o Lena;
Luctuoss sunt quercus in monte Cromku. [simi ;
In suo robore ceciderunt venatores qui erant strenuis-
Et filius Semi plagarum simul.
Fillane, Roena, ambo mei filii,
Tollite vos cornua Fingalis ;
Ascendite super faciem collium,
Et vocate ad lacum Torgalis,
Vocate bostem à tumulo Lamdargi,
Principis qui cepit requiem olim.
Sit vestra vox, ut vox vestri patris,
Quando oritur mibi impetus conflictùs.
Expectabo bic heroa strenuum ;
Expectabo circa Lenam Suaranum.
Veniat bellator secum [solus],
Aut cum suis centuriis sub armis.
Veniant hostes omnino;
Dicite quod sumus strenui et asperi nos."
Ivit Roena rufus aeque velox ac fulgur ;
Fuit Fillanus ut autumnus sub obscuritate.
Auditum est trans Lenam vallium
Cornu Fingalis à progenie oceani.
* i. e. solo.
126 FIONNGHAL. duan iii.
Mar thràigh fhuaimear a' chuain mhòir,
A'tilleadh o thòrr thìr an t-sneachd,
Cho làidir, cho dorcha, cho còrr
Theiring sliochd nan long o 'n leac.
Bha 'n righ rompa mòr is treun
Am heud àrdain sgèithe 's àirm.
Las fearg air dubh-aghaidh nach tioma.
Bha 'shùil mar theine slèibh an stòirm.
Chunnaic Fionn mac Stairn' bu chòrr,
'S bha 'chuimhn' air òigh an t-sneachd ;
'Nuair thuit i, bha Suaran fo dhcoir ;
Mu 'n òg-mhnaoi a b' àillidh leac'.
Chaidh Ullin nam fonn dh'a chòir
G'a chuireadh gu cùirm air tràigh.
Bu thaitneach do righ nam beann-mòr
Cuimhn'air ainnir a cheud-ghràidh.
Thàinig Ullin a b' aosda ceum,
'S labhaìr e fèin ri mac Stairn.
" Thus' o thìr fada fhir thrèin,
'S coimeas 'na d' èideadh 's 'na 'd àirm
Ri craig am mcadhon nan stuadh,
Thigse gu cuinn nan triath,
Caith là na sàmhchair fo f hleagh ;
Am màireach bi briseadh nan sgiath,
'S a'chòmhrag mu 'n iadh an t-sleagh."
" N diugh fèin," thuirt mac Stairn', "an diugh fein
Briscam sa' bhcinn an t-sleagh.
'Màireach bidh do righse gun ghleus,
v. 327-354. FINGAL. 127
Ut refluxus sonorus oceani magni,
Revertentis a tumulis terra; nivis,
iEque valida, teque atra, seque ingens
Descendit progenies navium à clivo.
Erat eorum rex ante magnus et strenuus
In pernicie ejus superbiae scutorum et armorum.
Exarsit ira in torva facie haud molli.
Fuit ejus ocuìus ut ignis clivi in procella.
Conspexit Fingal natum Starno, qui erat eximius,
Et fuit recordatio ei virginis nivis [Agandecca?] ;
Quando cecidit illa, fuit Suaranus sub lacrymis ;
Circajuvenem-feminam, cujus erat pulcherrima gena.
Ivit Ullin cantuum in ejus occursum
Ad eum invitandum ad convivium in littore.
Fuit jucunda regi montium magnarum
Recordatio virginis ejus primi desiderii.
Venit Ullin, cujus erat maxime senilis gradus,
Et allocutus est ipse rilium Starni.
" Tu à terrà longinquà, vir strenue,
Qui es similis, in tuo vestitu et in tuis armis,
Cauti in medio undarum,
Veni tu ad epulas principum,
Consume diem in tranquillitate sub convivio ;
Cras sit fractura scutorum,
Et certamen, circa quod obliquatur hasta."
" Hoc die ipso," dixit filìus Starni, " hoc die ipso
Frango in monte hastam.
Cras erit tuus rex sine vi,
128 FIONNGHAL. duan iii.
Agus Suaran 's a thrèin aig fleagh.''
" Am màireach biodh fleagh aig an triath,"
Thuirt righ Mhòirbheinn fo fliiamli gàir',
" 'N diugh cuiream an còmhrag air sliabh,
Agus bris'maid an sgiath bu shàr.
Osein, seas suas ri mo làimh,
Ghaill, togsa do lann, fhir mhòir;
Fhearghuis, tarruing taifeid nach mall ;
Tilgs', Fhillein, do chrann bu chòrr.
Togaibhs' 'ur sgèith gu h-ard,
Mar ghealaich fo sgàil' san speur :
Biodh 'ur sleaghan mar theachdair a' bhàis ;
Leanuibh, leanuibh mo chliu 's mi fèin ;
Bi'bh coimeas do cheud sa'bhlàr."
Mar cheud gaoth an daraig Mhòirbheinn,
Mar cheud sruth o thòrr nan aonach,
Mar neoil a' curradh gu dubhlaidh,
Mar chuan mòr air tràigh a' taomadh,
Cho leathan, beucach, dorcha, borb
Thachair laoich fo cholg air Lèna.
Bha gairm an t-sluaigh air cruaich nam beann,
Mar thorrunn an oidhch nan slan,
'Nuair a bhriseas nial Cliona nan gleann,
'S mile taibhs' a' sgreadadh gu dìan
Air gaoith fliaoin fhiar nan carn.
Ghluais an righ 'na 'neart gu luath,
Mar thanas Threinmhoir, fuath gun bliàigh,
"Nuair thig e 'n crom-osag nan stuadh
v. 355-382. FINGAL. 129
Et Suaranus et ejus strenui inter convivium."
" Cras sit convivium principi,"
Dixit rex Morvenis sub falso-risu [irridens],
" Hodie committam proclium in clivo,
Et rumpamus scuta, quas sunt eximia.
Ossiane, sta tu sursum ad meam manum,
Galle, tolle tu tuum gladium, vir magne ;
Feara, prome sagittam liaud tardam ;
Torque tu, Fillane, tuam arboream-lanceam eximiam,
Elevate vos vestra scuta sublimè,
Ut lunam sub umbrà in coelo :
Sint vestra hasta; ut nuncii mortis ;
Sequimini, sequimini meam gloriam et me ipsum ;
Este asquales centuriis in prcelio."
Ut centum venti in quercubus Morvenis,
Ut centum flumina à tumulis jugorum,
Ut nubes (ruentes) supra paludem aterrimè,
Ut oceanus magnus in littus effusus,
^Eque lati, fremebundi, atri, violenti
Occurrerunt sibi beroes sub furore in Lenà.
Fuit clamor populi in pracipitiis montium,
Ut tonitru in nocte nimborum,
Quando dirumpitur nubes Conas vallium,
Et mille spectra ejulant vehementer
In vento inani turbineo mollium-saxosarum.
Movit-se rex in suo robore velociter,
Ut imago Trenmoris, spectri sine misericordia,
Cum venit ille in curvo flamine undarum
TOM. II. K
130 FIONNGHAL. c
Gu Mòrbheinn, tìr sinns're a ghràidh.
Bidh 'n daraig a'fuaim sa' bheinn,
Tuitidh carraig na slèibh t'a chòirj
Ro' 'n dealan chithear e fèin ;
O charn gu carn bidh cheuma mòr.
B'fhuileach leam m'athair san fhrìth,
'N àm thogail le cli a lann ;
Bha cuimhn' air òig' aig an righ,
'Nuair chathadh leis strì nan gleann.
Shiubhail Roinne mar theine nan speur;
Bu dorcha gu lèir bha Gall ;
Chaidh Feargus mar ghaoith sa' bheinn ;
Ghluais Fillean ìnar cheathach ri tom ;
Bha Oisian mar charragh sa' chòmhrag ;
Bha m' anam. a' mòrchuis mu 'n righ,
Bu llonmhor na bàis, 's bu dubhlaidh
Fo dhealan mo mhòr-lainn san strì.
Cha robh 'n sin mo chiabh cho glas ;
Cha do chrith mo làmh le aois ;
Bha lèirsinn mo shùl' gun dol as,
Is shiùladh mo chas dhomh a chaoidh.
C' c dh' inn'seadh air bàs nan slògh ?
C' e air gniomhaibh nam mòr-thriath,
Nuair lasadh gu reirg an righ còrr
Caitheadh Lochlin air tòrr nan sliabh ?
Dh' èirich toirm air thoirm o 'n t-sluagh,
Gu 'n thuit air an stuadh an oidhch.
Fann, a crith, gun tuar, mar fhèidh,
v. 383-410. FINGAL. 131
Ad Morvenem, terram stirpis ejus amoris.
Est quercus resonans in monte,
Cadunt rupes clivorum coram eo ;
Pra; fulguri cernitur ille ipse ;
A mole-saxosa ad molem sunt ejus passus magni.
Fuit sanguinarius mihi [meis oculis] meus pater in
Tempore tollendi cum vi suum telum ; [saltu,
Fuit recordatio juventas regi,
Quando commissum est ab eo certamen vallium.
Processit Rama ut ignis coelorum ;
Fuit torvus omnino Gallus ;
Ivit Fearas ut turbo in monte ;
Movit-se Fillanus ut tlamma collium;
Fuit Ossianus instar rupis in concursu;
Fuit meus animus in superbià propter regem,
Fuere plurimae mortes et t'uere luctuosa
Sub fulgure mei magni gladii in contlictu.
Non fuit tunc meus capillus adeo canus;
Non tremebat mea manus per senectutem ; [tinctus],
Fuit visus meorum oculorum sine extinctione [inex-
Et moveret-se meus pes mihi in perpetuum.
Quis narraverit mortes populi ?
Quis facinora magnorum principum,
Quando exarsit in iram rex egregius
Consumens Lochlinem in tumulis clivorum?
Orti sunt clamores super clamores à populo,
Donec occidit super undas nox.
Languida et tremebunda sine colore, ut cervi,
132 FIONNGHAL. r
Thionail Lochlin air Lèna'n fhraoich.
Shuidh sinne mu chlàrsaichean grinn
Aig Lùbar nan sèimh-uisg caoin.
'S e 'n righ bu teinn air an tom
'S e clàistinn binn-sgeul nam bàrd;
Bha sinns're nam mòr-ghnìomh san fhonn,
Gach gaisgeach a b'aosda dàn.
Air sgèith bha aomadh an righ ;
Bha osag na frìth 'na chiabh,
A smaointean air làithibh na strl,
An àm bu neo-chlith na trèith.
R'a thaobh 'na sheasadh ri crann
Bha Oscar nan lann bu chòrr,
A shùil air righ Mhòirbheinn nan gleann,
Is 'anam m'a ghnìomhaibh mòr.
" Mhic mo mhic," thuirt an righ,
" Oscair na strì 'na d' òige,
Cbunnam do chlaidheamh nach mìn ;
Bha m'àrdan mu m' sliinns're mòr.
Leansa cliu na dh' aom a chaoidh ;
Mar d' aithreacha bi-se fein,
Mar Threunmor, ceud cheannard nan saoi,
Mar Thràthal, sàr athair nan treun.
'Nan òige bhuail iad am blàr ;
An duana nam bard tha 'n cliu.
Bi-se mar shruth ris na sàir;
Ri laigse nan lann cho ciuin
Ri aitcal gaoith air raon an fhèir.
v. 411-438. FINGAL. 133
Convenit Lochlin in Lenà ericae.
Consedimus nos circa citharas elegantes
Ad Luharem lenium aquarum hlandarum.
Fuit rex qui erat propinquus colli
Auscultans canoram historiam bardorum ;
Fuit progenies magnorum facinorum in cantione,
Quisque bellator cujus erat antiquissimum carmen.
Super suum clypeum fuit inclinatio regis ;
Erat flamen saltus in ejus capillo,
Cogitantis de diebus conflictuum,
Tempore quo fuerunt haud sinistri principes.
Juxta ejus latus astans ad arborem
Erat Oscar telorum eximiorum,
Oculo verso ad regem Morvenis montium,
Et animo ejus circa ejus facinora magna.
" Nate meo nato," fuit id quod dixit rex,
" Oscar certaminis in tua juventute,
Vidi tuum gladium haud mollem ;
Fuit mea superbia circa meam progeniem magnam.
Sectare tu gloriam eorum qui se inclinaverunt [occi-
Sicut tui proavi sis tu ipse, [derunt] ;
Ut Trenmor, primus princeps heroum,
Ut Trathal, egregius pater strenuorum. [lium;
In sua juventute [commiserunt] percusserunt illi proe-
In carminibus bardorum est eorum laus.
Esto tu ut flumen contra eximios;
Versùs debilitatem telorum a^que mitis
Ac aura ventorum super agello herbarum.
134 FIONNGHAL. duan iii
Mar sin bha Treunmor nan sgiath,
Is Trathal, ceannard nan triath ;
Mar sin bha mo ghnìomh san t-sliabh.
Bha 'm feumacli riamh ri mo làimli,
'S dh'fhàs an lag dàna fo m' chruaidh.
Na iarrsa carraid nan sgiath ;
'S na diùlt i air sliabh nan cruach.
Fhillein is Oscair nan ciabh donn,
Laoich nach trom air aghaidh frìth,
'Na m' fhianuis gabhaibhs' an tom ;
Faicibh Lochlin nan Iong o 'n strì.
Cluinneams' an gluasad thall,
Mar thoirm a thig fada o stuaidh,
No coille nan cruach. Na bibh mall,
Mus gabh iad luingeas gu tuath,
A fàgail le luaths mo lann.
'S iomadh triath is gaisgeach beumach
Shìol Eirinn gun leus tha marbh ;
Tlia sinns're a' chòmhraig gun èirigh,
Mhic Chromla nan torrunn garbh."
Ghluais laoich, bu dorcha tuar,
Mar neul fuar-charbaid nan taibhs',
'Nuair thig sliochd na gaoithe gu luath
A chur grruaim air sluaeh mu n' bhàs.
v. 439-462. FIXGAL. 13.5
Talis fuit Trenmor scutorum,
Et Trathal, ductor principum ;
Talia fuere mea facta in clivo.
Fuit inops semper juxta meam manum,
Et factus est infirmus audax sub mea durà-chalybe.
Ne quasre tu conflictum scutorum ;
Et ne recusa eum in clivo pracipitiorum.
Fillane et Oscar capillorum flavorum,
Bellatores haud segnes in facie saltus,
Sub meum conspectum petite collem ;
Speculamini Lochlinem navium post certamen.
Audio ego illos moventes-se ultra,
Ut murmura qua? veniunt procul ab undis,
Vel silvis prrecipitiorum. Ne este tardi,
Ne petant illi classem ad septentrionem,
Relinquentes cum celeritate meum telum.
Sunt multi principes et heroes vulnifici
Seminis Iernes, sine face qui sunt mortui ; [tura],
Est progenies certaminis sine surgendo [non surrec-
Nati Cromlà tonitruum ingentium. "
Moverunt-se heroes, quorum erat ater color,
Ut nubes frigidi-currus spectrorum,
Quando venit progenies venti celeriter
Ad immittendum moestitiam populo de morte.
136 FIONNGHAL. duai
'N sin dh' èirich mac Mhorni gu mall,
Gall mar charraig thall san oidhche,
Fhocal mar shruth mòr nan carn,
A chruaidh-shleagh g'a ceann a soillse.
" A mhic a' chòmhraig," thuirt an triath,
" Righ Mhòrbheinn nan sgiath's nan corn,
Biodh bàird a' cur fonn air sliabh,
Air chàirdibh Eirinn nam fìar-cholg.
A righ, cuir gu truaill do lann,
Thoir dha 'n t-sluagh an còir, a thriath ;
Tha sinne crìonadh, 's ar cliu gann
'S tu fèin a'briseadh gach sgèithe. ^'/"•"i
'Nuair dh' èireas madainn air cruaich,
Seall fada shuas air ar gnlomh ;
Fairicheadh Lochlin an iomall a' chuain,
Gu 'm bheil claidheamh san ruaig gun ghìomh.
'N sin a labh'ras am bàrd orm fèin.
B' e so an cleachda bha riamh
Aig sinns're nan sgiath sa' mhagh ;
B' e so do chleachda fein, a thriath,
An còmhstri mu 'n iadh an t-sleagh."
" A mhic Mhorni," thuirt an righ,
" Tha m'àrdan gu leir na 'd chliu;
Riaghl' còmhrag an iomairt na strì ;
Bidh sleagh nach 'eil mìn ri d'chùl.
Togaibh, togaibh, shìl nam fonn ;
Is dùnaibh gu trom mo rosg ;
Luidheam sìos ri fuaim nan tonn
v. 463-490. FINGAL. 137
Tunc surrexit filius Mornse lentè,
Gallus ut rupes ultra in nocte,
Voce instar fluminis magni molium-saxosarum,
Durà-hastà usque ad ejus caput fulgente.
" Fili certaminis," dixit princeps,
" Rex Morvenis scutorum et poculorum,
Sint bardi immittentes cantum clivo,
De amicis Iernes sxvì furoris.
Rex, conde in vaginam tuum gladium,
Da tuo populo suum jus, princeps ; [tior
Sumus nos marcentes, et (est) nostra gloria contrac-
Te ipso frangente unumquodque scutum.
Quando orietur aurora super prfficipitia,
Intuere procul supernè nostra facta ;
Sentiat Lochlin in orà oceani,
Quod est gladius alter inter fugandum sine metu.
Tunc loquetur bardus de me ipso.
Est htec consuetudo qua; fuit semper
Apud progeniem scutorum in campo ;
Fuit hasc tua consuetudo ipsius, princeps,
In conflictu circa quem curvat-se hasta."
" Nate Morna," dixit rex,
" Oritur (est) mea superbia omnino de tua fama;
Ordina proelium in luctamine conflictus ;
Erit hasta quae non est mollis juxta tuum tergum.
Tollite, tollite (cantum) semen carminum ;
Claudite graviter mea cilia ;
Jaceam stratus ad sonitum undarum
138 FIONNGHAL. duan. iii
Fo osaig chrom na h-oidhche nochd.
Ma tha thus'Aghaidh 'n t-sneachda,
Anns an leac am measg do shluaigh ;
I\Ia shuidheas tu, a rèir mo bheachda,
Air gaoith mu chranna na stuaidh.
Thigse gu m'aisling, a Làmhgheal ;
Bi snàmh air m'anam, 's mi m'shuain."
'S iomadh gutli is clàrsach ghrinn,
Bha 'g èirigh suas air strì nam fonn,
Na dàin air ard-ghnìomh an righ,
'S air sinns're cheannaird nan sonn.
Air uair chluinnte sa' chaoin-fhuaim
Ainm Oisein 's a luaths sa' mhagh :
'S tric a bhuail 's a thug mi buaidh
An còmhrag nan ruaig le slèigh.
Gu dall, gu deurach, 's gu faoin,
Tha mo shiubhal le daoine gun chlì.
Mhòr Fhionnghail, cha 'n fhaic mi thu chaoidh,
Thu fèin no do shuinn, a righ ;
Tha'n ruadhag a spioladh air d'uaigh,
Righ Mhòrbheinn, a 's uaine toin,
Biodh d' anam fo aoibhneas r'a luaidh,
A cheannard nam buaidh 's nan sonn
Aisr Còna nan ciuach ard.
v. 491-514. FINGAL. 139
Sub tìamine curvo caliginis hac nocte.
Si cs tu, Agandecca,
In clivo in medio tui populi ;
Sedes tu, secundum raeum visum,
Super vento circa malos-arboreos undarum.
Veni tu ad mea somnia, manus candida ;
Sis nans super meum animum, me existente in sopore."
Plurima fuit vox et cithara elegans,
Quffi surgebat sursum in certamine cantuum,
Et carminum de arduis-facinoribus regis,
Et de progenie ducis heroum.
Interdum audiebatur in blando sono
Nomen Ossiani et ejus laus in campo :
Sxpe percussi (hostem) et reportavi ego victoriam
In conflictu et fugà cum hastà.
At mihi cceco, lacrymoso, et debili
Est nunc iter cum hominibus sine vigore.
Magne Fingal, haud cernam ego te in a?ternum,
Te ipsum aut tuos heroas, o rex ;
Est caprea carpens herbas in tuo tumulo,
Rex Morvenis, cujus est viridissimus tumulus,
Sit tuus animus in lsetitià ad tuam laudem,
Dux victoriarum et heroum
In Conà praecipitiorum altorum.
F INGAL.
CARMEN QUARTUM.
<Carmtni£ IV. 3Ur$rumcntum.
Poematis actione noctis interventu Hilatà, hanc nactus occasionem Os-
sianus suas res apud Legam lacum gestas recenset, et quibus modis
Everallinis amorem solhcitaverat, quae Oscaris mater erat, et paulo
ante mortua eiat quam militarcm in Hiberniam expeditionem duxerat
Fingal. Hujus illi umbra visa est, qua; indicat Oscarem, qui noctu
speculatum fuerat missus, cum manu hostium prasmissà esse congres-
sum, et lantum non supeiatum. Ossianus filio succurrit ; rumor de
Suarani adventu ad Fingalis aures pervenit. Rex è somno excitatus,
exercitum convocat, atque ut nocte superiore promiserat, Gallum
Moini filium ductorem designat : ipse filios ut fortiter se gererent,
suosque defenderent, hortatus, in collem ex quo pugnam observare
posset concessit. Proelium committitur ; fortia Oscaris facta cele-
brantur. Ut verò Oscar, cum patre socio alteio agmine victor esset,
altero quidem Gallus, in quem Suaranus ipse impetum fecerat,vix stare
poterat. Ullinem, bardum, qui animum martio cantu accendeiet, ad
illum Fingal mittit ; vincit taraen Suaranus, et Gallus recedere cogitur.
Fingal, colle relicto, aciem instaurat ; Suaranus insequi desistit, et cli-
voso loco occupato, agmen turbatum restituit, Fingalisque adventura
exspectat. Rcx, mililes hortatus, quse res postulat ritè imperat, et
proelium rediutegrat. Cucullin, qui se unà cum Conaie amico et
Carule vate in Turam antrum receperat, fiagore audito, collis super-
cilium conscendit, quod aciei supereminebat, unde cum hostibus
contlictantem Fingalem conspexit. Ille, quem ne se Fingali qui in
ipso victorias arliculo erat adjungeret prohibuit Conal, Carulem
mittit, ut heroi de felici eventu gratularetur.
[ 144 ]
FIONNGHAL.
DUAN IV.
v. 1-17.
Co thigeadh le fonn do n' hheinn,
Mar bhogha Lèna nam braon mall ?
'S i òigh a ghuth-ghràidh a th'ann,
Nighean Thoscair a's gile làmh.
Is tric a chual' thu fonn uam fèin ;
'S tric a thug thu deoir na h-àille.
An d'thig thu gu còmhrag nan treun,
Gu gnlomh Oscair a ghorm-mhàille ?
C' uin shiùbhlas an duibre o Chòna
Nan sruth mòr a's àirde fuaim ?
Chaidh mo lài seachad 'sa chòmhrag ;
Tha m' aois fo dhòruinn 's fo ghruaim.
A nighean nan làmb mar an sneachd
Cha robh mi cho brònach 's cho dall,
Cha robh mi cho dorcha gun bheachd,
'Nuair thug Eimhir-àluinn a gràdh,
Eimhir-àluinn nan ciabh donn,
[ 145 ]
FINGAL.
CARMEN IV.
v. 1-17.
Vjjis venit cum cantu a monte,
Instar arcus Lenas [iridis] imbrium lentorum ?
Nympha vocis amoris est illa,
Filia Toscaris cujus est candidissima manus.
Saepe audìsti cantionem à me ipso ;
Saspe reddidisti tu lacrymas pulchritudinis.
An venis tu ad certamen strenuorum,
Ad facinora Oscaris camdarum loricarum ?
Quando ahibit caligo a Conà
Torrentium magnorum quorum altissimus est sonitus
Praterierunt mei dies in certamine ;
Est mea senectus sub dolore et obscuritate,
O fdia manuum instar nivis,
Non fui ego ita lugubris et ita coecus,
Non fui ego ita ohscuratus sine visu,
Quando reddidit Evirallin suum amorem,
Xympha formosa capillorum suhfuscorum,
TOM. II. L
UG FIONNGHAL.
Nighean Bluano a bhroillich bhàin.
'Na'deigh a bha mìlc sonn ;
Do mhìle sonn dhiult is' a làmh :
Chuireadh laoich nan lann air chùl ;
B' àillc 'na sùilse bha Oisian.
Chaidli mise dh' iarruidh na h-òigh
Gu Lègo mòr, a's dorcha stuadli.
Dà-ghaisgeach-dheug a bha 'mo chòir,
Sìol Mhòirbheinn nan sruth 's nan cruach.
Thàinig gu Brano na dàimh,
Brano na màil'an robh fuaim.
" C'o as," thuirt ceannard an àigh,
" Na h-òig-fhir fo airm 's fo chruaidh ?
Cha 'n f huras gèill' a thoirt o òigh,
Dhiùlt triath Eirinn nan gorm-shùl.
Ceud t'àilt air ceannard nan slòigh,
Mac Fhionnghail, a's mòr cliù.
Is sona 'n òigh a gheilleas dhuit t'èin,
A ghaisgich threin nan gnìomh corr;
Ge bu leamsa dà-nighean-dheug,
Bu leatsa do rogha, a sheoid."
Dh'fhosgail e talla na h-òigh,
Eimhir-àluinn nan ciabh donn.
Dh'èirich aoibhneas an anam an t-slòigh
Chuir fàilt air nighinn Bhrano nan long.
Gu h-ard air firich an fhèidh
Bha Cormac, e fèin 's a shluagh,
Ochd eaiseich dha'n triath sa'bheinn;
v. 18-45. FINGAL. 147
Nata Branno pectoris candidi.
Ejus à tergo fuere * mille bellatores ;
Mille bellatoribus recusavit illa suam manum :
Positi fuerunt juvenes gladiorum post tergum ;
Pulchrior in ejus oculo fuit Ossianus.
Ivi ego petitum virginem
Ad Legam magnam, cujus est obscurissima unda.
Duodecim bellatores fuère me coram [adfuere mihi],
Semen Morvenis torrentium et prrecipitiorum.
Venerunt ad Brannum advena?, [tium].
Brannum loricarum in quibus fuit sonitus [resonan-
" Unde," dixit dux munificentia;,
" Juvenes viri sub armis et sub dura chalybe ?
Non est facile assensum obtinere à virgine,
Qua: recusavit principes Iernes ca?rulorum oculorum.
Centies dicatur salus duci populi,
Filio Fingalis, cujus est magna f'ama.
Est beata virgo qua? assentitur tibi ipsi
Heros strenue facinorum eximiorum ;
Etsi essent mihi filia; duodecim,
Esset tibi tua optio, prastantissime."
Aperuit ille aulam virginis,
Evirallinis capillorum subfuscorum.
Oborta est la^titia animo populi
Dicentis salutem fìlia; Branni navium.
Sublimè in campo-montano cervi
Fuit [apparuit] Cormacus, ipse et ejus populus,
Octo bellatores principis in jugo;
* i. e. solicitabant.
148 FIONNGHAL.
13ha dearrsa na grèin air an cruaidh.
'N sin Colla is Dura nan lot,
Taog agus Freasdal, bu shàr,
Daora nan gnìoinh nach b'olc,
Is Daola, fear cumhainn a bhlàir,
Bha lann 'na theine *na làimh fèin ;
Bu ghlan a dhreach sa' bhcinn fo chruaidh.
Bha ochdnar aig Oisian fir threun,
Thàinig thairis gun bheud air chuan.
Blia Ullin, mac a chòmhraig, ann,
Is Mulla nan lann 's nan gnìomh ;
Scallag uasal, bu shuairce làmh,
Oglan feargach, Cairdeal gun ghìamh ;
Bha Dubli mac Roinne mala bhàis
'Na sheasamh san ard ri m' thaobh.
C'ar son air dheireadh, Ogair shair,
Fhir chliùair air Ardbheinn an f hraoich ?
Thachair Ogar air garbh Dhaol',
Taobh ri taobh air rèidh nan sonn.
Bha còmhrag nan triath mar ghaoith
Air chuan baoth a's cobharach tonn.
Chuimhnich Ogar air a lann,
Ball-airm bu dheise dha 'làimh ;
Naoi uairibh reub e nàmhaid thall.
Thionndaidh storm-chruadaJ a bhlàir.
Tri chuairt do bhris nii a sgiath ;
Tri chuairt bhris an triath a shleagh.
Thuit a cheann àill' air an t-sliabh ;
v. 46-73. FINGAL. 149
Fuit radiatio solis super corum durà chalybe.
Ibi (fuere) Colla et Dura vulnerum,
Tog et Fresdal, quì fuere eximii,
Dora factorum haucl malorum [contemnendorum],
Et Dola, vir-potentiae in prcelio,
lìiit ejus gladius ignis in manu ipsius; [armatura.
Fuit pura [elegans] ejus speeies in monte sub durà-
Fuerunt octo Ossiano viri strenui,
Qui transierant sine damno per oceanum.
Adfuit Ullin, filius certaminis, inter eos,
Et Mulla gladiorum et facinorum ;
Scallac nobilis, cujus erat benigna manus,
Oglan iracundus, Cardal sine metu ;
Erat Duva natus Ilcena cum supercilio mortis
Adstans in excelso Ioco juxta meum latus.
Cur in ultimis (esses), Ogar egregie,
Vir inclyte in Ardvene ericse ?
Occurrit Ogar aspero Dolas,
Latere ad latus in planitie heroum.
Fuit conflictus principum instar ventorum
In oceano insano, cujus est spumosissima unda.
Recordatus est Ogar suum pugionem, [manum ;
Instrumentum-belli* quod erat maximè promptu ad
Novies laceravit ille hostem adversum.
Versa est procella fortitudinis proelii.
Ter perrupi ego Cormaci scutum ;
Ter fregit princeps suam hastam,
Cecidit caput ejus honestum in clivum ;
* Armorum.
150 FIONNGHAL. r
Chaidh càirdean an trèith fo ruaig.
C' air bith am fear a dh' inn*seadh, òigh,
'S mi 'n comhstri' nan siòigh an soills'
Gu'm bitliinn dall dubhach am bròn
'Cur thairis au ceò na h-oidhch,
Bu chòir dha bhi 'm màile treun
Gun choimeas an beum nan lann.
Air fraoch Lèna, 's duirche gruaim,
Dh' ìslich toirm nam fonn gu làr,
Gaoth a' caochladh làidir shuas,
Duille fuaim fo ruadh chraoibh thall.
Bha m' bheachd air Eimhir a b' àille,
'Nuair thàinig i an solus bu chorr,
A gorm-shùil fo dheoir bu tlàth.
Sheas i air faobhar a neoil,
A guth-beoil gu faoin is mall.
" Eirich, Oisein, èirich gu luath,
Saor mac mo luaidh o chruaidh nan lann ;
Saor Oscai', òg-cheannard an t-sluaigh
'S e 'còmhrag ri Tuathaich 'sa ghleann
Air taobh Lùbar nan srutli gann.
Thuit i gu h-ealamh fo'nial.
Thog mi sgiath is màile chruaidh;
Bha sleagh na m' làimh air an t-sliabh,
O m' luraich chiar do dh'èirich fuaim,
Bha fonn mo dhàin air treith a dh'fhalbh,
'G a mhùchadh, mar b' àbhais, na m'bheul.
Chuala Lochliu an toiim tludl :
v. 74-101. FINGAL. 151
Iverunt amici principis sub fugam.
Quicunque esset vir qui diceret milii, nympha,
Cum essem ego in certamine populi in luce *
Quod forem coecus tenebrosus in luctu
Peragens sub nebulà noctem,
Esset jus [necesse] illi esse in loricà strenuo
Sine pari in plagis gladiorum.
In ericà Lena?, cujus erat obscurissima torvitas,
Subsedit murmur cantuum ad terram,
Vento variante valide supra, [adversa.
Foliis resonantibus sub rubris arboribus e regione
Fuit meus intuitus versus ad Evirallincm,
Quando venit illa in luce eximià,
Ejus creruleo-oculo existente sub lacrymis blandis.
Stetit illa super acie suas nubis,
Voce ejus oris debili et lentà.
" Surge, Ossiane, surge celeriter,
Serva filium meae laudis a duro-ferro gladiorum ;
Serva Oscarem, juvenem ductorem populi
Certantem cum septentrionalibus in valle
Per latus Lubaris rivorum deficientium.
Cecidit illa subito sub suam nubem.
Sustuli ego scutum et loricam duram ;
Fuit basta in mea manu in clivo,
Ab loricà meà fusca ortus est sonitus, [runt,
Fuit materies mei carminis de principibus qui abie-
Suffocata, ut erat solitum, in meo ore.
Audiit Lochliu murmur ex adverso :
• i. e. uon ccecus.
152 FIONNGHAL. duan
Theich ; is lean mo mhac bu treun.
Ghlaodh mi mar shruth mòthar mall,
" Oscair, thig a nall thar Lèna;
Na lean-sa ni 's fhaide 'n ruaig,
Ge d'tha mo làmh's mo chruaidh a'd' dhèigh."
Thàinig, 'sbu thaitneach na m' chluas
Fuaim Oscair 'na chruaidh shàir.
' C'ar son a chaisgear, m'athair, mo làmh
Gu 'n aomadh am bàs iad gu lèir ?
Dorcha, baoth, aig sruth nan carn
Chas iad ri m' lann "s ri Fillcan ;
Bha ni' airc air fuathas na h-oidhch.
Dh'fhàg soillse cuid dhiubh'san fhrìfh."
I\Iar ghaoith oidhch' air aghaidh chuain
Taomadh luath air gaineamh Mhòra,
Cho dorch' thig Suaran 's a shluagh
Thar Lèna nan cruach gun chòmhradh.
Tlia tanais fhuair a screadail thall,
Chunnas tein a bhàis air Lòra.
Duisgeam o 'chodal an trcun-fhear
Fiamh-ghàireach am beum nan toirm.
Tha esa mar ghrian anns na speuraibh,
Dha 'n geill mòr ghailleann nan stoirm.
Mhosgail o aisling an triath,
Agus dh'aom e air sgc'ith Tlncinmhoir,
Sgèith mhòir lcathain nan dreach ciar,
Thog 'athair ann sliabh nam fcadhna.
Thàinie 'na chodal do n' ghaisgeach
v. 102-129- FINGAL. 153
Fugit; et sectatus est meus filius strenuus.
Exclamavi ego instar rivi moderati lenti,
" Oscar, ades huc citra Lenam ;
Ne sequere tu longius fugam (Gallorum), [tergo."
Etsi sit mea manus et meum durum-ferrum à tuo
Venit (ille), et jucundus fuit in meà aure
Sonus Oscaris in ejus durà-armaturà egregià.
" Quamobrem continetur, mi pater, mea manus
Donec inclinàssent in mortem illi omnino ?
Atri, insani, ad torrentem molium-saxosarum [lanem;
Converterunt se illi contra meum gladium et contraFo-
Fuere mes vigilite intenta? in terrores noctis.
Reliquit lux quosdam ex iis in saltu."
Instar ventorum noctis in facie oceani
EfFusorum velociter super arenosam-planitiem Moraj,
JEque obscuri veniunt Suaranus et ejus populus
Per Lenam prascipitiorum sine colloquio.
Sunt spectra frigida ejulantia ex adverso,
Et cernebatur ignis mortis in Lora.
Expergefaciam è somno strenuum virum
Subridentem inter plagas fremituum.
Est ille instar solis in ccelis,
Cui cedit magnus impetus procellarum.
Experrectus est è somnio princeps,
Et innixus est scuto Trenmoris,
Scuto magno lato coloris fusci,
Quod sustulit ejus pater in clivo exercituum.
Venit in somno ad heroa
154 FIONNGHAL. dva
Aghaidh-'n t-sneachda 'na cruth faoin ;
Thàinig i o astar a chuain ;
Bu ghlas a tuar a reir a bheachd
Mall 'gluasad 'na h-aonar o n' stuaìdh,
Dubh-dheoir a'ruith luath o 'n Leac.
Leth-fhaict' tliog i 'làmh o h-earradh,
O h-earradh tlo neoil na fàsaicli ;
Thog 'làmh thar ceannard nam feara.
Thionndaidh i 'sealladh, s i sàmhach.
" C'ar son fo dheoir, anighean Stairno?"
Thuirt Fionnghal le spàirn a chlèibh,
" C' ar son gun tuair a rùin nan garbh-threun,
A's àille siubhal'an neoil nan speur?"
Dh' imich i air gaoith o Lèna ;
Dh'fhàg i 'n trcun an iomall oidhch :
Bha'bròn mu 'sinns're an Eirinn
Gu tuiteam sa' bheinn ri soills'.
Ghrad-bhris an laoch o 'shuain ;
'Na bheachd bha ainnir nan cruth faoin.
Thàinig ceuma Oscair gu luath,
A sgiath chruaidh's i liath r'a thaobh.
Bha dearrsa'g èirigh o 'n ear
'Cur glaise air lear a chuain.
" Cia maitheas th'aig nàmhaid fo fhiamhr"
Thuirt ccannard nan triath ag cirigh;
" Na theich iad gu cuan o 'n t-sliabh,
No 'n d'fhan iad fo'n sgiathaibh air Lena?"
" C'uim an iarradh àn rieh mu 'n t-sluajrh ?
v. 130-157. FINGAL. 155
Agandecca in ejus forma inani ;
Venit illa ab itinerc in niari ;
Fuit pallidus cjus color secundùm ejus intuitum
Lentè progredicntis in solitudine è fluctibus,
Obscuris lacrymis fluentibus velociter à genà.
Semivisa sustulit illa manum à vestitu,
A vestitu ex nebulis desertorum ;
Sustulit manum supra ducem virorum.
Avertit illa obtutum, et eà tacità.
" Quare sub lacrymis, filia Starni?"
Dixit Fingal cum nisu sui pectoris,
" Quare sine colore, o amor asperorum heroum,
Cujus est elegans motus in nubibus cceli?"
Abiit illa in vento à Lena ;
Reliquit illa strenuum-virum in orà noctis:
Fuit ejus luctus de sua stirpe in Ierne
Casura in monte per lucem (venturam).
Confestim erupit heros è sopore ;
Sub conspectu erat virgo formaj inanis.
Venit passus Oscaris velociter,
Scuto duro et cano in ejus latere.
Erat radiatio surgens ab oriente
Immittens glaucum-colorem super aequor oceani.
" Quid boni-operis est hostibus sub timore?"
Inquit ductor principum assurgens ;
" Fugeruntne illi ad oceanum à clivo,
An manent illi sub scutis in Lenà?"
" Quare quaerat rex de populo ?
156 FIONNGHAL. dtj
Cluinneam an guth air fuar-ghaoith.'
" Imich thar Lena gu luath,
Shàr Oscair, is gluais na laoich."
Aig crom-chloich Lùbair sheas an righ ;
Tri chuairt thog e suas a ghuth.
Chlisg fèidh air Chromla nam frìth,
Chrith earraig, is cruach, is sruth.
Mar thoirm ccud sruth mòr o 'n aonach
A leumas fo chohhar 's a bheucas,
Mar thionaileas gu stoirm 's a thaomas
Neoil chaochlach air ghorm nan speur,
Thachair gaisgich nam fàs-bheann
Fo ghuth 's fo lann an righ.
Bu thaitneach do shluagh a thìr fèin
Guth righ Mhòrbheinn, bu threun làmh ;
'S tric lean iad gu làrach nam beum,
'S a thill iad le faoibh o n' bhlàr.
" Gluaisibh gu comhrag," thuirt an triath,
" Chlann Shelma a's àirde fuaim ;
Gluaisibh gu bàs mhìlt' air sliabh ;
Chi mac Cumhail an strì o n' chruaich ;
Bidh mo lann r'ar cùl 'sa bheinn
Ag cumail o bheud mo shluagh.
Na faiceam a chaoidh air feum,
'S mac Mhorni 'na eididh cruaidh,
Sàr cheannard nan trcun-fhear 'sa bhlar,
Mu 'm bi na iìr-dùn a' luaidh.
Cliaol-thanais nan tiiath nacli beò,
v. 158-185. FINGAL. 157
Auclio corum vocem in gelido vento. "
" Ito trans Lenam quam celerrime,
Prsestantissime Oscar, et excita bellatores."
Acl curvum lapidem Lubaris stetit rex ;
Ter sustulit ille sursum suam vocem.
Subsiluerunt cervi in Cromla saltuosa,
Tremuerunt saxa, et pnecipitia, et torrentes.
Instar fremitùs centum torrentium magnorum e jugis
Qui resultant sub spumà et mugiunt,
Ut coguntur in procellam et effunduntur
Nimbi mutabiles per caerula coelorum,
Concurrerunt bellatores desertorum montium
Sub vocem et sub gladium regis.
Fuit jucunda populo terra? suae
Vox regis Morvenis, cujus erat strenua manus ;
Saepe secuti sunt illi ad campum plagarum,
Et reversi sunt illi cum exuviis à prcelio.
" Procedite ad certamen," inquit princeps,
" Soboles Selma; altissimè resonantis ;
Procedite ad mortem millium in clivo ;
Spectabit natus Cumale concursum a praecipitio ;
Erit meus gladius à vestro tergo in jugo
Conservans à damno meum populum.
Ne cernam vobis unquam esse eo (gladio) opus,
Filio Mornas existente in suo vestitu duro,
Eximio duce strenuorum virorum in proelio,
De quo erunt cantorum-carminum laudes.
Tenuia spectra principum haud vivorum,
158 FIONNGHAL. duan iv.
Tha marcachd air ceò sa' ghaoitb,
Glacaibh na thuiteas gun dcò,
Is togaibh gu Cromla na laoich ;
Fhuar osag Lèua, iomraich thall
Thar aigein na trèin gu 'n tìr ;
Thigeadh iad air m' aislinge mall
Chur aoibhnis air m' anam an sìth.
Fhillein, is Oscair nan ciabh donn,
Oig Roinne, nach lom cruaidh,
Gluaisibh le cruadal fo 'n t-sonn,
Mac Mhorni a's mòr san ruaig ;
Biodh 'ur lanna mar a lann san strl ;
Faicibh a ghniomh nach clìth sa'bhlàr;
O bheud cùmt" ùr càirde san fhrlth,
'Cur cuimhn air an ti a dh'fhalbh.
Chithear air uair mo laoich shàr,
'N dèigh tuiteam an Eirinn sa' chòmhrag ;
Chithear tanais gun tuar sa' charn
Air neoil agus fuar-ghaoith Chòna."
Mar nial ri stoirm a's duirche gruaim,
Is iomall a' lasadh le dealan,
Gu iar le gath maduinn fo ruaig,
Mar 9Ìn ghabh righ Shelma am bealach.
Mar f huathas bha solus nan arm,
Dà shleagh ro gharbh'na làimh.
Air gaoith bha sgaoileadh a chiabh ghlais,
'S a shealladh o 'thaobh air a chòmhrag.
Lean tri bàird am mòr thriuth
v. 186-213. FINGAL. 159
Quae equitatis in vapore super vento,
Excipite quotquot cadent sine animà,
Et auferte ad Cromlam bellatores ;
Gelida flamina Lenas, agite ultrà
Per altum strenuos ad suam terram ;
Veniant illi inter mea somnia lenti
Allaturi lastitiam meo animo in pace.
Folan, et Oscar capillorum subfuscorum,
Juvenis Roena, cujus est non laevis dura-armatura,
Procedite cum fortitudine sub heroe,
Filio Mornae, qui magnus est in consectatione ;
Sint vestri gladii ut ejus gladius in conflictu ;
Intuemini ejus facta haud sinistra in proelio ;
A damno servate vestros amicos in saltu,
Este memores eorum qui abierunt.
Cernentur aliquando mei heroes egregii,
Postquam ceciderint in Ierne in pugna ; [saxosa
Cernentur eorum spectra sine colore super mole-
In nebulis et gelido vento Conas." [torvitas,
Ut nimbus per procellas, cujus est obscurissima
Ejus extremitate inflammatà fulguribus,
Ad occidentem per radium matutinum fugatur,
Sic occupavit rex Selmaj fauces-montis.
Ut terrifici-spectri fuit lux armorum,
Duabus hastis admodum-crassis in ejus manu.
In vento fuit difTusio capillorum canorum,
Et ejus obtutus ab latere [oblique] versus certamen.
Secuti sunt tres bardi magnum principem
160 FIONNGHAL. duax iv.
Thoirt 'fhocail thar sliabh gu sluagh.
Air Chromla shuidh an righ gu h-ard,
Is ghluais sinnc mar ghluais a lann.
Dh'èirich aoibhneas air Oscar an àigh,
A ghruaidh dcarg 's a shùil fo dheoir,
Mar ghath teine a lann 'na làimh,
'S labhair ri Oisian le faoil.
'' Cheannaird còmhraig nan cruaidh-bheum,
Athair theoma cluinnsa mo ghuth ;
Gluais gu righ Mhòirbheinn an treun;
Thoir dhomh fèin mo chòir dheth d'chliù.
Ma thuiteas mi 'n so sa bhlàr,
Cuimhnichse uchd bàn mar shneachd,
Gath grèine 'na h-aonar, mo ghràdh.
Làmh-glieal nighean Thoscair nam feachd.
Tha 'gruaidh dhearg air carraig thall
Ag aomadh gu mall thar sruth,
A ciabh bhog a taomadh m' a ceann,
'S i togail mu Oscar a guth.
Innis gu bheil mi sa' chruaich,
Mo thanas gun tuar sa' ghaoith,
(ju 'n tachair san nial tha luath
Mo luaidh, nighean Thoscair nan saoi."
" Cuir, Oscair, cuir mise san uaigh ;
Cha gheill mi an cruas do thrcun,
'S mi 'n toiscach na strì fo chruaidh ;
Gabli eòlas nam buadh uam fein.
Cuimhnich, Oscair, cuir mo lann,
v. '214-241. FINGAL. 161
Delaturi ejus verba trans clivum ad populuni.
In Cromlà sedit rex su1)limè,
Et movebamur nos ut movebatur ejus gladius.
Oborta est hvtitia animo Oscaris generosi,
Genà rubicundà et oculo sub lacrymis,
Instar radii-ignis gladius fuit ejus in manu,
Et allocutus est Ossianum cum blanditià.
" Princeps certaminum durarum plagarum,
Pater solers ausculta meam vocem ;
Proficiscere ad regem Morvenis strenui ; [fama;.
Da mihi quod mihi debeter [meum debitum] tuae
Si cadam ego hic in proelio,
Reminiscere sinum candidum instar nivis,
Jubar-solis in sua solitudine, meum amorem,
Manum candidam filiag Toscaris exercituum.
Est ejus gena rubicunda in rupe ultra (mare)
Inclinata lente super rivum,
Ejus capillus mollis fusus circa caput,
Ipsà elevante de Oscare vocem.
Nuncia esse me in prrecipitio,
Meum spectrum (esse) sine colore in vento,
Occursurum, super nubem qua? est velox,
Mete laudi,* filias Toscaris heroici."
" Conde, Oscar, conde me in sepulchrum ;
Non cedam ego in rebus duris cuiquam strenuo,
Cum sim ego in primo certamine sub durà-armaturà;
Accipe notitiam [disce] victoriarum a me.
Memento, Oscar, conde meum gladium,
* i. e. virgini rjua? a me laudatnr.
TOM. H. M
162 FIONNGHAL. dua:
M' iuthar càm is cròc an f hèidh
Air taobh cloich ghlais a tha ri ceann
Caol, thall, a chàirn gun lcus.
Oscair, cha 'n 'eil rùn dhomh fein,
Gu 'fàgail a mhic, fo do làimh ;
O thuit Kimhir-àluinn nan treun,
Nighean Bhrano nan geur lann."
Sin mar bha 'r focail san t-sliabh,
'Nuair thog Gall nan sgiath gu h-ard
A ghuth niòr mar ghàir a chuain
Air gaoith nan cruach a' fàs.
Thog an triath lann 'athar gu mall,
Is ghluais sinn gu bàs nan lot,
Mar thonn gucagach air sàil,
Bàn, atmhor, gàireach, beucach shuas,
Mar charradh dubh is stuaidh gu 'bàrr,
Thachair naimhde 's bhuail an sluagh.
Bha fear air fear, is cruaidh air cruaidh,
An sgiatha fuaim is daoin air làr.
Mar cheud ord le spàirn is luatli
Air dearg mhac teallaich 'na chaoir ard,
Mar sin dh'èirich airm an t-sluaigh,
'S mar sin bha fuaim nan lann.
Ghluais Gall mar osaig an Ardbheinn,
'S b' e sgriosadh nan treun a lann.
Bha Suaran mar choimcas do gharbh-thein
Am fraoch Ghorm-mheal] 's i lasadh g'a ceann.
C'uim an cuirinnse slos san dàn
v 242-269. FINGAL. 163
Meam taxum curvam et ramosum cornu cervi
Juxta latus saxi cani quod [cst ad] adjacet capiti
Angusto, e regione, molis saxosa? sine luce.
Oscar, non est amor mihi ipsi,
Ut eam relinquam, o fili, sub tua manu ;
Postquam cecidit Evirallin (proles) strenuorum,
Filia Brannffi acutorum telorum."
Ecce modum quo fuere nostra verba in clivo,
Quando elevavit Gallus scutorum sublimè
Vocem magnam instar fragoris oceani
Super ventum precipitiorum assurgentis.
Sustulit princeps gladium patris lentè,
Et processimus nos ad mortem vulnerum,
Instar undss ebullientis in sale,
Albre, tumidae, fremebunda;, mugientis in altum,
Instar scopulorum atrorum fluctibus* ad summum,
Occurrimus hostibus et icimus eorum agmina.
Fuit (oppositus) vir viro, et chalybs chalybi,
Scutis resonantibus et hominibus cadentibus in terra.
Ut (cadunt) centum tudes cum nisu quam celerrimo
In rubrum filium fornacis scintillarum altarum,
lsto modo surrexerunt arma populi,
Et sic fuit sonitus telorum.
Irruit Gallus ut flamen in alto monte,
Et fuit strages strenuorum ejus gladius.
Fuit Suaranus par aspero igni
In ericà Gormalis inflammati usque ad caput.
Quamobrem prodam ego memoria; in carmine
• Subsultnntibus.
164 FIONNGHAL. i
Gach bàs a bha ami fo shlèigh r
Dh'èirich mo chlaidheamh san àm
'Na dhealàn a' m' laimh sa' mhagh.
Oscair, b' f huathasach thu fèin,
Mo shàr mhac bu trèin 's a b'f hearr ;
Bha sòlas 'nam anam sa' bheinn
Ri faicinn do bheum sa' bhlàr.
Air leac Lèna dh'aom an sluagh ;
Lean sinn' an ruaig agus mharbh.
Mar chloich a' leum o chruaich gu cruaich,
Mar thuaigh an coille 's a fuaim ard,
Mar shiùbhlas torrunn o bheinn gu beinn,
Briste, beucach, brònach shuas,
Bha buill air bhuille, 's beum air bheum
O Oscar bu treun's o mo chruaidh.
Dh' iadh Suaran mu thriath nan lann,
Mac Mhorni air ceann an t-sluaigh ;
Mar mhuir Innis-thorc gu neo-ghann,
'N àm llonadh le ncart a chuain.
Leth dh' eirich an righ san àird ;
Leth ghabh e 'na làimh an t-sleagh.
" Gluais, Ullin, grad-ghluais, a bhàird ;
Thoir m' f hocal gun tàmli thar a mhagh.
Thoir cuimhn a còmhraig do Ghall,
Cuimlm aithreacha chrom an ceann,
Tog suas an chomhstri le fonn,
Le fonn a dhuisgear am blàr."
Ghluais Ullin inòr, a b'aosda ccum
v. 270-297. FINGAL. Iò'.5
Unamquamque mortem quce extitit sub hastis ?
Assurrexit meus gladius in eo tempore
Ut fulgur in mea manu in campo.
Oscar, fuisti horrendus tu ipse,
]\Ii egregie fìli qui fuisti strenuus et optimus ;
Fuit gaudium in meo animo in monte
Inter conspiciendum tuas plagas in proelio.
In clivo Lence inclinavit-se populus ;
Sequuti sumus nos fugam et trucidavimus. [tium,
Instar lapidum resultantium a praicipitio ad prascipi-
Instar securium in silvà resonante altè,
Ut ruit tonitru à monte ad montem,
Interruptus, fremebundus, luctuosus supra,
Fuit ictus super ictum, et plaga super plagam
Ab Oscare strenuo et à meà durà-chalybe.
Circumivit Suaranus principem telorum,
Filium Morna? praeeuntem populo ;
Ut equor Inistorcai haud parcè,
Tempore quo repletur viribus oceani.
Semi-surrexit rex in arduo-monte ;
Semi-prehendit manu hastam.
" Procede, Ullin, procede confestim, barde ;
Perfer meum mandatum sine mora trans campum.
Dato memoriam [revoca] certaminis Gallo,
Memoriam patrum qui curvaverunt suum caput,
Excita certamen cantu,
Cantu quo expergiscitur proelium. "
Perrexit Ullin magnus, cujus erat senilis gressus,
166 FIONNGHAL. duaj
Is labhair ri gaisgcach nach gann,
'• A thriath each-ruith nan ard-leum,
A righ nan sleagh a's beumach lann,
Làmh threun 's gach càs, cridh' ard, nach gèill,
A thriath mhòir, a's gèire cruaidh,
Gearr slos na dàimh, 's na fàg dhoibh fèin
Siuil bhàn a dh'èireas air cuan.
Mar thorrunn biodh do làmh, a laoich,
Do dhearg-shùil mar chaoir a' d' cheann,
]\Iar charradh cruaidh do chridh a' d' thaobh,
Mar dhealan san oidhche do lann,
Tog do sgiath mar reul a bhàis,
A thriath each-ruith nam mòr-shrann."
Dh'èirich cridh' an laoich gu h-ard.
Thàinig Suaran nall le còinhrag,
Bhris e 'n sgiath bliallach aig Gall;
Chaidh Selmà san tom fo 'n ruaig.
Ghrad-ghluais righ Mhòirbheinn fo airm ;
Thog e 'ghuth garbh tri chuairt;
Fhreagair Cromla o àros nan stoinn ;
Sheas sinns're nam fàs-bheann shuas
Dh' aom iad gacb aghaidh gu làr
Fo nàir'am fianuis an rigli.
Mar nial tigh-còmhnuidh nan sìan,
Thig sìos air là grèin o charn,
Raoin an dùil uisge gu dìan,
'S an crlon-allt ag iadhadh ro'ghleann,
Tha sàmhchair mu'shiubhal gu h-ard;
v. 298-325. FINGAL. 167
Et allocutus est bellatorem haud parvum,
" Priuceps equitatùs altorum saltuum,
Rex hastarum et vulnificorum ensium, [non cedit,
Manus strenua in quacunque angustia, cor altum, quod
Princeps magne, cujus est acutissima dura-chalybs,
Concide advenas, et ne relinque illis
Vela alba, qure surgant in oceano.
Ut tonitru, sit tua manus, o heros,
Tuus ruber oculus ut scintillans-flamma in capite tuo,
Ut cautes dura tuum cor in tuo latere,
Ut fulgur in nocte tuus gladius,
Tolle scutum ut stellam mortis,
Princeps equitatus magnorum fremituum."
Surrexit cor herois sublimè.
Venit trans [transiit] Suaranus cum certamine,
Perrupit scutum umboniferum Gallo;
Cepit Selma in colliculis fugam.
Statim processit rex Morvents sub armis ;
Elevavit vocem asperam ter;
Respondit Cromla ab sede procellarum ;
Stetit proles desertorum montium supra ;
Inclinàrunt quemque vultum ad terram
Prae pudore in conspectu regis.
Ut nimbus, domicilium imbrium,
Descendit in die-solis à mole-saxosà,
Arvo expectante pluviam vehementer,
Et parvo exhausto rivo errante per vallem,
Est tranquillitas circa ejus motum in alto ;
168 FIONNGHAL. duax iv.
Teann air tha gàire nan stoirin.
Chunnaic Suaran righ Mhòirbheinn thall,
Is thionndaidh a làmh o 'n ruaig ;
Dorcha dh' aoin c air a shleagh,
A dhearg-shùil air a mhagh a' gluasad.
Sàmhach is mòr a bha 'n triath
Mar dharaig 's i liath air Lùbair,
A chaill a dlùth-gheug o shean
Le dealan glan nan speur,
Tha h-aomadh thar sruth o shliabh,
A eaoineach mar chiabh a'fuaim.
Mar sin a sheas righ nan donn-sgiath,
Gu 'n ghluaiseadh leis suas gu mall
Thar Lèna a b'fhuileach sliabh.
Thaom a mhilte mu 'n triath gun dàil,
Thionail duirche tliall san rèidli.
Bha Fionnghal mar theine nan speur
A' soillse measg trèin a shlòigh,
'Gharbh ghaisgich bu chorr 'na dhèigh.
Le cumhachd dh'èirich a ghuth mòr;
" Togaibh mo bhrataiche suas ;
Sgaoilibh iad air cruachan Lèna,
Mar lasair a chithear thar stuadh ;
Biodh am t'uaini air gaoith na h-Eirinn.
A shinns're nan sruth beucach, mòr,
Thaomas o mhìle torr is gleann,
Cluinnibhse m' f hocail, i'hir cliorr,
A dliaill, a's neartmhor làmh is lann,
v. 326-353. FINGAL. 169
Prope evim est fragor procellarum. [gione,
Conspexit Suaranus regem Morvenis ex adversà re-
Et avertit manum a fugando ;
Torvus inclinavit-se ille in hastam,
Rubro oculo per campum errante.
Tacitus et ingens fuit princeps
Instar quercùs canae ad Lubarem,
Quse amisit densos ramos antiquitus
Per fulgur purum coelorum,
Et quae inflectitur supra rivum in clivo,
Ejus musco instar capilli souante.
Sic stetit rex fuscorum scutorum,
Donec itum est ab illo sursum lente
Per Lenam, cujus fuit sanguinolentus clivus.
Effusa sunt ejus millia circa principem sine morà
Colligentia-se obscure ex adverso in planitie.
Fuit Fingal instar ignis coelorum
EiFulgens inter strenuos sui populi,
Asperis bellatoribus egregiis a tergo.
Cum potentia surrexit [erupit] vox magna;
" Erigite mea vexilla supra ;
Expandite ea in pracipitiis Lenae,
Instar flammas quae cernitur trans fluctus;
Sit eorum sonitus in vento Iernes.
Propago torrentium fremebundorum, magnorum,
Qui effunduntur à mille collibus in vallem,
Auscultate vos mea verba, viri eximii,
Galle, cujus est valida manus et ensis,
170 FIOXNGHAL.
Oscair nan còmhrag tha tighinn,
A Chonaill nan gorm-bhallach sgiath,
A shàr Dhiarmaid nan ciabh donn,
Oisein, righ nam fonn 's nan dàn,
Bi-sa, bi-sa ri làimh d' athar
An carraid a sgatha nan ceud."
Thog sinn Deò-ghrèine ri crann,
A bhratach mhòr aig righ nan lann.
Bha sòlas an anam gach triath,
'Nuair thog i a sgiath ri gaoith.
Bha 'gorm-shlios ballach le h-òr
Mar shlige ghlais mhòir na h-oidhch',
'Nuair sheallas na rèil' o n' speur.
Bha bratach aig gach triath dha fèin,
'S a ghaisgich bu treun m'a chruaidh.
" Faic," thuirt righ nan slige fial,
" Roinneadh Lochlin air sliabh Lèna ;
Mar neoil dhubh bhriste tha 'n triall,
'N dèigli tuiteam dha 'n t-slan air Eiiinn
'S coimeas iad ri coille liath
Leth-loisgte air sgiath nan carn,
'Nuair chithear an dealan gu 'thrìan
Dol seachad air ghcug gun bhàrr:
Gach triath do chàirde 'ur triatli
Taghadh dheth 'n nàmhaid a chòir,
'S na leigibh do shinns're nan sliabli,
Slol Innis nan ciar-thorc mòr,
Tilleadh thar chuan eu'n tìr."
v. 354-381. FINGAL. 171
Oscar certaminum qua; sunt ventura,
Conal cierulo-umboniferoium scutorum,
Prastantissime Dermid capillorum fuscorum,
Ossiane, rex cantuum et carminum,
Esto, esto tu ad manum tui patris
In conflictu demetens centurias."
Ereximus nos jubar-solis in arboreo-hastili
Vexillum magnum regis gladiorum.
Fuit la;titia in animo cujusque principis,
Quando elevata est ejus ala ad ventum.
Fuit ejus (vexilli) caerulum latus bullatum auro
Instar conchae canae magnae noctis,
Quaudo despiciunt stella; e coelo.
Fuit vexillum cuique principi sibi ipsi,
Et fuere sui bellatores strenui circa duram-armaturam.
" Ecce," dixit rex concharum hospitalium,
" Divisa est Lochlin in clivo Lena;
Instar nubium atrarum diruptarum est eorum iter,
Postquam ceciderit imber in Iernen :
Sunt similes illi silvae canae
Semustae in alà molium-saxosarum, [fidum]
Quando cernitur fulgur usque ad tertiam partem [tri-
Praeterire ramum sine extremitate :
Quisque princeps ex amicis vestri principis
(Seligat) tollat de hostibus quod aequum est,
Et ne permittite proli clivorum,
Semini insulae fuscorum aprorum magnorum,
Redire trans oceanum ad suam terram."
172 FIONNGHAL du
" Leamsa," thuirt Gall, " na seachd suinn,
Thàinig o thuinn an Loch Làin'."
" Thigeadh Eric mòr a chùl duinn
Gu Oscar inac triath nan dàn."
Thuirt Conall, " Biodh Innis nan Con
Dha mo làimhs', an sonn gun hhàigh."
" Bidh Mùdan," tliuirt Diarmaid donn,
" No mise air lom san tràigh."
Thagh mise, an diugh dall is faoin,
Righ Thormainn nan còmhrag fial.
Gheall mi gu 'n cois'ninn o 'n laoch
A ghorm-lann is a dhonn-sgiath."
" Mòr-rath is buaidh air gach sonn,"
Thuirt Fionnghal bu chaoine beus ;
" Shuarain, righ bheucail nan tonn,
Is tus' mo roghadhsa, fhir thrèin."
Mar cheud gaoth o cheud aonach
A'garbh-thaomadh o cheud gleann,
Briseadh dorch' ri cruaich ag aomadli,
Ghrad-ghluais sìol Shelma nam beann.
Bha Cromleac nam fuatli a" fuaim thall.
C' e b' urrainn aithris na bàis,
'Nuair a dhùin sinn air tràigfa na frìth ?
Nighean uasal Thoscair nan lann,
B'fhuileach ar làmh anns an strì.
Tfauit agfaaidh an nàmhaid sa' cfaòmhrag,
Mar bhruacfa Chòna nan sruth garbh,
Cfaaidh trèith 's an gealladh air cfaòmhla;
v. 382-409- FINGAL. 173
" Mihi," dixit Gallus, " sint septem bellatores,
Qui vcnerunt ab undis lacus Lannae."
" Veniat Ercus magnus [crinis] subfusci
Ad Oscarem filium principis carminum."
Dixit Conal, " sit Iniscona
Mes manui, bellator sine misericordia."
" Sit Mudanus," dixit Dermid subfuscus,
" Aut ego in nudo solo in littore."
Selegi ego, bodie coecus et debilis,
Regeni Therminae certaminum generosorum.
Promisi ego me ablaturum esse bellatori
Ejus caerulum-gladium et fuscum scutum."
" Magnus sit successus et victoria cuique heroi,"
Dixit Fingal, cujus erant placidi mores ;
" Suarane, rex mugitus undarum,
Tu es mea optio, vir strenue."
Instar centum ventorum a centum jugis
Aspere efFusorum à centum vallibus, [tium,
Interruptorum obscurorum in pracipitiis inclinan-
Statim processit proles Selmae montosss.
Erat Cromla terrificorum-spectrorum resonans e re-
Quis posset recensere mortes, [gione adversa,
Quando concurrimus nos in littore saltùs ?
Filia nobilis Toscaris gladiorum,
Sanguinolenta fuit nostra manus in conflictu.
Cecidit acies hostium in certaminc,
Instar ripas Cona; torrentium asperorum,
Iverunt principes et eorum promissa(pari passu) simul;
174 FIONNGHAL. r
Thug sinn a bhuaidh agus mharbh.
Aig sruth gàircach Bhrain nan cruach
'S tric a shuidh òigh nan geal-làmh,
Sgìth o 'n t-sèilg, do bhrollach shuas
Ag èirigh gu luath cho làn
Ri slios eal'air linne snàmh,
'S i thall fo chomas na gaoith,
A sgiath bhàn ag èirigh gu mall
'S an osag ag iadliadh m'a taobh.
Chunnaic thu, oigh, 'sa bheinn ard
Ghrian ag aomadh dearg fo neoil,
Dùbhra dùnadh dlùtli mu n' cliarn,
Osna briseadh thall ro' 'n cheò ;
Chunnaic thu uisge tuiteam trom,
Torrunn o thom gu tom 'sa ghleann,
Fuathais air dealain o 'n tonn,
Neart a mhonaidh gu lom o charn
Sruth gàireach nam beann gu tràìgh.
Mar sin bha toirm mhòr a bhlàir,
Chaoin ainnir nan làmh mar shneachd'.
C'uim thuiteadh do dheoir gu làr,
Nighean àluiun Thoscair nam f'eachd ?
Do òighe Lochlin biodh am bròn,
'S e 'n slòigh a ghèill 'sa thuit sa' chòmhrag.
B' fhuileach lainn nam faobhar gorm
Aig slol nan triath mòr o Chòna.
Tha mise deurach dall !'<> bhròn,
Gun choimeas ni 's mo do thriath ;
v. 410-4S7. FINGAL. 175
Reportavimus nos victoriam et trucidavimus.
Ad flumen sonorum Brannae praecipitiorum
Sajpe sedisti, nympha manuum candidarum,
Fessa à venatu, tuo pectore suprà
Surgente velociter aeque turgido
Ac est latus cycni in gurgite nantis,
Et e regione adversa expositi arbitrio venti,
Alà albà surgente leniter
Et tlamine circumdante ejus latus.
Vidisti tu, nympha, in monte arduo
Solem euntem rubrum sub nubem,
Caliginem circumcludentem dense molem-saxosam,
Flatum prorumpens ex adverso per vaporem ;
Viclisti tu pluviam cadentem graviter,
Tonitru ruens à colle ad collem in valle,
Terririca-spectra in fulguribus ab undis,
Vires montis (efFusas) in nudam (planitiem)àmolibus
Et torrentem fremebundum clivorum ad littus (des-
Talis fuit sonitus ingens prcelii, [cendentem):
Blanda nympha manuum instar nivis.
Quare cadant tuae lacrymae ad terram,
Filia honesta Toscaris exercituum?
Virginibus Lochlin sit luctus, [tamine.
Ejus sunt agmina quae cesserunt et ceciderunt in cer-
Fuere sanguinolenti gladii aciei caerulae
Apud semen principum magnorum e Conà.
Sum ego lacrymosus coecus in luctu,
Ilaud amplius comes principum ;
176 FIONNGHAL. dua
Thoir dhomhsa, Lamhgheal, do dheòir;
Thog mi 'n uaigh' gu lèir 'san t-sliabh.
'San uair sin t'o làinh an righ
Thuit triath san strì gu 'bhròn,
A chiahh ghlas an carn na frìth,
Thog e 'shùil air ceann an t-sluaigh
" An tus',"thuirt mac Cumhail, " a th'ann?
Caraid dìleas òigh mar shneachd !
Chunnaic mi do dheoir san àm
'Xuair thuit ainnir a b' àille leac.
Nàmhaid do naimhdibh mo rùin,
'Na thuit thu gu d' cliùl fo m' lann ?
Tog, Ullin, tog ard a chliù,
Cuir Mathon fo 'n ùir sa'ghleann,
Thoir ainm an laoich aosd'dha'n fhonn
A mhosgail trom mu òigh nan ard-threun ;
'S caoin dha m'anam ainnir nan long,
Ghabh còmhnuidh fo thom na h-Ardbheinn."
Chuala Cuchullin o n'charn
Garbh thorrunn nan lann sa' cliòmhrag,
'S e suidh air Còna nan còs
Fo bhròn o charraid gun bhuaidh.
Ghairm e Conall nan geur lann
Is Carull aosd'o 'n am o shean.
Thàinig na laoich is iàd liatli,
A togail an sgiath sa' mhagh.
Thàinig is chunnaic iad thall
Sruth còmhraig mar lionadh a chuain,
v. 438-465. FINGAL. 177
Da mihi, manus candida, tuas lacrymas ;
Coacervavi ego eorum tumulum omnium in clivo.
Eà in horà sub manu regis
Cecidit prìnceps in conflictu in ejus dolorem,
Capillo cano super mole-saxosà saltùs
Elevavit ille suum oculum ad caput agminis.
" Tune es," inquit natus Cumale, " qui hic ades ?
Amice dilecte Agandeccae !
Vidi ego tuas lacrymas in tempore
Quo cecidit virgo formoste genffi.
Hostis hostium mei amoris,
Cecidistine tu retrorsum sub meo gladio ?
Tolle, Ullin, tolle in altum ejus famam,
Conde Mathonem sub tellurem in valle,
Trade nomen herois senis cantui [nuorum virorum ;
Qui suspiravit graviter super virgine summorum stre-
Est blanda meo animo nymplia navium,
Quk cepit domicilium sub colliculo Ardvenae."
Audiit Cucullin a mole saxosà
Asperum sonitum telorum in certamine,
Ut jacebat in Cromlà cavernosà
Sub luctu a conflictu sine victorià.
Vocavit ille Conaiem acutorum telorum
Et Carulem senem ex tempore prisco.
Veneruut heroes cani
Tollentes scuta in planitie,
Venerunt et viderunt illi e regione adversà
Flumen ccrtaminis ut fluxum oceani
TOM. II. N
178 FIONNGHAL. d
'Nuair a mhosg'leas a chiar-ghaoth shuas
A' taomadh nan stuadb air tràigh
Thar gaineamh nam t'às-ghleann.
Loisg anam Chuchullin ri 'shealladh ;
Thionail duirch'air a mhala gu gruaim ;
Bha 'làmh air cloidheamh a shinns're,
A dhearg-shùil air nàmhaid na h-Eirinn.
Tri chuairt shìn an triath a cheum ;
Choisg Conall a cheum tri chuairt.
" Cheann innis a' chiar-cheathaich mhall,
'S e 'n righ chuir tb lann an nàmhaid ;
Na iarrsa roinn do chliù an triath,
'S e f'èin air an t-sliahh mar stoirm."
" Gluais, a Charuill," thuirt an ceannard,
" Gluais ealamh gu righ Mhòirbheinn ;
Thoir t'àilte do thriath nan glcanna,
i'ear gearraidh is caithidh a chòmhraig.
'Nuair thraoghas Lochlin thall mar thuil
'N dèigh uisg', 's a dh' ìslichcas comhstri,
Biodh do ghuthsa binn 'na chluais
Lc moladh 'na bhuaidh righ Sbelma.
Thoir lann Chathbaid do n' mhòr-laoch,
Lann a cboisinn na faoibh o shàir;
Clia chòir d<> Chuchullin, 's e faoin,
Airm sinns're nacb d'aom sa'bhlàir.
Thanais Chromla, 's uaigneach scorr,
Anaim mhor nan saoi a dh'fhalbb,
Bibhse mu mu'chcum, 's mi fo bhròn ;
v. 466-493. FINGAL. 179
Quando expergiscitur ater ventus supra
Eft'undens undas in littus
Pcr arenosum-campum desertarum vallium.
Exarsit animus Cucullinis inter spectandum ;
Contraxit obscuritatem supercilium usque ad torvi-
Fuit ejus manus super gladio majorum, [tatem;
Ejus ruber oculus versus ad hostes Iernes.
Ter extendit princeps passus ;
Continuit Conal ejus passum ter.
" Caput insuls fusci vaporis tardi,
Est rex qui subjecit gladio hostem ;
Ne qusre partem gloria1 principis,
Cum sit ipse in clivo ut procella."
" Proficiscere, Carul," dixit princeps,
" Proficiscere celeriter ad regem Morvenis ;
Dicito salutem domino vallium,
Viro casdenti et consumenti certamen.
Cum refluxerit Lochlin ex adverso, ut diluvium
Post pluviam, et subsidit certamen,
Sit vox tua suavis in ejus aure
Laudans in ejus victorià regem Selmas.
Trade gladium Cabadis magno bellatori,
Gladium, qui reportavit exuvias a prastantibus viris ;
Non jure (pertinent) ad Cucullinem, cum sit debilis,
Arma majorum qui non cesserunt in prcelio.
Spectra Cromlae3 cujus est solitarius scopulus,
Aniuue magnae heroum qui abierunt,
Estote vos circa meos passus, cum sim in luctu;
180 FIONNGHAL. d
Labhraibh rium o chòs nan carn,
Gath a shoills' 's a dh'fhalbh, mi fèin.
Mar cheathach air beinn mo chliù;
'Nuair thig osag na maduinn gu treun,
Chithear leathad an fhèidh gu cliùl.
Chonaill, na labhair air airm ;
Shiubhail rn'ainm o chòmhnuidh nan laoch;
Bidh m'osna air Chromla nan stoirm,
Gu 'n caillear m' san fhraoch.
Thusa, Bhràigh-gheal, a's àillc snuagh,
Bi brònach is truagh mu m' chliù ;
Cha till mi dha d' ionnsuidh gun bhuaidh,
A dhearrsa-grèine, fhuair mo rùn."
v. 494-506. FINGAL. 181
Alloquimìni me e cavernis molium-saxosarum,
Jubar quod eluxit et discessit (sum) ego ipse.
Ut vapor in monte (est) mea fama ;
Cum veniunt flamina matutina strenue,
Cernitur acclivitas cervorum a tergo.
Conal, ne loquere de armis ;
Abiit meum nomen e conventu bellatorum ;
Erit meiun suspirium in Cromlà procellosà,
Donec perierit meus trames in ericà.
Tu, Bragela, cujus est venustissima species,
Esto lugubris et misera propter meam gloriam ;
Non redibo ego ad te sine victorià,
O jubar-solis, quae obtinuisti meum amorem."
F INGAL.
CARMEN QUINTUM.
€atmini£ V. Strgumcntum.
Collem adhuc occupant Conal et Cucullin. Fingalis et Suarani con-
gredientium narratur certamen. Superatur Suaranus, vinctusque in
manus Ossiani Gallique Morni filii traditur. Fingal intereà mino-
resque natu filii, fugientibus instant hostibus. De Orlà, uno e Lochlini
principibus mortifero vulnere aft'ecto, pauca obiter narrantur. Fingal
Ot\x letho nonniliil commotus, sisti aciem jubet, filiisque accersitis,
natu minimum interfectum esse certior factus est. Occisura luget
filiuni, et postquam de Lamdargo et Galchossà quajdam audiverat,
Suaranum repetit. Ossiano interea sese offert Carul, qui ut Fingali
de victorià gratularetur a Cuculline erat missus. Colloquium bardo-
rum quarti diei res gestas ad tìnem perducit.
[ 186]
FIONNGHAL.
DUAN V.
v. 1-17.
Air leac Chromla's fuaimear taobh
Labhair Conall ri laoch a charbaid.
" C'uime tha 'ghruaim, a mhic Shema,
'S ar cairde fèin 'cur ruaig sa'bhlàr?
'S cliuar thusa, a thrèin ghaisgich ;
'S iomadh saoi a chaisg do chruaidh.
'S tric bha Bràigh-gheal, 's guirme sùil,
A's àille cùl, fo fhiamh gàirej
'S tric a bha 'n coinneamh a triath
"S c tilleadh o'n t-sliabh le'thrèin,
'Nuair bha'n nàmhaid sàmhach san uaigh,
'S a bhuaidh a dealradh m'a rùn.
lhi taitneach dha'cluais do bhaird,
'Nuair a shnàmhadh do ghnlomh air fonn.
Faicse righ Mhòirbheinn 'na chruaidh
Siubhal suas mar theine spèir,
A neart mar shruth Lùbair nan sìan,
[ 187]
FINGAL.
CARMEN V.
v. 1-17.
Ix clivo Cromlae sonori lateris
Allocutus est Conal bellatorem currùs.
" Quamobrem est tetricitas (tibi), flli Semi,
Cum amici nostri vertunt (hostes) in fugam proelio ?
Es tu inclytus, strenue heros ;
Sunt plurimi bellatores quos compescuit tuum ferrum.
Sajpe fuit Bragela, cujus est maxime caerulus oculus,
Et pulcherrima ca^saries, subridens ;
Saepe [fuitj ivit in occursum sui domini
Revertentis ab itinere cum suis strenuis viris,
Quando erant hostes taciti in sepulchro,
Et ejus victoria resplendebat circa suum amorem.
Erant jucundi ejus auri tui bardi,
Cum efTundebautur tua facinora in cantu.
Aspice tu regem Morvenis in durà-armaturà
Pergentem sursum ut ignis coelorum,
Ejus robore ut flumen Lubaris nimbosi,
188 FIONNGHAL.
No osn;i tha dìan air Chromla,
'Nuair lùbas crainn gheugach nan scorr
Ri stoirm mhòir an àm na h-oidhch'.
Is sona do shluagh, a righ nan lann,
"S i do làmh a bhuail gach catli,
'S tusa 's trèine measg na strì,
'S tu fèin, an àm sith a's glic.
Dha d'fhocal a ghèilleas nam mìltc;
Crithidh feachd nacli tiom roi' d' chruaidh.
Is sona do shluagh, a righ nan lann,
A tliig o chruaich Shelma nan gleann.
C' e tha dorcha air an t-sliabh
Ann torrunn ciar a shiubhail fèin ?
C' e ach mac Starno nan sgiath
'G iarruidh righ Mhòirbheinn an treun.
Faicse còmhrag an dà laoch,
Tha mar ghaoir air aghaidh cuain,
'Nuair thach'reas dà fhuas sa'ghaoith
An garbh-chath mu aomadh nan stuadh.
Cluinnidh sealgair fada thall
Fuaim mhòr mhall nam fuath a'strìj
Chi e 'n cuan a tigh'nn a nall,
O thìr nan Gall gu ard nam frìth."
13' iad sin d'fhocail, a Chonaill chaoin,
'Nuair thachair na laoich sa'chath,
'N sin bha torrunn treun nan arm ;
Gach buille bu gharbh agus beum ;
Mar cheud ord ag èirigh ard,
v. 18-45. FINGAL. 189
Aut flamine quod est vehemens in Cromla,
Quando flectuntur arbores ramosae scopulorum
A procellis magnis in tempore noctis.
Est felix tuus populus, o rex telorum, [nas,
Est tua manus quae percussit [commisit] singulas pug-
Tu es maxime strenuus inter certandum,
Tu ipse es tempore pacis sapientissimus.
Tuo mandato parent millia ;
Tremunt agmina haud timida pne tuo ferro.
Felix est tuus populus, rex telorum,
Qui venis à pra'cipitiis Selmae vallium.
Quis est torvus in clivo
In tonitru f'usco itìneris sui ?
Quis nisi filius Starni scutorum
Quiurens regem Morvenis strenuum.
Aspice tu conflictum duorum heroum,
Qui est instar fragoris in facie oceani,
Cum occurrunt duo spectra-terrihca in vento
In aspero certamine super inclinatione fluctuuin.
Audit vcnator longè è regione adversa
Sonitum magnum lentum spectrorum contendentium ;
Cernit ille oceanum advenientem [huc] ad se
A terrà Gallorum ad cacumen saltùs."
Fuere ha?c tua dicta, Conal blande,
Quando occurrerunt bellatores in concursu,
Tunc extitit tonitru horrendum armorum ;
Fuere ictus eorum asperi et plaga; ;
Ut centum tudes surgentes altè,
190 FIONNGHAL, duan v.
Air cruaidh theallaich 's deirge c&oir.
B'fhuathasach còmhrag an dà righ ;
Bu ghruamach san strì an tuar ;
An sgiath dhonn a sgoltadh fo bheum,
Lanna geur a' lcum o chruaidh.
Thilg gach hall àirm air an rèidh,
Ghahh na laoich 'sa chèile luath.
Bha gach ruighe fèitheach mòr
'G iadhadh mu dhruim garbh nan sonn,
A tionndadh o thaobh gu taobh,
Am mòr chosa sgaoileadh air lom.
'Nuair dh' èirich ardan neirt nan treun
Clirith an cathar fèin fo 'n sa.il,
Chriothnaich clach is cruach is carn,
'S coill' uaine fo spàirn nan laoch.
Ma dheireadh thuit neart nan tonn,
Chaidh Suaran nan long fo chìs.
Mar sin chunn'cas leam air Còna
(Ach Còna cha 'n fhaic mi chaoidh),
Mar sin chunn'cas leam dà mhòr-thom
Siubhal o 'n còmhnuidh san fhraoch
O ncart sruth baoth nan sliabh ;
Tionndaidh' iad o thaobh gu taobh ;
Bidh glacadh nan craobh 'sa chèile,
'Nuair thuiteas sa' chladach araon,
Le daraig is fraoch o n' bheinn.
Tillidh sruth o'shiubhal mall,
'S chithear ruadh nam bruacha thall.
v. 46-73. FINGAL. 19 1
In duram incudem ruberrimorum scintillarum.
Fuit terribile certamen duorum rcgum;
l'uit ater in contlictu eorum color;
Eorum scutis fuscis rissis sub plagis,
Et gladiis acutis dissilientibus a duro-ferro.
Abjecerunt singula instrumenta pugnse in planitiem,
Et comprehenderunt heroes se mutuo velocitcr.
Fuit quisque lacertus nervosus et magnus
Inflexus circa dorsum crassum bellatorum,
Vertentium-se a latere in latus,
Eorum magnis pedibus divaricatis in nudo-solo.
Quando surrexit superbia roboris strenuorum
Tremuit rupes ipsa sub eorum talis,
Contremuerunt saxa et pnecipitia et moles-saxosa:
Et silva viridis sub nisu bellatorum.
Ad extremum cecidit robur undarum,
Ivit Suaranus navium sub potentiam.
Sic conspecti sunt à me in Conà
(At Conam haud conspiciam ego in aeternum),
Sic conspecti sunt à me duo magni colles
Procedentes ab eorum habitatione in ericà
Sub viribus torrentis insani clivorum;
Vertuntur illi à latere in latus ;
Erit comprehensio arborum inter se,
Quando cadent in sabulosam-planitiem simul
Cum eorum quercubus et ericà à monte.
Revertetur torrens a cursu tardus,
Et cernentur rufa? ripa; ex adverso.
192 FIONNGHAL.
" Shìol Mhòirbheinn a's f'ada uainn,
Fo aire hiodh righ nan stuadh ard,
'S co treun is neartar an sonn
Ri mìle tonn ag iarruidh tràigh,
Cha làmh e tha cll 'sa chòmhrag ;
Tha shinns're o 'n àm o shean,
A Ghaill, a chinn-uidhe nan treun-shonn,
Oisein, cheannard nam fonn caoin,
'S e caraid mo cheud rùin a th' ann,
Togaihh a cheann o bhròn.
Oscair, Fhillein, Iloinne ruaidh,
Leanaibhse an ruaig thar Lèna,
Sibhse, dh'fhàgadh gaoth le luaths,
Leanaibh sinns're chuain an Eirinn,
Chumail luingeas o èirigh air tonn
O Innis nan long 's nan torc.
Dh'fhalbh iad niar osag ro' 'n-t-sliabh :
Ghluais Fionnghal mar nial gu mall,
Mar thorrunn hha forum an treith,
'Nuair thuiteas an t-sian gu tlàth
Air raoin shàmhraidh dorch is ciuin ;
Bha 'chlaidheamh corr mar ghath na greine,
No reul tanais an àm na h-oidhch,
Gu triath Loclilin ghluais a 'cheuma,
Is labhair ri trcun nan tonn.
" C' e tha cho dorcha fo bhròn
Aig carraig a's beucach sruth ;
Esa nach urrainn a lcuin,
v. 74-101. FINGAL. 193
" Semen Morvenis, qua; longe abeste nobis,
[Sub vigiliis sit] custodiatur rex fluctuum altorum,
Est seque strenuus et robustus heros
Ac mille undce qua^rentes littus,
Non manus ille quse est debilis in pugnà ;
Est ejus stirps ex tempore prisco.
Galle, caput-vise strenuorum heroum,
Ossiane, princeps cantuum suavium,
Est amicus mei primi amoris qui adest,
Tollite ejus caput è moerore.
Oscar, Folan, Roena rufe,
Sequimini vos eorum fugam per Lenam,
Vos, qui [relinqueretis] prasteriretis ventum celeritate,
Sequimini prolem oceani in Ierne,
Ut prohibeatis classem a surgendo in fluctu
Ab insula navium et aprorum."
Iverunt illi ut flamina per clivum ;
Processit Fingal ut nubes lentè,
Ut tonitrùs fuit sonitus principis,
Quando cadit imber molliter
Super agrum Eestivum obscurus et tranquillus ;
Fuit ejus gladius eximius similis radio solis,
Aut telo spectri in tempore noctis,
Ad principem Lochlinis promovit ille suum passum,
Et allocutus est strenuum-virum undai'um.
" Quis est ita tetricus sub luctu
Ad rupem cujus est fremebundus torrens ;
Is qui non potest eum transilire,
TOM. II. o
194 FIONNGHAL. vva
Ge àille gun bheud a chruth,
A sgiath hhallach slnnte r'a thaobh,
A shleagh mar a chraoibh sa' bheinn.
Og-ghaisgich a's gruamach snuagh,
An nàmhaid le fuath thu dhomh fèin ?"
" Thàineas o Lochlin, a thriath,
Is làidir mo sgiath 'sa chomhstri.
Tha mo rùn gu deurach san t-sliabh,
Cha till mi gu ciabh an òr-fhuilt."
" An gèill thu, no 'n gabhadh tu còmhrag?"
Thuirt Fionnghal nam mòr-ghnìomh.
" Cha bhuaidh do nàmhaid a' m' f hianuis ;
Cha 'n ìosal mo chairde, a thriath.
Leansa mi, ghaisgich nan tonn,
'S gabh sòlas air tom nam fleagh.
Cuir ruaig air luath-chos an aonaich ;
Bi d' chara nach faoin dha 'n righ."
" Cha bhi," 's e fhreagair an triath.
" Le laigse bha riamh mo làmh,
Mo chruaidh gun choimeas san t-sliabh.
C' uim nacli gèill an treun dha m' lann :"
" Oig-fhir, cha do ghèill mi riamh,
'S cha ghèill do dhuine tba beò.
Taghsa dhe m' shinns're, a thriath,
'S lìonor mo shìol agus 's mòr."
" An diùlt an righ fèin an còmhrag?"
Tluiirt Orla nan donn sgiath ;
" Tha Fionnghal 'na choimeas do 'n òig-fhear.
v. 102-129. FINGAL. 195
Etiamsi sit honesta sine labe ejus forma,
Ejus scuto umbonìgero extenso ad ejus latus,
Et hastà instar arboris in monte.
Juvenis-heros, cujus trux est species-oris,
An hostis cum odio (es) tu mihi ipsi ?"
" Veni ego e Lochline, o princeps,
Est validum meum scutum in conflictu.
Est meus amor lacrymosus in clivo,
Haud redibo ego ad capillos aureas-caesariei."
" Cedesne tu, an accipies tu certamen?"
Inquit Fingal magnorum facinorum.
" Non est victoria hosti in meo conspectu ;
Non sunt humiles mei amici, princeps.
Sequere tu me, heros undarum,
Et accipe solatium in colle epulorum.
Mitte in fugam veloces-pedes jugi ;
Esto amicus haud debilis regi."
" Haud ero," est quod respondit princeps.
" Cum infirmitate fuit semper mea manus,
Meo duro-ferro sine compari in clivo.
Quare non cedat princeps meo gladio?"
" Adolescens, non cessi ego unquam,
Et non cedam homini qui est vivus.
Elige tu ex mea progeriie, princeps,
Numerosum est meum semen et ingens."
" An recusat rex ipse pugnam ?"
Dixit Orla fuscorum scutorum ;
" Est Fingal compar juveni,
196 FIONNGHAL.
Agus esan amhàin dhcth 'threith.
A righ Mhòirbhcinn a's mòr cliu,
Ma thèid mi air chùl san str),
Am meadhon Lèna togsa m' ùir ;
Biodh uaigh dliomh a's mò san fhrìth.
Cuir thairis air astar nan tonn
Gu innis-nan-long mo lann
Gu ainnir mo rùin tha trom
Fo l)hròn, Làmh-gheal uau rosg mall.
Feuchadh i a chruaidh dha'mac,
'S deòir a' ruith le tlachd o 'gruaidh."
" A ghaisgich òig, a's brònach sgeul,
C'uim a thog thu dhomh fèin na deòir?
Tha là do laoich anns an rèidh,
Chi an clann na h-àirm bu chorr
Fo mheirg agus scleò san talla.
Orla, èiridh d' uaigh gu h-ard,
Bidh bean, a's àille bràigh, fo dheoir,
'Nuair chithear air bhord do lann."
Chuireadh còmhrag air fraoch Lèna;
Bu lag 'na bheuma làmh Orla;
Ghearradh le Fionnghal o chèile
Ceangal iall a sgèith sa'chomhstri ;
Thuit an sgiath bhallach air làr,
Mar ghealach air sàil ib ghaoith.
"A righ Mhòrbheinn, tog do làmh,
Cuir lann ro' m' bhràighead, a laoich,
Làn lot, agus fann o n' bhlàr.
v. 130-157. FINGAL. 197
Et ipse solus de suà tribu.
Rex Morvenis, cujus magna est fama,
Si ivero ego post tergum [superatus f 'uero] in certando,
In medià Lenà eleva tu meum tumulum ;
Sit sepulchrum mihi maximum in saltu.
Transmitte per viam undarum
Ad insulam navium meum gladium
Ad nympham mei desiderii, quas est gravis
Suh luctu, manus candida ciliorum lentorum.
Ostendat illa duram-chalybem suo fìlio,
Lacrymis currentibus cum venustate à genà."
" Heros juvenis, cujus est luctuosa narratio,
Quare es tu coram me in lacrymis ?
Sunt sui dies bellatoribus in planitie,
Cernent sui liberi eorum arma egregia
Sub ferrugine et situ in aulà.
Orla, surget tuus tumulus in altum, [crymis,
Erit uxor, cujus est formosissimum collum, sub la-
Quando cernetur super assem tuus gladius."
Commissa est pugna in ericà Lenae ;
Fuit infirma in ejus plagis manus Orls ;
Abscissa sunt a Fingale a se invicem
Vincula lororum ejus scuti in concertatione;
Cecidit scutum umbonigerum in terram,
Ut luna in sale sub vento.
" Rex Morvenis, tolle tuam manum,
Trude gladium per meum pectus, heros,
Plenum vulneribus, et languidum e proelio.
198 FIONNGHAL. duan v.
Dh'fhàg cairde bu shàr mo thaobh.
Thig sgeul a's brònach do m'ghràdh
Air srath Lotha nan sruth caoin,
'Nuair bhitheas 'na h-aonar sa' choill',
'S an osag mhaoth san doire fuaim."
" Cha reub," 's e thubhairt an righ,
" Cha reub mi san strl tliu, Orla ;
Faiceadh an ainnir, a's mìn,
A rùn neo-chli air uisge Lotha;
Slàn o chomhstri nam mòr-laoch,
Faiceadh d'athair, is e liath,
Mur 'eil an triath le aois dall ;
Cluinneadh e do cheum san t-sliabh,
'S do ghuth treun 'na thalla thall;
Biodh aoibhneas air 'anam gun dàil
Is fairicheadh le làimh a mhac."
" Cha 'n fhairich e mi chaoidh, a righ, '
Thuirt òig-fhear neo-chli o Lotha,
" Thuit mi air Lèna nam frìth ;
Cluinnidh baird mo strì sa' chòmhrag.
Fo m' chrios tha garbh-lot a bhàis,
Is so e dhuit thall, a ghaoth."
Thaom e 'dhearg-f huil trom o 'thaobh ;
Thuit e anns an fhraoch air Lèna;
Dh'aom an righ thar spàirn an laoich,
Is ghairm air na h-òig-fhir bu trèine.
" Oscair is Fhillein, mo dhà mhac,
Togaibh le tlachd cuimhne Orla;
v. 158-185. FINGAL. 199
Reliquerunt amici, qui erant praestantes, meum latus.
Veniet historia quas est luctuosa ad meum amorem
In campo Lothas fluentorum lenium,
Quando erit sola in [solitudine] in silvà,
Et aura mollis in nemore sonans."
" Non lacerabo," est quod dixit rex,
" Non lacerabo ego in certamine te, Orla;
Videat nympha, quas est blanda,
Ejus amorem haud invalidum ad amnem Lothas ;
Salvum a certamine magnorum bellatorum,
Videat pater tuus, cum sit canus,
Nisi sit princeps per senectutem coecus ;
Audiat ille tuos passus in clivo,
Et tuam vocem strenuam in suà aulà trans (mare);
Sit lastitia in ejus animo sine morà
Inter palpandum suis manibus filium."
" Haud quaeret-palpando ille me unquam, rex,"
Inquit juvenis-vir haud sinister [debilis] à Lothà,
" Cado ego in Lenà saltuum [saltuosà];
Audiatur per bardos meum robur in certamine.
Sub meo balteo est grave vulnus mortis,
Et ecce tibi (meum sanguinem), vente."
Effusus est ejus ruber sanguis graviter è latere ;
Cecidit ille in ericà in Lenà ;
Inclinavit-se rex super angores herois,
Et invocavit juvenes-viros qui erant fortissinu.
" Oscar et Folan, mei duo filii, [nam Orlas;
Extollite-laudibus cum honore [honorifice] memo-
200 FIONNGHAL. duan v.
Cuiribh gaisgeach donn fo leac
Fada o 'mhnaoi ghasd air Lotha ;
Gabhadh clos ann so leis fèin
'N tigh caol gun leus 'sam mair a ghruaim,
Fada o Lotha nam beuc,
O 'thalla, o 'thrèin, o 'luaidh.
Gheibh laigse a bhogha san talla;
Bidh daoine neo-smiorail 'g a iadhadh,
A mhìolchoin a' caoineadh 'sna gleanna,
'S na tuirc mu 'n robh 'aire fo aoibhneas.
Thuit an làmh bu treun sa'chòmhrag;
Chaidh ceann nan triath mòr air chùl.
Gluaisibh guth is fuaim nan stoc,
Oig-fheara gun lochd o Mhòrbheinn.
Tilleam gu Suaran an nochd,
Is togam le fonn a dhòghruinn.
Oscair, Fhillein, is a Roinne,
Grad-shiùlaibh thar fraoch mhaigh Lèna ;
Air naimhde tionndaibh rosg a's caoine.
A Roinne, c' àite bheil thu, threin-f hir ?
Clia bu chleachda dhuit bhi mall,
Agus righ nan lann 'ga d'ghairm."
"Tha Roinne," thuirt Ullin am bàrd,
" Mar ri cruthaibh ard nam buaidh,
Mar ri Trathal, righ nan sgiath,
L ri Treunmor nan gniomh mòr.
Tha 'n t-òig-f bear ìosal gun tuar
'Na luidlic air a chruaich an Lèna."
v. 186-213. FINGAL. 201
Deponite bellatorem fuscum sub lapidem
Procul ab uxore honestà ad Lotbam ;
Sumat requiem hic secum ipso [citas,
In domu angustà sine flamma ubi durabit ejus tetri-
Procul a Lothà fremituum [fremebunda],
Ab aulà, à suis strenuis viris, à laude.
Inveniet debilitas ejus arcum in aulà ;
Tentabunt homines enerves eum tendere,*
Ejus canes venatici lugebunt in convalle,
Et apri circa quos erat ejus attentio sub gaudio.
Cecidit manus quas erat strenua, in conflictu ;
Ivit caput dominorum magnorum post tergum.
Excitate vocem et sonum cornuum,
Juvenes-viri sine defectu à Morvene.
Redeam ad Suaranum hac nocte,
Et amoveam cantu ejus dolorem.
Oscar, Folan, et Roena,
Ocyus procedite trans ericam campi Lena? ;
In hostes advertite lumina, qua; sunt valde benigna.
Roena, ubi es, vir strenue ?
Non erat consuetudo tibi esse tardo,
Rege gladiorum te vocante."
" Est Roena," dixit Ullin bardus,
" Cum simulacris arduis victoriarum,
Cum Trathale, rege scutorum,
Et cum Trenmore factorum magnorum.
Est juvenis vir humilis sine colore
Jacens super prajcipitio in Lenà."
• Verbalim, Erunt homines haud medullosi eum tendentes.
202 FIONNGHAL. vva
" Na thuit e bu luath san t-sèilg?"
Thuirt righ Mhòrbheinn b'airde eliù,
" Fhir chromadh an t-iuthar corr,
Cha robh d' eòlas ach gann dhomh fèin ;
C' ar son a thuit Roinne sa' bhlàr ?
Caidil, a shàr ghaisgich air Lèna.
Cha 'n f hada gu faiceam an seòd,
Cha chluinnear mo ghuth mòr a chaoidh,
'S cha bhi mo cheum air thaobh nan scorr.
Labhraidh baird mu ainm an righ,
Labhraidh clacha nam frìth mu 'ainm.
Tha Roinne ro losal gun chlìth,
'S cha d'èirich a chliu gu h-ard.
Ullin, buailse chlàrsach lom,
Togsa fonn mu 'n t-sonn a dh'fhalbh,
Slàn leat, a cheud f hir san raon,
Cha chum mi o chlaon' do ghath,
Thusa b' àille measg nan laoch,
Cha 'n fhaic mi thu chaoidh — slan leat."
Bha gruaidh an righ fo thaomadli deoir;
B'fhuathasach an còmhrag a mhac,
A mhac, a bha mar dhealan speir
O Ardbheinn gu rèidh san oidhch',
'Nuuir thuiteas a choille roi' rcheum,
'S fear-siubhail fo bheud gun soills' ;
Ach adhlaicidh gaoth 'n teine thall
Air cùl nan carn, tha 'n saoghal dorch.
" C' uime tha cuimhne na h-uaighse uaine?"
Thuirt Fionnghal nan slige fial,
v. £14-242. FINGAL. 203
" An cecidit ille qui erat velox in venando?"
Dixit rex Morvenis, cujus erat altissima fama,
" Vir, qui curvabas taxum eximiam,
Non erat notitia tui nisi parca mihi ipsi ;
Quare cecidit Rcena in prcelio ?
Dormi, egregie heros, in Lena.
Non longum erit antequam conspiciam lectissimum,
Non audietur mea vox magna in asternum,
Et non erit meus passus in latere scopulorum.
Eloquentur bardi nomen regis,
Loquentur saxa saltùs de ejus nomine.
Est Rcena valde humilis sine viribus,
Et non surrexit ejus fama in altum.
Ullin, tange tu citharam lajvem,
Excita tu cantum de bellatore qui abiit,
Vale tu, prime vir in campo,
Non prohibebo ego ab aberrando tuam sagittam,
Tu qui eras pulcherrimus inter adolescentes,
Non cernam ego te in Eeternum — vale."
Fuit gena regis sub eifusione lachrymarum ;
Terribilis fuit in certamine ejus filius,
Ejus filius, qui erat similis fulguri ccelorum
Ab alto monte ad planitiem in nocte,
Quando cadit silva ante ejus passus,
Et est viator ejus sub damno sine luce ;
At sepelit ventus ignem ex adverso [rus.
Post dorsum molium-saxosarum, et est orbis obscu-
" Quamobrem est memoria hujus tumuli viridis?"
Dixit Fingal concharum hospitalium,
204 FIONNGHAL.
" Ceithir clacha fo choinich thall
Mu thigh caol a bhàis san t-sliabh?
An so gabhadh Roin'a shuain
Ri taobh gaisgich bu chruaidh sa' blilàr.
Tha triath a's airde cliu sa' bheinn ;
Cha bhi 'shiubhal leis fèin 's na neòil.
Ullin, togsa dàn o shean
Do chuimhne na tha san uaigh.
Mur do theicheadh riamli san raon,
Bidh mo mhac ri 'n taobh 'na shuain ;
Bidh e ri 'n taobh am fraoch nan carn,
Fada thall o aird'na Mòrbheinn
Air Lèna a's fuaimear rèidh."
" An so fhèinn," thuirt beul nam fonn,
" Chaidil trèith nan sonn fo 'n ùir.
'S sàmhach tha Làmh-dhearg san uaigh,
Is Ullin, righ nan cruaidh-lann.
C'i so thacoimhead o neòil,
'S a feuchainn fo scleò a cruth àluinn ?
C' ar son tha 'n ainnir gun tuar ?
'N òigh, do n'ghèill an sluagh air Chromla;
Na tbuit thu, Làmh-gheal, fo shuain
Mar ri naimhde fuar sa' chomhsti i ?
A nighean Thuathail bu ghlan snuagh,
Bu rùn tlm fhèin do mhìle laoch ;
Cha robli do ghaols'ach do Làmh-dhcarg.
Gu Tùra thàinig am mòr-thriath ;
Bhuail e sgiath nan copa donn,
v. 243-270. FIXGAL. 205
" Hi quatuor lapides sub musco e regione adversa
Circa domura angustam mortis in clivo ?
Hic capiat Ilcena soporem
Juxta iatus bellatoris qui erat durus [fortis] in prcelio.
Hic est princeps cujus altissima erat fama in monte;
Non erit ejus iter secum ipso [solitarium] in nubibus.
Ullin, tolle tu cannen ab antiquo tempore [temporis
In memoriam eorum qui sunt in sepulchro. [prisci]
Si non fugerunt illi unquam in acie,
Sit meus filius juxta eorum latus in sopore ;
Sit ille juxta eorum latus in ericà molium-saxosarum,
Procul in regione adversa à cacuminibus Morvenis
In Lenà, cujus est sonorus campus.
" Hoc ipso in loco, " dixit os cantuum,
" Dormiverunt principes bellatorum sub tellure.
Tranquillus est Lamdargus in tumulo,
Et Ullin, rex durorum gladiorum.
Quamam haecce est qua? despicit è nubibus,
Et monstrat ejus speciem honestam ?
Quare est nympha sine colore?
Nynipha, cui cedebat turba (virginum) in Cromla;
An cecidisti tu, manus-candida, sub soporem
Simul cum hostibus feris in certamine ?
Filia Tuathalis, cujus erat elegans forma,
Amor eras tu mille bellatoribus ;
Non erat tuus amor nisi Lamdargo.
Ad Turam venit magnus princeps ;
Percussit ille scutum umbonigerum fuscum,
206 FIONNGHAL. duan a
Is labhair an sonn ris f'hèin.
' C'àite a' bheil Gealachos, mo rùn,
An ainnir chiuin aig Tuathal treun,
A dh'fhàg mi 'n talla nan tùr,
'Nuair bhuail mi Ulfada nam beum r
' Tills'air th'ais,' 's e thuirt i rium,
' A Làmh-dhearg, 's mi 'n dùbhra bròin,'
A broilleach bàn fo osna ciuin,
A gruaidhe b'ùr fo dhealta dheoir.
Cha 'n f haic mi i 'n coinneamli a trèin
A thogail m' anam o bheum còmhraig ;
'S ro shàmhach tha talla nan teud
Gun ghuth baird air beinn no còmhnard ;
'S cha 'n 'eil Bran f hèin, mur b' àbhais,
Crathadh a shlabhruidh mu n' chòmhladh.
C'àite bheil Gealachos, mo rùn,
An ainnir chiuin aig Tuathal treunr'
' A Làmh-dhearg,' thuirt Fearghus mac Aodhain,
' Tha Gealachos mu Chromla nan sìan,
I fèin 's gach òigli tha dheth 'roghainn ;
'N dèigh chabrach tha'siubhal gu dlan.'
' Fhearghuis, cha cluinnear fuaim leam fèin
An coill', am beinn no 'm magh Lèna ;
Cha'n 'eil cabrach 'nam shealladh fèin,
No coin ghleusd an sèilg na h-Eirinn.
Cha 'n f haicear leam Gealachos mo rùn,
Mar ghealach as-ùr dol sìos.
Gabli gu Allaid, a's lèithe cùl,
v. 271-298. FINGAL. 207
Et locutus est bellator secum ipso.
' Ubi est Galchossa, meum desiderium,
Nympha blanda nata Tuathale strenuo,
Quam reliqui ego in aulà turrium,
Quando feriebam Ulfaddam plagarum ?
' Redi tu retro,' est quod dixit illa mihi,
' Lamdarge, cum sim ego in umbra luctus/
Pectore candido suspirante molliter,
Et genà floridà sub rore lachrymarum.
Non illa occurit suo strenuo viro
Ad tollendum [liberandum] animum à certamine ;
Et valde tacita est aula nervorum
Sine voce bardorum in monte aut campo ;
Et non est Brannus ipse, ut erat consuetudo,
Concutiens catenam apud valvas.
Ubi est Galchossa, meum desiderium,
Nympha lenis nata Tuathale strenuo ?'
' Lamdarge,' dixit Feras natus Odane,
' Est Galchossa circa Cromlam nimborum,
Ipsa et qua^cunque virgo est suas optionis ;
Post ramosos cervos est ejus iter vehementer.'
' Fera, non auditur sonus à me ipso
In silvà, in monte aut campo Lenas ;
Non est ramosus cervus in conspectu meo,
Nec canes acres in venatione Iernes.
Non cernitur a me Galchossa, meum desiderium,
Instar lunae, qua? est nova, descendentis.
Recipe-te ad Alladem, cujus canissima est cssaries,
208 FIONNGIIAL. duan v.
Tha'n cromadh a chuirn a mhiann,
A dh'fheuchainn an cual an t-aosda
Air Gealachos mu thaohh nan sliahh.'
" Chaidh Fearghus mac Aodhain air triall,
Is lahhair ri liath nan carn.
' Chaoin Allaid, tha tunaidh air sliahh,
Ciod a chunnaic le d'aosd-shùil thallr'
' Chunnaic,' thuirt Allaid bha aosda,
' Garbh Ullin a dh' aom o Chairbre,
Thàinig o Chromla an fhraoich ;
Bha fonn 'ga mhuchadh 'na gharbh-chliabh
Mar osaig an coille lom.
Thàinig e gu talla nan tùr,
' A Làmh-dhearg, a's fuathas do dhaoine,
Thoir còmhrag dli' Ullin, no do chliù,
Thusa 's làidir do ghaisgich nach faoine.'
" Cha 'n 'eil Làmh-dhearg," thuirt Gealchos an àigh,
" Cha 'n 'eil gaisgeach a bhlàir dha fèin.
Tha e bualadh Ulfada air tràigh.
Tha e, cheannard nan sàr, sa'bheinn.
Riamh cha do ghèill mo rùn do thriath;
Bheir e carraid nan sgiath 'mhac Cliairbre.'
" 'S taitneach do shnuagh 's tu fèin,"
Thuirt Ullin, bu treun gnìomli,
" Nighean àille Thuathail nam bcum,
Bheiream thairis gu leig nan sliabh,
Talla Chairbre a's fial corn.
Bidh Gealachos ai<r triath a's trèine.
v. 299-326. FINGAL. 209
Est curvatura molis-saxosas ejus delicia? [sedes optata],
Ad explorandum an audierit senex
De Galchossa circa latus clivorum.'
" Capessivit Feras natus Odane iter,
Et allocutus est canum-virum molium-saxosarum.
' Mitis Allad, qui habitas in clivo,
Quid visum est à tuo senili oculo ex adverso ?'
' Vidi,' inquit Allad, qui erat senex,
1 Asperum Ullinem qui descendit e [natus est] Carbere,
Venit à Cromlà ericae ;
Cantus supprimebatur in aspero pectore
Ut flamen in silvà nudà.
Venit ille ad aulam Turae,
' Lamdarge, qui terror es hominibus,
Da certamen Ullini, aut tuam gloriam,
Tu qui es validissimus bellatorum haud debilium."
" Non est Lamdargus," dixit Galchossa generosa,
" Non est heros proelii apud se.
Est ille, o dux heroum, in monte.
Non unquam cessit meus dilectus (ulli) principi ;
Haud unquam cesset meus amor principi ;
Dabit ille certamen scutorum filio Carberis.'
" Amabilis est tua species et tu ipsa,"
DixitUllin, cujus erant fortia facta,
" Nata honesta Tuathale plagarum,
Transducam te ad Legam clivorum,
Habitationem Carberis, cujus hospitale est poculum.
Erit Galchossa apud principem strenuissimum.
TOM. II. p
210 FIONNGHAL. r
Tri là bitheam fèin air Chromla,
A' feitheamh ri Làinh-dhearg nam heuma,
Gu 'faigheam o 'n treun an còmhrag ;
An ceathramh bidh Gealachos dhomh fèin,
Ma theicheas a triath o n' chomhstri."
' Allaid,' thuirt ceannard Chromla,
' Sìth dha d'aisling an còs nan carn !
Fhearghuis, sèidse stoc a chòmhraig ;
Cluinneadh Ullin 'na thalla thall
Mar stoirm ag èirigh air gleann.'
" Chaidh Làmh-dhearg ri beinn o Thùra;
Bha fonn gun tighinn gu 'cheann
'Ga mhùchadh gu teann fo ìlrla.
Sheas e gu dorch air an fhraoch
Mar nial, a chaoch'leas a shnuagh,
Ri gaoith air cruaich nam beann.
Thilg e clach-shàmhla a bhlàir,
Chual'Ullin mac Chairbre a fuairn,
Bha aoibhneas air anam an t-sàir,
Agus ghlac sleagh athar gu luatli.
Bha fiamh gàir'air gruaidh bu donn
'Nuair a ghlac an sonn a lann.
Chualas 'fhead, 's e siubhal nan toin,
Lann ealamh is lom 'na làimh.
Chunn'cas le Gealchos an triath,
'S e 'g èirigfa air sliabfa mar cfaeò ;
Bhuail i gu mall a h-ard chliabh,
Bu ghile na sneaclid nan torr,
'S i sàmfaach fo dheòir mu Lamh-dhearg.
v. 327-355. FINGAL. 211
Tres dies ero ipse in Cromlà,
Expectans Lamdargum plagarum,
Donec habuero à strenuo-viro certamen ;
In quarto erit Galchossa mihi ipsi,
Si fugiat ejus dominus ;\ conflictu."
' Allad,' dixit princeps Cromla3,
' Pax sit tuo somnio in cavernà molium-saxosarum !
Fera, infla tu cornu certaminis ;
Audiat Ullin in aulà in regione adversà
Instar procellaj exorientis e valle.'
" Ivit Lamdargus in montem a Turà ;
Cantus sine perveniendo ad finem
Comprimebatur arcte sub palato.
Stetit ille torvus in ericà
Ut nubes, quae variat suam formam,
Vento in pracipitiis montium.
Dejecit ille saxum, signum pugnae,
Audivit Ullin filius Carberis sonitum,
Fuit gaudium in aninio prastantis viri,
Et prehendit hastam patris ocyùs.
Erat species risùs in genà quas erat fusca
Quando corripuit bellator suum gladium.
Audiebatur oris fistulatio, ut peragrabat colliculos,
Gladio parato et nudo in ejus manu.
Visus est a Galchossà princeps,
Ut ascendebat clivos instar nebulae ;
Percussit lentè suum ardùum pectus,
Quod erat candidius nive tumulorum,
Tacita sub lachrymis circa Lamdargum.
212 FIONNGHAL. du;
' Chairbre aosd' nan slige fial,'
Thuirt ainnìr, bu chaoine làmh,
' Bidh mo bhogha air Chromla nan sliabh ;
Chi ini eilid, tlia ciar, sa'charn.'
Ghrad-ghluais i 'n aghaidh na beinn,
Cha d'thàinig i fèin ach malL
Bha chomhstri thairis le beud.
C'uim an aithris an stiì an dàn
Do rigli Shelma chunnaic na ceud
Cur charraid nan treun lc lann !
Thuit Ullin, a b'fhiadhaich snuagh,
Thàinig Làmh-dhearg gun tuar do 'n òigh,
Nighean Tuathail, a b' iomadh buaidh,
Mòir-cheannaird na cruaidh 's na slòigh.
' Tha fuil, a rùin,' 's i sealladh bàis,
1 Tha fuil air do thaobh, mo shàr.'
' Fuil Ullin a th'ann,' thuirt an laoch,
' Ainnir mar shneachda nan carn.
'N so fèin a Ghealachos mo rùin
Leig dhomhsa mo chùl air làr;
Dh'fhalbh m'anain, cha do chaill mi mo chliu.'
Chaidh Làmh-dhearg nan tùr gu bàs.
' Na thuit thu an cadal trom,
A thriath Thùra nan tom garbh !
Tri lài sliuidh i air an lom ;
Fhuair sealgair an ceathramh i marbh.
Thogadh an uaigh mu 'n triuir,
A righ Mhòirbheinn, san ùir so fhèin.
v. 356-383. FINGAL. 2 1 3
' Carber senex concharum hospitalium,'
Dixit nympha, cujus erat mollissima manus,
' Erit meus arcus in Cromla clivorum;
Video ego capream, qua; est fusca, in mole-saxosa.'
Confestim progressa est illa adverso monte,
Non venit illa nisi tardè.
Fuit certamen transactum cum damno.
Quare narret conflictum carmen
Regi Selmffi qui vidit centurias
Committere prcelium strenuorum cum gladiis !
Cecidit Ullin, cujus erat ferissima species,
Venit Lamdargus sine colore ad nympham,
Filiam Tuathalis, cujus erant plurima; victoria?,
Magni principis gladiorum et hastarum.
' Est sanguis, mi amor,' (illa intuente mortem)
' Est sanguis in tuo latere, mi heros!'
' Sanguis Ullinis est,' dixit bellator,
' Nympha instar nivis molium-saxosarum.
In hoc ipso (loco), Galchossa mei amoris,
Sine mihi (extendam) meum dorsum in solo;
Abiit mea anima, non perdidi meam famam.'
Subiit Lamdargus turrium mortem.
' An cecidisti tu in somnum gravem,
Princeps Tura colliculorum asperorum !'
Tres dies sedit illa in nudà terrà ;
Invenit venator in quarto illam mortuam.
Aggestus est tumulus circa trinos,
Rex Morvenis, in tellure hac ipsa.
214 FIONNGHAL. m
Bidh Roinne measg tbriath fo chliu,
'S a shiuhhal gu ciuin sa' bheinn !"
" An so fhèin bidh Roinne 'na shuain,"
Thuirt Fionnghal gu ciùin mall,
" Thàinig guth a chliu gu m'chluais.
Fhillein, Fhearghuis, thoir Orla nall,
An t-òig-fhear gun tuair o Lotha.
Gun choimeas cha luidh thu, a Roinnc,
Is Orla ri d'thaobh san uaigh.
Biodh deoir air òigh Mhòirbheinn an aonaich,
Fiamh bròin air ùigh Lotha nan stuadh.
Mar ghallan air leathad nam beann
Dh'f hàs laoicli nach bu ghann am feum.
Thuit iad mar dharaig an gleann
'Nan luidhe tliar sruth sa' blicinn,
'S iad a' seacadh ri gaoith nan carn.
Oscair, a cheannaird nan òg-threun,
Chi tliu fèin mar thuit na daoine,
Bi thusa cho cliuthar sa'bhlàr,
'S bi 'm moladh nam bard mar Roinne.
B' f huathasach dd chruth sa' bhlàr;
Bu shamhach thu, Roinne, san t-sìth. —
Bha e mar bhogh' an drùchd tlàth,
Chithear fada thall san fhrlth
'Nuair luidheas a ghrìan air Mòra,
Agus sàmhchair air scorr an t'hèidh. —
Luidhse, 's òige dhcth mo mhic,
Luidli thusa fo lic air masrh Lena.
v. 384-411. FINGAL. 215
Erit Rccna inter principes sub glorià,
Et ejus iter tranquillmn in monte !"
" In hoc ipso loco sit Roena in sopore,"
Dixit Fingal leniter lentè.
" Venit vox ejus famre ad meam aurem.
Folan, Fera, adferte Orlam huc,
Juvenem-virum sine colore a Lothà.
Sine compare non jacebis, Rcena,
Orla existente ad tuum latus in sepulchro.
Sint lachrymae super virginibus Morvenis jugosas,
Et aspectus luctùs super virginibus Lothae undarum.
Ut surculi in declivitate montium [tibus.
Creverunt heroes qui non fuere debiles in necessita-
Ceciderunt illi ut quercus in monte
Jacentes transversè per rivum in campo,
Et arescentes ad ventum molium-saxosarum.
Oscar, dux juvenum strenuorum,
Vides tu ipse quomodo ceciderint viri,
Esto tu a>que inclytus in proelio,
Et sis in praconio bardorum ut Roena.
Terribilis fuit tua forma in acie ;
Fuisti tranquillus tu, Roena, in pace. —
Fuit ille ut arcus roris blandi,
Qui cernitur procul ex adverso in saltu
Quando occidit sol super Moram,
Et est tranquillitas in scopulo cervi. —
Jace tu, qui eras minimus natu meorum filiorum,
Jace tu sub lapide in campo Lena;.
216 FIONNGHAL.
Tuitidh sinne, ge mor 's ge glic :
Tha'n lài do ghaisgich nam beuma."
Mar sin bha do bhròn, a righ nan lann,
'Nuair a thaisgeadh fo charn Roinne.
Cia meud a bhròin tha air Oisian,
Is thusa, thriath thoisich gun deò !
Cha chluinn mi air Còna do ghuth,
Cha 'n fhaicear do chruth le sùil dhall.
"S iomadh là agus oidhch fhuar
A shuidheam aig d'uaigh fo n'charn;
Dh' fhaireagham fo m' làimh i sa' chruaich,
'S mi 'ga d' mholadh le luaidh nam bard.
'Nuair shaoilinn gu 'n cluinnear do ghuth,
'S e th' ann osag dhubh na h-oidbch.
'S f hada o 'n là thuit thu 'na d' shuain,
A shàr-cheannaird nan cruaidh-chòmhrag.
Shuidh Gall agus Oisian tball
Maille ri Suaran nan tonn
Air bruaich Lùbair b' uaine snuagh.
Bhuail mi a chlàrsach dlia'n rigli,
Bha 'mhala o 'n strl fo ghruaim.
Thiondaidh c 'dhearg-shùil air Lèna;
Bha 'n gaisgeach fo bheud m' a shluagh.
Tbog mi nio shealladh air Chromla,
Is cliunnaic nii niòi-inliac Sheina ;
Dorcha, mall a dh' aom e'thriall
0 'n t-sliabh gu còs Thùra 'na aonar.
Chunnaic e fo bhuaidh an tiiath ;
v. 412-439. FINGAL. 217
Cademus nos, utcunque magni et sapientes :
Sunt sui dies heroibus plagarum."
Talis fuit tuus luctus, o rex telorum,
Quando condebatur sub molem-saxosam Roena.
Quanta est magnitudo luctus qui est super Ossiano,
Te ipso, domino-principe, sine animà !
Non audio ego in Conà tuam vocem,
Non cernitur tuum simulachrum ab oculo cceco.
Plurimi sunt dies et noctes frigida?
Quibus sedeo ad tuum sepulchrum sub mole-saxosà ;
Palpo sub mea manu illud in prscipitio,
Inter te laudandum poematibus bardorum.
Quando imaginor me audire tuam vocem,
Est flamen atrum noctis.
Longum est tempus à die quo cecidisti tu in soporem,
Eximie dux durorum certaminum.
Sedebant Gallus et Ossianus ex adverso
Simul cum Suarano undarum
In pracipitio Lubaris viridissimas speciei.
Percussi ego citharam regi,
Fuit ejus supercilium ex certamine torvum.
Vertit ille ejus rubrum oculum ad Lenam ;
Fuit heros sub tristitia [tristis] circa suum populum.
Elevavi ego meum visum ad Cromlam,
Et vidi magnum filium Semi ;
Tetricus, tardus inclinavit ille iter
A clivo ad cavernam Tura; solus.
Vidit ille sub victoria principem ;
218 FIONNGHAL.
Bha bròn am measg 'aoibhnis san aonach.
Bha dearrsa na grein air 'airm ;
Shiubhail Conall gun stoirm 'na dhèigh.
Thuit air cùl aonaich nan toirm,
]\Iar lasair an fhraoich sa' bheinn,
'Nuair shiùbhlas an fhallosg' ro' 'n oidhch
Gun soills'ach na bheir i fhèin,
'S a ghaoth 'na dèigh 's i 'fuaim.
Air taobh sruth f'o chobhar a' taomadh
Tha 'tlialla 'n carraig nan còs,
Is aon chraobh gu crom ag aomadh,
'S an iar-ghaoth beucail gu mòr
Ri aghaidh nan scorr 's nan carn.
An so shuidh ard cheannard na h-Eirinn,
Mac Shèma nan slige fial.
Bha 'smaointean air chòmhrag nan cleas,
Na deoir a' taomadh o 'ghruaidh.
Bha bròn air mu chall a mheas
Gaisgeach ard-mhisneachd nam buaidh.
A Bhràigh-gheal, tha thu t'ada thall ;
Cha thog thu san àm an laoch.
Faiceadh e do thlàth-chruth mall,
'S thig 'anam a nall le fìaoch ;
Bidh 'smaointean air a chliu fèin
'S air Deò-ghrèine ghluais a rùn.
C' e tha tighinn le ciabh na h-aois ?
C' e ach gaisgeach nach t'aoin dàn ?
A Charuill o 'n àm a dh' aom,
v. 440-467. FINGAL. 219
Fuit ejus luctus in medio [immixtus] ltetitife in jugo.
Fuit radiatio solis super ejus armis ;
Movebat-se Conal sine strepitu post eum.
Descenderunt per tergum jugi murmurum,
Ut tlamma erica? in montis-cacumine,
Quando procedit incendium per noctem
Sine luce nisi quam dat ipsum,
Vento (id) pone atque (eo) sonante.
In latere fluenti sub spuma se-effundentis
Est ejus sedes in rupe cavernarum,
Singula arbore curva se-inclinante,
Et turbineo vento fremente vebementer
Adversus faciem scopulorum et molium-saxosarum.
Hic sedit summus princeps Iernes,
Natus Semo concharum hospitalium. [tium,
Fuere ejus cogitationes de conflictu facinorum for-
Lachrymis se-fundentibus à genà.
Fuit mcestitia ei quod perdidisset suam famam,
Heros summe-animosus victoriarum.
Bragela, es tu procul in regione adversà ;
Non tollis laudibus tu in tempore hoc bellatorem.
Cernat ille tuum blandum simulachrum tardum,
Et veniet ejus animus retro cum vi ;
Erunt ejus cogitationes de famà ipsius
Et de radio-solis qui commovit ejus amorem.
Quis venit cum capillis senectutis ?
Quis nisi heros cujus non est inane carmen ?
Tu, Carul temporis prisci,
220 FIONNGHAL.
Do ghuth cho caoin ri clàrsacli thall
An talla Thùra nan corn fial,
D'fhocal taitncach mar an druchd
Thuiteas ciuin air raoin nan sliabh,
'Nuair a bhriseas a ghrian o mhùig ;
A Charuill o'n àm a dh'fhalbh,
C'uim a thàinig a nall o mhac Shèma?
" Oisein, a lànih threun nan lann,
Tha barrachd nan dàn dhuit fèin,
'S f had thu fo m' eòlas nach gann,
Ard cheannaird an comhstri nan treun,
'S tric a bhuail a chlàrsach do 'n òigh
Eimhir-àluinn, bu mhòr beus ;
'S tric a thog, le rùn an t-slòigh,
Do ghuth corr measg fonn nan treun.
An talla Bhrano nan slige fial.
Là a ghabh i anns an f honn
Bàs Chormaic an t-òg-shàr.
Thog i le dòghruinn an sonn,
A dh 'aom air an tom fo 'gràdh.
Bha 'gruaidh dhearg nighte le deoir,
'S do ghruaidhs', a thriath mhòr nan triath ;
Bha h-anam a' snàmh an ceò,
Ge nach b' annsa dhi òg nan ciabh ;
Bu ghlan am measg mhllte "n òigh,
Nighean Bhrano nan corn fial."
" Na lahhair, a Charuill, mu Làmh-gheal;
Na tog cuimhne na li-àille dhomli f'èin.
v. 468-495. FINGAL. 221
Cum tua voce feque canora ac cithara ex adverso
In aulà Tura; poculorum hospitalium,
Et dictis jucundis instar roris
Qui cadit tranquillus super plana clivorum,
Quando perrumpit sol vaporem ;
Carul temporis quod abiit,
Quare venisti huc à filio Semi ?
" Ossiane, manus strenua gladiorum,
Est magisterium carminum tibi ipsi, [timè,
Es diu mihi notus (sub mea notitia haud manca) in-
Summe dux certaminis strenuorum,
Sa?pe percussi ego citharam nymphse
Evirallini, cujus erat magna modestia ;
Sa^pe elevàsti, cum plausu populi,
Tuam vocero prastantem inter cantilenas fortium,
In aulà Brannas concharum hospitalium.
Die quodam introduxit illa in cantum
Mortem Cormaci juvenis herois.
Extulit laudibus illa cum dolore bellatorem,
Qui prostratus est in colle ab suo amore.
Erat gena rubra lota [suffusa] lacrymis,
Et tua gena etiam, princeps magne principum ;
Erat ejus anima natans in vapore,
Etsi non esset dilecta illi juvenis capillatus ;
Erat pura inter millia virgo,
Filia Branna? poculorum hospitalium."
" Ne loquere, Carul, de manu candidà ;
Ne revoca memoriam pulchritudinis mihi ipsi.
C22 FIONNGHAL.
Tuitidh ni'anam fo bhròn mu m'annsa.
Bidh mo shùile an deoir, a thrèin ;
Tha mo rùn san ùir gun tuair,
Ainnir àille fhuair mo ghràdh.
Suidh thusa, bhaird, air a chruaich,
Is cluinneam r'a luaidh do dhàn,
Do dhàn mar aiteal an earraich
Dol thairis air sealgair sa'chruaich,
'N àm dùsgadh o aisling sa' bhealach
"Nuair chluinneas e aoibhneas nam fuath,
An ceòl fuar air thaobh nam beann.
v. 4<)6-oOb\ FINGAL. 223
Cadct meus aninuis in (sub) moerorem circa nieum
Erunt mei oculi in lacbrvmis, strenue ; [amorem.
Est meuni desiderium in sepulchro sine colore,
Nympha formosa, qua? obtinuit nieum amorem.
Sede tu, barde, in prxcipitio,
Et auscultem laudi tui carminis,
Carminis instar auraj veris [pitio,
[Supervolitantis] euntis supra venatorem in praeci-
Tempore quo expergiscitur ex somnio in faucibus-
Cum exaudit ille lsetitiam spectrorum, [montis
Cantum eorum aelidum in latere montium.
FINGAL.
CARMEN SEXTUM.
Carmini£ VI. 3flr0umentum.
Nox supervenit. Celcbrandas exercitui epulas instruit Fingal, quibus
Suaranus interest. Pacis carmen vates Ullin regis bardus, rege impe-
rante, cantat, prout finito bello mos erat. Quas gesla erant in Scan-
dinavià a Trenmore Fingalis proavo, nuptiasque ejus cum Inibacà regis
Lochlinis filià, Suarani proavi, narrat. Quam ob necessitudinem, et
quia frater erat Agandecca? quam ipse juvenis amaverat Fingal, solvit
è vinculis Suaranum re.x, reditumque cum fractis copiis, datà fide se
nunquam hostiliter in Hiberniam descensurum esse, in Lochlinem
prasstat. Partìm ergo in Suarani reditu instrucndo, partìm in canti-
bus, et in colloquio, in quo de Grumale fabulam narrat Fingal, nox
teritur. Mane discedit Suaranus. Venatum exit Fingal ; adhuc laten-
tem in antro Turà Cucullinem solatur, et postridie Scotiam repetit.
Sic Poema concluditur.
[ 228 ]
FIONNGHAL.
DUAN VI.
v. 1-18.
Xhuit neòil na h-oidhch'air a' chuan,
Thionail an duirch'air cruaich Chromla;
Dh' èirich reulta boillsg' o thuath,
A dealradh air stuadh na h-Eirinn :
Dh' f heuch iad an ciuiu-theine thall
Ro' cheò ghluais mall thar na speuraihh.
Blia gaoth a' heucail anns a' choill,
'S dorcha sàmhach raon a' bhàis.
Air sliabh neo-fhuaimear Lena
Dh'èirich na mo chluais guth Charuill ;
Bha 'fhonn air cairdibh ar n-òige,
Na lai mòr a dh'aom o shean,
'Nuair thachair sinn air Lègo nan triath,
'S a chaidh an t-slige fhial mu'n cuairt:
Fhreagair Cromla fuaim nan dàn,
Bha tanais na dh'fhalbh a 'snàmh air gaoith,
Dh' aom iad le h-aoibhneas gu mall,
Bi fonn molaidh dh' aom na laoich.
[ 229 ]
FING AL.
CARMEN VI.
v. 1-18.
Ceciderunt nubes noctis super oceanum,
Coiit nebulosa-caligo in fronte Cromls ;
Surrexerunt stellre resplendentes a septentrione,
Et scintillantes in fluctus Iernes :
Ostenderunt illse tranquillum ignem exadversum
Per vaporem qui movebatur tardus super asthera.
Erat ventus mugiens in silvà,
Et obscura et quieta planities mortis.
In acclivitate baud-sonorà Lenas
Orta est auri mea? vox Carulis ;
Erat carmen ejus de amicis nostra juventas,
De diebus magnis qui abierunt olim,
Quando convenimus in Legà heroum,
Ac circumibat concba genialis :
Respondebat Cromla sono carminum,
Simulacra defunctorum innabant vento,
Prona movebantur cum gaudio lentè,
Ad cantilenam laudis propendebant heroes.
230 FIONNGHAL.
Biodh d'anam an sòlas, a Charuill,
Measg osna charach sa' bheinn.
C'uim nach d'thigeadh tu gu 'm thalla,
'S mi caitheadh na h-oidhche leam fèin ?
'S ceart gu 'n d'thig mo chara' dileas :
Cluinneam a mhìn-làmh air a'chlàrsaich
'S i sìnnte air balla na fuaim ;
Bidh 'n toirm 'nam chluais gu mall.
C'uim nach labhair rium 'nam bhròn?
C'uin a chi mi mo mhòr chairde?
Gabhaidh tu seachad san osaig,
Tha forum nam dhosan liath ;
Fhir-mholaidh nan triath, bi slàn.
Air taobh Mhòra nan iomadh cruach
Thachair trèith nam buadh aig fleagh,
Mìle darag a lasadh mòr
Is neart nan corn a' dol mu 'n cuairt.
Blia aoibhneas air anam nan laoch,
'S righ Lochlin nam faobli fo bhròn ;
Bha 'dhearg-shùil air Lèna 'n f hraoich,
Is 'ardan nach b'f haoin ro mhòr,
Chuimhnich gu 'n thuit e sa' bhlàr.
Bha 'n righ air sgèitli 'athar 'ag aomadh,
A liath-chiabh air gaoith gu barr
Fo sholus na h-oidhche a' taomadh ;
Chunnaic c Suaran fo bhròn,
Is labhair <'u fòil r'a bhàird.
v. 19-45. FINGAL. 231
Versetur animus tuus in ltetitia, Carul,
Inter ventos gyrorum in jugis.
Quid non venias tu ad aulam meam,
Me consumente noctem solo ?
Ccrto veniet amicus meus dilectus :
Audio blandam cjus manum in citharà
Extensà ad murum sonacem ;
Tardè moveatur in aure meà murmur.*
Quid non me alloqueris qui sum in moerore ?
Quando videbo magnos amicos meos ?
Praeteris tu in aura,
Est ejus strepitus in cajsarie meà canà ;
Laudator heroum, sis salvus. [cuminorum]
In latere Mora jugosae (7roXv<Jtipa<Jo;) [multorum ca-
Convenerunt heroes-victores ad convivium,
Mille quercibus exardescentibus latè
Vique corneorum poculorum circumeunte.
Inerat leetitia animis virùm-strenuorum (a«£nwi<),
Rege Lochlinis spolia-referente mcesto ;
Adspectabat ruber-oculus Lenam ericasam,
Irà haud inani permagnà,
Reminiscens se cecidisse in pugnas campo.
Rex ipse clypeo paterno innitebatur,
Canis capillis in ventum usque ad apicem
Sub luce noctis effusis :
Vidit Suaranum mcestum,
Et allocutus est leniter bardos.
• Ad verbuni, Sit murmur iii mea aure tarde, vel lente.
232 FIONNGHAL. Dt
" Tog, Ullin, tog fonn na sìth ;
Sìoladh m' anam a strì nam blàr ;
Traoghadh o mo chluais am fuaim,
Trom fhorum nan cruaidh aìg sàirj
Biodh ceud clàrsach thall san t-sliabh,
Chur aoibhnis air triath nan tonn :
Cha 'n flnig e gun sòlas a' bheinn ;
Cha d'fhalbh duine riamh uain fèin fo bhròn.
Shàr Oscair, tha dealan mo lainn
An aghaidh nàimhde 'n àm a' chòmhraig,
An slth luidhe ri m' thaobh,
'Nuair ghèilleas na laoich sa' chomhstri."
" Bha Treunmor," thuirt beul nan dàn,
" Dhe 'n linn a bha ann o shean ;
Bha 'astar air cuan gu tuath,
'S e coimeas ri stuadh san stòirm.
Ard charraig an tìr nan ràmh,
Ciar choill agus cairn a'fuaim
Dh' èirich o cheò chiar air sàil ;
Is cheangail a shiuil o 'n chuan.
Lean Treunmor torc riabhach na beinne,
Bha beucail air Gorm-mheall nan craobh;
'S iomadh laoch a dh'f hàg e 'na dhèigh :
Do shleagh Thrèinmhoir ghèill am faobh
'S e tionndadh an spàirn a bhàis.
'l'ri gaisgich, a chunnaic an gnìomli,
Dh'aithris mu thriath nan dàimh,
Dh'aithris iad ffu 'n slieas e thall
v. 46-73. FINGAL. 233
" Incipe, Ulline, incipe cantilenam pacis ;
Expurga * animum meum certamine proeliorum;
Refluat ab aure meà sonitus,
Gravis clangor panopliarum optimatum (x^muv);
Sint centum citharse isthic in clivo,
Ut afficiant gaudio dominum undarum :
Haud relinquet sine solatio terram-montosam ;
Nullus discessit vir à me tristis.
Oscar-optime, fulgurat ensis meus
In faciem hostium tempore belli,
In pace adjacet meo lateri,
Cum cedunt viri-fortes in certamine."
" Fuit Trenmor," dixit os carminum,
" Ex progenie qua? extitit olim ;
Erat ei iter per oceanum ad septentrionem,
Parque erat tluctibus in tempestate.
Excelsa rupes in terrà remorum,
Opaca silva saxesque moles resonantes
Orta; sunt ex vapore obscuro salis ;
Et vinxit vela (ut essent tuta) ab oceano.
Secutus est Trenmor aprum fulvum montis,
Qui fremebat in Gormalà saltuosà;
Plurimos ille juvenes-strenuos reliquit a tergo :
Hastas Trenmoris concessit spolia
Se convertens in luctamine mortis.
Tres strenui, qui viderunt facinus,
Narràrunt de principe advenarum,
Narràrunt eum stetisse ex adverso
* Ad verbum, Cribra.
234 FIONNGHAL. dua:
Mar lasair nach gann sa" bheinn,
An caoir-sliolnis nam mòr àrm.
Thug righ Lochlin fleagh bu chòrr,
'S ghaìrm e gu cùirm an t-òg treun ;
Tri lài an Gorm-mheall nan seòd
Bha ri forum nan corn 's nan teud,
'S fhuair an triath a roghainn do chath.
Cha robh laoch an Lochlin nan long
Nach d' thug gèill do 'n t-sàr-shonn Treunmor.
Chaidh slig an aoibhneis mu 'n cuairt ;
Measg faloisg' is fuaim nan dàn,
Bha moladh righ Mhòirbheinn nan stuadh,
A thàinig thar cuan a nall
Sàr cheannard nan sàr laoch.
'Nuair ghlas an ceathramli madainn thall,
Chuir gaisgeach a ràmh san tonn ;
Bha 'cheum sàmhach air tràigh nam faocli,
'S e feitheamh na gaoith o thuath.
Chual e toirm gu fada thall
Am meadhon nan gleann sa' choill'.
Thàinig òig-f liear a nall o 'n chruaich,
'S e ceilte le cruaidh g' a cheann,
B' àill' a chiabh 's bu dhearg a ghruaidb,
A chruth mar shneachd nam fuar-bheann.
Bu tlàth gorm-shùile nan rosg mall,
'Nuair labhair e ri righ nan lann.
' Fuirich, a Threinmhoir, 's na falbb,
A churaidh tba garbh am measg dhaoiue ;
v. 74-101; FINGAL. 235
Instar flamnue haud angustie in monte,
In acri fulgore ingentiurn armorum.
Egit rex Lochlinis festum eximium,
Et vocavit ad epulum juvenem strenuum ;
Tres dies in Gormalà lectissimis-viris-abundante
Fuit inter sonitum corneorum-poculorum et chorda-
Et liabuit princeps arbitrium certaminis. [rum,
Ilaud fuit juvenis-strenuus in Lochline navigerà
Qui non cessit eximio heroi Trenmori.
Circumiit concha cum gaudio ;
Inter ignes festos sonitumque carminum
Qure laudabant regem ]\Iorvenis fluctuosse,
Qui mare transiit
Eximius dux eximiorum virorum (ai'^nai-).
Cum incanesceret quarta aurora ex adverso,
Inseruit heros remum fluctui ; [bente,
Erat gressus tranquillus in littore testaceos pisces ha-
Expectantis ventum ab septentrione.
Audivit murmur longè ex adverso
In medio convallium in silvà.
Advenit juvenis huc ex pracipitio,
Et ille celatus durà-armaturà usque ad caput,
Cujus formosissima coma ruberrimaque gena,
Forma velut nix gelidorum montium.
Blandus erat caeruleus oculus ciliis-lentis praeditus,
Cum compellaret regem armipotentem.
' Mane, Trenmor, nec discede,
Vir, qui es magnus-et-asper inter homines ;
236 FIONNGHAL. dua;
Cha do gheill duit mac Lonhhail nan lann ;
Bhuail a chlaidheamh na sàir's cha 'n fhaoin i ;
Cumaidh gliocas na seoid o iuthaidh.'
' A mhìn-òig-fhir nan ciahh hàn,'
Thuirt righ nan lann, ' cha bhuail mi
Mac fir, mu nach d' èirich dàn ;
'S lag do gheal-làmh agus truagh i :
Imich, a dhearrsa na h-òige,
Grad-imich gu scòrr nan ruadhag.'
' Ma dh'imicheas,' thubhairt an t-òg,
' 'S ann le lann mhòr a th' aig Treunmor ;
Bidh aoibhneas air m' anam mu m' chliu ;
Is cois'near leam rùn nan òigh,
'Nuair thig iad le iadhadh an sìd
Mu'n fhear, chuir air chùl an righ mòr;
Bidh osna an clèibhe mu m'ghràdh,
'Nuair a chi iad do lann "s do shleagh.
Bidh mise measg mhìlte le m'agh
Le urram a's àird' aig fleagh.'
' Cha'n iomraich thu chaoidh mo lann,'
Thuirt Treunmor, 's e lasadh 'na ghruaidh,
Chi do mhàthair gun tuar thu air tràigh
'S i faicinn gu mall thar an stuadh
Siuil a ghaisgich a reub a mac'
' Cha togar leam fein an t-sleagh mhòr,'
Tlniirt an t-òg bu chaoine snuagh,
' Cha làidir mo lamh ; acli is cùrr
Leumas iuthaidh o m'ordaig suas.
v. 102-129. FINGAL. 237
Non cessit tibi filius Lonvalis armipotentis ;
Peicussit gladius ejus eximios, et haud debilis est;
Retinet prudentia viros-lectos ab ejus sagittà.'
' Blande juvenis capillorum candidorum,'
Dixit rex armipotens, ' haud percutiam ego
Filium viri, de quo non ortum est carmen ;
Languida est candida tua manus et debilis :
Discede, o coruscatio juventutis,
Ocyus discede ad cautem rubrorum capreolorum.'
' Si discedam,' dixit juvenis,
' Discedam cum armis magnis, qua? sunt Trenmori ;
Inerit laetitia animo meo ex meà famà ;
Et parietur a me amor virginum,
Cum venient circumflecteutes oculos
Ad virum, qui domuit regem ingentem ;
Excitabit suspiria pectorum earum mei amor,
Cum videbunt tuum gladium et hastam.
Versabor ego millibus in ore [sermone]
Honore amplissimo, in convivio, exceptus.'
' Haud auferes unquam meum gladium,'
Dixit Trenmor, flammescente genà,
' Cernet te mater pallidum in littore
Intuens tarde (abeuntia) per undas
Vela viri-strenui qui dilaniavit fìlium.'
' Haud attolletur a me hasta ingens,'
Dixit juvenis, cujus blandissima species,
' Haud valida mihi manus ; at insigniter
Subsilit sagitta a pollice rueo sursum.
23S FIONNGHAL.
Le itich reidh o thaifeid chruaidh
Thuit seoid gun tuar fada thall.
Leig dhiot a mhàile gu luath ;
Cha chum thu, ach cruaidh, o bhàs.
Cuiream fein mo mhàile air rèidh ;
Tarruing an teud, a righ Mhòirbheinn.:
Chunnaic e 'brollach fo 'ciabh.
'S i piuthàr an righ a bha ann.
Bha'sùil san talla mu 'n triath,
Is fhuaradh leis rùn nach gann.
Thuit an t-sleagh o làimh an righ,
'S bha shealladh gun chli air an làr.
Bha ise mar dhearrsa o' n ear,
A thach'reas ri fear o 'n chòs,
'Nuair dh'aomas e shealladh air lear,
Tha boillsgeadh le solus gu mòr.
'A righ Mhòirbheinn a's fuaimear tom,'
Thuirt òigh han làmha geal mar shneachd,
' Gabh mis'an iadhadh do luing'
O rùin Choirle 's fad*o bheachd.
Tha esa mar thorrunn sa' bhlàr :
Do dh' Ineabhaca nan treun sàr
Tha 'rùn dhomh 'na ardan fèin,
'S e togail mìle sleagh sa' bhlàr.'
' Gabh sìth,' thuirt Treunmor an triatli,
' Gabh sìth fo mo sgeith, a làmh-gheal;
Cha teich, 's cha do thcich mi riamh,
Ge d' fhaicinn air sliabli lìi làidir
Do naimbdibh fo mhìle slea»h.'
v. 130-158. FINGAL. 239
Volatu directo a nervo duro
Ceciderunt lecti-viri sine colore procul exadversum.
Exue te loricà ocyus ;
Nihil te servat, nisi dura armatura, à morte.
Depono ipse loricam in plano ;
Attrahe nervum, rex magnorum montium.'
Vidit ille pectus ejus sub capillis.
Soror illa regis fuit.
Erat oculus ejus in aulà conversus ad principem,
Partumque est ei amoris haud parum.
Cecidit hasta e manu regis,
Intucbaturque languidè humirm.
Erat illa instar jubaris exorti ab oriente,
Quod occurrit viro venienti è specu,
Cum deflectit obtutum ad a^quor,
Quod luce resplendet latè.
' Rex Morvenis resonantium collium,'
Dixit virgo manuum candidarum instar nivis,
' Accipe me in circuitum tuas navis
Ab amore Corla? qui longè abest a meà curà,
Est ille sicut fulmen in campo :
Inibacam strenuis heroibus natam
Amat in superbia suà,
Attollens mille hastas in proelii-campo.'
' Pacem habe,' dixit Trenmor princeps, [nata;
' Pacem habe sub scuto meo, tu manibus candidis or-
Haud fugiam ego, neque fugi unquam,
Etsi cernerem in clivo viros validos
Ex hostibus sub mille hastis.'
240 FIONNGHAL. duan v
Tri lài a dh'fhuirich an triath,
Le stoc caismeachd a b' airde fuaim
A' gairm sàr Choirle gu blàr,
O charraig, is chathar is chruaich.
Cha d'thàinig sàr Choirle gu blàr;
Thèiring Lochlin nan lann o 'thùr,
Thug do Threunmor òigh nan geal-làmh,
Sgaoil cùirm dha air tràigli as-ùr."
"A righ Lochlin," thuirt Fionnghal nam buadh,
Tha d'fhuil a ruith luath 'nam thaobh.
Bha ar sinns're aig strì mu n' stuaidh,
An strì mu 'n robh luaidh a chaoidh :
Ach 's tric an talla nam fleagh
A chuir iad an corn mu 'n cuairt.
Tog d' aghaidh o chomhstri nan sleagh,
'S biodh aoibhneas na clàrsaich 'n ad chluais.
Mar stoirm mhòr air aghaidh cuain
A thaom thu do threunadas garbh ;
Do ghuth mar ghuth mhilte sluaigh
'S e 'g èirigh air chruaich nam marbh.
Tog, am màireach, tog do shiuil,
Dhearbh bhràthair mo rùin a bh' ann :
Mar dhearrsa na grèine as-ùr
Thig air m'anam a cliu san àm.
Chunnaic mi do dheoir mu 'n làmh-gheal,
'Nuair a dh'èirich air Stairne mo lann :
Chum mi gun dòghruinn san àm tlni
Is m' osna mu òiffh an uclid hhàiu.
v. 159-186. FINGAL. 241
Tres dies mansit princeps,
Cum tubà monitorià maxime sonorà
Evocans eximium Corlam ad certamen,
Ab rupe, et uliginoso agro et pracipitio.
Haud descendit eximius Corla in aciem ;
Advenit Locblin armipotens à turribus,
Dedit Trenmori virginem candidis manibus,
Apposuitque ei epulam iterim. "
" Rex Lochlinis," dixit Fingal victoriis-clarus,
Sanguis tuus currit velox in latere meo.
Versabantur majores nostri in certamine de fluctibus,
Certamine ab ore-hominum semper celebrato :
At srepius in aulà conviviorum
Circummiserunt corneum-poculum.
Averte faciem à contentione hastarum,
Sitcjue lffititia cithara? in aure tua.
Instar procellarum ingentium in f'acie oceani
EfFudisti tu tuam strenuitatem asperam ;
Voce tua existente instar vocis mille agminum
Assurgentis in jugo mortuis strato.
Erige cras, erige tua vela,
Genuine frater desiderii mei olim :
Sicut radius solis de novo
Supervenit animo meo ejus decus hoc tempore.
Vidi lacrymas tuas de virgine manibus candidis,
Cum sublatus est in Starnum gladius meus : [pore te
Conservavi a damno (detrimento aut injurià) eo tem-
Suspiria (ducens) de virgiue sinùs candidi.
TOM. II. Ii
242 FIONNGHAL. duan vi.
Ma 's c do roghainn an còmhrag,
A chomstri thug Lochlin do Threunmor,
Gu 'n till thu gu d' thlr lc mòrchuis,
Mar luidheas a'ghrian fo na hlieinn.''
" A righ sinns're nam mòr bheann,"
Thuirt triath Lochlin a's ard fuaim,
" Cha d'theid Suaran an comhstri ri d'lann,
A cheann mhìlte fhuair a 'bhuaidh;
Chunn'car thu san talamh thall ;
Cha hu lìonor na lài onn fèin :
'S e thubhairt ri m'anam san àm,
C'uin a thogainn an-lann co treun
Ri Fionnghal nam beum uasal?
Chuir sinn an còmhrag, a shàir,
Air taobh Mheallmhoir nan carn ciar,
'Nuair thug an stuadh mo shleagh a nall
Gu talla ard nan slige fial,
Anns am faigheadh na treith am fleagh.
Cuireadh bàird na bhuadhaich thall
Gu àm a tha mall a' gluasad.
An comhstri Mheallmhoir nan curaidh
Sàr-chliu nacli robh gann a chualadh.
'S iomadh long o thìr nam mòr choill'
A chaiU an sàr òig-fhir air Lèna.
Gabhs iail, a righ nam mòr bheann,
'S bi'n ad charado nàmhaid Eirinn.
'Nuair thig gu Gòrm-mheall do chlann,
Bidh fleagh nach gann is cùirm'nan còir,
v. 187-214. FINGAL. 243
Si tua est optio certamen,
Certamen habe, quod dedit Lochlin Trenmori,
Ut redeas ad patriam summà cum glorià,
Sicut conditur sol sub montem."
" llex sobolis summorum montium,"
Dixit dominus Lochlinis altè resonantis,
" Haud inibit Suaranus certamen cum gladio tuo,
Tu caput millium victoriis insignium ;
Visus es tu in terrà (nostrà) transmarinà ;
Haud permulti dies erant mei :
Hoc tamen animo meo tunc occurrit,
Quando attollam gladium asque strenuè
Ac Fingal plagis nobilibus (insignis) ?
Inivimus nos certamen, vir eximie,
In latere Malmorse saxetis fuscis (plenaa),
Cum attulerunt fluctus hastam meam huc
Ad aulam concharum genialium,
In quà sortiuntur principes convivium.
Tradapt bardi eos qui vicerunt illic
Tempori, quod tarde movetur.
Contendentium in Malmorà heroibus frequentatà
Eximia laus haud parcè celebrata est.
Plurimas naves è terrà magnarum sylvarum
Amiserunt eximios juvenes in Lena.
Accipe eas, rex summorum montium,
Ac esto amicus hosti Iernes.
Cum venient Gormalam rilii tui,
Apponetur iis convivium baud parcum epulumque,
244 FIONNGHAL. du,
'S bidh dhoibh an roghainn sa'ghleann
An comhstri nan lann ri seòid."
" Cha ghabhar leam,"' thubhairt an righ,
" Do luingeas no tìr nan carn ;
Fònaidh dhomh fàsach nam frìth
Le fèidh, le coillc, 's le glinn.
Togsa do shiuil thar an stuadb,
Char' uasail mo luaidh a bli' ann ;
Tog do shiuil bhàn air a'chuan,
'Nuair dh' èireas soills'air cruaich nam beann,
Air d' ais gu Gorm-mheall nam fuaim."
" Sìth do d' anam, a righ nan corn,"
Thuirt Suaran nan donn sgiàth,
" An sìth 's tu aiteal an earraich,
An còmhrag 's tu carragh san stoirm :
Glacsa mo làmh ann càirdeas,
A righ nan lann o Shelma fhuair,
Agus thugadh do bhàird chòrr
Do bhròn na mairbh air a' chluain ;
Cuireadh Eirinn fo ùir mo shlòigh :
Tog clachan an cliu air cruaich.
Clii sinns're nam marbh o thuath
A chluain 's na cliuircadh an cath.
Their sealgair's e tearnadh o'n bheinn,
'Nuair dh'aomas e fein air uaigh :
' 'N so Fionnghal is Suaran na trèin
Chuir còmhrag nan ceud air sluagh.'
Mar so their sealgair tha faoin ;
Ach mairidh a chaoidh ar cliu."
v. 215-243. FINGAL. 245
Eritque illis optio in convalle
In certamine gladiorum cum viris-lectis."
" Hautl accipietur à me," tlixit rex,
" Classis tua, nec terra saxetorum ;
Sufficit mihi solitutlo saltuum
Cum cervis, cum silvis, et cum vallibus.
Erige vela super fluctus,
Amice nobilis desitlerii mei olim ;
Erige vela candida super oceanum,
Cum exsurget lux in jugis montium,
Retroiens ad Gormalam sonoram."
" Pax sit aniniffi tua?, rex corneorum-poculorum,"
Dixit Suaranus fuscis-scutis (notus),
" In pace aura es veris,
In certamine es tu rupes in procellis :
Prende manum meam amicè,
Rex armipotens ex Selmà gelidà,
Tradantque bardi tui eximii
Luctui mortuos in campo ;
Condat Ierne sub humum agmina mea :
Erige saxa fama: eorum in prascipitio.
Cernent posteri mortuorum ab septentrione
Campum ubi commissum est prcelium.
Dicet venator descendens a monte,
Cum recumbet sepulcro :
' Ilic Fingal et Suaranus strenui
Commiserunt prcelium centurialis agminibus.'
Sic dicet venator imbellis ;
At permanebit in sternum laus nostra."
246 FIONNGHAL. duan vi.
" An diugh fhèin is mò ar cliu,"
Thuirt Fionnghal, " a righ nan tonn;
Thèid sinne, mar aisling air chùl,
Gun luaidh oirnn air raoin nan sonn ;
Clia'n aithnich sealgair ar'n-uaigh,
Cha bhi ainm dhuinn am fuaim nam fonn.
Cha'n fheum dhuinn a hhi fo luaidh,
Sinn gun neart gun tuar fo 'n tom.
Oisein, Charuill, Ullin chaoin,
Dha bheil gaisgich a dh'aom 's a dh'fhalhh,
Togaibh fonn air làithihh nach h' f haoin,
Air aimsir nan laoch tha marhh.
Cuirihh thairis an oidhche le fuaim,
'S thigeadh madainn gu luath le h-aoibhneas."
Thog sinn ar guth dha 'n dà righ,
Ceud clàrsacli a strì san fhuaim.
Shoillsich aghaidh Shuarain thall,
Mar ghealaich làin anns an speur,
'Nuair dh'fhàgas na neoil i shuas
Sàmhach leathan am meadhon oidhch.
" Cuchullin," thuirt Carull aosda,
" Tha Cuchullin an còs Thùra,
Tha'làmh air claidheamh a neirt,
A smaointean air feachd a chaill e;
Tha righ nan sleagh brònach sa' hhcinn
Gu so bu treun c sa'chòmhrag.
Chuir c 'lann gu sìth ri d' thaobh,
Thusa mar aomadh nan stoirm,
v. 244-271. FINGAL. 247
" Hoc ipso dic maxima nostra laus cst,"
Dixit Fingal, " rex fluctuum ;
Nos, ut somnium, evanescemus,
Nec erimus fama nostra in campo heroum ;
Haud agnoscet venator sepulchrum nostrum,
Nec intererit nomen nostrum sono carminum.
Nobis autem non ex usu erit in ore hominum versari,
Sine viribus, sine colore obrutis tumulo.
Ossiane, Ulline, Carul blande,
Quibus sunt (noti) heroes defuncti et pra?teriti,
Incipite carmcn dc diebus haud imbellibus,
De aetate virorum-fortium, qui obierunt.
Conterite noctem inter sonum (modorum),
Veniatque aurora ocyus cum gaudio."
Extulimus nos vocem duobus regibus,
Centum citharis certantibus sono (nervorum).
Reluxit vultus Suarani exadversum,
Instar lunae plena? in a;tbere,
Cum relinquunt eam nubes sublimè
Tacitam et latam in medià nocte.
" Cucullin," inquit Carul senex,
" Cucullin est in cavernà Turas,
Manus gladio virium imponitur,
Cogitatque de copiis suis amissis ;
Rex hastarum moestus est in monte ;
Huc usque strenuus fuit in pugnà.
Gladium misit pacificè tui lateri (ut accingeretur),
Tui (qui es) sicut impetus procellarum,
248 FIOXNGHAL. duan vi.
A sgaoil fo ruaìg a naimhde.
Gabhsa, Fhionnghail, lann an laoich ;
Tha'chliusa cho faoin ri ccò,
'Nuair thèid 'na shiuhhal ro'ghaoith,
'S a dh'fhàgas e 'n raon gun scleò."
" Cha ghabh," 's e fhreagair an righ,
" Cha ghabh Fionnghal an sìth a lann,
Tha 'n curaidh gu neartor san strì,
'S tba chliu co chli r'a làmh.
'S llonor iad a ghèill an còmhrag,
Dha 'n d' eirich a comhstri an cliu.
Shuar.ain, a righ tlr nam mòr choill,
Cuir thusa do dhòghruinn air chùl,
Tha iadsa cliùthar a ghèilleas,
M;i bhios iad treun an aghaidh nàmhad,
Mar ghrèin fo nial anns an speur,
'Nuair cheileas i fèin san t-sàmhra
Gu sealladh air maol an fbcir.
Bha Grumal na thriath an Còna
Dh' iarr còmhrag air iomadh tràigh :
Bha aoibhneas dha'anam san stoirm,
Dha 'chluais ann an toirm nan arm :
Thaom c 'ghaisgich air airde Chràca.
Blia rigli Chràca <> clioill'r'a lann,
An crom Bhrùmo nam mòr thom,
Bba 'n sonn an caint ri cloich nam fuath.
B'fhuathasach còmhrag nan laoch
Mu'n òigh chaoin's a taobh mar shneachd.
v. 272-299- FINGAL. 249
Tui qui dissipàsti fugatos ejus hostes.
Accipe tu, Fingal, ensem viri-fortis ;
Faiua ejus teque inanis est ac nebula,
Cum fugit prae vento,
Relinquitque agrum sine umbrà."
" Haud accipiet," respondit rex,
" Haud accipiet Fingal in pace ensem,
Validus est heros in pugnà,
Famaque par est manui.
Plurimi sunt qui cesserunt in certamine,
Quibus in duello restituta est gloria.
Suarane, rex teme sylvarum ingentium,
Sepone tu dolorem,
Inclyti sunt illi, qui cedunt in proelio,
Si sint strenui contra hostes,
Instar solis sub nubibus in sethere,
Cum celat se in asstate
Intuiturus mox promontorium-lasve et herbosum.
A Grumale principe Conaj
Quassitum est certamen multo in littore :
Gaudebat animus ejus procellà,
Aurisque ejus clangore armorum :
Efìudit strenuos suos viros in clivum Craca;.
Redibat ìex Craca? è silvà armatus,
E circo Brumonis tumuloso,
Ubi allocutus erat heros saxum lemurum.
Terribile fuit certamen juvenum-fortium
De virgine blandà laterisque nivei.
250 FIONNGHAL. dua
Chualas mu ainnir nam buadh
Le Grumal ruadh air uisge Chòna ;
Bhiodh aige làmh-gheal nan stuadh,
No e fèin bhi fuar sa' chòmhrag.
Tri là a bha spàirn nan laoch ;
An ceathramh dhaidh Grumal fo iall.
Chuir es' e gun chairde r'a thaobh
'N crom Bhrùmo mu 'n d' aom an sliabh.
Ann sin bha tanais nam marbh
Le 'n guthaibh garbh mu chloich nam fuath.
Ach shoillsich an triath 'na dhèigh,
Mar theine nan speur as-ùr :
Thuit nàmhaid le 'làimh bu treun ;
Fhuair Grumal e fèin 's a chliu.
Togaibh, bhàird o ' àm a dh'fhalbh,"
Thuirt garbh neart righ na Mòrbheinn,
" Togaibh moladli laoch tlia marbh ;
Cuiribh ard-Shuaran o dhogliruinn."
Luidh n'a gaisgich anns an fhraoch,
Bha ghaoth chiar an ciabh nan laoch;
Dh' èirich ceud guth binn san raon
Ceud clàrsach nach b'fhaoin air chòmhla;
Bha 'n dàn air an àm a dh' aom,
Triatha mòr nach bu bhaoth sa' chomhstri.
C'uin a chluinnear leam am bard ?
C" uin a bhios aoibhneas a'snàmh mu 'n cuairt ?
Tha clàrsach gun teud am Mòrbheinn,
Cha 'n 'cil guth no ceòl an Còna ;
v. 300-327. FINGAL. 251
Auditum est <le Annirc insigni
À Grumale rufo a<l aquam Cona? ; [nibus ornatam,
In animo erat habere virginem fluctuum candidis ma-
Autjacere ipsum frigidum in certamine.
Triduum luctati sunt heroes ;
Tertio die colligatus est Grumal loris.
Clausit hunc ille sine amicis lateri atljunctis
In circo Brumonis, super quem inclinavit se jugum.
Illic erant umbrse mortuorum
Cum vocibus horridis circa saxum lemurum.
Sed eluxit princeps postea,
Velut ignis aetheris denuo :
Cecidit hostis manu ejus strenuà ;
Reperit Grumal seque famamque.
Tollitc, bardi temporis praeteriti,"
Dixit vis ingens regis Morvenis,
" Tollite laudibus juvenes fortes qui mortui sunt ;
Exsolvite excelsum Suaranum dolore."
Jacebant viri-egregii in ericà, [tium ;
Intereratque ventus subniger capillis virorum-for-
Assurrexerunt centum voces dulciloquas in planitie
Cum centum citharis haud-inanibus simul ;
Carmen fuit de tempore praeterito,
De principibus magnis haud inertibus in pugnà.
Quando mihi audietur bardus?
Quando me circumnatabit ltetitia ?
Cithara est sine chordà in Morvene,
Nec vox nec cantus est in Conà ;
252 FIONNGHAL. duan
Thuit araon an triath 's am bàrd,
Cha'n 'eil cliu san aird ni 's mò.
Chrith madainn le dearrsa o 'n ear
Air lear agus leathad Chromla.
Chualas stoc Shuarain air Lèna
Tional an Eirinn a shluagh.
Sàmhach is brònach an sluagh,
'Nuair dh'èirich iad suas fo 'n siuil ;
Bha osag gheur an deigh nan long,
Siuil bhàn air tonn mar cheò o INIhòrbheinn.
" Gairm," thuirt Fionnghal, " gairm gu seilg
Coin chaol nach mairg a chaitheadh cathar,
Gairmibh Bran, a's gile cliabh,
Gairmibh Neart, is Ciar, is Luath,
Fhillein, a Roinne — tha san uaigh,
Tha mo mhac an suain a bhàis !
Fhillein, Fhearghuis, sèidibh stoc,
Eireadh aoibhneas air cnoc is carn,
Brisgeadh fiadh air Chromla shuas,
'S aig loch nan ruaghag an àros."
Chaidh "m fuaim geur ro' choille thall ;
Dh'èirich buidheann mhall air Chromla.
Chaidh mìle cù air falbh san fhraoch,
Thuit fiadh air a thaobh ro' gach cù.
Thuit a tri le Bran air aon,
Agus dh'aom e 'n triuir do Fhionn
A thogail mhòr shòlais do 'n righ.
Thuit aon dhe 'n triuir aig uaigh lloinne ;
v. 328-355. FINGAL. 253
Ceciderunt unà principes bardique,
Famaque in jugis haucl amplius habitat.
Tremiscebat aurora cum radiis ab oriente
In cequore clivoque Cromla?.
Audita est tuba Suarani in Lenà
Colligentis in Ierne suum populum.
Tacitus et tristis erat populus,
Cum assurrexit in fluctus sub velis ;
Flatus acer subsequebatur naves, [vene.
Albescentibus velis in fluctibus instar vaporis à Mor-
" Voca," inquit Fingal, " voca ad venandum
Canes haud pigros ad carpendum uliginosum-ericetum,
Vocate Brannum, cujus candidissum pectus,
Vocate Nertumque Kerrumque Luathumque,
Fillane, Roena — in tumulo ille est,
Filius meus sopore mortis est oppressus !
Fillane, Fergusique, inflate cornu,
Oriatur leetitia colle singulo et saxeto,
Exiliat-trepide cervus in Cromla suprà,
Et ad lacum caprearum recessum-consuetum."
Sonitus pervasit acer silvam oppositam ;
Surrexit lentè ccetus in Cromlà.
Canes mille exsoluti sunt in erica,
Eversusque est cervus in latus a singulo cane.
Eversi sunt tres ab Branno solo,
Advolvitque tres ad Fingalem
Ut majorem crearet regi voluptatem.
Ex tribus cecidit unus ad Rcente tumulum ;
£54 ETONNGHAL. d
Bha ceannard nan daoine fo cheò :
Chunnaic e gur sàmhach thall
Clach fir nach robh mall san t-sèilg.
" C'ha'n èirich thus a-ris, nio mliac,
Aig fleagh no feachd air ciar-leac Chromla :
'S ealamh a thèid d' uaigh o bheachd,
Is feur a'seacadh mu 'n cuairt d'i.
liidh siol na laigse siubhal slos
Cha 'n fhaic 's cha 'n iarr iad mu d' uaigh.
Oisein is Fhillein, mic mo neirt,
A Ghaill nam feachd a's guirme cruaidh,
Eiribh air aghaidh nan sliabh.
Faigheam an triath tha 'n còs Thùra,
Faigheam triath Eirinn nan ruaig.
'N e balla Thùra chi mi shuas ?
'Na aonar is liath air an t-sliabh
Tha triath nan slige fial fo bhròn ;
Tha talla nan corn gun fhuaim :
Faigheam Cuchullin nam buadh,
Thoiream aoibhneas gu luath dh' a sheoid.
Fhillein, 'n e sin Cuchullin thall,
No 'n deatach air carn an fhraoich?
Tha gaoth o Chromla'n am shùil,
'S cha 'n f haic mi g' a chùl an laoch.
" A righ," 's e fhreagair an t-òg,
" 'S e sin am fear còrr mac Shèma,
Tha e dorcha sàmhach fo bhròn,
Tha 'làmh air an lann ac èiriffh."
v. 356-383. FINGAL. 255
Fuit inde princeps virorum nubilus vultu:
Videbat immobilem esse exadversum
Saxum viri haud tardi inter yenandum.
" Haud resurges tu, fili mi,
Ad convivium aut agmen in fusco Cromlae clivo :
Cito conspectum fugiet sepulchrum tuum,
Herbis marcescentibus circumdatum.
Progenies ignavorum descendens è monte
Nec cernet nec quaeret tumulum tuum.
Ossiane, Fillaneque, filii virium mearum, [tura,
Galle, agminum dux, cujus maximè casrulea est arma-
Ascendite faciem clivorum.
Facite ut inveniam principem, qui in specu Turas est,
Facite ut inveniam principem Iernes fugarum-eftecto-
Estne murus Turaa quem video in excelso ? [rem.
Solus canusque in jugo
Princeps concharum genialium versatur in luctu ;
Aula poculorum-corneorum silet :
Facite ut inveniam Cucullinem victoriis-notum,
Exhibeamque gaudium ejus viris-lectis.
Ille-ne, Fillane, est Cucullin exadversum,
An fumus in mole-saxeà illius ericas ?
Cromlas ventus officit oculis,
Totumque haud video heroa.
" Rex," respondit juvenis,
" Vh ille eximius et filius Semi,
Tristitià oppressus tacite luget,
Insurgensque manus gladium capessit."
2.56 FIONNGHAL. duax v
" Ceud failt air ceannard a chòmhraig,
Fhir bhrisidh na mòr sgèithe !"
" Ceud fàilt ort fhèin," thuirt an laoch,
" Sàr ghaisgich ri d' thaobh 's a' d' dhèigh !
'S taitneach leani d'fhianuis, a rigb,
Tha mar a' ghrian air frìtli Chromla,
'Nuair bhitheas an sealgair fo bhròn,
Gus am faicear i mòr's na neoil.
Do mhic mar reulta ri d' thaobli,
Tha siubhal an soills' mu do chliu
Cur glaine air inala na h-oidhch'.
Fhionnghail, cha 'n ann mar so f hèin
Chunna tusa ml, thrèin, 'na d' thlr,
'Nuair a dh'fhàg trèith an domhain a' bheinn,
'S thàinig aoibhneas air aghaidh gach frìth."
" 'S llonor d'fhocail," thuirt Conan gun chliu,
'S llonor do ghuth faoin, mhic Shèma ;
An comhradh cha chluinnear ach thu.
C'àite bheil do ghnlomh 's do bheuma?
C'ar son a thàinig thar chuan,
Thoirt cobhair do ruaig le lann ?
Theich gu do chòs fo ghruaim,
Is dh'fhàg thu do Chonan am blàr.
Thoir dhomhsa na h-ainn tha soills',
Thoir dhomhs' iad gun fhoill, a mhic Eirinn."
" Cha d'iarr gaisgeach mo lann riamh,
Ge d'iarradh, cha'n fhaigheadh e m'àirm.
A Chonain, a 's dona fo sgiath,
v. 384-411. FINGAL. 257
" Centies salve, summe in pugnà dux,
Vir, qui ingentes diffringis clypeos!"
" Centies ipse salve," dixit vir fortis,
" Cui sunt heroes egregii et in latere et in tergo !
Jucunda mihi est facies tua, rex,
Qui es instar solis in saltu Cromlaj,
Cum tristitià opprimitur venator,
Donec cernatur ille* ingens in nubibus.
Filii tui, sicut stella; ad latus tuum,
Incedunt in fulgore fama: tua3
llluminantes supercilium noctis.
Fingal, haud ita me
Conspexisti tu, fortissime, in terrà tuà,
Cum reliquerunt domini mundi montem,
Supervenitque ltetitia faciei cujusque saltùs."
" Permulta sunt verba tua," dixit Conan illaudatus,
Permulta? sunt voces tuas inanes, fili Semi ;
In colloquio audiris tu solus.
Ubi sunt facta tua plagaeque ?
Quare perventum est trans oceanum,
Ut arma fugas auxilium ferrent?
Fugisti ad specum tuum contristatus,
Et reliquisti Conani proelium.
Cede mihi haec arma fulgida,
Cede illa mihi sine fraude, Ierne nate."
" Nemo fortis unquam postulavit gladium meum,
Et si postulàsset, haud habuisset gladium.
Conan ignavissume scuto-indute,
* VÌ2. sol.
TOM. II. S
258 FIONNGHAL. d
Cha d'fhàg mis an sliabh, fo bhròn,
Gu n' ghèill Eirinn m'a sruth fèin."
"A Chonain, a's laige làmh,"
Thuirt righ Mhòirbheinn, am mòr thriath,
" Na gabhsa na focail co dàn,
Gu'm faicear na's àirde do ghnìomh.
Tha Cuchullin fo chliu sa' bhlàr,
Fuathasach 's gach àit 'an d' thèid.
'S tric a chual air a ghaisgeach bu shàr
Ard cheannard na Phàil an Eirinn.
Tog thus, a laoich, do shiuil bhàn
Gu Innis nan lann fo cheò.
Faic ! Brà'-gheal àg aomadh thall
Air iomall nan carn fo dheoir ;
Tha ghaoth a' sanas 'na trom chiabh'
'G an togail o'mìn-uchd bàn,
'S i 'g èisdeachd toirm oidhche o 'n t-sliabh
'S fonn fial o ghaisgich nan ràmh ;
Tha'barail gu 'n cluinn i d'fhonn
'S do chlàrsach lom air aghaidh chuain."
" 'S f hada dh' èisdeas i gun bhrigh :
Cha tilleam o 'n strì a chaoidh.
C" uim am faicinn thu, Bhrà'-gheal mhin,
Togail trom osna mu d' shaoi ?
Chunnaic thus, a righ, mi fo bhuaidh
An iomadh cruadal lann is sleagh."
" Chithear a-rls thu fo bhuaidh,"
Thuirt Fionnghal nan slige fial ;
v. 412-439. FINGAL. 259
Haud reliqui ego campum editum sub angore,
Donec cessit Ierne circa rivos suos."
" Conan, cujus inertissima manus est,"
Dixit rex Morvenis, summus imperator,
" Ne utere verbis adeo audacibus,
Donec cernantur magis ardua facinora tua.
Cucullin inclytus est in prcelio,
Formidabilis in quemcumque ierit locum.
Srepe auditum est de heroe maxime prasclaro
De summo duce Phalanorum in Ierne.
Erige tu, vir strenue, vela tua alba
Versùs insulam remorum nebulosam.
Ecce ! Bragela innititur adversa
Extremo molium-saxearum lacrimans ;
Ventus ominatur per graves capillos ejus
Tollens eos in pectore lasvi candido.
Illa interim auscultat murmur noctis à clivo veniens,
Et melos nobiles editos a strenuis remigibus;
Credit se audire modos tuos
Citharamque liquidam in facie oceani."
" Diu auscultabit illa sine successu :
Haud revertar ego à certamine in sternum.
Cur te aspiciam, Bragela blanda,
Graves edentem gemitus propter heroa tuum ?
Vidisti tu me, rex, saspius victorem
Multa inter discrimina gladiorum hastarumque."
" Videberis iterum victor,"
Dixit Fingal concbis genialibus clarus;
260 FIONNGHAL.
Eiridh do chliu anns an ruaig,
Mar dharaig air Chromla nan sliabh :
'S iomadh cath is còmhrag geur
Tha 'feitheamh riut f hèin, a laoich ;
'S iomadh lot o d' làimh sa' bheinn.
Cuir, Oscair, na fèidh air fraoch ;
Togaibh flcagh is slige fial ;
Biodh anam an triath fo aoibhneas,
'S ar càirde an sòlas san raon."
Shuidh is ghabh sinn fleagh is dàn,
Dh' èirich anam Cuchullin gu h-ard ;
Thill a neart do threun nan lann,
Bha aoibhneas air aghaidh thall.
Thug Ullin do 'n triath am fonn ;
Thog Carull a ghuth air a mhagh ;
Chobhair mi na bàird air an tom,
Mu charraid nan sonn 's nan sleagh,
Carraid 's na tharruing mi lann —
Cha tharruing mi lann ni 's niò ;
Dh'fhaibh mo chliu air gnlomh a bh' ann.
Suidheamsa aig uaigh fo bhròn,
Uaigh nan cairdc mòr nach mair.
Shiubhail an oidhch'air an f lionn ;
Thàinig madainn thar tonn lc sòlas.
Dh'èirich Fionnghal air an aird,
Agus chrath 'na làimh an t-sleagh;
Shìn e'cheum mòr thar magh Lèna,
Is leau sinn an treun 'n ar n-ainn.
v. 440-467. FINGAL. 261
Surget fama tua in fugà-hostium,
Velut quercus in Cromla clivosà:
Plurima prcelia et certamina acria
Te manent, vir strenue ;
Plurìma vulnera dabit tua manus in monte.
Expone, Oscar, cervos in ericà ;
Tollite cibum-convivalem conchamque genialem ;
Insit animo principis hetitia,
Amicisque nostri gaudio fruantur in campo."
Consedimus habuimusque convivium melosque,
Elevatus est animus Cucullinis sublimè ;
Reversas sunt vires heroi armipotenti,
Supervenitque lcetitia vultui ejus exadversum.
Dedit Ullin principi carmen ;
Extulit Carul vocem in planitie;
Adjuvi ego bardos in colliculo,
(Recinens) de colluctatione heroum hastarumque,
Colluctatione in qua strinxi gladium —
Haud stringam gladium amplius ;
Periit fama mea factis priscorum haud amplius par.
Assideo ipse sepulcliro luctuosus,
Sepulchro amicorum magnorum, qui haud supersunt.
Abiit nox inter cantiones ;
Advenit aurora super fluctus cum laetitià.
Surrexit Fingal in clivo,
Et vibravit in manu suà hastam ;
Extendit passus magnos per campum Lense,
Nosque secuti sumus virum-strenuum armati.
262 FIONNGHAL.
" Sgaoil na siuil bhàn,*' tliuirt an righ,
" Gabhaibh gaoth na frlth o Lèna."
Dh'èirich sinn air tuinn le fonn ;
Bha sòlas nan sonn gu mòr
Air cobhar bàn an donihain srhlais.
v. 468-472. FINGAL. 2()3
" Expandite vela albentia," dixit rex,
" Excipite ventum saltùs ex Lenà."
Consurrcximus nos in fluctibus hilares ;
Fuit gaudium juvenum perquam magnum
In spumà albidà profundi marìs cani.*
* i. e. occani.
TEMORA.
CARMEN PRIMUM.
Carminis? I. 3Urgumrotum.
Carbar, Borbar-duthulis filius, in Cohnactà Athae regulus, princeps Fir-
bolgorum generis potentissimus, Cormaco Arthonis filio, rege Hibernia;
adolesccntulo in regali Tcmora; palatio trucidato, regnum occupavit.
Cormacus a Conare Trenmoris filio, Fingalis proavo, Caledoniorum
Scotia; occidentalis incolarum rege, rectà lineà genus ducebat. Fingal
Carbaris facinore incensus in Hiberniam exercitum transmittere, atque
iterum in Hibernia; solio regium genus collocare statuit. Carbar,
maturo de illius consiliis nuntio accepto, quasdam suas Ultonix gentes
contraxit, et se celeritèr subsequi cum exercitu in Temorà conflato,
Cathmorem fratrem jussit. Is erat rerum status, cum Ultoniae oras
invasuri Caledonii in conspectum venerunt.
Cum primà luce poema incipit. Ab exercitu reliquo seorsum digressus
exhibetur Carbar, quando e speculatoribus unus illi Fingalcm copias
exposuisse annunciat. Concilium principum convocat. Foldatlius
Momae dux hostes superbè aspernatur, quem Malthus acriter repre-
hendit. Carbar, deliberatione habità, epulas, ad quas, per Ollam
bardum, Oscarem Ossiani filium vocat, apparari jubet ; quum priùs
jurgii occasionem captare, ut armorum esset praetextum, in animo
destinaverat. Epulas adiit Oscar; jurgium est factum ; utriusque
socii ad manus venerunt ; Carbar et Oscar occiderunt mutuis vulne-
ribus oppressi. Ad Fingalis castra pugnae rumor est perlatus, qui
Oscari subventurus festinavit; ad Cathmoris exercitum Hibernici re-
cesserunt, qui in Molense solitudinem ripas juxta Lubaris fluvii erat
progressus. Fingal, cum nepotem luxerat, Ullini bardorum principi
corpus Morvenas tumulandum mandavit. Noctis adventu, Althan
Conacharis filius regi de Cormaci caede singula enarrat. Folan Fin-
galis filius quid hostes noctu facessant observatum mittitur; quae res
primi diei actionem concludit. Qua; hoc libro narrantur Ultonà, prope
Morae montem, in extremo Molena; solitudinis limite peracta sunt.
[ 2fi8 ]
TIG H MOR A.
DUAN I.
v. 1-17.
Gorm thonna na h-Eirinn an soillse ;
Ard mhonadh fo hhoillsge an là ;
Cranna ciar-cheann ag aomadh fo ghaoith,
Liath shrutha taomadh o chairn ;
Dà thoman uaine fo dharaig
Ag iadhadh 's a tarruing mu chaol-rath,
Caoin shiubhal an uisge ro' ghleannaibh ;
Air bruaich an uild an Cairbre fèin,
A shleagh fo chomas an trein r'a thaobh,
A dhearg shùil fo ghiorrag, 's e bròn.
Dh' èirich Corraac an anara an righ,
'S a lota gun chli, 'na thaobh.
Lcth fhaicte bha 'n t-òg an dùbhra,
rhuil chraobh-dhearg a'sruthudh o 'chliabh.
Thilg Cairbre a shleagh tri chuairt,
Tri chuairt chuir e 'n fheusaig lb làimh.
Chas e gu tric o ard chcuin ;
[ 269 ]
TE MOR A.
CARMEN I.
v. 1-17.
Ceruleis fluctibus Iernes in luce ;
Arduis montibus sub coruscatione diei ; [vento,
Arboribus(cum) fuscis verticibus se-inclinantibus ^ub
Canis torrentibus se-etìfundentibus ab asperis saxetis ;
Duobus tumulis viridibus sub quercibus [nitiem,
Circumeuntibus et trahentibus-se circa angustam pla-
Et leni cursu aquas (eunte) per valles ;
In ripà amnis (stabat) Carbar ipse,
Ejus hastà sub potestate strenui (viri) ad ejus latus,
Et ejus rubro oculo sub trepidatione, et ipso moesto.
Surrexit Cormacus in animo regis,
Et ejus vulnus, (ipso) sine vi, in ejus latere.
Semivisus erat juvenis in obscuritate,
Ejus sanguine arboreo-rutilo fluente ex ejus pectore.
Torsit Carbar bastam ternis vicibus,
Ternis vicibus prehensit barbam sua manu.
Restitit ille sa?pius ab arduis passibus ;
270 TIGHMORA. duah i.
Chrath c ruighe nam bcud gu h-ard.
Mar nial am fàsach am mòr thriath,
Caochladh fo ghaoith nan sìan a dhealbh,
Na glcanna am bròn fo an fhirich,
Ma seacli fo ghiorrag nam braon.
Ghabh an righ a mliòr anam dha fèin ;
Ghlac e sleagh nan treun 'na làimh.
Thionndaidh 'shùil gu cùl magh Lèna,
Luchd coimheid nam beud o chuan gorm.
Thàinig iad le ceumaibh fo fbiainh
Tric a' coimbcad sìos o 'n t-sàil.
Dh'aithnich Cairbre mu chòrr rigli nan gnìomh.
Gliairm e dorcha na triath' gu 'làimh.
Ghrad-thàinig ccum fhuaìmear nan sonn,
An glas lanna loni anns gach làimh.
An sin bba Mòrla 'n duibhre ciar ;
An sin bba Dalla nan ciabh sa' ghaoith,
Cormar ruadh ag aomadli air sleagh,
A'sealladh borb o thaobh a ghruaim.
B'alluidb do shùil chrom, a Mbalthos,
Fo shealladh do mbòr fhabhraid.
Sheas Foldath mar charraig an sruth
Ceileadh fo chobhar a dubli chruth,
A sldeagh fliada mar ghiubbas nain mòr shliabh,
A thachras ri còrr ghaoith nanspeur,
A sgiath làn do chomhara còmhraig,
A dhearg shùil an còmhnuidh gun fhiamh.
Iad'is triath'eile gun chunntas
v. 18-45. TEMORA. 271
Concussit ille lacertos [vulnificos] damnorum alte.
Sicut nubes in desertis (est) magnus princcps,
Varians sub vento nimborum suam fbrmam,
Vallibus in luctu sub monte,
Et invicem sub metu imbrium.
Recepit rex suum magnum animum sibi ipsi ;
Prehendit ille hastam strenuorum in manum.
Reversus est ejus oculus ad tergum Molense,
Speculatoribus damnorum (venientibus) à mari caerulo.
Venerunt illi cum passibus sub timore
Sa?pe despicientes deorsum à suis calcibus. [facinorum.
Intellexit Carbar (metum esse) circa egregium regem
Vocavit ille torvus principes ad suam manum.
Statim venerunt passus sonori heroum,
Subalbidis gladiis nudis in unaquàque manu.
Illic erat Morla in obscuritate [tetricus] fuscus ;
Illic erat Dalla [crinitusj crinium in vento,
Cormar rufus inclinans-se super hastam,
Et tuens sreviter ab orà suae torvitatis.
Terribilis erat tuus oculus curvatus, Malthe,
Ab intuitu tuas magnae palpebrre.
Stabat Foldathus similis rupi in flumine
Celanti sub spumà suam atram formam,
Ejus hastà longà instar abietis magnorum clivorum,
Qua; occurrit ingenti vento ccelorum,
Ejus clypeo pleno signorum certaminis,
Et ejus rubro oculo constanter sine formidine.
His et principibus aliis sine calculo
272 TIGHMORA. dva
A'dlùth-tcannadh mu righ Eirinn,
'Nuair thàinig fear-coimhead a' chuain
Moranail gu cruaich mhagh Lena,
Bha'shùile briseadh claon o'cheann,
A bhile cam a'crith, 's iad liath.
" An seas triatha na h-Eirinn air chùl
Balbh mar bhadan na ciuin oidhche,
Mar gharbh choille balbh fo mhùig,
Is Fionnghal m'an tràigh a' boillsge,
Fionnghal a's fuasaiche beum,
Ard righ nan treun o shruthaibh Mhòrbheinn r"
"Am faca tu 'n gaisgeach nach fann,"
Thuirt Cairbre, o spairn a chlèibh,
" Am bheil a laoich lionor air tràigh r
An tog e sleagh chòmhraig o dhèigh,
No an d'thàinig an treun an slth."
• " An sìth cha d'thàinig e, righ Eirinn.
Chunna mi roi' 'n treun a shleagh shuas
Mar mhall theine bàis ag èirigh,
Fuil mhìltean a' leumadh m'a cruaidh.
B' es' an ceud fhear bhuail an tìr
Làidir fo 'leadanaibh liatha.
Làn, fèitheach, garbh chalpan an righ,
'Cheuma gluasad gun strì air sliabh.
Air thaobh an trèin a chlaidheamh liar,
An dara beum a chaoidl) nach iar ;
A sgiath leathan fhuasach'na làimh,
Mar chearcal fuileach rè 's i làn,
v. 46-73. TEMORA. 273
Accedentibus confertis circa regem Iernes,
Quando venit speculator oceani
Morannal ad pracipitium Molense,
Erant ejus oculi emmpentes obliquè e capite,
Et labia obtorta trementia, asque ac pallida.
"An stant proceres Iernes à tergo
Muti sicut arbusta tranquillte noctis,
Sicut ingens sylva muta sub vapore,
Et Fingale circa littus effulgente,
Fingale cujus est formidolosissima plaga,
Arduo rege strenuorum a fluentis Morvenis ?"
" An vidisti tu heroa haud invalidum,"
Dixit Carbar è luctamine sui pectoris,
" Suntne ejus heroes numerosi in littore?
An tollit ille hastam certaminis à tergo,
Anne venit strenuus in pacer"
" In pace haud venit ille, rex Iernes.
Vidi ego prae strenuo ejus hastam suprà
Sicut lentum ignem mortis surgentem,
Sanguine millium saliente circa duram (cuspidem).
Fuit ille primus qui [attigit] percussit terram
Validus sub ejus capillis canis.
Sunt plena?, nervosa?, ingentes sura; regis,
Passibus ejus sine nisu progredientibus super clivum.
In latere strenui est gladius obliquus,
Secundum ictum qui non unquam qua?rit;
Est clypeus latus terribilis in ejus manu,
Sicut circulus sanguineus luna?, quando est plena,
TOM. II. T
274 TIGHMORA.
Ag èirigh gu dàn ro' stoirm.
An sin Oisian righ caoin nani tbnn,
Mac Mhorai 'n sonn air ceann nan triath.
Leuni Connal air a shleagh o 'n tonn ;
Sgaoil Diarmad a dhonn chiabh ;
Lùb Fillean a bhogha le mòrchuis,
Sealgair òg aig mòr sliruth nan sliabh.
Co e sud air ceann nan treun
Mar gharbh shiubhal sruth o bheinn?
Co th' ann ach mac Oiscin an triath,
I\Iar bhoillsge teine measg a chiabh,
Ma chùl a leadan f hada 'n cuach,
'Fhabhraid dhubh leth cheilt an cruaidh,
A lann an iall a' triall r'a thaobh,
A shleagh 's e siubhal a boillsgeadli baoth.
Theich mi o gharg shùil an t-seoid,
A rigli Thiglimòra, nam mòr chliu."
" Teich thnsa, t'hir dhona gun f'heum,"
Thuirt Foldath an gruaim fheirg,
" Teich-sa gu d'liath shruthaibh fein,
A mhic an anma ghainne fo ndieirg.
Nach fhacar leamsa 'n t-Oscar donn ?
Chunna mis an triath ri còmhrag.
An cunnart dhetli na trèin tlia 'n soun.
Togar sleagh le daoin'eil'air chòmhnardj
Is iomadh mac th'aig Eirinn cho mòr.
A righ Thighmòra nan ard chraobh,
Leie dhomhsa tachairt ris an t-seùd,
v. 74-101. TEMORA. 275
Surgentis [horridè] audacter per procellas.
Illic (erat) Ossianus rex blandus modulorum,
Et filius Morns bellator ad caput procerum.
Exiliebat Connal super hastà ab undà ;
Expandebat Dermid fuscos capillos ;
Flectebat Folan suum arcum cum fastu,
Venatorius juvenis ad magnum flumen clivorum.
Quis ille illic (pneiens) ad caput strenuorum
Instar asperi cursùs torrentis à monte ?
Quis est illic nisi filius Ossiani princeps,
Sicut coruscatio ignis inter crines,
Per tergum capillis longis in cirro,
Supercilio subfusco semicelato in durà (galeà),
Et gladio strupo (alligato) pervagante ejus latus,
Et ejus hastà euntis micante immanè.
Fugi ego à feroci oculo herois,
O rex Temorre, cujus est magna fama."
" Fuge tu, homo vilis sine vi,"
Dixit Foldathus in torvitate suae ira,
" Fuge ad tua cana fluenta ipsius,
O fili animi exigui sub rubigine.
Nonne visus est à me Oscar subfuscus ?
Vidi ego principem inter certandum.
In periculo ex strenuis est heros.
(At) tollitur hasta ab viris aliis in acie;
Sunt plurimi fìlii Iernes squè magni.
O rex Temora procerarum arborum
Permitte mihi occurrere heroi,
276 TIGHMORA. ova
Is caisgidh mi 'n sruth mòr 'na dheann.
Tha mo shleagh nighte am fuil,
Mo sgiath mar hhalla Thùra."
" An coinnich Foldath 'na aonar na dàimh ?"
Thuirt Maltlios nam fabhrad ciar.
" Nach 'eil iad cho lìonor air tràigh
Ri coi'-thional garbh-shruth nan sliabh ?
Nach iad fèin na treuna thug buaidh
Thar Suaran nan cruaidh bheum,
'Nuair ghabh sliochd Eirinn an ruaig?
'S an tachair Foldath ri 'n ceud treun ?
A chridhe chiar an ardain fèin,
Gabh spionna nan ceud do shluagh ;
Thigeadh Malthos maille ri trèin,
Bha mo chlaidheamh fo bheumaibh ruadh ;
Ach co a chuala gu fiar mo ghuth ?"
" A shliochd Eirinn a's uaine raon,"
Thuirt triath Chlaonrath nan caoin shrutli,
" Na cluinneadh Fionnghal bhur briathra faoin ;
Na biodh sòlas air naimhdibh an diugh
A' cur spionna 'nan làimh san tìr.
Is treun sibh fèin, a shìl nam blàr,
Mar ghaillinn o ghàir a' chuain,
Mar stoirm a thachras ri sgeir ard,
Bheir coille gu làr o chruaich.
Acli gluaiseamaid bhur spionna fèin
Mall mar threun choi'-thionail nial.
Bidh giorrag air sàr mhac nam beum ;
v. 102-159. TEMORA. 277
Et reprimam ego flumen magnum in sua rapiditate.
Est mea hasta lota in sanguine,
Et meus clypeus sicut murus Turaj."
" An occurret Foldathus solus advenis?"
Dixit Malthus palpebrarum fuscarum.
" Nonne sunt illi a?que numerosi in littore
Ac collectum agmen asperorum torrentium clivorum?
Nonne illi ipsi sunt strenui qui reportàrunt victoriam
De Suarano durarum plagarum,
Quando capessivit proles Iernes fugam ?
Et occurret Foldathus eorum primo heroi?
O cor obscurum superbia? ipsius,
Assume vires centuriarum tui populi ;
Adveniat Malthus simul cum strenuis,
Fuit meus gladius sub plagis rutilus ;
At quis audivit ferocem meam vocem ?"
" O progenies Iernes, cujus est viridissimus ager,"
Dixit princeps Clonra? lenium rivorum,
" Ne audiat Fingal vestra verba inania;
Ne sit solatium hostibus hodie
Prabens robur eorum manibus in terrà.
Estis strenui vos ipsi, o semen proeliorum,
Sicut procellaj à fragore oceani,
Sicut tempestates quas occurrunt scopulo arduo,
Qua?que devellunt sylvas ad humum de prascipitio.
At moveamus nos nostras vires ipsorum
Lentè, sicut validum collectum agmen nubium. [rum ;
(Superveniet) erit trepidatio super eximio filio plaga-
278 TIGHMORA. ov
Tuitidh 'gharbh shleagh gun f heum o 'n triath.
Chi sinn dubh-nial dorch a' bhàis,
Their iads, is faileus fàs m'an tuar,
Bròn air Fionnghal aosda na bàigh,
A chliu a sloladh o 'n tràigh gun bhuaidh.
Cha 'n fhaic air Mòrbhcinn ceum a thriath ;
Bidh caoineach nam bliadhn' an Selma."
An sàmhchair chuala Cairbre ruath,
Mar dhul)h nial nan stuadh fo bliraon,
A sheasas dorch air Cromleac shuas,
Gus am bris an tein-athair a thaobh,
Lasaidh gleanua ri boillsge nan speur;
Bidh tanais gun fheum fo shòlas.
Mar sin an sàmhchair sheas an righ ;
Ghrad-chualas le brìgh a ghuth.
" Sgaoilear a chuirm air Moi-lèna;
Thigeadh mo cheud bard a nall.
Olla nan ciabh dubh-ruadh, èirich ;
Gabli clàrsach righ Eirinn 'do làimh ;
Siubhail gu treun Oscar nan lann,
Is iar è a nall gu tleagh.
An diugh bidh cuirm is fonn sa' ghleann ;
Am màireach a bhrisear leinn sleagh.
Innis da gu 'n thog mi suas
Uaigh Chathuil fo luaidh nam bard ;
Thug mi a thruagh charaid do ghaoith.
Innis da gu 'n cualas m'a bhuaidh,
Air chliu aig sruth fuaimear Charuinn.
v. 130-157. TEMORA. 279
Cadet ingens hasta sine vi à principc.
Cernimus nos atro-fuscam nubcm mortis,
Dicent illi, et umbrà nascente circa eorum vultum,
Luctu super Fingale sene clementia:, [torià.
Ejus t'amà (vanescente) se-purgante e littore sine vic-
Non cernentur in Morvene vestigia ejus procerum ;
Erit muscus annorum in Selmà."
In tranquillitate audivit Carbar rufus,
Sicut atra nubes fluctuum sub imbre,
Qua; stat fusca super Cromlà suprà,
Donec rumpat ignis aeris ejus latus,
Tunc tlammescent valles ad splendorem ccelorum;
Erunt spectra sine vi sub gaudio.
Itidem in tranquillitate stetit rex ;
Statim audita est cum efFectu ejus vox.
" Exponatur epulum super Molenà ;
Veniant mei centum bardi huc.
Olla capillorum atro-fuscorum, surge ;
Sume citharam regis Iernes in tuà manu ;
Proficiscere ad strenuum Oscarem gladiorum,
Et invita eum huc ad convivium.
Hodie erunt epulum et cantus in valle ;
Cras frangetur à nobis hasta.
Nuncia illi quod erexi ego sursum
Tumulum Catholis sub laude bardorum ;
Quod tradidi ego ejus miserandum amicum vento.
Nuncia illi quod exauditum est de ejus victorià,
De ejus famà ad flumen sonorum Carronis.
280 TIGHMORA.
Cha'n fhaic mi 'n so mo bhràthair treun;
Cha 'n 'eil Cathmor nan ceud ri m' thaobh ;
Tha ar làmhan lag an airm.
'S nàmhaid Cathmor do strì nam fleagh ;
Is mòr 'anam mar dhearrsa na grèine.
Ach brisidh Cairbre is Oscar an t-sleagh,
Thriatha Thighmòra, air còmhnard Lèna.
Bu labhar mu Chathuil a bheul;
Las ra' anam dhomh fèin le feirg :
Tuitidh es'air Moi-lèna fo chreuchd ;
Am fuil èiridh mo chliu air leirg."
Shoillsich sòlas nan treun m' an cuairt ;
Sgaoil iadsa mu chruaich Mhoi-lèna,
Cuirm slige 'g a deasachadh shuas,
Fonn barda nan duan ag èirigh.
Chuala triatha Shelina an sòlas,
Shaoil gur Cathmor còrr a thàinig,
Cathmor còrr, ceann-uidhe nan dàimh,
Bràthair Chairbre nan ruadh chiabh.
Cha bu choimeas anama dhoibh ;
Bha solus speur an uchd an triath',
Air Atha nam bruach a thùr ard.
Seachd aisre gu talla nan sìan,
Air gach aisre sheasadh bard
Cuireadh coigrich gu clàr na fial;
Shuidh Cathmor fo choille nan sliabh,
Gus nach cluinnte leis trian do 'chliu.
Thàinig Olla ruadh le dàn ;
Ghluais Oscar gun dàil gu cuirm,
v. 158-186. TEMORA. 281
Non cerno ego hic meum fratrem strenuum ;
Non est Cathmor centuriarum ad meum latus ;
Sunt nostrae nianus infìrmae in armis.
Est inimicus Cathmor rixae conviviorum;
Est ejus animus magnus sicut coruscatio solis.
At frangent Carhar et Oscar hastam,
O proceres Temoree, in campo Lenas.
Fuit altisonum circa Catholem ejus os ;
Exarsit meus animus mihi ipsi cum irà :
Cadet ille in Molenà sub vulnere ;
In sanguine surget mea fama super clivo."
Eluxit laetitia strenuorum in circuitum ;
Sparsi sunt illi circa pnccipitium Molena?,
Epuhe concharum cum parabantur suprà,
Et cantus bardorum (canororum) carminum surgebant.
Exaudiverunt principes Selmas lajtitiam, [nerat,
Et crediderunt esse Cathmorem egregium, qui adve-
Cathmorem egregium, caput-itineris advenarum,
Fratrem Carbaris ruforum capillorum.
Non erant comparandi animi illis;
Erat lux coelorum in pectore principis,
Et ad Atham prajcipitiorum ejus turris ardua.
Septem tramitibus ad aulam nimborum,
In singulo tramite stabat bardus
Invitans peregrinos ad mensam hospitalitatis ;
Sedebat Cathmor sub sylvà clivorum,
Ut ne audiretur ab illo trina pars sux laudis.
Venit Olla rufus cum carmine ;
Ivit Oscar sine mora ad epulum,
282 TIGHMORA.
Tri cheud fo clieumaibh r'a làimh
Roi Lèna nan làn srutha gorm ;
A liath-choin a leumadh san f'hraoch
'S an garbli chaoineadh a' sgaoileadh thall.
Chunnaic Fionnghal an sonn a' triall,
Thuit anam an triath t'ò bhròn
D' eagal Chairbre nan smuainte ciarr
Measg slige nam tìal ag òl.
Thog mo mliac sleagh Chormaic thall.
Ceud bard a bha nall air sliabh.
Cheil Cairbre am bàs a bha snàmli
Fo dhubhra san àm 'na chliabh.
Fleagh sgaoilte na sligean a' fuaim,
Dhealraich sòlas an eudan an t-sluaigh ;
Ach sòlas mar glirein a tha fann,
Claon dearrsadh ro' mheadhon nan gleann,
Is e ceileadh 'dhearg clieann san stoirm.
Dh' èirich Cairbre thall an airm
Tional dùbhra nam marbh 'na ghruaidh.
Chaisg clàrsaich nan ceud an toirm ;
Chualas screadan nan sgiath m'an ouairt
Fada thall air uchd nan sliabh
Thog Olla nan ciabh guth bròin.
Dh' aithnich Oscar comhara bhàis ;
Ghluais is ghlac gun dàil a shleagh.
" Oscair," thuirt an Cairbre ruadh,
" Tha mi faicinn sleagh buaidh na h-Eirinn,
Sleagh fhada Thighmòra nan stuadh
v. 187-214. TEMORA. 283
Trecentis (viris) sub passibus ad ejus manum
Per Lenam plenorum rivulorum caerulorum ;
Canis canibus salientibus in ericà
Et eorum aspero ejulatu se-spargente ex adverso.
Conspexit Fingal bellatorem proficiscentem,
Et cecidit animus principis sub luctum
Ex metu Carbaris cogitationum sinistrarum
In mediis concbis hospitalitatum inter bibendum.
Sustulit meus filius hastam Cormaci ex adverso.
Centum bardi venerunt super clivum.
Occultavit Carbar mortem quae erat natans
Sub obscuritate in (eo) tempore in ejus pectore.
Convivio exposito et conchis sonantibus,
Fulsit liEtitia in vultu populi;
At lstitia instar solis, qui est languidus,
Obliquè coruscantis per medias valles,
Dum ille occulit suum rubrum caput in nimbis.
Surrexit Carbar ex adverso in armis
Colligens obscuritatem mortuorum in genam. [mur ;
Suppresserunt cithara: centum (bardorum) suum mur-
Exauditus est clangor clypeorum in circuitu.
Procul ex adverso super prominentià clivorum
Sustulit Olla [capillatus] capillorum vocem luctùs.
Agnovit Oscar signa mortis ;
Se-movit et prehendit sine morà suam hastam.
" Oscar," dixit Carbar rufus,
" Sum ego videns hastam victoriarum Iernes,
Hastam lonsram Temorae undarum
284 TIGIIMORA. dua
Boillsgeadh ann do làimh ag èirigh.
Mhic Mhòirbheinn nan coille ciar,
Sleagh, deagh ardan nan ceud righ,
Bàs am frlth do thrèin o shean,
Gèill i, mhic Oisein, gun strl,
Geill i do Chairbre nan carbad."
" An gèill mi," 's e fhreagair an treun,
" Na thug righ Eirinn nam beum cruaidh,
Na thug Cormac chiabh àillidh dhomh fèin,
'Nuair a sgap mi fo bheum na Tuaith r
Thàinig mi gu talla na fèile,
'Nuair a theich iad o Fhionnghal nam buadh :
Dh' èirich sòlas an aghaidh na h-òige ;
Chuir a' m' làimh sleagh Thighmòra nan triath ;
Cha d'thug e do lag i fo dhòghruinn,
No dh' anam fo mhòrchuis guu ghnìomh.
Cha stoirm dhomh fèin do dhubhra donn,
Cha theine bàis do shùil dhomh f'ein ;
Cha 'n eagal dhomh do sgiath, no 'm fonn
O 'n Olla, tha lom do bheum ;
A Chairbre, cuir giorrag air tràill,
Tha Oscar a ghnàtli mar charraig."
" Nach gèill thu fhèin an t-sleagh gun dàilr"
Thuirt Cairbre, is 'ardan ag èirigh.
" Bheil d'fhocala stormail is ard
Mu Fhionnghal air tràigli na h-Eirinn,
Fionnghal nan leadana liath,
O choille nan sliabh, o Mhòrbheinn ?
v. 215-242. TEMORA. 28.5
Splendentem in tuà manu inter surgendum.
Fili Morvenis sylvarum fuscarum,
Hastam justa? superbire centum regum,
Mortem in saltu strenuis antiquitus,
Cede eam, nate Ossiano, sine certatione,
Cede eam Carbari curruum."
" An cedam ego," est quod respondit strenuus,
" Quam dedit rex Iernes plagarum durarum, [ipsi,
Quam dedit Cormacus capillorum pulchrorum mihi
Quando dissipavi ego sub ictu septentrionales ?
Veni ego ad aulam liberalitatis,
Quando fugerunt illi a Fingale victoriarum :
Exorta est la;titia in vultu juventutis ;
Tradidit in meam manum hastam Temora principum ;
Et non dedit ille imbecillo eam sub miserià,
Nec animo sub superbià sine factis.
Non procella est mihi ipsi tua obscuritas subfusca,
Non ignis mortis tuus oculus mihi ipsi ;
Non est terror tuus clypeus, nec cantus
Ab Olla, qui est (expers) nudus plagarum ;
Carbar, emitte metum super servum,
Est Oscar naturà sicut rupes."
" Nonne cedes tu ipse hastam sine cunctatione ?"
Dixit Carbar, irà ejus surgente.
" An sunt tua verba procellosa et alta
Propter Fingalem super littore Iernes,
Fingalem capillorum canorum,
A sylvà clivorum, a Morvene ?
286 TIGHMORA. du,
Bha bheuma rianih ri daoine fann.
Ach thigeadh e nall do Chairbrc;
Mar fhaìleus siolaidh è sa' ghleann,
No ceathach tha mall san fhàsaich,
Tha 'g aomadh 's a' taomadh o Atlni."
" Na 'm biodh an treun thog beum air fann,
A'tarruing gu teann air Cairbre,
Bheireadh Cairbre o Atha nan gleann
Eirinn uaine a nall gun armaibh.
Na labhair mu na trèin, a thriath ;
Tionndaidh claidheamh nan sgiath riumsa;
Ar spionna fo choimeas gu 'n trian ;
Tha Fionnghal nan sgiath cliùtach,
Ard cheannard nan ard thriatli."
Chunnaic an cairde maraon
Dùbhra nach robh faoin m' an gruaidh.
Chualas toirm an ceuma claon :
Bha 'n sùile mar theine fo bhuaire,
Leth gach claidheamh o mhlle slios.
Chaisg Olla nam fios am fonn,
Olla ruadh nam brosnaclia dàna.
Chrith anam an Oscair le sòlas,
Le sòlas a b' àbhuis do 'n triath,
'Nuair ghluaiseadh corn caismeachd an righ.
Dorcha, mar thonn ciar a' chuain,
Seal niu 'n èirich air stuaidh gaoth,
'Nuair dh'aomas a cheann gu bruaich,
Ghrad-thàinie sluaafh Chairbre r'a thaobh.
v. 243-270. TEMORA. 287
Fuerunt cjns plaga? semper contra homines imbecillos.
At vcniat ille huc ad Carbarem ;
Sicut umbra (vanescet) se-purgabit ille in valle,
Vel ut nebula, quse est lenta in desertis,
Se movens et se-effundens ab Athà." [cillo9,
" Si esset strenuus, qui sustulit ictus contra imbe-
Se-trahens arctè ad Carbarem,
Adrerret Carbar ab Athà vallium
Iernen viridem huc sine armis.*
Ne loquere de strenuis, o princeps ;
Converte gladium clypeoram in me ; [dum ;
In nostro robore sumus sub comparatione propemo-
Est Fingal clivorum inclytus,
Arduus dux aiduorum procerum."
Viderunt eorum amici simid
Torvitatem, quas non erat blanda, circa eorum genas.
Audiebatur strepitus eorum passuum obliquorum :
Erant eorum oculi sicut ignis sub tumultu,
Dimidio cujusque gladii (tracto) à mille lateribus.
Suppressit Olla scientiarum cantum,
Olla rufus bortaminum audacium.
Tremuit animus Oscaris gaudio,
Gaudio, quod erat (usitatum) consuetudo principi,
Quando movebatur cornu-monitionis regis.
Ater sicut unda fusca oceani,
Paulo antequam surgit super fluctibus ventus,
Quando inclinatur ejus caput ad crepidines,
Confestim venit exercitus Carbaris ad ejus latus.
• i. e. offerret ultrò.
288 TIGHMORA.
A nighean Thoscair, c' ar son do dheoir?
Cha do thuit an triath mòr nach faoin ;
'S iomadh bàs a bha 'g iadhadh m' an tòrr,
Mus an d'aom am fear còrr air thaobh.
Faic mar thuiteas iad roimh 'n triath,
Mar choille nan sliabh san fhàsach,
An uair' le feirg thig taibhs nan sìan
Fo 'n oidhche gu dian o 'n àiridh,
A làmh sgaoilte mu cheannaibh nan crann.
Tliuit Mòrla, Mathronnan fo bhàs ;
Dhaom Conachair air làr am fuil ;
Theich Cairbre o lann a mhòr shàir
E sloladh 'bhàin fo dhùbhra dubh
Air culaobh cloiche nan cruth 's nan crom.
Thog e gu dlomhair a shleagh ;
Bhuail esa taobh Oscair. Air sgèith
Thuit an gaisgeach air aghaidh sa' mhagh ;
Air a ghlùin bha taice do 'n triath ;
Bha'shleagh fhada f lièin 'na làimh.
Faic Cairbre ! 's e thall fo smùir.
Ghluais geura na cruaidhe ro' 'cheann
A sgoltadh a ruadh-chiabli air chùl :
Mar charraig bhriste dh' aom an sonn,
A thuiteas grad o shliabh nan crom,
'Nuair clirathas Eirinn uain e fèin
O bheinn gu beinn, o mhuir gu muir.
Cha 'n èirich Oscar donn a chaoidh :
E 'g aomadh ri copan a sgèithe,
v. 271-298. TEMORA. 289
Filia Toscaris, quare tuae lacrymae?
Non cecidit princeps magnus haud imbeciUus; [lum
Fuit plurima mors, quss erat se-obliquans circa tumu-
Antequam inclinatus est vir egregius in suum latus.
Aspice ut cadunt illi antc principem,
Velut sylva clivorum in desertis,
Quando cum irà venit spectrum nimborum
Sub nocte violenter à vireto,
Ejus manu expansà circa capita arborum.
Cecidit Morla et Maronnan sub mortem ;
Inclinavit-se Conacbar ad bumum in sanguine ;
Fugit Carbar à telo magni herois
Contrahens-se deorsum * sub umbram nigram
Ad tergum saxi lemurum et flexuum.
Sustulit ille furtim suam hastam;
Percussit ille latus Oscaris. In clypeum
Cecidit bellator super faciem in agro ;
Super suo genu fuit adminiculum principi ;
Fuit ejus hasta longa ipsius in ejus manu. [obscuritate.
EcceCarbarem! atque eum exadverso subpulverulentà
Transiit acies duras (hasta?) per ejus caput
Findcns ejus rufos capillos à tergo :
Sicut saxum diruptum inclinavit-se bellator,
Quod ruit velociter à clivo Cromla? [circulorum],
Quando quatit Ierne viridis se ipsam
A monte ad montem, à mari ad mare.
At non surget Oscar subfuscus in ffiternum :
Illo incumbente umboni sui clypei,
• al. occultans suum pallorcm.
TOM. II. U
290 TIGHMORA. di
Bha sleagh nan ciar hhàs ann a làimh.
Sheas Eirinn fada thall air sliabh,
An glaodh niar onfha gharbh nan srnth ;
Fhreagair Lèna nan cruth am t'uaim.
Chuala Fionnghal thall an toirm ;
Ghlac e sleagh Shelma nam beum.
Sgaoil e cheum air uchd nan sliabh,
Ghrad-mhosgail o 'n triath guth bròin.
" Cluinneam ard iarghuil a' chòmhraig;
Tha Oscar 'n aonar sa' bhlàr.
Gluaiseadh sìol gharbh-threun na Mòrbheinn,
Is thugadh iad còmhnadh d'a lann."
Bu ghrad mo chcuma fèin air raon ;
Leum Fillean thar fraoch Mhoilèna ;
Le neart ghluais Fionnghal nach faoin.
B' f huasach an dealradh, bha 'g èirigh
O sgèith nam beum air treun nan sluagh.
Chunnaic siol Eirinn fada thall
Dcalradh mall o cheann na leirg.
Dh' aithnich iad nach d'èirich gann
Do righ nan lann a bhròn feirg.
Bha 'm bàs ag iadhadh dall mu 'n smuaintibh.
Thàinig sinne ; bhuail sinn còmhrag;
Chaisg triatli' na h-Eirinn ar gruaim.
'Nuair thàinig an righ 'na mhòr fhuaim,
C'e an cridhe bhiodh do fo chruaidh?
Theich iadsa o chruachaibh Mhoilèna,
An dubh l)liàs a' beumadh 'nan ruaig.
v. 299-326. TEMORA. 291
Erat hasta atrarum csedium iu ejus manu.
Stabat Ierne procul ex advcrso super clivo,
Ejus clamore instar fragoris torrentium;
Respondebat Lena lemurum fremitui.
Audivit Fingal ex adverso sonitum ;
Prehendit ille hastam Selmas plagarum.
Tetendit ille passus super prominentià clivorum,
Et statim experrecta est a principe vox luctùs.
" Audio arduam rixam certaminis;
Est Oscar solus in acie.
Moveat-se semen asperorum heroum Morvenis,
Et ferant illi opem ejus telo."
Fuerunt rapidi mci passus ipsius super planitie ;
Prosiluit Folan super ericam Molenas ;
Cum robore processit Fingal haud vanus.
Fuit terribilis coruscatio, quae oriebatur
A clypeo plagarum super principe populi.
Conspexit semen Iernes procul ex adverso
Coruscationem lentam à capite clivi.
Intellexerunt illi haud exortam esse parcè
Regi telorum suam luctùs iram. [tes.
Erat ipsorum mors se-flectens coecè circa eorum men-
Venimus nos; (inivimus) percussimus nos certamen;
Represserunt proceres Iernes nostram (rabiem) torvi-
Quando venit rex cum suo ingenti fremitu, [tatem.
Quod cor esset firmum sub durà-armaturà ?
Fugerunt illi à collibus Molenae,
Atrà morte eos percutiente in eorum fugà.
292 TIGHMORA.
Chunnaic sinn òg Oscar air sgèith,
'S a dhearg fhuil ag iadhadh m'a thaobh.
Bha sàmhchair mu eudan gach triath'
A' tionndadh gu' chulaobh fo dheoir.
Bha 'n righ a' ceileadh a dheoir fèin ;
Bha gaoth o bheinn 'na fheusaig liath ;
Dh' aom e a cheann thar an treun ;
Thuit osna measg fhocal'o 'n triath.
" Na tliuit tlni, Oscair shàir nan lann,
Am meadhon do gharbh astair fèin !
Tha cridhe na h-aoise fo spairn
Faicinn chòmhrag a bhuineadh do thièin,
Na cathan do 'm bu chòir a bhi nall,
Chaidh 'n gearradh gu gann o chliu.
C' uin a chòmhnuidh's an sòlas air Selma?
C'uin a ghluaiseas am bròn o Mhòrbheinn?
Thuit, o àm gu h-àm, mo chlann;
Tha Fionnghal an deireadh do'shlol.
M<> chliu a'sìoladh slos o luaidh,
Bidh m' aois-sa fo thruaigh gun chairdibh,
Mar nial do cheò a'm tlialla fèin.
Cha chluinn mi tilleadh o bheinn niac
Am meadhon mòrchuis is smachd airme.
Tuiteadh deoir o ghaisgich Mhòrbheinnj
Cha'n èirich Oscar òg a chaoidh."
Thuit na deoir, a righ nan laun,
Cha robh anam gu gann ìnii 'n triath ;
Ghluais esa gu còmhrag nan glcann ;
v. 327-354. TEMORA. 293
Vidimus nos juvenem Oscarem supcr clvpeo, [Iatus.
Et ejus rubrum sanguinem circumflexum circa suum
Fuit tranquillitas circa vultum cujusque principis
Vertentis-se (retro) ad suum tergum sub lacrymis.
Erat rex occultans suas lacrymas ipsius;
Erat ventus à monte in ejus barbà canà;
Inclinavit ille suum caput super strenuum ;
Cecidit suspirium inter verba principi.
" An cecidisti tu, Oscar egregie telorum,
In medio tui asperi itineris ipsius !
Est cor senectutis sub luctamine
Adspectans certamina quae pertinebant ad principem
Contlictus quibus erat asquum adesse huc,
Et qui decurtati sunt à tuà famà.
Quando habitabit laititia in Selmà ?
Quando migrabit luctus à Morvene ?
Cadit de tempore in tempus mea proles ;
Est Fingal in fine sui seminis.
Meà famà subsidente deorsum à laude,
Erit mea senectus sub miseria sine amicis,
Sicut nubes ex vapore in meo domicilio ipsius.
Non audiam ego reditum à monte filiorum
In medià magnificentia et dominatione armorum.
Cadant lacrymae à bellatoribus Morvenis ;
liaud surget Oscar juvenis in ajternum."
Cadebant lacrymae, o rex gladiorum,
Haud erat eorum amor parcus erga principem ;
Penjebat ille ad certamen vallium;
294 TIGHMORA. duan i.
Ghaìdfa naimhde air chall roi' 'sgiath;
Measg an sòlais bha 'thilleadh an sìth.
Cha robh bròn air athair m'a nihac,
Thuit an comhstri an tlachd òige.
Ghluais iadsa gun deoir fo sgàile,
'Nuair shinnte air làrceann an t-sluaigh.
Bha Bran a' donnalaich r'a thaobh,
Luath gruamach nan raon fo bfaròn ;
Is minic a ghluais iad maraon
Do sheilg is do ruadliaibh na iàsaich.
'Nuair a chunnaic e'cfaairde m'an cuairt,
Ghluais a spairn gu luath fo a chliabh
Osna nan triath arda fo h-aois,
C'aoine nan con, is am fonn
A' briseadh trom o bheul nam bard ;
Leagh sud m' anam fèin fo bhròn,
M'anam nach do leaghadh riamh
An comhstri nan sgiath no 'n còmhrag ;
Bha e cos'lach ri cruaidh mo lainn.
" Giùlain mi do m' chruaich, a threin,
Tog clacha sa'bheinn do m'chliu;
Cuir cabar an ruaidfa rium fèin,
Lann thana nam beum ri m' thaobfa.
Togaidh sruth, an cian, an ùir;
Chi sealgair gu cùl a'chruaidh;
' So claidheamh gharbh Oscair fo smùir
Anl mhòrchuis nam bliadhna cfaaidh uain.' "
" Na tliuit am mac a tfaug dhomfa cliu ?
Nach ffaaic mi tfau, Oscair, a cfaaoidfa?
v. 355-383. TEMORA. 295
(Evanescebant) ibant hostes in amissionem pra ejus
Inter eorum gaudium erat ejus reditus in pace. [clypeo ;
Haud t'uit dolor patri circa suum filium,
Qui ceciderat in conflictu in decore sme juventutis.
Abierunt illi sine lacrymis sub umbram,
Cum extenderetur super humum caput populi.
Erat Bran ululans ad ejus latus,
Lua torvus in planitie sub luctu ;
Srepenumero iverant illi simul
Ad venatum et ad rufas-damas desertorum.
Quando vidit ille suos amicos circum,
Motum est ejus luctamen celeriter sub ejus pectore
Suspiria procerum excelsorum sub senectute,
Ejulatus canum, et namia?
Erumpentes graves ab ore bardorum ;
Solverunt illa meum animum ipsius sub dolore,
Meum animum qui haud solutus est unquam
In conflictu clypeorum nec in certamine ;
Erat ille similis durai-(chalybi) mei gladii.
" Porta me ad meum collem, strenue (pater),
Erige saxa in monte ad meam famam ;
Pone (cornu) ramum rufi-cervi juxta me ipsum,
Et gladium tenuem plagarura acl meum latus.
Tollet torrens olim tellurem ;
Cernet venator usque ad tergum durum (ferrum) ;
' Hicce gladius asperi Oscaris sub pulvere,
Altaj superbise annorum qui abierunt à nobis.' "
" An cecidit filius qui attulit mihi gloriam ?
Nonne cernam te, Oscar, in seternum ?
296 TIGHMORA.
'Xuair a chluinneas triatha mòr m'an clann,
Nach chiinn ini san àm ort, a thriath ?
Bidh caoineach air do chlachaibh liath;
Bidh gaoth measg an ciabha fo bhròn.
Cuirear còmhrag gun thusa air sliabh;
C'ha lean thu eilid chiar mu thòrr.
'Nuair a thilleas an gaisgeach o strl
'S e 'g innseadh mu thìr nan Gall,
Chunna' mi uaigh aig an t-sruth,
Bha beucadh 0 dhubh nan carn,
Còmhnuidh gun leus do thriath;
Thuit e le Oscar nan carbad,
Ceann nan garhh dha 'n dàn am bàs.
Theagamh gu 'n cluinneam fèin a ghuth ;
Bidh sòlas air dubh mo chleibh."
Thuiteadh an oidhche fo bhròn;
Cha 'n èireadh le sòlas a'ghrian
An sgàile fiar na dòghruinn.
Sheasadh na triatha mar scòrra
Air Moilèn'nan tòrra fo mhùig,
Fo fhallus fuar gun luaidh air còmhrag.
Sgaoil an righ gu caoin am bròn
'S e togail a mhòr ghuth.
Mhosgail na treuna 'na chòir,
Mar o aisling a'traoghadh o dhubh.
" Cia fada a thuiteas na deoir
Air Moilen'nan tòrr o Eirinn?
Cha till dhuinn na trcuna ni 's mò ;
v. 384-411. TEMORA. 297
Quando audient principes magni de suà prole,
Nonne audiam ego in eo tempore de te, princeps ?
Erit muscus super tuis saxis canis;
Erit ventus inter eorum comas sub luctu.
Committetur pralium sine te super clivo ;
Haud sectaberis tu capream fuscam circa collem.
Quando redibit bellator à pugnà [rum,
Narrans (historiam) de terrà (peregrinorum) Gallo-
Vidi ego sepulchrum apud tlumen,
Qnod emugiebat ex obscuritate saxetorum,
Habitationem sine luce principi ;
Cecidit ille per Oscarem curruum,
Caput asperorum, quibus erat carmen mors.
Forsitan (fiet) quod audiam ego ejus vocem ;
Erit solatium caligini mei pectoris."
Caderet nox sub luctu ;
Non surgeret cum solatio sol
In umbra obliqua angoris.
Stabant principes, sicut cautes
In Molena tumulorum sub vapore,
Sub sudore frigido sine sermone de pugnà.
Dissipavit rex leniter eorum mcestitiam
Elevans suam ingentem vocem.
Experrecti sunt strenui eo coram,
Quasi de somnio se-purgante ex caligine.
" Quamdiu casurte sunt lacrymje
Super Molenam tumulorum in Ierne ?
Haud redibunt nobis strenui amplius ;
298 TIGHMORA.
Neart Oscair a chaoidh cha'n èirich.
Tuitidh gaisgich 'nan laithibh fèin ;
Cha 'n fhaicear sa' bheinn an triall.
C'àit am bheil ar n-athaire treun,
A shìl nam beum o 'n àm a dh' iadh r
Thuit iad mar reulta fo thòrr,
Thog solus mòr air tìr fo mhùig.
Cha chluinn sinn ach fuaim an cliu ;
Ach bu chliùtach iadsa fèin
Am bliadhnaibh nan treun a dh' aom.
Fuasach is baoth na dh'fhalbh.
Mar sin a theid sinne o 'n raon
An laithibh fo chaol nam marbh.
Bitheamaid san àmsa fo chliu,
Is fàgmaid air chùl ar n-ainm,
Mar dhealradh na greine gun smùir,
'Nuair a cheilear fo dhùbhra a ceann,
Fear astair fo bhròn is e triall
'G a cuimhneachadh san iar a dealradh.
Ullin, mo bhard fèin fo h-aois,
Gabh long a tha faoin o 'n righ ;
Tog Oscar gu Selma nan raon.
Tuiteadh deoir o òighe aam frìtb,
O ainnir nan làn uchd am Mòrbheinn.
Buailidh sinne còmhrag na h-Eirinn
Mu shìol nan treun a ihuit le Cormac.
Tlia lài mo bhliadhna fo smal ;
Tha laigs ann mo ruighe nach gann ;
v. 412-439- TEMORA. 299
Robur Oscaris in aeternum baud surget.
Cadent bellatores in diebus suis ;
Haud cernetur in monte eorum iter.
Ubi sunt patres nostri strenui,
Semen plagarum in tempore quod eircumflexum est?
Ceciderunt illi sicut stellae sub tumulum,
Quae dederunt lucem ingentem terris sub nebulà.
Non audimus nos nisi sonum eorum famae ;
At inclyti fuerunt illi ipsi
In annis strenuorum, qui se-inclinaverunt.
Terribiles et immanes ii qui abierunt.
Modo boc abibimus nos a planitie
In nostro die sub angustiam mortuorum.
Simus in tempore hoc sub famà,
Et relinquamus post tergum nostrum nomen,
Sicut coruscamen solis sine labe,
Quando occultatur sub obscuritate ejus caput,
Viatore sub moerore iter-faciente
Et recordante in oriente ejus splendorem.
Ullin, mi barde ipsius sub senectute,
Cape navem, quae est vacua, à rege ;
Avehe Oscarem ad Selmam viretorum.
Cadant lacrymae à virginibus saltuum,
A nuribus plenorum sinuum in Morvene.
(Inibimus) percutiemus nos certamen Iernes
Pro semine strenuorum, qui ceciderunt cum Cormaco.
Sunt dies meorum annorum sub Iabe ;
Est infìrmitas in meo lacerto haud exigua;
300 TIGHMORA.
Tha m'aithriche 'g aomadh o 'n nial
Gu faoin astar an liath mhac.
Cha trèigear an t-àite so fèin
Gun dealradh ag èirigh do'chliu.
Bidh m'anam mar dhearg shruth nan speur
Do bhardaibh nam beul ciuin."
Thog Ullin seoil bhàn ri Tuath.
Bhuail gaoth air an stuadh o dheas ;
Leum luingeas gu Selma thar cuan.
Sheas ndse fo ghruaim thall
Gun fhocal mall gu ciuais uam fèin.
Bha fleagh is cuinn air sliahh Mhoilèna.
Chuir tuille is ceud gun bheud fo ùir
Garbh Chairbre nan tùr ard.
Cha chualas fonn o bheul gu 'chliu ;
Bha anam fo smùir 's fo fhuil.
Chuimhnich na bardan an righ :
C' uim a bhiodh Cairbre an strì nan dàn ?
Thuit truscan na h-oidhche m' an cuairt ;
Chìte shuas o cheud craobh
Oealradh lasadh mu ghruaidh nan nial.
Shuidh Fionnghal fo dharach na h-airde;
Sheas Althan nan dàn'na chòir
Le sgeul an dubh-bhròin mu Chormac,
Althan inac Chonachair nan seòd,
Caraid ghaisgich a' mhòr charbaid.
Bha 'thuinidh mar ri Cormac fein
An Tighmòra nan treun ghaoth,
v. 440-467. TEMORA. 301
Sunt patres mci se-ìnclinantes à suis nubibus
Ad languidum iter sui cani filii.
At non relinquetur locus bic ipse
Sine coruscamine surgente ad ejus famam.
Erit meus animus sicut rutilus tractus coelorum
Bardis orum blandorum."
Sustulit Ullin vela candida versus orientem.
(Incubuit) percussit ventus super fluctum à meridie ;
Saluit classis Selmae trans oceanum.
Stabam ego sub tetricitate ex adverso
Sine voce lentà ad aurem à me ipso.
Erant convivium et epulum super clivo Molena?.
Immiserunt amplius quam centum sine injurià sub tel-
Ingentem Carbarem turrium arduarum. [lurem
Haud auditus est cantus ab eorum ore in ejus laudem ;
Fuit ejus animus (turbidus et sanguinarius) sub pul-
Recordati sunt bardi regem : [vere et sanguine.
Quare esset Carbar in contentione carminum ?
Cecidit amictus noctis in circuitum ;
Cernebatur supernè à centum arboribus
Coruscatio tlammescens circa genas nubium.
Sedebat Fingal sub quercu ardui-(loci) ;
Stabat Althan carminum eo coram
Cum historià atri luctùs de Cormaco,
Althan filius Conacharis heroum,
Amicus bellatoris magni currus.
Fuit ejus habitatio simul cum Cormaco ipso
In Temora validorum ventorum,
302 TIGHMORA.
'Nuair a cheileadh mac Shemo fo nial,
Air taobh Lego nan ciar shruth.
Bu bhrònach sgcul o Althan liath,
A rosga cur sìos nan deur,
Nuair a labhair gu còrr am bard.
" Grian bhuidh a'plaosgadh mu Dhòra,
An liath-fheasgar a' tòiseachadh thall,
Chrith coille m'an cuairt do Thighmòra
Fo ghaoith bha caochladh mu charn ;
Thionail niala dubh fuar san iar,
Is dearg reul fo *n sgiathaibh ag èirigh :
Sheas mi m'aonar air aomadh nan sliabh
Faicinn tanais air ciar nan speur.
Bha 'chcuma mòr o chruaich gu cruaich,
Sgiath leathan gun tuar air a thaobh.
'S e bh' ann mac Sheuma nam buaidh;
'S math a b' aithne dhomh gruaim an laoich.
Shiubhail e 'n a osaig fèin ;
Bha dorcha gun leus m'an cuairt.
Thuit m'anam fo bhròn gun fheum ;
Ghluais mi gu talla uan stuadh,
Talla slige nam fuaim fial.
Mìle sohis ag èirigh ard,
Làn cheud do na baird fo theud,
Sheas Cormac 'nam meadhon cho àillidh
Ri òg-reul ag eirigh san speur,
'Nuair sheallas i an sòlas ciuin
O chùl nan sliabh mùgach san car,
v. 468-495. TEMORA. 303
Quando occultatus est filius Semi sub nube,
In ripa Legai fuscorum fluentorum.
Fuit lugubris narratio ab Althane cano,
Ejus ciliis mittentibus dcorsum lacrymas,
Quando locutus est egregiè bardus.
" Sole flavo sublucente circa Doram,
Cano vespere incipiente ex adverso,
Tremuit sylva in circuitum Temorae
Sub vento, qui variabatur circa saxetum ;
Collect33 sunt nubes atrae frigidae in occidente,
Rutilà stellà sub earum alis surgente :
Stabam ego solus super declivitate montium
Intuens spectrum super fuscà-(facie) coelorum.
Fuerunt ejus passus magni à colle in collem,
Clypeo lato sine colore super ejus latere.
Is erat filius Semi victoriarum ;
Optime erat nota milii tetricitas bellatoris.
Demigravit ille in suo flamine ipsius ;
Fuit caligo sine scintillà-lucis circumcirca.
Cecidit meus animus sub luctum sine vi ;
Processi ego ad aulam undarum,
Aulam concharum sonituum hospitalium.
Mille lucernis surgentibus altè,
Et plenà centurià bardorum sub chordà,
Stabat Cormacus in eorum medio aeque pulcher
Ac nova stella oriens in ccelo,
Quando prospicit ea in gaudio tranquillo
A tergo clivorum vaporosorum in oriente,
304 TIGIIMORA.
A h-ùr dhèalra a'glanadh o dhruchd
Gun smùir a' siubhal o lcar;
Glùaisidh a h-àstar sàmhach suas
Gun nial a ceileadh fo ghruaim a leus.
Claidheamh Artho an làimh an righ,
Is e 'g a tarruing an strl òige ;
Tri chuairt a tharruing e le neart,
Tri chuairt dh'fhan fo bheart an lann.
A chiabha donn m'a ghuailibh shuas,
Las solus 'na ghruaidhibh òg.
Bha bròn domh fèin m'an dearrsa ghlan,
Bha gu tuiteam fo smal cho grad."
Thuirt an t-òg le fiamh a ghàire,
" Am fac Althan am bard an treunr
'S trom claidheamh righ Eirinn bu shàire;
Bha'ruighe ro làidir gu beum.
'S truagh nach coltach ini an còmhrag
Ri m' athair còrr fo mhosgladh feirg;
Thafch'rinns' an iomairt nan seòd
Ri liamhaid mòr Chuchullin fèin,
Ceanntàla nan garbh charbad.
Is math «ii 'n druideadh bliadhna suas*,
Althan nan duan, 's gu 'm l>i 'n làmh so
Làidii a 1 1 còmhrag nan treun.
An cual' air mac Shema an àigh,
Ceann-uidhe an ard Thighmòra?
Truagh nach 'eil e a nall le'chliu
Is a ghealladh san àm dhomh fèin.
v. 496-523. TEMORA. 305
Ejus novà radiatione se-purgante à rore
Sine opacitate exeunte ex sequore ;
Movetur ejus iter tacitum sursum
Sine nube occultante sub torvitate ejus flammam.
Gladio Arthonis in manu regis,
Et illo eum extrahente cum conamine juventutis ;
Ternis vicibus traxit ille cum vi,
Ternis vicibus mansit sub vaginà telum.
Capillis fuscis circa humeros suprà,
Exarsit lux in genis juvenilibus.
Fuit dolor mihi ipsi propter coruscamen purum,
Quod erat casurum sub maculam tam citò.
Dixit adolescentulus cum vultu subridente,
' An vidit Althan bardus strenuum ? [mus ;
Est gravis gladius regis Iernes, qui erat prastantissi-
Fuit ejus lacertus admodum validus ad ictum.
Est miserum non esse similem me in certamine
Meo patri eximio sub exsuscitatione ejus iras ;
Occurrerem in luctamine heroum
Hosti magno Cucullinis ipsius,
Cantela? ingentium curruum.
At forsitan properabunt anni sursum,
Althan carminum, quibus erit manus haìc
Valida in certamine strenuorum.
An audivisti de filio Semi munifìcentia?,
Duce-itineris arduas Temora ?
Est miserum non adesse eum huc cum suà glorià
Et suà promissione in hoc tempore mihi ipsi.
TOM. II. x
306 TIGHMORA.
Tha barda 'g a f heitheamh le fonn,
Cuirm sgaoilte an talla nan teud.'
Chuala mi Cormac an sàmhchair;
Thuit deoir gu tlàth o mo ghruaidh,
Is mi 'g an ceileadh le m' liath chiamh.
Chunnaic an righ mo dhubh bhròn.
' Mhic Chonachair nan còrr dhàn,
Bheil mac Shemo nan lann losal ?
C' uim a bhriseas an osna gu dìomfaair,
Na deoir a' dol slos le do ghruaidh ?
Bheil Torlath nan carbad aig làimh,
Fuaim Chairbre nan ruadh chiabli?
Thàinig iadsa, chi mi do bhròn;
Triath Thùra nan tòrr fo smal.
Nach gluais mi do chòmhrag nan seòd ?
Cia mar thogas sleagh mfaòr nan cath ?
Nam biodh mo ruighe mar Chuchullin,
Theicheadh Cairbre o 'n tulaich fo fhiamfa ;
Mhosgladh cliu mo shinns're treun,
Thigeadh gniomha fo dhèigh a nall.'
Ghlac esa bogha crom 'na làimfa,
Na deoir a' snàmh m'a ghruaidh
O rosgaibh rachdmhoir an òg thriath.
Bha bliròn a'dorchadh trom m'an cuairt;
Bha barda nan duan ag aomadh
Thar faoin tfaoirm an ceud clàrsacfa.
Bha mall aiteal thall air teudaibh ;
Bha fuaim ann gun fheum. is balbh.
v. 524-551. TEMORA. 307
Sunt bardi eum expectantes cum cantione,
Et epulre exposita? in aulà chordarum.'
Audivi ego Cormacum in silentio;
Ceciderunt lacryma; lentè à meà genà,
Et me eas celante cum glaucis capillis.
Vidit rex meum atrum dolorcm.
' Fili Conacharis eximiorum carminum,
Est natus Semo telorum humilis?
Quare erumpit suspiiium occultè,
Lacrymis euntibus deorsum per tuam genam ?
Adestne Torla curruum ad manum [propè],
An sonitus Carbaris ruforum capillorum ?
Venerunt illi, cerno ego tuum dolorem ;
Est rex Tura tumulorum sub labe.
Nonne pergam ego ad certamen heroum ?
Quomodo tollam hastam magnam conflictuum ?
Si essent mei lacerti sicut Cucullinis,
Fugeret Carbar à tumulo sub trepidatione : [rum,
Expergisceretur gloria meorum proavorum strenuo-
Et venirent facinora exinde huc'
Prehendit ille arcum curvum in manum.
Lacrymis natantibus circa ejus genam
A ciliis venustis juvenis principis.
Erat luctus caligans graviter in circuitum ;
Erant bardi carminum se-inclinantes
Super inane murmur centum cithararum.
Erat lenta aura ex adverso super chordis ;
Erat earum sonus sine vi, et surdus.
308 TIGHMORA. du
Chualas guth, hha fada uainn,
Mar aon f hear fo ghruaim is bròn.
B' e Carull o aimsir na luaidh
Thàinig thairis o chiar nan sliabh mòr.
Labhair e mu bhàs Chuchullin,
M' a ghniomhaibh uile an cath nan seòd.
Labhair e mar sgaoil an sluagh
Ag iadhadh m'a uaigh an aird,
An arma air talla gun ghniomh ;
Cha robh mu sgiath no còmhrag;
Thuit esa chuir teine fo bheum.
' Co iadsa,' thuirt Carull caoin,
' Tha luath mar ruadhaibh' nam faoin bheann?
Co iadsa mar òg choill' nan cranna
An ùrlar nan gleanna fo bhraon ?
Co ach clann Usnoth nan triath
O Etha nan liath shruth ?
Mhosgail an sluagh ri 'n taobh,
Mar neart teine air faobhair chairn,
'Nuair a ghluaiseas gu grad a' ghaoth
Air a sgiathaibh faoin o 'n fhàsach,
Mala chiar nan scòrr a' boillsgeadh ;
Seasaidh maruich fo shoillse air cuan.
Chualar sgiath Chathbaid fo fhuaim.
Chunna' gaisgich an gruaidh Nathois
Neart is buaidh Chuchullin fhèin:
Mar sin a bha 'cheuma air fraoch.
Thà còmhrag air thaobh na Lègo,
v. 552-579. TEMORA. 309
Exaudita est vox, quas erat longè a nobis,
Velut solius viri sub tetricitàte et dolore.
Erat is Carul ex tempore landis [magnorum.
Qui (transierat) venerat trans à fuscà-facie clivorum
Loquebatur ille de morte Cucullinis,
Ue ejus factis omnibus in conflictu heroum.
Loquebatur ille quomodo dispersus sit populus
Circumiens sepulcbrum excelsi-(viri),
Ejus armis super tellure sine facinore ;
Non erat memoria de clypeo vel certamine ;
Cecidit ille qui mittebat ignem sub ictus.
' Quinam illi,' dixit Carul blandus, [tium ?
' Qui sunt veloces sicut rubra-damae vacuorum mon-
Quinam illi sicut nova sylva arborum
In plano vallium sub imbre ?
Quinam nisi proles Usnotlii principum
Ab Etba glaucorum fluentorum ?
Experrectus est populus ad eorum latus,
Sicut vis ignis super acie saxetorum,
Quando movetur rapidè ventus
Super suis alis inanibus è desertis,
Supercilio fusco scopulorum resplendente ;
Stat nauta sub luce in oceano.
Auditus est clypeus Catbbadis sub sonitu.
Cernebant bellatores in genà Nathi
Vim et successum Cucullinis ipsius :
Pariter fuerunt ejus passus super erica.
Est certamen super latere Legas,
310 TIGHMORA. e
*S og Nathos nan lann fo bhuaidh :
Thig an triath gasda gu h-ealamh
Gu do thalla, a righ Thighmòra.'
' Faiceam gu h-ealamh an triatli,'
Thuirt Gorm-shùil nan ciabha donn ;
'Ach tha bròn a'dùbhradh mo chlèibh
Mu Chuchullin nan sgiath 's nan sonn ;
Is minic air Dora nan sìan
Ghluais sinne gu seilg nan ruadh,
Is minic a chòmhradh mu threunaibh,
Air gnlomhaibh 's air beumaibh mo shinns're,
Mo shòlas a' dealradh 's ag èirigb.
Suidh-sa sìos, a Charuill fhèin,
Aig cuirm nan teud, is cluinneam dàn.
Is taitneach a ghnàth do ghuth ;
Tog am fonn mu chliu Chuchullin,
'S mu Nathos nan cunnart o Etha.'
Grad a mhosgail an là o stuadh
Le 'uile dhearrsa ruadh o 'n ear.
Thàinig Crathain gu talla nam buadh,
Mac Geal-làmh, a bhuail an aois.
' Chunna' nii dubh-nial san fhàsach,
A righ nan sàr thriath an Eirinn :
Bu nial c do reir mo smuainte —
Ach sluagh so tlia dùnadh mu lear.
'S fear mòr, is a cheuma fo neart,
A ruadh chiabh ma seach anns a'ghaoith,
Sgiath a' boillsgeadh ri soillse o 'n ear,
v. 580-607. TEMORA. 111
Etjuvenis Nathos telorum sub victorià :
Veniet princeps excelsus confestim
A<1 tuam aulam, o rex Temoraj.'
' Cernam ego confestim principem,"
Dixit casruleus oculus capillorum subfuscorum ;
' At est luctus obumbrans meum pectus
Ob Cucullinem clypeorum et bellatorum ;
Sffipe super Doram nimborum
Processimus nos ad venationem ruforum-cervorum,
Et plurimus fuit ejus sermo de strenuis,
Super factis et super plagis meorum proavorum,
Meà lastitià coruscante et oriente.
Sede tu deorsum, Carul ipse,
Ad epulas chordarum, et audiam carmen.
Est jucunda semper tua vox ;
Tolle cantum circa famam Cucullinis,
Et circa Nathum discriminum ab Ethà.'
Continuò experrectus est dies ab undà
Cum totà coruscatione rufà ab oriente.
Venit Crathan ad aulam victoriarum,
Filius Gellamas, quem percusserat senectus.
' Vidi ego atram nubem in desertis,
O rex egregiorum procerum in Ierne :
Fuit nubes illa secundum meam sententiam —
At populus hic est qui est claudens-se circa campum.
Est vir magnus, et ejus passibus sub robore,
Ejus rufìs-capillis alternè in vento,
Ejus clypeo splendente ad lucem ab oriente,
312 TIGHMORA.
Sleagh fhafla a'casadh 'na làimh.'
• Gairm e gu cuirm Thighmòra,'
Thuirt òg righ a'sìoladh gu soillse;
' Gairm e gu talla uam mòr thriath,
Mhic Geal-làmh nau gniomli 's nan dàn.
'S e 'n gaisgeach o Etha a th' ann,
E tighinn a nall fo chliu.
Ceud fàilte air coigreacli nan trcun,
An caraid thu fhèin do Chonnac?
Charuill, 's gruamach e 's cha chiuin ;
Tha e tarruing o 'chùl an lann.
An e so mac Usnoth fo chliu,
A bhaird a chuir as ùr na bh'ann ?'
' Cha'n e mac Usnoth a th'ann,
Ach Cairbre, do namhaid fo cholg,
C'uim a thàinig thu fo lann,
A thriath dhubh-ruaidh nam mala borb ?
Na tog do chruaidh a thrèin air righ.
C'uim a ghluaiseas gun strì do luaths ?'
Ghluais es'ann a dhùbhra ciar ;
Ghlac e làmh an righ 'na làimh.
Chunnaic Cormac fhein am bàs,
Lasair fcirg a'snàmh in'a shùilean.
' Trèig so, a thriath Atha nam beud;
Thig Nathos an treun le còmhrag.'
' Tha tliu dàna am meadhon mo tlialla,
'S mo ruighe neo-neartor fo lann.'
Ghluais an claidheamh suas ro' 'chliabh ;
v. 608-635. TEMORA. 313
Et hastà longà vibratà ejus in manu.'
' Voca eum ad epulum Temorae,'
Dixit juvenis rex se-purgans in lucem ;
' Voca eum ad aulam magnorum principum,
Nate Gellama facinorum et carminum :
Est ille bellator ab Ethà qui adest,
Veniens huc sub glorià.
(Centies vale) centum salutes advenas strenuorum,
An es amicus tu ipse Cormaco ?
Carul, est torvus ille et non mitis ;
Est ille trahens à tergo suum telum.
An hic est filius Usnothi sub famà,
O barde, qui reponis de novo eos qui fuerunt ?"
' Non est ille filius Usnothi qui adest,
Sed Carbar, tuus inimicus sub irà,
Quare venisti tu sub telo,
Princeps atro-rufe supercilii barbari ?
Ne leva tuum durum-ferrum in regem.
Quare movetur sine oppugnatione tua velocitas?'
Processit ille in suà obscuritate fuscà;
Prehendit ille manum regis in suam manum.
Vidit Cormacus ipse suam mortem,
Flammà iras natante circa ejus oculos.
'Relinque hunc (locum), princeps Atha? injuriarum ;
Venit Nathus strenuus cum certamine.'
' Es tu audax in medio meae auls,
Meo lacerto imbecillo sub telo.'
Perrexit gladius sursum per ejus pectus;
314 TIGHMORA.
Thuit an talla a shinns're an triath,
A chiabha àluinn sgaoilt'air thalamh,
Is deathach na fala m'an cuairt.
' Na thuit anns an talla,' thuirt Carull,
' Mac Artho bu taithrise fial,
Gun sgiath Chuchullin bhi mar ris,
No sleagh athar, am mòr thriath ?
Is brònach sibhs, a chruacha Eirinn,
Is e gun èirigh measg a shluaigh.
Sìth le d'anam fèin, a Chormaic,
Chaidh thusa fo dhorcha an òige.'
Thàinig focala Charuill suas
Gu cluais Chairbre nan ruadh chiabh.
Dhùn e na barda fo dhùbhra;
Bha eagal air m'a lann a shìneadh
Gu bard, ge dorcha cli a chliabh.
Fada bha sinne fo bhròn.
Thàinig Cathmor còrr, an triath ;
Chual e ar guthan o 'n chòs :
Thionndaidh e 'shealladh gu fiar
Air Cairbre nan ciar smuainte.
' A bhràthair Chathmoir,' thuirt an seòd,
' Cia fada bhios bròn air m' inntinn,
Do chridhc gun chaomh mar charaig,
Do smuainte làn fala, is dorcha?
Ach "s bràthair thu do Chathmor fèin,
Bidh Cathmor le feum an còmhrag.
Cba choltach ar n-anama, a thrèin,
v. 636-663. TEMORA. 315
Cecidit in domicilio proavorum princeps,
Ejus capillis formosis sparsis super tellurc,
Et fumo sanguinis in circuitum.
' Num cecidit in aulà,' dixit Carul,
'Filius Arthonis, cujus erat fìdus et generosus,
Sine clypeo Cucullinis existente cum eo,
Vel hastà patris, magni herois ?
Estis lugubres vos, o colles Iernes, [populum.
Illo (non valente surgere) sine surgendo inter suum
Pax (sit) cum tuà animà ipsius, o Cormace,
Ivisti tu sub tenebras in juventute.'
Venerunt verba Carulis sursum
Ad aurem Carbaris ruforum capillorum.
Clausit ille bardos sub tenebris ;
Metus erat illi de gladium extendendo [tus esset.
Ad bardos, quanquam atrum et lasvum ejus (cor) pec-
Diu t'uimus nos sub moerore.
Venit Cathmor egregius, princeps ;
Audivit ille nostras voces è cavernà :
Vertit ill suum intuitum sasvè
In Carbarem atrarum cogitationum.
' Frater Cathmoris,' dixit heros,
' Quamdiu erit dolor super meà mente,
Tuo corde sine benignitate instar rupis,
Tuis cogitationibus plenis sanguine, et obscuris ?
At es frater tu Cathmori ipsi ;
Erit Cathmor cum necessitate * in certamine.
Haud similes sunt nostri animi, o princeps,
* i. e. cura res postulet.
316 TIGHMORA. Di'
Thusa, 's laige làmh an còmhstri.
Tha solus nio chleihhse fo smal
Le gnìomhaihh cas mo bhràthar.
Cha chuir harda fonn air mo chliu ;
Their iad-a, ' Bha Cathmor treun,
Ach hha 'bheuma air taohh Cliairhre.'
Theid iadsa thar m' uaigh gun leus ;
Cha chluinnear mo chliu a chaoidh.
A Chairbre, tuasgail-sa na haird ;
Is iadsa clann an àm chaidh sìos ;
Cluinnear an gutha air ard,
'Nuair dh'aomas gu làr ar sìol,
Sìol righre Thighmòra nan crann.'
Thàinig sinnc mach mar thubhairt,
Chunna' sinn an curaidh 'na neart ;
Bu choltach e, a righ, ri d' òige,
'Nuair thog thu an toiseach a mhòr sgiath.
Bha eadan mar thuar na soillse,
Grian a' boillsgeadh gun nial air speur.
Cha robh dorcha air astar a ghruaidhe.
Thàinig c le mìlte do shluagh
Gu cobhair Chairbre nan ruadh chiabh.
A nois a dhìoghladh a bhàis,
A righ Mhòirbheinn nan ard chraobh."
" Thigeadh Cathmor," a fhreagair an righ ;
Tha mo Iàmhsa an strì nan treun ;
Tha 'anam am mòrchuis a' boillsgeadh ;
Tha 'ruighe an soillse a neirt,
v. 664-691. TEMORA. 317
Tu, cujus est ignavissima manus in contlictu.
Est lux mei pectoris sub labe
Per facta temeraria mei fratris.
Non emittent bardi carmen de meà famà ;
Dicent illi, ' Fuit Catbmor strenuus,
At fuerunt ejus plagae ex parte Carbaris.'
Ibunt illi super meum sepulcbrum sine face;
Non audietur mea fama in aeternum.
O Carbar, solve tu bardos ;
Sunt illi proles temporis cpiod ivit deorsum ;
Audientur eorum voces altè,
Quando inclinabitur ad liumum nostrum semen,
Semen regum Temorce ramorum.'
Venimus nos foràs, ut dixit,
Vidimus nos bellatorem (x«poi«) in suo robore ;
Fuit similis ille, rex, tuae juventuti,
Cum sustulisti tu in principio raagnum clypeum.
Fuit ejus vultus sicut color lucis,
Sole splendente sine nube in ccelo.
Non fuit caligo in itinere ejus genas.
Veniebat ille cum millibus populi
In auxilium Carbaris ruforum cirrorum.
Venit ille nunc ad ulciscendum ejus mortem,
O rex Morvenis arduarum arborum."
" Veniat Catbmor," dixit rex ;
Est mea laus in conflictu strenui ;
Est ejus animus in superbia splendens ;
Sunt ejus lacerti in luce ejus roboris,
318 TIGHMORA.
A chòmhraga'g iadhadh mu chliu
An t-anam beag mar chearb do cheò,
Tha còmhnuidh mu loch gun ghaoith.
Cha ghluais e mu na cruachaibh mòr,
Eagal gu 'n d' thig "na chòir 's e faoin,
Osag fhiar o f haobh'r nam beann ;
Tha 'chòmhnuidh am meadhon nan carraig
A'gluasad gath tanais a'bhàis.
Tha ar n-oig're, a ghaisgeacha treun,
Mar an sinns're fèin fo chliu
'N an òige measg chomhstri nam beum.
Thuit iadsa le beus san ùir.
Tha Fionnghal fhèin an dùbhra niall
Nam bliadhna thall. Na tuiteam fèin,
Mar dharaig thar sruth a tha gann ;
'Na tha ceuma an t-sealgair,
'S i sìnnte seargta fo gharbh-ghaoith ;
Cia mar thuit an crann so fèin !
'S e feadadh 's a leum air falbh.
Togar suas am fonn, an aird,
Fonn sòlais a bharda Mhòirbheinn.
Cuirear dlchuimhn air àm a dh't'halbh;
Biodh gach anam mu gharbh chòmhrag.
Tha reulta a sealtuinn o nial,
An sàmhchair dol sìos gu tonn.
Grad thig an dearrsa gu h-iar
A'feuchainn gu 'n trìan nai nhde Chormaic.
Fhillein, a mhic, gabh mo shleagh,
v. 692-719. TEMORA. 319
Ejus certaminibus circumeuntibus cjus gloriam.
Animus pusillus, sicut limbus vaporis,
Est babitans circa lacum sine vento.
Non procedit ille circa pnccipitia magna,
Prae metu ne veniat eo coram, cum sit debilis,
Flamen obliquum ab extremitate montium ;
Est ejus habitatio in medio rupis
Propellentis telum spectri mortis.
Est nostra juventus, o bellatores strenui,
Instar proavoram suorum sub famà
In eorum juventà inter contentionein plagarum.
Ceciderunt illi cum decore in tellurem.
Est Fingal ipse in obscuritate lentà
Annorum (prajteritorum) ultrà. Ne cadam ipse,
Ut quercus transversa in rivum qui est angustus ;
In ejus propinquitate sunt vestigia venatoris,
Illà extensà et marcidà sub aspero vento ;
Ut cecidit arbor hajc ipsa !
Cum ille fìstulat-ore et prosilit inter abeundum.
Tollatur sursum cantus, in altum,
Cantus lffititiffi o bardi Morvenis.
Imponatur oblivio tempori quod abiit;
Sit quisque animus circa asperum certamen.
Sunt stella? despicientes de nube,
In tranquillitate euntes deorsum ad undam.
Cito veniet earum radiatio ad occidentem
Ostendens usque ad tertiam partem hostes Cormaci.
Folan, mi fili, cape tu meam bastam ;
320 TIGHMORA. d
Gluais gu Mòra nam mala ciar ;
Biodh do slicalladh aig astar nan sliabh ;
Coimliid gu 'n trian ar naimhde ;
Coimhid astar Chathmoir na fial.
Cluinneam t'uaim tha fada thall,
Mar charaig nan carn tha tuiteam sìos
An gleannaihh fiar nan ciar f hàsach.
Buail-sa an sgiath air an àm,
Mu 'n d' tliig iad a nall ro' 'n oidhche,
Eagal tuiteam do chliu na Mòirbheinn.
Tha mis am aonar an so, a thriath ;
Na tuiteadh mo chliu an ciar na h-aoise."
Chualas ard guth caoin nam bard ;
Tha aomadh an righ air sgèith Thrèinmhoir ;
Thuit cadal mu shùilean an trèin,
Sàmhla còmhraig ag èirigh 'na inntinn.
Tha'n sluagh fo chadal balbh m' an cuairt.
Tha Fillean dubh-ruadh ri naimhdibh ;
Tha 'cheuma air cruachàibh nan stuadh ;
Chuala sinne air uair a sgiath.
v. 720-739. TEMORA. 321
Perge ad Moram supercilii fusci ;
Sit tuus prospectus ad iter clivorum ;
Inspice usque ad tertiam partem nostros hostes ;
Inspice iter Cathmoris hospitalitatis.
Audio sonitum, qui est longè ex adverso,
Instar rupis saxetòrum, quod cadit deorsum
In vallibus reductis fuscorum desertorum.
Percute tu clypeum de tempore in tempus,
Priusquam veniant illi per noctem,
Prae metu ne cadat gloria Morvenis.
Sum ego solus hic, o princeps ;
Ne cadat mea gloria in opacitate senectae."
Audita est altè vox blanda bardorum ;
Est inclinatio regis super clypeum Trenmoris ;
Cecidit somnus circa oculos strenui,
Imagine pugnre surgente in ejus mente.
Est populus sub somno mutus circumcirca.
Est Folan atro-rufus versùs hostes ;
Sunt ejus passus super praecipitiis undarum ;
Audiebamus nos interdum ejus clypeum.
T0M. II.
TEMORA.
CARMEN SECUNDUM.
€armini£ II. Sfirguninttum.
llic libcr, ut conjicere licet, mediani circiter noctem incipit. Ossianus
solus secum loquitur, dum sine consciis Oscarem mortuum filium luget;
audito Cathmoris exercitùs appropinquantis sonitu, fratrem Folan
quamt, qui ante Fingalis exercitum in Morà monte excubias agebat.
In fratrum colloquio, Conaris Trenraoris lilii, qui primus fuit Hibernia;
rex, historia narratur, qus bellorum inter Caelos et Firbolgos sive Bel-
gas, gestorum originem aperit, qua: dua; gentes hac insulà prims sunt
potitae. In Morà. ignem accendit Ossianus,quo facto, initum Caledonios
inopinatos opprimendi consilium Cathmor abjicit. Principnm consi-
lium convocat. Foldathum, quia nocturnx oppugnationis fuerat auc-
tor, reprehendit ; propterea quod hostes multitudine Hiberni tantum
superabant. Crotharis, e regis majoribus unius, historiam Fonar bar-
dus inducit, qux annales Hibernix antiquiores, et quo jure sibi hujus
regni sceptrum Atha; genus vindicabat, melius explicat. Hibernise
duces se somno dant; et Cathmor vigilias obeundas ipse suscipit. Huic
castra obeunti, factus est obvius Ossianus. Heroum congressus de-
scribitur. Ab Ossiano, ut in Carbaris tumulo cantetur elegia, pro-
missum Cathmor exigit ; hàc enim a;tate defunctorum animos piiùs
felicitate non posse frui quam illis elegos ritè vatem decantavisse.
Primà luce Cathmor et Ossianus ad suos mutuò discedunt ; hic, ob-
vium sibi casu factum Carulera vatem Killfens filium, cum carmine
funebri ad Carbaris tumulum mittit.
[ 326 ]
TIGHMORA.
DUAN II.
v. 1-17.
Athair nan triath garbh, a Thrèinmhoir,
Ard chòmhnuidh leat fèin am fiar-ghaoth
Measg torrunn dubh-ruadh nan speura,
Tein-athair a heumadh nan nial.
Fosgail talla ciar nan stoirm,
Thigeadh harda le toirm nan dàn;
Thigeadh iad o 'n àm a dh' aom,
Le clàrsaichibh faoin a nall.
Cha lag a thuineas an ceò mall ;
Clia shealgair snith gann an còmhnard,
'S e Oscar nan carbàd a th' ann
O leirg nan cath garbh 's uan còmhrag.
Is grad do chaochla-sa, mo mhac,
O do dhreach air chiar Mhoilèna ;
Tha'n osag 'ga d' thilleadh fo smachd,
'Nuair is fuaimear a neart air speuraibh.
An seall tliu mu 'n athair, tba faoin
[ 327 ]
TEMORA,
CARMEN II.
v. 1-17.
Pater principum ingentium, o Trenmor,
(Est) arduum domicilium tibi ipsi turbineus ventus
Inter tonitrua atro-rufa coelorum,
Igne sris findente nubes.
Aperi sedem fuscam procellarum,
(Et) veniant bardi cum murmure carminum ;
Veniant illi à tempore quod se-deflexit,
Cum citbaris inanibus buc.
Haud iners (est) qui habitat in vapore lento ;
Haud venator (est) rivuli angusti in campo,
Est ille Oscar curruum qui adest
A clivo conflictuum asperorum et certaminum.
Est subita tua mutatio, mi fili,
A tuà specie super fuscà Molenà ;
Est flamen te vertens sub ejus coercitione,
Cum est sonorum ejus robur in coelis.
An prospicis tu ad patrem, qui est languidus
328 TIGHMORA. du
Ri taobh shruth gàirich na h-oidhche ?
Tha triatha Mhòrbheinn fo chadal air raon ;
Cha do chaill iadsa mac o shoillse.
Chaill sibh gaisgeach treun an còmhrag,
A thriatha Mhòrbheinn nain fuaim ard.
Co 'n gaisgeach bu choimeas do 'n òg threun,
Ri taobh garbh chomhstri nam blàr,
Mar dhùbhra trom nan uisge do-aill?
C' uim tha rri' anam fèin fo mhulad ?
Bu chòir da bhi lasadli an cunuart,
Eirinn ri mo làimh le neart,
Righ Shehna 'na aonar le feart.
'Na aonar cha bhi m' athair treun,
'Nuair a dh' èireas slcagh f hada dliomh f hèin.
Ghluais mi a'm'armaibh gu grail,
Mo chluas ri guth lag na h-oidliche.
Cha chualas sgiath Fhillein nam buadh ;
Chrith m'anam mu luath mhac an righ.
C' uim thuiteadh treun nan ciabha donn?
C' uim thigeadh naimhde nall ro' 'n oidhche?
Fada thall bu bhalbh am fuaim,
Mar onfhadh truagh o loch na Lèige,
'Nuair thraoghas uisg'o thaobh gu taobli,
An là tha caoin is reotha mall,
An eigh uilc briseadh 's a'beucadh,
Sìol Làra coimliead crom nan speura
A' gabhail dhoibh fhèin an stoirm.
Chunnas Fillean dorcha balbh,
v. 18-45. TEMORA. 329
Juxta latus torrcntis fremebundi noctis?
Sunt principes Morvenis in somno super planitie ;
Maud amiserunt illi filium à luce.
Amisistis bellatorem strenuum in certamine,
O principes Morvenis sonituum altorum.
Quis bellator erat par juveni strenuo,
Ad latus asperi conflictùs proeliorum,
Instar caliginis gravis aquarum vastarum ?
Quare est meus animus ipsius sub mcerore ? [culum,
Esset justum mihi (debeo ego) flammescere ante peri-
Ierne ad meam manum cum viribus,
Rege Selmas solo cum copiis.
In solitudine non erit meus pater strenuus,
Quando erigitur hasta longa mihi ipsi.
Processi ego in meis armis statim,
Mea aure ad vocem languidam noctis.
Haud audiebatur clypeus Folanis victoriarum ;
Tremuit meus animus circa velocem filium regis.
Quare cadat strenuus-vir capillorum subfuscorum ?
Quare veniant hostes huc per noctem ?
Longè ex adverso erat surdus fremitus,
Sicut plangor lugubris à lacu Lega2,
Quando subsidunt ejus aquas à latere in latus,
In die qui est blandus et (quo) gelu (est) lentum,
Glacie totà se-rumpente et gemente,
(Et) prole Laree intuente obliquè coelos
Et capiente sibi (expectante) procellam.
Aspexi Folanem obscurum mutum,
330 TIGHMORA. duan ii.
Ag aomadh thall o charraig Mhòra.
Chual e glaodh nan naimhde mall,
Ghluais giorrag air 'anam le sòlas.
Bhuail forum mo cheum a chluas ;
Ghrad chas e le fuaim a shleagh.
" An d' thàinig mac oidhche an sìth ?
No 'n tachair thu le strl ri gruaim ?
Is naimhde an so, naimhde an righ;
Labhair clith, neo fairich cruaidh,
Cha sheasar an so le fear faoin,
Tha mar sgèith do thriath Mhòrbheinn."
" Na seasadh gun fheum no gu faoin
Slol Chlatho nan caoin rosg mall.
Tha Fionnghal 'na aonar an aois,
Dùbhra dùnadh m'a laithibh tha falbh.
Tha dà mhac aig righ nan triath,
Dha 'm bu chòir dealradh measg cath ;
Dlia 'm bu chòir bhi mar theine nan sliabh
D'a cheum's e dol slos mar ghath."
" Mhic Fhionnghail," grad fhreagair an t-òg,
" Cha'n fhada sleagh mhòr ànn mo làìmh :
Cha llonor comhara mo lainn.
Teine nach gann m'anam fèin,
Triatha Bholga dlùthadh m' an cuairt.
Sgiath Chathmhoir nan cuacha fial
An garbh thional thall air an t-sliabh.
An sìn mi slos mo cheum nan còir ?
Do 'n Oscar jrheill a mhàin mo luaths
v. 46-73. TEMORA. 331
Se inclinantem ex-adverso ab rupe Mora*.
Audivit ille elamorem hostium lentum,
Commota est trepidatio in ejus aniino cum gaudio.
Percussit sonitus meorum passuum ejus aurem ;
Illicò obtorsit ille cum fremitu suam hastam.
" Venitne filius noctis in pace ?
An occurres tu cum luctamine mea* torvitati ?
Sunt bostes in hoc (loco), hostes regis ;
Loquere humiliter, aut senti duram-(cuspidem).
Non statur in hoc (loco) à viro debili,
Qui est instar clypei principi Morvenis."
" Ne stet sine usu [inutilis] nec inaniter
Semen Clathùs blandorum ciliorum lentorum.
Est Fingal in solitudine in senectute,
Obscuritate se-claudente circa ejus dies qui abeunt.
Sunt duo filii regi principum, [certamina;
Quibus esset justum [qui debent] clarescere inter
Quibus esset justum esse instar ignis clivorum [teli."
Ejus passibus euntis deorsum [descendentis] instar
" Nate Fingale," illicò respondit juvenis,
" Haud diu est hasta magna in mea manu ;
Haud sunt plurima signa mei gladii. [ipsius,
(At) ignis haud exiguus [angustus] est meus animus
Principibus Belgarum accedentibus in circuitum,
(Et) clypeo Cathmoris concharum hospitalium
(Et) eorum aspero coetu ex adverso super clivo.
An tendam ego deorsum meos passus iis coram (in eo-
Oscari cedebat solùm mea velocitas [rum occursum)?
332 TIGIIMORA. j
Am comhstri mu chruachan Chòna."
" Fhillein, na gluais-sa nan còir;
Na tuiteadh am fear òg gun chliu :
Chualar air m'ainmse am fonn,
Theid mise null 'nuair is eiginn.
O thruscan ciar na h-oidhche ciuin
Chi mise gu 'n cìd an sluagh.
C' uim a hha d' aithris mu 'n Oscar ?
C' uim a mhosgladh leat osunn mo chlèibh ?
Cuirear air chùl am mòr thriath,
Gus an sìoladh na sìana o 'r taobh.
Na seasadh mulad nieasg a' chunnairt,
No deòra turse an sùil nan sonn.
Dhìoch'nich ath'ra an sàr chlanna
Gu deireadh lanna blàir is airm.
Thionndaidh 'n sin am bròn as ùr,
Fonna glan o thuirse nam bard.
Conar, brathair còrr do Thrathal,
Ceann nam fear dha 'n dàn am bàs.
Fuil a naimhde mu mhìle sruth,
Le 'chliu lìonadh gleanna Firinn
Mar aiteal beusach gaoith' 's i fann.
Chruinnich cinneacha mòr Ullin;
Chuir iad cuireadh gu righ nan lann,
Gu righ o shinns're mòr a' mhonaidb,
Sìol Shelma nan curaidh nach fann.
Triatha Eirinn o dheas ag èirigh
An dùbhra dùinte 'n ardain thrèin ;
v. 74-101. TEMORA. 333
In certamine circa praecipitia Conas."
" Folan, ne move-te in eorum occursum ;
Ne cadat vir juvenis sine fama :
Auditum est de meo nomine in cantione,
Ibo ego ulteriùs, quando est necesse.
E pallà fuscà noctis tranquillae
Cernam ego usque ad eorum tergum populum.
Quare fuit tuus sermo circa Oscarem ?
Quare expcrgefactum est à te suspirium mei pectoris?
Ponatur ad tergum magnus princeps,
Donec purgaverint-se nimbi à nostro latere.
Ne stet luctus medio periculo,
Nec lacrymse mceroris in oculo bellatorum.
Obliti sunt patres suos filios
Usque ad finem telorum, proeliorum, et armorum.
Reversus est tunc eorum luctus denuo,
Et modi elegantes à namiis bardorum.
Conar (fuit) frater egregius Tratbalis,
Caput virorum quibus erat carmen mors.
Sanguine ejus hostium circa mille rivos,
Cum ejus gloria replebantur valles Iernes
Velut aurà leni venti, cum is est debilis.
Coierunt gentes magnae Ullinas ; [diorum,
Miserunt illi missionem [invitationem] ad regem gla-
Ad regem ex progenie magnà montis, [lium.
Semine Selmae juvenum-bellatorum (xn^uv) haud debi-
Principes Iernes a meridie surrexerunt
In obscuritate clausà suae irae vehementis ;
334 TIGHMORA. e
An dubh cliòs Mhuma dlùtha r'a cheile,
An sanas mhùig am focala fèin.
' Is minic,' thuirt iadsa, ' mu 'n tom
Chìte tanais lom nam fear,
Feuchainn an crutha dubh-dhearg crom
O charradh bhriste lom na lear,
Cur cuimhne mu chliu nam Bolg.
C' uime,' thuirt iad, * bhiodh Conar'na righ,
Sìol coigrich na stiì o JMliòrblu'iun r'
Thàinig iad mar shruthaibh o shliabh
Measg forum an ceud chlann.
Bha Conar mar charaig an triath ;
Briseadh, thaom iad sìos o 'lann.
Ach thill iadsa minic is tric ;
Thuit, a Shelma, do shliochd am blar;
Sheas an righ measg uaighibh nan treun,
Is eudan fo bheud ri làr :
Thrus 'anam i fèin fo smachd ;
Chuir e comhara 's clach air sliabh,
Anns an tuiteadh an triath le cliu,
'Nuair a thàinig 'na neart fo sgèith
Mòr Thrathal o nialaibh Mhòrbheinn,
Bràthair Chonair am mòr thrèun.
Cha d'thàinig an gaisgeach leis fèin ;
Bha Colgar gun bheud r'a thaobh,
Colgar mac do righ nan lann
Is ainnir nam mall rosga gorma.
Mar Tlireunmor an truscan do dhealan
v. 102-129- TEMORA. 335
In atrà cavernà Momaj arcti ad se
Inter susurros qua? suffbcabant verba ipsorum.
' Saepe numero,' dixerunt illi, ' circa tumulum
Cernebantur spectra nuda virorum,
Ostendentia formas atro-rutilas curvas
A rupe prseruptà nudà a?quoris,
Immittentes memoriam circa famam Belgarum.
Quare,' dicebant illi, ' esset Conar rex,
Semen advenarum certaminum à Morvene?'
Venerunt illi, sicut torrentes à clivo
Inter strepitum centum nationum.
Fuit Conar instar rupis princeps ;
[Turbati] rupti, fusi sunt deorsum ab ejus telo.
At redierunt illi sa^pe et crebrò ;
Cecidit, o Selma, tua proles in proelio ;
Stabat rex inter sepulchra strenuorum,
Ejus vultu [tristi] cum damno versùs terram :
Contraxit ejus animus se ipsum sub coercitione ;
Posuit ille signa et saxum super clivo,
Ubi casurus esset princeps cum famà,
Quando venit in suo robore sub scuto
Magnus Trathal à nubibus Morvenis,
Frater Conaris magni herois.
Haud venit bellator [solus] secum ipso ;
Erat Colgar sine labe juxta ejus latus,
Colgar fìlius regis telorum
Et feminaj lentorum ciliorum cajrulorum.
Sicut Trenmor in pallà ex fulgure
336 TIGHMORA. duax ii.
A'tearnadh o thalla nan sìan,
Measg torrnnn cur dòruinn o thalamh
Air dubh-dhruim na mara fo nial,
Mar sin a bha Colgar an cath
'S e caitheadh 's cur as an raoin.
Mòr sòlas athar fèin mu 'n triath.
Thàinig iuthaidh gu dlomhair air treun .
Dh' èirich clach dha gun deur air sliabh :
Dìolaidh 'n righ a gharbh mhac fhèin.
Bhoillsg Treunmor an còmhrag mar dhealan ;
Threig Bolgai an talamh fo bheud.
'Xuair thill sìth do raon a'bhàis,
'Nuair ghluais gorm-thonn an treun do Mhòrbheinn,
'N sin chuimhnich an righ a mhac fèin;
Thuit sàmhach o' cheud na deòir.
Ghairm barda nani fonn tri chuairt
Aig còsaibh nam t'uar thonna do-aill
Anam Cholgair, triath gharbh nam buadh
G' a chruachaibh o thalamh a' chòmhraig.
Chual e iadsan 'na cheò mall,
Chuir Trathal a lann an còs,
Ball sòlais do 'mhac am bàs."
" A Cholgair, mhic Trathail," thuirt Fillean,
" Bha cliu dhuit measg dhaoine, 's tu òg ;
Cha do slicall an righ air mo lanns,
A bha dealradh san àm air chòmhnard.
Tha misc dol maillc ri sluagh
'S a'tilleadh lc buaidh eun chliu.
v. 130-1.57. TEMORA. 337
Desceiulens à domicilio nimborum
Inter tonitru immittens cladem à sua sede
Super atrum dorsum maris sub nube,
Ut illud (sic) fuit Colgar in certamine
Consumens et extinguens aciem.
Est magnum gaudium patris ipsius circa principem.
Venit sagitta clam super strenuum :
Surrexit saxum ei sine lacrymis in clivo :
Ulturus est rex ingentem filium suum.
Coruscavit Trenmor sicut fulgur ;
Reliquerunt Belgse terram sub damno.
Quando rediit pax ad aciem mortis,
Quando avexit cajrula unda strenuum ad Morvenem,
Tunc recordatus est rex filium suum ;
Ceciderunt tacitè a centuriis lacryma? :
Invocaverunt bardi cantuum ternis vicibus
Apud cavernas frigidorum fluctuum vastorum
Animam Colgaris, principis asperi victoriarum
Ad suos colles à terrà sui certaminis.
Audivit ille eos in suo vapore tardo,
Posuit Tratbal cjus gladium in cavernà,
(Materiem) instrumentum solatii ejus filio in morte.
" O Colgar, fili Tratbalis," dixit Folan,
" Fuit gloria tibi (apud) inter homines, te juvene;
Uaud aspexit rex meum gladium, [campo.
Qui erat coruscans (nuper) in hoc tempore super
Sum ego commeans simul cum (turba) populo
Et revertens cum victorià sine glorià.
TOM. II. Z
338 TIGHMORA. kuai
Tha naimhde druideadh oirnn, a thriath,
Tha forum air sliahh fo mhùig,
Tha foruro an casa mar thorrunn
'S e gluasad fo thalamh gu haoth,
"Nuair a chrathas na beannta an cranna
'S nach èirich mall anail o ghaoith
Air mala ghruamach fhuar nan speura.':
Thionndaidh Oisian grad air a shleagh.
Thog mi lasair air magh o gharbh chraoibh.
Sgaoil mi air a' ghaoith am fuaim.
Sheas Cathmor nam buadh o 'cheum ;
Sheas e mar charraig a' boillsgeadh
Measg seachran na h-oidhche ghaothair,
'Nuair ghlacas an osag an sruth
'Ga dhlùthachadh tiugh fo eigh.
Mar sin a sheas cara' nan dàimh ;
Thog osna nan carn a chiabh ;
Treun a's mò 'shiol Eirinn a th' ann,
Righ Atha nan garbh shruth ciar.
" A cheann nam bard," thuirt Cathmor fèin,
" Fhonnar, gairm triath' na h-Eirinn;
Gairm Cormar nan dearg-ruadh ciabh,
Gairm Malthos a's fìadhaiche fàbhrad ;
Thigeadh gruaim Mharonnan a nall,
Is Foldath an ardain f hiar ;
Faiceam dearg-shùil Thurloich nan lann ;
Na dlchuimhn' llidala, an triath ;
Is caoin a ghuth an cunnart baoth,
v. 158-185. TEMORA. 339
Sunt hostes appropinquantes nobis, o princeps,
Est strepitus super clivo sub obscuro-vapore,
Est strepitus eorum pedum sicut tonitru
Se-movens sub terrà horrificè,
Quando quatiunt montes suas arbores,
Et non surgit lentus halitus à vento
In supercilio torvo frigido coelorum. "
Vertit-se Ossianus illicò super suà hastà. [bus.
Erexi ego flammam in planitie ex ingentibus arbori-
Sparsi ego super ventum ejus sonitum.
Restitit Cathmor victoriarum a suis passibus ;
Restitit ille sicut rupes refulgens
Inter errores noctis ventosa?,
Quando prehendit flamen torrentem
Eum contrahens densum sub glacie.
Itidem stetit amicus advenarum ;
Tollebat aura molium-saxosarum ejus capillum ;
(Heros) strenuus maximus seminis Iernes ille est,
Rex Athffi aspe-orum torrentium fuscorum.
" O caput bardorum,"<lixit Cathmor ipse,
" Fonar, voca principes Iernes;
Voca Cormarem rutilo-ruforum capillorum,
Voca Malthum cujus est maximè fera palpebra;
Veniat torvitas Maronnanis huc,
Et Foldathus iras ferocis ;
Videam rubrum oculum Turlochi gladiorum ;
Ne obliviscere Hidallan, principem ;
Est blanda ejus vox in periculo tremendo,
340 TIGHMORA. puan ii.
Mar f horum a' hhraoin a thuiteas mall
Mu 'n f heasgar air seacadh nan raon
Aig Atha nan sruth traoghta gann ;
Is ciuin am fuaim air cluain an fheur,
Torrunn hriste nan speur a falbh."
Thàinig iad 'nan armaibh grad
Dh' aom gun stad gach ceann r'a ghuth,
Mar gu 'n labhradh tanas o nial
O 'n sinns're 's iad triall na h-oidhche.
Fuasach an dealra dubh-ruadh
Mar eas Bhrùmo tuiteam an toirm
'Nuair a ghluaiseas tein-athair ro' 'n dùbhra
Mu shùilean fir astair an stoirm.
Critheas e truagh measg a thriall',
'S e feitheamh ri grè'm o 'n ear.
" An sòlas do Fholdath," thuirt an righ,
" Dortadh fola an strì na h-oidhche ?
An gann a bheuma measg bruaillein na frith,
'Nuair a lasas gath lai an soillse ?
Cha lìonor ar naimhde m' an chuan ;
C' uim bhiodh truscan na gruaim oirnn fèin ?
Is àillidh solus do na trèin,
Tha bualadh o bheud aii tìr.
Faoin do chomhairl-se, thriath Mhòma;
Cha 'n 'eil sùile Mhòrbheinn fo rosg.
Mar iolaire faire nan còrr thriath
Air caoineach na scòrr-bheinn ard.
Biodh gach triath fo nial le shluagh,
v. 186-213. TEMORA. 341
Sicut murmur imbris qui cadit lenis
Circa vesperem super marcorem agrorum
Apud Athum rivorum diminutorum angustorum ;
Est lenis eorum sonus in prato [herboso] herbae,
Tonitru dirupto coelos pervagante."
Venerunt illi in suis armis confestim [vocem,
Inclinantes sine [mora] stando quodque caput ad ejus
Quasi si loqueretur spectrum è nube
Ex suis majoribus pervagantibus noctem.
Erat terribilis eorum coruscatio atro-rufa
Instar torrentis Brumse cadentis [cum] in fremitu
Quando movetur [fulgur] ignis coeli per obscuritatem
Circum oculos [viatoris] viri-itineris in procella.
Tremit ille miser in medià vià,
Expectans solem ab oriente.
" An gaudium est Foldatho," dixit rex,
" Fundere sanguinem in certamine noctis? [saltùs,
An [deficiunt] angusti sunt ejus ictus inter tumultum
Quando flammescit telum diei in luce?
Non numerosi sunt nostri hostes circa oceanum ;
Quare esset pallium torvitatis super nobis ipsis?*
Est jucunda lux strenuis,
Qui [conservant] percutiunt à damno suam terram.
Fuit vanum tuum consilium, princeps Moms ;
Non sunt oculi Morvenis sub ciliis.
Instar aquilae (sunt) vigilias eximiorum principum
Super musco scopulosorum montium altorum.
Sit quisque princeps sub nubc cum suo populo,
* i. e. esseirms tri^tes.
342 TIGHMORA. dua
Neart do-aill nam fuaim ard :
Mu 'n ear an solus gluaiseam fèin
A thachairt nan ceud mu Bholga.
B' f huasach, ge h-ìosal an treun
Mac Duhh-shùil nam beud Borbail."
" Cha'n ann gun chomhara," thuirt Foldath,
" Ghluais mo cheuma fa chòir nan triath :
An soillse bhuaileadh leam au còmhrag
Le Cairbre an comhstri nan sliabh.
Ach dh' èirich a chlachsa gun dcoir ;
Cha robh bard do righ Eirinn air uaigh.
'M bi sòlas aig naimhdibh 'n f hir mhòir
Air caoineach is scòrrbheinn nan cruach ?
B' e mo charaid f hèin a bh' ann ;
'S iomadh focal, air àm bha dìomhair,
A lùb sinn mu shàmhchair nan gleann
An còs Mhòma nan ard thriath,
'Nuair bha thusa do bhalachan faoin
A' leantuinn air raon nan cluaran.
Le gaisgeachaibh Mhòma ri m'làimh
Bheir mi mach fo lann na naimhde,
O dhùbhra dùint'an cruachan fèin.
Tuitidh Fionnghal gun fhonn air sliabh,
Righ nan leadana liath o Shelma."
" Am barail leat, f hir a's laige lamh,"
Thuirt Cathmor fo sgàth feirge ;
" Am barail leat gu'n tuit an sonn
Gun iomradh no fonn an Eirinn?
v. 214-241. TEMORA. 343
Copiis vastis sonituum arduorum :
Circa [orientem solem] ortum in luce me movebo ipse
Ad occurrendum eorum centuriis circa Bolgam.
Fuit terribilis, quanquam humilis, strenuus
Filius Duthulis [damnifici] damnorum Borbaris."
" Non sine signis," dixit Foldathus, [principum :
" Perrexerunt mei passus in [occursum] vicinitatem
In luce [irrui ego] ictum est à me in certamen
Cum Carbare in conflictu clivorum.
At surrexit ejus saxum sine lacrymis ;
Haud fuit bardus regi Iernes super ejus sepulchro.
An erit latitia hostibus viri magni
Super musco et scopulosis-montibus pracipitiorum ?
Fuit ille meus amicus ipsius qui extitit ;
Plurima verba, in tempore quod fuit arcanum,
Qua3 interplicuimus nos circa tranquillitatem vallium
In cavernà Moma? arduorum principum,
Quando eras tu puerulus vanus
Sequens super agro carduos.
Cum bellatoribus Moma? ad meam manum
Traham ego in aciem sub gladio hostes,
Ab umbrà clausà suorum collium ipsorum.
Cadet Fingal sine carmine super campo,
Rex capillorum canorum à Selma." [manus,"
" An opinio est tibi, vir cujus est languidissima
Dixit Cathmor sub specie ira ;
" An opinio est tibi casurum esse heroa
Sine fama aut cantu in Ierne ?
344 TIGHMORA.
Na 'm biodh na barda fhèin an sàmhchair
Mu chloich air tràigh do righ Shelma,
Bhriseadh fo 'n anail an rùn,
'S bhiodh anam fo chliu do'n righ.
'S ann 'nuair thuiteas tusa sa' blilàr,
A dhi-chuimhneas barda am fonn.
Dorcha gruamach thusa fèin,
Ge d' tha ruighe nam beum an còmhrag,
Mar mhòr thional dòruinn nan speur.
An dì-chuimhn do Chathmor righ Eirinn
An tuincas caol gun leus an uaigh ?
An dì-chuimhn domhsa fein an Cairbre,
Mo bhrathair garg nach treig mo luaidh ?
Chomharaich mi dealra an t-sòlais
Bha siubhal le mòrchuis nan gnìomh
Air'inntinn sìos fo niala dubh,
'Nuair a thill mi le cliu o shliabh
Gu Atha nan slan is nan sruth."
Mòr, fo f hocal ard an rigli,
Gu fhine fèin a ghluais gach treun ;
Iad ag aomadh mu chrualaich na frlth,
Dealradh faileis an strl nan reulta,
Mar thonna an cala nan scorbheinn
Fo ghaoith an comhstri na h-oidhche.
Ili daraig shìn an righ e fein,
Sgiath bhallach nam beum an gruaim
Ri carraig air làimh do'n ard-threun.
Sheas coigrcach nam beus o chuan,
v. 242^-269- TEMORA. 345
Si forent bardì ipsi in silentio
Circa saxum in littore regi Selma=,
Erumperer sub eorum anima eorum amor,
Et essct animus sub fainà regi.
In borà quà cades tute in proelio,
Obliviscentur bardi suum cantum.
Es ater torvus tute ipse,
Quamvis sint tui hicerti plagosi in conflictu,
Sicut magnus concursus cladium coelorum.
An oblivioni est Catbmori rex Iernes
In habitatione angustà sine flamma in sepulchro?
An est oblivioni mihi ipsi Carbar,
Meus frater ferox cui non deerit mea laus ?
Notavi ego coruscationem ltetitise
Quae ibat per magnificentiam facinorum
Super mentem sub nubibus atris,
Quando redii ego cum gloria ab clivo
Ad Atham nimborum et torrentium."
Magnus sub verbo arduo regis,
Ad nationem suam movit-se quisque strenuus ;
Illis inclinantibus-se circa saltùs, [larum,
Et coruscatione eorum umbrarum in certatione stel-
Instar undarum in sinu scopulosi-montis
Sub vento in concertatione noctis.
Juxta quercum extendit rex se ipsum,
Clypeo maculoso plagarum in torvitate
Ad rupem prope ad manum arduo heroi.
Stabat peregrina morum ab oceano,
346 TIGHMORA. i
Gath soluis a rùin fo chiahh,
O Lumon nam sliabh 's nan ruadh.
Is fada thall a chualas guth
O Fhonnar nan cruth 's nam fonn,
Le gnìomhaibh trom an àm o shean.
Chailleas air uairibh nadàin
An toirm Lùbhair nach gann fuaim.
" Thuinidh Crothar," thuirt am bard,
" An Atha nan alda gorma.
Le mìle craobh o shlios nan carn
Dh' èirich talla nan ard chuirm,
An sin bha tional baoth an t-sluaigh
M'an cuairt fleagh righ a's guirme sùil.
Co esa measg triath nam buadh
Bu choltach ri Crothar fo chliu ?
Las gaisgich am fianuis an triath ;
Bbris osna gu dìonihair o òigh
Laoch cliùthar Alnccma nan sliabh,
Ceann fineacha ciar nam Bolg.
Bhuail e sealg an Ullin chaoimh
Air faobhar caoinich nan Druim-ard.
O choillc shcall ainnir nan laoch,
Nighean ('hathmhìn, m'an luaidh na haird,
Gormshùil ghlan bu chaoine làmh.
Bhris a h-osna gu dìomhair mu 'n t-sonn.
Bha aomadh gruaidh ainnir nan triath
Measg seachran a ciabha donn.
Choimhid rè ro' oidhche,'s i làn.
v. 270-297. TEMORA. 347
Radius lucis ejus desiderii sub suis capillis,
Ab Lumone clivorum et rufarum (damarum).
Longe ex adverso auditur vox
A Fonare spectrorum et modorum,
Cum t'actis gravibus temporis (antiquitus) ab antiquo.
Amittuntur interdum carmina [sonitus.
In munnure Lubaris cujus baud exiguus (parcus) est
" Habitabat Crotbar, " dixit bardus,
" In Atha rivulorum caerulorum.
Cum mille arboribus è latere molium saxosarum
Surrexit domicilium arduarum epularum,
Illic fuit conventus ingens populi [leus oculus.
In circuitum convivii regis cujus fuit maximè caeru-
Quis ille inter principes victoriarum
Qui erat par Crotbari sub glorià ?
Flammescebant bellatores in prasentià regis ;
Eruperunt suspiria furtim à virginibus
(Ob) bellatorem inclytum Alnecma? clivorum,
Caput nationum fuscarum Belgarum.
[Indixit] percussit ille venationem in Ullinà placidà
In extremitate musci Drumardae.
E sylvà prospiciebat virgo bellatorum-juvenum,
Filia Cathmini, de quà loquerentur bardi,
Ca;ruleus oculus purus cujus erat mollissima manus.
Erumpebat ejus suspirium clanculum ob heroa.
Erat inclinatio gena? virginis principum
Inter errorem ejus capillorum subfuscomm.
Intuebatur luna per noctem, eà plenà,
348 TIGHMORA. duan ii.
Air ruighe bàn a'gluasad thall.
Bha'smuainte mu Chrothar nan dàn,
An ciar aimsir nan aisling mall.
Tri lài sgaoil Cathmin an cuirm ;
Air a'cheathramh thog toirm na ruaidh.
Ghluais Caomh-làmh gu seilg nan tom,
Mar shiubhal nam fonn a ceum.
Thachair i ri Crothar an triath
An aisre cumhann nan sliabh faoin.
Thuit bogha is iuthaidh o 'làimh ;
Thionndaidh i gu mall a gruaidh
Leth cheilte fo tlàth chiabhaibh.
Mhosgail rùn an trèin gu luatli ;
Thug e ainnir nam buadh gu Atlia ;
Thog barda am fonn 'na còir.
Thuinidh sòlas mu chòir nighinn Chathmhìn.
Mhosgail ardan o Thurloch nam beum,
Og threun a thug rùn agus annsa
Do gheal-làmh nan rosga caoin.
Thàinig e le còmhrag gu Atha,
Gu Alnecma nan eilide ruadh.
Ghluais Cormul amach gu strl,
Brathair do righ nan carbad ;
Ghluais a mach ; ach thuit an triathj
Bhris osna air sliabh o 'shluagh.
Sàmhach is mòr thar na sruthaibh
Thàinig dubh-ghruaim neirt an righ:
Thaom e an nàmhaid o 'n tìr,
v. 298-325. TEMORA. 349
In ejus lacertos candidos se-moventes ex adverso.
Erant cjus cogitationes de Crothare carminum,
In fusco tempore insomniorum lentorum.
Tres dies exposuit Cathminus epulum;
In quarto excitavit (ille) tumultum rufas (caprae).
Perrexit Conlama ad venationem colliculorum,
Instar motùs modorum (existentibus) ejus passibus.
Occurrit illa Crothari principi
In calle angusto clivorum inanium.
Ceciderunt arcus et sagitta ex ejus manibus ;
Vertit illa lentè suam genam
Semicelatam sub mollibus capillis.
Experrcctum est desiderium strenui celeriter ;
Avexit virginem victoriarum ad Atham ;
Sustulerunt bardi suos modos eà coram.
Habitavit Itetitia in prasentia nata? Cathmino.
Commota est ira a Turlocho plagarum, [amorem
Juvene strenuo qui [sentiebat] dabat desiderium et
Candidas manui ciliorum benignorum.
Venit ille cum certamine ad Atham,
Ad Alnecmam caprearum rufarum.
Ivit Cormul foras ad certandum,
Frater regi curruum ;
Ivit foras ; at cecidit princeps ;
Erupit suspirium super clivo ab ejus populo.
Tranquillus et magnus trans fluenta
Venit atra torvitas roboris regis :
Effudit ille hostem ex terra,
350 TIGHMORA.
O Alnecma nam frìth, is thill e
Measg sòlais Chonlàmha nan teud.
Bhuail cath air cath; thaom fuil air fuil ;
'N àm oidhche chìte mìle cruth
Air iomal ard niala na h-Eirinn.
Thionail o dheas gach ard thriath
Mu sgèith Chrothair is ard fuaim.
Thàinig e le bàs a nall,
Gu aisre gann a nàimhde fèin.
Thuit deura o òighe na h-Ullin,
'S iad a' coimhead ri mullach nan sìan :
Cha teirneadh òg shealgair o mhonadh ;
Tha sàmhchair a' dubhadh san tlr :
Mall is truagh an osag thall
Am feur a tha gann air uaigh.
Teirneadh mar iolair nan speur
Le 'uile sgèith f huaimear r'a thaobh,
'Nuair a thrèigeas e ghaoth le sòlas,
Thàinig mac Thrèinmhoir nam beum,
Canar treun, garbh làmh nan creuchd,
O Mhòrbheinn nan treun 's nan craobh.
Thaom e 'neart air Eirinn ghorm,
Am bàs dubh borb air chùl a lann,
Leth-f haicte le 'cheumaibh mòra.
Theich sìol Bholg o thriatli nan lann,
Mar fhear astair o shruth nach gann,
A bhriseas o fhàsach nan sìan,
'S a bhuaineas an talamh o 'n t-sliabh
v. 326-353. TEMORA. 351
Ex Alnecma saltuum, et rediit ille
Inter lxtitiam Conlaune chordarum. [sanguinem ;
Percussit* certamen certamen; fusus est sanguis super
In tempore noctis cernebantur mille larva?
Super extremitate arduarum nubium Iernes.
Convenit è meridie quisque arduus princeps
Circa clypeum Crotharis cujus arduus erat sonitus.
Venit ille cum morte huc,
Ad calles angustos hostium ipsius.
Ceciderunt lacrymas à virginibus Ullinae,
Illis tuentibus ad cacumina [nimbosa] nimborum :
Haud descendebat juvenis venator à monte ;
Silentium nigrescit in terra :
Lentus et lugubris est aura ex adverso
In herba quaa est parca super ejus sepulchro.
Descendens sicut aquila coelorum
Cum omnibus alis frementibus ad suum latus,
Quando relinquit ventum cum gaudio,
Venit natus Trenmore plagarum,
Conar strenuus, aspera manus vulnerum,
A Morvene strenuorum et arborum.
Fudit ille suum robur super Iernen viridem,
Morte atrà violentà ad tergum ejus teli,
Semivisà cum passibus magnis.
Fugit semen Belgarum à principe armorum,
Sicut viator à torrente haud angusto,
Qui erumpit è desertis nimborum,
Et qui discidit terram à clivo
* i. e. Pressit.
352 TIGHMORA. vva
Le 'crannaibh fhuaimear gharbh.
Ghluais Crothar an còmhrag, an treun ;
Theich Alnecma fo bheud o leirg ;
Shiubhail an righ, ach mall a cheum ;
'Anam mùchta fo bhròn feirg'.
Dhealradh leis mu dlieas 'na dhèigh,
Mar ghrèin foghair nach 'eil treun,
'Nuair a thig i an truscan nan nial,
Gu Lara nan sruth 's nan sian :
Bidh dealta air seacadh nan raon ;
Tha 'n dealra gu faoin fo bhròn. "
" C'uim a mhosgladh am bard dhomh fèin,"
Thuirt Cathmor an treun, " na seoid
A thrèig an leirg, ge mòr an cliu ?
'N d' aom tanas do chluas o nial
Gu Cathmor chur sios o 'n raon
Le sgeulaibh faoin an àm o shean ?
Sibhs a chòmhnuidh's an cearb nan nial,
Mar osaig shian blmr gutli dhomh fèin,
A ghlacas ceann nan cluaran dubh,
A' sgaoileadh leth 'fheusaig air sruth,
Tha guth ìosal am meadhon mo chlèibhe,
Nach buail cluas eile le fuaim.
Dha 'anam tha smachd air righ Eirinn,
'S cho 'n fhàg e 'na dhèigh an còmhrag."
'Shlolaidh sìos am bard an oidliche
'S e 'g aomadh gun soillse thar sruth,
A smuainte air laithibh an Atha,
v. 354-381. TEMORA. 353
Ciim ejus arboribus sonoris crassis.
Perrcxit Crothar in certainen strenuus ;
Fugit Alnecma sub tlamno a clivo ;
Iter-fecit rex, sed lentus (fuit) ejus passus;
Animo presso sub luctu irx.
Coruscatum est ab illo versus meridiem posteà,
Instar solis autumni qui non est validus,
Quando venit ille in amictu nubium,
Ad Laram rivorum et nimborum :
Erit ros super marcorem agrorum ;
Est eorum radiatio languidè sub luctu."
" Quare expergefaciat bardus mihi ipsi,"
Dixit Cathmorstrenuus, "bellatores [eorum (sit) fama?
Qui relinquerunt (aciem) clivum, quantumvis magna
Num inclinavit-se spectrum in tuam aurem è nube
Ad Cathmorem mittendum deorsum ab (acie) planitie
Cum narratiunculis vanis temporis antiqui ?
Vos qui habitatis in ora nubium,
Sicut flamen nimbi (est) vestra vox mihi ipsi,
Quod prehendit caput carduorum nigrorum,
Dispergens dimidiam barbam super rivulum.
Est vox submissa in medio meo pectore,
Qua3 non ferit aurem aliam cum ejus sono.
Suo animo est coercitio in regem Iernes,
Et non relinquet ille post-se certamen."
Se-contrahens ivit deorsum bardus in nocte
Se-movens sine iuce ultrà fluentum,
Et cogitans super diebus Athae,
'l'OM. ii. a a
354 TIGHMORA.
'Nuair a chualas le sàr a ghuth ;
Bha deoir a* tuiteam slos le 'ghruaidh,
Gaoth fhuar is i fuaim 'na fheusaig.
Thuit cadal mu gliorm shùilean Firhm.
Cha robh cadal do threun m*a shùilibh.
Dorcha 'na anam ag èirigh
Garbh Chairbrc nam beud fo smùire
Chunnaic e gun f honn no dàn
Air osaig a' snàmh na h-oidhclie.
Mhosgail is ghluais e cheuma
Air iomal nan ceud gu 'n cùl,
Bualadh sgèith' chopach nam beuma.
Thàinig fuaim air mo chluais sa'mhùig
Air mala ghruamach chaoinich Mhòra.
" Og Fhillein, tha 'n nàmhaid a' triall ;
Ceart chluinneamsa sgiath nam blàr.
Seas, a ghaisgich, an cuach nan sliabh ;
Chi mise gu 'n trian na sàir.
Ma shaltraicheas sluagh thar ino bhàs
O chopa tog ard am fuaim ;
Duisg Fionnghal air faire nan carn
Seal m' an siubhail a chliu 's a bhuaidh.
Mi gluasad an torrunn nan arm,
Mo gharbh chcum thar sruthaibh a' leum,
Blia *g iadhadh tre 'n dùbhra ro' shàr,
Righ Atha nam blàr 's nam beum,
Ghrad-thàinig righ Atha fo shleagh
Air mo shiubhal ro' mhagh ain mùiff.
v. 332-409. TEMORA. 355
Quando audiebatur ab eximio-heroe ejus vox ;
Erant lacrymie cadentes deorsum per ejus genam,
Vento frigido sonante in ejus barbà.
Cecidit somnus circa cieruleos oculos Iernes.
Haud fuit somnus strenuo-viro circa ejus oculos.
Obscurè in ejus animo surgentem
Ingentem Carbarem damnorum sub vapore
Vidit ille sine cantu aut carmine
Super flamine innatantem nocti.
Experrectus est et movit ille passus
In extremitate centuriarum usque ad earum tergum,
Percutiens clypeum umbonigerum plagarum.
Venit sonus ad meam aurem in obscuritate
In supercilio torvo musci Mora.
" Juvenis Folan, est hostis iter-faciens ;
Perfectè audio ego clypeum proeliorum.
Sta, o heros, in [cratere] angustiis clivorum ; [tores.
Inspiciam ego usque ad perfectionem eximios-bella-
Si calcaverit [turba] populus super meam mortem*
Ab umbone tolle altè sonitum ; [lium-saxosarum
Expergefacito Fingalem [vigilantem] in vigiliis mo-
Aliquandiu, ne abeant ejus fama et ejus victoria.
Me pergente in tonitru armorum,
Meis magnis passibus trans rivos salientibus, [virum,
Qui obliquabantur per obscuritatem ante egregium
Regem Atha; prceliorum et plagarum,
Statim venit rex Athce sub hastà
Versùs meum iter per planitiem in vapore.
* i. c. meum mortuum corpus.
356 TIGHMORA. du
An sin a bhiodh an còmlirag garbh
Mar thanais nam marbli a' spairn,
A'cromadh o nialaibh, tha f'albh,
Taomadh gaoitli air iaobhar nan caru ;
Mar fhaiceadh Oisian arda sliuas
Cruaidh cheanna-bheart righre na h-Eirinn,
Sgiath iolair a'sgaoile m'an cuairt,
Measg iomairt nam fuar ghaoth:
Measg 'ite bha reul a' boillsgeadh.
Chaisg mi san oidhche mo shleagh,
" Tha ceanna-bheart nan righre a'm chòir !
Co thusa, mhic dubhadh nan speur ?
Am bi cliu do shleagh Oisein, fhir mhòir,
'Nuair a thuiteas an còmhrag an treun?"
Ghrad-aom e a shleagh o cheann,
Mo choinneamh a' fàs an cruth mòr.
Sliln e anns an oidhch' a làmh
'S e labhairt focail chòrr nan righ.
" A chara' taibhse faoin nan sonn,
Na thachair an dùbhra sinn f hèin ?
C' uim nach f hacas do cheum, a sheoid,
An laithibh sùlais Atha nan teud ?
C' uim a thogar ortsa sleagh ?
Chi grian sinn air magh an còmhrag,
'Nuair a thionndaidh's gu beud an dà righ
A' dealradh an strl na mòrchuis.
Chi gaisgich 'n ar deigh am ball
Am mòr eagal m' an àm o shean ;
v. 410-437. TEMORA. 357
Illic foret certamcn asperum [tur,
Instar spectrorum (hominum) mortuorum qua? luctan-
Curvantium-se a nuhibus, quu; abeunt, [sarum;
Et efFundentium ventum super aciem molium-saxo-
Ni conspicatus esset Ossianus sublimem suprà
Duram [galeam] capitis-machinam regum Iernes,
Alam aquilse se-spargentem in circuitum,
Inter luctationem frigidorum ventorum :
Inter alas erat stella coruscans.
Repressi ego in nocte meam hastam.
" Est capitis-tegumen regum me coram !
Quis tu, fili obscuritatis coelorum ?
An erit fama hastre Ossiani, vir magne,
Quando cadet in certamine strenuus?"
Statim declinavit ille hastam à capite,
Me adversùm crescente formà magnà.
Tetendit ille in nocte suam manum
Pronuncians verba eximia regum.
" O amice spectrorum inanium bellatorum,
An convenimus in obscuritate nos ipsi ?
Quare non visus est tuus passus, lectissime-bellator,
In diebus laetitiaj Atha? chordarum ?
Quare tollatur in te hasta ?
Cernet sol nos super planitie in certamine,
Quando redibunt ad damnum duo reges
Fulgentes in luctamine [superbo] superbias.
Cernent bellatores post nos locum
In magno metu circa tempus [antiquum] ab antiquo ;
358 TIGHMORA. duaj;
Chi iad e mar àite fuaith
Cur sòlais is gruaim mu 'n inntinn."
" An dì-chuimhn iad," fhreagair mi fèin,
" Aite coinneimh do threin au sìth ?
Bheil cuimhne na còmhraig an còmhnuidh
Cho taitneach do mhòrchuis nan triath ?
Nach fhaic sinn le sòlas na raoin,
'S na sgaoil sinns're nach b'fhaoin am fleagh ?
Ach lìonar ar sùile le deoir
Air an leirg dha'n robh còmhrag nan treun.
Eiridh chlachsa fèin air aird,
Measg caoinich nan carn ciar
Le focaiT do bhliadhnaibh nach d' f halbh.
'Nuair chaillear thusa, chlach nan saoi ;
'Nuair a thraoghas sruth Lùbair o lear,
Aomaidh fear astair a thriall,
An cadal air sliabh nam fear :
Gluaisidh rè mar chearcal dubh
Thar a cheann an aisling nan cruth ;
Thig sinne suas 'na shealladh faoin,
A cur a chuimhne air an raon.
C' uim a thionndaidh's tu cho dorch,
Mhic Borbair nan colg fiar?"
" An dì-chuimhn, mhic Fhionnghail nan lann,
Cha bhi sinne a' snàmh nan gaoth,
Ar gnìomha an dealra nach gann
Roimh shùilibh nam bard a chaoidh.
Tha dùbhra dubh mu Atha fèin ;
v. 438-465. TEMORA. 359
Cernent illi eumsicut locum terroris [eorum mentem."
Immittentem laetitiam et (tristitiam) torvitatem super
" An obliviscentur illi," respondi ego ipse,
" Locum conventùs strenuis in pace ?
An est recordatio certaminis in perpetuum
Adeo jucunda superbiae principum ?
Nonne cernimus cum gaudio campos,
In quibus exposuerunt proavi haud vani convivium ?
At replentur nostri oculi lacrymis
Super clivo in quo fuit certamen strenuorum.
Surget saxum bocce ipsum in altum,
Inter muscum saxetorum fuscorum
Cum verbis ad annos qui non pneterierunt.
Quando peribis tu, o saxum amplissimorum-(virorum);
Quando decrescet tlumen Lubaris de clivo,
Inclinabit-se viator [vir itiner.is] inter eundum,
In somnum super clivum virorum :
Transibit luna instar circuli atri
Supra ejus caput in insomnio lemurum ;
Veniemus nos sursum in ejus conspectum inanem,
Mittentes ejus memoriam in campum (pugnae).
Quare averteris tu adeo obscurus,
Fili Borbaris telorum obliquorum ?"
" In oblivione, fdi Fingalis armorum,
Haud erimus nos innatantes vento,
Nostris factis in coruscatione haud angustà
Pra? oculis bardorum in aeternum.
Est obscuritas atra circa Atham ipsam ;
360 TIGHMORA. dua
Tha righ bu treun gun dàn gun f honn.
Bha dealra glan a' briseadh riamh
Do Chathmor o 'chiar inntinn,
Mar rè is i coimhead o nial
Measg torrunn dubh-ruadh na h-oidhche."
" Mhic Eirinn," fhreagair mi fhèin,
" Cha 'n 'eil m' fhearg dol 'na dhèigh gu h-ùir;
Ghluais mo ghàmhlas* mar iolair nan speur
O nàimhdibh fo bheud is smùir;
Cluinnear leis na baird le fonn ;
Bidh sòlas air sonn sa' ghaoith."
Dh' èirich anam an righ air aird,
Tharruing e a lann o thaobh ;
Chuir e 'dcalra glan a' ìn' iàimh ;
Le osna an sàmhchair uam fèin
Ghluais Cathmor nam buadh trcun.
Lean nio shùil an laoch 's e falbh
Mar gharbh chruth thanais a' boillsgeadh,
'Nuair a thach'ras baoth shamhla nam marbh
Fear astair am balbh na h-oidhche,
An truscan ciar nan sliabli fo ghaoith ;
Bidh 'f hocala mar f honn o shean,
Le madainn o lcar a sìoladh
An cruth lcth dhcanta do ndiùig.
Co e sud o Lubar thall
O thruscan nan gleann do cheò?
Tha drùchd nan speur m'a cheann ;
Tha'cheuma gu mall fo bhron?
* "halh'nas.
v. 466-493. TEMORA. 361
Est rex qui fuit strenuus sine carmine, sine cantu.
Erat coruscatio pura erumpens semper
Cathmori ab ejus fuscà mente,
Instar luna; despicientis de nube
Inter tonitru atro-rufum noctis."
" Fili Iernes," respondi ego ipse, [tellurem ;
Non est mea ira [persequens] iens post eum usque ad
Abscessit meum odium instar aquilas coelorum
Ab bostibus sub damno et pulvere;
Audientur ab illo bardi cum cantu ;
Erit ketitia bellatori in vento."
Surrexit animus regis in altum,
Traxit ille suum gladium à latere ;
Posuit ille ejus coruscamen purum in meam manum ;
Cum suspirio in silentio a me ipso
Discessit Cathmor victoriarum fortium.
Secutus est rheus oculus heroa abeuntem
Velut ingentem formam spectri fulgentem,
Quando occurrit terribile simulacrum mortuorum
Viatori in muto-tempore noctis,
In amictu fusco clivorum sub vento ;
Erunt verba instar cantùs antiquttùs,
Cum matutino-tempore ex oceano stillante,
Et ejus formà semi-factà ex vapore.
Quis ille istic à Lubare ex-adverso
Ab amictu vallium ex nebula ?
Est ros coelorum circa ejus caput;
Sunt passus ejus tardè sub luctu ?
362 TIGHMORA.
Co acli Carull o 'n àm a dh'f halbh
O chòs Thùra nan garbh sheòd.
Chi mi 'n còs dorcha an carraig
Ro' cheò a tha tarruing do 'n aonach.
Th'eagamh gu 'm bheil an t-ard thriath
Cuchullin air sgiathaibli na gaoithe,
Tha lùbadh nan craobh r'a thaobh.
Is taitneach fonn am madainn chiuin,
O bhard Eirinn nam mòr chliu.
Tha tonna a' briseadh 's a' falbh
Gu do-aill fo 'n garbh eagal fèin,
Iad a'cluinntinn thu 'g eirigh le fuaiin
O thalla nan stuadh, a ghrian.
Fuasacli thu'na'd uile thrèin,
A mhic nan speur, 'nuair ghluaiseas bàs
Le leadan làn a's glaine sgèimh,
'Nuair chuireas tu do niala còrr
Air seacadh nam mòr shluagh.
Ach's taitneach do dhearrsa do shealgair
'Se suidhe fo gharbh fhuaini nan stoirm,
'Nuair sheallas tu o bhriseadh nan nial
A' boillsgeadh a chiabh fo bhraon,
Esa coimhead slos air gleann,
Air sruthaibh nan ald giui ghruaim,
'Nuair a tliearnas na ruaidh o charn.
Cia fada dh'eireas tu air còmhrag,
Mar mhòir sgèith, lan fala nan spcur?
Chi m i bàs eàlainh nan triath
v. 494-521. TEMORA. 363
Quis nisi Carrul temporis quod pra?teriit
A caverna Turse ingentium heroum.
Cerno ego cavernam obscuram in rupe
Pra; nebulà quas se-trahit ad montem.
Forsitan est arduus princeps
Cucullin super alis ventorum,
Qui flectunt arbores ad ejus latus.
Est jucunda cantio in matutino-tempore tranquillo,
O barde Iernes magnaj fama?.
Sunt fluctus se-frangentes et abeuntes
Densè sub ingente metu ipsomm,
Illis audientibus te orientem cum sonitu
E domicilio undarum, o sol.
Terribilis es tu in tua tota strenuitate,
Fili coelorum, quando movetur mors
In tuis capillis plenis, quorum est purissima venustas,
Quando mittis tu tuas nubes portentosas
Ad arefaciendum magnos populos.
At est jucunda tua coruscatio venatori
Sedenti sub ingente sonitu procellarum,
Quando despicis e diruptione nubium
Illuminans ejus capillos sub imbre,
Ipso prospiciente deorsum super vallem,
Surper cursus rivulorum sine tetricitate,
Quando descendant rufas (caprea?) ;\ saxeto.
Quamdiu surges tu in certamen,
Sicut magnus clypeus, plenus sanguinis in coehs ?
Cerno ego mortem propinquam principum
364 TIGHMORA. v
Mar dhùbhra ag iadhadh mu d' ghnùis.
C' uini a tha iadhadh focail Charuill ?
Bheil bròn air mala gun bheud ?
Cha 'n 'eil gruaim air a shiubhal a' tarruing,
Tha sòlas ann a theine treun
Air a sholuis gun mhùig.
Thèid thusa air chùl do là f'èin ;
Tliig ortsa àm rìabbacb na smùir,
'S tu dlùthadh 's a' crìth ro' do speur.
" Taitneach dhòmhsa guth a' bhaird ;
Taitneach do m' anam am f bnn,
Mar f hras chiuin na maidne thall
Gluasad ro ghleann le caoin fhuaim,
'Nuair sheallas grian o cheò nan carn
'S e 'g èirigh gu mall o chruaich.
Cha 'n àm so, a bhaird, do dhàn,
No gu suidhe a bhàn le fonn.
Tha Fionnghal fo armaibh sa' ghleann.
Faic dealra o sgèith nam buadh.
Tha ghnùis a'dorchadh nicasg a chiabh,
Sìol Eirinn air sliabh cho do-aill.
Nach fhaic thus, a Charuill, an uaigh
Air bruaich nan sruth fhuajmear o charn,
Tri chlacha le 'n liath-chcannaibh shuas
Fo dharaig tha cromadh o 'n aird ?
Tha righ gun leus an sin fo smùir.
Thoir 'anam as-ùr do ghaoith.
Brathair e do Cbathmor fèin ;
v. 422-449. TEMORA. 365
Instar nebula; se-motantis super tuum vultum.
Quare sunt devia verba Carulis ?
An est luctus super supercilio sine labe ?
Non est torvitas super ejus iter se-trahens,
Est gaudium (ei) in suo igne strenuo
Super sua luce sine vapore.
At ibis tu post tergum [retrocedes] in tuo die ipsius ;
Superveniet tibi tempus maculosum pulveris
Te contrahenti et trementi per tuum ccelum.
" Jucunda (est) mihi vox bardi ;
Jucundus (est) meo animo cantus,
Instar imbris lenis matutini ex adverso
Pergentis per vallem cum blando sono,
Quando prospicit sol è nebula saxetorum
Surgens tardè a colle.
Non est tempus hoc, o barde, carmini,
Nec ad sedendum deorsum [ad canendum]cum cantu.
Est Fingal sub armis in valle.
Ecce fulgorem a clypeo victoriarum.
Est cjus vultus caligans inter capillos,
Semine Iernes in clivo adeo numeroso.
Nonne vides tu, Carul, sepulchrum
Super pracipitio fluminis sonori è saxeto,
Tribus saxis cum canis capitibus suprà
Sub quercu, qua? curvatur supernè ?
Est rex sine luce illic sub pulvere.
Da ejus animum denuo vento.
Est frater ille Cathmori ipsi ;
366 TIGHMORA.
Fosgail talla nan speur do 'n t-sàr ;
Fuadaich-sa le fonn a ghruaim
O thanas dubh-ruadh Chairbre.
v. 450-452. TEMORA. 367
Aperi domicilium coelorum praestanti-(viro) ;
Fuga tu cum cantu torvitatem
A spectro atro-rufo Carbaris.
TOMI SECUNDI FIXIS.
Ex Officinà Gul. Bulmer et Soc.
in Vico Lleveland Row, St. Jamcs's.
NOTES.
[ 371 ]
NOTES TO FINGAL.
DUAN I.
P. 4. v. 1. CuCHULLlN. Cuthullin the son of Semo, and grandson to
Caithbat, a druid celebrated in tradition for his wisdom and valour.
Cuthullin when very young married Bragela the daughter of Sorglan,
and passing over into lreland, lived for some time with Connal, grand-
son by a daughter to Congal the petty king of Ulster. His wisdom and
valour in a short time gained him such reputation, that in the minority
ofCormac, the supieme king of Ireland, he was chosen guardian to the
young king, and sole manager of the war against Swaran king of Lochlin.
After a series ofgreat actions he was killed in battle somewhere in
Connaught, iu the twenty-seventb. year of his age. He was so remark-
able for his strength, that to describe a strong man it has passed into a
proverb, " He has tlie strength of Cuthullin." They shew the remains
of his palace at Dunscaich in the Isle of Skye; and a stone, to which he
bound his dog Luath, goes still by his name.
P. 4. v. 5. Cairbar or Cairbre, signirìes aficrce stroitg man.
P. 4. v. J. 'Xtiair thainig j'ear eohnheid a chuain,'] Cuthullin having
previous intelligence of the invasion intended by Swaran, sent scouts all
over the coast of Ullin, or Ulster, to give early notice of the fìrst ap-
pearance of the enemy, at the same time that he sent Munan the son of
Stirmal to implore the assistance of Fingal. He himself collected the
flower of the Irish youth to Tura, a castle on the coast, to stop the
progress of the enemy till Fingal should arrive from Scotland. We may
conc'.ude from Cuthullin's applying so early for foreign aid, that the
Irish were not then so numerous as they have since been ; which is a
great presumption against the high antiquitìes of that people. We have
the te.-timuiiy of Tacitus, that one legion only was thought suffìcient, in
the lime of Agricola, to reduce the whole island under the Romanyoke;
which would not probably have been the case had the island been inha-
bited for any number oi centuries before.
372 NOTES TO FINGAL.
P. 4. v. S. Fithil.] Fithil, or rather Fili, an inferior bard.
P. 4. v. 13. Moran.] Signifies many, ovthe great one.
P. 4. v. \6. Fionnghal.] Fingal the son of Comhal and Morna the
daughter of Thaddu. His grandfather was Trathal, and great grand-
fatherTrenmor, both of whom are often mcntioned in the poem.
P. 6. v. 37. Meaììmor] Signilìes a great hill.
P. 8. v. 52. Buailigiàth Sheiimu,] Cabait, or rather Cathbait, grand-
father to the hero, was so remarkable for his valour; that his shield was
made use of to alarm his posterity to the battles of the fainily. We find
Fingal making the same use of his own Bhield in the 4th book. A horn
was ihe most comroon instruraent to call the array togethcr.
P. 8. v. 6l. Curtha.] Signities the tnadness ofbattle.
P. 8. v. 64. Cruth-geal,] Fair complerion.
P. 10. v. 95. Cromleac.] Significd a place of worship among theDruids.
It is bere thc proper name of a hill on thc coast of Ullin or Ulster.
P. 12. t. lOp. Conaì.] The friend of Cuthullin, was the son of
Caithbait prince of the Tongorma, or thc island 0) ' blue uaves, probably
one ( .f the llebrides. His mothcr was Fioncoma thc daughter ot Congal.
He had a son by Foba of Conachamessar, who was afterwards petty
king of Ulster. For his services in the war against Swaran he had landx
conferred on him, which, from his name, were called Tir-chonnuil or
Tir-connel, i. e. the land of Connal.
P. 12. v. 118. Eirin.] A name of Ircland ; from ear or iar West,
and in an island. This nanie was not always confined to Ireland, for there
is the highest probability that llic Ierne of the ancients was Brilain to
tlie North of the Forih. For Iernc is said to be to the North of Bntain,
which could not be meant of Ireland. — Strabo, 1. 1, 2, and 4,
Causab. 1. 1.
P. 14. v. 133. Calmar.] Calmar, or Calmear, a strong tnan.
P. 14. v. 141. Lochìin.] Lochlin, or Lochlan, the Gaelic name of
Scandinavia in gencral.
P. 14. v. 145. lnnì.s-torc.] Thc Orkney Islands.
P. 16. v. 178. Dubhchomar.] A bluck urll-maiìc man.
P. 16. v. 179. Fcarguis.] Fcarguis, or Fearguith, thc man qfthcuord;
or a commaiuler of an army.
P. 18. v. 188. A Chuchnllin, tha ceithir chlachan
Air Caithbaid taisgte 'san vaigh. ] This passage alludes
NOTES TO FINGAL. 373
lo the manncr of burial among the ancient Scots. They opened a grave
six or eight feet dcep ; the bottom was lined with fine clay: and on this
they laid the body of the deccased, and, if a warrior, his sword, ànd tlie
heads oftwelve arrows by his side. Above they laid another stratum of
clay, in which they placed the horn of a deer, ihe symbol of bunting.
The whole was covered with a line mould, and four stones placed on
end to maik the extent of the grave. These arc the four stones alludcd
to here.
P. 18. v. 211. Muirne.] Aieoman belovcd bi/ aìl.
P. 24. v. 269. 'S dorc/ia Dubhchumar nafheiig.] She alludes to his
name, the dark man.
P. 24. v. 281. Moina] Signifies soft in temper and person.
P. 26. v. 2<)7- Siubh' ladh iadmu m' charbad 7iiòr,
Faiceam an scleo air neoil nan gleann.] It was ihe opi-
nion thcn, as indeed it is to this day, of some of tho Highlanders, that
the souls of the deceased hovered round their living friends; and some-
times appeared lo them when they were about to enter on any great
undertaking.
P. 36. v. 4-35). Sithaluinn.] Sithaluinn, or rather Suidh-aluinn, sig-
nifies a gay handsome man.
P. 36. v. 440. Ardan\ Signi fies pride.
P. 36'. v. 455. Dubh-sronghcal.] One of Cuthullin's horses.
P. 36. v. 456. Sithfuda.] i. e. a long stride, another of Cuthullin's
horses.
P. 36. v. 462. Nighean uasal Innis nan long, 'ìc.] T/ie noble maid of
qfthe Island of Ships, was the daughter of Gorlo king of Inistore or
Orkncy islands. Trenar was brother to the king of [niscon, supposed to
be one of the islands of Shetland. The Orkneys and Shetland were at
that time subject to the king of Lochlin. ^Ve find ihat the dogs of
Trenarare sensible at home of the death of their master, the vcrv instant
he is killed. It was the opinion of the times, that the souls of heroes
went immediately after death to the hills of thcir countiy, and the
scenes thcy frequented thc most happy limcoftheir life. It was thought
too that dogs and horses saw the ghosts of the dcceased.
P. 40. v. 504. Air a bheinn airfad anfhraoich
('luirnadh k Daorghl.as un tsea/g, &c.] The ancient
manner of preparing feasts after hunting, is handed dovvn by tradition.
374 NOTES TO FINGAL.
A pit lined with smootli stones was made; and near it stood a heap of
smooth flat stones of tlie ftint kind. The stones as well as the pit were
properly heated with heath. Then they laid some venison in the bottom,
and a stratum of the stones above it ; and thus they did alternatelv till
the pit was full. The whole was covered over with heath to confine the
steam. Whether this is probable I caunotsay; butsome pitsare shewn,
which the vulgar say, were used in that manner.
P. 44. v. 576. Srutìi Chòna nan tuirm malL] The Cona here men-
tioned is that small river that runs through Glenco in Argyleshire. One
of the hills which environ that romantic valley is still called Scornafena,
or the hill of Fingal's people.
P. 44. v. 577- Tkuirt Carull, "sanàm o skcan &c.] This episode is
introduced with propriety. Calmarand Connal, two of the Iiish heroes,
had disputed warmly before the battle about engaging the enemy.
CaiTÌl endeavours to reconcile them with the storv of Cairbar and
Grudar; who, thongh enemies before, fought side by sùle in the war.
The poet obtained lns aim, for we find Calmar and Connal perfectly re-
conciled in the third book.
P. 46. v. 5Sò. Gulbitinn.'] Gulbuinn, or rather Gulbeinn, signifies
a crooked ìiill.
P. 46. v. 597- Lùbar.] A river in Ulster. Labhar, loud, noisy.
P. 48. v. ò'l 4. Braigk-soluis^ Signifies a woman with a wkitc
breast.
P. 52. v. 665. Tannas churaidh tìiuit 'sa 'bhlàr, &c.] It was long the
opinion of the ancient Scots, that a ghost was heard shrieking near the
place where a death was to happen soon after. The accounts given, to
this day, among the vulgar, of this extraordinary matter, are very poeti-
cal. The ghost comcs mounted on a meteor, and surrounds twice or
thrice the place destined for the person to die; and then goes along the
road through which the funeral is to pass, shriekingat intervals ; at last,
the meteor and ghost disappear above the burial place.
NOTES TO FINGAL. 375
DUAN II.
P. 58. v. 1. LuiDB Conall aig sruth nam fuaim &c.] The scene
here described will appear natural to those who have bcen in the liigh-
lands of Scotland. The poet removes him to a distance from the army,
to add more horrourto the description of Crugal's ghost by the loneliness
of the place.
P. 64. v. 79. No ma bha Cruthgeal r' a fhaicinn &c.] The poel
teaches us the opinions that prevailed in his time concerning the state
of separate souls. From Connal's cxpression, " Tliat the stars dim-
twinkled through the form of Crugal," and Cuthullin's reply, we may
gather thal they both thought the soul was material ; something like the
vSii^t of the ancient Greeks.
P. 74. v. 234. 'S do thigh grinn gun slige chàraidh.] The ancicnt
Scots, as well as the present Ilighlanders, drunk in shells; hence it is
that we so oftec meet, in the old poetry, with the chiefof shells and the
halls of shells.
P. 74. v. 235. 'S dubhach bean Chruthgheilfo dheoir
Na coigreach an talla a' bhroin.] duthgeal had mar-
ried Deogreine but alittle time before the battle, consequently she may
with propriety be called a stranger in the hall of her grief.
P. 74. v. 23;). Deo-greine] Signifies a sun-beam.
P. 86. v. 3S 5. Muirc. ] A pìace in Ulster.
DUAN III.
P. 102. xhe second night, since the opening of the poem, conti-
nues ; and Cuthullin, Connal, and Carril still sit in the place described
in the preceding book. The story of Agandecca is introduced here with
propriety, as great use is made of it in the course of ihe poem, and as it
in some measure, brings about the catastrophe.
P. 104. v. 30. Cha d' fhuair duine buaidh sa' chomhstri
Air Stamo ach Fionnghalfein.] Starno was the father
of Swaran as well as Agandecca. IIis fierce and cruel character is well
marked in other poems concerning the times.
376 NOTES TO FINGAL.
P. 104. v. 36. SniMan a thogadh am fonn
Aig leac Loduinn crom san t sliabìi.] This passage most
certainly alludes lu the religion ot' Lochlin, and the stone ofpowcr here
roenlioned is the image of one o{ the deities of Scandinavia.
I'. 108. v. 81. Morbheinn.] All ihe north-west coast of Scotland pro-
babl) went of old under the name of Morvcn, which signifìes a ridge of
verj liigh hills.
P. 112. v. 14-3. Ma tha taibhs' is neartmhor 'sna spcuraibh
Na shuidh air ccathach gu' cùl, &c.] This is the only
passage in ihe poem thal has the appearance of religion. But Cuthullin's
apostrophe to this spirit is accompanied with a doubt, so that it is not
easy to determine whether the hero meant a superior being, or the ghosts
of deceased warriors, who were supposed in those times to rule the
storms, and to trausport themselves in a gust of wind froin one country
toanother.
P. 136". v. 4(>3. 'N sin dh' eirich mac Mhornigu mal/,&i.c.] Gaul, the
son of Morni, vvas chief of a tiibe that di«puted long the pre-eminence
with Fingal himself. Thcv were reduced at last to obedience, and Gaul,
from an enemy, turned Fiugal's best friend and greatest hero. IIis cha-
racter i~ soraething like that of Ajax in the Iliad ; a hero of more
strength than conduct in battle. He was very fond of military famc,
and here he demands the next battle to himself. The poet, by an arti-
fice, removes Fingal, that his returo may be the more magnilicent.
P. 138. v. 4^7- Bi snàmh air m' anam 's mi m' shuain.] The poet pre-
pares us for the dream of Fingal in the next book.
DUAN IV.
P. 144. F'ngal being asleep, and the action suspended by night, the
poet introduces the story of his courtship of Everallin the daughter ot
Branno, The episode is necessary to clear up several passages that fol-
low in the poem ; at ihe same timc that it naturally brings on theaction
of the book, which may be supposed to begin aboul the middle ot the
third night from the opening of the poem. This book, as many ot
Ossian's other compositions, is addressed to the beautiful Malvina, the
dau"hter of Toscar. She appears to have been in love with Oscar, and
to have allected the company of the fatherafter the death of the son.
NOTES TO FINGAL. 377
P. 150. v. 81. Air fraoch Lena 's doirche gruaim, &c.] The poet re-
turns to his subjcct. If one coul<l fix the time of the year in wliich the
action of the poem happened, from the scene described here, l should
be tcmpted to placc it in autumtl. The trees shed their leaves, and the
winds are variable, both wliicli circumslances agree with that season of
the year.
P. 166". v. 299- A thriatk eachraidh nan ard leum, &c.] The custom
of encouraging men in battle wilh extempore rhymes, has beeii carried
down almost to our own times. Several of these war songs are extant,
but the most of them are only a group of epithets, without either beauty
or harinony, utterly destitute of poetical inerit.
P. 170. v. 359. Thog sinn Deò ghreine ri crann, &c.j Fingal's stand-
ard was distinguished by the name of sun-beam ; probably on account
of its bright colour, and its beingstudded with gold. To begin a battla
is expressed, in old composition, by lifting of the sun-beam.
DUAN V.
P. 204. v. 258. Lamh.DHEARG] Signifies red-hand, i. e. a bloodi/
hand.
P. 204. v. 266. Tuathal.] Sinister, unluchi/, surty.
P. 20f5. v. 272. Gealachos.] White-legged.
P. 206. v. 274. Ulfada.] Long beard.
P. 206. v. 284. Bran.] Bran is a common name of grey-hounds to
this day. It is a custom in the north of Scotland, to give the names of
the heroes mentioned in this poem, to tlieir dogs ; a proof that they are
familiar to the ear, and their fame generally known.
P. 206. v. 298. Gabh gu Allaid a 's leithe càl, &c.] Allad is a druid :
he is called the son of the rock, from his dwelling in a cave; and the
circle of stones here mentioned is the pale of the druidical temple. He
is here consulted as one who had a supernatural knowledge of things ;
from the druids, no doubt, came the ridiculous notion of the second
sight, which prevailcd in the Highlands and Isles.
378 NOTES TO FINGAL.
DUAN VI.
P. 230. v. 35. Tha neart nan corn a dol mu'n cuairt.] The ancient
Ccltae brewed beer, and tliey were no strangers to mead. Several an-
cient poems mention wax lights and wine as common in the halls of
Fingal. The Caledonians, in their frequent incursions to the province,
might become acquainted with those conveniencies of life, and inlroduce
thcm into their own country, among the booty which they carried from
South Brilain.
P. 232. v. 58. Bha Treunmor, &c.] Trenmor was great grandfather
to Fingal. The story is introduced to facilitate the dismission of
Swaran.
P. '2i8. v. 2<)5. B/ia Righ Chraca o choill r'a lunn,
An crom Bhrumo nam mor thonn, ecc.] This passage
alludes to the religion of the king cif Craca.
P. 256. v. 39". 'Xuair a d'fhag treith an domhain a' bhcinn, &C.] This
is the only passage in the poem wherein the wars of Fingal against the
Romans are alluded to : the Roman emperor is distinguished in old
composition by the title of king of the world.
P. 256. v. 399. 'S lionor d' fhocail thuirt Conan gvn c/i/iu, &c.] Co-
nan was of the familv of Morni. He is mentioned in sevcral other
poems, and always appears with the same character. The poet passed
him over iu silence till now, and his bchaviour here deserves no better
usage.
P. 258. v. 428. 'Si'g eisdeac>id toirm oicheo'n t sliabh
'S j'onn Jial o ghaisgich nan ramh ;] The practice of
singing when they rovv is universal among the inhabitants of the north-
west coast of Scotland and thc Isles. It deceives time, and inspirita the
rowers.
[ 379 ]
NOTES TO TEMORA.
DUAN I.
P. -26$. v. S. Am bruaich an uìld an Cairbcar fcin.] Cairbar, the son
of Borbar-duthul, was descended lincally from Lathon, thc chicf of the
Firbolg, the rirst colony who settled in the soulh of Ireland. The Gael
werc in possessiou of the northern coast of that kingdom, and the first
monarchs of Ircland were ofthcirrace. Hence arose those differences
between the two nations, which terminated, at last, in the murder of
Cormac, and the usurpation of Cairbar, lord of Atha, who is mentioned
in this place.
P. 270. v. 33. Morìa] Signifies great in the day ofbattle.
P. 270. v. 3i. Daìla.] Dalla, or Dea-shealla, well looking.
P. 270. v. 35. Cormar.] Expert at sea.
P. 270. v. 37. Malthos.] Shw to spcak.
P. 270. v. 39. Foldath.] Generous. Foldath, who is here strongly
marked, makes a great figure in the sequel of the poem. His fierce,
uncomplying character, is sustained throughout. He seems, from a
passage in the secoud book, to have been Cairbar's greatest confidant,
and to have had a principal hand in the conspiracy against Cormac king
of Ireland. His tribe was one of the most considerable of the race of
the Firbolg.
P. 272. v. 48. Mor-anai/.] Streng brcath, a very proper name for a
scout.
P. 272. v. 63. Chunna mi roimh 'n trcttn a shleagh shuas, &c.] Mor-
anail here alludes to the particular appeararice of Fingal's spear. It a
man, upon his first landing in a strange country, kept the point of his
spear forward, it denoled in those days that he came in a hostile manner,
and accordingly he was treated as an cnemy ; if he kcpt the point be-
hind him, it was a token of friendship, and he was immediately invitcd to
the feast, accorJing to the hospitality of the times.
P. 272. v. 70. Air thaobh an trein a chlaidheamh fiar,
An dara bcum a chaoidh nach d' iarr.] This was the
fainous sword of Fingal, made by Luno, a smith of Lochlin, and after
380 NOTES TO TEMORA.
him poetieally called the son of Luno : it is said of this sword, that it
killed a man at every stioke ; and that Fingal never used it but in times
of llie greatest danger.
P. 276. v. 105. An coinnich Foìdnth na aonar na lìaimh
Thuirt Malthos nam fubhrad ciar.~\ The opposite cha-
racters of Foldath and Malthos are strongly marked in subscquent parts
of the poem. They appear always in opposition. The feuds between
their families, which were the source of theil hatrcd to one another, aro
mentioned in otherpoems.
P. 276. v. 1 17. Ach co chuala gu fiur mo gliuth ] That is, who has
heard my vaunting? He intended the e.\pression as a rebuke to the self-
praise of Foldath.
P. 276". v. 119. Triath Chlaonrath.] Hidalla was the chief of Clonra,
a small district on the banks of the lake of Lego. The beauty of his
person, his eloquence, and gcnius for poelry, are afterwards nientioned.
P. 278. v. 153. Innis da gtt'n thog mi suas
• Uaigh Chathuilfo luaidh nam bnrd. &c.] Cathul, the
son of Maronnan, or Moian, was murdered by Cairbar for his attach-
ment to the family of Cormac. He had attended Oscar to the uur of
Inis-thona, where they contracted a great friendship for one another.
Oscar, immediatcly after thc dcath of Cathul, had sent a formal chal-
lenge to Cairbar, which he prudently declined, but conceived a secret
hatred against Oscar, and had beforehand contrived to kill him at the
feast, to which he here invites him.
P. 278. v. 157. Air a chììu aig sruth fuaimcar C/iuriiiiin.] He alludes
to the battle of Oscar against Caros, king of ships ; who is supposed to
be the same with Carau>ius the usurper.
P. 280. v. 159. Chu 'n eil Cathmor nan ctud ri m' thuubh, &c.] Cath-
mor, grcut in battlc, the son of Borbar-duthul, and brothcr of Cairbar,
king of Ireland, bad, before the insurrection of the Firbolg, passed over
into [nis-huna, supposed to be a partof South Uritain, to a^~i~i Conmor,
king of that place, against his enemies. Cathmor was successful in the
war, but, in the course ofit, Conmor was either killed, or died a natu-
ral death. Cairbar, upon intelligeni e 1 1 the designs of IV gal to detlirohe
him, had dispatched a messenger for Cathmor, who returned into Iie-
land a few days beforc thc opening of thc pocm.
Cairbar here takes advantage of hi^ brother"s absence, to perpetrate
his ungenerous dcsigns against Oscar; for the noble spirit of Calhinor,
NOTES TO TEMORA. 381
had he becn present, would not have permitted the laws o( that hospi-
tality, for which he was so renowned liimself, to be violateH. 'l'he
brothers form a contrest : we do not detest the mean soul of Cairbar
more, than we admire the disinterested and generous mind of Cathmor.
P. 2S0. v. 174-. Chuala Iriatlia Shelma uii solas, &c.] Fingal's army
heard the joy tliat was in Cairbar's camp. The character given of
Cathmor is agreeable to the times. Some, through ostentation, were
hospitable; and others fell naturally into a custom banded down from
their ancestors. But what marks strongly the character of Cathmor, is
his aveision to praise ; for he is represented to dwell in a wood to avoid
the thanks of his guests ; w hich is still a higher degree of gencrosity than
tliat of Axylus in Homer : for the poet does not say, but the good man
might, at the head of his oun table, have heard witli pleasure the praise
bestowed on him by the people he entertained.
No nation in the world carried hospitality to a greater length than
the ancient Scots. It was even infamous, for many ages, in a man of
condition, to have the door of his house shut at all, lest, as the bards
express it, the strangcr should cume anit bc/ioìd hìs conlractcd soul. Some
of the chiefs were possessed of this hospitabie disposition to an extrava-
gant degree ; and the bards, perhaps upon a prìvate account, never failed
to recommend it, in their eulogiums. Ceann uìdhe na daimh or, the point
tti which all the roads nf the strangirs lead, was an invariable epithct
given by them to the chiefs ; on the contrary, they distinguished the
inhospitable by the title of the cloud Vlhich the strangers shun. This last,
however, was so uncommon, that in all the old poems I have ever met
with, I found but one man branded with this ignominious appellation ;
and that, peihaps, only founded upon a private quarrel, which subsisted
between bim and the patron of the bard who wrote the poem.
P. 282. v. 207. Chualas screadan nan sgiath mu'n cuairt. &tc.] When
a chief was determined to kill a person already in his power, it was usual
to signify that his death was inteudcd, by the sound of a shield slruck
with the blunt end of a spear ; at the same time that a bard at a distance
raised the death song.
P. 282. v. 213. " Tha rni faìcuin sleagh buaidh na h-Eirinn.] Cor-
inac, the son of Arth, had given the spear, which is here the foundation
of the quarrel, to Oscar, when he came to congratulate him upon
Swaran's being expelled from Ireland.
382 NOTES TO TEMORA.
P. 282. v. 214. Tig/itnora.] i. e. Tigh-mor-ri, the house of the great
king, the name of Ihe royal palace of the supreme kings of Ireland.
P. 284. v. 217- Sleagh, deagh ardan nan ceud righ.] Hundrcd bere is
an indetìnite number, and is only intended to express a great many.
It was probably the hyperbolical phrases of bards, that gave the first
hint to the Irish Senachies to place the origin of their monarchy in so
remote a period as they have done.
P. 286. v. 247. Atha.] Shalloxv riier : the name of Cairbar's seat in
Connaught.
P. 288. v. 271. A Nighcan Thoscair, c'arson do dhcoir.] Malrina,
the daughtcr of Toscar, to whom is addressid that part of the poem
which related to the death of Oscar her lover.
P. 2S8. v. 2J)0. Faic Cairbcar ! 'sethall fo smùir.] The Irish bis-
torians placo the death of Cairbar, in the latterend of the third century:
they say, hc was killed in battle against Oscar the son of Ossian, but
deny that he fell by his hand.
It is, however, certain, that the Irish bards disguise, in some measurc,
this part of their history. An Irish poem on this subject, which, un-
doubtedly, was the sourcc of their information, concerning the battle of
Gabhra, where Cairbar fell, is just now iu my hands. As a translation
of the poem (wbich, though cvidenlly no vcry ancicnt composition, does
not want poetical merit) would extend this note to too great a length,
I sball only give the story of it in bric-f, with some extracts from the
original Irish.
Oscar, says tbe Irish bard, was invitcd to a feast, at Temora, by Cair-
bar king of Ircland. A dispute arose between tlic two heroes, concern.
ing the exchange of spears, which was usually made, between the guests
and their host, upon such occasions. In the course of their allercation,
Caiibar said in a boastful manner, that bc would hunt on the hills of
Albion, and canv the spoils of it into Ireland, in spite of all the eflbrt&
of its inhabitants. The original words are :
Briathar buan sin ; Briathar buan
A bheireadh an Cairbre rua',
Gu tuga' se sealg, agus creach
A h'ALBlN an la'r na mhaireacb.
Oscar replied, that, the next day, he himself wotild curry into Albion
NOTES TO TEMORA. 383
the spoils of the fivc provinces of Ireland ; in spite of the opposition of
Cairbar:
Briathar eile an aghai' sin
A bheirea' an t' Oscar, og, calma
Gu'n tugadh se sealg agus creach
Do dh'ALBIN an la'r na mhaireach, &c.
Oscar, in consequence of his threats, began to lay waste Ireland ; but as
he returned with the spoil into Ulster, through the narrow pass of
Gabhra (Caoil ghlen Gabhra) he was met by Cairbar, anrl a battle en-
sued, m which buth the heroes fell by mutual wounds. The bard gives
a very curious list of the followers of Oscar, as they marched to battle.
Tliey appear to have been five hundred in number, commanded, as the
poet expresses it, by Jive heroes of the blooil of kings. This poem men-
tion-- Fingal, asarriwng froin Scotland, before Oscar died of his wounds.
P. 291. v. 3(>1. Bran.] Bran was one of Fingal's dogs. Bran signi-
fies a mountain stream.
P. 300. v. 46'2. Sheas Aìthan nan tlàn 'na chòir, &c.] Althan, the son
of Conachar, was the chief bard of Arth king of Ireland. After the
death of Aith, Althan attended his son Cormac, and was present at his
death. He had made his escape from Cairbar, by the means of Cath-
mor, and corning to Fingal, related, as here, the death of his master
Cormac.
P. 302. v. 4/3. " Ghrian bhuidh a' pìaosgadh mu Dhora, &c.] Althan
speaks here. Dora, signifies the woody side of a mountain ; it.is here a
hill in the neighbourhood of Temora.
P. 304. v. 500. Artho] Was the father of Cormac king of Ireland.
P. 306. v. 537. Tha triath Thura nan torr fo smal.] Culhullin is
called ihe king of Tura, from a castle of that name on the coast of Ul-
ster, where he dwelt, before he underlook the management of the affairs
of Ireland, in the minority of Cormac.
P. 306. v. 55 J. Bka J'uaim ann gun fheum is balbh] That prophetic
sound, mentioned in other poenis, which the harps of the bards emitted
before the death of a person worthy and renowned. It is here an omen
of the death of Cormac, which, soon afier, followed.
P. 308. v. 555. Sliabh mor.] A hill iu Connaught, near which Cuthul-
lin was killed.
384 NOTES TO TEMORA.
P. 30S. v. 567. Co ach clann Usnoth nan triath,
0 Et/ia luiii liat/i shruth ? &c.] Usnoth, thc chief of
Etha, a district on the western coast of Scotland, had three sons, Na-
thos, Althos, and Ardan, by Slissama the sister of Cuthullin. The three
brothers, when very young, were sent over to Ireland by their father, to
learn the use of arms under their uncle, whose military famc \vas very
great in that kingdom. They had just arrived in Ulster when the news
of Cuthullin's death arrived. Nathos, the eldest of the thrce brothers,
took the command of Cuthullin's army, and made head against Cairbar
the chiefof Atha. Cairbar having, at last, murdered young king Cor-
mac, at Temora, the army of Nathos shifted sides, and the brothers
were obliged to return into Ulster, in order to pass over into Scotland.
The sequel of their mournful story is related, at laige, in the poem of
Dar-tbula.
P. 308. v. 574. Chualar sgiath Chathbaid fo fhuaiin.~] Cathbait was
grandfather to Cuthullin ; and his shield was made use of to alarm his
posterity to the battles of the family.
P. 308. v. 576. Cìiunna gaisgich an gruaidìi Nathois
Neart, a's buaidh Cuchullin fein :] That is, they saw
a manifest likeness between the person of Nathos and Cuthullin.
P. 310. v. 596. Nathos.] The son of Usnoth.
P. 310. v. 600. Geat-lamh.] U'hite-handed.
P. 312. v. 615. Ceud failte air coigreach nan treun.~\ From this ex-
pression, we understand that Cairbar had entered the palace of Temora,
in the midst of Cormac's speech.
Dhun c na barda fo dhubhra.] That is, himself and
Carril, as it afterwards appears.
P. 312. v. 616. Bha eagal air t»u lann 11 shineadh
Gv bard, ccc.] The persons of the bards were so
sacred, that even he, who had just murdcred his sovereign, fearcd to kill
them.
P. 312. v. 619. Thuinig Cathmor corr, an triath, iVc.] Cathmor ap-
pears the same disinterested hero upon every occasion. His humanity
and generosity were unparalleled : in short, he had no fault, but too
much attachment to so bad a brothcr as Cairbar. His famiìy connec-
tion with Cairbar prcvails, as he expresses it, over e.cry othcr consi-
dcration, and makes liiin engage in a war, ot' which he does not approve.
NOTES TO TEMORA. 38J
DUAN II.
P. 326. v. 1. j4tHAIR nan triath garbh, &c.] Though this book has
little action, it is not the least important part of Temora. The poet, in
several episodes, runs up the causc of the war to thc very source. The
first population of Ireland, the wars between the two nations who ori-
ginally possessed that island, its first race of kings, and the revolutious
of its government, are important facts, and are delivered by the poet
with so little mixture of the fabulous, that one cannot help preferring
his accounts to the improbable fictions of the Scotch and Irish historians.
The Milcsian fables bear about ilicm the marks of a late invention. To
trace their legends to their source would be no difficult task ; but a dis-
quisition of this sort would extend this note too far.
P. 32S. v. 3+. Cha chualas sgiath Fhillein nam buadh, &c.] We un-
derstand, from the preceding book, that Cathmor was near with an army.
W'hen Cairbar was killed, the tiibes who attended him fell back to Cath-
mor ; who, as it aftcrwards appears, had taken a resolutioi, to surprìse
Fingal by night. Fillan was dispatched to the hill of Mora, which was
in the front of the Caledonians, to observe the n.otions of Cathmor. Iu
this situation were afTairs, when Ossian, upon hearing thc noise of the
approaching cnemy, went to find out his brother. Their conversation
naturally introduces the episode, concerning Conar the son of Trenmor,
the first Irish monarch, which is so necessary to the understanding the
foundation of the rebellion an<l usurpation of Cairbar and Cathmor.
Fillan was the youngest of the sons of Fingal, then living. He and Bos-
mina, mentioned in the battle of Lora, were the only children of the
king, by Clatho the daughler of Cathulla king of Inis-tore, whom he had
taken to wife, afler the death of Ros-crana, the daughter of Cormac
Mac-Conar king of Ircland.
P. 330. v. 61. Tha da mhac aig righ nan triath, &c.] That is, two
sons in Ireland. Fergus, the second son of Fingal, was, at that tiine,
on an expedition, which is mentiotied in one of thc lesser poems. He,
according to some traditions, was the ancestor of Fergus, the sun of Erc
or Arcath, commonly called Fergus the second in the Scotch histories.
The beginning of the reign of Fergus over the Scots, is placed, by thc
VOL. II. C C
386 NOTES TO TEMORA.
most approved annals of Scotland, in the fourth year of thc fifth age :
a full century after the death of Ossian. The genealogy of his family is
recorded thus by the Ilighland senachies ; Ftargus mac Arcaith, mhic
Chonghaiì mhic Fhcarguis, mhic Fhionghail nam buadh ; i. e. Fergus the son
of Arcath, the son of Congal, thc son of Fcrgus, the son of Fingal the
•cictoiious. This subject is treated more at large, in the dissertation
anne.xed to the pocm.
P. S30. v. 69. Thriatha Bhoìga dluthadh m' an cuai:t, &c.] The
southern parts <>f Ireland wcnt, for some time, under the name of Bolga,
from the Fir-bojg or Bclga; of Biitain, who seltled a colony there. Bolg
signifies a quixer, from uhich procceds Fir-boìg, i. e. bowmen ; so called
frotn their using bous more than any of the neighbouiing nations.
P. 332. v. 87. Cuirear air chùl am mòr thriath
Gus an siotadh na siana o'r taobh.~\ After this passage
Oscar is not mentioned in all Temora. The situations of thc characters
who acl in the poem are so intcresling, that others, foreign to the sub-
ject, could not be introduced with any lustre. Though the episode,
whicb follows, mav seem to flow naturally enough from the conversation
of the brothers, yet I have shewn, in a preccding note, and, more at
large, in the dissertation annexed to this collection, that the poct liad
a farther design in view.
P. 332. v. 91. Conar, brathair corr do Thrathal, &c.] Conar, the
first king of Ireland, was the son of Trenmor, the great-grandfathcr of
Fingal. It was on account of this family connection that Fingal was
engaged in so many wars in the cause of the race of Conar. Though
few of the actions of Trenmor are mentioned, he was the most renowned
name of antiquity. Thc most probable opinion concerning him is, that
he was ihe first, who united the tribes of the Caledonians, and com-
manded them, in chicf, against the incursions of the Romans. The
genealogists of thc North havc traced his family far back, and given a
list of his ancestors XoCuan-nior nan lann, or Conmor of the swords, who,
according to them, was the first who crossed the great sca to Caledonia,
from which circumstance liis name proceeded, which signifies grcat
occan. Genealogics of so ancicnl a datc, howevcr, are little to be.de-
pended upon.
P. 332. v. 100. Triatha Eirinn 0 dhcas ag eirigh, &c.] The chicfs of
the Fir-bolg who possessed thcmsclves of the south of Ircland, prior,
NOTES TO TEMORA. 387
perhaps, to the sclllement of the Cael of Caledonia, and the Hebrides,
in Ulster. From the sequel, it appcars that the Fir-bolg vvere, by nuich,
the most powerful nation ; and it is probable that the Cael must have
submitted to them, had they not received succours froin their mother
country, umler the coramand of Conar.
P. 3:34-. v. 126". Bha Colgar gun bheud r'a thaobh, &c.] Colgar,
fierceìi/Jooking warrior. He was the eldest of the sons of Trathal :
Comhal, who was the father of I'ingal, was verv younj when the present
expedition to freland happened. It is remarkable, that, of all ihe an-
cestors of Fingal, tradition makes the least raention of Comhal ; whicb,
probably, proceeded from the unfortunate life and untimcly dcath of
that hero. From some passages concerning him we learn, indeed, that
he was brave, but he wanted conduct.
P. 336. v. 151. " Cholgair mhic Tralhail thuirt Fillean, &c.] The
poem begins here to mark strongly the character of Fillan, who is to
make so great a figure in the sequel. Ile has the impatience, the am-
bition and fire which aie peculiar to a young hero. Kindled with the
fame of Colgar, he forgets his untimely fall. Frotn Fillan's expressions
in this passagc, it would seem, that he was neglected by Fingal, on ac-
count of his youth.
P. 338. v. 168. Mar sin a sheas cara nan daim/i, &c.] Cathmor is
distinguished by this honourable title, on account of his generosity to
strangers, which was so great as to be remarkable even in those days of
hospitaìity.
P. 338. v. 1/3. Fonnar.] Theman of song. Before the introduction
of Christianity, a name was not imposed upon any pcrson, till he had
distinguished himself by some remaikable action, from which his name
should be derived.
P. 340. v. 196. Mar eas Bhrumo tuiteam an toirm, &c.] Brumo was
a place of worship (Fing. b. 6.) in Craca, which is supposcd to be one
of the isles of Shetland. It was thnught, that the spiiits of the deceased
haunted it, by night, which adds more terror to the description intro-
duced here. The honid circle qf Brumo, -whcre oj'ten, they said, the ghosts
of the dcad howlcd round the stone offear.
P. 340. v. 2ol. " An sòlas do Fholdath" thuirt an righ,
" Dortadh fola an stri na hoichc.] Fi om this passage
it appears, that it was Foldath who had advised the night attack. The
3S8 NOTES TO TEMORA.
gloomy character of Foldath is properly contrasted to the generous, the
open Cathmor.
P. 342. v. 217- B'fltuasach gc ìiiosal an treun, &c.] By this excla-
roation Cathmor intimates that lie intends to revenge the cieath of his
brother Cairbar.
P..3 + .'. v. 224. C/ia rub/i bard do righ Eirinn air uaigh.] To have
no funcral elegy sung over his tomb, was, among the Celtoe, teckoned
thc greatest roisfortune that could befal a roan ; as his soul could not
otherwise be admiued to the airi/ hall qfhis fathcrs.
P. 344. v. 2(>i). Shras coigreach nam beus ochuan.~\ By the stranger
is ineaiit Sulmalla, the daughter of Conmor, king of Inis-huna, ihe ;in-
cient name ol' that purt of South Britain which is next to the Irish
coast. Slie had followed Cathmor in disguise. Her story is lelated at
large in the fourth book.
P. 3i6. v. 277. " Thitinidh Crothar," thuirt am bard,
" An Athanan aldu gorma kc.~\ Crothar was the an-
cestor of Cathmor, and tlie fiist of his family who had settled in Atha.
It was in his time that the first wars were kindled between the Fir-
bolg and Cael. The propriety of the episode is evident ; as the contest
which orìginally rose between Crothar and Conar subsisted afterwards
between their postcrity, and was the foundation of ;he story of the
poem.
P. 3i6. v. "79- Le mile craobh 0 shlios nan carn
Dh'eirich talla nan ard chuirm, &c.] From this cir-
Cumstance we may learn, that the art of building with stonc was not
known in Ireland so early as the days ofCrothar. Wlieu the colony
were long settled in the country, tbe arts of civil life began to increase
among tliein, for we find mention made of thc towers qfAtha in the time
ofCathmor, which could not well be applied to wooden buildings. In
CaU'dimia tliev began »ery early to builJ with slonc. Noneof the bouse
i.t Fingal, excepting Ti fo.rmal, v/ere of wood. Ti-foirmal was thegrcat
hall where tlie bards tnet to repeat their compositions annually, beforc
tlu\ submitted them to the judgment cf the king iu Selma. By some
accident or otlier, this wooden house happened 10 be burnt, and an an-
cicnt bard, in tlie character of Ossian, has left us a cuiious catalogue of
tlie furniture which it contained. The poem is not just now in my
hands, olherwise I would lay here a translation of it before the reader.
NOTES TO TEMORA. 389
It has little poetical merit, and evidently bears the marks of a later
period.
P. 346". v. 287. Laoch c/iuthar Alnecma nan sliabh, &c.] Alnecma,
or Alnecmacht, was the ancient name of Connaught. Ullin is still the
Irish name of the province of Ulster. To avoid the multiplying of notes,
I shall here give the signilìcation ofthe names in thisepisode. Drumardo,
high rid^c. Cathrain, calm in battle. Con-lamha, soft hand. Turloch,
man of t/tc quiver. Cormul, bìue ei/e.
P. 3.54. v. 382. Ghluais Crothar an còmhrag, an trcun ;
Theich Alnccma fo bheud o leirg, &c.] The delicacy
here, with regard to Crothar, is proper. As he was the ancestor of
Cathmor, to whom the episode is addressed, the bard softens his defeat,
b\ only mentioning that his peoplc fted. Cathmor took the song of Fonar
in an unfavourable light. The bards being of the order of the Druids,
who pretended to a foreknowledge of events, were supposed to have
some supernatural prescience of futurity. The king thought, that the
choice of Fonar's sor.g proceeded from his foreseeing the unfortunate
issue of the war ; and that his own fate was shadowed out, in that of
his ancestor Crothar. Tlie attitude of the bard, after the reprimand
of his patron, is picturesque and affecting. We admire the speech of
Calhmor, but lanient the effect it has on the feeling soul of the good old
poet.
P. 358. v. 4-59. C'uim a thiondaidh's tu co dorch
Mhic Borbair nan coìg Jiar ?'] Borbar-duthul, the
surìt/ tcarrior of the dark-brown et/es. That his name suited well with
his character, we may easily conceive, from the story delivered con-
cerning him, by Malthos, toward the end of the sixth book. He was
the biother of that Colculla, who is mentioned in the episode which
begins the fourth book.
P, 300. v. 472. Cha 'n eii m' fheirg dol na dheigh san ùir, &c.] This
reply abounds with the sentiments of a noble mind. Though, of all men
living, he was the most injured by Cairbar, yel he lays aside his rage as
the /òe was low. How different is this from the behaviour of the heroes
of other ancient poems. Ct/nthius aurem vellit.
P. 3ò"0. v. 490. Co e sud o Lubar tltall
0 thruscan nan g/cann de cheo, &c.] The morning of
the second day, from the opening of the poem, comes on. After the
390 NOTES TO TEMORA.
death of Cuthullin, Carril, the son of Kinfena, his bard, retired to the
cave of Tura, which was in the neighbourhood of Moi-lena, the scene
of the poem of Teinora. His casual appearance here enables Ossan to
fulfil immediately the promise he had made to Cathmor, of causing the
funcral song to be pronounced over the tomb of Cairbar. This book
takes up only the space of a few hours.
END OF VOL. II.
Piinted by W. Buliueraiid Co.
Cleveland-row, St. Jumes's.